DNEVNIK STRUČNE PRAKSE

Stručna praksa je odrađena u vodovodu i kanalizaiji u Novom Sadu

Mentor: Student:
Živanov dr Miloš Željko Beganović 11721

Novi sad, decembar 2010

 Vodovod i kanalizacija
Sve do pred kraj XIX veka stanovnici Novog Sada su pili vodu iz Dunava ili kopanih
bunara. Epidemija kolere, 1892. godine, izazvana zagađenom dunavskom vodom, podstakla je
bušenje dubokih bunara i intenzivirala razmišljanja o izgradnji vodovoda. Prvi duboki,
subarterski bunari, izbušeni su 1895. godine. Po završetku II svetskog rata, polovinom 1945.
godine, Novi Sad je imao oko 55.000 stanovnika, oko 1000 bunara i kućnih vodovoda i 106
javnih bunara.

Međutim, sve to nije moglo da zadovolji potrebe za zdravom pijaćom vodom , ni po

količini ni po kvalitetu, što je zahtevalo izgradnju gradskog vodovoda. Izgradnja i rekonstrukcija
objekata je počela 1951. godine, a 1952. godine započela je izgradnja 9 kilometara vodovodne
mreže. Izgradnja reni bunara i objekata za preradu vode počela je 1959. godine. Objekti novog
vodovoda pušteni su u probni pogon 1964. godine, a u aprilu 1965. godine i u redovan pogon.

Dalji rast potreba za vodom je manje ili više uspešno pratila izgradnja osnovnih objekata
sistema i vodovodne mreže. Današnji kapacitet vodovodnog sistema je oko 130.000 m3/dan.
Ograničen je kapacitetom postrojenja za preradu vode. Od 90 km u 1965-oj godini, danas je
dužina vodovodne mreže u sistemu, zajedno sa priključcima dostigla 1100 km.

1
 Stručnu praksu sam odradio u vodovodu i kanalizaciju u sektoru za elektronsko
održavanje, kod inžinjera Adama Širokog. Na praksi sam se bavio realizacijom optičkih mreža.

2
 Komponente strukturnog kablovskog sistema

Mreže strukturnog kablovskog sistema izvode se korišćenjem standardizovanih

komponenti, kablova, konektora i patch panela.

Kablovi

Kablovi se posebno specificiraju za vertikalnu a posebno za horizontalnu ravan

kabliranja. Danas se koriste tri vrste bakarnih četvoroparičnih kablova u horizontalnoj ravni
kabliranja:

UTP (Unshielded Twisted Pair) - neoklopljene upredene parice

FTP (Foilded Twisted Pair) – folijom oklopljene upredene parice
STP (Shielded Twisted Pair) - oklopljene upredene parice.

Iako se sve tri vrste kablova mogu upotrebljavati kod strukturnih kablovskih sistema,
osnovna razlika se ogleda u njihovoj karakterističnoj impedansi i otpornosti prema
elektromagnetnom i radiofrekventnom zračenju. Karakteristična impedansa je veličina koja je
obrnuto srazmerna slabljenju kabla, što znači da veća impedansa omogućava manja slabljenja,
što opet za sobom povlači veći ACR odnos (ACR – Attenuation to Crosstalk Ratio – odnos
slabljenja i preslušavanja) koji karakteriše kvalitet kabla i linka uopšte (viši ACR predstavlja
bolji link).

Sa druge strane, povećanje karakteristične impedanse uslovljava i povećanje razmaka

između parica unutar kabla, što kabl čini preterano glomaznim i nepodesnim za instaliranje (kabl
je krući i većeg je poprečnog presjeka). Osim ovoga, pri izboru kablova posebno treba voditi
računa o okruženju u kome će biti postavljeni, posebno o intenzitetu elektromagnetskog
zračenjakome će biti izloženi tokom eksploatacije.

Elektromagnetno zračenje se nalazi svuda oko nas i praktično je nemoguće naći sredinu u
kojoj ga nema, pošto izvore predstavljaju radio i TV predajnici, mobilni telefoni, računari,
rashladni uređaji i sl. Do skora je samo upredanje parica (UTP) predstavljalo dovoljnu zaštitu.

Naime, propusni opsezi koje su zahtjevale aplikacije u prošlosti su bili daleko ispod 30
MHz, što je gornja granica zaštite upredanjem. Današnje aplikacije koriste propusne opsege reda
veličine 100 MHz, što ako se u obzir uzme i činjenica da difuzne radio stanice emituju u opsegu
od 88 do 108 MHz, povlači zaključak da je pored upredanja potreban još jedan nivo zaštite. Ovaj
nivo zaštite pružaju FTP i STP kablovi. Kod FTP kablova se koristi aluminijumska folija
debljine 25 mikrona koja je obmotana oko uporednih parica i koja usled površinskog efekta
odvodi indukovano elektromagnetno zračenje na masu. Na ovaj način, današnji kablovi su
zaštićeni do 600 M Hz. Sličnu zaštitu pružaju i STP kablovi, samo što se kod njih folije

3
obmotavaju posebno oko svake parice i zatim oko sve četiri zajedno. Ovakva struktura čini kabl
još otpornijim na elektromagnetno zračenje, ali je skuplja.

Pored bakarnih kablova za izgradnju mreža strukturnog kablovskog sistema koriste se i

optički kablovi. Osnovne prednosti optičkih kablova u odnosu na bakarne kablove su:

- veliki domet
- širok propusni opseg
- neosjetljivost na elektromagnetne uticaje
- male dimenzije i težina
- širok propusni opseg
- lako polaganje i montaža
- nemogućnost preslušavanja

U slučaju korišćenja optičkih kablova za horizontalnu ravan, sistem se naziva FTTD

(Fiber to the Desk - optičko vlakno do krajnjeg korisnika). Takve topologije se koriste u
slučajevima kada je potreban izuzetno širok propusni opseg koji omogućavaju za sada samo
optička vlakna (iznad 1GHz).

U horizontalnoj ravni u ovim slučajevima se koriste multimodna optička vlakna.

Standardi predviđaju upotrebu dve vrste multimodnih kablova i to 50/125 μm ili 62,5/125 μm,
pri čemu prvi broj u oznaci predstavlja prečnik jezgra, a drugi prečnik omotača vlakna (dakle,
jezgra su prečnika 50 ili 62,5 μm). Ovi kablovi se završavaju u panelima i utičnicama tako da im
je omogućen pristup preko konektora. Najčešće korišćeni tipovi konektora su ST, SC i u
posljedenje vrijeme LC i M T-RJ. Svojstva optičkog vlakna definišu se slabljenjem i širinom
frekvencijskog pojasa na dve standardne talasne dužine 850nm i 1300nm. Ove dve talasne
dužine odgovaraju područjima na kojima je slabljenje minimalno.

Korišćenje optičkih vlakana u horizontalnoj ravni predstavlja skuplje rješenje, ne samo

zbog cene optičkih kablova već prvenstveno zbog cene aktivne opreme koja u tom slučaju mora
da ima optoelektronske komponente.

Najčešće se optička vlakna upotrebljavaju u vertikalnoj ravni i to je predviđeno

standardom, osim u slučaju vertikalne ravni telefonije gde je predviđena upotreba višeparičnih
bakarnih kablova. Vertikalna ravan povezuje veći broj horizontalnih ravni i najjednostavnije ju je
predstaviti kao kičmu mreže između spratova objekta koji se umrežava. Kao i u horizontalnoj
ravni, najčešće su u upotrebi multimodna vlakna.

Multimodna vlakna se upotrebljavaju i u ravni kompleksa, ali samo u slučajevima kada

njihova dužina ne prelazi 2 km. U slučaju da se umrežavaju objekti čija je međusobna udaljenost
veća od 2km, neophodna je upotreba monomodnog optičkog vlakna. Osnovna razlika između
multimodnog i monomodnog optičkog vlakna je u prečniku jezgra koji kod monomodnih iznosi
9μm. Ta činjenica uslovljava da monomodna vlakna imaju manja slabljenja čime je omogućen
prenos informacija na veća rastojanja. Međutim, baš zbog malih dimenzija, teže je “ubaciti”
signal u vlakno te je potrebna preciznija i skuplja aktivna oprema, a i troškovi proizvodnje i

4
instalacije su viši.

Konektori

Za nastavljanje vlakana bez fizičkog spajanja koriste se specijalno konstruisani konektori.

Po svom spoljnjem izgledu oni su vrlo slični klasičnim konektorima za koaksijalne vodove, ali je
preciznost sa kojom se moraju uraditi konektori za optička vlakna neuporedivo veća.
Optički konektor tipa ST- U najvećem broju slučajeva se ST konektori koriste u mrežama gde su
brzine prenosa 10 Mb/s. Ovaj konektor je načinjen po ugledu na BNC konektor koaksijalnih
kablova(slika 1).
Konstrukcija optičkog konektora obuhvata nekoliko delova:
• ferula od cirkonijuma,
• metalno kućište za priključenje,
• obujmica za pričvršćivanje rasteretnog elementa optičkog kabla, i
aksijalni rasteretni bužir.
Osobine optičkog ST konektora su:
• uneto slabljenje konektora – max. 0,6 dB (srednje 0,25 dB)
• promena slabljenja posle ponovljenog priključenja (500 priključenja) – max 0,3 dB
• promena slabljenja usled termičkog cikliranja (-40oC do + 80oC) – max. 0,5 dB
• promena slabljenja usled aksijalnog opterećenja na montirani kabel sa “tight” zaštitom
vlakna (11 kg u trajanju od 1 min.) – max. 0,5 dB

Slika 1 Konektor tipa ST

Optički konektor tipa SC- SC konektori se koriste u mrežama gde su brzine prenosa podataka
100 Mb/s. Ovaj konektor je načinjen po ugledu na RJ konektor paričnih kablova(slika 2).
Konstrukcija optičkog konektora obuhvata nekoliko delova:
• ferula od cirkonijuma,
• plastično kućište za priključenje,
• obujmica za pričvršćivanje rasteretnog elementa optičkog kabla, i
5
• aksijalni rasteretni bužir.
Osobine optičkog SC konektora su:
• uneto slabljenje konektora – max. 0,5 dB (srednje 0,25 dB)
• promena slabljenja posle ponovljenog priključenja (500 priključenja) – max. 0,3 dB
• promena slabljenja usled termičkog cikliranja (-40oC do + 80oC) – max. 0,5 dB
• promena slabljenja usled aksijalnog opterećenja na montirani kabel sa “tight” zaštitom
vlakna (11 kg u trajanju od 1 min.) – max. 0,5 dB.

Slika 2 Konektori tipa SC

Optički konektor tipa FC/PC-Optički konektori tipa FC/PC se najčešće koriste u

telekomunikacionim mrežama, i montiraju se na monomodno optičko vlakno. Karakteristka ovog
optičkog konektora je njegov konveksan izgled vrha konektora kako bi se obezbedio fizički
kontakt (Physical Conntact) vlakana(slika 3).
Konstrukcija optičkog konektora obuhvata nekoliko delova:
• ferula od cirkonijuma i tela konektora,
• prsten sa usmerivačem priključenja,
• obujmica za pričvršćivanje rasteretnog elementa optičkog kabla, i
• aksijalni rasteretni bužir.
Osobine optičkog FC/PC konektora su:
• uneto slabljenje konektora – max. 0,2 dB
• promena slabljenja posle ponovljenog priključenja (500 priključenja) – max. 0,2 dB
• promena slabljenja usled termičkog cikliranja (-40oC do + 80oC) – max. 0,2 dB
• povratno slabljenje - max. - 35 dB

6
 Slika 3 Konektori tipa FC/PC

Patch panel

Patch paneli imaju ulogu kablovskih završetaka i neophodni su da bi se pojedinačna

utičnica povezala sa potrebnim priključkom na aktivnoj opremi. Osnovna tačka u kojoj se
obavlja povezivanje je spratno distributivno mesto.

Moguća su tri načina povezivanja aktivne opreme u kablovskom sistemu. Prvi način
podrazumeva postojanje Patch panela za opremu u čvorištu i drugog Patch panela za kablove.
Veza između njih se ostvaruje posebnim spojnim kablom. Drugi način podrazumeva postojanje
samo Patch panela za završavanje kablova odakle se posebnim spojnim kablom vezuju za
aktivnu opremu. Treći način je direktno povezivanje kabla sa opremom. Kod ovog načina
problem je odstupanje od principa strukturnog kabliranja i za sada način i područje primene nisu
standardizovani.

Dužina segmenta kabla u sistemu strukturnog kabliranja često je ograničena

maksimalnom udaljenošću između aktivnih elektronskih uređaja. Ova udaljenost zavisi od
slabljenja signala i preslušavanja. Patch paneli unose dodatno slabljenje i preslušavanje u vezu
između aktivnih uređaja. Porastom brzine prenosa podataka po UTP kablovima, slabljenje je
postalo nezanemarljivo. Zato su standardima EIA/TIA 568 i ISO 11801 specificirani parametri
Patch panela prema kategorijama, slično kao za kablove. Neophodno je da kablovi i Patch paneli
i jednom strukturnom kablovskom sistemu budu iste kategorije.

Zahtevi kod izvođenja instalacija

Kod izvođenja instalacije potrebno je pridržavati se dodatnih pravila, koja su

specificirana osnovnim ili nekim dopunskim standardima. Radi se o poluprečniku savijanja kabla
i udaljenosti od energetskih vodova. Poluprečnik savijanja kabla definiše se kako bi se izbeglo
fizičko oštećenje kabla i očuvale njegove električne performarse. Poluprečnik savijanja definiše
se u odnosu na prečnik kabla D ili apsolutnom vrednošću kao što je prikazano u Tabeli 1.

Tabela 1

7
 KABL POLUPREČNIK SAVIJANJA

UTP horizontalni 4D
UTP vertikalni 6D
UTP kod provlačenja 8D
STP 75mm
STP ojačan 150mm
optički neopterećen 10D, min 30mm
optički opterećen 202D, min 30mm

Switch

Switch je uređaj koji centralizuju kabliranje i pomoću komutacije uklanja nepotrebne

broadcast-e u lokalnoj mreži. Mrežni paketi koji stižu na dolazni port, samo se komutiraju na
odlazni port kojim se odvode do svojih odredišta. Ostale radne stanice nikada ne vide pakete koji
im nisu upućeni. Switch-evi koriste za povezivanje više segmenata lokalne mreže ili za
povezivanje pojedinačnih radnih stanica ili servera sa mrežom.

Kada se koristi standardna poludupleksna Ethernet CSM A/CD tehnologija, domen

difuznog upućivanja je ograničen samo na dva uređaja: port switch-a i računar priključen na
njega. To znači da je povećan propusni opseg lokalne mreže do stanja u kome svaki računar
priključen na switch ima celokupni propusni opseg samo za sebe. Switch je omogućio ostvarenje
još jednog koncepta u Ethernet tehnologiji, a to je komunikacija u full duplex režimu rada. To
znači da port switch-a može da prenosi okvire do radne stanice preko jednog provodnika, dok
radna stanica šalje portu switcha- okvire preko drugog. Pošto nema nadmetanja uređaja, switch i
radna stanica mogu istovremeno međusobno da razmjenjuju okvire.

U komutaciji se koriste različite arhitekture. Zbog toga što je komutacija novija

tehnologija isprobani su različiti načini da se ona realizuje. Kada switch prosljeđuje pakete preko
n odabranog porta, postoje dva režima rada: cut-trough i store-and-forward.

Switch-evi koji rade u režimu cut-trough započinju prenos dolaznog okvira na odlazni
port odmah po prijemu zaglavlja ili posle primljenih oko 20 do 30 bajtova. Switch-u, da bi
odredio port na koji treba da prosledi okvir, potrebna je samo adresa odredišta, koja se nalazi u
zaglavlju okvira. Switch nastavlja dalje prijem informacija koje zatim prenosi dalje, sve dok se
okvir ne prebaci sa jednog na drugi port. Prednost ovog režima rada je njegova brzina, ali ova
metoda ima i nekoliko nedostataka. Switch započinje slanje podataka, pre nego što je utvrdio da
li je paket na neki način oštećen. Ako okvir sadrži oštećene podatke, switch to može da otkrije
tek posle prijema cijelog okvira i izračunavanja CRC vrednosti.

U režimu komutacije tipa store-and-forward, switch prije nego što započne slanje okvira
na odgovarajući port, prvo ga uskladišti u sopstvenu memoriju. Komutacija na L3 nivou je
8
mešovita tehnologija koja objedinjuje brzinu switch-eva sa sposobnošću rutera da analizom
segmenta lokalne mreže donese odluke o prosleđivanju paketa. To je spoj najboljih osobina obe
tehnologije, jer se njime postiže izolovanje emisija i sposobnost segmentiranja kao kod rutera.
Uređaji koji imaju ovakve osobine se nazivaju L3 switch-evi. Za opterećenja sa malim obimom
saobraćaja ovi urađaji rade vrlo slično kao ruteri.

Savremeni switch-evi, pored smanjenja obima mrežnog saobraćaja, rešavaju i više drugih
problema. Još jedna primena switch-eva je formiranje virtuelnih lokalnih mreža, mreža – VLAN
(virtual LAN). Pored smanjenja broadcast domena, switch-evi konfigurisani za korišćenje u
VLAN mrežama mogu da reše i druge probleme, kao što su: izmena fizičke topologije lokalne
mreže, bezbjednost lokalne mreže, centralizovano upravljanje većim brojem lokalnih mreža i
zadavanje ograničenja saobraćaja višeznačnog upućivanja.

Ruter

Ruter radi na nivou trećeg sloja OSI modela, odnosno na nivou mrežnog sloja. Mrežni
sloj nudi logičko adresiranje koje olakšava organizovanje mreža i rutiranje saobraćaja između
njih, čime se prevazilazi linearni adresni prostor, koji obezbeđuju uređaji nižeg nivoa. Svaki
Ruter ima dva ili više mrežnih interfejsa. Jedan ili više ovih interfejsa povezuje ruter sa WAN
mrežom, a ostali sa segmentima LAN mreže. Na jednom mrežnom interfejsu Ruter prima paket,
a onda donosi odluke o njegovom usmeravanju na osnovu toga koji će ga interfejs najbolje
otpremiti do njegovog krajnjeg odredišta. Paket se prosleđuje na port koji može da vodi do
drugog ruter-a ili LAN segmenta koji je direktno povezan sa ruterom.

Ruter je uređaj koji može da poveže različite LAN segmente u jednu LAN mrežu koja
prevazilazi granice nametnute topološkim standardima lokalne mreže. Sam Internet je najbolji
primer velike zbirke pojedinačnih mreža kojima se decentralizovano upravlja. Ruter-i povezuju
hiljade njegovih mreža i određuju kako se najbolje isporučuju informacije od jednog do drugog
klijenta koji se nalazi u različitim mrežama. Osnova svega je u stalnom menjanju i ažuriranju
informacija o rutiranju. Evidenciju o tim Ruter-ima vodi tabela rutiranja, koja može da obuhvati
više aktivnih mrežnih uređaja na putu do krajnjeg odredišta. Svaki Ruter koji se nalazi na putu
do odredišta zna sledeći skok na putanji. Za formiranje ruting tabele, njeno ažuriranje i
odabiranje najboje putanje do odredišta koriste se routing protokoli.

Postoje dve osnovne vrste protokola rutiranja: unutrašnji – IGP (Interior Gateway
Protocols) i spoljašnji protokoli – EGP (Exterior Gateway Protocols). Unutrašnji protokoli
obavljaju funkcije rutiranja u autonomnim sistemima. Primeri ovih protokola su RIP, OSPF,
IGRP, EIGRP i IS-IS. Pod autonomnim sistemom podrazumevamo mrežu ili grupe mreža koji su
pod jedinstvenom administracijom i sa jedinstvenim pravilima za rutiranje.

Spoljašnji protokoli obavljaju funkcije rutiranja između autonomnih sistema i povezuju ih

sa Internetom. Primjer eksternog protokola rutiranja je BGP.