A ΦIEPΩMA
KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
2-32 AΦIEPΩMA
 H πρεσβευτική κατοικία.
H οικοδμηση της οικίας
Bενιζέλου στην Aθήνα και η
ιστορία της ως Bρετανική
Πρεσβεία.
Tου Sir Michael Llewellyn Smith
 Πολιτικές εξελίξεις
1932–36.
Aπ την εκλογική ήττα του
Bενιζέλου το 1933 έως την
παλινρθωση της μοναρ-
χίας.
Tου Θάνου Bερέμη
 Eλλάδα και Bρετανία.
Oι σχέσεις των δύο χωρών
την περίοδο 1935–1941.
Tου Iωάννη Σ. Kολιπουλου
 Πλεμος και κουλτούρα.
H βρετανική πρεσβεία και η
διαμάχη για την πολιτισμική
ηγεμονία στην Eλλάδα.
Tου Xάγκεν Φλάισερ
 H αρχιτεκτονική
του μεγάρου.
H οικία Bενιζέλου, απ τα ε-
πιβλητικτερα κτίρια της
προπολεμικής Aθήνας.
Tου Mάνου Mπίρη
 O Aναστάσης Mεταξάς.
Tαλαντούχος αρχιτέκτων,
συνέβαλε στη διαμρφωση
της φυσιογνωμίας της προ-
πολεμικής Aθήνας.
Tης M. Kαρδαμίτση–Aδάμη
 Tα έργα ζωγραφικής.
H Eλλάδα του 19ου αιώνα
μέσα απ την αξιλογη συλ-
λογή της πρεσβευτικής κα-
τοικίας.
Tης Φανής–Mαρίας Tσιγκάκου
 O Δεκέμβριος του 1944.
Tα τραγικά γεγοντα και η
άφιξη του Tσρτσιλ στην
Aθήνα.
Tου Γ. A. Λεονταρίτη
 Eνθυμήματα Eλευθερίου
Bενιζέλου.
H αγορά του ιδιαίτερου
γραφείου του μεγάλου πολι-
τικού απ την Πηνελπη
Δέλτα.
Tου Aλ. Π. Zάννα
Eξώφυλλο: H πρσοψη της οικίας Bενιζέ-
λου, σημερινής βρετανικής πρεσβευτικής κα-
τοικίας, στην οδ Λουκιανού 2.
Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»
EΛEYΘEPIA TPAΪOY
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
H πρεσβευτική κατοικία
H οικοδμηση της οικίας Bενιζέλου στην Aθήνα
και η ιστορία της ως Bρετανική Πρεσβεία
H OIKIA Bενιζέλου, μέγαρο με μνημειακή παρουσία νο οικπεδο του σημερινού κτιρίου των γραφείων της
στην καρδιά της Aθήνας, κτίστηκε απ την Eλενα Σκυλί- πρεσβείας, το επιβλητικ μέγαρο στεγάζει τη βρετανική
τση, δεύτερη σύζυγο του Eλευθερίου Bενιζέλου, σαν μια πρεσβευτική κατοικία.
κατοικία κατάλληλη για τις ανάγκες του μεγάλου πολιτι- H οικοδμηση και οι κυριτερες στιγμές στη ζωή του
κού, ο οποίος χρειαζταν ένα σπίτι–αρχηγείο, αρκετά με- μεγάρου, τσο ως οικία Bενιζέλου σο και ως Bρετανική
γάλο για το πλήθος των φίλων του, Πρεσβεία, και οι ελληνοβρετανικές
των συνεργατών και των οπαδών που σχέσεις απ τη δεκαετία του ’30 έως
Eπιμέλεια αφιερώματος:
τον συναντούσαν εκεί. Tο μέγαρο κτί- τα μέσα του αιώνα, είναι το σημεριν
στηκε το 1930-32 με σχέδια του αρχιτέ- EΛEYΘEPIA TPAΪOY θέμα των «Eπτά Hμερών». Aφορμή
κτονα Aναστάση Mεταξά. Tο ζεύγος για το αφιέρωμα αυτ υπήρξε το βι-
δεν χάρηκε πολύ το νέο του σπίτι. Tο 1935 ο Bενιζέλος ε- βλίο του Bρετανού πρέσβη σερ Mάικλ Λιουέλιν Σμιθ «H
γκατέλειψε τη χώρα και ένα χρνο αργτερα άφησε την Bρετανική Πρεσβεία στην Aθήνα», το οποίο γράφτηκε
τελευταία του πνοή στο Παρίσι. Aμέσως μετά το θάνατ με την ευκαιρία του φεστιβάλ «Bρετανία και Eλλάδα»
του η Eλενα πούλησε το σπίτι στο βρετανικ Δημσιο και που διοργανώνει η Bρετανική Πρεσβεία με την υποστή-
στο μέγαρο στεγάστηκε η Bρετανική Πρεσβεία. Aπ τη ριξη του Bρετανικού Συμβουλίου, απ 21 Nοεμβρίου έως
δεκαετία του 1960 και μετά την ανέγερση σε παρακείμε- 6 Δεκεμβρίου.
Tου Sir Michael Llewellyn Smith
Bρετανού πρέσβη στην Aθήνα
APXIΣA να ενδιαφέρομαι για την ι-
στορία του σπιτιού στην οδ Λου-
κιανού 2, του σπιτιού της Eλενας
Σκυλίτση-Bενιζέλου που είναι τώρα
η βρετανική πρεσβεία, ταν ήρθα ε-
δώ ως πρέσβης τον Aπρίλιο του
1996. Hρθα κατευθείαν απ την Πο-
λωνία, που το κτίριο των γραφείων
της βρετανικής πρεσβείας ήταν ένα
ωραίο οίκημα του 19ου αιώνα με αυ-
λή, ενώ η πρεσβευτική κατοικία ή-
ταν ένα σύγχρονο κυβικ κτίριο με
επικάλυψη απ γκρίζο στιλπν γρα-
νίτη. Oσο βρισκμουν στη Bαρσο-
βία, έγραψα μια σύντομη ιστορία
των διαδοχικών βρετανικών πρε-
σβειών στην Πολωνία, μια ιστορία Πορτρέτα του Eλευθερίου Bενιζέλου και της Eλενας Σκυλίτση, έργα αντι-
που ανατρέχει στο Mεσαίωνα. Δεν
στοίχως των A. Παπανικολάου και Paul Chabas (πίνακες της γκαλερί «Συλλο-
ήταν τσο η ιστορία ενς συγκεκρι- γή»). «Hθελα το σπίτι να είναι μικρ, αλλά μου απέδειξαν πως έπρεπε να είναι
μένου σπιτιού σο των διπλωματών μεγάλο, ώστε λοι οι φίλοι και οι οπαδοί του προέδρου (Bενιζέλου) να μπο-
που κατά το πέρασμα των αιώνων εί- ρούν να συγκεντρώνονται εκεί», έγραφε η Eλενα στα απομνημονεύματά της
χαν διαπιστευθεί στην Πολωνία, ενώ «A l’ ombre de Venizelos». Πράγματι, το σπίτι κτίστηκε σαν μια μεγαλπρεπη
τα σπίτια και τα υπάρχοντά τους α- κατοικία πολιτικού, πως άλλωστε το σχεδίασε ο αρχιτέκτονας Aναστάσης
ποτελούσαν ένα δευτερεύον θέμα. Mεταξάς.
H ιστορία του ανεξάρτητου ελληνι-
κού κράτους, στο οποίο διαπιστεύ- νου του φημισμένου πορτρέτου του αρχεία του Φρεϊν Oφις μιλούν για
θηκαν Bρετανοί πρεσβευτές, είναι Λρδου Bύρωνα με σουλιώτικη εν- μια πολύχρονη και αναποτελεσματι-
βέβαια πιο πρσφατη. Kαι το σπίτι δυμασία απ τον Tμας Φίλιπς. κή έρευνα, που κράτησε λη τη δε-
που έγινε βρετανική πρεσβεία το Στο βιβλίο μου αυτ περιγράφω καετία του 1920 και τα πρώτα χρνια
1936, μετά το θάνατο του Bενιζέ- πώς η βρετανική κυβέρνηση αγρα- της δεκαετίας του 1930, προκειμέ-
λου, παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτε- σε το σπίτι απ την Eλενα Σκυλίτση- νου να εξευρεθεί νέο κτιρίο για την
κτονικ ενδιαφέρον, πως εξαιρετι- Bενιζέλου. Πριν απ το 1936 η βρε- πρεσβεία, είτε στο κέντρο της πλης
κά ενδιαφέροντα είναι επίσης τα πε- τανική πρεσβεία (ττε β΄ τάξεως) είτε στο νέο προάστιο του Ψυχικού
ριεχμενά του και κυρίως οι πίνακες στεγαζταν σε ένα κτίριο του 19ου που ττε είχε αρχίσει να αναπτύσσε-
ζωγραφικής. Eτσι αποφάσισα να ε- αιώνα, την οικία Aμβροσίου Pάλλη ται. Στις αρχές του 1936 η βρετανική
ρευνήσω σε βάθος την ιστορία του στην Πλατεία Kλαυθμώνος, μια απ κυβέρνηση εγκατέλειψε την έρευνα
σπιτιού και των περιεχομένων του τις ωραιτερες δημιουργίες του αρ- και αποφάσισε, αν και απρθυμα, να
χρησιμοποιώντας τα αρχεία του Φ- χιτέκτονα Σταματίου Kλεάνθη. O K- ανακαινίσει το υπάρχον κτίριο της
ρεϊν Oφις στο Λονδίνο. μπτον Mακένζι δίνει μια ζωηρή περι- πρεσβείας. O ττε πρεσβευτής, σερ
Tα αποτελέσματα των ερευνών γραφή του κομψού αυτού κτιρίου - Σίντνεϊ Oυτερλο, νοίκιασε μια κα-
μου εμφανίζονται τώρα στο βιβλίο, πως ήταν κατά τη διάρκεια του Πρώ- τοικία στο Ψυχικ για να μετακομίσει
«H Bρετανική Πρεσβεία στην Aθή- του Παγκοσμίου Πολέμου. Παρά την εκεί σο θα διαρκούσαν οι επισκευές
να»1, που περιέχει έγχρωμες εικνες κομψτητά του, μως, το κτίριο είχε στο κτίριο.
των ωραιτερων πινάκων που υπάρ- αρχίσει να ερειπώνεται και είχε πε- Tτε ακριβώς, στις 18 Mαρτίου
χουν στο σπίτι, συμπεριλαμβανομέ- ριέλθει σε θλιβερή κατάσταση. Tα Συνέχεια στην 4η σελίδα
Mεσημβρινή, προς τον κήπο, ψη της οικίας Bενιζέλου. «Σαν να είχαμε ένα προαίσθημα για το τι επρκειτο να συμβεί και για το πσο σύντομο χρονικ διά-
στημα θα μας στέγαζε το σπίτι, κανείς απ τους δυο μας δεν ένιωσε την ευχαρίστηση που προκαλεί συνήθως η εγκατάσταση κάτω απ μια καινούργια στέ-
γη», έγραφε η Eλενα Bενιζέλου. «Tα δωμάτια ήταν πολύ μεγάλα και ήταν δύσκολο να επιπλωθούν και τίποτε δεν έμοιαζε λιγτερο με σπιτικ απ τον τερά-
στιο εκείνο προθάλαμο, τα σαλνια και τα γραφεία που πηγαινοέρχονταν φίλοι και οπαδοί. Hταν μως το αρχηγείο που χρειαζταν για τον ηγέτη του βενι-
ζελικού κμματος...» (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).

Mεγαλοπρέπεια, αλλά επίσης κομψτητα και διακριτικτητα των μορφών χαρακτηρίζουν το εσωτερικ του μεγάρου, ενώ σε πολλούς χώρους, πως στο ει-
κονιζμενο σαλνι, επικρατεί μια ατμσφαιρα οικειτητας και θαλπωρής. Eλάχιστο χρονικ διάστημα έζησε το ζεύγος Bενιζέλου στο κτίριο της οδού Λουκια-
νού 2. Tρία χρνια μετά την οικοδμησή του (1930–1932), ο Eλ. Bενιζέλος εγκαταλείπει την Eλλάδα και τον Mάρτιο του 1936 αφήνει την τελευταία του πνοή
στο Παρίσι. Eνα μήνα αργτερα η Eλενα θα πουλήσει το σπίτι στο βρετανικ Δημσιο για το ποσ των 46.000 λιρών Aγγλίας (η ανέγερσή του είχε στοιχίσει
100.000 λίρες). Tον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους το κτίριο θα στεγάσει τα γραφεία της πρεσβείας και την οικογένεια του πρέσβη. H κατάσταση αυτή θα συνε-
χιστεί έως τη δεκαετία του ’60, οπτε, με την ανέγερση του σημερινού κτιρίου των γραφείων της πρεσβείας σε παρακείμενο οικπεδο, το μέγαρο θα μετα-
τραπεί πλέον σε πρεσβευτική κατοικία (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

 κυβέρνηση για το ποσ των 50.000
λιρών Aγγλίας.

Eλενα Σκυλίτση
– Bενιζέλου
H Eλενα Σκυλίτση γεννήθηκε στο
Λονδίνο το 1873. Hταν κρη του Iω-
άννη και της Bιργινίας Σκυλίτση. H
οικογένεια Σκυλίτση, που καταγταν
απ τη Xίο, είχε κλάδους στην Kων-
σταντινούπολη, τη Σμύρνη, τη Σύρο
και στη Mασσαλία απ τις αρχές του
19ου αιώνα. Σ’ αυτούς περιλαμβάνο-
νταν τραπεζίτες, επιχειρηματίες, ε-
φοπλιστές και άλλα διακεκριμένα
μέλη της ευημερούσας ελληνικής
διασποράς. Oι γονείς της Eλενας ή-
ταν πλούσιοι. H ίδια γοητεύτηκε για
πρώτη φορά απ τον Bενιζέλο απ
μακριά, τον Σεπτέμβριο του 1910, -
ταν διάβασε έναν απ τους λγους
του που τη γέμισε με θαυμασμ για
την ευγένεια της σκέψης του και τον
φλογερ πατριωτισμ του.
Tον συνάντησε δυο χρνια αργ-
τερα, ταν ο Bενιζέλος ταξίδεψε στο
Λονδίνο κατά τα τέλη του 1912 για
να συζητήσει τις ρυθμίσεις για τα
Bαλκάνια. Συναντήθηκαν και πάλι -
ταν η Eλενα ταξίδεψε στην Eλλαδα,
τον Aπρίλιο του 1920. Mετά την ήττα
του Bενιζέλου στις εκλογές του Nο-
Aφιξη του βασιλιά και της βασίλισσας της Eλλάδος στη βρετανική πρεσβεία με την ευκαιρία μιας επίσκεψης του πρί- εμβρίου 1920 η φιλία τους εξελίχθη-
γκιπα Aλφρέδου στην Aθήνα. Tο εικονιζμενο κτίριο, βρετανική πρεσβεία απ τα μέσα του 19ου αιώνα έως το 1936, κε σε στοργή στη Nίκαια. Tο ζεύγος
ήταν η οικία Aμβροσίου Pάλλη στην πλατεία Kλαυθμώνος. Xτίστηκε το 1835 σε σχέδια του Σταματίου Kλεάνθη και κα- παντρεύτηκε στις 15 Σεπτεμβρίου
τεδαφίστηκε το 1939 (φωτ.: απ το βιβλίο του A. Nikolas «Eλλάδα 1842–1885», εκδ. 1984). 1921 στο Xάιγκεϊτ, στο ωραίο σπίτι
των φίλων τους Aρθουρ και Nτμινι
Kρσφιλντ. Eκείνος ήταν 59 ετών και
εκείνη 48.
H Eλ. Bενιζέλου αγρασε το οικ-
πεδο για την οικοδμηση του και-
νούργιου σπιτιού το 1928 απ την
Eθνική Tράπεζα της Eλλάδος. H το-
ποθεσία ήταν μια απ τις καλύτερες
της Aθήνας με υπέροχη θέα προς
τον Yμηττ και τη θάλασσα. H Eλ.
Bενιζέλου παράγγειλε τα σχέδια
στον Aναστάσιο Mεταξά, που ττε
πια εθεωρείτο ο «πατριάρχης» της
ελληνικής αρχιτεκτονικής. Eίχε σχε-
διάσει το φημισμένο Παναθηναϊκ
Στάδιο και πολλά απ τα καλύτερα
νεοκλασικά σπίτια και δημσια κτίρια
της Aθήνας. Eπανασχεδίασε επίσης
την οικία Mπενάκη για να γίνει το
Mουσείο Mπενάκη.
Tο σπίτι χτίστηκε το 1930-32. Mε
το ωραίο, στέρεο, νεοκλασικ σχέ-
δι του, ο Mεταξάς το είχε οραματι-
στεί σαν μια μεγαλπρεπη κατοικία
πολιτικού.
H Eλενα έγραφε στα απομνημο-
νεύματά της «A l’ Ombre de
Veniselos»: «Hθελα το σπίτι να είναι
μικρ, αλλά μου απέδειξαν πως έ-
πρεπε να είναι μεγάλο ώστε λοι οι
φίλοι και οι οπαδοί του Προέδρου
(Bενιζέλου) να μπορούν να συγκε-
ντρώνονται εκεί». H Eλενα δεν πο-
λυσυμπαθούσε το σπίτι.
«Σαν να είχαμε ένα προαίσθημα
για το τι επρκειτο να συμβεί και
Oι γάμοι του Eλευθερίου Bενιζέλου και της Eλενας Σκυλίτση, στις 15 Σεπτεμβρίου του 1921, στο Xάιγκεϊτ του Λονδί- για το πσο σύντομο χρονικ διά-
νου, στην κατοικία του σερ Aρθουρ Kρσφιλντ και της συζύγου του Δομίνης Hλιάδη, κρης Eλληνα απ τη Σμύρνη που στημα θα μας στέγαζε το σπίτι, κα-
εγκαταστάθηκε στη Bρετανία. Eικονίζονται απ αριστερά, η λαίδη Kρσφιλντ (με τη φωτογραφική μηχανή), ο Σοφο- νείς απ τους δυο μας δεν ένοιωσε
κλής Bενιζέλος, η Eλενα, ο Eλευθέριος Bενιζέλος, η Kάθλιν Σ. Bενιζέλου και ο Kυριάκος Bενιζέλος. Στην πίσω σειρά την ευχαρίστηση που προκαλεί συ-
διακρίνονται ο σερ Aρθουρ Kρσφιλντ, ο Δημήτριος Kακλαμάνος και ο Δημήτριος Παπαλεξπουλος (φωτ.: Aρχείο «K»). νήθως η εγκατάσταση κάτω απ μια
καινούργια στέγη. Tα δωμάτια ήταν
Συνέχεια απ την 2η σελίδα τη, που και ενταφιάσθηκε. H χήρα το προαύλιο γεμάτο λουλούδια που πολύ μεγάλα και ήταν δύσκολο να ε-
1936, ο Bενιζέλος πέθανε στο Παρί- του Eλενα, γυρίζοντας απ την Kρή- είχαν αφεθεί εκεί ως φρος τιμής πιπλωθούν και τίποτε δεν έμοιαζε
σι. H σορς του μεταφέρθηκε σιδη- τη στην Aθήνα για να ασχοληθεί με στον άντρα της. Mέσα σ’ ένα μήνα α- λιγτερο με σπιτικ απ τον τερά-
ροδρομικώς στο Mπρίντιζι και απ τις προσωπικές της υποθέσεις και το π το θάνατο του Bενιζέλου, η Eλε- στιο εκείνο προθάλαμο, τα σαλνια
’κεί με πλοίο στη γενέτειρά του Kρή- σπίτι της στην οδ Λουκιανού, βρήκε να πρσφερε το σπίτι στη βρετανική και τα γραφεία, που πηγαινοερχ-

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

ντουσαν φίλοι και οπαδοί. Hταν -
μως το αρχηγείο που χρειαζταν
για τον ηγέτη του Bενιζελικού κμ-
ματος, ο οποίος βαθιά μέσα στην
καρδιά του ονειρευταν να ζήσει
στην Kρήτη, το αγαπημένο του νησί,
που είχε γεννηθεί».

Tο εσωτερικ
Tο σπίτι είναι χτισμένο στις χαμη-
λτερες πλαγιές του Λυκαβηττού. H
κύρια είσοδος απ τα δυτικά οδηγεί
στα μαρμάρινα σκαλοπάτια και απ
εκεί στην αίθουσα χορού, που την α-
ντιπαθούσε η Eλ. Bενιζέλου. H αί-
θουσα αυτή αποτελεί το κεντρικ
σημείο γύρω απ το οποίο έχει σχε-
διαστεί το σπίτι κι απ το οποίο μια
σκάλα οδηγεί στον πρώτο ροφο. H
τραπεζαρία, που συγκοινωνεί με την
αίθουσα χορού προς τα ανατολικά,
φέρνει τον επισκέπτη, μέσα απ μια
τζαμπορτα και πάνω απ ένα γεφυ-
ράκι, στη βεράντα που ο Tσρτσιλ
φωτογραφήθηκε με τον Aρχιεπίσκο-
πο Δαμασκην τον Δεκέμβριο του
1944. Προς τα ντια η αίθουσα χορού
συγκοινωνεί με το φωτειν και ηλι-
λουστο καθιστικ που έχει θέα προς
τον κάτω κήπο με το γρασίδι, τα μι-
κρά μονοπάτια και τις νεραντζιές
του, ενώ προς τα δυτικά συγκοινωνεί
με το μικρ πρωιν δωμάτιο που κα-
τά τη δεκαετία του 1940 χρησίμευε
ως γραφείο του πρέσβη.
Aν και η αίθουσα χορού δεν έχει
φυσικ φωτισμ, είναι ένας ελκυστι-
κς και χρήσιμος χώρος που εξυπη-
ρετεί πολλούς σκοπούς: δεξιώσεις
της πρεσβείας, διαλέξεις, σεμινάρια,
απονομές παρασήμων, συναυλίες
και εκθέσεις.
Oι κύριες αίθουσες υποδοχής, δη-
λαδή η αίθουσα χορού και η τραπε-
ζαρία, είναι διακοσμημένες με δια-
ζώματα, κορνίζες και άλλα διακοσμη-
τικά μοτίβα, στα οποία περιλαμβάνο-
νται ταιριαστά κλασικά τρίγλυφα και
μετπες. Tο σπίτι έχει διατηρήσει τα
κύρια εσωτερικά του χαρακτηριστι-
κά, ελάχιστα μως απ την αρχική
του επίπλωση με την εξαίρεση των
πολυελαίων. Tο εσωτερικ σχεδιά-
στηκε απ τον σερ Tσαρλς Aλομ της
White Allom, που ήρθε στην Aθήνα
κατά παράκληση της Eλενας. Πολλά
απ τα υλικά ήρθαν απ τη Bρετανία.
Tα πατώματα ήταν είτε δρύινα είτε
παρκέ, άριστης ποιτητας. Tη βι-
βλιοθήκη επίπλωσε ο Eλληνας επι-
πλοποις Φιλιππάκης. Oι σιδηροκα-
τασκευές ήταν του οίκου Στριμινέα.
H κεντρική θέρμανση ήταν απ την
Eλβετία (Scheier) και τα είδη υγιει-
νής απ τη Γερμανία (Goldenberg). Mαρμάρινα σκαλοπάτια, ιωνικοί κίονες τοποθετημένοι σε κομψά βάθρα και φατνωματική οροφή στον προθάλαμο ει-
Oι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις στην σδου του μεγάρου, στον οποίο εισέρχεται ο επισκέπτης αφού προηγουμένως έχει διαβεί το εξωτερικ προστώο και
κουζίνα έγιναν απ τον Σκαλιστήρη. την ωραία σιδερένια εξώθυρα που κατασκευάστηκε στο Λίβερπουλ (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).
Tα δύο φύλλα της μεγάλης μπρού-
ντζινης εξώπορτας, κατασκευασμέ- γάδι και αντλία. Aυτή η πράσινη αση μείο για τον Bενιζέλο, το οποίο θα της απφασης να επισκευαστεί το
να στο Λίβερπουλ, είναι ιδιαίτερα ευ- μέσα στην καρδιά της Aθήνας, με στέγαζε τα αρχεία και τα βιβλία του κτίριο της Πλατείας Kλαυθμώνος,
χάριστα στο μάτι, δεν προκαλούν - πορτοκαλιές, λεμονιές και άλλα ε- μετά το θάνατ του, αλλά η Eλενα α- δεν υπήρχε η παραμικρή πιθαντητα
μως την ίδια ευχαρίστηση ταν προ- σπεριδοειδή, κουτσουπιές, βερικο- ποφάσισε γρήγορα να πουλήσει το να συμφωνήσει το υπουργείο Eργων
σπαθεί κανείς ν’ ανοίξει την πρτα κιές, αμυγδαλιές, μπουκαμβίλιες και σπίτι και τα περισστερα απ τα πε- για την αγορά της οικίας Bενιζέλου.
με ένα ελαφρ τράβηγμα. άλλα δέντρα και θάμνους, αποτελεί ριεχμενά του, ενώ τα βιβλία στάλ- Aνέφερε πάντως στο Λονδίνο πως η
O κήπος και η βεράντα, που αρχικά καταφύγιο για πουλιά και χελώνες. θηκαν στο σπίτι του Bενιζέλου στη πρταση είχε πολλά πλεονεκτήματα.
είχαν σχεδιαστεί απ Aγγλους διαρ- Tον καιρ του Bενιζέλου η μεγάλη Xαλέπα, στην ιδιαίτερη πατρίδα του, Eυτυχώς η απφαση στο Λονδίνο
ρυθμιστές κήπων υπ την επίβλεψη συλλογή βιβλίων του ήταν τοποθε- την Kρήτη. ήταν θετική. Yστερα απ σύντομες
της Eλ. Bενιζέλου, έχουν υποστεί τημένη σε δρύινες βιβλιοθήκες στις και φιλικές διαπραγματεύσεις, το
πιο εκτεταμένες αλλαγές. Σ’ αυτές υπγειες αίθουσες που είναι ακμα H αγορά του σπιτιού βρετανικ Δημσιο αγρασε το σπίτι
περιλαμβάνεται η διαμρφωση, πριν γνωστές ως «Bιβλιοθήκη Bενιζέ- για το ποσ των 46.000 λιρών
απ μερικά χρνια, μιας μικρής πισί- λου». Mερικοί απ τους στενούς φί- H πρώτη αντίδραση του Σίντνεϊ Aγγλίας, που θεωρήθηκε πολύ καλή
νας στο χώρο που ήταν άλλοτε λαχα- λους και συνεργάτες του Bενιζέλου Oυτερλο στην προσφορά της Eλε- τιμή, αφού είχαν ξοδευτεί κάπου
νκηπος. O κήπος έχει δικ του πη- οραματίζονταν το σπίτι σαν ένα μνη- νας ήταν πως εν ψει της αμετακίνη- Συνέχεια στην 6η σελίδα

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 5


Oι κύριες αίθουσες υποδοχής, δηλαδή η αίθουσα χορού και η εικονιζμενη τραπεζαρία, είναι διακοσμημένες με δια-
ζώματα, κορνίζες και άλλα διακοσμητικά μοτίβα, στα οποία περιλαμβάνονται ταιριαστά κλασικά τρίγλυφα και μετ-
πες. Tο σπίτι έχει διατηρήσει τα κύρια εσωτερικά του χαρακτηριστικά, ελάχιστα μως απ την αρχική του επίπλωση,
με εξαίρεση τους πολυελαίους (φωτ.: περιοδικ «Kατοικία»).
Συνέχεια απ την 5η σελίδα
100.000 λίρες Aγγλίας για την ανέ-
γερσή του.
H Eλ. Bενιζέλου ήταν γενναιδω-
ρη. Xάρισε στον Oυτερλο το θωρα-
κισμένο αυτοκίνητο του Bενιζέλου,
μάρκας Πακάρ, που ήταν ολοκαί-
νουργιο. Oταν ο ττε Bρετανς υ-
πουργς Eξωτερικών Aντονι Iντεν
της έγραψε για να την ευχαριστήσει
για το ικανοποιητικ κλείσιμο της
συμφωνίας, εκείνη απάντησε: «Nοι-
ώθω βαθειά ικανοποίηση ξέροντας
πως το παλι μου σπίτι είναι τώρα ι-
διοκτησία του Bρετανικού Δημοσίου
και πως μπορεί έτσι να βοηθήσει, μέ-
6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
χρις ορισμένου σημείου τουλάχι-
στον, να εξυπηρετούνται στην Eλλά-
δα τα συμφέροντα της χώρας που
γεννήθηκα, που πέρασα ένα τσο
μεγάλο μέρος της ζωής μου και για
την οποία ο αείμνηστος σύζυγς μου
έτρεφε σ’ ολκληρη τη ζωή του, -
πως και εγώ, αισθήματα βαθύτατου
θαυμασμού».
Tο συμβλαιο με την Eλ. Bενιζέ-
λου είχε χρονολογία 30 Σεπτεμβρίου
1936 και η οικογένεια Oυτερλο ε-
γκαταστάθηκε την 1η Oκτωβρίου. Tα
αρχεία της πρεσβείας και τα έπιπλα
των γραφείων της ακολούθησαν στις
2 Δεκεμβρίου και το προσωπικ της
πρεσβείας μια μέρα αργτερα. Oι
πρώτες μέρες δεν ήταν χωρίς προ-
βλήματα. O Oυτερλο έγραφε πως
αυτς και η σύζυγς του πέρασαν
«εξαιρετικά δύσκολες μέρες αυτν
τον χειμώνα με την εγκατάστασή μας
στο σπίτι, με μια ολκληρη σειρά α-
π προβλήματα (απ τα οποία το χει-
ρτερο ήταν το θέμα των καυστήρων
πετρελαίου) και με την τακτοποίηση
του κήπου... Eργάτες πηγαινοέρχο-
νται συνεχώς».
Eγινε φανερ ευθύς εξ αρχής πως
θα ήταν λογικ να αγοραστεί και το
γειτονικ οικπεδο, προς τα ανατο-
λικά του κήπου, που βρίσκεται τώ-
ρα το κτίριο των γραφείων της πρε-
σβείας. H πρταση του Oυτερλο ή-
ταν να χρηματοδοτηθεί η αγορά αυ-
τού του οικοπέδου απ την πώληση
του τωρινού οικοπέδου του αγγλικα-
νικού ναού του Aγίου Παύλου (η τω-
ρινή εκκλησία έχει αρχίσει να γίνεται
αφρητη λγω θορύβου) και να χτι-
στεί νέα εκκλησία και νέα κατοικία
για τον εφημέριο στο καινούργιο οι-
κπεδο. O νας είναι ένα ιστορικ
κτίσμα του 19ου αιώνα και είναι ευ-
τύχημα που η πρταση του Oυτερ-
λο δεν υιοθετήθηκε.
Aρχικά η οικία Bενιζέλου στέγαζε
τα γραφεία της πρεσβείας και την οι-
κογένεια του πρέσβη. H Bιβλιοθήκη
Bενιζέλου και τα γειτονικά δωμάτια
με την ξύλινη επένδυση διαμορφώ-
θηκαν έτσι ώστε να χρησιμοποιού-
νται απ το πολιτικ τμήμα της πρε-
σβείας, τους εμπορικούς και προξε-
νικούς υπαλλήλους και τους ακο-
λούθους άμυνας. Mετά τον πλεμο
μως έγινε ολοφάνερο πως αυτ
δεν μπορούσε να αποτελέσει μνιμη
λύση. Δεν υπήρχε αρκετς χώρος
για λες τις λειτουργίες της πρε-
σβείας. Hδη απ τον Mάρτιο 1945 ο
πρέσβης Λίπερ συνιστούσε στο Λον-
δίνο την αγορά του γειτονικού οικο-
πέδου και την ανέγερση νέου κτιρί-
ου για τα γραφεία της πρεσβείας.
Δεκεμβριανά
H επίσκεψη του Oυίνστον Tσρ-
τσιλ τον Δεκέμβριο του 1944 ήταν
ασφαλώς το πιο συναρπαστικ απ
τα ιστορικά γεγοντα που γνώρισε
το σπίτι.
Στις 18 Oκτωβρίου 1944, λίγες μ-
νο μέρες μετά την Aπελευθέρωση
της Aθήνας, ο πρέσβης Pεξ Λίπερ
μπήκε στην Aθήνα μαζί με τον Xά-
ρολντ Mακμίλαν, πρεδρο υπουργ
για τη Mεσγειο και ουσιαστικά αρ-
χιτέκτονα της βρετανικής πολιτι-
κής. Hρθαν ακολουθώντας την ελ-
ληνική κυβέρνηση του Γεωργίου
Παπανδρέου. Hταν η πρώτη επίσκε-
ψη του Λίπερ στην πρεσβεία, που
του την είχαν περιγράψει ως το
«πρώτο μεγάλο ροζ σπίτι αριστε-
ρά». Παρέλαβε το σπίτι απ τους
Eλβετούς φύλακές του και μέσα σε
λίγα λεπτά η βρετανική σημαία κυ-
μάτιζε στη στέγη.
Oταν στις αρχές Δεκεμβρίου ξέ-
σπασαν μάχες στην Aθήνα ανάμεσα
στις μονάδες του EΛAΣ και τις δυνά-
μεις του στρατηγού Σκμπι, ο Λίπερ
έφερε στο κτίριο λο το προσωπικ
της πρεσβείας. Tις επμενες πέντε
εβδομάδες κάπου πενήντα άνθρω-
ποι κοιμντουσαν εκεί. Oι συνθήκες
ήταν σκληρές. Δεν υπήρχε θέρμαν-
ση, ηλεκτρικ φως ή τρεχούμενο νε-
ρ. O Mακμίλαν παρατήρησε πως
ευτυχώς είχαν γεμίσει λες τις μπα-
νιέρες. «Eχουμε μια λιμνούλα με
νούφαρα στον κήπο και σήμερα ανα-
καλύψαμε ένα εγκαταλελειμμένο
πηγάδι που κατά πάσαν πιθαντητα
θα μας δώσει τουλάχιστον νερ που
να είναι κατάλληλο για μαγείρεμα
και για λίγο πλύσιμο».
Oπως έλεγε ο Λίπερ, η πρεσβεία
δεν βρισκταν σε πολύ καλή τοπο-
θεσία απ άποψη προστασίας: ένα
μεγάλο σπίτι χτισμένο σε υπερυψω-
μένο έδαφος και ακμα πιο περίβλε-
πτο επειδή ήταν ροζ και εξακολου-
θούσε να υψώνει τη βρετανική ση-
μαία. Περισστερο ήταν εκτεθειμέ-
νο απ την πλευρά της λεωφρου
Kηφισίας (τώρα Bασ. Σοφίας), αλλά
καθώς οι καλύτερες κρεβατοκάμα-
ρες, πως και η τραπεζαρία και το
γραφείο του πρέσβη, ήταν απ εκεί-
νη τη μεριά, έπρεπε κανείς να κυ-
κλοφορεί με προσοχή στο συγκεκρι-
μένο τμήμα του κτιρίου.
O Λίπερ περιγράφει τα συνεχή πυ-
ρά απ ελεύθερους σκοπευτές που
προέρχονταν απ τις φτωχογειτο-
νιές πέρα απ την πρσοψη του κτι-
ρίου και λέει πως ο ήχος απ τις
σφαίρες ήταν «σαν μια μπάλα που
χτυπάει στον τοίχο ενς γηπέδου
για φάιβς» (είδος σκους). Oι κρε-
βατοκάμαρες της πρσοψης, καθώς
και η αίθουσα υποδοχής στην πρ-
σοψη, εκκενώθηκαν. H σύζυγος του
Λίπερ που, κατά τα λγια του Mακμί-
λαν, ήταν «μια πραγματικά υπέροχη
γυναίκα που πρωτοστατούσε με χά-
ρη και αξιοπρέπεια κατά τη διάρκεια
των πολλών εβδομάδων της πολιορ-
κίας», έγινε διαχειρίστρια ενς με-
γάλου ξενοδοχείου χρησιμοποιώ-
ντας σο γινταν γαλέτες του στρα-
τού, παστ βοδιν κια κονσέρβες
κρέατος για να ταΐζει το προσωπικ. Kισκι σε απομίμηση ιταλικής λοτζέτας και μικρή λίμνη στον κήπο, ο οποίος, παρά τις αλλαγές που υπέστη στο πα-
O Mακμίλαν και ο Λίπερ τνιζαν ρελθν, απηχεί την παραδοσιακή έμπνευση των Aγγλων για το τεχνητ τοπίο (σχεδιάστηκε απ Aγγλους διαρρυθμι-
πως δεν θα μπορούσε να υπάρξει ει- στές κήπων υπ την επίβλεψη της Eλενας Bενιζέλου). Eίναι μια πραγματική αση μέσα στην καρδιά της Aθήνας με
ρήνη χωρίς μια πολιτική λύση με βά- πορτοκαλιές, λεμονιές, κουτσουπιές, βερικοκκιές, αμυγδαλιές, μπουκαμβίλιες και άλλα δέντρα και φυτά που αποτε-
ση το διορισμ του Aρχιεπισκπου λούν καταφύγιο για πουλιά και χελώνες (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).
Δαμασκηνού ως αντιβασιλέα. O
Tσρτσιλ ήταν αντίθετος, μως, τα
επιχειρήματα του Mακμίλαν τελικά
έπιασαν. Tην παραμονή των Xρι-
στουγέννων ο Tσρτσιλ έφυγε αε-
ροπορικώς για την Aθήνα, συνοδευ-
μενος απ τον Aντονι Iντεν. Hθελε
να σχηματίσει ιδία αντίληψη για την
κατάσταση και να συναντήσει τον
Aρχιεπίσκοπο και τον πρωθυπουργ
Γεώργιο Παπανδρέου. O Tσρτσιλ
συμπάθησε αμέσως τον Aρχιεπίσκο-
πο και είδε πως ήταν ο κατάλληλος
άνθρωπος για να αναλάβει την αντι-
βασιλεία.
Για λγους ασφαλείας, ο Tσρτσιλ
κοιμταν στο βρετανικ πολεμικ
«Ajax» που είχε αγκυροβολήσει
στον ρμο του Φαλήρου, αλλά τα
μέλη της συνοδείας του πέρασαν το
μεγαλύτερο μέρος της δεύτερης
μέρας των Xριστουγέννων, καθώς
και τις δύο επμενες μέρες, στην
πρεσβεία. O Λίπερ αναθυμάται πως
ο Tσρτσιλ καθταν ατάραχος κατα-
μεσής στο γραφείο του, στη γραμμή
του πυρς. Aναφέρει επίσης μια πα-
ρατήρηση που έκανε ο Tσρτσιλ
προς τον Aρχιεπίσκοπο: «Θα με έ-
θλιβε πολύ η ιδέα τι οι καινούργιες
υποχρεώσεις που θα αναλάβει η O σερ Mάικλ Λιουέλιν Σμιθ, σημερινς ένοικος της βρετανικής πρεσβευτικής κατοικίας, φροντίζει τα λουλούδια στη
Mακαριτης Σας ως Aντιβασιλεύς βεράντα της. O πρέσβης επισκέφθηκε επανειλημμένα την Eλλάδα, πριν ξεκινήσει τη διπλωματική του σταδιοδρομία.
θα μπορούσαν να παρακωλύσουν Hρθε για πρώτη φορά το 1956. Tο 1962 μια υποτροφία του Bρετανικού Συμβουλίου τον έφερε στην Kρήτη για την εκ-
κατά οποιονδήποτε τρπο τα πνευ- πνηση μιας επιστημονικής μελέτης της δημοτικής μουσικής της περιοχής. Bάσει αυτής της μελέτης εξέδωσε το
ματικά σας καθήκοντα». Tο βράδυ 1965 το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «The Great Island: a study of Crete». Tο 1973 εκδθηκε το βιβλίο του «Ionian Vision,
της δεύτερης μέρας των Xριστου- Greece in Asia Minor 1919-1922», το οποίο είναι βασισμένο στη διδακτορική διατριβή που εκπνησε στην Oξφρδη με
γέννων ο Tσρτσιλ έγραψε ένα τη- θέμα τη σύγχρονη ελληνική ιστορία (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).
λεγράφημα στη σύζυγ του, απένα-
ντι στην οποία ένιωθε ένοχος επει- δηγεί απ τον Πειραιά στην Aθήνα, καταβεβλημένα πρσωπα των Eλλή- πραγματεύσεις υπ την προεδρία
δή την εγκατέλειψε την παραμονή μέσα σε ένα θωρακισμένο αυτοκίνη- νων γύρω απ το τραπέζι και ο του Aρχιεπισκπου, ο Tσρτσιλ έδω-
των Xριστουγέννων: «Eίχαμε μια το και με ισχυρή συνοδεία, και μίλη- Aρχιεπίσκοπος με το τεράστιο κα- σε συνέντευξη Tύπου στην πρε-
πολύ γνιμη μέρα και για την ώρα σα σε λες τις θαρραλέες γυναίκες λυμμαύχι του που τον έκανε να ξε- σβεία. Σχεδν λοι οι Aμερικανοί και
δεν θα πρέπει να εγκαταλείψουμε του προσωπικού της πρεσβείας που περνάει τα δύο μέτρα σε ύψος, νομί- Bρετανοί δημοσιογράφοι ήταν αντί-
κάθε ελπίδα για σημαντικά αποτελέ- πέρασαν τσες εβδομάδες σε συνε- ζω... Tα πάντα μπορεί να καταρρεύ- θετοι στη βρετανική πολιτική ή εξέ-
σματα. Tο πολεμικ «Ajax» είναι πο- χή κίνδυνο και ταλαιπωρία αλλά έ- σουν ανά πάσα στιγμή. Θα περιμέ- φραζαν έντονο σκεπτικισμ. Στους
λύ άνετο και απ ’κεί μπορεί κανείς χουν την πιο χαρούμενη διάθεση. H νουμε μια-δυο μέρες αν χρειαστεί ανταποκριτές έγινε σωματική έρευ-
να δει απ αρκετά κοντά τις μάχες κυρία Λήπερ τις εμπνέει δίνοντας το για να δούμε τι θα γίνει. Tουλάχι- να για πλα καθώς έμπαιναν στην
που γίνονται στις βρειες συνοικίες παράδειγμα... H σύσκεψη στο ελλη- στον βάλαμε τα δυνατά μας». πρεσβεία. H συνέντευξη δθηκε σε
του Πειραιά... Πήγα στην πρεσβεία νικ υπουργείο Eξωτερικών ήταν ι- Oσο οι Eλληνες –η κυβέρνηση και μια αίθουσα που ο Mπάιφορντ Tζ-
απ εκείνο τον μακρύ δρμο που ο- διαίτερα φορτισμένη. Oλα εκείνα τα το EAM/EΛAΣ– συνέχιζαν τις δια- Συνέχεια στην 8η σελίδα

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 7


O Oυίνστον Tσρτσιλ μαζί με τον Aρχιεπίσκοπο Δαμασκην στη βεράντα του μεγάρου, δεύτερη μέρη των Xριστου-
γέννων 1944. Παρακολουθεί ο Oσμπερτ Λάνκαστερ, ακλουθος Tύπου. Στη συνάντηση που προηγήθηκε, ο Aγγλος
πρωθυπουργς ανακοίνωσε στον Aρχιεπίσκοπο τι θα ζητήσει απ τον βασιλιά Γεώργιο να διορίσει τον Δαμασκην α-
ντιβασιλέα (φωτ.: Nτιμίτρι Kέσελ).
Συνέχεια απ την 7η σελίδα
ουνς, ένας απ τους Bρετανούς α-
νταποκριτές, περιγράφει ως τη με-
γάλη αίθουσα συνεδριάσεων που ή-
ταν διακοσμημένη με ένα μικρ χρι-
στουγεννιάτικο δεντράκι στολισμέ-
νο με μπαλίτσες απ μπαμπάκι και
μερικά αξιοθρήνητα στολίδια. Kατά
πάσαν πιθαντητα η αίθουσα αυτή
ήταν η τωρινή αίθουσα χορού. Στο
κτίριο επικρατούσε παγωνιά. «O ή-
χος απ τις μάχες που συνεχίζο-
νταν στου Φιλοπάππου και στου
Ψυρρή, μια πυκνοκατοικημένη πε-
ριοχή ντια απ την Πλατεία Oμο-
νοίας και βορειοδυτικά απ την
Aκρπολη, γέμιζε το δωμάτιο με ε-
κνευριστικ θρυβο». Eδώ ο Tσρ-
τσιλ υπερασπίστηκε την πολιτική
του μπροστά σε μια ομάδα δύσπι-
στων δημοσιογράφων.
8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
O Tσρτσιλ επέστρεψε στο Λονδί-
νο στις 29 Δεκεμβρίου έχοντας πε-
τύχει τον αντικειμενικ του σκοπ:
να κάνει τα αντιμαχμενα μέρη να
συνομιλήσουν. O βασιλιάς Γεώργιος
B’ εξέδωσε διάγγελμα με το οποίο
διριζε επίσημα τον Aρχιεπίσκοπο
ως αντιβασιλέα και δεχταν να γίνει
δημοψήφισμα για τη μοναρχία ταν
θα το επέτρεπαν οι συνθήκες. Πολύ
σύντομα ο EΛAΣ κατέθεσε τα πλα.
O Tσρτσιλ ξαναγύρισε έξι εβδομά-
δες αργτερα και τα πλήθη που εί-
χαν γεμίσει την Πλατεία Συντάγμα-
τος του επιφύλαξαν ενθουσιώδη υ-
ποδοχή.
Oλα αυτά τα γεγοντα ξανάρθαν
στη μνήμη κατά τη διάρκεια ενς
γεύματος που παρέθεσε το 1980 ο
ττε πρέσβης Iαν Σάδερλαντ προς
τιμήν του Xάρολντ Mακμίλαν, που
ττε πια ήταν ο λρδος Στκτον. Tο
γεύμα αυτ ήταν κατά κάποιον τρ-
πο ιστορικ γεγονς. O Mακμίλαν εί-
χε έρθει στην Aθήνα για να παραλά-
βει το πρώτο Διεθνές Bραβείο Ωνά-
ση για τον άνθρωπο και τον Πολιτι-
σμ “Oλυμπία” ως πρεδρος της
Eπιτροπής για τη Διάσωση της
Aκροπλεως. Παρντες ήταν επίσης
ο Παναγιώτης Kανελλπουλος, κι
αυτς πρώην πρωθυπουργς που
στα χρνια του πολέμου είχε παίξει
σημαντικ ρλο στα γεγοντα της
Aιγύπτου και της Eλλάδας, και ο
Γιάννης Γεωργάκης, ττε πρεδρος
του Iδρύματος Ωνάση, που κατά την
περίοδο που αναφέραμε ήταν ιδιαί-
τερος γραμματεύς του Aρχιεπισκ-
που Δαμασκηνού.
Στην αίθουσα χορού της πρεσβεί-
ας υπάρχει μια πολύ γνωστή φωτο-
γραφία του Nτιμίτρι Kέσελ που δεί-
χνει τον Tσρτσιλ να διασχίζει τη
βεράντα της πρεσβείας με ένα με-
γάλο πούρο κολλημένο στα χείλη, έ-
χοντας δεξιά του τον Aρχιεπίσκοπο.
Λίγες πρωθυπουργικές επισκέψεις
σε πρεσβείες μπορεί να έχουν γίνει
με τέτοια έλλειψη ανέσεων και σε
τσο επικίνδυνες συνθήκες.
Iδανικ για πρεσβεία
Aυτ που κάνει το σπίτι τσο κα-
τάλληλο για πρεσβεία είναι αυτ
που πιθανώς είχε υπψη του ο Aνα-
στάσιος Mεταξάς ταν το σχεδίαζε
για έναν πολιτικ και τη σύζυγ του.
Tσο οι πολιτικοί σο και οι διπλω-
μάτες που εκπροσωπούν τη χώρα
τους χρειάζονται έναν καλ και λει-
τουργικ συνδυασμ δημσιων και
ιδιωτικών χώρων. O πολιτικς μπο-
ρεί να βρει κάτι τέτοιο σε ένα συν-
δυασμ ιδιωτικής κατοικίας και δη-
μσιων γραφείων που δέχεται
τους πολυάριθμους επισκέπτες
του. Eνας πρέσβης πρέπει να συν-
δυάσει και τα δύο σ’ ένα σπίτι που
κατοικεί και δέχεται, μια που παρ’ -
λες τις αλλαγές στην άσκηση της δι-
πλωματίας, η πρεσβευτική κατοικία
είναι βασικά ένα μέρος που άν-
θρωποι που παίζουν κάποιο ρλο
στη ζωή της χώρας τους πρέπει να
θέλουν να έρχονται, και οι δεξιώ-
σεις συμβάλλουν σ’ αυτ. Σχεδιάζο-
ντας το σπίτι της οδού Λουκιανού
σαν τη δημσια κατοικία ενς δια-
κεκριμένου πολιτικού, που θα είχε
μως και ευρύχωρα και ευχάριστα ι-
διωτικά δωμάτια, ο Mεταξάς, χωρίς
να το συνειδητοποιεί, δημιούργησε
μια τέλεια πρεσβεία. Aυτ ακριβώς
το στοιχείο του σπιτιού δεν άρεσε
στην Eλενα που το έβρισκε υπερβο-
λικά μεγάλο και καταθλιπτικ.
Tο ευπροσάρμοστο των δημ-
σιων χώρων του σπιτιού αποτελεί
μεγάλο πλεονέκτημα. H μεγάλη αί-
θουσα χορού μπορεί να χρησιμο-
ποιηθεί σαν χώρος για δεξιώσεις,
συναυλίες, σεμινάρια ή συνέδρια.
Oργανώνουμε επίσης εκεί εμπορι-
κές εκθέσεις υλικών επίπλωσης,
προϊντων περιποίησης του σώμα-
τος, εξαρτημάτων αυτοκινήτων και
άλλων ειδών. H πλακστρωτη βερά-
ντα είναι ιδεώδης για υπαίθριες δε-
ξιώσεις ή για ένα χορ το καλοκαί-
ρι. H Bιβλιοθήκη Bενιζέλου στον
κάτω ροφο είναι ένας θαυμάσιος
χώρος για συγκεντρώσεις και μι-
κρτερης κλίμακας σεμινάρια ή συ-
νεντεύξεις Tύπου. Eτσι το σπίτι εί-
ναι ένα κτίριο πολλαπλών χρήσεων,
κατάλληλο για την πολύπλευρη
δουλειά μιας σύγχρονης πρεσβεί-
ας. Tα ιδιαίτερα ελληνικά χαρακτη-
ριστικά του –η λαμπρή αρχιτεκτονι-
κή του Mεταξά, η άυλη παρουσία
του Bενιζέλου, οι εικνες του Bύ-
ρωνα και κλασικών ελληνικών αρ-
χαιοτήτων, ο πίνακας του Xατζηκυ-
ριάκου–Γκίκα– καθιστούν το σπίτι
ένα ταιριαστ σύμβολο των πολύ
στενών ιστορικών και συναισθημα-
τικών δεσμών που ενώνουν τη Bρε-
τανία και την Eλλάδα.
Σημείωση: 1. Mάικλ Λιουέλιν Σμιθ, «H
Bρετανική Πρεσβεία στην Aθήνα», έκδο-
ση της βρετανικής πρεσβείας, Aθήνα
1998. H «Kαθημερινή» και η Tράπεζα
Coutts της Eλβετίας είναι χορηγοί αυτής
της έκδοσης.
 Πολιτικές εξελίξεις 1932-36
Aπ την εκλογική ήττα του Bενιζέλου το 1933 έως την παλινρθωση της μοναρχίας
Tου Θάνου Bερέμη
Kαθηγητή Πολιτικής Iστορίας του Πανεπιστημίου
Aθηνών, Προέδρου του Eλληνικού Iδρύματος
Eυρωπαϊκής και Eξωτερικής Πολιτικής

KAΘΩΣ η τελευταία τετραετία του

Eλ. Bενιζέλου (1928–1932) πλησίαζε
προς το τέλος της, οι εσωτερικές
διχνοιες στο στρατπεδο των Φι-
λελευθέρων αυξάνονταν. O ίδιος ο
Bενιζέλος πρβαλε πέρα απ τις
πραγματικές διαστάσεις τον κίνδυ-
νο της παλινρθωσης της μοναρ-
χίας, ελπίζοντας τι η κοινή απειλή
θα συσπείρωνε για μια ακμα φορά
τους παλιούς οπαδούς του υπ την
ηγεσία του.
Παρά την αδύναμη μως θέση του
μοναρχισμού το 1932, ο Bενιζέλος ε-
ξαπέλυσε εκστρατεία κατά των αντι-
πάλων του με προειδοποιήσεις (21
Iουνίου 1932) τι ποτέ δεν θα επιτρε-
πταν στο Λαϊκ Kμμα να έρθει
στην εξουσία αν δεν αναγνώριζε επί-
σημα το καθεστώς της αβασίλευτης
δημοκρατίας. H απειλή υπονοούσε
την επέμβαση του αναγεννημένου
Στρατιωτικού Συνδέσμου υπ τον
στρατηγ Aλέξανδρο Oθωναίο.
Στις 30 Oκτωβρίου ο ίδιος ο αρχη-
γς του Λαϊκού Kμματος Παναγής
Tσαλδάρης έθεσε προσωριν τέλος
στη διαμάχη αναγνωρίζοντας μετά
τις εκλογές την αβασίλευτη δημο-
κρατία και εξασφαλίζοντας έτσι τη O Eλευθέριος Bενιζέλος σε μία απ τις τελευταίες κοινοβουλευτικές του εμφανίσεις, πριν απ την εκλογική ήττα της
διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέ- 5ης Mαρτίου 1933. Aριστερά του (με το καπέλο στο χέρι) ο Γεώργιος Kαφαντάρης, υπουργς Oικονομικών στην τε-
σμου και την ψήφο ανοχής των Φιλε- λευταία κυβέρνηση Bενιζέλου (Iαν.–Mαρτ. 1933).
λευθέρων προκειμένου να σχηματί-
σει κυβέρνηση μειοψηφίας στις 5
Nοεμβρίου. Στις 13 Iανουαρίου 1933,
μως, ο αρχηγς των Φιλελευθέρων
απέσυρε την εμπιστοσύνη του κμ-
ματς του και η κυβέρνηση Tσαλδά-
ρη έπεσε.
H μείωση της εκλογικής δύναμης
των κατακερματισμένων βενιζελι-
κών στις εκλογές του Σεπτεμβρίου
τους ανάγκασε να συσπειρωθούν και
πάλι υπ τον Bενιζέλο. H συνεργασία
αυτή ενίσχυσε την αυτοπεποίθηση
της παράταξης και την οδήγησε σε
άμεση εκλογική αναμέτρηση με το
Λαϊκ Kμμα. Στις εκλογές τις 5ης
Mαρτίου 1933 η «Hνωμένη Aντιπολί-
τευσις» με 527.200 ψήφους κέρδισε
136 έδρες, ενώ ο «Eθνικς Συνασπι-
σμς» των βενιζελικών, που συγκέ-
ντρωσε 528.656 ψήφους, χάρη στην
ιδιοτυπία του πλειοψηφικού συστή-
ματος, εξασφάλισε μνον 110 έδρες.
Oταν η νίκη της αντιβενιζελικής
παράταξης έγινε φανερή, ο Πλαστή-
ρας δήλωσε στον Bενιζέλο τι σκ-
πευε να εμποδίσει με κίνημα την α-
νάληψη της εξουσίας απ το Λαϊκ
Kμμα. O φβος της παλινρθωσης,
που είχε καλλιεργηθεί επίμονα τον
προηγούμενο χρνο, καθώς και ο
πανικς της απώλειας της εξουσίας
ύστερα απ δέκα σχεδν χρνια βε- Tην 1η Mαρτίου 1935, βενιζελικοί αξιωματικοί, με πλήρη κάλυψη του Bενιζέλου, επιχειρούν να ανατρέψουν τον Tσαλ-
νιζελικής κυριαρχίας στο κοινοβού- δάρη με ένα κίνημα πρωτοφανές σε αριθμ εμπλεκομένων και έκταση. Tο κίνημα καταστέλλεται και ο Bενιζέλος ε-
λιο εξηγούν την απφαση του στρα- γκαταλείπει την Eλλάδα στις 12 Mαρτίου. Στη φωτογραφία στιγμιτυπο απ την πρώτη δίκη των κινηματιών που άρ-
τηγού πως και την ολιγωρία του Bε- χισε στις 18 του ίδιου μήνα στο Στρατοδικείο Aθηνών. Στην πρώτη σειρά, απ δεξιά: Xρ. Tσιγάντες, I. Στεφανάκος, Xρ.
νιζέλου προκειμένου να τον εμποδί- Tριανταφυλλίδης και I. Tσιγάντες. Oι μεγάλες εκκαθαρίσεις βενιζελικών αξιωματικών, μετά την καταστολή του κινή-
Συνέχεια στην 10η σελίδα ματος, έθεσαν σε κίνηση τις δυνάμεις που οδηγούσαν στην παλινθρωση της μοναρχίας.

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 9

Στις 18 Mαρτίου 1936 ο Eλευθέριος Bενιζέλος αφήνει την τελευταία του πνοή στο Παρίσι. H σορς του μεταφέρεται σιδηροδρομικώς στη Mασσαλία και απ
εκεί στα Xανιά της Kρήτης με το πολεμικ πλοίο «Παύλος Kουντουριώτης». Στη φωτογραφία, γαλλικ στρατιωτικ απσπασμα αποδίδει στο νεκρ τιμές πρω-
θυπουργού (φωτ.: Iδρυμα Iστορίας Eλ. Bενιζέλου).
Συνέχεια απ την 9η σελίδα
σει. O τελευταίος, σύμφωνα με δική
του μαρτυρία, αποπήρε τον Πλαστή-
ρα λέγοντάς του τι δεν ήταν φτιαγ-
μένος για δικτάτορας, χωρίς μως
και να ασκήσει την επιρροή του επά-
νω στον κινηματία οπαδ του για να
τον εμποδίσει.
Παρά την ευκολία με την οποία ο
Πλαστήρας κατρθωσε να ελέγξει
προσωρινά τα πράγματα, σύντομα έ-
γινε φανερή η απροθυμία της βενιζε-
λικής ανώτατης ηγεσίας του στρα-
τού να συνεργαστεί μαζί του. O ίδιος
ο Bενιζέλος διαπραγματεύτηκε χω-
ρίς την συγκατάθεσή του τον σχημα-
τισμ κυβέρνησης στρατηγών που
θα μεταβίβαζε την εξουσία στο Λαϊ-
κ Kμμα. Eτσι ο Bενιζέλος, μολον-
τι δεν είχε θελήσει ή μπορέσει να ε-
μποδίσει το κίνημα, ήταν αυτς που
έβγαλε την χώρα τη στιγμή εκείνη α-
π το πολιτικ αδιέξοδο. H προσπά-
θεια του στρατηγού εν αποστρατεία
Πλαστήρα να εμποδίσει την ανάληψη
της εξουσίας απ το Λαϊκ κμμα
προκάλεσε αναζωπύρωση του αμοι-
βαίου μίσους ανάμεσα στους παλι-
ούς αντιπάλους του Διχασμού. Στις 6
Iουνίου 1933, μια δολοφονική απ-
πειρα εναντίον του Bενιζέλου δίχα-
σε για μια ακμη φορά τη χώρα.
Tα τρία ζητήματα που συγκέντρω-
σαν αμέσως το ενδιαφέρον των δύο
μεγάλων αντίπαλων παρατάξεων στη
νέα Bουλή ήταν η προσπάθεια του υ-
πουργού Στρατιωτικών Kονδύλη να
αγνοήσει το Aνώτατο Στρατιωτικ
Συμβούλιο (αποτελούμενο κυρίως α-
π βενιζελικούς) και να πετύχει την
έγκριση του Kοινοβουλίου για τρο-
ποποίηση της επετηρίδας των αξιω-
ματικών, η επιδίωξη της κυβέρνησης
Tσαλδάρη να αλλάξει τον εκλογικ
10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
νμο και η απφαση του Λαϊκού Kμ-
ματος να στηρίξει την υποψηφιτητα
του Aλέξανδρου Zαΐμη για επανε-
κλογή στο αξίωμα του προέδρου της
Δημοκρατίας. Mολοντι και τα τρία
θέματα ρυθμίστηκαν με συμβιβασμ
και αμοιβαίες υποχωρήσεις, και οι
δύο παρατάξεις είχαν πειστεί τι οι
διαφορές τους δεν μπορούσαν να
λυθούν παρά μνο με στρατιωτικ
πραξικπημα. Στον τομέα αυτ οι βε-
νιζελικοί διέθεταν τα ισχυρτερα ε-
ρείσματα, ενώ ο δυναμικς άντρας
της αντιβενιζελικής παράταξης Γ.
Kονδύλης περίμενε τους αντιπάλους
του να κινηθούν πρώτοι για να τους
χτυπήσει.
Tην 1η Mαρτίου 1935, βενιζελικοί
αξιωματικοί, με πλήρη κάλυψη του
Bενιζέλου, επιχείρησαν να ανατρέ-
ψουν τον Tσαλδάρη με ένα κίνημα
πρωτοφανές σε αριθμ εμπλεκομέ-
νων και έκταση. Oι κινηματίες, που ι-
σχυρίζονταν τι προστάτευαν προ-
ληπτικά τη Δημοκρατία απ αρατες
απειλές, φρντιζαν φυσικά και για
την προστασία των επαγγελματικών
τους κεκτημένων απ επιβουλή της
αντιβενιζελικής κυβέρνησης. Oι εν-
δοπαραταξιακές έριδες υπήρξαν τε-
λικά η καταστροφή των βενιζελικών
αξιωματικών που απομακρύνθηκαν
ομαδικά απ το στρατ και έδωσαν
στον Kονδύλη την ευκαιρία να κατα-
στείλει το χαοτικ αυτ κίνημα.
Παλινρθωση
της μοναρχίας
Oι μεγάλες εκκαθαρίσεις βενιζε-
λικών αξιωματικών που πραγματο-
ποιήθηκαν στο στρατ, το ναυτικ
και την αεροπορία, μετά την κατα-
στολή του κινήματος, έθεσαν σε κί-
νηση τις δυνάμεις που οδηγούσαν
στην παλινρθωση της μοναρχίας.
Oι εκλογές της 9ης Iουνίου 1935 (με
αποχή των Φιλελευθέρων) εξασφά-
λισαν στον Tσαλδάρη συντριπτική
νίκη (65,04%), ενώ ο Mεταξάς που
βάσισε την προεκλογική του εκ-
στρατεία στην παλινρθωση της
μοναρχίας, πως και οι άλλοι ακραί-
οι βασιλφρονες, κέρδισαν μικρ-
τερα ποσοστά. Παρά την απροθυμία
του Tσαλδάρη να υποστηρίξει την
παλινρθωση της μοναρχίας, οι
στατιωτικοί, με επικεφαλής τον
Kονδύλη, ανέλαβαν και πάλι πρω-
τοβουλίες, αναγκάζοντας τον πρω-
θυπουργ σε παραίτηση και τη
Bουλή να αποφασίσει στις 10 Oκτω-
βρίου, με 82 μνο ψήφους (αφού α-
ποχώρησαν 165 βουλευτές υπ τον
Tσαλδάρη), την κατάργηση του α-
βασίλευτου καθεστώτος και τη διε-
νέργεια δημοψηφίσματος στις 3
Nοεμβρίου.
Tο δημοψήφισμα της 3ης Nοεμ-
βρίου που επανέφερε τη μοναρχία
ξεπέρασε σε νοθεία το προηγούμε-
νο του 1924, με 97% υπέρ της βασι-
λείας. Eτσι ο Γεώργιος B΄ βασίστηκε
στο στρατ για να εδραιώσει τη βα-
σιλεία του και αργτερα στη δικτα-
τορία Mεταξά. Λίγες ημέρες αργ-
τερα, ο βασιλιάς επέστρεψε στην
Eλλάδα, ήρθε μως σε σύγκρουση
με τον «ισχυρ άνδρα» Kονδύλη και
διέλυσε τη μονπλευρη Eθνοσυνέ-
λευση, επιζητώντας νομιμοποίηση
της παλινρθωσης.
Tα αποτελέσματα των εκλογών
της 26ης Iανουαρίου 1936 έδωσαν
στους υποστηρικτές της μοναρχίας
143 έδρες και στους Δημοκρατι-
κούς 141. Tο Kομμουνιστικ Kμμα
Eλλάδος με 15 έδρες γινταν ο
ρυθμιστής του μελλοντικού κυβερ-
νητικού σχήματος. Oι μυστικές συ-
νεννοήσεις του Λαϊκού και του
Kμματος των Φιλελευθέρων (με ε-
πικεφαλής τον Σοφούλη) με τους
κομμουνιστές κοινοποιήθηκαν απ
τους τελευταίους στον Tύπο, δυ-
σχεραίνοντας έτσι την κοινοβου-
λευτική λύση.
Eπιθυμία
για συμφιλίωση
H τελευταία επιθυμία του Bενιζέ-
λου στην εξορία υπήρξε η συμφιλίω-
ση των δύο παρατάξεων, βενιζελι-
κών – βασιλικών με πρωταγωνιστή
τον Γεώργιο. Mεταμορφώνοντας την
επιθυμία του σε βάσιμη ελπίδα ο Bε-
νιζέλος επικροτούσε την ενέργεια
του ανώτατου άρχοντα να αντικατα-
στήσει τον Aλέξανδρο Παπάγο στη
θέση του υπουργού Στρατιωτικών με
τον Iωάννη Mεταξά. Στις 5 Mαρτίου
1936 ο Παπάγος είχε αναφέρει στο
Γεώργιο τι οι ένοπλες δυνάμεις δεν
θα ανέχονταν κυβέρνηση βενιζελι-
κών, με αποτέλεσμα να προκαλέσει
τη δική του κατάργηση. O Bενιζέλος
θεώρησε τον διορισμ του Mεταξά
απφαση του Γεωργίου «να πατάξει
επιτέλους τας διηνεκείς επεμβάσεις
των στρατιωτικών παραγντων».
Στην ίδια επιστολή της 9ης Mαρτίου
1936 έγραφε «Mε την ενέργειά του
αυτήν ο Bασιλεύς ανέκτησε πλήρως
ακέραιον το κύρος του, τσον απα-
ραίτητον δια την οριστικήν επάνο-
δον της χώρας εις κανονικν πολιτι-
κν βίον». Δέκα μέρες αργτερα ο
μεγάλος Kρητικς ηγέτης άφηνε την
τελευταία του πνοή στο Παρίσι χω-
ρίς να έχει αντιληφθεί την πραγματι-
κή σημασία της βασιλικής ενέργειας.
 Eλλάδα και Bρετανία
O Γεώργιος B΄ και ο Iωάννης Mεταξάς σε φωτογραφίες εποχής. Tα άμεσα και βραχυπρθεσμα κέρδη, καθώς και οι μακροπρθεσμοι στχοι που διαμορφώθηκαν
στο πλαίσιο των δυνατοτήτων που δημιουργούσε το δυαδικ καθεστώς Mεταξά – Γεωργίου, υπήρξαν οι πρωταρχικοί και αποφασιστικοί παράγοντες που καθ-
ρισαν και στήριξαν τη στάση της βρετανικής κυβερνήσεως έναντι της δικτατορίας. (φωτ.: «Iστορία του Eλληνικού Eθνους», τμος IE΄, εκδ. «Eκδοτική Aθηνών»).
Tου Iωάννη Σ. Kολιπουλου
Kαθηγητή της Nεώτερης Iστορίας στο Tμήμα
Iστορίας και Aρχαιολογίας του AΠΘ
OI ΣXEΣEIΣ ανάμεσα στη Bρετανία
και την Eλλάδα κατά το δεύτερο ήμι-
συ της δεκαετίας του ’30 χαρακτηρί-
ζονταν απ έλλειψη αμοιβαιτητας,
που είναι το συνηθισμένο γνώρισμα
των σχέσεων ανάμεσα σε μια μεγάλη
δύναμη και μια μικρή χώρα. Στη συ-
γκεκριμένη περίπτωση, την έλλειψη
αμοιβαιτητας επέτειναν ορισμένοι
παράγοντες, πως η απουσία κοινο-
βουλευτικού ελέγχου στην Eλλάδα,
οι δεσμοί του βασιλιά Γεωργίου B΄ με
τη Bρετανία και η εξάρτηση του Iω-
άννη Mεταξά απ τον Γεώργιο, που
έθεταν την ελληνική κυβέρνηση σε
ιδιαίτερα μειονεκτική θέση έναντι
της βρετανικής.
H βρετανική κυβέρνηση προσπά-
θησε να παραμείνει έξω απ τις πο-
λιτικές και πολιτειακές διαμάχες που
συγκλνισαν την Eλλάδα, απ το βε-
νιζελικ κίνημα του Mαρτίου του
1935 ώς την εγκαθίδρυση δικτατο-
ρίας τον Aύγουστο του 1936. H κρίση
μως της Aιθιοπίας (1935–1936) και η
συνακλουθη ανάγκη να διασφαλι-
σθεί η συνεργασία της Eλλάδος με
τη Bρετανία, σε περίπτωση ιταλο-
βρετανικού πολέμου, έπεισε τους
Oι σχέσεις των δύο χωρών την περίοδο 1935–1941
Bρετανούς να θέσουν κατά μέρος
τους ενδοιασμούς τους και να καλ-
λιεργήσουν σχέσεις στενής συνερ-
γασίας με την ελληνική κυβέρνηση.
H συνεργασία αυτή ευνοούσε τη θέ-
ση των πολιτικών εκείνων στοιχείων
που προωθούσαν την πραξικοπημα-
τική αλλαγή του πολιτεύματος και τη
δημιουργία και παγίωση μονοκομμα-
τικού κράτους των βασιλοφρνων –
αντιβενιζελικών μ’ επικεφαλής τον
βασιλιά και σήμαινε αναγνώριση των
συνταγματικών εκτροπών.
H στάση αυτή της βρετανικής κυ-
βερνήσεως διαμορφώθηκε στο
πλαίσιο της αναζωπυρώσεως του
παλαιού διχασμού σε βενιζελικούς –
δημοκρατικούς και αντιβενιζελικούς
– βασιλφρονες και της διασπάσεως
των δύο παρατάξεων σε πληθώρα
ρευστών πολιτικών σχηματισμών
πάνω σε θέματα αρχών και πολιτι-
κής σκοπιμτητας, που χαρακτήρι-
ζαν την πολιτική ζωή της χώρας την
εποχή αυτή. Στο πλαίσιο της ρευ-
στής καταστάσεως που δημιουργού-
σε η πολυδιάσπαστη των πολιτικών
δυνάμεων, καθοριστική για τη βρε-
τανική πολιτική υπήρξε η άποψη τι
η παλινρθωση της μοναρχίας στο
πρσωπο του έκπτωτου βασιλιά, ο
οποίος ήταν αγγλφιλος και είχε υ-
ποσχεθεί να εξασφαλίσει τη συνερ-
γασία της ελληνικής κυβερνήσεως
με τη βρετανική, αποτελούσε σχετι-
κή εγγύηση απρσκοπτης και στε-
νής συνεργασίας των δύο χωρών, σ’
εποχή μάλιστα που η Bρετανία έκρι-
νε πως είχε ανάγκη απ φιλικές χώ-
ρες στη Mεσγειο.
Στηρίζοντας
το καθεστώς Mεταξά
O βρετανικς παράγων λειτούργη-
σε ως καταλύτης: επέσπευσε την έ-
κβαση της πολιτικής – πολιτειακής
κρίσεως που είχε εκδηλωθεί στην
Eλλάδα και έμμεσα την επηρέασε
αλλά δεν την προκάλεσε ούτε την
καθρισε. H πολιτική κρίση και συνα-
κλουθη καθεστωτική αλλαγή του
1935 ήταν αποτέλεσμα της βαθιάς
κρίσεως εξουσίας, που οι καταβολές
της ανάγονταν στις πολιτικές ανω-
μαλίες της περιδου 1915–1924, και
που παρουσίασε ιδιαίτερη ένταση
μετά το κίνημα του Mαρτίου του
1935. Προϊν της ίδιας κρίσεως ήταν
και το δικτατορικ καθεστώς που ε-
πιβλήθηκε απ τον Mεταξά τον Aύ-
γουστο του 1936. H δικτατορία ήταν
η απληξη της γενικής περιφρονή-
σεως προς τη συνταγματική νομιμ-
τητα απ το 1915 και μετά, καθώς και
της συγχύσεως αρχών και σκοπών
KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH
με σκοπιμτητες και μέσα στην επι-
δίωξη κομματικών και παραταξιακών
συμφερντων. Oσο για τη σχέση της
βρετανικής κυβερνήσεως με τη δι-
κτατορία, μπορεί να υποστηριχθεί με
αρκετή ασφάλεια – με βεβαιτητα,
σχεδν – τι οι Bρετανοί ήσαν μάλ-
λον αμέτοχοι στην εγκαθίδρυση της
δικτατορίας μολοντι δεν δίστασαν
να εκμεταλλευτούν λες τις ευκαι-
ρίες που πρσφερε το ιδιτυπο δι-
κτατορικ καθεστώς στην Eλλάδα,
εξασφαλίζοντας για τα βρετανικά
συμφέροντα στη χώρα προνομιακή
μεταχείριση.
Tα άμεσα και βραχυπρθεσμα κέρ-
δη, καθώς και οι μακροπρθεσμοι
στχοι που διαμορφώθηκαν στο
πλαίσιο των δυνατοτήτων που δημι-
ουργούσε το δυαδικ καθεστώς Mε-
ταξά – Γεωργίου, υπήρξαν οι πρω-
ταρχικοί και αποφασιστικοί παράγο-
ντες που καθρισαν και στήριξαν τη
στάση της βρετανικής κυβερνήσεως
έναντι της δικτατορίας. Oπως και
στην περίπτωση της μοναρχικής πα-
λινορθώσεως, η βρετανική κυβέρνη-
ση διαμρφωσε την πολιτική της έ-
ναντι της δικτατορίας με βάση κυ-
ρίως τα άμεσα κέρδη που ανέμενε α-
π την Eλλάδα και άσχετα απ τις
τυχν πολιτικές προτιμήσεις της
Συνέχεια στην 12η σελίδα
11
H απρριψη του ιταλικού τελεσίγραφου στις 28 Oκτωβρίου 1940 έγινε δεκτή με ενθουσιασμ απ τον ελληνικ λα και προκάλεσε εκδηλώσεις θαυμασμού σε
λο τον ελεύθερο κσμο. Tτε, ουσιαστικά, συνδέθηκε οργανικά και η ελληνική πολεμική προσπάθεια με τη μεγάλη σύρραξη που συγκλνιζε τον κσμο απ
τον Σεπτέμβριο του 1939 (φωτ.: Πολεμικ Mουσείο, Aθήνα).
Συνέχεια απ την 11η σελίδα
βρετανικής πολιτικής ηγεσίας ή τις
πιθανές μακροπρθεσμες επιπτώ-
σεις της συνεργασίας με τη δικτατο-
ρία στις ελληνοβρετανικές σχέσεις.
Oι Bρετανοί ήσαν σε θέση να εκτιμή-
σουν τη χρησιμτητα του Mεταξά, ο
οποίος ήταν ουσιαστικά ένας ευάλω-
τος δικτάτορας, επειδή δεν είχε ε-
ρείσματα στο στράτευμα και έτσι
μπορούσε, στην αρχή τουλάχιστον,
να αποπεμφθεί απ την εξουσία αν
γινταν επικίνδυνος για τον βασιλιά
ή ταν έπαυε να είναι χρήσιμος και
συνεργάσιμος.
Aυτή η διάγνωση, που επηρέασε
τη στάση της βρετανικής κυβερνή-
σεως στο αρχικ στάδιο της δικτατο-
ρίας, είχε μια σημαντική αδυναμία:
προϋπέθετε μιαν απσταση ασφα-
λείας του βασιλιά απ τον δικτάτορα
και της μοναρχίας γενικά απ το δι-
κτατορικ καθεστώς. Θεωρητικά,
μια τέτοια απσταση δεν φαινταν
ανέφικτη, δεδομένου τι ο βασιλιάς
ήλεγχε το σώμα των αξιωματικών και
μπορούσε να έχει εναλλακτικές λύ-
σεις στο καθεστώς του Mεταξά. Στην
πράξη μως, και ανεξάρτητα ίσως α-
π τις επιδιώξεις του Γεωργίου, η
μοναρχία ταυτίστηκε ολοένα και πε-
ρισστερο με τη δικτατορία· σε τέ-
τοιο βαθμ μάλιστα ώστε να πιστεύ-
εται τι η πτώση του δικτάτορας θα
συμπαρέσυρε και τον βασιλιά. H δια-
πίστωση αυτή, σε συνδυασμ με την
12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
προνομιακή μεταχείριση των βρετα-
νικών συμφερντων στην Eλλάδα
και τις υποσχέσεις του δικτάτορας
για συνεργασία σε περίπτωση πολέ-
μου στη Mεσγειο, εξασφάλισε στο
δικτατορικ καθεστώς την αμέριστη
υποστήριξη της βρετανικής κυβερ-
νήσεως.
Mονομερή προνμια
Aπ την πλευρά της η Bρετανία εί-
χε εξασφαλίσει μια ιδεώδη σχέση με
την Eλλάδα. H βρετανική κυβέρνηση
είχε επιβάλει στην ελληνική κατά τη
διάρκεια της διεθνούς κρίσεως του
1935–1936 μια ειδική σχέση, που εξα-
σφάλιζε στη Bρετανία λα τα πλεο-
νεκτήματα μιας συμμαχίας χωρίς τις
σχετικές υποχρεώσεις. H παρουσία
του Γεωργίου στην Eλλάδα και η θέ-
ση του σε σχέση με τον Mεταξά, σε
συνδυασμ με τη δεινή θέση της
Eλλάδας έναντι της επεκτατικής Iτα-
λίας και της αναθεωρητικής Bουλγα-
ρίας, εξασφάλιζε στη Bρετανία μια
φιλική Eλλάδα, χωρίς να χρειάζεται η
δέσμευση της χώρας με ελληνοβρε-
τανική συμμαχία. H Bρετανία μπο-
ρούσε να υπολογίζει, σε περίπτωση
ιταλοβρετανικού πολέμου, στη χρη-
σιμοποίηση των ελληνικών λιμανιών
και νησιών απ το βρετανικ ναυτικ
και την αεροπορία. O ίδιος ο δικτά-
τορας δεν έπαυε να διαβεβαιώνει τη
βρετανική κυβέρνηση για την αφο-
σίωσή του στη Bρετανία και να υπ-
σχεται αυτά που επιθυμούσαν οι
Bρετανοί απ την Eλλάδα: προνο-
μιακή μεταχείριση των βρετανικών
συμφερντων σε καιρ ειρήνης και
συνεργασία σε καιρ πολέμου. Στο
πλαίσιο αυτών των διαβεβαιώσεων
μάλιστα, ο Mεταξάς πρτεινε το
1938 και τη σύναψη ελληνοβρετανι-
κής συμμαχίας που θα προετοίμαζε
και θα διευκλυνε τη συνεργασία
των δυο χωρών σε καιρ πολέμου·
αλλά η πρταση απορρίφθηκε γιατί η
συμμαχία δεν συνέφερε τη Bρετα-
νία, κατά κύριο λγο επειδή θα δημι-
ουργούσε ανεπιθύμητες υποχρεώ-
σεις απέναντι στην Eλλάδα και, κατά
δεύτερο, επειδή η επίσημη σύνδεση
με τη δικτατορική κυβέρνηση της
Eλλάδας θα εξέθετε τη βρετανική
κυβέρνηση.
H κυβέρνηση της Bρετανίας απέ-
κλειε την ανάληψη συμβατικών υπο-
χρεώσεων απέναντι στην Eλλάδα ε-
νσω α) υπήρχε ο κίνδυνος να ε-
μπλακεί η Bρετανία σε βαλκανικ
πλεμο εξαιτίας των εδαφικών δια-
φορών ανάμεσα στις χώρες της πε-
ριοχής, β) δεν φαινταν να βελτιώ-
νεται αισθητά η αμυντική ικαντητα
της Eλλάδας και να τονίζεται η «με-
σογειακή» πλευρά της πολεμικής
της προπαρασκευής σε βάρος της
«βαλκανικής» και γ) δεν άλλαζε ριζι-
κά η ισορροπία δυνάμεων στη Mεσ-
γειο υπέρ της Bρετανίας και σε βά-
ρος της Iταλίας. Aυτά ήσαν και τα
βασικά σημεία στα οποία υπήρχε μια
ανομολγητη και σχεδν αγεφύρω-
τη διαφορά απψεων ανάμεσα στις
δυο κυβερνήσεις· αυτά και η τάση
των Bρετανών να υποτιμούν τις αμυ-
ντικές δυναττητες της Eλλάδας,
καθώς και η τάση των Eλλήνων να υ-
περτιμούν τη στρατηγική αξία της
χώρας και τις δυναττητες της Bρε-
τανίας να παράσχει αποτελεσματική
στρατιωτική βοήθεια. H διάσταση α-
πψεων, στο τελευταίο ιδίως σημείο,
ήταν σοβαρή, επειδή η ελληνική
στρατιωτική και πολιτική ηγεσία της
εποχής εκτιμούσε την κατάσταση
και τις εξελίξεις με βάση στρατηγικά
δεδομένα και την πολεμική τέχνη και
τεχνολογία περασμένων εποχών·
αυτή ήταν και η απσταση που χώρι-
ζε, σον αφορά με τη δυναττητα
παροχής στρατιωτικής βοήθειας
στην Eλλάδα, τις βρετανικές διαθέ-
σεις απ τις ελληνικές προσδοκίες.
Aν αυτή ήταν η πολιτική της Bρε-
τανίας απέναντι στην Eλλάδα, γεν-
νάται το ερώτημα αν δεν μπορούσε
η ελληνική κυβέρνηση να χαράξει
διαφορετική γραμμή, λιγτερο εξαρ-
τημένη απ τη βρετανική. Mια τέτοια
γραμμή προϋπέθετε: α) σωστή πολε-
μική προπαρασκευή, β) συνετή ευε-
λιξία στις διακρατικές σχέσεις για τη
μεγιστοποίηση των διαπραγματευτι-
κών δυνατοτήτων της χώρας, και, γ)
πραγματικά ισχυρή κυβέρνηση. Aλλά
η πολεμική προπαρασκευή της χώ-
ρας, που είχε ως βασικ στχο την ε- αποτέλεσμα να διεξαχθεί η τελική α-
ξουδετέρωση της βουλγαρικής απει- ναμέτρηση με τη Γερμανία για να ε-
λής με την οχύρωση των συνρων ξυπηρετηθούν πολιτικές κυρίως
προς τη Bουλγαρία, ήταν προβλημα- σκοπιμτητες. Eνσω διαρκούσαν ο
τική. H εξωτερική πολιτική, εξάλλου, πλεμος και η πολιτικοστρατιωτική
κάθε άλλο παρά ευέλικη θα μπορού- κρίση του Aπριλίου του 1941, αφενς
σε να χαρακτηρισθεί· παρέμεινε ε- αυξήθηκε η εξάρτηση της ελληνικής
ξαρτημένη απ τη βρετανική πολιτι- κυβερνήσεως απ τη βρετανική και
κή, ιδίως στην αντιμετώπιση της επε- αφετέρου συντελέσθηκε η εξάρ-
κτατικής Iταλίας. Tέλος, η κυβέρνη- θρωση και διάλυση του καθεστώτος
ση της Eλλάδος, μολοντι ισχυρή α- που είχε εγκαθιδρυθεί τον Aύγουστο
πέναντι στους αντιπάλους της στο ε- του 1936, με την αποκοπή λων των
σωτερικ, ήταν ανίσχυρη απέναντι δεσμών αλληλεξαρτήσεως των βασι-
στη βρετανική κυβέρνηση. Eίναι α- κών φορέων της εξουσίας. Tα πολιτι-
λήθεια τι οι δυναττητες της Eλλά- κά και στρατιωτικά στοιχεία που εί-
δος ν’ αναπτύξει πολιτική αντίθετη χαν εκβιάσει την καθεστωτική αλλα-
προς τα συμφέροντα της Bρετανίας γή το 1935 και στηρίξει τη βασιλευ-
ήσαν περιορισμένες· είναι μως επί- μενη δικτατορία που ακολούθησε,
σης αλήθεια τι η ελληνική κυβέρνη- είτε αποδεσμεύτηκαν απ τον βασι-
ση αντί ν’ αυξήσει αυτές τις δυνατ- λιά, πως οι αξιωματικοί που συνθη-
τητες τις περιρισε ακμη περισσ- κολγησαν με τους Γερμανούς, τον
τερο, υπονομεύοντας την ουδετερ- Aπρίλιο του 1941, είτε παραμερίστη-
τητα της χώρας απέναντι στις μεγά- καν, πως ο Aλέξανδρος Παπάγος –
λες δυνάμεις και εξασθενίζοντας τη σοι δεν ακολούθησαν τον Γεώργιο
θέση της χι μνο απέναντι στη Γερ- στην εξορία. H νέα κυβέρνηση, εξάλ-
μανία και την Iταλία αλλά και απένα- λου, απ βενιζελικούς κυρίως, ούτε
ντι στη Bρετανία. Xωρίς την υποστή- περισστερο αντιπροσωπευτική ή-
ριξη του λαού και με το φβο πάντα ταν απ την προηγούμενη ούτε άλλη
της αποπομπής απ την εξουσία, ί- νομιμτητα διέθετε απ’ αυτή που α-
σως και με την υποστήριξη ορισμέ- ντλούσε απ τον βασιλιά. O ίδιος ο
νων βρετανικών κύκλων, η ττε κυ- βασιλιάς, που είχε δώσει τη συγκα-
βέρνηση της Eλλάδος διαμρφωσε τάθεσή του για την εγκαθίδρυση της
μια στάση απέναντι στη βρετανική δικτατορίας, διακυβεύοντας έτσι τη
κυβέρνηση που την καθιστούσε δέ- νομιμτητα του θεσμού που εκπρο-
σμια των επιδιώξεων της Bρετανίας σωπούσε, ήταν ο μνος φορέας της
στην Eγγύς Aνατολή. O αντιστράτηγος Aλέξανδρος Παπάγος, αρχηγς του ελληνικού Γενικού εξουσίας που διέθετε κάποια, έστω
Eπιτελείου Στρατού, υπήρξε ο κύριος υπεύθυνος της αμυντικής προσπά- και αμφιλεγμενη, νομιμτητα – που
Στα χρνια θειας της Eλλάδος και της κατευθύνσεως των επιχειρήσεων κατά τον πλε- έμελλε μως ν’ αμφισβητηθεί και αυ-
μο του 1940–41. τή στα χρνια που ακολούθησαν.
του ελληνοϊταλικού
πολέμου
H υπονμευση της ουδετερτη-
τας της χώρας επιταχύνθηκε με την
έκρηξη του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου,
που απομάκρυνε επίσης το ενδεχ-
μενο ελληνοβρετανικής συμμαχίας
για τη χάραξη κοινής αμυντικής πο-
λιτικής έναντι της Iταλίας. O πλε-
μος απομάκρυνε, ακμη, την Eλλά-
δα απ το κέντρο των στρατηγικών
συμφερντων της Bρετανίας, ώ-
σπου η ιταλική επίθεση εναντίον της
Eλλάδας τον Oκτώβριο του 1940, και
ιδίως η ελληνική αντίσταση, επανέ-
φεραν τη χώρα στο πλαίσιο των βρε-
τανικών συμφερντων, για τον λγο
κυρίως τι ο πλεμος στην Aλβανία
δέσμευε και καθήλωνε υπολογίσι-
μες ιταλικές δυνάμεις. H πλευρά αυ-
τή του ελληνοϊταλικού πολέμου, και
ιδίως το ενδεχμενο να καταστεί η
Eλλάς βρετανικ προγεφύρωμα στα
Bαλκάνια, τοποθέτησαν τη χώρα
στους στρατηγικούς στχους και
της Γερμανίας. H σημασία αυτή της
Eλλάδος για τη Bρετανία και τη Γερ-
μανία ήταν ο λγος που η δεύτερη
προσπάθησε να μεσολαβήσει για
τον τερματισμ του ελληνοϊταλικού
πολέμου και η πρώτη επιδίωξε ν’ α-
ποτραπεί μια τέτοια μεσολάβηση.
Tτε, ουσιαστικά, συνδέθηκε οργα-
νικά και η ελληνική πολεμική προ-
σπάθεια με τη μεγάλη σύρραξη που
συγκλνιζε τον κσμο απ τον Σε-
πτέμβριο του 1939.
H γερμανική απειλή φανέρωσε
προς στιγμήν τη σοβαρή διάσταση α-
πψεων ανάμεσα στην ελληνική και
τη βρετανική κυβέρνηση, σχετικά με Eλληνες οπλοπολυβολητές στο αλβανικ μέτωπο το χειμώνα του 1940–41. H ιταλική επίθεση εναντίον της Eλλάδας
την αντιμετώπιση της απειλής αυ- τον Oκτώβριο του 1940 και ιδίως η ελληνική αντίσταση επανέφεραν τη χώρα στο πλαίσιο των βρετανικών συμφερ-
τής, αλλά η διάσταση συγκαλύφθηκε ντων, για το λγο κυρίως τι ο πλεμος στην Aλβανία δέσμευε και καθήλωνε υπολογίσιμες ιταλικές δυνάμεις (φωτ.:
ύστερα απ βρετανικές πιέσεις, με Πολεμικ Mουσείο, Aθήνα).

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 13

 Πλεμος και κουλτούρα
H βρετανική πρεσβεία και η διαμάχη για την πολιτισμική ηγεμονία στην Eλλάδα
Tου Xάγκεν Φλάισερ νιστές τους, χωρίζουν την πολιτι-
Kαθηγητή Nε τερης Eυρωπαϊκής Iστορίας στική προπαγάνδα σε εκπαιδευτική
Πανεπιστημίου Aθηνών και μη. Aκρογωνιαίο λίθο της πρώ-
της αποτελεί το νεοϊδρυθέν «Iνστι-
O ΓEPMANO–γαλλικ
ς ανταγωνι- τούτο Aγγλικών Σπουδών» στο ο-
σμ
ς του 19ου αιώνα για την πολιτι- ποίο, ήδη στα τέλη 1938, συρρέουν
σμική πρωτοκαθεδρία κρίθηκε κι 4.000 μαθητές, κατατροπώνοντας
αυτ
ς με την έκβαση του A΄ Παγκο- τα ανταγωνιστικά ιδρύματα. Γρήγο-
σμίου Πολέμου. H κατάσταση έγινε ρα ιδρύεται παράρτημα στη Θεσσα-
εκ νέου ρευστή μετά τη ναζιστική α- λονίκη επίσης με επιτυχία, την ο-
ναρρίχηση στην εξουσία το 1933. H ποία
μως οι Γερμανοί προσπαθούν
«Γερμανική Aκαδημία» –που το να μειώσουν αποδίδοντάς την πρω-
1925 είχε ιδρυθεί βασικά με αμυντι- τίστως στην αθρ
α προσέλευση του
κούς στ
χους, επιδιώκοντας δηλα- (τ
τε) ισχυρού ισπανο–εβραϊκού
δή το σπάσιμο του γαλλικής ε- στοιχείου της μακεδονικής πρωτεύ-
μπνεύσεως πολιτισμικού αποκλει- ουσας – γεγον
ς που, υποτίθεται, α-
σμού του Pάιχ– αναπτύσσει πλέον πωθούσε πολλές «καλές» χριστιανι-
μεγαλεπήβολα σχέδια. Aπ
τις πε- κές οικογένειες και τον προσφυγικ

ριοχές που επιλέγονται για την εξά- πληθυσμ

...
πλωση της γερμανικής γλώσσας και Στην πραγματικ
τητα, οι επιτελι-
κουλτούρας, τα Bαλκάνια συγκε- κοί της βρετανικής πολιτιστικής ε-
ντρώνουν το κύριο ενδιαφέρον. Στα πέλασης δι
λου δεν περιορίζουν
τέλη του 1933, απ
τα 17 παραρτή- την πελατεία τους με κριτήρια εκλε-
ματα της Γερμανικής Aκαδημίας σε κτικής ιδεολογικής «συγγένειας».

λο τον κ
σμο, τα 7 βρίσκονται σε Aφεν
ς αντλούν απ
γερμαν
φο-
ελληνικές π
λεις. Σύντομα η γερμα- βες ή αντιφασιστικές πληθυσμιακές
νική Kulturpolitik συναγωνίζεται την ομάδες (και πέραν των Eβραίων, οι
ανάλογη προπαγάνδα της φασιστι- οποίοι άλλωστε πριν απ
το 1933 ή-
κής Iταλίας, ενώ το 1936 εκτινάσσε- ταν ανοιχτοί και στη γερμανική
ται στα ύψη, εκμεταλλευ
μενη τους Kulturpolitik), παράλληλα
μως δεν
Oλυμπιακούς Aγώνες του Bερολί- αποκλείουν το (θεωρητικά τουλάχι-
νου, με την (πρωτ
γνωρη) τελε- στον) άλλο άκρο του φάσματος. Tην
τουργική μεταφορά της φλ
γας, κα- άνοιξη του 1939, σε σύσκεψη στην
θώς και την προβεβλημένη χρημα- αγγλική πρεσβεία, ο νέος ένοικ
ς
τοδ
τηση των ανασκαφών στην αρ- της Sir Michael Palairet συμφωνεί
χαία Oλυμπία απ
τον Xίτλερ προ- με τον πρ
εδρο του Bρετανικού
σωπικά (συγγραφικά κέρδη απ
το O σερ Σίντνεϊ Oυτερλο, πρεσβευτής στην Aθήνα το διάστημα 1933–39, ήταν Συμβουλίου ως προς τη ανάγκη δι-
«Mein Kampf»!). Hδη
μως απ
το εκείνος που έπεισε τη βρετανική κυβέρνηση να αγοράσει την οικία Bενιζέλου. είσδυσης στην καθεστωτική νεο-
1935, το γαλλικ
κοινοβούλιο είχε Tο 1935 προειδοποίησε το Φρεϊν Oφις τι η Aγγλική είχε πέσει τέταρτη με- λαία EON. Mια επιτυχία σε βάρος
αυξήσει σημαντικά τα κονδύλια για ταξύ των ξένων γλωσσών στην Eλλάδα και υπήρξε πολυμήχανος στη διαμάχη των παράλληλων γερμανικών προ-
τη διατήρηση του προβαδίσματος, μεταξύ Γαλλίας, Γερμανίας, Iταλίας και Aγγλίας για την πολιτισμική πρωτοκα- σπαθειών «θα βάρυνε περισσ
τερο
ενώ ταυτ
χρονα εισέρχεται στο στί- θεδρία στη χώρα μας (φωτ.: Bρετανική Kρατική Kαλλιτεχνική Συλλογή). απ
τις ενδεχ
μενες “αρνητικές α-
βο μια δύναμη, η οποία απ
το τέ- ντιδράσεις”» εκ μέρους των παρα-
λος του προηγούμενου πολέμου εί- θιοπικής κρίσης παραμερίζονται οι «κακ
κεφα» στο συνάδελφ
του. δοσιακά αγγλ
φιλων Φιλελευθέρων
χε παρακολουθήσει αφ’ υψηλού τις ενδοιασμοί στο Λονδίνο για μια γε- Προλαμβάνοντας την κλιμάκωση και άλλων αντικαθεστωτικών.
έριδες των άλλων για πολιτισμικ
νικ
τερη αναθεώρηση της πολιτι- της «μεγάλης» πολιτικής, οι αντα- Aπ
τον Σεπτέμβριο του ’39,
ταν
«προσηλυτισμ
». σμικής στρατηγικής. Για το 1937 γωνιστές εντείνουν και διευρύνουν οι εμπ
λεμες πλέον δυνάμεις αντι-
Tον Nοέμβριο 1935, υπ
μνημα πολλαπλασιάζεται ο προϋπολογι- τις ενέργειές τους: παροχή υποτρο- παρατίθενται στο ουδέτερο ακ
μη
του Bρετανού πρεσβευτή (minister) σμ
ς του νεοϊδρυθέντος British φιών, ομιλίες διακεκριμένων επι- ελληνικ
έδαφος, οι αναστολές
Sir Sydney Waterlow προειδοποιού- Council. Tην ίδια χρονιά οι Bρετα- στημ
νων ή λογοτεχνών, συναυλίες μπαίνουν οριστικά σε δεύτερη μοί-
σε το Φ
ρεϊν Oφις
τι η Aγγλική εί- νοί μπαίνουν στη γερμανογαλλική και εκθέσεις, κινηματογραφικές και ρα. Eτσι, στη «μεγάλης στρατηγικής
χε πέσει στη τέταρτη θέση μεταξύ διαμάχη αυτοπροβολής επ’ ευκαι- θεατρικές παραστάσεις – σε βαθμ
σημασίας» Kαβάλα,
που μαίνεται
των ξένων γλωσσών στην Eλλάδα, ρία του 100–χρονου ιωβιλαίου του να διαμαρτύρονται ντ
πιοι καλλιτέ- αμφίρροπη αγγλο–γερμανική πολι-
με απ
σταση
χι μ
νον απ
τα γαλ- Πανεπιστημίου Aθηνών: ο Wate- χνες για αθέμιτο «ανταγωνισμ
». τιστική μάχη, προσλαμβάνεται λέ-
λικά και τα γερμανικά, αλλά και απ’ rlow ανακοινώνει την ίδρυση και Oπως και στις παραμονές του A΄ Πα- κτωρ ένας αξιωματούχος της EON
αυτά τα ιταλικά. Oσο καιρ
το Λον- χρηματοδ
τηση μιας έδρας Aγγλι- γκοσμίου Πολέμου, ιδρύονται ή α- (με διπλή υπηκο
τητα και αμφιλε-
δίνο επαναπαυ
ταν στο πλεονέκτη- κών στο εορτάζον ίδρυμα. Oι νασυστήνονται διμερείς
μιλοι,
- γ
μενη φήμη) που φέρνει μαζί του
μα της παραδοσιακής ελληνοαγγλι- Aγγλοι δεν αρκούνται
μως στο
- πως ο Aγγλο–ελληνικ
ς του οποίου «προίκα» 200 νεαρούς φαλαγγίτες
κής φιλίας, οι ανερχ
μενες φασιστι- τι έτσι ισορροπούν με τις τρεις α- προεδρεύει ο Waterlow. O τελευταί- στο αγγλικ
ινστιτούτο. Eπεκτείνε-
κές δυνάμεις επένδυαν χρήμα και νταγωνίστριες δυνάμεις: ο καθη- ος αποδεικνύεται πολυμήχανος ή ται λοιπ
ν η αντιπαράθεση στα ε-
κ
πο. Eν τούτοις, ενώ «η αίγλη και η γητής Routh διαμηνύει υπηρεσια- πολυπράγμων. Προωθεί θεατρικές παρχιακά κέντρα, στα οποία οι α-
επιρροή της Mεγ. Bρετανίας λίγο κά πως «σε ένα–δύο χρνια θα συ- περιοδείες
πως του περίφημου νταγωνιστές αποδίδουν διαρκώς
κινδύνευαν απ
την πολιτισμική ντρίψουμε κάθε άλλη ξένη προπα- «Old Vic», του οποίου η επιτυχία α- μεγαλύτερη σημασία.
προπαγάνδα των Γάλλων ή των Iτα- γάνδα, αφού έχουμε την πιο σπου- ναστατώνει τους Γερμανούς. Eπί- Στην «κοιτίδα του πολιτισμού» με
λών», η Γερμανία συνδύαζε αποτε- δαία γλώσσα, τα περισστερα χρή- σης υποστηρίζει το αίτημα της ελ- τους πολλαπλούς συμβολικούς συ-
λεσματικά την πολιτιστική με την οι- ματα και είμαστε η καλύτερη πα- ληνικής ποδοσφαιρικής ομοσπον- νειρμούς, η διαπάλη των κυρι
τε-
κονομική και πολιτική διείσδυση ρέα [a much better set of δίας για την αποστολή ικανού ρων μνηστήρων, Γερμανών και Bρε-
στην Eλλάδα. Mε την παλιν
ρθωση fellows]»... Hδη την άνοιξη του ’38 Aγγλου προπονητή με έξοδα του τανών, είναι πιο έντονη απ’
,τι σε

μως του αγγλ

φιλου Γεωργίου B΄ ο αμερικαν
ς πρεσβευτής επιση- Bρετανικού Συμβουλίου. Tο Φ
ρεϊν άλλες χώρες και οξύνεται ακ
μα πε-
παρουσιάστηκε μια ανέλπιστη ευ- μαίνει
τι οι «Bρετανοί προηγού- Oφις εγκρίνει, αν και παρατηρεί
τι ρισσ
τερο στην πρώτη φάση του πο-
καιρία για την προώθηση της διδα- νται στην κούρσα». Tο τίμημα είναι το «να συμπεριληφθεί το ποδσφαι- λέμου, πριν δηλαδή εμπλακεί η
σκαλίας της Aγγλικής στη μέση και
τι η αγγλική πρεσβεία έχει μετα- ρο στη κατηγορία “πολιτισμς” κά- Eλλάδα. Xρησιμοποιείται κάθε μέσο
στην ανωτάτη εκπαίδευση. τραπεί σε «κέντρο προπαγάνδας», νει τον ρο κάπως ελαστικ». εντυπωσιασμού, αυτοπροβολής, α-
Mε την κορύφωση της ιταλο–αι-
πως ο Waterlow παραπονιέται Oι Bρετανοί,
πως και οι ανταγω- μοιβαίας επιτήρησης, αλλά και υπο-

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

 Στα τελευταία χρνια
της δεκαετίας του ’30
οι ανταγωνίστριες χώρες
(και κυρίως η Γερμανία
και η M. Bρετανία),
εντείνουν τις προσπάθειές
τους για την πολιτισμική
πρωτοκαθεδρία
στην Eλλάδα και διευρύ-
νουν τις ενέργειές τους
(παροχή υποτροφιών,
συναυλίες, εκθέσεις,
κινηματογραφικές
και θεατρικές παραστάσεις
κ.ά.). Στο πλαίσιο αυτών
των προσπαθειών
ο πρεσβευτής Oυτερλο
προωθεί θεατρικές
περιοδείες, πως
του περίφημου αγγλικού
θιάσου «Old Vic».
Aριστερά: Kρυπτογραφικ
τηλεγράφημα του Oυ-
τερλο για την επίσκεψη
του «Old Vic» στην Eλλάδα
(αρχείο X. Φλάισερ).
Δεξιά: Διαφημιστική κατα-
χώριση («Kαθημερινή»,
25.3.39) του Bασιλικού Θε-
άτρου της Eλλάδος για
τις παραστάσεις του «Old
Vic» (απ το αρχείο
του Kωστή Mπαστιά, που
τα χρνια εκείνα
ήταν γενικς διευθυντής
του Bασιλικού Θεάτρου, το
οποίο αργτερα μετονομά-
σθηκε σε Eθνικ Θέατρο).

ν
μευσης. Eν τούτοις, στο Bρετ. απ
ρριψη των πολιτιστικών μοντέ-
Συμβούλιο και στους «παλαιούς» λων της «Nέας Tάξης».
του (λ
γω των νέων καθηκ
ντων
ραγδαίως αυξαν
μενου) προσωπι- Πρωτοκαθεδρία
κού της πρεσβείας, αλλά ακ
μη και
στα γερμανικά ιδρύματα διατηρείται Ωστ
σο, παραμονές της απελευ-
για αρκετ
καιρ
μια «αντιπολιτευ
- θέρωσης, οι Γάλλοι διαβλέπουν ήδη
μενη» τάση που, παρά τις άνωθεν ε- μια δειν
τερη απειλή για τη πρωτο-
ντολές, δεν θέλει να συγχέει πολιτι- καθεδρία τους στην Eλλάδα – τη νι-
στική αποστολή και προπαγάνδα. κηφ
ρα επιστροφή της «αγγλοσαξω-
νικής προπαγάνδας». Πράγματι, τον
Oταν, το Nοέμβριο του 1940, η ελ-
Aύγουστο του 1945, το Φ
ρεϊν Oφις
ληνική κυβέρνηση κλείνει τα ξένα
εγκρίνει προτάσεις του νέου Bρετα-
ινστιτούτα «για λ
γους ασφαλείας»,
νού πρέσβη στην Aθήνα, Rex Leeper,
οι Bρετανοί (και οι Γάλλοι) οργανώ-
για δυναμική αντιμετώπιση της αυ-
νουν – με ανοχή της Aστυνομίας –
ξανομένης πολιτιστικής δραστηριο-
μαθήματα σε ιδιωτικά σπίτια για μι-
τήτας των Pώσων και Γάλλων, εξαι-
κρές ομάδες «bona fide» μαθητών.
τίας της «ζωτικής σημασίας να επη-
Tον Mάρτιο του 1941 διακ
πτονται
και αυτά, ενώ τα αρχεία των αγγλι- ρεάσουμε EMEIΣ την κοινή γνώμη
κών παραρτημάτων μεταφέρονται στην Eλλάδα» – μια απο τις δύο ση-
στη Mέση Aνατολή εν
ψει της ανα- μαντικ
τερες χώρες για τα βρετανι-
μεν
μενης εισβολής της Bέρμαχτ. κά συμφέροντα στην Eυρώπη (sic!).
Παρά ταύτα, οι Bρετανοί λογαριά- Eπονται χρ
νιες αλληλοσυγκρου-
ζουν ήδη την επιστροφή. Λίγες μέ-
μενες παρεμβάσεις και πιέσεις των
ρες πριν απ
την αποχώρηση, απο- ενδιαφερ
μενων «ξένων παραγ
-
περατώνεται μια, μεθοδολογικά, ντων» προς τις ελληνικές αρχές. Tε-
νέα σειρά γλωσσικών μαθημάτων λικά, το 1950/51, το «αγγλικ
λ
μπι»
για το γραμμ
φωνο. Oι μήτρες των (με μικρή σχετικά υποστήριξη απ
α-
δίσκων φυλάγονται επιμελώς για μερικανικής πλευράς) σημειώνει το
μελλοντική χρήση στην ελεύθερη αποφασιστικ
βήμα για την εκπ
ρ-
πλέον Eλλάδα. θηση του φρουρίου: την ανάδειξη
H λαίλαπα της ιταλογερμανικής των Aγγλικών ως πρώτης ξένης
Kατοχής αδυνατεί να αλλάξει τα κα- γλώσσας – πράγμα που, κατά τη γαλ-
θιερωμένα στον πολιτισμικ
τομέα, λική πρεσβεία, σήμαινε
τι «η γλώσ-
αν και οι εισβολείς προσπαθούν να σα μας σύντομα θα περιοριστεί στη
αρπάξουν τη μοναδική ευκαιρία να γενιά των σαραντάρηδων» και θα κα-
σπάσουν την αγγλογαλλική «πολιτι- ταλήξει «απλώς σε προσ
ν μιας πο-
σμική ηγεμονία». Στην κατεχ
μενη λιτισμένης και κατ’ ανάγκην περιορι-
Aθήνα, απ
ντων των Bρετανών, η σμένης ελίτ».
χαμηλ
φωνη παρουσία της ηττημέ- O σερ Mάικλ Πάλερετ, πρεσβευτής στην Aθήνα απ τον Iούνιο του 1939 μέ-
νης Γαλλίας εξακολουθεί να επι- Σημείωση: Tο άρθρο αυτ βασίζεται στο αρ-
χρι την αναχώρηση απ την Eλλάδα του βασιλιά και της κυβέρνησης, τον χειακ υλικ των εμπλεκομένων κρατών,
σκιάζει τις βαρύγδουπες καμπάνιες Aπρίλιο του 1941. Tο 1939 οι επιτελικοί της βρετανικής πολιτιστικής επέλα- το οποίο έχει ερευνηθεί απ τον γράφο-
των κατακτητών. Aπ
τις χιλιάδες σης δεν επιλέγουν την πελατεία τους με κριτήρια εκλεκτικής ιδεολογικής ντα με την προοπτική της συγγραφής μιας
που απεγνωσμένα ζητούν εγγραφή «συγγένειας» αλλά απευθύνονται τσο στις γερμανφοβες ή αντιφασιστι- μονογραφίας για το θέμα της πολιτισμι-
στο Γαλλικ
Iνστιτούτο, οι περισσ
- κές πληθυσμιακές ομάδες σο και στο άλλο άκρο του φάσματος. (φωτ.: κής προπαγάνδας των μεγάλων Δυνάμε-
τεροι διαδηλώνουν συνειδητά την National Portrait Gallery). ων στην Eλλάδα.

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 15

H οικία Bενιζέλου στην οδ Λουκιανού 2, σήμερα κατοικία του Bρετανού πρέσβη στην Aθήνα. Περιβάλλεται απ φαρ-
διές πρασιές και κατάφυτους κήπους, και ο επισκέπτης της, που την προσεγγίζει υποχρεωτικά απ την εικονιζμενη
δυτική ψη, αντιλαμβάνεται αμέσως τη μνημειακή παρουσία του μεγάρου που αποπνέει έναν ήρεμο «κλασικ» χαρα-
κτήρα. Eναν χαρακτήρα χι τσο οικείο προς την ανάλαφρη έκφραση του γηγενούς αθηναϊκού νεοκλασικισμού που
επικρατούσε στην πλη έως και τη δεκαετία του 1930, διτι ο Aναστάσης Mεταξάς, ένας αρχιτέκτων της μεταβατικής
προς τον «μοντερνισμ» περιδου διέπλασε τη σύνθεση του μεγάρου περισστερο με τη διάθεση ενς ενσυνείδητου
εκλεκτικιστή και λιγτερο με το πνεύμα ενς παραδοσιακού χειριστή της –παρωχημένης άλλωστε– αθηναϊκής αστι-
κής μορφολογίας.

H αρχιτεκτονική του μεγάρου

H οικία Bενιζέλου, απ τα επιβλητικτερα κτίρια της προπολεμικής Aθήνας
Tου Mάνου Mπίρη
Eπ. Kαθηγητή E.M.Π.
ΣTHN ENOTHTA των μεγαλοπρεπών
ιδιωτικών κτιρίων τα οποία λάμπρυ-
ναν άλλοτε με την παρουσία τους τη
λεωφρο Bασιλίσσης Σοφίας –παλαι-
τερα «Kηφισίας»– ανήκε και το μέ-
γαρο των Eλενας και Eλευθερίου
Bενιζέλου που κτίσθηκε εκεί κατά τα
έτη 1930–32 απ τον αρχιτέκτονα
Aναστάση Mεταξά. Kαθώς αυτ το
οικοδμημα πέρασε μετά το 1936
στο Aγγλικ Δημσιο για να στεγάσει
την Πρεσβεία της Bρετανίας στην
Eλλάδα, δεν έπαψε να συνδέεται με
την ιστορία και τον πολιτισμ της
πρωτεύουσας, έστω σε ένα περισσ-
τερο διακριτικ επίπεδο.
Eξάλλου η εικνα του δεν είναι και
τσο γνώριμη για τους περισστε-
ρους Aθηναίους, καθώς αυτ περι-
βάλλεται απ φαρδιές πρασιές και
κατάφυτους κήπους, ενώ βρίσκεται
σε αρκετή απσταση απ την πολυ-
σύχναστη λεωφρο.
O επισκέπτης του, που υποχρεωτι-
κά θα το προσεγγίσει απ τη δυτική
ψη διαβαίνοντας την καγκελφρα-
χτη αυλθυρα, αμέσως θα αντιλη-
φθεί τη μνημειακή παρουσία του με-
γάρου, που αποπνέει ένα ήρεμο
«κλασικ» χαρακτήρα – πάντως χι
τσο οικείο προς την ανάλαφρη έκ-
φραση του γηγενούς αθηναϊκού νεο-
κλασικισμού, που επικρατούσε στην
εικνα της πλης, έως και τη δεκαε-
τία του 1930. Kαι είναι φυσικ αυτ,
αφού ο Mεταξάς –ένας αρχιτέκτων
της μεταβατικής προς τον «μοντερ-
νισμ» περιδου– διέπλασε τη σύν-
θεση του μεγάρου περισστερο με Oικία Bενιζέλου. Πάνω, λεπτομέρεια θριγκού. Kάτ
τη διάθεση ενς ενσυνείδητου εκλε- μέρεια παραστάδων ιωνικών.
κτικιστή και λιγτερο με το πνεύμα
ενς προοδευτικού φονξιοναλιστή ή
ενς παραδοσιακού χειριστή της
–παρωχημένης άλλωστε– αθηναϊκής
αστικής μορφολογίας.
Aυτήν τη δεδομένη εκλεκτική ρο-
πή του Mεταξά προφανώς εκμεταλ-
λεύτηκε, ώστε να ικανοποιήσει την
προσδοκία της για το «αγγλικ ύ-
φος» του αρχοντικού, η ιδιοκτήτρια
Eλενα Σκυλίτση–Bενιζέλου, που γεν-
νήθηκε και μεγάλωσε στο Λονδίνο.
Eνα ύφος που δεν περιορίζεται α-
πλώς στην αισθητική διατύπωση της
μορφής, αλλά και στην εσωτερική
διάρθρωση του κτιρίου.
Συνέχεια στην 18η σελίδα

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

 Παρά τη διάχυτη μεγαλοπρέπεια που αποπνέει το εσωτερικ του μεγάρου και την ευνητη για πρεσβευτική κατοικία πρθεση επίσημης προβολής, η ατμ-
σφαιρα είναι ιδιαίτερα ευχάριστη και φιλξενη. Στη φωτογραφία βλέπουμε το σαλνι του κτιρίου, που επικρατεί ένα αίσθημα οικειτητας και θαλπωρής, εύ-
κολα αντιληπτ στον οιονδήποτε επισκέπτη.

άτω, λεπτο-

Γωνιά με τζάκι αναγεννησιακού στυλ και σε σύνθεση ζωηρχρωμων φυσικών μαρμάρων. H μοναδική αυτή αυθεντική πολυχρωμία μας κάνει να υποθέσουμε
τι η υφιστάμενη απαλή λευκτητα λων σχεδν των υπλοιπων επιφανειών του μεγάρου, δεν ανταποκρίνεται πιθανν στην αρχική πραγματικτητα.

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 17

H σύνθετη τζαμθυρα της τραπεζαρίας απ την οποία ο επισκέπτης οδηγείται στον κήπο του μεγάρου, αφού αφήσει πίσω του ένα γεφυράκι με αξιλογα στη-
θαία μαρμάρινα με χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα.
Συνέχεια απ την 16η σελίδα
Eξωτερικά το αρχιτεκτνημα εμ-
φανίζει μια πλαστικτητα των γκων,
που ανταποκρίνεται στις ανάγκες
της κτιριολογικής οργάνωσης. Ως
συνήθως, οι πολλαπλές παραστάδες
εκφράζουν τον ρυθμ με ιωνικά επί-
κρανα στο ισγειο και πεπλατυσμένα
ανακλιντροειδή (ελληνιστικά πρτυ-
πα της M. Aσίας) στον ροφο.
Oι γραμμές της σύνθεσης είναι α-
δρές και η έκφραση του ψιμου ιστο-
ρισμού στην εικνα του κτιρίου απο-
δίδεται με αφαιρετική διατύπωση και
εύστοχες επιλογές, που προσφέ-
ρουν ένα αποτέλεσμα μεταλλαγμέ-
νου νεοκλασικού ύφους. Eτσι, στις
επιφάνειες των ψεων η ανήσυχη
παρουσία των πολλαπλών ανοιγμά-
των που πλαισιώνονται με αδιάρ-
θρωτα περιθώρια και –κατά καννα–
με παραστάδες, εξισορροπείται με
την οριζντια περίζωση της στέψης
με τους απλούς αδιάσπαστους θρι-
γκούς και τα χαρακτηριστικά στη-
θαία πάνω απ τα γείσα. Eπίσης, η
ζώνη του ημιυπογείου έχει διαπλα-
σθεί –με τους βαθείς οριζντιους
αρμούς των τοίχων– ως ένα στιβαρ
βάθρο, αναγκαίο για την ήρεμη πα-
ρουσία της σύνθεσης. Tο αποτέλε-
σμα είναι οι εισέχοντες και εξέχο-
ντες γκοι του κτιρίου να προβάλ-
λουν με σαφήνεια και αισθητική ακε-
ραιτητα. Aυτ προσφέρει καταλυτι-
κά στην εντύπωση του «κλασικού»
χαρακτήρα και μάλιστα μέσα απ ένα
σχεδιασμ, που θεωρεί λίγο πολύ
περιττές τις αυθεντικές ρυθμολογι-
κές λεπτομέρειες...
H ηθελημένη απκλιση απ τα α-
καδημαϊκά πρτυπα –τα κλασικά,
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
στην περίπτωσή μας– ήταν ένα ου-
σιώδες γνώρισμα της αστικής αρχι-
τεκτονικής στην Aγγλία, ήδη απ τα
μέσα του 18ου αιώνα. Eίναι φυσικ
να εκφράζεται αυτή η ιδιαιτερτητα
ακμη πιο έντονα στο εσωτερικ του
μεγάρου της πρεσβείας. Eτσι, καθώς
ο επισκέπτης ανεβαίνει τα μαρμάρι-
να σκαλοπάτια του προθαλάμου ει-
σδου με τους τοποθετημένους σε
κομψά βάθρα ιωνικούς κίονες και τη
φατνωματική οροφή –αφού προη-
γουμένως έχει διαβεί το εξωτερικ
προστώο και την ωραία σιδερένια ε-
ξώθυρα (κατασκευασμένη στο Λί-
βερπουλ)– αντιλαμβάνεται αμέσως
τι η συμμετρία της κυρίας ψης δεν
ανταποκρίνεται στο εσωτερικ, κα-
θώς η μεγαλπρεπη αίθουσα υποδο-
χής (hall) ανοίγεται –κάπως απρ-
σμενα– δεξιά της πορείας του.
Στη θέα αυτής της επίσημης αί-
θουσας, με τα επίπεδα ταβάνια που
διακοσμούνται με χρυσοποίκιλτες
φρίζες, αναγνωρίζει κανείς ένα τυπι-
κ αστικ vestibule, δηλαδή τον πιο
επίσημο χώρο, που γενικά χαρακτή-
ριζε τα αριστοκρατικά σπίτια της Eυ-
ρώπης. Kαι εδώ ο χώρος προορίζεται
να φιλοξενεί τις δεξιώσεις και χορο-
εσπερίδες (ballroom), ενώ μία πλευ-
ρά του ανοίγεται προς το μεγαλ-
πρεπο κλιμακοστάσιο που οδηγεί
στον ροφο.
Σ’ αυτή την αίθουσα, πως και στο
συνεχμενο –μέσα απ τοξωτές
πρτες του ντιου τοίχου– σαλνι
(drawingroom), διακρίνει κανείς τη
δημιουργική συμβολή ενς τυπικού
Aγγλου διακοσμητή –του Charles
Allom στην προκειμένη περίπτωση–
ιδιαίτερα σον αφορά την κομψτη-
τα και διακριτικτητα των μορφών.
Eτσι στις φρίζες οι γλυφές κοσμού-
νται με λεπτά φυτικά μοτίβα μανιερι-
στικής νοοτροπίας, ενώ στα περιθώ-
ρια των ανοιγμάτων έχουν επιλεγεί
αντίστοιχα θέματα, μως μεσαιωνι-
κής προέλευσης. Oι τοίχοι αρθρώνο-
νται με παραστάδες και στα μεγάλα
ελεύθερα ανοίγματα επικοινωνίας
των δωματίων ενίοτε τοποθετούνται
δωρικοί ψευδοκίονες, που φέρουν
κάπως βαρείς ομρρυθμους θρι-
γκούς ιταλικής έμπνευσης – πως
στο προς ντο δωμάτιο, το συνεχ-
μενο με την τραπεζαρία. Kαθώς μά-
λιστα ετοιμάζεται κανείς να περάσει
απ το hall σ’ αυτή την τελευταία, έ-
χει αριστερά του την ευχάριστη πα-
ρουσία μιας γωνιάς με τζάκι αναγεν-
νησιακού στυλ και σε σύνθεση ζωη-
ρχρωμων φυσικών μαρμάρων. Eίναι
αυτή η μοναδική αυθεντική πολυ-
χρωμία που μας κάνει να υποθέσου-
με τι η υφιστάμενη απαλή λευκτη-
τα λων σχεδν των υπλοιπων επι-
φανείων, ίσως να μην ανταποκρίνε-
ται στην αρχική πραγματικτητα.
Tουλάχιστον για τις εξωτερικές -
ψεις θεωρείται βέβαιη η αυθεντική
επιλογή μιας τολμηρής ροδαλής α-
πχρωσης, την οποία μάλιστα οι
Aθηναίοι αποκαλούσαν με το νομα
ενς –ολίγον μεταγενέστερου– πρε-
σβευτού («Palairet pink»).
Aλλά και τις οροφές με το θέμα
του άνθους στα φατνώματα –πως ε-
κείνη του προθαλάμου εισδου– δεν
μπορούμε να τις φαντασθούμε χω-
ρίς το απαραίτητο σκούρο φντο.
Kυρίως μως οι μικρτεροι χώροι εί-
χαν ανάγκη απ ζωντανούς χρωματι-
σμούς, πως το γραφείο της νοτιο-
δυτικής γωνίας και ειδικά η τραπεζα-
ρία με τη φιλξενη ιδιωτική ατμ-
σφαιρά της και τον ζωηρ φωτισμ
της απ τον κήπο. Aυτ το μορφο
δωμάτιο αναδεικνυταν –θεωρείται
βέβαιο– με θερμά κκκινα χρώματα
στις επιφάνειες των τοίχων του.
Γενικά, το ύφος που αποπνέει σή-
μερα το εσωτερικ του μεγάλου έχει
μια διάχυτη μεγαλοπρέπεια, χωρίς -
μως να επιβάλλεται διά μέσου μιας
συγκεκριμένης και καθοριστικής
στυλιστικής έκφρασης.
Στον ροφο υποδοχής ιδιαίτερα
(το «piano nobile»), το αρχιτεκτονικ
μορφοπλαστικ στοιχείο δεν μετέχει
με την υπστασή του δυναμικά στη
συνολική εικνα, αλλά συνοδεύει σε
ήσσονες τνους την ανάπτυξη των
χώρων, ώστε να δημιουργείται μία α-
τμσφαιρα ευχάριστη και φιλξενη.
Hπιος εκλεκτικιστικς
διάκοσμος
Kαι εάν ακμη είναι αντιληπτή μια
πρθεση επίσημης προβολής –ευ-
νητη άλλωστε για μια πρεσβευτική
κατοικία– στον πυρήνα ζωής του
κτιρίου, δηλαδή στο ευρύχωρο hall,
εν τούτοις, τσο στο γειτονικ σα-
λνι και τα υπλοιπα δωμάτια, σο
και στους υποκείμενους χώρους
της «Bιβλιοθήκης Bενιζέλου» επι-
κρατεί ένα αίσθημα οικειτητας και
θαλπωρής, εύκολα αντιληπτ στον
οιονδήποτε επισκέπτη. Σ’ αυτ το
αίσθημα συντείνει ασφαλώς ο ήπιος
εκλεκτικιστικς διάκοσμος των χώ-
ρων. Διτι είναι παρατηρημένο τι η
εφαρμογή του αμιγούς κλασικι-
Kλασικιστική σύνθεση στον κήπο. Iωνική κιονοστοιχία ημικυκλικής κάτοψης, με διαφράγματα και καθιστικά στα μετακινιά της.

σμού, ιδίως στα εσωτερικά, παρά

την καθαρτητα και αισθητική αυ-
τοδυναμία των μορφών του, σπα-
νίως συμβάλλει στη διάπλαση χώ-
ρων ευχάριστων και ελκυστικών.
Aυτ ασφαλώς το γνώριζε ο Aγγλος
διακοσμητής, προσχωρώντας έτσι
σε μια προοδευτική αντίληψη για
τον εκλεκτικισμ – που ήταν άλλω-
στε οικεία και στη νοοτροπία του
αρχιτέκτονα Mεταξά.
Xαρακτηριστική ως προς αυτ το
στυλιστικ περιεχμενο είναι η ει-
κνα του κλιμακοστασίου. Στον χώ-
ρο του η φαρδιά σκάλα ελίσσεται
δυναμικά προς τον άνω ροφο, εκ-
φράζοντας μια πλαστικτητα της
σύνθεσης, που είναι σχεδν άγνω-
στη στην αντίληψη της «κλασικής»
μορφολογίας. Στην ανώτερη ζώνη
μάλιστα ανοίγεται ένα μεγάλο πα-
ράθυρο, ενώ ο απέναντι τοίχος κα-
λύπτεται με καθρέπτες. Eτσι δημι-
ουργείται μια ευχάριστη διαύγεια
που εξαϋλώνει τους τοίχους και πα-
ραπέμπει περισστερο στην αισθη-
τική αντίληψη του Mπαρκ και λιγ-
τερο στο πνεύμα του Kλασικισμού.
Φυσικά, οι σημερινές ανοιχτές απο-
χρώσεις των τοίχων επιτείνουν αυ-
τ το αίσθημα της ρευσττητας και
διαφάνειας του χώρου, κάτι που ί-
σως να μην ήταν τσο έντονο κατά
την αρχική φάση του αρχιτεκτονή-
ματος.
O κήπος
O επισκέπτης που θα διαπεράσει
στη συνέχεια προς τα έξω τη σύνθε- Aίσθημα θαλπωρής αναδίδουν τα βιβλιοστάσια και οι προθήκες που περιζώνουν τους ξυλεπένδυτους τοίχους των η-
τη τζαμθυρα της τραπεζαρίας και α- μιυπγειων αιθουσών που είναι ακμα γνωστές ως «Bιβλιοθήκη Bενιζέλου». Mετά την πώληση του μεγάρου, η μεγά-
Συνέχεια στην 20ή σελίδα λη συλλογή βιβλίων του Bενιζέλου στάλθηκε στο σπίτι του στη Xαλέπα των Xανίων.

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 19

H μεγαλπρεπη αίθουσα υποδοχής. Διακρίνονται τα επίπεδα ταβάνια που διακοσμούνται με χρυσοποίκιλτες φρίζες και το επιβλητικ κλιμακοστάσιο που ο-
δηγεί στον ροφο που βρίσκονται τα ιδιαίτερα δωμάτια της οικογένειας του πρέσβη. Στη θέα αυτής της αίθουσας, που προορίζεται να φιλοξενεί δεξιώσεις
και χοροεσπερίδες, αναγνωρίζει κανείς ένα τυπικ αστικ vestibule, δηλαδή τον πιο επίσημο χώρο που χαρακτήριζε τα αριστοκρατικά σπίτια της Eυρώπης.
Συνέχεια απ την 19η σελίδα
φού αφήσει πίσω του ένα γεφυράκι
με αξιλογα στηθαία μαρμάρινα με
χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα, θα βρεθεί
σε έναν ήρεμο κήπο που –παρά τις
αλλαγές που υπέστη κατά το παρελ-
θν– απηχεί χωρίς άλλο την παραδο-
σιακή έμπνευση των Aγγλων για το
«τεχνητ τοπίο». Xαρακτηριστικά εί-
ναι δύο ρομαντικού ύφους κτίσματα
του κήπου: Mια ημικυκλικής κάτο-
ψης ιωνική κιονοστοιχία με διαφράγ-
ματα και καθιστικά στα μετακινιά
της –στην οποία καταλήγει ο νοητς
άξονας απ την μπαλκονθυρα της
τραπεζαρίας– και ένα κισκι σε απο-
μίμηση ιταλικής λοτζέτας, σε ύφος
γραφικ, που δημιουργεί κάποια α-
ντίθεση με το δεδομένο κλασικίζον
περιβάλλον. Δεξιτερα, προς τη με-
σημβρινή πλευρά του κτιρίου, η αί-
σθηση της «γραφικτητας» γίνεται
ακμη πιο έντονη, καθώς εκεί ο κή-
πος εκτείνεται σε μία ήρεμη κατα-
πράσινη επιφάνεια προς την οποία
ανοίγεται η ηλιλουστη βεράντα
του άνω ορφου.
Eίναι αλήθεια τι στα ιδιωτικά μέ-
γαρα αυτής της περιδου επιφυλάσ-
σονταν παρμοιες εκπλήξεις – το τε-
λευταίο ίσως «χαρτί» του απερχμε-
νου ρομαντισμού. Tο κτίριο της Bρε-
τανικής Πρεσβείας προσφέρει και
αυτ ένα –θα λέγαμε– αισθητικ α-
ντίλογο, στο πνεύμα δηλαδή της αμ-
φίδρομης σχέσης «κλασικού» και
«ρομαντικού». Eτσι, ταν ο επισκέ-
πτης επιστρέφοντας απ τον κήπο
κατέλθει προς το εκτεταμένο ημιυ-
πγειο του κτιρίου, την άλλοτε «Bι-
20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
βλιοθήκη Bενιζέλου», ττε θα αιφνι-
διασθεί απ την ευχάριστη θαλπωρή
που αποδίδουν εκεί τα βιβλιοστάσια
και οι προθήκες που περιζώνουν
τους ξυλεπένδυτους (boiseries) τοί-
χους της.
Xαμηλά τοξοειδή περάσματα με
δρύινη επένδυση και σε μορφή «λα-
βής κανίστρου» οδηγούν σε μεγά-
λους και μικρούς χώρους, που φωτί-
ζονται απαλά απ τα παράθυρα που
βλέπουν προς τον μεσημβριν κήπο.
Eνα μικρ γραφείο διατηρεί την αυ-
θεντική επίπλωσή του, που του
προσδίδει μια ιδιαίτερη ατμσφαιρα
περισυλλογής. Eκεί ίσως ο πρωθυ-
πουργς άφηνε πίσω του τα ατέρμο-
να προβλήματα που συζητούσε με
τους επιτελείς του στην παράπλευ-
ρη αίθουσα συσκέψεων για να εγκύ-
ψει στη μελέτη των αρχαίων συγ-
γραμμάτων. H πνευματική ενασχ-
ληση είναι πρσφορη στο ημίφως
αυτού του καταφυγίου. Kαι είναι α-
ναπφευκτο ο επισκέπτης να στοχα-
στεί εκεί κάποιες φανταστικές δια-
δρομές στην ιστορία του μεγάρου,
ξεχνώντας για λίγο τη φιλξενη α-
τμσφαιρα και την αβίαστη επισημ-
τητα των υπερκείμενων αιθουσών
της Bρετανικής Πρεσβείας.
Σημείωση: Oι ιστορικές λεπτομέρειες για
την ανέγερση του κτιρίου έχουν αντληθεί
απ το βιβλίο «H Bρετανική Πρεσβεία
στην Aθήνα» του Sir Michael Llewellyn
Smith.
Oι φωτογραφίες του κειμένου είναι
του Aναστ. Aλεξανδρή.
Aνοιγμα απ την τραπεζαρία προς το νοτιοανατολικ δωμάτιο. Δωρική σύνθεση.
 O Aναστάσης Mεταξάς
Tαλαντούχος αρχιτέκτων, συνέβαλε στη διαμρφωση της φυσιογνωμίας της προπολεμικής Aθήνας
Tης M. Kαρδαμίτση – Aδάμη
Aρχιτέκτονος, επικ. καθηγήτριας στο E.M.Π.
O ANAΣTAΣHΣ Mεταξάς γεννήθηκε
στην Kεφαλονιά το 1862. H οικογέ-
νεια Mεταξά απ τις παλιτερες
και σημαντικτερες οικογένειες
της Kεφαλονιάς, χάρισε στην
Eλλάδα πολλές προσωπικτητες
στον πολιτικ και στρατιωτικ χώ-
ρο. O πατέρας του Aναστάση, Γε-
ράσιμος, υπήρξε απ τους πρώ-
τους στρατιωτικούς μηχανικούς, α-
πφοιτους του Στρατιωτικού Σχο-
λείου των Eυελπίδων. Aργτερα
συνέχισε τις αρχιτεκτονικές του
σπουδές στο Παρίσι. Tο 1863, ένα
χρνο μετά τη γέννηση του Aνα-
στάση, διορίζεται καθηγητής της
Aρχιτεκτονικής και της Oικοδομι-
κής του Σχολείου των Tεχνών, του
πρδρομου δηλαδή του Eθνικού
Mετσοβίου Πολυτεχνείου. Παράλ-
ληλα και για πολλά έτη υπήρξε αρ-
χηγς του στρατιωτικού οίκου του
Γεωργίου του A΄.
O μικρς Aναστάσης μεγαλώνει
κοντά στους βασιλπαιδες Kων-
σταντίνο, Γεώργιο, Nικλαο και
Aνδρέα και ταυτχρονα δίπλα στο
σχεδιαστήριο του πατέρα του, -
που μυείται στο σχέδιο και την αρ-
σο κανένας
χιτεκτονική.
λης, στα τέλη του 19ου και ποιες μικρές αλλαγές, σύμφωνα με
Mια στενή φιλία τον δένει σε λη
το βιβλίο του Δ. Kαμπάνη «Aναμνήσεις
του τη ζωή με τη βασιλική οικογέ-
νεια και μια μεγάλη αγάπη με την
αρχιτεκτονική. Φεύγει να σπουδά-
σει στη Δρέσδη, ενώ φαίνεται τι
για κάποιο διάστημα παρακολουθεί
ελεύθερα μαθήματα και στην Kαλ-
σρούη.
Eπιστρέφοντας στην Aθήνα αρχί-
ζει την αρχιτεκτονική του καριέρα.
Tις τελευταίες δεκαετίες του 19ου
αιώνα στην Aθήνα, τη νεοσύστατη
πρωτεύουσα του ελληνικού κρά-
τους, η οικοδμηση προχωρεί με
Tο Παναθηναϊκ
Στάδιο στους A΄ Oλυμπιακούς Aγώνες, το 1896. H μελέτη της αναμαρμάρωσης του σταδίου ήταν απ
τα πρώτα έργα που ανέλαβε ο Mεταξάς,
πολύ νέος ακ
μα, και κατοχύρωσε τη φήμη του διεθνώς. Aθλητής ο ίδιος, ολυμπιονίκης στα αγωνίσματα βολής με κυνηγετικ
πλο καθ’ απλών και διπλών πή-
λινων δίσκων, ήταν σίγουρα ο κατάλληλος αρχιτέκτων για την αναστήλωση του σταδίου (φωτ.: Aρχείο Kέντρου Tεκμηρίωσης Nεοελληνικής Aρχιτεκτονικής
Mουσείου Mπενάκη).
Tο ζεύγος Mεταξά στην Nτοβίλ. O Aναστάσης Mεταξάς είναι ίσως μαζί με τον
Eρνέστο Tσίλερ οι δύο αρχιτέκτονες που έκτισαν στην Aθήνα
άλλος, διαμορφώνοντας τη φυσιογνωμία της π
τις αρχές του 20ού αιώνα (φωτ.: απ
την άποψη της Oλυμπιακής Eπιτρο-
πολέμου και ειρήνης», εκδ. «Γνώση», 1983).
γρήγορους ρυθμούς. H οικονομική
και πολιτική σταθερτητα συγκε-
ντρώνει στην Aθήνα πολλούς πλού-
σιους ομογενείς του εξωτερικού.
Nέες τράπεζες ιδρύονται, νέα
κτίρια κτίζονται. H πλατεία Συντάγ-
ματος, η λεωφρος Πανεπιστημί-
ου, η αρχή της λεωφρου Aμαλίας,
η λεωφρος Kηφισίας (σήμερα
Bασ. Σοφίας) γεμίζουν με εξαιρετι-
κά πλούσια μέγαρα. O ελληνικς
νεοκλασικισμς βρίσκεται στην ακ-
μή του. Παράλληλα, αρχίζουν να
εμφανίζονται τα πρώτα μπαρκ
στοιχεία.
Παναθηναϊκ Στάδιο
O νεαρς Mεταξάς δεν αργεί να
μπει στο κλίμα της εποχής. H κοι-
νωνική του άλλωστε θέση και οι
γνωριμίες του τον βοηθούν στο ξε-
KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH
κίνημα. Tο πηγαίο και γνήσιο ταλέ-
ντο του τού δίνει τη δυναττητα να
συνεχίσει και να κρατηθεί στην
πρώτη θέση.
H μελέτη της αναμαρμάρωσης
του Παναθηναϊκού Σταδίου για να
τελεσθούν εκεί το 1896 οι πρώτοι
Oλυμπιακοί Aγώνες, απ τα πρώτα
έργα που αναλαμβάνει πολύ νέος
ακμα, κατοχυρώνουν τη φήμη του
διεθνώς.
Hδη απ το 1868 ο γνωστς αρχι-
τέκτονας Eρνέστος Tσίλερ είχε αγο-
ράσει λη την περιοχή του Σταδίου.
Tα αποτελέσματα των ανασκαφών
του δημοσίευσε δύο χρνια αργτε-
ρα στο Bερολίνο σε άρθρο με τον
τίτλο «Aνασκαφαί εις το Παναθηναϊ-
κν Στάδιον δαπάνη της A.M. του
Bασιλέως της Eλλάδος».
Oταν ο βασιλιάς Γεώργιος προ-
σφέρθηκε να συνεχίσει τις ανασκα-
φές, ο Tσίλερ του πούλησε την πε-
ριοχή και ο βασιλιάς την προσέφερε
στη συνέχεια στην επιτροπή των
Oλυμπιακών Aγώνων.
O Mεταξάς ανασύνθεσε με ακρί-
βεια τη μορφή του αρχαίου σταδίου,
με βάση τα ευρήματα των ανασκα-
φών. Mονάχα στις κλίμακες της α-
νδου προς τα διαζώματα έκανε κά-
πής. Iδιαίτερη προσοχή έδωσε στη
διατομή και τοποθέτηση των εδω-
λίων, προσδιορίζοντας την ελαφριά
καμπύλη που διαγράφουν οι δύο
πλευρές.
Tο σχέδιο του Mεταξά προέβλεπε
επίσης την κατασκευή μιας στοάς
δωρικού ρυθμού στο ύψος της σφεν-
δνης, που χρησίμευε ως γλυπτοθή-
κη, που μως δεν υλοποιήθηκε και
προπύλαια κορινθιακού ρυθμού που
κι αυτά κατεδαφίστηκαν αργτερα.
Συνέχεια στην 22η σελίδα
21
Mέγαρο Xαροκ
που (Kουμπάρη και Bασ. Σοφίας). Aργ
τερα κατοικία του Aντώνη Mπενάκη, σήμερα Mουσείο Mπενάκη. Tο πιο γνωστ
ίσως απ
τα κτίρια του
Aναστάση Mεταξά. Xαρακτηριστικ
παράδειγμα εν
ς καθαρού ελληνικού νεοκλασικισμού (φωτ.: Aρχείο «K»)

Συνέχεια απ
την 21η σελίδα
Aθλητής ο ίδιος, ένας απ τους
καλύτερους σκοπευτές της Eυρώ-
πης, ολυμπιονίκης στα αγωνίσμα-
τα βολής με κυνηγετικ πλο καθ’
απλών και διπλών πήλινων δίσκων,
ήταν σίγουρα ο κατάλληλος αρχι-
τέκτων για την αναστήλωση του
σταδίου.
Xαριτωμένο ανέκδοτο απ την α-
θλητική του σταδιοδρομία που αφη-
γείτο ο ίδιος: Στους Oλυμπιακούς
Aγώνες του Λονδίνου του 1908 στο
αγώνισμα βολής κατά απλών πήλι-
νων δίσκων, ο Mεταξάς ήρθε πρώτος
προς μεγάλη δυσαρέσκεια των
Aγγλων και δεύτερος ένας Kαναδς.
H Eλλανδικος Eπιτροπή στην οποία
πλειοψηφούσαν οι Aγγλοι, ζήτησε
την επανάληψη των αγώνων, επειδή
ο καιρς ήταν βροχερς, κάτι που
φυσικά δυσκλευε λους εξίσου. O
πρεδρος της ελληνικής αντιπροσω-
πείας πρίγκιπας Γεώργιος για να μη
δυσαρεστήσει τη θεία του βασίλισσα
Aλεξάνδρα, δέχθηκε. Tην επμενη
μέρα ο Mεταξάς ήρθε δεύτερος.
Oταν λίγο αργτερα συνάντησε τον
Γεώργιο τον A΄ ο τελευταίος τον ρώ-
τησε με έντονο ύφος: «Δεν μου λες
Mεταξά, ποιος σου έδωσε το δικαίω-
μα να παραιτηθείς αφού ήσουν πρώ-
τος». «Mα Mεγαλειτατε» ψέλλισε
αυτς «ήταν απφαση της επιτρο-
πής, πρεδρος ήταν ο εγγονς σας
δεν θέλαμε να δυσαρεστήσουμε τη
βασίλισσα»... «Aνοησίες» του απά-
ντησε ο Γεώργιος. «Eκεί αντιπροσώ-
πευες την Eλλάδα και δεν είχες ούτε
εσύ ούτε κανένας το δικαίωμα να
παραιτηθεί απ μια νίκη που ανήκει
στον τπο μας».
Mετά την ανοικοδμηση του Στα-
Tο παλι
υπουργείο Συγκοινωνιών (1910) στη γωνία της πλατείας Συντάγματος και Kαραγιώργη Σερβίας. Σήμερα στε- δίου, αναλαμβάνει τη μελέτη των νο-
γάζονται οι σχολές «Oμηρος». Xαρακτηριστικ
παράδειγμα της επίδρασης του εκλεκτισμού στο έργο του Mεταξά σοκομείων Aιγινήτειου και Aρεταίει-
(φωτ.: Aρχείο EΛIA). ου, του νοσοκομείου Συγγρού, του

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

νοσοκομείου Παίδων και σειρά ιδιω-
τικών κατοικιών και μεγάρων. Aπ τα
πρώτα, το Mέγαρο Παν. Xαροκπου
(σημ. Mουσείο Mπενάκη), η έπαυλη
K. Merlin (σημ. Γαλλική Πρεσβεία), τα
Mέγαρα Tετενέ, Στεφ. Pάλλη, Aντ.
Kριεζή, Kαλλιγά, η διασκευή της οικ.
Στεφ. Ψύχα σε ανάκτορο του πρίγκι-
πα Nικολάου (σημ. Iταλική πρεσβεία)
επί της Λεωφ. Kηφισίας (σημ. B. Σο-
φίας) το Mέγαρο Eμπειρίκου στην ο-
δ Oμήρου, το Mέγαρο Aνδριτσάκη
(σημ. Tουρκική Πρεσβεία) στην οδ
Διοχάρους, το Φοίβου Δώμα (σημ.
κατοικία Oλλανδού πρέσβη) στην ο-
δ Λυκείου. Oταν κανείς στέκεται
μπροστά τους, γράφει ο Περικλής
Γιαννπουλος, αισθάνεται «ένα αί-
σθημα ανακουφίσεως, νοήσεως, ευ-
χαριστήσεως· σας ανακουφίζει η α-
πλογραμμία, η σχετική απλτης, τά-
ξις, αρμονία, ευγένεια, λεπττης».
O Aναστάσης Mεταξάς καταξιώνε-
ται. H μεγαλοαστική τάξη εύρισκε
την κοινωνική της καταξίωση με την
αρχιτεκτονική του Mεταξά. Γι’ αυτν
σύμφωνα με την άποψη του Fr Loyer
ο κλασικισμς αποτελούσε στοιχείο
εθνικισμού. Παρά τα κλασικά μως
στοιχεία που συναντάμε στο έργο
του, είναι σαφείς οι επιδράσεις του Πάνω: H Aνωτάτη Σχολή Oι-
γαλλικού νέο-μπαρκ και του κονομικών και Eμπορικών
Jugenstil ακμα και του στυλ Adams, Eπιστημών (1935), επί της ο-
κυρίως στα δημσια κτίρια και τα κτί- δού Πατησίων. Σήμερα, Oικο-
ρια των τραπεζών (υπουργείο Συ- νομικ
Πανεπιστήμιο Aθηνών.
γκοινωνιών – Kαρ. Σερβίας, Λαϊκή Aπ
τα τελευταία έργα του
Tράπεζα, Iονική Tράπεζα κ.λπ.). Mεταξά,
που ο αρχιτέκτονας
Eκτς μως απ ιδιωτικά μέγαρα προσανατολίζεται πλέον στα
και μεγάλα δημσια κτίρια, ο Mετα- νέα ρεύματα της αρχιτεκτονι-
ξάς σχεδιάζει και πολλές φορές χω- κής. Aριστερά: H Iονική και
ρίς αμοιβή, λαϊκά σισίτια στην Πλάκα, Λαϊκή Tράπεζα (1911–1913)
στη Bαρβάκειο αγορά και προσφέρει στην οδ
Πεσμαζ
γλου. Eίναι
αφιλοκερδώς τη συμβουλή του σε φανερή η επίδραση του αγ-
πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα. γλικού στυλ Aνταμς στο έργο
του Aναστάση Mεταξά. Kάτω:
Δικά του έργα είναι επίσης ο Aγιος Mέγαρο T.T.T. (OTE) επί της
Δημήτριος στο Nέο Φάληρο, ο Aγιος οδού Σταδίου (1931). Aπ
τα
Nικλαος στα Πευκάκια, ο Aγιος πρώτα «μοντέρνα» έργα του
Aνδρέας και το Aρσάκειο στην Πά- αρχιτέκτονα,
που συναντά-
τρα και ο Aγιος Γεράσιμος, το Bασι- με ακ
μη αρκετά ίχνη εν
ς
λιάνειο Nοσοκομείο και το Δικαστικ συμβατικού κλασικισμού
Mέγαρο Aργοστολίου στην Kεφαλο- (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).
νιά, την ιδιαίτερη πατρίδα του.

Mέγαρο
Eλενας Bενιζέλου
Mετά την εκθρνιση του Kωνστα-
ντίνου και την επιστροφή του Bενι-
ζέλου απ τη Θεσσαλονίκη, ο Mετα-
ξάς, φανατικς φιλοβασιλικς, φυ-
λακίζεται για λίγο και η γυναίκα του
Eλενα εκτοπίζεται στην Yδρα και τις
Σπέτσες. (Φεβρ. – Σεπτ. 1918 «Σου
συνιστώ ν’ ανοίγης το στμα του μ-
νον διά να φάγης και ν’ αναπνέης απ’
τη μύτη, με κλειστ στμα εννοείς;»,
της γράφει με το γνωστ του χιού-
μορ ο Mεταξάς.
H αντιπάθειά του απέναντι στο Bε-
νιζέλο, ο ενθουσιώδης, προσηνής
αλλά και ευέξαπτος και παρορμητι-
κς παράλληλα χαρακτήρας του τον
έκαναν να εκφράζεται και δημσια:
«Διά να σωθεί η Eλλάς», έλεγε συ-
χνά, «πρέπει να σφαγούν λοι οι Bε-
νιζελικοί».
Aυτ μως δεν εμπδισε τον Bενι-
ζέλο μετά το γάμο του με την Eλενα
Σκυλίτση να του ζητήσει να του χτί-
σει το σπίτι του στη λεωφρο Bασ.
Σοφίας, σημερινή βρετανική πρε-
σβευτική κατοικία, θεωρώντας τον
Συνέχεια στην 24η σελίδα

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 23


H πίσω
ψη της Bρετανικής Πρεσβείας. Ως τον σημαντικ
τερο αρχιτέκτονα της Aθήνας θεωρούσε η Eλενα Bενιζέλου
τον Aναστάση Mεταξά, ο οποίος
μως αντιπαθούσε τον Bενιζέλο. Xρειάστηκε
λη της η επιμονή για να τον πείσει να
κτίσει το μέγαρο (φωτ.: Aρχείο EΛIA).
Tο σχέδιο του Aναστάση Mεταξά για την αναμαρμάρωση του Παναθηναϊκού Σταδίου περιελάμβανε και τα εικονιζ
με- τελευταίος ευπατρίδης αρχιτέκτων,
να προπύλαια κορινθιακού ρυθμού, τα οποία κατεδαφίστηκαν αργ
τερα (φωτ.: Aρχείο EΛIA).
Συνέχεια απ
την 23η σελίδα φωτειν με πολλά μεγάλα παράθυρα
τον σημαντικτερο αρχιτέκτονα της
Aθήνας.
O Mεταξάς αρνιταν επίμονα. H
Eλενα, μως, Bενιζέλου, μεγαλωμέ-
νη στην Aγγλία δεν μπορούσε να κα-
ταλάβει την αιτία της άρνησής του.
Tελικά η επιμονή της έπεισε τον Mε-
ταξά. Tο Mέγαρο Eλενας Bενιζέλου,
τελείωσε το 1932 και στοίχισε 14 ε-
κατομμύρια δρχ.
O Mεταξάς τοποθέτησε το γρα-
φείο του προέδρου στο ισγειο. Eνα
δωμάτιο εξαιρετικά ευρύχωρο και
24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
γαρο της Aσφαλιστικής Eταιρείας
πέθανε.
του με τον αρχιτέκτονα και επεσή-
και θαυμάσια θέα στον κήπο.
Λίγο αργτερα, ταν συζητιταν
στη Γερουσία το θέμα της μετατρο-
πής των Παλαιών Aνακτρων σε
Bουλή, ο Mεταξάς γερουσιαστής του
Λαϊκού Kμματος, καθώς άλλωστε
και ο N. Kιτσίκης, γερουσιαστής του
Bενιζέλου και μερικοί άλλοι διαφω-
νούσαν.
Προσπαθώντας να αντικρούσει
τον Mεταξά ο Bενιζέλος, πήρε το λ-
γο και απευθυνμενος προς τους γε-
ρουσιαστές τνισε την αντιπαλτητά
Bιβλιογραφία:
μανε τι κατά την ανέγερση του με-
γάρου της γυναίκας του, ο Mεταξάς
τοποθέτησε το προσωπικ του γρα-
φείο στο υπγειο.
O Mεταξάς είτε επειδή δεν ήθελε
να δώσει συνέχεια είτε γιατί τα έχα-
σε, δεν απάντησε και έχασε την ευ-
καιρία να προτείνει στο Σώμα άμεση
επίσκεψη στο Mέγαρο Bενιζέλου.
Aκμα και σήμερα ο χώρος αυτς
με την ξύλινη επένδυση και τις βι-
βλιοθήκες στους τοίχους, εξακολου-
θεί να είναι ένας απ τους πιο μορ-
φους και εντυπωσιακούς της Bρετα-
νικής Πρεσβείας που στεγάζεται στο
κτίριο απ το 1936.
Διαμορφώνοντας
τη φυσιογνωμία
της Aθήνας
Tο 1917 ιδρύθηκε στο Eθνικ Mε-
τσβιο Πολυτεχνείο, η Σχολή Aρχι-
τεκτνων. Λίγα χρνια αργτερα, το
1923 ταν οι πρώτοι σπουδαστές έ-
χουν πια αποφοιτήσει, ιδρύεται ο
Σύλλογος Aρχιτεκτνων (ΔAΣ), με
πρώτο πρεδρο τον Aναστάση Mε-
ταξά. Aπ τη θέση αυτή που διατή-
ρησε μέχρι το θάνατ του, δίδασκε
στους νέους αρχιτέκτονες τη θέση
του αρχιτέκτονα στην κοινωνία. Για
αρκετ διάστημα υπήρξε επίσης
πρεδρος του τμήματος αρχιτεκτ-
νων του TEE.
O Mεταξάς αν και αρκετά ηλικιω-
μένος πια εξακολουθούσε να εργά-
ζεται στο γραφείο του, στον πρώτο
ροφο του σπιτιού του Aλ. Σούτσου
4 (σήμερα στο κτίριο στεγάζεται η
Πολιτιστική Eταιρεία Πανραμα).
Στα τελευταία του έργα, το μέγα-
ρο της Λαϊκής Tράπεζας, το κεντρικ
κτίριο του OTE στη Σταδίου, το Mέ-
Aνατολή (Σταδίου και Kοραή), η Aνω-
τάτη Eμπορική Σχολή στην οδ Πα-
τησίων, η Σιβιτανίδειος Σχολή, σε
συνεργασία με τον Kριεζή και το
Eμπορικ Eπιμελητήριο Aθηνών, εί-
ναι χαρακτηριστικά του νεανικού
του πνεύματος και ζωντανή απδει-
ξη της αρχιτεκτονικής του ικαντη-
τας και της προσπάθειάς του να προ-
σαρμζεται με σύγχρονα ρεύματα
και τις επιταγές της εποχής του.
Tο ενδιαφέρον του για τα ζητήμα-
τα του κλάδου των αρχιτεκτνων
δεν σταμάτησε ποτέ. Eυγενικς αλ-
λά και αυστηρς ταν έπρεπε, πως
είπε γι’ αυτν ο Aλ. Δραγούμης,
στάθηκε πάντα στο πλευρ των αρ-
χιτεκτνων, οδηγς και φίλος και έ-
τρεχε πάντα να βοηθήσει παντού,
βαστώντας ψηλά την τέχνη του σαν
σημαία.
O Aναστάσης Mεταξάς είναι ίσως,
μαζί με τον Eρνέστο Tσίλερ, οι δύο
αρχιτέκτονες που έκτισαν στην Aθή-
να σο κανένας άλλος. Aγαπημένοι
της μεγαλοαστικής και μεσοαστικής
τάξης, δούλεψαν, σχεδίασαν και έ-
κτισαν προσδιορίζοντας τη φυσιο-
γνωμία της πλης, στα τέλη του
19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού.
Kαι ευτυχώς για την Aθήνα, ήταν και
οι δύο ταλαντούχοι. Tο Φεβρουάριο
του 1937, ο Aναστάσης Mεταξάς, ο
Aρχείο Δ. Kαμπάνη, E.Λ.I.A.
Nεκρολογία Aναστ. Mεταξά T.X. Φεβρ.
1937
Γιαννπουλου Π., Tα Nέα Γράμματα
1–3/1938
Kαμπάνη Δ., Aναμνήσεις του πολέμου και
της ειρήνης, εκδ. Γνώση, Aθήνα 1983.
Kαρδαμίτση – Aδάμη M., Παπανικολάου –
Kρίστενσεν, Ernst Ziller, Aναμνήσεις, εκδ.
Libro, Aθήνα 1997.
Kυδωνιάτου Σολ., Aθήναι, Παρελθν και
Mέλλον, Aθήναι 1985.
Mπίρη Kωνστ., Aι Aθήναι απ τον 19ο εις
τον 20ν αιώνα, Aθήναι 1966.
Π. Mυλωνά, Στάδια, Aθήναι 1952.
 Tα έργα ζωγραφικής
H Eλλάδα του 19ου αιώνα μέσα απ την αξιλογη συλλογή της πρεσβευτικής κατοικίας

Πορτρέτο του διαπρεπή πολιτικού

και φιλέλληνα Oυίλιαμ Γιούαρτ
Γλάδστωνος (1809-96) σε ηλικία 34
ετών, δεκαπέντε χρνια πριν απ
την αποτυχημένη αποστολή του στα
Iνια Nησιά με την ιδιτητα του
Eκτακτου Aρμοστή. Eλαιογραφία του
Tζορτζ Pίτσμοντ (1809-96).

Tης Φανής – Mαρίας Tσιγκάκου

Eπιμελήτριας Zωγραφικής, Xαρακτικών
και Σχεδίων Mουσείου Mπενάκη

OI ΠEPIΣΣOTEPOI πίνακες που κο-

σμούν τη βρετανική πρεσβευτική
κατοικία ανήκουν στη Bρετανική
Kρατική Kαλλιτεχνική Συλλογή, η ο-
ποία έχει συνήθως την ευθύνη για
τα έργα τέχνης που κοσμούν τις
βρετανικές πρεσβευτικές κατοικίες
ανά τον κσμο.
Kαλαίσθητα τοποθετημένα, τα
έργα εναρμονίζονται απλυτα με
την κομψή ατμσφαιρα του σπιτι-
ού. Στην πλειοντητά τους είναι υ-
δατογραφίες και ελαιογραφίες
Bρετανών ζωγράφων του 19ου αι-
ώνα με ελληνικά θέματα, που συνι-
στούν μία σημαντική συλλογή οπτι-
κών μαρτυριών για το τοπίο και τα
μνημεία της χώρας μας, καθώς και
για τη βρετανική παρουσία στα
Eπτάνησα.
Oρισμένα απ τα έργα είναι μου-
σειακής ποιτητας με επικεφαλής
το δημοφιλέστατο «Πορτρέτο του
λρδου Mπάιρον με σουλιώτικη εν-
δυμασία», που φιλοτέχνησε ο
Thomas Philips εκ του φυσικού το «Πορτρέτο του λρδου Mπάιρον με σουλιώτικη ενδυμασία». Tο περίφημο αυτ πορτρέτο, που φιλοτέχνησε ο Tμας
1814. Mία δεύτερη παραλλαγή του ί- Φίλιπς εκ του φυσικού το 1814, είναι ο μεγαλύτερος θησαυρς του σπιτιού (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).
διου πορτρέτου βρίσκεται στην
National Gallery. ωργίου» (πρώην κατοικία του Bρε- πολιτάνου επαναστάτη ζωγράφου αιώνα. Δίπλα σ’ αυτές τις δεξιοτε-
Oι πιο ενδιαφέροντες πίνακες εί- τανού Aρμοστή) του Mαλτέζου ζω- Salvatore Roza (1615–1673) με την χνικής φρεσκάδας αναπαραστάσεις
ναι συγκεντρωμένοι στο ισγειο και γράφου Josef Schranz (1803 –1853), επιγραφή: «In villa ab academo attri- του 19ου αιώνα βρίσκονται τέσσε-
ειδικτερα στους κυρίους χώρους που επισκέφθηκε τα Iνια νησιά στα buta sua Plato condit Academiam». ρις σύγχρονες ελληνικές απψεις,
υποδοχής. 1826, δύο προσωπογραφίες των ση- Eδώ είναι συγκεντρωμένες οι σημα- «Aποψη Σκιάθου», «Tοπίο Kρήτης»
Στο Kαθιστικ
: Eκτς απ το πορ- μαντικών για τις τοπιογραφικές με- ντικτερες –απ πλευράς ελληνι- και δύο «Aπψεις Δελφών», της
τρέτο του Mπάιρον, το βλέμμα του λέτες τους περί Eλλάδος ζωγράφων κού ενδιαφέροντος– υδατογραφίες Katerina Wilczynski. Iδιαίτερο εν-
επισκέπτη θα τραβήξει η θαυμάσια – περιηγητών, Sir William Gell (1777 του σπιτιού: οι τέσσερις ελληνικές διαφέρον παρουσιάζει και μια μαρ-
υδατογραφία με «Nεαρές Eλληνί- –1836) και Edward Dodwell (1767 απψεις «Aγιο Oρος» (1856), «H Mο- μάρινη «Προτομή του λρδου Mπάι-
δες», έργο του επιφανέστερου απ –1832), που σχεδίασε εκ του φυσι- νή της Mεγίστης Λαύρας» (1856), ρον», ο βίος και το έργο του οποίου
τους Bρετανούς οριενταλιστές κού ο Count Alfred d’ Orsay το 1828, «Aποψη της Φιγάλειας» (1849), έδωσαν φτερά στη φαντασία των
John Frederic Lewis (1805–1870), η και ένα πορτρέτο του πρωθυπουρ- «Aποψη της Nεμέας» (1849), που φι- καλλιτεχνών του 19ου αιώνα.
υδατογραφία «Eλληνίδα μητέρα και γού W.E. Gladstone, ελαιογραφία λοτέχνησε ο Edward Lear (1812 – H Tραπεζαρία κοσμείται απ τέσ-
παιδί» της Elizabeth Murray (1815 του George Richmond, του 1843. 1888), ο οποίος χάρη στην ποστητα σερις μεγάλες αγγλικές ελαιογρα-
–1882), δύο υδατογραφίες της Kέρ- Στην Aίθουσα Xορού: δεσπζει και στην ποιτητα του ελληνικού φίες, που προσδίδουν στην κομψή
κυρας, «Aποψη της Σπιανάδας» και μια ταπισερί αντίγραφο έργου αρ- του έργου θεωρείται ο κατ’ εξοχήν αίθουσα μια ατμσφαιρα βρετανι-
«Tο Παλάτι των Aγ. Mιχαήλ και Γε- χαιοελληνικής εμπνεύσεως του να- τοπιογράφος της Eλλάδας του 19ου Συνέχεια στην 27η σελίδα

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 25

 «Eλληνίδα
μητέρα και
παιδί της».
Yδατογρα-
φία της Eλί-
ζαμπεθ
Mάρεϊ
(1815-82).

«Nεαρές
Eλληνίδες».
Yδατογρα-
φία του επι-
φανέστε-
ρου απ
τους Bρε-
τανούς
οριενταλι-
στές, Tζον
Φρέντερικ
Λιούις
(1805-70).

Aποψη της αίθουσας χορού στην οποία δεσπζει το εικονιζμενο γαλλικ αντίγραφο 18ου αι. μιας ταπισερί του Mρτλεϊκ. Tο έργο βασίζεται σε μια γκρα-
βούρα του Nαπολιτάνου επαναστάτη ζωγράφου Σαλβατρε Pζα (1615–73) και φέρει υφασμένη την επιγραφή «In villa ab adacemo attributa sua Plato condit
Academian» (φωτ.: Aναστ. Aλεξανδρής).

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

«H Σπιανάδα στην Kέρκυρα». Yδατογραφία του Mαλτέζου ζωγράφου Γιζεφ Σραντς (1803–1853) που επισκέφθηκε τα
Iνια Nησιά στα 1826.

«H Mονή της Mεγίστης Λαύρας». Πίνακας του Eντουαρντ Λίαρ (1812–1888), ο οποίος χάρη στην ποστητα και στην
ποιτητα του ελληνικού του έργου θεωρείται ο κατ’ εξοχήν τοπιογράφος της Eλλάδας του 19ου αιώνα.

Συνέχεια απ την 25η σελίδα
κού αριστοκρατικού μεγάρου του
19ου αιώνα: «O νεαρς Stennings»
π. 1750, λάδι του Mason Chamberlin
Snr, «Tο αββαείο Bolton», 1851, λά-
δι του Thomas Creswick και δυο
«Aπψεις του Γιβραλτάρ», του
1782, λάδια του John Mace.
Στο μικρ Πρωιν
Δωμάτιο κυ- Aπ τα έργα που υπάρχουν στους
ριαρχεί ένα σχέδιο του Nίκου Xα-
τζηκυριάκου – Γκίκα (1906 – 1994), η
«Eρημική Παραλία» (1970), αντιπρο-
σωπευτικ του εμπνευσμένου κυβι-
στικού ύφους του μεγάλου μας ζω-
γράφου, ενώ σε ίδιο στυλ σχεδίασε
«Tο Λαδοτύρι» (1955) ο φίλος και
Mαρμάρινη «Προτομή
του λρδου Mπάιρον»,
ο βίος και το έργο του οποίου
έδωσαν φτερά στη φαντασία
των καλλιτεχνών του 19ου αιώνα
(φωτ.: Γ. Mπαρδπουλος).
μαθητής του John Craxton, ο οποί-
ος είναι μνιμα εγκαταστημένος
στη χώρα μας. «H Aποψη της Aκρ-
πολης» είναι μια ευαίσθητη υδατο-
γραφία του μεγάλου ρομαντικού το-
πιογράφου William James Muller
(1812 – 1845), ο οποίος επισκέφθηκε
τη χώρα μας το 1838.
φιλξενο εσωτερικ του μεγαλο-
Ξενώνες του δευτέρου ορφου ση-
μειώνουμε δύο υδατογραφίες της
Kέρκυρας, 1861, του περιηγητή Sir
Arthur J. Herbert K.C.B. και τρεις ελ-
ληνικές Aπψεις του 20ού αιώνα:
«Yδρα» και «Kρήτη» του R. Dick Lee
(γενν. 1923) καθώς και την «Aκρ-
πολη» του Alan Sorrell (1904 – 1974).
Στον Kάτω Oροφο, την προσοχή
του επισκέπτη θα τραβήξει μια πα-
νοραμική λιθογραφία του Thomas
McNiven, που αναπαρίσταται μια
λεπτομερής άποψη της πλης της
Kέρκυρας, ενώ στο δωμάτιο που εί-
ναι γνωστ ως «βιβλιοθήκη Bενιζέ-
λου» είναι τοποθετημένα τα πορ-
τρέτα: του Eλευθερίου Bενιζέλου,
λάδι του Λ. Παπανικολάου, και της
συζύγου του Eλενας Σκυλίτση – Bε-
νιζέλου, λάδι του Paul Chabas
(1869–1937).
Tελειώνοντας την περιήγηση στο
πρεπούς νεοκλασικού κτιρίου, ο ε-
πισκέπτης βγαίνει στον Kήπο, ο ο-
ποίος αποτελεί μία αση στο κέντρο
της Aθήνας· μία ευχάριστη έκπληξη
τον περιμένει εκεί: η πρωττυπη
κατασκευή με τον τίτλο «Xθνιο
Kουτί» που φιλοτέχνησε το 1974 ο
Joe Tilson (γενν. 1928), ένας απ
τους διαπρεπέστερους εκπροσώ-
πους της Pop Art.
Φωτογραφίες κειμένου: Bρετανική
Kρατική Kαλλιτεχνική Συλλογή

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 27

 O Δεκέμβριος του 1944
Tα τραγικά γεγοντα και η άφιξη του Tσρτσιλ στην Aθήνα
Tου Γ. A. Λεονταρίτη

MIA AΣYNHΘH κίνηση παρουσίαζε η

αποσυντεθειμένη Aθήνα, την 3η Δε-
κεμβρίου 1944. Πυκνά πλήθη λαού
κατέβαιναν εκείνο το ψυχρ πρωιν
προς την πλατεία Συντάγματος, και
το ερώτημα που απασχολούσε -
λους ήταν:
— Θα χτυπήσουν το απηγορευμέ-
νο συλλαλητήριο;
Πενήντα δύο μέρες είχαν περάσει
απ την 12η Oκτωβρίου, που έφυγαν
οι τελευταίοι Γερμανοί και τερματί-
σθηκε η ναζιστική κατοχή. Σαράντα
έξι μέρες απ την 18η Oκτωβρίου,
που έφθασε απ την Iταλία η κυβέρ-
νηση Eθνικής Eντητας με πρωθυ-
πουργ τον Γεώργ. Παπανδρέου. Kαι
σ’ λο αυτ το ταραχώδες και ρευ-
στ διάστημα, ο λας ήταν βυθισμέ-
νος σε βαθιά κρίση, που βάδιζε σε α-
διέξοδο. H Kατοχή είχε ανατρέψει
τον παλι συσχετισμ δυνάμεων. H
Aριστερά, δηλαδή το EAM, που βασι-
κς κορμς του ήταν το KKE, συνή-
σπιζε γύρω της ευρύτατα λαϊκά
στρώματα, και είχε αποκτήσει πλα.
Tον μεγάλο αντάρτικο στρατ του
EΛAΣ, που είχε δύναμη 50.000 άν-
δρες. Oι δεξιές πολιτικές δυνάμεις
εβασίζοντο κυρίως στον αγγλικ
στρατ για να επιβιώσουν και να επι-
κρατήσουν. Θα χρησιμοποιούσε -
μως ο Bρετανς πρωθυπουργς
Tσρτσιλ αυτν το στρατ, για να εκ-
μηδενίσει την Aριστερά, και να επι-
βάλει στην εξουσία την εξαρθρωμέ-
νη Δεξιά;
H Aγγλία είχε παίξει την Eλλάδα
στο παιχνίδι των μεγάλων διαπραγ-
ματεύσεων με τους συμμάχους και
την είχε κερδίσει. H διάλυση μως
του EΛAΣ ήταν υπθεση καθαρά πο-
λιτικών χειρισμών, διτι εάν το EAM
δεν συμφωνούσε στη διάλυση του
EΛAΣ η μάχη θα δινταν στα βουνά,
που ο αντάρτικος στρατς ήταν α-
καταμάχητος. Tο παιχνίδι του Tσρ-
τσιλ ήταν περίτεχνο, αλλά και απλ.
Kαι είχε εκτελεστικ ργανο τον
πρωθυπουργ Γ. Παπανδρέου. Δεν
ταύτιζε ο πρωθυπουργς τους σκο-
πούς του με εκείνους της Bρετα-
νίας, αλλ’ αντικειμενικά βάδιζε τον ί-
διο δρμο. H Kυβέρνηση Eθνικής
Eντητας περιελάμβανε 6 εαμικούς Kυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944. Λίγο πριν ν’ αρχίσουν οι πυροβολισμοί της αστυνομίας εναντίον του πυκνού αλλά ειρη-
υπουργούς, στους οποίους αργτε- νικού πλήθους που κατέκλυσε την Πλατεία Συντάγματος, φωνάζοντας τα συνθήματα του EAM. Oι φωτογραφίες του
ρα προστέθηκε και έβδομος. Aλλά κειμένου είναι του Nτιμίτρι Kέσελ, του Oυκρανού φωτογράφου που, για λογαριασμ" του «Life», απαθανάτισε με το
αυτοί ήσαν βραχυκυκλωμένοι, και φακ" του τα τραγικά εκείνα γεγον"τα.
τις πρωτοβουλίες είχε ο Γ. Παπαν-
δρέου. O Παπανδρέου πίστευε τι το τακίνητη χρονολογία την 10η Δεκεμ- βρίου έγινε το ρήγμα. Oι Eαμικοί υ- της ένοπλης αντιδράσεως των κρα-
KKE απέβλεπε στην κατάληψη της ε- βρίου. O «Pιζοσπάστης» έγραφε σε πουργοί παραιτήθηκαν, αρνούμενοι τικών δυνάμεων δεν αναχαίτισε
ξουσίας. Aλλά και το EAM κατείχετο κύριο άρθρο του: «Θέλετε να διαλυ- να αποδεχθούν τους ρους του τους οπαδούς του EAM. O διευθυ-
απ την υποψία τι ο πρωθυπουργς θεί ο EΛAΣ στις 10 Δεκεμβρίου; Θα πρωθυπουργού και των Aγγλων. T- ντής της αστυνομίας Aθηνών, Aγγε-
απέβλεπε –με τα αγγλικά άρματα– να διαλυθεί, αλλά να διαλυθούν και λα τε το EAM απεφάσισε να συγκροτή- λος Eβερτ, έχοντας την έγκριση του
επιβάλει μια μορφή βασιλικής δικτα- τα εθελοντικά σώματα. Aπάνω σ’ αυ- σει παλλαϊκ συλλαλητήριο διαμαρ- πρωθυπουργού έλαβε δρακντια μέ-
τορίας, που θα έθετε σε μοίρα υπο- τή τη βάση συγκροτήθηκε η Eθνική τυρίας την 3η Δεκεμβρίου στην Πλα- τρα. Aπ τους 3.500 άνδρες που πα-
ταγής την Aριστερά. Kυβέρνηση. Kαι να δικαστούν ρα- τεία Συντάγματος. H κυβέρνηση ρέτασσε ττε η αστυνομία Πλεων,
Στις διάφορες διαπραγματεύσεις γδαία οι μεγάλοι δοσίλογοι. Aυτή ή- στην αρχή δέχθηκε, αλλά αργτερα συγκέντρωσε στο κέντρο της Aθή-
–που παρουσίασαν διακυμάνσεις– ε- ταν η συμφωνία μας, αυτ ζητάει ο απαγρευσε το συλλαλητήριο. νας πάνω απ 2.500. Oλες οι οδικές
πίκεντρο ήταν η διάλυση του EΛAΣ, λας...». Eτσι, φθάσαμε στη μοιραία μέρα. H αρτηρίες που οδηγούσαν στο Σύ-
για την οποία ο Bρετανς αρχιστρά- Aλλά η λεπτή συνύπαρξη, δεν ά- ατμσφαιρα την Kυριακή 3 Δεκεμ- νταγμα είχαν αποκλεισθεί ενώ στη
τηγος στην Eλλάδα έθετε σαν αμε- ντεξε μέχρι το τέλος. Tην 1η Δεκεμ- βρίου ήταν ηλεκτρισμένη. O φβος στέγη των Παλαιών ανακτρων είχαν

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

τοποθετηθεί πολυβλα. Στις 10.30 το
πρωί, η πλατεία ήταν γεμάτη. Στους
εξώστες και στα παράθυρα των ξε-
νοδοχείων «Mεγάλη Bρεταννία» και
«Bασιλεύς Γεώργιος», πλήθος Aμε-
ρικανών και Aγγλων ανταποκριτών
μεγάλων ειδησεογραφικών πρακτο-
ρείων, ραδιοφωνικών σταθμών και ε-
φημερίδων παρακολουθούσαν με
ζωηρ ενδιαφέρον το θέαμα και τρα-
βούσαν φωτογραφίες. Aπ τους ε-
ξώστες και τα παράθυρα μως του
κτιρίου της αστυνομικής διευθύνσε-
ως, και απ τη στέγη των Παλαιών
Aνακτρων, άλλα μάτια ενέδρευαν
βλοσυρά. Eξω απ το σπίτι του πρω-
θυπουργού έγινε μια συμπλοκή. Tο
δελτίο του υπουργείου Tύπου της
5ης Δεκεμβρίου 1944 ανέφερε: «Kα-
τά το προχθεσινν συλλαλητήριον,
το οργανωθέν υπ του Kομμουνιστι-
κού Kμματος, διαδηλωταί έριψαν
χειροβομβίδα και πυροβολισμούς
κατά της οικίας του κ. Προέδρου της
Kυβερνήσεως επί της οδού Kηφι-
σιάς». Oμως, ο Aμερικανς πρεσβευ-
τής Mακ Bι, και ο βοηθς στρατιωτι-
κς ακλουθος της αμερικανικής
πρεσβείας, λοχαγς Mακνήλ, βεβαί-
ωναν τι δεν είχαν δει πλα στα χέ-
ρια των διαδηλωτών, δεν ανέφεραν
χειροβομβίδες ή θύματα και βεβαίω-
ναν τι, τον περισστερο καιρ, η α-
στυνομία έβαλλε με άσφαιρα πυρά. Oταν σταμάτησαν οριστικά οι πυροβολισμοί που εξανάγκασαν το άοπλο πλήθος να υποχωρήσει, στο έδαφος κείτο-
Στη συμπλοκή εκείνη, κατά την ο- νταν 23 νεκροί και 140 τραυματίες. Tο "τι οι διαδηλωτές ήταν άοπλοι καταφαίνεται απ" τις μαρτυρίες των ξένων α-
ποία έπεσαν οι πρώτοι πυροβολισμοί νταποκριτών, που παρακολουθούσαν τα γεγον"τα απ" τη «Mεγάλη Bρεταννία». Aνάμεσά τους ο Bρεταν"ς αντισυ-
των Δεκεμβριανών, σκοτώθηκε ένας νταγματάρχης Mπάιφορντ Tζ"ουν, ο οποίος έγραψε: «Περιμέναμε κάθε στιγμή "τι το EAM θα χρησιμοποιούσε "πλα...
διαδηλωτής και τραυματίστηκε ένας Aλλά το EAM περιορίσθηκε στο να καταριέται και να απειλεί. Δεν νομίζω "τι υπήρχε άνθρωπος στη διαδήλωση που να
αστυνομικς. Στο μεταξύ η συρροή ήταν οπολισμένος...».
του πλήθους συνεχιζταν. Kάποια
στιγμή, ένα άτομο πετάχτηκε απ κείνας τας στιγμάς, αν κατελαμβά- επρκειτο για τις μάζες που επέ- Kαφαντάρης. O Γεώργ. Παπανδρέου,
την είσοδο της αστυνομικής διεύ- νοντο τα σημεία αυτά; Eκείνην ακρι- στρεφαν απ την κηδεία των νεκρών κλεισμένος στο ξενοδοχείο της «Mε-
θυνσης, και άρχισε να ρίχνει ριπές μ’ βώς την στιγμήν και βάσει των διατα- του συλλαλητηρίου, οι οποίες, περ- γάλης Bρεταννίας», που πλέον έ-
ένα αυτματο κατά του πλήθους. γών τας οποίας είχον, διέταξα υπευ- νώντας την οδ Σταδίου στη δια- μενε μνιμα, έστειλε τηλεγράφημα
Λες κι αυτ ήταν το σύνθημα, απ θύνως εγώ, την βιαίαν διάλυσιν των σταύρωση με Aιλου, δέχθηκαν πυ- στον Bασιλέα Γεώργιο στο Λονδίνο
τον περίβολο του κτιρίου της αστυ- επιτεθέντων διαδηλωτών, οι οποίοι, κνά πυρά απ το ξενοδοχείο «Mη- και του περιέγραφε την κατάσταση:
νομίας και απ τη στέγη της Bουλής, πως απεδείχθη και απ τον φνον τρπολις», που ήσαν οχυρωμένοι «Σήμερα κατάστασις μετεβλήθη.
αστυνομικοί άρχισαν να βάλλουν κα- του αρχιφύλακος, δεν ήσαν καθλου πάνοπλοι άνδρες των Tαγμάτων Yπουργοί Λαϊκού Kμματος Pάλλης
τά των διαδηλωτών. Aυτοί που είχαν άοπλοι». Tο τι οι διαδηλωτές ήσαν Aσφαλείας, ενώ πυροβολισμοί ακού- και Στεφανπουλος, επισκεφθέντες
προωθηθεί τρέχοντας και σοι κατέ- άοπλοι, καταφαίνεται μως, απ τις γονταν μακριά, απ το κτίριο της Γε- Λίπερ, ήκουσαν παρ’ αυτού τι έπρε-
κλυζαν τον χώρο μπροστά στο Mνη- μαρτυρίες των ξένων ανταποκριτών, νικής Aσφαλείας Aθηνών στην Πατη- πε προς σχηματισμν ευρυτέρας κυ-
μείο του Aγνώστου, και δέχθηκαν τις που παρακολουθούσαν τα γεγοντα σίων. βερνήσεως να συνεννοηθούν Πα-
σφαίρες, υποχώρησαν με πανικ απ την «Mεγάλη Bρεταννία». O πανδρέου – Σοφούλης, πατριωτι-
προς τις σκάλες της Πλατείας και Bρετανς αντισυνταγματάρχης Kυβερνητική κρίση σμς των οποίων θα έδινεν λύσιν.
προς τις οδούς Oθωνος και Γεωργί- Mπάιφορντ Tζουνς, που παρηκο- Eκάλεσα αμέσως τον Σοφούλην...».
λούθησε τις σκηνές απ το ίδιο ξε- Πρώτο αποτέλεσμα των αιματη- Mια κυβέρνηση Σοφούλη, την έ-
ου που περιβάλλουν την πλατεία, κα-
νοδοχείο, έγραφε: «...Περιμέναμε ρών γεγοντων ήταν να προκληθεί βλεπε ευνοϊκά και το EAM, που θα ή-
θώς και προς τη λεωφρο Συγγρού.
κάθε στιγμή, τι το EAM θα χρησιμο- κυβερνητική κρίση. O Bρετανς πρε- ταν πρθυμο να αρχίσει διαπραγμα-
Kαθώς η ανθρώπινη μάζα αποτραβή-
ποιούσε πλα... Aλλά το EAM περιο- σβευτής P. Λίπερ, έντονα προβλημα- τεύσεις μαζί του. O στρατηγς Σκ-
χθηκε, άφησε πίσω της πολλά σώμα-
ρίσθηκε στο να καταριέται και να α- τισμένος, συσκεπτταν με τους άμε- μπι που πηγαινοερχταν απ τη
τα βουτηγμένα στο αίμα. Nεκροί και
πειλεί. Δεν νομίζω τι υπήρχε άν- σους συνεργάτες του στο κτίριο της «Mεγάλη Bρεταννία» στην αγγλική
τραυματίες κείτονταν κατά δεκάδες
θρωπος στη διαδήλωση που ήταν ο- πρεσβείας. O χώρος εκεί ήταν ανά- πρεσβεία, έστειλε στον στρατηγ
στο έδαφος.
πλισμένος...». στατος. Σε κάθε δωμάτιο του ισογεί- Oυίλσον, ανώτατο συμμαχικ διοικη-
Ποιος διέταξε «πυρ»; Στις 30 Nοεμβρίου είχε ανασυντα- ου υπήρχαν στοιβαγμένα έπιπλα, τή των χερσαίων δυνάμεων της Mε-
χθεί η Kεντρική Eπιτροπή του EΛAΣ. που έφταναν μέχρι την οροφή, επει- σογείου, ένα τηλεγράφημα, που με-
Για πολλά χρνια, υπήρχε διχο- Tώρα τον καθοριστικ ρλο εδώ, έ- δή οι Aμερικανοί που φρντιζαν για ταξύ άλλων ανέφερε: «Στην Aθήνα
γνωμία για το ποιος διέταξε να χτυ- παιζαν ο Γ. Σιάντος –γεν. γραμματέ- τα βρετανικά συμφέροντα, μετά την κηρύχθηκε γενική απεργία. Δεν ερ-
πήσουν το πλήθος στην πλατεία Συ- ας του KKE– και οι στρατηγοί M. Mά- αποχώρηση του 1941, είχαν φέρει γάζονται οι υπηρεσίες ενεργείας και
ντάγματος. Aλλά 14 χρνια αργτε- ντακας και M. Xατζημιχάλης. O Σιά- στο κτίριο και έπιπλα άλλων μελών κοινής ωφελείας. H κατάσταση της
ρα, στις 5 Δεκεμβρίου 1958, το μυ- ντος έδωσε εντολή και μετά το αιμα- του προσωπικού της πρεσβείας. Πα- κυβερνήσεως είναι κρίσιμη αν δεν α-
στήριο λύθηκε. O Aγγελος Eβερτ α- τηρ συλλαλητήριο, εξοπλισμένες ράλληλα, υπήρχε ζωηρή κίνηση λγω ποκατασταθεί πλήρως η τάξη. Kρατώ
ποκάλυπτε σε συνέντευξή του στην προφυλακές του EΛAΣ, που είχαν του μεγάλου αριθμού των ανθρώ- λες τις βρετανικές δυνάμεις, συ-
εφημερίδα «Aκρπολις»: «... Eίχα καθηλωθεί έξω απ την Πάρνηθα, πων, περί τους 50, που κοιμντου- μπεριλαμβανομένης της ταξιαρχίας
σαφείς αποδείξεις τι το Kομμουνι- άρχισαν να κατεβαίνουν ολοταχώς σαν εκεί, για λγους ασφαλείας. O αλεξιπτωτιστών».
στικν Kμμα ήτο αποφασισμένον προς την πρωτεύουσα. H 4η Δεκεμ- Λίπερ κλείσθηκε στο γραφείο με με- Tην ίδια ώρα, ο Tσρτσιλ αγρυ-
πλέον να εξωθήσει την κατάστασιν βρίου κυλούσε με αγωνία μέσα στην ρικούς συνεργάτες του, και συζήτη- πνούσε. Θύμωσε με την επιμονή του
μέχρις ενπλου συρράξεως... Δεν υ- Aθήνα. H γενική απεργία που είχε σαν την κατάσταση. Eπρεπε να σχη- στρατάρχη Aλεξάντερ και του στρα-
πήρχε λοιπν σκιά αμφιβολίας τι ε- κηρύξει το EAM, σημείωσε πλήρη ε- ματιστεί μια κυβέρνηση περισστε- τηγού Oυίλσον, να μεταφερθεί η τα-
άν συνεχίζετο η ανεκτική στάσις των πιτυχία, και έπληξε βαριά την ανά- ροι αντιπροσωπευτική. Tο μεσημέρι ξιαρχία αλεξιπτωτιστών στη Pώμη,
οργάνων της τάξεως, θα υπήρχε ά- στατη πρωτεύουσας. Στις 4 το απ- έστειλε ένα τηλεγράφημα στον και τους έστειλε τηλεγραφήματα σε
μεσος κίνδυνος καταλήψεως των γευμα, πυκνοί βρντοι μάχης ακού- Iντεν, που του εξέθετε τη γνώμη του αυστηρ τνο:
νευραλγικών σημείων της πρωτευ- σθηκαν στην περιοχή των Xαυτείων. για πολιτικούς αρχηγούς που θα «Eίμαι βέβαιος, τι βλέπετε την
ούσης... Yπάρχει αμφιβολία, τι το H αστυνομία είχε αρχίσει επίθεση μπορούσαν ν’ αναλάβουν την πρω- κατάσταση με στεν πνεύμα. Kατα-
κράτος θα κατελύετο οριστικώς ε- κατά του πλήθους. Tην φορά αυτή, θυπουργία, πως ο Σοφούλης και ο Συνέχεια στην 30η σελίδα

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 29

 σμού απ την αγγλική αεροπορία α-
νάγκασε την Kεντρική Eπιτροπή του
EΛAΣ, να στείλει στον Σκμπι δια-
μαρτυρίας στην οποία μεταξύ άλλων
ανεφέροντο και τα εξής:
«Παρά τας διαμαρτυρίας μας, τα
διαβιβασθείσας ημίν με το υπ’ αριθμ.
A.Π. 21/5.12.44 και 65/6.12.44 έγγρα-
φ μας, διά των οποίων ετονίζαμεν
τι τα βρετανικά συμμαχικά πλα
δεν έχουν καμίαν θέσιν διά την επί-
λυσιν των εσωτερικών του Eλληνι-
κού λαού ζητημάτων και μάλιστα
τασσμενα εις το πλευρν της μερί-
δος εκείνων που συνειργάσθησαν α-
νοικτά και συνεπολέμησαν με τον
φασίσταν κατακτητήν, εν τούτοις α-
π της πρωίας την 7ης τρέχοντος,
βρετανικά τανκς, πυροβολικν και α-
εροπορία εκτύπησαν με λην των
την δύναμιν τας δυνάμεις του EΛAΣ
εντς της πλεως Aθηνών. Aλλά ως
να μην ήρκει τούτο, τα αεροπλάνα
σας ενήργησαν ολοήμερον άγριον
βομβαρδισμν και πολυβολισμν α-
π χαμηλού ύψους κατά του αμάχου
πληθυσμού εντς των συνοικιών των
Aθηνών, με αποτέλεσμα την δολο-
φονίαν αθώων εκατοντάδων θυμά-
των, απ τα οποία πολλοί, γυναίκες,
παιδιά και γέροντες.

O Tσρτσιλ
στην Aθήνα
Mια μοναδική ευκαιρία για να περι-
σώσει ο EΛAΣ σημαντικά υπολείμμα-
τα της δύναμής του παρουσιάσθηκε
την 25η Δεκεμβρίου. Tην ημέρα ε-
κείνη, θλιβερή επέτειο των Xριστου-
γέννων, μια εκπληκτική είδηση δια-
δθηκε γρήγορα και αναστάτωσε
τους πάντες:
— O Tσρτσιλ βρίσκεται στην Aθή-
να!
Πράγματι, την προηγούμενη νύ-
χτα, απεβιβάζοντο στο αεροδρμιο
του Kαλαμακίου ο Aγγλος πρωθυ-
πουργς με τον υπουργ Eξωτερι-
κών Aντονι Iντεν. Eίχαν προηγηθεί,
μως, προερχμενοι απ τη Nεάπο-
λη, ο στρατάρχης Aλεξάντερ και ο υ-
πουργς Mέσης Aνατολής, ο Xάρολ-
ντ Mακ Mίλαν. H μάχη έκλινε πλέον
σαφώς προς τη νίκη των βρετανικών
πλων. Tις προηγούμενες 3 μέρες, ο
EΛAΣ είχε συμπτυχθεί απ το μεγα-
λύτερο μέρος των ανατολικών συ-
νοικιών, απ το Θησείο, την Kαλλι-
θέα, την περιοχή Φιλοπάππου και
Aκροπλεως, το μεγαλύτερο τμήμα
του Πειραιά.
Για λγους ασφαλείας, ο Tσρτσιλ
Yστατος αποχαιρετισμ"ς. Xιλιάδες Aθηναίοι έχουν συγκεντρωθεί στους δρ"μους, απ" τους οποίους περνάει η νε-
κρώσιμη πομπή με τα φέρετρα των νεκρών της διαδήλωσης της 3ης Δεκεμβρίου. Eνδεικτικά τα λ"για εν"ς Eλληνα ε-
κοιμταν στο βρετανικ πολεμικ
πιχειρηματία στην είσοδο του νεκροταφείου σε μία ομάδα ξένων ανταποκριτών: «Eίναι μια μέρα οδύνης για τους «Aίας», που είχε αγκυροβολήσει
Eλληνες. Oλοι μας, αριστεροί και δεξιοί, πενθούμε. Θάβαμε τους νεκρούς μας συχνά τα τελευταία τέσσερα χρ"νια. στον ρμο του Φαλήρου, αλλά τα μέ-
Hταν θύματα των γερμανικών αντιποίνων, θύματα της πείνας. O λα"ς μας πέθαινε, αλλά η ελπίδα της απελευθέρω- λη της συνοδείας του πέρασαν τον
σης και μιας πιο φωτεινής μέρας ήταν ζωντανή. Mετά ήρθατε εσείς, οι σύμμαχοι. Oι Γερμανοί είχαν φύγει και πανη- περισστερο χρνο στην πρεσβεία.
γυρίσαμε. Πιστέψαμε πως τα χρ"νια του πένθους πέρασαν και πως οι μέρες της χαράς και του γέλιου γύρισαν ξανά. Oι συνθήκες εκεί δεν ήταν... ιδανι-
Oμως σήμερα θρηνούμε άλλη μια φορά» (Aπ" το Λεύκωμα για τον Δεκέμβριο του ’44, με κείμενα και φωτογραφίες του κές! Δεν υπήρχε θέρμανση, ηλεκτρι-
Nτιμίτρι Kέσελ, εκδ. «Aμμος»). κ, ούτε τρεχούμενο νερ. O Λίπερ
φοβταν. Eλεγε τι η πρεσβεία δεν
Συνέχεια απ" την 29η σελίδα διαταγές σας λες οι δυνάμεις, και θα ζητήσει απ τον Παπανδρέου να βρισκταν σε πολύ καλή τοποθεσία
στροφή στην Eλλάδα, λγω ελλείψε- σας στέλνονται ενισχύσεις...». Kαι παραμείνει στη θέση του, και να βοη- απ άποψη προστασίας. Tσο στο
ως λίγων ταγμάτων, θα ήταν λυπηρ του τνιζε: «Eίστε υπεύθυνος για θήσει». γραφείο του, σο και στις κρεβατο-
πράγμα και θα είχε συνέπειες σε με- την τήρηση της τάξεως στην Aθήνα κάμαρες, ο ίδιος και οι άλλοι κυκλο-
γάλη κλίμακα. H καταστροφή στην
Aθήνα δεν ισοσταθμίζεται με την κα-
τάληψη της Mπολώνιας». Στον Σκ-
μπι, ο Tσρτσιλ έστειλε τηλεγράφη-
μα, που τον καθησύχαζε: «... Eδωσα
οδηγίες στον στρατηγ Oυίλσον να
βεβαιωθεί τι έχουν μείνει υπ τις
και πρέπει να εξουδετερώσετε ή να
συντρίψετε λες τις δυνάμεις του
EAM - EΛAΣ, που θα πλησιάσουν
προς την πλη...». Kαι συνέχιζε: «Θα
ήταν καλ, βεβαίως, αν η διοίκησή
σας ενισχυταν με το κύρος κάποιας
Eλληνικής Kυβερνήσεως και ο Λίπερ
Eκκλήσεις απ το EAM
Στις 6 Δεκεμβρίου, η Kεντρική Eπι-
τροπή του EAM απηύθυνε εκκλήσεις
προς τους Συμμάχους για να σταμα-
τήσει η αιματοχυσία.. Στο μεταξύ ο
πολυβολισμς του άμαχου πληθυ-
φορούσαν με προσοχή, καθώς οι ο-
μοβροντίες έφταναν πολύ κοντά.
O Mακ Mίλαν έγραφε στο ημερο-
λγι του:
«22 Δεκεμβρίου και οι επαναστά-
τες δεν έχουν απαντήσει ακμη στις
δηλώσεις του στρατηγού Σκμπι

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998

στις 16 Δεκέμβρη». O Mακ Mίλαν
προτείνει στον Σκμπι, με την άφιξη
του στρατάρχη Aλεξάντερ στην Aθή-
να, να καλέσει αυτς την K.E. του
EΛAΣ σε προσωπική συνάντηση μαζί
του.
Aλλά ο Aλεξάντερ δεν ήρθε εκείνη
τη μέρα. Στις 5 μως το απγευμα εί-
χε προσκληθεί ο Γ. Παπανδρέου για
τσάι. Kι ο Xάρολντ Mακ Mίλαν γρά-
φει: «Δεν ήταν ο Παπανδρέου και
πολύ λογικς. Oι συνεντεύξεις του
στον Tύπο, που τις θεωρεί θαυμά-
σιες, κάνουν πολύ ζημιά – πως ε-
ξάλλου και σες δίνουν οι υπλοιποι
συνεργάτες του. H ελληνική αστική
τάξη είναι αποφασισμένη να εξοντώ-
σει τους Eλληνες κομμουνιστές και
θα αγωνισθεί ώς τον τελευταίο Bρε-
ταν στρατιώτη για να το πετύχει. Kι
μως υπάρχει μεγάλη αλήθεια στα -
σα λέει ο Παπανδρέου. O αληθινς
δογματικς κομμουνιστής είναι α-
διάλλακτος και δεν είναι δυνατν να
αποσπασθεί απ το φοβερ του πι-
στεύω, στο οποίο είναι προσηλωμέ-
νος με φανατικ ενθουσιασμ».
Παραμονή Xριστουγέννων. Mαύρα
κι αξέχαστα Xριστούγεννα για πολύ
κσμο. O Aρχιεπίσκοπος Δαμασκη-
νς επισκέπτεται τη βρετανική πρε-
σβεία. Kι ο Mακ Mίλαν παρατηρεί στο
ημερολγι του:
«Eντυπωσιάζομαι απ την οξύνοιά
του και τη μετριοπάθειά του. Δεν ξέ-
ρω τι γνώσεις περί θεολογίας έχει,
αλλά κατέχει πλήρως την πολιτική
και διαθέτει πολύ ευρύτερες πολιτι-
κές απψεις απ’ σους πολιτικούς έ-
χω ώς τώρα συναντήσει».
Tην ίδια μέρα, 24 Δεκέμβρη, ο Mακ
Mίλαν, παίρνει ένα μυστηριώδες –- O Tσ"ρτσιλ φθάνει με θωρακισμένο αυτοκίνητο και με ισχυρή συνοδεία στη βρετανική πρεσβεία (πρώην οικία Bενιζέ-
πως το χαρακτηρίζει– τηλεγράφημα λου). «H επίσκεψη του Oυίνστον Tσ"ρτσιλ τον Δεκέμβριο του 1944 ήταν ασφαλώς το πιο συναρπαστικ" απ" τα ιστο-
του Tσρτσιλ, που του ζητάει να δει ρικά γεγον"τα του σπιτιού», γράφει ο σημεριν"ς Bρεταν"ς πρέσβης σερ Mάικλ Λιουέλιν Σμιθ, στο βιβλίο του «H βρε-
ένα τηλεγράφημα που είχε στείλει τανική πρεσβεία στην Aθήνα». Για λ"γους ασφαλείας ο Bρεταν"ς πρωθυπουργ"ς κοιμ"ταν στο βρετανικ" πολεμικ"
στον στρατάρχη Aλεξάντερ. Kαι την «Aίας», που είχε αγκυροβολήσει στον "ρμο του Φαλήρου. Tα μέλη "μως της συνοδείας του έμεναν στην πρεσβεία, ε-
επομένη, τα Xριστούγεννα του 1944, νώ απ" τις ώρες που πέρασε ο ίδιος εκεί έχουμε μια περιγραφή του τ"τε πρέσβη Λίπερ, ο οποίος θυμάται τον Tσ"ρ-
αποκαλύπτει ο στρατάρχης στο πε- τσιλ «να κάθεται ατάραχος καταμεσής στο γραφείο του, στη γραμμή του πυρ"ς».
ριεχμενο του τηλεγραφήματος του
Tσρτσιλ προς αυτν: στε να εκπροσωπούνται διάφορα μας ισχύ. Kι απ την άλλη, αποσαφή- στην πραγματικτητα είχε αποφασι-
«Δύο φίλοι σας, εκ των οποίων ο έ- κμματα και 3–4 αντιπροσώπους της νιζε στους πολιτικούς, πως δεν ήταν στεί να γίνει κι έγινε για λγους α-
νας είμαι εγώ, ερχμαστε να σας συ- Aριστεράς. διατεθειμένος να χρησιμοποιηθού- σφαλείας. Eτσι δεν πρφτασαν ν’ α-
ναντήσουμε». Kι αυτ σήμαινε φυσι- Σ’ εκείνη τη σύσκεψη, απ την ελ- με για μια αντιδραστική πολιτική». κούσουν το λγο του Tσρτσιλ. Oι
κά τι επρκειτο για τον ίδιο τον ληνική πλευρά, πήραν μέρος: ο Kι ο Mακ Mίλαν προσθέτει: Σιάντος, Παρτσαλίδης και Mάντα-
Aγγλο πρωθυπουργ και τον υπουρ- Aρχιεπίσκοπος Δαμασκηνς, ο πρω- «Aποσαφήνισε, επίσης, τι ο Στά- κας, άκουσαν τη μετάφραση. O
γ Eξωτερικών Aντονι Hντεν. θυπουργς Γ. Παπανδρέου, οι αρχη- λιν είχε συμφωνήσει για τη βρετανι- πρωθυπουργς της Mεγ. Bρετανίας
Tην ίδια μέρα, 24 Δεκεμβρίου, συ- γοί κομμάτων και πολιτικοί: Θ. Σο- κή επέμβαση. Kαι είπε πολλά, για να μίλησε επιτακτικά και με σιγουριά
ζητείται το σχέδιο για μια συνδιάσκε- φούλης, Γ. Kαφαντάρης, Δημ. Mάξι- αφήσει να εννοηθεί πως και ο Pού- πως αυτς είναι ο αφέντης της
ψη «γενική, αντιπροσωπευτική της μος, K. Tσαλδάρης, I. Θεοτκης, Στ. σβελτ είχε επίσης συμφωνήσει – - Eλλάδας και μνος αρμδιος να
ελληνικής πολιτικής γνώμης» περι- Στεφανπουλος, Aλ. Mυλωνάς, Π. πως είχε κάνει τον Aύγουστο και αν ρυθμίζει την εξέλιξη και την τύχη
λαμβανομένων και αντιπροσώπων Pάλλης, Iω. Σοφιανπουλος, Aλεξαν- μπορούσαμε να δημοσιεύσουμε το της χώρας. Γινταν φανερ πως -
του EΛAΣ. Σκοπς της ήταν να εγκα- δρής, Π. Kανελλπουλος, Στ. Γονα- τηλεγράφημά του προς τον Oυίν- λοι οι παρευρισκμενοι κλήθηκαν -
τασταθεί ο Aρχιεπίσκοπος στη θέση τάς, N. Πλαστήρας και απ την πλευ- στον, θα έκανε τους Aμερικανούς χι για να βρουν κάποια λύση της
του Aντιβασιλέως. Σε λίγο υποδέχο- ρά της αριστεράς, οι Γ. Σιάντος, Δημ. να νιώσουν πολύ άσχημα (ο πρε- δραματικής κρίσης, αλλά να δε-
νται τον Tσρτσιλ και τον Hντεν στο Παρτσαλίδης και ο στρατηγς Mά- δρος μας «έριξε» άσχημα, κι αυτ χτούν διαταγές.
αεροδρμιο και πείθουν τον Aγγλο ντακας. στοίχισε πολύ στον Oυίνστον). Mί- «Δεν συγκαλέσαμε τη σύσκεψιν
πρωθυπουργ να συσκεφθούν μέσα Γι’ αυτή τη σύσκεψη γράφει ο Mακ λησε και ο Iντεν με πνεύμα κατευ- –είπε στο λγο του ο Tσρτσιλ– απ
στο αεροπλάνο. Eγκρίνεται το σχέ- Mίλαν στο ημερολγι του: «H συν- ναστικ, για να πει και τα ακλουθα αδυναμίαν, ούτε έχομεν δισταγ-
διο, κι ενώ λοι με θωρακισμένα αυ- διάσκεψη άρχισε στο κτίριο του υ- ο στρατάρχης Aλεξάντερ: μούς να προχωρήσωμεν στην επί-
τοκίνητα κατευθύνονται στον Πει- πουργείου Eξωτερικών. Πρώτος πή- «Aντί να παρατάσσω τις ταξιαρχίες τευξιν των σκοπών μας...».
ραιά για να επιβιβασθούν στον «Aία- ρε το λγο ο Tσρτσιλ, ταν πέντε μου στην Eλλάδα, θα ήθελα να έβλε- »Στη συνέχεια του λγου του, α-
ντα», ο Mακ Mίλαν με τον πρεσβευτή λεπτά αργτερα ακούστηκε ένα δυ- πα τις ελληνικές ταξιαρχίες να έρχο- παίτησε απ το EAM–EΛAΣ να συμ-
Λίπερ επιστρέφουν στην πρεσβεία. νατ χτύπημα στην πρτα. Hταν οι νται να με βοηθήσουν στην Iταλία μορφωθεί χωρίς αντίρρηση στους
Στις 25 Δεκεμβρίου σημειώνει στο αντιπρσωποι του EΛAΣ! Σηκωθήκα- στον πλεμο κατά του κοινού ε- ρους του Σκμπι και ττε μνο θα
ημερολγι του ο Mακ Mίλαν: με λοι. Tρεις άνδρες με αγγλικές χθρού...». είναι δυνατ να προχωρήσει η πολι-
«Kινητοποιήσαμε τον αρχιεπίσκο- στρατιωτικές στολές μάχης μπήκαν Γι’ αυτή την ίδια σύσκεψη, ο τική λύση, σύμφωνα με τον τρπο
πο, που ήταν στο κρεβάτι, και τον στην αίθουσα. Yποκλίθηκαν και υπο- γραμματέας του EAM Θανάσης Xα- που καθρισε η βρετανική κυβέρνη-
Παπανδρέου και τους πήγαμε μ’ ένα κλιθήκαμε. Kαθίσαμε και η συνδιά- τζής δίνει κι άλλες λεπτομέρειες: ση για τη λύση της “ελληνικής περι-
θωρακισμένο χημα στην αποβάθρα. σκεψη άρχισε και πάλι. O Aρχιεπί- «...Oι εκπρσωποι του EAM–EΛAΣ πλοκής”, πως ονμασε τη στρα-
Tους επιβιβάσαμε στον “Aίαντα” γύ- σκοπος επανέλαβε το λγο του. Στη που είχαν ειδοποιηθεί πως η σύσκε- τιωτική βρετανική επέμβαση»...
ρω στις 7 μ.μ. O Oυίνστον και ο Aντο- συνέχεια, μίλησε ο Tσρτσιλ επί 25 ψη θα γινταν στις 4 μ.μ. στη μεγά- O Mακ Mίλαν θυμάται τι είπε
νι τους είδαν χωριστά». περίπου λεπτά της ώρας. Δεν άφηνε λη αίθουσα του ξενοδοχείου «Mε- στους Eλληνες αντιπροσώπους:
Tτε συμφωνήθηκε οριστικά να γί- καμιά αμφιβολία στους Eλασίτες α- γάλη Bρεταννία», δεν είχαν φτάσει — Eμείς αρχίσαμε τη δουλειά.
νει μια μικρή συνδιάσκεψη με 4–5 ώ- ντιπροσώπους για τη στρατιωτική στο υπουργείο Eξωτερικών, που Eσείς τώρα αποτελειώστε την!

KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 31

 Eνθυμήματα Eλευθερίου Bενιζέλου
H αγορά του ιδιαίτερου γραφείου του μεγάλου πολιτικού απ την Πηνελπη Δέλτα
Tου Aλ. Π. Zάννα
Eπιμελητή του Aρχείου Π.Σ. Δέλτα
Iστορικά Aρχεία Mουσείου Mπενάκη
EINAI γνωστοί οι στενοί φιλικοί
δεσμοί της Π.Σ. Δέλτα με τον
Eλευθέριο Bενιζέλο. H Π.Σ. Δέλτα
συναντά τον Bενιζέλο για πρώτη
φορά στα 1912 στην Aθήνα και α-
π ττε η οικογένεια Mπενάκη ε-
ντάσσεται στο βενιζελικ στρατ-
πεδο: ο πατέρας της Eμμανουήλ
Mπενάκης θα γίνει υπουργς
Eθνικής Oικονομίας και ο άνδρας
της Στέφανος διορίζεται πρώτος
διοικητής της νεοσύστατης Aγρο-
τικής Tράπεζας το 1929.
Tο σπίτι του ζεύγους Δέλτα
στην Kηφισιά είναι πάντοτε ανοι-
χτ για τον Bενιζέλο που πολλές
φορές έρχεται απρσκλητος για
φαγητ ή συζήτηση. Xαρακτηρι-
στικ είναι το γεγονς τι υπάρ-
χει πάντα έτοιμο ένα δωμάτιο στο
σπίτι των Δέλτα, για την περίπτω-
ση που ο Bενιζέλος έρθει μνος
του, ή ένα ολκληρο μικρ σπίτι
στον διπλαν κήπο που ήταν η κα-
τοικία του Eμμανουήλ Mπενάκη
και είναι γνωστ ως «το σπίτι του
Bενιζέλου»1. Σημειώνουμε ακμη
τι η αππειρα της 6ης Iουνίου
1933 κατά του Eλευθερίου Bενι-
ζέλου έγινε κατά την επιστροφή
του ζεύγους στο σπίτι του, που
βρισκταν στη γωνία των οδών
Λουκιανού και Bασιλίσσης Σοφίας
στην Aθήνα, ύστερα απ γεύμα
ρη K. Σκούρα,
στο σπίτι των Δέλτα2.
Mετά το θάνατο του Bενιζέλου,
η Π.Σ. Δέλτα θέλει να διατηρήσει
με κάθε τρπο τη μνήμη του. M-
32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 22 NOEMBPIOY 1998
λις μαθαίνει το θάνατ του δίνει
παραγγελία στον γλύπτη Θανάση
Aπάρτη να πάρει εκμαγείο απ το
δεξί του χέρι. Zητά και παίρνει τα
γυαλιά του, καθώς και διάφορα α-
ντικείμενα του γραφείου του ως
ενθύμιο. Aναλαμβάνει πρωτοβου-
λία για την ανέγερση μνημείου
του Bενιζέλου με αρθρογραφία
στο «Eλεύθερον Bήμα»3. Παράλ-
ληλα θέλει ν’ αποκτήσει με κάθε
δυνατ τρπο οτιδήποτε έχει
σχέση με τον Eλ. Bενιζέλο. Για το
λγο αυτ απευθύνεται στον Γ.
Bεντήρη, ο οποίος ασχολείται με
τη συντήρηση και ταξινμηση του
Aρχείου του.
Tον Aπρίλιο του 1936, ένα μήνα
μετά το θάνατο του Eλευθερίου
Bενιζέλου, η σύζυγς του Eλενα
προτείνει στη βρετανική κυβέρ-
νηση την πώληση του σπιτιού. Oι
διαπραγματεύσεις προχωρούν με
πολύ γρήγορο ρυθμ και μέχρι το
τέλος της χρονιάς οι βρετανικές
υπηρεσίες έχουν μετακομίσει στο
κτίριο.
Δεν είναι γνωστ τι απέγιναν -
λα τα έπιπλα και η οικοσκευή. Στα
βρετανικά αρχεία4 βρίσκουμε έ-
ναν κατάλογο με κινητά αντικεί-
μενα που παρέμειναν και παραδ-
θηκαν στους Bρετανούς με την α-
γορά του σπιτιού. Aνάμεσα στα
διάφορα έπιπλα υπάρχει και ένα
τραπέζι που περιγράφεται ως ε-
ξής: «old mahogany claw and ball
leg table»5. Σύμφωνα με μαρτυρία
της κρης του Aλεξάνδρου Δ.
Zάννα, στενού συνεργάτη και υ-
πουργού Aεροπορίας του Eλ. Bε-
νιζέλου και γαμπρού της Π.Σ.
Δέλτα, το τραπέζι αυτ ήταν το ι-
διαίτερο γραφείο του. Δεν βρι-
σκταν στο γραφείο που ο Bενι-
ζέλος δεχταν τους πολιτικούς
του φίλους και το κοιν, αλλά σε
άλλο ιδιαίτερο χώρο που ο μεγά-
λος αυτς πολιτικς απομονων-
ταν για μελέτη ή συζήτηση με
στενούς του συνεργάτες.
Tο γραφείο αυτ αγοράστηκε
απ την Π.Σ. Δέλτα με τη μεσο-
λάβηση του Γεωργίου Bεντήρη.
Oι συνθήκες υπ τις οποίες έγινε
αυτή η αγορά δεν είναι απλυτα
γνωστές. Oι αποσπασματικές
πληροφορίες που περιέχει η επι-
στολή που ακολουθεί μπορούν
να μας δώσουν μία πολύ γενική
εικνα.
Kηφισιά, 15/VI/37
Aγαπητέ φίλε, σας εσωκλείω δρ.
7.500 για τ’ ωραιτατο γραφείο του
Mεγάλου. Δεν ξέρετε με πση συγκί-
νηση το είδα! Eίναι λεκιασμένο, χω-
ρίς κλειδιά, παραμελημένο, το ιδιαί-
τερο γραφείο του Mεγάλου Bενιζέ-
λου! Kαίεται η ψυχή μου να βλέπω
κειμήλια τέτοια να πέφτουν σε υπαλ-
λήλους ξένων, που ούτε τους ενδια-
φέρει αν θα σπάσουν ή καταστρα-
φούν! Mε τρεμάμενα χέρια χαϊδεύω
το καημένο αυτ το έπιπλο που τ-
σο εργάστηκε Eκείνος, και που δεν
το πνεσαν οι δικοί του...
Aν ξέρετε άλλα έπιπλα για πούλη-
μα, η καρέγλα λ.χ. του γραφείου, πά-
ρετέ τα, σας παρακαλώ, ασφαλίστε
τα ως που να γυρίσω.
Σας ευχαριστώ και σας σφίγγω με
αγάπη το χέρι.
Π.Σ. Δέλτα6.
Tο ιδιαίτερο γραφείο του Eλ.
Bενιζέλου. Διακρίνονται τα γυαλιά
του, το εκμαγείο του δεξιού
χεριού του, πέτσινη χαρτοθήκη
και χαρτοφύλακας (φωτ.: Aναστ.
Aλεξανδρής). Πάνω: επιστολή
της Π.Σ. Δέλτα στον Γ. Bεντήρη,
στον οποίο αποστέλλει χρήματα
ευχαριστώντας τον που μεσολάβη-
σε για την αγορά του γραφείου.
Για την ιστορία: Mετά την αγο-
ρά του απ την Π.Σ. Δέλτα, το
γραφείο αυτ βρισκταν στο σα-
λνι της με τα αντικείμενα που ει-
κονίζονται επάνω του. Mετά το
θάνατ της, περιήλθε στην κατο-
χή της οικογένειας Aλεξάνδρου
Δ. Zάννα.
Σημειώσεις:
1. Για το θέμα των προσκλήσεων της Π.Σ.
Δέλτα προς τον Bενιζέλο βλ. Aρχείο Π.Σ.
Δέλτα A΄. Π.Σ. Δέλτα «Eλευθέριος Bενιζέ-
λος» επιμέλεια Π.A. Zάννας, «Eρμής»,
Aθήνα 1978, σελ. 301 κ.έ.
2. .π. σελ. 193 κ.έ.
3. . π. σελ. 348-354. H αρθρογραφία είναι α-
νώνυμη. Aπ το ήδη δημοσιευμένο αρχείο
της Π.Σ. Δέλτα προκύπτει τι ο συντάκτης
των εκκλήσεων για τη δημιουργία της επι-
τροπής είναι η Π.Σ. Δέλτα.
4. Eγγραφο των Bρετανικών Aρχείων με τα
στοιχεία Work 10/213 (Office of Works, No
12601 Minute Sheet, της 28.9.1936). Eυχα-
ριστώ ιδιαίτερα τον Bρεταν πρέσβη στην
Aθήνα Sir Michael Llewellyn Smith για τη
βοήθειά του με την παροχή του εγγράφου.
5. Δεν κατέστη δυνατν να γίνει η ακριβής
μετάφραση. H κατά λέξη μετάφραση δεν
σημαίνει τίποτα στα ελληνικά. Oι συλλέ-
κτες και παλαιοπώλες χρησιμοποιούν συ-
νήθως τους ξενικούς ρους χωρίς μετά-
φραση.
6. Eπιστολή προς τον Γεώργιο Bεντήρη.
Γραμμένη σε επιστολχαρτο με πένθος λ-
γω του πρσφατου θανάτου (28.4.1937)
του Kωνσταντίνου Δέλτα, ετεροθαλή α-
δελφού του συζύγου της. H επιστολή είναι
γραμμένη λίγες μέρες πριν απ την ανα-
χώρηση του ζεύγους Δέλτα για ταξίδι α-
ναψυχής στην Eλβετία.
Eυχαριστούμε την κ. Nτ
υπεύθυνη Γραφείου Tύπου της Bρετανι-
κής Πρεσβείας, για τη συμβολή της στην
ολοκλήρωση του αφιερώματος.