LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC

TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

MÔÛ BAØI

Trònh Coâng Sôn laø moät caây ñaïi thuï trong laøng taân nhaïc Vieät Nam
theá kyû XX. Hieám coù moät nhaïc só naøo coù soá löôïng coâng chuùng haâm
moä nhieàu nhö nhaïc só Trònh Coâng Sôn suoát hôn 40 naêm qua, keå töø khi
oâng coâng boá ca khuùc ñaàu tieân Öôùt mi vaøo naêm 1959. Haøng traêm ca
khuùc cuûa Trònh Coâng Sôn ñöôïc haùt leân trong suoát chieán tranh, vaø tieáp
tuïc ñöôïc haùt leân sau khi thoáng nhaát nöôùc nhaø. Töøng caâu thô, töøng
doøng nhaïc cuûa oâng ñaõ chinh phuïc haøng trieäu trieäu con tim yeâu nhaïc
trong vaø ngoaøi nöôùc. Tin Trònh Coâng Sôn qua ñôøi laøm chaán ñoäng loøng
ngöôøi : Haøng nghìn voøng hoa vieáng, haøng traêm baøi vieát tieác thöông
Trònh ñaõ khaúng ñònh roõ raøng tình caûm cuûa giôùi moä ñieäu daønh cho
ngöôøi ngheä só lôùn, moät thieân taøi vöøa töø giaõ choán traàn gian sau 62
naêm ôû troï. Nhöõng ngöôøi meán moä ñeàu yeâu nhöõng baûn nhaïc tình möôït
maø, nhöõng böùc tranh ñaày chaám phaù ñoäc ñaùo, vaø caû caùch soáng giaûn
dò cuûa oâng. Ñaëc bieät, neáu noùi veà aâm nhaïc, chaéc haún ai cuõng thaáy
raèng nhöõng ca khuùc cuûa Trònh khoâng khoù haùt. Traùi laïi, aâm nhaïc cuûa
Trònh raát ñôn giaûn, deã haùt, deã thuoäc, nhöng coù maáy ai hieåu ñöôïc heát
caùc taàng nghóa saâu xa trong ca töø cuûa Trònh. Soá ngöôøi haùt nhaïc Trònh
hay, coù hoàn, thanh thoaùt, nheï nhaøng, khoâng leân gaân cuõng chæ coù raát ít
ngöôøi : Khaùnh Ly, Hoàng Nhung, Trònh Vónh Trinh. Vôùi loøng ngöôõng moä
vaø söï yeâu thích nhaïc Trònh, ngöôøi vieát tieåu luaän naøy xin ghi laïi nhöõng
caûm nghieäm, suy nghó, ghi nhaän cuûa rieâng mình veà nhöõng ca khuùc cuõng
nhö phong caùch ngheä thuaät trong aâm nhaïc cuûa Trònh. Taát caû hình aûnh, tö
lieäu söu taàm ñöôïc chính laø taám loøng cuûa lôùp haäu sinh töôûng nhôù ñeán
ngöôøi ngheä só taøi hoa vôùi danh xöng keû du ca veà tình yeâu, queâ höông,
vaø thaân phaän.

Nhaïc só TRÒNH COÂNG SÔN

NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 1

LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

THAÂN BAØI

I. GIÔÙI THIEÄU VEÀ TAÙC GIAÛ TRÒNH COÂNG SÔN1

Trònh Coâng Sôn sinh ngaøy 28 - 2 - 1939 taïi Ñaéc Laéc. Luùc nhoû, oâng
soáng ôû Hueá, tröôûng thaønh ôû Ñaø Laït, Quy Nhôn vaø Thaønh phoá Hoà Chí
Minh.
Trònh Coâng Sôn maát ngaøy 1- 4 - 2001 taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
OÂng laø hoäi vieân Hoäi AÂm nhaïc Thaønh phoá Hoà Chí Minh, hoäi vieân
Hoäi Nhaïc só Vieät Nam. OÂng töøng laø Phoù Toång bieân taäp phuï san Theá
Giôùi AÂm Nhaïc (Hoäi Nhaïc só Vieät Nam).
Thôøi nieân thieáu, oâng hoïc ôû Hueá. OÂng toát nghieäp Sö phaïm Quy
Nhôn, roài leân daïy hoïc ôû Blao (Laâm Ñoàng). Sau ñoù, oâng boû haún daïy
hoïc, veà soáng vaø saùng taùc taïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
Töø sau naêm 1975, oâng veà Hueá hoaït ñoäng ôû Hoäi Vaên hoïc Ngheä
thuaät moät thôøi gian roài trôû laïi Thaønh phoá Hoà Chí Minh soáng vaø hoaït
ñoäng aâm nhaïc, hoäi hoïa.
Ca khuùc ñaàu tieân cuûa oâng laø Öôùt mi, ñöôïc Nhaø xuaát baûn An Phuù,
Saøi Goøn phaùt haønh naêm 1959.
Trònh Coâng Sôn ñaõ vieát treân 500 ca khuùc. OÂng coù caùc taäp ca khuùc :
Tuoåi ñaù buoàn, Khoùi trôøi meânh moâng, Ca khuùc Da vaøng, Kinh Vieät
Nam, Moät coõi ñi veà, Huyeàn thoaïi Meï, Em coøn nhôù hay em ñaõ queân,
Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng cuøng vôùi nhieàu album treân baêng
cassette, baêng videùo, ñóa CD, VCD.
Naêm 1972, oâng ñoaït giaûi Ñóa Vaøng (phaùt haønh treân 2 trieäu ñóa) ôû
Nhaät Baûn vôùi baøi Nguû ñi con (trong taäp Ca khuùc Da vaøng) qua gioïng
haùt Khaùnh Ly.
Trònh Coâng Sôn coù teân trong Töø ñieån Baùch Khoa Phaùp Encyclopeùdie
de tous les pays du monde (coll. Les Millions – Taäp 8 trang 122 – Geneøve 1973)
: “Nhieàu thi nhaân Vieät Nam ngaøy nay ñaõ tìm hôi thôû huøng ca cuûa toå
tieân ngaøy tröôùc ñeå haùt noãi ñau cuûa mình. Trònh Coâng Sôn noåi baät giöõa
nhöõng taøi naêng treû ñoù. Baøi haùt cuûa anh traøn ngaäp thaønh phoá vaø
thoân queâ. Trònh Coâng Sôn caát cao tieáng haùt thi nhaân maø ñaïn bom
khoâng bao giôø daäp taét ñöôïc”2.

1
Daãn theo Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001,
tr. 8.
2
Sñd, tr. 72.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 2
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

II. GIÔÙI THIEÄU VEÀ TAÙC PHAÅM – NHÖÕNG BAØI CA

KHOÂNG NAÊM THAÙNG

1. Nhöõng ca khuùc veà tình yeâu

a. Ñaëc ñieåm chung
Trònh Coâng Sôn ñöôïc goïi laø ngöôøi tình laõng du. Döôøng nhö coù raát
nhieàu ngöôøi tình trong aâm nhaïc cuûa Trònh Coâng Sôn. Hoaøng Phuû Ngoïc
Töôøng töøng noùi raèng : “Moãi ngöôøi ñaøn baø ñi qua ñôøi Sôn ñeàu ñeå laïi
moät baøi haùt”1. Ngöôøi tình cuûa Trònh khi coù teân laø Dieãm (Dieãm xöa),
Nguyeät (Nguyeät ca), Quyønh (hay Höông) (Quyønh höông), vaø coù khi laø
Töôøng Vi (Ñeâm thaáy ta laø thaùc ñoå) nöõa.
Nhöõng ngöôøi tình trong nhaïc Trònh laø nhöõng ngöôøi baïn leû loi, vaø tình
yeâu trong ca khuùc cuûa Trònh thaät ñeïp, thaät buoàn. Nguyeãn Ñình Toaøn goïi
nhaïc Trònh Coâng Sôn laø “nhöõng baûn tình ca khoâng coù haïnh phuùc” 2. Ñaõ
bao laàn Trònh ñaõ thoát leân moät caùch boài hoài, xao xuyeán raèng : Töøng
ngöôøi tình boû ta ñi nhö nhöõng doøng soâng nhoû. OÂi nhöõng doøng soâng
nhoû, lôøi heïn theà laø nhöõng côn möa (Tình xa) 3. Tình yeâu cuûa Trònh ñeïp
trong töøng lôøi boäi baïc, böôùc chaân quay goùt, trong dang dôû vaø tan vôõ.
Vôùi Trònh, khoâng coù moái tình than khoùc, laâm ly, ñau khoå. Tình yeâu
khoâng vò kæ, thöôøng tình maø laø moät giaùo ñöôøng nguy nga ñeå moïi
ngöôøi chieâm ngöôõng.
Trònh veõ tình yeâu baèng kæ nieäm. OÂng khoâng oaùn haän maø luoân
traân troïng nhöõng ngöôøi tình, nhöõng moái tình ñaõ qua trong moät caûm giaùc
xa xaêm, moäng mò : Töø khi em laø Nguyeät, cho toâi boùng maùt thaät laø
(Nguyeät ca). Trònh duøng thuû phaùp nhuoäm maây naåy traêng (veõ maây ñeïp
ñeå laøm noåi baät traêng) cuûa Thaùnh Thaùn ñeå ca ngôïi tình yeâu. OÂng toân
vinh tình yeâu baèng caùch veõ ra vuøng aûnh höôûng cuûa tình yeâu qua gioït
naéng thuûy tinh, haït möa hoàng, caây caàu, haøng caây… Döôøng nhö Trònh laø
moät ngöôøi raát ñoãi dòu daøng. OÂng luoân yeâu quyù töøng giaây phuùt tình
yeâu cuûa mình, luoân nheï nhaøng vôùi nhöõng ngöôøi tình trong aâm nhaïc cuûa
mình. OÂng baøy toû söï quan taâm, lo laéng, nhôù thöông chöù khoâng traùch
cöù, hôøn giaän : Chieàu nay coøn möa sao em khoâng laïi (Dieãm xöa); Ngaøy
mai em ñi, bieån nhôù teân em goïi veà (Bieån nhôù). Theo Trònh, “duø haïnh
phuùc hay dôû dang thì cuoäc tình aáy cuõng laø moät phaàn maùu thòt” 4. Nhöõng
cuoäc tình nhö nhöõng veát thöông laøm neân tình söû Trònh Coâng Sôn, khieán
cho aâm nhaïc cuûa oâng saâu saéc vaø ñoäc ñaùo khi ngôïi ca tình yeâu : Loøng

1
Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001, tr. 60.
2
Sñd, tr. 67.
3
Lôøi caùc ca khuùc ñöôïc trích trong 2 tuyeån taâïp ca khuùc : Tuyeån taäp Em coøn nhôù hay em ñaõ
queân, Nxb. Treû, Tp. Hoà Chí Minh, 1993ø; Tuyeån taäp Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng, Nxb.
AÂm nhaïc, Tp. Hoà Chí Minh, 1998.
4
Tuyeån taäp Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng, Nxb. AÂm nhaïc, Tp. Hoà Chí Minh, 1998, tr. 129.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 3
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

toâi coù ñoâi laàn kheùp cöûa. Roài beân veát thöông toâi quyø. Vì em ñaõ mang
lôøi khaán nhoû. Boû toâi ñöùng beân ñôøi kia (Ñeâm thaáy ta laø thaùc ñoå).
Tình yeâu caù nhaân ñeïp sieâu thöïc (dieãm tình) cuûa Trònh ñaõ ñöôïc
thaêng hoa, vöôït qua tình caûm rieâng tö ñeå vöôn tôùi moät tình yeâu cöùu roãi
roäng lôùn hôn : Tình yeâu nhaân loaïi vôùi öôùc mô moät cuoäc soáng ñaïi
ñoàng, chung cuøng. ÔÛ ñoù, tình yeâu trôû thaønh thaàn chuù ñeå môû ra
nhöõng chieâm nghieäm, caûm nhaän saâu saéc : Toâi laø ai, laø ai, laø ai… maø
yeâu quaù ñôøi naøy (Toâi ôi ñöøng tuyeät voïng); Cho neân toâi yeâu traùi tim
khoâng naëng neà, nhöõng con tim baïn beø bao la (Hoâm nay toâi nghe); Moät
ngaøy boãng thaáy yeâu thöông moïi ngöôøi (Vaãn nhôù cuoäc ñôøi); Tim moãi
ngöôøi laø queâ nhaø nhoûø, tình noàng thaém nhö maët trôøi xa (Em laø boâng
hoàng nhoû); Soáng trong ñôøi soáng, caàn coù moät taám loøng (Ñeå gioù
cuoán ñi). Chính Trònh Coâng Sôn cuõng ñaõ khaúng ñònh ñieàu naøy : “Chuùng
ta laøm caùch naøo nuoâi döôõng tình yeâu ñeå tình yeâu coù theå cöùu chuoäc
thaân phaän treân caây thaäp giaù Ñôøi”1.

b. Ca khuùc tieâu bieåu

Coù leõ baûn tình ca noåi tieáng nhaát cuûa Trònh maø ai cuõng bieát ñeán
chính laø nhaïc phaåm Dieãm xöa. Ñaây cuõng laø ca khuùc maø em thích nhaát.
Toaøn boä noäi dung cuûa Dieãm xöa noùi leân söï phieàn muoän, ñau ñôùn, laø
tieáng haùt ñöùt ñoaïn trong noäi taâm cuûa con ngöôøi. Ñoù laø noãi ñau cuûa
con ngöôøi trong tình yeâu, söï hoang vaéng cuûa taâm hoàn trong cuoäc ñôøi.
Con ngöôøi soáng laàm luõi trong caûnh Chuùa ñaõ boû loaøi ngöôøi vaø Phaät
cuõng boû loaøi ngöôøi (Naøy em coù nhôù). Con ngöôøi buoàn tuûi cho thaân
phaän mình. Vì vaäy, “ngöôøi buoàn caûnh coù vui ñaâu bao giôø” (Truyeän
Kieàu – Nguyeãn Du). Nhaùnh coû cuõng xoùt xa. Phieán ñaù cuõng öu phieàn.
Möa ñaõ giuùp xoa dòu veát thöông, giaûm bôùt noãi ñau :
Möa vaãn möa bay cho ñôøi bieán ñoäng,
Laøm sao em bieát bia ñaù khoâng ñau?
Xin haõy cho möa qua mieàn ñaát roäng,
Ngaøy sau soûi ñaù cuõng caàn coù nhau…
Nhöng con ngöôøi vaãn khoâng queân ñöôïc, vaãn ñau ñaùu, ngaäm nguøi veà
moät moái tình dang dôû :
Chieàu nay coøn möa, sao em khoâng laïi,
Nhôù maõi trong côn ñau vuøi, laøm sao coù nhau…
Hình aûnh ngöôøi tình cuõ hao gaày, xanh xao luoân aån hieän trong möa :
Möa vaãn möa bay treân taàng thaùp coå,
Daøi tay em maáy thuôû maét xanh xao.
Caâu haùt cuoái cuøng nhö moät daáu nhaán cuûa baøi : Duø tình dang dôû
nhöng con ngöôøi khoâng neân oaùn haän nhau. Traùi laïi, con ngöôøi caàn nöông
töïa vaøo nhau ñeå soáng cho troïn veïn tình ngöôøi. Soûi ñaù cuõng caàn coù
1
Sñd, tr. 11.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 4
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

nhau, vaäy vì lí do gì con ngöôøi laïi soáng xa caùch, giaän hôøn? Tính höôùng
thieän cuûa nhaïc Trònh boäc loä raát roõ ôû caâu cuoái cuøng naøy : Ngaøy sau
soûi ñaù cuõng caàn coù nhau…

2. Nhöõng ca khuùc veà queâ höông

a. Ñaëc ñieåm chung
Nhöõng ca khuùc veà queâ höông cuûa Trònh noåi baät ôû hai neùt lôùn :
chieán tranh vaø söï ngheøo khoå. Trònh veõ chieán tranh baèng söï mieâu taû
chaân thöïc cuoäc soáng cuûa con ngöôøi ôû khaép moïi mieàn, töø treû thô cho
ñeán ngöôøi giaø : Ngöôøi giaø co ro ngoài nghe tieáng noå. Em beù loõa loà
khoùc tuoåi thô ñi (Ngöôøi giaø vaø em beù). Trònh vui vôùi nieàm vui, buoàn
khoå vôùi noãi ñau cuûa moïi ngöôøi. Trònh buoàn cho kieáp soáng cuûa ngöôøi
noâ leä da vaøng : Ngöôøi noâ leä da vaøng nguû queân trong caên nhaø nhoû.
Ñeøn thaép thì môø, nguû queân ñaõ bao naêm. Nguû queân ñaõ bao naêm. Nguû
queân khoâng thaáy queâ höông (Ñi tìm queâ höông). Trònh ñau cho caùi cheát
cuûa ngöôøi con gaùi da vaøng voâ toäi, caùi cheát töùc töôûi tröôùc khi thaáy
hoøa bình : Ngöôøi con gaùi moät hoâm qua laøng. Ñi trong ñeâm, ñeâm vang
aàm tieáng suùng. Ngöôøi con gaùi chôït oâm tim mình. Treân da thôm veát maùu
loang daàn. Ngöôøi con gaùi Vieät Nam da vaøng. Mang giaác mô queâ höông
lìa kieáp soáng… (Ngöôøi con gaùi Vieät Nam – Ca khuùc Da vaøng). Trònh
khoùc cho caû nhöõng ngöôøi ñaõ cheát : Haøng vaïn chuyeán xe mang voâ thò
thaønh. Töøng vuøng thòt xöông coù meï coù em (Ñaïi baùc ru ñeâm). Trònh
khoùc cho thaân phaän con ngöôøi, thaân phaän ñaát nöôùc trong chieán tranh :
Gioït nöôùc maét thöông daân, daân mình phaän long ñong. OÂi queâ höông ñaõ
laàm than sao coøn chieán tranh (Du muïc). Chính Trònh Coâng Sôn ñaõ töøng
thoå loä : “Khi toâi ñöùng beân moät xaùc ngöôøi, toâi khoâng nghó ñoù laø ta
hay laø ñòch. Ñoù laø moät thaân phaän chòu ñöïng söï voâ nghóa cuûa chieán
tranh”1. Chieán tranh laøm con ngöôøi giaø ñi, nhöng con ngöôøi laïi lôùn hôn
trong nhaän thöùc : Ñöôøng phoá naøo coøn naèm che giaáu. Cho toâi ñi giöõa
nhaân loaïi ñôùn ñau (Coù nhöõng con ñöôøng). Trong taäp Ca khuùc Da vaøng,
Trònh Coâng Sôn ñaõ khai thaùc caùi bi thöông moät caùch taøi tình. Qua caùi bi
thöông, taøn khoác ñoù, Trònh boäc loä öôùc muoán chaùy boûng duy nhaát cuûa
mình : “ Khi ñaát nöôùc toâi khoâng coøn gieát nhau, treû con ñi haùt ñoàng dao
ngoaøi ñöôøng”2. Töø nhöõng khuùc ñoaûn ca bi phaãn cuûa mình, Trònh Coâng
Sôn ñaõ ñöa vaøo AÂm nhaïc moät söù meänh cao caû : AÂm nhaïc keâu goïi
hoøa bình.
Khoâng chæ mieâu taû veát thöông cuûa nhaân loaïi trong chieán tranh, ca
khuùc phaûn chieán cuûa Trònh coøn vöôn tôùi moät taàm cao môùi – tieáng kinh
caàu cho linh hoàn ñau khoå ñöôïc sieâu thoaùt. Vì vaäy, doøng ca khuùc phaûn
chieán cuûa Trònh boäc loä roõ nhaân caùch cuûa ngöôøi ngheä só tröôùc thôøi
1
Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001, tr. 146.
2
Sñd, tr. 146.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 5
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

cuoäc. Ñoù laø tieáng loøng phaãn noä cuûa haøng trieäu con tim. Ca khuùc Noái
voøng tay lôùn ñaõ ra ñôøi trong hoaøn caûnh nhö theá.
Sau naêm 1975, haøng loaït caùc ca khuùc môùi ra ñôøi cuûa Trònh theå hieän
chaân dung cuûa moät queâ höông thanh bình. Ñaây cuõng laø yù chí vöôït qua
tuyeät voïng ñeå soáng : Moãi ngaøy toâi choïn moät nieàm vui, Tuoåi ñôøi
meânh moâng, Em ôû noâng tröôøng em ra bieân giôùi. Chaát bi thöông giaûm
haún, nhöôøng choã cho söï traàm tónh, söï thaáu hieåu cuoäc ñôøi, söï caân
baèng noäi taïi. Toâi ñang laéng nghe im laëng ñôøi mình (Toâi ôi ñöøng tuyeät
voïng). Moãi ngaøy toâi choïn moät laàn thoâi. Choïn tieáng ru con, nheï böôùc
vaøo ñôøi (Moãi ngaøy toâi choïn moät nieàm vui). Ngöôøi nhaïc só ñaõ duøng
AÂm nhaïc ñeå trieát lyù, ñaøo saâu vaøo bí maät cuûa söï toàn taïi, vaø tìm caùch
giaûi thoaùt baûn ngaõ : Hai möôi naêm xin traû nôï ngöôøi. Traû nôï moät ñôøi
khoâng heát tình ñaâu.

b. Ca khuùc tieâu bieåu

Ca khuùc noåi baät nhaát trong taäp Ca khuùc Da vaøng cuûa Trònh coù leõ
laø baøi Ngöôøi con gaùi Vieät Nam. Ngöôøi con gaùi trong baøi hieän leân raïng
rôõ nhö moät nöõ thaàn. Coâ yeâu queâ höông, yeâu cuoäc soáng baèng taát caû
tình caûm tinh tuyeàn, noàng naøn cuûa mình. Coâ yeâu queâ höông qua nhöõng
gì gaàn guõi quanh mình nhö : ñoàng luùa chín vaøng, caâu ca dao ngoït ngaøo.
Ngöôøi con gaùi Vieät Nam da vaøng,
Yeâu queâ höông nhö yeâu ñoàng luùa chín.
Chieán tranh noå ra. Taát caû nhöõng gì thaân thöông vôùi coâ boãng nhieân
bò taøn phaù, bieán maát :
Ngöôøi con gaùi Vieät Nam da vaøng,
Yeâu queâ höông nöôùc maét löng troøng…
Em chöa haùt ca dao moät laàn,
Em chæ coù con tim caêm hôøn.
Moät coâ gaùi ñaùng yeâu, voâ toäi ñaõ trôû thaønh naïn nhaân cuûa chieán
tranh. Caùi cheát cuûa coâ laø moät lôøi toá caùo huøng hoàn : toá caùo toäi aùc,
toá caùo tính phi nghóa cuûa chieán tranh :
Ngöôøi con gaùi moät hoâm qua laøng,
Ñi trong ñeâm, ñeâm vang aàm tieáng suùng.
Ngöôøi con gaùi chôït oâm tim mình.
Treân da thôm, veát maùu loang daàn.
Ngöôøi con gaùi Vieät Nam da vaøng,
Mang giaác mô queâ höông lìa kieáp soáng…

3. Nhöõng ca khuùc veà thaân phaän

a. Ñaëc ñieåm chung
Ñoái vôùi Trònh, cuoäc soáng ôû traàn gian naøy laø moät söï taïm bôï : Toâi
nay ôû troï traàn gian. Traêm naêm veà choán xa xaêm cuoái trôøi (ÔÛ troï).
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 6
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

Trònh ñaõ mieâu taû ngaøy chia tay cuoäc ñôøi naøy raát nhieàu laàn trong
nhöõng ca khuùc cuûa mình. OÂng luoân döï baùo veà moät ngaøy chia li gioáng
nhö döï baùo cuûa ngaøy Leã Tro trong Phuùc AÂm. Ñoù laø söï aùm aûnh trieàn
mieân cuûa Trònh caû trong giaác nguû : Moät laàn naèm mô, toâi thaáy toâi qua
ñôøi (Beân ñôøi hiu quaïnh). Chính Trònh cuõng thuù nhaän : “Toâi thöû rôi vaøo
côn hoân meâ tröôùc giaác nguû. ÔÛ bieân giôùi ñoù, toâi hoaûng hoát thaáy
mình lô löûng giöõa söï soáng vaø caùi cheát. Nhöõng giaây phuùt nhö theá voà
chuïp laáy toâi moãi ñeâm”1.
Döôøng nhö Trònh raát am töôøng kinh saùch Phaät giaùo veà noãi khoå cuûa
kieáp ngöôøi, veà boán chöõ Sinh, Laõo, Beänh, Töû (Töù Dieäu Ñeá). Trònh coù
caùi nhìn buoàn baõ veà cuoäc ñôøi : Tin buoàn töø ngaøy meï cho mang naëng
kieáp ngöôøi (Goïi teân boán muøa). Trònh luoân hình dung moät caùch raát roõ
raøng veà tuoåi giaø (chöõ Laõo) cuûa mình qua haøng loaït ca khuùc. Toùc xanh
maáy muøa (Phoâi pha); Con soâng ñaâu coù ngôø ngaøy kia traêng seõ giaø
(Bieát ñaâu nguoàn coäi); Töøng tuoåi xuaân ñaõ giaø (Phoâi pha); Chôït moät
chieàu toùc traéng nhö voâi (Caùt buïi); Coù moät baïc ñaàu toâi ñi, toâi ñi (Coù
moät ngaøy nhö theá). Trong söï ñau ñôùn do beänh taät mang laïi, Trònh cuõng
nhaän thöùc saâu saéc veà böôùc ñi cuûa mình trong coõi luaân hoài. Ngaøy thu
ñoâng phoá xöa naèm beänh (Coù nghe ñôøi nghieâng); Nghe bao noãi ñau treân
moät baøn tay (Toâi ñang laéng nghe); Ngaøy thaùng troâi qua côn ñau mòt muø
(Hoa vaøng maáy ñoä). Nhöng Trònh khoâng lo sôï veà caùi cheát. Traùi laïi,
oâng luoân chuaån bò ñoùn nhaän söï ra ñi moät caùch bình thaûn. Theo Trònh
Coâng Sôn, con ngöôøi coù theå ra ñi khoûi theá giôùi naøy baát cöù luùc naøo.
Moät hoâm buoàn leân nuùi naèm (Töï tình khuùc); Ñeå moät mai toâi veà laøm
caùt buïi (Caùt buïi); Thí duï baây giôø toâi phaûi ñi. Toâi phaûi ñi, tay chia ly
cuøng ñôøi soáng (Rôi leä ru ngöôøi). Trònh luoân töï nhaän mình laø moät keû
tuyeät voïng trong cuoäc soáng. Nhöng ta khoâng heà thaáy Trònh chaùn naûn,
buoâng xuoâi. OÂng muoán “ñi ñeán taän cuøng cuûa tuyeät voïng ñeå thaáy
tuyeät voïng cuõng ñeïp nhö moät boâng hoa” 2. OÂng coi caùi cheát laø ñònh
meänh khoâng theå traùnh ñöôïc vaø luoân saün saøng ñoùn nhaän noù.
Trònh ñaõ tìm caùch hoùa giaûi boán yeáu toá nguyeân thuûy cuûa nhaø Phaät
baèng caùch soáng heát loøng vôùi thöïc taïi. Haõy cöù vui chôi cuoäc ñôøi,
ñöøng cuoàng ñieân mô traêm naêm sau. OÂng soáng heát mình vôùi cuoäc ñôøi.
Soáng trong ñôøi soáng caàn coù moät taám loøng (Ñeå gioù cuoán ñi). Trònh
hoùa thaân vaøo vaïn vaät trong ñôøi soáng moät caùch xuaát thaàn ñeå töø ñoù
oâng chuyeån taûi tö töôûng vaø trieát lyù cuûa mình. Trònh tin raèng khi ta soáng
toát ôû ñôøi, soáng coù ích cho con ngöôøi thì Moät coõi ñi veà seõ nheï nhaøng,
thanh thaûn.

1
Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001, tr. 149.
2
Tuyeån taäp Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng, Nxb. AÂm nhaïc, Tp. Hoà Chí Minh, 1998, tr. 275 –
276.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 7
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

OÂng luoân nhìn cuoäc ñôøi baèng ñoâi maét bao dung, bình thaûn, khöôùc
töø moïi bon chen, tò hieàm. Ñaây chính laø khuynh höôùng thieàn cuûa tö töôûng
nhaø Phaät maø Trònh ñaõ lónh hoäi vaø thaám nhuaàn.

b. Ca khuùc tieâu bieåu

Töø luùc coøn raát nhoû, em ñaõ ñöôïc nghe meï haùt raát nhieàu laàn ca
khuùc Caùt buïi cuûa Trònh. Khoâng hieåu sao em raát thích baøi haùt naøy vaø
yeâu nhaïc Trònh töø ñoù. Vaøo caùc ngaøy Leã Tro ôû nhaø thôø, ca ñoaøn
cuõng thöôøng hay haùt ca khuùc naøy. Vaøo ngaøy leã kính nhôù toå tieân, oâng
baø (muøng 3 Teát), thaùnh leã ñöôïc cöû haønh taïi nhaø ñeå coát cuûa nhaø thôø
vaø ca khuùc naøy luoân ñöôïc caát leân. Laàn naøo em cuõng caûm thaáy xuùc
ñoäng. Ñoái vôùi em, baøi haùt nhö moät lôøi saùm hoái nhaéc nhôû em raèng :
Ai cuõng coù moät laàn cheát. Soáng trong cuoäc ñôøi, ta ñöøng tò hieàm, bon
chen, hieáp ñaùp ngöôøi khaùc. Trong giôø phuùt laâm töû, naøo coù ai mang theo
ñöôïc thöù gì. Taát caû cuûa caûi, danh voïng giaønh giaät, gìn giöõ caû ñôøi ñeàu
trôû neân voâ nghóa khi con ngöôøi nhaém maét xuoâi tay.
Haït buïi naøo hoùa kieáp thaân toâi, Ñeå moät mai toâi veà laøm
caùt buïi.
Tuy em chæ môùi coù hai möôi maáy tuoåi ñôøi nhöng baøi haùt naøy raát coù
yù nghóa ñoái vôùi em. Trong cuoäc soáng, em ñaõ gaëp nhöõng ngöôøi chæ bieát
soáng cho troïn veïn phaàn mình, baát chaáp tình caûm, noãi khoå cuûa ngöôøi
khaùc. Neáu hoï coù theå daønh moät phuùt trong ñôøi ñeå nghe baøi haùt naøy
vaø suy ngaãm veà thaân phaän moûng gioøn, yeáu ñuoái cuûa con ngöôøi, chaéc
haún hoï ñaõ khoâng choïn kieåu soáng “treân vai cuûa ngöôøi khaùc” nhö theá.
Bao nhieâu naêm laøm kieáp con ngöôøi.
Chôït moät chieàu toùc traéng nhö voâi.
Kieáp ngöôøi ngaén laém. Neáu caû ñôøi ngöôøi ta soáng baát nhaân vôùi
ngöôøi khaùc thì vieäc hoï coá gaéng laøm phöôùc ñeå buø laïi luùc cuoái ñôøi,
lieäu coù ích gì?
Laù uùa treân cao ruïng ñaày.
Cho traêm naêm vaøo cheát moät ngaøy.

4. Phong caùch ngheä thuaät trong ca khuùc cuûa Trònh Coâng

Sôn
AÂm nhaïc cuûa Trònh raát ñôn giaûn : Giai ñieäu eâm nheï, deã haùt, deã
thuoäc. Nhaïc cuûa Trònh thöôøng ñöôïc vieát ôû gioïng thöù neân deã chuyeãn
taûi ñöôïc taâm söï cuûa ngöôøi vieát ñeán vôùi ngöôøi nghe. Nhaïc cuûa Trònh
khoâng theo moät tröôøng phaùi, caáu truùc cuï theå naøo. Hình thöùc aâm nhaïc
cuûa Trònh raát gioáng vôùi daân ca, ñoàng dao, thanh bình ca, thaùnh ca. Vì aâm
nhaïc cuûa Trònh quaù ñôn giaûn neân nhöõng ngöôøi haùt muoán phoâ dieãn kó
thuaät thanh nhaïc seõ caûm thaáy raát khoù khaên.

NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 8

LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thuoäc theá heä oâng baø, cha meï cuûa chuùng em,
coù leõ ngöôøi ca só coù gioïng haùt ñieâu luyeän vaø trình baøy nhaïc Trònh hay
nhaát, coù chieàu saâu nhaát chính laø Khaùnh Ly. Vôùi chaát gioïng khaøn khaøn
traàm aám, Khaùnh Ly “haùt nhö thôû, khoâng uoán eùo, laøm duyeân” 1 nhöng
laïi coù moät söùc huùt raát laï kì. Tieáng haùt aáy taïo ra moät khoâng gian tröõ
tình nhöng cuõng raát huyeàn aûo, lieâu trai. Coù ñoâi luùc tieáng haùt Khaùnh Ly
laïi nhö than thôû, chaùn chöôøng, eâ cheà. “Ñoù laø gioïng haùt töø quaù khöù
doäi laïi, ñeâ meâ vaø ñaày lieân luïy, khoâng aûo töôûng nhöng laïi ñaày aån
duï”2.
Ca töø cuûa Trònh coù theå taùch rieâng ra khoûi nhaïc thaønh moät baøi thô
ñoäc laäp. “Ngoân töø cuûa Trònh raát phong phuù, giaøu caûm xuùc, hình aûnh,
maøu saéc, gôïi lieân töôûng, ñaày chaát thô” 3. Ngöôøi ta caûm thaáy coù moät
caùi gì ñoù raát khoù naém baét trong ngoân ngöõ, ca töø cuûa Trònh Coâng Sôn.
Trònh keát hôïp töø ngöõ raát taøi hoa, ñoäc ñaùo. Trònh duøng raát nhieàu
tính töø raát laï nhö : ñôøi beành boàng, moâi roà daïi, boùng lung linh, tieáng
haùt leânh ñeânh, moät voøng tieàu tuïy, bôø coû non moäng mò, phoá xaù
theânh thang, maét xanh xao, hoàn xanh buoát, ñeâm thaàn thoaïi, caønh baõo
buøng… Trònh cuõng thöôøng nhaân hoùa moïi vaät nhö con ngöôøi : Loaøi saâu
nguû queân trong toùc chieàu; Chieàu ñaõ ñi vaøo vöôøn maét em…
Neáu ta muoán noùi ñeán theå thô thì ca töø cuûa Trònh cuõng laø nhöõng baøi
thô, ñoaïn thô khaù hoaøn chænh.
Con chim ôû ñaäu caønh tre,
Con caù ôû troï trong khe nöôùc nguoàn.
Toâi nay ôû troï traàn gian,
Traêm naêm veà choán xa xaêm cuoái trôøi
(ÔÛ troï – Thô luïc baùt)

Nuï cöôøi mong manh,

Moät hoàn yeáu ñuoái,
Moät bôø moâi thôm,
Moät hoàn giaáy môùi.
(Ñoùa hoa voâ thöôøng – Thô boán chöõ)

Em ñi qua chuyeán ñoø,

Thaáy con traêng ñang naèm nguû.
Con soâng laø quaùn troï,
Vaø traêng teân laõng du.
(Bieát ñaâu nguoàn coäi – Thô naêm chöõ)
1, 2
Nhaän xeùt cuûa nhaø baùo Nhaät Leä trong Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà,
Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001, tr. 151 – 152.
2
3
Nhaän xeùt cuûa taùc giaû Thoaïi Nhaân trong Taïp chí Thôøi Trang Treû – Soá Xuaân Giaùp Thaân
2004 ra ngaøy 5 thaùng 1 naêm 2004, tr. 79, 85.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 9
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

Nhaïc só Nguyeãn Xuaân Khoaùt noùi : “Trònh Coâng Sôn vieát deã nhö laáy
chöõ töø trong tuùi ra”1. Döôøng nhö thô vaø nhaïc cuûa Trònh tuoân ra moät
caùch raát töï nhieân. Caùi quyeán ruõ cuûa nhaïc Trònh coù leõ chính laø ôû choã
ñoù. Nhöõng lôøi hay, yù ñeïp vaø ñoäc ñaùo ñeán baát ngôø ñaõ ñöôïc keát hôïp
raát nhuaàn nhuyeãn, taøi tình trong moät hình thöùc aâm nhaïc cuûa daân ca.
Lôøi vaø nhaïc hoøa quyeän vaøo nhau, taïo neân moät söùc huùt kì laï. Ngöôøi
nghe nhö bò huùt vaøo söï ñôn giaûn nhöng raát sang troïng, uyeân baùc trong
aâm nhaïc cuûa Trònh. Daáu aán cuûa Trònh cuõng ít nhieàu aûnh höôûng leân
taùc phaåm cuûa moät soá nhaïc só thôøi kì sau naêm 1975.
Em xin möôïn lôøi cuûa Böûu YÙ ñeå keát thuùc “ñeà taøi taùt khoâng bao
giôø caïn”2 naøy – ñeà taøi veà Nhaïc Trònh : “Nhaïc cuûa Trònh Coâng Sôn
khoâng tuyeàn laø nhaïc, baøi haùt khoâng chæ laø baøi haùt. Moãi baøi laø moät
truyeän ngaén, moãi ca khuùc laø moät chöông khuùc cuûa truyeän daøi khoâng
coù keát thuùc, vaãn môû ra nhö moät veát thöông, moät veát thöông ngöôøi, moät
veát thöông thôøi ñaïi, veát thöông thieát thaân, phaûi cöu mang vaø löu truyeàn”3.

KEÁT LUAÄN

Vôùi moät thôøi gian tìm toøi, nghieân cöùu ngaén nguûi vaø moät trình ñoä
haïn cheá, em tin raèng baøi tieåu luaän naøy chöa theå ñeà caäp ñöôïc heát
nhöõng caùi hay, caùi ñeïp trong taùc phaåm cuõng nhö trong nhaân caùch cuûa
nhaïc só Trònh Coâng Sôn. Baøi tieåu luaän naøy chæ laø moät söï giôùi thieäu sô
löôïc veà cuoäc ñôøi, söï nghieäp aâm nhaïc vaø phong caùch ngheä thuaät cuûa
ngöôøi ngheä só. Nhöõng ca khuùc ñöôïc giôùi thieäu, phaân tích cuõng chæ laø
nhöõng caûm nhaän rôøi raïc, chuû quan cuûa ngöôøi vieát – moät ngöôøi raát
yeâu thích nhaïc Trònh. Nhöõng ghi nhaän veà 3 maûng lôùn trong söï nghieäp
saùng taùc ñoà soä cuûa Trònh – nhöõng ca khuùc veà tình yeâu, queâ höông,

1
Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001, tr. 12.
2
Nhaän xeùt cuûa Böûu YÙ trong Tuyeån taäp Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng, Nxb. AÂm nhaïc,
Tp. Hoà Chí Minh, 1998, tr. 10.
3
Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, Nxb. AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001, tr. 14.
NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 10
LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

thaân phaän – laø moät söï boå sung nhoû nhoi trong haøng traêm baøi vieát treân
saùch baùo veà Trònh.
Chæ xeùt veà khía caïnh aâm nhaïc, duø ta coù nghe ñi nghe laïi caùc ca khuùc
cuûa Trònh bao nhieâu laàn, ta cuõng khoâng heà caûm thaáy chaùn. Moãi laàn ta
nghe laïi laø moät laàn ta coù ñöôïc söï caûm nhaän khaùc, môùi meû hôn, saâu
saéc hôn veà baøi haùt. Ñaây laø nhöõng baøi haùt raát ñôn giaûn trong giai ñieäu,
caáu truùc nhöng laïi mang raát nhieàu taàng nghóa saâu xa trong ca töø. Ñoù
cuõng laø taøi naêng, söï taøi hoa cuûa ngöôøi ngheä só giaûn dò – ngöôøi thô ca,
ngöôøi tình laõng du, vaø keû du ca veà tình yeâu, queâ höông, thaân phaän cuûa
nhaân loaïi.

TRÒNH COÂNG SÔN

(Tranh cuûa BUØI XUAÂN PHAÙI)

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Hoaøng Phuû Ngoïc Phan : Em coøn nhôù hay em ñaõ queân, NXB
Treû, TP. Hoà Chí Minh, 1993.
2. Taï Tuaán : Tuyeån taäp Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng, NXB
AÂm nhaïc, TP. Hoà Chí Minh, 1998.
3. Taïp chí Thôøi Trang Treû – Soá Xuaân Giaùp Thaân 2004 ra ngaøy 5
thaùng 1 naêm 2004, tr. 79, 85.
4. Trung taâm Vaên hoùa Ngoân ngöõ Ñoâng Taây: Trònh Coâng Sôn :
Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, NXB AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001.

NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 11

LÒCH SÖÛ AÂM NHAÏC
TRÒNH COÂNG SÔN VAØ NHÖÕNG BAØI CA KHOÂNG NAÊM THAÙNG

PHUÏ LUÏC1

1. MOÄT SOÁ HÌNH AÛNH VAØ THUÛ BUÙT CUÛA NHAÏC SÓ

TRÒNH COÂNG SÔN

2. MOÄT SOÁ BAØI VIEÁT VAØ TÖ LIEÄU VEÀ NHAÏC SÓ TRÒNH

COÂNG SÔN

1
Nguoàn trích daãn:
a. Töø saùch baùo: Tuyeån taäp Nhöõng baøi ca khoâng naêm thaùng, NXB AÂm nhaïc, TP. Hoà Chí
Minh, 1998; Tuyeån taäp Em coøn nhôù hay em ñaõ queân, NXB Treû, TP. Hoà Chí Minh, 1993;
Saùch Trònh Coâng Sôn : Moät ngöôøi thô ca – Moät coõi ñi veà, NXB AÂm nhaïc, Haø Noäi, 2001;
Taïp chí Thôøi Trang Treû – Soá Xuaân Giaùp Thaân 2004 ra ngaøy 5 thaùng 1 naêm 2004.
b. Töø Internet: Maïng Giaùo duïc edu.Net cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo.

NGUYEÃN PHUÙC HÖNG 12