Bab 8 – Tingkatan 4

(a) Apakah yang dimaksudkan dengan pendidikan tidak formal?

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
[2 markah ]
(b) Nyatakan aspek yang ditekankan dalam pendidikan tidak formal

i. ........................................................................................................................

ii. ........................................................................................................................

[2 markah]

(c) Bagaimanakah masyarakat Melayu tradisional menyampaikan nilai-nilai murni

kepada kanak-kanak?

i. ........................................................................................................................

ii. ........................................................................................................................

[2 markah]

(d) Nyatakan peranan istana sebagai pusat pendidikan formal.

i. ........................................................................................................................

ii. ........................................................................................................................

[2 markah]

(e) Pada pendapat anda, apakah perubahan yang berlaku terhadap pendidikan
formal dalam masyarakat Melayu tradisional selepas kedatangan Islam.

i. ........................................................................................................................

ii. ........................................................................................................................

[2 markah ]
Soalan Butiran Markah

1 (a) F1 Merupakan pendidikan awal atau asuhan yang berlaku 1

dalam institusi keluarga
F2 Berlaku di peringkat keluarga 1
F3 Menekankan pengajaran nilai-nilai moral
F4 Berlaku melalui pendengaran, penglihatan dan 1
pemerhatian 1
Mana-mana 4 x 1 m
(b) F1 Nilai moral [2 m]
F2 Kemahiran pekerjaan
F3 Hal yang berhubung dengan agama 1
F4 Nilai-nilai budaya murni 1
F5 Pantang larang 1
F6 Adat istiadat [2 m]
Mana-mana 6 x 1 m
(c) F1 Mengajar secara langsung 1
F2 Melalui pendengaran, penglihatan dan pemerhatian 1
F3 Latihan 1
F4 Penerapan melalui cerita-cerita lisan 1
F5 Melalui pergaulan sosial 1
F6 Penerapan melalui pantun / peribahasa / teka teki / 1
pepatah [2 m]
Mana-mana 6 x 1 m
(d) F1 Pusat pengajian agama 1
F2 Tempat perbincangan ulama 1
F3 Tempat pertemuan ulama daripada pelbagai bangsa 1
F4 Tempat mengembangkan ilmu tasawwuf 1
F5 Tempat menyimpan buku-buku hikayat 1
F6 Pusat pendidikan ilmu politk dan pentadbiran 1

Mana-mana 6 x 1 m [2 m]
(e)
F1 Semua golongan terlibat 1
F2 Dilaksanakan di beberapa tempat 1
F3 Menekan pendidikan al-Quran 1
F4 Pendidkan al-Quran disampaikan oleh Tok Guru 1
F5 Pendidikan di istana disampaikan oleh ulama 1
F6 Kewujudan ulama dan pendakwah asing 1
F7 Istana menaungi pengajian ilmu tasawwuf 1
Mana-mana 2 x 1 m [2 m]
Soalan 2

Pedagang Islam telah menguasai aktiviti perdagangan di Lautan Hindi dan Laut China Selatan
sejak abad ke-12 hingga abad ke-18

(a) Mengapakah Melaka dapat menguasai perdagangan di Alam Melayu?

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
( 2 markah)

(b) Apakah ukuran sistem timbang dan sukat pada zaman Kesultanan Melayu
Melaka?

(i) .....................................................................................................................
(ii) .....................................................................................................................

( 2 markah)
(c) Nyatakan ciri-ciri mata wang di Johor

(i) .....................................................................................................................
(ii) .....................................................................................................................

( 2 markah)
(d) Apakah bukti yang menunjukkan penggunaan mata wang emas di negeri-negeri Melayu

(i) .....................................................................................................................
(ii) .....................................................................................................................

( 2 markah)

(e) Berdasarkan pengetahuan sejarah anda, apakah sifat-sifat yang perlu ada pada
seseorang pedagang ?

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
( 2 markah )
Soalan Butiran Markah

2 (a) F1 Kedudukannya yang strategik di laluan perdagangan 1

antara China dengan India
F2 Kehadiran banyak pedagang asing 1
F3 Mewujudkan jawatan laksamana bagi menjaga urusan 1
kelautan
1
F4 Syahbandar sebagai ketua pelabuhan
F5 Undang-undang Laut Melaka menjadi landasan bagi
1
tugas-tugas nakhoda dan jurumudi
F6 Sistem timbang dan sukat menggunakan tahi, kati serta 1
bahara
F7 Sistem perdagangan melalui tukar barang dan mata wang 1

Mana-mana 7 x 1m [2 m]
(b) F1 Sistem tahil 1
F2 Sistem kati 1
F3 Sistem bahara 1
[2m]
Mana-mana 3 x 1m
(c) F1 Diperbuat daripada timah
1
F2 Dikenali wang katun 1
F3 Berbentuk bulat atausegi enam 1
F4 Tidak mempunyai tarikh 1
F5 Mempunyai tulisan jawi atau Arab 1
F6 Wang emas Johor dipanggil kupang 1
F7 Tertera nama dan pangkat sultan 1
F8 Di belakang tertulis gelaran Islam sultan / khalifah 1
[2m]
Mana-mana 8 x 1m
F1 Digunakan meluas di Kedah dan Johor abad ke-16 1
(d) F2 Mata wang emas Johor yang tertua bertarikh 1527 1
F3 Mata wang emas Kelantan dikenali kijang 1
F4 Mata wang emas Johor digelar kupang 1
F5 Tiap-tiap mata wang emas tertera nama dan pangkat 1
sultan [2 m]
Mana-mana 5 x 1m
(e) F1 Amanah
1
F2 Rajin
1
F3 Mempunyai ilmu berniaga/berdagang
1
F4 Bertolak ansur
1
F5 Tidak menipu timbangan/sukatan
1
F6 Bertimbang rasa
1
F7 Mana-mana jawapan yang munasabah
1
Mana-mana 7 x 1m
[2 m]
Soalan Esei - Bab 8

1(a) Jelaskan pendidikan tidak formal dalam dalam masyarakat Melayu tradisional
[ 6 markah ]

(b) Terangkan perkembangan pendidikan formal selepas kedatangan Islam

[ 10 markah ]

(c) Mengapakah asuhan daripada ibu bapa patut menjadi amalan hidup generasi hari
ini? [ 4 markah ]

Kedatangan Islam ke Tanah Melayu telah memberi kesan yang besar terhadap
sosiobudaya masyarakat Tanah Melayu tradisional.

2(a) Nyatakan pengaruh Islam terhadap kehidupan sosial golongan rakyat dalam
masyarakat Melayu.
(8 markah)
(b) Jelaskan amalan adat istiadat golongan pemerintah masyarakat Melayu tradisional
yang disesuaikan dengan Islam ( 5 markah)

(b) Jelaskan pengaruh Islam dalam bidang kesenian masyarakat Melayu tradisional.
( 7 markah)
Soalan Butiran Markah

1 (a) F1 Asuhan dalam keluarga sebagai pendidikan awal 1

F2 Penekanan pengajaran nilai-nilai moral 1
F3 Pembelajaran melalui pendengaran, penglihatan dan 1
pemerhatian
F4 Kanak-kanak mempelajari kemahiran daripada ibu bapa 1
menerusi pemerhatian dan latihan seperti pertanian,
perikanan, kraf tangan atau pertukangan
F5 Mengajar anak-anak tentang keagamaan, kelakuan dan 1
adat resam, sikap bersopan santun, cara berkawan dan
menjaga maruah
F6 Nilai-nilai budaya murni diserapkan melalui cerita lisan 1
seperti cerita binatang dan cerita jenaka
F7 Penekanan juga diberikan terhadap pergaulan sosial 1
melalui pantang larang dan adat istiadat
F8 Tunduk sambil menghulur tangan apabila lalu di hadapan 1
orang yang lebih tua
F9 Pendidikan tidak formal menerusi pantun, peribahasa dan 1
teka teki
F10 Pepatah seperti Siakap senohong gelama ikan duri, 1
bercakap bohong lama-lama mencuri mendidik kanak-
kanak berkelakuan baik dan jangan berhong [6m]
Mana-mana 10 x 1m

1
(b) F1 Pendidikan di rumah
1
H1a Menekankan pengajaran alQuran
1
H1b Dilakukan di rumah guru al-Quran (Tok Guru)
1
H1c Murid-murid terdiri daripadakanak-kanak yang berumur
tara tujuh hingga 15 tahun
1
F2 Pendidikan formal di masjid dan surau
1
H2a Pusat pertemuan dan perkumpulan masyarakat
1
H2b Mengembangkan ilmu-ilmu Islam
1
H2c Kanak-kanak diajar ilmu fiqah, tajwid, bacaan dalam solat
1
H2d Pada sebelah malam, masjid menjadi pusat pengajian untuk
orang dewasa
1
H2e Merangkumi ilmu fiqah, usuludin, hadis dan tasawuf

F3 Sistem pondok
1
H3a Penekanan kepada ilmu keagamaan
1
H3b Menyediakan pelajarnya untuk bertugas sebagai guru agama
1
H3c Pelajarnya mengambil masa yang lama untuk menamatkan
pengajian sehingga 10 tahun
1
H3d Ilmu yang dipelajari seperti tauhid,fekah,nahu Arab
1
 H3e Murid-murid mesti berpakaian menutup aurat 1
H3f Tinggal di pondok secara berkongsi
1
F4 Sistem madrasah 1
H4a Mempunyai sukatan pelajaran 1
H4b Dilaksanakan secara kelas 1
H4c Pendidikan dilaksanakan mengikut tahap permulaan/
pertengahan/ pengkhususan 1
H4d Mudir/Guru Besar mengawasai madrasah ini 1
H4e Perjalanan madrasah diselia oleh sebuah lembaga, jawatan
kuasa kewangan dan sebagainya
1
F5 Istana sebagai institusi pendidikan 1
H5a Menjadi pusat pengajian agama 1
H5b Istana Melaka dan istana Johor 1
H5c Sultan menerima pengajaran Islam di istana 1
H5d Sultan Mahmud berguru dengan Maulana Abu Bakar 1
H5e Raja Ahmad berguru dengan Maulana Sadar Jahan 1
H5f Tempat berkumpulnya ramai ulama dan pendakwah 1
H5g Pelbagai bangsa seperti Benggali,Arab,Parsi,Gujerat 1
H5h Tempat menyimpan buku-buku hikayat yang penting
Hikayat Amir Hamzah / Hikayat Muhamad Ali Hanafiah/kitab
dar al-Manzum 1
H5i Pendidikan di istana juga melibatkan hal pentadbiran dan
politik 1
H5j Pusat perbincangan ilmu tasawuf 1
H5k Kitab al-Dur al-Manzum iaitu kitab tasawuf karangan
Maulana Abu Bakar diarak hingga ke balairung istana Melaka 1
H5l Sultan Mansor Shah berminat dalam pengajian tasawuf
[ 10 m ]
Mana-mana 36 x 1m

(c) F1 Penerapan nilai moral secara praktikal 1

F2 Pendidikan agama menjadi benteng mengelakkan perkara yang 1
negatif
F3 Merapatkan hubungan kekeluargaan 1
F4 Mewarisi tradisi keluarga 1
F5 Penerapan nilai-nilai murni dalam diri 1
F6 Membentuk peribadi yang luhur 1
F7 Mengukuhkan jati diri 1
F8 Mana-mana jawapan yang munasabah 1

Mana-mana 8x1m [4 m]
Soalan Butiran Markah

2 (a) F1 Hubungan kekeluargaan menjadi sangat rapat. 1

F2 Menghormati ibu bapa dan orang yang lebih tua. 1
F3 Menggunakan panggilan tertentu untuk golongan lebih 1
tua.
F4 Kanak-kanak mencium tangan orang tua apabila 1
bersalaman.
F5 Apabila bercakap dengan orang yang lebih tua, suara 1
direndahkan
F6 Semangat kejiranan amat tinggi dengan menganggap 1
mereka sebagai keluarga sendiri.
F7 Apabila datang berziarah hendaklah memberi salam. 1
F8 Tuan rumah bersalam dengan tetamu yang datang. 1
F9 Tetamu akan dihidangkan dengan makanan dan 1
minuman.
F10 Ungkapan bismillah hendaklah dibaca sebelum makan. 1
F11 Sesuatu majlis dijalankan secara Islam. 1
F12 Majlis dijalankan dengan semangat gotong-royong. 1
F13 Semangat perpaduan amat diutamakan. 1
Mana-mana 13 x1m [ 8m]

(b)
F1 Amalan protokol(hijabah) 1
F2 Amalan ini ditiru daripada amalan dalam kerajaan Bani 1
Umaiyah
F3 Pembacaan ciri dalam istiadat pelantikan dan pertabalan 1
raja telah dimansuhkan
F4 Upacara itu digantikan dengan lafaz 1
F5 Lafaz itu menyerupai proses baiah dalam Islam 1
F6 Pelantikan pengganti raja yang dibuat sebelum istiadat 1
pemakaman
F7 Istiadat ini ditiru daripada peraturan yang dimulakan oleh 1
kerajaan Bani Umaiyah
Mana-mana 7x1m [5m]

(c) F1 Seni persembahan disesuaikan dengan ajaran Islam. 1

F2 Pengaruh Arab berkembang dalam kesenian ini. 1
F3 Tarian dabus yang terkenal di Perak mengandungi unsur 1
Islam yang dikaitkan dengan kepahlawanan Saidina Ali.
F4 Tarian Inang dipersembahkan dalam majlis tertentu di 1
istana.
F5 Kelahiran nyanyian nazamberbentuk syair yang 1
mengisahkan riwayat hidup nabi Muhammad s.a.w, nabi-
nabi dan para sahabat.
F6 Nyanyian nazam dipersembahkan dalam upacara bersifat 1
keagamaan.
F7 Seni dikir dinyanyikan diiringi pukulan rebana dan 1
kompang.
F8 Seni kata lagu dikir bercampur aduk antara bahasa 1
Melayu dengan bahasa Arab
F9 Kesenian ghazal iaitu puisi Arab yang memuji kebesaran 1
Allah turut berkembang.
F10 Seni tulisan khat atau kaligrafi untuk hiasan di masjid dan 1
madrasah
F11 Setiap rumah dihiasi dengan kemahiran ukiran 1
bermotifkan tumbuh-tumbuh-tumbuhan, bunga-bungaan
dan geometri
F12 Masjid mempunyai ciri-ciri seperti mihrab, mimbar, 1
telaga atau pancur air dan bumbung
Mana-mana 12x1m [7 m]
Soalan esei
BAB 8

Soalan 1

(a) Bandingkan bentuk pendidikan formal dalam masyarakat Melayu sebelum

kedatangan Islam dengan selepas kedatangan Islam. [ ms 210 – 203 ]
[ 8 markah]

F1 - Sebelum kedatangan Islam, pendidikan masyarakat Melayu berasaskan

tradis agama Hindu dan Buddha.
F2 - Selepas kedatangan Islam pendidikan memberi penekanan terhadap agama
Islam
F3 - Sebelum kedatangan Islam, pendidikan didominasikan oleh golongan
istana dan bangsawan.
F4 - Selepas kedatangan Islam, pendidikan terbuka kepada semua golongan.
F5 - Sebelum kedatangan Islam, istana satu-satunya institusi pendidikan.
F6 - Selepas kedatangan Islam, pendidikan formal dijalankan bukan sahaja di
istana tetapi juga di institusi pendidikan seperti masjid, rumah,
surau, madrasah dan pondok.
F7 - Sebelum kedatangan Islam, pendidikan diajar oleh pendeta dan guru khas.
F8 - Selepas Islam, pendidikan disampaikan oleh ulama dan guru agama.
[ 8 markah]

(b) Jelaskan tentang pendidikan formal yang berkaitan dengan keagamaan di Tanah

Melayu selepas kedatangan Islam . [ms 201-203 ]

[ 12 markah]
F1 - Terbuka kepada semua golongan
F2 - Dilaksanakan di beberapa institusi iaitu istana, masjid, rumah, surau,
madrasah dan pondok.
F3 - Istana sebagai pusat pengajian agama
F4 - Ulama mengajar dan mengembangkan ilmu tasawuf
F5 - Ilmu agama juga disampaikan di masjid dan surau.
F6 - Kanak-kanak diajar ilmu agama di masjid dan surau pada waktu siang.
F7 - Sebelah malamnya, pendidikan agama yang lebih tinggi diberikan kepada
orang dewasa.
F8 - Sistem pondok memberi penekanan kepada ilmu agama
F9 - Menyediakan pelajar untuk bertugas sebagai guru agama dan dapat
bertugas untuk masyarakat

F10 - Tiada batasan waktu

F11 - Mengambil masa yang lama untuk menamatkan pengajian

F12 - Sistem madrasah berdasarkan sukatan pelajaran

F13 - Dilaksanakan secara kelas

F14 - Pendidikan mengikut tahap permulaan, pertengahan dan khusus

.
F15 - Diawasi oleh Mudir.

F16 - Perjalanan madrasah diselia oleh lembaga dan jawatankuasa.

Soalan 2

Kedatangan Islam ke Tanah Melayu telah memberi impak yang besar terhadap
sosiobudaya masyarakat Tanah Melayu tradisional.

(a) Nyatakan pengaruh Islam terhadap kehidupan sosial golongan rakyat dalam
masyarakat Melayu. [ 207 -209 ]
(12 markah)
F1- Hubungan kekeluargaan menjadi sangat rapat.
F2- Menghormati ibu bapa dan orang yang lebih tua.
F3- Menggunakan panggilan tertentu untuk golongan lebih tua.
F4- Kanak-kanak mencium tangan orang tua apabila bersalaman.
F5- Apabila bercakap dengan orang yang lebih tua, suara direndahkan
F6 - Semangat kejiranan amat tinggi dengan menganggap mereka
sebagai keluarga sendiri.
F7 - Apabila datang berziarah hendaklah memberi salam.
F8 - Tuan rumah bersalam dengan tetamu yang datang.
F10- Tetamu akan dihidangkan dengan makanan dan minuman.
F11- Ungkapan bismillah hendaklah dibaca sebelum makan.
F12 - Sesuatu majlis dijalankan secara Islam.
F13 - Majlis dijalankan dengan semangat gotong-royong.
F14 - Semangat perpaduan amat diuatamakan.

(b) Jelaskan pengaruh Islam dalam bidang kesenian masyarakat Melayu tradisional.
[ ms 205 - 207 ] (8 Markah)

F1 - Seni persembahan disesuaikan dengan ajaran Islam.

F2 - Pengaruh Arab berkembang dalam kesenian ini.
F3 - Tarian dabus yang terkenal di Perak mengandungi unsur Islam yang
dikaitkan dengan kepahlawanan Saidina Ali.
F4 - Tarian Inang dipersembahkan dalam majlis tertentu di istana.
F5 - Kelahiran nyanyian nazamberbentuk syair yang mengisahkan riwayat
hidup nabi Muhammad s.a.w, nabi-nabi dan para sahabat.
F6 - Nyanyian nazam dipersembahkan dalam upacara bersifat keagamaan.
F7 - Seni dikir dinyanyikan diiringi pukulan rebana dan kompang.
F8 - Seni kata lagu dikir bercampur aduk antara bahasa Melayu dengan bahasa
 Arab
F9 - Kesenian ghazal iaitu puisi Arab yang memuji kebesaran Allah turut
berkembang.
F10 - seni tulisan khat atau kaligrafi untuk hiasan di masjid dan madrasah
F11 - setiap rumah dihiasi dengan kemahiran ukiran bermotifkan tumbuh-
tumbuh-tumbuhan, bunga-bungan dan geometri
F12 - masjid mempunyai ciri-ciri seperti mihrab , mimbar,telaga atau pancur air
dan bumbung
[. 8 Markah ]

Soalan 3

(a) Mengapakah orang Melayu melibatkan diri secara aktif dalam aktiviti
perdagangan selepas kedatangan Islam ? [ ms 208 – 209 ]
[ 6 markah ]

F1 - Aktiviti perdagangan di Lautan Hindi dan laut China Selatan

didomonasikan oleh pedagang Islam.
F2 - Saranan Islam bahawa bidang perniagaan adalah sumber rezeki yang
besar.
F3 - Aktiviti perdagangan menjadi saluran untuk menyebarkan Islam
F4 - Melaka muncul sebagai pusat perdagangan yang penting.
F5 - Kemudahan perdagangan yang disediakan di Melaka.
F6 - Kehadiran pedagang asing di Melaka.

(b) Bagaimanakah peraturan cukai dilaksanakan di Melaka ? [ ms 211]

[ 8 markah ]

F1 - Pedagang diwajibkan membayar cukai terhadap barang dagangan

mereka sebelum urusan perniagaan dilakukan.
F2 - Jumlah bayaran cukai tetap telah ditetapkan oleh pemerintah.
F3 - Pedagang dari India, Ceylon, Tanah Arab, Siam dan Pegu dikenakan cukai
tetap/ cukai import sebanyak enam peratus.
F4 - Pedagang dari Jepun dan China dikenakan cukai sebanyak lima peratus.
F5 - Beras dan makanan dikecualikan daripada bayaran cukai.
F6 - Setelah cukai dibayar, urusan jual beli dapat dilakukan di bazar- bazar
yang disediakan di sepanjang sungai Melaka.
F7 - Orang asing yang menetap di Melaka dikenakan cukai diraja.
F8 - Orang asing dari Kepulauan Melayu dikenakan cukai diraja sebanyak tiga
peratus.
F9 - Orang asing dari tempat lain dikenakan cukai diraja sebanyak enam
peratus
c) Kerajaan Islam seperti Johor , Melaka, Kedah dan Kelantan memperlihatkan
pembabitan dalam perdagangan dan merangsang penggunaan mata wang
Jelaskan ciri –ciri mata wang yang digunakan oleh kerajaan tersebut. [ms 210 ]
[ 6 markah ]

F1 - di Melaka berbentuk bulat dengan nama sultan yang memerintah serta

tarikh Islam dicatat
F2 - Mata wang dari Pasai , Hormuz dan Cambay digunakan di Melaka dan
boleh ditukarkan dengan mata wang tempatan
F3 - Mata wang Johor diperbuat daripada timah dan dikenali sebagai katun
F4 - Ia berbentuk bulat atau segi enam dan mempunyai tulisan Jawi atau Arab
F5 - mata wang Kedah berbentuk seekor ayam jantan yang hinggap di atas
beberapacincin yang boleh dipatahkan dan digunakan berasingan
F6 - mata wang emas digunakan secara meluas di Kedah dan Johor
F7 - mata wang Kelantan dikenali sebagai kijang kerana terdapat gambar
kijang pada muka wang emas tersebut
F8 - tiap-tiap mata wang tertera dengan nama dan pengkat sultan yang
memerintah dan yang mengeluarkan mata wang
F9 - di bahagian belakang tertulis gelaran Islam sultan berkenaan