Değişik dayanımlı betonların σ-ε eğrileri ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 18

gerilme N/mm2
C

40 Yüksek dayanım
gevrek

30

20

10
düşük dayanım
sünek
c
0 0.001 C0 =0.002 0.003 0.004
birim kısalma
Farklı kaliteli(dayanımlı) beton numunelerin basınç deneyi sonunda belirlenen gerilme-birim kısalma
diyagramları yukarıda verilmiştir. Diyagramların yorumlanmasından aşağıdaki sonuçlara varılabilir:

•Beton kalitesi arttıkça kırılma birim kısalması εcu daha küçük olur.
Beton daha gevrektir (gevrek beton, gevrek kırılma).

•Kalite azaldıkça kırılma birim kısalması εcu daha büyük olur.

Beton daha sünektir (sünek beton, sünek kırılma).

•Elastisite modülü beton kalitesine bağlıdır.

•Her tür betonda max gerilmeye karşılık gelen kısalma yaklaşık

aynıdır, εc0≈0.002 dir.

Hem yüksek dayanım hem de süneklik betonarmede birlikte arzu edilen özelliklerdir. Ancak, bu iki özelliği aynı betonda bir arada
bulmak mümkün değildir.
Tekrarlanan yük altında betonun davranışı ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 19

gerilme
c
Tekrarlanmayan
yük - deformasyon eğrisi
fc

EZĐLME

fcu

c
c0 cu

birim kısalma

Bir beton numunede gerilme en büyük değere varınca yük boşaltılır, tekrar ulaşabildiği en büyük gerilmeye kadar
yüklenirse ve bu defalarca tekrarlanırsa yukarıdaki eğri oluşur. Yorumlanırsa:

•Defalarca yüklenen-boşaltılan yük altında σ-ε eğrilerinin zarf eğrisi sürekli yüklü betonun σ-ε eğrisi ile aynıdır.

•Yükleme-boşaltma altında betonun elastisite modülü değişmekte, yük tekrarı arttıkça, elastisite modülü önemli
ölçüde azalmaktadır.

•Elastisite modülünün azalması rijitliğin azalması anlamına gelir. Yüklenen-boşalan beton yumuşamaktadır.

•Yükleme-boşaltma davranışı deprem veya rüzgâr yükleri altındaki beton davranışını özetler.
 Betonda büzülme (rötre) ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 38-40

Hidratasyon için gerekli su/çimento oranı 0.25 dir. Bu oranda su içeren betonun kıvamı kurudur. Pompalanması,
yerleştirilmesi, şekil verilmesi ve sıkıştırılması mümkün değildir. Betona işlenebilirlik kazandırmak amacıyla
uygulamada gereğinden çok su konur, yani su/çimento oranı çok daha yüksek tutulur.

Su fazlası zamanla buharlaşır, betonun hacmi küçülür (beton büzülür). Betonda, yük olmamasına rağmen, kısalma
deformasyonları oluşur ve beton çatlar. Bu olaya betonun büzülmesi denir.

Büzülme ortam sıcaklığına, nemine, buharlaşmanın hızına, betonun ortama açık yüzeyinin büyüklüğüne bağlıdır.
Büzülme olayının büyük bir kısmı 3 ay içinde tamamlanır.
birim kısalma

Kuru ortamdaki
beton suya konuyor

•Kuru ortamda beton büzülür, iç gerilmeler (çekme) oluşur, beton çatlar.

•Nemli ortamda beton şişer.
 Betonda sünme(creep) ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 41-42

σ c: betonun yüklendiği andaki gerilmesi

σc
f c : betonun ta şıma gücü = 0.75
fc

σc
Eğrileri
fc

Kalıcı sabit yük altında betondaki kısalma zamanla artar. Buna sünme denir. Tam olarak açıklanabilmiş değildir.
Basınç altında betonun içindeki su dışarı atılır, boşluklar küçülür. Bu nedenle betonda deformasyon oluşur (sünger
analojisi).
Deneysel sonuçlara göre:
Dayanımının 0.8 katı veya daha büyük sabit bir gerilme ile yüklü beton, sünme nedeniyle deformasyon artacağından,
kırılır. Bunu önlemek için beton, dayanımının 0.8 katından daha küçük bir gerilme ile yüklenmelidir.

•Sünme nedeniyle deformasyon artışı 3 yıl kadar devam eder.

•Sünme betonun elastisite modülünü (rijitliği) azaltır.
 Betonda yük-büzülme-sünme deformasyonları ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 43

Yük kaldırılıyor !

kısalma

Sabit bir yükle yüklenen beton numunede ∆i ani kısalması olur. Bu sabit yük altında zamanla, 2-3 yıl içinde, kısalma ∆t
değerine varır. Yük sabit kalmasına rağmen kısalmanın artması büzülme ve sünme etkisinden kaynaklanmaktadır.
Büzülme ve sünme kısalması artık en büyük değerine varmıştır. Yük kaldırıldığında kısalmada ∆re kadar ani geri dönüş
olur (numune uzar). Zamanla, yük etkisinden kurtulan betondaki boşlukların biraz büyümesi sonucu, ∆rc kadar daha geri
dönüş olur. Sonuç olarak, üzerinde hiç yük olmayan betonda, ∆p kadar kalıcı (plastik) kısalma vardır.

∆t - ∆i : büzülme ve sünmeden oluşan toplam kısalma.

Genelde : ∆p > ∆i
Đyi sıkıştırılmamış, bakım yapılmamış betonlarda büzülme ve sünme deformasyonları yüksek olur!
 Üç eksenli gerilme etkisinde beton davranışı (RICHART deneyi-1928) ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 33

gerilme N/mm2
betonun dayanımı
Yanal gerilmesiz

Aynı kalitede hazırlanan beton numunelere farklı sabit yanal basınç gerilmeleri uygulanmış ve numunelerin yukarıda
görülen gerilme-birim kısalma eğrileri deneysel olarak çizilmiştir. Eğrilerin incelenmesinden:

•Betonun dayanımı yanal gerilmenin dört katı kadar artar.

•Yanal gerilme etkisindeki beton çok daha büyük deformasyon yaptıktan sonra ezilir. Bu ise betonun, kalitesi aynı olmasına rağmen, çok
daha sünek davrandığını gösterir.
 Kolonda sargı etkisi ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 35-36
N
eksenel yük

N
Eksenel yük etriye
adımı

Fret Fretli Etriyeli a a

adımı çekirdek kolon kolon çekirdek
Etriyenin etkin
olduğu bölge

Beton örtüsü donatı

(paspayı-kabuk) örtüsü
etriye (sargı)
N boyuna
donatı
Fret(sargı) N Boyuna donatı
Beton örtüsü Etriyenin etkin
(paspayı-kabuk) olduğu bölge

çekirdek

a-a

çekirdek Poisson etkisiyle Poisson

beton şişer, frete etkisiyle beton
Fret basınç uygular şişer, etriyeyi
dişarı doğru
iter. Etriye
q Fret tepki olarak bombelenir.
betona yanal
basınç uygular
çekirdek
a2

Fret
N kuvveti ile yüklenen fretli kolonun boyu kısalır. Poisson
etkisiyle göbek şişmek ister, ancak fret şişmeyi engeller. Bu
nedenle beton frete q gibi bir basınç uygular. Fret, etki=tepki
nedeniyle, aynı q basıncıyla göbeği sıkıştırır, yani beton yanal
gerilme etkisindedir. Yanal basınç nedeniyle beton üç eksenli
gerilme altındadır. Bir önceki RICHART deneyi dikkate
alındığında, kolonun dayanımının ve sünekliğinin artacağı
anlaşılır.
Sonuç: Sargı betona yanal basınç gerilmesi uygular. Kolonun dayanımı ve sünekliği artar.
N kuvveti ile yüklenen etriyeli kolonun boyu kısalır. Poisson etkisiyle
göbek şişmek ister, etriye şişmeye karşı direnmeğe çalışır. Köşelerde
etriye iyi bir direnim gösterirken, etriye serbest açıklığı boyunca direnim
düşük kalır. Çünkü, şişen beton etriyenin dışarıya doğru
bombelenmesine neden olur. Etriyenin eğilme rijitliği düşük
olduğundan, bombelenmeyi önleyemez. Köşelerde yanal gerilme
yığılması olurken etriye serbest açıklığında yanal gerilme düşük kalır.
Etriye serbest açıklığı ve adımı küçüldükçe etriyenin bombelenmesi
zorlaşacaktır.
Etriye Fret kadar etkin yanal gerilme uygulamamakla birlikte beton
gene de yanal gerilme etkisindedir. RICHART deneyi dikkate
alındığında, kolonun dayanımının ve sünekliğinin artacağı anlaşılır.
 Sargı (etriye, fret) etkisi ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 37

dayanım
fc

fretli

Çi t v
e sık
etriy
e li
Te
kv
Te es
kv ık
Etr es etr
iye eyr iye
siz ek li
etr
iye
li

c
c0 birim kısalma

Farklı etriye sargılı dört kare kolon ve bir fretli kolonun dayanım-deformasyon eğrileri yukarıda verilmiştir. Kare
kolonun biri etriyesiz, biri seyrek tek etriyeli, bir diğeri sık tek etriyeli, bir diğeri de sık ve çift etriyelidir. Eğrilerin
yorumlanmasından:
•Seyrek de olsa etriye sünekliği artırır, dayanım pek artmaz.
•Sık etriye sünekliği oldukça artırır, dayanım artışı da belirgin olur.
•Çift etriye hem sünekliği hem de dayanımı çok artırır. Bunun nedeni etriye serbest açıklığının ve adımının küçülmesidir.
•Fretli kolon hem süneklik hem de dayanım açısından, etriyeliye göre, daha etkindir.
•Donatılı betonlarda εc0 değeri sargı etkisi arttıkça büyümektedir.

•Đyi düzenlenmiş sargı betonun dayanımını ve sünekliğini önemli ölçüde artırır.

•Fret en iyi sargı şeklidir.
 Sargı etkisi ERSOY/ÖZCEBE, Sayfa 193

N
Eksenel basınç
kuvveti

Burkulan Kancasız etriye açılmış

Etriye boyuna
adımı Etriye donatı

a
Etriye serbest açıklığı
(bombelenme boyu)

N
Etriye adımı fazla
olduğundan boyuna
donatılar burkulmuş

•Sargı (etriye veya fret) adımı fazla ise, beton ezilir, boyuna donatılar burkulur, kolon kırılır.
•Etriye serbest açıklığı fazla ise, etriye dışarıya doğru bombelenir, etkinliği azalır.
•Kancasız etriye açılır, betondan sıyrılır, sargı etkisi tamamen kaybolur.
 Sargı etkisi (Özet)

•Sargı, dayanımı ve sünekliği artırır.

•Fret en etkili sargı donatısıdır.

•Etriye serbest açıklığı (bombelenme boyu) a azaldıkça süneklik ve dayanım artar. Bombelenme
boyunu azaltmak için gerektiğinde birden çok etriye ve/veya çiroz kullanılır.

•Etriye/fret adımı s azaldıkça süneklik ve dayanım artar.

•Kalın etriye/fret davranışı olumlu etkiler.

 Boyuna donatı

Etriye –sargı (enine donatı)

Filiz
KOLON
Sargı Örnekleri
Burada verilen çizimler; uygulamada çok kullanılan kolon kesit
tiplerinde boyuna donatı ve sargının (etriye, fret ve çirozlar) nasıl
düzenlendiğini gösteren örneklerdir.

Boyuna donatıların her birinin etriye, fret ve/veya çirozlar ile

tutulduğuna dikkat ediniz. Poisson etkisiyle genişlemek isteyen
beton, boyuna donatılardan hiçbirini kesit dışına itemeyecektir.
 Tek etriyeli
Tek etriyeli

Çift etriyeli

Çift etriyeli

Çift etriyeli Çift etriyeli

•Kolonun her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.

•Etriyenin her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.
•Etriye bağlantı uçları hem kesit içinde hem de kolon boyunca şaşırtmalı düzenlenmeli.
 Çift etriyeli
Üç etriyeli

Tek etriyeli
ve çirozlu

Çiroz boyuna donatıyı ve

etriyeyi sarmalı!
Dört etriyeli

Tek etriyeli
ve çirozlu

•Kolonun her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.

•Etriyenin her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.
•Etriye bağlantı uçları hem kesit içinde hem de kolon boyunca şaşırtmalı düzenlenmeli.
 Üç etriyeli Üç etriyeli

Üç etriyeli Dört etriyeli

•Kolonun her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.

•Etriyenin her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.
•Etriye bağlantı uçları hem kesit içinde hem de kolon boyunca şaşırtmalı düzenlenmeli.
 Dört etriyeli Đki etriyeli ve çirozlu

Đki etriyeli ve çirozlu

Beş etriyeli

•Kolonun her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.

•Etriyenin her köşesinde en az bir boyuna donatı olmalı.
•Etriye bağlantı uçları hem kesit içinde hem de kolon boyunca şaşırtmalı düzenlenmeli.
 Fretli sekizgen
Fretli
kolon
Fret
Fret

Etriyeli dairesel Etriyeli sekizgen

kolon kolon
Etriye Etriye
 Etriyeli
sekizgen kolon
Etriyeli altıgen
kolon

Etriyeli-çirozlu
altıgen kolon
 Etr.

Etr. 2

Etr.

Etr.

40 540 65
645 cm

Bir perde (betonarme duvar) kesitinin donatı detayı

 şablon

fret Boyuna donatı

Fretli kolonlar
 çiroz

Boyuna donatı Boyuna donatı

etriye
etriye

Etriyeli kolonlar
Donatı düzeni betonun yerleştirilip sıkıştırılmasını engellememeli:

Foto: Devrim AKDAĞ, 2005

Foto: Devrim AKDAĞ, 2005

Foto: Devrim AKDAĞ, 2005

 Kolonlarda beton boşlukları

Foto: Ramazan YILDIZ, 2006

 Hasarlı kolonlar

Hasarlı kolonların tümünde sargı aralıklarının çok fazla olduğuna ve etriyelerin açıldığına dikkat ediniz.
 Burkulmuş boyuna
Etriye adımı donatı
çok fazla
Kabuk dökülmüş, ancak çekirdek
dağılmamış

Kolon yük taşımaya devam ediyor

Etriye çapı
yetersiz

Etriye sıklaştırması
yapılmamış

Hasar görmüş fretli kolon

Hasar görmüş, fakat çok sünek davranış

göstermiş etriyeli kolonlar