‫به نام خداوند بخشنده و مهربان‬

‫در كتاب رياضي سوم راهنمايي براي محاسبه جذر يك عدد ‪،‬روشي مطرح شده كه‪ :‬بر خالف روش مطرح‬
‫شده در پايه دوم راهنمايي كه علي رغم تقريبي بودن با دليل و برهان عنوان مي شود ‪،‬حتي در راهنماي‬
‫تدريس پايه سوم هم دليلي براي روش گفته شده بيان نمي شود و اين در حالي است كه در پايه سوم‬
‫روش دقيقي را براي محاسبه جذر اعداد اعمال مي كنبم‪.‬‬

‫در اين قسمت سعي مي شود با دقت در روش جذر گرفتن پايه سوم راهنمايي دليل آن را‬
‫بيابيم و حتي با همان ديدگاه‪  ،‬محاسبه ريشه هاي سوم ‪،‬چهارم و ‪ . . .‬نيز امكان پذير باشد‪.‬‬

‫براي آغاز بحث‪ ‬جذر‪ ،‬عدد ‪ 2231‬را با تقريب كم تر از "يك" بدست مي آوريم‪.‬‬

‫الف) از سمت راست دو رقم دو رقم جدا مي كنيم‪.‬‬

‫به اين ترتيب عدد ‪ 2231‬در دو جزء‪  ‬ديده مي شود و همين جا مي توانيم تشخيص دهيم كه جواب جذر‬
‫‪ 2231‬دو رقمي است‪.‬‬

‫بنابراين وقتي جذر تقريبي ‪ 22‬را‪ 4  ‬در نظر مي گيريم در واقع جذر تقريبي ‪ 2200‬را‪  ‬با تقريب كم تر از ‪ 10‬و‬
‫به روش قطع كردن ‪ 40‬حدس زده ايم‪.‬‬

‫بنابراين ‪:‬‬

‫‪                                    ‬‬ ‫‪        ‬‬

‫ب) در مرحله بعد جواب بدست آمده"‪ "4‬را در ‪ 2‬ضرب مي كنيم"‪ "8‬و بزرگترين عددي كه مي توانست‬

‫در ‪ ‬قرار بگيرد تا‪  ‬حاصل‪  ×  8  ‬بيش تر از ‪ 631‬نباشد را پيدا مي كرديم‪.‬‬

‫بنابراين معادل همين كار را در سمت چپ انجام دهيم‪.‬‬

‫يعني در واقع ما عدد ‪ 40‬را دو برابر مي كنيم و بزرگترين عددي كه مي تواند به عدد‪ 80‬اضافه شود تا‬
‫حاصل ) ‪  ×( +80‬بيش تر از ‪ 631‬نباشد را پيدا مي كنيم‬

‫‪         ‬‬

‫‪                       ‬‬ ‫‪          ‬‬

‫و سرانجام با صرف نظر از رقم يكان عدد ‪ 631‬و تقسيم آن بر ‪ 8‬عدد داخل ‪ ‬را حدس مي زديم‪ .‬لذا‪ :‬درواقع‬
‫جزء صحيح تقسيم ‪ 631‬بر ‪ 80‬را به عنوان رقم يكان پاسخ جذرمان پيشنهاد مي كنيم‪.‬‬

‫در نتيجه داريم‪:‬‬

 ‫‪                ‬‬ ‫‪      ‬‬

‫‪ ‬بنابراين پاسخ جذر‪  ‬با تقريب كم تر از ‪:‬يك"‪ 40+7=47   ‬مي باشد‪.‬‬

‫اما بياييد دقت كنيم با عدد مورد نظرمان "‪ "2231‬چه كرديم؟‬

‫اوال‪ 1600 :‬يا ‪ 402‬را از ‪ 2231‬كم كرديم ‪.‬‬

‫ثانيا‪ )80+7(×7 :‬يا ‪ )2×40+7(×7‬را نيز از ‪ 2231‬كم كرديم‬

‫به عبارتي ديگر ما در مجموع‪      402+)2×40+7(×7  ‬يا‬

‫‪         2+402)40×7(+72                                                              ‬‬

‫را از ‪ 2231‬كم كرده ايم ومجموع ‪40‬و ‪ 7‬جواب جذر و عدد ‪ 22‬هم باقي ماند‬

‫از طرفي‪402+2)40×7(+72  ‬بسط ‪ )40+7(2‬مي باشد‬

‫به عبارت ديگر در جذر گرفتن‪ :‬بسط دوجمله ای ‪   a  b 2  a 2  2ba  b 2‬به صورت‪                        ‬‬
‫‪ a  2  2 a  b b‬مورد استفاده قرار مي گيرد‪.‬‬

‫بنابر آنچه گذشت‪ :‬روش مطرح شده در رياضي سوم راهنمايي براي محاسبه يك جذر جلوه‬
‫اي خيره كننده از انسجام و اختصار مربع هاي دو جمله اي نهفته است‪  .‬‬

‫براي مثال وقتي جواب يك جذر ‪ 141‬مي باشد‪،‬در فرايند جذر مربع ‪ 141‬اينگونه از عددي كه جذز گرفته مي‬
‫شود كم مي شود‪:‬‬

‫‪1412=])40+100(+1[2‬‬

‫‪=)40+100(2+2)140(12+1‬‬

‫‪=2+1002)100(2+402+40)140(12+1‬‬

‫‪=1002+)40+200(40+)1+280(1‬‬

‫درنتيجه‪1412=1002+)200+40(40+)280+1(1                :‬‬

‫يعني‪ :‬در محاسبه ‪ ‬جذر عددي كه پاسخ جذر آن ‪ 141‬مي باشد ابتدا‪ ،‬حاصل ‪ 1002‬سپش‬
‫حاصل ‪ )200+40(40‬و بعد حاصل ‪ )280+1(1‬از آن كم مي شود و باقيمانده به جا مي ماند‬

‫حال مي خواهيم با استفاده از رابطه‪   a 2  2 a  b b  a  b 2  ‬ريشه دوم عدد ‪ 20000‬را با تقريب كم تر از‬
‫يك بدست آوريم‬
‫وقتي از سمت راست دو رقم دو رقم جدا مي كنيم عدد ‪ 20000‬در سه جزء ديده مي شود پس حاصل‬
‫جذر سه رقمي است و اولين عدد جواب در ارزش مكاني صدگان مي نشيند‪.‬‬

‫‪ 100‬را دو برابر مي كنيم‪2a=2)100(=200         ‬‬

‫و سعي مي كنيم مقدار ‪ b‬را در‪   2 a  b b  ‬حدس‪  ‬بزنيم‪.‬‬

‫‪ ‬‬

‫البته‪ :‬به اين نكته دقت مي كنيم كه عدد درون با ارزش مكاني دهگان ظاهر خواهد شد‪.‬‬

‫بنابراين‪ :‬تا اينجا جواب ‪ 140‬را بدست آورده ايم و باز همين طور ادامه مي دهيم‬

‫‪2a=2)140(=280‬‬

‫و بار ديگر مي خواهيم مقدار ‪ b‬را در‪  2 a  b b   ‬پيدا كنيم‪.‬‬

‫عددي بعدي با ارزش يكان ظاهر خواهد شد پس داريم‪:‬‬

 ‫بنابراين جواب جذر ‪ 141‬و باقيمانده ‪ 119‬است‪.‬‬

‫‪............................‬تعميم‪...........................‬‬

‫براي ريشه سوم و ريشه چهارم و ‪ . . .‬نيز مي توان چنين فرايندي را طي كرد‬

‫‪‬‬
‫‪  b 3  a 3  3 a 2b  3ba 2  b 3  a 3  b 2  3ba  3 a 2 b‬‬
‫‪a‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a  b 4‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ a 4  4 a 3 b  6 a2b2  4 ab 3  b4  a 4  b 3  4 ab2  6 a2b  4 a 3 b‬‬ ‫‪‬‬
‫و‪...‬‬

‫مثال‪:‬ريشه سوم عدد ‪ 187643‬را تا يك رقم اعشار‪  ‬بدست مي آوريم‪.‬‬

‫‪ a  b 3  a 3 ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪b 2  3ba  3 a 2 b‬‬ ‫‪‬‬ ‫رابطه مد نظر ما‪  :‬‬

‫‪3‬‬
‫‪346781‬‬ ‫‪000‬‬
‫‪/‬‬

‫چون مي خواهيم جواب تا يك رقم اعشار بدست آيد بايد (‪ )3×1‬سه رقم اعشار داشته باشيم و براي‬
‫رشه سوم سه رقم‪ k‬سه رقم جدا مي كنيم‪.‬‬

‫پس جواب ما دورقمي و داراي يك رقم اعشار خواهد بود‪"  ‬دهم‪/‬يكان ‪  ،‬دهگان"‬

‫ريشه سوم ‪ 187‬بيش تر از ‪ 5‬و كم تر از ‪ 6‬است‪ .‬البته ‪ 5‬در ارزش مكاني دهگان خواهد نشست پس‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫‪81‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪‬‬
‫‪346‬‬ ‫‪000‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪05‬‬
‫‪000521‬‬
‫‪34626‬‬

‫‪ 3 a 2‬را محاسبه مي كنيم ‪a=۵۰.‬‬ ‫‪ 3a‬و‬ ‫‪‬‬

‫حال با توجه به ‪a 3  b 2  3ba  3 a 2 b‬مقادير‬‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫‪81‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪‬‬
‫‪346‬‬ ‫‪000‬‬
‫‪/‬‬ ‫‪05‬‬

‫‪000521‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬

‫‪05‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪0057‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪‬‬
‫‪051‬‬
‫‪34626‬‬

‫‪ b 2  3ba‬با ارزش مكاني يكان پيدا كنيم لذا‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 3a 2 b‬‬ ‫‪‬‬ ‫و سعي داريم‪ :‬مقدار ‪ b‬را در‪ ‬‬
‫‪7‬‬
‫‪46‬‬‫‪‬‬ ‫‪00/‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪05‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪00‬‬‫‪‬‬‫‪57‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪ 1‬‬
‫‪05‬‬
‫‪00 57‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫در اين مرحله حدس زدن عدد بعدي راحت به نظر نمي رسد و بايد گزينه هايي را امتحان كرد‪.‬‬
 ‫ابتدا عدد‪ 5 ‬را قرار مي دهيم داريم‪:‬‬

‫‪)150+7500×52+5(5=41375‬‬

‫كه ‪ 41375‬از ‪ 62643‬كم تر است پس با ‪ 8‬امتحان مي كنيم‬

‫‪)150+7500×82+8(8=70112‬‬

‫و اين جواب از ‪ 62643‬بيشتر است در نتيجه ‪ 8‬مناسب نيست و عدد ‪ 7‬را قرار مي دهيم‪.‬‬

‫‪)150+7500×72+7(7=60193‬‬

‫و ‪ 60193‬از ‪ 62643‬كم تر است لذا ‪ 7‬عدد صحيح است‪.‬‬

‫بنابراين‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬
‫‪0057‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪051‬‬
‫‪‬‬
‫‪051‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪051‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪39‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪106‬‬

‫‪3 a 2‬را محاسبه مي كنيم‬ ‫‪ 3a‬و‬ ‫براي پيشروي در محاسبه بار ديگر مقادير‬

‫البته تا اينجا جواب ‪ 57‬را بدست آورده ايم پس ‪ a‬را ‪ 57‬در نظر مي گيريم‪.‬‬
‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪05‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪051‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪391‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪‬‬‫‪06‬‬‫‪‬‬
‫‪79‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪‬‬
‫‪75‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪171‬‬
‫‪‬‬‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫و بايستي عدد جديد را با ارزش مكاني دهم حدس بزنيم‬

‫‪ ‬‬

‫‪‬‬
‫‪0‬‬‫‪‬‬‫‪51‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫‪106‬‬
‫‪7‬‬‫‪5‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬‫‪‬‬
‫‪17‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪/‬‬‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬‫‪‬‬ ‫‪/‬‬ ‫‪‬‬
‫‪6591‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪842‬‬
‫‪/‬‬

‫بنابراين ريشه سوم ‪ 187643‬تا يك روش اعشار ‪ 2/57‬مي باشد و باقيمانده نيز ‪ 752/493‬مي‬
‫باشد‪.‬‬

‫در ضمن با رسم شكل نيز مي توان براي نحوه محاسبه ريشه دوم و ريشه سوم اعداد به همين روش كه‬
‫به كمك عبارات جبري بيان شد دست يافت‪.‬‬

‫‪ ‬مناسب است به اين نكته نيز اشاره كنم كه‪:‬اگر جذر عددي مانند ‪ A‬را ‪ a‬محاسبه كرده باشیم‪ "  .‬اگر‪ a  ‬‬
‫عددی اعشاری باشد از ممیز آن برای‪ ‬این بخش از امتحان جذر صرف نظر می شود"‪ ‬در این صورت‬
‫باقيمانده اين جذر بايد كم تر از‪  2 a  1  ‬باشد زيرا‪  :‬‬

‫‪a  1 2  a 2  2a  1‬بنابراين‪:‬‬

‫‪2  a  1  a  1 2  a 2‬‬

‫و يا‪ :‬در محاسبه ريشه سوم باقيمانده بايد از باقيمانده ‪   a  1 3  a 3‬كم تر باشد‬

‫پس در محاسبه ريشه سوم باقيمانده ‪ :‬بايد از مجموع (سه برابر مربع جواب بدست آمده با‬
‫سه برابر جواب بدست آمده و عدد ‪ ‬يك ) كم تر باشد‪ ‬‬

‫علیرضا حافظی نسب دبیر ریاضی‬

‫مدرسه راهنمایی نمونه شهید مطهری بیرجند‬