88/2 Arab 1988 PLANLAMA TMMOB ehir Planlama Mimar ve Mahendisteri Odast Yayint Sehibi ve Yezilgleri Madr = Kemal SARP Yayina Hazirlayeniar : ‘Alan ATAUZ Sede! BASARAN Harriet BILGEN Kubra CIHANGIR Saydhan GAMUR Emal KIVAN, Senihi KITAPGI ‘Aygo SARP dari :1500 TL. (KDV'den musttir.) Ogrencilere : 750 TL. Yillk Abone : 4500 TL. (4 say!) Ogrecilare : 2250 TL. (4 say) Banka Hasap No: “Turkiye Emiak Bankast Kiailay Subesi 286/8 Adres : Sehr Planctan Odast ‘Konur Sokak 4/3 Kiailay / ANKARA, Tal: 117 48 12 Backiya Haziik: Nazi Azape! Bashi: ‘OZGUN Matbaacilie Tal: 230 19 45 Planlamatda yer alan gOriglerin sorumiulugu yazt sahi iGINDEKILER 2 SUNUS 3 KENT YONETIMI, YONETICILER VE SEHIR PLAN- CILARI ‘UmitOZCAN 6 MULKIYET KURUMU, KAMU YARARI KAVRAMI ‘VE {MAR PLANLARI UZERINE han TEKELL 14 “SEHIRCILIK, HUKUK VE YONETIM SORUNLARI” KOLLOKYUM DEGERLENDIRMESI Gonill TANKUT 17 NASIL_ BIR KENTSEL CEVRE Kerem OKTEM, 18 CANKAYA BELEDIYESI'NE “ACIK CAGRI” Ayan GELIK 21 TASARIM STUDYOSUNA BIR BAKIS Bellas ULUOGLU 26 TASARIM VE PLANLAMA BGITIMI UZERINE DUSONCELER - Erdem AKSOY 26 KENTIN MIMARISINE GIRIS ‘Aldo ROSS! (Ceviri : Erdem AKSOY) 30 DERGILERDEN aittr. A RANGA 6reSUNUS iniadekt Plenlama Dergist 1988 ylirda gikon tine! sayumuz. PLANLAMA DERGIS!, bildiginy: gibt, dizer eraliarte cian bi dergt deal he yank i. Aun. yida drt say sarah distnaimts proframint da gergekloguremiyor. Oysa dergiyl yayino hazwlayanlar, yant bisler. gorek dergiain Rorginin gelistidimest gerek detpinin dizenlt yalsnlarmast iin. cela bir caba gésteriyoruz. Bir dergi yaynlamansn. dzellile, bir kent planlamast dergist yayinlemanin ¢ok giig bir is oldupuris Sllyona, Mesiokt Wergt yoyiemak, euid, Gr caba ve youn be enuloktil ord pereetrwor, Oyea Bieter bu ipl amatared, oil JGlerimuden aman ‘bulaukea ve sdrekiligh elmayan bir bictnde Yorabilijorus. Ancale bu’ sdyleditlerimis, Planlama Dergistnin neden pardzste ve verimlt igleyon bir Hkantsmayla Gretlemedliginin opklames: olamas. Sunt da billyorus. Plankama Dermist. doyurtcu bir igerkla ue periyodik olarak yayinianmaly. Gundan hicb- bigimdle tavtz varemeyz. Yine de, bunu Basarmann san clerece gi oldugu, acikea ortadady. Gurlakierin nedeniert ve asiimast olanaklan, foplantiann sireklt gindem maddslerindan birt olmaya devam eumektedtr ve bu alanda, bu kisa yale: ‘cuellenemeyecek kadar cok gey soylend, bugdne kadar Planlama Dergist'nin, bugin Tirkiye'de meveut olan keateet sorunlanin, planlama soruniarinin Elpdarmasince tastmienmesinde. ¢saim oneriterinin, tdelenmesinde "ve uygulanmakta olan ‘Beimlerix’ tertisimasinda. kendisine zat nem bt. yer cmasint amactedigumus win, eerie sort, Se Grccle Ge onarleUodendiren serantardan bir. bu Soran gorewirdigt dapaneet ve Fact Gnagiiin bi tek yay kurtlu targjindars saglanamayacogin da gormak gig degi...Ama Tarkiye gibi, Seginyent dapartenin oluymast bunun yanya dokdimest tartgmaya dfdmast gabalan. bakimrelan dit Karat olan bir dicede, Gergive “aujandan saglanan katilart son‘ derace sunrk oldagsr da, bir gergek.. Burunla bitikte bis, kent ploneiian lalosinin fark bir lle oldugu, okumaysomatartisma Sigianliclan apisndan, bu Rural Udi ince bir miro‘klina, bic uaha Szeligt toslgt txancimu ho ait ttle Ieefinin olusturdimasinda olgunlagtinimaninda, ‘bighrlerciidimasiade, bu gine kadar pel slum bic deetak govemediysek ce, okaykculanmmacan (meslekdaplarmiadan) dfrenclerdn” os onularumize tt duyjan herkestan) daha got Kalla beklyoras. Bu Ratiumin biginien de, Son derece esnek Slorak, okuycularimuin kandi tercihlerine gore septanabilr- Bunun tein, yeyin geligmalarines Engarileblecele kati klar SYGksce her zaman age olan peryodile yoy toplantlarina ketiarak, disincenin drettmesine, Brograma dndstirdlmasine katioda buena, PWakalehaberyorumroportal maktup vb. bigiminde yazyla, proje-eskte ub. bigiminde ¢leimle, ica that Neal Hagan ton boufeya Kedar dng ofr Sot a Uta 2 Yajinin “mtudjagnde sakgarak, teerigin olugturuimasinda gorismeler - roportajlar yapmakian, foplantitar duzentemekien baslayip, reklam bulmak, mathaa ve postalama islemlert gibt eylemil Rmetlere kadar, pel gok kona’ Yer cimale, larake snlanchrdabits Ongmtadekt sayiar fin agulikt konulert —Yerel ybnetinler ve = Pantdmasegitent lark soptamnis Bulunuyorus ve kathlannist Snerertnet belllyoniz Bu soyimiz, daha 1988 ortasia. planlama egitimint equi konu olarak ele almak Gzere disindlmis ve re iu Anca programladigumz dogruituda elde etmeyi umdugumie Aririer. dogurcu bit ridnluk saglayacak ditayae gergekieptiremedisc Bu konu Gzerinde calgmalaronia sindurecege. Blntadekt say, bu nedenle, Dinya Sehicilik Gnd Kollokyumu'run degerendiitmesint agus tema. lara ele elon, Bu sagimin yapimannda, ham dergintt ict saya ceasindekt stray! aha. fasta tzatmamale hem de ganeel bir geligmeyi degertencirmek Coupist Gnewnd bir yer tutu Gondl Tankutun eliokyum dageriendiomest, lhan Tekell ve Omit Ozcarin kollokyuma sunduklan Fiidinter, boylece, Eu sayinin agit konusunun yantarnt olustunivor Berginth teorgits progrdiarvnasinda. bundan sofrelt seydaria da-dikckate almaya galsacagim’s gibi eBay ce, eget Kenunan aigeai foriara yo hererae br ceplenme saplanni Saen sisterdiey Bu anucla soptadgimus ana bagiklarunay, oe o Glee Keniscl tygulemelare slesice! bi bake, deginmeler, © Serene! pelmelan, gorasiert anion lage mayan soruniaria dott enue igi yurtel ve urtdis! yaginlardén haberler, dergllerden Szetler, bast yayinlana ianlamagia lanitimes, kitgp elastiien, — Binge younlinan Oa foraindan gelitinien veya gince! olan konulardakt okuyeu gBrgler regmatar. —rafoler, Uygulanmokia vaya yaremaya katimale dzere veya sadece disincenin gelistinimest cemaciyle, 5¢2 burolarda: Kem arutuslannda ve Universitelerdé dretilon praleles. Kerem Okiem, Ayhan Galik ve Erdem Aksoy'un yazilar, son iki baglik harie, bu olanlarda yapilan faligmalan yanstiyor, Bu ana basliklardan bagke, aguiikh konunun digindaki konularda da makale-incelome-arastumalar yer ‘elacaie dergt programunda. Beles Uluegiunun egitim igil yaznsi da, bu saywta, bu digdneeyle yer aliyor, Bu kadar biyik gectkmelertn a8 konusu olmayacagin disindigimise gelecek saylanmuda, genis ve ‘erunit kauhimloritean elacag: umuclayise ba sajumia: dg oe cieglilerinee sunuyorua < YAYIN KURULU PLANLAMA 88/2Kent Y6netimi, Yoneticiler ve Sehir Plancilari‘* : Umit OZCAN* Berens seein ties fehirplancnnin bd yap igingskt esr tay. inaya gates Sitnigh gibi; 3194 says Imar Kanstna golinceye dar beldiyeter, 620k fakin takminéan tar ve Iskan Batanga bof olrakvygolama ve dencin faliyeeri forpatleiemesteyeYonstim yop ook kann syseiex Stuymus bir Korumss yen! inar Kananun ile plan onema gettin veriigiz ibd sey Karun gok gmat oleae deference otuse san end! ip sivematiin gu texbierden hack Te hardugu gonad. saMyan oma yeikis, merkexi bir Sgt erin yoltciuiginde, gk fala blrosatie seme nadesoluskta Ye ugulamede ernya gikan sorunlarn ve zh aOfs ect cent ie ran thijeglara covey verebileck hk eSrfere ulugilamamalctadir. 7 “TMM yesuda ‘bulunan boqlokar nedent le imar movavi, ken her yerntKonwol edenemekedi. wa Uygutma ve denctindensorvmly olen kuru, pln holdin kar verme yeksne de hla alnaldt. Te bu ana oral uyartes gergoveiginde plan name yok, bl nun ide Etediyelee, bu sinclar dda ovale Seweltinige, Konutnan, isnt yOneint ie dake yukinden Tg oldu igi bundan sonra tarymaterimis bu Kone tuevndeyogunigurmakts yar gBlyorw KENT YONETIME 3 104 soy yeni mar Kenunw uyannea yk ve sore Tul sania atin belediyelerin, yoni yasarn uyg- 1979 ODTO Sehir BBlge Planlara BolunuTaden mezun oldu. 1982 ‘Ankan Oniversitest Siyaral Bigiler Fakaltst Kem YOectimi ve Siyaset UGldmdnde ydksek lisensiat tamamlath, Halen Doktors faligmasina devary exe. ‘Tekiye 12, Dina Sehircile Gond Sempozyumuna $PMNO adina su. alan bili Tanmasina uygun yeni bir ySnetim yapisima da kavug- rnculmast gerekmekiedir. Bu Konuda getirilen cek degigiki 3030 sayilt Baydk Sehir Belediyelerini ddzenleyen Kanun ol- makita ve belediyeler, S2l0k haklan bekurandan Igisleri Bi keankii’nin vesayeti aluna girmektedir. Yeni yetki ve sorum- Tluklara uygun olarak gergeklegtirilmes! beklenen reorga- izasyon galigmalert ile Kadro takviyesi konulart halen sergeklestirilememigtir. Kisacast, exki yBnetim bigimi ve odro imkanlar ile yeni imar mevzuat fle gegidenen ve arian yetki ve sorumluluklarin karplanabilmesi, dogel olarak mim- ikon g8rilmemektedir. 3194 saytl) Kanun, belediye ve valilik yet siren iglemlerin gerpeklegtcilebilmesinin, meveut teknik Kadrolar arscihjiyla yapilamayacali gergeBinin bilincinde olarak; teknik sleman sorunun g®ztmd igin Yeminli Mimachc ve Mahendislik Barolarinn agitmasi kararia da birlikce setimnis ve herkesge bilinen gerckgelerle Kanunun igterligi fgisindan gerakli gérilen bu uygulama, Anayasa Mahkeme- sinin 184,1987'e yaysalanan karan ile iptal edilmigie, Bu iptalin sonucunda; kanun, en Snemli uygulama olunegint yiirmigtir. Anayase Mahkemesi'ain iptal karanint sonuglan bakunindan degerlendirdigimizde; kanunun, uygula- nabililifind kaybeuigi ve bu gerekge ile kadtk Kaldygi sonu- ‘euna varmaktayi2. Bizi, bu sonuea getiron en Gnemli gerekre, 1985-1987 ville: arusinds sonuglandicilon, Bayindicik ve Iskan Bax kanliy Teknik Aragurma ve Uygulamaa Genet Modliclagitnce belediyslerin teknik cleman durumunu belirlemeye yOnelik anket galigmasidir. Bu anket sonuglarina gre; belediyelerde garey alan teknikeelemantarin moslek geuplarina dagslime ve yullara gre dofisimi gByledi. 1984 1986 Mimar 735 654 Har. Mah, 188 206 Seh. PL. 2 1 Fen Mernurs 1873 767 ‘Toplam yoksek okul merunu 2763 4396 PLANLAMA 88/2‘Tubloda gbraldaga gibi; fen memuru sayisinda, belediye sayis 1707'den 1890's gikmanne kargin gok eiddi bir digme g6rilmekie; buna kargibk. toplam yoksek okv! mezuna sayisinds ise Gnemli bir arty olmaktadir. Ancak, fiilen imar ‘inde gabgabilecck ihtises dallarinda Snemli bir arty gorlenememektedir. 1984 verilerine dayah anket deeriendirmesind, teknik celeman nitelifi ve imar aff: icin yapstmg bagvury sayilers dofierlendirmesine bakacak oldufumuzda; len imar iglerinde (gelgan yksek okul mezunu elemant olmayan belediye- Jere (1250 tane), imer allen igin yapilan bagvurvlann % 99.14'0nGn yapilmasina ksr- gim; Binyesinds 2 yOksek ‘okel mezuny geliguran bele- ciyeles, bu bagvuruiann % 0.10%unu kargilamak dura. sunda kalmglardir. Bu da apikea gOstermektedir ki, belediye- lerin sahip oldugu clemanin nitelifi ile imar mevzuatine sylan ysplagmalann denetimi eracinds Gnomli bir korelasyon 562 konusudur. Birinci anket 1701 bolediyeye gOnderiimis, 1256 cevep elde edilmigtir. Ikinci anket 1810 belediyeye sbnderilmig olup, 1357 anket coveplanabilmigir. Anketlerin yaklagik % 25% cevepsr2 kalmugur. Kuvvetle muhtemeldir ki ceva gindermeyen beladiyclerde biyle bir anketi doldurabilecek nitelikte cleman bulunmamektedsr. 3194 sayih Kanun fle belediyelerimizin arten yetki ve sorumluluklan, Gaerinde gok tarugilan ve hepimizce bilinen konulardr. Bu yeiki ve sorumiuloklan uygulamakla gbrevli bele~ diyeler, bir yandan yeni imar kanuruna vygun yonatim yapist debigikligine uBramadifindan, ote yendan da anket sonug- larindan agikga gortilen teknik eleman sorununy ¢0zmeye y6nelik olarak tnerilmig Yeminli Mimarhk ve Mahendisti ‘barolerindan yoksun oldugundan; kon, belediye ybnetiml igin, kaldinimast mOmbin olmaysn bir yak haline gelmistr. ‘Teknik eleman kedrosundan yoksun bu belediysleri kendilerine verilen yeukiye dayanamak; sayisi tesbit edileme- yeesk miktarda imar plan, plan revizyonu ve mevzi imar plaalan yapunp, onamaktadsr. Bo planlama kararlan ile bire bir exkilenen kent yagayanian, yani yénetilenlerin durumt ve konumu da ayn bir inceleme korusu olabilecek gegit- liktedir KENT HALKI YA DA YONETILENLER ent ytinetimi adam alan baghk alunda, gergekte eidi bir y6netimin ne yspisal ne de insan kaynagi fgisindon sOzkonusu olamayacefin: gérduk. Kanimizea; belediyeler, hen gersk mali ve gerckse idari olarak gergek birer yénetim bigimi niteligine siz olmasalar ds; vygulamalarindan dolayi yOnetilen veya daha gergek bir Goyimle, dofrudan ya da dolayh olsrak eikilenen bir kesim flan kent halkinin yagama bicimi Gsitnde tasarruf hekkana sahiptirier. ; En basit belediye hizmetinden, plan onama erkine ke- dar, yapiten her uygulemsdan Kent halla etkilenmekiedic. Ar “Mezuniyeti ile birlikte F dereceli miiteahhitlik karnesine hak kazanan planlama bélitmit mezunlarimin bu hakks yok farzedilerek; grup atlama konusunda, mimarlar ile sehirciler egit kosullarda degerlendirilmektedir." tan nQfusa paratel olarak arian sosyo-ckonomik ihuiyuglann gideritmesinée en Gnemli tole sahip belediyelerimiz, dogeu bir teghisle sorunlorima en kéktenci ¢Gz0min planiam yotu ile getrilebileccfini g6rmbslerdic. Ite bu tephisten hareketle, hummal bir plan onama eylemine girigen belediye meclisleri, tedaviyis kentsel rantin paylasuminda gUgler dengesini defigtirmek ve genigleimek olarak anlamygur. Plan onamalarinda gordlen hizlanms ve sayisal arug, planlama anlayiginds aiteliksel gelisme ile es anlaml: olmamsur. Oyle ki, si bir g8zim olseak, yOnetmoliklerde yer alan ve ‘aneak daha baydk Olgek bie plan karsrina dayanmast ge+ reken mevai imar planlars, plan defigiklikleri, sslah ima planlan ginUmbzde en yyaygin kullanim alan bulsn Planlama Ord olmug; bowdnsel karwlar igeren imar planlart ise adeta, istisnai hal apsamina girmisti. Baines) bir yoklagumdan genellikle yoksun olarak, Kenteel rant artrmak ve paylagemins yaygilagurarak trafik akagim: dlzenlemeye yBnelik olarak sUrdGrdlmekie olan bu abaya, planlams adm vermek; kemimuzca, hem plantama bilimine hem de kent halkins yepsimg baydk bir hekstalucur, Yonotim tarafindan ahnms kararlara direnme ve AeBigtizme oylemi, sivil Grgltlenme deneyiminden yoksun kent halks igin mimi olmamakia; y6netime karst tek gy olarak gérdlen oy kullaama hkkinn da kullanilmasy, gerek Kentsel ranuan ota yerazlanme oraniin artmasi ve gerekse belediye hizmetlerinden yoksun birakilma korkusu ile pasifize edilmekiedir. Kent yagamunt bizebir ilgilendiren konvlarda, belediye- Jer, yeterli teknik bilgi ve beceri dizeyine sahip olmaysn bir kedro ile kararlar akp, burlart uygularken; bu kararlann sonuglanndan eikilenen Kent halk, bir bagka de ynetilenler, sorunlarim bireysel boyuits gdzme ugragt ver- mekiedir. §EHIR PLANCILART chir planeist dedigimizde; planlams bilgi ve beceri zeyine erigmig ve bir meslek olarak bu igh ila edebilmenin gerefi olen; disiplinler arasi ve planlamays yneik bir eBitimden gegmig kigiler akle gelmekiedir. Oysa, sgergsktc, "Imar Planlermin Yapimim Yoklimlenecek Muellif ye Meili? Kuruluslarimin Yetenilik Yénetmel incelendiginde, planlamanm deqigik branglarmin yanisira, cok fark bie disiplin olan Mimashk Fekiltesi mezunlazinin da plan mdelifisanuma iginde yer aldfu gOrtlmektedir. Daha dx liginei, meauniyet: ie birlikte F dereceli mdteahhithik keamesine hak kazanen planiama b8lmd mezunlarinn bu hiss yok frzedilerek; grup alana Konosunda, mimacar ite sehicilr eit koullarda degerlendviimektecir. Yenetmelike, planeilnin Haklunim belki ée en fuse zedeteyen *planlama korusunda bir smi Kurulusa galsms lms” hukmidis, Bu hdkOm ile, mUlga Imar ve Iskin Bukenhgiin Planlema ve Imar Genel Madiriigo, Bakunt Bolg Madinkderi ve Naam Plan Borolarnda, ler Banks: PLANLAMA 68/2Gone! MUdaeGR0ndn ilgili birimlerinde mimar ve gehir plancia: olarak galygantar kastedilmektedir. Yupilan igi deBil de, Kodorin bir cilvest olarak gelgiimakta bulunulan birimi igeren bu simfama sonueu; hrayatimun 12 yilins dosya bakarak harcamig mimarlar, bugin ‘A cercceli belyeye haiz olarak gérevlerinden istifa ctmig ve bro agarak, plan yapar hale gelmislerdir. Salt bu uygula- mann sonieu olarak; Planiama [mar Genel MuddslagO'nde faligip, dosye bakarek planet niteligine kavugmug 21 mimar, istifa eumig ve bugun A ve B dereceli kume sahiplesi ent lasyonu yaganir ‘hale gel- migtir “Belediyeler, ydnetmeligin i ellerinde tuttuklart yetki alist itkn upennen; Digimde plan elde etmek ve SOrlogmesi, muelli hetas: Planctlart, planlama piyas redeniyle iki kez feshedilen amactyla kullanacaklardir.” veya ayn agamada planin yotersizliginedeniyle iki fez ret ve fade olunan plan moltiflerinin yeterllik bolgelei bir yl sOke ile askiya alinmaktadhr. Teknik yeteriigi kent yonetimi boldmUnde belgetenmig bulunan Belediycler, bu tnadde ile ellesinde twtoklans yetkyi, agikur ki, istedikleri bigimde plan elde etmek ve mesieki ahlaka haiz plancilan, planlama piyasasindansilebilmek amaciya kullanacaklah Odelars Gyeligin zorunts olmadiBs bit ortamda fealiyes yOstecen $PMMO nun 790 eyut Gyssi olup, 110 dye boro tesil belgesialaraegalgmakdr, Odanu, secbest galiganlar Gaernde yap pucdnta olmadify, gene, planlama alarunda galismakla birlikte bro teseil belgesini Mimarlar Odsstndon fa alubiime keyfiyetinden anlagiimakiadr, PLANLAMA T bligin bu bslUmdne kadar bir durum tesbitl yapuk ve halihazir durumun, gecck belediyelsr ve kent halk se plunetlar agisindan pembe bir tablo ¢izmedigi fe karplagivk, Bu gergek Kargtsinds suskunlagmal jek edast olarak gorey bil Nitelik. olarak nasi! bir planlamaya gerek duyuldugu konusuny, bundan Greek pek gok platformda tartgnimay olmasina kargin, bir kez daha Kisaca vurgulamskis yerar s8rliyoru2. Planlamaya, bucdneUl yaklagim esas olmalche. Yani cldeki eleman potansiyetini degerlendiren, Milli Fiziki Plan ve Bolyesel Planlama galigmalar iveditikie baglaularak, bo plan kararlan dogrultusunda kent imar planlarimin yap ynlendirilmelidir. Var olan idari yap iginde her ne kedar bu plantarin yepim Devlet Planlama Teskilsu'na bir gorev olarak verilmigse de; bu drght, bu tr plantama galigmalarint Uretleyebilacek bir kedroya dabi sahip degitair. Bu sorunun eOulmd, DPT ile esit hiyerargic konuma sahip, fiziki planlamanm geregine uygun formasyon ve Orgitlenme dizeyinde bir sllagmasinds ve bu tr ulusal ‘cararlarm verilmesigereken bir kurulusta gahganlarin Turk vatndaglanndan segilmesinge blyOk yarar g0ctlmektedie Butinde betirlenen Karurlar vyarines geligtritecek pargasal planlama kararlarinds Karglaglaesk hata payinin da i, agiktur ki, istedikteri bavdnsel Rararlurin dogruluk pay: ile eran: bir higi saalimast beklenmeidie B a bu teblig kapsammnda; planeilar ve Kent halkin Ggikarlarimin ortakhgi varsayimt ile bir bOWn; Kent yBnetimini ise idare ve movzuatr ile bir bOLin olduklart Kabuld ile yapilabilecek ddzenlemelere iligkin Gnermeler esirmey’ uygun g5rdOk. = Kent dizeyinde Gzledigimiz, niteliklere hair bir planin gorgeklestirilebitme- si, hergeyden Snee, demok- rasinin kurumlaromn yay} Taguinlarak geligtrilmesi st- reeine hala gogilmesini ge- rektirmekiedir. Ancak, b6y- lesi bir wygulame ile planla- ‘ma, mosek odalar, optimum ‘boyaklokte mahalle Bretilen- meleri ve difer g6ndlld der- nekler arsciligt ile her agamada denctlonerck; planlamaye sk~ LE Kaulum saglanstitir. — Kendi yagam gevresini belirleme hake ‘en dol bireysel hak ve Gdevlerinden bi Bu hakkin Kullantlmesinds, gOnGlld demekler ve rmesiek odalsrina tnemli gBrevier digmekiedie. Tamm bireysol hak ve OzgdrlUklerde oldujju gibi, bu hakkin da bir smurlaytest vardir Ki, bu da, sini dogal kaynaklarin haku kullanimt ve gelocsk kugaklar igin Korunmasint amuglayan amw yarar ilkesidic ~ Ozatle, yagam gavresi’ daha soglikhs ve dlzenti hale sgetiriken, Bireysel hake ve SzgUrldklerin sinirlanim bolirle- yen en Gnemli kistas, kamu yarart kestast olmak ducumun- adit, Bu Konuda bilgilendirme, yonlendirme ve kamuoyw ya- raima iglevi, meslek odalan ile géaOll0 demekler araexigiyla _yoraimetidie. — Yasal olarak énleyiei higbir gerckse olmamasina argin, plantamaya akiif kaulimen saflanmast, yapilagelig kuralan’nedeni ile gergeklegurilememektedir. Belediyeter demokrasinin geligtvilmesi konusunda dstlenmesi gereken en nemli iglev; plantar, plandan etkilenen ve planlama dene- yimine saiip kigilerden olugan ortak platformlerda tartgarak, erektiBinde aylayorak, geligtiems ve halkin Snceden fnayim alarak, bir yandan demokrasi gelonegini kbkles- tirirken O4e yandsn da planiama Ksrarlarmin uygulama ve di~ netim gOrevinin paylagildigy, araflarm ualugabildigi ve gele- ‘cok kugaklars miras biakabilecet degerlerin korundlugu ve s1- hip gikildigt bie planlama anlayigint da koklestirmektic, — Son olarak; meveut imar meveustinin dayendiii en Snemli uygulama racy olan, Yemiali Mimarhic ve Muhendislik BGrolanima iptali ile; yasa, hukukt olarke folmasa da pruik olarak kak Kalmgtr Gone aynt bigimde; Og tarafi denizlerle kapie Uikemiz, Anayasa Mahkomes'ace iptal edilen Kayt Kanunu'adan sonra, tym kanun genalge haline gotrlerek ySnetilmekiodi. Imar mevasatinin ivedilikle gdzden gegirilerck, yeni bir mavzsat olusturulmast amact ile gerekli kamuoyunu ‘yaratmak ve Kanun Koyvoular: zorlayiet Onlemleri her sland ‘mick, bie vatandaghk gBrevi addodim: 16, maddesi ile e mesleki ahlaka haiz sasindan silebilmek a PLANLAMA 88/2Miilkiyet Kurumu, Kamu Yarari Kavram1 ve imar Planlari Uzerine™ ithan TEKELI* 1. GiRis roel ited ee 1960 yivnda (71 Ingaat Mahendisligh Bélima’nden mezun oldu 10642 ODTO Schr ve Hélge Plarlama Bélimd ve 1966'da Universi: ty of Penasylvenie, Regional Seienee'dan yiksek lisons derecei 19684 ITD Mimarih Fakilies'nde dolzora, 1977'%e ODTU Sekir ve Bblge Planlame Baliminde dogentlit. ve 1979740 aym boltmden profesbrith derecesi ald. Halen ODTO, $ehir ve Bélge Plonlama Déliindnde dgreiim Ayes im 1988 tarihier’ ararinds dizeslenen Dieys Sehirilit Gind Kollotyum ign hazelanan bid. PLANLAMA 68/2 mek igin dsha temel nedentere, kurumsal yepilarin ineelenme- sine efilmek gerekir. Bu gencl yarginin dogeulvfuns nnn tak, bildirimi bir gizgi dogrultisunda geligtirecegim. Ami hhemen beliimek gerekir ki; bu genel yarganin, imar slaninds syilan hergin astan fisaigilar: aklamakia bir gerekge olarak kullanalmasina.kargiyim, "Boyle air bir bilango ile karglagudhginda yspulacek fk ig bo ortam: yaratan kurumlarin serinkanhs bir deferlendirmesidir, Kent planlamasim belirleyen temel ku- rom, laginmaz; daha da somutta, Kentsel ars mlkiyetidir. ‘Miliiyetin kurumsallagma bigimi, hem bizim plantams an- Tayigimia: hem de plan dist kalms yollacimizi, plantart yorlagurma bicimlerimizi beliriyor. Bu nedenle; bu bildiride Imerkeze, milkiyet kurumunu alarak bu kuruma iligkin fnlaysglarima ile imar planlamasiyla, imar afleryls, vb imar uygulamalaryla ulagmaya galigifime hedefler arasindaki tutarhlige arapuirseagim, Imar planlama yaklagiarimiz. ile méikiyet anlayiglervmrz arasindaki rwtarihigin kurulmasinin deigik segenckleri Uzerinde duracagim. TI, IMAR PLANLAMADA MERKEZI_KURUM OLARAK TASINMAZ MULKIYETI B ir_molkiyet sistemi, oplumdakt kigiler arasindaki ftaklery 0. gekilde dafutmalidir ki; her isl, sahip ‘aldoklan igin hakts gorekgelere sahip olmali. Adalst temel fikiy noktasidit. MOlkiyet sistem, aneak ona g6re Snvunulabili. Kugkssuz, mOlkiyeti temele.alarak agate tinimlamak yang. bir (wlum elacakur. Bir_mdlkiye! Sisteminin dOrttemel soruya yamit_getirmesi_oreir. Bisincis, edinme esi. Bir nesnenin hangi kogullrls rik ediniebilecetini belirier. Ikineisi, deBistirms ikesidi Matkiyete konu clan nesnenin angi koyullards bir tagkasinin mulkiyesine ‘gegeesgini gésterir. OgGnedst, Kullonim iikesiie. Bir nesnaye sabip olan kimsenin 0 nesne Gnerinde_ne. yapabilecefiniy ondsn_ nasil yararlanacaim: belirler. Dérddnelsd ise, dzchilme iikesidir. Bir nesne, ik tkeye aykiri olarak edinilmis, el degistirmig ya da kulamlmig ise bunun nasit dizckilecegine iligkin kurallae igerit. Eger, biz, dlkemizdcki kentsel arsalara iligkin milkiyet sistemini irdelemek istiyorsak, bu dirt konudski iikeleri de iedelememiz. gerekeceKt Malkiyet sistemi igin bu noktaya kadar yapugimz betimlemenin igi bogtur. Bu dor konudaki ilkenin iginin nasil doldurulacagi toplumsal olarak belirenir. Bu save seikhk kuzandirmak icin kisaca bari tarihsel drneklere Cfimek gerekir, Ornefin; feodal dénemin milkiyet unlayegt ile Tiberal dOqancenin malkiyet anlayrsi ya da ilkeleri srapinda Gnemli ferklthklsr vards. Fendt ddinemde, ainirsiz denilebilecck mOlkiyet haklari, sudece Gnemsiz kisisel egyelars igin sz konuruydu. Toplim bskimndanSnemli olan nesneler Ozer takgulaein ayn soydan gelenlere dev- redilebilirdi, Kigilerin top- raja iligkin haklan, onu bajkalarine devretmeyi iger- miyordu. Orta gait dlgince- sinde Gane ile nesne arasin- da net bir ayirim yok, ‘Toprakla sahipleri aki ligki Bunda sneak rmandaki dBnglerin de ik yapabilece§i kabul edi- liyordu, Foodalizmin goztlop, leki_ malkiy. haklor ve yaktmidlakler demeti bigimindeydi. Omegi ‘retin kesimi olan tarumda, topragim dzorinds de hhaklara sahip ame birbirine belli yOkOmlaloklerle bof {grup insan vardi, Bunlor, bey ve ortakgiyds, Toplumda Farkis pozisyona sehip bu kigiler, bu pozisyonlanmn semucu toprak Ustinde birbirine Karst defigik hak ve yakimlMioklere sshipti, Malkiyetin Ogdnco kullanim itkesi, belli bir dretim igkisi_halindeydi, Aynea, edinmeye ve eldefigtirmeye iligkin ilkeleri, soydan gegmeye daysniyardu. Beyin ve or- toprakla iligkileri bagkasina devredilemez sgimde kuralmuste. Ancek, miras yoluyls, belli kurallara gore, ise, karmagik bir temel allan yeniden ‘diizenlenm= ik tirde — baglangietakt ~ i ahit Bes! Gj benest Kuramluein” Be grup log Tretic! gleler geligerck, Or emegin yurattit artis elko anlagilmasyla geligmigt aretim araglarsnin milk lusturmugcur. “Bir miilkiyet sisteminin dért temel soruya yanit getirmesi gerekir. Bir nesnenin hangi kosullarda milk edinilebilecegi (edinme ilkesi); miilkiyete konu olan nesnenin hangi kosullarda bir baskasinun millkiyetine gececegi (degistirme ilkesi); bir nesneye sahip olan kimsenin 0 nesne iizerinde ne yapabilecegi (kullanum ilkesi); bir nesne ilk dg ilkeye ayktrt olarak edinilmis, el degistirmis ya da kullanuims ise bunun nasil ve imikal vergileri gibé vergile Kapitalizm iginde, sanayi deve . araghen t-nind yma sract haliné Bu clegtri de cosyal z * trak eldeBistirme kur yohymp wider yandan we demas iggal kuram, amt, susyay faydn kuromt Ve ine nedsn olmugtur. Ogtined ile biclikte geldiginin e asyalistrajimlerde siain sosyallogtiemesine gerekge ‘Sosyalist dikelerde geligen yeni molkiyet sistemini bi ‘arafa buraksak bile kaptea- list alkelerde de aru Uberal donemin meikiyet aniayt- gamun kalmadhgint, toplumsal leqtiri sonucu deQistigini s6yloyebiliriz. Son eli y:l iginde, milkiyetin sadece maliki’ ile nesne_ arasindakt bir iigki olarak dllgonleme- yecegi gOrilerek; malik, nesne ve toplum arasindaki bir hukuki iligkt oldu go> r0g0_benimsenmigtir. Mutlak ve kigiye baglt olarske dtg0. Kkapitalistlegme sOreci iginde ‘ulusal devictlerin geligmeye bogladifi ve sanayi devriminin yagandfi dénemde gelizen Hiberal -éagunee ile mUlkiyete iligkin ilkelerin igerigi de dofisiyordu. Insan, Kendi maddi cevresini dencileyen ve baskalarna Karst onlann da GzgirlOgine saygr gostermenin Gtesinde bir yOkUmIGIGk duymayan bir Ozne olarak ‘digdndimeye baslands. Her birey. kendi kaderiai Kendisi fgizecekti. Bu ddginceler, kigilerin, malik olduklen nesneler izerinde simirsiz denetims ys da haklara sahip olmslarin: saglayan, buna Karpin s6z_Konusu_nesny keullaniglary engelleyen, yikimléloklerle bajlanm: rmatiiyet anlayiginy boraberinde geticdi, Au anlaysya. gtr: rin, baglangigta sahip olduklart gesneler vardir. Bu sor- sgulannnae, Uzerinde durulan: dake gok elde-Bitirme kur Tandir. Mulkiyet, miras yoloyla eldegigirdigi gibi, piyssods salig yoluylt da eldegistircbillyordu I eral molkiyet anlayiginin kurumsallsgp, toplumsal gkilesi bigimlendirmeye baglamasi ve’ toplumsal Sonuglarinn ortaya gikmasiyla birlike, bu kurum dstandekt Clegtriler de agibhhk kuzanmaya baglad:. Bu clestiileri Og srup altinds toplayabiliriz, Bunlardan birincisi; sahip olunan resnenin hig bit kayda bo&l: olmadan kullaniiginin yaratogs Gigsalhklar dolayisiyladir. Kigilerin milkiyetindeki resnelerin kullanaliginin sonuglan, cogunlukls sadece sahibi Azerinde etki yeratmaz: etki alam, sahibi ile sinctr degitdir Tophumdaki diger kigileri ve hata tm toplurmu etkiter. Bu durumda; bir kiginin milkiyeli, bagkslarmn Szgieliklerini Similar hale. gelmektedir, Buna, liberal dokirin iginde de hus kalimamaz, Bu durumés: suhip olunan nesnenin Kulianitgina iligkin itkede, sintrlamalar _getirme igereksinmesi dogmugtur, Kem yarari ve benzer kavramlar eligicilerek, siniclamalar Konulmugtur. Ikinei grup ele- Tiriter. bu motkiyet sisteminin yoratugt haklar dagihmvnin ‘adil y3 ct hakea olup olmediginin sorgulanmasindan kuynale- Tannisktadhr, Daha Once de bel ia, Gere; her malkiyet sisteminin, nihai mihenk tag adalewir. Liberal mukiyet an- ayignin igleyiginin, toplumsat adsleti suglamads sialigi arundags oriaya grkmigur. Bu da bir yandan veraset diizeltilecegi (ditzeltilme ilkesi).” nilen bu hakkin, toplumsal agidan tinirlandiclabileceyi abut eal simda ortaya gikan bu doBigmenin pratige her caman yeterince yansimadhjs, pratkte goku kez liberal anlayigin sardugd, ier sOrGlebilic. Bu sav, Rethalde, Tarkiye igin busuk algae gegeridir. Ama, burada benim asil erinde durenak istedigim bu degil, Burads alum: gizmek ist sus Konu milkiyede igili anlaysglanin toplumlann ekono- tik ve siyssal geligmeler strasinda degigmest, toplumun go- toksinmeleri dogrultusunds yeniden bigimlenmesidir. Bunun gin yapiimasy gereken, mOlkiyet konusu dokunulmaz tabu olarak gSrmekien vazgegerck, inceleme alanuna gekmek, hhangi ilkelerinin toplumsal agidan yotersizkaldigm sergilemek, bunlar yerine yeni ilkeler Onesmek, siyasal ailgled ve Kamuoyunu bu defigikliklerin gerekiiligjine inan- dirmaye galigmakurr. Kugkusuz, toplumdeki gikar dagilim- Tarim dogrudan etkileyen bu tr Konularda, deBisikliklerin lmesinin ne kadar gig oldugunu biliyorum; ams, Fyimserlifimi Korumak istiyorun. Kanimes; iyimserigini yitiren bir planes, yaruuethgiet, dolayisiyls bllylk slpdde de planeaiginn da yidemig olmakwacr HI, KENTSEL ARSA VE MOLKIYET ANLAYISI Bers tees sory, got! mati tnlapii defi tir caganm ois Kentstarsanen inikiytir. Bu nesneye ish mulivet elernin ‘ne Lr Forumer yataubilecepint iruqsbiimsk ign, Snes be tesnonia Guilin yakndan fanimast gerekeekt Bu Grelteryekindar” tanmnmedar. saptaneeak mie: Tkslerinin, toplumen) sonuglrat” deferlendimek lanes bina Bice keniselarapstmumlamak geri, Kensel_ass horhangl bir topeak pase defile Topeak oles cringe op fatlige sabi Kent iin, br yre shin, see He onastmngns er fu plan ile pakke bi TA iSek anon. 96 tar kellaterm: yertaca eetetsttcte, Herhangi bt toprakparosinin Renae arte aaa EE bites in, bu ntl dota PLANLAMA 88/28 gerekir. Bir toprak, bu niteliklerle donanarak kentse! arsays abnisir, Bu nedenle Kentsel arsa Gretiminden s62 edilmeste- i. Bir hammaddenin dinigiieilop, sanayi rind olmas: gibi. Rentsel arsa Gretimi . Kent toprafinin artirvlumaz, bir kaynak ‘olmas: nedeniyle, tekelci rantlara konu olmakladir. Kent planlama yazininda, Kentsel arsa Gretiminden s6z_ etme Kenisel arsanin by dzelliginin gozardi edilmesine neder slacaji kaygisiyla elegtiri konusm olmustur. Oysa; bureds Uretimden #62 edilmesi, toprefin dandstme ufradi- Jina eildat gokmek i Eger, kaynak Kut ise, 8 nlgtime ufradikian sonea da Kath gt sGrecekiir. Kubga ayanan kuramsal giklaroa~ lar da gogerliligini koruys- eaktsr. Ama, ham topeagen snigidrilerek kentsel asa nin Gretidigini onaya koy- mania, bu Urotiméen dofan deferin nen! paylasilacngs konusunda g6rdg agian defig- tirmek agusndan g9k farklt sonuglan olscaktir. I arimsal bir toprafin, Kentsel arse haline gelirken yagadigx dSnigimd, hangi toplumsal faktSrlerin ya int inceleyelim. Bie tarimstl copragin kentsel arsn ha- Tine gelebilmest ‘gin, ile koguly kentsel slan igine girmesi- Gir. Bu ie; kentin, o alana dojim yaysimasiyla gergekeg Bu yayslmaye gergeklegtiran, 0 Oikedeki néifus artgi ve kent legmedir. Bu sirecin yareulmasinds toprak sahibinin hig bic Katkist yoktor. Tophimun md tarafindan gorgeklegtis rigir, Ama, Kentse) stsa haline gelebilmesi igin bu alana lum Kentsel sleyapinin seflenmas: ve planlama yapslsp imar kkararlannin verilmesi gerckir. Bunlan ise kamu ynpacakur Igte bu gGzmleme agikea gostermektedir ki; Tanmsal toprak, loplum tarafindan Kenisel arsaye dOnlytdrdlmdgtdr. Bu Bndgiim sirssinda ise; piyase deferi, yOzlerce misii aun Burada kargimiza bir adalet sorusu gikmakiadir. Artan bu elferin, milk suhibi ile toplum arasinda hekga boldgdm yolu nedit? Eger, hom taprak ile kensel arsa arasinda bir donasom oldu ortays Konulmaz ve ikisi Gzdeg kabul edilirse; arian deferin, milk sahibinin olmast gerektigini savunmak kolay- lagecakur, Boyle bir Szimleme sonunds ise; toplumun ya- ratte degere, bu siregte hig bir katkist olmayan milk sili binin, elkoydugu ortaya agik hale gelmektedir. Baslangicta elirtigimi2 gibi: her mblkiyet sisteminin, haklarin sail defilman kogulana snglaman gerekir. Bu kogul altinde, bu tir bir elkoyma snvunclarnaz hale gelmektedir. ‘Béyle bir aneliz Karpinds; toprak sabibinin, arten deere elkoymasiny hakh gikermak igin gByle bir Orn Garam kurgulanabilir. Denilebilir ki bir girigimei, kent vzaginds blyOk bir tarmsal toprak alarek, plantarint yapurmig ve alt yapisint seflemigur. Bu durumda mak Sahibi aktiftir, Deger aruigin: saflayan wm nivelikleri Kendisi gergeklegtirmigir. Ik bakigte bu omek, yukuria bzlimlomeye uymayan bir durum yaratmg gibi gordlebili ‘ysa, bu yanilucr bir g8rlnillddr, Bu girisimcini aaifliginin sagladify, bu degerin yaraulmas: depildir. Sadece Kentin bayimesi dolayisiyia; toplumun yarstuki degerin, normal olarak gikece§i lana gOkmeyip, kendi alanina fgokmesini bogarmakiir, Girigimeinin bu aKuigi, muhteme- Jen, bu Kensie ouuranleein ortalama seyahat sQrelerinin art- masina, dolayisiyta dake yOksek bir toplumsel pahaye neden olmugtur, Bu nedanie, kurgulanan bu 6mek de, daha Gnce yapilan gozilmlemeyi geqersz kilamaz. ain, "Tarumsal toprak, toplum tarafindan kentsel arsaya déniistirilmiisuir. Bu déniisiim sirasinda ise; piyasa degeri, yilzlerce misli artmistir. Burada karsumuza bir adalet sorusu gekmaktadtr. Artan bu degerin, milk sahibi ile toplum arasinda hakga bélisiim yolu nedir?" Ke arsmin, Gzslikie, Torkiye gibi hem aofuss fem de Sentegme orm Sain aan Ulkelerdski bie aga Geelligh de dofernin sek olarak armas. Ren fle, streklt olarak DOyGOQO iin, varofan Kenscl esanin Kenie gore Konumd.sarekli olarak dei, merkeuligh yolselig bu da deger aru gale. Bunun Wess bukandan s0- docu; Kentsel arsayi elde wtmanm, mk sahibi bakimindsn hig bir rik igermemesigirKentsel rsann Gasrinds dormamtz ereken bir ngs. Gzip, ebilip arte TRmamasii, Bir tptek par- asim kenisel ara. haline eles ign gare olan alt yo salina ve iar ks- fanan Grtimes! kogllciny digdndabibade: Kent tape finn sfuniabieced! sbyle- nil: Nite ken ic fn biyUrmesine paalel ol fais kent topraklsnnin mse vary stro olarak erumakiade, Bsr lyle agonalese; kent topmlen Qztrnde saece difeansyel ranar ougeetk, ba da ox yoksck dizeye vlagmayseakir. Oyss, Kentsch erssor Sesvinde miktann sruniamamasindan -Reynablonan tcheet anlar ve milla ranlarolugmatadr.Tekeel ran ise, kent fel ars: tanimlarken Greringe durdugumaz,acsanin Kent inde bir Konus sship olmak Gualliginden kaynaklanmak- tat. Kens yen lanl eklameedir ama bunla Korum lun frkidie Arurlamayan belli Konumdaki weer. Tekclei rant, by Konum 6zellifinden dofmakiwdsr. Bu konumdaki arsa, kullamicisina ortal a dstUnde bir geist saflanakiadr. binge tkelei bie vant olarak toplan- in. Mutlak rant ise ister Bzel rk sobiplerinin ar Ton arzina koyduklen smirlamalar, ister kamunun elindeki topraklan kllamge agmamasi ya de plan yepmamas, ister icant mekaninda dofen toplomssl Kaimenlagma ylzUnden ol- sun yarsulan bir kathk sonueudur. Arse sahibine, normal Ost felt) salar, Topluman aleyhine olugan tekelei ve mutl Tanilan, gergekie piyssa mckanizmasin savunan ideolojiler Jginde de sevunme olanags yokivr. Piyasa meksnizmasimn salhkh ilepig gin mOdahale edilmesi, ddzeklmesi gereken Sapmalar olarak g6rlrle, Guclikerini ve deferinn nas! olutufum gordcgomdz Kentsel srsaya sahip olmanin, mblk sthibine sagladift igleviein neler olduginn gikerseyebilirz. Bo, bize, eplumds malk sahibi elmanin ne. tr godlerle gergeklegtigini de ostereccktr. Bir Kentsel arsanun, sahibi egssindan_d6rt {elev olacafr sSylenebilir. Bunlar: 1) Kentsel ars, Guerinde dofigik Kentsel iglovlerin gérdlmesi igin yer soplar. Sahit bb fealiyeti Rendisi gergsklestirebilecegt gibi beskasina ki layarak, kargiifonds bir rant aly 2) Kenlsel ars, efer sai bi taradindan Knut yapilarak dofrudan kellanuliyorsa; ont bell bir toplumeal katman igine sokarak, belli bir toplumsal ‘stil-suhioi_yapar; 3) Sahibinin bisikiminin, enflasyonis bir ‘oramads erihesin’ engeller; 4) Toplumun yeratfp defere, hig bir kadss olmadan cl koymesiy seBlayan bir arap ole. Bu igleviespOrsbilecek bir taginmacin, milkiyetin eral bir molkiyersisteminin ikelet iginde. ddgantlmerinin pe tor loplumsal sonuclar dogurdugunu ve be ilkslein hangi hoktalarde czeliimesi gereksinmesinin ortays gikufin: in- celeyelim Ky sheep intt wae et e igerisinde kent- Yyapilar igin yer ir. PLANLAMA 88/2Bursda, tam liberal bir anlayigin sonuelant ne olacaktr? [Ik bokigta tam liberal bir malkiyet anlayiginin, kentsel arsa zcrinde Op boyutlu olacegs, sahibine, arsanim hem altinda hhem Ustinds mali olanaklarina gBre istedigi gibi yapr yap- mays sngleyacags digGnOlobilic. BSyle bir anlayigin herkes farafindan uygulandhginu dlginelim; bu uygulama, Up dizeyd tam bir kaos yeraiacakur. Once, bu hakka kullanan ki ‘agisindsn tam bir kaynak ziyant dogurscekur. Ulogilmas: gok, zor, alt yapisi saglanamayan, saghk kogullenna uygun Olmayen bir yaptlar yifint iginde bir yere sahip olacakur ‘Tagiamaz oldugu igin' de, bu sonugtsn. kagmamayscaktur. im, Once, kendi unin givencesi igi hakkin kullanudmasinin bir imar plant ile sirurlandsel- mast gerefi ortaya gikar. Bu ‘eer bu dojru ise, nie kigilerin imer dlzenle- edikleri sorulabilir. Bu, yuksrida tarumlanan di rumdan farkhidir. Onlar bas- Kelaninin wydugu bir dlzen varken, bu dzeni gigmeye- rele bir gikar saplamakt Girler, Herkesin kurallan, remesi halinde, sajlanacek bir gikar kalmamakiadse. dOzeydeki elegtiri; liberalist doktrinin "kiginin sikesine dayan- le sur olacakur. Onun kullanigine zarar vermeyecektir. Bunun Soflanmast da, bir dlzen kurularak, kullanim bigiminin Sinvlanmosini gerektirecektir, Bu iki temellendirme de Gogrudan arsa sthiplerinin gikan agisindan bir dizenlemenin erekliifini ortaya koymakiedsr. Oyss, bu yapr, karaclann digsalhklec, sadece Komgularla simris degildir. TO oplumu gok degigik yBnlerden igilendiri. Arsn sahibinis Yara digsallgin maddi ve manevi pahasint tm kent Bder, Bu nedenle de, hullamm SzgtclOgindn simlanmast gereki Du sinirlama, devlet (erafindan yapilan idaci bir iglem imar planiyla getiilir. Bu, keyf bir sumrlama defildir. Gergekie; kama yaranm salamak igin yapilmi bi dizenlemedir. Kents bir dzen getirmekiedir. Bu dOzen ise; rsa sahibine baz haklar getirdigi gibi, gOrevier de yyiklemekiedir, Bu gOrevler; bu’ dizenin Kendine tandigs hak~ fain digina gikmakten kagiama, Komsulanain ya da lopli mun gikor igin baz sonuglara katlanma (baat durwmlarda bu Katlanma malmin istimlak edilmesine kadar gidebilecektir), Komsulernin ve toplumun gikart agisindan bazi geyleri de yapma zorvnlulugu olarsk sinMendirlabilir. Dahe 6nee de belirtigimiz dzere; mlkiyet hakkinm, bdyle bir ddzen- Temeyls similanmig olmasr; © acsada yapilacak yapinin defe- Finin givences! olmaktadir. Bu nedenle; bu yazida kentsel farsa tanimlanicken, imat dUzenlemesinin yapilmis olmast, Keeniscl arsanin aynimaa bir Szelifi ssyilmigtr. ‘eine iqlev (rsa eohibinin, ayn zamanda_kulla plmasi halinde) malkiyetin, toplumsal bir start getirme iglevi, kentin ve loplumun yeprsidan kaynaklanmaktadr Ratmenlare ayrimig bir toplumds; bu katmantagma, Kent mekanina da yansimekts; toplumsal katmanlar, kentte fare mekanlars yerleymekcedir. Kugkuswz, bu mekensal wysim; teplumdski_var olan katmanlagmays, yeniden Gretmek ig levini de yklenmektedic. Bu Konuda, mulkiyet kelerine bir siirlama getirip getirlmeyeceti; bu katmanlagmaye, to lumda bir sorun gdzyle mi yoksa istenilen bir Szeilik gGrlyle mii boktldigh ile yakindan ilglidr. Buna gore; ys ur- edilebilir. ikine Sagdrlagintn bagkasinunki ile smut olmas: dinkabilie, Bu kullanme Szgirlo{i, Komyusununiki “Millkiyer ilkelerine getirilen sintrlamalardan biri; millk sahibine, bu arsaya belli sitre iginde yapi yapma gérevi getirmek ve bunu gerceklestirmeyenlerin miilklerinin el degistirmesini zorlayan kurallar koymak olabilir. olarak kollaniimamy olmak- Digeri; bos arsalart, yaksek oranda vergilendirerek; topluma waging: pahanin karstligint, mill sahibinden almak diye formille s sanin kullanim itkelerine yogunluk sinslamalart getirlesek, ya da eldeistirme ‘ikelerinde belli alenlarda milk sahibi folma, belli gruplara kapaularak simrlamalara gidilir. Ama, genellikle bu konuda bir simriama getirlmex, piyasn meka- izmasmn dofurdugu sonvglara raz olunur ‘Area sahiplifinin deGnel iglevinin, Kigilerin birikimle. ini enflasyona karst Korumak olduuna deginilmigti, Bu Fqlevin, dérdancO olarak ele alacafum; toplumda yaraulen dofere elkoyma iglevine gre sakmcas: olmayacagint dagunenler olabilir. Her nesnenin mUlkiyetinin bu iglevi gordUg sbylenebilit. Oysa, bu ikf blomdan yeniiuexds. Bunlardan birincisi; kentte, salt birikimi korumak gld0- sflyle bog turulacak bir ar. ssanin, topluma Gnemli bi pahasinin olmasidi. Bog ar- saya gelen alt yep, etkin tad. Bu bos arsalar, dalayt- syyla kent, daha byte alana yayilmakta ve bunun sonucu olarak. kendiler, vlagimda daha gok zaman ve park har- camaktadielar. Kiginin bu pidistndn pahasiay, gByle ya da b0yle, toplam Sdemig bulunmakcadir. Oyss, igi bu iglevi, degigik wrde tajiur kaymetlert de clinde cutarske da sgergekleytiebiti. Tkinel yargi daha onemfidir. Arsanin elde tuulmast hig bir zaman salt birikimi korumak amaciyla yapilmamekts; ayn zamenda, (oplumun yaratngi degere, alkoymak amseyla yapilmaxtader. Bunun sonugien daha da tehlikelidie. Bunun getirdigi sorunlari g6zOmlemek igin, milkiyet iikelerine getirilen simrlemalardan biri; mOlke schibine, bu arsaya Belli sre iginde yap yapma.gOrevi Relirmek ve bunu gerceklegtirmeyenterin mélklerinin el ddeBistimmesini 2orlayon kurallar koymak olabilir. Digeri; bog arsslart, yiksek oranda vergilendirerek; topluma taguuft pahanin karglsfimt, mOlk sahibinden almak diye formile edilebili. B s saplmalar bal lgiog br zouya gtryor. Ken! fiat milkiyeine sinlamalar getrilarck ne bug Flmaye gabgmaktedu’ Gansllke ik geyin_ gorgekloy- fnlmeye galgildigs sOylenebili. Buslardan biineta, kent nsasnmn Yukanda ralanan Szlitles dolaysiyia, mkiye Slseminin’ dopurdugu all olmayan conuglars dzeluneye galimaind, Bagka bie deysle, hak edilmeyen defeilere) bu bilginin nasil kul Jantldigi. Tasarim yalmzea nesnelr, ogular ve bunlarn asindak ilgeilerinbilin mesi ile gergeklegeme- mektedic. Bunun yonind basin bu bitinenleria sopi- konusuundaki mig bir kon ye da problem baflaminda atm sretiime- sine uypulanmasi da. gerek mektedir Ki, asl olarak te saslamanin dfrenilmesi, bu Wr bir bilgiin edinilmesyte fgergsklogebilmekiedir. Bu iki Or bilgi deklaraif, ya da Agikloyit ve iseme bilgi olarak adlandsnlmgur (Anderson, 1981; Sussman, 1973; Winograd, 1975). Deklarat bigite: tin bir bolma, proje sUdyosu digndaki difer mimarhi de Hlorinde.afrencilere veriimaktedi. (Bir beloma. diyorum, qUnka, bina veya bina bilegenterinin iglevierarsa mmekiatarin birt site gevreye ne kezandiedibi, gevreyl bicimlendirdigi, vb. bilgiler, big bir kuramsal ders gergevesinde verilmemektedir.) Difer bir bolimdnd ise PLANLAMA 88/222 aa) programlama, yapi, maliyet, ekipmen, vb. olugturmakiadir, Deklaraif’ bilginin iglem déndgttrUlmesi ise, proje siddyolannds gergeklegmektedir. Iglemei bilgi, 0 gine degin edinilmig olan thm deklaratif bilgiler sgiBinda alternatif cS2timler Uretebiimenin bilgisiir. (Coatm Oremeye nereden baglanacak, ne tr adunlar aulacck, hhangi adimlar birbirini izleyecek, angi agamads ne tr kkararlar almak, tassnimesys gBztime daha da yakwnlaguracak, usace nail tesarlanaeak? Igte bu ikinei tr bilgi, ta sonmendan tasenmeiya fark- bKlar gosterebilmektedir. Bu farkhhic, siddyo yiraco- cstnin tasarima getirdigit tum, tsanm sidyosunde neyin nan fretilmesi ge rektifine olan yakiagum, vb, gergevesinde bigimlen- mektedir. ‘Tesarlama, dogtame ve S§renme ile ilgili yak- Jepumler iki temel “gérty gergevesinds gruplanal ler. Bunlar: s) davraniges ve ‘bp biligsel yaklagunlardi, Iki kargut grup arasindaki geligh, yizyillardir tarusme konusu olmug episiemolojik bir gutgmadan keynaklanmakindir; bilginin kaynagi duyu ve Seneyimler mi, yoksa akil mudir? Davramger gértsler, Bfreameyi davramg edinme olarak yorumlanmaktad:rler. Bunun igin gerckli olan tekrardir, yani Ofrenen kiginin, ilgili konuda bombos bir kafayla Gjrenmeye basladif: versayilr, Gerekli deneyimler defalarce tekrar ettrilmek suretiyle ve deneme-yanima yoluyla éfrenciye kszendinli. Gestalt prikolojisi, bu anlayiga Karg. ukarak, davranglann Kazandinaimasindan gok bizzat kiginin biligsel sregleri zerinde durmugtar Gestaligilerle baglayip, Pisget ve enformasyon Ikuramina dayalt modellerle geligen biligsel yaklajum, kiginin ‘bos defil, bir diferine g6re farkhlik g6sterebilen sembolik yapilanmelarla yOKklO bir hafizayla 8frenmeye bagladigim varsayar. Kigi, yeni edindifi bilgileri eski deneyimleriyle birlegtirerek bu yapuanmalan déndgtardr ve yeni bilgiler Gretir. Yani, davraruggilards oldugu gibi bilgiler kigiye iimez, kisi yeni bilgiyi bizaat kendisi tretir. Konumuz agisindan avslarindaki en Gnemli farkhh§in, kisiyi pasif veya abtif kulma oldufu s8ylenebilir. Son yillarda, sezgi ve aki, davrang ile digOnceyi bir araya getiren kuramsal gelgmoler afichk kazanmigtr. Bu galgmalonn temelinde resyonel d0gince olmakla birlikte, salt analitik veya sezgicilife arg olms iddiasinda da degildirier. azarim bilgisinin ne oldufuna verilecek yan bigiminden kaynskanmaktedi. ‘Tasenm, gok furkle bigimlerde tammlanmagur, sneak bu tanumlar oe yine, yukenéa tartigufirn.bilginin Kaynags aki rms, denoyimler mi ikilemi gorgevesinée ele slinabilir. Tasarum, sezgiel ve yaraucr bir strep olarak tanimlayen geleneksel Ordsler, tasarimeinin digtnsel sGraglerinin Agiklonamayacagims, bunun bir kare kur olduguny ve tasarman en degerii yOntnin de irasyonel, mistik ve biling igh Szelikleri igermesi oldugunu savunmuslards. Tesanm, “Tasarlama, dilsiinme ve dgrenme ile ilgili yaklasimlar iki temel godly gercevesinde gruplanabilirler, Bunlar: a) davraniget ve b) bilissel yaklasemlardir. Iki karsx grup arasindaki celiski, yizytllardir tartisma konusu olmus epistemolojit bir cansmadan kaynaklanmaktadir; bilginin kaynage duyu ve deneyimler mi, yoksa akil madr?” adumlara ya da pargslara syngunlamayen buttnet! bir sorestir ve g6z0me ancak Snsezi ile ulagilabilir, Ulaglan g®zim ise tek dofru gB2timdtr. Tasanm, bir usta tazanmey énderlifinde, sneak yepilarak Ofrenilen bir beceridir. Tasarim bilgisi de nesnel dofil, ustanin Ganel bilgisidir ve genellenemex (Osborn, 1957; Gordon, 1961; Gregory, 1966; Lobell, 1975). Diger bir grup gbrlg ise, tasaruma bir inkam teknikler, formillle: bigiminde ifade edilebilen sistemauk kurallara indirgeyerek, tasanimesnin dlginsel sOreglerini agiklama yelu- tna gitmiglerdir. Gogmig de neyimler, deer yargilars veya gegmigle elabilecek her ‘orld baflant, seddedilmekte- dir. Tasarlama, optimum ¢5- zilme vulagilan straejik bit faaliyete dendgtUrtlmugeor (Alexander, 1964; Jones, 1970; Archer, 1963-64). Sezgicilerin bulamikhbi, noritmik yaklagumlarin seyin agklanabilecepine d agier_glvenleri tnsarlame sireciai agiklemaya yetme- mig; enformasyon kuramuna dayal bilgse! modeller, wasarla- ma srecini agiklamek igin bu slana uygulanmigur. Bu yaklagum benimseyen gOrlsler, tasarmin sezgisel bir Taaliyet olduguna kabul etmekiedirler; aneak, sezgi tanimlar daha Gneekilore g&re farklibklar gBstermektedir. Sezgi, herhangi bir skal yOrdume veya yargilama olmaksizin ani Snsexi sigrayig deGil, tserimeslarin halize veya gegmig deneyimlerinden sOzip gukardiklan bir iglemeir. Cozdm, tek ve dora veya optimum defi, tatmin edici gbzlimdtr. Buradan dds pOrilebilecedi gibi: ik grup gOrilsler, biligsel sUreclerin apiklanamayzeagin tavunan davronge) yaklagumlar; ikinci grup, biligsel yaklagunlar gergevesinde bigimlenirken; son yapilan galigmalar, bu iki kergitlfi birlegtirmeye gabigmakiadir, Bu galigmalar, modellerini enformasyon ku- famina dayanditmaktadirlar, ‘Tasarim bilgisi gerek zihinsel ssOregler, gerckee de deneyimlerden olusmaktdu. Enformas- yon igleyen sisiem modeli, sembolik yapslanmalarr igezen hhafiza, iglemei ve slic: ile vericiden olugur. Altar ile Ggevreden ahnan enformasyon, iglemel areciifiyla Kodlenasak hhafvzaya vlogir, buradaki sembolik yapslanmays yeni enformasyon igifinda dénhshme ufraur ve bu, vericiler arseilifiyla tekrar gevreye iletilir. Yeni Or olgulara defin apdamalan igerir, hem de bir isin yapsimasi surasindakistratejik segimlere iligkin bilgidir (Newell ve Simon, 1955, 1972; Lindsey ve Norman, 1972; Akin, 1978, 1986). sTOpyoDA ROLLER S stdyo yortcosbntn kendine nas bir rol yk sildyo efiminin amaglanyla dopruden {lige Oncelikle Ogrenciyi eye yénelik efit sorusuna verebilecegi yanulara 62. atghm, Ofrencl ‘bina. yapan' lara mu, yokse ‘aseimer’ olarak mt ebileelte? Eger tog ‘ina yopen' Kil yeigtinmele ise, 0 zaman, red mister, ofrenci de mimar rollerini yOklenesek; sttdye ‘pergekUnys" kogullarin efi enjekte editmesigle PLANLAMA 88/2tigimlenecektr. Offencilere suk sik suldyodaki taselama fiuliyeti ile mesteki pracik arasindaki ferkliliklar fauriaulseak ve tasarlame, bOro protifinin simble edilme fie. gergeklegtrilecektir. Ote yandan, mag, tasarimey yeugtirmek ise, bu da bir talam ‘farki yaklagimlar beraberinde olarak tert avrang geligtime sreci olarak Kabul eden gbrtisleris Ofrencinin tasarlemada. girdi olusturacak hig bir bil rmadifi varsaythr, yani_ta- sorim.agisindan Ofrencinin ‘enfant bir “tbularassch. Ts sorlamaye iligkin bilgilert olsa bile, bunlar, ted fedndn dors kabul etigi tae sorlama bigiminden ferkls ise o yonde defigmetiir, Bu lagim, tasarlamada tek dogrs yol ve tek bir dogs gSebim oléugumu var- saymaktudir, Yaptlacak olan; §rencinin, ydratdet- ron yapuklarin taklit et- mek yoluyla baz aligkankklars geligtirmesidir. Sonucta or- tnya gucan tablo ise; ylrtctindn, Birenci dina tasarum yap- rmasi, Ofencinin de yirtdetndn Grettifi fikirleri veya geligtirdigi géatmleri, bditn bunlant neden yaptifim anlamasina gerok duymaksran, gegitli aniatim bigimleriyle fizikse! anlamda temsil etmesine dndymekiedir. Boyleco, fer grupta onbes Bfrenci varsa ayns tirden onbes benzer ‘gGzimin ortaya gikmast pek de garuc: olmamakiedir. Bu Oaiimiler arasindaki farkbklar, Offencinin, yOrtietyt ne rece anladifindan ve ifade tkniginin yeteritk ddzeyinden kaynaklanmakta, g82mtn temelinde yatan felselefede veys tasarlamada izienen yolda farkliik geklinde olmamakiadr. Sonugta: ortaya, prototip bir taanmesnin izleyicitert olan mimarler gikmaktadir. Burada buktn yak 6frencided yetenckliyse, yarauctysa, anlama-bilme-kavrama kop Yyulksekse, bilgi hazinesi ve gegmig deneyimleri zenginse yérauiedya izlemekte; yOrdetctintn boun gBrevi de gereklt demonsirssyonu yapmak olmaktadir. Yani, yGrdcded, Sirenciye © Konuda ve o ajamada tasarlamays nasil yaklagacagin g8sterit, SBrenci anlamaz ve yapamazss bir sonraki ders yine yosterir ve bu boyle devam edip gider. Bu temrinler yeterlisayida yopuléiginds Oicenci tasacimes olur. Bir diger yaklugim ise; Ofrencinin, tasarim yapubiimeye iligkin potansiyeli oldujunu varsayar, yani ‘agrenci bombog defildir; dnemli olan, gorekli meksnizmalan harekete gegirmektir, Bu yaklagim, tasarlamada tek bir yol ve tek bir g620m olmadifi varsaysmundan harekeile; Ufrencinin keendi Gzgtin gOamund geligtirmesini ve bunu gelistinmek igin de kendi Ozgln g6zUmleme yollerin olugturmasmt amaglamaktadir, Bayleee, prototip bir taserimemin i2leyiisi defil, kend! kimlifini olugturan mimar ile karst karpiya mig oluyortz. Burtde, ylrdtictindn Sjrenci adina defi, end adina tasarladifi, girerek, izleyerck, taklit gil, bizaat kendi yaparak ve dughnerek casariamayi ‘grendigi Bie durumdan sbz ediebils “Eger, dgrenciler yalnizca gérsel olania karst karstya brralalirlarsa ve bunlarin hangi kavramsal tabandan tireditleri ontara aciklanmazsa ya da o konuda diisitnmeleri soglanmazsa, sonugta modalarin esiri olmakian kurtulamayan, tasarladtklarmn dilgiinsel temelini sorgulamayan bir mimar adayryla karsilasmak hig de sasirict olmasa gerek.” 23 MIMARLIK EGITIMINDE TASARIM STODYOSU Miz Bini, tesarim_afirikh oldugundan bu yona, proje stidyolan, yani asarimun dfrenildgi ve npikigs mekan ve bu mekinds olup bitenle, eBitimin odsk oktasin) olustrmustur. Sidéyo yirttictstntn, oprenc gelipinelte oldufu projeyeiigkin kontymalan ve gizimleri de stldyo efitiminin bigimini beliremektedic. Tasarim, sadyo digunda Ojreniimedigi gibi, yuraracu ile Oprenc! ‘kargibklt iletigimini iger- smeyen stidyo dx digtndle- sez. Bure, yet ie 88- renei araninda gergeklegen Htetigimden yote gokart sarlamanin ‘asl OBrenid. Hine agiklk getirebilmek amaglanmaktadir, Bunun iin ir takum temel kabullerden yola gikiimakeadie, Bu ka- butler, tasaslama bilgisine ve proje yrtetsundn yak leneigi rollers slgkin olarak tarugilncakar. ‘Tasarlama bilgisi temelde Oy duzeyde ele almebitir: 4) olgular, nesnsler ve bunlar arasindaki_iligkileri tanimlayan Kavramsel dizeydeki bilgi, b) kavramsal temelden harekede, bu bilginin sSzkonusu proje baBlamnda gozlm Gretmeye yénelik bigime dondgtirtimesi ve ©) tasarlama sfreci iginde atilan adimler. Kavramsal dlzeydeki bilgi olarak Kabul edilen ilk grup, dier bilgilerin temelini olugturur. Bu bilgi, zihinde stzel/kavramsal veya g6rsel olarak temsil edilebilir. Tasanmeslana bilgi yapis: lurupsluken daha gok géesel yapianmalar tzerinde durulmos, Javramse! yapilanmalar pek sorugturulmamigur. Tasanmeilar acaba iki ayry temsili kategoriye mi sahipler (y: kavramsal ve gérsel), yoksa bu ikisi birbirini igeriyor mu? Burads, her grsel yepulanmenin kavramsal bir temeli oldufu kabul edilecektir. EXler, OBenciler yalnizca gorsel olanla karst kerpiya birakilrlarsa vo buslerim hang) kavramsal ‘abandan tredikleri onlera agiklanmazsa ya da 0 konuda dgtnmeleri saflanmazsa, sonugta modalarin esiri olmaktan kurtulamayan, tasarladiklarinin diginsel temeli sorgulemayan bir mimar adayiyla karglagmak hig de yaguruct ‘olmass gerck. Gngne, (1965) 8frenmede sekiz agamaden 262 federek bunlaci géyle gruplamaktadir: a) igaret Ofrenme, b) eiki-tepki biglminde o§renme, ) zincirleme, ) sdzel baglanulary kurma, 8) ¢ok yOnld ays yapabilme, Dkavram Ofrenme, g) kural Ojrenme ve h) problem ¢ézme. Tasarim, problem belirleme ve problem gozme faaliyeti olarak kabul edildiginde; onun, Sneelikle zihinde temsil etme le (yani kavramsal dizeyde) baslaysp, kavramlar agast Higkilerin, amaglar dogrultusuada kurulmast ve farklt problemlerin cOzillmesine uygulanmast (yani kural ofreame) ile devam euiifi One sUrtlebilir. Kural 8frenme, problem gOemenin temelini olusturmaktadir, Bu nedenle, problem ghemeyi anlayabilmek igin kavram ve Kkural 6Brenmenin, fonun Gneiller olarak incelenmesi gerekmekiedir. Belirt bir kavramsal yapitonmayla tasarima beslayan ‘igi, sozkonusu projeye iligkin yeni bilgiler edini. Bu bilgi, amaglar dogrultusunde iglenerek kavramlar artsinda yeni PLANLAMA 88/224 belanuler Korulur ve igh meveut yapslanmay: yeni bir yepslanmays dBndgirts, Ige bu d6ndgtirmeye gkin bilgt inci bir Kategori olugturmaktadw. Kisaca, bu bilgi, bali bir tassnm problemi baglammda ve ony gGzmeye yOneik olarak exki ve yeni blgilerin sentezi ile yeni bir yorums blngmalnadir. Gerekli d5nbgtmleci yapsbilmele igin kisi bir takim iurallar wygular ve Kavramlan bu korallaela, amaglar dlogrutssunda yeniden ddzenler. Mimari tasanon efitiminee: yepirak, (yant bizzat tasarlayerak) Koralar, kurallar aracikfiyla és. kavramlar Sfrenilmektedr. Ofrencinin projesine getirdifi elegtiri- fer ile proje yOrlttenst, 0 proje Ronusa baflaminda yerine; “ “Bsas olarak, "modern mi, post-modern mi?" limar kimdir, misyonu nedir, tim a sOreci iginds atulaes amlara (eyleme) iligkin bilgidir. Bununla ilgili olerak da gegitli gOrislerden 362 cedilebilir. Gsleneksel yaklagim, daha Once de belirildigi pibi, twsarim sUrecinin bSltnemeztiginden yola gikarak ceneme-yaniimanin tek yol oldvgunu savunmaktidir. Bu ‘gorlge Ore; tasarim, irrasyonel bir sOreg oldugundan, Taserimein ne yapufh, hangi adunlary atugi agiklenamez; ‘bu adumlar beliri bir tasanm problemi igin agiklanse bile genellemeler yapilip difer tasarim problemlerine wypulans- maz. Bu, 6Greneiyi bag ede- meyecogi kadar bly, yolda bir saregle arg Kargiya birakscak ve ofrenci, sree ftzerinde denetim sahibi ole- tase Sfreacinin bir taku kural= Jan Ofrenmesine algmakra ve boylelikle bu: Kurallart mimarlarin deger yargilart aynt kaynaklt mdtr, (farkiihklar var midir, egitimde bunlara yer verilmeli midir, vb.?" sorularina yanit aramanin mayseakur. Tek gikig yolu ize, kendi dzgin yolunu bol- mak yerine proje yard. ccistnil taktit eumektir. Yok- bagka problemlere de uyar- layabilecegini verseymak- edit. Aneak, bu vareaysm hher zaman gegerli olmamak- tadir, CUnkU, elestiriler Gzel bir probleme sitmiggesine gergeklegip, Kavramsal ve genel bilgi dizeyinds ele alin- madifinds, genel-geger iikeler dile getirilmediginde, Sfrencinin, sSzkonusy proje Ozorindki elestrileri bir bagke {asanm problemine yansabilecegini hig bir zaman garant edemeyiz. Proje stidyosumun amscr, zaten bu genel - geser fikeleri yapuraie Ofretmektir, yani sz konusu proje, ssarims ‘freamek igin bir eragur. Ancek, gOrtyoruz ki, gaBunlukla amag, projenin kendisi haline gelmektedir. Bu konuda bir ‘Omek vermek belki de duruma biraz dehe agikhk kazandiracaitur, Post-modem yaps yapmak ile cofulcu olmak, gepmig micast kullanmak, gogitliligi barinéirmak, vb. amaglar dzerinde terugip bu amaglary mimazhik mesle§inin dil, yeni yap: ile bigimlendirmek arasinda bir fare vardhr “Girigin ¢zerinde kemer olsun” ya da “Uggen olsun” dlzeyinde tarngildiginds, neden Kemer ya da Oggen oldufunun agiklandifi pek sdyleneme2. Kimbilir, belki de ofrenci, gofuloa, gormig mirssi deferlendiren, vb. yerine elit, salt elecege yanelik, vb. doferlerden harcket etmek istiyordur. Esas olarak, "modem mi, postmodern mi?* yerine; "mimar kimdir, misyono nedir, 10m mimarlarin defer yargiian aymt Keynakhy mid, farkhliklar var mid, efitimde bunlara yer verilmeli-midir, vb.?" sorulanna yant aramenin gerekli oldugune ineniyorum, Kimi yOrthetlerin stQdyods yagadips en blyak zorluk ds, igte burada: "bana ters gelen anlayiglera kargi mi gikacafim, yoksa yer mi verecepim?". Onceleri boyle bir sou yokiu. Clnkd; bit ki, ustanm dedi dofruydu ve o yapilmaliydt. Ama, bugin Ofrenciyi bir ‘rabule-rasa’ defil de, Kendine 62g0 dusOnceleri, anlayit ve eferleriyle kergimiza golen bir kigi olarak gézd0gmézden, bu soru da Kendiliginden varhk buluyer, N yin dor, neyin yong; gizel veya gikin olde fnesk Kiginin Kenéi defer sstomi iginde bigimlenir We bunun Gniverste Kedemesinde Ofreilmesi de oldukga Tordur. Ne yezik bi, Universite Snecsi Ofretim sisemimiz Kigilerd sorugturabilen, aragurabilen, elegtirebilen, kendini yenileyip ileriye gotirebilen bireyler olarak yetigiemiyor. Boylesi bir kapssitesiaikle mimarhk okuluns geten ‘frenciye tuserim konusunda Ofetlbilecek alan, belki de, PLANLAMA 88/2 gerekli olduguna inantyorum.” lagimlarins, eylemler srague- ‘mast ve sistem analizinin tekniklerine dayandiran bir ‘iger grup ise; tssarimin, agamalara bélnebilecegini, tm sinirlaytes etmenlerin ve gisdilerin agiklanabileesgini ve tm siternatif g82imlerin Gretilip optimum bir goz0m igin doferlendirilebileceBini One sirmektedir. Bu gords, tasanm ile pozitif bilimler arasinde bir farkhltk olmedigt vvarseyimandan hareketle, pozitif bilimlerin problem gzmede eullandhfs stratgjleri, tasarim problemlerinia gbzimine uyarlamiglardsr. Tasarim sUrecini, bagta, analiz, ve sentez ‘olmak d2ere agamalara ayrguran bu gQrdg, analize iligkin syrintih agiklamelar getirmesine ramen, belki de dahe Snemli olan sentez Konusunda ayn derecede agiklayact olemamekiadir. Bunun sonucu olarak, snaliz ve sentez birbirinden kopmakia ve entegre edilememektedir. Anal gahgmalarindski netlik sentez galigmalarinds gergeklogemediginden, SBrenci, gOzim Gretme ve sonuce varma sirecinin denetleyememektedir. Enformasyon uramindan yola gikan bir Uginct grup ise, her ikisinden farkly bir yaklagim sergilemekte ve. tasarim problemi ‘gbzmede ferkl yollann oldugunv kabul etmekiedir. Bu gOrage ote, tesenm slreci iginde ation her adm, kiginin o ands ssahip oldugu enformasyon yapisindan keynaklunmakiadir ve bu defigiklik gosterebilir. Bugine kadar yeprlan galigmalacts bulgulanan stratejilerinden bazslan; deneme-yaniima, hewristik arama, analojiler yepma, endUksiyon, serbost arayiglar, vb, di. Buradan da girlebilecegi gibi, tek bir yo! yerine, aym wiceg igerisinde farkls yotlar izlonerek gBztime vlagilabilmektedi roblem gSzmede eyili yollar iélenebilir ve bunler amaglar dograltustnda bigimleniz. Burada hangi yolu inlemenin daka dofre ya da uygun olecef tsrtigiImayacakur. Esus vurgulanmak istenen, yOrdrdctndn tasarim sireci iginde inledigi yolu ve aus adimlart, gene! bir bilgi ddzeyinde arugmusiun gerekliligidir. Efer, stldyo ylraideUst yainrecs © stddyonun konusu olan proje gercevesinds kalerak Sfrenciye ne yapmasi gerektigini glsteriyor ya da dikte cediyorse, tasarim bit mit, sir, vb-ne ddnigecck, bir bagks roje beglaminda ofsenci gagkinliga dogecektir. Bunun, her proje ya da gesitli issarlama problemleri buglaminds ygulanabilecek gene! ilkeler bilgisi oldugu ve séizkonusu25 Ben, burada, stidyo efitimine yénelik kimi aguklamalards buldamaya galiguim. Cok saytiniamys imasindan kaynakianan ck ‘nla terusmaye ag oldugunu da diganayorum. Ancak, eklemek iserim ki, mimarikta sty efitimnin, gin iin kabul edilmiy olen batt temel gerekiliklergergelemtizmek git SGrodedsindn sold de ‘Bfreiel “ig ile? den gok ‘moive bir misyonu var ve bunun igin bazs evrensel alter Bier. ‘yénlendiciei', hata sxptenabiliz. Aragurmecsierm hedefi, Oncelikle, tesarlama Sefianabil, Ofrenci, siddyoye tOm gopmi bikinlerint do efitiminin bug nasil bie bigim aldyfins_tanumlam becaberinde getirmekcedi ‘hamun, yetgimes! anagle- Bu birkimler nedic, Bfren- sm mimar kimligiyle vyum cinin tasanm yapabilme iginde olup olmadigin tar psindan kuvvetl ve zayif tugmak ve eer sralarmda bir yonleri nolerdir, vb. gibi geligki vares, efitini ve fonulan aniamaya galyila- reeslofi enim gerekilik- ax, kuvvetlt olan yonlert ler gergevesinde yeniden de- i da kavvedendimck ye paces : mek olmalir. Ge- dha da votendimnck 9° pek de olast gériinmiiyor. Amaclarda netlik —Sy'sitnin putes yok piglendirmeye gelgmak ge- derken, ayniltktan séz etmiyorum. Her mimarltk seltimesi, gerekse mesiefin rekmekeedi. OmeBin; Kini ouly kendine farkli amaglar edinebilir, hatta her Konusunan ve prestjinin eile, gok saya ate e farklt amaglar feflartegtrsoan apunden, see pein’ wemscnte ata stldyo ylirittcdsi de dyle; énemli olan, neyi eee jade be gone! ikslerin 82a! bir Kon slanina indrgencrek poi oe ogrenciye apdlaabilmelidi. Kisnca,tatigmalar sgrlanl fons garveverine aioppkslmkon Kura, (senellikler dizeyine gukariimalidr, ‘Oprenciye ‘tabula-rasa’ olarak bakm: cotim Gretme agsindan aki bit rol yoked bilgi ve “Beaux-Art egitimi basarihyds, Bauhaus egitimi de; giinkit Oncelikle amaglaciklart mimar Kigiligini yaratmaya yénelik caligmislardt. Bugiin amaclarda bu tir bir netlikten séz etmek a basarih iken; kimileri, eden yaptigim savunabiliyor olmasidir.” gbzim Onerilerini elegtire- bilme kapasitesine sahip ol- makisdiclar, CS2dm Gretme Kepasitesi zengin olan KAYNAKLAR ‘Akin, On, (1978) "How Do Architects Design™ AT and frencinin, Oretcigiain digana gukarak, objektif bir bigimde yopugini degerlencicebilmesi, elegurebilmesi mekanizma- nnn guglendizmek gerekisken, elegtrebilme kapasitest zen- gin olan 6frencinin de, g6zllm Gretme mekanizmalanns hare- kote gegirmek gerekmekiedir, Tasarum igin bu iki Ozellik de sereklidir; yani, gok yénl dUsGntp, gok saysda alternatif Uretebilme ve buslan elegtirel olarak deferlendirebilme, karar verebilme, segim yapabilme ve segilen yolda ilerleme... Elegticel yOn0 kuvvetli olan Ofrencileri engelleyen, her dagGnddkleri ve yaptiklarm elestirmekten dolayt adim ati- mamalart iken, difer tip Sfrenciyi engelleyen de, gok gOzim igerisinde bogulup hangi y6nde adim atacsfina karar vereme- mesidi, Bu iki Szollifin uyumlu bir gekilde bielegmesi samaglanan durumdur SONUG B ugtine: kadar bit gok mimar yetigti, hatte bunlarin ‘bazaars okt! eftimi bile gBemedier. Mimarlarin ve nlars bigimlendiren mimachk efitiminin bagers (ya da bagansizhiinin) degerlendirmesini yapmak igin, evrensel bir ‘iguitmiz var m? Omegin Beaux-Arts, Bauhavs‘tan acaba daha mi baganhyydi ye da Bauhaus, Beaur-Arédan daha iyi) mimarlar mi yetisticdi? Efitimin bagansiyla ilgili doferlendirmede eveensel bir Olgtidn olup olmadifint taruigicken, bu deeclendirmedeki temelin otik ve ideolojike oldugu gergegini kabul ederek amaglarm belislenmesi gerekmektedir. Beaux-Art efitimi bagariiyd:, Bauhaus eitimi de; gtk Oneelikie amagladklary mimar kisilifini yaratmaya yBnelik galigmslardi, Bugin amaglarda bu tr bir naulikten 282 etmek pek de olan: gérinmdyer. Amaglarda noilik derkea, aymktan $82 etmiyorum. Her mimashik okulu Kendine farklv amaglar edinebilir, haun her stdyo ylriueusi de Oyle; Gnemli olan, neyi meden yopugin savunabiliyor olmasidir. hing Co., New York. ‘Akan, ©., (1986) Psychology of Archi Pion Ltd, Londen, Alexander, C. (1964), Notes on the Synthesis of Form, Harvard University Press, Cambridge, Massachusous. jerson, J. R. (1981) Cognitive Skills and Their Acquisition, Lawrence Enbaum and Associctes, Hillsdale, New Jersey. Archer, L, B. (1963-64) “Systematic Methods for Designers” Desing 172, 174, 176, 179, 181, 185, 188 (Nisan-Afustos). Gagne, R. M., (1965) The Conditions of Learning, Holt, Rinehart and Winston, New York, Gordon, W. J. J. (1961), Synectics: The Development of Creative Capacity, Harper and Brothers, New York. Gregory, S. A. editér (1966) The Desing Method, Buutsrworth, London. Tones, C. (1970), Desingn Methods, John Wiley and Sone, New York. Lindsay, B. H. ve D, A. Norman (1972) Human Information Processing, Academie Press, New York. ‘Lebell, J., (1975) "Design and the Poverfull Logics of the Mind’s Deep Structures” DMG-DRS Journal. Design Research and Methods, 9 (2), 122-129. Newell, A. ve H. A. Simon, (1956), "The Logic Theory Machine” IRE Transactions on Information Theory, IT-2, 61-69, Osborn, A.F. (1957), Applied Imagination: Principles and Practices of Creative Thinking, Scribners, New York. Sussman, G. J. (1973), A ‘Computations! Model of skin Acuquisition, Department of Mathematics, MIT, Cambridge, Massachusetts (Dokiora Tezi) ‘Wanograd, T. W. (1975), "Frame Representations and the Declarative - Procedural Controversy" Representation and Understanding: Studies in Cognitive Science P, CG. Bobrow Collis, editiler, Academic Press, New York, PLANLAMA 88/226, Tasarim ve Planlama Egitimi Uzerine Diisiinceler Erdem Aksoy* M imarit ve hert plantama alantarinda 1980 sonrasinda, Torkive'de, yeni bir esige ulagld. Kentlrimis ve yoptlarims, Fenn a aeecinnde biginienmeyi sardirirkn, doi yondon da rama girinerine zane ols Gave ertionna tris ca You! youtinlrin,plontana karararnds son sb sabi olme yininde géterdii gilt tek, Serie tance sbecint, yortere tant etn programiar, Slemering ola tae valina Dantk bdaleria! ve waminererikurumlairmass sonacanda, Batt mimarisnden ve kentnden bape talon ve fot nieilertapyan, Islam mimarsi ve ket Serinde geligmetar opus, Islam sanainda ve bentnde, Dini dpe osc asorm ikst ole ilert sida Peep dete Cooneta'da dented ‘Islam Dinyasnda Minarie Eqn’ kona semizere, ‘Bast Mimarisiaden Anam’ ag site te seonag olan bit bath minarlik taint, CN. Schue'y, [sla mimarisitrerinde oikama yopmaya ae ane ee perlucgdt Shale, pek got bath mimarhictrtgisinn ylunda yap, dog sonllermin bot sana Sei alot dabiecagnlen hg abe cords, Islam rants tering Ronapmatia yess olailacetinden hi sb etmed- sae ei tneatamariaal incelome gin bir enhier olarck fallan, tristiyan ve Islam sonatlernin yéresel ulittern’ marptayarok: ik. Racanareorine apie Gh ben tarptagirmal aragurmatarn friian Date Islam Dog biirlrininbirbilrinden cok fr dlnylar ol madttenn tentedgon blocs Ginmtze wma street Wind bolalignde, (lam sana da Akdenis Keni olde: Tunan dtr Roma gelenekrina, Iran pelenatin’ de hanopirdis gortlyor. se: Dot saci brbirterne got sat ve hope dinyolar olorek degertendiiimest etn, har ik Kirn tutu bapaierturicte, manifesto tiseyindeeligirinis uluyrse, Ope. Bele Islam georelerinn kat plarlame emi seer cqhimlci tlaningreak igi ask rakhkdazenningereigtyolundakiOnerilrntcidayealmanak gereir;bun- rasa aes opan ve trl olatlen yolopimlar getiremeneliedirler. Ancak be Oneilerin lait Isam ortamlarinda bile indene selebileceftonlaimaktair “Aude hoot fon bint bir anlar tarhi olarak garebilecefimici aiktarken, Islam ve Hristian anlar biriie sepa fps kettatnde botar igi gok yen br gdtinlenaye giro, Hrisian ve Islam dinemiern irlttekorsyen enterinizte, un geimtemeerinden yarcriannak olanakh grtniyer. Tors bailar, sOndrge gohirciginden ve stndrge riarisinden 28 agiyor. Bu yeni bir yatlapimde. Sunut’an yore yonelmetine benser bir biginde Ross de, “ocurkavraminden 20 etiginde, doka ok crikn altnda sak sain bir gproelie waanyor. "Kenta Mineris™ caligmas,eftimde dogucban sentxinin anchtarlrint araigumz bu pinterde, nen pupa verecek gibi gOraniyor Kentin Mimarisine Girig Aldo Rossi Aldo ROSSI (Ceviri: Erdem AKSOY) Larchitecture anim Konusu olan Kent, bir mimari olrak ele alma vavramindan yalnrzee Kentin gorsel Imgesini ve rimacilerinin toplamins alamnyorum. Mimariyi @neelikle yapim Slarak gbrlyorum ve Kentin zaman iginde yapimindan 02. agmak {stiyorum, Bu yaklagimin, Kent g820mlemesi sinnmda en geqeri yOntemi verecefini ddsintyorum. Bu gé2trmleme, copluluk yegamimn son amecint, gevrenin yaraulmasins, verr. Mimasiyi, olunly bir deerlendirmayl, kenlilerin yagamundan vo iginde yagadiklan toplumdan ayrmayan bir toplu. yarauma olarak goriyorum. Ili insanlar barimakloriny gergeklestirdiklerinde, -varoz Iuglerina debe uygun bir gevre yaramaya galspyorlardh. Anetic bu dene lenmig geveede bir exietk amag da gorUidyords, Mimari, bo insaniarla ve ilk kent izlerivle ortaya gikti, Oyleyse mimari. uygerlifin olugumuna stkiea bagh Kalan; sCreklilk, evrensellik ve gerekilik tagiyan bir olgu olarak gorthebiir Yagame daha elvergli bir gevrenin yaraulmas, eseik ama bir- likte, mimarinin sekli Gzelliklerini elugturuyor. Her tr deneyss] KTO actin iyeiginden nel, Amkaratdaserbosteragrnac: PLANLAMA 86/2dogeye da nikice beh oldufu igin, mimari, bagka bilimlerden ve sanatardan kesinlikle ayutedilebtic. Bunlar, Kent incelemelerinin temellerigir, 1k yerlegmelerde, her gey daha Kesin gOrGntr. Ancak, zamenla ieendizerinde blylyen kent, Kendi varhk bilincini ve bellefint elde eder, Baglangigtaki nedenler, kezmm bi bigimde yapis iginde durmaktayken, kent, geligmesinin erin detigtrmeye boglr. Floranse Kenti somot bir gergek olarak Gndmazdedir; fakatFloranss'nin Bellefi ve imgesi baska yegantlain deferieriye yacitdtr, Deneyiminin evrensel degeris bu belt bigimi, Floranen odins alan Sze! “seyi" highir zaman tam olarak apiklayamayncalar. (OztlHle evrensel ve Bieysel ie toplunssl arainda eargitiklar kentte baglar; omun yapumim olugturur, rimatisini belirler. Kentin ineclendigi bu galigmeda onun belli - bash grUndmlerinden biri olan Kargulik, degigik bigimlerde belirir. Kamu alam ile Sanel alan arasinécki ent skilei bie projede gdzme davrangt karjsinda "y6re" desler geligkisinds, Gnerli kamu yaplaniyla Snemli ozel yapilar ares, bu karithk hep gird. te yanden bu galigmanin nedenlerinden basks bi jeclit sorunlarina ve bunlanin nitelike sorunlaryyla iligitlerine kargi duydugum ilgidir. Birgok Kent dzerinde Yyaptifim aragtrmalar, bir biregime glime konusundskt ‘pigliklerimi arurde; g6almleme malzemesini degerlenditmege egigte rohatszhk duydum. Gergekte her inceleme alant Kendine dzgi bie “ézel olay” aitelifi tasiyor; bu durum genel agtklama dlgiderine baguurmay! olanaksiz kihyor. Eninde sonunda, 6zcl durumlar yapurimlan betiliyor. ‘Kent aragurmalarinda monografya gsligmasine, get kentset olgularin bilgisine Onom vermezsek, bu olgulart hhesap digi tularken kendine G2gUl Gzellikleri, farkllla ilgi gekiclikleri dista bieaken yapay ve yararsiz kuramlar olugtanunvz Bu nodenle, sayisal deferlendirmeyle yum {gosterebilen, incelenen malzomeyi wk birimli Bigekle ele Blan bir gOzimleme yOntemi clusturmaya galygim. Bu yontem," yukarida agikladigim Kent olgulart kuramina Gayaniyor. Kent, “insan yapist” bir ertamdit; onu olvgtiran, ar konut b8igelerine ve birincil dyctere balUnmesidir. Burada denenen simflsndiema yaklasimindan yola gikerak, Kent olgulerim dizenii ve kargilagtirmaly bir bigimde sle aldigimizda, Gnemii auhmlar elde edecegimize inansyorum. Kentin kamusal ve S2el slanlara balGnmsesi, birincil alanlarla konut yerlegmeterine bélgelenmesi, gok kez Osterilmig ve Onerilmigti. Ancak bu cneriler hak ettkleri ilgiyi hig bir zaman gekmemislerdir. Oysa bu bolame kentin mimarisine dofrudin bofmidir. Kent mimarisi insan yageminn ayrime bir pargasidie, Mimari insan yagamanan Sefigmer dekorudur, Eski ve yeni olaylar, zal trajediler, kamusal oyunler ve tm kugaklann duygular: bureda sub Gialilik ve kamuya agiklik, toplum ve birey kent bibirlerine kangular ya da kargi Kerpye gelirler. Kent inde Kendi yerlerini ararken, Kendi lgeklerindeki bu ortamlann genet gevreye uywn iginde olmasina gabalarlar. Gorgeklegtirdikleri gegidemeler ve olugturduklany etki slanlan Konutlara glndelik yagamin gOstergesi niteligini vermistiz, Arkeologlarin bize gOsterdikleri kent yatay Kkesitleri, yagamin sonsuza dek dafigmez gemasim beliier sibidirler. Ikinei dnya savagmds yslalan Avrupe kentlerini smumsaysnlar, eile yagamunin izlecini; rengi solmu duvar efitlarnds, boslukie kelmg lavaboterda, ocak bacslarimin karmagasinda, yerin gizllifinin bozulugunds gormOslerdir. Garip bir bigimde Kocamig olan gocukluumuzun evleri, keentin geligmesi iginde yitip giderler Yikumlarin resimleri bize ayn g0rtndmi veritlers gevrenin bozulmast, mahallelerin kenntarinin Kemulagurmalar, arazi kullanum bigiminde eni eigiklikler, eskime ve speldlasyon kent degisimi bilinen araglandic. Bunlarm eksiksiz bir gOzdmlemesine alrsilecektir, Bu olaylar nasil yorumlanrsa yorurmlensialer, yina de Kesintye ufraulmg bir kigise! kaderin imgesi olarak kkaliter, Kiginin toplum kederine katimadski scilt ve guglklerle dolu duremunu g6sterirler. Toplumun kederi, sirekliik zellifinde buedalage kavugur ve kent anularinds bbunw anlauma gecirir. Ortak irndenin gOstergeleri olan ve rmimarhik ilkeleri uyarinca gergeklegen anvtar, kentin birincit BSgeleri durumuna déaugUeler ve kent dinamiginin dekigmen rokialer: olurler. Insan yaraneilxfima yapisim kent drtaminds inceleyen bu galigma, Kentbilim sorunlarin sinrlama ve ddzenleme girigimi olacakur. PLANLAMA 88/228 B 1 sorunlar arasinda varolan baglar ve karpiils ‘germeler, Kentbilimin insen bilimleriigindeki yerint yeniden belirleme olanafh getirirler. Her ne kedar bu bun lo, Kentbilim belirlt bir Gzerklik tagayorsa da, geliymada Kentbilimin bagumsizlifinin sinirlerin: aragtirdim. Kenti sonugiaki somut gergeklegme olarwk, yep olarak, mimari olarak gOrddgGmizde, Saerkligini kavnyoruz. Oyse kent clgularim, bit karmagik geligmenin sonunda ertaye giken yapumds gGzlersek, gizdigimiz alan kentbilimi, KOIOr turihinin boldnnlerinden birini olugturur. Time yBnelmesi, ‘nu bu tsihin Gnemli bellimerinden bi yepar. ‘Kent aragurma sorununa yaklaymak igin uygulans cek yOniemler arasinds kargilagurmalr yontem, Snemli bir yer tutuyor. Giderek boydyen aynmlarin kerplsguriimasi, ayrimlarin hangi aralaklarla birbirlerini izlediklerin sUziemlenmesi, sorun en ug dgelerée incelemek istedigiriie Gurumlarda bize yol gsterebiliyor. Bu nedenle tariksel YyOntemin énemine inamyorum; ancak kent aragurmasiat salt iarih yOntemiyle ele alamayacagimizi de vurgulamak istiyo- liklerin incelenmesinds dikkatlt davranmak ve iliKlerin terihine indirgememek zorun- leki strekli Sgelerin deferini dildcki sirekli ogelerin degeri ile kargilagurabiliriz, Kent incolemeleri dilbilimle agik benzerlikier gesterir. Degigm= stroslerindeki kurmagikhk ve slrekliliklerin varhgt iki tisnin ortak ySnleridir. Saussure tarafindan difbilimin sgeligmesi igin bagvurulan noktalar, kercbilimde de program olarak kullanilabilic. Bu noktalar: varolan kentlerin Detimlenmesi, terihlerinin araguniimest, Kent olugumlarinda cetkiles stkekli olan giglerin saptanmast ve bu bilim alammn kendi smurlanin: belirlemesidis. Galigmanin son bélmiinde kentin siyasal sorunanu vermeye galizlim. Bureda siyasal sorun ndini verdigim kon, kentin Kendini gergeklegtirmek igin yaptifi sogmeler jsdir. Kendine ezgi bir "Kent Dughncesiinden” ‘kelkig imidic. Kent disOncssi tarihine, aragurmalarimyzda nemlt yer ayimak zorunde oldugumuza inamyorum. Olisel Kentlerin ve Kentsel Giopyslunn tarihine bu nedenle girdim. ‘Siyasal ddgUneeler tarihi ve mimarlk aragtirmelan alanleriada, bu kapsamda bazi galgmalar biliniyorsa de, bbunlarin gok sinirh ve gok seyrek rastlanilan galagmalar oldugunu séyleyelim. Gergekte kent olgularinin. yagamda somullagmast ile OikUsel Gneriler aresinda sGrekli karpaki ctkiler ys di karguhklar Sulunmakiadur. Gergeklesmis tmimarilerin tarihi le gergeklogmig kent olgulaniam tari, egemen smifann tarihidic. Bu, slumin gizilmesi gercken bir PLANLAMA 88/2 Konudur. Devrim dSnemlesinde, kentin sormut Grgbtlenmesi igin neler Onerilebildigi ve bu Gnerilerin hangi Olgekte ve bbagarida yapilabildifini grmek gevektidir. Kent ineelemeler s82 konusu oldugunda, Gne sirdlen iki ayn yaklajpm: géztmleyebilmek igin, bunlent, Yunen kenti tarihinde, Aristo'nun Kent somunt ile Pleton'un Cumfuriyetinde ele almak gerekiyor. burads, Gnemli yéntem sorunlan ortoya qikmektadir, Benim efilimim, Arisio'nun yaklegimim bir olgular gSz0mlemesi olarak gormektir. Aristo, kent sragurmalarina, coffafyaya ve Kent mimerisine yeni yoller agan Gnemli bir katkeds bulunmugtur. A neak gUntmbzde geigiimekte olan, sult vzar wite- Tikty baz apikiemsler, yukandaki her iki yaklajms da gbzden weak twmamak konasundn vyanet oluyorer, Bir kent kuramin: geligrmek igin nem bir birikime argt Kerpiya buluniyorer. Kent kuramimizin genel ergovesni karmeys yerayanan uyanp alma durumundayz Kent aragurmalan tusihi igin iki yaklojpm iOrdnden 62 sguabiiz, Buniadan birineisi, Kent iglvselsistemlerin bir Gnd olarak grea, be sistemden kentin mimarsine ve kent teamlanna lean grit. Ikinci yaklagim, kent bir wzam yapis: olarak dejerlendrir. Birineide, Kent ddgtneesi, Ekenomik, toplumse] ve ckolojiesistemlerin srakesiinds lugur.Tkineide, Kent d3yOncesine, mimaritk ve. gopralys flazlenndan ulapimektedr. Thine! yogi sepipaliyorom, fneak sonuclanyia go Oneml yonkalar uyenéirmis clan Trini yaklarmn verorint de, 482 Gain totuyorum, “Temel Szelikir tagidikirine inendifim yazariréan, aynaklaninn ve efilimlerine bekmadan yararlnéim, By yeuiriardan baziliria.Kuramsal yGnelimler, benim fein Gzelkle degeridr, Bazar apiklamelen. da by gshgmenmn ‘arsayamlarn ologurckindi. ‘Yeniden inesleme Konsu olan baz temel Kathir borada geligtirdigim gGrtmiemenin digmnéa. Kelévler Coulengesin, Mommsenin ve bajkalarinn sezgiesi bunlar nrasindadir. Mitoslar yer deBigirnier. Onlarn bie yerden bagka yere gogtilerint ays etmeyiz. Tophimun kogsklan mitoslan, gogmigten aldifs ortsk Kaliume yeni ogeler thleyerek digit. bisimlerde akter. Din gelenefi ise fendi zamanin etkilerinden Koraarak, sOreIiligi solar ‘nik dinya kentnde, inson ve tenor easiéali, cept, Sunak Kurben etme gibi ilighilr, kiginin en Ogi bir Gefigirme istencinin x62 Konusu olamadipi, degigmez normlar. Gnomleri, ortakgi yapilany ve mitos saklema ipevtervie eyincr, entarin defer anlamak jstedigimiz dlurumiarda biee govekiv anahuan vermektedi. Eer ayinler, iitoslan Korayan, sekayan, Oger Iagiyorsa; er &t aye dgeler taiyaceki.Gafimiz antropolojisinin ilkel keylerin toplam dokusina inceleyen galiymelart, Kent planlarimn ele aluniginda yeni yaklagunlars. yol spiyoriar. Bu aragurmalar bize, kert olgularins, temel gérdntmleri iginde inceleme inteli vermektedir. Deha Once yaphifimiz agiklamada 582 cuigimiz gibi, tm Kent olgulannda strekli ve evrensel bie bigimde devreye giren glglerin kimliklerini belirlemek istiyoru2, XIX Yuzyil'm ikinei yansmda, bitimsel sosyaisilerte, tlked sosyalisceri karg kargrya getiren kalem kavgolerin Snemli bie inceleme gereci olusturduklarima kugku doymuyorom. Aneak bu tarugmalan, salt siyssal igerikleriyle cle almakla yotinmemeliyiz. Onlary kent olgulariin bir iglevi olarak deBerlendircbiiriz. Kent wiles, genellikle donemler arasnda kopmalar oluturerak, problemleri gozeler argilagurmal: yOntemin ilging cok gesitliligini de sormeaten gelirier. Sanayi Kentinin sosyolojik. g8rOntmlerini kefalarina takmig olan kent uzmantan, kentbilim igin hem zorunlu olan, hhem de 6zgin bir zenginlik getien énemfi kent olgulanin: Kagdmsediler. Avrupahlarca yarauimy olen sOmUr kentlerinin, Gzellikle Amerike'mn bulunugundan sonraki yerlegmelerin dizenine bektifimads, bu alanés az aragurme ‘yepslmug oldugunu gbriiriz. Amerike'daki yeni yerlegmetere, Portekiz, Ispanyol ve Fransie sémlrgecilifinin getidili bigimlerle kar yerlegmelerini karglaytuartk, Gtiney Amerika kentlerinin olugumlarins anlariz, Bu tr arasurmalar kent Tropyslen inceleme slanina boyOk katkilar getirecektir. Gondmdzde cabéas devletlerin siyasal dizen doBistimemeler, nama kenteen toplimeu kente gegig asamasinda yevag bir ofigim géscermektedir, Defigmenin gergek bayaktagond ‘lgmek guglokler tapumaktadir. Burada dake Gnce agiklanmig clan ditsol olgunun sireklligine yeniéen dénebiliyoruz, raya Kedar sOztnd ettifimiz dm sorunlar, kent imgesi ve kent mimarisinin ne oldufu sorularinden gegmektedir. Kent imgesi, insania tarih boyunea yagadis ve nga euuigi tm bélgelerde bisiken degerleri yiklenis, Blanche syle yaziyor: “Fundeliklar, ormantar, iglenmig.tarlals islenmemig alanlar, birbirleinden aynlmez bir bitin olarak insanmm ananna yerlesir ve dofal vatan: olurlar." Dojal Sgenin mimarik alamnda benzer bir bigimde devreye gicdiGini sSyleycbiliri.. Milizia'nin mimarinin 820 igin yapugi “dofann taklidi" tanimlamasiat dogindyorum, "Gergekten mimaride doa tarafindan verilmig bir model Dulemay:z, Ancak onun insanlar tarefindan olustuculmyg bagka bir modeli vardir ki bu da, yine ilk konutlarm ialedikleri dofenm ustelidandu.” Kentin bilgisindeki bagarmun gergsk ve etkili olmast enti bundan béyle, ona elugturan Ogelere emeliyiz. Boylece tmOn enlummn: Koruruz. Suna da kesinlikle inamyorum Ki, kent incelemelerinin Ofretimde ve aragurmada yeniden Orgdilenmesi, bizleri bekleyen baglica gOrevlerden bitidir. Kent aragurmalarnun 6zerklifi, bu yeni Grgiklenmelerde glclendirilmelidis. a igin, YAPRAK ™ Ang PLAN ARASTIRMA DANISMANLIK SIMSEK SOKAK 229 TEL: 167 30 53 ASAGIAYRANCI - ANKARA PLANLAMA 88/230 “TRE BEST CITIES TO LIVE IN" YASANACAK EN IYf KENTLER Robert Rogerson, Allan Findlay, Arthur Mons TOWNN and COUNTRY PLANNING, Volume 57, x. 10, October 1988, pp. 270-273) Makalede "yagam kelitesi nasil lgilebilir?” sorusuna ysnit_olarsk, Glasgow Oniversitesi'nde yapilan bir sragurma projesi kapsaminds Kentlerin, yaganabilirik"Ierine Ore nasil sir Jandsklart anlatslmaktedir. Arastarmads, Ingiltere'nin 1981 de nbfusu 250.000 i ayan baydk Kentlerinin sundugu yagem kalitesi incelenmekiedir. Bum rmanin bir pargast olarak ve insanlar to- rafindan yagam Kalitesinin her boywsuna verilen énemi suptamak dzere, 1987¢e yazarler tarefindan Ozel bir aragurma Yyapilmugur. Bu ulusal aragurma g85- termektedit ki, eer insaniara olanak saflansayds, giddete bagh olen ya da folmayan sug dlzeyinin d0sbk, safle hizmetlerinin iyi, kislenmenin yagamin weuz, alig-verig hizmetlerinin ve uk ayriminin olmadips yerlerde yagamayt segerlerdi. “ON THE ECONOMIC IMPACTS OF RECREATION AND TOURISM : The Input-Output Approach” EGLENCE VE TURIZMIN EKONOMIK ETKILERI OZERINE: Girdi ~ Gikn Analizi Jan Oosteshaven, Bd C. Van Der Knifif BUILT ENVIRONMENT. Volume 13, ‘umber 2, 1987, pp. 96-108 Kentsel ya da Sassal alanda olsun, ne zaman turizme ekonomik geligme arsct olarak balalss; temet arsgtirma sorusd, Dbolgeye ne tr, hangi maliyetle ve ken gi yarar beklentileriyle nusist gekile- bilecegi¢ir. Makalede bu soruya yanit olarak, nasil bir aragtirma yapile- bilecefi konu edilmekiedir, Gietlmdstir Ki, eer ziysretgi sayis:_oiliniyors sirdi-pikt analizi (input-output anal- ysis), bolgescl aggdet) ve gelir etki agisindan ekonomik yarerlan hesapl mada yararh olmaktadu. Makulede gi i-gikis analizinin kullan-mundaki ba. PLANLAMA 88/2, Dergilerden tekniic Ozellikler de tarugtlmakia, ayniea rokreasyon ve turiem arajur- ‘malo kapsamunds mevcut uygulamalar clegtirilmektedir. Kuramsal tartgma, Hollanda'nin Friesland eyaletindeki bir tutil bélgesi projesi Ozelinde ampirik alga ile de zenginlepirilmigtir. “ASSESSING REGIONAL ECONOMIC IMPACTS WITH MICROCOMPUTERS" BOLGESEL EKONOMIX ETKILERIN MIKRO BILGISAYARLARLA DEGER- LENDIRILMES! Rena M, Sivitanidou, Karen R-Polenske JAPAJOURNAL OF THE AMERICAN PLANNING ASSOCIATION Winter 1988, Volume 54, number 1, pp.101-106 Bu makalede bélgesel ekonomik eikile- in doerlendirilmest igin Op mikro bil- Bisayar program: irdelenmektedir. ADOTMATR, GRIMP ve REMT adh bu programas, politika analiziei ve plan- Jama pratifine uygunluklen agisindan tarugiimaktadirlar. Og program da; uy- gulanabilirlik. alans, ekianalizierini yBnetmedcki kullanam Kolayligi ve es- ‘ekligi, gikumm elites vem boyullarinds deertendiritmigtir. ADOT: MATR ve GRIMP benzerdirler, ancak GRIMPiin kullanim. daha koley ol- rmasina kargin, esnekligi dahe oxdir Aynica ADOTMATR'2 g6re daha suurldu. REMI difer tkisine g0re daha Kermagik olmakla birlikte, dahe pa- rakes ve wygulamade sim dard "PEOPLE OR PLACE in Community Lead- Definitions of Variations ers! Subjective Neigborhood" INSANLAR YA_DA YERLER: Toplulak Onderterinin Oznel Mahalle Tanum- larindaki Degigmeler Staven H. Heoberle URBAN AFFAIRS, Volume 23, number 4, Tune 1988, pp. 616-634 Kent politiksst, ou zaman, komguluke nitesinin, Kkacar vermede gegerli bi rim oldugu versaymmins dayanir. Ama, politike olugturanlar ve uyguleyiedar "komguluk Onitesi"nin @znel taniminda anlagamayabilirler, Conkl, bu tamm, fizikibigimi, — bazen evlanin —Gzelliklerini ya de ikisinin karigimnt kapseyabil Makale bu Kenudaki bir araguema sonuglerin igermektedir. Aragturmade bic grup komguluk onitesi begkenine topluluklarin: betimlemeleri sorulmus ve yamilunin gok gesitlitik gésterdigh saptanmigur. Komguluk Dnitesini tanimlamada, insani 6zelliklerdan gok Fiziki Ozelliklerin segimi_ bireylerk cinsiyet, ark, ya, sesyo-ckonomik durum, hizmet 30) gibi defigkenlerine gére sislematik bigimde Tarklilagmakiséir. Bu farkliliklar, toplumun gelisimi igin tanumlanaeak Sneeliklerin, kemguluk Snitesin taiamindaki algilamalara beg olarak, ogigebilecogini gostermektedir. "FROM TOWN PLANNING TO DEVELOPMENT PLANNING: A TRANSITION THROUGH TRAIN- ING" KENT PLANLAMA'DAN “GELISME PLANLAMASINA" EGITIM YOLU ILE BIR GEGIS Michael Mattingly HABITAT INTERNATIONAL - Volume 12, number 2, 1988, pp. 97-109 Hemen tim geliymekie olan Olkelerde, Kent ye kasabe plenlamast, geligme gabasinda Onemli rol oynayacak nite- Tiklerden yoksundur. Bunun nedeni kepsaml: bir planlama fenliyeti igin ol- mast beklenen kurumlann eksikligigir. Makalede bu saptamadan_hareketl geligmekte olan Ulkeler igin yeni bi planlame modeli oneriimekiedir. "Kent~ se] geligme planlamast” adi veriten bu yyeklagimin genel ve kubullenilmig bir tammt yoktur, Barada, Kent, kasaba ve kéylerde ekanomik blylime ve sosyal geligmeyi hedefleyen sOrokli bir hakamet faaliyeti olersk ele slin- makiadst. Ornegin; Kentsel getigme planlamasi, uygunsuz kogullerds yasa- yan yoksul sayssin: azalimays ye da kentsel alanin verimlilifini urturmayt ngorebilir. Konu, fiziki gevrenin plan- famast defi, kamu kaynaklarinin kul-Tanmiyla sorunlarin ¢Oziminin ve lagitmak istenen kogullann nasi! tki- enecegidir, Bu yaklagrmin Snemli ku- umsal yapt doBigimi gerekticdigi vurge Tanmaktedir, "Kentsel geligme plan- Jamesi"nin gelenekse! planlamadan ayn amaglari ve yOniemleri oldugu bir Afti- ‘ka Kenti 6mek alnarak anfatlmu. “TOWARDS AN OPTIMAL PUBLIC HOUSING POLICY" OPTIMUM BIR SOSYAL KONUT POLITIKASINA DOGRU Lok Sang Ho URBAN STUDIES, Vol. 25, Ne: 3, June 1988, pp.204-211 Konut drstiminde halen Katitim izerine yordrlakte olsn uygulamelar, yoksullara daha iyi konut olenaklart snlonmast igin ortaye atilmg toplum tereihini gBstermektedir. Sosyal konst vygulamasin: hakl gikaracak yeterli ‘geal fayda bulundugu kabul edilirse, bu aragurms en iyi sosyal kenvt strate) ni analitik yBniemlerde oxeya gikar- may: amaglamaktadir, Onerilen kogully fiyat verme mekanizmesi, sosyal Konut Disimlerinin sadece uygun hedef grup- Tarindaki hanchalklann kiralandiBi ya dds sauldigt serbest piyasays (tamamtyla agik almamak koguluyla) igermeledic. Kogullu denge Fiyatins g8re piysss yo- luyla dagumn, yOnetimin karar ver fi dajium planlanndan daha verimlt ve daha egitlikgi oldugu gbsterilmek- vedi. “THE ALTERNATIVE: ALVAR — AALTO'S PLANS, 1940-1970" SEGENEK: ALVAR AATO'NUN KENT PLANLARI, 1940.1970 Tussi Rausi HABITAT INTERNATIONAL, Vol. 12, 1, 1988, p. 21 imar Alvar Aalto'nun tkinei Dunya Savagt sonrasinde Finlandiya'daki yapi- im d@nemi serasinda bir kent planlama teorizyeni oldugu gok frzla bilinmemektedie. Aalio, dagincelerini uygulamaya gevirmek istemis, fakat baganh olamamigor. Ancak tasarim galgmalarinin iglevsel analiz yoluyle Keentsel teoriyle dofrudan iligkili ol- mast nedeniyle kentsel teori dzerine aligmalannan sOrdrlmesine Gnem ver- migtir, Aalio'nun gehirciligini bilmeden rmimarifint anlamak olanaksizd. URBAN 31 "THE EFFECT OR TECHNOLOGICAL UNCERTAINTY ON THE OPTIMAL LOCATION OF A COMPETITIVE FIRM" REKABETC! BIR FIRMANIN OPTIMUM YER SECIMINDE TEKNOLOJIK BE- LIRSIZLICIN ETKIST Mikel Tombake JOURNAL OF URBAN ECONOMICS, Vol. 24, 1988, pp. 38-43 Galigmanin amaci, teknolojik ‘etirsiz~ tik kargieinda rekabetci bir firmanin yersegim kararimin analiz edilmes Bu teknolojik bolirsialik, Oretim yontemlerinde, Urctim amaglennda ya da Bird Kaltesindeki degigiliklerin som eunda ortaya gtkmg olebilir. Anali firmanin tehlikeyi géze almaktan kegindifins kabul etmekiedir. Basit bir ‘model fllanlarak elde edilen sonuglar rekabetgi bir Fiemanmn, risk almakten xagindig durumda veknolojik belisizie yyakin yer sege~ FABRIKA: Aygehatun Gegme Sokak No: 7 Ki YAPI MALZEMELERI TICARET VE SANAYI A. §. MERKEZ : Odakule Ig Merkezi Kat : 14 Tepebasi - ISTANBUL akbakkalkoy-ISTANBUL Tel: 361 98 72 Tel : 152 02 10 (10 Hat) Telex: 24 905 Cara tr Fax: 149 82 43 PLANLAMA 86/2.ARDES IHRACAT - ITHALAT ve TICARET LIMITED SiRKETI poe esd per eee 29 | 8 Taksim - ISTANBUL 4 69 Teleks : 24354 - zyin Tel: 155 19 96 - iviciin | PLASTIK sanayil e ae f Yi, AZ. ih | iL Tel