Professional Documents
Culture Documents
ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ
ΠΤΩΤΙΚΗ ΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ
Από τη στιγμή και μόνο που κάθε παραγωγική δραστηριότητα διακόπτεται όταν δεν
αποφέρει κέρδη στους καπιταλιστές, σημαίνει ότι για τους εργαζόμενους ήρθε η ώρα
να απαλλαγούν από αυτούς και την παρουσία τους
Το γεγονός ότι μία από τις βασικές αιτίες της όξυνσης των καπιταλιστικών
αντιθέσεων και ζήτημα που έχει επίδραση στην πρόκληση των κρίσεων, είναι η
πτωτική πορεία του ποσοστού κέρδους των κεφαλαιοκρατών (βεβαίως, δε σημαίνει
ότι αυτή η πορεία είναι συνεχής και ανεπίστρεπτη, ούτε αυτή είναι που οδηγεί στην
κρίση, την κρίση τη φέρνει η αναρχία στην καπιταλιστική παραγωγή), πολλές φορές
δε γίνεται κατανοητό. Κυρίως, επειδή εκείνο που εντυπωσιάζει περισσότερο, είναι τα
απίστευτα κέρδη που καταβροχθίζουν οι μεγάλοι και άλλοι επιχειρηματικοί όμιλοι,
κάτι που απομακρύνει από το οπτικό μας πεδίο το γεγονός ότι μπορεί τα κέρδη ως
μάζα να αυξάνονται και μάλιστα με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, ωστόσο αυτό που λέμε
«μέσο ποσοστό κέρδους», δηλαδή η αναλογία των κερδών ολόκληρης της
αστικής τάξης, σε σχέση με τα κεφάλαια που έχει επενδύσει, μειώνεται. Αυτό
το ...ελάττωμα - αντίφαση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής είχε εντοπιστεί
ακόμα και από τους κλασικούς της πολιτικής οικονομίας, ωστόσο αρκετά αργότερα,
ο Μαρξ απέδειξε ότι η πτωτική τάση του μέσου ποσοστού κέρδους, στην πορεία
ανάπτυξης του καπιταλισμού, αποτελεί έναν από τους νόμους του συστήματος.
Νόμος που πηγάζει από το γεγονός ότι το καπιταλιστικό κέρδος βγαίνει από την
εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης, η συμμετοχή της οποίας στην παραγωγική
διαδικασία σημειώνει συνεχή σχετική μείωση, νόμος όμως που ταυτόχρονα δείχνει
το πεπερασμένο του συστήματος και την ανάγκη της ανατροπής του. Κι αυτό
επειδή η διατήρησή του, η διατήρηση δηλαδή του καπιταλιστικού κέρδους ως
κινητήριας δύναμης της κοινωνίας, θα ορθώνει όλο και περισσότερα εμπόδια στην
απρόσκοπτη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, που πάντα θα τις έχει
υποταγμένες στην υπόθεση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, πάντα θα «πατάει» τους
εργαζόμενους και θα τους οδηγεί στην απόγνωση, πάντα θα οδηγεί την κοινωνία σε
κρίσεις, πάντα θα οδηγεί στην αναγκαστική απαξίωση των κεφαλαίων, που δεν είναι
τίποτα άλλο από την περιοδική καταστροφή των παραγωγικών δυνάμεων, βασικό
συστατικό στοιχείο των οικονομικών κρίσεων.
Η τεχνική πρόοδος
Ο νόμος για την πτωτική τάση του μέσου ποσοστού κέρδους εδράζεται στη
συνεχή εξέλιξη της τεχνικής προόδου της παραγωγής, η οποία οδηγεί σε συνεχή
αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου. Αν θέλουμε να θυμηθούμε τι είναι
αυτή η οργανική σύνθεση, ας σκεφτούμε ότι για να ξεκινήσει η παραγωγική
διαδικασία χρειάζονται μέσα παραγωγής και εργατικά χέρια. Στον καπιταλισμό, ο
επιχειρηματίας είναι αυτός που θα εμφανίσει τα μέσα παραγωγής και θα προσλάβει
τους εργαζόμενους που απαιτούνται για την επιχείρησή του. Τα χρήματα που
πληρώνει για την αγορά των κτιρίων και των μηχανημάτων, που θα χρησιμοποιήσει
για αρκετά χρόνια και για πολλούς παραγωγικούς κύκλους, αποτελούν το σταθερό
κεφάλαιο της επιχείρησης. Τα χρήματα που πληρώνει για την αμοιβή των
εργαζομένων, είναι το μεταβλητό κεφάλαιο. Η σχέση ανάμεσα στο σταθερό και
στο μεταβλητό κεφάλαιο δείχνει την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Οσο
ενισχύεται η συμμετοχή του σταθερού κεφαλαίου, λέμε ότι αυξάνει η οργανική
σύνθεση του κεφαλαίου και αντίστροφα.
Παντοτινός στόχος του επιχειρηματία είναι, πουλώντας, στο τέλος της παραγωγικής
διαδικασίας, το παραγόμενο προϊόν, να εισπράξει περισσότερα από όσα ο ίδιος
«επένδυσε», για μέσα παραγωγής και εργατικό δυναμικό. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί
μόνο με την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Οσο καιρό και αν, ο
οποιοσδήποτε επιχειρηματίας, διαθέτει - διατηρεί, έτσι γενικά και αφηρημένα,
μέσα παραγωγής, αυτά δεν πρόκειται να του προσφέρουν ούτε δεκάρα, αν δεν
μπουν μέσα στο εργοστάσιο οι εργάτες για να κινήσουν τις μηχανές. Η εργασία
αυτών και μάλιστα το μέρος της εργασίας τους που δε θα πληρωθεί για την παραγωγή
που προσέφεραν, αποτελεί το όφελος του καπιταλιστή.
Αν, για παράδειγμα, για έναν παραγωγικό κύκλο δαπάνησε 100 ευρώ για μηχανές,
άλλα 100 ευρώ για την πληρωμή της εργατικής δύναμης και στο τέλος κατάφερε να
εισπράξει 300 ευρώ, τότε η υπεραξία είναι 100 ευρώ, ενώ το ποσοστό της
εκμετάλλευσης (υπεραξία) επίσης 100%. Βέβαια, ο κάθε καπιταλιστής έχει
ενδιαφέρον να υπολογίζει τα ποσά που καρπώνεται όχι με βάση τη δαπάνη για
την πληρωμή της εργατικής δύναμης, αλλά με ολόκληρο το κεφάλαιο που
επένδυσε. Στην απλή αυτή περίπτωση που λέμε, το κεφάλαιο που επένδυσε είναι 100
για σταθερό και ακόμα 100 για μεταβλητό κεφάλαιο, άρα συνολικά 200 ευρώ. Με
δεδομένο ότι στο τέλος εισέπραξε 300 ευρώ, δηλαδή, 100 επιπλέον, μπορεί το
ποσοστό της υπεραξίας να είναι 100%, όμως το τελικό όφελός του σε σχέση με
ολόκληρο το αρχικό κεφάλαιο κεφάλαιο (100 προς 200) είναι 50%. Αυτό το ποσοστό
μπορεί να αλλάζει και αλλάζει συνεχώς, ανάλογα με την οργανική σύνθεση του
κεφαλαίου.
Από την άλλη μεριά, η διαδικασία συσσώρευσης του κεφαλαίου, που οδηγεί στην
αύξηση της οργανικής του σύνθεσης, επιδρά και στα όρια του μεταβλητού
κεφαλαίου, με ...διπλό αποτέλεσμα. Οδηγεί στην απόλυτη αύξησή του και άρα στην
απόλυτη, κατά κανόνα, αύξηση της εργατικής δύναμης που συμμετέχει στη
διαδικασία της παραγωγής, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με τη σχετική μείωσή του
ως ποσοστό στο συνολικό κεφάλαιο και κατ' επέκταση τη σχετική μείωση του
εργατικού δυναμικού που συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία.
Για παράδειγμα, στη μείωση των συνεπειών του νόμου της πτωτικής τάσης του
ποσοστού κέρδους εντάσσονται πολιτικές όπως:
Ακόμα:
Η αντίφαση, ο παραλογισμός που λέγαμε στην αρχή, είναι ολοφάνερη: Τη στιγμή που
η τεχνολογική εξέλιξη προσφέρει τη δυνατότητα για διευρυμένη παραγωγή αγαθών
και μάλιστα με όλο και πιο χαμηλό κόστος ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες των
εργαζομένων και των άλλων λαϊκών στρωμάτων, η διαδικασία αυτή γίνεται
απαγορευτική, επειδή αποτελεί νομοτέλεια του συστήματος να μειώνεται το ποσοστό
του κέρδους των καπιταλιστών. Μόνο που τα εργοστάσια που κλείνουν, οι
εργαζόμενοι που μένουν άνεργοι, οι μηχανές που σκουριάζουν στην απραξία, όλα
αυτά που μπορεί πράγματι να μην προσφέρουν πλέον κέρδη στους ολίγους, είναι
πλούτος και εφεδρείες που φτιάχτηκαν με τη δουλειά των εργαζομένων και στα χέρια
τα δικά του θα μπορούσαν, μαζί με τα άλλα μέσα και μονάδες παραγωγής, να
αποτελέσουν μια πολύ καλή μαγιά προς τον άλλο δρόμο ανάπτυξης της κοινωνίας.
Την κοινωνία που θα αποκαθηλώσει το κέρδος ως κίνητρο για την ενεργοποίηση των
παραγωγικών δυνάμεων και θα κάνει νόμο και αυτοσκοπό της ύπαρξής της την
ολόπλευρη ικανοποίηση των συνεχώς διευρυνόμενων υλικών και πνευματικών
αναγκών των εργαζομένων και ολόκληρου του λαού.