21.09.
2010
BULANIK MANTIK
Akıl, Zeka ve Yapay Zeka
3 4
Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR
http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup
Zeka
Zeka belirli bir konuda çalıĢılarak, öğretilerek,
eğitilerek, edinilen bilgi ve birikimlerle,
deneyimlere dayalı becerilerle geliĢtirilebilir. Ġlk
kez karĢılaĢılan yada ani olarak geliĢen bir olaya
uyum sağlayabilme, anlama, öğrenme, analiz
yeteneği, beĢ duyunun, dikkatin ve düĢüncenin
yoğunlaĢması zeka ile gerçekleĢir. Zeka yazılım
yada tümleĢik yongalarla taklit edilebilir ve bu
duruma da yapay zeka denir.
Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR
http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup
Akıl
Genetik yollardan geçen sevgi, korku, kıskançlık,
savunma güdülerinin yanı sıra bulunduğumuz
çevreden aldığımız etkileĢimlerden ve toplumun
Ģartlandırmalarından etkilenerek geliĢir. Dolayısı
ile akıl sabit değil aksine insanın hayatının sonuna
kadar artabilir ve geliĢebilir. Akıl, makine,
bilgisayar ve yazılımlarla veya baĢka yollarla taklit
edilemez.
Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR
http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup
Yapay Zeka
Bilgisayarlar çok karmaĢık sayısal iĢlemleri hızlı
bir Ģekilde çözebilmelerine rağmen idrak etme ve
deneyimlerle kazanılmıĢ bilgileri kullanma
konusunda yetersiz kalırlar. Bu amaçla;
•Uzman sistemler,
•Bulanık mantık,
•Genetik algoritma
•Yapay sinir ağları v.b. geliĢtirilmiĢtir.
1
 21.09.2010

5 6

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Bulanık Mantık Bulanık Mantık

Bulanık mantık, makinelere insanların özel
verilerini iĢleyebilme ve onların deneyimlerinden
ve ön sezilerinden yararlanarak çalıĢabilme
yeteneği verir. Bu yeteneği kazandırırken sayısal
ifadeler yerine sembolik ifadeler kullanır. ĠĢte bu
sembolik ifadelerin makinelere aktarılması
matematiksel temele dayanır. Bu matematiksel
temel bulanık mantık kümeler kuramı ve buna
dayanan bulanık mantıktır.
Sözel ifadelerin bilgisayara aktarılması
matematiksel bir temele dayanmaktadır. Bu
matematiksel temel bulanık kümeler kuramı ve
bulanık mantık olarak adlandırılır. Bulanık mantık
bilinen klasik mantık gibi (0,1) olmak üzere iki
seviyeli değil [0, 1] aralığında çok seviyeli iĢlemleri
ifade etmektedir.

7 8

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Bulanık Mantık Bulanık Mantık

Bulanık mantığın özellikleri genel olarak;
• Kesin değerlere dayanan düĢünme yerine,
yaklaĢık düĢünme kullanılır.
• Her Ģey [0, 1] aralığında belirli bir derece ile
gösterilir.
• Bilgi büyük-küçük, çok-az gibi dilsel ifadeler
Ģeklindedir.
• Bulanık çıkarım iĢlemi, dilsel ifadeler arasında
tanımlanan kurallar ile yapılır.
• Her mantıksal sistem bulanık olarak ifade
edilebilir.
• Bulanık mantık matematiksel modeli çok zor elde
edilen sistemler için çok uygundur.

2
 21.09.2010

9 10

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Bulanık Küme Bulanık Küme

Klasik küme kuramında Bulanık kümelerde 10- Üyelik derecesi (µ)

bir eleman o kümenin 40 oC arasında sıcak 1

elemanıdır yada değildir. kümesinin elemanıdır. Soğuk Sıcak
Hiçbir zaman kısmi üyelik Üyelik derecesi (µ)
20-40 oC arasında üyelik Sıcaklık (oC)

0 10 20 40
söz konusu değildir. dercesi 1 iken 10-20 oC
Nesnenin üyelik değeri 1 1
arasında ise üyelik
ise kümenin tam elemanı, Soğuk Sıcak Sıcaklık (oC) derecesi 0 ile 1
0 ise elemanı değildir. 0 20 40 arasındadır.

11 12

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Kümelerde Örtüşme (Kesişim) Klasik Kümelerde Kesişim

15 oC üyelik derecesi 0,5
Üyelik derecesi (µ) Üyelik derecesi (µ)
olarak hem sıcak hem de
soğuk kümesinin üyesidir. 10 1
0,5 Soğuk
ile 20 derece arasındaki Sıcak
Sıcaklık (oC) 1
değerler hem sıcak hem de 0 10 20 40

soğuk kümesine aittir. Bu Kısa Orta Uzun

bölgeye örtüĢme bölgesidir ve
kümelerin kesiĢim bölgesidir. Boy (cm)
0 100 160 180

3
 21.09.2010

13 14

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Klasik Kümelerde Kesişim Bulanık Kümelerde Kesişim

Üyelik derecesi (µ)
Üyelik derecesi (µ)

Kısa Orta Uzun

Kısa Orta Uzun

Boy (cm)
Boy (cm)
100 160 170 180
100 155 165 175 185

15 16

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Bulanık Kümelerde Kesişim Bulanık Kümeler ve Olasılık

Üyelik derecesi (µ)

Yandaki şekildeki gibi bir

Olasılık ile bulanıklık arasındaki en önemli fark
1
fonksiyonun üyelik derecesi bulanıklığın tespit edilebilir bir belirsizlik
µ :X→[0,1] şeklinde ifade olmasıdır. Olasılıkta sonuç değeri her hangi bir
edilir. Bu fonksiyon için
üyelik derecesi değiĢkene bağlı olmadan rastgele olurken bulanık
1 sistemlerde sonuç en az bir giriĢ değiĢkenine ve
A uzman kiĢinin deneyimine bağlıdır. Ama her
1 10.x 2
-2 0 2
ikisinin de ortak noktası 0 ile 1 arasında değerler
bağıntısına göre hesaplanır. almasıdır.
Örneğin 3 için 0,01, 1 için
0,09 ve 0 için 1 dir.

4
 21.09.2010

17 18

Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR Dr.Eyyüp GÜLBANDILAR

http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup http://mf.dumlupinar.edu.tr/~eyup

Bulanık Çıkarım Bulanık Çıkarım

Klasik mantıkta verilen önermelerden bir sonuca Bulanık sistemlerde giriĢler dilsel değiĢkendir. Bu
varmaya çıkarım denir. Klasik mantıkta önemeler giriĢler hakkında sonuca varma EĞER-O HALDE
kesin ve açıktır. Çıkarım ise önermeler bir biri ile (IF-THEN) türünden kurallar kullanılarak
tam olarak örtüĢtüğünde yapılır. gerçekleĢtirilir.

Önerme: KuĢlar uçar Bilgi:Hava çok soğuksa sıkı giyinirim

Önerme: ġahin kuĢtur Gerçek:Hava biraz soğuk
Çıkarım: ġahin uçar Çıkarım:Biraz sıkı giyin