Elektroensefalogram (EEG) ve Uyarılmış

Potansiyel (UP) İşaretlerinin Ölçülmesi

http://groups.psych.northwestern.edu/mbeeman/images/ahha.gif

~ Y. Müh. Zafer İşcan ~

Tıp Elektroniğine Giriş Dersi

1 24 Kasım 2009
 Kapsam

1. Amaç, Tarihsel Gelişim

2. EEG hakkında genel bilgi

3. EEG Uygulama Alanları

4. EEG Ölçüm Yöntemleri

5. EEG İşaret Analizi

6. Uyarılmış Potansiyeller

2
 1. Amaç

• Elektroensefalogram (EEG) hakkında genel bilgi vermek

http://www.brainproducts.com/

• EEG uygulama alanlarını ve potansiyelini ortaya koymak

3
 Berger H. Über das Elektrenkephalogramm des Menchen. Archives für Psychiatrie. 1929; 87:527-70

1. Tarihsel Gelişim
1875: Richard Caton, hayvan beyninde elektriksel faaliyetlerin olduğunu keşfetti.

1929: Hans Berger, insan beyninde elektriksel aktivitenin varlığını kafaya

yerleştirilen elektrotlar ve bunlara bağlı bir galvanometre yardımıyla ortaya
koydu. 1930’da EEG’nin gözün açılıp kapanmasıyla değiştiğini gösterdi.

1934: Adrian & Matthews, elektrotlarla alınan EEG’yi kuvvetlendirip kaydettiler.

1939: P.A. Davis, uyanık bir insanın EEG'sinde sese karşı uyarılan yanıtların
(ER) olduğunu buldu. Davis ve arkadaşları aynı olayın uyuyan insanda da
meydana geldiğini gösterdiler.

• II. Dünya Savaşı  Elektronik ve bilgisayarlarda büyük gelişmeler

• EEG'nin klinik uygulamaları geliştirildi

4
 1. Tarihsel Gelişim
Uyarılmış Potansiyeller (UP, "Evoked Potantials", EP) alanındaki gelişmeler,

genliklerinin EEG'ye nazaran küçük olmaları nedeniyle ancak yeni işaret işleme
yöntemlerinin bulunmasıyla mümkün olabildi.

1953: Dawson, UP için otokorelasyon ve çapraz korelasyon yöntemlerinin

uygulanabileceğini belirtmiş.

1958: Clark ve arkadaşları, geliştirdikleri averaj yanıt bilgisayarları yardımıyla

korelasyon tekniğinin özel bir hali olan averajlama işlemini işaretin (EP),
gürültüye (EEG) olan oranını (SNR) yükseltmek amacıyla kullandılar.

5
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Calderon, 2007)

• Beynin gri maddesi, milyarlarca piramit hücre takımından oluşur.

• Hücre uyarılması esnasında, sinaptik nörotaşıyıcılar hücre apeksindeki

dendritleri depolarize eden postsinaptik gerilim endüklerler.

• Depolarize dendritler, hücre içerisinde endüklediği birincil ve ikincil akımlarla

gerilim farkı meydana getirir.

6
 2. EEG Hakkında Bilgi

ileriseviye.org

• Sinir hücresi (nöron), bilgi depolama ve iletme görevi gören hücredir.

• Beyin, her biri ortalama onbin nöronla sinaps yapan milyarlarca nörondan
7 oluşmaktadır. http://icare4autism.files.wordpress.com/2009/03/neuron.jpg
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Calderon, 2007)

• Beyinin sinirsel faaliyeti sonucu elde edilen biyoelektrik işaretlere

Elektroensefalogram (EEG) adı verilir.

• Girişimsel olmayan (non-invasive) EEG, kafa üzerinden

yüzey elektrotlarıyla algılanır.

• Teknik, gerçek zaman uygulamalarına yönelik,

yüksek zaman çözünürlüğü sağlar (<1 ms )

• Uzamsal çözünürlüğü düşüktür! 

(Kafatası içerisinden alınan ECOG çok iyi uzamsal çözünürlüğe sahiptir
ancak, istisnai durumlarda alınmaktadır)

8
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Daly, 2008)

9
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Denison, 2007)

Beyindeki farklı ölçekteki elektriksel işaretlerin özellikleri

10
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Yang, 2008)

• EEG, bir grup sinirin senkron ritim aktivitesini yansıtan, düzenli salınımlar
içermektedir.

• Salınımlar, frekans ve yerlerine göre isimlendirilmiştir.

11
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Yang, 2008)

EEG işaretlerinin kapsadıkları bantlar (Hz)

Delta (δ) <4 • Delta: derin uyku

Teta (Θ) 4- 8 • Theta: uykulu, uyuşuk
Alfa (α) 8 - 13 • Alpha: relax, gözler kapalı
Beta (ß) 13 - 25 • Beta: uyanıkken olan aktivite

• Gamma (25 – 75Hz): Bazı araştırmacılar tarafından kullanılmaktadır.

- Algılama ve bilinçle ilişkilidir.
- Uyanma süreci ve uykudaki REM (hızlı göz hareketleri) boyunca sürekli
mevcuttur.

12
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Yang, 2008)

Sürekli EEG ritimlerinden bazıları:

• Delta (δ) (0.5-4Hz):
- Beynin birçok bölgesinde görülebilir.
- Sağlıklı kişilerde ancak derin uykuda gözlenmektedir.
- Süt çocuklarında ve ağır organik beyin hastalıklarında görülür.

• Theta (θ) (4 – 8Hz):

- Beyinde dağılmış şekilde bulunur.
- Çok gevşemiş veya derin meditasyon durumunda
- Bazı uyku bölümlerinde yaygın olarak görülmektedir.
- Hafıza ve uzaysal işlemede rol oynar.
- Ayrıca duygusal gerginlik, düş kırıklığı durumlarında ortaya çıkarlar.
- Özellikle çocuklarda parietal ve temporal bölgelerde görülür.

13
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Yang, 2008)

Sürekli EEG ritimlerinden bazıları:

• Alfa (α) (8–13Hz):
- P ve O bölgede en yaygın görülen aktivitedir.
- Gevşemiş uyanıklık hali ve hafif uykuda görülür.
- Normal ve sakin kimselerde uyanıkken görülür.
- Uyku durumunda yok olurlar.
- Uyanık kişi dikkatini özel bir faaliyete yöneltirse alfa dalgaları yerine, daha

yüksek frekanslı ama düşük genlikli beta dalgaları ortaya çıkar.

- Gözler kapandığında O kısımda alfa etkinliği artar.
- α dalgaları görsel korteksin bekleme durumuyla ilişkilidir. Dikkatle ilişkili alfa
Gözler açık Gözler kapalı
cevabı da vardır.

14 Alfa ritmi Beta ritmi Alfa ritmi

 2. EEG Hakkında Bilgi
(Yang, 2008)

Sürekli EEG ritimlerinden bazıları:

• Mu (μ) (8 – 13Hz):
- Ön lobda, en belirgin şekilde görülür.
- Denekler hareket etmiyorken ortaya çıkar.
- Deneklerin harekete geçmek üzere olduğu ya da hareketi düşündüğü anda
desenkron hale gelir.

• Beta (β) (13 – 25Hz):

- Denek uyanık ve iş yapmasını gerektiren zihin aktivitesiyle meşgulken, ön
bölgelerde daha yaygındır.
- Kafatasının P ve F bölgelerinde belirgin olarak kaydedilebilir.
- Beta-I (BI) ve beta-II (BII) diye ikiye ayrılırlar.
B-I, alfa dalgalarının iki katı frekansa sahiptir.
B-II dalgaları merkezi sinir sisteminin kuvvetli aktivasyonunda veya gerginlik
hallerinde ortaya çıkar.
15 - Genelde düzensiz, çok küçük genlikli dalgalardır.
 2. EEG Hakkında Bilgi
(Webster)
Yaşın EEG üzerine etkisi
Yaşla birlikte, EEG
işaretlerindeki ana bileşenin;

• frekansı artar,

• genliği azalır.

16
 2. EEG Hakkında Bilgi

Uykunun EEG üzerine etkisi

17
 2. EEG Hakkında Bilgi

Beyin Aktivitesi ile EEG Arasındaki İlişki:

18 Aktivite ile frekans birlikte yükselir.

 3. EEG Uygulama Alanları

1.Nöroloji: EMG, ekokardiogram ve nörolojik kontrollar ile birlikte hastanın beyin

patolojisinin belirlenmesi,

2.Beyin Cerrahisi ("Neurosurgery"): Tümör gibi anormal patolojik dokuların

yerinin belirlenmesi,

3.Anestezi: Aneztezi altındaki hastanın anestezi seviyesinin belirlenmesi,

4.Pediatri: Ortalaması alınmış UP gibi diğer test yöntemleriyle birlikte, yeni

doğmuş çocukların duyma ve görme problemlerinin belirlenmesi,

5.Psikiyatri: Zihinsel bir bozukluğu daha kesin bir şekilde belirlemek amacıyla
organik bir beyin hastalığının var olup olmadığının belirlenmesi,

6. Beyin Bilgisayar Arayüzü (BCI): Engelliler için bağımsızlık sağlama

19
 3. EEG Uygulama Alanları
(Russell, 2007)

Epilepsi

• Epilepsi, merkezi sinir sisteminin tümünün veya bir kısmının katıldığı

kontrolsüz aşırı aktivite sonucu oluşan bir hastalıktır.

• Epileptik nöbetlere, “beyindeki

artmış elektriksel aktivitenin
ani deşarjı” neden oluyor.

20 Farklı epilepsi (sara) türleri için EEG dalga şekilleri

 3. EEG Uygulama Alanları
(Jospin,2007)

Anestezi Derinliğinin Tespiti

21 Artan anestezinin EEG üzerindeki etkisi

 3. EEG Uygulama Alanları

Beyin Bilgisayar
Arayüzü (BCI)

22 (Daly, 2008)
 4. EEG Ölçümü

n kanallı bir EEG ölçüm sisteminin blok diyagramı

• kanal sayısı arttıkça (16  32  64  128) çözünürlük artmaktadır.

• EEG işaretlerinin genlikleri μV'lar mertebesinde (çok küçük) olduğundan

ön kuvvetlendirici olarak diferansiyel kuvvetlendirici kullanmak
23 gerekmektedir.
 4. EEG Ölçümü

Kullanılan kuvvetlendiriciler aşağıdaki özellikleri sağlamalıdır:

• yüksek kazanç

• düşük gürültü

• yüksek CMRR ( >100 dB)

• yüksek giriş empedansı (>1MΩ)

• Düşük DC kaymaları

24
 4. EEG Ölçümü

EEG Elektrotlarının Bağlantı Şekli

EEG ölçümlerinde farklı tipte elektrotlar kullanılabilmektedir.

En yaygın kullanılan yeniden kullanılabilir scalp disk tipi elektrotlardır.

Bu elektrotlar uygun bir iletken krem yardımıyla deriye temas ettirilirler.
(Temas direncinin 10 kΩ'un altında olmasına dikkat edilir)

Elektrotların bağlantısında uluslararası standartlar kullanılır.

En çok kullanılan 10-20 EEG elektrot sistemidir.

Bu yerleşme şeklinde, baş dört standart noktayla işaretlenmiştir.

1) "Nasion", burun
2) "inion", kafanın arka kısmı
3-4) sol ve sağ "Preauricular", kulak anlamına gelmektedir.
25
 4. EEG Ölçümü

10-20 EEG elektrot yerleştirme sistemi

19 elektrot kafa üzerine,

26 kulak memesine yerleştirilen 20. elektrot ise toprak elektrodu olarak kullanılır.
 4. EEG Ölçümü
Unipolar

Ortalama

Bipolar

27 EEG kayıt modları: a) Ünipolar, b) Ortalama ve c) Bipolar

 4. EEG Ölçümü

28
 5. EEG İşaret Analizi

• EEG deterministik bir işaret değildir. Belirli bir dalga formu yoktur.

• Teşhis amaçlı EEG’yi incelemek için çok sayıda veriye gereksinim vardır.
(Ör: verilerin 16 kanal üzerinden 1.5 saat gibi uzun bir süre alınması)

• Teşhis amacıyla yararlı olabilecek bilgi, kanalların her hangi birinde

saniyenin küçük bir kesrinde ortaya çıkabilir  (incelenmesi uzun)

• Veri azaltmasıyla ilgili otomatik yöntemlerin geliştirilmesiyle ilgili yoğun

çalışmalar yapılmıştır.

• Verilerin otomatik analizi, olayın dayandığı fiziksel prosesle ilgili bilgiye

dayanmaktadır. (EEG mekanizması hakkındaki bilgi çok kısıtlı!)

29
 5. EEG İşaret Analizi

EEG işaretlerinin otomatik analizinde,

her kanaldaki işaretler kısa bir zaman diliminde (durağan işaret varsayımı)
algılanır ve bunların;

frekans & fazları analiz edilerek elde edilen parametreler diğer kanallardaki
işaretlerin frekans ve fazlarıyla karşılaştırılır.

30
 5. EEG İşaret Analizi

A) EEG Spektral Yoğunluğunun Fourier Analizi Yardımıyla Belirlenmesi:

Normal kişilerden elde edilen kayıtlar arasında büyük farklar olması ve ayrıca
bu işaretlerin kaynaklarının bilinmiyor olması nedeniyle yeteri kadar faydalı
bilgi vermezler. X(f)

frekans

31
 v: Filtreden geçirilmiş işaret

5. EEG İşaret Analizi

B) Bant Geçiren Filtreler Yardımıyla

Sürekli Frekans Analizi:

• Filtreler yardımıyla bandlara ayrılmış bulunan EEG işaretlerinin karesi

alınır ve zamana göre integrali alınarak zamanın fonksiyonu olarak kayıt
yapılır.

• Eğrilerdeki eğimler banddaki aktivite ile ilgili bilgi verir.

• Eğimler arasındaki oranlar aktivite değişimi hakkında bilgi verir.

• Böyle bir kayıt yardımıyla 50-60 m'lik kayıt, bir sayfa içerisine sığdırılabilir.
32 • ! Teşhis için önemli olabilecek bazı detaylar bu kayıtta görülmeyebilir.
 5. EEG İşaret Analizi

C) "Transient" Analizi:

• EEG’de kısa sürede ortaya çıkan dik

darbeler ("spike"lar) ve kompleks dalgalar,
teşhis açısından önemli bilgiler taşırlar.

• İşaretten tanımlanmış kısımları kabaca ayıran

basit bir yöntemde, işaretin birinci ve ikinci
türevleri alınır ve bunların taban hattını kestiği 2

anlarda süreleri belli darbeler oluşturulur.

• Darbeler arasındaki zaman aralıklarının ölçülmesiyle teşhis için önemli

bilgiler elde edilmiş olur.

• Sadece ‘burst’ anları saklandığından sıkıştırma sağlar.

33
 5. EEG İşaret Analizi

D) Bilgisayar Destekli Beyin Elektriksel Aktivitesinin Haritalanması:

• EEG işaretinin zamanın fonksiyonu olarak gösteriliş biçiminde, işaretin,

kafa üzerinde genlik ve faz bilgileriyle birlikte dağılımını görmek mümkün
değildir.

• Bu eksikliği gidermek üzere, EEG işaretlerinin frekans spektrumu

yardımıyla, beyin dalgalarının kafa üzerindeki aktivite haritalarının çıkarılma
çalışmaları yapılmaktadır.

• Beynin elektriksel aktivitesinin haritalanması ("Brain Electrical Activity

Mapping", BEAM), beyin aktiviteleri olarak gözüken EEG işaretlerinin, grafik
olarak haritalanabileceği nicel verilere dönüştürülmesi işlemidir.

34
 5. EEG İşaret Analizi
BEAM uygulamalarında elektrotların yerleşimi

D) Bilgisayar Destekli Beyin Elektriksel Aktivitesinin Haritalanması:

• EEG haritalarının elde edilmesinde kullanılacak elektrot sayısı ve yerleşimi

10-20 sistemindeki gibidir.

• Az sayıda elektrot  EEG haritalarında boşluklar ve özellikle interpolasyon

bölgelerinde bozulmalar

• Gerçekleştirilen bir BEAM sisteminde, kulağa takılan toprak elektrodu dahil

toplam 8 elektrot kullanılmıştır. Kullanılan 7 elektrot, biri merkezde olmak
üzere kafa kesitini altı eşit üçgen parçasına bölecek şekilde yerleştirilmiştir.

• Şekle göre EEG işaretleri, monopolar (tek kutuplu) olarak, Rr veya Rl sağ
veya sol kulak elektrodundan, kafanın çalışılan bölgesine göre uygun olanı
referans alınmak üzere, yedi aktif elektrottan alınmaktadır.
35
 5. EEG İşaret Analizi

D) Bilgisayar Destekli Beyin Elektriksel Aktivitesinin Haritalanması:

• Bipolar (diferansiyel) uygulamalarda:

- genlikler daha yüksek
- gürültü problemi daha az
- hesaplama işlemleri daha uzun! olmaktadır.

• Görüntüleme işlemi kabaca, elektrotlardan alınan işaretlerin, belli frekans

bölgelerine karşı düşen dalgalardaki (δ,θ,α ve β) genliklerinin uygun şekilde
renklendirilmesi şeklinde olmaktadır.

36
 5. EEG İşaret Analizi

D) Bilgisayar Destekli Beyin Elektriksel Aktivitesinin Haritalanması:

Nicel parametreler:
a) Ortalama (a μV): EEG işaretlerinin güç spektrumunun seçilen frekans
bölgesindeki ortalama güç değerlerinin karekökü

b) Mutlak güç P(│a│): İşaretin mutlak değerine (a)'daki yöntem uygulanıyor.

c) Yüzdesel güç P(% a): Belli bir frekans bandındaki ortalama gücün, tüm
işaret spektrumundaki ortalama güce oranının yüzdesi.

d) Form (rezonans) sabiti, (k %): k=(güç spektrumu)2 / ( güç spektrumu)2

e) Asimetri sabiti: [L/R veya (L-R)/(L+R)]: L (sol) ve R (sağ), beyin yarım

küresinin toplam genliği olmak üzere beyindeki simetrisizliği gösteren sabit.
37 f) Oransallık, (teta/alfa): Teta bandı genliğinin alfa bandı genliğine oranı.
 5. EEG İşaret Analizi

D) Bilgisayar Destekli Beyin Elektriksel Aktivitesinin Haritalanması:

• Haritalama işleminde, elektrotlar arasında kalan noktalardaki bağıl güç

değerleri noktanın kaynaktan olan uzaklığının tersi ile orantılı olarak
interpolasyonla hesaplanmakta ve böylece bölgesel çözünürlük arttırılarak
renk geçişlerinde yumuşak geçiş sağlanmaktadır.
k3

d3

k1  (1 d1 )  k 2  (1 d 2 )  k 3  (1 d 3 )
kX 
d2 d1 1 d1  1 d 2  1 d 3
kx
k2 k1
38
 6. Uyarılmış Potansiyeller (UP)

• Yapılan araştırmalar, normal bir insanın algıladığı tüm enformasyonun

% 70'ini görme
% 15'ini işitme
% 10'unu dokunma

duyusu ile elde ettiğini göstermiştir.

• Duyular ile ilgili bozuklukların erken belirlenmesi, tedavinin erken

başlamasını ve dolayısıyla başarı şansını artırmaktadır.

• UP’lerin ölçülmesiyle görme, işitme ve dokunma duyularının normallik

seviyeleri belirlenebilmektedir.

39
 6. Uyarılmış Potansiyeller

• Beynin görsel, duysal ve elektriksel uyarmaya karşı cevabının normal olup

olmaması, UP'deki tepe ve vadilerin oluşma sürelerinin normal değerlerden
farklarının ölçülmesiyle belirlenir.

• UP'lerin ölçülmesiyle, sinir sisteminin fonksiyonları, invazif olmayan objektif

bir yöntemle belirlenmiş olur.

• Sinir sistemiyle ilgili bozuklukların erken teşhisi

• UP'ler elektrotlar yardımıyla algılanır. Algılanan işaret, SNR’yi artıracak bir

işlemden (averajlama) sonra, teşhis için kullanılabilmektedir.

• UP'lerin özelliklerinin büyük oranda bilinmesine karşın, kaynakları ve

oluşum mekanizmaları açık bir şekilde bilinmemektedir.
40
 6. Uyarılmış Potansiyeller

Uyarılmış potansiyel ölçüm sistemi

41 Görsel UP'ler: a) İşlenmemiş işaret, b) 8 cevabın ve c) 64 cevabın ortalaması

 6. Uyarılmış Potansiyeller

• Toplam M adet deneme yapılsın.

(i=1,2,…M)

Her deneme N adet ayrık değerden

oluşsun.

42
 6. Uyarılmış Potansiyeller

SEP

• Somatik duysal sistemin fonksiyonunun incelenmesinde kullanılır.

• Sistemin kaynağı, uyarıyı sinirlerde impulslara dönüştüren reseptörlerdir

(deri, kas, eklem-reseptörleri).

• İmpuls dizisi, çevre (periferik) afferent (duyu) sinir lifleri üzerinden

omuriliğin arka köklerine gelir ve çeşitli işlemlerden sonra kortekse ulaşır.

• SEP'ler, kalın, ilik içeren duyarlı liflerin mekanik ve elektriksel uyarımı

sonucu meydana gelir. Bu lifler, derinin, kasların ve eklemlerin mekanik
reseptörlerinden çıkar. Uyarı, sinir yolu boyunca olmak şartıyla vücudun
herhangi bir yerinde uygulanabilir.
43
 6. Uyarılmış Potansiyeller

SEP

• SEP'ler, uyarma bölgesinin (sinir yolu boyunca) birkaç cm uzağından,

omurilikten veya korteksten ölçülebilir.

• Her ölçümde: - hangi ölçüm sisteminin kullanılacağı (bipolar veya unipolar)

- ölçüm elektrotlarının yeri, büyüklüğü ve uzaklığı
özel olarak düşünülüp önceden bir karara bağlanmalıdır.

• Çevresel sinirlerin kaynaklarının etkili olduğu alanların sınırlı büyüklükte

oluşu nedeniyle, diğer biyolojik işaretlerin karışımını önlemek amacıyla,
elektrotlar arası uzaklığın küçük tutulması gerekir.

44
 6. Uyarılmış Potansiyeller

SEP

• Kafa derisinden SEP'lerin algılanmasında, unipolar ölçüm yöntemlerine

başvurulur.

• Elektrotlar, korteksteki somatik duysal alan üzerinden C ölçüm noktası

civarına (beyinde "central" bölgeye) ve Fz civarına ("frontal”) yerleştirilir.

• SEP genlikleri küçük (birkaç µV)  SNR düşük  averajlama

gerekiyor.

Averajlama ile SNR arttırılıyor!

45
 6. Uyarılmış Potansiyeller

SEP

• Bu alandaki en önemli parametre, uyarı ile ortalama SEP bileşenleri

arasındaki gecikmelerin ölçülmesiyle elde edilir.

• SEP'lerin genliklerine bakılarak, somatik duysal bir kanalda hastalıklı bir

değişimin varlığı tespit edilebilmektedir.

• SEP ölçümleri, vücudun somatik duysal sisteminin, objektif ve nicel bir

değerlendirmesinin yapılmasına imkan verir.

• Uyarı iletim hızında normal değerlere göre gözlenen sapma, periferik veya
merkezi sinir sisteminde hastalıklı bir durumun var olduğunun göstergesidir.

46
 6. Uyarılmış Potansiyeller

Ayak ekleminden sinirler uyarılıyorken,

çeşitli bölgelerden algılanan SEP'ler

47
 6. Uyarılmış Potansiyeller

SEP

• SEP'lerin algılanmasında 1000-10000 kat kuvvetlendirme yapılmalıdır.

• Üst kesim frekansı: ~2kHz

• Alt kesim frekansı: gecikmiş, yavaş SEP bileşenleri için (0.5 − 1Hz)

daha hızlı bileşenler için ise (~100Hz)

48
 6. Uyarılmış Potansiyeller

Akustik Uyarılmış Potansiyeller (AEP)

• İşitme duyusunun elektriksel aktivitesi sonucu meydana gelirler.

• Dış ve orta kulak bölümleri, ses uyarısını mekanik titreşimlere dönüştürür.

• Titreşimler, dalgalar şeklinde ana membran üzerinden salyangoz

("cochlea") içindeki iç ve dış saç (kıl) hücrelerine yayılırlar. Bu hücreler
gelen mekanik dalgaları elektriksel reseptör potansiyellerine çevirirler.

• Şiddetli ses dalgaları, reseptör potansiyellerini düşürür.

 ilgili sinir liflerindeki aksiyon potansiyellerinin oluşum frekansı artar.

• İşitme siniri yaklaşık 30000 sinir lifinden oluşur; beyin sapı, orta beyin ve
beyin kabuğu ile birlikte merkezi işitme yolunu oluşturur.
49
 6. Uyarılmış Potansiyeller

AEP

• AEP'lerin elde edilmesi için, geniş bantlı ses uyarıları veya darbe genişliği
birkaç 100 ms olan ses darbeleri uygulanır. "Click”-ses uyarıları olarak
bilinen uyarılar, geniş bantlı olduklarından, yüksek genlikli AEP'ler üretirler
ve SNR’yi iyileştirirler; ölçüm süresinin kısalmasını da sağlarlar.

• Akustik uyarı, bir kulaklık aracılığıyla her iki kulağa aynı anda uygulanır.

• Ölçüm; yüzey elektrotları ile ya da korteksteki aktif akustik bölgenin üzerine

veya dış kulak yolu üzerine yerleştirilen iğne elektrotlar yardımıyla yapılır.

-different elektrot, A1, A2 (sol ve sağ kulaklar) üzerine,

- indifferent elektrot Cz ("central" bölgesi) üzerine yerleştirilir.
- referans elektrot, bileğe veya alına yerleştirilir.
50
 6. Uyarılmış Potansiyeller

AEP

• AEP'lerin band genişliği: (100Hz-2kHz)

• Genlik: (20 nV-20 μV)

• Yeterli bir işaret kalitesini elde edebilmek için (senkron uyarım halinde)
yaklaşık 6000 AEP cevabı alınmalıdır.

• AEP'lerin genlikleri ve genel şekilleri,

- kullanılan ses uyarısının cinsine ve
- ses seviyesine bağlıdır.

• İşitilir bölge civarlarındaki ses seviyelerinde, AEP'nin tek tek bütün

bileşenlerinin açık bir şekilde fark edilmesi mümkün olmaz.
51
 6. UP

AEP

• 1-7: Elektriksel cevabın;

- saç hücrelerinde,
- işitme sinirinde ve
- beyin sapında yayılması

• Pa'ya kadar: korteksin

hızlı aktiviteleri

• N1, P2 ve N2:
korteksin yavaş aktiviteleri

• AEP parametreleri:
1) genlikler
52 2) gecikmeler
 6. Uyarılmış Potansiyeller

AEP

• Tanı koymada erken, ortalama (normal) ve gecikmiş cevaplar etkili olur.

• Sağ ve sol kulaktan alınan AEP'lerin karşılaştırılmasıyla,

hastalığın türü ve yeri belirlenebilir.

• Tüm nörolojik sistemin fonksiyonunun denetlenmesinde ve

incelenmesinde (Ör: akustik sinirlerde oluşmuş olan bir tümör tespiti)
faydalanılır.

İnsan kulağının algılayabildiği ses frekansları (2 – 20 kHz)

53
 6. Uyarılmış Potansiyeller

Görsel (Visual) Uyarılmış Potansiyeller (VEP)

• VEP: Görme sinirlerinin toplam elektriksel aktivitesi ve görsel bir uyarı

karşısında korteksteki görme merkezinde oluşan cevap.

• Görsel uyarı gözün dış tabakası, mercek ve göz yuvarlağının içini

dolduran esas madde üzerinden retinaya (ağ tabaka) ulaşır.

• Retinada, gelen ışığı biyokimyasal yollarla membran gerilimine

dönüştüren ve koni ve çubuk hücreleri bulunmaktadır.

• Bu hücrelerde oluşan potansiyel değişimlerini, retinada yer alan gangliyon

hücreleri, görme sinirlerine göndermeden önce işlemeye tabi tutarlar.

• Elde edilen görsel bilgi, görme sinirleri üzerinden, korteksteki görme

54 merkezine ulaşır.
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• Görme sinirlerinde, işaretin

karakterine göre önemli ölçüde
farklılıklar gösteren, karmaşık bir
bilgi taşınması söz konusudur.

• Bu nedenle; her VEP şekli,

kullanılan görsel uyarının
özellikleri ile doğrudan ilgilidir.

55 Görsel kanalda optik bir uyarının (satranç tahtası modeli) işlenişi

 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

VEP frekans bandı (1 – 50 Hz),

genlik < 10 µV,

~ 60 denemenin averajı alınır.

• VEP'lerin elde edilmesinde genellikle,

çok kısa süreli parlak ışık uyaranları kullanılır.

56
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• Kontrast uyaran olarak genellikle

satranç tahtası modeli kullanılır.

• Kontrast uyaran olarak, vertikal

veya horizontal yönlendirilmiş
sinüs dalgaları türünde bir takım
işaret katarları da
kullanılmaktadır.

• Kontrast uyaranlar hastaya

genellikle bir ekran üzerinden
57 verilmektedir.
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• VEP'lerin elde edilmesi için, örneğin; belirli zaman aralıklarında, satranç

tahtası modelinde siyah ve beyaz alanların yerleri değiştirilir.

• Yer değişimin frekansına göre çeşitli VEP şekilleri elde edilir. Bu amaçla
kullanılan uyarının parametreleri:

- Model üzerindeki açık ve koyu bölgelerin yer değişim frekansı,

- Modelin büyüklüğü,
- Modelin üzerindeki bölgeler arasındaki kontrastlık derecesi,
- Ekranın ışık şiddeti yoğunluğu,
- Deney ortamının aydınlığı,
- Model üzerinde yapılan değişimlerde izlenen yol.

58
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• VEP'lerin değerlendirilmesindeki, bir diğer parametre de ölçüm yeridir.

• Ölçüm elektrotları olarak iğne veya yüzey elektrotları kullanılmaktadır.

• Elektrotların yerleşim düzeni ile ilgili herhangi bir standart yoktur.

• Bipolar ölçümlerde genellikle, indifferent elektrotlar sagital düzleme (O1 ve O2

noktalarına); yüzey elektrot kullanılması halinde de Fz bölgesine yerleştirilir.

59
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

- Elektromagnetik ve elektrostatik alanlar,

- diğer biyolojik kaynaklar,
- elektrod ve ölçme düzenlerinden kaynaklanan bozucu faktörlere ek olarak,

VEP'lerin genlik değeri, bakış yönüne büyük ölçüde bağımlıdır.

(Bakış yönünün uygunluğunun kontrol edilmesiyle SNR iyileştirilebilir)

Bilinçsizce gerçekleşen gözün açılıp kapanma hareketleri bozucu faktörlerden

biridir.

60
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

a) Uyarı cevaplarının ortalanmasıyla VEP'in elde edilişi

61 b) Cevap sayısının bir fonksiyonu olarak SNR iyileştirilmesi
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• Elde edilen VEP’ler, birçok negatif (N) ve pozitif (P) dalgalara sahip olabilir.

• Tıbbi tanımına göre P aşağı doğru; N ise yukarı doğru gösterilir.

• N1-, N2-, P1- ve P2- dalgalarının gecikmeleri ve negatif-pozitif uçlar

arasındaki, genlik değerleri elde edilir.
62 - Bu parametreler uyaranın özellikleri ile doğrudan ilgilidir.
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• VEP'ler gözlerin ve optik sinir sisteminin incelenmesi amacıyla kullanılır.

• Uygun uyaranlar kullanılarak, hastalık veya yaşa bağlı görüş alanı ile ilgili
bozukluklar, çift görme ve renk körlüğü gibi durumlar teşhis edilebilir.

• Skleroz (kireçlenme) gibi çeşitli hastalıklar da VEP şekillerinde bozukluklara

neden olabilir.

• VEP parametrelerinin bu kadar çok etkiye bağımlı oluşu nedeniyle, tanı

koyarken ek yöntemlerle kararın kontrol edilmesi gereklidir.

63
 6. Uyarılmış Potansiyeller

VEP

• Sol göze uygulanan uyarım sonucunda normal bir cevap elde edilmiştir.
(Ana pozitif dalganın, latens gecikmesi 100 ms’dir)

• Sağ gözün cevabında, ana pozitif dalgasının latens gecikmesi uzamış olarak
150 ms dir. (doku sertleşmesi veya sinir iltihabı olabilir)

İki ayrı deneme sonucu üst üste konulmuş VEP’ler.

64 a) sol göz ve b) sağ göz UP cevaplarında ana pozitif dalga latens gecikmeleri
 7. Değerlendirme ve Sorular

65
 Kaynaklar

[1] Korürek M., Yazgan E., “Tıp Elektroniği” İstanbul Teknik Üniversitesi , Ofset baskı Atölyesi, 1996.

[2] Russell, J. P. B., “A Comparison of EEG Source Localisation Algorithms” (M.Sc thesis), in Biomedical Engineering,
University of Alberta,, Edmonton, 2007.

[3] Calderon, R., “Brain Computer Interface & Neuroprosthetics” (M.Sc thesis) The College of Engineering and
Computer Science, Florida Atlantic Univ., Boca Raton, FL, 2007.

[4] Jospin - Detrended Fluctuation Analysis of EEG as a Measure of Depth of Anesthesia, IEEE Transactions On
Biomedical Engineering, Vol. 54, No. 5, May 2007.

[5] http://www.brainproducts.com/

[6] http://ileriseviye.org/Makale/pics/bci/pyramid-cell.jpg

[7] http://groups.psych.northwestern.edu/mbeeman/images/ahha.gif

[8] Daly Janis J; Wolpaw Jonathan R, “Brain-computer interfaces in neurological rehabilitation.”, Lancet neurology
2008;7(11):1032-43.

[9] Yang, Q., “Bio-Signal Analysis In Fatigue And Cancer Related Fatigue: Weakening Of Corticomuscular Functional
Coupling” (PhD Thesis), 2008.
66