˜˝√√±¬ı±U

’©Ü˜ ¸—‡…± q ¬ı¯∏«± 1417

ø¬ıÀ˙¯∏ ’±À˘±fl¡¬Û±Ó¬ 1  . Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈

˜¬ı˛ÌÀ˘‡ 1  . Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈
Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛  . Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±˚˛
¬Û≈ÚèO±ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± › fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈  . ∆¬ı√…Ú±Ô ‰¬Sê¬ıÓ¬π

&26√ fl¡ø¬ıÓ¬±
’±ø˜ Œ¸˝◊√ ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛  . ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ

fl¡ø¬ıÓ¬±
èø‰¬¬ı˛± ˙…±˜, ø¬ıÊ√˚˛ Œ√, ’øÚ¬ı«±Ì Òø¬ı˛Sœ¬Û≈S, ¬ı˛Ê√Ó¬fl¡±øôL ø¸—˝√√ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ,
¸ÀôL±¯∏ ¬ı˛±˚˛, ¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ¬π, ˚À˙±Ò¬ı˛± ¬ı˛±˚˛À‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ,
∆¬ı√…Ú±Ô ‰¬Sê¬ıÓ¬π, ’±À˘±fl¡ Œ¸±˜, qÀˆ¬˙ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ,
˙∫qw Œ√¬ı¬ı˜«Ì, ¶§Ì«±ø˘ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚«,
’Ó¬Ú≈ ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛, ’øˆ¬øÊ√» ø˜S, Ó¬¬ÛÚ ˜˝√√ôL,
’øˆ¬øÊ√» ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ, ø‰¬ij˚˛ fl≈¡˜±¬ı˛ √±¸, ’Ê«√≈Ú √±¸

ø¬ıÀ˙¯∏ ’±À˘±fl¡¬Û±Ó¬ 2  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛

˜±˘= › ˜±˘œ  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ÛÔ  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¶§À√˙  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
&26√ fl¡ø¬ıÓ¬±  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
fl¡Ô±¸¬ı«¶§  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±À¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±  . ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
˜˜Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±À˘±  . Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±˚˛
¬ı˝◊√¬Ûάˇ±
Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±À˚˛¬ı˛ 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í  . ¬ı±¸¬ı ¬ı˛±˚˛
˝◊√ˆ¬ › ¶§Ì«±˘œ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚«  . ˚À˙±Ò¬ı˛± ¬ı˛±˚˛À‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ¬ı˛ ë·Ó¬ Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í  . ¶§Ì«±˘œ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚«
 õ∂26√√
√œ¬ÛǬı˛ fl¡¬ı˛
õ∂fl¡±˙fl¡
˜U˚˛± ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ
Ùv¬…±È¬ øά-5, ’Ú≈¬ı˛±Ò± ’…±¬Û±È«¬˜…±KI◊ ’ÀÚfl¡ø√Ú ¬Û¬ı˛ ˜˝√√±¬ı±U õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˘º ø¬ı˘À•§¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì
ά. ø¬ı. ¬ı¬ı˛≈˚˛± Œ¬ı˛±Î¬, ά◊˘≈¬ı±øάˇ, &˚˛±˝√√±øȬ 781 007 ˚Ô±¬ı˛œøÓ¬ ø˘È¬ƒ˘ ˜…±·-¤¬ı˛ Œ¸˝◊√ ø‰¬¬ı˛fl¡±À˘¬ı˛ ¸˜¸…±º
Ó¬À¬ı ’Ê≈√˝√±Ó¬ √˙«±ÀÚ±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ √±˚˛ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚø26√º
’鬬ı˛ø¬ıÚ…±¸
¤˝◊√ ¸—‡…±, ¬ı±—˘±fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ≈√˝◊√ øÚˆ‘¬Ó¬ ¸‘Ê√Ú˙œ˘
øSêÀ˚˛øȬˆ¬ ¢∂±øÙ¬fl¡¸ƒ, ë˜˝√√ø¸Ú ˝√√±Î¬◊¸í, ¬Û±Ú¬ı±Ê√±¬ı˛, &˚˛±˝√√±øȬ 781 001
Œ˚±·±À˚±·  . fl¡ø¬ı¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ¸±˜±Ú… ’±À˘±fl¡¬Û±ÀÓ¬¬ı˛ ¤fl¡øȬ
’øˆ¬øÊ√» ˘±ø˝√άˇœ õ∂˚˛±¸ ˜±Sº
õ∂˚ÀP  . ø˜S Œ˜øάfl¡…±˘ Œ¸˝◊√ ≈√íÊ√Ú, fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈ › Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛º
¤Ú. ¤¸. Œ¬ı˛±Î¬ [ˆ¬≈Ȭ±Ú Œ·ÀȬ¬ı˛ øÚfl¡ÀȬ] ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=À˘¬ı˛ ¬ı±—˘±fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸Àe, ’±˜±À√¬ı˛ õ∂˚˛±¸,
ά±fl¡  . Ê√˚˛·“± øÚά◊ ˜±Àfl«¡È¬ ¸±˜ø¢∂fl¡ ¬ı±—˘±fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ ¤fl¡È≈¬ ˝√√À˘› ’±À˘±fl¡¬Û±Ó¬º
ŒÊ√˘±  . Ê√˘¬Û±˝◊√&øάˇ, 736 182 Œ¸˝◊√ õ∂˚˛±À¸¬ı˛ Ù¬˘¶§¬ı˛+¬Û ¤¬ı±¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ é≈¬^ õ∂À‰¬©Ü±º
”√¬ı˛±˘±¬ÛÚ  . 03566-263975 Ó¬À¬ı ’±Àé¬¬Û ¤fl¡È¬±˝◊√,
˜≈Àͬ±ÀÙ¬±Ú  . 094340-36671 ’øÚ¬ı±˚« fl¡±¬ı˛ÀÌ ¤˝◊√ ¸—‡…±˚˛ ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=À˘¬ı˛
e-mail : abhijit_lahiri@sancharnet.in Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú ˙øMê√˜±Ú fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±˜¬ı˛± ’ôLˆ≈«¬Mê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛øÚº
Œ¸˝◊√ √±˚˛› ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚø26√º
¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ
Ùv¬…±È¬ øά-5, ’Ú≈¬ı˛±Ò± ’…±¬Û±È«¬˜…±KI◊ ¤fl¡øȬ ¶§õü ˜±S
ά. ø¬ı. ¬ı¬ı˛≈˚˛± Œ¬ı˛±Î¬, ά◊˘≈¬ı±øάˇ, &˚˛±˝√√±øȬ 781 007 ˜˝√√±¬ı±U
˜≈Àͬ±ÀÙ¬±Ú  . 98642-63370 ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=À˘¬ı˛ ¤fl¡ ≈√¬ı˛ôL Ú√
e-mail : kckumar7@gmail.com Ó¬±¬ı˛ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± Ó¬˘ ŒÚ˝◊√
’ÚôLfl¡±˘ ÒÀ¬ı˛ ¬ıÀ˚˛ ˚±›˚˛±
ø˜ø˝√√¬ı˛ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛
fl¡Ó¬ Ú± Ê√±Ú±-’Ê√±Ú±¬ı˛ Úœ¬ı˛¬ı ¸±é¬œ
’±¬ı˛. øÊ√. ¬ıè˚˛± fl¡À˘Ê√
Ù¬±È¬±ø˙˘, &˚˛±˝√√±øȬ - 781 025 fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
˜≈Àͬ±ÀÙ¬±Ú  . 80113-62025 ˚ 98641-15524 ’±˜±À√¬ı˛› ’¬ı·±˝√√Ú
e-mail : mihirmazumder5@gmail.com ¤˝◊√
˜˝√√±Ú ÚÀ√
¸•Û√Ú± ¸˝√√À˚±· .
˜˝√√±¬ı±U
ø˜ø˝√√¬ı˛ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛
¤fl¡øȬ ¶§õü
¸•Û±√fl¡ .
’øˆ¬øÊ√» ˘±ø˝√√άˇœ [’Õ¬ıÓ¬øÚfl¡] ¸‘ø©Ü¬ı˛ ø√Àfl¡ Úœ¬ı˛À¬ı ¬ıÀ˚˛ ˚±›˚˛±
¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ¬π [’Õ¬ıÓ¬øÚfl¡] Ó¬±¬ı˛ ¸eœ ’±¬ÛÚ±¬ı˛±›
fl‘¡Ó¬:Ó¬±
˙…±˜ôL Œfl¡“±˚˛¬ı˛, ø¬ıù´ ¬ı˛?Ú ø¬ıù´±¸, ˜˘˚˛ Œ¬ı±¸, ˜±Ú¸ Œ¬ı±¸,
¬Û±Ô«¸±¬ı˛øÔ ø¬ıù´±¸, Œ√¬ı øfl¡À˙±¬ı˛ ‰¬Sê¬ıÓ¬π, ’øˆ¬øÊ√» Œ¬ı±¸, õ∂˙±ôL ‰¬Sê¬ıÓ¬π, ˝◊√føÊ√» ˚±√¬ı

Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈
˜¬ı˛ÌÀ˘‡ 1
’±fl¡±À˙¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±˜±À√¬ı˛ ¸±˝√√±˚… õ∂±Ô«Ú±
˜ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀÔ-¬ÛÀÔ ˚±¬ı˛± Œ˝“√ÀȬøÂ√
˜Ú, ‡À¬ı˛±¶§œ ø˘ø¬Û¬ı˛ ø‰¬¬ı˛˙˚…±, ˜Ú √±¬ı±Ú˘
√±¬ı±ÚÀ˘¬ı˛ ¬ÛÀÔ ˚±¬ı˛± Œ˝“√ÀȬøÂ√
”√À¬ı˛¬ı˛ Œ√˙, øÚÀÊ√Àfl¡ Ó≈¬ø˜ Œfl¡±Ô±˚˛ ŒÙ¬À˘ ¤À¸ÀÂ√± ˆ¬±À¬ı±
ˆ¬±À¬ı±, ¬ı˛é¬±fl¡¬ı‰¬ Œˆ¬À¸ Œ·ÀÂ√ Œfl¡±Ú fl”¡˘ ŒÔÀfl¡ ’fl”¡À˘
˜ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀÔ-¬ÛÀÔ ˚±¬ı˛± Œ˝“√ÀȬøÂ√
¬ı˛é¬±fl¡¬ı‰¬ Œˆ¬À¸ Œ·ÀÂ√ ˚±À√¬ı˛
˙Ó¬±sœ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡øÚᬠ˚±¬ı˛±
¸‘ø©Ü¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, ˘À˚˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡±
˜ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀÔ-¬ÛÀÔ ˚±¬ı˛± Œ˝“√ÀȬøÂ√
¬ı±Ó¬±¸ ¤‡ÀÚ± Œ˙±fl¡·±Ô±, Œ˙±fl¡·±Ô±¬ı˛ ¬ı±Ó¬±À¸ ¤À¸ “√±Î¬ˇ±˘±˜
√±˝√√fl¡±˚« ¤‡ÀÚ± ¸•Ûiß ˝√√˚˛ Ú±˝◊√
˜±Ú≈¯∏ ˚≈ÀX¬ı˛ Ú…±˚˛ ¬Û≈άˇÀÂ√ ¤‡ÀÚ±
˚≈XÀ¶⁄±Ó¬ ˜±Ú¬ıÓ¬±¬ı˛ Ú…±˚˛ ¬Û≈άˇÀÂ√
øÚ√±‚ Œ˝√√, ¤‡ÀÚ± fl¡è̱ fl¡À˝√√ Ú±˝◊√
øÚ√±‚ Œ˝√√, ¤‡ÀÚ± fl¡è̱ Ô±À˜ Ú±˝◊√
Ô±À˜ Ú±˝◊√ fl¡±˘‰¬Sê, Ù≈¬ÀȬ ’±ÀÂ√ fl¡±˘¬Û≈©Û¬ı˛±ø˙
Ê√ij˘¢ü, ˜‘Ó≈¬…À¬ı˛‡±¬ı˛ ¬Û±˙ ø√À˚˛ ø¬ı¬ı˛±˜˝√√œÚ
¬ıÀ˝√√ ‰¬À˘ fl≈¡˘À|Àᬬı˛ ’Ò«√* ˜ÀLa±2‰¬±¬ı˛Ì
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ øÚ¬ı˛±˙±, fl‘¡¯ûfl¡±˚˛ Ù¬˘ ¬ÛÀάˇ ’±ÀÂ√
≈√˝◊√ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛±ø˙-¬ı˛±ø˙ Œ¸˝◊√ Ù¬˘ fl≈¡øάˇÀ˚˛ ¤ÀÚøÂ√
õ∂±ôL¬ı˛ Ó¬‡Ú ˙Ó¬±sœ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡±, ¤fl¡øÚá¬
¤fl¡± ¬Û˚«È¬Ú, ¤fl¡± ˜‘øM√√fl¡±, ¤fl¡± ’¬ıÀ˘±fl¡Ú
ø¬ı¬Û≈˘ Ó¬¬ı˛e ŒÓ¬±˜±¬ı˛, øÚ¬ı˛±˙±
’±˜±À√¬ı˛ ‡±ø˘ ¬Û±À˚˛¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬ı±ø˘¬ı˛ ‡±ø˘ ¬Û±
õ∂À√±¯∏fl¡±À˘¬ı˛ Ê√Ú˝√√œÚ Ó¬œÀ¬ı˛ ¬ı±ø˘ › Úé¬S
5
¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˝“√±È¬ÀÂ√ ˜ÀÚ-˜ÀÚ, ˜‘øM√√fl¡±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛
¸g±Ú Ó¬±¬ı˛± Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ fl¡œ, øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ¸g±Ú,
Œ√ø‡, ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ í¬ÛÀ¬ı˛ fl‘¡¯ûfl¡±˚˛ Ù¬˘ ¬ÛÀάˇ ’±ÀÂ√
ø¬ı¬Û≈˘ ¸y±¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛, øÚ¬ı˛±˙±
ÒœÀ¬ı˛ ¬Û±À˚˛ ˜‘øM√√fl¡±¬ı˛ ˜ÀÚ ’±Ê√ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛øÂ√
õ∂±Ì˜Ú, ’±À˘± ;±˘±›, ¬ı≈fl¡ ’gfl¡±À¬ı˛, ;±˘±›
ά◊ijÀM√√¬ı˛ fl¡F¶§À¬ı˛ ¬ıø˘, ;±˘±›, ≈√íÀ‰¬±‡ ˆ¬íÀ¬ı˛
Ó¬±À¬ı˛ Œ√ø‡, ˜‘øM√√fl¡±¬ı˛ Œfl¡±˜˘ ˜Ú, ŒÓ¬±˜±˚˛ Œ√ø‡ ,√
¤fl¡øȬ ¬ı±≈√άˇ ˜±Ô±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ¸ˆ¬À˚˛ ά◊Àάˇ Œ·˘
›˝◊√ Úœ¬ı˛¬ı ’gfl¡±À¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ “√±øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√Ú fl¡œ∑
’ôLÀ¬ı˛ Œfl¡Î¬◊, ˜‘øM√√fl¡±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ’±˘ƒ√¬ÛÚ±¬ı˛ Ò±À¬ı˛∑
’±¸≈Ú ’±˜¬ı˛± Òœ¬ı˛ ¬Û±À˚˛ ˝“√±øȬ, ¤˝◊√ &˝√√±ø‰¬S
’±Úµ‚Ú ¤˝◊√ Ê√±Ó¬fl¡ fl¡±ø˝√√øÚ Œ˚ˆ¬±À¬ı ˝“√±ÀȬ
¤fl¡ Ê√œ¬ıÚ ŒÔÀfl¡ ’Ú… Ê√œ¬ıÀÚ, Œ˚ˆ¬±À¬ı ˝“√±È¬ÀÂ√
Ú√œÓ¬œÀ¬ı˛ ¬ÛíÀάˇ Ô±fl¡± Œ¸˝◊√ fl‘¡¯ûfl¡±˚˛ Ù¬˘&ø˘
Œ˚ˆ¬±À¬ı ˝“√±È¬ÀÂ√ Â√±˚˛±¸˜”˝√, ά◊√±¸ ø√¬ı±À˘±fl¡
’Ú±˝√√±¬ı˛, Ù¬˘±˝√√±¬ı˛, ¶ß±Ú, ’±˜¬ı˛± ¸¬ı ˝“√±È¬øÂ√
’±˜±À√¬ı˛ ø¬ıÚ±˙ ’±˜±À√¬ı˛ ¬Û±À˙-¬Û±À˙ ˝“√±È¬ÀÂ√
’±˜±À√¬ı˛ ¸˜”˝√ ø¬ıÚ±˙, ˜Ú ¬ıÀ˘
¬ÛÀÔ¬ı˛ Ò±À¬ı˛-Ò±À¬ı˛ ¸≈µ¬ı˛ Ù≈¬ÀȬ ’±ÀÂ√
’±ø˜ ˚±À¬ı˛ Œ√ø‡ Ú±˝◊√
Œfl¡Ú Œ√ø‡ Ú±˝◊√ ¬ı˛ÀMê√¬ı˛ Œfl¡±˜˘ Ù≈¬˘
¬ÛÀÔ¬ı˛ Ò±¬ı˛, Œfl¡Ú ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ Œ√ø‡ Ú±˝◊√
¤À¸± Œ˝√√, ¬ı˛Mê√¬ı˛±„√√± Œ‚±¬ı˛ ¬ı¸ôLÀ¬ı˘±
’±ø˜ ˚±À¬ı˛ Œ√ø‡ Ú±˝◊√
¬ı‘ø©Ü¬ı˛ ø√ÀÚ Œ˚ ¸˜ô¶ ¤fl¡˘± ¬ÛÔ
’±À¬ı˛± ¤fl¡± ˝√√À˚˛ ˚±˚˛, Œ˚ ¸˜ô¶ Œ˜‚
¬ı…Ô±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ··Ú¬ÛÀÔ ¬Ù≈¬À˘ ›Àͬ
’±ø˜ ˚±À¬ı˛ Œ√ø‡ Ú±˝◊√
¬Û±À˚˛ ¬Ûøάˇ ¬ÛÀÔ¬ı˛ Ò±¬ı˛, ’±˜±¬ı˛ ¬ı˛Mê√
Œ˚Ú ¤˜Ú Œfl¡±˜˘ ¤fl¡ Ù≈¬˘ ˝√√˚˛
’±ø˜ ˚±À¬ı˛ Œ√ø‡ Ú±˝◊√
6
’±ø˜ Ó¬±À¬ı˛ Œ√ø‡ Ú±˝◊√, ’˙±ôL ˜ÀÚ¬ı˛ õ∂ˆ¬±
’ø¬ı¬ı˛˘, ¬Û¬ı˛˜≈√–‡œ ’±˜±¬ı˛ ≈√˝◊√ ¬ı±U
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‚Ú˝√√ø¬ı˛» ¬ıÌ« ‡ÚÚ fl¡À¬ı˛øÂ√,
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛˝√±¸, Œ√À‡øÂ√, Á¬À¬ı˛ ¬ÛÀάˇ ÒœÀ¬ı˛,
’øÓ¬ÒœÀ¬ı˛ ø˜À˙ ˚±˚˛ øÚ√±èÌ é¬Ó¬ø‰¬À˝ê
˝√√± ’±Rfl¡Ô±, ˝√√± ¸¬ı˛˘, Œfl¡±Ú ¬ÛÀÔ ·øάˇÀ˚˛
‰¬À˘ÀÂ√, ¬ıÀ˘±, ¬ı˛+¬Û¬ıÓ¬œ |±¬ıÌ ˜±¸&ø˘ ,
‰¬±Ó¬±À˘ ¬Û¬ı˛˜±iß ŒÙ¬À˘ Â√øάˇÀ˚˛ fl¡±¬ı˛± ˚±˚˛
”√¬ı˛À√À˙, fl¡±À√¬ı˛ ˜≈‡¿ ’±Ê√ øˆ¬é¬±¬Û±S,
¤-¸˜ô¶ ·ÌÚ± fl¡ø¬ı˛ ‡ÚÀÚ¬ı˛ ¸˜À˚˛
Ú±¬ı˛œÀ√¬ı˛ Œù´Ó¬¬ı¶a ¸Ó¬Ó¬ ·ÌÚ± fl¡ø¬ı˛
’±ø˜ ·ÌÚ± fl¡ø¬ı˛ ˜˜«¶öÀ˘¬ı˛ Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±
’¸y¬ı, ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ·ÌÚ± fl¡ø¬ı˛ ¸ˆ¬À˚˛
¸˜…fl¡ ¬ı≈øÁ¡ Ú±˝◊√, ’±ø˜ ¤fl¡, Ú± ˙”Ú…, Ú± ¸˝√√¶⁄
Ó¬±•⁄¬ıÌ« ’ô¶±‰¬À˘¬ı˛ ˜¬ı˛ÌÀ˘‡ fl¡Ô± ¬ıÀ˘
¬ıÀ˘, ¬ı˛Mê√±Ò±¬ı˛±¬ı˛ øÚ˚˛˜ ˙‘∫˘ Œ¬ıÀÊ√ ά◊ÀͬÀÂ√
øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√ ¸¬ı, ˚≈X¸±Ê√ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√ ¬ı˛ÀÔ
¬ı˛ÀÔ¬ı˛ Œfl¡Ó¬Ú øÙ¬À¬ı˛ ˚±À26√ ’±¬ı±¬ı˛, ’±fl¡±˙ ø“√Àάˇ
¤ø·À˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√ ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ’·±Ò ¬ı˛±øS¬ı˛ ¬Û±ÀÚ,
fl¡±Ú Œ¬ÛÀÓ¬ ›˝◊√ qøÚ ’±fl¡±À˙¬ı˛ ˚≈X˚±S±
’±˜±¬ı˛ ’À˙¯∏ ˚≈ÀX¬ı˛ ‚ÚÂ√±˚˛±, ’±fl¡±˙,
˚ø√ ¤¬ı±¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ·˜Ú¬ÛÀÔ¬ı˛ ˜±ÀÁ¬
¤À¸ “√±Î¬ˇ±˚˛, ˜¬ı˛À̬ı˛ Œfl¡±˘ ˚ø√ ¤˜Ú,
øÂ√iß Œ√À˝√√, ’±ø˜ Ó¬À¬ı ¸•ú≈À‡ ¤À¸ ˘≈fl¡±˝◊√
Œ¸ ά◊√±¸ ¬ı±Ó¬±¸øȬÀÓ¬, Œ˚ ’±˜±À¬ı˛ fl“¡±¬Û±˚˛,
fl“¡±¬Û±˚˛ ¬ÛÀÔ¬ı˛ Ò±À¬ı˛ Ù≈¬ÀȬ Ô±fl¡± ¸±ø¬ı˛-¸±ø¬ı˛
¬ı˛ÀMê√¬ı˛ Œfl¡±˜˘ Ù≈¬˘, fl“¡±¬Û±˚˛ ¤-˝√√ô¶±é¬¬ı˛,
’±fl¡±˙ ’±˜±¬ı˛ fl¡ø•ÛÓ¬ ˝√√ô¶±é¬¬ı˛ Œ√À‡ÀÂ√
’±˜±˚˛ Œ√À‡ Ú±˝◊√, ’±˜±¬ı˛ ŒSê±Ò Œ√À‡ Ú±˝◊√ ,
’±˜±¬ı˛ øˆ¬iß Œ√˝√ ¸•Û”Ì« Œ·±¬ÛÚ ¤‡ÀÚ±
õ∂±‰¬œÚÓ¬˜ ’±À˘±¬ı˛ ·g ’±˜±¬ı˛ &˝√√±˚˛,
&˝√√±ø‰¬S Œ¬ıÀ˚˛ ’ø¬ı¬ı˛±˜ Ê√˘ Á¬íÀ¬ı˛ ¬ÛÀάˇ
’±ø˜ ¸˚ÀP ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√ Œ¸˝◊√ Ê√À˘¬ı˛ øÓ¬˘fl¡
&˝√√±ø‰¬ÀS¬ı˛ ˜±Àͬ¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ø√À˚˛ ˝“√±È¬øÂ√º
Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛
Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±˚˛
ë... ¸¬ı √˙«fl¡ ˚‡Ú ’Ó¬œÓ¬ ˚ Ó¬‡Ú› ’ÀÚfl¡ ˆ”¬ø˜fl¡± ŒÔÀfl¡ ˚±À¬ı ˚ ¤˝◊√ Ê√˘ õ∂fl‘¡Ó¬ ù¨˙±Ú¬ıg≈,
¤˝◊√ Ê√˘ ¬ı˛±˜õ∂¸±√ Œ¸Úí ¬ı± ë...¸¬ı˝◊√ ’±ÀÂ√ , øfl¡c ¤˜Úˆ¬±À¬ı, ˚ ˆ¬±ÀÓ¬¬ı˛ ˝“√±øάˇ¬ı˛ ÚœÀ‰¬ ’±&Ú ŒÚ˝◊√,
Ú√œÀÓ¬ Ê√˘ ŒÚ˝◊√, ’±&Ú , ά◊À¡Z· ¤˝◊√Ê√Ú…ºí ñ ¤˝◊√ ø‰¬¬ı˛ôLÚ ¬Û„ƒ√øMê√&À˘±¬ı˛ ¬ı˛‰¬ø˚˛Ó¬± ø˚øÚ, Ó“¬±Àfl¡
¤fl¡¬ı±¬ı˛ ‰¬±é≈¬¯∏ Œ√‡±¬ı˛ Ê√Ú… 1992 -¬ı˛ ¤fl¡ ≈√¬Û≈À¬ı˛ õ∂¬ı˘ Œ‚±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ… ‰¬À˘ ø·À˚˛øÂ√˘±˜ Ó“¬±¬ı˛
¬ı±øάˇÀÓ¬º qÒ≈ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ Œ√‡¬ı, Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô± qÚ¬ı õ∂±Ìˆ¬À¬ı˛, ¤˝◊√ øÂ√˘ ’±˜±¬ı˛ Œ¸ø√ÀÚ¬ı˛ ¶§õüº
øÓ¬øÚ, fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈º ˚“±¬ı˛ ¸±•xøÓ¬fl¡Ó¬˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œ-¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± õ∂¸Àe ø¬ıø˙©Ü
fl¡ø¬ı fl¡±˘œfl‘¡¯û &˝√√ øfl¡Â≈√ø√Ú ’±À· ëø¬ı˛øˆ¬Î¬◊øõ∂øˆ¬Î¬◊í ¬ÛøSfl¡±¬ı˛ ’±Rõ∂fl¡±˙ ¸—‡…±˚˛ ø˘À‡øÂ√À˘Ú
Œ·ÃÓ¬À˜¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡±¬ı…¬Û≈øô¶fl¡± ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í [1388] Œ¬ı¬ı˛ÀÚ±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl¡œ ‚ÀȬøÂ√˘ Ó¬±
’ÀÚÀfl¡˝◊√ Ê√±ÀÚÚº 뤽◊√ Ê√˘ õ∂fl‘¡Ó¬ ù¨˙±Ú¬ıg≈, ¤˝◊√ Ê√˘ ¬ı˛±˜õ∂¸±√ Œ¸Úí ¬Û„ƒ√øMê√øȬ ¤fl¡È¬± fl¡ø¬ıÓ¬±
˚≈À· ·±˚˛Sœ˜ÀLa¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Œ¬ÛÀ˚˛ Œ·˘º ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬± ŒÔÀfl¡ fl‘¡øM√√¬ı±¸œ õ∂¶§¬ı˛øȬ Ó¬±¬ı˛ Œˆ¬ÃøÓ¬fl¡ ø¬ıô¶±¬ı˛
¸˝√√ Œ˚Ú ‰≈¬¬ı˛˜±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘º . . . ’ÀÚÀfl¡¬ı˛˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡± Ô˜Àfl¡ “√±Î¬ˇ±˘, qè ˝√√˘ ¬ÛÔ ¬ı√˘º
’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ˜”˘…À¬ı±Ò ¬Û±ÀåI◊ Œ·˘ñ Œ¸˝◊√ ¸Àe ˆ¬±¯∏±À¬ı±Ò, ¬ı≈ø˘, Ê√œ¬ıÚ±‰¬¬ı˛Ìº ’Ô‰¬ ’±(˚« ¤˝◊√
¬ı˝◊√øȬ ‚øÚ©Ü ˜˝√√À˘¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¬Û±Í¬fl¡ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÒ… ŒÓ¬˜Ú õ∂‰¬±ø¬ı˛Ó¬˝◊√ ˝√√˘ Ú±º 16 ¬Û‘ᬱ¬ı˛ ¤˝◊√
¬Û≈øô¶fl¡±øȬ fl¡œ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛˘ Ó¬± ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬ Œ¬ı±Á¡± ˚±À¬ı ˝√√˚˛ÀÓ¬±º ¤-ø¬ı¯∏À˚˛ ¤˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛
¤fl¡Ê√Ú ’¢∂Ìœ fl¡ø¬ı › ˆ¬±¬ı≈fl¡ ’øÚ¬ı«±Ì Òø¬ı˛Sœ¬Û≈S ˚± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó¬± ˜ÀÚ fl¡¬ı˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ º
ë ... Œ¸ø√Ú ˚ø√ ¸Ó¬… ¸Ó¬…˝◊√ ’±À¸ Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú, Ó¬À¬ı Œ¸˝◊√ ˚≈·±ôL¬Û±À¬ı˛¬ı˛ Œ˝√√ ¬Û±Í¬fl¡, Œ˝√√ ¬Û±øͬfl¡±,
’±˜¬ı˛± øÚø(Ó¬ Ê√±øÚ, Œ˚, ¿ Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ ¬Û√õ∂±ÀôL, ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Œ¸ø√Ú, fl‘¡Ó¬:ø‰¬ÀM√√, õ∂ÌÓ¬
˝√√˝◊√ÀÓ¬˝◊√ ˝√√˝◊√À¬ıºí
’±Ê√Àfl¡¬ı˛ ¤˝◊√ ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛ øfl¡c Œ¸˝◊√ ≈√¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±¬ı±Ó«¬±¬ı˛ Ù¬¸˘ Ú˚˛º ¬ıdÓ¬ Œ¸ø√Ú Œ√‡±˝◊√
˝√√À˚˛øÂ√˘º fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ø¬ıÀ˙¯∏ ˝√√˚˛øÚº Ó“¬±¬ı˛ õ∂¸iß-¸±øißÒ…˝◊√ ’±˜±Àfl¡ ˜≈* fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡øÂ√˘ Œ¸ø√Úº
˜≈*Ó¬±¬ı˛˛ Œ¸˝◊√ Œ¬ı˛˙ ’±Ê√› ¬ı˝√√Ú fl¡¬ı˛øÂ√ ’±ø˜º ¤¬ı— ¬ı±Ó«¬±˘±¬Û, Œ¸ ŒÓ¬± ¤fl¡õ∂fl¡±¬ı˛ qè ˝√√À˚˛˝◊√
ø·À˚˛øÂ√˘ ˜ÀÚ-˜ÀÚº Ó“¬±¬ı˛ ¤Àfl¡fl¡øȬ ¬ı˝◊, ¬ÛÀάˇ-¬Û±›˚˛± ·√…&À˘±, ≈√í¤fl¡øȬ ¸—øé¬5, õ∂±Ì˜˚˛ Œ¬Û±àfl¡±Î«¬
’±˜±Àfl¡ Ê√±ø·À˚˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ñ ¤˝◊√ fl¡í¬ıÂ√¬ı˛º ’À¬Û鬱 fl¡À¬ı˛øÂ√ √œ‚« ’±D±¬ı˛, ŒÊ√ÀÚ-ŒÚ¬ı±¬ı˛, ¬ı≈ÀÁ¡-
ŒÚ¬ı±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ˜≈˝√”Ó«¬&À˘± fl¡À¬ı ’±¸À¬ıº
¬ ıÂ√¬ı˛ ≈√íÀ˚˛fl¡ ’±À· ˝√√ͬ±» ‡¬ı¬ı˛È¬± Œ¬Û˘±˜º ë’±√˜í ¬ÛøSfl¡±¬ı˛ ¸•Û±√fl¡ fl¡Ô±˚˛-fl¡Ô±˚˛
Œ¸ø√Ú ŒÙ¬±ÀÚ ¬ı˘À˘Ú 댷ÃÓ¬˜√± ŒÓ¬± ¤‡Ú ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ ø˙ø˘&øάˇÀÓ¬˝◊√ ’±ÀÂ√Úº ¬ı√ø˘ ˝√√À˚˛
¤À¸ÀÂ√Úºí ’±ø˜ ά◊ÀM√√Ê√Ú±˚˛ ÷ù´¬ı˛Àfl¡ ÒÚ…¬ı±√ ø√˘±˜º ’±˜±Àfl¡ √œ‚«ø√Ú ø¬ı¯∏J Œ√À‡ ˝√√˚˛ÀÓ¬±
Œ·ÃÓ¬˜√±Àfl¡ ¬Û±øͬÀ˚˛ ø√À˘Úº ¬ı˛ø¬ı¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¸g…±&À˘±¬ı˛ Ê√Ú… ’±ø˜ ¤‡Ú ά◊ij≈‡ ˝√√À˚˛ Ô±øfl¡º øfl¡c ¸¬ı
¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛˝◊√ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ¸øÓ¬…¸øÓ¬… ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛ Ú˚˛º Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈ ø˙ø˘&øάˇÀÓ¬ ’±ÀÂ√Ú, Œ˚Ú øfl¡Â≈√Ȭ±
’:±Ó¬¬ı±À¸˝◊√º ¸≈Ó¬¬ı˛±— ’À¬Û鬱 ’±¬ı˛ ’±fl¡±„√√鬱, Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôL ŒÔÀfl¡˝◊√ ˚±À26√º
8 9
¤˝◊√ ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛, ’Ó¬–¬Û¬ı˛, 2008-¤¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛±ÀÒ«¬ı˛ &øȬfl¡˚˛ ¬ı˛ø¬ı¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¸±g… ’±D±¬ı˛˝√◊ Ù¬˘|n∏øÓ¬º
øfl¡c ¤Àfl¡ øfl¡ Œ¸˝◊√ ’ÀÔ« ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛ ¬ı˘± ˚±À¬ı∑ Œfl¡Ú Ú± ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛ ŒÚ¬ı ¬ıÀ˘ Œ¸ÀÊ√&ÀÊ√
ŒÈ¬¬ÛÀ¬ı˛fl¡Î«¬±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ E˝◊√— èÀ˜ ˝√√±øÊ√¬ı˛ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ê√˜fl¡±À˘± ‚Ȭڱ ¤‡±ÀÚ ŒÚ˝◊√º ¬ı¬ı˛—
¤‡±ÀÚ ’±ÀÂ√ ˘±ø˝√√øάˇ√±¬ı˛ ‰¬±À˚˛¬ı˛ Œ√±fl¡±Ú ’Ô¬ı± Ê√Ú¬ıU˘ ø¬ıÒ±Ú Œ¬ı˛±Î¬ øfl¡ Œ¸¬ıfl¡ Œ¬ı˛±Àά¬ı˛ Ù≈¬È¬¬Û±Ó¬
ÒÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ˝“√±È¬±º ŒÔÀ˜ Œfl¡±Ô±› ’±¬ı±¬ı˛ ‰¬± ‡±›˚˛±º ˝√√˚˛ÀÓ¬± ’±ø˜ øfl¡Â≈√ ¤fl¡È¬± õ∂ùü fl¡¬ı˛˘±˜º
˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ¬ı±fl¡±-Œ¬ı±fl¡±˝◊√ Œ˙±Ú±À˘± õ∂ùüȬ±º Œ·ÃÓ¬˜√± ˜≈‰¬øfl¡ Œ˝√√À¸ ’±ôLø¬ı˛fl¡ˆ¬±À¬ı˝◊√ Ê√¬ı±¬ıȬ± ø√À˘Úº
¬ÛÀ¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√, ’ÀÚfl¡ø√Ú ¬Û¬ı˛ ˚ø√ ¤˝◊√ fl¡Ô±&À˘± ’±¬ı±¬ı˛ ˆ≈¬À˘ ˚±˝◊√º Œ·ÃÓ¬˜√±Àfl¡
¬ı˘˘±˜º ŒÈ¬¬ÛÀ¬ı˛fl¡Î«¬ ‰¬±ø˘À˚˛ fl¡Ô± ¬ı˘± ‡≈¬ı ø¬ıø26√ø¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛, ˚ø√ fl¡±·ÀÊ√ õ∂ùü&À˘±
¬Û¬ı˛¬Û¬ı˛ ¸±øÊ√À˚˛ ø√˝◊√ Ó¬±˝√√À˘ øfl¡ ’±¬ÛøÚ ’±˜±¬ı˛ fl¡Ô± Œˆ¬À¬ı Ê√¬ı±¬ı&À˘± ø˘À‡ Ê√±Ú±À¬ıÚº Ó¬±Â√±Î¬ˇ±
’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ŒÓ¬± ˆ¬±À˘± ŒÈ¬¬Û-Œ¬ı˛fl¡Î«¬±¬ı˛ ŒÚ˝◊√º ’±¬ÛøÚ ˚‡Ú ’±¬ı±¬ı˛ fl¡˘fl¡±Ó¬± øÙ¬À¬ı˛ ˚±À¬ıÚ, ’±ø˜
˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ¬Û±Ó¬±&À˘± ά◊ÀåI◊ Œ√‡¬ıº ¬Ûάˇ¬ıº ˆ¬±¬ı¬ıº ’±˜±¬ı˛ ˆ¬±À˘± ˘±·À¬ıº øfl¡Â≈√é¬Ì ‰≈¬¬Û ŒÔÀfl¡
Œ·ÃÓ¬˜√± Œ˝√√À¸ ŒÙ¬˘À˘Úº Œ¶ßÀ˝√√¬ı˛ ˝√√±ø¸º ¬ı˘À˘Ú, ëøͬfl¡ ’±ÀÂ√íº Œ¸˝◊√ qèº ¤˝◊√ ¸±é¬±»fl¡±¬ı˛Àfl¡
¬ı¬ı˛— fl¡±·ÀÊ√fl¡˘À˜ ’±D±-˝◊√ ¬ı˘± ˚±˚˛º ¤¬ı— ¤fl¡±ôL ¬ı…øMê√·Ó¬ ’±ÚÀµ¬ı˛ Ê√Ú… ¤˝◊√ ¸Àµ˙ ’±ø˜
Œfl¡ÃÀȬ±¬ıµœ fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬˘˘±˜º
øfl¡c ¸ÀµÀ˙¬ı˛ Œfl¡ÃÀȬ±¬ı˛ fl¡Ô± ø¬Û“¬ÛÀάˇ¬ı˛± fl¡œˆ¬±À¬ı Œ˚ ŒÈ¬¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ ˚±˚˛º ¤˝◊√ ø¬Û“¬ÛÀάˇ ŒÓ¬±
’±¬ı±¬ı˛ ˜˝√√±¬ı±U ’øˆ¬øÊ√»º ¸≈Ó¬¬ı˛±— ¸¬ı õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò, ’±Î¬ˇ±˘-’±¬ıά±˘ ¬ıÚ…±¬ı˛ Ê√À˘¬ı˛ ˜≈À‡ Œˆ¬À¸
Œ·˘º qÒ≈ ¬ı˘ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√ ëÊ√±øÚ Ú±, Œ·ÃÓ¬˜√±Àfl¡ ¬ı˛±øÊ√ fl¡¬ı˛±ÀÚ±¬ı˛ √±ø˚˛Q ŒÓ¬±˜±¬ı˛ºí
’Ó¬¤¬ı, ¬ı…øMê√·Ó¬ ’±ÚÀµ¬ı˛ Ê√Ú… ¸—¬ı˛øé¬Ó¬ Œ·±¬ÛÚ ¤˝◊√ Œfl¡ÃÀȬ± ¤‡Ú ’±¬ÛÚ±À√¬ı˛ ¸Àe
’±˜¬ı˛± Œ˙˚˛±¬ı˛ fl¡¬ı˛øÂ√, ¬Û±Í¬fl¡º
õ∂. ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í Œ˘‡±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±¬ÛøÚ øfl¡ ¤˝◊√ ¬ı˝◊√øȬ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı鬘Ӭ± ¸•ÛÀfl«¡ øÚø(Ó¬
øÂ√À˘Ú∑ ’±¬ÛøÚ øfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Û±¬ı˛øÂ√À˘Ú ¸˜fl¡±˘œÚ › ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ õ∂Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ı ˚ ¬Û±Í¬fl¡À√¬ı˛ ¤˝◊√
¬ı˝◊√øȬ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÙ¬À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√À¬ı∑
ñ Ú±
õ∂. øÚ˚˛øÓ¬ øfl¡•§± Œõ∂¬ı˛Ì±˚˛ ’±¬ÛøÚ ø¬ıù´±¸ fl¡À¬ı˛Ú∑
ñ fl¡ø¬ı˛º ¤¬ı˛˝◊√ ¸Àe ’±ø˜ ¬Ûø¬ı˛|À˜¬ı˛ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√º ’±˜±À√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ˝◊√ ¬Ûø¬ı˛|À˜¬ı˛
ά◊¬ÛÀ˚±ø·Ó¬±¬ı˛ ‘√©Ü±ôL ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, ¬ı˛¬ıœfÚ±Ôº ’±˜±¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì±, ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ õ∂øÓ¬Ó≈¬˘Ú±˚˛ ø¡ZÀÊ√fÚ±Ô
¤¬ı— ŒÊ√…±øÓ¬ø¬ı˛fÚ±Ô, ά◊ˆ¬À˚˛¬ı˛˝◊√ 鬘Ӭ± Œ¬ıø˙ øÂ√˘º øfl¡c ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô ˚ӬȬ± Œˆ¬À¬ıøÂ√À˘Ú, ˚ӬȬ±
’Ú≈˙œ˘Ú fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú, fl¡±Ú Œ¬ÛÀÓ¬ ˚Ó¬”√¬ı˛ Œ˙±Ú±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú, Ó“¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı±Ú ≈√˝◊√ √±√±¬ı˛±
Ó¬±¬ı˛ fl¡Ì±˜±S fl¡À¬ı˛ÚøÚº Ù¬À˘, ’±˜¬ı˛± øfl¡ Œ√‡˘≈˜∑ ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ø¸øX˘±ˆ¬ Œ√À‡, ¬ı˛±À·, ≈√–À‡,
’±ø˜ ¬ı˘¬ı ˆ¬À˚˛ ¤¬ı— ÷¯∏«±˚˛, ŒÊ√…±øÓ¬ø¬ı˛fÚ±Ô ¬ı˛“±ø‰¬ÀÓ¬ ¬Û±ø˘À˚˛ Œ·À˘Úº ø¡ZÀÊ√fÚ±Ô ’±|˚˛
øÚÀ˘Ú ŒÂ√±È¬ ˆ¬±˝◊√À˚˛¬ı˛ ˙±øôLøÚÀfl¡Ó¬ÀÚº Œfl¡±Ô±˚˛ Œ˚Ú ¬ÛÀάˇøÂ√˘≈˜, ˙±øôLøÚÀfl¡Ó¬ÀÚ ø¡ZÀÊ√fÚ±ÀÔ¬ı˛
õ∂±Ó¬…ø˝√√fl¡ ’±˝√√±¬ı˛ øÂ√˘ Œ¬ÛÀȬ Œ¬Û±˘±› ˆ¬¬ı˛± ¤fl¡øȬ ŒÂ√±È¬ ˜≈¬ı˛ø·Ø Œ˙Ãø‡ÚÓ¬±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¤À¸ “√±Î¬ˇ±ÀÓ¬
¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú± ø¡ZÀÊ√fÚ±Ô ¤¬ı— ŒÊ√…±øÓ¬ø¬ı˛fÚ±Ôº ø˙丱ÒÚ±˚˛, ø¬ı:±Ú‰¬‰«¬±˚˛, √˙«Ú‰¬‰«¬±˚˛, Œ‡˘±Ò≈À˘±˚˛
˚“±¬ı˛±˝◊√ ø¸øX˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó“¬±À√¬ı˛ õ∂ÀÓ¬…Àfl¡¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Œõ∂¬ı˛Ì±, øÚ˚˛øÓ¬ ¤¬ı— ¬Ûø¬ı˛|À˜¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¸—À˚±·
‚ÀȬÀÂ√ ¬ıÀ˘ ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛º ¬ÛøÔfl‘¡»À√¬ı˛ ˜≈ø¶®˘ ’Ú… Ê√±˚˛·±˚˛ñ øÚÀÊ√À√¬ı˛ fl¡±Ê√ ¸•ÛÀfl«¡
Ó“¬±À√¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¶Û©Ü Ò±¬ı˛Ì± Ô±Àfl¡ Ú±, Ó“¬±¬ı˛± ’gfl¡±À¬ı˛ ˝√√±Ó¬Àάˇ-˝√√±Ó¬Àάˇ ¤ø·À˚˛ ‰¬À˘Úº ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô,
˚“±Àfl¡ ’±˜¬ı˛± ¸¬ı«: ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛, øÓ¬øÚ› ø˘À‡ÀÂ√Ú ë¬ÛÔ ’±˜±À¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ√‡±À¬ı Œ˚ ’±˜±À¬ı˛ ‰¬±˚˛ñí
¤¬ı— ë¤fl¡˘± ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ’±ø˜ ‰¬±˝◊√ ¬ÛÀÔ¬ı˛ ’±À˘±í/ Degas ˚‡Ú Ó“¬±¬ı˛ Â√ø¬ı&À˘± ’“±fl¡øÂ√À˘Ú
Ó¬‡Ú ∆Ó¬˘ø‰¬S±ÇÀÚ¬ı˛ Œ˚ ¬ÛXøÓ¬øȬ ›“¬ı˛± ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡¬ı˛øÂ√À˘Ú Œ¸øȬ øÂ√˘ ÚÓ≈¬Úº Degas ø˘‡ÀÂ√Ú  .
¤fl¡È¬± ’æ≈√Ó¬ ¸˜˚˛ ’±˜¬ı˛± ¬Û±¬ı˛ ˝√√ø26√  , ¤˝◊√ Œ˚ Oil painting ¤¬ı˛ ‰¬‰«¬± fl¡¬ı˛øÂ√, Ó¬±¬ı˛ ø¬ıµ≈ø¬ı¸·« ’±˜¬ı˛±
Ê√±øÚ Ú±º ’±˜±¬ı˛ ¬ıg≈ ’øÚ¬ı«±Ì Òø¬ı˛Sœ¬Û≈S ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ø˘À‡øÂ√À˘Ú, ø˚øÚ ¬ÛÔõ∂√˙«fl¡ øÓ¬øÚ ¤fl¡È¬±
˜˙±˘ øÚÀ˚˛ ˝“√±È¬ÀÂ√Ú, Ó“¬±¬ı˛ ’Ú≈·±˜œ¬ı˛± ¤ø·À˚˛ ‰¬˘±¬ı˛ Ê√Ú… Œ˚È≈¬fl≈¡ ’±À˘±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú, Ó¬± Œ¬ÛÀ˚˛
˚±À26√Úº øfl¡c ¬ÛÔõ∂√˙«Àfl¡¬ı˛ ’¬ı¶ö± fl¡œ∑ Ó“¬±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ·±Ï¬ˇ ’gfl¡±¬ı˛, øÓ¬øÚ ŒÓ¬± øfl¡Â≈√˝◊√ Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±À26√Ú Ú±Ø Ó≈¬ø˜ Œ˚ õ∂¸e ά◊O±¬ÛÚ fl¡¬ı˛Â√ ñ Œõ∂¬ı˛Ì±, øÚ˚˛øÓ¬ ñ ¤À√¬ı˛ ¤fl¡È¬± ˆ”¬ø˜fl¡± ’±ÀÂ√
’øÚ¬ı«±À̬ı˛ Œ¸˝◊√ fl¡Ô±˚˛º ¬ıάˇ ˜±À¬Û¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Ûø¬ı˛|˜, Œõ∂¬ı˛Ì± ¤¬ı— øÚ˚˛øÓ¬ ø˜À˘ ø˜À˙
¤fl¡õ∂fl¡±¬ı˛ ˙øMê√¬ı˛ Ê√ij Œ√˚˛ ñ ¸:±, intuition– ¤“¬ı˛± ’ÀÚfl¡ ”√¬ı˛ ¬Û˚«ôL Œ√‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬Û±Ú Ú±,
øfl¡c ¤fl¡È¬± ’±ˆ¬±¸ ¬Û±Úº
õ∂. fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı…±¬Û±¬ı˛È¬± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øͬfl¡ fl¡œ¬ı˛fl¡˜∑
ñ ¤˝◊√ õ∂Àùü¬ı˛ Ù“¬±À√ ’±ø˜ ¬Û± ø√ø26√ Ú±º øfl¡Â≈√ õ∂¸e ’±ÀÂ√ ˚±¬ı˛ ’±À˙ ¬Û±À˙ Œ‚±¬ı˛± ˚±˚˛ øfl¡c
“≈√ÀÓ¬ ŒÚ˝◊√º “≈√À˘˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ qXÓ¬± Ú©Ü ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º
õ∂. ¸±ø˝√√Ó¬… Â√±Î¬ˇ± ’Ú… Œfl¡±ÀÚ± ø˙䘱҅˜ Œ˚˜Ú ‰¬˘ø2‰¬S, ø‰¬Sfl¡˜«, ¸eœÓ¬ ˝◊√ Ó¬…±ø√ øfl¡
’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± øfl¡•§± ø‰¬ôL±ˆ¬±¬ıÚ±Àfl¡ Œfl¡±ÀÚ±ˆ¬±À¬ı õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√∑
ñ ¸˜ô¶˝◊√ ŒÓ¬± õ∂ˆ¬±¬ı, ¸˜ô¶˝◊√ Ÿ¬Ìº ø¸ÀÚ˜± ø¬ı√…±øȬ¬ Ó¬Ó¬ fl¡±ÀÂ√¬ı˛ øÊ√øÚ¸ ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ Ú±º
·±Ú, ’±˜±¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ Ò±¬ı˛Ì±, ø˙Àä¬ı˛ Œ|á¬Ó¬˜ ˜±Ò…˜º õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ÒıøÚÀfl¡ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸±øÊ√À˚˛
øÚÀ˚˛ Ó¬±Àfl¡ ˜±Ú≈¯∏ Œ˚ ô¶À¬ı˛ ά◊iߜӬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√, Œ¸È¬± ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı…±‡…±¬ı˛ ÿÀÒı«º ÒıøÚÀfl¡ ˚±øLafl¡
ά◊¬Û±À˚˛ ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±‡±¬ı˛ õ∂˚≈øMê√ ÚÓ≈¬Úº Ó¬¬ı≈, ·±Ú fl¡œˆ¬±À¬ı ¤fl¡ õ∂Ê√ij ŒÔÀfl¡ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ õ∂Ê√Àij ¸=±ø¬ı˛Ó¬
˝√˘, ¤fl¡ Œ√˙ ŒÔÀfl¡ ’Ú… Œ√À˙ Â√øάˇÀ˚˛ ¬Ûάˇ˘ ñ ¤È¬± ‰¬¬ı˛˜ ø¬ı¶ú˚˛ ά◊À^fl¡ fl¡À¬ı˛º Â√ø¬ı ˆ¬±¶®˚« ¤¬ı—
¶ö±¬ÛÀÓ¬…¬ı˛ fl¡Ô±› ’±¸ÀÂ√ ¤˝◊√ ¸Àe ñ ’Ú… ¤fl¡ø√Ú ¤-ø¬ı¯∏À˚˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˚±À¬ıº ŒÂ√±È¬
Ó¬±¬ı˛fl¡ˆ¬ø¶®¬ı˛ ¤fl¡øȬ fl¡±˘Ê√˚˛œ ‰¬˘ø2‰¬ÀS ¤fl¡È¬± fl¡Ô± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√˘≈˜, ˚± ¤Ó¬ ¶Û©Üˆ¬±À¬ı ’Ú… Œfl¡±Ô±›
¬Û±˝◊√øÚ ñ the unselfishness of art.
10
õ∂. øˆ¬Àάˇ¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±¬ÛøÚ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú∑
ñ Ú±º
õ∂. ˜±Ú≈¯, Ú± øÚ¸·« ñ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ı…øMê√ ¤¬ı— fl¡ø¬ıÊ√œ¬ıÚ¬ Œfl¡±Ô±˚˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ comfort ¬ıÀ˘
’±¬ÛøÚ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú∑
ñ õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤¬ı— ˜±Ú≈¯∏ ñ ά◊ˆ¬À˚˛¬ı˛ ¸±øißÒ… Â√±Î¬ˇ± Ê√œ¬ıÚ ’±À¬ı˛± ’¬Û”Ì« ŒÔÀfl¡ Œ˚Ó¬º øfl¡c
˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ’±˘±√± fl¡¬ı˛øÂ√ Œfl¡Ú, õ∂fl‘¡øÓ¬ ŒÔÀfl¡∑
õ∂. ¬ı…øMê√Ê√œ¬ıÚ ŒÔÀfl¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl¡ø¬ıÊ√œ¬ıÚ øͬfl¡ fl¡Ó¬È¬± ¤¬ı— fl¡œˆ¬±À¬ı ’±˘±√± fl¡¬ı˛À¬ıÚ ’±¬ÛøÚ∑
ñ ¤˝◊√ fl¡øͬ¬Ú õ∂Àùü¬ı˛ ά◊M√¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ Ê√±Ú± ŒÚ˝◊√º ≈√í¬ı˛fl¡˜˝◊√ Œ√ø‡º fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±ø˜ ¤fl¡È¬± fl¡Ô±
¬ı˘˘≈˜, ’±˜±¬ı˛ ¬ı…øMê√Ê√œ¬ıÚ ’Ú… ¬ÛÀÔ ˝“√±È¬ÀÂ√ ñ ’±˜¬ı˛± ŒÓ¬± ¬ıø˘, ¤ ø˜Ô…±, ¸˜À˚˛¬ı˛ õ∂˝√±À¬ı˛ ø˜Ô…±
fl¡ø¬ıÓ¬± øÚø(˝ê ˝√√À˚˛ ˚±À¬ıº fl¡Ô±øȬ ŒÓ¬± øͬfl¡º øfl¡c ¤¬ı˛ ¬ı…øÓ¬Sꘛ øfl¡ ŒÚ˝◊√∑ ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
¬ı…øÓ¬SêÀ˜¬ı˛ ¤fl¡øȬ øÚ√˙«Ú : ¬ÛøGÓ¬ ¬ı˛ø¬ı˙Ǭı˛º Ú±Ú± õ∂fl¡±¬ı˛ é≈¬^Ó¬± Œ√‡± Œ·ÀÂ√ ›“¬ı˛ ˜ÀÒ…, ˚±¬ı˛
ά◊À~‡ ’±ø˜ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ Ú±º ˚‡Ú ά◊øÚ Œ¸Ó¬±À¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı˛±À‡Ú, Ó¬‡Ú øfl¡c ά◊øÚ ¸•Û”Ì« ’Ú…
˜±Ú≈¯∏º Classicism-Œfl¡ ¬ı˛ø¬ı˙Ǭı˛ Œ˚-ô¶À¬ı˛ ά◊iߜӬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬± ’ø¬ıù´±¸…º fl¡œ fl¡À¬ı˛ ¸y¬ı ˝√˘
¤È¬±∑ ’±ø˜ Ê√±øÚ Ú±º
õ∂. øfl¡Â≈√ø√Ú ’±À· ë’±√˜í ¬ÛøSfl¡±˚˛ ˜˝√√±fl¡±À¬ı…¬ı˛ ˆ¬±¯∏±, Ó¬±¬ı˛ é¬˚˛ ˝◊√Ó¬…±ø√ øÚÀ˚˛ ‡≈¬ı ŒÂ√±È¬ øfl¡c
¸±¬ı˛¬ı±Ú ¤fl¡ õ∂¬ıg ø˘À‡øÂ√À˘Ú ’±¬ÛøÚº ’±˜±¬ı˛ Ó‘¬¯û± Œ˜ÀȬøÚ ¬ı¬ı˛— Œ¬ıÀάˇ Œ·ÀÂ√º ¤˝◊√ ’¬ı¸À¬ı˛
’±¬ÛøÚ ¤˝◊√ ø¬ı¯∏À˚˛ øfl¡Â≈√ ¬ı˘≈ÚØ
ñ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ é¬˚˛ › ˜‘Ó≈¬… ’±˜±¬ı˛ øõ∂˚˛Ó¬˜ ø¬ı¯∏˚˛, øfl¡c õ∂¸eøȬ ¤Ó¬˝◊√ ø¬ı¬ı˛±È¬ › ·ˆ¬œ¬ı˛ Œ˚ Ó¬±Àfl¡
Ò¬ı˛¬ı±¬ı˛ 鬘Ӭ± ’±˜±¬ı˛ ’Ú±˚˛M√º Œ˘‡±È¬± ¬ı±Î¬ˇ±¬ı±¬ı˛ ˝◊√À26√ ’±ÀÂ√º fl¡À˚˛fl¡øȬ ¸”S øͬfl¡ ˜ÀÓ¬± ø˘À‡
ά◊ͬÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛øÚ ’±À·, Œ¸&À˘± ¸—À˙±ÒÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
õ∂. Œ·ÃÓ¬˜√±, ’±¬ÛøÚ Œ¬ı˙ øfl¡Â≈√ø√Ú ˝√√˘ ø˙ø˘&øάˇÀÓ¬ ’±ÀÂ√Úº ¬ı˘ÀÓ¬ Œ·À˘ õ∂±˚˛ ’±RÀ·±¬ÛÚ
fl¡À¬ı˛˝◊√ ’±ÀÂ√Úº Ó¬±, ø˙ø˘&øάˇ ¬ı± ¬ı‘˝√»¬ıÀe¬ı˛ ¤˝◊√ ’—À˙ ¤À¸ Œfl¡˜Ú fl¡±È¬ÀÂ√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ø√Ú&À˘±Ø
ø˙ø˘&øάˇ øfl¡ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡±¬ı˛ ’¬ıfl¡±˙ ¬ı± ø‰¬ôL±-ˆ¬±¬ıÚ± fl¡¬ı˛¬ı±¬ı˛ Œ˜Ê√±ÀÊ√ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√∑
ñ ά◊M√¬ı˛¬ıÀe ¤À¸ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ø√fl¡ ‡≈À˘ Œ·˘º fl¡Ó¬ ÚÓ≈¬Ú ˜±Ú≈¯∏, fl¡Ó¬ ‘√˙…Ø ¤‡±Úfl¡±¬ı˛
’±Ô«¸±˜±øÊ√fl¡ Ê√øȬ˘Ó¬± ¸•ÛÀfl«¡ Œfl¡±ÀÚ± Ò±¬ı˛Ì±˝◊√ øÂ√˘ Ú±, ¤‡Ú ¤fl¡È≈¬-¤fl¡È≈¬ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛øÂ√º
Œ˘‡±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ¤¸À¬ı¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± õ∂ˆ¬±¬ı ¬ÛάˇÀÂ√ øfl¡ Ú± Ó¬± ¬ı˘±¬ı˛ ’±ø˜ Œfl¡Î¬◊ Ú˝◊√º
õ∂. ¤fl¡È¬± ¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬ ˆ”¬À·±˘, Ó¬±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ¸±˜±øÊ√fl¡ fl¡±Í¬±À˜± ¬ı± ˝◊√Àfl¡±˘øÊ√ ¤fl¡Ê√Ú õ∂fl‘¡Ó¬
fl¡ø¬ıÀfl¡ fl¡Ó¬È¬± øÚ˚˛LaÌ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛∑
11
ñ qÒ≈˜±S ˜±Ô± õ∂À˚˛±· fl¡À¬ı˛ ˆ”¬À·±˘, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ˝◊√Àfl¡±˘øÊ√ ¬ı≈Á¡À˘ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œé¬ÀS Œfl¡±ÀÚ±
ά◊¬Ûfl¡±¬ı˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± Ú˚˛º ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ , ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ Œé¬ÀS, ¬Ûάˇ±qÀÚ± fl¡¬ı˛± ’±¬ı˛ ¬Ûάˇ±qÀÚ±
Ú±-fl¡¬ı˛±ñ ≈√ÀȬ±˝◊√ ¸˜±Ú ø¬ı¬ÛÀ√¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛º ≈√íø√Àfl¡ ≈√í¬ı˛fl¡˜ ¬ı…Ô«Ó¬± Œ√ø‡ Œ˚Ø ¸±Ò±¬ı˛Ì ô¶À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±
˝√√+√À˚˛¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛, ¤˝◊√ ô¶À¬ı˛ ‡≈¬ı Œ¬ıø˙ ¬Ûάˇ±qÀÚ± Ú±- fl¡À¬ı˛, Œ˚È≈¬fl≈¡ ¬Ûάˇ± ˝√√À˚˛ÀÂ√ Œ¸È≈¬fl≈¡ øͬfl¡Í¬±fl¡ ¬ı≈ÀÁ¡
øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘, fl¡ø¬ıÓ¬±› øfl¡Â≈√ ”√¬ı˛ ·Î¬ˇ±À¬ı˝◊√º ά◊2‰¬Ó¬˜ ô¶À¬ı˛ øfl¡c fl¡ø¬ıÓ¬± õ∂:±, wisdom  , ¤‡±ÀÚ
¸˜ô¶ ø¬ı√…± ¤fl¡ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı øÚÀÊ√Àfl¡ ¬ı“±ø˙¬ı˛ ’¬ı¶ö±˚˛ ˚ø√ øÚÀ˚˛ ˚±Ú, Œ¸‡±ÀÚ
ˆ”¬À·±˘, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ˝◊√Àfl¡±˘øÊ√ ¬ı±˚˛≈¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ó“¬±¬ı˛ Œ√À˝√√ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ ·±˝◊√ÀÓ¬ Ô±fl¡À¬ıº ¤È¬± ¸y¬ı,
¬ı˛¬ıœfÚ±Ô Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Úº
õ∂. ¬Û=±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± øÚÀ˚˛ ‡≈¬ı fl¡Ô±¬ı±Ó«¬±, ˝√√˝◊√‰¬˝◊√ ¸¬ı¸˜˚˛ ˝√√À26√º ’±¬ÛÚ±¬ı˛ fl¡Ô± ˚ø√ ¤fl¡È≈¬
Ê√±Ú± Œ˚Ó¬∑
ñ ¤Ó¬é¬ÀÌ ¤fl¡øȬ ¶Û˙«fl¡±Ó¬¬ı˛ ø¬ı¯∏À˚˛ ’±¸± Œ·˘º √˙fl¡ ø¬ıˆ¬±À· ’ÀÚfl¡ Œ·±˘˜±˘ ’±ÀÂ√º
˜Ìœf &5 Œfl¡±Úƒ √˙Àfl¡¬ı˛ fl¡ø¬ı∑ Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛∑ ’±ø˜ ’¬ı˙… ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ Ó≈¬ø˜ fl¡±À√¬ı˛
fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ÀÂ√±º ›“À√¬ı˛ Œ˘‡± ¬ÛÀάˇ ¬ıάˇ ˝√√À˚˛øÂ√ , õ∂ÔÀ˜˝◊√ ¬ÛÀάˇ øÚÀÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘ ˆ¬√√±¬ı˛ø¬ı-¬ı˛ ëŒ|á¬
fl¡ø¬ıÓ¬±í ¢∂Lö˜±˘±º ¢∂˝√Ì ¬ıÊ«√ÀÚ¬ı˛ õ∂±Ôø˜fl¡ fl¡±Ê√ ¤‡±ÀÚ˝◊√ ¸±¬ı˛± ˝√√À˚˛ Œ·øÂ√˘º ˚“±À√¬ı˛ Œ¬ıÀÂ√¬ øÚ˘≈˜
¤¬ı±¬ı˛ Ó“¬±À√¬ı˛ ¬ı˝◊√&ø˘ ‡“≈ÀÊ√ ‡“≈ÀÊ√ ¬Ûάˇ±, Œ¸ ¤fl¡ ˚≈·¬Û» ø¬ıô¶¬ı˛ Á¡±À˜˘± › õ∂ˆ”¬√Ó¬ ’±ÚÀµ¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛º
Á¡±À˜˘± ¬ı±Î¬ˇ˘ ά◊»¬Û˘fl≈¡˜±¬ı˛ ¬ı¸≈ ¤¬ı— õ∂ÌÀ¬ıµ≈ √±˙&À5¬ı˛ Œé¬ÀS , fl¡±¬ı˛Ì ˆ¬√√±¬ı˛ø¬ı-¬ı˛ Œ|ᬠfl¡ø¬ıÓ¬±
¢∂Lö˜±˘±˚˛ ¤“¬ı˛± øÂ√À˘Ú Ú±º Ó¬‡Ú ŒÓ¬± øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı≈Á¡√Ó≈¬˜ Ú±, ¤‡Ú ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Œ˚ ¬Û=±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛
Œ˘‡±¬ı˛ ¸Àe ’±˜±¬ı˛ ¸•Ûfl«¡øȬ ‡≈¬ı˝◊√ Ê√øȬ˘, ’±¸À˘º õ∂ÔÀ˜, øfl¡Â≈√ ‡“≈ÀÊ√ ¬Û±˝◊√øÚ ¬ıÀ˘ ’±¬ı˛ Ú±-¬Ûάˇ±
¤¬ı— øfl¡Â≈√ ‡“≈ÀÊ√ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√ ¬ıÀ˘ ’±À¬ı˛± ¬Ûάˇ±º ¤¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛, ˚“±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… øfl¡Â≈√ ‡“≈ÀÊ√ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√ Ó“¬±À√¬ı˛ Œ˘‡±
Œ¬ıø˙ Ú±- Ûάˇ± fl¡±¬ı˛Ì Ó“¬±¬ı˛± Â√±Ó¬±, ‰¬øȬ øÚÀ˚˛ ’±˜±¬ı˛ fl≈¡øȬÀ¬ı˛ Ï≈¬Àfl¡ ¬ÛÀάˇ Œ¸‡±ÀÚ˝◊√ ’¬ı¶ö±Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√ÚØ
¤‡Ú, Œ¸˝◊√ ø¬ı¬Û√ Œfl¡ÀȬ Œ·ÀÂ√ ¬ıÀ˘˝◊√ ŒÓ¬± ˜ÀÚ ˝√√˚˛, ¤‡Ú ˜≈Mê√˜ÀÚ Ó“¬±À√¬ı˛ Œ˘‡± ¬Ûøάˇº ’Ú…
¸˜À˚˛¬ı˛ Œé¬ÀS ˚± õ∂À˚±Ê√…, ¤-Œé¬ÀS› Ó¬±˝◊√, ¤“À√¬ı˛ Œ˘‡±˚˛ perennial ’±¬ı˛ temporal-¤¬ı˛
¤fl¡È¬± ¸˝√√±¬ı¶ö±Ú Œ√‡± ˚±˚˛º ’±˜±¬ı˛ ¶§ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ’±Î¬ˇ©ÜÓ¬±¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ ¤“À√¬ı˛ ’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ¸Àe ’±˜±¬ı˛
¬ı…øMê√·Ó¬ Œ˚±·±À˚±· ‚ÀȬøÚº ’±À˘±fl¡ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛, ’À˘±fl¡¬ı˛?Ú √±˙&5, ά◊»¬Û˘fl≈¡˜±¬ı˛ ¬ı¸≈, ˚≈·±ôL¬ı˛
‰¬Sê¬ıÓ«¬œ ñ ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛Ê√Ú ¬ı±À√ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸•ÛÀfl«¡ fl¡±À¬ı˛±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ˝√√˚˛øÚ fl¡‡ÀÚ±, ’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ¸Àe
Œ˜Ãø‡fl¡ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ŒÚ˝◊√, ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ’±˜±¬ı˛ Œ˘‡±› ¬ÛÀάˇÚøÚº ’±˜±¬ı˛ øõ∂˚˛Ó¬˜ fl¡ø¬ı¬ı˛± ˝√√À˘Ú:
’À˘±fl¡¬ı˛?Ú √±˙&5, ’±À˘±fl¡ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛, ά◊»¬Û˘fl≈¡˜±¬ı˛ ¬ı¸≈, õ∂ÌÀ¬ıµ≈ √±˙&5, ø¬ıÚ˚˛ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛,
˙∫ Œ‚±¯∏, Œ˜±ø˝√√Ó¬ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛, ˚≈·±ôL¬ı˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ ¤¬ı— Ú±¬ı˛±˚˛Ì ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛º ˙s&ø˘ fl¡œˆ¬±À¬ı
¸±Ê√±ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Œfl¡˜Ú fl¡À¬ı˛ qè fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Œfl¡±Ô±˚˛, fl¡œˆ¬±À¬ı Ô±˜ÀÓ¬ ˝√√˚˛, fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡±¬ı˛ ¤˝◊√
‚À¬ı˛±˚˛± ¬ı…±¬Û±¬ı˛&À˘± ¸•ÛÀfl«¡ ’±À˘±fl¡√± › ά◊»¬Û˘√±¬ı˛ ¸Àe ’ÀÚfl¡ fl¡Ô± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤fl¡ ¸˜À˚˛, ¤˝◊√
≈√íÊ√ÀÚ¬ı˛ ¸±øißÒ… ’±˜±¬ı˛ ¸•Û√º
¤¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ Œ˘‡fl¡À√¬ı˛ ¸•ÛÀfl«¡› øfl¡Â≈√ ¬ı˘±¬ı˛ ’±ÀÂ√, fl¡±¬ı˛Ì ’±ø˜ ˚‡Ú ø˘‡ÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛øÂ√
12
¤“¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡˝◊√ Ó¬‡Ú õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ Ó¬èÌ fl¡ø¬ıº ¬ıάˇ ’±fl¡±À¬ı˛ Œˆ¬À¬ıøÂ√À˘Ú ¬Ûø¬ıS ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛, øfl¡c
’±˜±¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± Œ¸-Ê√±˚˛·±È¬± øÓ¬øÚ ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚº ÚÓ≈¬Ú ˚“±¬ı˛± ’±¸ÀÂ√Ú Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ…
’±¬ı±¬ı˛ ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ ¬ıάˇ fl¡À¬ı˛ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ‰¬±Ú, Ó¬±˝√√À˘ ¬Ûø¬ıS ˜≈À‡±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ Œ˘‡± Ó“¬±Àfl¡ ¬ÛάˇÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº
’±˜±¬ı˛ øõ∂˚˛ Œ˘‡fl¡ : fl¡±˘œfl‘¡¯û &˝√√ , ˆ¬±¶®¬ı˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ, ’À˙±fl¡ √M√À‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ, ˜±øÚfl¡ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ,
˙—fl¡¬ı˛ Œ√, ¸≈ÚœÔ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛º
õ∂. ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸˜fl¡±˘ ¤¬ı— ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ √˙fl¡&À˘±ÀÓ¬ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬± fl¡œ øÂ√˘ ’±¬ı˛ fl¡œ ˝√√À˚˛ÀÂ√
Œ¸˝◊√ ¸•ÛÀfl«¡ ¤fl¡È≈¬ ’±À˘±fl¡¬Û±Ó¬ fl¡èÚ∑
ñ ¶Û˙«fl¡±Ó¬¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ŒÓ¬± Œ˙¯∏˝◊√ ˝√√À26√ Ú± Œ·±º ’±˜±¬ı˛ ¸˜À˚˛¬ı˛ ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ı˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ’ÀÚfl¡
’±À· ŒÔÀfl¡ ø˘‡ÀÂ√Ú ñ Œ√¬ı√±¸ ’±‰¬±˚«, ¬Û±Ô«õ∂øÓ¬˜ fl¡±ø?˘±˘, ’ø˜Ó¬±ˆ¬ &5, ˙y≈ ¬ı˛øé¬Ó¬,
¸≈¬ıËÓ¬ è^, ¬ı˛ÌøÊ√» √±˙, ¸≈ˆ¬±¯∏ Œ‚±¯∏±˘, ø¬ıù´À√¬ı ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛, ’èÌ ¬ı¸≈, Œ·ÃÓ¬˜ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ,
¤fl¡¬ı˛±˜ ’±ø˘, ’ÚÚ… ¬ı˛±˚˛, Ê√˝√¬ı˛ Œ¸Ú&5º ëŒ√¬ıœí, ë’±À˘±í, 똑»˙fl¡È¬í ¤¬ı— ëøõ∂˚˛ÒıøÚ¬ı˛ Ê√Ú…
fl¡±iß±í ñ ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛øȬ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±¬ıÀ˘ ø¬ı¬Û≈˘ ·¬ı« ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡ø¬ı˛, ¬Û±Í¬fl¡ ø˝√√À¸À¬ı øÚÀÊ√Àfl¡
˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’—˙ ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√˚˛º ¬Ó¬±¬ı˛¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ‚Ȭڱ&À˘± ŒÓ¬± Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ˝◊√ ‚ÀȬ Œ·˘º ¤˝◊√
ŒÓ¬± Œ¸ø√Ú ŒÂ√À¬Û Œ¬ıèÀ˘± ëÊ√˘¬Û±˝◊√ fl¡±Àͬ¬ı˛ ¤¸¬ı˛±Êí√, ë˙œÓ¬fl¡±˘ › SꜸ˜±À¸¬ı˛ ¸ÀÚȬ&26í,
ë˝√√ÚÚÀ˜èí, 똱Ӭ± › ˜‘øM√√fl¡±í, ë’øÓ¬Ê√œø¬ıÓ¬í, ëŒ√¬ı√±è fl¡À˘±Úœí, ë¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± ¤-Ê√œ¬ıÚ ’±˜±À√¬ı˛
Ú˚˛í, 뒩ܬı¸≈¬ı˛ ø¬ıˆ¬±í, ë√øé¬Ì ¬ı±—˘±¬ı˛ Ê√ijí, ë˙…±˜±¬Û√ › ’±fl¡±À˙¬ı˛ Œ√¬ıœí, ëÂ√±˝◊√Ù≈¬˘ô¶”¬Ûí, ë÷ù´À¬ı˛¬ı˛
ø¬ıˆ¬¬±í, ë˚‡Ú ’±ÚµŸ¬Ó≈¬íº Œ¸˝◊√ ¸¬ı ø√Ú ’±¬ı˛ øÙ¬¬ı˛À¬ı Ú±º ’±˜±À√¬ı˛ ¸˜À˚˛ ’±¬ı˛› fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú
’±ÀÂ√Ú, ˚±À√¬ı˛ ˜”˘ ¬ı˝◊√ Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¬ÛÀ¬ı˛ ñ Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛, ’ø˜Ó¬±ˆ¬ ˜G˘, ∆¬ı√…Ú±Ô ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ,
Ù¬â≈ ¬ı¸≈, ’ø¸Ó¬ ø¸—˝ √¤¬ı— õ∂¸”Ú ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛º ¤Ó¬&À˘± ¬ıÂ√¬ı˛ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ¤À¸ øÚÀÊ√À√¬ı˛ fl¡±Ê√
¸•ÛÀfl«¡ ’±˜±¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ ˜”˘…±˚˛Ú øfl¡c ’Ú≈fl”¡˘ Ú˚˛º ˚ӬȬ± ¸y±¬ıÚ± øÂ√˘ ›˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛ Œ˘‡fl¡À√¬ı˛
˜ÀÒ… Ó¬±¬ı˛ ’ÀÚfl¡È¬±˝◊√ fl¡±ÀÊ√ õ∂øÓ¬Ù¬ø˘Ó¬ ˝√√˚˛øÚº ¸˜˚˛ ˚Ó¬ ¤À·±À¬ı ’±˜±À√¬ı˛ ’ÀÚÀfl¡¬ı˛ fl¡±Ê√
’±À¬ı˛±, ’±À¬ı˛± Á¡±¬Û¸± ˝√√ÀÓ¬ Ô±fl¡À¬ıº ’±˜±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡Ô±&ø˘ ‰¬¬ı˛˜ Œ¬ı√Ú±√±˚˛fl¡, øfl¡c ¤˜Ú˝◊√
ŒÓ¬± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±ø26√º ≈√ÀȬ± ¬ÛÔ ’±ÀÂ√¬: ¤fl¡, ¸±¬ı˛± Ê√œ¬ıÚ fl¡ø¬ı˜ÚÀfl¡ ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±‡± ’Ô¬ı±, ≈√˝◊√ , ˚≈·±ôL¬ı˛
‰¬Sê¬ıÓ«¬œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡øȬ˝◊√ fl¡±˘Ê√˚˛œ ¢∂Lö ø˘À‡ ŒÙ¬˘±º ≈√øȬ fl¡±Ê√˝◊√ ’¸y¬ı fl¡øͬں ¸˜À˚˛¬ı˛ ˜±¬ı˛,
¸±—‚±øÓ¬fl¡ ˜±¬ı˛º
’±˜±À√¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ˚“±¬ı˛± Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂ÔÀ˜˝◊√ ¸≈Ó¬¬Û± Œ¸Ú&5, ¬ı˛?Ú ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛, ø√˘œ¬Û
¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛, ¬ı˛±U˘ ¬Û≈¬ı˛fl¡±˚˛¶ö ¤¬ı— õ∂√œ¬Û ø¸—À˝√√¬ı˛ Ú±˜ ˜ÀÚ ¬ÛάˇÀÂ√º ë’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ŒÚÃÀfl¡±í fl¡œ
¤fl¡‡±Ú± ¬ı˝◊√Ø ¬ı˛±U˘ ø˘‡À˘± ë¬ı¯∏«±øÓ¬ ŒÚ˝◊√ Ó¬±˝◊√ øˆ¬ÀÊ√ Œ·øÂ√ ¬ı±„√√˘± ˆ¬±¯∏±˚˛˛íØ ’±˜±¬ı˛ ø¬ıڜӬ Ò±¬ı˛Ì±,
¤‡±ÀÚ› ¸˜¸…± ¤fl¡˝◊√, ¸±¬ı˛± Ê√œ¬ıÚ fl¡ø¬ı˜Ú ÒÀ¬ı˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ Ú±-¬Û±¬ı˛±º ¤¬ı˛ ø‰¬˝ê ¸¬ı«Sº ›˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛
Œ˘‡fl¡À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ¬ı˛ Œ˘‡± ’±ø˜ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√ ’ÀÚfl¡ ¬ÛÀ¬ı˛, Ó“¬±Àfl¡ ¤fl¡Ê√Ú
&èQ¬Û”Ì« Œ˘‡fl¡ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ’±˜±¬ı˛º ’±¬ı˛› ¬ÛÀ¬ı˛ ˚“±¬ı˛± ¤À¸ÀÂ√Ú, Ó“¬±À√¬ı˛ ¬ı˝◊√ › ’¢∂øLöÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±
¬ÛÀάˇ Œ¸˝◊√ ¸y±¬ıÚ± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ , ˚± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ’±˜±À√¬ı˛ ¸˜À˚˛¬ı˛ Œ˘‡fl¡À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ¸˜À˚˛ Œ√‡±
13
˝√√Ó¬º ¸À‰¬Ó¬Úˆ¬±À¬ı˝◊√ ’±ø˜ Œfl¡±ÀÚ± Ú±˜ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛øÂ√ Ú± fl¡±¬ı˛Ì ’±˜±¬ı˛ ¬Û±Àͬ¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬± ¸œø˜Ó¬º
Œ˚À˝√√Ó≈¬ ¸±˜ø¢∂fl¡ ø‰¬SøȬ ’±˜±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ŒÚ˝◊√ Œ¸À˝√√Ó≈¬ Œfl¡±ÀÚ± ˜ôL¬ı… fl¡¬ı˛±, ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛, ’ÕÚøÓ¬fl¡º
Ó¬èÌÀ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±˜±¬ı˛ øfl¡c ≈√øȬ ’øˆ¬À˚±· ’±ÀÂ√ : 1. Ó“¬±¬ı˛± ·√…¬ı˛‰¬Ú± ¸˚ÀP ¬Ûø¬ı˛˝√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘Ú
¤¬ı— 2. ë’øˆ¬˜±Úí-¤¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œfl¡±ÀÚ± fl¡±·Ê√ Ó¬±¬ı˛± ·Àάˇ Ó≈¬˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚº ¬ıάˇ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ά◊2‰¬Ó¬±
Ó“¬±À√¬ı˛ ·√…¬ı˛‰¬Ú±˚˛ Ò¬ı˛± ¬ÛÀάˇº Œ¸˝◊√ ¬ı˛fl¡˜ ·√…¬ı˛‰¬Ú± Œfl¡±Ô±˚˛∑ ‰≈¬À˘ ¬Û±fl¡ Ò¬ı˛±¬ı˛ ’±À·˝◊√ ŒÓ¬± ŒÓ¬˜Ú
·√…¬ı˛‰¬Ú± Œ˘‡± qè fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıØ Ú±-˝√√À˘, ¤˝◊√ ø¬ı¬ı˛±È¬ ‹øÓ¬˝√√… fl¡œˆ¬±À¬ı ¬ı˝√√Ú fl¡¬ı˛À¬ıÚ Ó¬èÌ fl¡ø¬ı¬ı˛±∑
õ∂. Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±¯∏± øfl¡ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¬ı±—˘±fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡ é¬øÓ¬¢∂¶ö fl¡À¬ı˛ÀÂ√∑
ñ ˆ¬±¯∏±Ó¬N ¬ı˘ÀÂ√ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ˜±Ò…À˜ Œ˚±·±À˚±· ¶ö±¬ÛÀÚ¬ı˛ ’ÀÚfl¡ ’ôL¬ı˛±˚˛ ’±ÀÂ√º ¤fl¡øȬ ˙s
¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬ø˜ ’±˜±Àfl¡ ˚± Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√Â√, Œ¸˝◊√ ˙søȬ¬ı˛ ’Ô« ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’Ú…, Ù¬À˘ ’±ø˜
’Ú… øfl¡Â≈√ ¬ı≈Á¡øÂ√º ŒÓ¬±˜±¬ı˛ õ∂Àùü¬ı˛ ά◊M√À¬ı˛ ’±ø˜ ˚ø√ ¬ıø˘, ˝“√…±, Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¬ı±—√√˘±fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
é¬øÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Ó¬±˝√√À˘ Ó≈¬ø˜ ˚± ¬ı≈Á¡À¬ı ’±ø˜ Ó¬± ¬ı˘ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÚº ¤‡±ÀÚ ëé¬øÓ¬í ˙Às¬ı˛ ’Ô«
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ˘±fl¡¸±Úº ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ›˝◊√ ˙søȬ¬ı˛˝◊√ ’Ô« ¬ı√˘, ø¬ı¬ıÓ«¬Ú, ¤˜Úfl¡œ, ’¢∂·øÓ¬º
’±˜±¬ı˛ ø¬ıù´±¸, õ∂ÀÓ¬…fl¡øȬ Ê√œÀ¬ı¬ı˛ ¸Àe é¬˚˛ › ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œ˚˜Ú ¤fl¡øȬ øÚø¬ıάˇ ¸•Ûfl«¡ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√,
ˆ¬±¯∏±¬ı˛ Œé¬ÀS› Ó¬±˝◊√º ˆ¬±¯∏± ¤fl¡øȬ Living organism, Ó¬±¬ı˛› é¬˚˛ › ˜‘Ó≈¬… ’±ÀÂ√º ø˚øÚ ˚Ó¬ ¬ıάˇ
Œ˘‡fl¡, ø¬ıÀ˙¯∏Ó¬ Ó¬“±¬ı˛ ˜ÀÒ… ÒËn∏¬Û√œ ¸M√√± ˚ø√ õ∂¬ı˘ ˝√√˚˛, øÓ¬øÚ Ó¬Ó¬ é¬øÓ¬¢∂¶ö fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ó¬“±¬ı˛
ˆ¬±¯∏±Àfl¡º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÒ… ÒËn∏¬Û√œ ¸M√√± õ∂¬ı˘, Œ¸˝◊√Ê√Ú… Ó¬“±¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ ¬ı±„√√˘±ˆ¬±¯∏± é¬˚˛õ∂±5
˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤fl¡øȬ ‘√©Ü±ôL : Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Àͬ¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬± ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÚ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ ¸¬ı
¸˜À˚˛ ¤˝◊√Ê√Ú… 똬ı˛Ì Œ¬ı˛ Ó≈¬“U ˜˜ ˙…±˜ ¸˜±Úí ¤˝◊√ ˘±˝◊√ÚøȬ¬ı˛ ’¬Û±¬ı˛ ’Ô« ’±ø˜ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ Ú±º
’±ø˜ ˆ¬±¬ıøÂ√, øfl¡ Ú…±fl¡±-Ú…±fl¡± ˘±˝◊√Ú Œ¬ı˛ ¬ı±¬ı±Ø ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ’¬ı¶ö±Ú fl¡œ∑ Ó“¬±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛±› ¬ı±„√√˘±ˆ¬±¯∏±
é¬øÓ¬¢∂ô¶ ˝√√À˚˛ÀÂ√ øfl¡c Ó¬±¬ı˛ ˜±S± Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ˆ¬±À¬ı fl¡˜ º fl¡±¬ı˛Ì ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ Classical element
fl¡˜, øÓ¬øÚ ˆ¬±¯∏± ·Î¬ˇÀÓ¬-·Î¬ˇÀÓ¬ ¤ø·À˚˛ÀÂ√Úº Ó¬¬ı≈, é¬øÓ¬ ŒÓ¬± ˝√√À˚˛ÀÂ√˝◊√º Ò¬ı˛± ˚±fl¡, Œ·±¬Û±˘ ά◊Àάˇ¬ı˛
Œ¸˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± ñ
ë‹ Œ√‡± ˚±˚˛ ¬ı±øάˇ ’±˜±¬ı˛ ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡ ˜±˘= Œ¬ıάˇ±
w˜¬ı˛ &?À¬ı˛ Ó¬±À˝√√
’±¬ı±¬ı˛ Œfl¡±øfl¡À˘ÀÓ¬ ø√À26√ ¸±Î¬ˇ±ºº
˜˚˛”¬ı˛ ˜˚˛”¬ı˛œ ¸ÀÚ, ’±ÚøµÓ¬ fl≈¡¸≈˜¬ıÀÚ
’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ Ù≈¬˘¬ı±·±ÀÚ fl¡ˆ≈¬ Ú±˝◊√ ¬ı¸ôL Â√±Î¬ˇ±ººí
¤˝◊√ ¬Û„ƒ√øMê√&À˘± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œfl¡˜Ú ˘±·˘ ’±ø˜ Ê√±øÚ Ú±, ’±˜±Àfl¡ øfl¡c ¤fl¡À˙±øȬ Œ|á¬Ó¬˜
¬ı±—√√˘± fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı±Â√ÀÓ¬ ¬ı˘À˘, ¤˝◊√ Œ˘‡±øȬ ¬ı˛±‡¬ı˝◊√º ≈√–À‡¬ı˛ fl¡Ô± ¤˝◊√ Œ˚, ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ¸≈ø¬ı˙±˘
fl¡œøÓ«¬¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ ¤˝◊√ ø¬ıÀ˙¯∏ ˆ¬±¬ı˜G˘øȬ Ú©Ü ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º ’Ó≈¬˘Úœ˚˛ ¤˝◊√ ˘±˝◊√Ú&ø˘ ˜À¬ı˛ Œ·ÀÂ√,
14
¬Ó¬¬ÛÚº Ó≈¬ø˜ ’±ø˜ ’±¬ı˛ ¤ˆ¬±À¬ı ø˘‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛¬ı Ú±º ¤-Â√±Î¬ˇ±› ˆ¬±¯∏±¬ı˛ é¬˚˛ › é¬øÓ¬¬ı˛ ’Ú…ø√fl¡
’±ÀÂ√, Œ¸ ¸¬ı √œ‚« ’±À˘±‰¬Ú±, ø¬ı‰¬±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¸—‚±ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı…±¬Û±¬ı˛º
õ∂. Œ·ÃÓ¬˜√±, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ õ∂Ô˜ø√Àfl¡¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±¬ı˛ ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í-¤¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±
¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ø√Ú&À˘± ¸•ÛÀfl«¡, fl¡ø¬ıÓ¬±&À˘± ¸•ÛÀfl«¡ ‡≈¬ı Ê√±ÚÀÓ¬ ˝◊√À26√ ˝√√˚˛º ˚ø√ ¤fl¡È≈¬ ¬ıÀ˘Ú∑
ñ õ∂Ô˜ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Œ˘‡±&ø˘ ˚‡Ú Œ˘‡± ˝√√ø26√˘ Œ¸˝◊√ ¸¬ı ø√Ú&À˘± øÂ√˘ ’øÚ(˚˛Ó¬±˚˛ Œ‚¬ı˛±,
¬ı˘±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± øfl¡Â≈√ ŒÚ˝◊√º Ó¬±¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ¤fl¡È¬± fl¡Ô± ¬ıø˘º ’±ø˜ Ó¬‡Ú ¤ø√fl¡ ›ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ È≈¬Àfl¡ ‡≈¬ı˝◊√
øڕߘ±ÀÚ¬ı˛ Œ˘‡± õ∂¸¬ı fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘øÂ√ ˜˝√√±ÚÀµ , ’±˜±¬ı˛ ¬ıg≈ ’øˆ¬¬ı˛+¬Û ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ ’±˜±˚˛ ¤fl¡È¬± ¬Û¬ı˛±˜˙«
ø√˘º ’±ø˜ øfl¡Â≈√ Œ˘‡± øÚÀ˚˛ ¤fl¡ Œ¬ı˛±¬ı¬ı±¬ı˛ ¸fl¡±À˘ ˝√√±øÊ√¬ı˛ ˝√√˘≈˜ ’±À˘±fl¡ ¸¬ı˛fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛±¸ø¬ı˝√√±¬ı˛œ
’…±Àˆ¬Ú≈…¬ı˛ ¬ı±øάˇº ’±À˘±fl¡√± Œ˘‡±&ø˘ qÀÚ ¬ı˘À˘Ú : ¤˝◊√ Œ˘‡±&ø˘ ŒÔÀfl¡ ’±ø˜ ’ôLÓ¬¬ÛÀé¬
¤fl¡À˙±È¬± ˆ≈¬˘ ¬ı±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛, øfl¡c ’±ø˜ øfl¡Â≈√˝◊√ fl¡¬ı˛¬ı Ú±º ˆ≈¬˘&À˘± ŒÓ¬±˜±Àfl¡ øÚÀÊ√˝◊√ ‡“≈ÀÊ√ ¬ı±¬ı˛
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº fl¡ø¬ıÓ¬± fl¡Ó¬”√¬ı˛ ø˘‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√ Ê√±øÚ Ú±, øfl¡c Œ¸˝◊√ ø˙鬱¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ fl¡œ ˜”˘… ’±ÀÂ√
’±˜±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ, Ó¬± ¤fl¡˜±S ’±ø˜˝◊√ Ê√±øÚº
õ∂. ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡È¬± ¢∂Lö-õ∂fl¡±À˙¬ı˛ ¬ı…¬ıÒ±Ú Œ√‡± Œ·ÀÂ√, õ∂±˚˛ ¬ı±À¬ı˛± ¬ıÂ√¬ı˛º ¤˝◊√ Œ˚ ¤fl¡ ˚≈·
¬Û¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤fl¡ ¤fl¡È¬± ˜˝√√±¬ı˛‰¬Ú± õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√, ¤È¬± øfl¡ øÚÂ√fl¡ fl¡±fl¡Ó¬±˘œ˚˛ Ú± ¤¬ı˛ Œ¬ÛÂ√ÀÚ
Œfl¡±ÀÚ± ¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ±, Œfl¡±ÀÚ± ˝◊√øeÓ¬ ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ Ê√Ú… ’À¬Û鬱 fl¡À¬ı˛ ’±ÀÂ√∑
ñ ¬ı˝◊√&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸˜À˚˛¬ı˛ √œ‚« ¬ı…¬ıÒ±Ú ’±ÀÂ, ¤È¬± ¸Ó¬…º ¬ıg≈¬ı˛± ¤-øÚÀ˚˛ ˜Ê√±› fl¡À¬ı˛Úº
Œ˙¯∏Ó¬˜ ¬ı˝◊√øȬ¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛ ø¬ı¶ú˚˛ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ õ∂ùü ¬ı˛±‡À˘Úñ ¬ı˝◊√ Œ¬ıè˘ fl¡œ
fl¡À¬ı˛∑ √˙¬ıÂ√¬ı˛ ŒÓ¬± fl¡±ÀȬøÚØ ¤¬ı˛ ŒÚ¬ÛÀÔ… Œfl¡±ÀÚ± ¬ı˛˝√¸… ŒÚ˝◊, ¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ± ŒÓ¬± ŒÚ˝◊√-˝◊√º fl¡ø¬ıÓ¬±
øÚÀ˚˛ ˆ¬±¬ıÀÓ¬-ˆ¬±¬ıÀÓ¬˝◊√ ¬ıÂ√¬ı˛ ‚≈À¬ı˛ ˚±˚˛, Œ˘‡± ’±¬ı˛ ˝√√˚˛ Ú±º fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡±¬ı˛ ¬ı‘øM√√ ‡≈¬ı ¸≈‡√±˚˛fl¡
’øˆ¬:Ó¬± Ú˚˛, ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
õ∂. ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í-¤¬ı˛ Â√µ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ¸•ÛÀfl«¡ øfl¡Â≈√ qÚÀÓ¬ ˝◊√À26√ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ ø¬ı¯∏˚˛, ¬ˆ¬±¯∏±,
¤˝◊√ ø¬ı˛√˜, ¤˝◊√ ¸≈¬ı˛ ’±¬ÛøÚ øfl¡ ¶§Àõü Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√À˘Ú∑ Ú± øfl¡ ¤¬ı˛ Œ¬ÛÂ√ÀÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Œfl¡±ÀÚ± √œ‚«À˜˚˛±ø√
¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ± ¬ı± ’±Ê√Àfl¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ˆ¬±¯∏±˚˛ ˚±Àfl¡ ¬ı˘± ˚±˚˛ Projectwork∑
ñ õ∂Ô˜ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Œ˘‡±&À˘±¬ı˛ Â√µ ¸•ÛÀfl«¡ ¬ıœÀ¬ı˛fÚ±Ô ¬ı˛øé¬Ó¬ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡Ô± ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú
˚± ’±ø˜ ¸˜…fl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛øÚº ˚ø√ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Ó≈¬˜, fl¡±ÀÊ√ ø√Ó¬º Œ¸ ’±¬ı˛ ˝√˘ Ú±º ’±˜±¬ı˛
Â√µ:±Ú ≈√¬ı«˘, fl¡±ÀÚ¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ¸•Û”Ì« øÚˆ«¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø˘À‡ ˚±˝◊√, Œ˘‡±&À˘±˚˛ fl¡œ Â√µ ’±ÀÂ√ ’±ø˜ Ê√±øÚ
Ú±º Œfl¡±ÀÚ± øÚ˚˛À˜¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ÛÀάˇ Ú± Œ¬ı±Ò˝√√˚˛ ¬Û„ƒ√øMê√&À˘±, ŒÓ¬±˜±˚˛ ·Î¬ˇ ·Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ ¬ÛÀάˇ Œ˚ÀÓ¬
˝√√À¬ı, take it or leave itº øfl¡c Â√µ ø¬ı¯∏À˚˛ ’±˜±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ά◊æ√Ȭ ˆ¬±¬ıÚ± ’±Àº 1. ’˜”˘…ÒÚ is a
genius 2. ¤˜Ú Œfl¡±ÀÚ± ¬ıάˇ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡Ô± ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Ú±, ø˚øÚ Â√µÀfl¡ ŒÏ¬À˘ ¸±Ê√±ÚøÚ ,
ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬¬ı˛ Â√µ˙±À¶a Â√±¬Û ¬ı˛±‡± ¤fl¡Ê√Ú ¬ıάˇ fl¡ø¬ı ˝√√›˚˛±¬ı˛ necessary conditionº 3. ˚“±¬ı˛± Œ¬ı“ÀÒ
15
Œ√›˚˛± ·Í¬ÀÚ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¤À¸ “√±Î¬ˇ±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚ, Ó“¬±¬ı˛± ¸¬ı ά±˝√√± ŒÙ¬˘º ˙‘∫˘± ŒÔÀfl¡ ˜≈øMê√¬ı˛ ¬ı±Ó¬±¸
ŒÈ¬ÀÚ Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ’±ÚÀÓ¬ ˝√√À¬ı, Œ¸˝◊√ ¬ı±Ó¬±¸ ¬ı˝◊√À¬ı ¬Û„ƒ√øMê√&ø˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛, ά◊»fl¡¯∏« ¤˝◊√‡±ÀÚº ¬Û˚˛±¬ı˛
ŒÓ¬± ’±À·› øÂ√˘, ø¬ıÚ˚˛ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ Œfl¡±Ô±˚˛ øÚÀ˚˛ ¤À˘Ú, ˆ¬±À¬ı±º ’±˜±¬ı˛ ø¬ıڜӬ ˜Ó¬,
¸±•xøÓ¬fl¡ fl¡±À˘ fl¡±˘œfl‘¡¯û &˝√√ fl¡±¬ı…Â√Àµ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ÚÓ≈¬Ú ø√fl¡ Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√Úº 4. ¬ı±—˘±ˆ¬±¯∏±˚˛ Œ˚
ÒıøÚ ˜±Ò≈˚« ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛±È¬± ’±˜±À√¬ı˛ Â√µ˙±À¶a ¤‡ÀÚ± Ò¬ı˛± ¬ÛÀάˇøÚ ¬ıÀ˘ ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛º
’±ø˜ ¤˝◊√¬ˆ¬±À¬ı ¬ı≈øÁ¡ . Â√µ ˘é¬… Ú˚˛, ˘é¬… ˝√√À26√ ¸≈¬ı˛º ÒıøÚ › Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¬ı˛¸±˚˛ÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
ø√À˚˛ ’±˜¬ı˛± Œ¸˝◊√ ˘À鬅 Œ¬Û“ÃÂ√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÂ√º Œ˚‡±ÀÚ ’±˜¬ı˛± ÒıøÚ › Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛¸±˜… øͬfl¡Í¬±fl¡
’±ÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ Ú± Œ¸‡±ÀÚ ø¬ı˛fl¡˙±¬ı˛ UÀά¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Â√µ ά◊“‰≈¬ ˝√√À˚˛ “√±øάˇÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ’±˜¬ı˛± ˆ¬±¬ıøÂ√,
’±À¬ı˛, Œ˘±fl¡È¬± ŒÓ¬± √±èÌ Â√µ Ê√±ÀÚØ ’±¸À˘, øͬfl¡ ¤¬ı˛ ά◊ÀåI◊±È¬±˝◊√ ¸øÓ¬…º ø¬ı˛fl¡˙±¬ı˛ Uά‡±Ú±
Ú±ø˜À˚˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ˆ¬±˝◊√, ¸≈À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤ø·À˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±˜±¬ı˛ ‡≈¬ı ’±Àé¬¬Û ˝√√˚˛, ø‰¬øͬ¬ÛÀS¬ı˛
¬ı±˝◊√À¬ı˛ ˜Ò≈¸”√ÀÚ¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ·√… ¬ı˛‰¬Ú± ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ú±, ˚ø√ ¬Û±›˚˛± Œ˚Ó¬ Ò√ıøÚõ∂À˚˛±· › ˚øÓ¬¬Û±ÀÓ¬¬ı˛
ˆ¬±¬ı˛¸±˜… ¤¬ı— ¸≈¬ı˛ ¸•ÛÀfl«¡ ’±˜±À√¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± ¶Û©ÜÓ¬¬ı˛ ˝√Ó¬º ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô › ø√˘œ¬Û ¬ı˛±À˚˛¬ı˛ ˜ÀÒ… Â√µ
¸•ÛÀfl«¡ Œ˚ ’±À˘±‰¬Ú± ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤fl¡ ¸˜À˚˛, Œ¸‡±ÀÚ› ¤˝◊√ ¸”S&ø˘ ’±ÀÂ√º øÚÀÊ√¬ı˛ Œ˘‡±¬ı˛
Œé¬ÀS, øÓ¬ÚÊ√ÀÚ¬ı˛ Â√µ:±Ú ŒÔÀfl¡ ø¬ıô¶¬ı˛ ‰≈¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛±¬ı˛ fl¡Ô± ¶§œfl¡±¬ı˛ Ú± fl¡¬ı˛À˘ ¬Û±¬Û ¬˝√√À¬ıñ Gerard
Manley Hopkins, R. S. Thomas¬ ¤¬ı— ¬ıœÀ¬ı˛f ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛º
õ∂. ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í ¬ÛάˇÀÓ¬ ø·À˚˛ ’±˜±¬ı˛ ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛˝◊√ ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ά◊¬ÛÚ…±¸˝◊√
¬ı≈øÁ¡ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛øÂ√º ’±¬ÛøÚ øfl¡ Œfl¡±ÀÚ± ˜˝√√± ά◊¬ÛÚ…±¸˝◊√ ø˘‡ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ√À˘Ú ’±¸À˘∑
ñ fl¡±¬ı… › ·À√…¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂Àˆ¬√Ȭ± Œ˚ øͬfl¡ Œfl¡±Ô±˚˛, Ó¬± ’±ø˜ ¤‡ÀÚ± øÚÒ«±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±ø¬ı˛øÚº Narrative ¤¬ı˛ ¸Àe ¤¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¸•Ûfl«¡ ŒÚ˝◊√º øõ∂˚˛ fi¬ÛÚ…±ø¸fl¡À√¬ı˛ Œ˚-Œfl¡±ÀÚ± Œ˘‡±¬ı˛
Œ˚ Œfl¡±ÀÚ± ¬Û±Ó¬± ‡≈À˘ ¬ÛάˇÀÓ¬-¬ÛάˇÀÓ¬ ’±ø˜ ¤˝◊√ ¬ı˛˝√¸… Œˆ¬√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛øÂ√, ¬Û±ø¬ı˛øÚº
õ∂±Ôø˜fl¡ˆ¬±À¬ı fl¡À˚˛fl¡È¬± fl¡Ô± ˜ÀÚ ˝√√˚˛º fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˘ÀÂ√ ‘Who if I cried, would hear me among
the angelic /orders?’·√… øfl¡c ŒÓ¬˜Ú fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√ Ú± , ·√… ’ÀÚfl¡, ’ÀÚfl¡ ˙±ôL, ∆Ò˚«˙œ˘,
¬ı˘ÀÂ√: ‘It was the best of times, it was the worst of times.’º fl¡±¬ı… ø¬ı¯∏J, ·√… øÚ¶Û‘˝√º
õ∂. Œ·ÃÓ¬˜√±, ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸±•xøÓ¬fl¡ ¬ı˝◊√ ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œí-¬ı˛ õ∂26√√ õ∂Ô˜ √˙«ÀÚ˝◊√ ‰¬˜Àfl¡ ø√À26√
¬Û±Í¬fl¡Àfl¡º ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ’¬Û¬ı˛±¬Û¬ı˛ ¬ı˝◊√&À˘±¬ı˛ ¬Û±À˙ ¤˝◊√ ¬ı˝◊√ ¬ı˛±‡À˘ õ∂ÔÀ˜ ø¬ıù´±¸ ˝√√˚˛ Ú± ¤˝◊√ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛
õ∂ÀÌÓ¬± fl¡ø¬ı ¿ Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈º ’±¬ÛøÚ øfl¡ ¸À‰¬Ó¬Úˆ¬±À¬ı˝◊√ ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ ¤˝◊√ Ò±!¡±È¬± ø√ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú∑
¤˝◊√ õ∂26√√ˆ¬±¬ıÚ± ¸•ÛÀfl«¡ øfl¡Â√≈ ¬ı˘≈Ú∑
ñ ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œí¬ı˛ õ∂26√√ ’ÀÚÀfl¡¬ı˛˝◊√ ˆ¬±À˘± ˘±À·øÚº ’è̱ˆ¬ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛, øÚ˜«˘ ˝√√±˘√±¬ı˛ ›
’?Ú± fl¡±ø?˘±˘ ø¬ıô¶¬ı˛ ¬ıfl¡±¬ıøfl¡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ’±˜±˚˛º Â√ø¬ıøȬ Â√±¬Û±¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ fl¡±ø¬ı˛·ø¬ı˛ ¬ı±Ò± ’øÓ¬SêÀ˜¬ı˛
Ê√Ú… ’è̱ˆ¬˝◊√ √øfl¡c ά◊Àͬ ¬ÛÀάˇ Œ˘À·øÂ√˘, ˆ¬±À˘±¬ı±¸± ¤˜Ú˝◊√ ¬ıdØ ¤˝◊√ ‰¬øȬ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ ¤fl¡È¬±›
Œ˘‡± ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ Ú± ¬ÛÀάˇÚ, ’±˜±¬ı˛ ≈√–‡ ˝√√À¬ı Ú±, ’±ø˜ ‰¬±˝◊√ ˜±Ú≈¯∏ Â√ø¬ıøȬ Œ√‡≈fl¡, õ∂Ó¬…é¬ fl¡èfl¡
16
˝√√Ó¬ˆ¬±·… ø¬ı—˙ ˙Ó¬±øsÀfl¡º ’±‡˜±ÀÓ¬±ˆ¬± fl≈¡øάˇ ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¤fl¡øȬ √œ‚« fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº
¤˜Ú ‘√©Ü±ôL ‡≈¬ı Œ¬ıø˙ ’±ÀÂ√ fl¡œ∑ ˜±Àµ˘¶ö±˜, ¬Û±ô¶±¬ı˛Ú±fl¡, ’±‡ƒ˜±ÀÓ¬±ˆ¬± ñ ¬ı˝◊√ õ∂fl¡±˙ ŒÓ¬± ”√À¬ı˛¬ı˛
fl¡Ô±, ¤“¬ı˛± fl¡ø¬ıÓ¬± õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú Ú±, Ú·Ú… Œ˘‡fl¡À√¬ı˛ √±ø¬ÛÀ˚˛ Œ¬ıάˇ±ÀÚ± Œ√À‡ÀÂ√Ú, ¸˝√√…
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú fl¡Ó¬ ˘±>Ú±, Ó¬¬ı≈ ø˘À‡ Œ·ÀÂ√Úº ¤“À√¬ı˛ øfl¡ Œfl¡±ÀÚ± Ó≈¬˘Ú± ˝√√˚˛∑
õ∂. ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ëfl¡ø¬ıÓ¬±¸˜¢∂í-¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡±˚˛ ’±¬ÛøÚ fl¡ø¬ı ¬ıœÀ¬ı˛f ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ ¸•ÛÀfl«¡ ø˘À‡ÀÂ√Úº
’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¸Àe ¬ı…øMê√·Ó¬ ’±˘±¬Û‰¬±ø¬ı˛Ó¬±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±ø˜ ¬ıU¬ı±¬ı˛ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ›˝◊√ Ú±˜ |X±¬ı˛ ¸Àe
ά◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ qÀÚøÂ√º Œ¸˝◊√ ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ÛøÚ ¤‡Ú øfl¡Â≈√ ¬ı˘≈Ú ’±˜±À√¬ı˛∑
ñ ¬ıœÀ¬ı˛f ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±˜±˚˛ õ∂Ô˜ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛ ’øˆ¬¬ı˛+¬Ûº ˜±S fl¡À˚˛fl¡¬ı±¬ı˛˝◊√ ›“¬ı˛
¸Àe ’±˜±¬ı˛ fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˙—fl¡¬ı˛ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ ¬ı±øάˇ¬ı˛ ¤fl¡Ó¬˘±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ŒÂ√±A ‚À¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Àͬ¬ı˛ ’±À˚˛±Ê√Ú fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛øÂ√˘º ¬ıœÀ¬ı˛Ú¬ı±¬ı≈ Œ¸‡±ÀÚ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ÛÀάˇøÂ√À˘Úº ë¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± øfl¡Â≈√
Œ˘‡± ¬ÛάˇÀ¬ı±∑í ñ ¤˝◊√ ¬ ıÀ˘ ë¬ı˛±øS ø˙¬ı¬ı˛±øSí-¬ı˛ õ∂±˚˛ ¬Û≈À¬ı˛±È¬±˝◊√ ¬ÛÀάˇ ŒÙ¬˘À˘Úº qÚÀÓ¬ qÚÀÓ¬
ˆ¬±¬ı˘≈˜, fl¡±iß±¬ı˛, õ∂±Ô«Ú±¬ı˛, ŒSê±ÀÒ¬ı˛ ŒÏ¬Î¬◊ ¤Àfl¡¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤fl¡ ¤À¸ ’±˜±˚˛ ˆ¬±ø¸À˚˛ ø√À˚˛ ˚±À26√º
¤fl¡È¬±˝◊√ ŒÓ¬± ˜±Ú≈¯∏, Ó¬±¬ı˛˝◊√ ˜ÀÒ… ¤Ó¬ øfl¡Â≈√∑ ’±ø˜ Œfl¡±ÀÚ±ˆ¬±À¬ı˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ øÂ√˘≈˜ Ú±, øfl¡c
’±˜±¬ı˛ õ∂Ô˜ ¬ı˝◊√ Œ¬ıè¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ˚ ø‰¬øͬøȬ ’±ø˜ ¸¬ı«õ∂Ô˜ ¬Û±˝◊√, Œ¸È¬± Ó“¬±¬ı˛º
õ∂. ά◊M√¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬± › Œ¬Û±à˜Î¬±øÚ«øȬ, Œ¬Û±àfl¡À˘±øÚ˚˛±˘ ¤¬ı— ¸±¬ı’˘È¬±Ú« ø˘È¬±À¬ı˛‰¬±¬ı˛
˝◊√Ó¬…±ø√ ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˜Ó¬±˜Ó¬ ¬ı± ’øˆ¬:Ó¬± ’±˜±À√¬ı˛ ¸Àe ¤fl¡È≈¬ Œ˙˚˛±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ıÚ∑
ñ ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ¸—·Í¬Ú ≈√í¬ı˛fl¡˜ ˝√√˚˛º õ∂ÔÀ˜ ’±ÀÂ√ ¬ı˛±©Ü™, ŒÚ±À¬ı˘ fl¡ø˜øȬ, ¤˝◊√ ’fl¡±À√ø˜ ›˝◊√
’fl¡±À√ø˜, õ∂fl¡±˙Ú ¸—¶ö±, ¸—¬ı±√ ˜±Ò…˜ ˝◊√Ó¬…±ø√º ø¡ZÓ¬œ˚˛ õ∂fl¡±¬ı˛ ¸—·Í¬Ú ˝√√À26√ ˆ¬±¬ı ¸—·Í¬Ú ’Ô«±»
ø¬ıøˆ¬iß fl¡±¬ı… ’±Àµ±˘Ú&ø˘º ’±ø˜ ¤“À√¬ı˛ fl¡±è¬ı˛ õ∂ˆ≈¬Q ˜±øÚ Ú±º ¬ı…øMê√ ø˝√√À¸À¬ı ’±˜±¬ı˛ Œ˚
Œfl¡±ÀÚ± ¬ı˛fl¡˜ 鬘Ӭ± ŒÚ˝◊√ ¤È¬± ’±ø˜ ˆ¬±À˘± ˜ÀÓ¬± Ê√±øÚ øfl¡c ¤È¬±˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ’¬ı¶ö±Úº fl¡ø¬ıÓ¬±
’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˜≈øMê√¬ı˛ Ê√±˚˛·±, ¤‡±ÀÚ Œfl¡±ÀÚ± ’±À¬Û±¸ ŒÚ˝◊√º
õ∂. Œ·ÃÓ¬˜√±, ¤fl¡È≈¬ ’±À· ¤fl¡È¬± õ∂Àùü ’±ø˜ ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í õ∂¸Àe ‡≈¬ı ¸À‰¬Ó¬Ú
ˆ¬±À¬ı˝◊√ Project ˙sȬ± ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√˘±˜º ˝√√˚˛ÀÓ¬± øͬfl¡˜ÀÓ¬± Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛øÚº ’±¸À˘ Project
˙sȬ±Àfl¡ ’±ø˜ ·À¬ı¯∏̱ ¬Û˚«ôL ŒÈ¬ÀÚ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÂ√˘±˜º ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ‰¬±ø26√˘±˜ ¤¬ı˛ Œ¬ÛÂ√ÀÚ
’±˜±À√¬ı˛ ¸±˜±øÊ√fl¡-¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡-¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ ¤¬ı— ’¬ı˙…˝◊√ ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¤fl¡ ’øÓ¬¸”Ñ
¤¬ı— √œ‚« ·À¬ı¯∏̱ ¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√º Œ˚Ú fl¡ø¬ıQ˙øMê√ ’±¬ı˛ fl¡ø¬ı˜ÀÚ¬ı˛ ˜±˚˛± ¤À¸ ·À¬ı¯∏Àfl¡¬ı˛ ˜La Œ·±¬ÛÚ
¸—Àfl¡ÀÓ¬, ¬ı˛+¬Û±ôLø¬ı˛Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¤˝◊√ ¸≈À˚±À· ’±ø˜ fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ·À¬ı¯∏fl¡ Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛
ˆ”¬ø˜fl¡± ¬ı± Ó¬±¬ı˛ ¸y±¬ıÚ±¬ı˛ fl¡Ô± qÚÀÓ¬ ‰¬±ø26√∑
ñ ·À¬ı¯∏̱ Œ˚˜Ú ¤fl¡øȬ ¸‘Ê√Úfl¡˜« ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, ¤fl¡øȬ ¸‘Ê√Úfl¡À˜«› ·À¬ı¯∏̱¬ı˛ ά◊¬Û±√±Ú
Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, Ô±Àfl¡›º Ó¬±¬ı˛±˙Ǭı˛ ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ ¤fl¡øȬ õ∂Ò±Ú Î¬◊¬ÛÚ…±À¸¬ı˛ qè ˝√√À26√ ¤˝◊√¬ˆ¬±À¬ı:
17
¤fl¡Ê√Ú fl¡±˜±¬ı˛ ø¸X±ôL øÚ˘ Œ˚ Œ¸ Ó¬±¬ı˛ ά◊»¬Û±√Ú ¬ıg fl¡À¬ı˛ Œ√À¬ı, fl¡±¬ı˛Ì Œ¸ Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÊ√¬ı˛ Ú…±˚…
˜”˘… ¬Û±À26√ Ú±º ’Ô«ø¬ı:±ÀÚ¬ı˛ Œ˚ Œfl¡±ÀÚ± Â√±S Ê√±ÀÚÚ ¤øȬ Terms of Trade-¬ı˛ ¸˜¸…± ¤¬ı— ¤-
ø¬ı¯∏˚˛øȬ ø‚À¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ fl¡±Ê√ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛±˙Ǭı˛ Œ¸&À˘± ¬ÛÀάˇøÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘ ŒÓ¬± ˜ÀÚ ˝√√˚˛ Ú±º fl¡œ fl¡À¬ı˛
Ò¬ı˛À˘Ú Ó¬À¬ı ¬ı…±¬Û±¬ı˛È¬±∑ ¤¬ı˛ ά◊M√¬ı˛ ¸˝√√Ê√ : Œ√‡± ¤¬ı— Œ˙±Ú±, ’ôL«‘√ø©Üº ’±˜¬ı˛± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ Ú±,
Ó¬±˝◊√ ø˘‡ÀÓ¬› ¬Û±ø¬ı˛ Ú±º ø˚øÚ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±À26√Ú, øÓ¬øÚ ø˘‡ÀÓ¬› ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº ’±ø˜ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛ Ó¬±¬ı˛±˙Ǭı˛
¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ Œ√À˙¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ Œ|ᬠڑӬ±øNfl¡º ¤˝◊√ Ò±¬ı˛±øȬ ˜À¬ı˛ ˚±˚˛øÚ ¤‡ÀÚ±, Œ√À¬ı˙
¬ı˛±À˚˛¬ı˛ Œ˘‡±˚˛ Œ¬ı“À‰¬ ’±ÀÂ√, ’øˆ¬øÊ√» Œ¸ÀÚ¬ı˛ Œ·±Î¬ˇ±¬ı˛ ø√Àfl¡¬ı˛ Œ˘‡±˚˛ ’±ÀÂ√, ∆¸fl¡ÀÓ¬¬ı˛ ·Àä ’±ÀÂ√º
õ∂. Project ¬ı…±¬Û±¬ı˛È¬±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’Ú…˜±S±› ’±ø˜ ¤‡±ÀÚ ˚≈Mê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±ø26√, Œ·ÃÓ¬˜√±º Œ˚˜Ú
ÒèÚ, ¶§Ó¬–õ∂À̱ø√Ó¬ Projectwork ¬ı± ·À¬ı¯∏̱fl¡˜« Â√±Î¬ˇ±›, Œfl¡Î¬◊ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œfl¡±ÀÚ± Agency ¬ı±
House-¤¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ¬ı¬ı˛±Ó¬ Œ¬ÛÀ˘Úº Ò¬ı˛± ˚±fl¡, ά◊¬ÛÚ…±À¸¬ı˛ Œé¬ÀS› ¤È¬± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ñ ˝√√À26√›
ñ ˝◊√ά◊À¬ı˛±¬Û, ’±À˜ø¬ı˛fl¡±˚˛ ŒÓ¬± ά◊Mê√¬ı¬ı˛±Ó¬õ∂±5 Œ˘‡fl¡ ˘±˝◊√À¬ıËø¬ı˛, ˝◊√KI◊◊±¬ı˛ÀÚÈ, field work ¬ı± work-
shop ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ¸Àe ˝◊√˜±øÊ√ÀÚ˙Ú-Œfl¡ fl¡±ÀÊ√ ˘±ø·À˚˛ Ó¬“±¬ı˛ Creative text ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Úº ¤‡Ú
¤˝◊√ ø¬ıÀ˙¯ subject ¬ı± ø¬ıÀ˙¯∏ ’=˘ ¬ı± ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡±˘‡G¬ ¸•ÛÀfl«¡ Œ¸˝◊√ Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¬Û…±¸Ú
¬ı± ’øˆ¬:Ó¬±È¬± ¤‡±ÀÚ ‡≈¬ı Ê√èø¬ı˛ ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ Ú±-› fl¡¬ı˛± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ŒÓ¬±, Œ·ÃÓ¬˜√±, ¤˝◊√
Ê√±Ó¬œ˚˛¬Creative text ı± ·À¬ı¯∏̱Ҙ«œ ά◊¬ÛÚ…±¸ [fl¡±¬ı…] ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ’øˆ¬˜Ó¬ Ê√±ÚÀÓ¬ ˝◊√À26√
fl¡¬ı˛ÀÂ√∑
ñ ¸±˜ôLÓ¬±øLafl¡ ˚≈À· ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏, Ú± ŒÊ√ÀÚ˝◊√, ø˙ä¬ıd¬ı˛ Ê√Ú… ’Ô«ø¬ıøÚÀ˚˛±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº
‡±Ê√Ú± Ê√˜± ˝√Ó¬ ¬ı˛±Ê√Àfl¡±À¯∏, Œ¸‡±Ú ŒÔÀfl¡ ¬ı˛±Ê√± ˜øµ¬ı˛ ˜¸øÊ√À√¬ı˛ Ê√Ú… Ȭ±fl¡± Œ˚±·±ÀÓ¬Úº ˝◊√ά◊À¬ı˛±À¬Û,
¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ¸Àe-¸Àe Ò˜« õ∂øӬᬱڛ ¤˝◊√ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº ø¬ıÀù´¬ı˛ Œ|á¬Ó¬˜ ø˙äfl¡À˜«¬ı˛ õ∂±˚˛ ¸˜ô¶È¬±˝◊√
¤˝◊√ ¬ÛXøÓ¬ÀÓ¬ ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√ ñ Ó≈¬ø˜ Projectwork ¬ı˘Â√, ’±ø˜ ¤fl¡øȬ ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± fl¡Ô± ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛
fl¡¬ı˛øÂ√ñ ‘commissioning of works of art’º Ó≈¬ø˜ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı¯∏« ŒÔÀfl¡ ˜Ò…õ∂±À‰¬… ˚±26√ ¶ö˘¬ÛÀÔ,
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡…±¬ı˛±ˆ¬±Ú ¬ı±ø˜˚˛±Ú ¬ı≈ÀX¬ı˛ øÚ‰¬ ø√À˚˛ ¤ø·À˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡œ ’¬ı¶ö± ˝√√À¬ı, ˆ¬±À¬ı±/
’ÀÚfl¡ ¬ı˛±Ê√± ø˙äÀ¬ı±X± øÂ√À˘Ú, ’ÀÚÀfl¡˝◊√ øÂ√À˘Ú Ú±, ˚“±¬ı˛± øÂ√À˘Ú Ú± Ó“¬±¬ı˛±› ¬fl¡±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ fl¡±Ê√
Ó≈¬À˘ ø√ÀÓ¬ ˝√√À¬ı ’ôLÓ¬ ¤È≈¬fl≈¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬Úº ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ Œ¬Û¬∏CÚÀ√¬ı˛ &èQ ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜ñ
‡±Ê√Ú±¬ı˛ Ȭ±fl¡± Ó¬±?±ˆ≈¬À¬ı˛¬ı˛ ˜øµ¬ı˛ øÚ˜«±ÀÌ ¬ı…˚˛ Ú± ˝√√À˚˛, ˚ø√ ’±øÙ¬˜ Œfl¡Ú±˚˛ ‡¬ı˛‰¬ ˝√Ó¬, Ó¬±˝√√À˘
ˆ¬±À˘± ˝√Ó¬ øfl¡∑ ’ÀÚfl¡ ø˙䜬ı˛ ¬ı…øMê√Q ¤˜Ú˝◊√ øÂ√˘ Œ˚ ¬Û‘á¬À¬Û±¯∏fl¡¬ı˛± È“¬…±-ŒÙ“¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¸±˝√√¸
Œ¬ÛÀÓ¬Ú Ú±º Œ˚˜Ú ø˜À˙˘ ’À?À˘±º ¢∂nÀÚ›˚˛±Àã¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’ÀÚfl¡ ø˙äœ ¬Û‘á¬À¬Û±¯∏Àfl¡¬ı˛ ’±Ú≈fl”¡˘…
¬Û±ÚøÚº ˚“±¬ı˛± ¤˝◊√ system-¤¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ øÂ√À˘Ú Œ¸˝◊√ Œ˘±fl¡ø˙äœÀ√¬ı˛ ’¬ı¶ö± øÂ√˘ ’±¬ı˛› ‡±¬ı˛±¬Û,
¸˜±Ê√ ≈√í˜≈Àͬ± ‰¬±˘ ø√Ó¬ Ó“¬±À√¬ı˛ √˚˛± fl¡À¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛± Œ˚ ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ∆‰¬Ó¬ÀÚ…¬ı˛ Ò±¬ı˛fl¡ ¤¬ı— ¬ı±˝√√fl¡ ¤
fl¡Ô±È¬± Œfl¡Î¬◊ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛øÚº
18
ÒÚÓ¬ÀLa¬ı˛ ά◊O±ÀÚ¬ı˛ ¸Àe ¤˝◊√ ¸≈õ∂±‰¬œÚ ¬ı…¬ı¶ö±øȬ ¤fl¡ ’±fl¡ø¶úfl¡ ˆ¬±„√√ÀÚ¬ı˛ ˜≈À‡ ¤À¸ ¬Ûάˇ˘,
øfl¡c ø˙ä ˜‘Ó≈¬…˝√√œÚº ø¬ı˛À˘ Œ¬ı˛À¸¬ı˛ GøȬ¬ Ó≈¬À˘ øÚÀ˘Ú Dickens ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸±—¬ı±ø√fl¡º ¸—¬ı±√¬ÛÀS¬ı˛
ˆ”¬ø˜fl¡± ¤‡Ú ’ÀÚfl¡ ¬ı√À˘ Œ·ÀÂ√, Œfl¡±Ô±› Œfl¡±Ô±› Ó¬±¬ı˛±˝◊√ ¬ı˛±Ê√±À√¬ı˛ ˙”Ú… ¶ö±ÀÚ ’øÒá¬±Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√º
¤¬ı˛ Ù¬˘ Œ˚ ¸•Û”Ì«ˆ¬±À¬ı ’qˆ¬, ’±ø˜ Ó¬± ¬ı˘¬ı Ú±º øfl¡c sponsorship ŒÔÀfl¡ fl¡±˘Ê√˚˛œ ¸±ø˝√√Ó¬…
ά◊Àͬ ’±¸À¬ı, ¤˜Ú ˜ÀÚ ˝√√˚˛ Ú±º fl¡±˘Ê√˚˛œ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Ê√Ú… ’±˜±À√¬ı˛ Ó¬±øfl¡À˚˛ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Œ¸˝◊√
˜±øÁ¡¬ı˛ ø√Àfl¡, ø˚øÚ ¤fl¡√± ø˘À‡øÂ√À˘Ú ë¤ ˆ¬¬ı¸±·¬ı˛ Œ¬ı˛, Œfl¡˜ÀÚ ø√À¬ı± ¬Û±øάˇíº Ó“¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı¸ôL±Ú¬ı˛±˝◊√
’±˜±À√¬ı˛ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ıÚº ¤˜Ú Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ Sponsor √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¬ÛÀάˇ Ú±, ¬ÛΩ± Ú√œ Ó“¬±¬ı˛ Spon-
sorº
õ∂. ’±26√±, Œ·ÃÓ¬˜√±, ¤¬ı±¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ’Ú… õ∂¸Àe ˚±¬ıº ’ø˜Ó¬±ˆ¬ &5¬ı˛ 븬ı˛˜± › ¬Û¬ı˛˜±í
õ∂¬ıÀg¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ ¬ÛάˇÀÂ√ ¤‡Úº ˜ÀÚ ¬ÛάˇÀÂ√ ëÊ√Ú¬Û√í ¬ÛøSfl¡±˚˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ë’±˜¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜≈fl≈¡È¬í-¤¬ı˛
fl¡ø¬ı ’øˆ¬¬ı˛+¬Û ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛Àfl¡ Œ˘‡± ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ’¸±˜±Ú… ø‰¬øͬ&À˘±¬ı˛ fl¡Ô±º ¤È¬± Œ¸˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛ fl¡Ô± ˚‡Ú
˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ¬¤˝◊ √ı˝◊√&À˘± ’±˜±À√¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ¤À¸ Œ·ÀÂ√ ñ ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í, ë’øÓ¬˙˚˛ Ó‘¬Ì±Ç≈¬ı˛
¬ÛÀÔí, ë˚‡Ú ’±Úµ Ÿ¬Ó≈¬í, ë˚±S±˜Laí, ë‚Ú fl‘¡¯û’±À˘±í ...º ’ø˜Ó¬±ˆ¬ &5, ’?Ú Œ¸Ú õ∂˜≈À‡¬ı˛
fl¡˘À˜ ëά◊M√¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡ Œ‰¬Ó¬Ú±í¬ı˛ fl¡Ô± ¬ÛάˇøÂ√º ¸˜ô¶ ø˜ø˘À˚˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ’±À˘±¬ı˛ Ê√·»¬ Œ˚Úº ŒÓ¬±,
Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛fl¡±¬ı˛ fl¡Ô±, ά◊M√¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡ Œ‰¬Ó¬Ú± ¬ı± ’±Àµ±˘Ú ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˜Ó¬±˜Ó¬ ¬ı± Ò±¬ı˛Ì±
’±¬ÛÚ±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜≈À‡ qÚÀÓ¬ ‰¬±˝◊√º
ñ Ó≈¬ø˜ ¤fl¡¬ı˛±˜ ’√±ø˘ › ’øÚ¬ı«±Ì Òø¬ı˛Sœ¬Û≈ÀS¬ı˛ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛Â,√√ ¤“À√¬ı˛ ¸Àe øfl¡c
ά◊M√¬ı˛ ’±Ò≈√øÚfl¡Ó¬± fl¡±¬ı… ’±Àµ±˘ÀÚ¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¸•Ûfl«¡ ŒÚ˝◊√º ¤˜Ú-øfl¡, ¤ˆ¬±À¬ı› ¬ı˘± ˚±˚˛, ’ø˜Ó¬±ˆ¬
&À5¬ı˛ ë’±À˘±¬ı˛í ¸Àe ά◊M√¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± õ∂Ó¬…é¬ ¸•Ûfl«¡ ŒÚ˝◊√º ë’±À˘± õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛
1970 ¸±À˘, Ó¬‡Ú ’ø˜Ó¬±ˆ¬ &À5¬ı˛ ¬ı˚˛¸ ˜±S ¬ı±˝◊√˙ ¬ıÂ√¬ı˛º ά◊M√¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± ά◊ͬÀÂ√ ¤¬ı˛
¬ÛÀÚÀ¬ı˛± ¬ıÂ√¬ı˛ ¬¬ı±À√ º ’ø˜Ó¬±ˆ¬√± ˚± ¬ı˘ÀÂ√Ú Ó¬±¬ı˛ ≈√øȬ ø√fl¡ ’±ÀÂ√, ¤fl¡øȬ ’±À¬ıÀ·¬ı˛, ’Ú…øȬ
ø¬ıÀù≠¯∏À̬ı˛º ø¬ıÀù≠¯∏À̬ı˛ ø√fl¡È¬± ’±˜±˚˛˛ Ó¬Ó¬ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛øÚ, fl¡±¬ı˛Ì ’±˜±¬ı˛ ¬Ûάˇ±À˙±Ú± Œ¬ı˙ Úάˇ¬ıÀάˇº
’±À¬ıÀ·¬ı˛ ø√fl¡È¬± ‡≈¬ı Ȭ±ÀÚ , ’ø˜Ó¬±ˆ¬√± ¬ı˘ÀÓ¬Ú ¤fl¡È¬±˝◊√ ˜˝√√±fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡± ˝√√À26√, Œ¸È¬± ø˘‡ÀÂ√
’ÀÚÀfl¡º ’ø˜Ó¬±ˆ¬√± ¤fl¡À˙± ˙Ó¬±—˙ fl¡ø¬ı, ›“¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ ’Ô« ’±À¬ı· › fl¡äÚ± ø√À˚˛˝◊√ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº
ø¬ıÀù≠¯∏À̬ı˛ Œé¬ÀS ¤fl¡±øÒfl¡ ’¸eøÓ¬ ˚ø√ Œ√ø‡À˚˛ Œ√Ú Œfl¡±ÀÚ± ¬ÛøGÓ¬, ’±ø˜ ’¬ı±fl¡ ˝√√¬ı Ú±º
¤fl¡¬ı±¬ı˛ ›“¬ı˛ ’¸≈¶öÓ¬±¬ı˛ ‡¬ı¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı±øάˇ Œ·øÂ, qˆ¬^± ¬ıά◊ø√ √¬ı˛Ê√± ‡≈À˘ ø√À˘Ú , øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ø·À˚˛
Œ√ø‡ ‡±ÀȬ ø‰¬» ˝√√À˚˛ qÀ˚˛, ø¸ø˘—√√ Ù¬…±ÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡ Ó¬±øfl¡À˚˛, ά◊øÚ ˆ¬±¬ıÀÂ√Úº ’±˜±¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± Ó¬N Ú˚˛,
fl¡ø¬ıÓ¬± ¤¬ı— õ∂±Ó¬…ø˝√√fl¡ ’±‰¬¬ı˛À̬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ’ø˜Ó¬±ˆ¬√±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı≈Á¡√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ¬Û≈èø˘˚˛±˚˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛
˜ÀÒ… ˘±Í¬±˘±øͬ¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ ø¬ı¯∏À˚˛ ά◊øÚ ’¬ıø˝√√Ó¬ øÂ√À˘Ú øfl¡c Ó¬±¬ı˛ ø¬ıˆ¬»¸Ó¬± ¸•ÛÀfl«¡ ¶Û©Ü Ò±¬ı˛Ì±
˝√√˚˛Ó¬ øÂ√˘ Ú±º ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬Û≈èø˘˚˛±˚˛ ø·À˚˛ ¤È¬± ˘é¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı±øfl¡ ¸˜˚˛È¬± fl¡±øȬÀ˚˛ ø√À˘Ú ≈√˝◊√ √˘Àfl¡
ø˜ø˘À˚˛ Œ√›˚˛±¬ı˛ ¬ı…Ô« ¬õ∂À‰¬©Ü±˚˛º ‹Àfl¡…¬ı˛ ¤fl¡È¬± Œ¬ı±Ò ’ø˜Ó¬±ˆ¬√±¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ñ Ó¬N ø√À˚˛
¤˝◊√ Ê√±˚˛·±˚˛ Œ¬Û“ÃÀÂ√±ÀÚ± ˚±À¬ı Ú±, ¤È¬± Œõ∂À˜¬ı˛ ¤˘±fl¡±º
19
¬õ∂. ¤¬ı±¬ı˛ ’±˜¬ı˛± ’±¬ı±¬ı˛ ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í - ¤ øÙ¬À¬ı˛ ˚±¬ıº ¬ı˝◊√øȬ¬ı˛ 19 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ
¤ˆ¬±À¬ı qè ˝√√À˚˛ÀÂ√ ëø¬ı˛fl¡¸±¬ı˛ ά◊√À¬ı˛ Œ˚ øÓ¬Ú ˜√…¬Û ¬ı˛±øS ø“√Àάˇ Œ‡Ó¬˚ Ó¬±¬ı˛± ˆ¬±À˘± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ,
...ºí Œ˚Ú ¤fl¡È¬± ’±‡…±Ú qè ˝√√À26√º ¤˝◊√ ëøÓ¬Ú ˜√…¬Ûí fl¡±¬ı˛±, Œ·ÃÓ¬˜√±, ˚±¬ı˛± ¤‡Ú ˆ¬±À˘± ˝√√À˚˛
Œ·ÀÂ√∑
ñ ’±À¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, ¤fl¡¸˜˚˛ øȬά◊˙Ú fl¡À¬ı˛ ’±˜±˚˛ ˝√√±Ó¬‡¬ı˛‰¬± ‰¬±˘±ÀÓ¬ ˝√√Ó¬ ñ Œ¬ı˙
¬ı˛±Ó¬ ˝√Ó¬ ¬ı±øάˇ øÙ¬¬ı˛ÀÓ¬º ˜±Ô±˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ”¬Ó¬, fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛ Œfl¡±ÀÚ± ¬ıg≈ ŒÚ˝◊√, Œ¸˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛˝◊√ ¤fl¡øȬ
‘√˙… ¤øȬº ÒÀ¬ı˛±, øÓ¬ÚÀȬ Œ¬ıÀ˝√√ά ˜±Ó¬±˘ ¤fl¡‡±Ú± ˝√√±ÀӬȬ±Ú± ø¬ı˛fl¡˙±˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√, Ó‘¬Ó¬œ˚˛Ê√Ú ’Ú…
≈√íÊ√ÀÚ¬ı˛ Œfl¡±À˘ ¬ıÀ¸ Ȭ˘ÀÂ, õ∂Ô˜Ê√Ú Œ¬ıU“˙, Ó¬±¬ı˛ ˜±Ô±È¬± ø¬ı˛fl¡˙±¬ı˛ Œ¬ÛÂ√Ú ŒÔÀfl¡ Á≈¡˘ÀÂ√, ’Ú…
≈√íÊ√Ú fl¡œ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ÀÂ√, Œfl¡±Ô±˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ÀÂ√, Ó¬± Ó¬±¬ı˛±˝◊√ Ê√±ÀÚº ’±¬ı˛ ’±ÀÂ√ ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± Ȭ±˚˛±¬ı˛ Œfl¡ÀȬ
∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛± ‰¬øȬ ¬Û¬ı˛± ¤fl¡ ø¬ı˛fl¡˙±‰¬±˘fl¡º fl¡Ó¬ Œ˚ flv¡±ôL, ≈√–‡œ ˜±Ú≈¯∏ Ô±Àfl¡Ú fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛º
õ∂. ˜ÀÚ fl¡èÚ ë... ¤˝◊√ Ê√˘ õ∂fl‘¡Ó¬ ù¨˙±Ú¬ıg≈ , ¤˝◊√ Ê√˘ ¬ı˛±˜õ∂¸±√ Œ¸Úí ¤¬ı— ë... ’±˜±¬ı˛ ¸Àe
¬ıÀ˘± ’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘íñ ¤˝◊√ õ∂¬ı±√õ∂øÓ¬˜ ÒËn∏¬ı¬Û√&À˘±¬ı˛ ¶⁄©Ü± ’±¬ÛøÚ ÚÚº ¬ı±—˘±ˆ¬±¯∏± ›
‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ø‰¬¬ı˛¸•Û√º ¤‡Ú ¤Ó¬ø√Ú ¬Û¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Û√&À˘± ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ı…øMê√-õ∂øÓ¬øSê˚˛± fl¡œ∑
fl¡œˆ¬±À¬ı ŒÚÀ¬ıÚ ¤“À√¬ı˛, ¬Û±Í¬fl¡ ø˝√√À¸À¬ı∑
ñ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ô¶À¬ı˛ Ô±fl¡±¬ı˛ ¸˜˚˛ Œ˘‡±¬ı˛ ¸Àe Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ ¬ı˛ÀMê√¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ Ô±Àfl¡º Œ˘‡±øȬ Œ˙¯∏
˝√√À˚˛ Œ·À˘˝◊√, ”√¬ı˛Qº ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ά◊øMê√¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚ ˆ¬±À˘±¬ı±¸± Œ√‡øÂ√ Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¬Û”Ì« |X± :±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛˝◊√
¬ı˘ÀÓ¬ ‰¬±˝◊, ø¬ı·Ó¬ øS˙ ‰¬ø~˙ ¬ıÂ√À¬ı˛ ˚± Œ˘‡± ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ˜”˘…±˚˛ÀÚ¬ı˛ ¸˜˚˛ ¤‡ÀÚ± ’±À¸øÚº
fl¡˘fl¡±Ó¬± ˜˝√√±Ú·¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ‚≈À¬ı˛‚≈À¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Û„ƒ√øMê√&ø˘ ’±ø˜ fl≈¡øάˇÀ˚˛ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√˘≈˜ ¤fl¡¸˜À˚˛, ¤˝◊√
fl≈¡øάˇÀ˚˛ ¬Û±›˚˛± ’Ú… fl¡±è¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬› ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Ó¬º ˝√√À˘, ’±˜±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚȬ± ’ÀÚfl¡ Œ¸±Ê√± ¸±¬ÛI◊± ˝√√Ó¬,
’±˜±¬ı˛ ¬ı±¬ı± ˜±Àfl¡ ’±˜±¬ı˛ fl¡˘…±À̬ı˛ Ê√Ú… ¤Ó¬È¬± ≈√ø(ôL± Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√Ó¬ Ú±º
õ∂. ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ qèÀÓ¬ ’±ø˜ Œõ∂¬ı˛Ì± ˚ øÚ˚˛øÓ¬ ˝◊√Ó¬…±ø√ ø¬ı¯∏À˚˛ õ∂ùü Œ¬ı˛À‡øÂ√˘±˜º Œõ∂¬ı˛Ì± ¤¬ı—
¸:√√±Àfl¡ fl¡œˆ¬±À¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Ú Œ·ÃÓ¬˜√±∑ ¤˝◊√ ≈√˝◊√À˚˛¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±Ô«fl¡… fl¡œ∑
ñ ¤˝◊√ ’=À˘ ’±˜±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ’øˆ¬:Ó¬± ŒÚ˝◊√º ˜˝√√±˜±Ú¬ıÀ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ŒÔÀfl¡ øfl¡Â≈√ øfl¡Â≈√
’Ú≈˜±Ú ·Àάˇ ŒÓ¬±˘± ˚±˚˛, ¤˝◊√ ¬Û˚«ôLº ¤fl¡øȬ Ó¬èÌ, øÚˆ«¬±¬ı˛ ˜Ú Ú±-Œ¬ÛÀ˘ Œõ∂¬ı˛Ì± Ó¬±¬ı˛ fl¡±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ Ú± ¬ıÀ˘ ’±˜±¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì±º Ó¬èÌ ’±˝◊√Úà±˝◊√Ú ¬∏C±À˜¡ Œ‰¬À¬Û patent ’±ø¬ÛÀ¸ Œ˚ÀÓ¬Ú Œ¬ı˛±Ê√ ¤¬ı—
ˆ¬±¬ıÀÓ¬Ú ¤˝◊√ ¬∏C±À˜¬ı˛ ·øÓ¬ ˚ø√ ¬ı±Àάˇ ¤¬ı— ¬ı±Î¬ˇÀÓ¬˝◊√ Ô±Àfl¡, Ó¬±˝√√À˘ fl¡œ fl¡œ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ’±˜±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ Œõ∂¬ı˛Ì±¬ı˛ ¤øȬ ¤fl¡øȬ ‘√©Ü±ôLº ø‰¬ôL±¬ı˛ ô¶À¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂fl¡±¬ı ˛ Breakthrough-¬ı˛ Ê√Ú… Œ¬ı±Ò˝√√˚˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛
¸˝√√±˚˛Ó¬± õ∂À˚˛±Ê√Úº ’±˜±¬ı˛ ø¬ıù´±¸, ˆ¬±Ú≈ø¸—À˝√√¬ı˛ ¬Û√±¬ı˘œÀÓ¬ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô ¸•Û”Ì«ˆ¬±À¬ı Œõ∂¬ı˛Ì±¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
ˆ¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø˘À‡ Œ·ÀÂ√Úº ¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛ qè ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’ø¬ı¬ı˛±˜ õ∂À‰¬©Ü±, ¬Ûø¬ı˛|˜º ¬Û√±Ô«ø¬ı√…±˚˛ ’±˜±¬ı˛
Œfl¡±ÀÚ±√√ :±Ú˝◊√ ŒÚ˝◊√ Ó¬¬ı≈ ˜ÀÚ ˝√√˚˛, ¤fl¡ ¸˜À˚˛ ¤À¸ ’±˝◊√Úà±˝◊√Ú Œ√‡ÀÓ¬Ú õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ øÚ˚˛˜&ø˘
¸˜œfl¡¬ı˛À̬ı˛ ’±fl¡±À¬ı˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ˆ¬±¸ÀÂ√, ’±¬ı±¬ı˛ ø˜ø˘À˚˛ ˚±À26√º ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±Àfl¡˝◊√ ’±ø˜ ¸:√±
¬ı˘ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÂ√º
20
õ∂. ’±¬ÛøÚ fl¡œˆ¬±À¬ı ¤¬ı— fl¡‡Ú ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Œ˚ ¤fl¡È¬± Œ˘‡± ˝√√À˚˛ ά◊ͬ˘∑
ñ Ó≈¬ø˜ ŒÓ¬± Œ˘‡, Ó≈¬ø˜ ŒÓ¬± øÚÀÊ√˝◊√ Ê√±ÀÚ± Œ˚ ¤fl¡øȬ Œ˘‡±˝◊√ øÚÒ«±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ Œ√˚˛ fl¡œˆ¬±À¬ı
¤¬ı— Œfl¡±Ô±˚˛ Ô±˜ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº ’±¸À˘ Œ˘‡±È¬± Ô±˜ÀÂ√ Ú± øfl¡c, ›È¬± ¸±˜ø˚˛fl¡ ø¬ı¬ı˛øÓ¬º Œ˘‡Àfl¡¬ı˛
fl¡±ÀÚ Œ˘‡±øȬ ¤Ó¬é¬Ì ø¬ıάˇ ø¬ıάˇ fl¡¬ı˛øÂ√˘, ¤‡Ú› fl¡¬ı˛ÀÂ√ øfl¡c ’±¬ı˛› øÚ‰≈¬ ¶§À¬ı˛, fl¡ø¬ı ’±¬ı˛ qÚÀÓ¬
¬Û±À26√Ú Ú±, Ó¬±˝◊√ Ó¬±¬ı˛ Œ˘‡±› ¸˜±5º
ë’±˜±À¬ı˛ Ó≈¬ø˜ ’À˙¯∏ fl¡À¬ı˛ÀÂ√±í ñ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô øfl¡ ¤˜øÚ-¤˜øÚ ¬ı±øÚÀ˚˛ ø˘‡À˘Ú fl¡Ô±&À˘±∑
fl¡Ó¬ Œ˚ ø·ø¬ı˛ fl¡Ó¬ Œ˚ Ú√œÓ¬œÀ¬ı˛
Œ¬ıάˇ±À˘ ¬ıø˝√√ ŒÂ√±È¬ ¤ ¬ı“±ø˙øȬÀ¬ı˛
fl¡Ó¬ Œ˚ Ó¬±Ú ¬ı±Ê√±À˘ øÙ¬À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛
fl¡±˝√√±À¬ı˛ Ó¬±˝√√± fl¡¬ıºº
¬õ∂. Œ˘‡± ‰¬˘±fl¡±˘œÚ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡-˜±Úø¸fl¡ ’¬ı¶ö± fl¡œ¬ı˛fl¡˜ Ô±Àfl¡∑ ’øÙ¬¸-¬ı±øάˇ¬ı˛
fl¡±Ê√fl¡˜«, ¬ı±Ê√±¬ı˛-˝√√±È¬-∆√ÚøµÚ È≈¬øfl¡È¬±øfl¡ fl¡±Ê√fl¡˜« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ øfl¡ Ó¬‡Ú ˆ¬±À˘± ˘±À·∑ ¸¬ı øͬfl¡Í¬±fl¡
‰¬À˘∑ ¤˝◊√ ˜≈˝√”ÀÓ«¬ fl¡œ ø˘‡ÀÂ√Ú, fl¡œ ˆ¬±¬ıÀÂ√Ú ’±¬ÛøÚ∑
ñ Œ˘‡± ‰¬˘±fl¡±˘œÚ Œ˚-Œfl¡±ÀÚ± Œ˘‡fl¡˝◊√ ‡≈¬ı Œ·±˘˜±À˘ ¬ÛÀάˇ ˚±˚˛, ’±ø˜› ¤¬ı˛ ¬ı…øÓ¬Sê˜
Ú˝◊√º ’±ø˜ ˘é¬ fl¡À¬ı˛øÂ√, ø¬ı˛fl¡˙±, ŒÍ¬˘±·±øάˇ› ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˘±fl¡È¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˘‡± ∆Ó¬ø¬ı˛ ˝√√À26√º
’±À·, ø√ÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˘±˚˛ ˘±˝◊√Ú&À˘± Œ˜±È¬±˜≈øȬ &øÂ√À˚˛ øÚÀ˚˛ ¬ı˛±øSÀ¬ı˘±˚˛ ø˘‡Ó≈¬˜º ¤‡Ú Ú±Ú± õ∂øÓ¬fl”¡˘
’¬ı¶ö±¬ı˛ ˜ÀÒ… ø√Ú fl¡±È¬ÀÂ√, øÚÀÊ√Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ¸Àe ˜±øÚÀ˚˛ ŒÚ›˚˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛øÂ√º ¤fl¡È¬± fl¡ø¬ıÓ¬±
Œ˘‡±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛øÂ√º ¤˝◊√¸Àe øfl¡Â≈√-øfl¡Â≈√ ·√…¬ı˛‰¬Ú± ø¬ı¯∏À˚˛› ˆ¬±¬ıøÂ√º
õ∂. ’±¬ÛÚ±¬ı˛ øõ∂˚˛ ¢∂Lö∑ ˚± ’±¬ÛøÚ ¸¬ı¸˜˚˛ ˜±Ô±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ‰¬±Ú∑
ñ ¤˝◊√ ¬ı˚˛À¸ ¤À¸ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¤fl¡Ê√Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ‡≈¬ı Œ¬ıø˙ ¸—‡…fl¡ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú ŒÚ˝◊√º
&ÀÚ Œ√ø‡øÚ ¤‡ÀÚ±, Ó¬À¬ı ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¸—‡…±øȬ ¬Û=±˙-¯∏±ÀȬ¬ı˛ Œ¬ıø˙ ˝√√À¬ı Ú±º øfl¡c, ¬Û=±˙-¯∏±ÀȬ¬ı˛
¸—‡…±˚˛ Œ¬Û“ÃÂ√±ÀÚ±¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡Ê√Ú ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡ ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ı˝◊√ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ’±¸ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¤fl¡Ê√Ú
¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ¤˝◊√ ˚±S± ‡≈¬ı˝◊√ ’±(˚«˜˚˛ ¤fl¡ fl¡±ø˝√ø√Úº ¬Û=±˙-¯∏±È¬øȬ ¬ı˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ’ø¬ı¬ı˛±˜ ’±Ú±
-Œ·±Ú± fl¡À¬ı˛, fl¡‡ÀÚ±-fl¡‡ÀÚ± Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡øȬ ¬ı˝◊√ ‡≈À˘ Œ‰¬±‡ ¬ı≈ø˘À˚˛ ŒÚ˚˛ Œ¸, Œ˚Ú Ó¬±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ø√Ú
¸fl¡±À˘ Ó¬±¬ı˛ ά◊2‰¬˜±Ò…ø˜fl¡ ¬Û¬ı˛œé¬±º ¬Û=±˙-¯∏±È¬øȬ ¬Ûø¬ıS ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ ¸Àe ¬ı¸¬ı±¸ fl¡À¬ı˛ Œ¸º ˚ø√ Ó≈¬ø˜
¤fl¡øȬ˝◊√ ¬ı˝◊√ ¬ı±Â√ÀÓ¬ ¬ı˘, ’±ø˜ ˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛¬ıº ˚ø√ ¤fl¡±øÒfl¡ ¬ı˝◊√ ¬ı±Â√ÀÓ¬ ¬ı˘, ’±ø˜
õ∂ùüøȬ ŒÔÀfl¡ øÚ©‘®øÓ¬ ‰¬±˝◊√¬ı, fl¡±¬ı˛Ì ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ øÚ¬ı«±‰¬Ú ˜ÀÚ¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ’¸y¬ı ‰¬±¬Û ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛º ˜”˘
˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ’±ø˜ Œ‰¬±À‡› Œ√ø‡øÚº ˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ¬Ûάˇ± qè ˝√√À˚˛øÂ√˘ ø˙q¸±ø˝√√Ó¬… ¸—¸À√¬ı˛ ¸ø‰¬S
˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ŒÔÀfl¡, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ˚±·œÚ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı˛±Ê√À˙‡¬ı˛ ¬ı¸≈ ¤¬ı— fl¡±˘œõ∂¸iß ø¸—˝√√º ¬ı˝◊√øȬÀÓ¬
¤fl¡È¬± ø¬ıˆ¬±Ê√Ú Œ¬ı˛‡± ’±ÀÂ√ ¬ıÀ˘ ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ : ά◊À√…±·¬Û¬ı«º ά◊À√…±·¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ ’±À· ¬Û˚«ôL ˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛Ó¬
21
‡≈¬ı˝◊√ ά◊2‰¬˜±ÀÚ¬ı˛ fl¡±ø˝√√øÚ, ¬Û±ø¬ı˛¬ı±ø¬ı˛fl¡ fl¡˘À˝√√¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ìº ά◊À√…±·¬Û¬ı« ŒÔÀfl¡ øfl¡c ¤fl¡È¬± ά◊M√¬ı˛Ì ˘é¬
fl¡¬ı˛± ˚±˚˛, ¤È¬±¬ı˛ Ê√Ú… ›È¬±, ›-Ȭ±¬ı˛ Ê√Ú… Œ¸È¬±ñ ¤˝◊√¸¬ı õ∂ùü Œ·ÃÌ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ’±˜¬ı˛± ˚Ó¬ ¤À·±ÀÓ¬
Ô±øfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛, ˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛, õ∂Ò±Ú ¬ı±Ó«¬± ˝√√À26√ õ∂鬱˘Úº Œ˚ ˜ø˘ÚÓ¬± øÚÓ¬… Ê√˜± ˝√√À˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√
’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Ó¬±¬ı˛ õ∂鬱˘ÀÚ¬ı˛ ¬ı…¬ı¶ö± ’±ÀÂ√º ¤˜Ú ¤fl¡È¬± ¬ı˝◊√ ’±¬ı˛ Œ˘‡± ˝√√À¬ı Ú±, ¤È¬± øÚø(Ó¬ˆ¬±À¬ı
¬ı˘± ˚±˚˛º
’±¬ı˛› ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ·ä Œ˙±Úº fl≈¡èÀé¬ÀS¬ı˛ ˚≈X Œ˙¯∏ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√, ¬Û±G¬ı¬ı˛± ¬ı˛±Ê√…
øÙ¬À¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú øfl¡c ¤Ó¬ Ú¬ı˛˝√Ó¬…±¬ı˛ Ê√Ú… Ó¬œ¬ıË ’¬Û¬ı˛±ÒÀ¬ı±ÀÒ Ó“¬±¬ı˛± ’±Sê±ôLº Œ˙À¯∏ øͬfl¡ ˝√√˘
¬Û±¬ÛÀ˜±‰¬ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛± ˜˝√√±À√À¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚±À¬ıÚ, fl¡±¬ı˛Ì ¤fl¡˜±S ˜˝√√±À√¬ı˝◊√ ¬Û±À¬ı˛Ú ¤Ó¬ ¬Û±¬Û ¢∂˝√Ì
fl¡¬ı˛ÀÓ¬º ˜˝√√±À√¬ı Ó¬‡Ú fl¡±˙œÀÓ¬ ’øÒá¬±Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú, øÓ¬øÚ ‡¬ı¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ ø¬ı‰¬ø˘Ó¬ ˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀ˘Ú fl¡±¬ı˛Ì
¤Ó¬ ¬Û±¬Û ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛±¬ı˛ 鬘Ӭ± Ó“¬±¬ı˛› ŒÚ˝◊√º ¬Û±G¬ıÀ√¬ı˛ ¤øάˇÀ˚˛ ‰¬˘±¬ı˛ Ê√Ú… øÓ¬øÚ ¬Û±ø˘À˚˛ ¤À˘Ú
¬Û±˝√√±Àάˇ, &5fl¡±˙œÀÓ¬º ¬Û±GÀ¬ı¬ı˛± fl¡±˙œ Œ¬Û“ÃÀÂ√ Œ√‡À˘Ú ˜˝√√±À√¬ı ’ôLÒ«±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ‡¬ı¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛
Ó¬“±¬ı˛±› ¬ÛÔ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¤À˘Ú &5fl¡±˙œº ˜˝√√±À√¬ı Ó¬Ó¬é¬ÀÌ &5fl¡±˙œ ŒÔÀfl¡ ¬Û±ø˘À˚˛ ‰¬À˘
¤À¸ÀÂ√Ú ’±¬ı˛› ≈√·«˜ ¤˘±fl¡±˚˛, Œ˚‡±ÀÚ ’±Ê√ Œfl¡√±¬ı˛Ú±ÀÔ¬ı˛ ˜øµ¬ı˛ “√±øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√º ¬Û±GÀ¬ı¬ı˛± ˝√√±˘
Â√±Î¬ˇÀ˘Ú Ú±, Œfl¡√±¬ı˛Ú±ÀÔ ¤À¸ ˜˝√√±À√À¬ı¬ı˛ ¬Û±À˚˛ ¬ÛάˇÀ˘Úº ˜˝√√±À√¬ı ¤¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˛ Ó“¬±À√¬ı˛ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛
ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú±º Œfl¡√±¬ı˛Ú±ÀÔ¬ı˛ ˜øµÀ¬ı˛¬ı˛ Œ√›˚˛±À˘ ¬Û=¬Û±G¬ı ’±Ê√› ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ’±˜±¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ ¤øȬ˝◊√ ˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ˜”˘ ¬ı±Ó«¬±, 鬘±õ∂±Ô«Ú±, repentanceº
õ∂. øõ∂˚˛ fl¡ø¬ı∑ øõ∂˚˛ ¬ı…øMê√Q∑
ñ ¤fl¡Ê√Ú ¬ı±Â√ÀÓ¬ Œ·À˘ ά◊M√¬ı˛ ‡≈¬ı ¸˝√√Ê√ ë¬ı˛¬ıœfÚ±Ô Í¬±fl≈¡¬ı˛íº ¤˝◊√ õ∂¸Àe ’Ú… Œfl¡±ÀÚ±
¸˜À˚˛ ø¬ıô¶±ø¬ı˛Ó¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˚±À¬ıº øõ∂˚˛ ¬ı…øMê√Q ¬ı˘ÀÓ¬ fl¡œ Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√Â√ ¬ı≈Á¡˘≈˜ Ú±, Œ¸˝◊√
Ê√Ú… õ∂ùüøȬ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl¡À¬ı˛ øÚ√ø26√º ’±ø˜ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛ ˜±Ú¬ıÀ‰¬Ó¬Ú± ˝√√À26√ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ|á¬Ó¬˜ fl¡œøÓ«¬,
¤˝◊√ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ ’±¬ı±¬ı˛ øÚÀÊ√Àfl¡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˚˛, ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬± ¬Û±˚˛º ˜Ú≈¯∏…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
fl¡À˚˛fl¡øȬ ø˙‡¬ı˛ ’±ÀÂ√ Œ˚&ø˘ recorded history-¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ÛÀάˇ Ú± Œ˚˜Ú ˆ¬·¬ı±Ú ¬ı≈X, ø˚qø‡Ë¶Ü,
˝√√Ê√¬ı˛Ó¬ ˜˝√√•ú√, ’±ø√ ˙Ǭı˛±‰¬±˚«, Œ¬ı√¬ı…±¸, ¬ı±{jœøfl¡º ˚“±¬ı˛± recorded history-¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ÛÀάˇÚ,
Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚ø√ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡Ê√ÚÀfl¡ Œ|ᬠ˜±Ú¬ı ¬ıÀ˘ Œ¬ıÀÂ√ øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛, Ó¬±˝√√À˘ ’±ø˜ √± øˆ¬ø=¬ı˛
ά◊À~‡ fl¡¬ı˛¬ıº ˜Ú≈¯∏…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¸˜ô¶ &Ì ¤fl¡øȬ˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ¬Û±À26√, ¤˜ÚøȬ ’±¬ı˛ Œ√‡±
˚±˚˛ Ú±º ø˘›Ú±À«√± √± øˆ¬ø= ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ¤fl¡± ¤fl¡Ê√Ú ˜±Ú≈¯∏, Ó“¬±¬ı˛ Ò±À¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ŒÚ˝◊√º
õ∂. øõ∂˚˛ ά◊¬ÛÚ…±¸∑
ñŒfl¡±ÀÚ± ¤fl¡øȬ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ fl¡Ô± ά◊À~‡ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛øÂ√ Ú±, ’±¬ı±¬ı˛ ¤fl¡±øÒfl¡ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Ú±˜ ά◊À~‡
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÂ√ Ú± fl¡±¬ı˛Ì Ó¬±ÀÓ¬›, ’ÀÚfl¡ ¬ı˝◊√ ¬ı±√ ¬ÛÀάˇ ˚±À¬ıº ¤ õ∂ùüȬ± Ô±fl¡º
22
õ∂. fl¡˜˘fl≈¡˜±¬ı˛ ¤¬ı— ø¬ıˆ”¬øÓ¬ˆ”¬¯∏Ì ñ ¤˝◊√ ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı±Â√ÀÓ¬ ¬ı˘À˘ ’±¬ÛøÚ fl¡±Àfl¡
¬ı±Â√À¬ıÚ∑
ñ ø¬ıˆ”¬øÓ¬ˆ”¬¯∏Ì ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛º
õ∂. ø¬ıˆ”¬øÓ¬ˆ”¬¯∏Ì ¤¬ı— √ô¶˝◊√À˚˛ˆ¬ø¶® ñ ¤˝◊√ ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… Àfl¡ ∑
ñ ¤-õ∂Àùü¬ı˛ › Œfl¡±ÀÚ± Ê√¬ı±¬ı ŒÚ˝◊√ ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
õ∂. Ó¬èÌ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ, ˆ¬±¬ıœfl¡±À˘¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±¬ÛÚ±¬ı˛ ¬ı±Ó«¬± ’±˜¬ı˛± Œ¬Û“ÃÀÂ√ ø√ÀÓ¬
‰¬±˝◊√º øfl¡Â≈√ ¬ı˘≈Ú∑
ñ Ó¬èÌ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±˜±¬ı˛ ¬ı±Ó«¬±∑ ’±ø˜ ŒÓ¬± Ó“¬±À√¬ı˛ ¬ı±Ó«¬±¬ı˛ ’À¬Û鬱˚˛ Ô±øfl¡º
õ∂. Œ˘‡±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¤¬ı— Œ˘‡±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛› Œfl¡±ÀÚ± øÚø«√©Ü Œ·±¬ÛÚ ¬Û±Í¬fl¡ ˚ ¬ı± ¬Û±Í¬fl¡À·±á¬œ¬ı˛ fl¡Ô±
’±¬ÛÚ±¬ı˛ øfl¡ ˜±Ô±˚˛ Ô±Àfl¡∑ ’±¬ÛøÚ øfl¡ ›˚˛±øfl¡¬ı˝√√±˘ ñ Œfl¡ ¬ı± fl¡±¬ı˛± ¬ÛάˇÀ¬ıÚ ¤˝◊√ Œ˘‡± ¬ı± ¬ı˝◊√∑
ñŒ˘‡±¬ı˛ õ∂øSê˚˛±øȬ ø¬ıÀù≠¯∏Ì fl¡¬ı˛±¬ı˛ ø¬ıÀ√… ¤‡ÀÚ± ’Ê«√Ú fl¡À¬ı˛øÚ ˜±Ú≈¯∏º Œ˘‡±¬ı˛ ¸˜À˚˛ ’±¬ı˛
’Ú… øfl¡Â≈√ ˜±Ô±˚˛ ¬ı˛±‡± Œ¬ı±Ò˝√√˚˛ ¸y¬ı Ú˚˛º Œ˘‡fl¡ Ó¬‡Ú ¸±Ò±¬ı˛Ì fl¡±ÀÊ√ ˆ≈¬˘ fl¡À¬ı˛, ά±Úø√Àfl¡ Œ˚ÀÓ¬
ø·À˚˛ ¬ı“±ø√Àfl¡ ‰¬À˘ ˚±˚˛º Œ˘‡±øȬ ¤fl¡¸˜˚˛ Œ˙¯∏ ˝√√˚˛, Ó¬‡Ú Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ·‘ø˝√Ìœ› ’±ÀÂ√,
¬ı±øfl¡ fl¡±Ê√&À˘± Œ¸˝◊√ fl¡À¬ı˛º ë’Ò¬ı˛ “≈√À˚˛ ¬ı“±ø˙‡±øÚ ‰≈¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ˝√√±ø¸‡±øÚíñ ¤˝◊√ ˘±˝◊√ÚøȬ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô
˚‡Ú ø˘À‡øÂ√À˘Ú Ó¬‡Ú Œfl¡±ÀÚ± ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ Œ‰¬˝√√±¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ øÂ√˘ Ú± ¬ıÀ˘√√ ŒÓ¬± ˜ÀÚ ˝√√˚˛º
õ∂. ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬ øfl¡ ˜±Ú≈¯∏ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘‡À¬ı-¬ÛάˇÀ¬ı∑ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ øfl¡ ’±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú ˝√√À¬ı ˆ¬ø¬ı¯∏…»
¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬∑
ñ ¤˝◊√ õ∂ùüøȬ øÚÀ˚˛ Œfl¡±ÀÚ± ¸—fl¡ÀȬ¬ı˛ Â√ø¬ı ’±ø˜ Œ√ø‡ Ú±º fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡±¬ı˛ ‰¬‰«¬± ˚ø√ ά◊Àͬ›
˚±˚˛, Œfl¡±ÀÚ± ˆ¬˚˛ ŒÚ˝◊√º Ê√œ¬ıÚ ‰¬˘À¬ı, ø˙ä Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡À¬ı, the unselfishness of art Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡À¬ıº
ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜˝√√±ø¬ıù´ ˜±ÀÁ¡ ˝√√±¬ı˛±˚˛ Ú±Àfl¡± øfl¡Â≈√ºí
¬Û≈ÚèO±ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± › fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈
∆¬ı√…Ú±Ô ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ qÒ≈ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±ÀÓ¬˝◊√ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú±ñ ¸Àe Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı fl¡ø¬ı¬ı˛
fl¡Ô±›º fl¡ø¬ıÓ¬± Œfl¡˜Ú ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√À¬ı Ó¬± ˜”˘Ó¬ øÚˆ«¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ëfl¡ø¬ıí ¸M√√±øȬ Œfl¡˜Ú, Ó¬±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛º ¤-˚±¬ı»
’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Àͬ¬ı˛ Œ¸Ãˆ¬±·… ¬˝√√À˚˛ÀÂ√ ’±˜±¬ı˛ ¤¬ı— Œ¸¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Àͬ¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ’±ø˜
ÒÚ… ˝√√À˚˛øÂ√ ¸—øù≠©Ü fl¡ø¬ı¬ı˛ ’ôL¬ı˛±R±¬ı˛ ¸g±Ú Œ¬ÛÀ˚˛º ¤fl¡˜±S fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬Û„ƒ√øMê√¸˜”À˝√√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛˝◊√
’±ø˜ Œ¬ÛÓÂ√ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±Â√±fl¡±øÂ√º ’ÀÚfl¡ Œé¬ÀS˝◊√ fl¡ø¬ıÀfl¡ ‰¬±é≈¬¯∏ Œ√‡±, Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ›
ˆ¬±¬ı-ø¬ıøÚ˜˚˛ fl¡¬ı˛±, Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¬ıÚ± [˚ø√ ·√…±fl¡±À¬ı˛ ø˘ø‡Ó¬ ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡] ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛± ¬ı±Î¬ˇøÓ¬ ˜±S±
¤ÀÚ fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ ¤fl¡ õ∂fl¡±¬ı˛ √±˚˛¬ıX fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±À˘ñ Œ¸˝◊√ √±˚˛¬ıXÓ¬± ŒÔÀfl¡ ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±
¸•ÛÀfl«¡ ά◊¬Û˘øt ˝√√˚˛ › ¸—øù≠©Ü fl¡ø¬ı¸M√√±øȬÀfl¡ ˝√√+√˚˛e˜ fl¡¬ı˛±› ¸˝√√Ê√¸±Ò…… ˝√√˚˛  , Ó¬À¬ı ¤-õ∂¸Àe
¤fl¡Ô±› ¸øÓ¬… ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Œ˚ fl¡Ó¬ fl¡ø¬ıÀfl¡˝◊√ ŒÓ¬± ‰¬±é≈¬¯∏ Œ√ø‡øÚ ’±˜¬ı˛±, Ó¬¬ı≈ Œ¸˝◊√¸¬ı fl¡ø¬ı¬ı˛± øfl¡
’±˜±À√¬ı˛ Œ‰¬Ú± ÚÚñ ’ôLÓ¬ ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚±¬ı˛± ¸—À¬ı√œ ¬Û±Í¬fl¡, Ó“¬±À√¬ı˛ ’±R±¬ı˛˝◊√ ’—˙ ˝√√À˚˛
˚±ÚøÚ øfl¡ Œ¸¸¬ı fl¡ø¬ı¬ı˛±∑
ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı ’±˜±¬ı˛ ’±Rœ˚˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√Ú ’±˜±¬ı˛˝◊√ ’À·±‰¬À¬ı˛, ˝◊√Ó¬ô¶Ó¬ fl¡À˚˛fl¡øȬ
¬ÛS¬ÛøSfl¡±˚˛, ˝√√ͬ±»˝◊ ¤fl¡øȬ ‰¬øȬ fl¡±¬ı…¢∂Lö ˝√√±ÀÓ¬ ¤À¸ ¬Ûάˇ±˚˛ øfl¡Â≈√ fl¡ø¬ıÓ¬±, ›˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛, ¬Ûάˇ±¬ı˛ ¸≈À˚±·
Œ¬ÛÀ˚˛, Sê˜˙ Ó“¬±¬ı˛ ‚øÚ©Ü ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬøÂ√, ˜ÀÚ ˜ÀÚº ¤˜Ú ’±À¬ı˛± fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú ’±¬ı˝√√˜±Úfl¡±À˘¬ı˛
fl¡ø¬ıÀfl¡, ’±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√, ’±˜±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜±Rœ˚˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ñ √¬ı˘ÀÓ¬ ù≠±‚±À¬ı±Ò
fl¡¬ı˛øÂ√ fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈ ŒÓ¬˜Ú ¤fl¡Ê√Úº ¸•xøÓ¬ ›“¬ı˛ ëfl¡ø¬ıÓ¬±¸˜¢∂í ¢∂LöøȬ ˝√√±ÀÓ¬ ¤À¸ÀÂ√ ’±˜±¬ı˛º
븘¢∂í ¬ı˘ÀÓ¬ Œ˚˜ÚȬ± Œ¬ı±Á¡±˚˛, ¤øȬ ŒÓ¬˜Ú øfl¡Â≈√ Ú˚˛ñ ˜±S 3 Ù¬˜«±¬ı˛ ‰¬øȬ ¤˝◊√ ëfl¡ø¬ıÓ¬± ¸˜¢∂í-
¤ ˜≈ø^Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±ÀÂ√ 41 ¬Û‘ᬱ Ê≈√Àάˇ ñ ’øÒfl¡±—˙˝◊√ ŒÂ√±È¬ ’±fl¡±À¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ˝√√›˚˛±˚˛ 1388
[1981] ŒÔÀfl¡ 1414 [2007] ñ ¤˝◊√ ¸˜˚˛¬ÛÀ¬ı« ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ 4øȬ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛
¸˜±˝√√±¬ı˛ ¤˝◊√ 븘¢∂í-¤ 105 øȬ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸—fl¡ø˘Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ’øÒfl¡±—˙ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ õ∂ˆ”¬Ó¬ ’±Úµ
ø√À˚˛ÀÂ√ ’±˜±˚˛, ˚± ’±ø˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Àͬ õ∂ÔÀ˜˝◊√ Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ñ Ó“¬±¬ı˛˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬ıø˘ : ë ...
˜≈øGÓ¬ ˜ô¶fl¡, ˆ¬±¬ı˜¢ü ¤fl¡ ’øÚµ…¸≈µ¬ı˛ Ó¬èÌ Ú¢ü¬ÛÀ√ ‰¬À˘ÀÂ√Ú, ‰¬À˘ÀÂ√Ú ...í ñ fl¡ø¬ıÀfl¡ Œ˚Ú
¤ˆ¬±À¬ı˝◊√ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ ’±ø˜º
Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈ ¤˜Ú ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı ø˚øÚ ¶§œ˚˛ ¸‘©Ü fl¡±¬ı…Ê√·»-¤¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ fl¡‡ÀÚ± ¬Û± ¬ı˛±À‡ÚøÚñ
’±¬ÛÚ ’ˆ¬…ôLÀ¬ı˛ Œ˚ ’±À˘± øÓ¬øÚ ’øÚ¬ı«±Ì Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú, Ó¬±¬ı˛˝◊√ Â√Ȭ±˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ˜¢ü ¬ÛÔ‰¬˘± ¤¬ı— ¸±ø¬ı«fl¡
’Ú≈¸g±Úº ’±(˚« ˝√√˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ÛÀάˇ Œ˚, fl¡œˆ¬±À¬ı ¤˝◊√ Ò˜«‰≈¬…Ó¬ ’±Ô«¸±˜±øÊ√fl¡ ¬ı…¬ı¶ö±˚˛ ’˝√√¬ı˛˝√
ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡À¬ı˛› ˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ Œ‰¬Ó¬Ú±Àfl¡ øÓ¬øÚ ø¬ı¸Ê«√Ú Œ√ÚøÚñ øÓ¬øÚ ˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¬ÛøÔ¬Û±Àù´«¬ı˛
24
øÚÓ¬±ôL ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏øȬÀfl¡, ’g øˆ¬é≈¬fl¡ 뤬ı±Ê≈√øVÚ ˘¶®¬ı˛íÀfl¡ Ó“¬±¬ı˛ ‚¬ı˛¬ı±øάˇÀfl¡ øÓ¬øÚ ˜Ú(Àé¬
Œ√À‡ÀÂ√Ú, Œ√À‡ÀÂ√Ú fl¡œˆ¬±À¬ı Œ¬∏CÀÚ¬ı˛ fl¡±˜¬ı˛±˚˛ øÓ¬øÚ øˆ¬é¬± ˜±À·Ú ñ ¤¬ı— ìŒ˚ ŒÂ√À˘øȬ Ó“¬±¬ı˛
¸Àe ’±˜±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ fl¡ø¬ı˛À˚˛ Œ√˚˛, Ó¬±¬ı˛ ·±À˚˛ ˜±Ô±˚˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı≈ø˘À˚˛î fl¡œˆ¬±À¬ı ìøÓ¬øÚ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú,
ëŒÓ¬±¬ı˛±˝◊√ ŒÓ¬± ’±˜±¬ı˛ Œ‰¬±‡îº fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸Àe ›˝◊√ ˜±Ú≈¯∏øȬ¬ı˛ ì’±¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˚˛øÚ ø¬ıÀ˙¯∏, øfl¡c ’±ø˜
Ó“¬±Àfl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡¬ı˛Ó¬±˜îñ ¤˝◊√ Œ˚ ë’Ú≈¸¬ı˛Ì-õ∂¬ı‘øM√√í ñ ¤È¬±˝◊√ ŒÓ¬± ¤fl¡Ê√Ú ¸√±-Ê√±·èfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛
õ∂fl‘¡Ó¬ Ò˜«, ¸¬ı±¬ı˛ ’À·±‰¬À¬ı˛ ’øÓ¬¸±˜±Ú…Àfl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ Œ˙¯∏ ¬Û˚«ôL Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ë’¸±˜±Ú…
ø¬ıˆ¬±íÀfl¡ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡¬ı˛±º Œ·ÃÓ¬˜ ¤˝◊√ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤¬ı— ¸Àe ¸Àe ˚‡Ú
Œ˚‡±ÀÚ ŒÔÀfl¡ÀÂ√Ú fl¡À˜«±¬Û˘Àé¬, ’Ô¬ı± Œ·ÀÂ√Ú Œ¬ıάˇ±ÀÓ¬, Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı¸M√√±¬ı˛ ’ôL‘«√ø©Ü Œ¸˝◊√ Ê√±˚˛·±øȬÀfl¡
Ó¬iß Ó¬iß fl¡À¬ı˛ ‡“≈ÀÊ√ Œ¬ıøάˇÀ˚˛ÀÂ√ ñ øÓ¬øÚ ’±¬ÛÚ¸M√√±¬ı˛ ¸Àe Ê√±˚˛·±øȬ¬ı˛, Ó¬±¬ı˛ ’±Ô«-›-¬Û¬ı˛˜±Ô«
Œ˚±·˚≈øMê√¬ı˛ ’±ôLø¬ı˛fl¡ Œ˜˘¬ıgÚ ‚Ȭ±ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú, Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛º
¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜”˘ Œ˚ Ò±¬ı˛±øȬ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ ¤fl¡øȬ ˜e˘‚Ȭ ¶ö±¬ÛÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛
Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Œ√±¬ı˛À·±Î¬ˇ±˚˛, Ó¬±Àfl¡ ¸À‰¬Ó¬Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬-Ê√˘-˝√√±›˚˛±-˜±øȬ-·±Â√-
’±À˘±-’gfl¡±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ά◊»¸±ø¬ı˛Ó¬ ¬ı˛¸Ò±¬ı˛±˚˛ fl¡œˆ¬±À¬ı ø¸ø=Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛ ˜ÚÚ, fl¡œˆ¬±À¬ı
øÓ¬À˘ øÓ¬À˘ Ó¬±¬ı˛ ’±¬ı˝√√˜±Úfl¡±À˘¬ı˛ fl‘¡ø©Ü-¸—¶‘®øÓ¬ ¬Û≈©Ü ˝√√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√, fl¡œˆ¬±À¬ı Ó¬±¬ı˛ ’ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ¸—¸±À¬ı˛
¸—·‘˝√œÓ¬ ’i߸—¶ö±ÀÚ¬ı˛ Œ¬ÛÂ√ÀÚ ‚±˜-¬ı˛Mê√-’|n∏¬ı˛ ·˝√√Ú ˆ”¬ø˜fl¡± ¸øSê˚˛ ŒÔÀfl¡ Œ·ÀÂ√, fl¡œˆ¬±À¬ı Ó¬±¬ı˛
˜±Ô±˚˛ ø¬ı¬Û˚«À˚˛¬ı˛ ¸¬ı«ÀÚÀ˙ ’±‚±Ó¬ ŒÚÀ˜ ¤À˘› ˜ø¬ı˛˚˛± ˝√√À˚˛ ¬ı“±‰¬±¬ı˛ õ∂˚˛±À¸ Œ¸ øÓ¬À˘ øÓ¬À˘ ·Àάˇ
Ó≈¬À˘ÀÂ√ ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¬ı“±‰¬±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛, ’±¬ÛÚ˜ÀÚ &øÂ√À˚˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√, ¬ı± fl¡‡ÀÚ± ¬Û±À¬ı˛øÚ Œ¸ˆ¬±À¬ı,
’±¬ı˛ fl¡œˆ¬±À¬ı Ó¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı“±‰¬±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ ¸˝√√Úœ˚˛ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬˘ÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬Û±À˙ ŒÔÀfl¡ Œ·ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛
˜ÀÚ¬ı˛ ˜±Ò≈¬ı˛œ ø√À˚˛ ·Àάˇ ŒÓ¬±˘± ∆√¬ıœ Œõ∂¬ı˛Ì± ¸˜”À˝√√¬ı˛ fl¡±äøÚfl¡ ˜±Ó‘¬À‰¬Ó¬Ú± › Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬˜”øÓ«¬,
¬Û±˙±¬Û±ø˙ ŒÔÀfl¡ ˚±˚˛ ëõ∂fl‘¡Ó¬ ù¨˙±Ú¬ıg≈í Œ¸˝◊√ ëÊ√˘í ñ ’±¬ı˛ ¤À¸ ¬ÛÀάˇÚ, Œ¸˝◊√ ëÊ√˘í ˝√√À˚˛˝◊√,
ë¬ı˛±˜õ∂¸±√ Œ¸Úíº ¸±˜ø¢∂fl¡ ¤˝◊√ ˜≈Mê√Ò±¬ı˛±, ˚±¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ fl¡‡ÀÚ±˝◊√ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˚±ÚøÚ fl¡ø¬ı
Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈  , ¬ı¬ı˛— Œ¸˝◊√ Ò±¬ı˛±Àfl¡ øÓ¬øÚ õ∂¸±ø¬ı˛Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú ¬ı‘˝√M√¬ı˛ ¬ÛȬˆ”¬ø˜fl¡±˚˛, ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛
ø¬ıø‰¬S, ø¬ıô¶‘Ó¬ › ‹øÓ¬˝√√…¬Û”Ì« Œõ∂鬱¬ÛÀȬ ñ ˚‡Ú Œ˚‡±ÀÚ Œ·ÀÂ√Ú, ’Ô¬ı± Ú± ø·À˚˛ ˜Ú(À鬛,
¤fl¡ ˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ ά◊¬Û˘øt ‚ÀȬ Œ·ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ ñ ’±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¸˝◊√ ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ·˝√√Ú ·ˆ¬œ¬ı˛ Â√±¬Û Ù≈¬ÀȬ
ά◊ÀͬÀÂ√º
ë’±ø˜ ˜±˚˛±¬ı‘Ó¬, ¤˝◊√ Ê√ij˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ¬ıgÚ, Ó¬¬ı≈ ¬ıgÚ˜±S Ú˚˛, ’±ø˜ ˜≈øMê√¬ı˛ ¬ÛÀÔ˝◊√ ¬ı˛À˚˛øÂ√í ...
ë¬Û±øÔ«¬ı ¸•ÛÀ√¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛ õ∂øӬᬱ¬ı˛ ¸”ÀS ˜±Ú¬ı¸˜±Ê√ ô¶¬ı˛ø¬ıˆ¬Mê√, ô¶¬ı˛&ø˘ ø¬ı¬ı±À√¬ı˛ ¬ı˛Mê√À¶⁄±ÀÓ¬
Œˆ¬À¸ ‰¬À˘ÀÂ√, ¤-’¬ı¶ö±˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ¬ıgÚ, Ó¬¬ı≈ ¬ıgÚ˜±S Ú˚˛, ’±ø˜ ˜≈øMê√¬ı˛ ¬ÛÀÔ˝◊√ ¬ı˛À˚˛øÂ√í ñ
¬Û„ƒ√øMê√&ø˘ Œ·ÃÓ¬À˜¬ı˛ ë¬ı˛¸±Ó¬˘í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ëø¬ıˆ¬±¬ı-fl¡ø¬ıÓ¬±í ŒÔÀfl¡ ά◊X‘Ó¬º ¬Û„ƒ√øMê√&ø˘ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘
˜ÀÚ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¤&ø˘ ŒÓ¬± øͬfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Â√S Ú˚˛ ñ Œ˚Ú õ∂¬ıÀg¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ñ ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ıÓ¬±
Œfl¡±Ô±˚˛ ñ ά◊¬Û˜±, ø‰¬Sfl¡ä, ˝◊√À˜Ê√±ø¬ı˛ ñ ¤¸¬ı øfl¡Â≈√˝◊√ ŒÓ¬± ŒÚ˝◊√  , ¬ıdÓ¬ ›“¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ά◊¬Û˜±¬ı˛
˜ÀÓ¬± õ∂À˚˛±· fl¡À˚˛fl¡øȬ ¬Û±›˚˛± Œ·À˘› ë˝◊√À˜Ê√±ø¬ı˛í õ∂±˚˛ ŒÚ˝◊√˝◊√ Œfl¡±Ô±› ñ ¬ı¬ı˛— ë˝◊√À˜Ê√±ø¬ı˛í¬ı˛
¬ı±ô¶¬ıœfl¡¬ı˛Ì ‚øȬÀ˚˛ÀÂ√Ú ˚Ô±Ô« ¶§±Ó¬ÀLa… ñ Ó“¬±¬ı˛ 4Ô« ëŒÚÓ¬±Ê√œÀfl¡ø¬ıÚí fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ qèÀÓ¬˝◊√ ¬Û±˝◊√
25
¤¬ı˛fl¡˜ ¤fl¡øȬ ëø¬ı¬ıøÓ«¬Ó¬í ˝◊√À˜Ê√±ø¬ı˛¬ı˛ õ∂À˚˛±· ñ ë¸fl¡±À˘ › ¸g…±˚˛, øÚÓ¬…fl¡±˘ ‡“≈ÀÊ√ Œ¬ıάˇ±˝◊√ ˚
’±˜±¬ı˛ ≈√í¬Û±À˚˛¬ı˛ ˙s Œ¸ ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√,˚Œ¬Ûìı˛¸ˆ¬±¬ı˛ ·±øάˇøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙ ¤À¸ “√±øάˇÀ˚˛˚qÒ±˝◊√, ’±ø˜
Œfl¡±Ô±˚˛, Œfl¡±Ô± ’±˜±¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú± ... íñ ¬Û¬ı˛é¬ÀÌ˝◊√, ’±¬ı±¬ı˛, 댬Ûìı˛¸ˆ¬±¬ı˛ ·±øάˇ¬ı˛ Â√±˚˛±˚˛ ¸˝√√¸±
Œ√ø‡˚ŒÓ¬±˜±˚˛, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±&Ú¬ı˛À„√√¬ı˛ ˙±øάˇ‡±øÚ ...íº ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ¬ı±ô¶¬ıœfl¡¬ı˛À̬ı˛ Ò±¬ı˛± ¬ı˝√√˜±Ú, øÓ¬øÚ
Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ’±ÀÂ√Ú, ¶§fl¡œ˚˛ ø¬ıˆ¬±¸˝√√, ˚± Œ˙¯∏¬Û˚«ôL Œ¸˝◊√ ë¬ÛÔí-¤¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ¬ıÀ˘ ñ ë¬ÛÔ øˆ¬ÀÊ√
’±ÀÂ√ fl¡±˘À¶⁄±ÀÓ¬...í ’±¬ı˛ øÓ¬øÚ› ’¬ı¶ö±Ú ŒÔÀfl¡ ¶ö±Ú±ôLø¬ı˛Ó¬ ˝√√Ú fl¡ä˙øMê√¬ı˛ ¬ıÀ˙º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ
¤˚±¬ı» ’¢∂øLöÓ¬ øÂ√˘ ñ 븘¢∂í-¤ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú ¬ıÀ˘ fl¡ø¬ıÀfl¡ ÒÚ…¬ı±√º ëø‰¬Sfl¡äí› õ∂±˚˛ ŒÚ˝◊√, ˚±
’±ÀÂ√ ά◊8˘ ø‰¬ÀS¬ı˛ ô¶¬ı˛±ôL¡¬ı˛Ì, ¬ı˘± ά◊ø‰¬Ó¬, ô¶À¬ı˛±iß˚˛Ú ñ ë¬ı˛¸±Ó¬˘í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ë¬ı˛é¬±í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
Œ˚˜Ú ñ ë”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ√ø‡, √±˘±Ú ŒÔÀfl¡ Œ¬ı˛±√ ÒœÀ¬ı˛-ÒœÀ¬ı˛ ¸íÀ¬ı˛ ˚±À26√º ’±˜±À√¬ı˛ Œ¬ıø=¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
¤fl¡È¬± Ê√À˘¬ı˛ Œfl¡È¬ø˘, ˝√√±Ó¬¬Û±‡± ¤fl¡È¬±, ’±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√ ¬ı±À©Û¬ı˛ Œ‰¬À˚˛› ¸”Ñ Œ¸˝◊√ ˆ¬¢ü
¬Û„ƒ√øMê√˜±˘±, Œ¸˝◊√ õ∂;ø˘Ó¬ ά◊øMê√¬ı˛ ’¬ıÀ˙¯∏ºí ¸±˜±Ú… Œfl¡È¬ø˘ › ˝√√±Ó¬¬Û±‡± ’Ó¬–¬Û¬ı˛ ëø‰¬Sí-ÀÒÃÓ¬
˝√√À˚˛ ά◊Àͬ ˆ¬±À¬ı±8˘ ˝√√˘ : ëø√À¬ı…±ij±√ ¬ı±fl¡…¸fl¡˘, Ê√±À·±, ¬ı˘, ’±˜¬ı˛± Œ˝“√ÀȬ ¤À¸øÂ√ Òı—À¸¬ı˛
ø√Àfl¡ Œ¬ı“Àfl¡ ˚±›˚˛± Ó¬˜¸±¬ı‘Ó¬ ¬ÛÔøȬÀÓ¬, øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸øÂ√ , øÚ˜«˘ › ¸¬ı«¶§±ôL ˝√√À˚˛ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸øÂ√ºí
ëø‰¬Sí ’±“fl¡ÀÓ¬ øÚ¬Û≈Ì˝√√ô¶ ¤˝◊√ fl¡ø¬ı ¤ˆ¬±À¬ı ’±R-Ó¬œÌ« ˝√√ÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ ˚±Ú ñ ¤È¬±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ë¬ı˛é¬±í
¬Û±›˚˛±¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤fl¡˜±S ά◊¬Û±˚˛, ¬ı“±‰¬±¬ı˛ ¬ÛÔº ë¬ı˛¸±Ó¬˘í-¤¬ı˛ ëø¬ıˆ¬±¬ı-fl¡ø¬ıÓ¬±í-¬ı˛ ά◊X‘Ó¬ ¬Û„ƒ√øMê√&ø˘¬ı˛
˜Ò… ø√À˚˛ ¤fl¡øȬ ëfl¡ø¬ı˜Úí-Àfl¡ ’±ø˜ “≈√ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√ , ø˚øÚ ˚±¬ıÓ¬œ˚˛ fl¡Ô±¬ı˛ øÚ˚«±¸È≈¬fl≈¡ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±Ú
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛˝◊√ ˜Ò… ø√À˚˛, Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¤˝◊√ fl¡±Ê√ Ó“¬±Àfl¡ ¸øSê˚˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ ñ ¤‡±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√
¬Û≈ø©Ü ¬Û±˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ’À˜±‚ fl¡ø¬ı¸M√√±º ¤˝◊√ fl¡ø¬ı ’±Rø¸X, ˜≈Mê√˜Ú±, ·ˆ¬œ¬ı˛ ’ôL‘«√ø©Ü ¸•Ûiß ñ Ù¬˘Ó¬
Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Àͬ ¤fl¡Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ √±˙«øÚfl¡ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ ˝√√˚˛ ñ ¤˝◊√ Œ˚ ¬ı˘ÀÂ√Ú Î¬◊øÚ, 똱ڬı¸˜±Ê√ ô¶¬ı˛ø¬ıˆ¬Mê√,
ô¶¬ı˛&ø˘ ø¬ı¬ı±À√¬ı˛ ¬ı˛Mê√À¶⁄±ÀÓ¬ Œˆ¬À¸ ‰¬À˘ÀÂ√í ñ ¤¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ıÓ¬± ŒÚ˝◊√ , ŒÚ˝√√±»˝◊√ ¬ıMê√¬ı…  , øfl¡c
˚‡Ú˝◊√ øÓ¬øÚ Î¬◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛À˘Ú : ë¤-’¬ı¶ö±˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ¬ıgÚí ñ Ó¬‡Ú˝◊√ ¸¬ıfl¡øȬ ¬Û„ƒ√øMê√ fl¡±¬ı…˜˚˛ ˝√√À˚˛
ά◊ͬ˘, Œfl¡±ÀÚ± ’±·±˜-øÚÒ«±ø¬ı˛Ó¬ ˙Ó«¬ Â√±Î¬ˇ±˝◊√ ñ ¤˝◊√ ’¸±˜±Ú… fl¡˜«fl≈¡˙˘Ó¬± Ó“¬±¬ı˛ ’±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√º
˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ Œ‰¬Ó¬Ú±¸•Ûiß ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı ˚‡Ú ¬ıÓ«¬˜±Ú ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¬Û√‰¬±¬ı˛Ì± fl¡À¬ı˛Ú, Ó¬‡Ú
˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ Ê√·» › ¬ıÓ«¬˜±Ú ¬Û‘øÔ¬ıœ õ∂±˚˛ ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ø˜À˙ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛, ά◊ˆ¬À˚˛¬ı˛
˜ÀÒ…fl¡±¬ı˛ Œˆ¬√À¬ı˛‡±øȬ õ∂±˚˛ ’‘√˙… ˝√√˚˛, ¬ı˘± ˚±˚˛ ’¬ı˘≈ø5 ‚ÀȬ ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ñ øÓ¬øÚ Œ‰¬±‡ Œ˜À˘
Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±Ú ë√±ÚÀ˙À¯∏¬ı˛ √±ø¬ı˛À^…¬ı˛ ÚœÀ‰¬ ¤fl¡±fl¡œ fl‘¡¯∏±Ìí , Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±Ú ë’g ø¬ıÀSêÓ¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡í
fl¡œˆ¬±À¬ı ëÒ”¬ÛÀfl¡Ú±¬ı˛ ¸≈À˚±· Ú©Ü ˝√√À˚˛ÀÂ√í , Œ√À‡Ú ëڱȬ…fl¡˜«œí, ëfl¡˘˜-ø¬ıÀSêÓ¬±í, ëøȬά◊˙Ú-|ø˜fl¡í,
ëøˆ¬À˚˛ÀÚ¬ı˛ ¬ı±˜≈Úí, ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ë¬ı…Ô« õ∂±¬ıøgfl¡í ¤˝◊√ ˜¬ı˛Ê√·ÀÓ¬ fl¡œˆ¬±À¬ı ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√º
Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œfl¡Î¬◊˝◊√ ¬ı≈øÁ¡ ¬ı˱Ӭ… Ú˚˛ ñ ë¬Û≈Ú¬ı«±¸ÀÚ¬ı˛ ’±˙±˚˛ ˚±¬ı˛± ¬ÛÀÔ ¬ÛÀÔ ‰¬À¬ı˛í , ë¬Û±¯∏±Ì Œ˚±øÚ¸y”Ó¬
¤˝◊√ Ê√œ¬ı˚fl¡±¬ı˛ Œfl¡±¬ÛÓ¬À˘ ø‰¬Àάˇ &άˇ ˜±Ô±˚˛ ŒÙ¬À¬ı˛í , 댘±ø¬ıÀ˘¬ı˛ øÈ¬Ú ˝√√±ÀÓ¬ ø¬ı¯∏J ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡Ú…±
¸ôL±Úí , ’±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ëˆ≈¬¬ıÀÚù´¬ı˛ ¬ı±˝√√±≈√¬ı˛ ø¬ıù´fl¡˜«±, ’±Ê√ Œõ∂ÃϬˇ, ¤fl¡È¬± Œfl¡±•Û±øÚ¬ı˛ ά◊ø«√-¬ˆ¬¬ı˛± E±˝◊√ˆ¬±¬ı˛í
26
ñ Œ˚ øfl¡Ú± ë·ä Ê≈√Àάˇ Œ√˚˛ ˜±˘œ¬ı˛ ¸Àeíº øÓ¬øÚ ¸¬ı«S˝◊√ õ∂±˚˛ ø¬ı‰¬¬ı˛Ì ¬fl¡À¬ı˛Ú, Œ˙±ÀÚÚ ë˜±Ú≈À¯∏¬ı˛
fl¡±iß±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛› ’¸˝√√±˚˛ fl¡±iß±˚fl“¡±√ÀÂ√ ¬Û√±˝√√Ó¬ fl≈¡fl≈¡¬ı˛í ñ Œ√À‡Ú ëÙ≈¬È¬¬Û±ÀÔ¬ı˛ ¬Û±À˙ ¤fl¡¬Û±À˙ ¤fl¡±
øȬά◊¬ıfl¡˘˚¬Û±Ó¬±À˘¬ı˛ Ê√˘ Ó≈¬À˘ ‰¬À˘ÀÂ√ ’±¬ÛÚ˜ÀÚ˚’±¬ı˛ fl“¡±√ÀÂ√í ...º ¤˜Úøfl¡ Ó“¬±¬ı˛ ÚÊ√¬ı˛ ¤Î¬ˇ±˚˛ Ú±
ë”√¬ı˛ ’±˘, ≈√í˝√√±ÀÓ¬ øˆ¬ÀÊ√ ·±˜Â√± Œ˜À˘ Œfl¡Î¬◊ Œ˝“√ÀȬ ‰¬À˘ÀÂ√í ñ ’±¬ı˛ øÓ¬øÚ Ê√±ÀÚÚ, ’Ú… fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛
˜ÀÓ¬± Ó“¬±Àfl¡ Ó¬±»é¬øÌfl¡ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡À˘ ‰¬˘À¬ı Ú±, Ó¬±»é¬øÌfl¡Ó¬±¬ı˛ ÿÀÒ«ı ά◊Àͬ øÓ¬øÚ Î¬◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú:
ëfl¡±˘À¶⁄±Ó ˚¬øˆ¬ÀÊ√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, ˝√√¬ı˛¸≈µ¬ı˛œ, ¬Û±À˚˛¬ı˛ ¬Û±Ó¬±˚˛íº ¬ıdÓ¬, ¤˝◊√ ά◊X‘øÓ¬&ø˘ Ó“¬±¬ı˛ 븘¢∂í-¤¬ı˛
‰¬±¬ı˛øȬ fl¡±¬ı…¢∂Lö ŒÔÀfl¡˝◊√ ŒÚ›˚˛± ñ õ∂±˚˛ 26 ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ fl¡±¬ı… õ∂˚˛±À¸¬ı˛ Ú±Ú± ¸˜˚˛¬ÛÀ¬ı«˝◊√ ‚≈À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛
øÓ¬øÚ ¸±˜±Ú… ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øÚfl¡È¬¬ıÓ«¬œ ŒÔÀfl¡ÀÂ√Ú ¤¬ı— Ó¬±À√¬ı˛ Ú±Ú± ¸=±¬ı˛¬ÛÀÔ øÓ¬øÚ› ¬ÛøÔ¬Û±ù´«¶ö
’±¬ı˛› ¤fl¡øȬ ¸M√√±¬ı˛ ’±Î¬ˇ±˘ ŒÔÀfl¡ ˘é¬… fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√Ú ë¸±˜±Ú…í-¤¬ı˛ ’±‰¬±¬ı˛-’±‰¬¬ı˛Ì-’Ú…˜Ú± Œ¬ı“À‰¬
Ô±fl¡± › ¸—øù≠©Ü øSê˚˛±fl¡˘±À¬Û ˜¢ü Ô±fl¡±¬ı˛ Ú±Ú± õ∂fl¡¬ı˛Ì ñ ’±¬ı˛ Œ¸˝◊√ õ∂fl¡¬ı˛Ì-ά◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì Œ‚“ÀȬ øÓ¬øÚ
ëά◊8˘ ’¸±˜±Ú…í-¤¬ı˛ ’Ú≈¸g±Ú Œ˙¯∏¬Û˚«ôL ‰¬±ø˘À˚˛ Œ·ÀÂ√Ú ñ ’±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¬ıÊ√±˚˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú
Ó“¬±¬ı˛ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ’±˝√√¬ı˛Ì, ˚±ÀÓ¬ ˆ¬¬ı˛¸± fl¡À¬ı˛ øÓ¬øÚ ’±À¬ı˛±˝√Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±Ú Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı-’±R±¬ı˛ ’±À¬ı˛±
¤fl¡øȬ ά◊ißÓ¬Ó¬¬ı˛ ô¶À¬ı˛º
Œ˚-fl¡ø¬ı¬ı˛ ˚±S± qè ˝√√À˚˛øÂ√˘ ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í Ú±˜fl¡ ¤fl¡øȬ ’±(˚« fl¡±¬ı…¢∂Lö ø√À˚˛, øÓ¬øÚ
Œ˚ ’ÀÚfl¡È¬± ¤ø·À˚˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ qè fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ¤¬ı— ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ Œ˚ Ó“¬±¬ı˛ ’ôL«¬˝√√Ú Ó“¬±Àfl¡, Ó“¬±¬ı˛
fl¡±¬ı…ˆ¬±¬ıÚ±Àfl¡ ’±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡”√¬ı˛ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ı, ¤-ø¬ı¯∏À˚˛ qèÀÓ¬˝◊√ ¤fl¡È¬± ’±“‰¬ ¬Û±›˚˛±
ø·À˚˛øÂ√˘º ¤˝◊√ fl‘¡˙fl¡±˚˛ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ 22øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ øfl¡Â≈√ ά◊X‘øÓ¬ Œ√›˚˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ :
ë·˝√√Ú±¬ı˛ ¸¬ı ÒıøÚ Á¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√í  ,
ë¤fl¡øȬ ˜±Ú≈¯∏ ‚±À¸¬ı˛ Ê√ÚÓ¬±˚˛ ¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√í ,
ë¬ı˛±ø˙ ¬ı˛±ø˙ Â≈√ȬôL ˝√√±Ó¬, ¤fl¡øȬ ‚≈øάˇ ’±Ê√Àfl¡¬ı˛ Œˆ¬±Ê√Úí ,
ëø˙fl¡˘¬ ¬ı˛+¬Û±ôLø¬ı˛Ó¬ Ê√˘ ... ¤˝◊√ Ê√˘ õ∂fl‘¡Ó¬ ù¨˙±Ú¬ıg≈, ¤˝◊√ Ê√˘ ¬ı˛±˜õ∂¸±√ Œ¸Úí ,
ëŒ√‡± ˚±˚˛ ≈√*, ·±ˆ¬œ, ·±ˆ¬œ¬ı˛ ¬Û±˘fl¡˚’Ú…fl¡±À˘¬ı˛ ¸—‚¯∏« › Ú±¬ı˛±˚˛Ìí ,
똱øȬ¬ı˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¶ö±˚˛œ ’øÚ^±í ,
ëøfl¡Â≈√ ˆ¬˚˛ ¬ı‘ø©Ü¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ Ê√Ú… ¸ø=Ó¬ Ô±fl¡ÀÓ¬±í ,
ë˙”Ú…Ó¬± ŒÔÀfl¡ ’±À˘±¬ı˛ Ù“¬±¸ ŒÁ¡±À˘, õ∂Ô˜ ¬ı˛˝√¸…
ë’Ô¬ı± ¸¬ı ¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ Œ˙¯∏, ˜±Ó¬±¬ı˛ ¬ı“øȬÀÓ¬ ¸ôL±ÀÚ¬ı˛ ˜±Ô±í ,
ëŒ˚Ú øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ Œ√›˚˛±˝◊√ ¬ı¸ôLfl¡±˘ ... í ,
ë¬Û√√˘Ú ˝√√À˚˛ ›Àͬ ø¬ı≈√…»˘Ó¬±, ˜±øȬ ¶§±˜œ¬ı˛ ¬ıé¬í ,
ë≈√˝◊√ ¬ı±U ¬ı‘À鬬ı˛ ’øÒfl¡ ...í
ë’±fl¡±˙ ¸¬ı«√±˝◊√ ’±fl¡±˙˚øÚÀ˜«±˝√√ › ‰¬é≈¬fl¡Ì«˝√œÚ,
ëŒ˚ Œfl¡¬ı˘˚ŒÔÀfl¡ÀÂ√ ’±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ÀÂ√ , Ó¬Ô±ø¬Û ¬ÛøÔÀfl¡¬ı˛
ë¬ÛøÔfl¡˚|±¬ıÌœˆ”¬ø˜, ÒÚ≈fl¡-õ∂̱˜í ,
27
ë’±Ê√ ≈√À¬ı˘± ά◊Ú≈Ú ;˘±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±Úµí ,
ë·ˆ¬œ¬ı˛ ‚≈˜ ŒÔÀfl¡ ά◊Àͬ ’±À˘± ’gfl¡±¬ı˛ øÚÌ«˚˛ fl¡¬ı˛± Ê√øȬ˘ ...í
ëÚ√œÀÓ¬ Ê√˘ ŒÚ˝◊√ , ’±&Ú, ά◊À¡Z· ¤˝◊√Ê√Ú… ... í
ë¬Û±Ó¬± ‡íÀ¸ ¬ÛÀάˇ, ˆ¬±À¸,˚Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ø¬ı¬ı±À˝√√¬ı˛ Â√άˇ±í ,
ë’À¬Û鬱¬ı˛Ó¬ ˜±Ú≈¯∏ øÚÀÊ√¬ı˛ ’±„≈√À˘› ŒÒ“±˚˛±¬ı˛ ¸≈ÀÓ¬± ˘é¬ fl¡À¬ı˛í ,
ë·ôLÀ¬ı…¬ı˛ ’±À· øÚÀÊ√ Œ˙¯∏ ˝√√ÀÀ˚˛ Œ·ÀÂ√ ... í
븘±ø5 ˚±À√¬ı˛ ¸—øé¬5 fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ... ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’ÀÚfl¡ ’¸ˆ¬…Ó¬±í ,
’ÀÚfl¡&ø˘˝◊√ ά◊X‘øÓ¬ ø√˘±˜ ñ ’±À¬ı˛± Œ√›˚˛± Œ˚Ó¬ ñ ¬ı˘ÀÓ¬ Œ·À˘ õ∂±˚˛ ¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛˝◊√
¤fl¡È¬±-≈√ÀȬ±-¬ı±-¸¬ıȬ± ά◊X‘øÓ¬ Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ ¤¬ı±¬ı˛-22Ó¬˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ø√À˚˛ ¬ı˝◊√øȬ Œ˙¯∏ ˝√√À26√, fl¡ø¬ı
Ê√±ÀÚÚ ¤¬ı±¬ı˛ Ô±˜±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ ’Ú≈¬Û˜ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ¸—˚˜, øÓ¬øÚ Ê√±ÀÚÚ ¤fl¡Ô± Œ˚ 똱Ú≈¯∏
ô¶tÓ¬±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ Ê√±ÀÚ ... ¤˝◊√ ¬ı˜«˚¶§˝√Àô¶ Œ‡±˘±¬ı˛ Ê√Ú… Ú˚˛, ˚‡Ú ¸˜˚˛ ˝√√À¬ı˚¸fl¡À˘¬ı˛˝◊√ ˝√√˚˛,
Œ¸ø√Ú ‹ √±˚˛ ˆ¬±·…˝√√œÚ ¸ôL±ÀÚ¬ı˛º˚Œ˚ Ê√±ÀÚ Œ˙¯∏±—˙ fl¡œˆ¬±À¬ı ·œÓ¬ ˝√√À¬ı Œ¸˝◊√ Ê√Ú ¸˜±ø5¬ı˛
¬ı˛±Ê√±˚Œ¸˝◊√ ø¬ı√…± ¤fl¡˜±S ø¬ı√…±, ’±ø˜ ˜”Ϭˇ˚’±˜±¬ı˛ ¸Àe ¬ıÀ˘±, ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘íº
’Ú¬ı√… ¤˝◊√ Œ˙¯∏º Ó“¬±¬ı˛ fl¡F¶§¬ı˛ ’±˜¬ı˛± qøÚ ¤¬ı— ¬Û±˘±·±Ú Œ˙À¯∏ Ò≈À˚˛± ŒÓ¬±˘±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
’±˜¬ı˛±› ¬ıø˘: ë’i߬۔̫± › qˆ¬fl¡±˘í ñ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’øˆ¬õ∂±˚˛ ’±˜¬ı˛± ¬ı≈ÀÁ¡ ˚±˝◊√ ñ ˙Ó¬ ¬ı=Ú±, ˙Ó¬
˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ¤À¸› ’±˜¬ı˛± Œ˚Ú qˆ¬±Ô«œ Ô±øfl¡, ¸¬ıøfl¡Â≈√¬ı˛, ¤˝◊√ Ê√Àij¬ı˛, ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛, ’±¬ı˛
¤Ó¬ ’±ÚÀµ¬ı˛ ¸y±¬ı˛ ¤˝◊√ Òø¬ı˛Sœ¬ı˛, Ò±¬ı˛ø˚˛Sœ ¤˝◊√ ëÒÚ≈fl¡-õ∂̱˜í-¤¬ı˛ Â√ø¬ıøȬ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ‰¬é≈¬É±Ú√˙±¬ı˛,
¸¬ı ·Í¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬, ¸¬ı ά◊M√¬ı˛À̬ı˛ ø√Àfl¡ ¤ø·À˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¤˝◊√ qˆ¬fl¡±˜Ú± ñ Œ˚Ú Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡±¬ı˛
¤fl¡È¬± ¸√Ô« Ô±Àfl¡ ñ ’±¬ı˛ Ó¬±Àfl¡ ¤˜Ú ’Ô«˜˚˛ fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±˘±¬ı˛ Ê√Ú… ë’ißí-¤¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡± ά◊À¬Ûé¬Ìœ˚˛
Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Ú± ñ ’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe, Ó“¬±¬ı˛ ’±À¬ı√ÀÚ¬ı˛ ¸Àe Ê√øάˇÀ˚˛ ¬Ûøάˇ ñ ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı,
¸øÓ¬… ¬ı˘ÀÓ¬ øfl¡, Œ¸È¬±˝◊√ fl¡À¬ı˛Ú, Œ¸fl¡±À˘¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ìfl¡ø¬ı¬ı˛± Œ˚˜Ú ·±Â√Ó¬˘±˚˛ Ê√Àάˇ± fl¡¬ı˛ÀÓ¬± fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡
·±ÀÚ¬ı˛ ’±fl¡±À¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Ú fl¡À¬ı˛ ¤fl¡√e˘ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡, fl¡±ÀÂ√ Ȭ±ÚÀÓ¬± ñ ¤˝◊√ fl¡ø¬ı› Œ¸È¬± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ñ ¤È≈¬fl≈¡ ’¬ı˙…˝◊√ ¬ı±Î¬ˇøÓ¬ ¬Û±›Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Àͬ¬ı˛ ’±Úµ Â√±Î¬ˇ±›º
¤fl¡È¬± øÊ√øÚ¸ ¶Û©Ü ˝√√À˚˛ ’±À¸ Sê˜˙ ñ ¬Ûø¬ı˛ø˜øÓ¬À¬ı±Ò Ó“¬±¬ı˛ Œ|ᬠ¸•Û√ ñ Œ˘À‡Ú fl¡˜
ñ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛ ’±À¬ı˛± fl¡˜ ñ Œfl¡Ú Ú± Ó“¬±¬ı˛ 2˚˛ fl¡±¬ı…¢∂Lö ë’øÓ¬˙˚˛ Ó‘¬Ì±Ç≈¬ı˛ ¬ÛÀÔí-¬ı˛ õ∂fl¡±˙ øͬfl¡
10 ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛, ∆¬ı˙±‡, 1398, ¤¬ı— ¬ı˛‰¬Ú±fl¡±˘ 1388 - 1397,’Ô«±» ¤fl¡øȬ √˙Àfl¡¬ı˛ Ù¬¸˘1Ù¬˜«±¬ı˛
’±À¬ı˛fl¡øȬ ‰¬øȬ ¬ı˝◊√, 4 Ȭ±fl¡± √±˜ [õ∂Ô˜øȬ 1 Ȭ±fl¡±] ñ 24øȬ fl¡ø¬ıÓ¬± ñ ¸¬ı«±øÒfl¡ 11 ¬Û„ƒ√øMê√¬ı˛,
¸¬ı«øÚ•ß 3 ¬Û—øMê√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸¬ıº fl¡ø¬ıÊ√œ¬ıÀÚ¬ı˛ 1˜ 5 ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ Ù¬¸˘ ë’i߬۔̫± ...í ¬˝√√À˘ ë’øÓ¬˙˚˛ ...í
Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ 10 ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ά◊»¬Ûiß ñ fl¡œ ά◊M√¬ı˛Ì ˝√√À˘± Ó“¬±¬ı˛ ñ fl¡Ó¬È≈¬fl≈¡ ˝√√˘∑ Œ√‡± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ¤fl¡˜±S
fl¡À˚˛fl¡øȬ ά◊X‘øÓ¬ ø√À˚˛, ¬ÛÀ¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ ø¬ıÀù≠¯∏À̺
28
댸˝◊√ ŒSê±Ò ˚±Àfl¡ õ∂√±Ú fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛øÂ√À˘± ...í [˚À˙±˝√√ø¬ı˛]
ëfl“¡±Ô± ¬Ûø¬ıS ŒÊ√ÀÚ˚fl“¡±Ô±¬ı˛ ά◊¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ › ÚœÀ‰¬¬ı˛ ˙”Ú…Ó¬±Àfl¡
õ∂̱À˜¬ı˛ ¸˜˚˛˚’±&ÀÚ¬ı˛ ¬ı¸Úfl¡±˜Ú± ... í [¬Û±≈√fl¡±]
ë... ¤˝◊√ Â√±·˘ ·ˆ«¬¬ıÓ¬œ, ·‘˝√ø¬ı˜≈‡˚’øÓ¬”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’±¬ÛÚ
õ∂¸¬ıfl¡±Ó¬¬ı˛Ó¬± ˘é¬ fl¡À¬ı˛ ... í [’±ø˜Ú¬Û≈¬ı˛ Œ¬ı˛±Î¬]
ë... ¶öÀ˘¬ı˛ ˜ø˝√√˜±˚˛ øÓ¬øÚ Ê√˘fl¡Ì±,˚fl¡±√±˚˛ ˙Ó¬Ú±˜ ¤‡±ÀÚ
¬ı‘ø©Ü¬ı˛ › ˆ¬±„√√ÀÚ¬ı˛˚ ¸≈Òœ¬ı˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ˙Ó¬¬ı˛+À¬Û ’±¬ı‘Ó¬ ... í [ŒÊ√˘±˙˝√√¬ı˛ ¬ı˝√√¬ı˛˜¬Û≈¬ı˛]
ë... Œ¸ Ê√ijøÓ¬˘fl¡ fl≈¡øάˇÀ˚˛ ¬Û±˚˛, ’±˜Ú Ê√Àij ˆ¬±¸±˚˛ºí [Œ√±˝√√±ø˘˚˛±]
ë Ó¬±¬ı˛ ’±Úµ·±Ú õ∂Ó¬…˝√√ ‰¬íÀ˘ Œ˚ÀÓ¬-Œ˚ÀÓ¬˚¤˝◊√‡±ÀÚ Ô±À˜ ... í [˝√√±È¬¬Û±Î¬ˇ±]
ë... Œ√ø‡˚Ê√·» Ê√±ÀÚ Ú± Œ˚ Ê√·» ˆ¬±À¸, Œfl¡±Ô±˚˛ ˆ¬±À¸ºí [˝√√±È¬¬Û±Î¬ˇ±]
ë... Œ˜‚˜≈Mê√ Ó¬±¬ı˛ ˆ¬±¯∏±, Œ˚˝◊√ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˚±˝◊√ ˚¬Û‘ᬱ ŒÔÀfl¡ ¬Û√Ò”ø˘ Á¡íÀ¬ı˛ ¬ÛÀάˇ ... í [¬ı˛±˜fl‘¡¯û¬Û≈¬ı˛]
ë... ’±˘Ó¬± ¬Û± õ∂√øé¬Ì fl¡¬ı˛À˘±, ˚‡Ú ¤˝◊√ˆ¬±À¬ı˚¸œ˜±Ú± ø‰¬ø˝êÓ¬
fl¡À¬ı˛±, ’±ø˜ ¬ı≈øÁ¡,˚ ¬ı≈øÁ¡ ˙”Ú…Ó¬±¬ı˛ ¬Û± øÂ√˘ Ú± ... ˚... ŒÒ“±˚˛± ˜±øȬ¬ı˛
ø√Àfl¡ Ó¬±fl¡±˚˛ ’±¬ı˛ ¬ı¸¬ı±À¸¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±À¬ı˚¤¬ı±¬ı˛ ¸—¸±¬ı˛œ ˝√√ÀÓ¬
˝√√À¬ı, ¸—¸±¬ı˛ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ¬Û± ... í [¿]
ë... ’±ø˜ ’±&ÀÚ¬ı˛ Œ‰¬À˚˛› øÚè¬Û±˚˛, ;ø˘ ... í [·Àάˇ¬ı˛˝√±È¬]
ë ¤fl¡øȬ øÓ¬˘±Ò« ø‰¬˘ ’ôL¬ı˛œÀ鬬ı˛ øÂ√^˚‡“≈ÀÊ√ ŒÙ¬À¬ı˛, ˜Lö¬ı˛, ‰¬Sê¬ı» ñí
[˜˝√√±À√À¬ı¬ı˛ ≈√˚˛±¬ı˛ , ά◊»¸·« , “¬ıœÀ¬ı˛f ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛]
ë ... ¤˝◊√ ¶ö˘ Œõ∂Ó¬À˘±Àfl¡¬ı˛ Ê√Ú… fl¡±Ó¬¬ı˛ ... í [ά◊M√¬ı˛¬Û±Î¬ˇ± ’±¬ı±√]
ë Œ˚ ¢∂±˜¸œ˜± ¬Û±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·˘, Ó¬±¬ı˛ ¬ı˝√√Ú鬘Ӭ± ’¸œ˜ ...í [¿¬Û≈¬ı˛]
ë ... ›˝◊√ Œfl¡˙√±À˜ Œfl¡¬ı˘˝◊√ Œ˜‚ › Œ¬ı˛Ã^, ø√·ôLÀ¬ı˛‡± Œfl¡±Ô±˚˛ Ø í [ά◊M√¬ı˛¬Û±Î¬ˇ± øÚÊ√]
ë ... fl¡Ô± Ù≈¬¬ı˛±¬ı±¬ı˛ ’±À· Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı˛+¬Û±ôLø¬ı˛Ó¬ ˝√√› ...í [Œ·±‰¬±¬ı˛Ì]
¤˜Ú ά◊2‰¬±¬ı˛ÌÀ˚±·… ¬Û„ƒ√øMê√ ’±À¬ı˛± Â√øάˇÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLöº ¤øȬ Ó“¬±¬ı˛ 2˚˛ fl¡±¬ı…¢∂Lö ñ
¬õ∂Ô˜øȬ¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏± Œ˚ ¬ı…±¬Ûfl¡ ¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ , ŒÓ¬˜ÚȬ± ¬ı˘± ˚±À¬ı Ú± ñ
¬ı˘ÀÓ¬ Œ·À˘ ˙s õ∂À˚˛±À· fl¡ø¬ı õ∂±˚˛ ¤fl¡ ¬ı‘ÀM√√˝◊√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Ú ñ Ó¬»¸˜ ˙Às¬ı˛ øÚ·”Ϭˇ ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ 1˜
fl¡±¬ı…¢∂ÀLö Œ˚˜Ú øÓ¬øÚ √é¬Ó¬± Œ√ø‡À˚˛øÂ√À˘Ú, ¤˝◊√ ¢∂ÀLö› õ∂±˚˛ ŒÓ¬˜ÚȬ±˝◊√ ¬Û±˝◊√º ¬ıdÓ¬, ¤˝◊√ fl¡ø¬ı
˙s-øÚ¬ı«±‰¬ÀÚ ‹øÓ¬˝√√…-’Ú≈¸±¬ı˛œ ñ ‡≈¬ı fl¡˜ Œé¬ÀS˝◊√ øÓ¬øÚ ¤¬ı˛ ¬ı…Ó¬…˚˛ ‚øȬÀ˚˛ÀÂ√Úº ë’i߬۔̫±...í-¬ı˛
16-¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ 눬±ÀÓ¬¬ı˛ ˝“√±øάˇ¬ı˛ ÚœÀ‰¬ ’±&Ú ŒÚ˝◊√í ø˘‡À˘Ú ¬ıÀȬ, øfl¡c Œ¸‡±ÀÚ ë’ø¢üí
ø˘‡À˘ ø¬ı¯∏˚˛È¬± ’¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ ˝√√Ó¬ ¬ı≈ÀÁ¡ øÓ¬øÚ Ó¬± fl¡À¬ı˛ÚøÚ  , øfl¡c ŒÓ¬˜Ú ¬ı±Ò…¬ı±Òfl¡Ó¬± Ú± Ô±fl¡À˘
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ë’ø¢üí ø˘‡ÀÓ¬˝◊√ øÓ¬øÚ Œ¬ıø˙ ¬ÛÂ√µ fl¡À¬ı˛Ú ñ ˚±¬ı˛ õ∂˜±Ì ¬Û±˝◊√ ë’øÓ¬˙˚˛ ...í-¤¬ı˛ 1˜
fl¡ø¬ıÓ¬± ë˚À˙±˝√√ø¬ı˛í-¬ı˛ 4Ô« Ó¬Ô± Œ˙¯∏ ¬Û„ƒ√øMê√: ë’ø¢ü¬ı˛, Ó¬¬ı≈ ’ø¢ü¬ı˛ Ú˚˛í ñ ¤˝◊√ Ê√±˚˛·±˚˛ ¤À¸º
¤‡±ÀÚ ë’±&ÀÚ¬ı˛, Ó¬¬ı≈ ’±&ÀÚ¬ı˛ Ú˚˛í ñ ¤ˆ¬±À¬ı ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ˘‡± Œ˚Ó¬ ñ øfl¡c fl¡ø¬ı ø¬ı¯∏˚˛øȬÀÓ¬
¶ö±ø˚˛Q › ·±yœ˚« ’±À¬ı˛±¬Û fl¡¬ı˛±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ ë’ø¢üí ø˘‡À˘Ú ñ ¤È¬±˝◊√ ¤˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ∆¬ıø˙©Ü… ñ Œfl¡±ÀÚ±
29
fl¡±¬ı˛ÀÌ˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡ øÓ¬øÚ Ó¬¬ı˛˘ fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±À˘Ú Ú± ñ øfl¡c Ó¬± ¬ıÀ˘ ˆ¬±¬ı·±yœÀ˚«¬ı˛ ‰¬±À¬Û Ú≈À˚˛ ¬ÛÀάˇ
Ú± Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±, ‡≈¬ı fl¡˜ Ê√±˚˛·±ÀÓ¬˝◊√ øÓ¬øÚ ø˙øÔ˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú, ˚± ≈√íøÓ¬Ú Ê√±˚˛·±˚˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú, Ó¬±ÀÓ¬
˝√√˚˛ÀÓ¬± Ó“¬±¬ı˛ ’±À¬ı· Ó“¬±Àfl¡ ¬Ûø¬ı˛‰¬±ø˘Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ñ Ú˚˛ÀÓ¬± õ∂±˚˛ ’øÒfl¡±—˙ Œé¬ÀS øÓ¬øÚ˝◊√ Ó“¬±¬ı˛
’±À¬ı·Àfl¡ ‰¬±ø˘À˚˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú ñ ¤˜Úøfl¡ ˙s ¬ ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¸—¶®±À¬ı˛¬ı˛ ŒÓ¬±˚˛±!¡±› fl¡À¬ı˛ÚøÚ
¤˝◊√ fl¡ø¬ı ñ fl≈¡øFÓ¬ Ú± ˝√√À˚˛ ’Ú±˚˛±À¸ øÓ¬øÚ ëø‰¬¬ı˛Ó¬À¬ı˛í, ëfl‘¡¯ûÀfl¡Ó¬Úí, ë¬ı¸Úfl¡±˜Ú±í, 뷜Ӭ¸±ÀÔí,
뉬føfl¡¬ı˛ÌÓ¬À˘í, ëfl¡±ÚÚ ’±““Ò±¬ı˛íñ ¤˜Ú¸¬ı ’øÓ¬Ê√œÌ« ˙s-¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛Ú ñ ¤¬ı— Ó¬± ø˜À˙ ˚±˚˛
˜”˘ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±¬ıÀ˝√√ ñ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√ÀÚ øÓ¬øÚ ø¬ÛÂ√Ú øÙ¬À¬ı˛ Ó¬±fl¡±ÀÓ¬ õ∂dÓ¬, ¸±˜ÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡
Ó¬±øfl¡À˚˛º
’±¸À˘ ¤˝◊√ fl¡ø¬ı í70-¤¬ı˛ ’±À·fl¡±¬ı˛ ¸˜˚˛¬ÛÀ¬ı« Œ˚ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±¬ı˝√√ ¬ıÓ«¬˜±Ú øÂ√˘, Ó¬±
¤fl¡ ˘˝√√˜±˚˛ Œ˚Ú Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ Œ·À˘Ú õ∂±˚˛ 1˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö ŒÔÀfl¡˝◊√º Ú±, Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¶Û©ÜÓ¬ Ó“¬±¬ı˛
Œfl¡±ÀÚ± ’¢∂Ê√ fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ŒÓ¬± ŒÓ¬˜Úˆ¬±À¬ı ŒÚ˝◊√ ñ õ∂26√i߈¬±À¬ı Ô±fl¡À˘› Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ , øfl¡c
Œ·ÃÓ¬˜ Ó¬±¬ı˛ ¸¬ıÈ≈¬fl≈¡˝◊√ õ∂±˚˛ ’±R¶ö fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤¬ı— ˆ¬±¯∏± øÚ˜«±ÀÌ ø¬ıڜӬˆ¬±À¬ı
‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¡Z±¬ı˛¶ö ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú ñ ¤ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡ Œfl¡Î¬◊ ˚ø√ ë˜Ò…˚≈·œ˚˛ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û±ôLø¬ı˛Ó¬
’±Ò≈øÚfl¡í-Ó¬fl¡˜± Œ√Ú, ‡≈¬ı ¸y¬ıÓ¬ Ó¬±ÀÓ¬› Ó“¬±¬ı˛ ’±¬ÛøM√√ ŒÚ˝◊√ ñ øÓ¬øÚ ŒÓ¬± ¸À‰¬Ó¬Ú ¶§Ó¬–¶£”¬Ó«¬Ó¬±˚˛
Ó¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı¬ı˛±ø˙Àfl¡ ›˝◊√ ¤fl¡±ôL ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¸Àe Œ˜˘¬ıgÚ ‚øȬÀ˚˛ÀÂ√Ú ñ Ó¬± øÓ¬øÚ ˚±-˝◊√ fl¡À¬ı˛ Ô±fl≈¡Ú,
¬Û±Í¬fl¡ë’±ø˜í-¬ı˛ õ∂ùü : ¸¬ı ø˜ø˘À˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ˝√√˘ ŒÓ¬±∑ ¤‡±ÀÚ˝◊√ fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ ά◊M√¬ı˛Ì ‚ÀȬ Œ·ÀÂ√
ñ õ∂±˚˛ õ∂øÓ¬øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı¸M√√±¬ı˛ ÿÒ√ı«·±ø˜Ó¬±Àfl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ñ õ∂fl‘¡Ó¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√˚˛ ¬ı±
¬Û¬ı˛±Ê√˚˛ ¬ıÀ˘ øfl¡Â≈√ ˝√√˚˛ Ú± ñ øfl¡À¸¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ Ê√˚˛ñ øfl¡À¸¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛ ñ Ê√˚˛ ¬ı± ¬Û¬ı˛±Ê√˚˛
qÒ≈ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ı¸M√√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ , Œ·ÃÓ¬˜ Œ¸‡±ÀÚ˝◊√ Ê√˚˛œ ñ õ∂±˚˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ øÓ¬øÚ ’±RÊ√˚˛œ
› ¤fl¡fl¡ ¤¬ı— Œ¸˝◊√ fl¡±¬ı˛ÀÌ [˝√√˚˛ÀÓ¬±] øfl¡Â≈√Ȭ± øÚ–¸e, ¤˝◊√ ø¬ı¬Û≈˘-ø¬ıô¶‘Ó¬ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±¬ı˝√√˜GÀ˘º
ë¬ı˛¸±Ó¬˘í Ó“¬±¬ı˛ 3˚˛ fl¡±¬ı…¢∂Lö ’±À¬ı˛± 1øȬ √˙fl¡ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ 1408 [2001]-¤ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ñ
˜Ò…¬ıÓ«¬œ 11˚12 ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± øÚÀ˚˛ ñ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ¤À¸ øÓ¬øÚ ’ÀÚfl¡È¬±˝◊√ ¬Û±åI◊±À˘Ú ñ ¬ı˘±
ά◊ø‰¬Ó¬ ¤˚±¬ı» Œ‰¬Ú± fl¡ø¬ıÀfl¡ ’±À¬ı˛± ¬ıάˇ ¬ÛȬˆ”¬À˜ Œ˚Ú Â√øάˇÀ˚˛ ¬ÛάˇÀÓ¬ Œ√‡± Œ·˘ ñ ¤fl¡ ˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡
¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛ÀÌ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ±‰¬±¬ı˛Ì± qè ˝√√À˚˛ Œ·˘ ñ Ù¬˘Ó¬ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬ 28øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ [40 ¬Û‘ᬱ,
11Ȭ±fl¡± ˜”˘…] ·√…fl¡ø¬ıÓ¬± ¤¬ı— ¬ıU˘±—À˙˝◊√ ·øÔfl¡-¬Û…±È¬±ÀÚ«¬ı˛º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ÛÀάˇ ¤fl¡ Œ√˙-
Ê√ÚÊ√±øÓ¬-fl¡±˘-ά◊M√ œÌ« Œ¬ı±øÒ¬ı˛ ¸g±Ú ¬Û±˝◊√ , ˚± øÚÀ˜«±˝√√ ˝√√À˚˛ÀÂ√, Ê√œ¬ıÀÚ õ∂øÓ¬øÚ˚˛Ó¬ ‚ÀȬ ‰¬˘±
’øÓ¬¸±˜±Ú… ‚Ȭڱ&ø˘Àfl¡ ˜˝√√N √±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√, ’±˝√√ı±Ú Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂ√ ¸≈¶ö › ¶§¶öÓ¬±Àfl¡, õ∂±‰¬œÚ ˜±eø˘fl¡œ
¶§-˜ø˝√√˜±˚˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸≈fl¡ fl¡±˜Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ¤¬ı— ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ¬ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛ ˜”˘ õ∂¬ı˝√√˜±ÚÓ¬±Àfl¡º
’±RøÊ√:±¸±¬ı˛ Ó¬±Î¬ˇÚ± Ó“¬±Àfl¡ ø√À˚˛ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ ø˘ø‡À˚˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√ ñ ë¬ı˛¸±Ó¬˘í ¤˝◊√
øÊ√:±¸± › Ó¬±¬ı˛ ά◊M√¬ı˛ Œ‡“±Ê√±¬ı˛ øÚ√˙«ÀÚ ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛º øÚ√˙«Ú Â√øάˇÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ :
30
ë ... Œ˚ Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±˚˛ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ Ê√ij ˝√√˚˛, ¢∂Lö¸fl¡˘ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√˚˛, ¤ øfl¡ Œ¸˝◊√ Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±∑
Œ˚ ¸ÀÓ¬…¬ı˛ ¸g±ÀÚ ˜±Ú≈¯∏ fl¡±Ó¬¬ı˛ › é¬˚˛õ∂±5, Ó¬±¬ı˛ õ∂¸iߘ≈‡ ¤˝◊√
’øÓ¬fl¡±˚˛ ¬ı˛±øS¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ øfl¡ Œˆ¬À¸ ά◊ͬÀ¬ı Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú ∑í [‚Ú±˚˛˜±Ú]
ë øÚÀÊ√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…√ÀG¬¬ı˛ ÚœÀ‰¬ “√±øάˇÀ˚˛ Œfl¡ fl¡À¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ¤˜Ú ø¬ı˜˘ ¬ı±Ó¬±¸∑í [‚Ú±˚˛˜±Ú]
ë... fl¡œˆ¬±À¬ı õ∂dÓ¬ fl¡¬ı˛À¬ı± øÚÀÊ√Àfl¡∑ ¤-Œfl¡±Ú ˆ¬±¯∏±¬ı˛ Œfl¡±À˘ ˆ”¬ø˜á¬ ˝√√˘±˜ ¸˝√√¸±∑í
fl¡±Àfl¡ Ê√±Ú±À¬ı± √øάˇ-¬ı“±Ò± ¤˝◊√ ¬Û“≈øÔ&ø˘ Ú±ø˜À˚˛ Œ¬ı˛À‡øÂ√ ˜±øȬÀÓ¬, ¤&ø˘ ¬Û±Í¬À˚±·… Ú˚˛∑í [¸g±Ú]
ì¬ÛÔ ŒÔÀfl¡ ¤fl¡øȬ ˝√√˘≈√ ¬Û±Ó¬± fl≈¡øάˇÀ˚˛ øÚÀ˚˛ Ó“¬±Àfl¡ øÊ√:±¸± fl¡ø¬ı˛,
ë¤øȬ øfl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡, Ú± ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ∑í
¬Û¬ı˛é¬ÀÌ˝◊√ ά◊M√¬ı˛ ˝√√˚˛ : ë:±ÀÚ¬ı˛, ¬Û¬ı˛±Ê√À˚˛¬ı˛ºíí [Á¡¬ı˛±¬Û±Ó¬±]
fl¡ø¬ı øÊ√:±¸±√œÌ« ¸M√√±Àfl¡ øÚÀ˚˛ Œ·ÀÂ√Ú ¬ÛÀÔ-õ∂±ôLÀ¬ı˛ñ øÚÓ¬±ôL ¸±Ò±¬ı˛Ì ‚Ȭڱ › Œ¸-
‚Ȭڱ˚˛ Ê√øάˇÀ˚˛-¬Ûάˇ±, ¸±˜±Ú… ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ fl¡±ÀÂ√, õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… ·Àάˇ-›Í¬± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±fl¡±„∏鬱 ¸˜”À˝√√¬ı˛
ˆ¬±¶®˚«¬ı˛+¬Û&ø˘¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ñ ø˘‡À˘Ú ’Ú¬ı√… fl¡ø¬ıÓ¬± : ë·äíº ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ øÓ¬øÚ ¬Ûø¬ı˛˙œø˘Ó¬
ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬ıÌ«Ú± fl¡¬ı˛À˘Ú fl¡œˆ¬±À¬ı ’¸≈¬ı˛À√¬ı˛ ά◊¬Û^À¬ı Œ√¬ıÓ¬±¬ı˛± ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ŒÚÀ˜ ¤À¸ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛
˝◊√26√±Í¬±fl¡èÀÚ¬ı˛ ˜‘∞√¨˚˛œ ¬ı± õ∂ô¶¬ı˛¬ı˛+¬Û ÒÀ¬ı˛ ¢∂±À˜¬ı˛ ˜øµÀ¬ı˛ ¶ö±ø¬ÛÓ¬± ˝√√À˚˛ ë¬ı˛±Ê√¬ı˛±ÀÊ√ù´¬ı˛œí-¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì
fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú , ’±¬ı˛ fl¡œˆ¬±À¬ı˝◊√ ¬ı± Œ¸˝◊√ ¢∂±˜ fl¡±˘±ôLÀ¬ı˛ fl¡±À√¬ı˛ ŒSê±ÀÒ¬ı˛ ’±&ÀÚ ‚¬ı˛-≈√˚˛±¬ı˛-fl¡±Â√±ø¬ı˛ ›
Ò±ÀÚ¬ı˛ Œ·±˘±í-¸˝√√ ;À˘¬Û≈Àάˇ Â√±˝◊√ ˝√√À˚˛ Œ·˘ ñ ë¬ıU¬Û”À¬ı« Œ√¬ıœ Œ˚˜Ú ¶§·«¬ı˛±Ê√… ø¬ÛÂ√ÀÚ ŒÙ¬À˘
¤À¸øÂ√À˘Ú, õ∂±˚˛ ŒÓ¬˜Úˆ¬±À¬ı˝◊√ ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛, ŒÚÃfl¡±˚˛, ·è¬ı˛ ·±øάˇÀÓ¬, ŒÂ√À˘ fl“¡±ÀÒ › ‚øȬ¬ı±øȬ
˜±Ô±˚˛ øÚÀ˚˛, ¬Û±À˚˛ Œ˝“√ÀȬ ˜±Ú≈¯∏ ¬Û±˘±ÀÓ¬ ˘±·˘º ... ¬ı˛±Ê√¬ı˛±ÀÊ√ù´¬ı˛œ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘Ú Ú± Œ¸˝◊√
¬Û≈Àάˇ ˚±›˚˛± ¢∂±˜, õ∂¬ı±À¸¬ı˛ ø¬ı¯∏J ˜‘øM√√fl¡±ºí Œ√¬ıœ ¬ı˛À˚˛ Œ·À˘Ú ¤˝◊√ ’±˙±˚˛ Œ˚ ¤fl¡ø√Ú ¢∂±À˜ ˜±Ú≈¯∏
’±¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ı, Œfl¡Ú Ú± Œ√¬ıœ ¤fl¡± ŒÓ¬± ’±¬ı˛ Œ√¬ıœ ÚÚ, ˜±Ú≈¯∏ Ú± Ô±fl¡À˘ ëÓ“¬±¬ı˛ ’±¬ı˛ Œ√¬ıœQí
Œfl¡±Ô±˚˛ ñ Ó¬±À√¬ı˛ ά◊¬Ûø¶öøÓ¬ÀÓ¬˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˜ø˝√√˜± Œõ∂±8˘ ñ ’±¬ı˛ ¤˝◊√ Ê√±˚˛·±È¬±˝◊√ , Ú±-¬ı˘± ¤˝◊√
fl¡Ô±È¬±˝◊√ fl¡ø¬ı ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ά◊¬Û˘øt¬ı˛ Ê√Ú… Œ¬ı˛À‡ ø√À˚˛ÀÂ√Úº
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ‰¬˘øÓ¬ Ò±¬ı˛± ŒÔÀfl¡ øÚÀÊ√Àfl¡ ¸ø¬ı˛À˚˛ Œ¬ı˛À‡ qè ŒÔÀfl¡˝◊√ Œ·ÃÓ¬˜ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√Ú
¶§fl¡œ˚˛Ó¬± ¬ıÊ√±˚˛ ¬ı˛±‡ÀÓ¬º ·√…fl¡ø¬ıÓ¬±-ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛ ë¬ı˛¸±Ó¬˘í-¤ ¤À¸ øÓ¬øÚ ‰”¬Î¬ˇ±ôL ¬Û¬ı˛œé¬±-øÚ¬ı˛œé¬± fl¡¬ı˛À˘Ú
¤¬ı— øfl¡Â≈√Ȭ± Á“≈¡øfl¡˝◊√ øÚÀ˚˛º ë’i߬۔̫± ... í ¤¬ı— ë’øÓ¬˙˚˛...í fl¡±¬ı…¢∂Lö ≈√øȬ ˚ø√› Ó“¬±¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¬ı±flƒ¡ˆ¬øeÀÓ¬
ø¬ıø˙©Ü, Ó¬¬ı≈› ¤˝◊√ ≈√øȬ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö ëÊ√Úøõ∂˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í-¬ı˛ ά◊¬Û±√±Ú› øÂ√˘ , øfl¡c ë¬ı˛¸±Ó¬˘í-¤ ¤À¸
¬Û±Í¬fl¡ ¤fl¡ qX¬ı±√œ ÒËn∏¬Û√œ fl¡ø¬ı-Àfl¡ Œ√‡˘, ø˚øÚ Â√ÀS Â√ÀS Ó“¬±¬ı˛ ¶ö±øÚfl¡ ∆‰¬Ó¬Ú…Àfl¡ Œ√˙Ê√ ˜G˘
Â√±ø¬ÛÀ˚˛ ø¬ıù´À¬ı±ÀÒ Î¬◊M√œÌ« fl¡¬ı˛À˘Úº ¤‡±ÀÚ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏± ¸¬ı˛±¸ø¬ı˛, ˆ¬øÌÓ¬±˜≈Mê√ › õ∂±˚˛ ¸¬ı«S˝◊√
õ∂ùüÊ√Ê«√¬ı˛-ά◊M√¬ı˛¸g±øÚº ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛, ˜˝√√±fl¡±À¬ı…¬ı˛, ø¬ıù´¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Ú±Ú± ¬Û±Ó¬±˚˛ w˜Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
Œ·ÃÓ¬˜ ¤¬ı— ¬ıÓ«¬˜±Ú Ê√±·øÓ¬fl¡Ó¬±Àfl¡ Œ¸‡±ÀÚ õ∂øÓ¬¶ö±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛ ¤fl¡õ∂fl¡±¬ı˛ ˜±Úø¸fl¡ ¸±˚≈Ê√… ‡“≈ÀÊ√
Œ¬ÛÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú ñ fl¡‡ÀÚ± Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú, fl¡‡ÀÚ± ¬Û±ÚøÚ ñ ˚‡Ú Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú, Ó¬‡Ú ˙±ôL ¶§À¬ı˛
Œfl¡Î¬◊ Œ˚Ú Ó“¬±Àfl¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√ : ë’±ø˜ ˆ¬±¬ı˛±Sê±ôL , ’±Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡Ô± qøÚ ,í ’±¬ı˛ ˚‡Ú ¬Û±ÚøÚ, Ó¬‡Ú
31
ë’±Ê√ ˙±ø˘fl¡¬Û±ø‡¬ı˛ ¸Àe ¬ı±fl¡…±˘±¬Û ˝√√˘ Ú±, ‚±Î¬ˇ ‚≈ø¬ı˛À˚˛ ø¬ÛÀͬ ŒÍ“¬±È¬ ‚¯∏˘ Ú± Œ¸, ‡±¬ı±¬ı˛ ˆ¬±· fl¡À¬ı˛
Œ‡˘±˜ Ú± ’±˜¬ı˛±, ¤-›¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ”√À¬ı˛, ··Ú¬ÛÀÔ Œ‰¬À˚˛ ¬ı˛˝◊√˘±˜ qÒ≈ºí ˙±ø˘fl¡¬Û±ø‡ › fl¡ø¬ı ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛
¬Û±˙±¬Û±ø˙ ŒÔÀfl¡› ë··Ú¬ÛÀÔí ’±RS±Ì ‡“≈ÀÊ√ ‰¬À˘ÀÂ√Ú, Œ˚ ˚±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl¡À¬ı˛ ñ ¤˝◊√
ά◊¬Û˘øt ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ Ê√œ¬ıÚ › Ó¬±¬ı˛ ά◊ÀV˙…-ø¬ı¯∏À˚˛ õ∂ùü±Ó«¬ fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±À˘º
fl¡Ó¬fl¡&ø˘ ’À˜±‚ ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ¸”ÀS ¤˝◊√ fl¡ø¬ı ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛À˚˛ Œ√Ú Œ˚ Ê√œ¬ıÚ ¤Ó¬
˜”˘…¬ı±Ú, ’Ô‰¬ Ó¬± ¤fl¡˝◊√ ¸Àe Í≈¬ÚÀfl¡±› ¬ıÀȬº ŒÓ¬˜Ú ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬± ˝√√À˘± ë’ÚÚ…±íñ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛
¸—¬ı±√-¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Ú±¬ı˛ ˆ¬øeÀÓ¬ qè ˝√√À˚˛ÀÂ√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ñ ˜ÀÚ ˝√√À26√ ¤fl¡ ˜¬ı˛˜œ ¸±—¬ı±ø√fl¡ ëõ∂øÓ¬À¬ı√Úí
ø˘‡ÀÂ√Ú ¤˝◊√ˆ¬±À¬ı : ëŒfl¡Î¬◊ ¬ı˘À˘Ú ¬ı˛±ô¶±˚˛ ¸˝√√¸± Â√øάˇÀ˚˛-¬Ûάˇ± ¬ı˝◊√‡±Ó¬± ά±À˚˛ø¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¬Û≈ø˘˙
¬ı±øάˇ¬ı˛ ŒÙ¬±Ú Ú•§¬ı˛ ¸—¢∂˝√ fl¡À¬ı˛, Œfl¡Î¬◊ ’Ú≈˜±Ú fl¡¬ı˛À˘Ú ¬ıg≈¬ı˛± ŒÓ¬± ¸Àe˝◊√ øÂ√˘, ‡¬ı¬ı˛È¬± Ó¬±¬ı˛±˝◊√ õ∂Ô˜
Œ¬Û“ÃÀÂ√ Œ√˚˛ ...í ñ ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ ’ÚÚ…±À√¬ı˛ ¬ı±øάˇ, õ∂øÓ¬À¬ı˙œ-ˆ¬±˝◊√-¬ıg≈-’±Rœ˚˛À√¬ı˛ øˆ¬Î¬ˇ Œ¸‡±ÀÚ, ‰¬˘ø2‰¬ÀS¬ı˛
‘√À˙…¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ıÌ«Ú± : ë¬ı±¬ı˛±µ±˚˛, ø¸“øάˇ¬ı˛ Œfl¡±ÀÌ ’¸—‡… ‰¬øȬÊ≈√ÀÓ¬± ¤À˘±À˜À˘± Â√øάˇÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√í
¤¬ı— ë’±˜¬ı˛± Œfl¡Î¬◊-Œfl¡Î¬◊ ˝◊√Ȭ Œ¬ÛÀÓ¬ ¬ÛÀÔ¬ı˛ Ò±À¬ı˛˝◊√ ¬ıÀ¸ ¬ÛÀάˇøÂ√ºí Œfl¡±Ô±› ¬ı˘± ˝√√˚˛øÚ ≈√‚«È¬Ú±˚˛
ë’ÚÚ…±í ˜±¬ı˛± Œ·ÀÂ√ ñ qÒ≈ ¤fl¡È≈¬ ˝◊√øeÓ¬-’±ˆ¬±¸ ¤¬ı˛fl¡˜ Œ˚, ë’ÚÚ…±À√¬ı˛ ¬ı±øάˇøȬ ¤Ó¬ø√Ú ’±Î¬ˇ±˘
fl¡íÀ¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√ Ù≈¬À˘ › ¬Û±Ó¬±˚˛ ˆ¬íÀ¬ı˛ ›Í¬± Œ˚ Œ¬ı±À·ÚÀˆ¬ø˘˚˛± ·±Â√øȬ, Œ¸ ¤˜Ú ¬ı…Ô« ˝√√À˘±
fl¡œˆ¬±À¬ı∑í fl¡ø¬ı ¬ı˘ÀÂ√Ú : ë’fl¡˘…±À̬ı˛ ˜‘≈√ ˝√√±›˚˛± ¬ıÀ˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√ ...í ñ Œ˙À¯∏ Ó“¬±¬ı˛ ˜˜«±øôLfl¡
ά◊¬Û˘øt : ëŒ˚ Œfl¡±ÀÚ± ·‘˝√ ŒÔÀfl¡ ù¨˙±Ú ‡≈¬ı ”√À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÔ Ú˚˛ºí ¤ˆ¬±À¬ı˝◊√ ’±ø¬ı©‘®Ó¬ ˝√√˚˛ ¤fl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛
Ú±·ø¬ı˛fl¡ ˜ÚÚ, ˚± øfl¡Ú± Úœ¬ı˛À¬ı ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛, ¸—À·±¬ÛÀÚ, øfl¡c ’fl¡±˘˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’øÓ¬øÚ˜«˜
‚Ȭڱ¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛› ά◊2‰¬øfl¡Ó¬ ˝√√˚˛ Ú± , ’±¬ÛÚ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ õ∂øÓ¬26√ø¬ı ˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı±øάˇøȬ¬ı˛ Œˆ¬À„√√-¬Ûάˇ± ¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛ÌÀfl¡
Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ fl¡ø¬ı ¤fl¡ ¸¬ı«Ê√ÚœÚ › Œ‰¬Ú± ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¬Û±Í¬fl¡˝√√+√√À˚˛ Œ¬Û“ÃÀÂ√ ø√ÀÓ¬ ‰¬±Úº
¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛˜GÀ˘ ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ√˙Ê√ ˆ¬±¬ı±Ú≈¯∏e õ∂±˚˛ ’¬ı˘≈5 ˝√√ÀÓ¬ ¬ıÀ¸øÂ√˘
øSÀ˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬, ø¬ıÀ˙¯∏Ó¬ ˆ¬±¯∏…øÚ˜«±ÀÌ ñ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛± ˚±À¬ı Ú± Ó“¬±¬ı˛± ñ Ê√œ¬ıÚ±Úµ-
ø¬ı¯≈û Œ√-¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈-¸≈ÒœfÚ±Ô - ’ø˜˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ-¸˜¬ı˛ Œ¸Ú õ∂˜≈‡ fl¡ø¬ı¬ı˛± ñ ¬Û±(±Ó¬… fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛
’Ú≈Àõ∂¬ı˛Ì± fl¡±ÀÊ√ ˘±ø·À˚˛øÂ√À˘Ú ñ ¤¬ı— ¤¬ı˛ Ù¬À˘ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’Ú…¬ı˛fl¡˜ ¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛Ì Â√øάˇÀ˚˛
ø√ÀÓ¬ ¸˜Ô« ˝√√À˘› ¤¬ı— Ó¬± fl¡ø¬ıÓ¬±¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ¤fl¡¬ı˛fl¡˜ Ê√±˚˛·± Œ¬ÛÀ˚˛ Œ·À˘› ¤Ó¬ÀV˙œ˚˛
fl¡ø¬ıÓ¬±-‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¸”ÀS ‡≈¬ı ¤fl¡È¬± ˜±Ú±Ú¸˝◊√ øÂ√˘ Ú±, ¤È¬± ¤‡Ú õ∂±˚˛ ¶Û©Ü ˝√√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√º 40-¤¬ı˛
fl¡ø¬ı¬ı˛±› ŒÓ¬˜Ú ¤fl¡È¬± ¬ı√˘ ‚øȬÀ˚˛øÂ√À˘Ú, ¬ıάˇ ’ÀÔ« ¬ı˘± ˚±À¬ı Ú± ñ ˚ø√› ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ¸≈ˆ¬±¯∏
˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛- ¬ı˛À˜ffl≈¡˜±¬ı˛ ’±‰¬±˚« Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ - ÚÀ¬ı˛˙ &˝√√ - ’èÌ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ - ø¸ÀXù´¬ı˛ Œ¸Ú õ∂˜≈‡
fl¡ø¬ı¬ı˛± ’ÀÚfl¡ ά◊À~‡À˚±·… fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘À‡ÀÂ√Úº 50-¤ ¤À¸ õ∂±˚˛ ¸¬ıȬ±˝◊√ ¤À˘±À˜À˘± ˝√√À˚˛ Œ·˘
ñ ¬ı˘ÀÓ¬ Œ·À˘ ‹øÓ¬˝√√…-’Ú≈¸±¬ı˛œ ŒÓ¬˜Úˆ¬±À¬ı Ú± ˝√√À˘› 30 › 40-¤¬ı˛ fl¡ø¬ıfl≈¡˘ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
Œ˚ ·Í¬Ú˜”˘fl¡ ¸≈¶ö ’±¬ı˝√√±›˚˛±¬ı˛ Ê√ij ø√À˚˛øÂ√À˘Ú, 50-¤¬ı˛ ¸fl¡À˘ Ú± ˝√√À˘› øfl¡Â≈√ ’¬Ûø¬ı˛Ì±˜√˙«œ
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’ÀôL…ø©Ü ˝√√ÀÓ¬ ¬ıÀ¸øÂ√˘º 60-¤¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ŒÓ¬˜Úøfl¡Â≈√ ’¬ı√±Ú Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇøÚ
¤˝◊√ Œé¬ÀS, ’ôLÓ¬ ‹øÓ¬˝√√…-’Ú≈¸±ø¬ı˛Ó¬±¬ı˛ Œé¬ÀSº 70-¤ ¤À¸ ’±˜¬ı˛± Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±ø26√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤fl¡
¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬ ˆ¬±¯∏±, ¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬ ’±Àµ±˘Ú ñ ÚÓ≈¬Ú Œ‰¬˝√√±¬ı˛±˚˛ ñ ˚± 80-¬ı˛ Œ√±¬ı˛À·±Î¬ˇ±˚˛ ¤À¸
32
Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈ õ∂˜≈‡ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ¸À‰¬Ó¬Ú ’±ôLø¬ı˛fl¡Ó¬±˚˛ ¶§Ó¬La ˜±S± Œ¬Û˘ ñ ë¬ı˛¸±Ó¬˘í Ó¬±¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜
øÚ√˙«Úº
¤fl¡-¤fl¡øȬ È≈¬fl¡À¬ı˛± Â√ø¬ı, ¤fl¡-¤fl¡øȬ ’Ê√±Ú± ˝◊√˙±¬ı˛±, ¤fl¡-¤fl¡øȬ ¸—À¬ı√Ú˙œ˘ ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ Œ√‡±
¬Û±˝◊√ ë¬ı˛¸±Ó¬˘í-¤¬ı˛ øfl¡Â≈√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ñ ë|±¬ıÌí ¤˜Ú ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±º ë’gfl¡±¬ı˛ Œfl“¡À¬Û Œfl“¡À¬Û ά◊ͬÀÂ√
ø¬ı≈√…ÀÓ¬¬ı˛ õ∂˝√±À¬ı˛, øÚÀ˜À¯∏¬ı˛ Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛ ÚÓ¬˜≈À‡¬ı˛ ¤fl¡¬Û±˙ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛, ’±¬ı±¬ı˛ ‚Ú Ó¬˜¸±íñ ¤˝◊√
ëøÓ¬øÚí fl¡ø¬ı¬ı˛ ’ôL¬ı˛±R±, Ú±øfl¡ ë÷ù´¬ı˛í, Ú±øfl¡ ’Ú… Œfl¡Î¬◊, ’Ú… øfl¡Â≈√, ’±˜¬ı˛± ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡ø¬ı˛,
ά◊¬Û˘øtÀÓ¬ Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ , Ó“¬±Àfl¡, øfl¡c ¸¬ı«√± Ú±·±˘ ¬Û±˝◊√ Ú± ñ ë’fl¡¶ú±», ’±¬ı˛› ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ’±À˘±¬ı˛
¬Û¬ı«Ó¬ ˜±Ô±¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ Œˆ¬À„√√ ¬ÛÀάˇ, ‘√ø©Ü˙øMê√ ˘≈5 ˝√√¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÓ¬øÚ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛Ú ’±˜±˚˛, Œ√ø‡, ÚœÀ‰¬,
¬ıU ÚœÀ‰¬, ›˝◊√ ¬ı˛¸±Ó¬˘í ñ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±R√˙«Ú ‚ÀȬ ˚±˚˛ Œ˚Ú õ∂fl‘¡øÓ¬-˘œ˘±√˙«ÀÚ¬ı˛ ¸Àe ¸Àe ñ
’±¬ı˛ ¤¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛˝◊√ ’øÓ¬ ¸±Ò±¬ı˛Ì øfl¡c Œ‰¬Ú± Â√ø¬ı, ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¬ı‘ø©Ü Ú±˜±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˚± ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√˚˛, ¤“Àfl¡
ŒÙ¬À˘Ú ’¸±˜±Ú… ∆Ú¬Û≈ÀÌ… : ë’±“‰¬À˘¬ı˛ ‡“≈ÀȬ ˜±Ô± ŒÏ¬Àfl¡ È≈¬fl≈¡˜±ø¸ Â≈√ÀȬ-Â≈√ÀȬ Â√±Ó¬ ŒÔÀfl¡ qfl¡ÀÚ±
fl¡±¬Ûάˇ Ó≈¬˘ÀÂ√, ¬ı˛±ÀÊ√ÚÀ√¬ı˛ ¬Û±˚˛¬ı˛±¬ı˛ Á“¡±fl¡ ¤fl¡¸±ÀÔ Ó¬œ¬ı˛À¬ıÀ· ŒÚÀ˜ ’±¸ÀÂ√ ’Ê√±Ú± ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛
ø√Àfl¡í ñ ¤˝◊√ Â√ø¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛˝◊√ ’Ú… Ú±˜, ˚± Ó“¬±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛¬ı˛ ¸—¬ı˛Mê√ ’±¬ÛÚ˜˚˛Ó¬±¬ı˛ ¸Àe ø˜À˘ø˜À˙
¤fl¡±fl¡±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ ñ ¬ı‘ø©Ü Ú±˜±¬ı˛ ¬Û”¬ı« ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±¬ı˛ ¸Àe ë’Ê√±Ú± ˙øMê√í-¬ı˛ ¤˜Ú ·”Ϭˇ Œ˜˘¬ıgÚ
ñ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¤˜Ú ¸˝√√Ê√ õ∂fl¡±˙, ¤¬ı˛ ’±À· ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ñ ¬Û±Í¬-’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ ¸œ˜±¬ıXÓ¬±
¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛› ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Œ¸¬ˆ¬±À¬ı ¬Û±˝◊√øÚº
˜˝√√±fl¡±ø¬ı…fl¡ õ∂¸e-’Ú≈¯∏e ˜Ò≈¸”√Ú-Œ˝√√˜‰¬f-¬ı˛¬ıœfÚ±Ô-¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±˜¬ı˛± ˝◊√øÓ¬¬Û”À¬ı«
Œ√À‡øÂ√ ¤¬ı— ’ÀÚfl¡Àé¬ÀS˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ¸•Û”Ì« ÚÓ≈¬Ú Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Œ¬ı±ÀÒ±√˚˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˜˝√√±fl¡±À¬ı…¬ı˛ ‚Ȭڱ-
‰¬ø¬ı˛S-Œfl¡øffl¡-Ê√±·øÓ¬fl¡-’øÓ¬Ê√±·øÓ¬fl¡ ¬Û≈Ú¬ı˛±¬ıÓ«¬ÀÚ ’±˜±À√¬ı˛ ¤fl¡õ∂fl¡±¬ı˛ ø˙鬱˘±ˆ¬ ‚ÀȬøÂ√˘ ñ
ά◊¬Ûø¬ı˛-ά◊Mê√ fl¡ø¬ıfl≈¡˘ Œ¸˝◊√ ø˙鬱Àfl¡ Ó“¬±À√¬ı˛ øÚÊ√¶§ ’Ú≈ˆ¬À¬ı ’±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡‡±øÚ ŒÒÃÓ¬-¬Ûø¬ı˛˜±øÊ«√Ó¬
fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘øÂ√À˘Úº ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ $¡ø‰¬» ≈√í¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ó¬± ø¬ıøé¬5ˆ¬±À¬ı ¤À˘› ŒÓ¬˜Ú
õ∂·±Ï¬ˇˆ¬±À¬ı ’±˜±À√¬ı˛ Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇøÚº Œ·ÃÓ¬À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ Œ˚Ú ’±˜¬ı˛± Œ¸˝◊√ ¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛ÀÌ
’±Rø¬ıÀÒÃÓ¬ ˝√√˘±˜º ëø˘› Ȭ˘àÀ˚˛¬ı˛ ’øôL˜ ø‰¬øÍ¬í › ëø¸“øάˇí-˙œ¯∏«fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±≈√øÈ ’±˜±À√¬ı˛ ŒÓ¬˜Ú˝◊√
’±¶§±√ Œ¬ÛÀÓ¬ ¸±˝√√±˚… fl¡¬ı˛˘º ë˜˝√√±ˆ¬±¬ı˛Ó¬í-¤¬ı˛ ≈√øȬ ’øôL˜˘À¢ü¬ı˛ ‚Ȭڱ ñ õ∂Ô˜øȬ ¬ı˘¬ı˛±À˜¬ı˛
˝◊√26√±˜‘Ó≈¬… ¤¬ı— ¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛øȬ ¬Û±=±˘œ-Ó¬Ô±-Œ^ìÛ√œ¸˝√√ ¬Û=¬Û±GÀ¬ı¬ı˛ ¶§·«±À¬ı˛±˝√̬۬ı« ñ ’¸±˜±Ú… ˆ¬±À¯∏…
fl¡ø¬ı ¤˝◊√ ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ó¬± ø¬ıÒ‘Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚÀ˜«±˝√√¬ ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ¤fl¡ ‰”¬Î¬ˇ±ôL ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ’±R-
ά◊M√¬ı˛Ì Œ√ø‡ ¤˝◊√ ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛,˚± ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ¬ı±Ò… fl¡À¬ı˛ ’±RqøX¬ı˛ Œfl¡±Úƒ
¸œ˜±À¬ı˛‡± Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ¸¬ı«√≈–‡fl¡©ÜÀ¬ı˛±·-˝√√¬ı˛Ìfl¡±¬ı˛œ ˜˝√√±˜¬ı˛À̬ı˛ ¸œ˜±Ú± Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ fl‘¡¯û¸¬Û«¬ı˛+¬Ûœ ά◊M√¬ı˛Ìfl¡±˜œ
’±R± ¸±·À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤ø·À˚˛ ˚±˚˛ ñ ’¬Û¬ı˛¬ÛÀé¬ ¶§26√Ó¬¬ı˛ ø¸“øάˇøȬ ÿÒı«±À¬ı˛±˝√√À̬ı˛ ¬ı±Ó«¬±¸˝√√ ’ôLÀ˘«±Àfl¡
‘√˙…˜±Ú ˝√√À˚˛ ›Àͬº
ë¬ı˛¸±Ó¬˘í-¤¬ı˛ Œ˙¯∏ fl¡ø¬ıÓ¬± ëÚ√œ¬ı˛ ¬ıé¬À√˙í ˜Ú¶® ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ı ¤fl¡ ’øÓ¬ ∆Ú¸ø·«fl¡
¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬º fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı±¸Ú± ¬ı˛+¬Û±ôLø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± ø¬ıô¶‘Ó¬ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√ 댈¬±¬ı˛í ˝√√›˚˛± ŒÔÀfl¡
qè fl¡À¬ı˛ ë¬ıËp¡±ôLí ¬Û˚«ôL ñ ˜±Á¡‡±ÀÚ ’±ÀÂ√ ëÊ√À˘¬ı˛ Œ‰¬À˚˛› flv¡±ôLí ¤fl¡ ëŒ√˝√í ñ ˚±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ Œ¬ıø˙
33
ëflv¡±ôLí ’±¬ı±¬ı˛ ›˝◊√ ëÊ√˘í ñ Œfl¡ÚÚ± Œ¸ ’±¸À˘ 븽√√¶⁄fl¡Ì±˚˛ ‰”¬Ì«í 블˚«±À˘±fl¡í ñ ’±¬ı±¬ı˛ ¬ı˘± ˝√√˘ :
ëÊ√˘ øÚÀÊ√Àfl¡ ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛í ñ ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ 댬ıU˘±¬ı˛ ‚≈˜ Ù≈¬ø¬ı˛À˚˛ ˚±›˚˛±í ñ ’±¬ı˛ ëÓ¬±¬ı˛ Œfl¡±À˘ ‚≈À˜¬ı˛
qÀ˚˛ Ô±fl¡±í ñ ëÓ¬±¬ı˛ ≈√˚˛±À¬ı˛ ’±À˘± ¤À¸ ¬Ûάˇ±í ñ ¬Û¬ı˛¬Û¬ı˛ ‚Ȭڱ&À˘± ‚ÀȬ ˚±˚˛ ñ ’±˜±À√¬ı˛
’Ó¬œÀÓ¬¬ı˛ ’±À˘± ¤À¸ ¬ÛÀάˇ ¤˝◊√ ¸˜À˚˛ “√±øάˇÀ˚˛ ñ ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÒ…º ¤fl¡ ’±¬ı˝√√˜±Úfl¡±À˘¬ı˛
ë≈√–ø‡Úœ Œ˜À˚˛í, 낱ÀȬ¬ı˛ ø¸“øάˇ&ø˘í, ’±¬ı˛ 댬Û˚˛±¬ı˛±Ó¬˘±í ñ Œ˚‡±ÀÚ Œ˜À˚˛øȬ ë’±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú
’±¸À¬ı Ú±í ñ ëÚ√œ¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇˆ¬±„√√±í ñ ’±¬ı˛ ëfl≈¡˚˛±˙±-·ø26√Ó¬ ¤˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœíº ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ fl¡±Â√-
Œ‚“¯∏± ¤˝◊√ Â√ø¬ı ’ÀÚfl¡ø√Ú ’±À·˝◊√ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ø·À˚˛øÂ√˘º fl¡ø¬ı ’±(˚« ά◊¬Û±À˚˛ Ó¬± ’±¬ı±¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛
øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ ø√À˘Ú Œ˚Ú ñ ¤È¬± ¤fl¡¬ı˛fl¡˜ ë¬Û≈ÚèO±Úí-¬Û¬ı« ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œé¬ÀS, ¬ı√√˘ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛
ë¬ı˛¸±Ó¬˘í Ó¬Ô± ëÚ√œ¬ı˛ ¬ıé¬À√˙í-¤¬ı˛ Œ˙¯∏ ¬Û„√√ƒøMê√øȬ ¤¬ı˛fl¡˜ :
븕ú≈À‡ Œ√‡± ˚±˚˛ ¸˜≈À^¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú√œ, ’±fl¡±À˙¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸˜≈^, ¬ıËp¡±ÀG¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±fl¡±˙ºí
¬Û‘øÔ¬ıœ Œ˚ ˜GÀ˘ ¸¬ı«√±˝◊√ ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√ ñ Ó¬±¬ı˛˝◊√ ˆ”¬ø‰¬S ¤“Àfl¡ÀÂ√Ú fl¡ø¬ı ¤˝◊√ ¬Û„ƒ√øMê√ÀÓ¬ ñ
’Ô‰¬ ’±(˚« ¸¬ı ά◊¬Û˜±¬ı˛ õ∂À˚˛±À· ñ ’Ú≈¯∏e&ø˘ øÚÀÊ√À√¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ¬ı±Ó«¬± › ˆ¬±¬ıø¬ıøÚ˜˚˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√
ñ ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ Ù¬À˘ õ∂ÀÓ¬…fl¡ ’Ú≈¯∏e˝◊√ ’±¬ÛÚ ¸M√√±˚˛ ¬ıU&øÌÓ¬ ¸±¬ı˛¬ıM√√± ’±À¬ı˛±¬Û fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√º
1414 [2007] ¸±À˘ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ 4Ô« Ó¬Ô± ’±¬Û±Ó¬Ó¬ Œ˙¯∏ fl¡±¬ı…¢∂Lö
ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œí-› 1Ù¬˜«±¬ı˛ ‰¬øȬ ¬ı˝◊√ , ˚±ÀÓ¬ 24øȬ ŒÂ√±È¬ ŒÂ√±È¬ fl¡ø¬ıÓ¬± ¢∂øLöÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ñ ¤&ø˘¬ı˛
¬ı˛‰¬Ú±fl¡±˘ 1410-1414 [2003-2007],’Ô«±» Œ˜±È¬±˜≈øȬ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û“±À‰¬Àfl¡¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬± ŒÔÀfl¡
øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬º ¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö› Œ·ÃÓ¬À˜¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏± Œ˚ ¬ıάˇ ¤fl¡È¬± ¬ı√À˘ Œ·ÀÂ√, Ó¬±¬ı˛ øÚ√˙«Ú ¬Û±˝◊√ Ú±
ñ ¤˜Úøfl¡ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ Œé¬S › ¬ÛȬ¬ı√˘ ‚ÀȬ Œ·ÀÂ√, Ó¬±› Ú˚˛ ñ qÒ≈ Œ˚È≈¬fl≈¡ ˘é¬Ìœ˚˛,
¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö õ∂˚≈Mê√ ˙s&ø˘ øÓ¬øÚ ¸—¶®±¬ı˛˜≈Mê√ ˜ÀÚ˝◊√ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øfl¡Â≈√ ˙Às¬ı˛ Ú˜≈Ú±
¤¬ı˛fl¡˜ : ’Ò¬ı˛, S굸œ, øÚ√±‚, ’±“ø‡,¸˜±¬ÛÚ, ˜˝√√±¬ı˛±øÓ¬, ’˚Ó¬ÀÚ, ’±ø˙¸, ¬ı±ø¬ı˛Ò±¬ı˛± ˝◊√Ó¬…±ø√º
”√¬ı˛-¬ı±-øÚfl¡È¬ ¸±•xøÓ¬fl¡ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤Ê√±Ó¬œ˚˛ ˙s õ∂À˚˛±À·¬ı˛ ‰¬˘ õ∂±˚˛ ά◊Àͬ˝◊√ Œ·ÀÂ√ ¬ı˘± ˚±˚˛ ,
Ó¬¬ı≈ Œ·ÃÓ¬˜ ¤˜Ú ¸¬ı ˙s Œfl¡Ú ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛∑ ¤˝◊√ Ò±¬ı˛±øȬ ’¬ı˙… Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜
øÓ¬ÚøȬ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö› fl¡˜À¬ıø˙ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√Ú ¤¬ı— ¤È¬±˝◊√ ¤‡Ú ¬ı˘± ˚±˚˛ Œ˚ ¤¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛
ά◊øÚ ø¬ıÀ˙¯∏ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±Ú Ú± ñ ˝√√˚˛ÀÓ¬± fl¡ø¬ı ¤ˆ¬±À¬ı˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘‡ÀÓ¬ ’øÒfl¡ ¶§øô¶À¬ı±Ò fl¡À¬ı˛Úº
ëfl¡ø¬ıÓ¬± ¸˜¢∂í-¤¬ı˛ ¸˜˚˛¬Û¬ı« 26 ¬ıÂ√¬ı˛ [1388-1414 , 1981-2007 ] Ò¬ı˛± ’±ÀÂ√ ¤fl¡ÀS ñ
Ù¬˘Ó¬ ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏± õ∂±˚˛ ¤fl¡øȬ Ò“±‰¬Àfl¡˝◊√ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛ÀÂ√ ñ Œ˚ Ò“±À‰¬¬ı˛ õ∂¬ıÌÓ¬± Sê˜˙
¬ı…±5Ó¬¬ı˛ ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÓ¬ ά◊ͬÀÓ¬ ¤fl¡øȬ “√±‰¬Àfl¡ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬˘± ñ ¤˝◊√ fl¡ø¬ı ¤˝◊√Àé¬ÀS ’¬ı˙…˝◊√
’±ø¬ı©®±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˱p¡˜≈˝”√ÀÓ«¬ “√±øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√Ú , Ó¬À¬ı ë¬ı˛¸±Ó¬˘í-¤¬ı˛ ·Í¬Ú ·√…˜≈‡œ ¤¬ı— ˆ¬±¬ıõ∂fl¡±À˙ Ó¬±
’ÀÚfl¡È¬±˝◊√ ¬ı…øÓ¬Sꘜ , øfl¡c ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œí-ŒÓ¬ øÓ¬øÚ ’±À¬ı˛± ¸g±øÚ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ıÀÓ«¬ Œ˚Ú ’±À¬ı˛±
Œ¬ıø˙ ’±R¶ö ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ˘ÚØ
fl¡ø¬ıÊ√œ¬ıÚøȬ ’øÓ¬Sê˜ fl¡À¬ı˛ ‰¬˘±¬ı˛ ¬ÛÀÔ ’Ú≈ˆ¬À¬ı¬ı˛ ¸øSê˚˛ õ∂À¬ı˛±‰¬Ú± fl¡ø¬ıÀfl¡ fl¡‡ÀÚ± fl¡‡ÀÚ±
’±¸˝√√±˚˛ fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±À˘ ñ øÓ¬øÚ Ó¬‡Ú ά◊X±¬ı˛ Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±Úº øÓ¬øÚ ˜ÀÚ fl¡À¬ı˛Ú ’±¸À˘ øÓ¬øÚ
ë’Ú±Ôí ñ Œ˚ fl¡±¬ı˛ÀÌ Ó“¬±Àfl¡ ë’Ú±Ôí fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ø˘À‡ ŒÙ¬˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
34
븱˜±Ú… ¤fl¡È¬± Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜Ò…ˆ¬±· ŒÔÀfl¡
ÿÀÀÒ«ı, ’ôL¬ı˛œÀ鬬ı˛ Œ˚È≈¬fl≈¡ ’—˙ Œ√‡± ˚±˚˛
Ó¬± ¸±˜±Ú…˝◊√ , ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ¬ı˘±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú˚˛º
¤˝◊√ õ∂À√˙ ŒÔÀfl¡ ¬Û¬ı˛À˘±fl¡ Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±
··Ú¬ÛÀÔ¬ı˛ fl¡±√±Ê√˘, ·è¬ı˛ ·±øάˇ¬ı˛
‰¬±fl¡±¬ı˛ √±·, ˜±˝◊√˘Àà±Ú ñ ¤¸¬ı øfl¡Â≈√˝◊√
Ò¬ı˛± Œ√˚˛ Ú± Œ‰¬±À‡º Ó¬¬ı≈, õ∂Ó¬…˝√√, ø¸“øάˇ Œ¬ıÀ˚˛
ά◊Àͬ ’±ø¸, ˆ¬±ø¬ı, ¸≈√œ‚«, ˙±ôL ¤fl¡ ’À¬Û鬱
’±˜±˚˛ ø‚À¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ , ¸Ó¬… ŒÓ¬±˜±¬ı˛ õ∂fl¡±G¬ ˙”Ú…Ó¬±, S굸œºí
Œ·±È¬± fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ˝◊√ ά◊X‘Ó¬ fl¡¬ı˛˘±˜º ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ ’¬ı¶ö±Ú › Ó¬±¬ı˛ ’øfl¡ø=»fl¡¬ı˛ ø¶öøÓ¬ ¤¬ı—
fl¡ø¬ı¬ı˛› Ó¬±˝◊√ ñ Ù¬˘Ó¬ ’¬ı¶ö±ÀÚ¬ı˛ ·ø¬ı˛˜± ŒÔÀfl¡ ’±˝√√+Ó¬ ’±R˙øMê√¬ı˛ ¬ıÀ˘ ά◊7¡¡¡œø¬ıÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ˚
’ôL¬ı˛œé¬ Ó¬Ô± ··Ú¬ÛÀÔ Ó“¬±¬ı˛ ά◊O±ÀÚ¬ı˛ ’±fl¡±„∏鬱 ñ Œ¸˝◊√ ’:±Ó¬À˘±Àfl¡¬ı˛ ø¬ı¯∏À˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ’¶Û©Ü
Ò±¬ı˛Ì± ’øÓ¬ ¸˝√√ÀÊ√˝◊√ ¬ı…Mê√ ˝√√˚˛ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¤˝◊√ ¸˝√√Ê√ fl¡Ô±øȬ fl¡±À¬ı…¬ı˛ ¸ÀÓ¬…¬ı˛ ¸Àe ¸±˚≈Ê√…
‚øȬÀ˚˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬ı…Mê√ fl¡¬ı˛± øfl¡c fl¡øÍ¬Ú fl¡±Ê√ ñ ¤˝◊√ fl¡øÍ¬Ú fl¡±Ê√øȬ Œ·ÃÓ¬˜ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
’Ú±˚˛±À¸˝◊√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú , ˚ø√› ëS굸œí ˙søȬ ¤Àé¬ÀS ˆ¬±À¯∏…¬ı˛ ά◊2‰¬Ó¬±Àfl¡ ¸±˜±Ú… ˆ¬e≈¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√
¬ıÀ˘˝◊√ ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’±˜±¬ı˛ ñ ø¬ıÀ˙¯∏Ó¬ ë¸Ó¬…í ˚‡Ú Œ˙¯∏¬Û˚«ôL ¤fl¡ ëõ∂fl¡±G¬ ˙”Ú…Ó¬±íñ Ó¬±¬ı˛ ¸Àe
ø˜ø˘À˚˛ ¬ÛάˇÀ˘ ¤˜ÚȬ± ˜ÀÚ ˝√√›˚˛± ’¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ Ú˚˛º øÓ¬øÚ ë’Ú±Ôí ¤¬ı— ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œí ñ
¸≈Ó¬¬ı˛±— ’ø¬ı¬ı˛˘ ¬ıÓ«¬˜±Ú Ê√œ¬ıÀÚ ’øÒøá¬Ó¬ ŒÔÀfl¡ fl¡ø¬ı-¬ı˛ ’±ÀR±O±ÀÚ¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ¬ı±¸Ú± ¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö
ñ qÒ≈ ¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö Ú˚˛, ëfl¡ø¬ıÓ¬± ¸˜¢∂í-¤¬ı˛ Ú±Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ Ò¬ı˛± ¬ÛÀάˇÀÂ√º ¬ıdÓ¬, ’øfl¡ø=»fl¡¬ı˛
Ê√œ¬ıÚ˚±¬ÛÀÚ¬ı˛ ¢≠±øÚ Ó“¬±Àfl¡ ˚Ó¬‡±øÚ ¸Ç≈ø‰¬Ó¬, √œÚ › ø¬ıÚ˚˛±¬ıÚÓ¬ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±À‡, ÿÒ«ı·±ø˜Ó¬±˚˛
ά◊M√¬ı˛À̬ı˛ ¬ı±¸Ú± Ó¬Ó¬˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ Ó¬œ¬ıËÓ¬¬ı˛ ˝√√À˚˛ ›Àͬº ¤ˆ¬±À¬ı˝◊√ ’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÀ˚˛ ˚±˝◊√ qXÓ¬±fl¡±˜œ ¤fl¡
fl¡ø¬ıÀfl¡, ¤˝◊√ ¸˜À˚˛ “√±øάˇÀ˚˛, Œ˚-qXÓ¬± ’±fl¡±„∏鬱 fl¡‡ÀÚ± fl¡‡ÀÚ± Ó“¬±Àfl¡ ’±À¬ı·fl¡±Ó¬¬ı˛› fl¡À¬ı˛
ŒÓ¬±À˘, ’ôLÓ¬ ˙s-¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛º
Œ·ÃÓ¬˜ ’±À¬ı·fl¡±Ó¬¬ı˛Ó¬±Àfl¡ Œfl¡±Ô±› Œfl¡±Ô±› ˘±·±˜ ¬Û¬ı˛±ÚøÚ, ¤˜Ú fl¡À˚˛fl¡øȬ øÚ√˙«Ú,
’±˜±¬ı˛ Œ˚˜Ú ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ , ı…Mê√ fl¡ø¬ı˛ : ë¬Û‘ᬱí fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛: ŒÂ“√άˇ± ¢∂ÀLö¬ı˛˚ŒÂ“√άˇ± ¬Û‘ᬱ¬ı˛ ŒÂ“√άˇ± ¬Û—øMê√¬ı˛
ŒÂ“√άˇ± ˙∫ÒıøÚí , ëøÚ√±‚í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛: ë’À‰¬Ú± ¬ı‘À鬬ı˛ ’À‰¬Ú± Â√±˚˛±, ’À‰¬Ú± øÚ√±À‚¬ı˛˚’À‰¬Ú± ¤˝◊√
’Ê≈«√Ú¬Û≈¬ı˛í , ëfl¡±¬ı˛±·±¬ı˛í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ : ë¬ı±Ê√±›, ¬Û±À˚˛¬ı˛ Œ¬ıøάˇ ≈√퇱øÚ ¬ı±Ê√±›˚... ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡¬ı˛Ó¬˘, ¬ı±Ê√±›,
fl¡±À˘± ’±À˘±,˚¬ı±Ê√±›, ¬ıøÒ¬ı˛Ó¬± Œˆ¬√ fl¡íÀ¬ı˛ Œ˚ ’±À¸˚Œ¸ Œ˚ ’Ú≈¬Û˜ ·œÓ¬, Ó¬±Àfl¡˝◊√ ¬ı±Ê√±›,˚¬ı±Ê√±›
è^˜”øÓ«¬, ¬ı±Ê√±› ¸˜±¬ÛÚºí
ά◊X‘øÓ¬&ø˘ÀÓ¬ ëŒÂ“√άˇ±í, ë’À‰¬Ú±í › ë¬ı±Ê√±›í ˙Às¬ı˛ Œ¬ÛÃÚ–¬Û≈øÚfl¡ õ∂À˚˛±À· fl¡±¬ı…±R± fl¡Ó¬‡±øÚ
’é≈¬J ŒÔÀfl¡ÀÂ√ , Œ¸‡±ÀÚ ’±˜±¬ı˛ õ∂ùü ŒÔÀfl¡˝◊√ Œ·˘º
’ÀÚfl¡ ˆ¬±À˘± fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ ëÚ˚˛Ú¬ÛÔ·±˜œíÀfl¡ ¸˜‘X fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ñ Ó¬±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡øȬ : ëSÀ˚˛±√˙œí,
ë∆¸fl¡Ó¬í, ë’±fl¡±˙¬ÛÀÔí, ë˚˜¬Û≈¬ı˛œí, ë¬ı˝◊√À˜˘±˚˛í, ëõ∂Ô˜ ˙øÚ¬ı±¬ı˛í, ë¬ı˛±ô¶±¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡øȬí, ë¸≈√˙«Úí,
35
ë¬ı˛ÔÓ¬˘±í, ë’±Úµ·±Úí, ëÊ√ijø√¬ı¸ 14 ˜±‰«¬ 2007í, 눔¬ø˜¶Û˙«˜≈^±í, 똜¬ı˛± √±¸œí, ëø¬ı¸ø˜~±íº
fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ õ∂Ò±Ú ∆¬ıø˙©Ü… : ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛ ∆¬ıø‰¬S… Ô±fl¡À˘› ¸±Ò±¬ı˛Ì ¤fl¡øȬ ¸”ÀS ά◊øÚ
ø¬ıøˆ¬iß fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œ˜˘¬ıgÚ ‚Ȭ±Ú, ˚±¬ı˛ ˜”˘ ¸Ó¬… “√±øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ ø¬ıڜӬ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ÀÚ¬ı˛ ˆ¬øe˜±˚˛,
’Ô‰¬ ¶§øô¶¬ı˛ ¤È¬±˝◊√ Œ˚, ¤fl¡˝◊√ ¸Àe Ó“¬±¬ı˛ √±Ï«¬… ˘é¬Ìœ˚˛, õ∂±˚˛ ¸¬ı«S˝◊√º Œfl¡±Ô±› ¬ı˘ÀÂ√Ú ë¸±˜±Ú… ¤˝◊√
fl¡ø¬ıÊ√ijí ŒÓ¬± Œfl¡±Ô±› ¬ıÀ˘ ά◊ͬÀÂ√Ú ë˜‘Ó≈¬…√±Ó¬± Ê√ij√±Ó¬± Ê√±øÚ, ø‰¬øÚ Ú± Ê√œ¬ıÚí , Œfl¡±Ô±› ¬ı˘ÀÂ√Ú
ëøÙ¬À¬ı˛ ¤À¸øÂ√ ’øÓ¬é≈¬^ ˝√√À˚˛í ŒÓ¬± Œfl¡±Ô±› ¬ı˘ÀÂ√Ú, ë... ≈√˝◊√ ‰¬é≈¬ ˆ¬íÀ¬ı˛ Œ√À‡øÂ√ ’”√À¬ı˛˚›˝◊√
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‰¬Sê ‚≈¬ı˛ÀÂ√, Ú˚˛Ú±øˆ¬¬ı˛±˜íº
’±¸À˘ ¤˝◊√ fl¡ø¬ı ^©Ü± ñ 븑ø©ÜíÀfl¡ Œ√À‡Ú Ú±Ú±ˆ¬±À¬ı Ú±Ú± ’¬ı¶ö±ÀÚ øÚÀÊ√Àfl¡ ¶ö±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛
ñ ë’¢∂øLöÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±í Œ˙À¯∏¬ı˛ ø√Àfl¡ 7øȬ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú fl¡ø¬ı ñ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘› ¸y¬ıÓ¬ ¤fl¡˝◊√
fl¡±˘¬Û¬ı«Àfl¡ Ò±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ’±ÀÂ√ ñ ¤À√¬ı˛ ˜ÀÒ… 3˚˛ › 5˜ fl¡ø¬ıÓ¬±-≈√øȬ ¬ı±À√ ¬ı±øfl¡ 5øȬ˝◊ ’±˜±¬ı˛
ˆ¬±À˘± Œ˘À·ÀÂ√º
ëfl¡ø¬ıÓ¬± ¸˜¢∂í ¬ÛÀάˇ ›Í¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¤fl¡øȬ Œ˚ ¸±Ò±¬ı˛Ì ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ ’±26√iß fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ’±˜±˚˛, Ó¬± ¤˝◊√
’Ê√¶⁄ fl¡ø¬ıÓ¬±¢∂ÀLö¬ı˛ øˆ¬Àάˇ ¤fl¡øȬ ¶§Ó¬La fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±˚˛ Œ˚Ú ’±ø˜ ŒÒÃÓ¬ ˝√√À˚˛ ά◊ͬ˘±˜ñ Œ˚-fl¡ø¬ıÓ¬±¸˜”˝√
¬ÛÀάˇ ›Í¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ¬Û±Í¬fl¡¸M√√± ¶§¶ö › ¸≈¶ö ˝√√À˚˛ ›Àͬñ Œ˚-¸œ˜±¬ıXÓ¬±˚˛ ’±˜¬ı˛± ¢∂ô¶ ˝√√À˚˛
’±øÂ√, Œ˚ ’·±Ò ’±fl¡±„∏鬱˚˛ ’±˜¬ı˛± Ÿ¬X ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ñ√ ¤˝◊√ ≈√íÀ˚˛¬ı˛ Ȭ±Ú±À¬Û±ÀάˇÚ Œ˚Ú
’±˜±Àfl¡ Ÿ¬Ê≈√ fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬±À˘ñ ’±˜±¬ı˛ Ú≈À˚˛-¬Ûάˇ± ¸±˜±Ú… ’øô¶Q Œfl¡±Ô±› øfl¡Â≈√Ȭ± Œ˚Ú ¸±˜±Ú…Ó¬¬ı˛
’Ô«¬ı˝√√ ˝√√À˚˛ ›Àͬñ Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ˜±ÀÚ ¬ı≈øÁ¡ ‡“≈ÀÊ√ ¬Û±˝◊√º
fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ¬ı¸≈¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¤˝◊√ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ øͬfl¡ Œfl¡±Ú Ó¬À˘ ’¬ı¶ö±Ú fl¡¬ı˛ÀÂ√, Ó¬±
’±˜±¬ı˛ øÚÌ«À˚˛¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ Ú˚˛ñ Ó¬± ά◊Ó¬À˘, Ú± ’¬ıÓ¬À˘, Ó¬±›, øͬfl¡ :±Ó¬ Ú˚˛ ’±˜±¬ı˛º ¤˝◊√ ˜≈˝”√ÀÓ«¬
Œ¬ı˙ øfl¡Â≈√ ¸≈fl¡ø¬ı ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬± ˆ≈¬¬ıÀÚ¬ı˛ Ú±Ú±Ú õ∂Ó¬…—À˙ ñ ¸fl¡À˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤˝◊√ fl¡ø¬ı
øͬfl¡ Œfl¡±Ô±˚˛ “√±øάˇÀ˚˛, Ó¬± ’±·±˜œfl¡±À˘¬ı˛ ’±À˘±‰¬Àfl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ø‰¬ø˝êÓ¬ fl¡¬ı˛À¬ıÚ , ’±˜±¬ı˛ qÒ≈ ¬ı…øMê√fl¡
˘±ˆ¬ Œ˘±fl¡¸±ÀÚ¬ı˛ ø˝√√À¸¬ı fl¡¯∏ÀÓ¬ ˜Ú ‰¬±˚˛ Œ˚ ¤fl¡øȬ fl¡±¬ı…¢∂Lö ¬ı± Œ˚ Œfl¡±ÀÚ± ¢∂Lö Œfl¡Ú ¬Ûάˇ¬ı ’±ø˜Ø
¬Û±Í¬±ÀôL ˚ø√ Ú± ’±˜±¬ı˛ ˜±Úø¸fl¡ ¬Û≈ø©Ü ‚Ȭ˘ øfl¡Â≈√, Ó¬À¬ı Œ¸ ¢∂Lö¬Û±Àͬ ¬ı‘Ô± fl¡±˘é¬˚˛ Œfl¡Úñ ø¬ıÀ˙¯∏Ó¬
¤˝◊√ ’øÚ(˚˛ ˆ¬¬ı˛± ë¬ÛΩ¬ÛÀS Ê√˘ø¬ıµ≈í- Ê√œ¬ıÀÚ∑
¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂Lö¸˜¢∂ ¬Û±Àͬ ’±˜±¬ı˛ ¤Ó¬»-Ò˜«œ ˘±ˆ¬ ‚ÀȬÀÂ√ ¬ıÀ˘˝◊√ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛, ¤Ê√Ú… ’ôLÓ¬ fl¡ø¬ı
Œ·ÃÓ¬À˜¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±ø˜ fl‘¡Ó¬:º Ó“¬±¬ı˛ 븘¢∂í-¤¬ı˛ õ∂Ô˜±Ò«øȬ ’±¸À˘ ¬Ûάˇ± ˝√√˘ ’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ø¬ıÀ¬ı‰¬Ú±˚˛
ëø¡ZÓ¬œ˚˛±Ò«øȬ¬ı˛ ’À¬Û鬱˚˛ ¬ı˛˝◊√˘±˜ñ Œfl¡Ú Ú± ¤˝◊√ ø¬ıù´±¸ ’±˜±¬ı˛ ‘√Ϭˇ Œ˚ ’±·±˜œø√ÀÚ Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬
ø√À˚˛ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬± ’±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡ ά◊À~‡À˚±·… fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸y±À¬ı˛ ¸˜‘XÓ¬¬ı˛ ˝√√À¬ıñ ¤¬ı— ¸•Û”Ì«
’±À¬ı˛fl¡ ’øˆ¬Ú¬ı fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±¬ı˛ Ê√ij Œ√À¬ıÚ øÓ¬øÚº
 37

øÚô¶t ø‰¬»fl¡±¬ı˛&ø˘ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Œ¸ ˘±˝◊√Ú ŒÔÀfl¡

’±ø˜ Œ¸˝◊√ ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛
ŒÒÀ˚˛ ˚±À¬ı
’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ &5‚±Ó¬Àfl¡¬ı˛ Ò±Ó¬¬ı ’À¶a¬ı˛ Ù¬˘±-Â≈√“À˚˛-Ô±fl¡±
Œ˜±˜¬ı±øÓ¬øȬ¬ı˛ ·ø˘Ó¬ › Œ¬Û±Î¬ˇ± ˜±—À¸º
1. ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛
¬ıάˇ ˝√√À˘ ’±ø˜ ˝√√¬ı ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛º
¬ıάˇ ˝√√À˘ ’±ø˜ ˝√√¬ı ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛º
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú Œ¬ı˛±À√¬ı˛› ˘±ø·À˚˛ Ó¬±fl¡
› ¸g…±¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ Œ˙±ÀÚ± fl¡œÓ«¬Úœ˚˛±, ˝√√±ø¸ø√ ’±¸À¬ı øfl¡ÚÀÓ¬ ’±˜±¬ı˛ ø¸ø¬ı˛Ê√º
Œ˙±ÀÚ± ”√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı¬ı˛±fl¡Ú√œ ¬Û±À¬ı˛¬ı˛ ˜±øÁ¡¬ı˛±, ø¬ıÚ≈øÚ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô± Á¡À¬ı˛ ¬¬ÛÀάˇ ’±¬ı˛
¸Î¬ˇÀfl¡¬ı˛ E±˝◊√ˆ¬±¬ı˛, ¶®±ÀÈ«¬¬ı˛ ÚœÀ‰¬¬ı˛ Œ¸ Œ¬ı˛±˜˝√√œÚ Ó¬œ¬ıË Î¬◊è
’±ø˜ fl¡‡ÀÚ± ŒÂ“√±¬ı Ú± ø¶Ü˚˛±ø¬ı˛—º ‡≈øÚÀ√¬ı˛› ‰¬…±À˘? Ê√±Ú±˚˛º
Œ˚ø√Ú ˝√√±ø¸ø√ øfl¡ÚÀ¬ı ¬ı˝◊√, Œ¸˝◊√ ø√ÀÚ
¬ıάˇ ˝√√À˘ ’±ø˜ ˝√√¬ı ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛º Ê√œ¬ıÀÚ õ∂Ô˜ Ï≈¬fl¡¬ı ∆˝√√ ∆‰¬ Œ¬ı˛øά›-Œ¸˘≈ÀÚ,
õ∂Ô˜ fl¡±˜±¬ı √±øάˇº
øfl¡c ¤fl¡Ô± ‡≈¬ı Œ·±¬ÛÚ Œ˝√√, ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¬Û±ø˘˙ ¶§Àõü ŒÙ¬À˘-Œ√›˚˛± √±øάˇ ŒÔÀfl¡
¸…±¬ı˛À√¬ı˛ Ê√±øÚÀ˚˛± Ú±º ¸”S ‡≈“ÀÊ√ ŒÚÀ¬ı Ê√±øÚ Œ·±À˚˛µ±¬ı˛ ¸˝√√fl¡±ø¬ı˛
Ê√±Ú±À˘ ≈√À¬ı«±Ò… ‰¬Î¬ˇ ‡±¬ı ·±À˘º Œfl¡±ÀÚ± ¬ı˛˝√À¸…¬ı˛º
¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ¬ıάˇ fl¡Ô±,
’±˜±¬ı˛ ¬ı‡±ÀȬ Ú±˜ ¬ı˛ÀȬ ˚±À¬ıº Œ¸˝◊√¸¬ı ¶§õü ‡≈À˘ Œ√ø‡ ¤˝◊√ ¬ıάˇ ø√ÀÚ
˜±-˝√√±¬ı˛± ’±fl≈¡˘ ŒÂ√À˘ ˆ¬±¸¬ı ’fl”¡À˘º Ú…±¬ÛÔ±ø˘ÀÚ¬ı˛ Œ¸˝◊√ ·g&ø˘ q“Àfl¡ Œ√ø‡  .

¬ıάˇ ˝√√À˘ ’±ø˜ ˝√√¬ı ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛º Ú±-˝√›˚˛±¬ı˛ ≈√–‡ øÚÀ˚˛

ø˘‡¬ı ‡≈ÀÚ¬ı˛ ·äº ¤˜Ú Œ¸ ‡≈Ú
˚±¬ı˛ ŒÊ√±À¬ı˛ ¬Û±Ó¬±˘ ’¬ıøÒ Ú±˜ ‰¬À˘ ˚±À¬ıº
ëfl¡˜˘±í Ú±˜fl¡ ¤˝◊√ ¬ı≈fl¡¶ÜÀ˘, Œ˝√√ ¬Û±Ô«¸±¬ı˛øÔ,
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ú±À˜¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı≈fl¡¶ÜÀ˘
≈√˝◊√À¬ı˘± ¬ÛάˇÀ¬ı Œ˚ ˘±˝◊√Úº
¶≈®À˘¬ı˛ ŒÂ√À˘¬ı˛± ¸¬ı ˘±˝◊√Ú Œ√À¬ı, ’±˜±¬ı˛ ¬ıg≈¬ı˛±º
Ó¬±À√¬ı˛ ¸¬ı±¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ˝√√±Ù¬¬Û…±KI◊, qÒ≈ Œ·Ã¬ı˛±e¬ı˛
Ù≈¬˘¬Û…±ÀKI◊¬ı˛ ›˝◊√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¬ÛÀfl¡È¬ ŒÔÀfl¡
˜±ÀÁ¡˜±ÀÁ¡ ά◊Àͬ ’±À¸ ‰¬±¬Û± ø¸·±À¬ı˛È¬º
Œ¬ı“À‰¬ ’±ÀÂ√ ’±Ê√› ¤fl¡ ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛º
2. ’‘√˙… ¸—Àfl¡Ó¬
¸—Àfl¡Ó¬ ’‘√˙…º qÒ≈ Ó¬±¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬&ø˘ Œˆ¬À¸ Œˆ¬À¸ ’±À¸º
˝√√±ø¸ø√¬ı˛ Œ¬ıά蘺 Ú©Üfl¡±·ÀÊ√¬ı˛ Á≈¡øάˇº ŒÂ“¬Î¬ˇ± fl¡±·ÀÊ√¬ı˛ øˆ¬Àάˇ
¤fl¡øȬ È≈¬fl¡À¬ı˛± qÒ≈ ¬Ûάˇ± ˚±˚˛  .
ëøÚ˙œÀÔ ˚±˝◊√› Ù≈¬˘¬ıÀÚíº
¬ı±øfl¡È¬± Ê√±ÀÚÚ fl¡M√√±, ’±¬ı˛ Ê√±ÚÀÓ¬±
¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¬ıÀ•§À˜˘ ˚±¬ı˛
38
≈√˝◊√≈√øȬ ø¸È¬ ‡±ø˘ ¬ÛÀάˇøÂ√˘ Œ¸ø√Ú, ’ÀÚfl¡
Œ¶Ü˙Ú ’¬ıøÒº
ø˙˘‰¬¬ı˛-ŒÊ√±˚˛±˝◊√ Œ¬ı˛±Àά ¤fl¡øȬ Ú±˜-Ú±-Ê√±Ú± Ù≈¬˘
‡±À√¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ˜≈‡ Ó≈¬À˘ ά◊Àͬ ’±À¸
¬ÛÔõ∂±ÀôL, ’¬ı±fl¡ Ó¬±fl¡±˚˛º
≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ ¬ı˛Mê√ Ó¬±¬ı˛ ø˙fl¡Àάˇ¬ı˛ ¸±¬ı˛ ˝√√À˚˛
’±¬ı˛› ˘±˘ fl¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√ Úù´¬ı˛ ˝√√±ø¸Àfl¡º
3. ≈√¬ı˛±R±¬ı˛ Â√˘
≈√¬ı˛±R± fl≈¡˚˛±˙± Ó¬±¬ı˛ ˜˘±ÀȬ Œ˚ ¬ı˝◊√øȬÀfl¡ Ϭ±Àfl¡,
Ó¬±Àfl¡ ¬ÛάˇÀÓ¬ ø·À˚˛ Œ√ø‡ ø˙˘‰¬À¬ı˛ ›À˚˛øȬ— èÀ˜
¬ı˛ÀMê√¬ı˛ ≈√Àˆ¬«√… Â√±¬Ûº ’Ô‰¬ ‡≈øÚ ŒÓ¬± ’ø¬ı‰¬˘
Œ˙fl¡¸ƒø¬Û˚˛¬ı˛œ˚˛ øάÀ˘˜±˚˛º ›ø√Àfl¡ Œ˚ ¬ÛøSfl¡± ˝√√±Î¬◊À¸
Sê±˝◊√˜ ø¬ı˛À¬Û±È«¬±¬ı˛ ¤fl¡± ŒÊ√À· ’±ÀÂ√
ˆ¬œ¯∏Ì ‡≈ÀÚ¬ı˛ ’À¬Û鬱˚˛...
≈√¬ı˛±R± fl≈¡˚˛±˙±º
Ó¬±¬ı˛ ˜˘±ÀȬ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Ú±˜ Œ˘‡± ŒÚ˝◊√º
Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ Ú±˜ ’øÓ¬ fl¡©Ü fl¡À¬ı˛ ¬Ûøάˇ Ó¬¬ı≈  . ¶§¬ÛÚfl≈¡˜±¬ı˛º
4. w±ôL ¬ÛÀÔ¬ı˛ Œ˙À¯∏
¸¬ı ¬ÛÔ w±ôL ˝√√À˘ñ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬ ˚≈øMê√À¶⁄±ÀÓ¬,
Œfl¡±ÀÚ± ¬ÛÔ˝◊√ øͬfl¡ w±ôL Ú˚˛º
¤˝◊√ fl¡Ô± Œˆ¬À¬ı ‰¬À˘ fl¡˘À˜¬ı˛ fl¡±ø˘-Œ˙¯∏-˝√√›˚˛±
øάÀȬfl¡øȬˆ¬ ·Àä¬ı˛ Œ˘‡fl¡
˚±¬ı˛ ¬ÛÔw©Ü øάÀȬfl¡øȬˆ¬
¤˝◊√˜±S ¤fl¡ ˆ¬≈˘-˜±Ú≈¯∏Àfl¡
’¬Û¬ı˛±Òœ ¬ı±øÚÀ˚˛, ¤‡Ú
øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı…Ô«Ó¬± Ϭ±fl¡ÀÓ¬ ’±R˝√√Ó¬…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬À˘ÀÂ√º
39
Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ Œ‡±˘± ’±ÀÂ√ ¤‡Ú ¤fl¡øȬ qÒ≈ ¬ÛÔ  .
øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı…Ô«Ó¬± Œ˜ÀÚ, ’Ú… Œfl¡±ÀÚ± ¬ÛÔ ‡≈“ÀÊ√-ŒÚ›˚˛±º
5. ‰¬˘ôL Â√±˚˛±
¬ı˛±ÀÓ¬ ‚≈ø˜À˚˛ ¬ÛάˇÀ˘, ’±˜±¬ı˛ Â√±˚˛±
¬ıg √¬ı˛Ê√±¬ı˛ ÚœÀ‰¬¬ı˛ Ù“¬±fl¡ ·ø˘À˚˛
Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ˚±˚˛º
’±ø˜ ˚‡Ú ¶§õü Œ√ø‡ ˝√√±ø¸ø√Àfl¡,
’±˜±¬ı˛ Â√±˚˛± Ó¬‡Ú
˝√√±ø¸ø√¬ı˛ ¶§Àõü¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˝√√À¸-›Í¬± ·±À˘¬ı˛
ŒÈ¬±À˘ ‰≈¬˜≈ ‡±˚˛º
’±26√±, fl¡±¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±À¬ı Ó¬‡Ú ˝√√±ø¸ø√∑
õ∂Ì˚˛√±¬ı˛ fl¡Ô±∑
øfl¡c õ∂Ì˚˛√±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ’±˜±¬ı˛ Œ‰¬±‡ ŒÓ¬±
’ÀÚfl¡ Œ¬ıø˙ ¸≈µ¬ı˛/
’±ø˜ ¶§Àõü Œ√ø‡ ÚqÀ√¬ı˛ ¬ı±·±Ú, ¬ı±·±ÀÚ¬ı˛ ŒÊ√…±»¶ß±˚˛
Ê√À˜ ά◊ͬÀÂ√ ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı“±ÒÚ-ŒÂ“√άˇ± ·±ÀÚ¬ı˛ ’±¸¬ı˛,
’±˜±¬ı˛ Â√±˚˛± Ó¬‡Ú ÚqÀ√¬ı˛ ¬ı±·±ÀÚ¬ı˛ Ù≈¬˘ ø“√Àάˇ,
¬Û±Ó¬±À√¬ı˛ ’±˚˛≈À¬ı˛‡± ’øs Œˆ¬À„√√, ’±˜±Àfl¡ Ú¸…±» fl¡À¬ı˛ Œ√˚˛º
Œ˙¯∏¬Û˚«ôL øάÀȬfl¡øȬˆ¬ ¬ı˘À˘Ú  . ’±¬ÛøÚ Œ‰¬©Ü± fl¡èÚ
Œ‰¬©Ü± fl¡èÚ ¤fl¡˜±S ’±¬ÛÚ±¬ı˛ Â√±˚˛±¬ı˛˝◊√ ¶§õü Œ√‡ÀÓ¬,
Œ√‡≈Ú ¶§õü Œ√‡≈Ú øÚÀÊ√¬ı˛˝◊√ Â√±˚˛±¬ı˛,
Ó¬±˝√√À˘˝◊√ ¤¬ı— ¤fl¡˜±S Ó¬±˝√√À˘˝◊√
Ó¬±Àfl¡ ‰¬±¬ı˛ Œ√˚˛±À˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ’±È¬Àfl¡ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚº
¬ı“±‰¬±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚ øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…»›º
6. ø˝√√—¸±¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛
Œ˚ ‡≈Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√,
Ó¬±Àfl¡ ¸¬ı±˝◊√ ø˝√√—À¸ fl¡¬ı˛Ó¬º
›˝◊√ ø˝√√—¸≈fl¡À√¬ı˛ ˜ÀÒ…
fl¡±Î¬◊Àfl¡˝◊√ ’±˘±√± fl¡À¬ı˛
¸Ú±Mê√ fl¡¬ı˛± ˚±À26√ Ú±º
40 41

¬ı…Ô« Œ·±À˚˛µ±¬ı˛ ˝√√ͬ±» ˜ÀÚ ˝√√˘  .
’±(˚«/ ¤Ó¬ øfl¡Â≈√ ˆ¬±¬ı±¬ı˛
¤¬ı— ˜±¬Û±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ øˆ¬øM√√ fl¡À¬ı˛
¸ˆ¬…Ó¬± ·Àάˇ ά◊ͬÀ˘›,
˜±Ú≈¯∏ ŒÓ¬± ’gfl¡±¬ı˛Àfl¡ ˜±¬Û±¬ı˛
Œfl¡±Ú› ˚La˝◊√ ¤‡Ú› ’øs
Œ¬ı¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛øÚ/
¬Û±¬ı˛À˘, ˝√√˚˛Ó¬ ’±À˘± Œ√‡± Œ˚Ó¬º
7. ø¬ı¯∏±Mê√ ˝√√±ø¸
˝√√±ø¸ ŒÔÀfl¡ ø¬ı¯∏ Á¡À¬ı˛, Ó¬±˝◊√ ŒÓ¬± ŒÓ¬±˜±¬ı˛
‰¬±¬ı˛Ê√Ú Œõ∂ø˜fl¡ Œ˚ ¤Àfl¡ ¤Àfl¡ øÚ˝√√Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
fl¡ø¬ıøȬ ˚ø√› Ê√±ÀÚ, Ó¬±¬ı˛ ¤˝◊√ Œ·±À˚˛µ√±-˝√√+√˚˛
ø‰¬¬ı˛õ∂ùü ˆ¬±¬ı˛±Ó≈¬¬ı˛º Ó¬¬ı≈ ›˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±fl¡±À˙
˙fl≈¡Ú › fl¡±fl¡ ›Àάˇº ø¬ı¯∏¬ı±©Û˜˚˛,
’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˝√√±ø¸&ø˘ ¤Àfl¡ ¤Àfl¡
’gfl¡±À¬ı˛, øÚ˝√√Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ ’±Ê√
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’ÀÚfl¡ fl¡Ô± ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Œ˝√√ ø¬ı¯∏, ŒÓ¬±˜±¬ı˛
˝√√˚˛øÚº ¤‡Ú qÒ≈ õ∂±Mê√Ú Œ¸ ˝√√ô¶±ôL¬ı˛ Ú±À˜¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛
Œ·±¬ÛÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ’±Ê√› ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Ê√—ø˘ › ‰¬±¬Û±
Œ¸¸¬ı ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ Œ¶⁄±Ó¬&ø˘º Œ¬ı˛±˜±= › ø˙˝√√¬ı˛Ì&ø˘º
¤fl¡± Â√±˚˛±˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ø¸“øάˇ-Œ¬ıÀ˚˛-ά◊Àͬ-’±¸±
Â√±À√¬ı˛ ¬Û±øÈ«¬ÀÓ¬º ¤fl¡ Œfl¡±ÀÌ,
≈√øȬ Â√±˚˛± ‡≈¬ı ‚Ú Œ˚Ú ¬ı≈ÀÚ± ŒÁ¡±¬Û
øÚø¬ı˛ø˜¯∏ ¬ı±„√√±ø˘ ˜±ø˘fl¡¬ı±¬ı≈ ˜ÀÚ ˜ÀÚ Œ‡“±ÀÊ√ Œõ∂±À˜±È¬±¬ı˛º
øfl¡c ·ø˘¬ı˛ ·ø˘ Ó¬¸… ·ø˘, Œõ∂±À˜±È¬±¬ı˛ ¸Î¬ˇfl¡-õ∂¬ı̺
‰¬±˚˛Ú± ˘ÀÊ√¬ı˛ Ó¬±˝◊√ ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ øÚÊ«√Ú õ∂±Ì ¶§õü Œ√À‡  .
Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ &5‚±Ó¬Àfl¡¬ı˛, ’±Ê√› ˚±¬ı˛ Ê√ij˝◊√ ˝√√˚˛øÚ...
9. ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± ά±À˚˛ø¬ı˛
ά±À˚˛ø¬ı˛ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√, õ∂øÓ¬ø√Ú Ó¬±¬ı˛˝◊√
‡≈“ÀÊ√-ŒÙ¬¬ı˛± Ê≈√Àάˇ Œ√ø‡ Ê√À˜ ά◊ͬÀÂ√ Œ·±¬ÛÚ ·ˆ¬œ¬ı˛
’±À¬ı˛fl¡ ά±À˚˛ø¬ı˛, Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ’g ø˜Î¬ˇ
¬ı±øÊ√À˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√ ŒÙ¬¬ı˛, Œ¬ı√Ú± ’±˜±¬ı˛˝◊√º

õ∂ùü&ø˘ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇº Ó≈¬ø˜ ˚±Àfl¡ Œ√À‡

fl¡‡ÀÚ± ˝√√±À¸±øÚ, Ó¬±¬ı˛ ¬ı…Ô±&ø˘ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇº

Œ¸ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬± ¸±Ê√±ÀÓ¬ ŒÓ¬±˜±Àfl¡

’¬Û¬ı˛±Ò˝√√œÚÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±À¬ı˛º

8. ‰¬±˚˛Ú± ˘Ê√

ø¬ı¯∏J ‰¬±˚˛Ú± ˘Ê√ ¤fl¡± ¤fl¡± ŒÊ√À· Ô±Àfl¡

¤fl¡øȬ ‡≈ÀÚ¬ı˛ ’À¬Û鬱˚˛º øÓ¬ø¬ı˛˙ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À· õ∂Ô˜ Œ˚ìıÀÚ
¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√˘ ¬ı˛ÀMê√¬ı˛ ά◊8˘ ¶§±√º ˜±ø˘fl¡±Ú± Ó¬‡Ú› ¬ı√˘
42 43

èø‰¬¬ı˛± ˙…±˜ fl¡±·ÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¯∏± ›åI◊±ø26√ Ô≈Ó≈¬

’±øÓ«¬
’±˜±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ Ú˚˛ øÙ¬À¬ı˛ Œ√‡± Ó¬¬ı≈ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ
¤fl¡øȬ Œ¸±˝√√±ø· ˜≈‡ ˆ≈¬À˘ Œ·øÂ√ ˚±¬ı˛ ά±fl¡Ú±˜
Ó¬±˝◊√ ŒÓ¬± ˝√√±Ó¬Àάˇ øÙ¬ø¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’gfl¡±À¬ı˛
¶ú¬ı˛Ì ’±¬ı˛ øfl¡ ’±À˘± Œ;À˘ Œ√À¬ı ¤˝◊√ fl¡±À˘± ‚À¬ı˛/
¤˝◊√ˆ¬±À¬ı ˆ¬¬ı˛¸±˚˛ Ô±fl¡± ˆ≈¬˘ Œ¸˝◊√Ȭ±› ¬ı≈øÁ¬
¤-Œfl¡¬ı˘ ø˜øÂ√ø˜øÂ√ ’±˙± fl¡¬ı˛± ˚ø√ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ
Œ˚-Ú±À˜ ŒÎ¬Àfl¡øÂ√ Ó¬±Àfl¡ ¤fl¡ø√Ú ¬ıάˇ ¸±Ò fl¡À¬ı˛
ˆ≈¬À˘ Œ·øÂ√ Œ¸˝◊√ ø√Ú õ∂øÓ¬|n∏øÓ¬ fl¡œ ø√À˚˛øÂ√ Ó¬±Àfl¡º
’±Ê√ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸ Â√±˚˛± Ó¬±¬ı˛ ˜≈‡ ’±À˘±-’±“Ò±ø¬ı˛ÀÓ¬
’±˜±Àfl¡ √‡˘ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ñ Ó¬À¬ı ’±˜±ÀÓ¬˝◊√ ˜À¬ı˛±,
Œ¬ı±ÀÁ¬Ú± øÚÀÊ√Àfl¡ ¬Û≈À¬ı˛± ø√ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ Œfl¡ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√ ø√ÀÓ¬
÷ù´¬ı˛› ŒÓ¬± ¬ı…Ô« Ó“¬±¬ı˛ ¸‘ø©Ü øÚÀ˚˛ Ó‘¬ø5 ŒÚ˝◊√ Œfl¡±ÀÚ±º
˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤È¬±˝◊√ Œ|˚˛ Ó¬±˝◊√ ø˙Àä ø¬ıfl¡äÀfl¡ ‡“≈øÊ√
¬ıø˘ Ó¬±Àfl¡ Œ√‡± √±› Œ¸˝◊√ ˚ø√ ’±˜±ÀÓ¬˝◊√ ¬ı“±À‰¬±º
› ˆ¬±À˘±¬ı±¸± ø√À˚˛
Œ˝√√ ¿˜Óœ¬ ˘7¡¡¡±¬ıÓ¬œ Œ√˙¬ıËÓ¬œ ¬ı‘鬸fl¡˘
Œ˝√√ ˝√√±-˝√√± ø˝√√-ø˝√√ ’±¬ı˛ Œ˝√√±-Œ˝√√± ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ Â√±˘-¬ı±fl¡˘
Œ˝√√ ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ·±À˚˛ Œ˘À· Ô±fl¡± ø¬ıÒ±Ó¬±¬ı˛ ‚≈˜
Œ˝√√ ‚≈À˜¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ŒÊ√À· ›Í¬± ¤fl¡ ¬ı˛øM√√
˝√√…±`¬˘≈˜
’±ø˜ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Ê√Ú… øfl¡Â≈√é¬Ì ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ’w±ôL ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛
Â≈√øȬ ‰¬±˝◊√∑ Â≈√øȬ ‰¬±›∑ ¬Û±˘±›, Ú± ˝√√˚˛ ¬Û±ø˘À˚˛ ˚±› ...
’ÚôL › ’w±ôL ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º ’Ô‰¬ èøȬ ’±ÚÀÓ¬ ’±ÚÀÓ¬
ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Â≈√øȬ fl¡±¬ı±¬ı˛
¤˝◊√ ’±ø˜ ¤fl¡øȬ ˆ¬±„√√±À‰¬±¬ı˛± ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ ’¬Û˚«±5 ˝◊√26√± ’±¬ı˛ ˙±ÀÈ«¬¬ı˛
¬ı≈fl¡-¬ÛÀfl¡ÀȬ ’±R˝√√Ó¬…±¬ı˛ ’±À· Œ˘‡± Œ‡±˘± ø‰¬øͬøȬ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
’±˜±¬ı˛ √˜¬ıg ’gfl¡±¬ı˛ ...

’gfl¡±¬ı˛ Œfl¡ Ú± Ê√±ÀÚØ

ø¬ıÊ√˚˛ Œ√
˘7¡¡¡±¬ıÓ¬œ ·±Â√ Œfl¡ Ú± Ê√±ÀÚØ
Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¬ı≈øȬfl¡  . õ∂Ô˜ ˆ¬±· ’gfl¡±À¬ı˛ ˙±√± ¬ıfl¡Ù≈¬˘ Œfl¡ Ú± Ê√±ÀÚØ
Œ√À˙ øÙ¬À¬ı˛ ˚±˝◊√ , ≈√ ˜≈Àͬ± Œ‡À˚˛ ¬ı“±ø‰¬, fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘ø‡, ˙±È«¬ ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ...
ë›˝◊√ Œ˚ ¢∂±˜œÌ, Œ˝√√ ˝√√ͬ±» ˝√√ͬ±» ¬ıfl¡Ù≈¬˘, ŒÓ¬±˜±¬ı˛
[fl¡±è¬ı±¸Ú±  . Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙]
ø˙q ˙±√± ø¶®Ú ...í
˝√√˚˛ÀÓ¬± ø‰¬øͬøȬ¬ı˛ Œ˙¯∏ ˘±˝◊√ÀÚ ¤¬ı˛fl¡˜˝◊√ ...
1
˘7¡¡¡±¬ıÓ¬œ ·±Â√º ¿˜Óœ¬ ˘7¡¡¡±¬ıÓ¬œ ’±˝√√±À¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ·±ÀÂ√¬ı˛ ¬Û±Ó¬± ’±˜±¬ı˛˝◊√ ˜˜«±øôLfl¡ ‘√ø©Ü ˝√√À˚˛ ø√Â√˘
¤˝◊√ ¬Û±Ó¬± ø√À˚˛ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¤-˚±¬ı» ˚Ó¬ Ê√±˜± ∆Ó¬ø¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ë¬ıÀ˘± ¬ıfl¡Ù≈¬˘, ›È¬± øfl¡ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ¶≈®˘-˚˛≈øÚÙ¬˜«∑í
Ó¬±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ¤‡Ú ¤˝◊√‡±ÀÚ ë¬ıÀ˘± ¬ıfl¡Ù≈¬˘, ŒÓ¬±˜¬ı˛± øfl¡ ¶≈®À˘ ¶≈®À˘
Œ˚˜Ú ¤fl¡øȬ ˆ¬¬ı˛±È¬ ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ ¤fl¡fl¡ ’Ú≈á¬±Ú Ï¬À˘ ϬÀ˘ ˚±›∑í
’±¬Û±Ó¬Ó¬ Â√˚˛øȬ Œ¬ı±Ó¬±À˜¬ı˛ ’À¬Û鬱˚˛ ¬ıÀ˘± ¬ıfl¡Ù≈¬˘, Ó¬øȬڜ ø√ø√˜øÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¤‡Ú›
fl¡œ ¸≈‡ ¬Û±›∑í
’±Ê√ 16˝◊√ ’¢∂˝√±˚˛Ì 1415 ˜e˘¬ı±¬ı˛ 2¬ı˛± øάÀ¸•§¬ı˛ 2008
˙˝√√¬ı˛-¸—¶®¬ı˛Ì
44
¬Û±Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬Û±Ó¬±¬ı˛ õ∂ùü ø¬ı¯∏J ¸¬ı≈ÀÊ√ ¶Û˙«
≈√–‡œ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı¯∏« ˝√√ÀÓ¬ ˝√√ÀÓ¬ ŒÔÀ˜ ˚±˚˛
ëÚ± ’±¬ı˛ ˆ≈¬˘ Ú˚˛º ’±ø˜ ˙±√± ¬ıfl¡ Ó≈¬ø˜ ˙±√± ¬Ùˬfl¡
’±¬ı˛ ŒÓ¬±˜¬ı˛± ¸¬ı ˙±√±¬ı˛ ’¸•Û”Ì« fl≈¡˝√√fl¡...í
˜øÚ«—-¶≈®À˘ ≈√À˘ ≈√À˘ ·±Ú ·±˚˛ Ù≈¬˘
ë¸øͬfl¡ Ê√±˜± ¬ÛÀ¬ı˛± fl¡ø¬ı, ¸øͬfl¡ ˙±È«¬ ¬ÛÀ¬ı˛± ...
’±R˝√√Ó¬…±¬ı˛ ’±À·¬ı˛ Œ√À˙ √øÊ«√ ¤˜ÚÓ¬À¬ı˛±...í
2
¤fl¡øȬ ˙±È«¬ ά◊άˇÀÂ√ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Œ√À˙
Œ˚‡±ÀÚ ¸±¬ı˛±ø√Ú ˝√√±Ó¬Ó¬±ø˘ ø˝√√À~±˘ fl¡À~±˘ ø¬ı√…±˘˚˛
¤fl¡øȬ ˙±È«¬ ά◊άˇÀÂ√ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Œ√À˙
Œ˚‡±ÀÚ ˜ÀÚ ˜ÀÚ ˜Ú¸±˜eÀ˘¬ı˛ ˘≈Àfl¡±ÀÚ± ¬Û˚˛±¬ı˛
¤fl¡øȬ ˙±È«¬ ά◊άˇÀÂ√ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Œ√À˙
Œ˚‡±ÀÚ ˙±ÀÈ«¬ ˙±ÀÈ«¬ Œ˘‡±
fl¡±˜¬ı˛±„√√± ˝◊√ά◊Ô fl¡˚˛±¬ı˛
3 6
’±˜¬ı˛±› ¤fl¡ø√Ú ¤fl¡Ê√Ú ‰¬±¬ı˛Ìfl¡ø¬ı¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ Ê√±˜± ˝√√À¬ı±
¤fl¡ø√Ú ’±˜±À√¬ı˛ ά±À˘ ά±À˘ ¬ÛÀ√…¬ı˛ ¬ı˛¸±À˘± õ∂¸¬ı›
¸y¬ı ˝√√À¬ıº
뽓√±, ¤øfl¡ ˘±¬ıÌ…í...
ë¤ fl¡œ ˘±¬ıÀÌ… ¬Û”Ì« õ∂±Ìí ...
¬ı˘ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÓ¬ õ∂±ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ά◊Ê√±Î¬ˇ ŒÏ“¬øfl¡˙±fl¡ ¸˜¢∂
¸˜ô¶ õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ Œ¬ÛÂ√ÀÚ ŒÙ¬À˘ Â≈√ÀȬ ’±¸ÀÂ√ ...
Œ˚Ú ¬Û”Ê√±Àfl¡ Œ¬ÛÂ√ÀÚ ŒÙ¬À˘ Â≈√ÀȬ ˚±À26√ õ∂±Ô«Ú±
¬Û±˘±›º ¬Û±˘±›º ¤ ·“±À˚˛¬ı˛ ˜±Ô±˚˛ øfl¡ Œfl¡±ÀÚ±
¬ fl¡ø¬ı˚˛±˘ √øÊ«√¬ı˛ ˆ”¬Ó¬ Œ‰¬À¬ÛÀÂ√∑
45
4
›˝◊√ Œ˚ √…±‡± ˚±À26√ ¤fl¡Ê√Ú √øÊ«√¬ı˛ øÚÊ√¶§ ˜øÊ«√˜±øÙ¬fl¡ ‚¬ı˛
‰¬˘ÀÂ√ Œ¸˘±˝◊√fl¡˘ ·“±› ·“±› Ú·¬ı˛ Ú·¬ı˛
¤À¸±, ¬ıÀ¸±, øfl¡Â≈√ ˙±È¬« ’±ÀÂ√ ¤‡±ÀÚ, ˚±í¬ı˛± ≈√í˜≈Àͬ±
ˆ¬±Ó¬ ‡±¬ı ¬ıÀ˘ ¤À√À˙ ¤À¸øÂ√˘
’±¬ı˛ ¤˝◊√ ˙±È«¬øȬ, √…±À‡±, 1954 ¸ÀÚ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ¬∏C±À˜ ‰¬±¬Û±
¬ÛÀάˇøÂ√˘
Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤ ¬ÛÀÔ˝◊√ ¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√ ...
›Àfl¡ “√≈À˚˛±Ú±º “≈√À˚˛±Ú±
5
¤˝◊√ ˙±È«¬ “≈√À˚˛ √…±À‡±, ¸±˝√√¸º ¤˝◊√ ˙±È«¬ “≈√À˚˛ √…±À‡±
Œõ∂˜º ¤˝◊√ ˙±È«¬ “≈√À˚˛ √…±À‡±, ˆ¬˚˛
¤˝◊√ ˙±È«¬ Œ˚Ú Œ˙¯∏ Œ¬ı˘±fl¡±¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛À̬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛
ŒÔÀfl¡ Ú©Ü Ú±˙¬Û±øÓ¬¬ı˛ ·g
˝√√À˚˛ ά◊άˇÀÂ√
›“Àfl¡ “≈√À˚˛ √…±À‡±, ¬∏C±˜˘±˝◊√Úº ›“Àfl¡ “≈√À˚˛ √…±À‡±
˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛º ›“Àfl¡ “≈√À˚˛ √…±À‡±, Ó≈¬ø˜
¤fl¡øȬ ·˘±fl¡±È¬± ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ ˜‘Ó¬À√˝√
ø˝√√À~±˘ fl¡À~±˘ ø¬ı√…±˘˚˛º Œ˘±fl¡±˘˚˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛¬ı
¤‡±ÀÚ ¤fl¡øȬ ·˘±fl¡±È¬± ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ ˜‘Ó¬À√˝√
¸≈˝◊√¸±˝◊√ά ŒÚ±ÀȬ ά◊“øfl¡ ø√À26√ Â√íøȬ Œ¬ı±Ó¬±˜
› øÂ√À^¬ı˛ ¶§õü
¤‡±ÀÚ ¤fl¡øȬ ·˘±fl¡±È¬± ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ ˜‘Ó¬À√˝√
˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ¸“”‰¬ ¸≈ÀÓ¬± Â√í¬ı˛fl¡˜ Œ¸˘±˝◊√À˚˛¬ı˛ ¶§õü
¤‡±ÀÚ ¤fl¡øȬ ·˘±fl¡±È¬± ˙±ÀÈ«¬¬ı˛ ˜‘Ó¬À√˝√
·˘±fl¡±È¬± ˙±È«¬º ˆ¬¬ı˛±È¬ ˜‘Ó¬À√˝√º ø˝√√À~±˘ fl¡À~±˘
Œ˘±fl¡±˘À˚˛ ˘7¡¡¡±¬ıÓ¬œ ·±Â√&ø˘ ...
‰¬À˘± Ó¬øȬڜ, Œ√À˙ øÙ¬À¬ı˛ ˚±˝◊√, ≈√í˜≈Àͬ± ‡±˝◊√
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ qÒ≈ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ¸˘±˝◊√ fl¡ø¬ı˛ ...
46
’øÚ¬ı«±Ì Òø¬ı˛Sœ¬Û≈S
Ú¬ı¬ı¯∏±«
... 뉬˘ Œ˝√√, ∆˝√√-∆˝√√ fl¡íÀ¬ı˛ fl¡±ÀÊ√ Ú±ø˜ --- ∆˝√√ ∆˝√√ --- ∆˝√√-∆˝√√ ---í
 . ¬ıÀ˘ÀÂ√ Œ˜À‚¬ı˛ √˘ --- Œˆ¬À¸ Œ·ÀÂ√ ά◊Àͬ±Ú --- ∆Ô-∆Ô ---
øˆ¬ÀÊ√ ‰¬Î¬ˇ≈À˚˛¬ı˛ ά±Àfl¡ ø˜À˙ Œ·ÀÂ√ ˝“√±À¸¬ı˛ ∆‰¬-∆‰¬ ---
--- ’±Úµ --- ’±Úµ --- ’øÓ¬ ά◊Ó¬˘, ˜±Ó¬±˘ ’±ÚÀµÀÓ¬
fl¡±¬ı˛± Œ˚ ά◊ÀͬÀÂ√ Œ‡À¬Û --- fl¡±¬ı˛± Œ˚ ά◊ÀͬÀÂ√ ˜˝√√± Œ˜ÀÓ¬ ---
fl¡œ-Œ˚Ú ˝√√˚˛øÚ ¬Û±›˚˛±, Ó¬¬ı≈›, fl¡±¬ı˛ Œ˚, Œ¬ÛÀÓ¬-Œ¬ÛÀÓ¬Ø
--- Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±˚˛, ¸¬ı‡±øÚ, ’±Ê√ , Ó¬±˝◊√ ∆˝√√-∆˝√√, ∆˝√√-∆˝√√
¬ı±øÒÀ˚˛ÀÂ√ Œˆ¬±¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ --- ¬ı˘ÀÂ√, ë’±Ê√ ¬Û±¬ı˝◊√, ¬Û±¬ı˝◊√,
’õ∂±¬ÛÌœÀ˚˛À¬ı˛ --- ’±Ê√ ˜˝√√±ø˜˘ÀÚ¬ı˛ ø√Ú, ¸˝◊√ ---í
--- ˜˝√√± fl¡˜«¬ı…ô¶Ó¬±¬ı˛ ø‰¬˝ê ŒÙ¬±ÀȬ ¸¬ı«S --- ¬ı¯∏«Ì
SêÀ˜ ‚ÚÓ¬¬ı˛, ‚ÚÓ¬˜ ˝√√˚˛ --- ‚‚«¬ı˛ ‚¯∏«Ì
˘±À· ‹ Œ˜À‚-Œ˜À‚ --- ‹ fl¡±¬ı˛ ‰¬øfl¡Ó¬ √˙«Ú ---
’±fl¡±˙ Ù¬±øȬÀ˚˛ Ø --- ’±Ê√ fl¡À˜«¬ı˛, ÚÀ˜«¬ı˛ ø√ÚØ --- ‰¬±¯∏œ
¬ıUfl¡±˘ ¬ÛÀ¬ı˛, ’±Ê√ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√ ˘±„√√˘Ø --- ˆ”¬ø˜¢∂±¸œ
¸¬ı ø˙ä øˆ¬ÀÊ√ ˆ¬±¬ı˛œØ --- ˜˝√√±ø˙äœ, øÙ¬À¬ı˛ÀÂ√ --- õ∂¬ı±¸œ ---
--- Œ√‡ Ó¬±¬ı˛ ø˙äº --- Œ√‡ Ò√ı—¸˘œ˘±º --- Œ√‡ Ó¬±¬ı˛ ‰¬±¯∏º
--- ∆˝√√-∆˝√√, ∆˝√√-∆˝√√ fl¡íÀ¬ı˛, ˜±Àͬ Ú±˜ --- ¬ı˘¬ı˛±˜√±¸ ,
õ∂Ó¬…±·Ó¬ ˚ø√, ¬ı˘¬ı˛±˜ ’±Ê√Ø --- ¬ı¬ı˛¯∏±¬ı˛ ˜±¸Ø ... ...
˝◊√ øÓ¬ 10˝◊√ ∆Ê√…á¬, ¸Ú 1416
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Ê√ij¬ı˛˝√¸…
... ˆ¬±¬ıø¬ı˝3√˘Ó¬±, fl¡ø¬ı ¸˜Ô«Ú fl¡À¬ı˛ Ú± , fl¡±¬ı˛Ì
˜˝√√±ˆ¬±¬ı-ø¬ı˝3√˘Ó¬±, ø‰¬¬ı˛ø√Ú, Ȭ±ÀÚ Ó¬±¬ı˛ ˜Úº
ˆ¬±¬ıÀfl¡ õ∂|˚˛, Ó¬±˝◊√, Œ√˚˛ Ú± Œ¸º ˚≈øMê√-¬ı≈øX-’“±À‰¬
47
¸¬ı«é¬Ì ‚Ú fl¡À¬ı˛º ˚Ó¬ ’øÓ¬À¬ı˛fl¡, ¸¬ı ‰“¬±ÀÂ√º
--- ˜±¬ı˛ÀÓ¬, ˜±¬ı˛ÀÓ¬, ˆ¬±¬ı Ê√íÀ˜ ˚ø√, Œfl¡±Úø√Ú, 鬜¬ı˛
˝√√˚˛, Œ¸˝◊√ ’±˙± fl¡À¬ı˛º --- õ∂±Ì¬ÛÀÌ, ‰¬±À¬Û, ’|n∏Úœ¬ı˛º
--- fl¡À˜«¬ı˛ ά◊ÀÚ±ÀÚ, ’|n∏ ¬ı±©Û ˝√√À˚˛ Œ˜À‚¬ı˛ ¸=±¬ı˛
˝√√±ÀÓ¬ÀÂ√ øfl¡, ÒœÀ¬ı˛-ÒœÀ¬ı˛∑ --- ˆ¬±À¬ıº --- Ú±Àάˇ Ò…±Ú-¬Û±‡±, Ó¬±¬ı˛º
--- ’“±‰¬ Œ¬ıÀάˇ-Œ¬ıÀάˇ, Œ¬ıÀάˇ-Œ¬ıÀάˇ, SêÀ˜, ’¸y¬ı √±˝√√
ø¸X fl¡À¬ı˛ Ó¬±Àfl¡º õ∂±Ì ˜≈øMê√ ‰¬±˚˛º ά◊M√5 fl¡È¬±˝√√
ά◊ÀåI◊ ø√ÀÓ¬ ‰¬±˚˛Ø ... Ú±À˜ Œ¸˝◊√ é¬ÀÌ, Ò±¬ı˛±¬ıø¬ı˛¯∏Ì,
˝√√+√˚˛··ÀÚØ --- Œ˜‚ ¸=±ø¬ı˛Ó¬ Ø --- ά◊ij±√ ¬Û¬ıÚ
˘±À· Œ˜À‚-Œ˜À‚Ø --- Ê√±À· ˜˝√√±ˆ¬±¬ıØ --- Œ√‡±˚˛ Œ˚ fl¡œ, Ó¬±
Œ¬ı±ÀÁ¬ Ú±, ¬ı≈Á¬ÀÓ¬› ‰¬±˚˛ Ú±, fl¡ø¬ıØ --- Œ˘À‡, ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬± ... ...
˝◊√øÓ¬ 12˝◊√ ∆Ê√…á¬, ¸Ú 1416ºº
¬ı˛Ê√Ó¬fl¡±øôL ø¸—˝√√À‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
fl‘¡¯û±¸ø•ú˘Ú
fl‘¡¯û± Ú√œøȬ¬ı˛ ¸Àe Œ√‡± ˝√√À¬ı ¬ıÀ˘ ¬ıÀ¸ ’±øÂ√
˚ø√› ˙œÀÓ¬¬ı˛ ˜±¸ñ √±øé¬Ì±ÀÓ¬… Ó≈¬À‡±Î¬ˇ Ó¬¬ÛÚ¬
≈√¬¬Û±À˙ ¬ı±√±˜ Œ‡Ó¬ñ Œ‚±¬ı˛˘±·± Úœ˘±ˆ¬ ¸¬ı≈Ê√
ø√·ÀôL ø¬ı√Â√±ÀÚ± Ó¬±˘, Ú±¬ı˛Àfl¡˘¬ıœøÔ ¸±ø¬ı˛ ¸±ø¬ı˛º
Œ‰¬±‡ ŒÊ√±Î¬ˇ± ˙œÀÓ¬¬ı˛ Ò±ÀÚ¬ı˛ ‰¬±¬ı˛±, ¸√…‰¬¯∏± ˜±øȬ
’±ø˜ ¬ıÀ¸ Ô±øfl¡ ’±¬ı˛ ≈√ ¬Û±À˙ ‘√À˙…¬ı˛ ¸±ø¬ı˛ ‰¬À˘
Œ‰¬Ú± ’¬Û¬ı˛±˝êÀ¬ı˘±ñ ¶ß±ÚÀ‡˘±ñ ‰¬±ø¯∏ › ˘±„√√˘
Œ‰¬À˚˛ Ô±øfl¡ñ fl¡‡Ú fl‘¡¯û±¬ı˛ ¸Àe qˆ¬‘√ø©Ü ˝√√À¬ıº
48 49

fl‘¡¯û± Œ˚Ú ∆˙˙À¬ı¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± Œ˜À˚˛øȬ ñ fl¡Ó¬ Œ‰¬Ú± Â√±˚˛±

¤fl¡ø√ÀÚ¬ı˛ Œ‡˘±¬ı˛ ¸øeÚœñ Œ‡˘± ŒÙ¬À˘ Œfl¡±Ô±˚˛ ø·À˚˛ÀÂ√
¤ ˜Ú ά◊ijÚ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ fl‘¡¯û±¬ı˛ ¸ø•ú˘ÀÚñ
¤˜Ú ¸˜˚˛ñ ‘√ø©Ü¬ÛÀÔ Ù≈¬ÀȬ ›Àͬ fl¡±À˘± Ê√˘Ò±¬ı˛±
fl‘¡¯û± õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛ñ ’¬Û±¬ı‘Ó¬±ñ Œ¬∏CÚ ‰¬À˘ ˚±˚˛ñ
’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú ŒÙ¬¬ı˛ fl¡Ó¬ø√ÀÚ fl‘¡¯û±¸ø•ú˘Úº
¤Ó¬ √œ‚« ¤fl¡øȬ ø˜øÂ√˘ ’Ô‰¬ ¤fl¡øȬ ¬Û±-˝◊√ ‰¬˘ÀÂ√º
¤Ó¬ √œ‚« ¤fl¡øȬ ø˜øÂ√˘ ’Ô‰¬ ¤fl¡øȬ Ó¬±ø˘-˝◊√ ¬ı±Ê√ÀÂ√º
¤Ó¬ √œ‚« ¤fl¡øȬ ø˜øÂ√˘ ’Ô‰¬ ¤fl¡øȬ ’±›˚˛±Ê√ Ù≈¬È¬ÀÂ√º
¤Ó¬ ø¬ı˙±˘ Ê√Ú¸ˆ¬± ’Ô‰¬ ¤fl¡Ê√Ú-˝◊√ ¬ıÀ¸ÀÂ√Ú
¬ı±øfl¡¬ı˛± ’Ú… Œfl¡Î¬◊ ÚÚº

¸ÀôL±¯∏ ¬ı˛±˚˛
ø˘È¬ƒ√˘ ˜…±· ·œøÓ¬fl¡±¬ı˛

¸g…± ˝√√À˘ ø˙‡±˝√√œÚ õ∂√œ¬Û ;À˘, Úø‰¬Àfl¡Ó¬±ñ Ú±º

¸±√±fl¡±¬ÛÀάˇ Œ˝“√ÀȬ ˚±˚˛ ’gfl¡±¬ı˛º ˙±cÚ≈ñ Ú±º
¬ı˛˝√˜±Úñ Ú±º
¤˜Ú ‘√˙… ’±¬ı˛ Œ√À‡ Ú± Œfl¡Î¬◊ Ú±, fl¡±Î¬◊Àfl¡ Ú±º
Œfl¡Î¬◊ ¬ıÀ˘ Ú±, ’±˜±Àfl¡› Œ√À‡ÀÂ√ Œfl¡Î¬◊ ñ õ≠…±ÚÀ‰¬ÀȬ ά±Àfl¡± ¬ı˛ø¬ıͬ±fl≈¡¬ı˛-Œfl¡º
’Ô‰¬ ŒÈ¬ø¬ı˘ ŒÔÀfl¡ ¬ı±øάˇ ’øs Œ¬ÛÓÀÂ√ ø√À˚˛ øÙ¬ø¬ı˛ Œ¬ı˛±Ê√º ŒÎ¬Àfl¡ ¬ıÀ˘±, ø˘À‡ ø√ÀÓ¬ ¤fl¡øȬ ˜˝√√±˜µ±¬ı˛ ·±Úº
Ó¬±À√¬ı˛ Ê√άˇ±ÀÚ± fl¡Ô±, ά◊ƒ√·±¬ı˛, ¬ıø˜, Œ·±¬ÛÚ ’±˘±¬Û ¸¬ı qøÚº
¤‡Ú ·Ê«√Ú Œ¬ı˙, Œ˜‚ Ê√Àάˇ±¸Àάˇ±ñ
¬Û¬ı˛ø√Ú ’±ø¸ñ Œ√À‡ Ú± Œfl¡Î¬◊º õ∂±Ì ŒÏ¬À˘ ά±Àfl¡±, ŒÎ¬Àfl¡ ¬ıÀ˘±ñ
’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸ñ Œ√À‡ Ú± Œfl¡Î¬◊º ’ÀÚfl¡ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’øˆ¬˜±Ú
’±ø¸ñ Œ√À‡ Ú± Œfl¡Î¬◊º ø√ÚøȬ ˆ¬±˘ Œ¬ı˙ñ
’±¬ÛÚ±Àfl¡ ŒÂ√ÀάˇøÂ√ ¬ı±Ê√±À¬ı˛,
¤fl¡ø√Ú ˜‘Ó¬ ¬ıÀ˘ Œ‚±ø¯∏Ó¬ ˝√√˝◊√º ˝√√˚˛ÀÓ¬± Â√±Î¬ˇÀ¬ı± Œ˙˚˛±¬ı˛›
˜≈ø^Ó¬ ˙Às ¬ÛÀάˇ Ô±øfl¡ Úœ¬ı˛¬ı ¬Û‘ᬱ˚˛º ø˘À‡ ø√Ú ¤fl¡È¬± Œ˙˚˛±À¬ı˛¬ı˛› ·±Úº
¬Û±Ó¬± ‡≈À˘ Œfl¡Î¬◊ øÊ√À·…¸ fl¡À¬ı˛ Ú±ñ
¤Ó¬ø√Ú Œfl¡±Ô±˚˛ øÂ√À˘ÚØ
50 51

’Ò¬ı˛± ˚À˙±Ò¬ı˛± ¬ı˛±˚˛À‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ

¸œ˜±¬ıXÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±
˜ÀÚ ˝√˘ ’ÀÚfl¡ø√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˝√√ͬ±» ¬Û±ø‡ ≈√íøȬ¬ı˛ Œ√‡±º
Œ√‡±À√ø‡ ˝√√˘, ˝√√˘ ά±fl¡±Î¬±øfl¡º Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ¸œ˜±¬ıXÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±º fl¡ø¬ıÓ¬± Ê√·»
¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ ø¬ÛÀͬ ¤fl¡Ê√Ú ›Àͬ ˝√√˘ ‰≈¬À˘±‰≈¬ø˘º ’±¬Û±Ó¬Ó¬ ’±˜±À√¬ı˛ ¸œ˜±ø˚˛Ó¬º ›˝◊√ ŒÓ¬± ›‡±ÀÚ
’±fl¡±˙ Â√άˇ±À˚˛ ’±ÀÂ√ Œ¬ı˛±√ ˝√√À˚˛ ’±fl¡±À˙ ’±fl¡±À˙º ’±¬ı˛ ¤˝◊√‡±ÀÚ
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’±ø˜ ¤fl¡± fl¡±√±˚˛ ¸”À˚«¬ı˛ Â√±˚˛±º Â√±˚˛±˝√√œÚ
¸˜˚˛ Œ˚ fl¡‡Ú Œ·˘ ›Àάˇ
˝◊“√√±¬ı˛±Ó¬˘±˚˛ øˆ¬Î¬ˇº Á¡·Î¬ˇ±Á“¡±øȬ  . ά◊Àͬ±Ú, ’±ø„√√Ú±º
’±À· øfl¡ Ê√±ÚÓ¬±˜ Ø
Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ¸œ˜±¬ıXÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±º fl¡ø¬ıÓ¬± Ê√·»
˙±øôLøÚÀfl¡Ó¬Ú
˝√√±›˚˛±¬ı˛ ˜Ó¬Ú ¬ı˚˛ ¬Û…±À˘¶Ü±˝◊√ÀÚ,
¬ıÀ˚˛ ˚±˚˛ ˜±À¸«˝◊√ÀÓ¬, Ê√±ˆ¬± › Ê√±¬Û±ÀÚº
¤fl¡øȬ ˝◊√¸ƒfl≈¡˘ øÂ√˘ñ Œ¬ı˛±√
¬ı¸ÀôL¬ı˛ ˝√√±›˚˛±&À˘± S꘱·Ó¬ ¸±˝◊√À¬ıø¬ı˛˚˛ ¬Û±ø‡¬ı˛ ˜Ó¬Ú
ά◊άˇ±Ú Ú±ø˜À˚˛ ’±ÀÚ ˙œÀÓ¬¬ı˛ ø¬Ûfl¡øÚÀfl¡º

¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ¬π ¤‡±ÀÚ ’±˜±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛

¬ıËp¡¬Û≈S ¬Û±Î¬◊èøȬ ‚≈·øÚ¬ı˛ ·g, √±›˚˛± øÚÀfl¡±Ú¬ı˛ ‚˱̺
¬ı¬ı˛ Œfl¡Ú ¬ıά◊Àfl¡ Í≈¬À˙ ø√˘ ˜±Ô±, Œ√›˚˛±À˘¬ı˛ ‰≈¬ÀÚ
1 Œ¸˝◊√ √±· øÚÀ˚˛ Œ˘‡±&À˘± √˜¬ıg, ¤fl¡˘±, ˜≈‡¬Û≈øάˇº
Ϭ±Àfl¡¬ı˛ ˙Às Œ˚ˆ¬±À¬ı ’¬Û¬ı˛+¬Û Ê√±À·±,
Ú±‰¬ Ú± ŒÓ¬± Œ¸¬ı˛+¬Û, ŒÏ¬±À˘¬ı˛ ˙Às , Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ˘‡± ˜Ò…õ∂±À‰¬… Œ¬Û“ÃÀÂ√ÀÂ√ ’±¬ı±¬ı˛º
¤˝◊√ ¸Ó¬… ά◊À√±˜ ŒÊ√ÀÚ›, ù´±¸Ú±˘œ Ù≈¬¸Ù≈¬À¸ ˜±øȬ ˆ¬¬ı˛±, Œ¸˝◊√ Œ˘‡±øȬ¬ı˛
Ϭ±fl¡ › ŒÏ¬±˘ Œ¬ı˛À‡øÂ√ ≈√˝◊√ fl“¡±ÀÒº Ê√œ¬ıôL fl¡¬ıÀ¬ı˛ Œ·ÀÂ√ Œ¯∏±˘ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ Œ˜À˚˛ Œõ∂˜¬ÛS ø˘À‡øÂ√˘ ¬ıÀ˘º
’±ø˜ Ó¬±Àfl¡ Ó≈¬À˘ ’±øÚ, ø¬ÛÂ√À˜±Î¬ˇ± fl¡À¬ı˛ ¬ı“±Ò± ¬ıÀ¸ Ô±fl¡± ˙¬ıÀ√˝√‡±øÚ
2 ¬ıÀ¸ ¬ıÀ¸ Á≈¡À¬ı˛±˜±øȬ ‰¬±¬Û± ¬Ûάˇ± Œ¸˝◊√ Œ√˝√ Ó¬±¬ı˛,
ˆ¬¬ı˛± Ú√, ’±ÚÓ¬ ˆ¬øe˜±º
ŒÓ¬±¬ı˛ Œ√›˚˛± Ê√˘ ,
Œ‰¬±À‡ Œ¬ı˛À‡øÂ√
fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ Ú©Ü ¬ı˛±ô¶±˚˛ Œ¸˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ˜Àά˘ ˝√√¬ı±¬ı˛ ¶§õü Œ√À‡ Œ√À‡ Œ√À‡
’¬Û¬ı˛+¬Ûº
Œ˝√√“ÀȬÀÂ√ ø¶ÜÀ˘ÀȬ± ¬ÛÀ¬ı˛, ¤fl¡±
¬Û±Ó¬±˘À¬ı˛À˘¬ı˛ ·ÀÓ«¬ Œ¸“øÒÀ˚˛ÀÂ√, Œ¬ÛÂ√ÀÚ ŒÎ¬Àfl¡ÀÂ√ Œfl¡Î¬◊, fl¡˘·±˘« fl¡˘·±˘« ¬ıÀ˘
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ı˛±ô¶± Œ¬ı“ÀÒ Œ·ÀÂ√ ·Àˆ¬« ¤À¸, √˜¬ıg, ¬ÛÔ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√
52 53

Œ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ¸œ˜±¬ıXÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±, ’±ø˜ ¬ıø˘ ·ˆ¬«¬Û±ÀÓ¬¬ı˛ ¤fl¡ ¸±√±ÀȬ ŒÈ¬ø¬ı˘
ά◊¬ÛÀ¬ı˛ õ∂‰¬G ¤fl¡È¬± ¬Û±›˚˛±À¬ı˛¬ı˛ ’±À˘±º
Ú±ø¸«— Œ˝√√±À˜¬ı˛ ›øȬ Œ‰¬±‡ Ò“±Ò±ÀÚ±¬ı˛ ˜Ó¬ ˆ¬±À˘±º
Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ͬ±G± ‡±ÀȬ qÀ˚˛ qÀ˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘À‡øÂ√º
Œ¬∏C-ŒÓ¬ qÀ˚˛ Œ˚¬ı˛fl¡˜ ˜±Â√
¬Û…±øfl¡— ˝√√¬ı±¬ı˛ ’±À· ¸˜≈À^ ˚±¬ı±¬ı˛ fl¡Ô± ˆ¬±À¬ı
¸œ˜±˝√√œÚ ¸˜≈^Àfl¡ ¬ıÀ˘ ŒÙ¬˘À˘, ’±ø˜ Œfl¡±Ú ¬Û±¬Û fl¡¬ı˛À¬ı± Ú± ŒÓ¬±∑
3
’±˜±¬ı˛ ˜Ú ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˘ øȬά◊˜±¬ı˛ ˝√√˚˛ Ê√¬ı˛±˚˛≈ÀÓ¬
’±˜±¬ı˛ ˜Ú ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˘ Œ¬ÛÀȬ Œ˜√ Ê√À˜ ˚±˚˛
’±˜±¬ı˛ ˜Ú ˆ¬±À˘± ˝√√À˘ ·±Ú qøÚ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛, ŒÏ¬√ά◊À˚˛ ŒÏ¬Î¬◊À˚˛ ŒÚ±À˚˛...
’±¬ı˛ Â√˘±»Â√˘ ¬Û±˝√√±øάˇ Ú√œ¬ı˛ ·˜Ú¬ÛÔ ¤À¸ ¬ıÀ¸ ¬ÛÀάˇ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œfl¡±À˘¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ¬ÛÀȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… Ò≈¬ÛÒ±¬Û Œ√Ãάˇ˚˛ Ó¬èÌ ˚≈¬ıfl¡, ¬Û±˝√√±øάˇ ¬ı˛±ô¶± ÒÀ¬ı˛
˘±ÀÊ√±—-¤¬ı˛ Ù≈¬È¬¬ı˘ Œ‡˘± ˝√√˚˛, Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ’¬Û¬ı˛+¬Û ά◊~±À¸

’e¬ı˛±· ˜˝√√ôL¬ı˛ ·±Ú ’±˜±¬ı˛ ˜Ú ˆ¬±À˘± ˝√√À˘ ø˙˘¬Û≈‡≈ø¬ı˛, ø√‚ø˘¬Û≈‡≈ø¬ı˛ ŒÊ√±¬ı˛¬Û≈‡≈ø¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ…
¤fl¡È¬± Ú± ¤fl¡È¬±¬ı˛ Ê√À˘ Ê√˘ ˝√√¬ı˝◊√
1
Œõ∂ø˜Àfl¡¬ı˛ ·˘± qÀÚ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ά◊øOÓ¬ ˝√√À˚˛ Œ·À˘ ’±˜±¬ı˛ ˜Ú ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˘ Œ˝√√À˜±À¬ı˛øÊ√— ˝√√˚˛, ŒÈ¬Ú˙Ú ˝√√˚˛, ø¬ÛÀͬ ¬ı…Ô± ˝√√˚˛
Œõ∂ø˜Àfl¡¬ı˛ ·˘± qÀÚ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ô¶À¬ı˛ ô¶À¬ı˛ Ê√˜± ’±¬ı˛ ·±Ú qÚÀ˘, ˆ¬±˘¬Û±˜, ˆ¬±˘¬Û±›“ › Ê√˘¬Û±˝◊√¬ı˛À„√√¬ı˛ ˚≈¬ıfl¡...
’gfl¡±¬ı˛ ·À˘ Œ·À˘, ŒÊ√À· ά◊ͬÀ˘ õ∂±‰¬œÚ ¬ı±¸Ú±
∆¬ı√…Ú±Ô ‰¬Sê¬ıÓ¬π
Œõ∂ø˜fl¡Àfl¡› ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ·±˚˛fl¡, Œ˚˜Ú ¬ı…±À„√√¬ı˛±
·±ÀÚ¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ‹ ‹ ¸¬ıøfl¡Â≈√ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ ’±˜±À√¬ı˛, ’¬Û¬ı˛+¬Û fl¡F ˚ø√ ˝√√˚˛
·±˚˛Àfl¡¬ı˛, Œõ∂ø˜Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º ¸±·¬ı˛ ŒÙ¬¬ı˛Ó¬ ¬ı…±„√√øȬ ¤fl¡√±
¬ÛÀάˇ Œ·˘ fl≈¡À˚˛±øȬÀÓ¬ñ
2
¤˝◊√ ˙¬ı˛œ¬ı˛œ ø√Úfl¡±˘ ŒÔÀfl¡ fl≈¡À˚˛±˚˛ øÂ√˘ Œ˚ fl¡øÔÓ¬ Œ¸˝◊√ ¬ı…±„√√øȬ
≈√íÀ˚˛ ¸±é¬±» ˝√√˘ Œ˚ ’¬ı±fl¡ ˜ÀÚ...
fl¡œˆ¬±À¬ı Ó≈¬ø˜ Ó≈¬À˘ ŒÚÀ¬ı ’¸˜ ’±À¬ı·∑
›˝◊√ Œ¸˝◊√ ø‰¬¬ı˛˝√ø¬ı˛» ¬ı˛À„√√¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇ ¤fl¡Ê√Ú ¬ı˛ø„√√Ú ¸≈ÀÓ¬±¬ı˛ ¬ı±ø`¬˘
›˝◊√ Œ¸˝◊√ ˝√√˘≈√¬ı˛À„√√¬ı˛ Ê√ø˜ ŒÓ¬± ’¬Û¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˙…±›˘±-¬ı˘...
¤˝◊√ ˙¬ı˛œ¬ı˛œ ø√Úfl¡±˘ ŒÔÀfl¡
fl¡±˜√± fl¡±˜¬ı˛+ø¬ÛÌœ¬ı˛ ·± ŒÔÀfl¡ ¤Àfl¡¬ı˛ fl¡Ô±˚˛ Ê√±˝√√±ÀÊ√¬ı˛ Ó¬˘À√˙
‡≈“ÀȬ Ó≈¬À˘ ŒÚÀ¬ı ·˚˛Ú±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ŒÓ¬± ’ÀÚ…¬ı˛ qÒ≈ ø‰¬¬ı˛-¬ı±˘øÓ¬¬ı˛ ‚±...
fl¡Ó¬ fl¡Ó¬ ¬ÛÔ, ¬ÛÀÔ ·±Â√, ·±ÀÂ√ Ù¬˘... ¤Àfl¡¬ı˛ ¶§Ê√Ú øÁ¬Ú≈fl¡ ά◊άˇ≈!≈¡ ˜±ÀÂ√¬ı˛±
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ά◊¬ÛÀ¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ Œ√‡À¬ı ’±¬ı˛ ’ÀÚ…¬ı˛ Œ·“øάˇ-&·ø˘-˙…±˜≈fl¡√˘...
¸˜ô¶ ¬Û±Ô¬ı˛ ·À˘, ¸±√± Ê√˘, ô¶”¬Û ¸±√± ¬ı±ø˘º
›˝◊√ Œ¸˝◊√ ·±ÀÚ¬ı˛ ˜Ó¬Ú Œ‡±˘± ¬ı˛±ô¶± fl¡Ô± Œ˙¯∏ ˝√√À˘±, ≈√íÊ√Ú˝◊√ ‰≈¬¬Ûñ
›˝◊√ Œ¸˝◊√ ŒÏ¬±˘fl¡¬ı±À√…¬ı˛ ˜Ó¬ ’±¬ıÂ√± ≈√¬Û≈√¬Û, ˝√√+√À˚˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ˙∫¬ı˛¬ı Úœ˘±fl¡±˙ ŒÚÀ˜ ¤˘ Ê√À˘...
54 55

¬ÛÔ ø˘ø‡Ó¬¬ı˛+¬Û qÀˆ¬¬˙∏ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ

’±˜±¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±
õ∂øÓ¬ø√Ú é≈¬X ˝√√˚˛
õ∂øÓ¬ø√Ú ˙±ôL ˝√√˚˛ ˜Ú
¤fl¡øȬ ¬ı…±fl≈¡˘ Œ‚±Î¬ˇ± “√±øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√
fl¡œˆ¬±À¬ı fl¡‡Ú
Œ√ø¬ı˛ Œ√À‡ ¬Û± Í≈¬fl¡ÀÂ√ qfl¡ÀÚ± ‚±À¸¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
Ê√˘ ŒÙ¬±ÀȬ, ͬ±`¬± ˝√√˚˛ Ó¬±¬ı˛
Œ‚±Î¬ˇ±øȬÀfl¡ ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ øfl¡Â≈√ ʱ√Ú±¬ı±¬ı˛ ŒÚ˝◊√
˙¬ı˛œ¬ı˛, Œ˙fl¡˘ñ
Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛ÀMê√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ˆ¬”À·±˘
˝◊√˝√fl¡±˘ ͬ±`¬± ˝√√˚˛,
¬ı˘ÀÂ√, ’±¬ı±¬ı˛ ø¡ZÒ± Œfl¡Ú
÷˝√√± Ê√±À· ’±À¬ı˛±
øfl¡Â≈√fl¡±˘ Œ¬ı˛Ã^˜≈‡œ ˘Ó¬±&À{j
¬ı¸¬ı±¸ fl¡ø¬ı˛,
’±À¬ı˛± øfl¡Â≈√fl¡±˘ ¬ıÌ«¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Ûøάˇ Œ˜À˚˛øȬ¬ı˛ ·ä
¬Û“±‰¬±ø˘, ¬ıËÓ¬fl¡Ô±
¬Ûøάˇ ’±À¬ı˛± ¬ı±¬ı˛fl¡À˚˛fl¡, ˝√√˚˛ÀÓ¬± ’±˜±¬ı˛ ŒÂ√±A Œ˜À˚˛øȬ
Œfl¡±Ô±› ø˘ø‡Ó¬¬ı˛+À¬Û ¬ÛÔ ’±˜±Àfl¡ ˆ¬±À˘± ˘±·±¬ı˛ Ê√Ú…
Œ√‡± ˚±À¬ı õ∂ùü Œˆ¬√ fl¡À¬ı˛ ˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˛ Ê√Ú…
ά◊M√À¬ı˛¬ı˛ ø√Àfl¡ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ ... ¤¬ı— Œ˜±V± fl¡Ô± ¬ı“±‰¬¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…
¤fl¡øȬ ¬Û±Í¬ Œ˙‡±À˘±
¬Û±Àͬ¬ı˛ Ó¬±ø˘fl¡±˚˛ øÂ√˘
’±À˘±fl¡ Œ¸±˜ ¤fl¡øȬ ¬ı˛±ô¶± Œ¬ÛÀ¬ı˛±¬ı±¬ı˛ ·ä
fl¡¬Û”«¬ı˛ ø¬ıˆ¬± ¤fl¡øȬ Œ¬ı˛“Àô¶±¬ı˛±˚˛
õ∂‰¬G ‡±›˚˛± √±›˚˛± Œ¸À¬ı˛
õ∂˝√¬ı˛œ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√, ≈√í√G ¸˜˚˛ Œ‰¬À˚˛ ˆ≈¬˘ fl¡ø¬ı˛ñ Ù¬Ó≈¬¬ı˛ ˝√√À˚˛ ŒÙ¬¬ı˛±¬ı˛ fl¡±ø˝√√øÚ
˙Ó¬˝√√±ÀÓ¬ ’‚«… ø√ÀÓ¬ ø·À˚˛ Ó¬À˜±Ú±˙ ˝√√˚˛ ’±¬ı˛, ¬ı±øάˇ øÙ¬À¬ı˛
’±À¬ı˛± Œ¬ıø˙ øÚÀ‰¬ Ϭ±˘≈¬ı˛ øÚÀ‰¬ÀÓ¬ ·øάˇÀ˚˛ ˚±˝◊√, ¬ı±¬ı±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øfl¡ Ê√±øÚ øfl¡ ¸≈À‡¬ı˛ fl¡Ô±
fl¡ÀÓ¬± ø¬ıø‰¬S Ê√±„√√±À˘ ¬ıµœ, ø¬ı¬ı¬ı˛Ì fl¡œ fl¡À¬ı˛ ¸y¬ıØ ¬ı˘ÀÓ¬ ø·À˚˛
≈√¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ Ê√Ȭ˘±˚˛ fl¡‡ÀÚ± fl¡±ÀÊ√¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ˝√√˚˛ Ú±ñ Œfl“¡À√ ŒÙ¬À˘ Œˆ¬À„√√ ŒÙ¬˘À˘± ¤fl¡øȬ Â√ø¬ı
ø˙øÔ˘ ˙¬ı˛œ¬ı˛ øÚÀ˚˛ ¸˝√√øÊ√˚˛± ¬ı¬ı˛— Ê≈√˚˛±¬ı˛ ’±¸¬ı˛ Ê√À˜
¬Û±À˙ ŒÈ¬ÀÚ øÚÀ˚˛ ›¬ı˛± fl¡À¬ı˛ øÙ¬¸-øÙ¬¸,
Œ˚Ú ·”Ϭˇ ¯∏άˇ˚ÀLa¬ı˛ Ú±ÀȬ¬ı˛ ¸eœ ’±˜±Àfl¡› ˝√√ÀÓ¬ ¬ı˘± ...
¬ı˛±ô¶±˚˛ Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ ’±Ê√ ’±˜±¬ı˛ ‘√˙…&ø˘ ŒÂ“√άˇ± ñ
¤ ·ø˘ › ·ø˘¬ı˛ Œ˙À¯∏ Œ˚Ú Ê≈√˘ Ê≈√˘ Ó¬±fl¡±˚˛ ø¬ı˛Mê√Ó¬±Ø
56 57

˜‘Ó¬ Œ˘±fl¡øȬ¬ı˛ Œ√˙ ¶§Ì«±˘œ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚«

¬ÛÓ¬e õ∂±Ì
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛ øÂ√˘ ¤fl¡øȬ Œ√˙
˜‘Ó¬ Œ˘±fl¡øȬÀfl¡ ¬ı˘ÀÂ√ ¤fl¡Ê√Ú ’±˝◊√ø√Ú Œ˘±fl¡
˜‘Ó¬ ¬ı…øMê√øȬ Œfl¡±ÀÚ± fl¡Ô± Ú± ¬ıÀ˘ 1
qÀ˚˛ Ô±Àfl¡ ‚±À¸¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ¤ õ∂±Ì ¬ÛÓ¬e¸˜
˜±Ô±¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ’ÀÚfl¡ Œ˜‚ ¬Û±ø‡ ’±&ÀÚ¬ı˛ ø¬ıˆ¬± Â≈√“ÀÓ¬ ‰¬±˚˛
ά◊Àάˇ ˚±À26√ Œ¸ ¸˜˚˛ Ê√±ÀÚ Œ¸ ’±À˘±˝◊√ ˜≈øMê√
’±˝◊√øÚ Œ˘±fl¡øȬ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ’±¬ı˛ ¬ı±øfl¡ ¬ı‘Ô±
˜‘ÀÓ¬¬ı˛ Œ‰¬±À‡ Œfl¡±ÀÚ± fl¡±iß± ŒÚ˝◊√ ’±˚˛≈é¬˚˛, Ó¬±˝◊√ Œ¸
qÒ≈ ¤fl¡øȬ ÚœÀ˘¬ı˛ Œ¬ı˛‡± Œ¸±~±À¸ ά◊Àάˇ
˜‘Ó≈¬…ˆ¬˚˛
ø¬ÛÀÂ√ ŒÙ¬À˘ Œ¬ı˛À‡
˙∫qw Œ√¬ı¬ı˜«Ì ’±˜±¬ı˛ ¬ÛÓ¬e õ∂±Ì
’:±Ó¬¬ı±¸ ¬Û¬ı« ¬ı±Ú±› ’ø¢ü ø˙‡± Ó¬±Àfl¡

fl¡‡Ú› ˜ÀÚ ˝√√˚˛ 2

ˆ¬·¬ı±ÀÚ¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ’±˜±¬ı˛ ·±˝√√«¶ö… ŒÚ˝◊√
Ó≈¬ø˜ fl¡˜ øÚá≈¬¬ı˛ Ú› Ù≈¬À˘ Ù≈¬À˘ ˜Ò≈
‡≈“ÀÊ√ Ô±øfl¡
‡ÚÀ¬Ú ά◊X±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√ Œ˚ ¬Û≈—Àfl¡˙À¬ı˛¬ı˛ ŒÔÀfl¡
ø¬ı˘≈5 ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ Ò√ı—¸±¬ıÀ˙¯∏ ¬Û¬ı˛±À·¬ı˛ Œ¬ı˛Ì≈ ·±À˚˛ ˜±ø‡
Ó¬±¬ı˛ ¸¬ıÈ≈¬fl≈¡ fl‘¡øÓ¬Q Œ˚Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¤ˆ¬±À¬ı Â√άˇ±˝◊√ õ∂±Ì
’±Ê√ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ø‚À¬ı˛ ¬ı‘Àé¬ ¬ı‘Àé¬ fl≈¡¸≈À˜, fl≈¡¸≈À˜
õ∂‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±˝√√±¬ı˛, øȬøˆ¬√√ ¬ı±˝◊√Ȭ ’±˜±¬ı˛ ˝◊√26√±¬ı˛ ά±Àfl¡
¬ı˛ø„√√Ú ¬Û«√±˚˛ ˜≈‡26√√ø¬ı ¬ıÚ±ÀôL ¬ı¸ôL ’±À¸ ŒÚÀ˜
Ê√Ú¸•ú±Ú, ¬ı˛±©Ü™œ˚˛ ¬Û≈¬ı˛¶®±¬ı˛
Ùv¬±Î¬˘±˝◊√Ȭ ;À˘ ˜±Àͬ 3
ø˘ø‡Ó¬ ˝√√˚˛ ø√¬ı±¬ı˛±øS¬ı˛ fl¡±¬ı… ≈√˝◊√øȬ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜±ÀÁ¡
’±¬ı˛ Ó¬‡Ú ¤ Ê√œ¬ıÚ
é¬Ì ˝◊√KI◊±¬ı˛ø˘Î¬◊ά
ø¬ıø26√iß ¡ZœÀ¬Û¬ı˛ ˜Ó¬Ú
ø˙äœ ø¬ı¬ı˛±˜ ŒÚÚ
¤fl¡ ’±¬ıX ’¬ı˛Ì…·Àˆ«¬ Ê√ij ŒÚ˚˛
¬ı…øÓ¬SêÀ˜ ÷¯∏» ˚øÓ¬ÀÓ¬
’Õ¬ıÒ ˙˜œ ¬ı‘鬺
58
’Ô¬ı± ÚÓ≈¬Ú ¸‘ø©Ü
Ó¬±Î¬ˇ± fl¡À¬ı˛ ˜Ò…¬ÛÀÔ Ó¬±Àfl¡
q“À˚˛± › &øȬ¬ı˛ ˜±ÀÁ¡
õ∂Ê√±¬ÛøÓ¬ õ∂±Ì ŒÊ√À· Ô±Àfl¡º
4
’±˜±Àfl¡ ø√À˚˛ÀÂ√ Œfl¡Ú,
ø˜øÂ√ ø˜øÂ√ ¤Ó¬ fl¡˜«ˆ¬±¬ı˛
ŒÂ√±A ά±Ú±˚˛ ’±¬ı˛
fl¡Ó¬È≈¬fl≈¡ Ê√άˇ±À¬ı± ¸—¸±¬ı˛/
·±ÀÂ√ ·±ÀÂ√ ’±À˘± ;±˘¬ı
¬ıÀÚ ¬ıÀÚ Â√άˇ±À¬ı± ¬ıÌ«±ø˘
Úœ˝√√±ø¬ı˛fl¡±À√¬ı˛ ¸±ÀÔ
’g¬ı˛±ÀÓ¬ ¬Û±Ó¬±À¬ı± ø˜Ó¬±ø˘
¤Ó¬ Œ˚ ’±À˘±¬ı˛ √±˚˛
¸¬ı ¬ı≈øÁ¡ ¤fl¡±˝◊√ ’±˜±¬ı˛∑
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ Ó¬À¬ı
Œfl¡Ú ˜±˚˛±, Œfl¡Ú ¤ ’“±Ò±¬ı˛/
5 ¸˝√√Ê√ ˝√√+√˚˛˚La
’˜˘ õ∂ˆ¬±ÀÓ¬ ’±ø˜
Òø¬ı˛SœÀfl¡ ‰≈¬•§Ú fl¡À¬ı˛øÂ√
Œ˚ ˆ¬±À¬ı ∆˙˙À¬ı
˜±Ó¬± ¬ı±˘Àfl¡¬ı˛ õ∂Ô˜ õ∂Ì˚˛œ
’±˜±¬ı˛ ø¬ı¯∏±Mê√ “√±ÀÓ¬
Œ¸˝◊√ ŒÔÀfl¡ ˜Ò≈ Œ˘À· ’±ÀÂ√
fl¡œÈ¬√©Ü ¤ Œ˚ìıÚ
ŒÙ¬À˘ ˚±˝◊√ ’e±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
6 Ú±-Œ√‡±¬ı˛ ¸Ó¬… ’±À¬ı˛± ¬ıάˇ,
Œ˚ ˆ¬±¯∏±˚˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ Ú√œ
Œ¸ ˆ¬±¯∏± Œ˙‡±›
Œ˚ ˆ¬±¯∏±˚˛ Œ˜‚ ŒÎ¬Àfl¡ ›Àͬ
Œ¸ ˆ¬±¯∏± Œ˙‡±›
¤Ó¬ ’Ú≈2‰¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı˛
’Àé¬Ãø˝√Ìœ Ú± ¬ı˘± fl¡Ô±¬ı˛
59
’±˜±Àfl¡ ’±Sê±ôL fl¡À¬ı˛,
’±˜±¬ı˛› ŒÓ¬± ¸±Ò Ê√±À·
Œ·À˚˛ ά◊øͬ ·±Ú
fl¡‡Ú ø¬ı˝√e ˝√√À¬ı ¸≈¬ı˛ ¬Û±À¬ı
¤ ¬ÛÓ¬e õ∂±Ì/
7
fl¡˘¸-ά◊øæ√√ Ó≈¬ø˜
√±èÌ ¬ÛÓ¬eˆ¬≈fl¡
¶ö”˘ › Ê√±ôL¬ı,
’±¢∂±¸œ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Ù“¬±√
¬ıg fl¡À¬ı˛ √±› ά◊»¸˜≈‡º
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø¬ı¯∏±Mê√ øÊ˝3√±
’±À©Ü¬Û‘Àᬠé≈¬Ò±¬ı˛ ¬ıgÚ
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±&Ú ŒÚ˝◊√
ŒÚ˝◊√ Œfl¡±Ú ˜¬ı˛˜œ √˝√Ú/
8
Œ‰¬Ó¬ÀÚ ¬ı˛˝√¸… ŒÚ˝◊√
’À‰¬Ó¬ÀÚ fl¡œ ’±ÀÂ√ Ê√±øÚ Ú±
’±À¬ı˛± ¸˝√√Ê√ ≈√˝◊√ Â√±Ú±ñ
ά◊Àάˇ ˚±˝◊√ ˚Ó¬È≈¬fl≈¡
¬ÛÀάˇ Ô±øfl¡ Ó¬È≈¬fl≈¡ ø¬ÛÀÂ√
˚øÓ¬ › ·øÓ¬¬ı˛ ˜±ÀÁ¡
¸œ˜±˝√√œÚ ’±fl¡±˙ ¬ı˛À˚˛ÀÂ/√
9.
Œ√‡±¬ı˛ Œ˚È≈¬fl≈¡ ¸Ó¬…
õ∂fl¡±À˙ Œ˚È≈¬fl≈¡ ˜”Ó«¬
’õ∂fl¡±À˙ Ó¬±¬ı˛› ’±¬ı˛› Œ¬ıø˙
’±ø˜ Ó¬±˝◊√ ’±R˘œÚ
˜±øȬ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ Â≈“√À˚˛ Ô±øfl¡,
¤ Ê√œ¬ıÚ é¬Ìõ∂ˆ¬±
’±Ò±¬ı˛ ¬Û±‡±˚˛ ŒÏ¬Àfl¡ ¬ı˛±ø‡...
60
’Ó¬Ú≈ ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛
Â√ø¬ı
ø¶Ûά ŒÓ¬±˘± ¬ı±À¸¬ı˛± ¸√… ø¬ı¬ı±ø˝√√Ó¬
ø¬ıÀfl¡À˘¬ı˛ ˜ø¬ı˛˚˛±øÚ Œ¬ı˛±À√¬ı˛ ¬ı˛≈fl¡¸…±Àfl¡
ø‰¬¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ·±Ï¬ˇ
¬ı˛±e±ø˘¬ı˛ ¸√¬ı˛ ‡≈À˘ ø√À˘±
¤ fl¡Ô± ŒÊ√ÀÚ ŒÚ˚˛ ¸±g… Ê√±˜√±øÚ
·Î¬ˇ±ÀÓ¬ ·Î¬ˇ±ÀÓ¬
Œ¬∏CÚ ¤À¸ ŒÔÀ˜øÂ√˘ ˚‡Ú
øÓ¬øi߬ı˛ ¸¬ı≈Ê√ fl¡Ô±˚˛
Œ‰¬±À‡¬ı˛ ‰¬±˘±Ú Î≈¬¬ı Œ¸˝◊√ ¤¸¬ı˛±ÀÊ√
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛
˝√√±¬ı˛±ÀÓ¬ ˝√√¬±¬ı˛±ÀÓ¬ È≈¬fl≈¡¬ı˛ fl¡±À˘±¬ı˛±
È≈¬fl¡À¬ı˛± Á¬±¬Û¸± øÚÀ˚˛ Œ·±˚˛±øÚÊ√ È≈¬…À¬ı˛
¤˝◊√ ¸˝√√¬ı±À¸
›˝◊√ ‚¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œˆ¬À¸ ’±À¸ ˙œÓ¬ fl¡±Â√±fl¡±øÂ√º
&ÌȬ±Ú± ’±UøÓ¬ÀÓ¬ ø˜À˙ ˚±˚˛ fl≈¡˚˛±˙± ˙˝√√¬ı˛º
¤ ø‰¬øͬ Œ¬Û±¶Ü±¬ı˛ Ú˚˛,
Ó¬¬ı≈› ›Î¬ˇ±À¬ı± ŒÚ±˚˛±ÀÚ± ¸≈¬Û±ø¬ı˛ ’±À¬ı˛±
¬ıøô¶¬ı˛ ·ø˘¬ÛÔ ø√À˚˛
Œ˚‡±ÀÚ øÂ√ȬÀfl¡ ˚±˚˛ Œfl¡±Ú ¤fl¡ Ú≈ø˘˚˛± Ú√œ
ŒÚˆ¬±ÀÚ± ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ Œˆ¬Ê√±ÀÚ± √¬ı˛Ê√±¬ı˛
˙œÓ¬‚≈˜ øÚÀ˚˛, ’Ò¬ı˛± Ù¬ÀȬ±¢∂±øÙ¬
’±¬ı˛ Œfl¡Ú˝◊√¬ı± ˆ≈¬À˘ ˚±¬ı
’±˜±À√¬ı˛› ‰“¬±√ ’±ÀÂ√
’±ÀÂ√ Œ¸˝◊√ ŒÊ√À· Ô±fl¡± ‰¬¬ı˛fl¡±¬ı≈øάˇ
61
’øˆ¬øÊ√» ø˜S
˙œÓ¬ÀÙ¬¬ı˛» ά◊ÀȬ¬ı˛ ¬ı±·±Ú
Œ˚‡±ÀÚ Ê√˜± Ê√À˘¬ı˛ Œ‡“±ÀÊ√ fl¡…±fl¡È¬±À¸¬ı˛ √¬ı˛Ê√±˚˛ ø‰¬øͬ¬ı±'
¸”˚« Î≈¬¬ıÀ˘ ’±fl¡±À˙¬ı˛ ά◊«≈√ Œ¬ı˛‡± ÒÀ¬ı˛ ¬Û±ø‡ ŒÙ¬¬ı˛±¬ı˛ Œ‰¬±‡
˝◊√ø¬∏C˚˛±À˜ Œ˘À· ’±ÀÂ√ ≈√©x±¬Û… ˜±øȬ¬ı˛ ŒÓ¬±˘¬Û±Î¬ˇ
’±¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ Œ√À˝√√ ŒÙ¬À˘ ’±¸± ˙œÓ¬
’±ø˜ Ô±fl¡± Ú±-Ô±fl¡±¬ı˛ Ú±À˜ ’øfl«¡Î¬ ¬Û±˘fl¡ ‰¬±¯∏ fl¡À¬ı˛ ‰¬ø˘
¸±˜ÀÚ¬ı˛ ˙œÀÓ¬ ›¬ı˛ ¸¬ı≈Ê√ Œ√›˚˛±À˘ ˝√√±›˚˛±fl¡À˘¬ı˛ ’±À·
¬ı±¸± ¬ı“±ÒÀÂ√ øĘ Ù¬±˝◊√¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ‰¬±√¬ı˛
ˆ¬±À¬ı± ›‡±ÀÚ øÂ√¬ÛøÂ√À¬Û ’±„≈√˘ Œ¬ı˛À‡
Ú…±‰¬±¬ı˛±˘ ¬ıÀ˘ ’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ά◊ÀM√√øÊ√Ó¬ ˝√√À26√ Ú±
qÒ≈ ¤fl¡È¬± ¬ı≈À˘ˆ¬±Î«¬ õ∂øÓ¬¬ı˛±ÀÓ¬ ’gfl¡±¬ı˛ qȬ fl¡À¬ı˛
ͬ±`¬± ŒÔÀfl¡ ŒÚÀ˜ ’±¸± ø‰¬øfl¡»¸±¬ı˛ ¤Àfl¡fl¡ √±Ú±˚˛ ¬ı“±Ò±ÀÚ± ŒÙˬ˜
¤¸¬ı ¬ı˚˛±ÀÚ ‡±Ê≈√¬ı˛±À˝√√± ’±fl¡±À˙ ¬Û±Ó¬˘± ¬ıv±Î¬◊ÀÊ√¬ı˛ ’“±‰¬Î¬ˇ Œfl¡ÀȬŒ√À¬ı
’±¬ı˛ Â√Ȭ± ¬ı±Ê√ÀÓ¬˝◊√ ¸”À˚«¬ı˛ ø¬ıÂ√±Ú± Œfl“¡±‰¬fl¡±ÀÚ± Œ˚ìıÚ
˚‡Ú ˘±˝◊√Ȭ fl¡…±À˜¬ı˛± ’…±fl¡˙Ú èfl¡¸…±Àfl¡ Œ¬ı“ÀÒ
¬ı±ø˘¬ı˛ ˝√√˘≈√ ˆ¬±¯∏± Ê√±Ú±À¬ı ’±Ê√ Œ¬ı˛±√ Ú± ø˙ø˙À¬ı˛¬ı˛ ¸y±¬ıÚ±
¤fl¡ø√Ú Ó≈¬ø˜˝◊√ ø˙ø‡À˚˛øÂ√À˘ ˙œÓ¬¬Ûάˇ± ŒÍ“¬±ÀȬ¬ı˛ ›¬Û¬ı˛
ø¸·±À¬ı˛È¬ ’Ô¬ı± ’±À¬ı˛fl¡ÀÊ√±Î¬ˇ± ŒÍ“¬±ÀȬ¬ı˛ Ó¬±¬Û ŒÚÀ˜ ’±À¸
’Ô‰¬ ¤˝◊√ Œ˚Ú ¤ˆ¬±À¬ı ’±Ê√Àfl¡¬ı˛ ˝“√±È¬±¬ÛÀÔ ≈√¬Û≈¬ı˛
˚±Àfl¡ ‡“≈Ê√øÂ√ Œ¸ ø˙qά◊√…±Ú Œ¬ı˛Àô¶±¬ı˛± Ú±·ø¬ı˛fl¡ ’±˘ø¬ÛÚ
¬ı± ’±Î¬◊Ȭ¬ı˛±˜ Œ¬ı˛±Î¬ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Ó¬
Ó¬¬ı≈ ˘•§± Ê√…± ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛ ¤fl¡Ù¬±ø˘ ¬ı˛…±•Û Œ¬ıÀÂ√
Γ¬±À˙¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˜±fl¡Î¬ˇ¸±¬ı˛ Ó≈¬˜≈˘ ά±Ú-¬ı“± Ê√Àάˇ± fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡
›À√¬ı˛ Œ¬ÛÂ≈√ Œ¬ÛÂ≈√ ˜è√…±ÀÚ¬ı˛ øÚÊ«√ÚÓ¬± ¢∂±¸ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ˜≈˝√”Ó«¬
¤‡Ú› Œ‰¬±‡ ¬ı≈ÀÊ√ Œ‰¬±˚˛±À˘ fl“¡±È¬±¬ı˛ Â√ø¬ı ’“±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛
¸¬ı≈Ê√ Ú±-À¬ÛÀ˘ ¸—Àfl¡ÀÓ¬ fl¡…±Úˆ¬±À¸¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ˝√√À¬ı
Œfl¡±˘±ÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ô±fl¡À¬ı ¬ı˛ø¬ı¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±S¬Û±Sœ¬ı˛ ø¬ı:±¬ÛÚ
˚±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ıU ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ ˜ÀÊ√ ’±¸± ¬Û“‰¬±Ú¬ı3˝◊√ ˆ¬±· Ê√À˘¬ı˛ ¶§õü
fl¡íÀÙ“¬±È¬± ά◊ø˜˚˛±˜ ’±fl¡±˙ ¤'Àõ∂À¸ ¬ı≈fl¡ øˆ¬øÊ√À˚˛ Œ√À¬ı
62
’±˜±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú ¤fl¡ø√Ú ˝√√À¬ı øfl¡ ˝√√À¬ı Ú±
øÁ“¬øÁ¬À√¬ı˛ ˆ¬±„√√± ·±Ú, ¤fl¡¬ı±øȬ ‰“¬±√, Ú≈Ú ŒÔÀfl¡ ø˙À‡ ŒÚ›˚˛± ‚±À˜¬ı˛ Œˆ¬±¬ı˛
Œfl¡Î¬◊ ¤fl¡¬ı±¬ı˛› ¬ıÀ˘øÚ ›‡±ÀÚ Ú√œ ŒÚ˝◊√, Œõ∂˜ ŒÚ˝◊√, ’±À¬Ûøé¬fl¡ ŒÚ˝◊√
Ù¬ø̘ڸ±¬ı˛ ø¸“øάˇ Œ¬ıÀ˚˛ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Œfl“¡±‰¬fl¡±ÀÚ± ø¡Z˜±øSfl¡ ¸±¬Û
¸”À˚«¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ˝√√˘≈√ ‚À¯∏ Œ√À¬ı ÄȬ±¬ı˛ Ó¬fl¡˜±¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬Û¬ı˛ øé¬À√
Ó¬¬ı≈ ¸˜ô¶ ˙œÓ¬ Ê≈√Àάˇ ‡“≈ÀÊ√øÂ√ ¬ı±ø˘ Œ˜˙± Œfl¡±øfl¡À˘¬ı˛ ά±fl¡
Ó¬¬ÛÚ ˜˝√√ôL
ø‰¬S-1
˜¬ı˛±ˆ¬¬ı˛±ø˘¬ı˛ Œ¸Ó≈¬¬ı˛ ›¬Û±À¬ı˛ ȬÀ˘ ¬ÛÀάˇ Ï≈¬˘≈ Ï≈¬˘≈ Œ‰¬±‡ ˘±˘ ¸”˚«
˜±Ó¬±À˘¬ı˛ ˝√√ø¬ı˛Ò√ıøÚ Œ˙À¯∏ ¤¬Û±À¬ı˛› øÚÀ¬ı Œ·ÀÂ√ ø‰¬Ó¬±¬ı˛ ’±&Ú
˜¬ı˛± Ú√œ Œfl¡±À˘ fl¡À¬ı˛ ˜±ÀÂ√¬ı˛±› ø˜À˙ Œ·ÀÂ√ Œ˘±ø˝√√ÀÓ¬¬ı˛ Ê√À˘
øÚ(˘ ¬ıfl¡ qÒ≈ ’¬ı˘± Œ¸Ó≈¬Àfl¡ øÚÀ˚˛ ‰≈¬¬Û‰¬±¬Û ¸±À¬ı˛ Œ˙±fl¡¸ˆ¬±
ø‰¬S-2
øÁ“¬øÁ¬¬ı˛ ’ÀÁ¬±À¬ı˛ fl“¡±√±, ŒÊ√±Ú±øfl¡¬ı˛ •°±Ú ’±À˘± Â√±Î¬ˇ±
’±¬ı˛ Œ¬ıø˙ Œ˙±fl¡Â√ø¬ı ˆ¬¬ı˛±ø˘¬ı˛ ˜¬ı˛±fl”¡À˘ Œ¬ı“À‰¬ ŒÚ˝◊√
fl¡¬Û±À˘ ‰“¬±À√¬ı˛ øȬ¬Û fl≈¡˜±¬ı˛œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˝√√±À¸ fl≈¡˘È¬± ’±fl¡±˙
¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ŒÂ√Ú±˘ Ó¬±¬ı˛± Œ¸±Ú±ø˘ ˝◊√˙±¬ı˛± fl¡À¬ı˛ ‚≈ø˜À˚˛ÀÂ√ Œˆ¬±À¬ı˛
ø‰¬S-3
øȬ˘±¬ı˛ ˜ø̬ı˛ ¬Û±Àάˇ ø¬ı˘œÚ ˆ≈¬è¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ê√˘˝√√œÚ ≈√ø‡ Ú√œ
Úù´¬ı˛ Œ√˝√ Ϭ±Àfl¡ Œfl¡Ãø¬ÛÚ fl¡±˙Ù≈¬˘ Œ˙±fl¡±fl≈¡˘ ˙±√±¬ı˛ ø˜øÂ√˘
’±˜±¬ı˛ Ù¬â≈ ¬ı≈Àfl¡ ¤˝◊√¸¬ı ˜¬ı˛±À¶⁄±Ó¬ ’±Ê√œ¬ıÚ ’±|˚˛ ¬Û±˚˛
˜˝√√±¬ı±U ¬ıËp¡¬Û≈S ¬ı“±À‰¬ ’±¬ı˛ ’¸˝√√±˚˛ ˆ¬¬ı˛±ø˘¬ı˛± ˜À¬ı˛ ˚±˚˛
63
’øˆ¬øÊ√» ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ
’鬬ı˛ fl¡˘Çfl¡Ô±
¤fl¡ ’±˚˛≈ ‰“¬±√ øÚÀ˚˛ Ê√ÀijÀÂ√ Œ˚
’À¬Û鬱˚˛ ˜‘Ó≈¬… Ó¬±¬ı˛ ’˜±¬ı¸…± øÚÀ˚˛
’±¸À˘ ‚≈Ì, Œ˚ ‡±˚˛ ŒÊ√…±»¶ß±¬ı˛ ¸±¬ı˛
¤fl¡ ’±˚˛≈ ‰“¬±√ øÚÀ˚˛ Ê√ÀijøÂ√
’±À˘±¬Ûé¬ Œ˙¯∏ ˝√√¬ı±¬ı˛ ’±À·
’é¬À¬ı˛ fl¡˘Çfl¡Ô± ø˘À‡ ˚±ø26√ ^nÓ¬º
¤˝◊√ ˚±¬ÛÚ
¬Û”øÌ«˜±-õ∂À˜±√ øÚÀ˚˛ ˆ¬≈À˘ ’±øÂ√ ¸”˚«±ô¶À˙±fl¡
ø¬ı˛ø˘ÀÙ¬¬ı˛ fl¡•§À˘ Œ˜±Î¬ˇ± ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı±Úˆ¬±ø¸ Œ‰¬±‡
ø‰¬ij˚˛ fl≈¡˜±¬ı˛ √±¸
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ‰¬±À‡ ¸˝√√¶⁄ ¸”˚«
ô¶Ú-¸≈¯∏˜±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú¬ı˛˜ ¤fl¡ ‡G ‰¬¬ı˛ ŒÊ√À· ά◊ÀͬÀÂ√ ¬ıËp¡¬Û≈ÀS¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡
Œ˚‡±ÀÚ ŒÓ¬±˜±˚˛ øÚÀ˚˛ Œ¬Û“ÃÀÂ√ ˚±˝◊√ øάÀ¸•§À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ øÚˆ¬‘Ó¬ ≈√¬Û≈À¬ı˛
˜±Ô±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ¬Ûά◊À¯∏¬ı˛ ø¬ı˜¯∏« Œ¬ı˛±√, Œ¬ı˛±À√¬ı˛ ¬Û±À˙ Ê√˘, Ê√À˘¬ı˛ Ò±À¬ı˛ &˚˛±˝√√±øȬ ˙˝√√¬ı˛
˜ÀÚ ˝√√˘ Œ˚Ú ¤fl¡ Ê√œ¬ıÚ ŒÔÀfl¡ ’±À¬ı˛fl¡ Ê√œ¬ıÀÚ ¤À¸ “√±øάˇÀ˚˛øÂ√
˝√√±ÀÓ¬ ˝√√±Ó¬ Œ¬ı˛À‡ ’±˜±¬ı˛± ¬Û±˙±¬Û±ø˙ Œ˝√√“ÀȬ ˚±ø26√ ≈√–‡Ê√Ê«√¬ı˛ ¬ı±˘≈¬ı˛ õ∂±ôLÀ¬ı˛
Œ˚-¬ı±˘≈¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ Á≈¡À˘ ’±ÀÂ√ ’Ù≈¬¬ı˛±Ú ’Ô‰¬ ‰¬±¬Û± ¤fl¡ ’øˆ¬˜±øÚ ¬ı±Ó¬±¸
’Ó¬–¬Û¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ¬ıø˘, ¬ıø˘ Œfl¡Ú Ó≈¬ø˜ ¬Û±ø˘À˚˛øÂ√À˘ ¤Ó¬fl¡±˘
¸˜ô¶ ˜±Úø¬ıfl¡ ’’±øÓ«¬ ’¢∂±˝√√… fl¡À¬ı˛ Œfl¡±Ú Œfl¡ÃÓ”¬˝√√À˘ ”√À¬ı˛ ¸À¬ı˛ Œ·À˘ Ó≈¬ø˜
¬ı˛±øSø√Ú √œ‚«ù´±¸ › ˝√√±˝√√±fl¡±¬ı˛ ø˘À‡øÂ√ ŒÚ±È¬¬ı≈Àfl¡, ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ qÀÚøÂ√ Ó≈¬˜≈˘ ¬ı˛Mê√õ∂¬Û±Ó¬
¬ıø˘, Œfl¡±ÀÚ±¬ı˛fl¡˜ ’±À˚˛±Ê√Ú › õ∂døÓ¬ Â√±Î¬ˇ± ¤ˆ¬±À¬ı Ú¬ı˛Àfl¡ ŒÍ¬À˘ Œ√˚˛ Œfl¡Î¬◊∑
’±ø˜ ŒÓ¬± qÒ≈ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤fl¡È¬± ’Ú¬ı√… Ê√œ¬ıÚ˝◊√ øˆ¬é¬± Œ‰¬À˚˛øÂ√˘±˜/
64
ô¶Ú-¸≈¯∏˜±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú¬ı˛˜ ‰¬¬ı˛ ŒÊ√À· ’±ÀÂ√ ¬ıËp¡¬Û≈ÀS
Œ˚‡±ÀÚ øάÀ¸•§À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ø¬ı¯∏±√ ≈√¬Û≈À¬ı˛ ŒÓ¬±˜±˚˛ øÚÀ˚˛ Œ¬Û“ÃÀÂ√ ˚±¬ı
˜±Ô±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ Œ¸±Ú±ø˘ Œ¬ı˛±√, Œ¬ı˛±À√¬ı˛ ¬Û±À˙ Ê√˘, Ê√À˘¬ı˛ Ò±À¬ı˛ &˚˛±˝√√±øȬ ˙˝√√¬ı˛
Œ˚-˙˝√√¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ ’ÚôL ø¬ıÀ26√À√¬ı˛ ·ä qÀÚ ¤À¸ÀÂ√ ¤Ó¬fl¡±˘
Œ¸ø√Ú Ó¬±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ˝◊√ Ó≈¬ø˜ ¬ıUfl¡±˘ ’±À·¬ı˛ Î≈¬À¬ı ˚±›˚˛±
Œ¸˝◊√ Ê√±≈√Ó¬N Œ‰¬±‡ Ó≈¬À˘ ‰¬±˝◊√À¬ı ’±˜±¬ı˛ Œ‰¬±À‡
Ó¬‡Ú ’±fl¡±˙-¬ıËp¡¬Û≈S-&˚˛±˝√√±øȬ ’gfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ”√¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œˆ¬À¸ ’±¸À¬ı
Œ¬ı˛±À√¬ı˛ Œ‰¬À˚˛› Ó¬œ¬ıË ’Ú… ¤fl¡ ’À˘Ãøfl¡fl¡ ’±À˘±¬ı˛ Ó≈¬Ù¬±Ú
’ôL¬ı˛œÀ鬬ı˛ ¸˝√√¶⁄ ¸”À˚«¬ı˛ ¸˜À¬ıÓ¬ ’±À˘± Œ√À‡øÂ√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ‰¬±À‡
¤˝◊√ Œ‰¬±‡ ’±ø˜ ˆ¬≈ø˘ fl¡œ fl¡À¬ı˛∑
’Ê≈√«Ú √±¸
˙¬ıÀ√˝√
˙¬ı&À˘±Àfl¡ ’±À¬ı˛± øfl¡Â≈√é¬Ì
‚≈À˜±ÀÓ¬ √±›ñ
Ó¬±À√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¤‡ÀÚ± ¬ıάˇ flv¡±ôL
ˆ¬˚˛ Œ¬Û› Ú± øõ∂˚˛ ˙Sn∏
Ó¬±À√¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ ’±¬ı˛ ø‰¬»fl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±
˙¬ı-˙¬ı˛œ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤‡Ú ‡“≈ÀÊ√ ¬ı±¬ı˛ fl¡À¬ı˛±
ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± ’øô¶Q
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ È≈¬fl¡À¬ı˛±-È≈¬fl¡À¬ı˛± fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬À˘ √±›
Ú«√˜± øfl¡—¬ı± ‡±À˘
ˆ¬˚˛ Œ¬Û› Ú±, Œfl¡Î¬◊ ø‰¬»fl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±
˙¬ı&À˘± øÚÔ¬ı˛ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ’±À·
ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛˝◊√ ˜¢ü ¬Ûάˇø˙ øÂ√˘
øõ∂˚˛ ˙Sn∏, ¤ Œ‡˘±˚˛ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛˝◊√ Ê√˚˛ ˝√√˘
Œ˚-˘±˙ Œˆ¬À¸ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ‡±À˘ñ
Ó¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ Œ√ø‡ ¸¬ı—˙ ’±˜±À√¬ı˛˝◊√ ˜≈‡
65
Œ√¬ı±ø˙¸∏ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛  . õ∂±fl¡fl¡ÔÚ
˙øMê√¬Û√-ά◊M√¬ı˛ ¬ı¬ı˛±fl¡ Ó¬Ô± ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=À˘¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√¬ı±ø˙¸∏
Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛ ¤fl¡ ά◊8˘ Ú±˜º Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ ∆˙˙¬ı Œfl¡ÀȬÀÂ√ ø˙˘—
¤¬ı— ø˙˘‰¬¬ı˛ ˙˝√√À¬ı˛º Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¸˜À˚˛¬ı˛ ø¬ı‰¬¬ı˛Ì Œé¬S øÂ√˘
&˚˛±˝√√±øȬ ˙˝√√¬ı˛º Œ˚ ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=˘œ˚˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± ’±Ê√Àfl¡¬ı˛
fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ˜ÀÚ ¤¬ı— Œ˘‡±˚˛ ά±Ú± › ø˙fl¡Î¬ˇ ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ÀÂ√
Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú õ∂Ò±Ú ŒÚ¬ÛÔ… fl¡±ø¬ı˛·¬ı˛ Œ√¬ı±ø˙¸∏ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛º øÓ¬øÚ
¬ı¬ı˛±Àfl¡¬ı˛ øfl¡c Ó¬“±¬ı˛ ¤fl¡fl¡±˘œÚ Ê√œ¬ıÚ˚±¬ÛÚ Ó¬“±¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ¸±¬ı˛± ά◊M√¬ı˛-
¬Û”¬ı«±=À˘¬ı˛ ڱάˇœ¬ı˛ ¶ÛµÚ Ê√±ø·À˚˛ ø√À˚˛øÂ√˘º Œ√¬ı±ø˙À¸¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬≈¬ıÀÚ¬ı˛
¶Û©ÜÓ¬˝◊√ ≈√øȬ Ò±¬ı˛±º õ∂Ô˜ Ò±¬ı˛±øȬ ¤fl¡±ôL ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=˘œ˚˛ ˚ø√›
Ó¬±ÀÓ¬ Œfl¡±ÀÚ± Œfl¡±ÀÚ± ¬Û±Í¬fl¡ Ó¬Ô±fl¡øÔÓ¬ ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı±À√¬ı˛ ¤fl¡øȬ
õ∂26√iß Î¬◊¬Ûø¶öøÓ¬ ‡≈À“ Ê√ Œ¬ÛÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº ë’±À¬ÛÀ˘¬ı˛ ø¬ıfl¡äí › ëfl¡Ô±¸¬ı«¶í§
¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ ≈√˝◊√ ά◊8˘ ˜±˝◊√˘Ù¬˘fl¡º ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¸˜À˚˛¬ı˛
Œ√¬ı±ø˙¸∏ fl¡˜«¸”ÀS fl¡‡Ú› ά◊øάˇ¯∏…±¬ı±¸œ, fl¡‡Ú› fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı±¸œ,
¬ıÓ«¬˜±ÀÚ ˜≈•§±˝◊√¬ı±¸œº ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ Œ√¬ı±ø˙¸∏ Ó¬Ó¬È≈¬fl≈¡ ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı±√œ
ÚÚ, ˚Ó¬È≈¬fl≈¡ ‹øÓ¬˝√√…¸g±øÚ  . Ó¬Ó¬È≈¬fl≈¡ ˝◊√øf˚˛¸À‰¬Ó¬Ú ÚÚ, ˚Ó¬È≈¬fl≈¡
ˆ¬±¯∏±˜˜«À¬ı˛¬ı˛ ’Ài§¯∏fl¡, Ó¬Ó¬È≈¬fl≈¡ ø¬ıø‰¬S·±˜œ ÚÚ ˚Ó¬È≈¬fl≈¡ ¤fl¡˜≈‡œº
’Ô‰¬ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«› Œ√¬ı±ø˙¸∏ ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√¬Ú Œ¸˝◊√ ¶ú‘øÓ¬¬ı˛
ˆ¬”À·±À˘, ŒÙ¬À˘-Œ¬ı˛À‡-˚±›˚˛± ά◊M√ ¬ı˛-¬Û”¬ı«±=À˘º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛
Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ά◊À~‡À˚±·… fl¡±¬ı…¢∂Lö ¸y¬ıÓ¬ ëŒfl¡±˜˘·±g±¬ı˛í-
˝◊√º ¸±˜ø¢∂fl¡ Œ√¬ı±ø˙¸∏Àfl¡ øÚÀ˚˛ ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤‡Ú›
’±À¸øÚº øfl¡c Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ ≈√˝◊√ Ò±¬ı˛±¬ı˛ õ∂øÓ¬øÚøÒQ˜”˘fl¡
≈√øȬ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± ’±˜¬ı˛± ¤‡±ÀÚ Ó≈¬À˘ ø√˘±˜º ˆ¬¬ı˛¸± fl¡ø¬ı˛
¤ÀÓ¬ Œ√¬ı±ø˙∏¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛ ¸±˜ø¢∂fl¡Ó¬±˚˛ Ú±-˝√√À˘›, ’—À˙¬ı˛ Œ˚±·Ù¬À˘
Œ˚ ¸±˜ø¢∂fl¡Ó¬± Ó¬±ÀÓ¬ ά◊ƒ√ˆ¬±ø¸Ó¬ ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ¬ıÚº
ñ ¸•Û±√fl¡
 ˜±˘= › ˜±˘œ
Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
’±˜±¬ı˛ ¬ı˚˛¸ ¬Û=±˙ ˝√√ÀÓ¬ ‰¬˘˘º ¸y¬ıÓ¬ 15 ¬ıÂ√¬ı˛ ¬ı˚˛À¸ ’±˜±¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ fl¡±¬ı…¬ıœÊ√ ’Ç≈ø¬ı˛Ó¬
˝√√˚˛º ’±ø˜ Œ˙¯∏ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ø˘À‡øÂ√ ø√Ú ¬ÛÀÚÀ¬ı˛± ’±À·º ’Ô«±» õ∂±˚˛ 35 ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ fl¡ø¬ı¶§ˆ¬±¬ı
’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ¬ı‘鬱ø˚˛Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ Ó¬±ÀÓ¬ Ù≈¬˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√, ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ¬Û±Ó¬± fl¡œÈ¬√©Ü ˝√√À˚˛ÀÂ√, ά±˘
¬ÛÀ‰¬ Œ·ÀÂ√º ’ÀÚfl¡ø√Ú ˝√√˘º ¤Ó¬ø√ÀÚ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏À˚˛ øfl¡Â≈√ ¬ı˘±¬ı˛ fl¡Ô± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜ÀÚ Ê√À˜ÀÂ√º
øfl¡Â≈√Ȭ± ¸Ó¬… ˝√√˚˛ÀÓ¬± ’±ø˜ ŒÊ√ÀÚøÂ√º Œ¸È¬± ø˘À‡ ¬ı˛±ø‡º
õ∂Ô˜ fl¡Ô± ¤˝◊√ Œ˚, fl¡ø¬ı¶§ˆ¬±¬ı ‡≈¬ı ø¬ı¬ı˛˘ øfl¡Â≈√ Ú˚˛º ˚ø√ ˝√√Ó¬, Œ√À˙À√À˙ ˙Ó¬˙Ó¬ ’:±Ó¬
’‡…±Ó¬ øÚ¬ı˛é¬¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡±¬ı… Œ˘±fl¡fl¡±¬ı… ˝√√À˚˛ ¤Ó¬ø√Ú Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡Ó¬ Ú±º ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛
fl¡Ô±˝◊√ Ò¬ı˛± ˚±fl¡º fl¡Ó¬ ’Ê√¶⁄ ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ·±Ú ¤À√À˙ ˝√√À˚˛ÀÂ√, ˚± Œfl¡±Úƒ ˜±øÁ¬ ¬ı± Œfl¡±Úƒ ‰¬±ø¯ ¬ı± Œfl¡±Úƒ
øˆ¬‡±ø¬ı˛¬ı˛ ¸‘ø©Ü ’±˜¬ı˛± Ê√±øÚ Ú±º ˜˝√√±R± Ù≈¬fl≈¡›√√fl¡±-¬ı˛ ¤fl¡øȬ Œ˘‡±ÀÓ¬ ¬Ûάˇ˘±˜ Œ˚ Ó“¬±À√¬ı˛ ¢∂±À˜¬ı˛
¤fl¡øȬ Ê√œÌ« ˜øµ¬ı˛ ¸—¶®±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ Ó¬±¬ı˛ Œ√˚˛±À˘ ’Ê√¶⁄ ˝√√±˝◊√fl≈¡ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘Ú øÓ¬øÚº Œfl¡±Úƒ
˚≈À· Œfl¡±Úƒ ‰¬±ø¯∏ Ó¬± ø˘À‡ÀÂ√Ú Œfl¡ Ê√±ÀÚØ Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√, fl¡Ó¬ ˙Ó¬ fl¡ø¬Û¬ı˛±˝◊√Ȭø¬ı˝√√œÚ Œ˘‡fl¡
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ø¬ı˝√√œÚ fl¡ø¬ıÓ¬± øÚ¸À·«¬ı˛ øÚ˚˛À˜ Ù≈¬ÀȬ ›Àͬº
ø¡ZÓ¬œ˚˛ fl¡Ô±øȬ ¤˝◊√ Œ˚, fl¡ø¬ıÓ¬± ¸±ÒÚ±¬ı˛ øÊ√øÚ¸º ¤˝◊√ fl¡Ô±È¬± ’±˜±¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡Ô±¬ı˛ ¸Àe ø˜˘ÀÂ√
Ú±º øfl¡c ¤È¬± ¶§ø¬ıÀ¬ı˛±Ò Ú˚˛º Ê√eÀ˘ Œ˚ ·±Â√Ȭ±¬ı˛ ˚P øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛ Ú±, Ó¬±Àfl¡ ȬÀ¬ı ˘±·±À˘ ˚P øÚÀÓ¬
˝√√˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡ Ê√œ¬ıÚ È¬À¬ı¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ά◊»¸ ŒÔÀfl¡ ”√À¬ı˛º ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÚ fl¡±À¬ı…¬ı˛
¬Ûø¬ı˛¬ÛLöœº ¤fl¡Ô±È¬± Ú± ¬ı≈Á¬À˘ fl¡±À¬ı… ¸—fl¡È¬ ‚øÚÀ˚˛ ’±À¸º ¤fl¡Ê√Ú ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛
Ê√œ¬ıÚø˙äÀfl¡ ¬ı˛é¬± fl¡¬ı˛±º fl¡±¬ı˛Ì, ’±Ò≈øÚfl¡ Ê√œ¬ıÚõ∂̱˘œ ’ÕÚ¸ø·«fl¡ ¤¬ı— ’fl¡±ø¬ı…fl¡º ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÚõ∂̱˘œ¬ı˛
Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ˚-fl¡±¬ı… ¸‘ø©Ü fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛ Ó¬± õ∂±˚˛˝◊√ ’¸≈¶ö ¬ı± fl‘¡øS˜º è¢ü Ù≈¬˘ ¬ı± Úfl¡˘ Ù≈¬˘º ¤fl¡Ê√Ú
’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÀfl¡ ˚ø√ ’±Ê√ õ∂fl‘¡Ó¬ Ù≈¬˘ ŒÙ¬±È¬±ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Ó¬À¬ı ˚Ó¬≈√¬ı˛ ¸y¬ı ¤˝◊√ Œ˘±ˆ¬œ, ˜˝√√±Êø√Ú ¤¬ı—
˚±øLafl¡ ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ø¬ıèX±‰¬¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, õ∂fl¡±À˙… ¬ı± Œ·±¬ÛÀÚº Ó¬±Àfl¡ ¤fl¡È¬± ά◊ÀåI◊± Ê√œ¬ıÚõ∂̱˘œ¬ı˛
Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ¤È¬±˝◊√ ¸±ÒÚ±¬ı˛ ˜±ÀÚº ¸±ÒÚ± ˜±ÀÚ ŒÈ¬fl¡øÚfl¡‰¬‰«¬± Ú˚˛º ŒÈ¬fl¡øÚfl¡È¬± ¤fl¡Ê√Ú
ø˙äœ õ∂±˚˛ ’:±ÀÚ˝◊√ ø˙À‡ ˚±˚˛, ¸≈¬ı˛ Œ˙‡± ¬ı± ¸“±Ó¬±¬ı˛ Œ˙‡±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º ’±¸˘ ¬Ûø¬ı˛|˜È¬± Ê√œ¬ıÚ-
ŒÈ¬fl¡øÚÀfl¡¬ı˛º Ó¬À¬ı, ¤˝◊√ fl¡±Ê√Ȭ± Sê˜˙˝◊√ õ∂±˚˛ ’¸y¬ı ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÂ√, ˚Ó¬ ¤˝◊√ ˚≈·È¬± ¬Û¬ı˛±Sꘜ ˝√√À˚˛
ά◊ͬÀÂ√º ˝√√˚˛Ó¬ ’±À¬ı˛± ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«-ˆ¬±À¬ı ¤Àfl¡ Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, ¤¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’ÀÚfl¡ ”√À¬ı˛ ‰¬À˘ Œ˚ÀÓ¬
˝√√À¬ı, Ó¬À¬ı˝◊√, ø¬ıÚ± ¸±ÒÚ±˚˛, ¬ı± ’ä ¸±ÒÚ±˚˛ ¬ı˛±ø˙¬ı˛±ø˙ Ù≈¬˘ Ù≈¬È¬ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¬Û≈Ú˜«≈^Ì  . [ Œ¸ÃÊ√Ú…, ˘±˘Ú˜=, SÀ˚˛±√˙ ¬ı¯∏«, 1˜ ¸—‡…±, Œ˜ 2008 ]
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ÛÔ
Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
1
fl¡ø¬ıÓ¬± fl¡œ∑ ¤È¬± ¬ı≈ÀÁ¬ øÚÀ˚˛ Œfl¡Î¬◊ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘‡ÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛ Ú±º ¬ı¬ı˛—, ø˘‡ÀÓ¬ ø˘‡ÀÓ¬ ¤fl¡È¬±
’±ˆ¬±¸ ¬Û±˚˛, ¤fl¡È¬± ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ Ò±¬ı˛Ì±ÀÓ¬ Œ¬ÛÓÂ√±˚˛º
fl¡ø¬ıÓ¬± ˜±Ú¬ı˜ÀÚ¬ı˛ Œ¸˝◊√ ’—À˙¬ı˛ ¸‘ø©Ü, ˚± ¸Ó¬…Àfl¡ ¶§±À√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ Ê√±ÀÚº ¤‡±ÀÚ˝◊√ ø¬ı:±ÀÚ¬ı˛
¬ÛÀÔ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ¸ ’±˘±√± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º ¤fl¡È¬± ¬ı˚˛À¸ ˜ÀÚ ˝√√Ó¬ ≈√íøȬ ¬ÛÔ˝◊√ ¤fl¡˝◊√ ¸ÀÓ¬… ø·À˚˛ ŒÍ¬Àfl¡º
’±Ê√ ¤ øÚÀ˚˛ Œ‚±¬ı˛ ¸—˙˚˛ ’±ÀÂ√º
Úœ˘ ¬ı˛—√ ’¬ıÀ˘±fl¡Ú fl¡À¬ı˛ ’±ø˜ ˚± Ê√±Ú˘±˜, ˚± Œ¬Û˘±˜, Ó¬¬ı˛e ∆√‚«… ¤¬ı— ’Ì≈¬Û¬ı˛˜±Ì≈¬ı˛
fl¡•ÛÚÀfl¡ ø‰¬À¬ı˛ Ó¬ißÓ¬iß fl¡À¬ı˛ Œ√‡À˘› Ó¬± ¬Û±›˚˛± ˚±À¬ı Ú±º
’±¶§±ø√Ó¬ ¸Ó¬…˜±S˝◊√ fl¡±¬ı… Ú˚˛º Œ¬ı±¬ı±¬ı˛ ¶§õü ’±¶§±ø√Ó¬, øfl¡c õ∂fl¡±ø˙Ó¬ Ú˚˛, ’Ô‰¬
Œ¬ı±¬ı±˚˛ Œ˚˜Ú ¶§Àõü Œ√À‡
˜ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ ¬ı˛±À‡
’‡…±Ó¬ ¬Û~œfl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ·±Ú ’¬ı˙…˝◊√ fl¡±¬ı…, Œfl¡Ú Ú± Ó“¬±¬ı˛ ’±¶§±ø√Ó¬ ¸Ó¬…Àfl¡ øÓ¬øÚ
¤fl¡øȬ ¬ı˛+¬Û ø√À˚˛ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˘¢üøȬ ¤fl¡øȬ ¬ı˛+¬Û-¬√˙«ÀÚ¬ı˛ ˘¢üº
¸Ó¬…Àfl¡ ¬ı˛+À¬Û Œ√‡±º Ó¬±Àfl¡ ¬ı±ÌœÀÓ¬ õ∂fl¡±˙º ¬ı±Ìœ fl¡œ∑ ¬ı±Ìœ ¸≈¬ı˛±À¬ı˛±˝√√œ ˆ¬±¯∏±º ¬ı±Ìœ › Â√µ
’ø¬ıÀ26√√…º ¬Û√…fl¡ø¬ıÓ¬± ¤¬ı— ·√…fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Ó¬Ù¬±» qÒ≈˜±S ¸≈øÚ˚˛ø˜Ó¬ › Ú±øÓ¬øÚ˚˛ø˜Ó¬ Â√Àµ¬ı˛º
2
¬ıøǘ ¬ÛάˇÀÓ¬ ¬ÛάˇÀÓ¬ ¶ö±ÀÚ ¶ö±ÀÚ ’±˜¬ı˛± ¬ıÀ˘ ά◊øͬñ fl¡œ ’¬Û”¬ı« fl¡ø¬ıÓ¬±Ø Ÿ¬øQfl¡ ‚ȬÀfl¡¬ı˛ Â√ø¬ı
Œ√‡ÀÓ¬ Œ√‡ÀÓ¬ ˝√√ͬ±» õ≠±ø¬ıÓ¬ ˝√√À˚˛ ¬ıø˘ñ ¤ ŒÓ¬± fl¡ø¬ıÓ¬±Ø ¤¬ı˛ ˜±ÀÚ fl¡œ∑
’±¸À˘, ¸fl¡˘ ø˙Àä¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ¤fl¡ ¤fl¡È¬± ô¶tÓ¬±¬ı˛ ˜≈˝”√Ó«¬ Ô±Àfl¡, ˚± õ∂À˚˛±Ê√ÀÚ¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬
¤fl¡È¬± ’¬ı¶ö±˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ı±ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ Œ˚ ¸Ó¬…Àfl¡ ¬ı˛+À¬Û Œ√‡± › Ó¬±Àfl¡ ¸≈À¬ı˛ õ∂fl¡±˙, Œ¸
Ó¬ ¸fl¡˘ ø˙Àä¬ı˛ ˜˜«fl¡Ô±º ¸¬ı ø˙ä˝◊√ fl¡±¬ı…º ’±˜¬ı˛± ˚±Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ıø˘, Ó¬± ’±¸À˘ fl¡Ô±ø˙Àä¬ı˛
¤fl¡øȬ ˙±‡±, ˚±Àfl¡ ·œøÓ¬fl¡Ô± ¬ı˘± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¸—¬ı±√Àfl¡ Â√±ø¬ÛÀ˚˛ ¤fl¡È¬± ¬ı˛+¬Û ˚‡Ú ¬ıάˇ ˝√√À˚˛ ›Àͬ, ¤fl¡È¬± ˜Ú±Ó¬œÓ¬ ’±ÚÀµ¬ı˛ ¶Û˙« øÚÀ˚˛
’±À¸, Ó¬‡Ú˝◊√ Œ¸˝◊ √ ˜≈˝”√Ó«¬&ø˘Àfl¡ ’±˜¬ı˛± ëfl¡ø¬ıÓ¬±í Ú±˜ ø√À˚˛ ŒÙ¬ø˘º ¤˝◊√ ˜≈˝”√Ó«¬&ø˘ ¸¬ı ¸±Ô«fl¡
ø˙Àä¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ’±ÀÂ√º ·œøÓ¬fl¡Ô±˚˛ ¤˝◊√ ˜≈˝”√Ó«¬&ø˘¬ı˛ ‚ÚQ Œ¬ıø˙ ¬ıÀ˘ ¤ ¸˝√√ÀÊ√˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ˜≈*
fl¡À¬ı˛º Œ˚ Œfl¡±ÀÚ± ¸±Ô«fl¡ ڱȬ…fl¡±À¬ı…, ¬ı± ’±Ò≈øÚfl¡ ά◊¬ÛÚ…±À¸ñ Œ¸ ˜…±fl¡À¬ıÔ˝◊√ Œ˝√√±fl¡ ¬ı± Œ˝√√±fl¡ Œ˘
ø˜ÀÊ√¬ı˛±¬ıƒ˘ƒ ñ ¤˝◊√ fl¡±¬ı…ø¸øX&ø˘ Œ¬ı˘±ˆ”¬ø˜ÀÓ¬ õ∂fl¡œÌ« Ú≈øάˇ¬Û±ÔÀ¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Â√øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√º ¤˝◊√
¬ı‘˝√M√¬ı˛ ˜˝√√M√¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±&ø˘ ¸˝√√ÀÊ√˝◊√ ·œøÓ¬fl¡Ô±Àfl¡ Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, øfl¡c¬ ¤À√¬ı˛ ’ˆ¬œ©Ü ’ÀÚfl¡ ¬ıάˇ
øÊ√øÚ¸, ·œøÓ¬fl¡Ô± Ú˚˛º
68 69

3 Œ˚À˝√√Ó≈¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, fl¡ø¬ıÀfl¡ ¸Ó¬fl«¡ Ô±fl¡ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ˚±ÀÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ¬ı˛¸õ∂¬ıÌ ’—˙øȬ qfl¡±ÀÓ¬ qè Ú± fl¡À¬ı˛º
’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛, ¸fl¡˘ ¸‘ø©Ü˝◊√, ¸fl¡˘ ¸±Ô«fl¡ ¸‘ø©Ü˝◊√, ¤˝◊√ ¤fl¡øȬ ¬ıœÊ√ ñ ¸Ó¬…Àfl¡ ¬ı˛+À¬Û Œ√‡± õ∂˚≈øMê√ › ø¬ı:±ÀÚ¬ı˛ Ó¬œÔ« ¬Ûø(À˜¬ı˛ Œ√˙&ø˘ÀÓ¬ ’ÀÚfl¡È¬± Ó¬±˝◊√ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œ¬Û±¶Ü-˜Î¬±Ú« ˚≈À· ’±˜¬ı˛±
ñ ŒÔÀfl¡˝◊√ ¬ı‘鬱ø˚˛Ó¬ ˝√√˚˛º Œ√‡øÂ√ Œ˚ ¬ı˛¸¸‘ø©Ü¬ı˛ ¬ı√À˘ Ó¬N¸‘ø©Ü ¤¬ı— ø˙Àä¬ı˛ ¬ı√À˘ ø˙Àä¬ı˛ ø¬ıÀù≠¯∏Ì Œ¬ıø˙ õ∂±Ò±Ú… ¬Û±À26√º
øfl¡c ¤˝◊√ ‚Ȭڱñ ¸Ó¬…Àfl¡ ¬ı˛+À¬Û Œ√‡±ñ ˚‡Ú Ó¬‡Ú ‚ÀȬ Ú±º ˜±¸, ¬ı¯∏« Œfl¡ÀȬ ˚±˚˛º Ó¬±˝√À˘ ¤ÀÓ¬ qÒ≈ fl¡ø¬ı¬ı˛ é¬øÓ¬ Ú˚˛º ¬ı˛À¸¬ı˛ Œé¬S qøfl¡À˚˛ Œ·À˘ ˜±Ú¬ı¸˜±ÀÊ√¬ı˛› é¬øÓ¬ ˝√√˚˛º
fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚ(˚˛Ó¬±À¬ı±Ò Œfl¡±Ô±˚˛∑ ’±˙± Œfl¡±Ô±˚˛∑ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤fl¡˜±S fl¡±Ê√ ˝√√À26√ øÚÀÊ√Àfl¡ ¸Ó¬…√˙«ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È≈¬ Á“≈¬øfl¡ øÚÀ˚˛ ¬ı˘øÂ√, Ú·¬ı˛› fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¬ı˛¬Û≈, ¬ıdÓ¬ ë’±Ò≈øÚfl¡í ¸ˆ¬…Ó¬± Ú±˜fl¡ Ê√œ¬ıÚ√˙«Ú ¤¬ı—
Ê√Ú… ∆Ó¬ø¬ı˛ ¬ı˛±‡±º √œ‚« ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛, ’ÀÚfl¡ ’±˚˛≈ ’¬Û‰¬À˚˛¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ Ó¬“±Àfl¡ ¤¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ õ∂̱˘œ fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¬ı˛¬Û≈º ¤˝◊√ √˙«ÚøȬ Œ˘±Àˆ¬¬ı˛ ¤¬ı— õ∂̱˘œøȬ ˚ÀLa¬ı˛º ¤¬ı— ¤˝◊√ ˜˝√√±¸eÀ˜¬ı˛
øÚ˚˛˜&ø˘ ø˙‡ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ڱȬ…˜= Ú·¬ı˛º ø¬ı˛¬Û≈, fl¡±¬ı˛Ì ¤ fl¡ø¬ıÀfl¡ ’¸œ˜ ŒÔÀfl¡ øÂ√iß fl¡À¬ı˛º ’¸œ˜˝◊ √ fl¡±À¬ı…¬ı˛ Ê√ÚÚœº Ú·À¬ı˛
¤˝◊√ øÚ˚˛˜&ø˘ ˜”˘Ó¬ øfl¡Â≈√ fl¡¬ı˛± ¤¬ı— Ú± fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œ˚±·Ù¬˘º fl¡œ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ı∑ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô ¤fl¡È¬± ŒÔÀfl¡› Ó¬±˝◊√ fl¡ø¬ıÀfl¡ Ú·À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’¸Ó¬œ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¤ fl¡Ô± Ú± ¬ı≈Á¬À˘, ¬ı˛À¸¬ı˛ Œé¬S qøfl¡À˚˛
˝◊√øeÓ¬ ø√À˚˛ÀÂ√Úñ ˚±À¬ı˝◊√º
˙”Ú… fl¡ø¬ı˛˚˛± ¬ı˛±‡ ŒÓ¬±¬ı˛ ¬ı“±ø˙
¬ı±Ê√±¬ı±¬ı˛ ø˚øÚ ¬ı±Ê√±À¬ıÚ ’±ø¸
fl¡ø¬ı ¬Û±Àô¶¬ı˛Ú±fl¡ ¤˝◊√ fl¡Ô±È¬±˝◊√ ¤fl¡È≈¬ ·√… fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Œ˚ ’±˜±À√¬ı˛ 鬘Ӭ±¬ı˛ ˜ÀÒ… qÒ≈ ¤˝◊√
È≈¬fl≈¡˝◊√ ’±ÀÂ√ Œ˚ Œ‰¬©Ü± fl¡¬ı˛À˘ ’±˜¬ı˛± ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ fl¡F¶§À¬ı˛¬ı˛ õ∂fl¡±˙Àfl¡ ’ø¬ıfl‘¡Ó¬ ¬ı˛±‡ÀÓ¬
¬Û±ø¬ı˛º
fl¡ø¬ıÓ¬± ¤fl¡øȬ ∆Ú¸ø·«fl¡ õ∂øSê˚˛±, Œ˚˜Ú ˆ¬±˘¬ı±¸± ¤fl¡øȬ ∆Ú¸ø·«fl¡ õ∂øSê˚˛±, ¬Û≈©Û ŒÙ¬±È¬±
Œ˚˜Úº ø¬ıøˆ¬iß Œ√À˙¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß fl¡±À˘¬ı˛ Œ˘±fl¡fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ‹ù´˚« Œ√‡À˘ ¤È¬± Œ¬ı±Á¬¬± ˚±˚˛º ø¬ıÀ˙¯∏À:¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬± ’±Ò≈øÚfl¡ Œ¬ıÀÚ-¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛, Ú·¬ı˛¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ fl≈¡Ù¬˘ ˜±Sº ¸fl¡À˘˝◊√ ˜˝√√±fl¡ø¬ı Ú˚˛, øfl¡c
’ÀÚÀfl¡˝◊√ fl¡ø¬ı, ¤¬ı˛fl¡˜˝◊√ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡, Œ˚˜Ú ¸¬ı±˝◊√ ¬ıάˇ ·±˚˛fl¡ Ú±-˝√√À˘› ·±Ú ’ÀÚÀfl¡˝◊√ ·±˝◊√ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛º øfl¡c ’±Ê√ ’±¬ı˛ Ó¬± Ú˚˛º fl¡ø¬ı¬ı˛ ˆ¬±¯∏± ˚Ó¬ ¸—fl¡œÌ« ˝√√À˚˛ ’±¸ÀÂ√, Ó“¬±¬ı˛ ¸˜±Ê√› Ó¬Ó¬˝◊√
¸—fl¡œÌ« ˝√√À˚˛ ’±¸ÀÂ√, Ù¬˘Ó¬ øÓ¬øÚ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√Ú ¤fl¡Ê√Ú ø¬ı‡…±Ó¬ ’À‰¬Ú± Œ˘±fl¡, Œ¬ÛÊ√ øÔË ‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛±
Œ˚˜Ú ˝Úº
fl¡œ fl¡¬ı˛Ìœ˚˛ ∑ fl¡œ ’-fl¡¬ı˛Ìœ˚˛ ∑
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ı˛¬Û≈ ¬ı± õ∂øÓ¬À¬ı˛±Òœ ø¬ı¯∏˚˛&ø˘¬ı˛ fl¡Ô± ¤fl¡È≈¬ ø˘‡øÂ√º õ∂Ô˜ ø¬ı˛¬Û≈ ñ ’øÓ¬ :±Úº fl¡ø¬ı¬ı˛
Ê√œ¬ıÚõ∂ˆ¬±ÀÓ¬ ¤fl¡È¬± ¬Û¬ı« Ô±Àfl¡ ˚‡Ú Úfl¡˘Úø¬ı¸œ √¬ı˛fl¡±ø¬ı˛º Œ¸Ê√Ú… fl¡ø¬ıÀfl¡ fl¡±¬ı…fl¡˘±¬ı˛ ø¸X¬Û≈è¯∏À√¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ Œ˚ÀÓ¬ ˝√√˚˛º Ú¬ıœÚ ¬ı˚˛À¸ fl¡±¬ı…¬Û±Í¬ ’±˜±À√¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛¬ı˛ øÚø˝√√Ó¬ fl¡±¬ı…ø¢üÀfl¡ ;±ø˘À˚˛ ŒÓ¬±À˘,
’ÀÚfl¡È¬± ’±&Ú ŒÔÀfl¡ ’±&Ú ;±˘±¬ı±¬ı˛ ˜Ó¬º ¬Û”¬ı«·±˜œÀ√¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ’±˜¬ı˛± øÚÀÊ√¬ı˛ ¶§ˆ¬±À¬ı¬ı˛
’Ú≈fl”¡˘ ¬Û≈ø©Ü Œ˚±·±Î¬ˇ fl¡ø¬ı˛, ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡ÀÚ± ¬ı± ¶§ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ø¬ı¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ ’Ú≈fl”¡˘ ‡±√…› Œ˚±·±Î¬ˇ fl¡ø¬ı˛º
øfl¡c ¤¬ı˛ ¤fl¡È¬± Œ˙¯∏ ’±ÀÂ√º ‡≈¬ı Œ¬ıø˙ ’Ò…˚˛ÀÚ ’±˜±À√¬ı˛ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ õ∂fl¡±˙ ¬ı…±˝√√Ó¬ ˝√√˚˛, ¤fl¡È¬±
¬ı±Î¬ˇôL ·±ÀÂ√¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ Ú±Ú±¬ı˛fl¡˜ ¬Û¬ı˛œé¬±øÚ¬ı˛œé¬± Œ˚˜Ú ¤fl¡øȬ õ∂øÓ¬fl”¡˘ fl¡±Ê√º Sê˜˙ ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ Œfl¡±˘±˝√√˘
fl¡ø˜À˚˛ ’±Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±Ê√º
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ı˛¬Û≈ ñ ’øÓ¬ ¬ı≈øXº ’±˜±À√¬ı˛ ˚≈À· ¤˝◊√ ø¬ı˛¬Û≈ ŒÔÀfl¡ ø¬ıÀ˙¯∏ ¸Ó¬fl«¡ Ô±fl¡± √¬ı˛fl¡±¬ı˛º
’±˜±À√¬ı˛ ˜øô¶À©®¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’—˙ ’±¶§±√Úõ∂¬ıÌ › fl¡äÚ±õ∂¬ı̺ ’±¬ı±¬ı˛ ’±À¬ı˛fl¡øȬ ’—˙ ø¬ıÀù≠¯∏Ìõ∂¬ıÌ
› Œfl¡Ã˙˘õ∂¬ı̺ ’±Ò≈øÚfl¡ ˚≈À· ’Ô«±» ø¬ı:±Ú˚≈À· ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’—˙øȬ¬ı˛ ‰¬‰«¬± ’øÓ¬˜±S±˚˛ ˝√√¬ı±¬ı˛ ¸y¬ıÚ±
70 71

fl¡ø¬ı¬ı˛ ¶§À√˙ Œ√ø‡, ¤fl¡øȬ ¸Ó¬… ø˝√√À¸À¬ı Œ√ø‡, ¤¬ı— øÚÀÊ√Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ’—˙ ø˝√√À¸À¬ı Œˆ¬À¬ı ’±ÚøµÓ¬ ˝√√˝◊√, Ó¬‡Ú
Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤˝◊√ Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ’ÚÚ…Ó¬± ’¬ıÀ‰¬Ó¬ÀÚ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º
’±˜¬ı˛±, ¤˝◊√ ˆ”¬‡ÀG¬ı˛ ¬ı±„±ø√˘¬ı˛±, ¬ı±„√√±ø˘ ˝√√À˚˛› Œ˚Ú ’Ú… ¤fl¡øȬ Ê√±øÓ¬, Œ˚˜Ú ’±À˜ø¬ı˛fl¡±Ú¬ı˛±
˝◊√—¬ı˛±øÊ√ˆ¬±¯∏œ ¤¬ı— ˝◊√—À¬ı˛Ê√ ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ά◊M√¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛œ ˝√√À˚˛› ˝◊√—À¬ı˛Ê√ Ú˚˛º ¤¬ı˛ õ∂Ò±Ú fl¡±¬ı˛Ì ˆ”¬À·±˘º
fl¡Ô±È¬± ¬ıô¶±¬Û‰¬± Œ˙±Ú±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, Ó¬¬ı≈ ¤ fl¡Ô± Ú± ¬ıÀ˘ ¬Û±ø¬ı˛ Ú± Œ˚, ¸Ó¬… ¤¬ı— ¸≈µ¬ı˛ ñ ≈√øȬ˝◊√
¤¬ı—, ’¬ı˙…˝◊√, ÚÓ≈¬Ú ˝◊√øÓ¬˝√√±¸º ’±˜±À√¬ı˛›, ˚±¬ı˛± ¸±Ó¬ Œ¬ı±ÀÚ¬ı˛ ˜˝√√±À√À˙ Ô±øfl¡, ¬ı± ¬ıάˇ
’±˜±À√¬ı˛ ‰¬±˝◊√º ’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ ≈√øȬ Ó‘¬¯û±˝◊√ ’±ÀÂ√º
˝√√À˚˛øÂ√, ’±˜±À√¬ı˛› ¤fl¡È¬± ÚÓ≈¬Ú ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ’±ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛„√øȬ ¬ıU¬ıÌ«Ó¬±¬ı˛º ˝“√…±, ¤˝◊√ ˜˝√√±À√À˙ ’ÀÚfl¡
¸ÀÓ¬…¬ı˛ Œé¬S ‰¬¬ı˛±‰¬¬ı˛ ¤¬ı— ’Ú±ø√ ’ÚôLfl¡±˘º ¸ÀÓ¬…¬ı˛ ’±=ø˘fl¡Ó¬± ¬ı± ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º
¸—‚±Ó¬, ¡ZiZ, ’ø¬ıù´±¸ ’±ÀÂ√º øfl¡c¬ ¸¬ı Â√±ø¬ÛÀ˚˛ ˚± ¬ıάˇ ˝√√À˚˛ ›Àͬ, Ó¬± ¤˝◊√ ¬ı˛À„√√¬ı˛ ’¸œ˜Ó¬±º øͬfl¡
øfl¡c ¸≈µÀ¬ı˛¬ı˛ ¸Ó¬…øȬ Œ√˙fl¡±À˘ ¬ı“±Ò±º ∆¬ıø‰¬S…˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ’øô¶ÀQ¬ı˛ ˙Ó«¬º Ó¬±˝◊√, ’±˜±À√¬ı˛ ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡
Œ˚Ú ¤˝◊√ ˆ”¬‡ÀG¬ı˛˝◊√ Œfl¡±Ú ¬ıÚˆ”¬ø˜¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º
¸M√√±, ˙Ó¬ õ∂ˆ¬±¬ı Œ˜ÀÚ øÚÀ˚˛› ¤fl¡øȬ Œ√˙Àfl¡ ’±|˚˛ fl¡À¬ı˛˝◊√ Œ¬ıÀάˇ ›Àͬº
·Ó¬ øάÀ¸•§À¬ı˛¬ı˛ ¤fl¡ ¸fl¡±À˘ &˚˛±˝√√±øȬ ˝í√√ÀÓ¬ øά¬Ù≈¬ øά˜±¬Û≈¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ˚±¬ı˛˝√±È¬·±˜œ ¤fl¡øȬ Œ¬∏CÀÚ¬ı˛
øÚÀÊ√¬ı˛ ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ ¸M√√± øÚÀ˚˛ ˚‡Ú ˆ¬±ø¬ı, Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ Ó¬±¬ı˛ ά◊¬Û±√±Ú ¤fl¡±øÒfl¡º ¬ı±„√√±ø˘ ∑
fl¡±˜¬ı˛±˚˛ ¬ıÀ¸øÂ√˘±˜º ¸˝√√¸± ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛˘±˜, ‰¬±¬ı˛¬Û±À˙ ø¬ıø‰¬S ¶§¬ı˛, Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬Û˘±˜ ø¬ıø‰¬S ˜≈‡26√ø¬ı ,
’¬ı˙…˝◊√º ø¬ıÀ˙¯∏ ’ÀÔ«, ø˝√√µ≈›º øfl¡c¬ ’±À¬ı˛± ¤fl¡øȬ ¬ıάˇ ά◊¬Û±√±Ú ’±ø˜ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛ Ú±
Œfl¡Î¬◊ ¬ı± ’¸˜œ˚˛±, Œfl¡Î¬◊ ¬ı±„√√±ø˘, Œfl¡Î¬◊ ø˜øfl¡¬ı˛, Œfl¡Î¬◊ ø˜ø¸—, Œfl¡Î¬◊ ø˜ÀÊ√±, Œfl¡Î¬◊ Ú±·± [Œfl¡±Úƒ Ú±·±∑
ñ ’±ø˜ ά◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ¸ôL±Úº ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤˜Ú øfl¡Â≈√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, ˚± ’±˜±Àfl¡ qÒ≈ ø˙˘‰¬À¬ı˛¬ı˛
’±—·±˜œ, ’±›, Œ¸˜±, Ȭ±—‡≈˘∑]º Œfl¡Î¬◊ ¬ı± ˝√√˚˛Ó¬ 鬱¬ı˛ƒØ Œfl¡±Ú ø‡Ëà±Ú Œ˜À˚˛ ¬ıάˇø√ÀÚ¬ı˛ Â≈√øȬÀÓ¬
¬ı±„√√±ø˘ ¬ı± Œ˚±¬ı˛˝√±ÀȬ¬ı˛ ’¸˜œ˚˛±¬ı˛ ¸Àe Ú˚˛, ¤fl¡Ê√Ú ‡±ø¸, ø˜ÀÊ√±, ø˜ÀÓ¬˝◊√ ¬ı± Ú±·±¬ı˛ ¸Àe›
¬ı±øάˇ ˚±À26√, Ó¬±¬ı˛ ¬Û±À˙ Œ¬ı±¬ı˛‡± ¬Û¬ı˛± ˜ø˝√√˘±º ˘±˘fl¡±À˘± ‰¬±√¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ˘±˘ È≈¬fl¡È≈¬Àfl¡ Ú±·± ˜ø˝√√˘±¬ı˛
’±Rœ˚˛Ó¬±¬ı˛ ¬ıgÀÚ ¬ı“±ÒÀÓ¬ ‰¬±˚˛º
¬Û±À˙√ ‚Úfl‘¡¯û ‰¬±-¬ı±·±Ú-Ê√ÚÀ·±á¬œ¬ı˛ ˜ø˝√√˘±º ¤fl¡È¬± ’øÚ¬ı«‰¬Úœ˚˛ ’±À¬ıÀ· ˆ¬À¬ı˛ ά◊ͬ˘ ’±˜±¬ı˛ ˜Úº
Œ¸˝◊√ øÊ√øڸȬ± fl¡œ∑ ά◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ¬ıU¬ıÌ«, ¤‡±ÀÚ fl¡Ó¬ Œ˚ ˆ¬±¯∏±, ø˝√√µ≈ ˜≈¸˘˜±Ú ø‡Ë¶Ü±Ú
¤fl¡È¬± ˜˝√√±À√˙Àfl¡ Œ˚Ú Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬Û˘±˜º
øÓ¬ÚøȬ ÒÀ˜«¬ı˛˝◊√ Œ˘±fl¡ õ∂‰≈¬¬ı˛, ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ ∆¬ıø‰¬ÀS… ¤¬ı˛ Ó≈¬˘Ú± ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ‡≈¬ı fl¡˜ ˆ”¬‡ÀG˝◊√ ’±ÀÂ√º Œfl¡±Úƒ
¤˝◊√ Â√ø¬ıȬ± ά◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ’Ú… Œfl¡±Ú Ê√±˚˛·±˚˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÓ¬±˜, ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤fl¡øȬ
Œ¸ ¸”S, ˚±ÀÓ¬ ¤˝◊√ Ú±Ú± ¬ı˛À„√√¬ı˛ ˜øÌ&ø˘ ˜±˘±¬ıX ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√∑
¬ı±À¸º ’Ú… Œfl¡±Ú Œ¬∏CÀÚº ¤fl¡øȬ ˚±Sœ¬ı±˝√√œ ˆ¬±Î¬ˇ±ÀȬ Ê√œÀ¬Ûº Œfl¡±Ú ¤fl¡ ˝◊√øà¸ÀÚ¬ı˛ ˆ¬±ÀÓ¬¬ı˛ Œ˝√√±ÀȬÀ˘º
¤¬ı˛ ά◊M√¬ı˛, ’±˜±¬ı˛ ø¬ıù´±¸, ˆ”¬À·±À˘ øÚø˝√√Ó¬º ‚Ú ˙…±˜˘ ˆ”¬ø˜, ˜±ÀÁ¬˜±ÀÁ¬˝◊√ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ, √œ‚« ¬ı¯∏«±,
¤˝◊√ ¬ı±¸&ø˘, Œ¬∏CÀÚ¬ı˛ fl¡±˜¬ı˛±&ø˘, ˝◊√øà¸Ú&ø˘ Œ˚Ú ¤˝◊√ ¬ıÌ«˜˚˛ ˜˝√√±À√À˙¬ı˛ fl¡…±À˘G±¬ı˛º
Ó¬œéƬ ˙œÓ¬, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜Lö¬ı˛ Â√µ, ¬ı˛ø„√Ú ¬ıÚˆ”¬ø˜ ¤¬ı— ˜≈‡¬ı˛ ¤fl¡ ∆Ú–˙s…º øͬfl¡ ¤¬ı˛fl¡˜øȬ ’±¬ı˛
Œ˚˜Ú, ¬ıάˇ ¬ıάˇ ø¬ı˜±Ú¬ıµ¬ı˛&ø˘ ’±Ò≈øÚfl¡ ø¬ıÀù´¬ı˛ fl¡…±À˘G±¬ı˛º
Œfl¡±Ô±› ŒÚ˝◊√º ’Ó¬˘ ‡±À√¬ı˛ ·± Œ‚“À¯∏ ˜Lö¬ı˛ ¸ø¬Û«˘ ·øÓ¬ÀÓ¬ ά◊Àͬ ˚±›˚˛± ¬ı±¸, ¬Û±˝√√±Î¬ˇ › ’¬ı˛ÀÌ…¬ı˛
¤˝◊√ ’Ó¬œ¬ı Úœ˘ ’±fl¡±˙, ¤˝◊√ ’Ó¬œ¬ı ά◊8˘ Œ¬ı˛Ã^, ¤˝◊√ ø˝√√˜ ¬ı±Ó¬±¸, ¤˝◊√ ‰¬¬ı˛±‰¬¬ı˛ø¬ıõ≠±ø¬ıÚœ ¬ı‘ø©Ü,
˜Ò… ø√À˚˛ Òœ¬ı˛ Â√Àµ ‰¬˘± Œ¬ı˛˘·±øάˇ, ¬ı±¸àÀ¬Û ‰¬±À˚˛¬ı˛ ά◊Ú≈ÀÚ¬ı˛ ¬Û±À˙ Úœ¬ı˛¬ı › ˝√√±¸…˜≈‡ ά◊À˘¬ı˛ È≈¬ø¬Û
¤˝◊√ øÚ–˙s ’¬ı˛Ì…, Ú±Ú± ¬ı˛À„√√¬ı˛ Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú±Ú± ¬ı˛À„√√¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏, Ó¬±À√¬ı˛ øÚÁ«¬ø¬ı˛Ó¬ ˝√√±ø¸, qÒ≈
¬Û¬ı˛± ŒÂ√À˘, ’”√À¬ı˛ ¬ı“±˙·±Â√, fl¡‡ÀÚ± ¬ı± ¸≈¬Û≈ø¬ı˛·±ÀÂ√ Œ˙±øˆ¬Ó¬ ˘±˘ øȬÀÚ¬ı˛ ‰¬±À˘¬ı˛ ë’±¸±˜ Ȭ±˝◊√¬Ûí
’±˜±Àfl¡ Ú˚˛, ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±À¬ı˛± ’¸—‡… ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¸•Ûiß ¬ı±„√√±ø˘Àfl¡ ¶Û˙« fl¡À¬ı˛ÀÂ√, ˚±¬ı˛± ¤˝◊√
¬ı±øάˇ, Œ¬ı˛±À√ Œ˜À˘ Œ√›˚˛± ά◊8˘ ¬ı˛ø„√Ú ‰¬±√¬ı˛, fl≈¡˚˛±˙±26√iß ¸fl¡±À˘ ¬ı± Œ˜‚À˜≈√¬ı˛ ≈√¬Û≈À¬ı˛ øȬÀÚ¬ı˛
˜˝√√±À√À˙ ¬ıάˇ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚±¬ı˛± ¸‘ø©Ü˙œ˘, Ó¬±À√¬ı˛ ¸‘ø©ÜÀfl¡ ¤˝◊√ Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ¸Ó¬…
‰¬±À˘¬ı˛ Œ˝√√±ÀȬÀ˘ ¸±√± Ê≈√“˝◊√Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±Ó¬¬Û ‰¬±À˘¬ı˛ ˆ¬±Ó¬, ¬ÛÀÔ¬ı˛ ¬Û±À˙ Á¬¬ı˛Ú± ¬ı± ëÂ√άˇ±í, ø¸“øάˇ
õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ fl¡À¬ı˛ øfl¡∑ ’±˜±¬ı˛ ’ôL–¸±é¬… ¬ıÀ˘ Œ˚ Ó¬± ¸Ó¬…, ˚ø√› ¤˝◊√ õ∂ˆ¬±À¬ı¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ¸±—¬ı±ø√Àfl¡¬ı˛
ŒÚÀ˜ Œ·ÀÂ√ Œ˚Ú ¬Û±Ó¬±À˘, Œ¸‡±ÀÚ ˘±˘ øȬÀÚ¬ı˛ Â√±√, Œfl¡±Ô±› ¬ı± ¬ı“±fl¡ øÙ¬¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ≈√¬Û±À˙ ‰¬±À˚˛¬ı˛
õ∂fl¡±˙ Ú˚˛º
¬ı±·±Ú, Œfl¡±Ô±› ¬ı± ˘±˘ ‰¬±√¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ≈√øȬ ˚≈¬ıÓ¬œ Ó≈¬26√ fl¡Ô±˚˛ ŒÙ¬ÀȬ ¬ÛάˇÀÂ√ ˝√√±ø¸ÀÓ¬º ’±¬ı˛ é¬ÀÌ
’±˜±¬ı˛ ø¬ıù´±¸, ’±˜¬ı˛± fl¡˘fl¡±Ó¬± ¬ı± Ó¬±¬ı˛ ά◊¬Û¢∂À˝√√¬ı˛ ¬ı±„√√±ø˘À√¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ¶§ˆ¬±¬ıÓ¬ ’±˘±√±º
é¬ÀÌ˝◊√ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√ ∆Ú–˙s…º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ¸≈¬Û±ø¬ı˛·±Â√º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡˘±·±Â√º ˘±˘ Ú¬ı˛˜ ˜±øȬ¬ı˛
’±˜¬ı˛± Œ˚Ú ’±À¬ı˛fl¡È≈¬ Œ‡±˘±À˜˘±, ’±À¬ı˛fl¡È≈¬ ¸≈‡œ, ’±À¬ı˛fl¡È≈¬ ˝◊√øf˚˛õ∂¬ı̺ ¤¬ı˛ ¬õ∂fl¡±˙ øfl¡ Œfl¡±Ô±›
¬Û±˝√√±Î¬ˇº Ò±ÚÀé¬Ó¬º Œfl¡±Ô±› ¬Û±Ô¬ı˛ ·øάˇÀ˚˛ ¬ÛÀάˇ ¬ı˛±ô¶± ¬ıgº ’±¬ı˛, ø¬ıÀfl¡˘ ˝√√ÀÓ¬˝◊√ ¸g…± ŒÚÀ˜ ¤˘º
‚ȬÀÂ√ Ú±∑
¤˝◊√ Â√ø¬ı&ø˘ Œfl¡±Ô±˚˛∑ ˝√√±¬ı˛±e±Ê√±› Ú± ’±˜¬ı±¸±-ŒÓ¬∑ fl¡±fl¡ø‰¬„√√-¤¬ı˛ ¬ÛÀÔ, Ú±øfl¡ Ú—À¬Û±-¬ı˛
’ÀÚfl¡ ¸˜˚˛ Ú±Ú± ŒÂ√±È¬ fl¡±·ÀÊ√¬ı˛ ’Ú±˜œ Œ˘‡fl¡ Œ˘ø‡fl¡±¬ı˛ ëfl“¡±‰¬±í Œ˘‡±ÀÓ¬ ¤˝◊√ ¶§ˆ¬±À¬ı¬ı˛
¬ÛÀÔ∑ ¤øfl¡ ø˙˘‰¬À¬ı˛ ¬ı˛±ø„√√¬ı˛‡±øάˇ¬ı˛ ¸g…±, Ú±øfl¡ ˝◊√˜Ù¬À˘ Œ‡±˚˛±Ô—-¤¬ı˛ ¸g…±∑ Œ‰¬¬ı˛±¬Û≈ø?¬ı˛ ¬ı‘ø©Ü, Ú±
õ∂fl¡±˙ Œ√À‡øÂ√º Œ√À‡, ’±Àé¬¬Û ˝√√À˚˛ÀÂ√ ˜ÀÚ, ›˝◊√ &Ì&ø˘ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ŒÙ¬˘±¬ı˛ Ê√Ú…º øfl¡c ¸¬ı øfl¡
˝√√±Ù¬˘À„√√¬ı˛∑ ¬ı˘± ˚±À¬ı Ú±º ¸¬ı ø˜À˘ø˜À˙ Œ·ÀÂ√º ¤ ¤fl¡È¬± ˆ”¬À·±˘º
˝√√±¬ı˛±˚˛∑ ¤˝◊√ ’±À˘±-˝√√±›˚˛±-Œ¬ı˛Ã^ Œfl¡±Ô±› øfl¡ ¸”ш¬±À¬ı ø˜À˙ ŒÚ˝◊√∑ Œfl¡ Ê√±ÀÚØ
Ò˜π˚˛, ˆ¬±ø¯∏fl¡ ¬ı± ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ Ê√±Ó¬œ˚˛Ó¬±¬ı±À√¬ı˛ fl¡Ô± ’±˜¬ı˛± qÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ , Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡
’±˜±À√¬ı˛ ø¬ıø˙©Ü ¬õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¸¬ı¸˜˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ Œ˘‡±˚˛ ‚ÀȬøÚº Ó¬±¬ı˛ ≈√ÀȬ±
Ê√±Ó¬œ˚˛Ó¬±¬ı±√› øfl¡ ˝√√˚˛ Ú± ∑ Ê√±øÚ Ú±º øfl¡c ’±ø˜ ˚‡Ú ά◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛Ó¬Àfl¡ ¤fl¡øȬ ¸M√√± ø˝√√À¸À¬ı
¸y±¬ı… fl¡±¬ı˛Ì ñ ’øÓ¬ø¬ı˛Mê√ ¬Û±Í¬, ¤¬ı— ’øÓ¬ø¬ı˛Mê√ fl¡ø˘fl¡±Ó¬±-˜≈ø‡ÚÓ¬±º ¤Â√±Î¬ˇ±, ¤ ˚≈À·¬ı˛ ëά◊iß˚˛Úfl¡±˜œí
72 73

Œ√˙&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸Ó¬Ó¬ ¤fl¡øȬ ά◊À¡Z· fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º ¤Àfl¡ ‰¬˘øÓ¬ ¬ı±—˘±˚˛ ¬ı˘± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ñ Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
ëŒ˘ÀȬàí ˝√√íÀÓ¬ ‰¬±›˚˛±, ¤¬ı— ëά◊˝√±À√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˝√√íÀÓ¬ ‰¬±›˚˛±º ¤˝◊√ ά◊À¡Z· ŒÔÀfl¡ Œ√‡øÂ√ fl¡±À¬ı˛± ˜≈øMê√ ’À"√√±¬Û±¸
ŒÚ˝◊√, ’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ øõ∂˚˛ ˜˝√√±À√À˙¬ı˛ Œfl¡±Ú Ê√±øÓ¬¬ı˛˝◊√ ŒÚ˝◊√º
¬ı±—˘±¬ı˛ ¸ˆ¬…Ó¬± ¤fl¡¸˜˚˛ ¬ı‘˝√» ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ¤¬ı— ¬ı‘˝√» ø¬ıù´ ŒÔÀfl¡ ¬Û≈ø©Ü¬ı˛ ά◊¬Û±√±Ú ’±˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛øÂ√˘,
¤fl¡˝◊√ ¸Àe øÚÀÊ√¬ı˛ Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬ ŒÔÀfl¡ ¬ı˛¸ Œ˙±¯∏Ì Œ¸ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ·Ó¬ fl¡À˚˛fl¡ √˙fl¡ ŒÔÀfl¡ Ó¬±¬ı˛ ˘±˘ Úœ˘ ˜øÌfl¡œÌ«
’±˝√√¬ı˛À̬ı˛ Œé¬S ’Ó¬…ôL ¸—fl¡œÌ« ˝√√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ ’±R¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¤‡Ú fl¡˘fl¡±Ó¬± + ˝◊√À˚˛±À¬ı˛±¬Û + õ∂¬ı±˘õ∂26√±À˚˛
≈√˝◊√ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±º fl¡˘fl¡±Ó¬± ¤¬ı— ˝◊√À˚˛±À¬ı˛±À¬Û¬ı˛ ˜±Á¬‡±ÀÚ ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ŒÚ˝◊√, ¤fl¡øȬ ¬ıµ¬ı˛› ŒÚ˝◊√º Œ˚‡±ÀÚ ˜±ÀÂ√¬ı˛± Œ‡À˘,
ά◊M√¬ı˛-¬Û≈À¬ı«¬ı˛ ¬ı±„√√±ø˘ øfl¡ ¤fl¡˝◊√ ˆ≈¬˘ fl¡¬ı˛À¬ı∑ ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı˛¸ ’±˝√√¬ı˛À̬ı˛ ¤fl¡øȬ Œé¬S ñ ¤˝◊√ ”√¬ı˛ ¸“±Ó¬¬ı˛±À˚˛
¸±Ó¬ ¬ıø˝√√Úœ¬ı˛ ˜˝√√±À√À˙¬ı˛ ø√Àfl¡ ’±À¬ı˛± ˜ÀÚ±À˚±À·, ’±À¬ı˛± √¬ı˛√ ø√À˚˛ øfl¡ ’±˜¬ı˛± Ó¬±fl¡±¬ı Ú±∑ ˚±˚˛ fl¡Ó¬ ø¸g≈ø˙q,
˝◊√—¬ı˛±øÊ√ ˆ¬±¯∏±È¬± ’±˜¬ı˛± Œ˜±È¬±˜≈øȬ Ê√±øÚ, ’±¬ı˛ ’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏± ¤fl¡È≈¬ ’±¢∂˝√ fl¡¬ı˛À˘˝◊√ Ê√±ÚÀÓ¬ ø¬ıø‰¬S ∆˙¬ı±˘
¬Û±ø¬ı˛, ¤¬ı— ¤˝◊√ ≈√øȬ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¸±˝√√±À˚… ά◊M√¬ı˛¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ¬ıU¬ıÌ« ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ¶§±√ ’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º øÓ¬¬ı˛øÓ¬¬ı˛ ’±Àµ±ø˘Ó¬,
˚ø√ ¿˜ôL ˙Ǭı˛À√À¬ı¬ı˛ ¸‘©Ü ’Ú≈¬Û˜ ’±Ò…±R-¸±˜±øÊ√fl¡ ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ¸Àe ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√˝◊√ , ˚ø√ Œ˚‡±ÀÚ fl¡¬ı˛±˘
ŒÊ√…øÓ¬õ∂¸±À√¬ı˛ ˜Ò≈˜˚˛ ¸—·œÀÓ¬¬ı˛ ¶Û˙« ¬Û±˝◊√, ¬ıœÀ¬ı˛ffl≈¡˜±¬ı˛ ˆ¬A±‰¬±À˚«¬ı˛ ¤ø¬Ûfl¡ ά◊¬ÛÚ…±¸ ¬Ûάˇ±¬ı˛ ˝√√±„√√À¬ı˛¬ı˛± øÚÓ¬… ‰¬À¬ı˛,
¸≈À˚±· ¬Û±˝◊√, ‡±ø¸˚˛± fl¡ø¬ı Œ¸± Œ¸± Ô±À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¸±À¬ıøfl¡ ø‰¬Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¶§±√ ¬Û±˝◊√, Ú±·± Œ˚‡±ÀÚ Î≈¬¬ı≈ø¬ı˛
Œ˘ø‡fl¡± ŒÈ¬˜¸≈˘± ’±›-¬ı˛ ·ä 댸±˚˛±¬ı±í ¬ÛÀάˇ ^¬ıœˆ”¬Ó¬ ˝√√˝◊√, ˜ø̬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ’±ø¬ı˛¬ı±˜ ˙…±˜ ˙˜«±-¬ı˛ Î≈¬¬ı ø√À˚˛ Ó≈¬À˘ ’±ÀÚ
ë˝◊√˜±·œ øÚ—ÀÔ˜í Â√ø¬ıøȬ Œ√À‡ ¬ı±fl¡…˝√√±¬ı˛± ˝√√˝◊√, Ó¬À¬ı ’±˜¬ı˛± Œ˚ ÒÀÚ ÒÚœ ˝√√¬ı, Ó¬±¬ı˛ fl¡Ì±˜±S ˘…±øÈ¬Ú ˜≈Mê√±¬ı» Ú≈øάˇ
’±À˜ø¬ı˛fl¡± øÚÀ˚˛ fl¡‰¬˘±À˘ ’±˜¬ı˛± ¬Û±¬ı Ú±º Œ¸‡±ÀÚ, ’˘é¬… ¤fl¡
Ó¬‡Ú, Ó¬‡Ú ’±˜¬ı˛± ¸ø¬ı¶úÀ˚˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±¬ı, qÒ≈ ˜±Ó‘¬ˆ¬±¯∏± Ú˚˛, ˜±Ó‘¬ˆ”¬ø˜› ¬ë¬Û”Ì« ˜øÌÊ√±À˘íº øÚ–¸e fl¡µÀ¬ı˛
¶§ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ά◊M√¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛ ¤¬ı— ¶§À√À˙¬ı˛ ¸•Û√ ñ ¤˝◊√ ≈√ÀȬ± Œ˜˘±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À˘ ˝√√˚˛Ó¬ ’±˜¬ı˛± Ú¬ıÊ√ij ¸±¬ı˛±ø√Ú Ô±fl¡ Ó≈¬ø˜
˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛¬ıº Ó¬‡Ú ’±˜±À√¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…Àfl¡ ’±˘±√± fl¡À¬ı˛ Œ‰¬Ú± ˚±À¬ı, Œ˚˜Ú ’±À˜ø¬ı˛fl¡±Ú fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ñ ¤fl¡±, ’Ú±√À¬ı˛
¬ı˛¬ı±È«¬ Ùˬà, ¤Î¬Î¬◊˝◊√Ú ’±ø˘«—È¬Ú ¬ı˛ø¬ıÚ¸Ú, ¤Î¬Ú± Œ¸KI◊ øˆ¬ÚÀ¸KI◊ ø˜À˘, ¤ø˜ø˘ øάøfl¡Ú¸ÚÀ√¬ı˛ Œ˝√√ √øGÓ¬ ’À"√√±¬Û±¸
’±˜¬ı˛± ˝◊√—À¬ı˛Ê√ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ’±˘±√± fl¡ÀÀ¬ı˛ ø‰¬ÚÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º Ê√œ¬ıôL ·¬ı˛˘
¤¬ı—, Ó¬‡Ú˝◊√ ’±˜¬ı˛± ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…Àfl¡ ÚÓ≈¬Ú ¬ı˛¸ Œ˚±·±ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛¬ıº Ó≈¬ø˜ ’˙¬ı˛œ¬ı˛, Ó≈¬ø˜
¬Û≈?œˆ”¬Ó¬ ˜˘
¬ı˛+À¬Û¬ı˛ ¬ı√À˘ ¤fl¡
ά◊√¢∂ fl¡±˜Ú±
Ê√ij±¬ıøÒ øÚèX±¬ı˛
øÚè2‰¬√±¬ı˛ ‚‘̱
≈√–¶§Àõü ·øͬӬ, ˝√√±˚˛
ø¬ıù´fl¡˜«± ˚±Àfl¡
¸≈¬ı˛ø¬ı˛˚˛±ø˘à Œfl¡±Ú
Œõ∂¬ı˛Ì±˚˛ ’“±Àfl¡
74 75

’Ó≈¬˘… Œ˝√√ fl≈¡»ø¸» ’˚˛Ú

ŒÓ¬±˜±¬ı˛ øÚfl¡ÀȬ
õ∂˘˚˛±ø¢ü ¬ı˛+¬Û¬ı±Ú ¸”˚« ¬ÛÀάˇ ˜≈À‡
qˆ¬Ó¬¬ı˛ ¬ıÀȬ ¸”˚« ‰¬À˘ ˚±˚˛º
øfl¡c Ú› ø‰¬S ˜±S
’˘¸ fl¡äÚ± é¬øÌÀfl¡¬ı˛ ’±À˘±
ø˝√√˜ ˜˝√√±‰≈¬ø~ Ó≈¬ø˜ ˜≈‡¿ ¬ı˛±„√√±˚˛º
’Ó‘¬5 ¬ı˛¸Ú±
˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜≈øMê√˝◊√ ‰¬±› ’±À˘± ¬Û≈? ˝√√˚˛
¤˝◊√ fl≈¡á¬ ŒÔÀfl¡ ¬ıÒ”õ∂øÓ¬˜±˚˛
¤fl¡ø√Ú ¶§õüˆ¬Àe
Œfl¡Î¬◊ ŒÚÀ¬ı ŒÎ¬Àfl¡ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ SêÀ˜,
øfl¡ôL≈¬ Œ¸˝◊√ ˜≈øMê√ fl¡˝◊√∑ SêÀ˜ ¸À¬ı˛ ˚±˚˛
˘±˘ Úœ˘ Ê√À˘
Œ˚‡±ÀÚ ˜±ÀÂ√¬ı˛± Œ‡À˘ ˚±˚˛ ’Ú… Œ√À˙
˜≈Mê√± ›Àͬ Á¬À˘ Ú¬ı ^±ø‚˜±˚˛
Œ˚‡±ÀÚ ∆˙¬ı±˘¬ı˛±ø˙
˜±˝◊√˘ ˜±˝◊√˘ Â√±˚˛±, Œˆ¬±¬ı˛ ˝√√íÀÓ¬ Ô±Àfl¡
Œ¬ı˛Ã^ ˝√√˚˛, ¬ı¯∏«± ˝√√˚˛ ’Ú… Ê√±Ú±˘±˚˛º
Œ·±Ò”ø˘¬ı˛ ˜±˚˛±,
’±Ê√ ’±À˘± fl¡˜
¤˝◊√ ’À"√√±¬Û±¸Ê√ij
Œ√ø‡ ˜≈‡‡±øÚ
Œ¸ ¬ı˛±Ê√¸ˆ¬±ÀÓ¬
qÒ≈ ’±ø¬ı˘Ó¬± ¬ıÀ˚˛
fl‘¡˙¬ıé¬ ¤fl¡
’±¬ı˛ ’©Ü ˝√√±ÀÓ¬
ø¬ıq©® Ó¬øȬڜ
Œfl¡¬ıø˘ ø˙fl¡±¬ı˛ ‡“≈ÀÊ√,
¬ı˛Mê√ø¬Û¬Û±¸±˚˛
¸”˚« ŒÓ¬±˜±¬ı˛› ŒÓ¬±
¯∏άˇ˚ÀLa, ’øÚ^±˚˛
¸À¬ı˛ ¸À¬ı˛ Œ·ÀÂ√
Ê√ij Œfl¡ÀȬ ˚±˚˛º
¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¤fl¡
ø¬ıfl¡±˘ ¤À¸ÀÂ√º

fl≈¡¸≈À˜ Œ˙±øÌÓ¬›
Ú±˝◊√ ’±¬ı˛ øͬfl¡
76 77

˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬Û±G≈¬ı˛, ’±R¬Ûé¬

’ä ’…±øÚø˜fl¡º
¬ı˛+¬Û ¤fl¡ø√Ú Œ¬ı“Àfl¡ ¬ıÀ¸
’±À˘± ‰¬À˘ ˚±˚˛, ˙s¬ıX ˝√√íÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± Œ¸º
¤fl¡¬ı±¬ı˛˝◊√ ’±À¸ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ø¬ıø¬ıÒ Œfl¡Ã˙˘,
’Ú≈Ú˚˛, ¸˜ô¶ øÚ©£¬˘º
’¬Ûø¬ı˛fl¡øäÓ¬
Œfl¡±Ú ¤fl¡ ˜±À¸ Œ¸ fl¡ø¬ıÀfl¡ ¤fl¡ø√Ú ‚‘̱
fl¡À¬ı˛, Ó¬±¬ı˛ ά◊»Àõ∂鬱 Ó≈¬˘Ú±,
¸¬ı fl¡ø¬ıõ∂ø¸øX¬ı˛ í¬ÛÀ¬ı˛
’±À¸ Œ¸˝◊√ ¤fl¡
¤fl¡ø√Ú Œ¸ õ∂¶⁄±¬ı fl¡À¬ı˛º
fl¡ÀÚ-Œ√‡± ’±À˘±
¬ıÀ˘ ñ ë‹ ˜”øÓ«¬ ø˜Ô…±˜˚˛,
ø¬ı¶ú˚˛Ø ¤˜Ú ’±˜±¬ı˛ Â√±˚˛±¬ı˛ Ó≈¬˘… Ú˚˛
Œfl¡ Ó¬±Àfl¡ ¸±Ê√±˘∑ ¬ÛG|˜, Œ˙±Ú ˜”øÓ«¬fl¡¬ı˛
Ó≈¬ø˜ ¤fl¡ ¸±˜±Ú… Ó¬¶®¬ı˛í
Œ¸˝◊√ ¬ı˛øù¨ Œ˚Ú
¤fl¡øȬ Œ·±Ò”ø˘¬ı˛ ’±ø˜ ¬ıø˘ ñ ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ Úfl¡˘
fl¡±¬ı˛ ¸±Ò∑ Ê√±øÚ Œ¸ øÚ©£¬˘º
Ò±¬ı˛ fl¡¬ı˛± ÒÚ Ó≈¬ø˜ ˝√√› ¸”À˚«¬ı˛ ˜Ó¬Ú
√œÚ ¬ı˛˜Ìœ¬ı˛º ’±ø˜ ˚±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ õ∂˙˜Ú

¸±˜±Ú… ¤ fl“¡±À‰¬¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛

¸≈¬ıÌ« ˘Àfl¡È¬ Œfl¡ ¸”À˚«¬ı˛ ’±¬ı±˝√√Ú fl¡À¬ı˛ ∑
Œ¬ı˸À˘È¬, ˜˘, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ≈√–¸˝√√ ’±À˘±Î¬ˇÚ
Ó¬±Àfl¡ ’±ø˜ ø˙˘±¬ı˛ ¬ıgÚ
›Àᬬı˛ ˘±ø˘˜±
fl¡ÀÌ« fl≈¡ôL˘, ø√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√, Œ˝√√ ¸˜≈^¬Û±ø‡
ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ¬Û±ÔÀ¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡
fl≈¡ôLÀ˘¬ı˛ fl¡“±È¬± ¤˝◊√ ˜”øÓ«¬ ’ø¢ü Ú˚˛ ñ Ê√˘ñ
¸≈¬ı˛øˆ¬Ó¬ ˜±˘± ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±˜Ú± ˙œÓ¬˘

fl¡¬ı˛± Ó¬±¬ı˛ fl¡±Ê√º ¸”˚« ŒÔÀfl¡

ŒÓ¬±˜±¬ı˛ øÂ√˘ Ú± ’ø¢ü Ú˚˛, ¤fl¡È≈¬ ’±À˘± ŒÂ“√Àfl¡
›À·± ø¸`¬±À¬ı˛˘±ºº ;±˘±˝◊√ ·‘À˝√√¬ı˛ ŒÂ√±È¬ ¬ı±øÓ¬º
fl¡ø¬ı Ú˚˛ ¬ÛÓ¬eõ∂Ê√±øÓ¬ºí
78
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸ôL±¬Û
¸fl¡˘ ¬ı˛+À¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’±À˘±
&øȬÀ˚˛ øÚÀÓ¬Â√ Ó≈¬ø˜ ÒœÀ¬ı˛º
¬Û±Ó¬±&ø˘ Á¬À¬ı˛ Á¬À¬ı˛ fl¡±À˘±
˝√√À˚˛ ’±À¸, Ó¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ øÙ¬À¬ı˛
’±¬ı˛ Œfl¡Î¬◊ Ó¬±fl¡±À¬ı Ú±, Ó≈¬ø˜
Ù≈¬˘›˚˛±ø˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œˆ¬±À¬ı˛,
õ∂øÓ¬ø√Ú, ¤˝◊√ ‘√˙…ˆ”¬ø˜
¸±Ê√±ÀÓ¬Â√ ÚÓ≈¬Ú ¸y±À¬ı˛
øfl¡c ‹ ‰“¬±¬Û± › ˚”øÔfl¡±
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ÷¯∏«±¬ı˛ ¬ıd, Ó¬±˝◊√
‘√ø©Üø¬ıÀ¯∏, Œ˝√√ Ù≈¬˘¬ı±ø˘fl¡±
˜±¬ı˛í Ó¬±Àfl¡, ’±˚˛≈ √±› Ú±˝◊√
Ó¬±˝◊√ ¬ı≈øÁ¬ ‹ ¬Û≈©ÛÀ√¬ı˛,
Œ˚À˝√√Ó≈¬ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ Ó¬±¬ı˛±
øõ∂˚˛Ó¬¬ı˛, ¸˜±‘√Ó¬ ŒÏ¬¬ı˛, ñ
¬ı˛Ê√Úœ Œ¬Û±˝√√±À˘ ˘é¬œÂ√±Î¬ˇ±
fl¡À¬ı˛Â√ Ó¬±À√¬ı˛, Œ‰¬±À‡ fl¡±ø˘,
‰¬˜« Œ˘±˘, fl≈¡Ç≈˜ › fl¡±Ê√˘
¬Û±À¬ı˛ Ú± ¬ı“±‰¬±ÀÓ¬, ¬ÛÀάˇ Öø˘
Ò”˘±˚˛, Œ˚˜Ú ¬Ûq˜˘ºº
˜˘Ó¬…±·
Œfl¡Ã˙˘ø¬ı¬ı˛Ó¬ ˝√√›, ˜Ú,
Î≈¬¬ı ø√À˚˛ ¤¸ Úœø˘˜±˚˛
fl¡‡ÀÚ± Œ˚Ú Ú± Œˆ¬±˘± ˚±˚˛
¤˝◊√ ’±À˘±, Úœ˘±¬ı·±˝√√Úº
79
’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˚Ó¬ Ê√±˘
ŒÂ“√άˇ± ¸”Ó¬±¬ı» Ù≈¬»fl¡±À¬ı˛
’¬ı˙… ά◊øάˇÀ˚˛ øÚÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛
¸±√± ¤˝◊√ Ù¬±â≈Ú ¸fl¡±˘º
øÂ√˘ ¢≠±øÚº ≈√–¶§Àõü¬ı˛ ˜ÀÓ¬±,
Œ·ÀÂ√ ˜≈ÀÂ√ ‰¬é≈¬-ά◊ijœ˘ÀÚº
¶§Àõü ’±ø˜ ˝√√À˚˛øÂ√ ≈√·«Ó¬,
¶§õüˆ¬Àe ’±¬ı˛ ŒÚ˝◊√ ˜ÀÚº
øÚ^±À‚±À¬ı˛ Œ˚ ˝√√˚˛ øÚ·«Ó¬
øÚø˙ά±Àfl¡, Œ˚ ˚±˚˛ ’¶ö±ÀÚ,
¸˜ô¶ Œ¸ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ø¬ı¶ú‘Ó¬
Œ˚˝◊√ ’±À˘± Ù≈¬ÀȬÀÂ√ ø¬ı˝√√±ÀÚ
“√±ÀÓ¬ Œ¸˝◊√ ¬ı˛Mê√ Œ˘À· ’±ÀÂ√
Œ¸˝◊√ ¬ı˛Mê√-√±· Ú±˝◊√ õ∂±ÀÌ
˜Ú, Ó≈¬ø˜ ˜Ú √±› ¶ß±ÀÚ
¬Û≈©®ø¬ı˛Ìœ ’±fl¡±À˙¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ºº
˜‘Ó¬≈ …¬ı±ø¯∏fl« ¡œ-1
fl≈¡À˚˛±Ó¬˘±º Œ¬Ûï∏º
¬Û±˝√√±øάˇ ˜˘˚˛º
Œ¬ı˛ÃÀ^ qfl¡±ÀÓ¬ÀÂ√ ˙±øάˇº
˙±fl¡ fl¡±È¬± ˝√√˚˛º
¬ı±¬ı˛±µ± › Œ˜±Î¬ˇ±º
fl“¡±‰¬± fl≈¡˘ ¬Û±Àfl¡º
Ù≈¬˘fl¡ø¬Û ˆ¬±Ê√± ˝√√˘º
¬Û±øÓ¬fl¡±fl¡ ά±Àfl¡º
ø‰¬èøÚº ≈√¬Û≈¬ı˛º
√œ‚« Œˆ¬Ê√± Œfl¡˙º
Œ¬ı˛øά›ÀÓ¬ ’Ú≈À¬ı˛±Òº
80 81

¸—¬ı±√ ø¬ıÀ˙¯∏º ø˝√√˜±Ó«¬¬ ¬ı±Ó¬±¸º

¤¸ ·ä fl¡ø¬ı˛ ¬Û±˝√√±Àάˇ Ó¬‡Ú
·±ÀÚ¬ı˛ ø¬ı¯∏À˚˛º Œ˙¯∏ Œ¬ı˛Ã^ ˜≈ÀÂ√ Œ·ÀÂ√º
‚≈‚≈ ά±fl¡± Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±º fl¡øÙ¬¬ı˛ ¬ı¬ı˛Ì
Œ¬ı˘± Œ·˘ ¬ıÀ˚˛º ¬ı±¬ı˛±µ±¬ı˛ ’±À˘±º
ø¬ıfl¡±˘º ø¬ı¶≈®È¬º ŒÈ¬ø¬ıÀ˘, fl¡±·ÀÊ√
øfl¡Â≈√ ’˘¸Ó¬±º ¸±¬ı±ÀÚ¬ı˛ ø¬ı:±¬ÛÚº
fl¡ø¬ıÓ¬±∑ Ê√À˚˛¸∑ ’±˝ƒ√ ¸g…±¬ı˛Mê√¬ı˛ÀÊ√
’±À¬ı˛± ¬ı˘ fl¡Ô±º ˜±˚˛±¬ıœ ¬Û‘øÔ¬ıœº
‡Î¬ˇ-;˘± ˙œÓ¬º ˘±˝◊√˘±fl¡ ’±À˘±º
¸g…± ˝√√À˚˛ ’±À¸º
Ó≈¬26√ ¸±¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ú±˜
ë¬ı˝◊√¬ı ·±ÀÚ¬ı˛ ά±˘±í ñ
˝√√+√˚˛ ¬ı˛±„√√±À˘±º
¸g…±¬ı˛ ’±fl¡±À˙º
Œ¸ø√Ú ˝√√˚˛øÚ Œ˘‡±º
Œ˜À˙ Œ¬ı˛˘-Ò”˜º
¬ı¯∏« ¬ı¯∏« ¬ÛÀ¬ı˛
ά◊À˘¬ı˛ ‰¬±√¬ı˛º
ø˙ø˙À¬ı˛¬ı˛ ŒÙ“¬±È¬± ŒÙ“¬±È¬±
’øÓ¬øÔ Œ¬ıάˇ±ÀÓ¬ ’±À¸º
¶≈®˚˛±À˙¬ı˛ √¬ı˛º ¬ÛøάˇÀÓ¬ÀÂ√ Á¬À¬ı˛º
¤˝◊√ ŒÓ¬± Œ¸ø√Ú ñ
Œ¸ø√ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô±
Œ¸˝◊√ ’±À˘± ’gfl¡±¬ı˛ ˜‘Ó¬≈ …¬ı±ø¯∏fl« ¡œ-3
Œ¸˝◊√ Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±
fl¡˜« › ø¬ı|±˜ ¬ı˛+¬Û¸œ Ê√±˝√√±Ê√¬º
ø√ÀÚ¬ı˛ ˚±¬ÛÚ ø√¬ı… ¬ı±˘≈‰¬¬ı˛º
¸˝√√¸± ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± Œ˝√√Ô± Œ˝√√±Ô± qfl¡±ÀÓ¬ÀÂ√
·±ÀÚ¬ı˛ ¸±ÒÚºº ŒÒ±¬ı±-¬ı˛ fl¡±¬Ûάˇº
fl¡…±øKI◊Úº ≈√¬Û≈¬ı˛º
˜‘Ó¬≈ …¬ı±ø¯∏fl« ¡œ-2 Ê√±Ú±˘±¬ı˛ Ù“¬±Àfl¡
’¢∂˝√±˚˛À̬ı˛ Œ¬ı˛±√
˘…±Àˆ¬G±¬ı˛ øάά◊º ŒÈ¬±fl¡± Œ√˚˛ ¬ı≈Àfl¡º
¸±¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ú±˜º ŒÚÃfl¡±º ø¬ıËÊ√º ”√À¬ı˛
Œ¸ø√Ú ø¬ıfl¡±˘À¬ı˘±º ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ¬ı±øάˇº
‰¬±À˚˛¬ı˛ ø¬ı|±˜º ¸¬ı«S øȬÀfl¡È¬ ’±ÀÂ√,
82

‰¬À˘ Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º fl¡Ô±¸¬ı«¶§  . Œ√¬ı±ø˙¸∏ Ó¬¬ı˛Ù¬¬√±À¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±

fl‘¡¯û‰”¬Î¬ˇ±-Ó¬À˘
¬ı±¸à¬Û ’±ÀÂ√º ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
ë¬Û‘øÔ¬ıœ ’±˜±À¬ı˛ ‰¬±˚˛í
øfl¡c Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø¬ı¯∏˚˛¸¬ı«¶§Ó¬±˚˛ ’±¶ö±¬ı±Ú ¤˝◊√ ¸˜À˚˛ fl¡ø¬ı Œ√¬ı±ø˙¸∏ Ó¬¬ı˛Ù¬√±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±¸¬ı«¶§Ó¬± fl¡Ê√Ú˝◊√ ¬ı±
Œfl¡±Ú èÀȬ ˚±¬ı ∑ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À¬ıÚ∑ ’Ô‰¬, ’±¬ı˛ ¤È¬±˝◊√ ˜Ê√±¬ı˛ Œ˚, Œ√¬ı±ø˙¸∏ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ õ∂Ò±Ú
øÂ√˘±˜ ø¬ı˜”Ϭˇ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ÀÓ¬ ’ôLÓ¬, øfl¡Â≈√˝◊√ Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬ ‰¬±Ú Ú±º fl¡±¬ı˛Ì, ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜”˘ ¸≈¬ı˛ñ ˚± ¸¬ı ¸˜˚˛
¬ı±Ìœ˝√√œÚ ·±Ú&ø˘ ‰¬±˚˛ øfl¡Â≈√ ë¬ı˘ÀÓ¬í Ó¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ Œ√¬ı±ø˙¸ ¤¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’ÀÚfl¡ ”√À¬ı˛º øÓ¬øÚ õ∂±˚˛ øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬
øÂ√˘ ¬ı鬱¬ı˛+Ϭˇº ‰¬±Ú Ú±º ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛˝√œÚ Œfl¡±ÀÚ± ø˙äøÚ˜«±Ì ˝√√˚˛Ó¬ ¸y¬ı Ú˚˛, øfl¡c Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛øÚ¬ı˛À¬Ûé¬
’¶Û©Ü ˝◊√˙±¬ı˛±º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˚±S± Œ¸˝◊√ ø¬ı¯˚˛˝√œÚÓ¬±¬ı˛˝◊√ ø√Àfl¡º
øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı≈øÁ¬øÚº ’±¸À˘, Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜”˘ ά◊ÀVÀ˙… ’±Úµ-Œ√›˚˛±, Œ¸˝◊√ ’±Úµ ¬˚± ’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊√
Œõ∂ÃϬˇ± õ∂Ì˚˛œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œfl¡±ÀÚ± ’±˘¬ÛÚ± ¬ı± Œfl¡±ÀÚ± ¬ı˛—¸¬ı«¶§ Â√ø¬ı ¬ı± Œfl¡±ÀÚ± ¸≈À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±˜˚˛ øÚ˜«±Ì ŒÔÀfl¡º ’±˘¬ÛÚ±
’±(˚« Ò¬ı˛Ìœº øfl¡ øfl¡Â≈√ ¬ıÀ˘∑ ¬ı˛— ¬ıÀ˘∑ ¸≈¬ı˛, Œfl¡±ÀÚ± fl¡Ô±˝√√œÚ ¸≈¬ı˛∑ ’Ô‰¬, ¤¸¬ı Ú±-¬ı˘± ŒÓ¬± ’±˜±À√¬ı˛ ’±Úµ
fl¡ø¬ı Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±∑ Œ√˚˛º ¬Û±Í¬fl¡ Œfl¡Ú Ó¬À¬ı ¸±ø˝√√Ó¬… ŒÔÀfl¡› Œ¸˝◊√ ¤fl¡˝◊√ ’±Úµ Œ¬ÛÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚ Ú±∑ ¬Û±¬ı˛À¬ıÚ
’¬ı˙…˝◊√, ˚ø√ øÓ¬øÚ ‰¬±Úº ’±¬ı˛ ¤˝◊√ ‰¬±›˚˛±¬ı˛ Œé¬ÀS õ∂Ò±Ú ¬ı±Ò± øfl¡Â≈√ øfl¡Â≈√ ¸—¶®±¬ı˛ ˚±¬ı˛ õ∂Ô˜
Œfl¡ ¤À¸ÀÂ√ ’±À·∑
¤¬ı— õ∂Ò±ÚøȬ ˝√√˘ ¤˝◊√ Œ˚ ¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡Àfl¡ øfl¡Â≈√-Ú±-øfl¡Â≈√ ë¬ı˘ÀÓ¬í ˝√√À¬ıº √˙«Ú ’±¬ı˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ’Õ¬ıÒ
¬Û√Ó¬˘ ˆ¬íÀ¬ı˛ øÂ√˘
õ∂Ì˚˛ ’ÀÚfl¡Àé¬ÀS˝◊√ Œ˙±ˆ¬Ú, øfl¡c ¤˝◊√ ≈√À˚˛¬ı˛ ¸•Ûfl«¡Àfl¡ ˚‡Ú ∆¬ıÒ ¬Ûø¬ı˛ÌÀ˚˛ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛,
ø¬ıÚ©Ü ¬Û¬ı˛±À·º Ó¬‡Ú ë¬ı˘±í-¸¬ı«¶§Ó¬± øÚÀÊ√Àfl¡ ë’±ø˜˝◊√ ¤fl¡˜±Sí ¬ıÀ˘ Œ‚±¯∏̱ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl≈¡øFÓ¬ ˝√√˚˛ Ú±º Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛
Œ¸˝◊√ ¸”˚« Œ·ÀÂ√º fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ‰¬±˚˛ Ú±, Œfl¡¬ı˘ ‰¬±˚˛ øÓ¬øÚ Œ˚Ú fl¡ø¬ıÓ¬±-¬Û±Àͬ¬ı˛ õ∂‰¬ø˘Ó¬ øfl¡Â≈√
’±À˘± Œ·ÀÂ√ é¬ø¬ı˛íº ¸—¶®±¬ı˛Àfl¡ ¬ıÊ«√Ú fl¡À¬ı˛Úº
Ú± Œ˘‡± fl¡ø¬ıÓ¬± ’±Ê√ Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ õ∂Ô˜ ¬ı˝◊√ ë’±À¬ÛÀ˘¬ı˛ ø¬ıfl¡äíŒÓ¬ ’¬ı˙… ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ë¬ı˘±í¬ı˛ ¤fl¡øȬ ˆ¬øe øÂ√˘º
’Ú≈¬ı±√ fl¡ø¬ı˛ºº Œ˚˜Ú 븬ı ά◊»¸À¬ı ¬ıÀ¸ ˜±øÂ√ºí [ëÊ√±Ú≈˚˛±ø¬ı˛ 1983í]
Œ˚˜Ú ë.... ’±˘˜±ø¬ı˛¬ı˛ fl¡Ó¬ Œ‰¬ÃÀfl¡±Í¬±¸±
ô¶tÊ√œ¬ıÚ ŒÂ√Àάˇ ά◊Àάˇ Œ˚ÀÓ¬ õ∂ô¶±¬ı ø√˝◊√í [ëøάÀ¸•§¬ı˛ 1982  . 2í]
Œ˚˜Ú ëøάÀ¸•§¬ı˛ 1981í, 븘¸±˜ø˚˛fl¡í, 눬±¯∏±í Ú±À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ÀÓ¬›º øfl¡c ¤¬ı˛˝◊√
¬Û±˙±¬Û±ø˙ Œ¬ıø˙¬ı˛ˆ¬±· fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ ˜”˘ ¸≈¬ı˛øȬ øÂ√˘ Ú±-¬ı˘±¬ı˛
ë¬ı±ÀÊ√, Œ˝√√À¸ › Ù≈¬“ø¬ÛÀ˚˛
ˆ¬±À˚˛±ø˘Ú/
Œˆ¬À˘«˝◊√Ú∑
Œˆ¬À˘«˝◊√Ú∑í [ëÊ≈√Ú 1979í]
블˚« Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô±, ∆˝√√ ∆‰¬
øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ Œ¬ı˛˘˘±˝◊√Ú ÒÀ¬ı˛º
≈√øȬ Œ√˙Â√±Î¬ˇ± ˘±˝◊√Ú ˚ÀÓ¬±”√À¬ı˛, Ó¬±À¬ı˛± ”√À¬ı˛º
¸≈”√¬ı˛-ø¬ı˘±¸œ ŒÙ¬ø¬ı˛›˘±ºí [ëÊ≈√˘±˝◊√ 1980í]
84 85

¤¸¬ı ¬Û„ƒ√øMê√ÀÓ¬ ¬Û„ƒ√øMê√ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ‘√À˙…¬ı˛ ¸Àe ˙Às¬ı˛ [ø˙¸ƒ Œfl¡±˜˘ Œ¬ÛÚƒø¸À˘ ’“±fl¡±í], ø¡ZÓ¬œ˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œ˚˜Ú Œ˘Ãøfl¡fl¡ ·√…¶ÛÀµ¬ı˛, ’±ÀÒ±Â√µ˜˚˛Ó¬±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ’±ÀÂ√ ˚± ¬ı±—˘± ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛
Ú˚˛ÀÓ¬± ‘√À˙…¬ı˛ ¸Àe ∆Ú–˙Às¬ı˛, ‘√À˙…¬ı˛ ¸Àe ‘√À˙…¬ı˛ ¬ı± fl¡‡ÀÚ± ˙Às¬ı˛ ¸Àe ·Àg¬ı˛ [˜‘≈√ ·√…Ò±¬ı˛±Àfl¡ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛À˚˛ Œ√˚˛], ˚øÓ¬Àfl¡ ’±¬ı˛ ¤˜Ú-øfl¡ ¸˜À˚˛ ¸˜À˚˛ ≈√øȬ ˙Às¬ı˛ ’ôL·«Ó¬
Œ¸ÀKI◊¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ·±ÀÚ Œ¸ÀÊ√ ά◊ͬÀ˘± ¬ı±øάˇ&ø˘í], ‘√À˙…¬ı˛ ¸Àe ¶Û˙«˜˚˛Ó¬±¬ı˛ [Ú¬ı˛˜ Ó≈¬À˘±¬ı˛ ¤˝◊√ Œ¶Û¸Àfl¡› fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ fl¡À¬ı˛º fl¡Ô±¸¬ı«¶§ ’¬ı˙… ’±À¬ı˛fl¡øȬ ’ÀÔ«› fl¡Ô±˜˚˛º fl¡Ô± ¬ı˘ÀÓ¬
‘√À˙… ’±ø˜ ¶§±√ ¬Û±˝◊√í] ø¬ı¬ı±˝√√ ά◊»¸¬ıº ¤¬ı˛ Œ¬ıø˙ ‡≈¬ı Œfl¡±ÀÚ± ë¬ı˘±í Œfl¡±Ô±› ŒÚ˝◊√º ’±ÀÂ√, ˝√√˚˛ ’±˜¬ı˛± õ∂‰¬ø˘Ó¬ ’Ú≈¯∏Àe ·ä ¬ı± fl¡±ø˝√ø√Ú ¬ı≈øÁ¡  . ˝◊√—ø¬ı˛øÊ√ÀÓ¬ ˚±Àfl¡ ¬ı˘± ˝√√˚˛ taleº ά◊¬ÛÚ…±¸ ·ä
Œfl¡±ÀÚ± ’Ú≈ˆ¬¬ı Ú˚˛ÀÓ¬± Œfl¡±ÀÚ± ’Ú≈ˆ¬”øÓ¬, Ó¬±¬ı˛ õ∂fl¡±˙º ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ë’±À¬ÛÀ˘¬ı˛ ø¬ıfl¡äí-¤ ¤&À˘±Àfl¡ Ó¬±˝◊√ ’±ÀÊ√± ¬ı˘± ˝√√˚˛ fl¡Ô±¸±ø˝√√Ó¬…º fl¡Ô±¸¬ı«¶§› ’ôLÓ¬ õ∂Ò±Ú õ∂Ò±Ú fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
˜”˘Ó¬ evocativeº Œfl¡±Ô±›-Ú± Œfl¡±Ô±› Á¡±¬Û¸± Œfl¡±ÀÚ± ·ä, ‚Ȭڱ [episode] ¬ı± ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±, Ê√Ú|n∏øÓ¬ ˘≈øfl¡À˚˛
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¬ı˝◊√ ëfl¡Ô±¸¬ı«¶§í˚˛ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ evocative ø√fl¡øȬ Ô±fl¡À˘›, ¤‡±ÀÚ, ’ôLÓ¬ õ∂Ò±Ú ’±ÀÂ√º Œ˚Ú, ëŒfl¡±˜˘ Œ¬ÛÚƒø¸À˘ ’“±fl¡±íº fl¡Ô±, ά◊ˆ¬˚˛ ’ÀÔ«˝◊√ Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ ¤˝◊√ Ê√±Ó¬œ˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ÀÓ¬, ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ˆ¬”ø˜fl¡± ¤¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ’ÀÚfl¡ Œ¬ıø˙ øfl¡Â≈√º ˆ¬±¯∏± øÚÀÊ√˝◊√ ¤‡±ÀÚ fl¡ø¬ıÓ¬±º ¸¬ı«¶§º ¤¬ı˛fl¡˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±¬ı˛› ø˘À‡ÀÂ√Ú Œ√¬ı±ø˙¸∏º ¬ÛÀ¬ı˛º Œ˚˜Ú ë¬ı±√˘ ¬Û±Í¬íº ¤˝◊√ ¸¬ı&ø˘
fl¡Ô±¸¬ı«¶§Ó¬±¬ı˛ Ó¬±»¬Û˚«øȬ ¤˝◊√º Ó¬± ’±¸À˘ ˆ¬±¯∏±¸¬ı«¶§Ó¬±º Œ˚¬ı˛fl¡˜, ’ÀÚfl¡ø√Ú ’±À·, Œfl¡±ÀÚ± fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡ øÚÀ˚˛ fl¡Ô±¸¬ı«¶§ ’±À¬ı˛± ¬ıάˇ ¤¬ı— ÒÚœ ˝√√À˚˛ ’ø¬ı˘À•§ ’±¬ı±¬ı˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ Œ˝√√±fl¡ñ
¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô±˜‘Ó¬ õ∂fl‘¡Ó¬ø¬ı‰¬±À¬ı˛ øÂ√˘ ˆ¬±¯∏±-¬ı˛+¬Û-’˜‘Ó¬º fl¡Ô±¸¬ı«¶§¬ı˛ Œ¬ıø˙¬ı˛ ˆ¬±· fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂±Mê√Ú Â√±SøȬ¬ı˛ ¤˝◊√È≈¬fl≈¡øÚ ’±s±¬ı˛ ¬ı˛˝◊√˘º
’±¸À˘ ¤fl¡ ¤fl¡øȬ ˆ¬±¯∏±-õ∂øÓ¬˜±º ëfl¡±˜¬ı˛+¬Û±í Œ˚¬ı˛fl¡˜º fl¡±˜¬ı˛+¬Û‘¬fl¡±˜Ÿ¬¬ı˛+¬Ûº fl¡±˜¬ı˛+¬Û± Ó¬±¬ı˛
Œ√¬ıœº Ú±˜øȬ¬ı˛ ’ôL·«Ó¬ ëfl¡±˜í ’±¬ı˛ ë¬ı˛+¬Ûí ¤˝◊√ ≈√˝◊√ motif Œfl¡ øÚÀ˚˛˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˆ¬±¯∏±¬ı˛+¬Ûº ’±¬ı˛, [¬Û≈Ú˜«≈^Ì  . Œ¸ÃÊ√Ú… ë‡í]
¤¬ı˛ øÚ˜«±ÌøȬ¬ı˛ Œ¬ÛÂ√ÀÚ ’±ÀÂ√ fl¡±˜¬ı˛+À¬Û¬ı˛ ˜±˚˛±ø¬ıÚœ Œ¬ıœ ¸•ÛÀfl«¡ õ∂‰¬ø˘Ó¬ Œ¸˝◊√ Ê√Ú|n∏øÓ¬øȬº
ëÓ≈¬fl¡í ˙Às¬ı˛ ˝◊√øeÓ¬˜˚˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ˘é¬Ìœ˚˛º ¤¬ı˛fl¡˜ ͬ±À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô± ’±ÀÂ√ ëά◊√˚˛˙¬ı«¬ı˛œí Ú±À˜›º
ëά◊√˚˛˙¬ı«¬ı˛œí Œfl¡Ú∑ Œfl¡Ú ë¸g…±í Ú˚˛∑ ¤˜ÚøȬ ˆ¬±¬ıÀ˘, Œ√‡¬ı, fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ˚ӬȬ± ·˜ÀÚ¬ı˛, ӬӬȬ±˝◊√
’±·˜ÀÚ¬ı˛º ¸g…±¬ı˛ ˚ӬȬ±, ˙¬ı«¬ı˛œ¬ı˛› ӬӬȬ±º Ó¬± Â√±Î¬ˇ±, ë˙¬ı«¬ı˛œí ˙Às¬ı˛ Ò√ıøÚ-õ∂øÓ¬˜±¬ı˛ ’Ú≈¯∏Àe
ë˙¬ı«¬ı˛œí › ë˙¬ıí, ë˙¬ı¸¬ı«¶§ › ¸¬ı«˙¬ı«¬ı˛œí ë¸g…±¬ı˛í Ò√ıøÚ-’Ú≈¯∏Àe ë¬ıgí, ë¬ıg…±í, ë¸øgí,  . Œ˙¯∏
fl¡À˚˛fl¡ ˘±˝◊√ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ Ò√ıøÚ˜˚˛ ͬ±¸¬ı≈ÚÚøȬ› ˘é¬Ìœ˚˛º fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ ≈√øȬ allusion ’±ÀÂ√º ¤fl¡øȬ
¸≈ÒœfÚ±Ô √ÀM√√¬ı˛ ¤fl¡ ¢∂LöÚ±À˜¬ı˛, ’Ú…øȬ ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ¤fl¡øȬ ø¬ı‡…±Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛º ˚Ô±SêÀ˜
ëfl≈¡˘±˚˛› fl¡±˘í ’±è 뤇ڽ◊√ ’g∑í
õ∂Ô˜øȬ ¤À¸ÀÂ√ Ò√ıøÚ˜˚˛Ó¬±¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ ’±¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛øȬ ¸g…±¬ı˛ ¤fl¡ detail õ∂¸Àeº Œ¸˝◊√ Œ˚,
뤇ڽ◊√ ’g ¬ıg Œfl¡±À¬ı˛± Ú± ¬Û±‡±íº õ∂¸eÓ¬, ’±À¬ı˛fl¡øȬ fl¡Ô±› øfl¡ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Ú± Œ˚ ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛
›˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› ¤fl¡ ¸g…±¬ı˛ fl¡Ô± øÂ√˘∑ ά◊X‘øÓ¬-’˘—fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ’±À¬ı˛± ‰¬˜fl¡õ∂√ õ∂À˚˛±· ’±ÀÂ√
Œ√¬ı±ø˙À¸  . ë¤‡Ú ¬ı¯∏«± ˆ¬±¬ı˛œº ¤ ˆ¬¬ı˛± ¤˘ƒ¸±˘¬ı±√À¬ı˛ºí ¸Àe ¸Àe˝◊√ øfl¡ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Ú± Œ¸˝◊√
ë¤ ˆ¬¬ı˛± ¬ı±√¬ı˛ ˜±˝√√ ˆ¬±√¬ı˛í-Œfl¡∑ ’±¸À˘, ά◊X‘øÓ¬ Œ√¬ı±ø˙À¸∏ ’˘—fl¡±¬ı˛ ˜±S Ú˚˛º fl¡±¬ı˛Ì, Œfl¡±ÀÚ±
øfl¡Â≈√˝◊√ ’±¸ÀÂ√ Ú± õ∂¸±ÒÀÚ¬ı˛ ‡±øÓ¬À¬ı˛º ¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛˝◊√ ¸±˜ø¢∂fl¡Ó¬±¬ı˛ ¸Àe Ê√øάˇÓ¬º fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛
˚± ’±¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ’±R±›, Ó¬±¬ı˛ ’ø¬ıÀ26√√… ’—˙º ëÈ≈¬øÚ¬ı˛ ¤fl¡ø√Úí-¤ Œ˚˜Ú, ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ¤fl¡ ·äñ
Œ¸˝◊√ Œ˚, ͬ±fl≈¡˜±¬ı˛ Á≈¡ø˘¬ı˛ ¬ı≈X≈ˆ¬≈Ó≈¬˜fl¡˘±¬ıÓ¬œ ¬ı˛±Ê√fl¡Ú…±¬ı˛ ·ä ’±Ò≈øÚfl¡ ¸˜À˚˛¬ı˛ [fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛∑]
¤fl¡øȬ ¸±Ò±¬ı˛Ì ‚Ȭڱ¬ı˛ ¸Àe ø˜ø˘Ó¬ ˝√√À˚˛ Œ¸˝◊√ ¸±Ò±¬ı˛ÌÀfl¡ ’¸±Ò±¬ı˛Ì ¤¬ı— ’±¬ı˝√√˜±Ú fl¡À¬ı˛
Ó≈¬˘˘º ëά◊»¸¬ıí Ú±À˜¬ı˛ ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛+¬Û-¬ıÌ«Ú±˜±Sº Ó¬À¬ı õ∂Ô˜øȬÀÓ¬ Œ˚Ú ¤fl¡øȬ
·Àä¬ı˛ ’±¬ıÂ√± ’±ˆ¬±¸ ’±ÀÂ√º ëÊ√¬ı±fl≈¡¸≈˜í ˙Às¬ı˛ ’Ú≈¯∏Àe ˜±Ó‘¬¸eœÀÓ¬¬ı˛ allusive øfl¡Â≈√ ά◊2‰¬±¬ı˛Ì
’±ÀÂ√º ’±¸À˘, Œ√¬ı±ø˙À¸∏¬ı˛ fl¡ø¬ıQ ¸—S걘fl¡ fl¡ø¬ıQñ Ó¬± qÒ≈ ˆ¬±¯∏±Àfl¡ Ú˚˛, qÒ≈ fl¡Ô±Àfl¡˝◊√
Ú˚˛, Ò√ıøÚÀfl¡, ¶ÛµÀfl¡ [õ∂Ô±ø¸X Â√Àµ¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ Œ√¬ı±ø˙À¸∏ ‡≈¬ı fl¡˜º ëά◊»¸¬ıí Ú±˜fl¡
 87

˜˜Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±À˘± ¸≈˜øÓ¬-fl≈¡˜øÓ¬¬ı˛ ˆ≈¬˘ˆ≈¬˘±˝◊√˚˛±º ¸˝√√¶⁄ ‰¬…±ÀÚ˘º ¤fl¡È≈¬ ’ø'ÀÊ√Úº õ∂‰≈¬¬ı˛ ”√¯∏̺ ’ÀÚfl¡È¬± øÚÀ¬ı«±Ò
Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±˚˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ŒÂ√À˘˜±Ú≈¯-’—˙ ˚ø√ ø¬ıÚ±øȬøfl¡ÀȬ¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ¬ı˛˘·±øάˇ Œ‰¬À¬Û w˜ÀÌ Œ¬ıÀ¬ı˛±ÀÓ¬ ‰¬±˚˛, Œ˚-
Œ¬ı˛˘·±øάˇ¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ Œ˘‡± ’±ÀÂ√ ¤˜Ú ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±, Œ˚, ë¤ ˝√√˚˛ Œ¬ı˛˘·±øάˇ, ¤ÀÓ¬ ’±˜¬ı˛± õ∂±Ì õ∂øӬᬱ
fl¡À¬ı˛øÂ√º ’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÃM√√ø˘fl¡í, ŒÓ¬±, ’±¬ı˛›-¤fl¡ Ó¬fl«¡øõ∂˚˛ ˜Ú ¬ıÀ˘ ά◊ͬÀ¬ı ≈√À˚˛±º Œ¸˝◊√ ˜Ú Ó¬‡Ú ‰¬À˘
Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À¬ı ’±¬Û±Ó¬Ó≈¬26√ ’Ô‰¬ ¬Û¬ı˛˜-fl¡…±À˘±ø¬ı˛˜˚˛ ¸¬ı ‘√À˙…¬ı˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛º Œ¸ ˜ÀÚ-˜ÀÚ ¬ı˘À¬ı
fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Ûάˇ¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛ ˜ÀÚ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜≈‡ ’±ø˜ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ Œ‰¬©Ü± fl¡ø¬ı˛º ¬fl¡±Ú Œ¬ÛÀÓ¬ Œ˙±Ú±¬ı˛
ë’±ø˜ ˚±¬ı ¤fl¡ø√Úº ¤˝◊√¸¬ı ‘√˙… ŒÔÀfl¡ ’±˜±Àfl¡ ¬ıø=Ó¬ fl¡¬ı˛± ’¸y¬ıíº ˜ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¤fl¡¬ı)±, ’—˙
Œ‰¬©Ü± fl¡ø¬ı˛ Ó¬“±¬ı˛ ·˘±¬ı˛ ’±›˚˛±Ê√º ˜≈‡ˆ¬øe, fl¡F¶§¬ı˛ ¸¬ı˝◊√ ’±˜±¬ı˛ ‰¬±˝◊√º fl¡ø¬ı ˚ø√ ’±˜±¬ı˛ ¬Û”¬ı« ¬ı±
˝√√˚˛ÀÓ¬± 댸˝◊√ Œ˜Â≈√Úœ¬ı˛ ˜Ó¬í Œ·±˘±À¬Û¬ı˛ ·g ŒÂ√Àάˇ ë‰≈¬¬ıøάˇ¬ı˛ ’“±˙ÀȬ ·Àgí ‚≈ø˜À˚˛ ¬ÛάˇÀÓ¬ ‰¬±˝◊√À¬ıº
¶§ä¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√Ú Ó¬À¬ı Ó¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬øSê˚˛± ¤fl¡¬ı˛fl¡˜º fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛, ˆ¬±¯∏± ¬ı± Œ˜Ê√±Ê√¬ı√À˘¬ı˛ ¸Àe
¶§õü Œ√‡À¬ı ’¬Û≈ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ ’±¬ı±¬ı˛º øÚø(øµ¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ’¬Û≈ øfl¡c ˝√√±¬ı˛±„√√±Ê√±›, ¬ı± Î≈¬˚˛±¸«, ¬Û≈èø˘˚˛±,
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜≈‡, ¬ı…øMê√Q, ·˘±¬ı˛ ’±›˚˛±Ê√ ñ ¸¬ı˝◊√ ¬Û±ÀåI◊ ¬Û±ÀåI◊ ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¬Û±˘±¬ı√À˘¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬± ¸¬ı
¬Û±È¬Ú± ¬ı± ¬Û±`≈¬ÀÓ¬› Ê√ij±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º ¬ıάˇ ˝√√À˚˛ ’¬Û≈¬ı˛ ŒÓ¬± ¤¬ı˛fl¡˜˝◊√ ø˘‡¬ı±¬ı˛ fl¡Ô±º øfl¡•§± ¶§˚˛— ’¬Û≈˝◊√
¸˜˚˛ Œ˚ ˜ÀÚ ¶§øô¶ ’±ÀÚ Ó¬± øfl¡c Ú˚˛º Œ˘‡± ˜±ÀÚ ŒÓ¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜Úº ¬ı…øMê√Qº ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ øˆ¬iß
ø˘ø‡Ó¬ ˝√√˘ ’±¬ı˛› ¤fl¡¬ı±¬ı˛º ¤¬ı— ’¬Û≈ ¸øÓ¬…˝◊√ ’¬Û¬ı˛±øÊ√Ó¬º øfl¡c øÚÀ¬ı«±Ò, Ó¬fl«¡øõ∂˚˛ ’±¬ı˛› ¤fl¡
fl¡±À˘¬ı˛ øˆ¬i߬ Ûø¬ı˛¸À¬ı˛¬ı˛ ’À‰¬Ú±- ’À√‡± fl¡ø¬ı¬ı˛ Œé¬ÀS ¤˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬± ’±¬ı±¬ı˛ ¸•Û”Ì« ’Ú…¬ı˛fl¡˜º
ø¬ıù´¬Û±fl¡± ˜Ú fl≈¡˝◊√Ê√˜±à±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˜≈‡ fl¡À¬ı˛ øÊ√:±¸± fl¡¬ı˛À¬ı ë’¬Û≈ ¸øÓ¬…˝◊√ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ ’±¬ı±¬ı˛∑
¤fl¡±ôL ¬ı…øMê√·Ó¬ ¤˝◊√ Œ‡˘± Œ‡˘ÀÓ¬ ’±˜±¬ı˛ ˆ¬±À˘± ˘±À·º
˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ˚±˚˛øÚ∑ Œfl¡±ÀÚ± ≈√–¶§õü Œ√‡øÂ√˘±˜ Ú± Ó¬±˝√√À˘∑ ¬Û‘øÔ¬ıœÈ¬± ¸øÓ¬…˝◊√ ŒÂ√±È¬ ˝√√À˚˛ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ˜≈Àͬ±˚˛
ëŒfl¡±˜˘ ·±g±¬ı˛í-¤ ά≈À¬ı Ô±fl¡±¬ı˛ ¸˜˚˛ ¬ı˛‰¬ø˚˛Ó¬±¬ı˛ ˜≈‡‡±øÚ› ’±ø˜ ˚Ô±¬ı˛œøÓ¬ ˆ¬±¬ıÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ√º
‰¬À˘ ’±À¸øÚ ¤‡Ú›∑ Ó≈¬26, ¸±˜±Ú… øÊ√øÚÀ¸¬ı˛ Ê√Ú…, øÚÓ¬…˜¬ı˛Ì˙œ˘ ¤˝◊√ Ê√·»È¬±¬ı˛ Ê√Ú… ¤‡Ú›
˜±S ¤fl¡¬ı±¬ı˛˝◊√ Œ√À‡øÂ√ Œ√¬ı±ø˙¸√±Àfl¡º ¬Û±`≈¬ÀÓ¬, fl¡ø¬ı Œ·ÃÓ¬˜ ø˜S¬ı˛ ¬ı±øάˇÀÓ¬ ¤fl¡ ¸g…±À¬ı˘± fl¡ø¬ı
øÒøfl¡øÒøfl¡ ¬Û≈άˇÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ fl¡±À¬ı˛± ˜Ú∑ ëŒ√˙í ’±¬ı˛ ëø¬ıÀ√˙í ¬ıÀ˘ Œfl¡±ÀÚ± ˆ”¬‡GÀfl¡ ’±¬ı˛ ’±˘±√± fl¡¬ı˛±
¬ıœÀ¬ı˛fÚ±Ô ¬ı˛øé¬ÀÓ¬¬ı˛ ¸Àe øÓ¬øÚ ¤À¸øÂ√À˘Úº ’丘À˚˛¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ√‡±, ˜±ÀÁ¡ ˜±ÀÁ¡ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇº
˚±À¬ı Ú±∑ ˚ø√ ¬Û±È¬Ú± ø·À˚˛ ¬Û±`≈¬¬ı˛ ˜±˚˛± Ó¬…±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ú±-¬Û±À¬ı˛±, ˜≈•§˝◊√ ø·À˚˛ fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú… ˚ø√
Œ¸˝◊√¸¬ı ø√Ú&À˘±ÀÓ¬ ¬ı˛øé¬Ó¬¸…±À¬ı˛¬ı˛ ˜≈À‡ õ∂±˚˛˝◊√ Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛ ¸•ÛÀfl«¡ øfl¡Â≈√ Ú± øfl¡Â√¬≈ Œ˙±Ú±
¬ı±2‰¬± ŒÂ√À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl“¡±À√±, ˚ø√ Ó≈¬ø˜ ˝√√› Œ˝√√±˜ø¸fl¡, ˚ø√ ¤fl¡¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¤fl¡È¬± Ê√±øÚ«¬ı˛ ›¬Û±À¬ı˛¬ı˛
Œ˚Ó¬º Œ˚˜Ú ¤fl¡ø√Ú Œ˙±Ú± Œ·˘, ëŒ√¬ı±ø˙¸ ¤‡Ú √±ÀôL ’Ú≈¬ı±√ fl¡¬ı˛ÀÂ√íº ’±¬ı±¬ı˛ ëŒ√¬ı±ø˙¸ ˚‡Ú
Œfl¡±ÀÚ± ˆ”¬À·±˘Àfl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ëø¬ıÀ√˙í, Ó¬±˝√√À˘ øfl¡ Œ√˙Ê√±øÓ¬¬ı˛ ά◊ißøÓ¬ ˝√√˚˛ ¬ı˘∑ fl¡œ ¬ı˘À¬ı
¬ıÀ˘, ’±˜¬ı˛± ˜≈*Â√±S¬ı˛ ˜ÀÓ¬± qøÚí ¬ı˘ÀÓ¬ qÀÚøÂ√ ›“Àfl¡º ¤fl¡ø√Ú Œ·ÃÓ¬˜√±Àfl¡ [ø˜S] ‡≈¬ı
Œ˘±Àfl¡∑ ¬ı˘À¬ı Ú± øˆ¬Ó≈¬¬ı˛ øά˜ ¬ı±„√√±ø˘∑ Œ˚‡±ÀÚ ˚±˚˛ qÒ≈ ¬ı±„ƒ√˘±Àfl¡˝◊√ Œ‡“±ÀÊ√∑ Œfl¡Ú Ó≈¬ø˜ qÒ≈
ά◊ÀM√√øÊ√Ó¬ Œ˙±Ú±˘, fl¡±˘ Œ√¬ı±ø˙¸√±¬ı˛ ¸Àe Œ√‡±º ’ÀÚfl¡ fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ˝√√˘º ’¸±˜±Ú… ¸¬ı ø¬ı¯∏˚˛
¬ı±„√√±ø˘ ¸±•⁄±Ê√…¬ı±√ ·Î¬ˇÀ¬ı ˜ÀÚ ˜ÀÚ∑ ˝√√À¬ı ’˘¸∑ Œ¬ÛȬÀ¬ı˛±·±∑ ’±¬ı˛ fl¡˜«ø¬ı˜≈‡∑ ’˜Ó«¬… Œ¸Ú
øÚÀ˚˛ ˆ¬±¬ıÀÂ√Úº ø˘‡ÀÂ√Úº ‡≈¬ı Œ˜Ãø˘fl¡ ˆ¬±¬ıÚ±-ø‰¬ôL±º 뤽◊√ ˜≈˝√”ÀÓ«¬ ›“¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛È¬± qÚÀ˘
˘7¡¡¡± ¬Û±À¬ıÚ Ú± ¬ı˘∑ Œfl¡Ú √±øÊ«√ø˘—√ ¬ı˘ÀÓ¬˝◊√ ŒÙ¬˘≈√±¬ı˛ Ú±˜ ˜ÀÚ ˝√√À¬ı ¬ı±„√√±ø˘¬ı˛∑ ë¬ı±Ó¬±ø¸ ˜±í
Ó≈¬ø˜ ’¬ı±fl¡ ˝√√À¬ı ñ ë’±˜±¬ı˛ ¢∂±˜íº ’±À¬ı˛± ¸¬ı Ó≈¬26√ Ó≈¬26√ ø¬ı¯∏˚˛, ‚Ȭڱ øÚÀ˚˛ Œ˘‡± ‰¬˘ÀÂ√
Œfl¡¬ı˘ ë’¬ıÚœfÒÚ…í-˝◊√ ¬ı± ˝√√À¬ı Œfl¡Ú∑ ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ¬ı±ô¶¬ıÓ¬± ’±¬ı˛ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ øfl¡ ¤fl¡È≈¬ ’±¬ıÂ√±
ëŒ√¬ı±ø˙À¸¬ı˛íº Ê√±Ú ŒÓ¬±, ¤fl¡È¬± ¬ı…±¬Û±¬ı˛ ˘é¬ fl¡À¬ı˛øÂ√ , Ò¬ı˛, Ó≈¬ø˜ Œ√¬ı±ø˙¸√±¬ı˛ ¸Àe fl¡Ô± ¬ı˘Â√
˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀÂ√ Ú± ¤ÀÓ¬∑
Œfl¡±ÀÚ± ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛, ’±¬ı˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜Ó¬ ›“¬ı˛ øͬfl¡ ¬ÛÂ√µ ˝√√˘ Ú±º ά◊øÚ øfl¡Â≈√˝◊√ ¬ı˘À¬ıÚ Ú±º qÒ≈ ‰¬˙˜±È¬±
¸¬ı˛˘, Œ¸±Ê√±¸±¬ÛȬ± ¬ı±ô¶¬ıÓ¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛› ‚±¬ÛøȬ Œ˜À¬ı˛ ¬ıÀ¸ Ô±Àfl¡ ¬ı±d‚≈‚≈º ŒÔÀfl¡ ŒÔÀfl¡
‡≈À˘ ŒÈ¬ø¬ıÀ˘ Ú±ø˜À˚˛ ¬ı˛±‡À¬ıÚº ’±¬ı˛ ͬ±G± Œ‰¬±À‡ Ó¬±øfl¡À˚˛ Ô±fl¡À¬ıÚ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø√Àfl¡º ¤¬ı±¬ı˛ Ó≈¬ø˜
·˝√√Ú, ·yœ¬ı˛ ά±fl¡ Â√±Àάˇ Œ¸º ’±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’—˙ ¤‡Ú› fl“¡±‰¬±˜±øȬ¬ı˛ Ó¬±˘ ŒÔÀfl¡ Œ·À˘›
Œ¬ı±ÀÁ¡±º ¤˝◊√ fl¡Ô±&À˘± ’±ø˜ ¤‡Ú› ¶Û©Ü qÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º õ∂±˚˛ “≈√ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º Œ√¬ı±ø˙¸√±¬ı˛ ¸Àe Œ¸˝◊√
’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ø√fl¡ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√ fl¡øͬÚ, èé¬, øfl¡Â≈√Ȭ± ¬ı± fl”¡È¬º ŒÂ√À˘À¬ı˘±˚˛ ¬ı±¬ı±¬ı˛ ˜≈À‡ ¸≈˜øÓ¬ ’±¬ı˛
’ÀÔ« Œfl¡±ÀÚ± õ∂Ó¬…é¬ Œ˚±·±À˚±· øÂ√˘ Ú± ’±˜±¬ı˛º Œ¸˝◊√ ø√Ú&À˘± Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ¤‡Ú ’ÀÚfl¡ ”√¬ı˛ ‰¬À˘
fl≈¡˜øÓ¬¬ı˛ ·ä qÀÚøÂ√º Œ¸‡±ÀÚ fl≈¡˜øÓ¬¬ı˛ ˙øMê√ õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛øÂ√ ¸¬ı¸˜˚˛º ’±˜±¬ı˛ ˜Ú ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˚˛
¤À¸øÂ√º Œ¸˝◊√ ¸¬ı ø√Ú, Œ¸˝◊√ ˜≈˝√”Ó«¬&À˘± ’±¬ı˛ ŒÚ˝◊√º Ó¬¬ı≈ Œ˚Ú ’±ÀÂ√ Œfl¡±Ô±›º ˝√√˚˛Ó¬ ’±˜±¬ı˛˝◊√ ˜ÀÚ¬ı˛
Œ˚Ó¬º ’±¸À˘ øfl¡c ›ˆ¬±À¬ı ë¸≈í ’±¬ı˛ ëfl≈¡í-¤¬ı˛ ¸¬ı˛˘ ø¬ıˆ¬±Ê√Ú ¸y¬ı Ú˚˛º ˆ¬±À˘± ’±¬ı˛ ˜µ¬ı˛ ¶Û©Ü
˜ÀÒ… ’±ÀÂ√ ˘≈øfl¡À˚˛º
¬Û±Ô«fl¡…À¬ı˛‡± Ȭ±Ú±› ‡≈¬ı fl¡øÍ¬Ú fl¡±Ê√º ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¸¬ı˝◊√ ’±À¬Ûøé¬fl¡º ¬ı¬ı˛— fl≈¡˜øÓ¬Àfl¡ ’±À¬ı˛± Œ¬ıø˙ ¬ı±ô¶¬ı¬ı±√œ
˜Ú·Î¬ˇ± ¤fl¡ ëŒ√˙í ’±˜¬ı˛± ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√ ëŒfl¡±˜˘ ·±g±¬ı˛í-¤º ˚±¬ı˛ 뉬Ó≈¬–¸œ˜±í-¬ı˛ ˜ÀÒ…
¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ ¤‡Úº ͬ±`¬√√± ˜±Ô±¬ı˛ Œ˘±fl¡º ¤¬ı˛ ¸Àe ˆ¬±À˘±-˜µ-˜≈*Ó¬±-¸±¬ı˛˘…¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ’±¬Û±Ó¬¸•Ûfl«¡
¤˜Ú-øfl ’±ø˜› ’±øÂ√º ’±˜±¬ı˛ fl¡äÚ± ’±¬ı˛ ¸≈‡≈√–‡ˆ¬¬ı˛± ˜ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’—˙ ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ…˝◊√ ›˝◊√ ëŒ√˙í-
ŒÚ˝◊√º Ó¬±˝√√À˘ ’±¬ı˛ Ô±Àfl¡ fl¡œ∑ Ô±Àfl¡º Ó¬fl«¡, ’±À˘±‰¬Ú±, fl¡Ô±¬ı±Ó«¬± ’±¬ı˛ ø¬ıÀ¬ı‰¬Ú±¬ı˛ Ê√Ú… ‡±ø˘ ¬ÛÀάˇ
¤¬ı˛ ˜±øȬÀÓ¬ Ó¬±¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ Ê√±Ó¬œ˚˛ ¬ÛÓ¬±fl¡± ά◊øάˇÀ˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√º ˜ÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ’ÀÚfl¡ ¬ı˛fl¡˜ ˜ÀÚ¬ı˛
Ô±Àfl¡ Ò”¸¬ı˛ Ú¬ı˛˜ ¤fl¡Ù¬±ø˘ Ê√ø˜º øfl¡c ¤¸À¬ı¬ı˛ ¸Àe fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ fl¡œ∑ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛¸¢∂˝√Ì øfl¡
¬ı¸¬ı±¸º ’ÀÚfl¡&À˘± ‚¬ı˛º ’¸—‡… Ó¬±¬ı˛ Ê√±Ú±˘±-√À¬ı˛±Ê√±º ’ÀÚfl¡ ‚≈˘‚≈ø˘º ’±À˘± ’“±Ò±ø¬ı˛ ’±¬ı˛
øÚÓ¬±ôL˝◊√ ¤fl¡È¬± ø¬ıÀ¬ı‰¬Ú±À˚±·… ¬ı…±¬Û±¬ı˛∑ Ó¬Àfl«¡¬ı˛˝◊√ Ê√ø˜ qÒ≈∑ ˜≈*Ó¬±¬ı˛ Ú˚˛∑ ’gˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˛ Ú˚˛∑
88
øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˜≈*Ó¬± øÚÀ˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛˝◊√ ’¶§øô¶∑ ˜ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’—À˙¬ı˛ ø¬ıù´±¸Àfl¡ ’±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’—À˙¬ı˛
Ó¬œ¬ıË ’ø¬ıù´±¸∑ ’±(˚«Ø
¿ Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛-¤¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ñ Ó¬±, Œ¸È¬± ë’±À¬ÛÀ˘¬ı˛ ø¬ıfl¡äí, ëfl¡Ô±¸¬ı«¶§í-˝◊√ Œ˝√√±fl¡
’±¬ı˛ ëé¬Ìõ∂ˆ¬±í, 댘‚ › Œ¬ı˛Ã^í, 똔øÓ«¬fl¡¬ı˛í øfl¡•§± ëŒfl¡±˜˘ ·±g±¬ı˛íñ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡ Ú± Œfl¡Úñ fl¡øͬÚ
¤fl¡ ¬Û¬ı˛œé¬±¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤‡Ú ŒÍ¬À˘ ø√À˚˛ÀÂ√ ’±˜±Àfl¡º ø¬ıù´±À¸¬ı˛ ø√Àfl¡ ŒÍ¬À˘ ø√À˚˛ÀÂ√º Ó¬Àfl«¡¬ı˛ ø√Àfl¡›º
ˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˛ ø√Àfl¡ ŒÍ¬À˘ ø√À˚˛ÀÂ√ Œ˚˜Ú, ¸ÀµÀ˝√√¬ı˛ ø√Àfl¡›º
ëŒfl¡±˜˘ ·±g±¬ı˛í øÚÀ˚˛ ’±˜±¬ı˛ ˜≈*Ó¬± ’±¬ı˛ Œ‚±¬ı˛˘±·± ˜≈˝√”Ó«¬&À˘± øfl¡ ’±¬ı˛ ≈√¬ı«˘, Úάˇ¬ıÀάˇ ¤˝◊√
·À√… øÙ¬À¬ı˛ ’±¸À¬ı ¤‡Ú∑ Œ¬ıÀÂ√ Œ¬ıÀÂ√ ά◊X‘øÓ¬ ø√À˚˛ ˚±¬ı∑ ¬ı…±‡…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı¸¬ı∑ Ú©Ü ˝√√À˚˛ ˚±À¬ı Ú±
¤¬ı˛ ¬Ûø¬ıSÓ¬±, ¸±¬ı˛˘…, ’±Úµ ’±¬ı˛ ≈√–‡&À˘±∑ ¬Û±¬Û ˘±·À¬ı Ú± ’±˜±¬ı˛∑ Ú±øfl¡ øÚˆ‘¬ÀÓ¬ ¬ı˝√√Ú fl¡¬ı˛¬ı
븱øÊ√-ά◊¬ÛÀ‰¬-¬Ûάˇ±í ¤˝◊√ 댈¬±¬ı˛À¬ı˘±í ’±¬ı˛ ëŒfl¡±˜˘-¸±√±-Œ˙Ù¬±ø˘fl¡± ¬ı˛±øÊ√í∑ ’±ø˜ øfl¡ Ò±¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛øÚ
˜Ú-Œfl¡˜Ú-fl¡¬ı˛± ¤˝◊√ ˜≈˝√”Ó«¬&À˘±∑ ˜≈˝√”ÀÓ«¬¬ı˛ ¬ıœÊ√&À˘± õ∂øÓ¬ø√ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀÔ¬ı˛ Ò”˘±˚˛ ˚± ’±¬Û±Ó¬ ’À‰¬Ú±
’Ô‰¬ ’é¬˚˛∑ ¬ı¬ı˛Ì fl¡¬ı˛¬ı Ú± ˜˜Ó¬± ’±¬ı˛ ¸¬ı˛˘Ó¬±¬ı˛ ’Ò≈Ú± ≈√˘«ˆ¬ ¤˝◊√ ¬ıeœ˚˛ ˜ÀÚ±¬ıœÊ√∑
¤¬ı— Ó¬fl«¡› fl¡¬ı˛¬ıº Ó¬fl«¡ Ú±˝◊√ ˚±¬ı˛ ø¬ıù´±¸ Ú±˝◊√ Ó¬±¬ı˛º ’±¬ÛøÚ˝◊√ ŒÓ¬± ø˘À‡ÀÂ√Ú Œ√¬ı±ø˙¸√±,ñ
ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸ôL±Ú ¬ıάˇ Ó¬fl«¡¬Û¬ı˛±˚˛Ì, ¬ıάˇ ’äõ∂±Ìíº
Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±À˚˛¬ı˛ 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í
¬ı±¸¬ı ¬ı˛±˚˛
ëfl¡Ó¬ø√Ú ˚±˝◊√øÚ ˙”ÀÚ…, ¬ı…±ø¬ı˘ÀÚ¬ı˛ ¶§À·«±√…±ÀÚí
Œ¸ fl¡Ó¬fl¡±˘ ˝√√À˚˛ Œ·˘ ¬ÛøάˇøÚ qX fl¡ø¬ıÓ¬±º Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±À˚˛¬ı˛ ë¬ı˛Ê√øfl¡øÚ¬ı˛ ˝“√±¸í ’±¬ı˛ 븽√√Ê√
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í Œ¬ÛÀ˚˛ ˝√√±ÀÓ¬ ŒÓ¬± ¶§·«˝◊√ Œ¬Û˘±˜, ¶§À·« ø¬ıù´±¸ Ú± Ô±fl¡À˘ ’ôLÓ¬ ¬ı…±ø¬ı˘ÀÚ¬ı˛ ¶§À·«±√…±Ú
ŒÓ¬± ˆ¬±¬ı±˝◊√ Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¬ıÂ√¬ı˛ øÓ¬ÀÚfl¡ ’±À· õ∂¸”Ú ¬ı˜«ÀÚ¬ı˛ ‰¬±¬Û±‰¬±ø¬ÛÀÓ¬ ¬ıËp¡¬Û≈S ά◊¬ÛÓ¬…fl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Ûάˇ±¬ı˛ ¸˜˚˛ Ó¬¬ÛÚ
¬ı˛±À˚˛¬ı˛ ëø¬ıÒ≈¬ı˛ ˘FÚí Œ√À‡˝◊√ ˆ¬±À˘± Œ˘À·øÂ√˘º ›˝◊√ ¤fl¡øȬ fl¡±¬ı…¢∂Lö ø˘À‡˝◊√ Ó¬¬ÛÚ ˚ø√ Œ˘‡±ø˘ø‡¬ı˛
Ê√·» ŒÔÀfl¡ Ê“√± ’±Ó≈«¬¬ı˛ ¬ı˛…±À¬ı±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ø¬ı√±˚˛ øÚÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬Ú, ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±‰¬‰«¬±˚˛ Ó“¬±¬ı˛
Ê√Ú… ¬ı¬ı˛±V Ô±fl¡Ó¬ ¬Û≈À¬ı˛± ¤fl¡È¬± ¬Û…±¬ı˛±¢∂±Ù¬º
ëø¬ıÒ≈¬ı˛ ˘FÚí fl¡À¬ı õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤‡Ú ’±¬ı˛ ˜ÀÚ ŒÚ˝◊√º ¤¬ı˛¬Û¬ı˛ Ó¬¬ÛÀÚ¬ı˛ ë¬ı˛Ê√øfl¡øÚ¬ı˛ ˝“√±¸í
[2005] Œ¬ıø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√º ’±ø˜ &˚˛±˝√√±øȬÀÓ¬ ’±¸±¬ı˛ ’±À·˝◊√ Ó¬¬ÛÚ &˚˛±˝√√±øȬ ŒÂ√Àάˇ ‰¬À˘ ˚±Úº Ó“¬±¬ı˛
¸Àe ’±˜±¬ı˛ fl¡‡Ú› Œ√‡± ˝√√˚˛øÚ, ¸±é¬±ÀÓ¬¬ı˛ ¸y±¬ıÚ±› fl¡˜º ’Ô‰¬ ëø¬ıÒ≈¬ı˛ ˘FÚí ŒÓ¬± ’±˜±À√¬ı˛
’ÀÚfl¡Àfl¡˝◊√ ’±Ú¢ü ø¬ı¯∏±À√ ’±26√iß fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ’±¬ı˛ Ó¬±˝◊√ Œ˚‡±ÀÚ Œ√‡¬ı Ó¬¬ÛÚÀfl¡ ¬Ûάˇ¬ıñ ¤¬ı˛fl¡˜
¤fl¡È¬± ˜ÀÚ±¬ı±¸Ú±, ’ôLÓ¬ ’±˜±¬ı˛, øÂ√˘˝◊√º
¬ıÂ√¬ı˛ ≈√À˚˛fl¡ ’±À· ¬Û±G≈ ’=À˘¬ı˛ Œfl¡±Ú› ¬Û”Ê√±-¶ú¬ı˛øÌfl¡±˚˛ ˝√√ͬ±» Ó¬¬ÛÀÚ¬ı˛ ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
‡¬ı¬ı˛ ¬Û±˝◊√ fl¡ø¬ı ’øˆ¬øÊ√» ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ¬ı˛ ŒÔÀfl¡º ¤ˆ¬±À¬ı˝◊√ ‰¬˘øÂ√˘ ø√Úfl¡±˘º ¤fl¡ø√Ú, õ∂±˚˛ ˜Ò…¬ı˛±ÀÓ¬,
¤fl¡Ê√Ú ’±˜±˚˛ ¸eˆ¬±À¯∏ ¬ıÀ˘Ú, ë’±ø˜ ‰¬±¬ı˛ÀȬ ¬ı˝◊√ &˚˛±˝√√±øȬÀÓ¬ ¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬Û±øͬÀ˚˛øÂ√º
Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡È¬± ’±¬ÛÚ±¬ı˛º ¸?˚˛ ’±¬ÛÚ±Àfl¡ ø√À˚˛ Œ√À¬ıºí Œfl¡ ’±¬ÛøÚ∑ fl¡œ ¬ı˝◊√∑ ë’±ø˜ Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±˚˛,
’±˜±¬ı˛˝◊√ Œ˘‡± 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬íº ŒÓ¬˜Ú øfl¡Â≈√ Ú˚˛, ¤fl¡ Ù¬˜«±¬ı˛ ¬ı˝◊√º fl¡À˚˛fl¡È¬± fl¡ø¬ıÓ¬± ’±ÀÂ√ºí
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ &˚˛±˝√√±øȬ¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ¸ˆ¬±-¸ø˜øÓ¬ÀÓ¬ ¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œÀfl¡ ‡“≈√Ê√øÂ√º 뤽◊√ ¸?˚˛, ’±¬ÛÚ±Àfl¡
Ú±øfl¡ Ó¬¬ÛÚ ’±˜±Àfl¡ Œ√¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… ¤fl¡È¬± ¬ı˝◊√ ø√À˚˛ÀÂ√º fl¡˝◊√∑ ø√Úºí ¸?˚˛ ’±¬ı±¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛›
˜±Ú≈¯∏Àfl¡ Œ‚±¬ı˛±ÀÚ±¬ı˛ ˜±à±¬ı˛º ˝“√…±, ˝“√…± ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º Œ¸±˜¬ı±¬ı˛ Œ√À¬ı±º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ√‡± ˝√√ÀÓ¬, ›– Œ˝√√±–
ˆ≈¬À˘ Œ·øÂ√, ¸˜˚˛ ¬Û±˝◊√øÚº øͬfl¡ ’±ÀÂ√ ¤˝◊√ ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛º ¸?À˚˛¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ı˛ø¬ı¬ı±¬ı˛ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ’±À¸ Ú±º
’¬ıÀ˙À¯∏, Œ¸ Ú± Œ˝√√±fl¡ ¤fl¡ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬Û¬ı˛, 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í ¸?À˚˛¬ı˛ ˝√√±Ó¬ÀÙ¬¬ı˛Ó¬ ’±˜±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
’±À¸º ¤˝◊√ ˘±˝◊√ÚȬ± ø˘À‡, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¬Û±Àͬ, ’±˜±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛˝◊√ ˆ¬±À˘± ˘±·ÀÂ√ñ ¤fl¡¬ı±Àfl¡… øÓ¬ÚÀȬ
˝√√±Ó¬º ëÓ≈¬ø˜, ¤fl¡ fl¡±Ê√ Œfl¡±À¬ı˛±, 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í-¤¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¸˝√√Ê√ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ ø√›ºí ˘±›
ŒÍ¬˘±, fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˝◊√ ¬ÛάˇÀÓ¬ Œ·À˘˝◊√ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√À¬ıØ ’±ø˜ øfl¡ ¸¬ı±¬ı˛ øͬfl¡± øÚÀ˚˛ Œ¬ı˛À‡øÂ√
Ú±øfl¡∑
ëÚ±˝◊√ÚƒÔ fl¡˘±˜í ¬ÛøSfl¡±˚˛ ’øÓ¬ ¸•xøÓ¬ ¸?˚˛ øÚÀÊ√˝◊√ 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í-¤¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡œ ¸¬ı Œ˘±fl¡±˚˛Ó¬, Ú±·ø¬ı˛fl¡ ¸˜±Ê√, ø¬ıù´ ¬Ûø¬ı˛S꘱, ø¬ıù´Ê√ÚœÚÓ¬±, ·”Ϭˇ ¬Ûø¬ı˛S꘱...ø˘À‡ÀÂ√Ú
øÓ¬øÚº ’±ø˜ Œ·±È¬± Ê√œ¬ıÀÚ Œfl¡±Ú› ¬ı±Àfl¡… 뷔Ϭˇí ¬ı± ëŒ˘±fl¡±˚˛Ó¬í ˙s ’ôLˆ≈«¬Mê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛øÚº ’±¬ı˛
90
Ó¬±˝◊√ Ó¬¬ÛÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú±˚˛ Ú± ø·À˚˛ ë¬ı˛Ê√øfl¡øÚ¬ı˛ ˝“√±¸í › 븽√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í-Œfl¡ ¬Û≈øάˇÀ˚˛
ø√˝◊√º Œ˚ ¬ı˝◊√ ›˝◊√ ’±&ÀÚ √±Î¬◊√±Î¬◊ fl¡À¬ı˛ ;À˘ ά◊ͬÀ¬ı Œ¸È¬±˝◊√ ˆ¬±À˘±º ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ’±¬ı˛ √¬ı˛fl¡±¬ı˛ fl¡œØ
;˘ÀÂ√, Úœ‰¬ ŒÔÀfl¡ ;˘ÀÂ√º ;˘ÀÂ√ 댈¬±À¬ı˛¬ı˛ ≈√–‡ ˚ø√ ¸g…±À¬ı˘± ‚À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸ºí ¤˝◊√ Œ¬ı˛,
¤˝◊√ ¬Û„ƒ√øMê√ ŒÓ¬± ¬Ûάˇ± ά◊ø‰¬Ó¬ øÂ√˘º ≈√–‡Àfl¡ ¬Û≈øάˇÀ˚˛ ˘±ˆ¬ ŒÚ˝◊√º ¤¬ı±¬ı˛ ’±&Ú ŒÔÀfl¡ √* ëŒÓ¬±˜±¬ı˛
˝√√±Ó¬í Ó≈¬À˘ ’±øÚº
ë√À¬ı˛±Ê√±˚˛ Œ√˚˛ ˜‘≈√ ŒÈ¬±fl¡±íº ≈√–‡ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√º ¸ÀgÀ¬ı˘±º ≈√–‡È¬± øÂ√˘ Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛º ≈√–‡Àfl¡
Œ√‡ÀÓ¬ Œfl¡˜Ú∑ ë’ø¬ıÚ…ô¶ ‰≈¬˘, Ó¬±¬ı˛, Á≈¡À˘-¬Ûάˇ± ˜≈‡íº ‰¬˜»fl¡±¬ı˛ ≈√–‡-¤¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛˝◊√ ≈√–‡º ≈√–‡
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜± ŒÚ˝◊√∑ ‰≈¬˘ ’“±‰¬Àάˇ Œ√˚˛øÚ∑ ≈√–À‡¬ı˛ ‡±ø˘ ·±, ¬Û± ¬ÛøÔÀfl¡¬ı˛º ¬ÛÔflv¡±ôL ≈√–À‡¬ı˛ ˜≈‡ Á≈¡À˘
¬ÛÀάˇÀÂ√º Œˆ¬±¬ı˛À¬ı˘± ¤À¸øÂ√˘º Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¤-¬ı±øάˇ, ›-¬ı±øάˇ ‚≈À¬ı˛ ‚≈À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ ¸ÀgÀ¬ı˘±º
¤fl¡È≈¬ ˘7¡¡¡±› fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛, Œ˚Ú fl¡±Î¬◊Àfl¡ Ê√±Ú±ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú± øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ √À¬ı˛±Ê√±˚˛ ˜‘≈√ ŒÈ¬±fl¡±º
’±À¬ı˛ ¬ı±¬ı±, ˝√√AÀ·±˘-ø‰¬»fl¡±¬ı˛ ŒÓ¬± fl¡¬ı˛ÀÂ√ Ú±º ≈√–‡Àfl¡ Œ‡ÀÓ¬ √±›º ¸≈Úœ˘ ·Àe±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
¬ÛÀάˇøÂ√˘±˜, ≈√–‡ Œ¸ ’±˜±¬ı˛ ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√º Ó¬±Àfl¡ Œ√‡˘±˜, Ê√±è˘ ·±ÀÂ√¬ı˛ Â√±˚˛±˚˛ ‰≈¬¬Û‰¬±¬Û ¬ıÀ¸
’±ÀÂ√º
≈√–À‡¬ı˛ Á≈¡À˘-¬Ûάˇ± ˜≈‡ 댉¬±À‡¬ı˛ ¬Û˘Àfl¡ Œ√À‡ øÚÀ˚˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ ˚±À¬ı ¸¬ıºí
¸øÓ¬…˝◊√ ≈√–‡ Ú± ¤À˘ Œfl¡ ˜ÀÚ fl¡ø¬ı˛À˚˛ Œ√À¬ı, õ∂Ô˜ ¬Û±¬Ûº õ∂Ô˜ ø¸·±À¬ı˛ÀȬ Ȭ±Úº ‰≈¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Œ√‡±
¶ß±Ú‚À¬ı˛ Ú¢ü ¬ıά◊ø√º ˜ÀÚ ¬ÛάˇÀ¬ı ¸¬ıº
ë˜ÀÚ ¬ÛάˇÀ¬ı Œ¸-Œfl¡±Ú fl¡±Ù≈«¬-˘±·± ¬ı˛±ÀÓ¬ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛± Ê√Àij¬ı˛ ’±À· ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ø·À˚˛ÀÂ√ ŒÂ√±È¬ˆ¬±˝◊√íº
’±˜±¬ı˛ Ê√Àij¬ı˛ ’±À· ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ Œ·ÀÂ√ ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√º ˜±ÀÚ∑ ’±˜±¬ı˛ Ê√Àij¬ı˛ ’±À· Ó¬±¬ı˛ ’øô¶Q øÂ√˘º Œ¸
fl¡œ fl¡À¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ŒÂ√±È¬ˆ¬±˝◊√ ˝√√À¬ı∑ ’±¸À˘ ˜‘Ó¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ¬ı˚˛¸ ¬ı±Àάˇ Ú±º fl¡±Ù≈«¬-˘±·± ¬ı˛±ÀÓ¬
˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ ’Ô«˝√◊ ŒÓ¬± ˜‘Ó¬º Œ¸ ŒÂ√±ÀȬ±˝◊√ ŒÔÀfl¡ ˚±˚˛º fl¡±Ù≈¬« ¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ ¸¬ı±¬ı˛ Œ‰¬±‡ øÂ√˘ ë‚≈˜Â√ø¬ı&ø˘íº
ëfl¡±¬ı˛± Œ˚Ú ŒÔÀfl¡ ŒÔÀfl¡ ˜≈ÀÂ√ Œ√˚˛í Œ¸È¬±º fl¡±Ù≈«¬¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ ’±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸ Ú± ˆ¬±˝◊√, ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√º
≈√–‡ ¤À¸ ˜ÀÚ ¬ÛøάˇÀ˚˛ Œ√˚˛º ¤˝◊√ ¬Û˚«ôL ¬ÛÀάˇ, ’±ø˜ Ô˜Àfl¡ ˚±˝◊√º ’±„≈√˘ ø√À˚˛ ’±˘ÀÓ¬±
¶Û˙« fl¡ø¬ı˛ ˙s&À˘±º ’¬ıÒ±ø¬ı˛Ó¬ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ ˚±˚˛ñ Œ‰¬, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ’±˜±Àfl¡ ’¬Û¬ı˛±Òœ fl¡À¬ı˛
Œ√˚˛º ›– ≈√–‡ Ó¬≈ø˜ Œfl¡Ú Œ˚ ¤À˘Ø
ë¤‡Ú øÙ¬À¬ı˛ÀÂ√ ˚ø√ Ê√Àij¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± √±·íº ¤‡±ÀÚ ø·À˚˛ ’±˜±¬ı˛ ·¬ı« ˘≈øȬÀ˚˛ ¬ÛÀάˇº ’±ø˜
fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı≈øÁ¡, fl¡ø¬ıÓ¬± ’±À˘±‰¬Ú± fl¡ø¬ı˛, fl¡ø¬ıÓ¬±-Ó¬±øNfl¡ñ ˆ¬±¬ıÓ¬±˜º ’±¸À˘ Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ ≈√–‡ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡
Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ Ú˚˛º ¤˝◊√ Œˆ¬±¬ı˛ Ê√ijº ≈√–À‡¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ÒÀ¬ı˛ ¸ÀgÀ¬ı˘± ¤À¸ÀÂ√º ¤À¸ÀÂ√ fl¡±Ù≈«¬-˘±·± ¬ı˛±ÀÓ¬
ŒÂ√±È¬ˆ¬±˝◊√À˚˛¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ øÚÀ˚˛º ¤À¸ÀÂ√ ‚≈˜Â√ø¬ı&ø˘ ˜≈øÂ√À˚˛ Œ√¬ı±¬ı˛ Ê√Ú…º øÙ¬À¬ı˛ÀÂ√ Ê√Àij¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± √±·
øÚÀ˚˛º
ë∆Ê√…Àᬬı˛ ŒÎ¬±¬ı± ŒÔÀfl¡ ά◊Àͬ ¤À¸ ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ˜ø˝√√¯∏ ˚ø√ ’±Ê√ ά±Àfl¡ ÚÓ¬¶§À¬ı˛, Ó≈¬ø˜ øfl¡ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛
Œ√À¬ı∑í õ∂¬ı˘ ≈√¬Û≈À¬ı˛ ŒÚ±—¬ı˛± ŒÎ¬±¬ı±˚˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Î≈¬ø¬ıÀ˚˛ÀÂ√ ˜ø˝√√¯∏º ∆Ê√…Àᬬı˛ ŒÎ¬±¬ı±˚˛ ˜ø˝√√À¯∏¬ı˛ ø¸˘≈…Ȭ
Œ√‡À˘˝◊√ ˙∫ Œ‚±À¯∏¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Û„ƒ√øMê√ ˜ÀÚ ¬ÛάˇÀ¬ı˝◊√ ëŒ˘±Àfl¡ ¬ıÀ˘ ˆ≈¬˘ ’±ø˜› øfl¡ Ê√±øÚ Ú± ˆ≈¬˘,˚Ó¬¬ı≈
Î≈¬À¬ı Ô±øfl¡, ˜ø˝√√¯∏ Œ˚ˆ¬±À¬ı øÚÀÊ√Àfl¡ øÚø˝√√Ó¬ ¬ı˛±À‡ ∆Ê√…Àᬬı˛ ŒÎ¬±¬ı±˚˛íº
91
Œ·±È¬± fl¡ø¬ıÓ¬±È¬± ¬Û≈Àάˇ ˚±›˚˛±¬ı˛ ’±À· ’±ø˜ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ˜ø˝√√À¯∏¬ı˛ ’±À· ‡≈¬ı Ú¬ı˛˜ fl¡À¬ı˛
ë¬Û≈¬ı˛ÀÚ±í ˙søȬ ¬ıø¸À˚˛ ¬ı˛±‡± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ë¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ˜ø˝√√¯∏íØ ˙Às¬ı˛ ¤˝◊√ ’¬Û¬ı˛+¬Û ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ’±˜±Àfl¡ ¬ı±Ò…
fl¡À¬ı˛ ÚÓ¬ ˝√√À˚˛ Ó¬¬ÛÀÚ¬ı˛ ¬Û±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬ı¸ÀÓ¬º
¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± ˜ø˝√√¯∏ ¤À¸ ÚÓ¬¶§À¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡ÀÂ√º ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ ˚±˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±È¬± qè ˝√√À˚˛øÂ√˘ñ √À¬ı˛±Ê√±˚˛
Œ√˚˛ ˜‘≈√ ŒÈ¬±fl¡± ø√À˚˛º ˜‘≈√ ŒÈ¬±fl¡± Œ˚ Œ√˚˛ Œ¸ ŒÓ¬± ’±¬ı˛ ˝√√˝◊√‰¬˝◊√ fl¡¬ı˛À¬ı Ú±º ¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± ≈√–‡¬ı˛± øˆ¬Î¬ˇ fl¡À¬ı˛
’±À¸, fl¡±Ù≈«¬¬ı˛ ¬ı˛±Ó¬ fl¡±øȬÀ˚˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸ ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√º Ó≈¬ø˜ øfl¡ Ó¬±Àfl¡ øÙ¬ø¬ı˛À˚˛ Œ√À¬ı∑
ëŒ√À¬ı Ú± ¶ß±ÀÚ¬ı˛ Ê√˘∑ √±øάˇ fl¡±˜±¬ı±¬ı˛ ˚ÀÓ¬± È≈¬øfl¡È¬±øfl¡∑
Œ√À¬ı Ú± ŒÓ¬±¬ı˛e ‡≈À˘ ˚ÀP-¬ı˛±‡± ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ¬Û±Ê√±˜±∑í
¤‡±ÀÚ Ú± ¬ı˘À˘ ˝√√˚˛ Ú±ñ
Œfl¡ ’±˜±Àfl¡ ¤ø·À˚˛ Œ√À¬ı ·±˜Â√± ’±¬ı˛ Ê√˘,
Œfl¡ ’±˜±Àfl¡ Œ‡ÀÓ¬ ά±fl¡À¬ı ¬ıÀ˘±
Ó≈¬ø˜ Â√±Î¬ˇ± Œ¸±Ú±¬ı˛ Œ˜À˚˛
Œfl¡ ’±˜±Àfl¡ ‚≈˜ ¬Û±Î¬ˇ±À¬ı ’±¬ı˛...
ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√º Ê√Àij¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√º ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ˜ø˝√√¯∏ ˝√√À˚˛ ά◊Àͬ ¤À¸ÀÂ√
∆Ê√…Àᬬı˛ ŒÎ¬±¬ı± ŒÔÀfl¡º √À¬ı˛±Ê√±˚˛ ˜‘≈√ ŒÈ¬±fl¡± ø√À˚˛ ÚÓ¬¶§À¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡ÀÂ√º Ó¬±¬ı˛ ’ø¬ıÚ…ô¶ ‰≈¬˘, Á≈¡À˘-
¬Ûάˇ± ˜≈‡º Â√˚˛ø√ÀÚ¬ı˛ Ú±-fl¡±˜±ÀÚ± √±øάˇº ‡±ø˘ ·±, ¬Û± ¬ÛøÔÀfl¡¬ı˛º Ó¬±Àfl¡ √±› øÊ√À˘ÀȬ¬ı˛ Œ¸È¬, √±›
˘…±Àˆ¬`¬±¬ı˛ øάά◊ ¸±¬ı±Úº ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ˜±¬Û Ê√±ÀÚ± Ú±∑ øͬfl¡ ’±ÀÂ√, fl¡±‰¬± ¬Û±Ê√±˜± Œ¬ı¬ı˛ fl¡À¬ı˛ √±›
’±˘˜±ø¬ı˛ ŒÔÀfl¡º
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˙s ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ˘é¬Ìœ˚˛º Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ ≈√–‡, Ê√Àij¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± √±·, ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ˜ø˝√√¯∏, ŒÓ¬±¬ı˛e,
¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± ¬Û±Ê√±˜±º ¤¸¬ı˝◊√ ’Ó¬œÓ¬ ¶ú‘øÓ¬ ά◊¸Àfl¡ Œ√˚˛º ¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± ¬Û±Ê√±˜± ŒÓ¬± ŒÓ¬±¬ı˛e ‡≈À˘˝◊√ Œ¬ı¬ı˛
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ˝√√˚˛º
fl¡±Ù≈«¬-˘±·± ¬ı˛±ÀÓ¬ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ø·À˚˛øÂ√˘ Ê√Àij¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ŒÂ√±ÀȬ±ˆ¬±˝◊√º Ó¬±¬ı˛ ˜± ’gº Œ¸˝◊√ fl¡±Ù≈«¬¬ı˛
¬ı˛±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ˆ¬±Ó¬ Œ¬ıÀάˇ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√Úº ŒÂ√À˘ øÙ¬¬ı˛À˘ ¤fl¡¸Àe ˆ¬±Ó¬ ‡±À¬ıÚº
ë˝√√˚˛ÀÓ¬± ’g ˜± fl¡À¬ı ŒÔÀfl¡ ˆ¬±Ó¬ Œ¬ıÀάˇ ¬ıÀ¸
¬ı¸À¬ı Ú± Œ‡ÀÓ¬ ¤fl¡¸±ÀÔ∑í
’±&ÚȬ± øÚÀ¬ı ¤À¸ÀÂ√º ¬ı˛Ê√øfl¡Úœ¬ı˛ ˝“√±À¸¬ı˛ ˜±—À¸¬ı˛ Œ¬ı˛±à ’±Ê√ ’±¬ı˛ ‡±›˚˛± ˝√√À¬ı Ú±º Ó¬¬ÛÀÚ¬ı˛
¸˝√√Ê√ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı±øfl¡ ¬ı±À¬ı˛±È¬± ’±„≈√˘ ¬Û≈Àάˇ Œ·˘º
’±ø˜ ¤‡Ú √±øάˇ fl¡±ø˜À˚˛ ¶ß±Ú fl¡À¬ı˛ ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ¬Û±Ê√±˜± ¬ÛÀ¬ı˛ ’g ˜±À˚˛¬ı˛ ¸Àe ˆ¬±Ó¬ ‡±À¬ı±º
¸?˚˛,
’±ø˜ øͬfl¡ ¤ˆ¬±À¬ı ø˘‡ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÚº ø˘‡ÀÓ¬ ¬ıÀ¸ ’ÀÚfl¡È¬± Œ‚±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤&À˘± ¤À¸ Œ·˘º
øͬfl¡ ’±À˘±‰¬Ú± ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˝√√˘ Ú±, ¤È¬±Àfl¡ ’±¬ÛøÚ ¬ı…øMê√·Ó¬ ¬Û±Àͬ¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛ ŒÙ¬˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Ú±À˜ ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬í Œ√‡À˘ ë˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ›¬Û¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¬ı˛±‡± ¸˝√√Ê√ fl¡Ô± Ú˚˛í ¤À¸
˚±˚˛˝◊√º ’±˜±˚˛ Œ˘±ˆ¬ ¸±˜˘±ÀÓ¬ ˝√√˘º
 93

˝◊√ˆ¬ › ¶§Ì«±˘œ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚« ŒÓ¬± ’±ÀÂ√˝◊√º ˆ¬±À˘±À˜À˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Œ˚˜Ú ŒÚ˝√√±Ó¬˝◊√ fl¡˜ ˙Às Œ˜À˚˛À√¬ı˛ Œ˚ÃÚ¶§±ÒœÚÓ¬±¬ı˛
õ∂ùüøȬÀfl¡ Â≈√“À˚˛ ŒÙ¬À˘º
˚À˙±Ò¬ı˛± ¬ı˛±˚˛À‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
’±Ê√ ŒÔÀfl¡ ¬ıg fl¡Ô± ¬ı˘±
’±Ê√ ŒÔÀfl¡ Œ√‡¬ı Ú± ˜≈‡
A poem should be equal to: ’±Ê√ ŒÔÀfl¡ ¸≈‡ Œ˙¯∏ ˝√√˘
Not true ’±Ê√ ŒÔÀfl¡ ’±˜±¬ı˛ ’¸≈‡º
For all the history of grief
An empty doorway and a maple leaf ¤˜Ú ¤fl¡ Â√Ω ’øˆ¬˜±Ú ¬ı˝◊√ÀÓ¬ ¬ı˝◊√ÀÓ¬ Œ˙¯∏ ˘±˝◊√ÀÚ ¤À¸ Ò¬ı˛± ˚±˚˛, Œ˜À˚˛øȬ¬ı˛ ’±¸˘
For love ¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ ’±Î¬ˇ±À˘ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡øÚᬠŒõ∂ø˜Àfl¡¬ı˛ ά◊¬Ûø¶öøÓ¬ ŒÚ˝◊√º ’±¸À˘ ¤˝◊√ Œõ∂˜, ¶§Ó¬–˝◊√ ¬Û¬ı˛fl¡œ˚˛±º
The leaning grasses and two lights above the sea–
¤˝◊√ Œõ∂˜, ˝√√˚˛ÀÓ¬± ’±R-Œõ∂˜º fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚÊ√¶§ Œ√±¯∏º ¤˝◊√ Œõ∂˜, Ó¬± ÚÓ≈¬Ú Œõ∂ø˜Àfl¡¬ı˛ ¸±ÀÔ˝◊√ Œ˝√√±fl¡,
A poem should not mean ¬ı± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸±ÀÔ, ¬ı± øÚÀÊ√¬ı˛ ¸Àe, Ó¬±ÀÓ¬ ø¬ıÀ˙¯∏ øfl¡Â≈√ ˚±˚˛ ’±À¸ Ú±º Œ˚Ȭ± ’Ô«¬Û”Ì« Œ¸È¬±
But be. ˝√√˘, ëë’±Ê√ ŒÔÀfl¡ ˆ¬±À˘± Œ˜À˚˛ ˝√√¬ı˚¬ı˛±ÀS ¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Û±À˙ Œ˙±¬ıºíí
(Archibald MacLeish, ARS POETICA)
øͬfl¡ ¤˝◊√ ¤fl¡˝◊√ fl¡Ô±¬ı˛ ¬Û≈Úè2‰¬±¬ı˛Ì ’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛, ëë˜≈‡¬Û≈øάˇíí-ÀÓ¬ Œ˚‡±ÀÚ
1994-¤¬ı˛ ëÊ√˘¸ø‡í-ŒÓ¬ øÚÀÊ√¬ı˛ ’±ø¬ıˆ¬«±¬ı ¸”ø‰¬Ó¬ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú fl¡ø¬ı ¶§Ì«±˘œ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚«º
’±¬ı˛ 2006-¤¬ı˛ ëfl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ”√À¬ı˛í-ŒÓ¬ Œ¸˝◊√ ˜La-õ∂øÓ¬˜ ’鬬ı˛˜±˘±¬ı˛ Ê√Úø˚˛Sœ ¤À¸ Œ¬Û“ÃÂ√À˘Ú ’±Ê√ ¸±¬ı˛±ø√Ú ’±ø˜
¤fl¡øȬ ¸˜ÀÓ¬˘º ¬Û±˝√√±øάˇ fl≈¡˚˛±˙±¬ı˛ ¬ı˛˝√¸… › ¬Û±˝√√±øάˇ Á¡¬ı˛Ú±¬ı˛ ˜f-fl¡˘¶§¬ı˛, ≈√ÀȬ±˝◊√ Œ˚Ú ‡±øÚfl¡ ˜ÀÚ ˜ÀÚ ¬ıÀ˘øÂ√ øÚÀÊ√Àfl¡
øô¶ø˜Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º ø˙˘—-¤¬ı˛ ¶§Ì«±˘œ øfl¡Â≈√Ȭ± ¸À‰¬Ó¬ÀÚ øfl¡Â≈√Ȭ± ’¬ıÀ‰¬Ó¬ÀÚ øÚÀÊ√Àfl¡ ¤fl¡ ’±(˚« ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ˆ¬±À˘± Œ˜À˚˛
fl¡ÔÀÚ¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Úº ’±¬Û±Ó¬-¸¬ı˛˘ Œ¸˝◊√ fl¡ÔÚ, ’Ô‰¬ ∆¬ıø√fl¡ ¸±˜·±ÀÚ¬ı˛ ˜Ó¬ ¤˝◊√¬ı±¬ı˛ ¬ı±øάˇ ŒÙ¬¬ı˛± ˚±fl¡
ˆ¬≈À˘ ˚±› ø¬ı≈√…»
¸≈¬ı˛¸˜‘X ¤¬ı— ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬±fl¡±„√√鬜 Œ¸˝◊√ ά◊2‰¬±¬ı˛Ìº
’±Ê√±Ú≈ ¬ı˛À˚˛Â√ Î≈¬À¬ı
¤˝◊√¬ı±¬ı˛ Î≈¬À¬ı ˚±À¬ı ·˘±
2008-¤ Ó“¬±¬ı˛ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ Ú±˜ ë˝◊√ˆ¬íº ¤˝◊√ Ú±˜fl¡¬ı˛Ì ¬ıÀ˘ Œ√˚˛, ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ…˝◊√ fl¡ø¬ı ø˝√√À¸À¬ı Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œfl¡ ¬ı“±‰¬±À¬ı
¶§õ∂øӬᬠøÓ¬øÚ ¤‡Ú øÚÀʬı˛ Ê√Ú… ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚÀ26√Ú ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú Ê√·»¬, Œ¸˝◊√ ¸À‰¬Ó¬Ú õ∂˚˛±À¸ Œfl¡ ¬ı“±‰¬±À¬ı ¬ı˘ ˜≈‡¬Û≈øάˇ
Œfl¡±Ú fl≈¡F± ŒÚ˝◊√ Ó¬“±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ¤fl¡øȬ Ú±¬ı˛œ¬ı±√œ fl¡F¶§¬ı˛ øÚ˜«±Ì fl¡¬ı˛±˚˛º ˝◊√ˆ¬ Ú±˜fl¡¬ı˛ÌÀfl¡ Œfl¡Ú Î≈¬À¬ı Œ·À˘ ˜±Ô± ŒÓ¬±¬ı˛
Ú±¬ı˛œ¬ı±√œ ¬ı˘øÂ√∑ ¤ fl¡Ô± Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ ¬ı…±‡…± fl¡À¬ı˛ ¬ı˘¬ı±¬ı˛ ‡≈¬ı ¤fl¡È¬± √¬ı˛fl¡±¬ı˛ ŒÚ˝◊√º ˝◊√ˆ¬ ñ ¤˝◊√ fl¡œˆ¬±À¬ı ·˘±˚˛ ø√ø¬ı √øάˇ∑
˙søȬ ά◊2‰¬±¬ı˛À̬ı˛ ¸±ÀÔ ¸±ÀÔ˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ˜±Ô±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¶ß±˚˛≈¸”S&ø˘ ·øͬӬ ˝√√˚˛ Œ¸&ø˘ Œ¬ı±Ò
˝√√˚˛ ¸˝√√ÀÊ√˝◊√ Œ¬Ûìı˛±øÌfl¡ ¤fl¡ ¬ı±˝◊√À¬ı˘-ά◊øOÓ¬ ‰¬ø¬ı˛SÀfl¡˝◊√ øÚÀ«√˙ fl¡À¬ı˛,∏ Œ˚ Ú±¬ı˛œ, ¤fl¡˜±S ø¬ıqX Œ‰¬Ú± ˚±˚˛ Œ¸˝◊√ ’¬ı±Ò… ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ≈√©Ü≈ Œ˜À˚˛øȬÀfl¡, ˚±Àfl¡ ’±˜¬ı˛± Ó¬¸ø˘˜±˚˛, ˜ø~fl¡±˚˛,
Ú±¬ı˛œÀQ¬ı˛ õ∂±˚˛ õ∂Ó¬œfl¡œˆ¬”Ó¬º ¸≈Ó¬¬ı˛±— ¤È¬± Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ ŒÚ˝√√±Ó¬˝◊√ ’±¬ı˛ ¤fl¡ Ú±¬ı˛œ¬ı±√œ ˜ÀÚ¬ı˛ fl¡äÚ± ˜µ±Sê±ôL±˚˛ ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ Œ√À‡øÂ√º ø¬ı¯∏±Mê√ Œ¬ı˛Àô¶“±¬ı˛±¬ı˛ ∆‰¬Ó¬±˘œÀÓ¬› Œ√À‡øÂ√º
Ú˚˛º ¤fl¡ ¸À‰¬Ó¬Ú õ∂øSê˚˛±¬ı˛ õ∂˜±Ì qÒ≈ Ú±À˜˝◊√ ŒÚ˝◊√ ¤˝◊√ ¬ı˝◊√øȬÀÓ¬º fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ…› ¬ı≈ÀÚ Ê√À˘ ’±øÂ√, ¶öÀ˘ ’±øÂ√
Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊√ ø‰¬ôL±Àfl¡º ˚ø√ ¬ıÀ˘± ’±fl¡±À˙› ’±øÂ√
¬ı±ø˘fl¡± ¸—¬ı±√, ˝√√ø¬ı˛Ì¬ı±ø˘fl¡±, Ú±ø¬ıÀfl¡¬ı˛ ¬ıά◊, ˆ¬±À˘±À˜À˚˛, Œ√¬ıœ, ˜≈‡¬Û≈øάˇ, ¬ı±ø‚øÚ, ‡Ú±¬ı˛ Ú±øˆ¬¬ı˛ ‰¬¬ı˛˜ ‡±À√
¬ı‰¬Ú, Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˙œ¯∏«˝◊√ ŒÓ¬± ¬ıÀ˘ Œ√˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ õ∂¬ıÌÓ¬±, ˝◊√ˆ¬ Ú±˜fl¡ Ú±˜fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Œ‰¬±À‡¬ı˛ Œfl¡±˜˘ ÚœÀ˘ ’±øÂ√
94
Œõ∂À˜ ¬Û¬ı˛±Ê√À˚˛ ’±øÂ√√
õ∂˘˚˛ õ≠±¬ıÚ õ∂Ê√ÚÀÚ
ˆ¬À˚˛ › ø¬ıù´±À¸ ’±øÂ√
’˝√√DZÀ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¬ÛÓ¬ÀÚº
[’¸—¬ıX]
¬ı˛˝√¸… › Œ˚ÃÚ¸M√√±¬ı˛ ’±R-ά◊Àij±‰¬Ú qÒ≈ ¬Û≈è¯∏ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ¤fl¡À‰¬øȬ˚˛± ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛, Œ¸˝◊√
¬Û=±˙ ¯∏±ÀȬ¬ı˛ √˙fl¡ ŒÔÀfl¡˝◊√º fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¬Û¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡ Œ˚ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ ¶Û˙«, Œ˚
’±øô¶øQfl¡ ά◊æ√±¸, Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡È¬± Ú±˜ › øͬfl¡±Ú± ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¤˝◊√ ’±R-ά◊Àij±‰¬Ú˝◊√º ‘‘It’s exhila-
rating to be alive in a time of awakening consciousness, it can also be confusing,
disorienting and painful’’ ñ Œ˚˜Ú ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú ’…±øEÀ˚˛Ú ø¬ı˛‰¬, Œ˜À˚˛À√¬ı˛ Ê√±·¬ı˛Ì, Œ¸ ¬ıάˇ
¸≈À‡¬ı˛ ¸˜˚˛ Ú˚˛º Œ¸˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬Û≈∫±Ú≈≈¬Û≈∫¬ ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ’…±øEÀ˚˛Ú, ˚± ¤fl¡˝◊√
¡¸±ÀÔ Œ√‡±˚˛, politics is not something ‘‘out there’’ but something ‘‘in here’’.
¤˝◊√ˆ¬±À¬ı˝◊√ ¤fl¡øȬ Œ˜À˚˛¬ı˚˛±Ú ∆Ó¬ø¬ı˛ ˝√√˚˛ ¶§Ì«±˘œ¬ı˛ fl¡˘À˜º ’±¬ı˛ Œ¸ Ê√ÀÚ…˝◊√ ¤˝◊√ Œ·±È¬±
Œ‰¬©Ü±È¬± ’±˜±¬ı˛ ˜Ó¬ ¤fl¡Ê√Ú ¸˜±À˘±‰¬Àfl¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˚ÀÔ©Ü ’±¢∂À˝√√±Vœ¬Ûfl¡º ¸˜±À˘±‰¬Ú± ø˙ä,
’±˜¬ı˛± ¸¬ı±˝◊√ Ê√±øÚ, ˜ij˚˛Àfl¡ Ó¬ij˚˛ ¬ıÀ˘ ‰¬±˘±¬ı±¬ı˛ Œ‡˘±º ¤‡±ÀÚ, ’±˜±¬ı˛ øÚÊ√¶§ Œ˜À˚˛ø˘¬Û±Àͬ
õ∂Ô˜ √˙«ÀÚ˝◊√ ë˝◊√ˆ¬í ¬Û±Àͬ ’ÀÚfl¡ õ∂øÓ¬|n∏øÓ¬ ŒÔÀfl¡ ˚±˚˛º
Ó¬À¬ı Ú±¬ı˛œ¬ı±√œ ¬ıÀ˘ ø‰¬ø˝êÓ¬ fl¡À¬ı˛ Œ√¬ı±¬ı˛ ˆ¬˚˛ ¤È¬±˝◊√ Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛, Œ˚, Ú±¬ı˛œ¬ı±√ ŒÓ¬± qÒ≈
¤fl¡¬ı˛fl¡À˜¬ı˛ Ú˚˛º Ú±¬ı˛œ¬ı±√ ˜±ÀÚ ¬ı˘ÀÓ¬ ˚ø√ Œfl¡Î¬◊ ¬Û≈è¯∏ ø¬ıÓ¬±Î¬ˇÚ Œ¬ı±ÀÁ¡Ú, Ó¬±Àfl¡ ¤˝◊√ ¬ı˝◊√ÀÓ¬
˝√√Ó¬±˙ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıº Œfl¡Ú Ú±, ¤‡±ÀÚ ˝√√ø¬ı˛Ì¬ı±ø˘fl¡±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¬ı±À‚¬ı˛ ¸—˘±À¬Û› ¬ı±‚Àfl¡ ≈√–‡œ ¬ı±‚
¬ıÀ˘ ¬ıÌ«Ú± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¸±˝√√¸ › ¶ÛÒ«± Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√Ú ¤˝◊√ fl¡ø¬ıº ¬ı±ø‚øÚ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ëÈ≈¬øȬ Œ‰¬À¬Û
ÒÀ¬ı˛øÂ√¸˚¬ı±‚, ŒÓ¬±¬ı˛ Œ‰¬±À‡ Œfl¡Ú Ê√˘∑˚ά◊¯û ‡±¬ı±¬ı˛ øÚÀ‰¬˚ŒÊ√À· ά◊ͬÀÂ√ Œfl¡±Ú Œ¸ ’Ó¬˘∑˚Œ¬ı˛±˜˙
¬Û≈è¯∏ ¬ı≈fl¡˚Œ¸±Ú±ø˘ ˝√√˘≈√ ŒÎ¬±¬ı˛± ŒÎ¬±¬ı˛±˚¸≈ͬ˜± Œ¬Û˙œ¬ı˛ ‰¬±¬Û˚˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ¬ı±Î¬ˇ±¸ Œfl¡Ú ˜±˚˛±∑˚’±ø˜
Ó¬ ø˙fl¡±¬ı˛ ŒÓ¬±¬ı˛˚fl¡d¬ı˛œ¬ı˛ ·g˜±‡± Ú±øˆ¬˚õ∂ÔÀ˜ ¬ı˛Mê√ ‡±˚Ó¬±¬ı˛¬ÛÀ¬ı˛ ˝√√±Î¬ˇ ˜±—¸ ‡±ø¬ı˚Œ¬ı±fl¡± Ó≈¬˝◊√
ˆ¬œè ¬ı±‚˚¬ı±À‚¬ı˛ fl¡—˘fl¡ Ó≈¬˝◊√ Ó¬À¬ı˚¤¬ı±¬ı˛ Ó¬±˝√√À˘ ¬ı≈øÁ¡˚’±˜±Àfl¡ ¬ı±ø‚øÚ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√À¬ıºí
˘é¬Ìœ˚˛, ¬Û¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ≈√ ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤øfl¡ õ∂¬ıÌÓ¬± fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ÀÂ√, Ó¬± ˝√√˘, ¬ı±‚-˝√√ø¬ı˛À̬ı˛
˚≈¢¨Àfl¡ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛˝◊√ [’Ô«±» ø˙fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸Ó¬…Àfl¡ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛, ˜±Ú…Ó¬± ø√À˚˛]
Ó¬±¬ı˛¬ÛÀ¬ı˛› ¬Û≈è¯∏ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ 鬘Ӭ±-¬ı˚˛±ÚÀfl¡ ¬Û±˘ÀȬ ø√ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú ¶§Ì«±˘œ, ˆ¬œè ¤fl¡ ¢∂ø˝¯û≈Ó¬±
ŒÔÀfl¡ ˝√√ͬ±» Œ‡˘± ‚≈ø¬ı˛À˚˛ ø√ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº ’±¸À˘ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ 鬘Ӭ±˚˛ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡È¬± õ∂À¬ıvÀ˜øȬfl¡
¤‡±ÀÚ ’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊√º Œ˚‡±ÀÚ Œ˘‡Àfl¡¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛˝◊√ ‰¬˘ÀÓ¬ Ô±Àfl¡ ¤fl¡È¬± Œ√±˘±‰¬˘º ¤fl¡øȬ
95
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘À‡Ú, ëÊ√±øÚ øÚ˚˛LaÌ Œ¬ı˛‡± Œˆ¬À„√√ ˚±À26√˚Œˆ¬À¸ ˚±À26√ ˜‘≈√ õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò˚ñÎ≈¬À¬ı ˚±À26√
‰¬¬ı˛±‰¬¬ı˛˚Ò≈À˚˛ ˚±À26√ ˆ¬œè ’±˘¬ÛÚ±˚Ó≈¬ø˜ øfl¡ Œ¬ı±ÀÁ¡√± 򱒼 ¤‡±ÀÚ ¤fl¡øȬ ’¸˝√√±˚˛ Ú±¬ı˛œfl¡FÀfl¡
¬Û±ø26√, Œ˚ Ó¬Ô±fl¡øÔÓ¬ ¬Û≈è¯∏-Ú±¬ı˛œ 鬘Ӭ±¬ı˛ ¬ı˘À˚˛ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ Úœ¬ı˛¬ı, ¸•úÓ¬ › øÚø©ç¡˚˛Ó¬±¬ı˛ ˆ¬”ø˜fl¡±ÀÓ¬˝◊√
‡≈ø˙º fl¡±¬ı˛Ì, Œ˙À¯∏, ëëÓ¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Á¡Î¬ˇ Ô±˜À˘˚¬Ûø˘ Ê√˜À¬ı, ¬Ûø˘ Ê√˜À¬ı ¬ı≈Àfl¡˚ÚÓ≈¬Ú ˙¸… ¬ı≈ÚÀÓ¬˚Ó≈¬ø˜
øfl¡ ’±¸À¬ı ¬ıÀ˘± fl¡±ÀÂ√∑íí
’Ú… ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬›, ’±ø√ › ø‰¬¬ı˛ôLÚ Œ¸˝◊√ Œõ∂ø˜fl¡± õ∂øÓ¬˜±¬ı˛ ά◊ƒ√À¬ı±ÒÚñ ëë¤fl¡øȬ
Á¡Àάˇ¬ı˛ ¬ı˛±Ó¬˚¤fl¡øȬ ’±fl¡±˙ ÔÀ¬ı˛±ÔÀ¬ı˛±˚¤fl¡øȬ ¬ı“±À˙¬ı˛ ¸“±Àfl¡±˚˝√√±Ó¬ ÒÀ¬ı˛ Ó≈¬ø˜ ¬Û±¬ı˛ fl¡À¬ı˛±íí
¶§Ì«±˘œ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ¬ıάˇ ˜±Ò≈˚«, ˝√√“…± Œˆ¬À¬ı ø‰¬ÀôL ‹ ˙søȬ˝◊√ ø˘ø‡, Ó¬±¬ı˛ ˆ¬±¯∏±¬ı˛
¸±¬ı˛˘…, ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ’±¬Û±Ó¬¸±¬ı˛˘…, ˚± ¬ıU ’øˆ¬øÚÀ¬ıÀ˙ õ∂±5º ¸˝√√Ê√ ¬Û˚˛±À¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ‰¬˘±‰¬˘, øÚˆ¬‘Ó¬
¬ı±‰¬ÀÚ¬ı˛ ¸±˜±øÊ√fl¡ ¶§œfl‘¡Ó¬ õ∂øÓ¬¬ı˛+¬Ûº
Ó¬±˝◊√ øÚÂ√fl¡ õ∂¸±√&ÀÌ˝◊√ ’±˜¬ı˛± ˜≈* ˝√√˝◊√, õ∂øÓ¬ ˜≈˝√”ÀÓ«¬ ¬ı“±fl¡ ŒÚ›˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ qÒ≈
¤fl¡øȬ˝◊√ ˘é¬Ì ‡≈“øÊ√ Ú± ’±˜¬ı˛±º Ú±¬ı˛œ¬ı±À√¬ı˛ ¬ÛÀÔ¬ı˛ ·Ó¬« ’±¬ı˛ ø¬ı¬Û√&À˘±› Œ˚ ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ…
’±˜±À√¬ı˛ Ê√±Ú± ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√¬º qÒ≈ Œ˜À˚˛¬ı˚˛±ÀÚ˝◊√ Œ˚ ’±˜±À√¬ı˛ ¸˜ô¶ ‰¬±ø˝√√√± ¬Û”Ì« ˝√√À¬ı, Ó¬± ŒÓ¬±
Ú˚˛º ’±˜±À√¬ı˛ ’±À¬ı˛± ¬ıU øfl¡Â≈√ ‰¬±˝◊√º ¶§Ì«±˘œ› ˜ÀÚ ˝√√˚˛ Œ¸È¬± Ê√±ÀÚÚº Ù¬À˘ ’±˜±À√¬ı˛ ø‰¬ÀÚ
øÚÀÓ¬ fl¡©Ü ˝√√˚˛ Ú±, Œ¸˝◊√ ’±ø√ › ’fl‘¡øS˜ fl¡ø¬ıÀfl¡˝◊√, ø˚øÚ ‚Ȭڱ¸”ÀS ¤fl¡Ê√Ú Ú±¬ı˛œ›º ¸˜ô¶
¸—fl¡È¬ › ‰¬±›˚˛± ¬Û±›˚˛± ¸˝√√˝◊√º ëë¬ı˛±øS › ’±˜±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡˚’±Ê√œ¬ıÚ ¸‡… ·Î¬ˇ± ’±ÀÂ√˚≈√Ê√ÀÚ
fl¡±˜≈fl¡, ¤fl¡±, ≈√Ê√ÀÚ˝◊√ ¬ı…ô¶ ‰¬¬ı˛±‰¬À¬ı˛˚Ó¬Ù¬±Ó¬ Œfl¡¬ı˘ qÒ≈˚¤È≈¬fl≈¡˝◊√ ’±¬Û±Ó¬·ˆ¬œÀ¬ı˛˚’±˜±¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛
¸±¬ı˛±ø√Ú›˚Ô±Àfl¡ ¬ı≈fl¡ Ê≈√Àάˇºíí ¤˝◊√ È≈¬fl¡À¬ı˛± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˚ ¸—fl¡È¬ Ó¬± ’±˜”˘ˆ¬±À¬ı ¤fl¡Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛˝◊√
¸—fl¡È¬º Ê√ijÀ√±À¯∏ ¬ı≈Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏±Mê√ ˘Ó¬±&{j øÚÀ˚˛ ˚“±¬ı˛ Ê√ijº
øfl¡c ’±˜±À√¬ı˛ ¬Û±Í¬fl¡¸M√√±¬ı˛ ’Ó‘¬ø5À¬ı±ÀÒ¬ı˛ qè› Œ¸‡±ÀÚ˝◊√º Ê√˘¸ø‡¬ı˛ ¶§Ì«±˘œ ˚‡Ú
¬ıÀ˘Ú, ë¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« ‰“¬±√ ø·À˘ ’¸y¬ı ¬ı˛±U ˝√√À˚˛ ¬ıÀ¸ ’±øÂ√ ’±ø√˜íñ Ó¬‡Ú Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛ ¤øȬ ¤fl¡
øÚ‡±√ fl¡ø¬ıÓ¬±, ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« fl¡ø¬ıÓ¬±º Ó¬‡Ú Œfl¡±ÀÚ± õ∂ùü ›Àͬ Ú± ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÚ, ¤˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ø˘e øfl¡,
Ú±¬ı˛œ Ú± ¬Û≈è¯∏º fl¡ø¬ı¬ı˛ ø˘e ˝√√˚˛ øfl¡ ˝√√˚˛ Ú±, ¤˝◊√ õ∂ùü› ά◊Àͬ ¬ÛάˇÀ¬ı ¤¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛º fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±À√Ã
Œfl¡±Ú ø˘e øÚÒ«±¬ı˛Ì ¸y¬ı øfl¡∑
 97

’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ¬ı˛ ’±øeÀfl¡º õ∂Ô˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ’Ô«±» Ú±˜ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ Ó¬œ¬ıË ¶ú‘øÓ¬ Œ˜≈√¬ı˛Ó¬±˚˛, ¤“Àfl¡ÀÂ√Ú Ó¬“±¬ı˛ ·Ó¬Ê√Àij¬ı˛
ë·Ó¬ Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í ’Ô«±» ∆˙˙À¬ı¬ı˛ ø√Ú&À˘±¬ı˛ Â√ø¬ıº ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤fl¡È¬± ¸˜˚˛Àfl¡ Ò¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú fl¡ø¬ı, ¸M√√À¬ı˛¬ı˛
√˙Àfl¡¬ı˛ õ∂Ô˜±ÀÒ« ¶ú‘øÓ¬¬ı˛ ‰¬Î¬ˇ±˝◊√ ά◊»¬ı˛±˝◊√ Œ¬ıÀ˚˛ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√Ú Î¬◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ õ∂Ó¬…ôL õ∂±ÀôL,
Œ¬ÛÂ√ÀÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ø‰¬Ú-ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ˚≈ÀX¬ı˛ Œõ∂鬱¬ÛȬ, ¬ı…øMê√·Ó¬ ¶ú‘øÓ¬‰¬±¬ı˛À̬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√ ˝√√À˚˛ÀÂ√
¶§Ì±« ˘œ ø¬ıù´±¸ ˆ¬A±‰¬±˚« ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±º

ë¸fl¡À˘˝◊√ fl¡ø¬ı Ú˚˛, Œfl¡Î¬◊ Œfl¡Î¬◊ fl¡ø¬ıºí ¤˝◊√ ’±5¬ı±fl¡…øȬÀfl¡ ¶ú¬ı˛ÀÌ Œ¬ı˛À‡ ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛ qÒ≈ ¬ı¬ı˛±fl¡- ŒÂ√À˘¬ı˛ ’“±fl¡± Œˆ“¬±Ó¬± Œ¬ÛÚø¸À˘¬ı˛ √±À·¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ø√À˚˛ ¬ı±À¸ fl¡À¬ı˛ ¬ıÓ«¬˜±Ú ŒÔÀfl¡ ’Ó¬œÀÓ¬
¸≈¬ı˛˜±-Œ˘±ø˝√√Ó¬ ά◊¬ÛÓ¬…fl¡± Ú˚˛ ¤˝◊√ õ∂Ê√Àij Œ˚ fl¡˚˛Ê√Ú fl¡ø¬ı øÚÊ√¶§ ¬ı±fl¡¬ı˛œøÓ¬ ‡≈“ÀÊ√ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú ’ø˜Ó¬±ˆ¬ ·Ó¬Ê√Àij ‰¬À˘ ˚±Ú fl¡ø¬ıº Œ˜±˝√√±Â√iß ¬Û±Í¬fl¡À√¬ı˛ Œ˙±Ú±ÀÓ¬ Ô±Àfl¡Ú Ó“¬±¬ı˛ ŒÂ√À˘À¬ı˘±¬ı˛ ·äº ¶ú‘øÓ¬¬ı˛
Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡Ê√Úº Jugglery of words, ˚±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±Ê√Àfl¡¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ’À˜±‚ fl≈¡˚˛±˙± ¸ø¬ı˛À˚˛ ά◊“øfl¡ Œ√˚˛ ˜±˚˛±˜˚˛ Œ˜‚±˘À˚˛¬ı˛ Œfl¡±À˘ Ó¬“±¬ı˛ ∆˙˙À¬ı¬ı˛ ø√Ú, ŒÊ√±˚˛±˝◊√ ˙˝√√¬ı˛, Œ¬Û±¶Ü˜±¶Ü±¬ı˛
Œ˜±˝√√, Œ˚ Œ˜±˝√√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ‰¬±¬ı˛ø√Àfl¡ ’fl¡±¬ı˛Ì ŒÒ“±˚˛±˙± ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¤¬ı— Œ˚ fl¡±¬ı˛ÀÌ ¸±Ò±¬ı˛Ì ¬Û±Í¬fl¡À√¬ı˛ ¬ı±¬ı±, ¸√… øÓ¬ø¬ı˛˙ Œ¬ÛÀ¬ı˛±ÀÚ± ˜±ñ
’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸•§Àg ¬ıœÓ¬¶Û‘˝√±, ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ¸˝◊√ ŒÒ“±˚˛±˙± ∆Ó¬ø¬ı˛¬ı˛ Œ˘±ˆ¬ Ê√˚˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬“±¬ı˛ ì› ŒÊ√±˚˛±˝◊√, Œ˙±Ú ˜‘Ó¬ Œ¸ fl¡±ø˝ø√√Ú
¬ı˛‰¬Ú± ¬ıø˝√√˜«≈‡œ Ú˚˛, ø˜Ó¬¬ı±flƒ¡ ’±R˜≈‡œº Ó¬“±¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ Œ¶⁄±Ó¬Ò±¬ı˛±øȬ Centrifugal Ú˚˛ Centripetal. ’±˝√√Ó¬ ά±Ú±¬ı˛ ά◊‰¬±È¬Ú fl¡Ô±
˜±¬ı˛ ¬Û±À˙ qÀ˚˛ ŒÂ√±È¬ ¤fl¡ ŒÂ√À˘
‡≈¬ı Ó¬œ¬ıË ¬ı±ô¶¬ıÀ¬ı±Ò ¬ı± photographic reality - ¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ ø¬ı‰¬¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú Ú± ’ø˜Ó¬±ˆ¬, Ó¬“±¬ı˛ ˜± ¬Ûάˇ±˚˛ Ó¬±Àfl¡ ëø˙qí ¬ı˝◊√‡±øÚîñ
Œ‰¬Ó¬ÀÚ¬ı˛ ¸Àe¬ Ê√øάˇÀ˚˛ Ô±Àfl¡ ’¬ıÀ‰¬Ó¬Ú, ¬ıÓ«¬˜±ÀÚ¬ı˛ ¸Àe ’Ó¬œÓ¬º ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ô«fl¡ ø˙䜬ı˛ ˜ÀÓ¬±
øÓ¬øÚ ’±˜±À√¬ı˛ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±Ú Œ¬ı√Ú± ŒÔÀfl¡ Œ¬ı√ÀÚº ’Ú≈ˆ¬¬ıÀfl¡ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ’Ó¬˘±ÀôLº øfl¡c ¤˝◊√ ’±˜À√¬ı˛ ŒÂ√±È¬À¬ı˘±˚˛ ¬ı±˚˛À¶®±À¬Û¬ı˛ ¬ı±' fl¬“±ÀÒ ’±¸Ó¬ ¬ı±˚˛À¶®±¬Û›˚˛±˘±, ¬ı±À'¬ı˛ ·±À˚˛¬ı˛ Ù≈¬ÀȬ±ÀÓ¬
˚±S±¬ÛÔ ¸•Û”Ì« ¬ı˛+¬Û ¬ı˛¸ ·g ¶Û˙« ¬ıøÊ√«Ó¬ Ú˚˛º ˝◊√øf˚˛ ˜±Ò…À˜ Ó¬“±¬ı˛ √˙s ‰¬˚˛Úº Ó¬±˝◊√ imagery ¬ı± Œ‰¬±‡ ¬ı˛±‡Ó¬±˜ ’±˜¬ı˛±ñ Œ˘±fl¡øȬ ¬ıÀ˘ ‰¬˘Ó¬ñ
ø‰¬Sfl¡ä ¬ı˛‰¬Ú±˚˛ øÓ¬øÚ ˜≈Mê√˝√ô¶º ¤˝◊√ ø‰¬Sfl¡ä Ó¬“±¬ı˛ ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ∆¬ıͬfl¡‡±Ú± ŒÔÀfl¡ ìøø√~ ¬fl¡± fl≈¡Ó≈¬¬ı Œ√À‡±
·Àä¬ı˛ ˆ“¬±Î¬ˇ±¬ı˛ ‚À¬ı˛º øõ∂˚˛ fl¡ø¬ı Œfl¡±˘ø¬ı˛ÀÊ√¬ı˛ ¬Û√±Ç ÒÀ¬ı˛ ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Ó“¬±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ŒÂ√±È¬ ¬ıάˇ ·äÀfl¡ ’±¢∂± fl¡± Ó¬±Ê√˜˝√√˘ Œ√À‡±î
¬ıÀ˘ Œ¬ıάˇ±Ú fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı±fl¡…¬ıÀgº ·Àä¬ı˛ ‡G¢∂±À¸ Ó¬“±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±26√iß ˝√√˚˛ Ú±º fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚ Ê√±ÀÚÚ
¸—˚À˜¬ı˛ ¸œ˜±À¬ı˛‡±, Œ˚‡±ÀÚ ·Àä¬ı˛ ˆ”¬À·±˘ Ô±À˜, ’±¬ı˛ qè ˝√√˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ abstractionº
Œ¬ı˛±˘ ‚≈ø¬ı˛À˚˛ ¬ı√À˘ ø√Ó¬ Â√ø¬ıº ’ø˜Ó¬±ˆ¬¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› ’±ÀÂ√ SêÀ˜ ¬Û±˘ÀȬ ˚±›˚˛± ‘√˙…˜±˘±º
Œ¸±Ú±¬Û≈À¬ı˛¬ı˛ ˘±À‰¬±˜±ÀÂ√¬ı˛ ŒÁ¬±˘ ø√À˚˛ ˆ¬±Ó¬ ‡±›˚˛±, ˜±À˚˛¬ı˛ ¬Û±À˙ qÀ˚˛ ·ä Œ˙±Ú±, fl¡ÚÀˆ¬KI◊ ¶≈®À˘
¸È¬±Ú ‰¬À˘ ’±ø¸ ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ıÀ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ¬ı˛ ë·Ó¬Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í ¬ı˝◊√øȬ¬ı˛ õ∂¸Àeº 1988-2008
fl¡±iß± Ô±˜±ÀÓ¬ ˘ÀÊ√k ¬Û±›˚˛±, ¤¸¬ı ˜±˜≈ø˘ ¬ı…øMê√·Ó¬ ¶ú‘øÓ¬¬ı˛ ¸Àe ¸Àe fl¡ø¬ı Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ˚±Ú
ø¬ı˙ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡±À˘¬ı˛ Ù¬¸˘ øÓ¬ÚøȬ √œ‚« fl¡ø¬ıÓ¬±º ¤ fl¡ø¬ıÓ¬±&À˘± ø¬ıø26√iß ˆ¬±À¬ı ’±˜¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡˝◊√
Œ√˙ˆ¬±·-ø¬ı˛Ù≈¬…øÊ√ fl¡…±•Û, ‰¬œÚ-ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ˚≈X±Sê±ôL ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¡ ˜µ±¬ı˛ ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ≈√«√˙±¢∂ô¶
븱ø˝√√Ó¬…í, ëõ∂øÓ¬é¬Ìí, ëά◊Ò±¬ı˛¬ıµí ¬ı± ë¤fl¡± ¤¬ı— fl¡À˚˛fl¡Ê√Úí-¤ ¬ÛÀάˇøÂ√º 븱ø˝√√Ó¬…í õ∂fl¡±˙Ú ŒÔÀfl¡
ø√Ú&À˘±º
õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ¸±√± ˜˘±ÀȬ fl¡ø¬ı¬Û≈ÀS¬ı˛ fl¡¬ı˛± Œ¶®‰¬ ¬ı≈Àfl¡ Ò¬ı˛± õ∂26√√º øÚ¬ı˛±Î¬ˇ•§¬ı˛ øÂ√˜Â√±˜ 44 ¬Û‘ᬱ¬ı˛ ¤˝◊√
¬ı˝◊√øȬ ’ø˜Ó¬±ˆ¬¬ı˛ ’Ú… ¬ı˝◊√&À˘± ŒÔÀfl¡ ¤fl¡È≈¬ ¬ı…øÓ¬Sꘜº ¤˝◊√ ¬ı˝◊√ ¬ÛάˇÀÓ¬ ø·À˚˛ ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√
ìø‰¬Ú ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ˚≈ÀX¬ı˛ ¸˜˚˛ ·±-˜˚˛ ¬Û“±‰¬Î¬ˇ± ˝√√˘ ’±˜±¬ı˛
¸˜˚˛Àfl¡ rewind fl¡À¬ı˛ ø¬ÛøÂ√À˚˛ øÚÀ˚˛ Œ·ÀÂ√Ú fl¡ø¬ıº ’±Ê√Àfl¡¬ı˛ Òœ˜±Ú ’ø˜Ó¬±ˆ¬ ÚÚ ’À¬Û鬱fl‘¡Ó¬
˜±-¬ı˛ ¬Û±À˙ qÀ˚˛ ˚≈ÀX¬ı˛ ·ä qÚÀÓ¬ ‰¬±˝◊√Ó¬±˜
Ó¬èÌ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬õ∂¬ıÌ ’øˆ¬Ó¬±ˆ¬ Œ¸‡±ÀÚ ˆ¬±¯∏…fl¡±¬ı˛º Ó¬±˝◊√ Œ˜Ò±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ˆ¬±¬ı ’Ô«±» intellect ŒÔÀfl¡
Œ¬ı˛øά› ά◊·À¬ı˛ ø√ø26√˘ ˚≈X ˚≈Xˆ¬±¬ıº ŒÊ√±˚˛±˝◊√ Ê≈√Àάˇ ά◊ÀM√√Ê√Ú±ºî
emotion, precision- ¤¬ı˛ ŒÔÀfl¡ narration ŒÊ√±¬ı˛ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ Œ¬ıø˙º

ë·Ó¬Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í ¬ı˝◊√øȬÀÓ¬ øÓ¬ÚøȬ fl¡ø¬ıÓ¬± ˚Ô±SêÀ˜ ë·Ó¬Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í, ë¬ı±ø¸fl¡Ô±í › ¬Û√±øÓ¬fl¡ ·√…Â√Àµ¬ı˛ boredom fl¡±È¬±ÀÓ¬ ’ø˜Ó¬±ˆ¬ ˝√√ͬ±» ŒÚÀ˜ ’±À¸Ú ˜µ±Sê±ôL± Â√Àµ,
ë¬Û¬ı˛¬ı±À¸ Ê√œÌ« ¤fl¡Ó¬±¬ı˛±íº øÓ¬ÚøȬ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√˙ › ¸˜˚˛Àfl¡ Ò¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú, ø¬ıøˆ¬iß õ∂øÓ¬¬ı±√ Œˆ¬À¸ ›Àͬ ά◊M√¬ı˛-¬Û”¬ı«±=À˘¬ı˛ ø¬ıø26√ißÓ¬±¬ı±À√¬ı˛ ø¬ıèÀXñ
98 99

ìŒ˚ ¸≈À¬ı˛ õ∂øÓ¬ø√Ú ’±fl¡±˙ ‡≈À˘ ˚±˚˛ ì¢∂±˜ˆ¬±· ˝√√À˚˛øÂ√˘ Œ¸ ’ÀÚfl¡ ’±À·
’±Ê√±Ú ·±Ú ’±¬ı˛ ¸±ôL±flv¡Ê√ ñ ¬ı˛±Ê√±¬ı˛ fl≈¡˜±¬ı˛ ’±¬ı˛ Ú¬ı±À¬ı¬ı˛ Œ¬Û±˘±
’±ø˜ øfl¡ ¬ı±„√√±ø˘˝◊∑ ’±ø˜ øfl¡ ’¸ø˜˚˛± ¬Û±À¬Û ¬ı˛+À¬Û Á¬fl¡˜Àfl¡, ¬Û”Ì« Œ¯∏±˘fl¡˘±º
‡±ø¸˚˛±∑ ·±À¬ı˛±∑ ø˜ÀÊ√±∑ ¬ı≈øÁ¬ Ú± ¸¬ıºî ŒÚÓ‘¬ÀQ¬ı˛ ’±˙± øÚÀ˚˛ øÚ^±˝√√œÚ Ê√±À·î

’±¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸Ú ·À√…¬ı˛ ¸±¬ı˘œ˘Ó¬±˚˛º Œ¬ı±ÀÚ¬ı˛ Ê√ij ¤¬ı— õ∂¸”øÓ¬ ˜±À˚˛¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ·±Ï¬ˇ √±·
fl¡±ÀȬ Ó“¬±¬ı˛ ˜ÀÚº ¤fl¡øȬ Ê√ij ŒÔÀfl¡ ˝√√˚˛ Ó“¬±¬ı˛ Ê√ij±ôL¬ı˛, øÓ¬øÚ Î¬◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Ú ’À˜±‚ ¬Û„ƒ√øMê√ñ
ìŒ˚ Œ√˙ ˜‘Ó≈¬… Œ√‡±˚˛ Ú± Œ¸˝◊√ Œ√˙ fl¡‡Ú›
¶ú‘øÓ¬¬ı˛ Œ√˙ ˝√√À˚˛ ›Àͬ Ú±ºî
Ó¬¬ı≈ Œ¬ı√Ú± ’¬ıÀ‰¬Ó¬ÀÚ Ú±Î¬ˇ± Œ√˚˛ Ó¬“±¬ı˛ ø˙fl¡Î¬ˇÀfl¡º Ó¬±˝◊√ øÓ¬øÚ ¤fl¡˝◊√ ¸Àe ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Ú Ó“¬±¬ı˛
¬Û¬ı˛¬ıÓ¬π õ∂Ê√Àij¬ı˛ ¤˝◊√ ¶ú‘øÓ¬À˜≈√¬ı˛ Œ¬ı√Ú± Œ¬ı±Ò ŒÚ˝◊√, ŒÚ˝◊√ Œfl¡±Ú øÚÒ«±ø¬ı˛Ó¬ ˆ”¬ø˜‡ÀG¬ı˛ ¸Àe ’±øRfl¡
Œ˚±·º Ó¬“±¬ı˛± ’øÚÀfl¡Ó¬, øÂ√iߘ”˘º ˚±øLafl¡ ·Ó¬±Ú≈·øÓ¬fl¡Ó¬±¬ı˛ ø˙fl¡±¬ı˛º õ∂˚≈øMê√ › ø¬ıù´±˚˛ÀÚ¬ı˛ ˚≈À·
ø¬ÛÂ√ÀÚ øÙ¬À¬ı˛ Ó¬±fl¡±ÀÚ±¬ı˛ ¸˜˚˛ ŒÚ˝◊√, ˆ¬±¬ı±À¬ı· ¬ı±Ó≈¬˘Ó¬± ˜±Sº Ó¬±˝◊√ ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Ó¬“±¬ı˛ ’±RÊ√Àfl¡
ά◊ÀV˙… fl¡À¬ı˛ Œ˘À‡Úñ
ìøfl¡c¬ ’±˜±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ˜±Úø‰¬S øÂ√˘º ŒÓ¬±¬ı˛ Ó¬± ŒÚ˝◊√
ŒÓ¬±¬ı˛ ŒÓ¬± ’±ÀÂ√ ø˙˘‰¬¬ı˛, Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ¬ı…±e±À˘±¬ı˛ ¸¬ıÀ˙À¯∏ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±
Œfl¡˜Ú ¸¬ı˛˘, Œ‰¬Ãfl¡± ¤fl¡È¬± ˜±Úø‰¬S ˚±¬ı˛ Œfl¡±Ú ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ŒÚ˝◊√ºî
’±Ê√Àfl¡¬ı˛ ’±øRfl¡ ¸—fl¡È¬ › ’øô¶ÀQ¬ı˛ ¸—fl¡È¬ ŒÔÀfl¡ fl¡ø¬ı ¬Û±ø˘À˚˛ Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±Ú ·Ó¬Ê√Àijº
˜Ò≈¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬fl¡±Ó¬¬ı˛Ó¬±˚˛ ¬ı…Ô±¬ı˛ ˜±ÀÁ¬ ‚≈ø˜À˚˛ ¬ÛÀάˇÚ øÓ¬øÚº ¶ú‘øÓ¬˜Lö¬ı˛ ø¬ıÀfl¡À˘ Œ¶ß˝√¬ı≈ˆ≈¬é≈¬ ˜ÚøȬ
øÚÀ˚˛ ‰¬À˘ ˚±Ú øÓ¬ø¬ı˛˙ Œ¬Û¬ı˛ÀÚ± ˜±À˚˛¬ı˛ fl¡±ÀÂ√, Œ˚ Ó¬“±¬ı˛ ’±È¬‰¬ø~À˙¬ı˛ ŒÂ√À˘Àfl¡ ø‰¬ÚÀÓ¬˝◊√ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±º
¤fl¡ ’æ≈√Ó¬ nostalgic ’±¬ı˝√√ ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ’øˆ¬Ó¬±ˆ¬ zig zag motion-¤ ’Ó¬œÓ¬ ŒÔÀfl¡ ‰¬À˘
¤À¸ÀÂ√Ú ¬ıÓ«¬˜±ÀÚ ’±¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ Œ·ÀÂ√Ú ¶§26√Àµ ’Ó¬œÓ¬‰¬±¬ı˛À̺ õ∂˜±Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¶ú‘øÓ¬ ø¬ı¶ú‘øÓ¬¬ı˛
Œ‰¬À˚˛ øfl¡Â≈√ Œ¬ıø˙º
ë·Ó¬Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±í ’ø˜Ó¬±ˆ¬¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ ∆˙˙À¬ı¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ ¸—Sê±ôL Ú± ˝√√À˚˛ ˚ø√ ’±¬ı˛› øfl¡Â≈√Ȭ±
ø¬ıô¶‘Ó¬ ˝√√À˚˛ Ó¬“±¬ı˛ õ∂Ê√Àij¬ı˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± ·Ó¬Ê√ijøȬÀfl¡ Ò¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛Ó¬ Ó¬À¬ı ¬Û±Í¬fl¡ ˝√√˚˛Ó¬ ’±¬ı˛› ¤fl¡±RÀ¬ı±Ò
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº
¤˝◊√ ¬ı˝◊√øȬ¬ı˛ 2˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ë¬ı±ø¸fl¡Ô±íº ¤‡±ÀÚ› ·ä ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú ’ø˜Ó¬±ˆ¬º fl≈¡øάˇøȬ ¸ÀÚȬ-¤ ¶ö±Ú
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ ˆ¬±¬ı˛Ó¬-¬Û±øfl¡ô¶±Ú ø¬ıˆ¬±Ê√Ú, øÊ√iß± ŒÚ˝√√è ¬ı…øMê√Q ¸—‚±Ó¬, Œ˘øά ˜±Î¬◊KI◊¬ı…È¬Ú ŒÚ˝√√è¬ı˛
¸•Ûfl«¡ ¤ ¸˜ô¶ ø¬ı¯∏˚˛º ¤fl¡ ¸””Ñ ¬ı…e ¬ı± satire ¤˝◊√ ¸ÀÚȬ&À˘±Àfl¡ ’±fl¡¯∏«fl¡ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º
Œ√˙ˆ¬±À·¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl ‚”Ì«±¬ıÀÓ«¬ qfl¡ÀÚ± ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ά◊Àάˇ ˚±›˚˛± øÂ√iߘ”˘ ¸±Ò±¬ı˛Ì
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ≈√«√˙±¬ı˛ fl¡Ô±› ¬ı˘ÀÓ¬ Œˆ¬±À˘Ú Ú± ’ø˜Ó¬±ˆ¬ñ
옱ͬ ¬ıÚ ˆ¬±· ˝√√˘º Ê√˘ ˆ¬±· ˝√√˘º
’±fl¡±˙-ˆ¬±À·¬ı˛ fl¡±À˘ ά±Ú± ‰¬˜fl¡±˘
’±Ê√±ÀÚ¬ı˛ ¸≈¬ı˛ ˆ¬±· ˝√√¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛,
Ó≈¬˘ø¸-õ∂√œ¬Û qÒ≈ ¤fl¡± ŒÊ√À· ¬ı˛˚˛º
ø¬Û“¬ÛÀάˇ-˜±Ú≈¯∏, fl¡“√±ÀÒ Œ¬ı“±‰¬fl¡±, ’±RÊ√
¤˝◊√ ’Ú…-Ê√Àij øÚÀÊ√ øÚÀÊ√¬ı˛˝◊√ ˚˜Ê√ºî
Œ√˙ˆ¬±· › ¬Û¬ı˛¬ıÓ¬√√π ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ ¸—fl¡ÀȬ¬ı˛ ¸Àe ‰¬À˘ ¤À¸ÀÂ√ ¤fl¡ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ ¬Ûø¬ı˛¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ’±‡…±Úñ
˜‘·±Ç, ˜‘ij˚˛ ’±¬ı˛ ∆˜ÀS˚˛-¬ı˛ ·ä Ê√À˜ ›Àͬ ‰¬Ó≈«¬√˙¬Û√œ fl¡ø¬ıÓ¬±&À26√º ¤‡±ÀÚ› ¸˜˚˛Àfl¡ Ò¬ı˛ÀÓ¬
Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú ’ø˜Ó¬±ˆ¬, fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ mysticism-¤¬ı˛ Ò±¬ı˛ Ú± Œ‚“À¯∏ ŒÚÀ˜ ¤À¸ÀÂ√Ú fl¡±ø˝√√øÚ¬ı˛ Ê√øȬ˘Ó¬±˚˛º
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ë¬Û¬ı˛¬ı±À¸ Ê√œÌ« ¤fl¡Ó¬±¬ı˛±í, ë’±˘±¬Ûí ëø¬ıô¶±¬ı˛í ëÁ¬±˘±í ¤˝◊√ øÓ¬Ú ¬Û˚«±À˚˛ ¬ı…±5 ¤˝◊√
√œ‚« fl¡ø¬ıÓ¬±º Œ˚‡±ÀÚ ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ı, ¬ı≈ÀX¬ı˛ øÚÀ¬ı«À√¬ Œ¬ÛÓÂ√ÀÓ¬ ø·À˚˛ Œ√À‡ÀÂ√Ú Ó“¬±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬¬ ¬ÛΩ Ú˚˛
õ∂Ô±ø¸X Ê√œÌ« ¤fl¡Ó¬±¬ı˛±º Œ˚‡±ÀÚ ˙Às¬ı˛ ø˙fl¡±ø¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ø·À˚˛ øÓ¬øÚ ˝√√À˚˛ ›ÀÍ¬Ú ˙Às¬ı˛ Ê√~±√º
Œø√˙-ø¬ıÀø√˙ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ õ∂Ó¬…é¬ õ∂ˆ¬±¬ı Œ˚ Œfl¡±Ú ¸À‰¬Ó¬Ú ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ‘√ø©Ü ¤øάˇÀ˚˛ ˚±À¬ı Ú±º
’¬ı˙… fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œ˙À¯∏ fl¡ø¬ı Ó“¬±¬ı˛ Ÿ¬Ì ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ά◊¬ÛøÚ¯∏√, ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô, ø¬ı¯≈û Œ√, ¤ø˘˚˛È¬,
ŒÈ¬øÚ¸Ú ŒÔÀfl¡ ˜±˚˛ √øé¬Ì±¬ı˛?ÀÚ¬ı˛ ëͬ±fl≈¡¬ı˛˜±¬ı˛ Á≈¬ø˘í ¸¬ı ŒÔÀfl¡˝◊√ ¬ı˛¸√ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú øÓ¬øÚº Ó¬À¬ı
¬ıU¬ÛͬÀÚ¬ı˛ ’±Î¬ˇ•§¬ı˛ ’±26√iß fl¡À¬ı˛øÚ Ó“¬±¬ı˛ Œ˘‡±Àfl¡, ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı Ê√±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬“±¬ı˛ ¬ÛͬÚ, ˚±
ŒÔÀfl¡ ¤fl¡øȬ øÚÊ√¶§ ¬ıMê√¬ı… ‡“≈ÀÊ√ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú øÓ¬øÚº ’±Ò≈øÚfl¡ ’ôL–¸±¬ı˛˙”Ú… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±øRfl¡
¸—fl¡È¬, ¬ıdÓ¬±øLafl¡Ó¬±¬ı˛ ˝◊“√≈√¬ı˛ Œ√ÃÀάˇ ’±R±¬ı˛ øÚÀ¬ı«√ñ ‡≈“ÀÊ√ ¬Û±›˚˛±¬ı˛ Œ˚ ’±fl≈¡˘Ó¬± Ó¬± ’ø˜Ó¬±ˆ¬¬ı˛
¬Û”À¬ı«› ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ıÀfl¡ ˆ¬±ø¬ıÀ˚˛ÀÂ√º ø¬ı¯≈û Œ√, ¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈, ¸˜¬ı˛ Œ¸Ú-¤¬ı˛ Ú±·ø¬ı˛fl¡ ˜±Úø¸fl¡Ó¬±¬ı˛
ά◊M√¬ı˛¸”¬ı˛œ ø˝√√¸±À¬ı ¬Û±˝◊√ ’ø˜Ó¬±ˆ¬Àfl¡ ñ
ì’±˜±Àfl¡ ŒÎ¬Àfl¡ÀÂ√ ›˝◊√ ˘±˝◊√Ú ˘±˝◊√Ú
√˙Ȭ±˚˛ ’ø¬ÛÀ¸¬ı˛ ˘±˝◊√Ú
¸5±À˝√√ ¤fl¡ø√Ú Œ˜¬∏À¬∏C± ¬ı± ˚˜≈Ú±¬ı˛ ˘±˝◊√Ú ...
100 101

¬ı˛ø¬ı¬ı±À¬ı˛ ¬ı˛…±˙ÀÚ¬ı˛ ˘±˝◊Ú√ ˜±—À¸¬ı˛ ˘±˝◊√Ú ì¸≈Ê√±Ó¬± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’iß ’±˜±Àfl¡ ¬ı≈øÁ¬À˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√
ÒËn∏¬ıÓ¬±¬ı˛±˝√√œÚ ¬ı˛±ÀÓ¬ ¬ı±øάˇ-ŒÙ¬¬ı˛¬ı±¬ı˛ ŒÁ¬±Àάˇ± ˘±˝◊√Ú ...î ’¬Ûø¬ı˛À˙±Ò… Ÿ¬Ì fl¡±Àfl¡ ¬ıÀ˘
Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂ√ fl¡Ó¬ Ò±ÀÚ fl¡Ó¬ ‰¬±˘
Ó“¬±¬ı˛ ë¬Û¬ı˛¬ı±À¸ Ê√œÌ« ¤fl¡Ó¬±¬ı˛±í¬ı˛ ø¸X±Ô« Ú±·ø¬ı˛fl¡º Ó“¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ › ’±R± ˚±øLafl¡ Ê√œ¬ıÚ‰¬˚«±¬ı˛ ’±¬ı˛ ø˙ø‡À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡Ó¬È≈¬fl≈¡ fl¡±Î¬ˇ± fl¡Ó¬È¬± ’±fl“¡±Î¬ˇ±ºî
ˆ¬±À¬ı˛ Ú≈…rº Ó¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ¬ÛÌ…, ˜Ú Ò√ı—À¸¬ı˛ Œ‡±˘± ≈√˚˛±¬ı˛º fl¡˘≈¬ı˛ ¬ı˘À√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± flv¡±øôLfl¡¬ı˛ Ó¬±¬ı˛
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ‚±øÚ È¬±Ú±º Â√µ¬ÛÓ¬ÀÚ¬ı˛ Â√µ, flv¡±øôL ¬ı± ennui-¤¬ı˛ ˜±ÀÁ¬ Œfl¡±Ô±˚˛ Œ˚Ú ¸≈¬ı˛ ¬Û±˝◊√ ¤ø˘˚˛È¬- ëÁ¬±˘±¬ÛÀ¬ı«í Ú·¬ı˛ fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ Ò√ı—¸¬ı˛+¬Û, Œ˚‡±ÀÚ ˜‘Ó≈¬… ¤À¸ÀÂ√ ø¬ıøˆ¬iß image-¤º ¬ı…øMê√¬ı˛
¤¬ı˛ prufrock-¤¬ı˛, Œ˚‡±ÀÚ Ó¬±¬ı˛ ø¬ıé≈¬t ∆‰¬Ó¬Ú… Œ‰¬À˚˛ÀÂ√ ø¶ö¬ı˛Ó¬±¬ı˛ ڜάˇº ŒSê±Ò › ’±ÀSê±˙ ¤¬ı˛ ¸Àe ø˜À˘ Œ·ÀÂ√ ˚≈·˚La̱¬ı˛ ’±¬ı˝√√¸—·œÓ¬º
ì’ÚÀÔ« Œ¬ıÀÊ√ÀÂ√ ¸≈¬ı˛ ìfl¡˘fl¡±Ó¬± Ó≈¬ø˜ ’±Ê√ Œ˚Ú ¤fl¡ ù¨˙±Úˆ”¬ø˜¬ı˛ ˜Ó¬Ú ;˘Â√
’Ô« Ó¬±˝◊√ Œ¬ı¸≈À¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√î ñ Œ¬ı˛ÃÀ^ Œ¬ı˛ÃÀ^ ¤Ó¬ fl¡±À˘± Œfl¡Ú ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ’“±Ò±¬ı˛
¤˝◊√ ÒËn∏¬ı ¬Û√øȬ ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√ ’±˘±¬Û-¬ÛÀ¬ı«º ¤¬ı˛fl¡˜˝◊√ ;À˘ ù¨˙±Ú ù¨˙±Ú ˙˝√√¬ı˛ ù¨˙±Ú ‰¬±¬ı˛¬Û±À˙ qÒ≈
√±˝√√…¬ıd ·ø˘Ó¬ ˘±¸… Ó¬œ¬ıË ‰≈¬ø~ Œ˜Ò±¬ıœ ø¬ı˘±¬Ûºî
ŒÈ¬øÚ¸ÀÚ¬ı˛ 'ulysses' ¤¬ı˛ ¶Û©Ü õ∂ˆ¬±¬ı Ó“¬±¬ı˛ ë’±˘±¬Ûí-¬ÛÀ¬ı«º ’ø˜Ó¬±ˆ¬ øÚÀÊ√› ¤ fl¡Ô± ¶§¬œfl¡±¬ı˛
øfl¡c Ò√ı—¸ › ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ά◊ij±√ ά◊~±À¸¬ı˛ ¬Û¬ı˛ è^ U√√Ó¬±˙Ú Œ‰¬Ó¬Ú± ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ŒÚÀ˜ ¤À¸ÀÂ√
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˚‡Ú ŒÈ¬øÚ¸Ú Œ˘À‡Ú ñ
Œõ∂˜ ø¶ß*Ó¬± › Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
"This is my son, mine own Telmachus
쉬¬ı˛±‰¬¬ı˛ Ê≈√Àάˇ ¬ı¬ı˛— Ê√±&fl¡ Â√±˚˛±À√¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı±˘fl¡¶§ˆ¬±¬ı
To whom I leave the sceptre and the Isle ...
... Most blameless is he, centred in the sphere
˜±øȬ › ’±fl¡±˙ ø¬ı¬ı±ø˝√√Ó¬ Œ˝√√±fl¡ ¸œ˜±Ú± ø¬ı˝√√œÚ ’gfl¡±À¬ı˛
of common duties decent not to fail Œ¬ÛÃÀ¬ı˛±ø˝√√ÀÓ¬…º ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ú•⁄ ø¬ıÚÀ˚˛ ·±˝◊√¬ı ’±¬ı±¬ı˛
In offices of tenderness and pay qÀˆ¬26√± ·±Ú
Meet adoration to my household gods Ê√Àij¬ı˛ ·±Úºî
When I am gone. He works his work, I mine."

|±ôL ø¬Û¬Û±ø¸Ó¬ ˝√√+√˚˛, ø¬ıé≈¬t Œ‰¬Ó¬Ú± √œ‚« ¬Ûø¬ı˛S꘱¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√ ˙±øôL¬ı˛ ¬ı±ø¬ı˛Ò±¬ı˛±º
˝◊√ά◊À˘ø¸¸ ¤¬ı˛ õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ qÚÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ ’ø˜Ó¬±ˆ¬¬ı˛ ø¸X±Ô«¬ı˛ ˜≈À‡ñ
ì¬ı˛±U˘ ¬ı˛˝◊√˘ ‚À¬ı˛º ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Œ√‡À¬ı Œ¸º ˚ø√› ’±˜±¬ı˛˝◊√ ¬Û≈S ë¬Û¬ı˛¬ı±À¸ Ê√œÌ« ¤fl¡Ó¬±¬ı˛±í ¤˝◊√ √œ‚« fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜”˘ ≈√¬ı«˘Ó¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ ’ä ¬ı˚˛À¸±ø‰¬Ó¬ ’±À¬ı·
’±˜±¬ı˛ ˜Ó¬Ú Ú˚˛ Œfl¡f‰≈¬…Ó¬º ˙±ôL, ¸≈˙œ˘ºî õ∂¬ıÌÓ¬±º ˙Às ¤¬ı— Â√Àµ ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Ó¬‡Ú› Ó¬“±¬ı˛ øÚÊ√¶§ Ò±¬ı˛±øȬ ˝√√±Ó¬Àάˇ Œ¬ıάˇ±ø26√À˘Ú, Ó“¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ¬π
’Ô¬ı± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˚ ¸—˚˜ › ¸—˝√√øÓ¬ › ’±À¬ıÀ·¬ı˛ ˜±S±:±Ú Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√ Ó¬± ¤ Œé¬ÀS ø˙øÔ˘º øõ∂˚˛fl¡ø¬ı
ì¬ı˛±U˘ Œ¸±Ú±¬ı˛ ŒÂ√À˘ › øõ∂˚˛Â√Àµ¬ı˛ ’±À˘˚˛±¬ı˛ ˝√√±Ó¬Â√±øÚ Ó¬‡Ú› Ó“¬±Àfl¡ ‚≈ø¬ı˛À˚˛ ˜±¬ı˛øÂ√˘, ¤ ŒÚ˙± ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œÀÓ¬ fl¡±øȬÀ˚˛
ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ·±˝«√¶ö… ˆ¬±¬ı˛ ¸“À¬Û ø√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√Ú ’ø˜Ó¬±ˆ¬º Ó¬À¬ı ’±À¬ı· ¤¬ı˛ ŒÙ¬Ú± fl¡±øȬÀ˚˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ Œ·À˘ ¤fl¡ ˜≈*Ó¬± › ø¬ı¶ú˚˛À¬ı±Ò ô¶t
’±ø˜ øÚÀÊ√ ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛¬ı±À¸ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±À‡ ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡º
õ∂Ô±ø¸X Ê√œÌ« ø¬ı¯∏JÓ¬± fl≈¡øάˇÀ˚˛ øÚÀ˚˛øÂ√ºî

Œfl¡f‰≈¬…Ó¬ Ú©Ü ∆‰¬Ó¬ÀÚ…¬ı˛ ø¬ı¬ÛißÓ¬± › ’±R˜¢üÓ¬±¬ı˛ ˚≈·˘¬ıµœÀÓ¬ ά◊¬ÛÀˆ¬±·… ˝√√À˚˛ÀÂ√ ë’±˘±¬Ûí-

¬Û¬ı«º ëø¬ıô¶±¬ı˛í ¬ÛÀ¬ı« Ó¬±¬ı˛˝◊√ ø¬ıô¶±¬ı˛º Œ¸‡±ÀÚ ¸≈Ê√±Ó¬± ¤À¸ÀÂ√ ¬ı≈ÀX¬ı˛ ¬ı± ø¸X±ÀÔ«¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Û±øÔ«¬ı
õ∂±ø5¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ ø˝√À√¸À¬ıº ¸≈Ê√±Ó¬± Œfl¡±Ú ¶§Ó¬La ¬ı…?Ú± øÚÀ˚˛ ’±À¸øÚº Œ¸ ø‰¬¬ı˛fl¡±À˘¬ı˛ ’iß√±Sœº
Ó¬±¬ı˛ ë¬Û¬ı˛˜’Àißí ˙¬ı˛œ¬ı˛ ‡“≈ÀÊ√ ¬Û±˚˛ øÚÊ√¶§ øͬfl¡±Ú±º
102
Œ˚ ¸˜ô¶ ¬ÛøSfl¡± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√
fl¡. ά◊Àij¯∏  . ∆fl¡˘±˙˝√√¬ı˛, øS¬Û≈¬ı˛±
‡. ¤‡Ú  . Ê√˘¬Û±˝◊√&øάˇ
·. ¬Û±˝√√±øάˇ˚˛±  . ø˙˘—
‚. ˆ¬±¯∏±¸±ø˝√√Ó¬…  . ’±·¬ı˛Ó¬˘±
„√√. ŒÂ√±È¬fl¡±·Ê√  . ˙…±˜Ú·¬ı˛, fl¡˘fl¡±Ó¬±
‰¬. ϬÀ¬Û¬ı˛ fl¡±·Ê√  . fl¡˘fl¡±Ó¬±
Â√. Ê√˘Ê√√  . Ò˜«Ú·¬ı˛, øS¬Û≈¬ı˛±
Ê√. ’±√˜  . fl¡˘…±Ìœ, fl¡˘fl¡±Ó¬±
Á¡. ’Ú±˚«  . øS¬Û≈¬ı˛±
¤û. ’Ú≈¬ıÓ«¬Ú  . fl¡˘fl¡±Ó¬±
Ȭ. fl¡±·ÀÊ√¬ı˛ ŒÚÃfl¡±  . ’±·¬ı˛Ó¬˘±
ͬ. Œ√…±Ó¬Ú±  . Ê√˘¬Û±˝◊√&øάˇ
ά. ˜±Ú¬ıœ  . ø˙˘‰¬¬ı˛
Ϭ. Ú√œ˜±Ó‘¬fl¡  . ø˙˘‰¬¬ı˛
Ì ¶£¬≈ø˘e  . ø˙˘‰¬¬ı˛
Ó¬. Ú±˝◊√ÚÔƒ fl¡˘±˜  . &˚˛±˝√√±øȬ
Ô. øÙ¬øÚ' ’ø¬ı¬ı˛Ó¬ ˚±S±  . &˚˛±˝√√±øȬ
√. ¸±˜ø˚˛fl¡ ’¸˜  . &˚˛±˝√√±øȬ
With best compliments from :
RAJ
CATERER
We specialise in organising
Marriage Parties, Formal Gathering etc.
Office :
Barthakur Mill Road, Ulubari, Guwahati-7
Phone : (0361) 2520694 (R), 98640-17478 (M)
103
¸˜À˚˛¬ı˛ ø‰¬˝ê Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√ Œ˚-¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
fl¡. ·Ó¬Ê√Àij¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±  . ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
‡. ÷ù´À¬ı˛¬ı˛ Œ˙¯∏ &5‰¬¬ı˛  . ’ø˜Ó¬±ˆ¬ Œ√¬ı Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
·. ¸g…± Ú±À˜  . ¬Ûœ˚”¯∏ Ò¬ı˛
‚. ¸˝√√Ê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬  . Ó¬¬ÛÚ ¬ı˛±˚˛
„√√. Œfl¡±˜˘ ·±g±¬ı˛  . Œ√¬ı±ø˙¸ Ó¬¬ı˛Ù¬√±¬ı˛
‰¬. ¬ıœÊ√±é¬¬ı˛  . ˙…±˜˘øÊ√» ¸±˝√√±
Â√. ˆ¬”¬Û±ø‡ ˆ¬¶ú√˙«Ú  . ’ø¬ı˛µ˜ øÚÀ˚˛±ø·
Ê√. Œ˜Î≈¬¸±¬ı˛ ˜±Ô±  . ¶§±Ó¬œ ˝◊√µ≈
Á¡. ŒÙ¬¬ı˛±  . ¬ı˛Ê√Ó¬fl¡±øôL ø¸—˝√√ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
¤û. ¸˜˚˛ ’ø¶ö˜˚˛  . ¬Ó¬¬ÛÚ ˜˝√√ôL
Ȭ. Ù¬±È¬fl¡±¬ı±Ê√±¬ı˛  . ¸≈ø¬ıÚ˚˛ √±˙
ͬ. qˆ¬À¬ı˛‡±  . ¸ÀôL±¯∏ ¬ı˛±˚˛
ά. Â√±˚˛±¬ı˛ ‰¬˘±‰¬˘  . qÀˆ¬˙ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
Ϭ. ’±Rø¬ı¯∏  . õ∂¬ı≈X¸≈µ¬ı˛ fl¡¬ı˛
Ì. øÚ–˙Às¬ı˛ øÚÀ‰¬  . ¬Û~¬ı ˆ¬A±‰¬±˚«
Ó¬. ά◊»¸À¬ı¬ı˛ ŒÈ¬ø¬ı˘  . ¸?˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ
Ô. ¸ÀÚȬ ¤fl¡¬Û=±˙»  . ’øÚ¬ı«±Ì Òø¬ı˛Sœ¬Û≈S
√. ≈√˘«ˆ¬ ø˙‡¬ı˛ Œ√˙  . Œ·ÃÓ¬˜ ˜G˘
Ò. ¬Û±øÔ«¬ı fl¡¬ı˛±Ó¬  . ø˙¬ı±ø˙¯∏ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛
Ú. ˙”ÀÚ… ’±ø˜ ¤fl¡± Ú˝◊√  . ¸ÀôL±¯∏ ¬ı˛±˚˛
¬Û. ¸±g… ά◊»¸¬ı  . qÀˆ¬˙ Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ
fl¡ø¬ıÓ¬± ¸Î¬±fl¡ ’Ô¬ı± ˝◊√-Œ˜À˘ ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
¤fl¡±øÒfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Í¬±À¬ıÚº fl¡ø¬Û Œ¬ı˛À‡ ¬Û±Í¬±À¬ıÚº ’˜ÀڱڜӬ Œ˘‡± ŒÙ¬¬ı˛Ó¬ ¬Û±Í¬±ÀÚ±
˝√√˚˛ Ú±º ˝◊√-Œ˜˘ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Í¬±ÀÚ±¬ı˛ øͬfl¡±Ú±  . abhijit_lahiri@sancharnet.in ’Ô¬ı±
kckumar7@gmail.com
˝◊√-Œ˜˘ ¤ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Í¬±À˘ MS Word ¬ı± PDF Format-¤ ¬Û±Í¬±À¬ıÚº Word
document ø˝√√À¸À¬ı ¬Û±Í¬±À˘ Œ˚ Ù¬KI◊øȬ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬± ¸Àe ¬Û±Í¬±ÀÓ¬ ˆ≈¬˘À¬ıÚ
Ú±º
˚Ô± ¸˜À˚˛ Œ˘‡±¬ı˛ õ∂±ø5 ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛º
¸˜±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ Ê√Ú… 2 fl¡ø¬Û ¬ı˝◊√ ¬Û±Í¬±À¬ıÚº øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ ¬ı˝◊√À˚˛¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˝√√À¬ıº
104 105
106 107

ά◊8˘ ¸±Ó¬ ¬ıÂ√¬ı˛

ά◊M√ ¬ı˛ ¬Û”¬ı«±=À˘ ¬ı±—˘± õ∂fl¡±˙Ú±¬ı˛
’Ú…Ó¬˜ Œ¸¬ı˛± ¸—¶ö±

øˆ¬øfl¡ ¬Û±¬ıø˘˙±¸«
Ú±˜œ-’Ú±˜œ, fl¡ø¬ıÓ¬±-·ä-õ∂¬ıg-ά◊¬ÛÚ…±¸,
¬ı˝◊√-¬ÛøSfl¡±-¸±˜ø˚˛fl¡œ...
ø¸øά øÚ˜«±ÀÌ ÚÓ≈¬Ú ø√·ôL
Œ·ÃÓ¬˜ ˆ¬A±‰¬±À˚«¬ı˛ fl¡ÀF
˙øMê√¬Û√ ¬ıËp¡‰¬±¬ı˛œ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±¬ı‘øM√√
¸5øά„√√± ˜Ò≈fl¡¬ı˛
ŒÊ√…±øÓ¬¯∏fl≈¡˜±¬ı˛ Œ√À¬ı¬ı˛ ¬ı˛¬ıœf¸—·œÓ¬
’ÚôL ’±ÚµÒ±¬ı˛± Ê√ij˘¢ü ŒÔÀfl¡˝◊√ ¬ı…øÓ¬Sꘜ
ŒÊ√…±øÓ¬¯∏fl≈¡˜±¬ı˛ Œ√À¬ı¬ı˛ Ȭ±Ú± ≈√¬ıÂ√¬ı˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ’ÚÚ… fl‘¡øÓ¬Q
˝√√ø¬ı˛ ˆ¬Ê√Ú
Ó≈¬˜ √œÚ √˚˛±˘ ¬ı˛±Ê√ÚœøÓ¬, Œfl¡ø¬ı˛˚˛±¬ı˛, ά◊2‰¬ø˙鬱¬ı˛ ø√˙±
’ÚÚ… ά◊¬Û±‡…±Ú ’±˘±¬Û‰¬±¬ı˛œ, fl¡ø¬ıÓ¬±, ·ä, ’±À˘±‰¬Ú±
˙øMê√¬ÛœÍ¬ fl¡±˜±‡…± ά◊M√¬ı˛-¬Û”À¬ı«¬ı˛ ¬ı±—˘± ˜±ø¸fl¡ ¬ÛøSfl¡±¬ı˛
’±˜±À√¬ı˛ ’±˚˛Ú±˚˛ Ò¬ı˛± ¬ÛάˇÀÂ√ ¸¬ıøfl¡Â≈√... Ê√·ÀÓ¬ ’±À˘±Î¬ˇÚ ¸‘ø©Üfl¡±¬ı˛œ

øˆ¬øfl¡ ¬Û±¬ıø˘˙±¸«
¸¬ı˛¶§Ó¬œ ’…±¬Û±È«¬À˜KI◊, ‰¬Ó≈¬Ô« Ó¬˘, ø‰¬˘±¬ı˛±˚˛ Ú·¬ı˛, ˆ¬±„√√±·Î¬ˇ, &˚˛±˝√√±øȬ-5
Tele-Fax :0361-2451586, 94350-10632, 99541-40044
e-mail: vcaghy99@gmail.com, byatikramghy@rediffmail.com
108

WELCOME TO BHUTAN - THE LAND OF

THUNDER DRAGON AND ENCHANTING DOOARS,
DARJEELING & SIKKIM

GOVERNMENT APPROVED TRAVEL AGENT

Attractive Tourist Packages for :
# Thimphu / Paro / Punakha / Bumthang / Dochula / Haa
# Gorumara / Jaldapara / Rasikbeel / Murti
# Darjeeling / Kalimpong / Mirik / Mongpong / Lava /
Lulegaon / Peeling / Yumthang / Gangtok etc.
# And All over India
OUR SERVICES
Railway tickets Car Rentals Package Tours
Air tickets Hotel & Resort Booking
Courier Service BSNL Telephone Bills
DYNAMIC TOURISM
Jaigaon Office : S.T. Plaza, (Opp J.P. Centre), N.S. Road
P.O. Jaigaon, Dist-Jalpaiguri-736182
Phone : 03566-264609, 265588, 265407
Fax : 03566-264784
Siliguri Office : C-4, Dr. B.R. Ambedkar Market, Siliguri
Phone : 0353-25214450
Mobile : Anil 9434258496 / 9233784583 /
9932323888 / 9733273332
e-mail : dynamictourism@yahoo.com