กายวิภาคศาสตร 1/9

ANATOMY OF HEAD RELATED TO LOCAL

ANESTHESIA OF THE TEETH

Introduction
วิธีที่จะควบคุมความเจ็บปวดในทางทันตกรรมที่ใชกันกวางขวางวิธีหนึ่งก็คือการทํา nerve block ซึ่งก็
คือการนําเอา chemical agent ที่เหมาะสม (ยาชา) ไป deposit ไวใกล ๆ กับ nerve ที่ตองการ block.
Nerve ที่ถูก block นั้นไมสามารถนํากระแสประสาท (impulse) ใด ๆ เขาสูสวนกลาง ฉะนั้นบริเวณที่ชาจะ
ครอบคลุมเทากับบริเวณที่เสนประสาทไปเลี้ยง. ทําใหทันตแพทยสามารถทํางานในบริเวณที่ตองการทําไดโดย
ผูถูกกระทํา ไมมีความเจ็บปวด. อีกวิธีหนึ่งเรียก infiltration (supraperiosteal injection) เปนการฉีดยาชาไป
ยังบริเวณที่ใกลกับบริเวณที่ตองการระงับความรูสึก โดยฉีดเหนือ periosteum ยาชาจะซึมผานเยื่อหุมกระดูก
เขาสูภายในของกระดูกไปจนถึงเสนประสาทที่มาเลี้ยงฟน ซึ่งจะเขาสูฟนบริเวณรูเปดที่ปลายรากฟนจึงสามารถ
ระงับความเจ็บปวดจากประสาทฟนได.
ดังนั้นการมีความรูความเขาใจใน anatomical structures ที่เกี่ยวของกับการทํา nerve block injection
จึงเปนเรื่องที่เห็นไดชัดวาเปนสิ่งสําคัญมากสําหรับทันตแพทย. และในการฉีดยาชา, การทราบแตเพียง
ตําแหนงที่จะแทงเข็มเทานั้นไมเปนการเพียงพอ. เพราะเหตุวาดวยขอมูลเพียงเทานี้การทํางานจะไมประสบ
ความสําเร็จเพราะอาจเกิดอาการแทรกซอนไมเปนผลดีตามมาได ผูที่ไดรับการฝกฝนอยางถูกตอง และมี
ประสบการณความสัมพันธของ structures ตาง ๆ ที่เข็มฉีดยาจะตองแทงผานเขาไปเพื่อไปสูจุดที่ถูกตองเพื่อให
ไดการทํา nerve block ที่ดี.
นอกเหนือจากความรูเกี่ยวกับ anatomical structures และ relationship ของ structures แลว ตอง
ทราบหนทางที่สั้นที่สุดที่จะไปสู nerve นั้น ๆ และหนทางที่ปลอดภัยที่สุด เปนการหลีกเลี่ยงที่จะไมทําอันตราย
ตอ artery, vein, muscle, gland และ structures อื่น ๆ หรือแมแต nerve เอง.
ดังนั้นในการที่จะฉีดยาชาตองมีความรูหลายอยางประกอบกัน กับตองฝกหัดซ้ําแลวซ้ําอีกเปนจํานวน
หลาย ๆ ครั้ง จนมีความชํานาญเพียงพอจึงจะทําใหการทํางานไดผลดีและไมมีอันตรายเกิดขึ้น.

Anatomical Information
ความรูที่ไดจากเรื่องตาง ๆ ที่ศึกษาผานมาแลวพอจะรวบรวมเปนหัวขอที่จะตองทบทวนเพื่อให
สัมพันธกับบทนี้ได ดังนี้
1. Osteology of the skull
บริเวณของ bone ของ skull ที่เกี่ยวของกับการฉีดยาชาเฉพาะที่ (local anesthesia) สําหรับฟนและ
supporting tissue ของฟนคือ maxilla และ mandible.
1.1 Maxilla
1.1.1 infratemporal (posterior) surface
Posterior หรือ infratemporal surface ของ body ของ maxilla มีลักษณะเรียบ
และเปน convex surface ยื่นไปทางหลังและทางดานขาง. ที่บริเวณใกลตอนกลางของ surface นี้ปรากฏมี
alveolar foramen หนึ่ง foramen หรือมากกวาหนึ่ง สําหรับเปนทางผานเขาของ posterior superior alveolar
nerve ซึ่งเปนแขนงของ maxillary nerve.

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 2/9

1.1.2 anterior surface

Anterior surface ของ maxilla หันไปทางดานหนาและดานขาง. ที่ lower
part ของมันมีรอยนูนเล็กนอยตรงบริเวณที่คลุมบนรากฟนบน. บริเวณเหนือฟน incisor จะมีแองตื้น ๆ เรียก
incisive fossa ซึ่งใหเปนที่เกาะ (origin) แก กลามเนื้อ depressor septi. ที่ alveolar border ต่ํากวา incisive
fossa ใหเปนที่เกาะของ orbicularis oris. ที่เหนือและ lateral ตอ fossa นี้เปนที่เกาะของ nasalis. ที่ lateral
ตอ incisive fossa มีแองลึกกวาและใหญกวาเรียก canine fossa. มันถูกแยกจาก incisive fossa ดวย canine
eminence. ซึ่งเปนสวนตรงกับ socket ของฟน canine. ใน canine fossa มี levator anguli oris เกาะอยู.
ที่บริเวณเหนือ canine fossa มี infraorbital foramen ซึ่งเปน anterior end ของ infraorbital canal ซึ่งเปน
canal ที่ใหเปน ทางผานของ infraorbital vessels และ nerve.
Infraorbital foramen อยูต่ํากวา infraorbital margin ประมาณ 1 ซม. และหางจาก median plane
ประมาณ 1 1/4 นิ้ว.
1.1.3 palate
Bony palate ทางดานหนา form โดย palatine process ของ maxilla. ทาง
ดานหลังโดย horizontal plates ของ palatine bone.
ทางดานหนาของ bony palate บริเวณหลังฟน incisor. ที่ median plane มีแองกระดูกเรียก incisive
fossa ซึ่งถูกคลุมดวย incisive papilla ของ hard palate. Incisive fossa นี้มี incisive canals และ incisive
foramina จํานวนหนึ่งมาเปด ซึ่งใหเปนทางผานออกของ nasopalatine nerve.
ทางดานหลังของ bony palate มี greater palatine foramen มาเปดชิดกับ lateral border ของ
horizontal plate ของ palatine bone หลัง palatomaxillary suture ใหเปนทางผานของ greater palatine nerve
และ vessels.
rd
ตําแหนงของ greater palatine foramen อยูครึ่งทางระหวาง 3 molar กับ midline อาจหาตําแหนงได
nd rd
จากการที่เปนแองเล็ก ๆ บน mucosa ที่ปกคลุมหรือคลําได (บางตําราวาอยูระหวาง 2 กับ 3 maxillary
molars ประมาณ 1 ซม. จาก palatal gingival margin ไปสู midline).
หลัง greater palatine foramen มี lesser palatine foramen ซึ่งปกติแตละขางของ palate จะมี 2
foramen มาเปดบนสวน pyramidal process ของ palatine bone ใหเปนทางผานของ lesser palatine nerve
และ vessels.
1.2 mandible
1.2.1 mandibular foramen (inferior alveolar foramen)
Mandibular foramen เปดประมาณตอนกลางของ medial surface ของ
ramus ของ mandible เหนือระดับของ crown ของฟน molar ใหเปนทางผานของ inferior alveolar nerve และ
vessels เขาไปสู mandibular canal ใน mandible. Mandibular foramen ถูก จํากั ดทาง medial ดวยสวนที่
ยื่นของกระดูกเรียกวา lingula ซึ่งเปนที่เกาะของ ligament (sphenomandibular ligament)
1.2.2 mental foramen

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 3/9
Mental foramen ที่ใหเปนทางผานออกของ mental nerve และ vessels มี
ตําแหนงอยูที่ outer surface ของ body ของ mandible ครึ่งทางระหวาง upper กับ lower border ของ bone
ระหวางฟน premolar ทั้งสองซี่ (หรือตรงกับฟน second premolar) หางจาก symphysis ประมาณ 3 ซม.
1.2.3 line and ridge
Oblique line เปนสันกระดูก (ridge) จาง ๆ ตั้งตนต่ํากวา mental foramen
ทอดขึ้นบนไปทางหลังติดตอไปกับ anterior border ของ ramus เรียกวา external oblique ridge จุดที่ลึกที่สุด
ของ anterior border ของ ramus เรียกวา coronoid notch ซึ่งเปนจุดกําหนดระดับความสูงสําหรับการแทงเข็ม
ในการฉี ด inferior alveolar nerve block. Anterior border ของ ramus มีลักษณะบางทางตอนบน ซึ่งติดตอ
กับ anterior border ของ coronoid process และหนากวาทางตอนลาง.
ยังมีอีกตําแหนงของ mandible ที่เกี่ยวของกับการฉีดยาชาสําหรับฟนลางคือที่ medial surface ของ
coronoid process เรียกวา internal oblique ridge ตรงสวนที่เปน ridge ทอดลงมาจาก tip ของ process ลงไป
ติดตอกับ posterior part ของ mylohyoid line. Ridge นี้เปนตําแหนงที่เกาะของ tendon ของ temporalis
muscle.
2. Location of arteries, veins and others
Artery และ vein รวมทั้ง structures อื่น ๆ ที่ควรระวังในบริเวณตาง ๆ ที่จะฉีดยาชา มีดังนี้
2.1 infraorbital region
2.1.1 facial vein
Facial vein ที่ทอดอยูบน face ทอดอยูหลัง facial artery และทอดตรงกวา
artery. Facial vein ตั้งตนที่ medial angle ของ eye โดยเปน angular vein ซึ่งเกิดขึ้นจากการรวมกันของ
supraorbital กับ supratrochlear veins มัน communicate กับ superior ophthalmic vein และจากนั้นติดตอกับ
cavernous sinus. Facial vein ทอดลงลางหลัง facial artery ทอดไป deep ตอ zygomaticus major และ
minor muscles โดยปกติเปน vein ที่ไปเทเขาสู internal jugular vein. ที่บริเวณ cheek, facial vein ติดตอกับ
pterygoid venous plexus ทาง deep facial vein, สวน tributaries อื่น ๆ ก็ correspond กับแขนงของ facial
artery.
Facial vein เปน vein ที่ไมมี valve และจากการที่มันติดตอกับ cavernous sinus และ pterygoid
venous plexus (pterygoid venous plexus มีตําแหนงอยูระหวาง temporalis กับ lateral pterygoid muscle
และบางสวนอยูระหวาง pterygoid muscles ทั้งสอง) เปนโอกาสที่จะมีการกระจาย infection ของ facial vein ได
กวางขวาง. ดังนั้นอาณาบริเวณของ facial vein รอบ ๆ nose และ upper lip มักเรียก "danger area" ของ
face.
2.2 infratemporal fossa
2.2.1 maxillary artery
Maxillary artery เปน artery สําคัญใน infratemporal fossa ใหแขนง supply
muscles of mastication, ฟนทั้งหมด, soft และ hard palates, รวมทั้ง dura mater.
First part ของ artery ผานไปทางหนาระหวาง ramus ของ mandible กับ sphenomandibular
ligament. Second part ทอดขาม lateral pterygoid muscle อาจจะ superficial หรือ deep ตอ muscle,
สวน third part อยูภายใน pterygopalatine fossa.

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 4/9
2.3 mandibular foramen region
Soft structures ที่อยู anterior และ medial ตอ mandibular foramen ที่ควรคํานึงถึงมี
sphenomandibular ligament ซึ่งเกาะอยูระหวาง tip ของ lingula กับ spine ของ sphenoid (ถาแทงเข็มฉีด
ยาตําแหนงไมถูกตองตามเทคนิคโดยเข็มเฉียงลงลางเข็มจะแทงเขาไปใน ligament นี้), inferior alveolar
nerve ทอดอยู lateral ตอ ligament ที่ anterior point ของมัน. Lateral pterygoid plate, inferior alveolar
nerve ติดอยูที่ lateral aspect ของ ligament นี้. Lingual nerve ทอดอยู anterior และ medial ตอ inferior
alveolar nerve.
Inferior alveolar artery แขนงของ first part ของ maxillary artery พรอมทั้ง vein ที่ทอดรวมกับ artery
จะทอดอยู posterior ตอ inferior alveolar nerve.
Structures อีกอยางหนึ่งคือ pterygomandibular raphe เปน ligamentous band ซึ่งขึงอยูระหวาง
pterygoid hamulus อยูทางดานบน กับ posterior end ของ mylohyoid line ของ mandible ทางดานลาง.
เปน junction สําหรับกลามเนื้อ buccinator (อยูทางดาน lateral ตอ ligament) กับ superior constrictor ของ
pharynx. (อยูทางดาน medial ตอ ligament)
2.4 mental foramen area
Opening ของ mental foramen วางเฉียงและหันขึ้นบนและหันไปทางหลังเล็กนอยให
เปนทางผานออกของ mental nerve และ mental vessels.
2.5 posterior border of ramus area
Parotid salivary gland อาจไดรับอันตรายจากการแทงเข็มในการฉีด inferior alveolar
nerve block ไกลไปทาง posterior มากเกินไป. เข็มเขาไปใน substance ของ parotid gland เปนอันตรายตอ
facial nerve
3. Location and attachment of muscles
ตําแหนงของกลามเนื้อก็มีความสําคัญตอการฉีดยาชาดวย. เพราะมีกลามเนื้อบางมัดที่สัมพันธ
ใกลชิดกับตําแหนงแทงเข็มดวย. เชนการทํา inferior alveolar nerve block, ถาแทงเข็มเบนไปทาง medial
มากเกินไปเข็มจะแทงเขาไปใน medial pterygoid muscle, หรือถาแทงเข็มเอียงออกไปทาง lateral มากเกินไป,
เข็มจะแทงเขาไปใน tendon ของกลามเนื้อ temporalis เปนตน.
ดังนั้นจึงตองทบทวนตําแหนงของกลามเนื้อตอไปนี้ที่ไดศึกษามาแลวคือ
3.1 muscles of mastication
3.2 muscles of facial expression
ในการฉีดยาชานอกจากตองทราบลักษณะทางกายวิภาคศาสตรของกระดูกและเสน
ประสาทที่เกี่ยวของแลวจําเปนตองทราบถึงขอบเขตของ potential space ที่จะตองมีการฉีดยาชาเขาไป ไดแก
1. Retrozygomatic (zygomaticotemporal space) ที่อยูคือ: posterior ตอ maxilla และ deep ตอ
zygomatic bone, medial ตอ insertion ของ temporalis muscle contents ใน space นี้ คือ posterior superior
alveolar nerve และ vessels และ buccal fat pad
2. Pterygomandibular space
ขอบเขต - lateral - mandibular ramus
- medial - medial pterygoid muscle

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 5/9
- superior - lateral pterygoid muscle
- posterior - parotid gland and its fascia
- anterior - buccinator, superior constrictor of pharynx
pterygomandibular raphe, buccopharyngeal fascia
contents : lingual nerve & vessel
inferior alveolar nerve & vessels
maxillary vessels
pterygoid venous plexus

Summary of Important Nerve Supply to the Teeth and Jaws

1. Pulps of maxillary teeth
1.1 molar teeth
Posterior superior alveolar nerve แขนงของ maxillary nerve ตั้งตนจาก maxillary
nerve ใน pterygopalatine fossa ทอดลงลางไปทางหนา บน infratemporal surface ของ maxilla แลวทอดเขา
alveolar foramina ของ bone แยกแขนง form เปน molar part ของ superior dental plexus ใหแขนงเล็ก ๆ
st
ไปสูฟน molar ซึ่งฟน upper1 molar อาจมีอาการชาไมสนิทเนื่องจาก mesiobuccal root ของฟนซี่นี้ประมาณ
รอยละ 28 ถูกเลี้ยงดวย nerve ที่มาจากที่อื่น
1.2 premolar teeth
Middle superior alveolar nerve แขนงของ infraorbital nerve ตั้งตนจาก infraorbital
nerve ขณะที่มันทอดผาน infraorbital groove ทอดลงลางไปทางหนาใน lateral wall ของ maxillary sinus แลว
แยกแขนงรวม form superior dental plexus ใหแขนงเล็ก ๆ ไปสูฟน premolar.
1.3 canine and incisor teeth
Anterior superior alveolar nerve แขนงของ infraorbital nerve แยกจาก infraorbiral
nerve ทางดานขางใกลตอนกลางของ infraorbital canal, มันทอดลงลางไปทาง medial ต่ํากวา infraorbital
nerve, ทอดใน canal ของ bone ใน anterior wall ของ maxillary sinus, แยกแขนง supply ฟน canine และฟน
incisor และมีสวนรวมในการ form superior dental plexus.
Superior dental plexus
Form จากแขนงเล็กๆ ของ posterior superior alveolar, middle superior alveolar, anterior superior
alveolar nerve
ให nerve 3 type
1. dental branch เขาตัวฟนทาง apical foramen
supply : pulpal tissue
2. interdental branch (perforating branch) ทอดไปตามความสูงของ interadicular septum
supply : periodontal ligament ของฟนใกลเคียงและalveolar bone แตกออกบริเวณ crest of
interalveolar septum

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 6/9
supply : interdental papillar และ buccal gingival
3. interadicular branch ทอดไปตามความสูง interradicular or interalveolar septum สิ้นสุดที่ PDL
ของ root furcation supply : Periodontal ligament ของรากฟนขางเคียง
Malamed (1997) ไดรวมเทคนิคของ infraorbital nerve block กับเทคนิคของ anterior superior alveolar nerve
block เขาดวยกันโดยเสนประสาทที่ชา ไดแก anterior, middle superior alveolar nerve, infraorbital nerve,
inferior palpebral, lateral nasal และ superior labial.
บริเวณที่ชา ไดแก
- ประสาทฟนของฟน incisor ถึง canine ดานที่ฉีดยาชา
- ประมาณรอยละ 72 ของผูปวยจะมีอาการชาของเสนประสาทของฟน premolar ทั้ง 2 ซี่ และ
mesiobuccal root ของฟนกรามแทบนซี่ แรกรวมดวย
- เปลือกตาลาง ผิวหนังดานขางของจมูกและริมฝปากบนดานที่ฉีดยาชา
Safety feature
การใหสวนปลายของเข็มสัมผัสกับ roof ของ infraorbital foramen เพื่อเปนการปองกันไมใหแทงเข็มจนลึก
เกินไปหรือทําอันตรายตอสวนของลูกตา
2. Buccal Supporting tissues (maxilla)
2.1 molar and premolar tooth area
ไดจากแขนงหนึ่งของ posterior superior alveolar nerve ที่ทอดลงลางไปจนถึง gum
(จาก Dental data ของตําราเลมหนึ่งครอบคลุม area ตั้งแตฟน third molar ไปจนถึง first premolar).
2.2 canine and incisor tooth area
ไดจากแขนงของ labial branches ของ infraorbital nerve ที่ไปสู gum (จาก Dental
data เลมหนึ่งครอบคลุม area ตั้งแตฟน canine จนถึง central incisor).
3. Palatal supporting tissues (maxilla)
3.1 soft palate
Lesser palatine nerve แขนงของ pterygopalatine ganglion ทอดลงลางผานออกทาง
lesser palatine foramina ใหแขนงไปสู soft palate.
3.2 hard palate (posterior part)
Greater palatine nerve แขนงของ pterygopalatine ganglion โผลออกมาสู oral cavity โดย
ผานทาง greater palatine foramen ทอดไปทางหนาใน groove บน inferior surface ของ bony palate ไกลไป
ทางหนาจนถึง sockets ของฟน canine, แยกแขนง supply mucoperiosteum ของ hard palate และ gums ที่
คลุมดาน palatal ของฟน molar ไปถึง canine และ mucous membrane ของ soft palate ดวย.
3.3 hard palate (anterior part)
Nasopalatine nerve แขนงของ pterygopalatine ganglion ผานออกทาง spheno-palatine
foramen ทอดลงไปตาม nasal septum และไปถึง hard palate โดยผานทาง (median) incisive foramen,
supply ตอนหนาของ hard palate และ gum ที่คลุมดาน palatal ของฟน canine ถึง central incisor.

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 7/9
ขอสังเกต : แขนงของ nerve เหลานี้มีกระจายมาสู palate จะ supply เฉพาะ palatal mucosa เทานั้น มิไดสง
แขนงเขาสู pulps ของฟนเลย.
4. Mandibular teeth
4.1 pulps of all mandibular tooth
Dental branches ตั้งตนจาก inferior alveolar nerve ใน mandibular canal และ form
เปน plexus, จาก plexus มีแขนงเล็ก ๆ ไปสูฟน , โดยฟน molars กับ premolars ไดรับ supply จาก alveolar
plexus, ฟน incisors จาก incisor plexus และฟน canine ไดจาก plexus ทั้งสอง. Variation ผูปวยอาจไม
ชาโดยสมบูรณ เนื่องจาก accessory innervation ของฟนลาง มักเปนสวนทางดานใกลกลางของฟนกรามลาง
หรือฟนกรามนอยลาง ซึ่งอาจเกิดจากสวนของฟนดังกลาวมี accessory branch จาก transverse cervical
nerve หรือ mylohyoid nerve มาเลี้ยง (สวนใหญ)
บางกรณีที่ผูปวยไมชาอาจเกิดจากมี bifid inferior alveolar nerve ซึ่งตรวจพบในภาพถายรังสี (โดยที่
จะมี inferior alveolar canal อีกอันหนึ่งอยูต่ํากวา) ทําใหผูปวยยังชาไมสมบูรณได
4.2 buccal supporting tissues
4.2.1 molar and premolar tooth area
Sensory branch ของ anterior trunk ของ mandibular nerve ที่มีชื่อ buccal
nerve โผลออกมาระหวาง 2 heads ของ lateral pterygoid muscle ทอดลงลางผาน lower part ของ
temporalis muscle โผลออกที่ anterior border ของ masseter muscle, มีแขนงแยกออกไปสู posterior part
ของ buccal surface ของ gum (จาก Dental data ของตําราเลมหนึ่งครอบคลุม area ตั้งแตฟน third molar ไป
จนถึง 2nd. premolar).
4.2.2 premolar and incisor tooth area
Mental branch ของ inferior alveolar nerve โผลออกจาก mental foramen
ไปสู chin และ lower lip มีแขนงไปสู gums (จาก Dental data ของตําราเลมหนึ่งครอบคลุม area ตั้งแตฟน
first premolar ไปจนถึง central incisor).
4.3 lingual supporting tissues
Lingual aspect ของ lower gingivae ไดรับ supply จาก lingual nerve แขนงของ
posterior trunk ของ mandibular nerve.

ภาวะแทรกซอนสําคัญที่เกิดจากการแทงเข็มไมถูกตําแหนงของ
1. Posterior superior alveolar nerve block
Haematoma เปนภาวะแทรกซอนที่พบไดบอยในกรณีที่แทงเข็มลึกเกินไปจนเขาไปเขาไปสู pterygoid
venous plexus ซึ่งถาเข็มไมสะอาด หรือแทงผาน structure ที่มีการติดเชื้อมากอน เชื้อโรคก็สามารถผานเขาไป
ยัง cavernous sinus ทําใหติดเชื้อใน cranial cavity ได
ในรายที่มีการแทงเข็มเขาใน maxillary artery และมีเลือดไหลออกจาก artery ดวย จะสังเกตเห็นอาการ
บวมบริเวณแกม และมีกอนเลือดเกิดขึ้นบริเวณแกมใกลกับขากรรรไกรลาง

2. Inferior alveolar nerve block

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 8/9
Facial palsy (facial nerve paralysis) เปนภาวะแทรกซอนที่เกิดจากการแทงเข็มลึกไปทางดาน
posterior มากเกินไปจนยาชาเขาไป deposit บริเวณ parotid gland ซึ่ง facial nerve จะแยกให motor
branches บนใบหนา 5 แขนง ทําใหเกิด paralysis ของ structure ตาง ๆ ที่ supply โดย branch เหลานั้น
ผูปวยจะไมสามารถหลับตาไดและมีริมฝปากตก (ทางดานที่ฉีดยาชา) ภาวะนี้จะหายไปเองเมื่อหมดฤทธิ์ยาชา.
ภาวะอาปากไดจํากัด (trismus) เปนการเกิด motor disturbance ของ trigeminal nerve โดยเฉพาะ
อยางยิ่งการมีการเกร็งตัว (spasm) ของกลามเนื้อเกี่ยวของกับการบดเคี้ยวทําใหอาปากลําบาก และอีกสาเหตุที่
พบบอยคือเกิดการบาดเจ็บตอกลามเนื้อ เชน medial pterygoid muscle หรือหลอดโลหิตใน infratemporal
space จากการฉีดยาชา หลังจากฉีดยาชาถาหลอดเลือดฉีกขาดเลือดที่ไหลออกมาอาจแข็งเปนกอนเลือด ถา
มีขนาดใหญ อาจจะไปขัดขวางการทํา งานของกลามเนื้อทําใหเกิด trismus.

3. Infraorbital nerve block

Infection ของ cavernous sinus เปนภาวะแทรกซอนที่อาจเกิดจากการแทงเข็มผานบริเวณที่มีการติด
เชื้อมากอน และปลายเข็มเขาสู lumen ของ infraorbital vein ซึ่ง vein ดังกลาวจะติดตอกับ facial vein ทําให
เกิด facial vein thrombosis หรือ thrombophlebitis เนื่องจาก facial vein ติด ตอกับ ophthalmic vein ซึ่ง
สามารถติดตอกับ cavernous sinus ดังนั้นอาจทําใหเกิด infection ของ cavernous sinus ไดเชนเดียวกัน

Summary of Some Important Structures that May be Injured by an Injection

ในการฉีดยาแตละครั้งสิ่งที่ตองระลึกถึงเสมอนอกเหนือไปจาก nerve ที่ตองการ block แลว. ยังมี
structures บางอยางที่อยูในหรือใกลกับ foramen หรือ area นั้น ๆ ที่อาจเกี่ยวของ, หรือไดรับอันตรายจากการ
แทงเข็มฉีดยา ใหทบทวน structures ตาง ๆ ใน areas ตอไปนี้.
1. Infraorbital foramen area
1.1 facial artery and vein
1.2 muscles of facial expression
2. Anterior superior alveolar nerve area
2.1 facial artery and vein
3. Middle superior alveolar nerve area
3.1 facial vein
4. Posterior superior alveolar nerve area
4.1 maxillary artery
4.2 retromandibular vein
4.3 pterygoid venous plexus
4.4 transverse facial vein
5. Inferior alveolar nerve area
5.1 inferior alveolar artery and vein
5.2 sphenomandibular ligament
5.3 muscles of mastication

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 9/9
6. Mental foramen area
6.1 facial artery and vein
6.2 mental artery and vein
6.3 muscles of facial expression
เพื่อใหความรูที่ไดศึกษามาแลวสัมพันธกับบทนี้ดีขึ้นตองทบทวน
- Course, distribution, และ relationship ของ maxillary และ mandibular divisions ของ
trigeminal nerve.
- ทบทวนหนาที่ของแตละแขนงของ nerve ดังกลาว.
- ทบทวน location ของ muscles ที่เกี่ยวของ.
- ทบทวน structures โดยละเอียดของ skull โดยเฉพาะอยางยิ่งบริเวณที่เกี่ยวของกับการฉีดยาชา
ทางทันตกรรม. ทั้งนี้เพื่อจะไดนําความรูไปใชโดยสัมพันธกับวิชาอื่นที่เกี่ยวของตอไป

……………………………………………

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 10/9

Objectives and Outline of Contents

นักศึกษาปที่ 2

รหัสวิชา DTAN 221 (มหกายวิภาคศาสตร 2)

ภาควิชา กายวิภาคศาสตร
ชื่อเรื่อง Anatomy of head related to local anesthesia of the teeth
ผูสอน อาจารย พรรณี ออเจริญ
เวลาสอน บรรยาย 2 ชั่วโมง ภาคปฏิบัติ 1 คาบ
วัตถุประสงค นักศึกษาสามารถอธิบายสิ่งตอไปนี้ได:-
ก. ขั้นแนะนํา ในเรื่องวิธีการควบคุมความเจ็บปวดทางทันตกรรมและวิธีการที่จะใหไดมาซึ่งความสําเร็จ
ในการกระทํานั้น ๆ
ข. ขอมูลทางกายวิภาคศาสตรที่ตองทบทวนความรูใหสัมพันธกับเนื้อหาของบทนี้ ซึ่งไดแก :
1. กะโหลกศีรษะ R- ขากรรไกรบน; ดานหลัง, ดานหนา, ดานเพดานปาก.
- ขากรรไกรลาง; รูขากรรไกรลาง, รูขางคาง, สันกระดูก.
2. ตําแหนงของหลอดเลือดและอื่น ๆ
- บริเวณใตขอบเบาตาลาง; หลอดเลือดดําใบหนา.
- แองใตแองขมับ; หลอดเลือดขากรรไกรบน
- บริเวณรูขากรรไกรลาง; เอ็น, แผนพังผืด, หลอดเลือด, แนวประสานกลามเนื้อ.
- บริเวณรูขางคาง; รูขางคาง
- บริเวณขอบหลังขากรรไกรลางสวนทายฟนกราม; ตอมน้ําลายหนาหู.
3. ตําแหนงและการยึดติดของกลามเนื้อ; กลามเนื้อ 2 กลุมที่ตองทบทวน
- กลามเนื้อบดเคี้ยว
- กลามเนื้อแสดงสีหนา
ค. ประสาทเสนสําคัญ ๆ ที่เลี้ยงฟนและขากรรไกร โดยสรุป
1. เนื้อเยื่อใน ของฟนบน; ฟนกราม, ฟนกรามนอย, ฟนเขี้ยวและฟนตัด.
2. เนื้อเยื่อพยุงดานแกม ของขากรรไกรบน; บริเวณฟนกรามและฟนกรามนอย, บริเวณฟน
เขี้ยวและ ฟนตัด.
3. เนื้อเยื่อพยุงดานเพดานปากของขากรรไกรบน
- เพดานออน.
- เพดานแข็งและออน.
- เพดานแข็ง (สวนหนา).
4. ฟนลาง
- เนื้อเยื่อในของฟนลางทั้งหมด
- เนื้อเยื่อพยุงดานแกม; บริเวณฟนกรามและฟนกรามนอย, บริเวณฟนกรามนอยและ

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 11/9
ฟนตัด.
- เนื้อเยื่อดานลิ้น
ง. สรุปสิ่งที่ตองทบทวน
- ทางเดิน, การกระจาย, และความสัมพันธของเสนประสาทขากรรไกรบนและประสาท
ขากรรไกรลาง ซึ่งเปนแขนงของประสาทสมองคูที่ 5.
- หนาที่ของประสาทดังกลาวแตละแขนง
- ตําแหนงของกลามเนื้อที่เกี่ยวของ
- โครงสรางโดยละเอียดของกะโหลก โดยเฉพาะอยางยิ่งบริเวณที่เกี่ยวของกับการฉีดยาชาทาง
ทันตกรรม
ทั้งนี้เพื่อจะไดนําความรูไปใชโดยสัมพันธกับวิชาอื่นที่เกี่ยวของได.

เนื้อหาการสอน
A. Introduction : Pain control in dental practice (infiltration and nerve block techniques); how to
get a good result.
B. Anatomical information to be reviewed.
1. Skull - maxilla : posterior and anterior surfaces, palate.
- mandible : mandibular and mental foramina, lines and ridges.
2. Location of arteries, veins and others : infraorbital region (facial vein); infratemporal
fossa (maxillary artery); mandibular foramen region (ligament, fascia, raphe). Mental foramen area
(mental foramen); posterior border of ramus area (parotid gland).
3. Location and attachment of muscles (muscles of mastication, muscles of facial
expression).
C. Summary of important nerve supply to the teeth and jaws.
1. Pulps of maxillary teeth; molar teeth, premolar teeth, canine and incisor teeth.
2. Buccal supporting tissue (maxilla); molar and premolar teeth area, canine and incisor
teeth area.
3. Palatal supporting tissue (maxilla); soft palate, hard and soft palate, hard palate
(anterior part).
4. Mandibular teeth : pulps of all mandibular teeth; buccal supporting tissues (molar
and premolar teeth area, premolar and incisor teeth area); lingual supporting tissues.
D. Summary of informations to be reviewed : course, distribution, relationship of maxillary and
mandibular divisions of Trigeminal nerve; function of each branch of these nerves; location of related
muscles; structure of the skull in detail, especially in the areas related to the local anesthetic injection
in dental practice.

Anatomy of head related …..

 กายวิภาคศาสตร 12/9
……………………………………..…

Anatomy of head related …..