Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.

ba | 2005/2006

OSNOVE ELEKTROTEHNIKE

KULONOV ZAKON I OSNOVNI POJMOVI (1)

Električni naboj Q [C] je svojstvo čestice materije da ima vezu sa sopstvenim EMP i međusobnim
djelovanjem sa spoljasnjim EMP-em.
Materijalna sredina je homogena ako u svim elementarnim dijelovima svoje zapremine ima iste fizičke
osobine. Materijalna sredina je izotopna ukoliko unutar svake svoje elementarne zapremine ima iste
osobine u svim pravcima. Materijalno tijelo je linearna sredina ako njegove EM-ne osobine nisu u
funkciji intenziteta vanjskih dejstava, bilo da su ona električne ili magnetne prirode.
Dielektrička konstanta ε predstavlja veličinu koja definiše uticaj sredine na silu uzajamnog
djelovanja. ε u vakumu iznosi εo = 8,85∙10-12 [F/m] i uzima se kao referentna dialektrička propustljivost.
ε = εr∙ εo
Linijski raspoređen električni naboj q’, u opštem slučaju, je naboj dQ koji se nalazi na dužini
provodnika dl.
dQ = q’∙dl q’= [C/m]
Površinska gustina električnog naboja σ je kada su električni naboji raspoređeni u vrlo tankom sloju
geometrijske površine.
 
dQ
dS

 C / m2 
Zapreminska gustina električnog naboja ρ se definiše kao omjer ukupne količine naboja ΔQ
lokalizovanje u elementarnoj zapremini ΔV.

dQ
dV

 C / m3 
Kulonov zakon: mehanička sila uzajamnog djelovanja dva nepokretna naboja Q1 i Q2 u homogenoj
sredini direktno je srazmjerna njihovom proizvodu i obrnuto srazmjerna kvadratu njihovog rastojanja r,
gdje je k koeficijent proporcionalnosti k=9∙109 [Nm2/C2]. Ako su obje čestice ili pozitivno ili negativno
naelektrisane, sila je odbijajuća, a ako su suprotnog naboja sila je privlačna.
Q Q 1
F  k 1 2 2 ,k  ,
r 4 0

ELEKTROSTATSKO POLJE I GAUSOV TEOREM (2)

Elektrostatsko polje je posebno stanje električnog polja u kojem su električni naboji prostorno
nepomični, a pripadajuće im količine naboja ne mijenjaju svoje iznose tokom vremena.
Vektor jačine ESP se grafički predstavlja linijama vektora jačine elektrostatskog polja. Linije vektora
jačine ESP se ne mogu međusobno sjeći. Po svom pravcu i smjeru vektor E se pruža duž radijalnih
zraka, koje imaju svoje ishodište u centru lopte, pri čemu uslov q>0 obezbjeđuje da su ti zraci usjereni
od lopte ka okolnom prostoru, a uslov q<0, obezbjeđuje da su ti zraci usmjereni od okolnog prostora ka
lopti.
dq
dE   V / m
4 r 2
Električne silnice su zamišljene linije kojim je vektor ESP tangenta u svakoj tački u smjeru polja.
Fluks je fizička veličina, koja iskazuje mjeru broja linija vektora ESP koje prožimaju neku površinu.
d E  E  dS   E   E  dS
S

Gausov teorem uspostavlja vezu između vektora jačine ESP E i električnih naboja unutar homogene i
izotropne sredine. Gausov teorem glasi: Fluks vektora jačine ESP E kroz zatvorenu površ u homogenoj

1
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

i izotropnoj sredini, jednak je količniku algebarske sume električnih naboja, obuhvaćenih tom površi i
dialektrične propustljivosti te sredine. Analitički se Gausov teorem u integralnoj formi izražava
pomoću sljedeće relacije:
Q
 EdS 
i

S

Gausov teorem u integralnom obliku može se koristiti samo za slučajeve sferne simetrije. Da bi se
odredio vektor jačine ESP, koristi se formulacija Gausove teoreme u diferencijalnom obliku.

divE 
0
PROVODNICI U ESP I ELEKTRIČNI POTENCIAL ESP (3)

Da bi u makroskopskom svijetu nastupilo ravnotežno stanje, odnosno prostorno mirovanje slobodnih

električnih naboja, neophodno je da se u provodnim tijelima ispune sljedeći uslovi:
1. U unutrašnjosti provodnika, vektor jačine ESP mora biti određen relacijom E=0. U suprotnom
došlo bi do kretanja slobodnih elektrona.
2. Tagencijalna komponenta vektora jačine ESP E, uz površ provodnika, sa strane sredine koja
okružuje provodnik, jednaka je nuli.
3. Sve tačke provodnog tijela su na istom električnom potencijalu. (ekvipotencijalna površ)
4. Gausov teorem u integracionom obliku.
5. U skladu sa diferencijalnim oblikom Gausovog zakona divE = ρ/ε o, zbog uslova broj 1, unutar
provodnika nema slobodnih naelektrisanja.
Elektrostatska indukcija je izlaganje električki neutralnog provodnog tijela djelovanju sila ESP, pri
čemu se na jednoj strani grupišu negativni, a sa druge strane pozitivni naboji.
Rad sila ESP pri pomjeranju tačkastog naboja iz jedne tačke u drugu ne zavisi odoblika putanje po
kojoj se pomjeranje odvija, već samo od prostornog položaja. Ako su M i N dvije fiksirane tačke u
prostoru, međusobno povezane krivom linojom l1, unutar kojeg se manifestuje djelovanje vektora
jačine ESP E, rad sila ESP, pri pomjeranju bilo kojeg tačkastog električnog naboja Q i, iz dačke M u N,
definiše relacija:
N N
A   Fi  dl1  Qi  E  dl1   J 
M M
Električni potencijal je skalarna veličina koja ima sposobnost da opiše energetska stanja svih tačaka u
ESP. Odabere li se neka referentna tačka P, tada potencijal tačke A u razmatranom ESP, u odnosu na
potencijal tačke P, određuje relacija:
r
P
Qi P dr Q 1 1
V  A   E  dl    i     V 
A
4 0 rA r 2
4 0  rA rP 
Električni napon između tačaka A i B unutar razmatranog ESP, defunuše se kao razlika električnog
potencijala tih tačaka u tom polju.
U AB  V  A  V  B   V 
Ekvipotencijalna površ je geometrijsko mjesto tačaka koje formira površ u prostoru i kod kojeg sve
njegove tačke imaju istu vrijednost eletkričnog potencijala.
Ekvipotencijalna linija je geometrijsko mjesto tačaka, koje formira liniju u prostoru i kod kojeg sve
njegove tačke imaju istu vrijednost električnog potencijala. Ekvipotencijalne linije i linije vekotra
jačine ESP su međusobno ortogonalne.
Poissonova diferencijalna jednačina:
  2V  2V  2V 
divE    2  2 
0 x 2
y z 0

2
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

Laplaceova diferencijalna jednačina:

 2V  2V  2V
  0
x 2 y 2 z 2

ELEKTRIČNI KAPACITET I POVEZIVANJE ELEKTRIČNIH KONDENZATORA (4)

Električni kondenztor je namjenski konstruisan uređaj koji je u stanju, unutar svoje strukture,
akumulirati određenu količinu naboja, odnosno određeni iznos elektrostatske energije.
Električni kapacitet nekog tijela ili sistema provodnih tijela, može se definisati kao sposobnost tog
tijela, odnostno tih tijela, da pri djelovanju električnog napona U, akumulira određenu količinu naboja
Q, odnosno određene količine naboja Qi (i=1,2…k) u slučaju sistema sastavljenog od k provodnih
tijela.
Q
Q  C U  C   F
U

Kapacitet provodnih tijela zavisi od njihovog oblika, dimenzija i međusobnog položaja, kao i od
dialektričkih osobina sredine između provodnih tijela. Kapacitet ne zavisi od količine elektriciteta na
provodnim tijelima i napona između njih.
Kod pločastog kondenzatora električni kapacitet je određen relacijom:
S
C  0  F
d
Jedinica mjere za električni kapacitet je farad [F]. Međutim, to je izuzetno veliki iznos kapaciteta, jer
da bi vazdušni pločasti kondenzator imao kapacitet od 1F, pri rastojanju njegovih elektroda od 1 mm,
površina elektroda bi trebala biti oko 100 km 2. U tehničkoj praksi kondenzatori se izgrađuju u
vrijednosti µF, nF, pF.
Pored pločastih kondenzatora, u elektrotehnici se još susreću, sferni i cilindrični kondenzatori.
Pri paralelnom vezivanju kondenzatora kondenzatora svaki od kondenzatora s obzirom na pripadnu
kapacitivnost C1, odnosno C2 i izloženost djelovanju električnog napona U preuzima na svoje elektrode,
električni naboj Q1, odnosno Q2 respektivno.električni kondenzatori su izloženi djelovanju
jednosmjenog napona, istog iznosa U. Paralelno se mogu spajati samo oni električni kondenzatori, čiji
je nazivni napon, gledano pojedinačno ili za svaki upotrebljeni kondenzator, veći ili jednak od napona
U.
C  C1  C 2 , Q  Q1  Q2 , U 1  U 2
Serijsko ili redovno vezivanje kondenzatora u osnovi je karakteristično po tome, što su svi serijski
povezani kondenzatori opterećeni istom količinom elektirčnog naboja. Serijski spoj električnih
kondenzatora moguće je izložiti većem naponskom nivou od onog koji može podnijeti jedan usamljeni
kondenzator iz takvog spoja.
1 1 1
  , U  U1  U 2 , Q1  Q2
C C1 C 2
ELEKTROSTATIČKA ENERGIJA (5.1)

Sistem od n nepomičnih tijela sa odgovarajućim električnim nabojima lokalizovan unutar određenog

fizičkog prostora raspolaže sa određenom količinom energije. Da bi se nekom tijelu koje raspolaže
električnim nabojem qi i koje se u tom trenutku nalazi na električnom potencijalu Vi, povečao električni
naboj za elementarni iznos dqi, mora se prethodno obaviti elementarni rad dAi određen relacijom:
dAi = vi ∙ dqi

3
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

Sav rad koji obave energetski izvori u okviru razmaranog pomjeranja električnog naboja dq, utroši se
na povećanje energetskih rezervi u analiziranom sistemu, što se moze i analitički iskazati relacijom:
dAi  dWi

Sav rad A se transformiše u prirast elektrostatske energije razmaranog procesa, pa se može pisati da je:
n
Vi  Qi
A  We    J
i 1 2
Kada se ova relacija primjeni na pločasti kondenzator sa vazdušnim dialektrikom, elektrostatička
energija iznosi:
1
W  Q U , W  W2  W1 , A   W
2
PRORAČUN SILA POMOĆU ELEKTROSTATSKE ENERGIJE (5.2)

Određivanje djelovanja sile u elektrostatskom polju, duž nekog generaliziranog pravca l, se može vršiti
po osnovu korištanja veze između djelujuće sile i zavisnosti energije posmatranog sistema. Prema
relaciji za elementarni rad sila ESP, tokom pomjeranja električnih naboja u pravcu koordinate l,
dA = F∙dl, i uspostavljenoj ravnoteži unutar analiziranog sistema električnih naboja, u skladu sa
zakonom o održanju energije može se pisati da je:
n

v
i 1
i  dqi  Fl dl  dWe

mehanički rad koji izvrše prirast elektrostatičke

rad spoljašnjih sila, odnosno elektrostatske sile tokom energije po osnovu
energija uložena izvana = pomjeranja el. naboja u + promjene nivoa
naznačenom pravcu električnog naboja
Postoje dva slučaja:
1. kada su električni potencijali tijela konstantni, dakle vi = Vi, a električni naboji na tijelima qi se
mijenjaju:
n
dWe

i 1
Vi  dqi  Fl dl  dWe  Fl 
dl
2. kada su električni naboji na tijelim konstantni, dakle q i=Qi, a električni potencijali tijela vi se
mijenjaju:
dWe
0  Fl dl  dWe  Fl  
dl

METOD OGLEDALA (5.3)

Izračunavanje elektrostatskih polja naelektrisanih tijela,

kada se oni nalaze u blizini ravnih provodnih površina,
moguće je u određenom broju slučajeva pojednostaviti
koristeći metod ogledala. Prema slici, vektor jačine ESP za
tačku na beskonačnoj provodnoj površini je:

 2  Q  cos Qh
Eh  

4 0 r  h
2 2
 
2 0 r 2  h 2  3/ 2

4
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

Za određivanje jačine vektora ESP u tački M(x,y,z), koja se nalazi u okolini tačkastog električnog
naboja Q, u porostoru iznad beskonačne provodne ravni se koristi sljedeca relacija:
Q  1 1 
EM    
4 0  rM  rQ r  rQ 
 M 
gdje je rM vektor položaja tačke M, rQ i r-Q vektori položaja tačkastih naboja Q i (-Q) u odnosu na
ishodište Dekartovog koordinatnog sistema, koji leži na provodnoj ravni. Ako tačka M padne na
beskonačnu provodnu ravan, zbog | rM - rQ | = | rM - r-Q |, funkcija električnog potencijala poprima
vrijednost nula.

DIELEKTRICI U ESP (6)

Tokom razmatranja i određivanja vektora elektrostatske sile, vektora ESP, skalarne funkcije
električnog potencijala i energije ESP, konstatovano je da intenziteti ovih veličina zavise, između
ostalog, i od dielektričkih osobina sredine, unutar koje se oni proučavaju. Kada se dialektrici izlože
djelovanju stranog ESP, na elementarne električne naboje se djeluje mehaničkom silom.
Dielektrička čvrstoća dielektričnog materijala je kritična-granična vrijednost količnika, između
napona dovedenog na krajeve tog dielektrika i debljine istog dielektrika, pri kojoj još uvijek ne dolazi
do narušavanja, odnosno razaranja dielektrične strukture samog dielektrika.
Dielektrična konstanta ima prirodu specifične kapacitivnosti i u tom smislu dielektrična konstanta
nekog dielektrika, pokazuje koliko puta će se povečati električni kapacitet analiziranog kondenzatora,
kada se vakum između njegovih elektroda, zamjeni upravo tim dielektrikom.
NEPOLARNI DIELEKTRICI (6.1)
Kod ovih dielektrika raspored elementarnih električnih čestica u nepobuđenom stanju je takav da je
njihovo ukupno električno djelovanje jednako nuli.
Električni dipol je sistem od dva elementarna električna naboja (q) i (-q), međusobno postavljena na
maloj udaljenosti d, jedno od drugog. Ukoliko se toj vrijednosti d da vektorska priroda tako da vektor
odstojanja d ima smjer od negativnog naboja ka pozitivnom, tada proizvod q∙d određuje moment
električnog dipola p, zbog čeka važi da je:
p=q∙d
Sferna simetrija prisutne raspodjele gustine električnog naboja, obezbjeđuje da je moment električnog
dipola jednak nuli.
Električna polarizacija je veličina koja se definiše pomoću gustine električnih momenata dipola:
P
 p
dV
Kod nepolarnih dielektrika, intenzitet vektora električne polarizacije ne zavisi od temperature.
Nepolarni molekuli imaju osobinu elastične polarizacije, jer se nakon uklanjanja stranog ESP njihovi
električni dipoli vraćaju u prvobitno stanje.
Uticaj stranog ESP, na moment električnog dipola atoma nepolarnog dielektrika p, može se opisati
relacijom (gdje je a poluprečnik atoma):
p  4 0 a 3  E
Proporcionalnost između vektora jačine ESP E i vektora električne polarizacije nepolarnog dielektrika
P glasi (gdje je αe konstanta proporcionalnosti):
P = αe ∙ E
POLARNI DIELEKTRICI (6.2)

Kod ovih dielektrika raspored elementarnih električnih čestica u nepobuđenom stanju je takav da su
električni centri pozitivnih i negativnih opterećenja u azomu međusobno pomjereni, pa obrazuju tzv.
električne dipole.
5
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

Molekuli polarnih dielektrika imaju moment električnog dipola raličit od nule, zbog intenzivnog
termičkog kretanja i njihovog haotičnog prostornog rasporeda usljed tih termičkih kretanja.
Električni dipoli molekula polarnog dielektrika orjentišu se u smjeru djelovanja ESP samo pri vrlo
snažnim vanjskim ESP.
Sposobnost polarizacije polarnih dielektrika izraženo zavisi od ambijentalne temperature. Pri
povećanju temperature povećavaju se i termička kretanja, što smanjuje mogućnost usmjeravanja
njihovih električnih dipola, odnosno sposobnost njihove usmjerene polarizacije.
Polarizacija je usmjeravanje električnih dipola, pod djelovanjem vektora jačine ESP.
Parametar α se još naziva sposobnost polarizacije dielektrika i daje za osnov da se takav dielektrik
klasificira kao linearni, izotropni dielektrik. Parametar α se može izraziti i pomoću dielektričke
konstante vakuma εo i jedne nove konstante χ (električna susceptibilnost dielektrika) i tako da je:
α = εo ∙ χ
Ako se pločasti kondenzator sa vazdušnim dielektrikom izloži djelovanju stalnog jednosmjernog
napona U12, putem priključenja na idealni izvor, u kratkom roku na elektrodama se akumuliraju
električni naboji q1=Q i q2=–Q. Između elektroda se uspostavlja ESP Eo, čiji je intenzitet određen
relacijom Eo = U12/s. Pod opisanim okolnostima električni kapacitet i električni naboj su određeni
relacijom:
S S
C0   0  Q  C 0  U 12   0   U 12
s s
Ukoliko se prostor između kondenzatora ispuni homogenim, izotropnim i linearnim dielektrikom,
dielektrične konstate ε>εo, nakon kratkog vremena između elektroda će se ponovo uspostaviti napon
U12, dok će se na elektrodama kondenzatora pojaviti novi iznosi električnih naboja q 1’=Q’, (q1’>q1) i
q2= -Q (|q2’| > |q2|). Logično je da će doći i do promjene kapaciteta i to C > Co.
Izlaganje dielektrika ESP Eo, dovodi do polarizacije, pri čemu stvoreni električki dipoli postavljaju se
tako da je njihov negativni električni naboj priljubljen uz pozitivni električni naboj Q, smješten na
donjoj elektrodi kondenzatora, a pozitivni električni naboj dipola uz negativni električni naboj –Q
smješten na gornoj elektrodi kondenzatora.
Električni naboji pozicionirani na površini dielektrika vezani su mnogo čvršće, pa zato ne mogu
napustiti strukturu dielektrika i oni se često nazivaju vezanim električnim nabojima. Površinska
gustina vezanih električnih naboja se ordređuje prema relaciji (no je jedinični vektor normale na
površinu dielektrika):
 v  P  n0
Površinska gustina vezanih električnih naboja uz donju elektrodu kondenzatora je negativna (vektori P
i no su suprotni)  v   P , dok je površinska gustina vezanih naelektrisanja uz gornju elektrodu
pozitivna (vektori P i no su kolinearni)  v  P .

DIELEKTRIČNI POMJERAJ (7)

U homogenom stranom ESP relacija za intenztet vektora električne polarizacije je P=Q V/S. Za
nehomogeno polje intenzitet vektora električne polarizacije se može defnisati kao količnik vezanog
naboja koja se pomjerila tokom procesa uspostavljanja ESP kroz elementarnu površ dS, normalnu na
pravac pomjeranja tog naelektrisanja.
P
dQV
dS
 C / m2  
Vektor dielektričnog pomjeraja D je vektor, čiji je intenzitet jednak količniku količine električnog
naboja, koji se pomjerio tokom procesa uspostavljanja ESP kroz elementarnu površinu dS:
D
dQ
dS

 C / m2 
6
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

U odsustvu dielektrka, kada je između elektroda kondenzatora vakum relacija Do glasi:

dQ0
D0 
dS
Ispunjavanjem vakuma nepolarnim dielektrikom, vektor ukupnog dielektričkog pomjeraja, koji
objedinjava i pomjeranja eelektričnih naboja u vakumu i pomjeranja vezanih električnih naboja unutar
dielektrika, ima intenzitet:
dQ0 dQv dQ
D  D0  P   
dS dS dS
Za homogene, izotropne i linearne dielektrike vrijedi relacija:
D  E
U uslovima priključenja elektroda na kondenzatora na idealni naponski izvor U, na koji je bio
razmatrani kondenzator priključen tokom postojanja vakuma između njegovih elektroda, poslije
ubacivanja dielektrika i njegove električne polarizacije, povećava se iznos električnog naboja na
elektrodama kondenzatora, sa vridnosti Qo, na vrijednost Q, pri čemu je Q>Qo.

MAXWELLOV POSTULAT (7.1)

Maxwell je uspio da poopšti Gausov teorem, uspjevši da prevaziđe Gausove restrikcije, koje su važnost
ovog teorema vezivale samo na homogeni i izotropnu sredinu.Maxwellov postulat glasi: Fluks vektora
dielektričkog pomjeraja kroz bilo koju zatvorenu površ S u pravcu i smjeru spoljašnje normale na tu
površ, jednak je algebarskoj sumi svih električnih naboja obuhvaćenih dijelom prostora koji je
ograničen upravo tom površi S.
 D  dS    Q 
S
u_S

GRANIČNI USLOVI NA DODIRU DVIJE LINEARNE DIELEKTRČNE SREDINE (7.2)

Ukoliko se Maxwellov postulat primjeni na zapreminu, tada se može pisati da je:

 D  dS  
S
S  S

Ukoliko je σS = 0, tada važi odnos:

D1n  D2 n   1 E1n   2 E 2 n
U sljedećoj relaciji sa σvezano je označeno naelektrisanje koje se pojavljuje na razdvojenoj graničnoj
površi, nakon polarizacije i jednog i drugog dielektrika:
 P  dS   vezano  S   P1n  P2 n    vezano
S

Odnosno vektor jačine ESP, sadržan u pojavi vezanih električnih naboja na granici dodira dva
polarizovana dielektrika je:
 0  E 2 n  E1n    vezano
Pod pretpostavkom da su bočne stranice pravougaone konture Δh →0 onda imamo:
D D
E 2 n  E1n  1t  2t
1 2
Vrijedi i sljedeće:
 tg 1
E1 sin  1  E 2 sin  2   1 E1 cos  1   2 E 2 cos  2  1 
 2 tg 2
Energija u ESP za bilo koji dielektrik se izračunava preko relacije:
1
2 V
We  D  E  dV

7
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

ELEKTRIČNI KRUGOVI STALNIH JEDNOSMJERNIH STRUJA (8)

Električni krug je skupina tijela koja predstavlja zatvoren put za električnu struju.
Za kvantitativno opisivanje električne struje, uobićajno se koristi termin jačina električne struje.
Jačina električne struje koja protiče kroz neku konačnu površinu s, može se definisati relacijom
i  Jds
s

Kada je vektor gustine struje J normalan na površ s, tada vrijedi jednostavnija relacija i=J∙s. Ova
relacija se efikasno koristi u slučajevima linijskih provodnika, čija je dužina mnogo veća od njihovog
poprečnog presjeka.

8
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

Električna struja, koja se po svom intenzitetu I smjeru ne mmijenja tokom vremena, naziva se stalnom
jednosmjernom strujom. Jedinica mjere za intenzitet električne struje je amper 1[A]:

1 C 
1 A 
1 s 
Neka je sa N* označena zapreminska gustina pokretljivih električnih naboja, a sa e njihov pojedinačni
električni naboj, a sa vs makroskopska srednja brzina njihovog pomjeranja, tada vrijedi relacija za
gustinu električne struje J:
J   N * v s   e
U odsustvu stranog električnog polja, pomjeranje električnih naboja je haotično i dominantno određeno
temperaturom materijala. Kada se struktura provodnika izloži djelovanju stranog električnog polja,
haotičnom termičkom kretanju električnih naboja, dolazi do uređenog pomjeranja električnih naboja,
uzrokovano djelovanjem tog polja. Makroskopski gledano registuju se pomjeranja električnih naboja u
pravcu djelovanja stranog električnog polja, konstantnom srednjom brzinom: v s    E , gdje je η
koeficijent proporcionalnosti koji se naziva pokretljivost elektrona i on zavisi od vrste provodnika i
temperature.
Također vrijedi i relacija J   N * v s  e    p  E , gdje je
 p skalar, kojim se izražavaju pojedinačne električne
osobine tih materijala i on nosi naziv specifična
električna provodnost materijala. Jedinica za  p je
(Ωm)-1. Analogno tome jedinica za specifičnu
električnu otpornost je (Ωm).
Ohmov zakon:
Razlika potencijala na krajevima provodnika pri
konstantnom otporu proporcionalna je struji koja
protiče kroz provodnik.
U  V1  V2  R  I
Kod tankih linijskih provodnika, homogene strukture,
sa specifičnom otpornošću ρR, čija je dužina l, a
poprečnipresjek s, električna otpornost provodnika se
određuje pomoću izraza:
l
R  R
s
Glavne karakteristike elemenata električnih krugova opisuju se nizom električnih veličina, kao što su:
električna snaga, koju oni mogu odavati ili preuzimati na sebe, električni napon, koji mogu elementi
održavati između svojih krajeva.
JOULE-OV ZAKON (9.1)
Poznato je da se električni provodnici zagrijavaju tokom prolaska električne struje kroz njih. Tu pojavu
je prvi analitički uspješno opisao Joule. Svaki od električnih otpornika, pri svom priključku na
naponski izvor, pretvara toplotu u električnu snagu. Po Joule-ovom zakonu važi relacija:
P  R  I 2  U  I   E  J  dV 1W 
V

Ako se uvede pojam zapreminske gustine snage, odnosno specifične snage p, dobiva se Joule-ov zakon
u diferencijalnom obliku, koji glasi:
dP W 
p  E  J  R  J2   P  E 2   3 
dV m 
KIRHOFOVI ZAKONI (9.2)

9
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006

Prvi Kirhofov zakon:

Algebarska suma svih električnih struja, koje dolaze ili odlaze u čvorište električnog kruga jednaka
nuli, odnosno:
n

I k 1
k 0

Čvorište električnog kruga je mjesto u njegovoj električnoj šemi, na kojem se sastaje tri ili više grana
razmatranog električnog kruga.
Elektromotorna sila
Termin električni krug podrazumijeva elektrrčni krug koji se sastoji od jednog izvora električne
energije i jednog potrošača električne energije. Izvor električne energije može biti naponski ili strujni; u
tehničkoj praksi se koristi termin generator električne energije. U električnim krugovima stalnih
jednosmjernih struja i napona, potrošač je po pravilu predstavljen aktivnim otporom R.
Εi   E  dl   E  dl  r  I  R  I
BnA AmB

U prethodnoj relaciji Ei je unutrašnja elektromotorna sila izvora. Prvi integral je pad električnog
napona, odnosno gubitak električnog napona koji se dešava unutar generatora električne energije, zbog
protivljenja generatora da se uspostavi električna struja I. Drugi integral pretstavlja pad napona, ili
gupitak električnog napona, pri savladavanju protivljenja priključenog potrošaća aktivne otpornosti R,
prilikom uspostavljanja stalne struje I.
Drugi Kirhofov zakon:
U proizvoljnoj zatvorenoj konturi složenog linearnog električnog kruga, algebarska suma padova
napona, uzrokovanih prolaskom struja Ijk, kroz aktivne električne otpore Rjk, uravnotežena je
algebarskom sumom EMS Ejk, koje djeluju unutar te razmatrane konture. Ova tvrdnja se formalno
analitički izražava relacijom:
I jk  R jk   E jk
Termin, algebarska suma padova napona, odnosno algebarska suma EMS, u drugom Kirhofovom
zakonu ima za cilj da upozori svoje korisnike da predznak ispred pojedinih sabiraka u prethodnoj
relaciji može biti kako pozitivan tako i negativan.
*[PREPORUČUJEM POGLEDATI PRIMJER 6.1, STRANA 8, PREDAVANJE 9]

METOD KONTURNIH STRUJA (10)

Porastom broja grama električnog kruga, raste i broj jednačina, koje su neophodna osnova za
izračunavanje nepoznatih vrijednosti električnih struja u granama analiziranog električnog kruga.
Maxwell je nastojao da pronađe efikasniji put za rješavanje takvih slučajeva. To je uradio preradom
2KZ-a, pri čemu se taj zakon primjenjuje samo na konture kojima se može pripisati atribut nezavisna.
Da bi neka kontura bila nezavisna, ona mora biti struktuirana tako da posjeduje bar jednu granu koja
pripada samo toj konturi. Algebarske jednačine, koje se postavljaju za svaku od utvrđenih kontura,
zasnivaju se na 2KZ-u:
I jk  Rmk   E mk
Algebarski zbir EMS unutar konture m, može se formalno pretstaviti sa ΣE mk, pri čemu se EMS koje
djeluju u smjeru konture m uzimaju u zbiru ΣEmk sa predznakom plus, dok se ostalim EMS-ma unutar
te konture, u predmetnom zbiru, pridružuje predznak minus.
*[PREPORUČUJEM POGLEDATI PRIMJER 6.2, STRANA 3, PREDAVANJE 10]
Zakon o očuvanju električne snage (energije)
U svakom linearnom električnom krugu stalnih jednosmjernih struja i napona, prema Zakonu o
održanju energije, ukupna električna snaga, koju odaju naponski i strujni izvori električne energije
pristuni unutar tog električnog kruga, jednaka je električnoj snazi koju apsorbuju-preuzimaju, potrošaći
električne energije istog tog električnog kruga, odnosno relacija:

10
Copyright Amar Trnka | skinuto sa www.etf.ba | 2005/2006
n n n

R I i i
2
  Ei  I i    I Si  jk  U kj
i 1 i 1 i 1
*[PREPORUČUJEM POGLEDATI PRIMJER 6.3, STRANA 5, PREDAVANJE 10]

*[podnaslov ‘Granični uslovi dodira dvije homogene provodne sredine’ sam preskočio – razlog:
smatram da nije potrebno za ovaj ispit]

11