Professional Documents
Culture Documents
Gjyqesia Tranzicionale
Gjyqesia Tranzicionale
E PUBLIKUT
PËR
DREJTËSINË
TRANZICIONALE
RAPORTI PËR SONDAZHIN E OPINIONIT PUBLIK
MBI DREJTËSINË TRANZICIONALE TË KRYER
NË PERIUDHËN PRILL-MAJ 2007 NË KOSOVË
Heqje e përgjegjësisë: Këndvështrimet e autorëve të shprehura në këtë
publikim jo domosdoshmërisht paraqesin këndvështrimet e UNDP-së në
Kosovë apo të Programit për Drejtësi Tranzicionale të UNDP-së.
Shkurtesat .................................................................................... 6
1. Parathënie .................................................................................... 7
1. Përmbledhje e Përgjithshme .............................................................. 9
2. Standardet e të Drejtave të Njeriut në Kosovë ....................................... 13
2.1. Hyrje ................................................................................... 13
2.2. Viktimat dhe Abuzuesit ............................................................. 13
2.3. Masat e Drejtësisë dhe Llogaridhënia ............................................ 14
3. Gjykatat (Ndërkombëtare dhe Vendore) dhe Performanca e Tyre
në Gjykimet për Krime të Luftës ....................................................... 19
3.1. Hyrje ................................................................................... 19
3.2. Gjetjet nga Anketa .................................................................. 19
3.3. Kombësia e Viktimave dhe e Autorëve të Krimeve ............................. 20
3.4. Çështja e Drejtësisë ................................................................ 21
3.5.Drejtësia Para Gjykatave Ndërkombëtare dhe Vendore ........................ 23
4. E Vërteta dhe Pajtimi në Kosovë: Perspektivat dhe Problemet .................... 24
5. Reforma Institucionale dhe Dëmshpërblimet në Kosovë pas vitit 1999 ........... 26
5.1. Reforma Institucionale .............................................................. 26
5.1.1. Veting-u në nivelin politik dhe administrativ ........................... 27
5.1.2. Veting-u në Sektorin e Sigurisë ........................................... 27
5.1.3. Veting-u në Sistemin Gjyqësor ............................................ 28
5.2. Dëmshpërblimet ...................................................................... 29
5.2.1. Format Materiale të Dëmshpërblimeve .................................. 29
5.2.2. Dëmshpërblimet Simbolike ................................................. 30
Bibliografia e Përzgjedhur ............................................................... 32
Shtojca: Kronologjia e Ngjarjeve të Rëndësishme ................................... 34
Fusnotat ................................................................................... 37
SHKURTESAT
NATO-Aleanca Veri-Atlantike
Hulumtimi i Opinionit Publik për Drejtësi Tranzicionale është kryer nga UBO
Consulting në emër të UNDP-së në Kosovë gjatë muajve Prill-Maj 2007. Re-
spondentët janë përzgjedhur sipas përbërjes demografike, gjeografike, dhe
etnike të popullatës që jeton në Kosovë. Minoritetet janë tej-përfaqësuar në
këtë hulumtim me qëllim të përfitimit të të dhënave të vlefshme statistikore
dhe të uljes së kufirit të gabimit tek nën-mostra e minoriteteve. Kriteret e
tjera që janë marrë për bazë në këtë hulumtim janë grup-mosha, gjinia dhe
vendbanimi (urban/rural). Mostra e përzgjedhur për këtë anketë ofron rezul-
tate brenda intervalit të besueshmërisë prej 95% dhe kufirit të gabimit prej
2.77%.
Kufiri i gabimit për anketën për drejtësi tanzicionale është llogaritur të jetë
2.77% e numrit të përgjithshëm të popullatës së Kosovës. Kufiri i gabimit
paraqet kufirin maksimal të pasigurisë; ose thënë ndryshe, mund të jemi të sig-
urtë që të paktën 95% e përqindjes reale gjendet brenda kufirit të gabimit të
përqindjes së raportuar për të gjitha përqindjet e raportuara.
Kufiri është rrezja (gjysma) e intervalit të besueshmërisë prej 99%, ose 1.96
gabime standard kur p= 50%. Kufiri i lartëpërmendur i gabimit mund të kalku-
lohet prej numrit të respondentëve të anketës.
Figura 1.
Sa e mbështesni
zgjidhjen e çështjes
së personave të
pagjetur pa marrë
parasysh kombësinë e
viktimave dhe atë të
kryerësëve
Sa jeni të kënaqur me
punën e Gjykatës së
Hagës për krimet e
luftës të kryera në
Kosovë
Figura 3.
Sa jeni të kënaqur me
punën e Gjykatave të
Kosovës në lidhje me
krimet e luftës
Figura 4.
Sa jeni të kënaqur me
punën e Gjykatës së
Qarkut në Beograd në
lidhje me krimet e
luftës të kryera në
Kosovë
A mendoni se
gjykatësit dhe
prokurorët që
punojnë me krime të
luftës janë të
kërcënuar
Figura 6.
A besoni se
dëshmitarët në
gjykime për krime të
luftës janë të
kërcënuar
A besoni që anëtarë
të komunitetit tuaj
etnik kanë kryer
krime të luftës
Figura 8.
Figura 9.
Si do ta vlerësonit
njohurinë tuaj mbi
punën e gjykatësve
dhe prokurorëve
ndërkombëtarë që
punojnë në Kosovë?
Niveli i
kënaqshmërisë me
punën e prokurorëve
dhe gjykatësve
ndërkombëtarë që
kanë punuar për
krime të luftës
Figura 11.
Figura 12.
Kur analizohen gjetjet nga kjo anketë, një vëmendje e veçantë duhet t’i kush-
tohet perceptimit të respondentëve për kryrësit e krimeve. Analiza e përgjig-
jeve në rrafshin etnik tregon se përgjigjet janë të varura nga kombësia e
respondentëve. Shqiptarët i konsiderojnë policinë serbe (35%), forcat para-
militare serbe (34%) dhe Ushtrinë Jugosllave (32%) si kriminelët kryesorë. Re-
spondentët serbë në anën tjetër, konsiderojnë UÇK-në (37%), NATO-n (27%)
dhe FARK-un (16%) si kriminelët kryesorë, me vetëm 17% të respondentëve nga
ky grup që identifikojnë forcat paramilitare serbe si kryes të krimeve. Më pak
se një përqind e respondentëve besojnë se të gjitha palët e përfshira në kon-
flikt janë sjellur si kriminelë. Rezultate të tilla tregojnë se shqiptarët dhe ser-
bët e Kosovës shohin palën tjetër si më fajtore për krimet e kryera. Duke qenë
se hetimet penale dhe gjykimet e mbajtura tregojnë se pjestarë të të gjitha
komuniteteve kanë kryer krime të luftës14, dështimi në pranimin e fajit të
pjesëtarëve të grupeve të tyre etnike mund të konsiderohet si indikator i
natyrës komplekse të gjendjes. Gjithashtu kjo tregon se komunitetet etnike në
Kosovë ndosha nuk janë ende të gatshme të ballafaqohen me faktet për kon-
fliktin e fundit.
Figura 13.
A janë në
pajtueshmëri me
standardet
ndërkombëtare
gjykimet për krime
lufte të mbajtura në
Tribunalin e Hagës
Figura 14.
A janë në
pajtueshmëri me
standardet
ndërkombëtare
gjykimet për krime të
luftës të mbajtura në
Gjykatat e Kosovës
A janë në
pajtueshmëri me
standardet
ndërkombëtare
gjykimet për krime të
luftës të mbajtura në
Gjykatën e Qarkut në
Beograd
Duke marrë parasysh këto rezultate, është evidente se qytetarët kanë per-
ceptime të ndryshme për standardet ndërkombëtare, për punën e gjykatave të
ndryshme dhe rëndësinë e tyre për drejtësinë. Për më tepër, aplikimi i stan-
dardeve më të larta ndërkombëtare është i rëndësishëm për gjykatat e Kosovës
duke pasur parasysh se çdo i treti shqiptar dhe serb i Kosovës mendojnë se
gjykatat kosovare nuk aplikojnë standarde ndërkombëtare. Besimi i shqip-
tarëve dhe respondentëve nga komunitetet e tjera ndaj Tribunalit të Hagës
gjithashtu pasqyrohet në përgjigjet e tyre rreth kontributit që gjykimet për
krime të luftës të mbajtura në këtë institucion kanë pasur për arritjen e dretë-
sisë. Qëndrimi i serbëve të Kosovës ndaj Tribunalit të Hagës nuk është aq poz-
itiv sa ai i shqiptarëve dhe minoriteteve të tjera.
Figura 16.
Sa do të kontribuojnë
gjykimet për krime të
luftës të mbajtura në
Tribunalin e Hagës për
arritjen e drejtësisë
Figura 17.
Sa do të kontribuojnë
gjykimet për krime të
luftës të mbajtura në
gjykatat e Kosovës
për arritjen e
drejtësisë
Sa do të kontribuojnë
gjykimet për krime të
luftës të mbajtura në
Gjykatën e Qarkut në
Beograd për arritjen e
drejtësisë
Pasi që nocioni i pajtimit është disi i paqartë, lind nevoja për një definim të
qartë dhe adaptim të tij sipas kontekstit të Kosovës. Në rrethanat ekzistuese,
pajtimi si proces mund të vendoset si pajtim në mes të dy komuniteteve et-
nike në konflikt, që jetojnë në Kosovë. Ky interpretim është adresuar edhe
përmes kësaj ankete, dhe pajtimi në mes të komuniteteve etnike që jetojnë
në Kosovë është shikuar si shumë i rëndësishëm nga 62% e respondentëve,
ndërsa 26% e tyre besojnë se është i rëndësishëm deri në një masë dhe 7.2% e
respondentëve e vështrojnë si të parëndësishëm. Kur këto rezultate analizo-
hen sipas përkatësisë etnike dhe shpërndarjes gjeografike, mund të vërehet se
të gjitha komunitetet etnike kanë qëndrime të ngjajshme ndaj pajtimit, me
përgjigje që ndryshojnë kryesisht për shkak të pozitës gjeografike. Në këtë as-
pekt, respondentët nga Mitrovica (si shqiptarë ashtu edhe serbë) e konsidero-
jnë pajtimin të jetë si shumë i rëndësishëm për të ardhmen e shoqërisë së
Kosovës, ndërsa të anketuarit nga Peja dhe Gjakova e konsiderojnë si më pak
të rëndësishëm. Në dy rajonet e fundit ekziston një numër i madh i personave
të pagjetur që e kanë prejardhjen nga ato rrethe dhe gjithashtu një përqindje
e ultë e popullsisë serbe që jeton në këto vise të Kosovës. Edhe pse këto mund
të jenë arsyet për qëndrime të tilla ndaj pajtimit, anketa nuk ofron informata
të sigurta për to.
Figura 20.
Si do ta vlerësonit
nivelin e
kënaqshmërisë si të
“urdhërdhënësve”
ashtu edhe
“ekzekutuesve” të
shkeljeve të të
drejtave të njeriut
Aspekti kryesor i këtij hulumtimi për sa i përket veting-ut institucional është
se nga respondentët u kërkua të ofrojnë mendime rreth zyrtarëve publikë që
kanë shkaktuar shkelje të të drejtave të njeriut dhe jo rreth të gjithë indi-
vidëve që kanë qenë të punësuar në sistemin e kaluar. Për sa u përket sek-
torëve individualë, anketa hetoi gjyqësorin, policinë, ushtrinë dhe
administratën. Më poshtë këto sektorë janë adresuar individualisht.
Figura 21.
A pajtoheni që
politikanët që kanë
shkelur të drejtat e
njeriut në të
kaluarën, duhet të
lejohen të punojnë në
poste publike
A pajtoheni që policët
abuziv nga e kaluara
duhet të lejohen të
punojnë në poste
publike?
Figura 23.
A pajtoheni që
ushtarët abuziv nga e
kaluara duhet të
lejohen të punojnë ne
poste publike
Figura 24.
A pajtoheni që
gjykatësit abuziv nga
e kaluara duhet të
lejohen të punojnë ne
poste publike
A pajtoheni që
prokurorët abuziv nga
e kaluara duhet të
lejohen të punojnë në
poste publike
5.2. Dëmshpërblimet
Figura 26.
A mendoni që të
gjitha viktimat civile,
pa dallim kombësie,
duhet të pranojnë
dëmshpërblime
materiale për vuajtjet
e tyre
Aspekti që duhet të merret parasysh në këto rrethana është se cila palë e kon-
fliktit do të ngarkohet me pagesën e dëmshpërblimeve, gjegjësisht, nëse in-
stitucionet e Kosovës duhet të paguajnë dëmshpërblime për qytetarët e vet,
apo këto dëmshpërblime duhet të vijnë nga Serbia.
Figura 27.
Përveç
dëmshpërblimeve
materiale, çfarë masa
të tjera do të
kontribuonin në
lehtësimin e vuajtjeve
të viktimave dhe
familjeve të tyre?
Krog, Antjie. “Të mbyllur në Humbje dhe Heshtje: Dëshmitë e Gjinive dhe
Dhunës në Komisionin e së Vërtetës në Afrikë të Jugut,” në Caroline O.N. Moser
dhe Fiona C. Clark (ed.), Viktimat, Kriminelët apo Akterët? Gjinia, Konflikti i
Armatosur dhe Dhuna Politike. Nju Delhi.
Futamura, Madoka. Faji Individual dhe Kolektiv: Japonia pas Luftës dhe Tri-
bunali i Tokios për Krime të Luftës
Mertus, Julie J. Duke Bërtitur nga Fundi i Pusit: Ndikimi i Gjykimeve Ndërkom-
bëtare për Dhunime në Kohë Lufte tek Institucioni i Gruas. Revista për Politikë
e Feministeve Ndërkombëtare, 6, 1 (2004).
1991 dhe 1992 – Luftërat në Kroaci dhe Bosnje dhe Hercegovinë filluan.
Qershor 1999. Themelimi i UNMIK-ut dhe KFOR-it. Forca e Kosovës apo KFOR-
i e udhëhequr nga NATO, zbarkoi në Kosovë me përfundimin e fushatës ajrore
78-ditëshe të lansuar nga Aleanca Veri-Atlantike në mars të vitit 1999 për të
ndaluar dhe kthyer katastrofën humanitare që po shpalosej atëherë. Për mo-
mentin, NATO ka rreth 16,000 trupa të stacionuara në Kosovë.
27 Janar 2003. Fatmir Limaj paditet nga Tribunali i Hagës nën akuzat e të
qenurit Komandant i UÇK-së i njohur ndryshe si “Çeliku” dhe gjoja se ka qenë
përgjegjës për veprimet në zonën e Llapushnikut dhe në burgun e UÇK-së në
Llapushnik (rreth 25 km në perëndim të Prishtinës). Së bashku me Isak Musliun
dhe Haradin Bala, Limaj u akuzua nga Tribunali i Hagës për krime të luftës
kundër serbëve dhe shqiptarëve të dyshuar për bashkëpunim me serbët gjatë
konfliktit të Kosovës. Në nëntor të vitit 2005, Limaj u shpall i pafajshëm. Rasti
tani është para Odës së Apelit.