Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 12

1

Lom 1, Hawm 3 Na
Kaukha, Ni 1, Nilai ni, 2010

Zomi Newsletter. New Zealand. Volume 1, Issue 3 Wednesday 1 December 2010

A SUNG AA OM THU TE

pan-in
r) L a ikung
( Edito
-Endik
lkhat
a mt h u paw
Zea land g
-New
y (Inc .)
ci et
rp o rated So
-Inco

a b l e Trust Wo rkers
Chari t a l
- Cultur
ices, Cross
e S e r v
, Re g fuge
ees
-Refug uhna
a a d ing h
a mtu am te
lna atu
-Kipaw hiam
uam
na lein
h Inn
Ze a land a
- New

na ding;
a l s a p
as
-Zi leh P

w Ze aland
am leh Ne
-Kawlg
2

Endik ii Laikung pan in


Kawlgam pen New Zealand kumpi in Burma ci in lo ta ding ci hi. Tua hi leh “formerly
known as Burma” ii cihcih pha tuam dan maw. Myanmar leh Burma pen bangbang ii ci
zong in Arm mah tawh kilamdang lo hi. Ahih hang in ocif ci aa minam it a kisa mahmah
te in (Bogyoke Aung San zong ki hel) Armjynf onf wdk hjynf? Armpmonf wdk h pm?
Armpum;onf wdk hpum;? Na ci ngiat ngiat uh hi. Agam bel khen tuam di hamsa ahih
hang a lai leh a kam pau a cih uh pen zolai leh zopau a kihel loh lam bel ki tel cian mah-
mah. Kachin lai Shan lai te zong ki hel kei.Kawl lai leh kawlpau sit set a cih na uh hi.
Kei bang in bel kei ii aituam deih na leh muh na ah ii gam pen ArmEdkifiH aki cih sang
in jrefrmEdkifiH mah a ci nuam zaw ka hihi. 1989 kum pan in kawlgam galkap kumpi in a laih
hi a ki cih hang in 1962 kum pek pan in Ni Win uk sung pek aa ki pan in jynfaxmifpkor®w
jrefrmEdkifiHawmf ii ci khin hi. Bangbang a ki ci zong in ZOMI a tamzaw ii pian khiat na leh ii
khang khiat na gam hi aa ii gam mah hi veve hi a National of Burma or Myanmar ii hih mah
bang in New Zealand ah zong Burma or Myanmar Community (Burmese/Myanmarese) cih
a huam pi min nuai ah ong ki mu in ong ki en hi. National of Burma min tawh New Zealand
ii tung hang in ZOMI ii hih na zong ong ki paih khiat sak kei aa ei leh ei in ii thu pi bawl leh
midang in zong ong thu pi bawl sak ding hi. Zomi ii hih na mang tuan lo hi.
Zomi khempeuh Chin State ah om leh National of Chin State/Burma/Myanmar hi
kim gai lo ahih hang in a tamzaw Chin State of Myanmar/Burma pan hong pai khia ii hih
man in NZ ah a huam pi in Chin min tawh ong ki ciam the hi. ZOMI ii hih na mang tuan lo
hi.
New Zealand Chin Community Incorporated in Myanmar in ong huam gaih mah
bang in Chin State pan ong pai khempeuh pen gen kul lo in ong huam pah hi.
Gen nopna bulpi ah thupha ngah minam ci aa Topa min mah a lo nuam veve ding ii
hih leh Topa hilhna phawk in ki-itna tawh innkuan ah ki lem in, khua sung ah ki lem in, ZO-
MI ah ki lem in, Chin ah ki lem in, Myanmar ah ki lem in leh leitung ah ki-it ki-lem in mihing
khat leh khat zahtakna tawh nun tak khop theih na ding lung tup masuan in neih ding hi.
Tua ki-it, ki-lem na ding ah a thupi pen in kingiam khait na leh mawh ki maisak na hi.
It-na tawh,
D.Maang
3

Ki uk zia - Parliamentary democracy


Kampau - 1.English, 2.Maori, 3.New Zealand Sign Language
AD 1300 kiim pawl- Polynesian a kici NZ Leitung ah tengnading
Pacific tuipi sung aa om mite lakpan
aa hoih penpen gam 15 te
nisuak na lam aa om (Maori) mi te 1. Norway
New Zealand tuipi lam pan tung masa pen 2. Australia
3. New Zealand
1642 Abel Tasman Europe lampan tung 4. United States
5. Ireland
1769 James Cook New Zealand tung in British gam 6. Liechtenstein
7. Netherlands
aa dingin ciamteh (17699 tui lulam, 1770 8. Canada
tuitawlam) 9. Sweden
10. Germany
1835 Suahtaakna ngah 11. Japan
12. South Korea
1840 Waitangi Thuciamna lai bawl 13. Switzerland
14. France
1893 Leitung ah amasapen numei te vote piak 15. Israel
theihna gam suak
1908 Mimal in million 1 pha
1930s UNHCR thukimna om ma pek in Jew minam refugee 1100 te
New Zealand ah omding in phalna kipia khin
1952 Mimal in million 2 pha
1967 New Zealand pound pan New Zealand $ zat kipan
1973 Mimal in million 3 pha
1999 Helen Clark pen NZ ii amasapen numei PM suak
2003 Mimal in million 4 pha
Source: New Zealand in Profile; Statistics New Zealand
4

Incorporated Society (Inc.)


Incorporated Society khat acih ciangin Incorporated Societies Act 1908 thawh kiza-
witawna ciaptehna (register) abawl/anei kipawlna khat peuhpeuh hi in a kiukdan, a
kipawlkhopdan leh a nasep zia dinguh te pen uhpadi(law) in encik in keemcing hi. Tua ahih
man in incorporated society khat ii liau-na baai-na ding aom te pen pawlmi mihing khat bek
ii mawh puak ahih theih ngei loh mahbangin phat tuamna a tuamtuam te zong mihing khat
guak ii aituam hi thei lo hi.
Incorporated Society ahi thei kipawlna tuamtuam te-ah kimawlna lam kipawlna, nge-
ina lam kipawlna, tumging leh lasak lam kipawlna, meltheih naihuai kipawl na te cihdanin
kihel kim gai lel hi. Pawlmi 15 leh a tungsaih apha kipawlna khat peuhpeuh pen incorpo-
rated society hi thei hi.
Kipawlna khem peuh incorporated society hih tektek kul tuan lo hi. Ahih hangin in-
corporated ahilo kipawlna te pen pawlmite tung tampi kingam aa pawlmi omkei leh
kipawlna bei hi. Kipawlna ii neih leiba-thaangba te pawlmi te mawhpuak ki om sak thei hi.
Kipawlna thukhunpi zong nei tektek khollo uh ahih manin nasep na te ah buaina tampi om
thei hi.
Gentehna; New Zealand Chin Community Incorporated
New Zealand Zomi Innkuan (Nelson) Incorporated
Wellington Myanmar Community Incorporated
Charitable Trust
Trust kipawlna khat pen mihing khat mah bang linlian phial in na sem hi. Trust khat
in neih leh lam nei thei aa bank account a neih theih mah bangin neih na a pung di in zong
bawl thei hi.
1957 Charitable Trust Act tawh kizawitawn ding in Trust kipawlna khat peuh peuh ii
ngim na pen biakna ahih keileh pilna siamna lam khangtohna ding a huhpiakna ding a hih
kul hi. Huhpiakna na ding ngimna thu pen kipawlna ii tumtah thubulpi te zong hi thei hi.
Biakna lam khan tohna ding, Pilna siamna lam khantohna ding, Mi zawng te huhna
ding leh Community ii phattuamna ding nasepna khat peuhpeuh cih dan den te atamzaw in
ki ngimna ah kinei den hi.
Gentehna; Wellington Chin Community Trust
Trust khat pan aa mimuanpi (Trustees) te kipawlin incorporated society khat ki suah
thei hi. Amau trustees te in incorporated society a hih tak uh ciang in board kiteel ding uh aa
tua board in Trust ii neih leh lam te uhpadi tawh ki zui-in amangthang lo ding in kepcing
sak ding hi.
Source;www.societies.org.nz
5

Refugee;
Alauhuai takpi ahih kei leh alauhuai tuak thu khat peuhpeuh hangin
asuahna gam ahih kei leh atengna gam nusia in ciahkik ngam lo ahih kei leh
ciah kik theilo aa a om mihing khat peuhpeuh pen Refugee kici thei hi.
(Dictionary of Military and Associated Terms. US Department of Defence 2005.)

Minam, biakna, gammi hihna, mipi kipawlna khat peuhpeuh ah ki helna


ahih kei leh “gam ki uk vai” te ah muhna thu hang in simmawh gentheih na leh
mat leh hen tuak kha ham tang ding hi cih na thu a ki tel cian aa om in, a teng
na gam ii apua lam ah a om, tua lauhuaina te hang a ciah kik ngamlo, a ciah kik
theilo leh tua gam ii dalna huaina nuai aa om nuam lo mi khat peuhpeuh pen
Refugee kici thei hi.

(The 1951 Refugee Convention )

…………………………………………………………..
Refugee Services

Nidang in RMS kici hi. Kumpi’ zum ahih loh hang in kumpi’ ministry zum 1
leh 2 pan aa ngah fund tawh na a sem refugee te huhna apia pawl hi in amau
mawhpuak bulpi pen mithak te a tung uh aa kipan kha 6 dong hi. Ahih hang in
mimal khat tek ii nun tak zia leh kisapna tungtawn zui in kum 2 kum 3 aphak
hang huhna apiak lai veve uh mipawlkhat om veve hi.
Community kipawlna tuamtuam te zong ahun leh akisapzia zui in huh zel
uh hi. Athupi pen ah amau ahuh zawhloh thute ahih leh zong ahuh zoding te
kiang ah lamlakin kizawpna neih theihna ding in huh ham tang uh hi.
…………………………………………………………...
Cross Cultural Workers (CCWs)

Atawmpen pau nam nih a siam, inn teek gammite ii ngeina leh atung thak
refugee te ii ngei na a thei mi.
CCW te ii ong tungthak refugee te in innteek gam leh gami te ii ngeina leh
zia leh tong te a theih na ding un huh na pia hi.
Social Worker te, Volunteer Support Worker, refugee te huhna pia kipawl
na leh zum a tuamtuam te leh mithak refugee kikalah kizawpna a nel a zol ding
in huhna a pia uh hi.
Amaute ii nasep abulpi nam thum om aa Refugee te taangh in kampau
na, kampau phenna leh kipawlna te khang toh nading in huhna piakna te ahi.
6

Kipawlna atuamtuam te aa ding huhna


New Zealand Zomi Innkuan(Nelson) dan aa kipawlna atuamtuam te in a
tumtahna, a ngimna te uh a taangtung zawh na ding sum leh paai leh adang a
kisam tuamtuam te kumpi kiang ahih kei leh adang huhnapia kipawlna te kiang
pan in ngen thei hi. Ahih hang in hi dan aa huh na nget theih na dingin kipawlna
leh pawlsungmi te in aki lung tuahna uh leh a nasepna te uh kiciantak aa a lak
zawh dinguh kisam hi.
Gentehna ah Nelson ah Sia J.K. Pau in nipini sim aa naupangte pasianthu
ahilh dan tepawl aa ding bang in sumlehpaai ngen le hang in kingah thei hi. A
diakdiak in Pasianthu sinna pen ZOLAI tawh ZOPAU tawh hi ci in a beisa hun aa
a hilh na te hilh zia te leh sum leh paai bei zah cih dan te kai khawm thei in lak
zo peuh le hang in ki ngah hamtang ding hi.
Tua dan a nget nading in ii nasepna te ii lah theih kul aa ii ngimna te pen
huhna a pia kipawlna te ii thukhun te tawh a ki tuak ding ki sam hi. A bulpi pen
ah proposal hoih tak gelh ding leh, proposal sung aa pulaak theih ding nasepna
te leh mailam a nasep ding te ki cian tak aa ii neih ding ki sam hi.
Kipawlna sung pan in project khat nasep ding khat pen makai te bek zong
hi lo in mipi sung pan numei naupang aa ki pan deih na leh sepnopna a om thu
te pu laak in tung siah pan in hoih tak ki kup pih in geel aa sep khiat ding hi.
Community khantohna ding leh nasepna ding theih huai thu te sim theih
na website pawl khat a nuai ah ong gual ing.
 www.community.net.nz/
 http://www.dia.govt.nz/Services-Community-Funding-Index
 http://www.societies.govt.nz/cms/incorporated-societies
 http://www.dia.govt.nz/Services-Community-Funding-Community-
Organisation-Grants-Scheme-(COGS)
 http://www.cdgo.govt.nz/
 http://rcw.org.nz/community-grants/john-ilott-charitable-trust/
D.Maang
7

New Zealand ah Inn na lei nuam hiam?


New Zealand ah Inn masa pen ding abat aa lei nuam te aa ding theih
nophuai thu pawlkhat.
Inn leinading sum leitawi theih nading; Mi 1 ahih kei leh 2 ii leitawid-
ing ahih leh kum khat sum lut khempeuh tax piakma in atampen $85000 ciang
Mi 3 leh atungsiah ii leitawid-
ing ahih leh kum khat sum lut khempeuh tax piakma in atampen $120000 ciang
Atawmpen aki leitawi theih zah; Amet omlo in $200000 ciang
Atampen aki leitawi theih zah; Amun tawh kizui in $280000
Ahih kei leh $350000.
Welcome Home Loan; “Welcome Home Loan” gelna
zui in $200,000 ciang khamna (deposit) peek 1 zong piak kul lo in ki leitawi thei
hi.
Gentehna; $250,000 leitawi na ah $200,000 pen khamna
(deposit) them zong piak kul lo aa, $200,000 ii tung siah aval $50,000 aa ding in
ama ii 15% ($50,000 ii percent 15) $7500 bekbek khamna (deposit) na piak kul
hi.
Cih nopna ah $7500 napiak masak zawh leh $250,000 inn
leina ding in na leitawi thei hi.
A Kisam thubul pi pawlkhat; Nasep kician na neih kul hi. Na sep laitak
nasep na ah na sepna kum 2 na phak kul ahih kei leh kum 1 pha in tua ma nang
ii nasep masak zaw ah a tawm pen kum 2 bang a sem na hih kul hi.
Tua bek tham lo in Bank ah min(credit) hoih na neih kul
hi.
Mi 2 leh 3 kipawl in zong ki leitawi thei aa inn pen a kilam
khin sa te bek hi lo in nang leh nang a thak lawm tawm nading zong in ong ki
leitawi sak veve thei hi.
D.Maang Source; http://www.welcomehomeloan.co.nz/
8

Zi leh Pasal sapna ding; A kip leh a dik kizopna leh kitengna hi cih lahcianna ding kigin
huai leh kigin dan pawlkhat
Ref; Wellington Community Law Centre. A Guide: Evidence of a Genuine and stable Rela-
tionship
Khat veivei ciangin refugee nupa te in a kip leh a dik kizopna leh kitengna hi nupa
taktak kahi uh hi ci-in a lakna ding uh a kisam laidal leh a tuamtuam te kimtak aa pulaak
zawh ding hamsa sa thei zel uh hi. A diakdiak in nupa in gamtuam tek ah a om uh ciang in
hamsa phadiak hi.
Refugee atam zaw in Immigration New Zealand (INZ) ii nget laite nei khol lo uh hi.
Gentehna ah; Nupa’ min tawh neih inn, nupa’ min tawh neih khop bank account cih te.
Refugee nupa te a om kawm kik theih na ding un INZ ah lak ding aa ahoih laite leh
na atuamtuamte tam pi tak a kaihkhop uh kul hi. Tua laite pen hi thei leh manglai in hi leh
hoih aa, manglai tawh a om lo te kumpi theihpih lailet na ah let sak ding ki sam hamtang
hi. Adei dei in a nuai aa te neih ding thupi hi;
1.Ki zopna tangthu (History of relationship)
A. Munkhat aa om khawmlo muntuam tek aa om nupa te in– a ki muhcilna dan
uh, a ki ngaihna dan uh, zuthawl ki kholh dan, ki pi dan, ki teng ding in a kentat dan uh, a
ki teng dan uh, tu lai tak hun dong a om dan a ki thuah dan uh cih thu te pen a banban in a
ni a kha leh amun te tawh ki tel ki cian tak in gual suk deu deu in a gelh uh kul hi. A om
khawm loh uh hun, a ki khen uh hun cih dan te aom leh a hun leh a hang te tawh gen tel ki
sam hi. Tua dan aa gelh khit teh zi leh pasal anih un sign athu uh kul hi.
B. Munkhat aa om khawm nupa te in– a om na uh, a om khawm zah uh a saw-
tna hun pha zah, cih te lah cian na ding in inn numbat, address, inn sap na lai, inn teek te
in nupa hi om khawm uh hi cih na lai, nu leh pa u leh nau te kiang pan theih pih na lai cih
te ki sam hi.
C. Zi leh pasal masa, ta masa nei ngei te in tua te ii thu te zong a vek in na gen
gaih uh kul hi.
2.Ki tengna tet-ti lakna ( Evidence of Marriage)
A. Ki tengna lai.
B. Ki tengna a bawl siampi, pastor kiangpan biakna ii thukhun tawh kizui in a ki-
teng hi cihna lai leh New Zealand aa om biakna ma kai kiang pan zong tua dan a ki bang lai
khat.


9

B. Nu pa te a kiteng ni leh amun te, kitengna a bawl pa/nu, zi’ lam leh pasal’ lam
pan pawi simte, kitengna pawi khit ciang aa bawl lenkhopna, neekkhop na leh adang hun
zatna tuamtuam te thu te.
C. Ki tengna leh kihelna ni te ii DVD, video leh man(photo) te a om leh
D. Tu leh ta a neih uh leh nau suahna lai(birth certificate)
E. A lang nih pan in nu leh pa te in kitengna ding in phal na, theih pih na leh thu
kim mah ung cih na lai.
Evidence of on-going relationship
A. Khat leh khat a ki muh na ding un a khual zin na tawh ki sai lai te uh
B. A ki thuah khopna te uh (suahni pawi, meltheih cina zato ah veh khopna,
hawhna ciahna ah ki thuahna, innkuan sanggam u leh nau ki muh khopna te ah ki hel
khopna)
C. Veng sung khua sung mite kiang pan nupa zi leh pasal in ka thei mah uh hi cih-
na
D. Community pan in panpih na/pan pih nop na leh theih pih na lai (gentehna;
New Zealand Zomi Innkuan pan in zi leh pasal ahih luh ka theih pih uh aa zi leh pasal hi cih
ka pan pih mah uh hi cih na lai.)
E. Lawm leh gual leh inn kuan pih te kiang pan pan pih na lai (home tutors, Vol-
unteer support worker, sang aa sia te, na sep na aa nasep pih te leh nasepna aa pute.)
F. Nupa a om khop, a ki thuah khop hun lai uh a man (photo) te
G. Khat leh khat itna tawh a ki piak aki lei sak uh van leh deih theih na atuamtu-
am te (khi, bilbah, nai leh puanak cih te a man(photo) tawh om thei leh hoih kan lai hi.

Sum leh paai ki huh na thu lakna


A. Sum ki khak na lai te
B. New Zealand aa a om pen ii dinmun leh omzia te– nasep silbawl, references,
bank statements
C. New Zealand ah koi dan in omkhawm ding cih gelna, ki ging kholhna—Inn sap,
inn sung van tuamtuam leh sum khol cih dan te.


10

Ngeina leh Biakna tawh kizui thute


A. Biakna a zuih khopna uh leh a updan uh leh a zuih dan uh a ki bat zia
B. New Zealand aa biakna makai in New Zealand ah mai lam kal suan zia ding leh
ki teng dan ding cih the ki kum khin mah ung cih na lai.
Nupa in kizopna nei tawntung hi cih lakna
A. Phone ki ho na te— phone numbat a ki en kik thei hi leh hoih pen hi.
INZ in EasyCall zatding han thawn hi bang hang hiam cih lehinternet ah na sap phone num-
bat te ki en kik thei ahih man hi.
B. Zi leh pasal lai ki khak te ( a tung ah lailu a tuang lai ip tawh hi ding)
C. Email te. Internet chat room, skype pan ki ho aa leh kihona skype log te leh ki
ho lai tak man (photo) te.
Huhna pia kipawlna te (Support Agencies)
A. Siawan (doctor) ahih kei leh zato lam zanei khat kiang pan nupa hi mah uh hi
cih na leh hih nupa kimu kik aa a om khawm kik theih na ding uh hoih ka sa hi cih na lai.
B. Refugee As Survivors pan lai (RAS te in a mau kiang aa ki lak ngei te leh a thu
atheih sa mi te bek a bulpi in lai gelh sak uh hi.), nupa om khawm theih loh na hang in lung
gim na leh ham sat na lung tang nat na thu, nupa taktak hi mah hi cih na thu gen na leh
pan pih na lai cih te ki sam hi.

(Hih lai sung aa gelh zia a ki tel kei aa na theih cian nop lai a
om leh ong za sak in.)

D.Maang 021-1145 199


denismaang@yahoo.com
11

Kawlgam leh New Zealand; Myanmar? Burma?


Labour Party ii MP Maryan
Street leh Daw Aung San Suu
Kyi 2/12/2010 ni nitak in mi-
nute 20 sung ki ho uh hi.

New Zealand kumpi in Foreign Affairs Minister MurrayMcCully ii hanthotna


tung tawn in kawl gam pen Myanmar cih ding sang in Burma cih ding in thukim
in khen tat uh hi.
National Party ii langpang na kawmkal pan in hih thu pen Cabinet ii khen tat na
nei zo khin ta uh hi.
Thu naak; (http://www.stuff.co.nz/world/asia/4420428/New-Zealand-MP-
speaks-with-Suu-Kyi)
12

“Tuun sung khat pan piang hi ngeingei hang ee”

Ki itna, ki theihsiamna, ki hehpihna leh mawh ki mai sakna te tawh a


khang a khang in lungnopna tawh a kidim a ettehhuai ZOMI INN-
KUAN ii hih zawh na ding leh mimal khat ciat khangto in gual tawh
tanbang a kim te ii hih zawh na ding in ………….cih te a kipan a
dang a tuam tuam phattuamna a om thei thu leh la te ki kum, ki
hawm in ki zasak ciat ni.

Editor: Dennis Maang


Distributors: Robert Suum (Auckland)
Paul Suan Pu (Nelson)
Dennis Maang(Wellington)

ZOMI’ THUTHANG New Zealand This free Zomi Community’s newsletter is publish
under the name of “New Zealand Zomi Innkuan
Contact tawh
(Nelson) by a team of appointed members.
KIZOP NA DING Opinions printed are not necessarily representa-
Email: zomithuthangnz@gmail.com tive of Zomi Community in New Zealand, the edi-
tor or the publication members.
Phone: (04-907 0033)
(021-1145 199) This is a free copy for community members but
Lai khak: 95/70 Nairn Street you are welcome to make a donation to cover
the cost for the publication of your copy.
Mount Cook.6011.
Wellington.
New Zealand.

You might also like