Professional Documents
Culture Documents
Ek$ Sözlük: "Format" Sözlükçüler Gözetl Yor: Asl UÇAR
Ek$ Sözlük: "Format" Sözlükçüler Gözetl Yor: Asl UÇAR
Ek$ Sözlük: "Format" Sözlükçüler Gözetl Yor: Asl UÇAR
http://www.millifolklor.com 39 40 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2006, Y›l 18, Say› 71 Millî Folklor, 2006, Y›l 18, Say› 71
Thompson ve Raymond Williams’›n folk- metinlerin y›¤›lmas›ndan oluflan devasa üniversiteli gençlerin oluflturdu¤u ya- nedenleri” bafll›¤› alt›nda flu nedenleri
lora iliflkin yaklafl›mlar›n› ve “folklorun bir metin olan ekfli sözlü¤ün heterojen zarlar “sözlük format›” n›n ne oldu¤unu s›ralamaktad›r.
do¤ufltan muhalif oldu¤u” tezini tart›fl- ve çoklu biçemi, özgürlefltirici ve demok- anlayamam›flt›r, ya da sözlükteki dene- -sözlük format›nda entry girmeyi
m›flt›r. Limon’a göre Bat› Marksistleri ratik vurgusuyla muhalif enerjileri de tim ve iktidar mekanizmalar› bulan›k baflaramad›¤›n›n göstergesi entryler sil-
“folkloru, temel karakteri devlet kapita- bar›nd›r›rm›fl gibi görünmektedir. bir “sözlük format›” söylemi alt›nda bu silesi. (bkz: hatal› entry ornekleri)- T.C.
lizminin egemen toplum düzenine, do¤a- Her ne kadar ekfli-sözlü¤ün kolektif maddeleri silmektedir. “Sözlük forma- yasalar›nca suç teflkil etme potansiyeli-
s› gere¤i flu ya da bu flekilde muhalif üretim biçimi muhalif bir potansiyel va- t›”n›n ne oldu¤una bakt›¤›m›zda, “sözlük ne sahip her türlü entry.. (bkz: götümü-
olan kolektif davran›fllar olarak görür- at etse de, daha yak›ndan bak›ld›¤›nda format›” bafll›¤› alt›nda moderatörlerden ze girecek entryler)- baflka bir sözlük ya-
ler” (205). Limon, Frankfurt Okulu ve bu potansiyele ket vuruldu¤u görülür. biri olan armonipolisi rumuzlu kiflinin zar›na hakaret..- anket doldurmaktan
Gramscigil gelene¤in folklorun hegemo- “Sözlük format›na” uymayan yazarlar, yazd›¤› bir madde flöyledir: öteye gitmeyen sözlük anlay›fl›.. (en gü-
nik toplumsal düzenin bask›s› alt›nda sözlükçülerin deyimiyle siteden “uçuru- 17.04.2003 02:21 armonipolisi -> zel notalar, süper futbolcular, hayvan
“çöküfl” sürecinde bir kültürel alan oldu- lur”, ve “sözlük format›na” uymayan *********: Sözlük format› fludur; nor- kaleciler, icqda yaflanan en flahane anlar
¤u yönündeki kötümser tezine karfl› ç›- maddeler sözlükten “silinir”. Gene ilk malde bir sözlükte (her ne kadar ekfli etc)- gerek yeni bafll›klarda gerek entry-
kar. Raymond Williams’›n ortaya att›¤› bak›flta, bu “uçurulma” ve “silme” edim- sözlük normal bir sözlük olmasa da...) lerde olsun sözlü¤ü çöplü¤e çevirecek öl-
“‘do¤makta olan’ karfl› hegemonik pra- leri, sözlü¤ün gönüllü ve masum bir öz- tan›m vard›r. ekfli sözlük’te buna ek ola- çüde daimi gözlenmifl özensizlik.. (bkz:
tikler olas›l›¤›n›” takip eder (221). Folk- denetim mekanizmas› gibi görünür. rak örnek de eklenmifltir. bu yüzden aramaya üflenmek) (bkz: okumaya üflen-
lorun hegemonik iktidar pratiklerini Yüksel, yaz›s›nda “[k]endi kendine geli- entrylerde en az›ndan bir tan›m ya da mek) bunun d›fl›nda sözlü¤ün her sabah
bask›s› alt›nda çöktü¤ünü reddetse de, flen gönüllü otokonrol mekanizmas›[n›], bir örnek yaz›lmas› beklenir. Bafll›k soru gecirdigi otomatik bak›m sistemi bir kaç
Dundes’in folklorun sa¤l›kl› oldu¤una siteye olan ba¤l›l›klar›ndan dolay› tüm fleklindeyse cevap olarak entry yazmak sebepten dolayi kullan›c›lar› otomatik
iliflkin iyimser tezini de kabul etmeye- üyelerin esnek kurallara uymas› ve hâli- ya da bafll›k yar›m kalm›fl bir cümleyse uçurmaktadir. bunlar:- baflvurduktan
rek, “do¤makta olan” muhalif kültürel haz›rdaki üye al›mlar›yla giderek büyü- devam›n› entry olarak yazmak sözlük sonraki 7 gün icinde hic entry girmemifl
pratikler üzerinde vurgu yapar. Limon, mesi Türkiye flartlar›nda demokratik bir format›na ayk›r› fleylerdir. çaylaklar.. (en az 1 entry girmifl olmak
halk bilimi çal›flmalar› ve Marksist yak- oluflumun varl›¤›na duyulan ihtiyac›n örne¤in; saat 12 olsa 1. taksim’e gi- kalmak için yeterlidir)- baflvurduktan
lafl›m›n bir sentezini yaparak folklorun kaç›n›lmaz sonucu” olarak de¤erlendirir derdik. (ali 12.12.2002, 12:21) hatal› bir sonra 10 entry limitine 1 ay boyunca
muhalif niteli¤inin içeri¤inden kaynak- (http://www.radikal.com.tr/). Gene ilk entry iken, 2. saatin 12 olmas›n› isteyen ulaflamam›fl çaylaklar (http://sozluk.so-
lanmad›¤›n›, folklorik icra ediminin ken- bak›flta, bu öz-denetim mekanizmas› for- kiflinin söyledi¤i söz. (veli 12.12.2002, urtimes.org/)
disinde bulundu¤unu iddia eder (229). mat› yanl›fl girilmifl maddeleri silmeye 12:22) legal bir entrydir. (http://soz- Sitenin “Genel ‹statistikler” bölü-
Ekfli sözlük, her fleyden önce kolek- yarayan masum bir mekanizma gibi gö- luk.sourtimes.org/)1 münde yer alan “di¤er” kategorisi, yine
tif olarak üretilen sanal bir metindir. rünmektedir. Ancak ekfli sözlükte yer Bu tan›ma göre sözlük format›n›n SSG rumuzlu kiflinin belirtti¤ine göre
Ekfli sözlükteki folklorik performans› be- alan istatistiklere bak›ld›¤›nda, 22 Ma- temeli girilen maddelerin bir tan›m “merhum, uçmufl, banlanm›fl, gazi ve ha-
lirleyen en temel ö¤e bu metinlerin kül- y›s 2006 tarihi itibariyle sözlükte toplam oluflturmas› veya bir örnek vermesidir. mile yazarlar› bar›nd›ran [bir] katego-
türel üretim biçimidir. Çok-yazarl› olan 5.729.790 madde yer almaktad›r, silinen “Sözlük format›” veya “hatal› entry ör- ri[dir]” (“di¤er” bafll›¤›, http://sozluk.so-
bu metin kolektif bir flekilde üretildi¤in- madde toplam› ise 3.839.906’d›r nekleri” maddelerinde daha çok biçimsel urtimes.org/). 22 May›s 2006 itibariyle
den dolay›, ilk bak›flta çoksesli, demok- (http://sozluk.sourtimes.org/). Yani, site- kurallar› çi¤neyen örnekler verilir. Bu site istatistiklerine göre 18.152 adet ya-
ratik ve özgürlefltirici bir platform gö- ye girilen toplam 9.560.538 maddenin iki bafll›k alt›nda verilen bir tek madde zar “di¤er” kategorisinde yer almaktad›r
rüntüsü çizer. Örne¤in, Enver Kubilay %40’›na tekabül eden k›sm› “silinmifl- içeri¤e yönelik bir sansürü içerir. O da, yani siteden “uçurulmufltur”. fiu noktay›
Yüksel “‹nternet Demokrasisi ya da Ek- tir”. Girilen maddelerin % 40’› ekfli söz- bir moderatör olan “akanabe” rumuzlu da göz önünde bulundurmak gerekir ki,
fli Sözlük” adl› yaz›s›nda, ekfli sözlü¤ü lük gözetiminden geçememifl veya ya- kiflinin verdi¤i “bebek sikmek” örne¤idir. sitenin verdi¤i bu istatistikler güvenilir
binlerce yazar› ve konu çeflitlili¤iyle “de- zarlar kendi be¤enmedikleri maddeleri Akanabe, bu bafll›¤›n kendisi taraf›ndan olmayabilir. Ancak, “uçurulan 15.000 ya-
mokratik vurgusu a¤›r basan bir olu- silmifllerdir. Bu yüksek silinme oran›, silindi¤ini ve buna benzer afl›r› i¤renç zar”, “uçan uçar kalan sa¤lar bizimdir”
flum” olarak nitelendirir (http://www.ra- masum ve formatsal bir öz-denetim me- bafll›klar›n sözlük format›na uygun ol- gibi bafll›klar alt›nda yer alan maddeler-
dikal.com.tr/). 1999’dan beri mevcut kanizmas›ndan daha ötesine iflaret et- mayaca¤›n› belirtmektedir. de istatistikleri do¤rular niteliktedir. Si-
olan ve ortaklafla gerçeklefltiren bu kül- mektedir. Siteden sözlük format›na uymayan tede bütün madde bafll›klar›n›n alt›nda
türel pratik, ilk bak›flta hegemonik top- Ekfli sözlükteki kültürel üretim bi- maddelerin silinmesinin yan› s›ra, site “Bu sitede yaz›lanlar›n hiçbiri do¤ru de-
lumsal yap›lanmalara alternatif ve mu- çimini belirleyen ö¤e “sözlük format›”d›r. yazarlar› çeflitli nedenlerle “uçurulmak- ¤ildir” fleklinde site uyar›s› ç›ksa da,
halif bir potansiyeli içerir gibi durmak- Silinmifl maddeler düflünüldü¤ünde, iki tad›r”. Sitede içinde efsane hâline gel- “uçurulma” olaylar›n›n bas›na da yans›-
tad›r. Bafllang›c› ve sonu olmayan, do¤- olas›l›k ortaya ç›kmaktad›r ya yazarlar mifl, sitenin kurucusu ve sahibi olan mas› bunun bir site gerçekli¤i oldu¤unu
rusal olmayan, merkezî olmayan, ba¤- be¤enmedikleri maddeleri kendiliklerin- SSG rumuzlu kifli, “yazarlar›n uçurulma ortaya koymaktad›r. Evren Alt›nkafl, Ra-
lant›lar (linkler) üzerinden iflleyen, alt den silmektedir, ya büyük ço¤unlu¤unu
http://www.millifolklor.com 41 42 http://www.millifolklor.com
Millî Folklor, 2006, Y›l 18, Say› 71
dikal2’de 3 Nisan 2005’te ç›kan “Küçük sözlükte silinecek madde avc›l›¤›na ç›k-
Türkiye, Ekfli Sözlük” adl› yaz›s›nda bir maktad›r. Ayn› zamanda yazarlar birbir-
siteden at›lm›fl bir yazar olarak bu duru- lerine girdikleri maddeleri de¤ifltirmele-
mu dile getirmektedir (http://www.radi- ri için “ayar” vermekte ve girilen madde-
kal.com.tr). Her ne kadar, Evren Alt›n- ler puanlanmaktad›r. Ekfli sözlü¤ün olu-
kafl’›n hangi sebeplerden dolay› siteden flumunu belirleyen iç ve d›fl gözetime ta-
“uçuruldu¤u” tart›flmaya aç›k olsa da, si- bi kültürel üretim süreci sözlü¤ün de-
tedeki “uçurulma” ve “silinme” olaylar›- mokratik yap›s›n› da muhalif potansiye-
n›n yayg›nl›¤› ortadad›r. lini de zedelemektedir.
Sitedeki mevcut yazarlar›n nere- Sonuç olarak, ekfli sözlü¤ün demok-
deyse iki kat›na karfl›l›k gelen 18.152 ratik, çoksesli ve heterojen görüntüsü-
yazar›n sadece sözlük format›na uyma- nün alt›nda yatan “format” gerçe¤i, Ge-
d›klar›, hakaret ettikleri ve T.C. kanun- orge Orwell’in 1984 roman›ndaki Büyük
lar›na uymayan maddeler girdikleri için Birader gibi sözlükteki kültürel üretim
siteden at›ld›klar›na inanmak güçtür. pratiklerini gözetlemekte, yazarlar› “for-
Silinen maddelerin “formata” uymamas› matlamakta” ve formatlanamayan ya-
veya afl›r› derecede i¤renç ve kabul edi- zarlar› da uçurmaktad›r. Moderatörle-
lemeyecek fleyleri içeriyor olmas› biraz rin, gammazlar›n ve ispiyoncular›n gö-
düflük bir ihtimal gibi görünmektedir. zetimine tabi bu yar›-totaliter kültürel
“Silme” ve “uçurma” olaylar›n›n yayg›n üretim sürecinde, bafll›klar ve maddeler
uygulan›fl›, bu durumun masum bir for- silinmekte, yazarlar “buharlaflt›r›lmak-
mat meselesi olmad›¤›n›, ekfli sözlü¤ün tad›r”. Yeni do¤mufl olan bu kolektif pra-
kendi içinde oluflan hegemonik iktidar tik, hegemonik iktidar iliflkilerine mu-
pratiklerinin uygulad›¤› keyfi bir disip- halif bir ortam yaratmaktan çok, kendi
lin tekni¤i oldu¤unu düflündürtmekte- içinde bu iliflkileri yeniden üretiyor gibi
dir. Yine “sözlük format›” bafll›¤› alt›nda durmaktad›r.
“yaqari” rumuzlu adl› kifli, sözlü¤ün
içinden biraz kar›fl›k bir dille de olsa Notlar
1 Sitede yer alan metinlerin ço¤unda Türkçe
“format›n” tafl›d›¤› bu gerçe¤i flöyle dile
karakter kullan›lmamaktad›r. Yap›lan al›nt›larda
getirir:
karakterler Türkçelefltirilmifltir. Ancak metinlerde-
Sözlü¤ün bürokratik labirentinin ki yaz›m yanl›fllar› düzeltilmemifltir.
haritas›. […] devlet dairesinde 3.5 saat
bekleyip hiçbir sonuç alamama durumu- Kaynakça
nun kamusal sözlük alan›ndaki paraleli, Limon, José E. “Bat› Marksizmi ve Folklor”.
Çev. Necdet Hasgül. Halkbiliminde Kuramlar ve
kimsenin hakk›nda en ufak bir tan›m Yaklafl›mlar 2. Ankara: Geleneksel Yay›nlar›, 2005,
veremeyece¤i, k›s›tl› örneklerle kabaca 204-33.
tan›mlanabilen de¤iflken ve bafltansa¤- Fox, William S. “Folklor ve Fakelore: Baz›
ma bulutumsu. s›n›rlar› belirli tüzükler- Sosyolojik Düflünceler”. Çev. Tolga Tanyel.
Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklafl›mlar 2.
le belirlendi¤i varsay›lan ve bu çerçeve-
Ankara: Geleneksel Yay›nlar›, 2005, 33-51.
de moderatörlük gibi panoptik unsurlar- O¤uz, M. Öcal ve Selcan Gürçay›r haz. Halk-
la kontrol alt›nda tutulmaya çal›fl›lan biliminde Kuramlar ve Yaklafl›mlar 2. Ankara: Gele-
[…] kendi duvarlar›n› ve izleniyor olma neksel Yay›nlar›, 2005.
hissini(foto¤raflar, zirveler, be¤enilenler, Thoms, William J ve Richard M. Dorson, Wil-
liam John Thoms’un Folklor Bafll›kl› Yaz›s›”. Çev.
zaman›n›n ötesinde olanlar) ve ihtiyac› Serpil Aygün Cengiz, Halkbiliminde Kuramlar ve
oldu¤u ilgili mekanizmalar›n› zamanla Yaklafl›mlar 2. Ankara: Geleneksel Yay›nlar›, 2005,
güçlendiren […] oluflum. 9-16.
Ayr›ca, sözlükte ekfli müze ad› alt›- Yüksel, Enver K. “‹nternet Demokrasisi ya da
Ekfli Sözlük”. 5 Eylül 2004. <http://www.radi-
na yer alan bölümde, baz› yazarlar “cap-
kal.com.tr/>
ture” (yakalamaca) oyunu oynamakta ve
http://www.millifolklor.com 43