ΣΕΡ ΟΥΙΝΣΤΟΝ

ΛΕΟΝΑΡΝΤ ΣΠΕΝΣΕΡ
ΤΣΩΡΤΣΙΛ
(1874 - 1965)
Êåßìåíï - Öùôïãñáößåò: Ô÷çò (ÐÆ) ÁíäñÝáò Êáëüò

ÓÕÍÔÏÌÏ
ÂÉÏÃÑÁÖÉÊÏ - ÉÓÔÏÑÉÊÏ
 «Äåí Ý÷ù ôßðïôå Üëëï íá óáò ðñïóöÝñù ðáñÜ áßìá, ìü÷èï, äÜ-
êñõá êáé éäñþôá» Þôáí ï éóôïñéêüò ðñþôïò êáé ðñïöçôéêüò ëüãïò ôïõ
Ïõßíóôïí Ôóþñôóéë óôç ÂïõëÞ ôùí ÊïéíïôÞôùí, áìÝóùò ìåôÜ ôï äéï-
ñéóìü ôïõ ùò ðñùèõðïõñãïý êõâåñíÞóåùò óõíáóðéóìïý ôçò ÌåãÜëçò
Âñåôáíßáò, ôçí 10 ÌáÀïõ 1940 êáé áìÝóùò ìåôÜ ôç ÃåñìáíéêÞ åéóâïëÞ
óôéò ÊÜôù ×þñåò. Ç åðï÷Þ Þôáí äýóêïëç, ïé ðñïêëÞóåéò ôåñÜóôéåò
áëëÜ ï Ôóþñôóéë ïäÞãçóå ôç Âñåôáíßá óôï ´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï (´
Ð.Ð.) ìå ìïíáäéêÞ óéãïõñéÜ, ðÜíôá ìå ôï ðïýñï. Ï «Ãïõßíé» Üëëáîå
ôç óôñáôéùôéêÞ óôÜóç ôçò ÷þñáò ôïõ áðü áìõíôéêÞ óå åðéèåôéêÞ êáé
Ýôóé Üëëáîå ôç ñïÞ ôçò éóôïñßáò.

76 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÍÏÅ. - ÄÅÊ. 2004
  1. Åßíáé êÜðùò äýóêïëï íá ðéóôÝøåé êáíåßò üôé Ýíá áðü ôá ðéï
ïîõäåñêÞ ðíåýìáôá ðïõ ãÝííçóå êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò óýã÷ñïíçò
éóôïñßáò ôçò ç ÃçñáéÜ Áëâéüíá, ï ðïëéôéêüò, ï óôñáôéùôéêüò êáé âñá-
âåõèåßò ìå Íüìðåë ëïãïôå÷íßáò ôï 1953, ï óõããñáöÝáò (äéáèÝôùí
êáé æùãñáöéêü ôáëÝíôï) Ïõßíóôïí Ôóþñôóéë, åêåßíïò ðïõ ïíïìÜóôç-
êå «áñ÷éôÝêôïíáò ôçò íßêçò» óôïí ´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï, Þôáí óôá
ãõìíáóéáêÜ ôïõ ÷ñüíéá ï ÷åéñüôåñïò ìáèçôÞò ôçò ôÜîçò ôïõ, ðïõ
äåí êáôÜöåñå íá ðåôý÷åé óôï ðáíåðéóôÞìéï. Ï Ïõßíóôïí ËÝïíáñíô
ÓðÝíóåñ Ôóþñôóéë (1874-1965) ðïõ Ýðáéîå êáèïñéóôéêü ñüëï óôç
äéáìüñöùóç ôùí äéåèíþí óõó÷åôéóìþí óôç ìåôáðïëåìéêÞ ðåñßïäï
êáé óõíÜñðáæå ôá ðëÞèç, Þôáí óôá äþäåêÜ ôïõ ÷ñüíéá Ýíá ðá÷ïõëü
êïêêéíïìÜëëéêï áãüñé ðïõ ôñáýëéæå êáé øåýäéæå êáé ÷ñåéÜóôçêå íá
äþóåé åîåôÜóåéò äýï öïñÝò ãéá íá ðåñÜóåé ìåôÜ âßáò óôç Óôñáôéù-
ôéêÞ Áêáäçìßá ôïõ ÓÜíô÷åñóô óå çëéêßá äåêáï÷ôþ ÷ñüíùí (1892).
Óýíôïìá åí ôïýôïéò, ï íåáñüò Ïõßíóôïí ãßíåôáé ç ðéï îå÷ùñéóôÞ öõ-
óéïãíùìßá ôçò ôÜîçò ôïõ êáé áðïöïéôÜ üãäïïò óå Ýíá óýíïëï åêáôüí
ðåíÞíôá óðïõäáóôþí. Ç áõãÞ ìéáò, áí ìç ôé Üëëï åíäéáöÝñïõóáò
óôáäéïäñïìßáò ôïõ ãéïõ ôïõ ðïëéôéêïý ëüñäïõ ÑÜíôïëö Ôóþñôóéë
êáé ôçò Áìåñéêáíßäáò ÔæÝíé Ôæåñüì åß÷å Þäç óçìÜíåé.
2. Óôá åéêïóéÝíá ôïõ ÷ñüíéá ãßíåôáé áîéùìáôéêüò ôïõ éððéêïý êáé
óôñáôéùôéêüò ðáñáôçñçôÞò. Ôá áìÝóùò åðüìåíá ÷ñüíéá ôïí âñßóêïõí
íá Ý÷åé åíôá÷èåß óôá âñåôáíéêÜ óôñáôåýìáôá ôùí Éíäéþí, ôçò Áéãýðôïõ
êáé ôçò Íüôéáò ÁöñéêÞò åêôåëþíôáò ðáñÜëëçëá êáèÞêïíôá ðïëåìé-
êïý áíôáðïêñéôÞ, åíþ ç ðñþôç ôïõ áðüðåéñá íá äéåêäéêÞóåé âïõëåõ-
ôéêÞ Ýäñá ùò õðïøÞöéïò ôùí Óõíôçñçôéêþí óôÝöåôáé ìå ðáôáãþäç
áðïôõ÷ßá (1899). Äåí ôï âÜæåé êÜôù üìùò. ¸íá ÷ñüíï áñãüôåñá ôá
êáôáöÝñíåé íá åêëåãåß âïõëåõôÞò ôïõ Óõíôçñçôéêïý Êüììáôïò, áðü
ôï ïðïßï -ï «íåïöéëåëåýèåñïò óôï êüììá, óõíôçñçôéêüò óôçí øõ÷Þ
êáé å÷èñüò ôçò ãõíáéêåßáò ÷åéñáöåôÞóåùò» óýìöùíá ìå ôïõò ðïëé-
ôéêïýò ôïõ áíôéðÜëïõò- äéáöùíþíôáò èá áðï÷ùñÞóåé (1904) ãéá íá
åíôá÷èåß óôïõò ÖéëåëåõèÝñïõò. Ç ðáñïõóßá ôïõ óôç ÂïõëÞ ôùí Êïé-
íïôÞôùí åßíáé Ýíôïíç êáé ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ó÷ïëáóôéêÜ ðñïðáñá-
óêåõáóìÝíïõò ëüãïõò ðïõ áíáäåéêíýïõí ôçí ðñïâáñéóìÝíç ñçôïñéêÞ
ôïõ ìÝèïäï åíþ ôá ðñïâëÞìáôá ïìéëßáò äåí ôïí Ý÷ïõí åãêáôáëåßøåé.
Ôï ìåôáññõèìéóôéêü ôïõ ðíåýìá èá åðéâåâáéùèåß óå ðåñéóóüôåñïõò
áðü Ýíáí ôïìåßò (ùò õöõðïõñãüò Åìðïñßïõ êáé Åóùôåñéêþí), åíþ
ùò õðïõñãüò Åöïäéáóìïý (1917) ìÜëéóôá (áöïý Ý÷åé ðñïçãïõìÝíùò
ðáñáéôçèåß áðü ôï áîßùìá ôïõ ëüñäïõ ôïõ Íáõáñ÷åßïõ, äå÷üìåíïò
åðéêñßóåéò ãéá ôçí áôõ÷Þ åêóôñáôåßá ôùí Äáñäáíåëëßùí) åñãÜæåôáé
ãéá ôç ìáæéêÞ ðáñáãùãÞ áñìÜôùí ðïõ êñßíïõí óå Ýíá âáèìü ôçí
ôåëéêÞ åðéôõ÷Þ Ýêâáóç ôïõ Á´ Ð.Ð. Ç ðñþôç ìåãÜëç ðåñßïäïò áöï-
óßùóÞò ôïõ óôç óõããñáöÞ (1922 - 1924) îåêéíÜ ìåôÜ ôçí êáôÜññåõóç
ôçò êõâÝñíçóçò óõíáóðéóìïý ôïõ Ëüéíô Ôæüñôæ. Ãéá äÝêá ÷ñüíéá
ðáñáìÝíåé áðëü ìÝëïò ôçò ÂïõëÞò ôùí ÊïéíïôÞôùí êáé äçìïóéåýåé
ðëÞèïò Ýñãùí ôïõ, åðéóçìáßíïíôáò ðáñÜëëçëá ôïõò êéíäýíïõò ôçò
åðéêñÜôçóçò ôùí Åèíéêïóïóéáëéóôþí óôç Ãåñìáíßá. Êáé ç óõíÜíôç-
óÞ ôïõ Ôóþñôóéë ìå ôï ðåðñùìÝíï ôïõ, üðùò ï ßäéïò ëÝåé, äå ãßíå-

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 77
Óåñ Ïõßíóôïí ËÝïíáñíô ÓðÝíóåñ Ôóþñôóéë (1874 - 1965)
ôáé ðáñÜ üôáí ï ´ Ð.Ð åßíáé ìéá ðñáãìáôéêüôçôá êáé ç êõâÝñíçóç
ÔóÜìðåñëáéí êáôáññÝåé.
3. Ìå ôçí éóôïñéêÞ ðñþôç áãüñåõóÞ ôïõ óôç ÂïõëÞ ôùí Êïé-
íïôÞôùí, ùò ðñùèõðïõñãïý ðëÝïí (áîßùìá ðïõ ëáìâÜíåé ôçí 10
ÌáÀïõ 1940), ï Ôóþñôóéë èÝôåé ùò ìïíáäéêü óôü÷ï ôçò êõâÝñíç-
óÞò ôïõ ôçí ïëïêëçñùôéêÞ íßêç åðß ôïõ å÷èñïý. «Íßêç, íßêç ðÜóç
èõóßá, íßêç ðáñÜ ôïí ôñüìï, íßêç Üó÷åôá ìå ôï ðüóï ìáêñýò êáé
óêëçñüò ìðïñåß íá åßíáé ï äñüìïò, ãéáôß ÷ùñßò íßêç äåí ðñüêåéôáé
íá åðéâéþóïõìå», Þôáí áðü ôéò ðñþôåò äçìüóéåò ðáñáéíÝóåéò ôïõ
ðñïò ôï ëáü ôçò Áããëßáò. Óå äýóêïëåò óôéãìÝò êáôïñèþíåé íá áíå-
âÜóåé ôï êëïíéóìÝíï çèéêü ôùí óõìðáôñéùôþí ôïõ êáé êáè’ üëç ôç
äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ íá óõíÜøåé êáëÝò ó÷Ýóåéò ìå ôïí áìåñéêá-
íü ðñüåäñï Öñáãêëßíï Ñïýóâåëô. Ç óõììá÷ßá Áããëßáò, ÇÐÁ êáé
ÓïâéåôéêÞò ¸íùóçò èåìåëéþíåôáé ôï 1942 êáé ÷áñÜóóåôáé êïéíÞ
ðïëåìéêÞ ðñïóðÜèåéá. Ôïí ÖåâñïõÜñéï ôïõ 1945 ðáßñíåé ìÝñïò
óôç ÄéÜóêåøç ôçò ÃéÜëôáò êáé áðïöáóßæåé ìáæß ìå ôïí Ñïýæâåëô
êáé ôï ÓôÜëéí ôçí êáôáíïìÞ ôùí ðåñßöçìùí «óöáéñþí åðéññïÞò»
óôïí ìåôáðïëåìéêü êüóìï.
4. Ìïëïíüôé èåùñåßôáé ìåãÜëïò çãÝôçò óå êáéñü ðïëÝìïõ, äåí
êñßíåôáé êáôÜëëçëïò ãéá íá ïéêïäïìÞóåé ìéá êáëýôåñç Âñåôáíßá óå
êáéñü åéñÞíçò. Ç åõêïëßá ôïõ íá áëëÜæåé êüììáôá äåí ôïõ óõã÷ù-
ñåßôáé. ÁëëÜ áêüìá êáé üôáí ÷Üíåé ôéò åêëïãÝò ôï 1945 ðáñáìÝíåé
ï óöñéãçëüò çãÝôçò ðïõ åñãÜæåôáé ãéá ôï óõíáóðéóìü ôùí äõôéêþí
÷ùñþí (áñãüôåñá ÍÁÔÏ) êáé ï óõããñáöÝáò ðïëåìéêþí áðïìíçìï-
íåõìÜôùí, üðùò ôï «Ï Â´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò». Óå çëéêßá åâäï-
ìÞíôá åðôÜ åôþí áíáëáìâÜíåé ôçí ðñùèõðïõñãßá óôéò åêëïãÝò ôïõ
1951 ãéá íá ðáñáéôçèåß ôÝóóåñá ÷ñüíéá áñãüôåñá êáé íá ëÜâåé ôá
ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ôçò æùÞò ôïõ õøçëÝò ôéìçôéêÝò äéáêñßóåéò. Áðü
ôç âïõëåõôéêÞ ôïõ üìùò éäéüôçôá äåí ðáñáéôåßôáé ðáñÜ ìüíï ëßãï
ðñéí ôï ôÝëïò ôçò æùÞò ôïõ, ôïí Éïýëéï ôïõ 1964. Èá ðåèÜíåé Ýîé
ìÞíåò áñãüôåñá ÷ôõðçìÝíïò áðü åãêåöáëéêü, óôéò 24 Éáíïõáñßïõ
ôïõ 1965 êáé èá áíáðáõèåß óôï ÷ùñéü ÌðëÜíôïí ôçò Ïîöüñäçò
êïíôÜ óôç ãåíÝôåéñÜ ôïõ.

×ÁÑÁÊÔÇÑÉÓÔÉÊÁ - ÉÄÉÏÔÇÔÅÓ
Ìå ôï îåêßíçìá ôïõ ´ Ð.Ð ï Ôóþñôóéë åß÷å ôç öÞìç åíüò
ðñïéêéóìÝíïõ ðïëéôéêïý ðïõ åß÷å áëëÜîåé êüììá äýï öïñÝò, åíüò
áõèüñìçôïõ êáé åíèïõóéþäïõò Üíäñá ðïõ áíôéôßèåôï óôçí åîùôå-
ñéêÞ ðïëéôéêÞ ôïõ ðñùèõðïõñãïý ÍÝâéë ÔóÜìðåñëáéí. ¸îé ÷ñüíéá
ìåôÜ, ç öÞìç ôïõ Ôóþñôóéë Þôáí ðáãêüóìéá îåðåñíþíôáò üëïõò
ôïõò ìåãÜëïõò ðïëéôéêïýò ôçò åðï÷Þò. ÐáñÝìåéíå ãíùóôüò ùò ï
ðñùôåñãÜôçò ôçò åëåõèåñßáò êáé ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ï «çãÝôçò ôçò
íßêçò» ôçò âñåôáíéêÞò áõôïêñáôïñßáò. Áêüìá êáé ïé áíôßðáëïß ôïõ
åß÷áí áíáãíùñßóåé ôç óôñáôéùôéêÞ áîßá êáé åðáããåëìáôéêÞ éêáíü-
ôçôÜ ôïõ. Áðü ôï 1937 êé Ýðåéôá åîÝöñáóå êáô’ åðáíÜëçøç êáé ìå

78 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÍÏÅ. - ÄÅÊ. 2004
 äõíáìéóìü óôç ÂïõëÞ ôùí êïéíïôÞôùí
ôçí áíôßèåóÞ ôïõ óôçí ðïëéôéêÞ ôùí
õðï÷ùñÞóåùí Ýíáíôé ôùí ÷éôëåñéêþí
áîéþóåùí, áíáëýïíôáò ìå äéïñáôéêü-
ôçôá ôïõò óïâáñïýò ëüãïõò ãé’ áõôü,
Ýùò üôïõ ôá ãåãïíüôá áðÝäåéîáí
ðüóï ïñèÝò Þôáí ïé ãíþìåò ôïõ. Ôï
ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1939 ðñïóêëÞèçêå íá
äéåõèýíåé ôï Õðïõñãåßï ôùí Íáõôéêþí
êáôïñèþíïíôáò íá åîïõäåôåñþóåé ôçí
ðñïçãïýìåíç áðÜèåéá ôïõ âñåôáíéêïý
ëáïý ãéá Ýíáí ðüëåìï ðïõ ðñïçãïõìÝ-
íùò ÷áñáêôçñéæüôáí «áíþöåëïò». Ôï
1940 äéáäÝ÷èçêå ôïí ÍÝâéë ÔóÜìðåñ-
ëáéí óôçí áñ÷çãßá ìéáò êõâÝñíçóçò
óõíáóðéóìïý êáé áíÝëáâå ôçí ðñùôï-
âïõëßá íá åíéó÷ýóåé óôï åóùôåñéêü ôï
ðíåýìá ôçò áíôéóôÜóåùò, ðáñÜ ôéò äõóÜñåóôåò åîåëßîåéò ôùí ðñþôùí
ìçíþí ôïõ ðïëÝìïõ êáé óôï åîùôåñéêü íá ðñïêáëÝóåé ôçí åðÝìâá-
óç ôùí ÇÐÁ óôïí ðüëåìï êáé íá åðéôý÷åé ôç óõììá÷ßá ôçò ÅÓÓÄ.
Ç äñáóôçñéüôçôÜ ôïõ óôá ÷ñüíéá ôïõ ðïëÝìïõ Þôáí åêðëçêôéêÞ:
ôáîßäéá, óõíáíôÞóåéò, ëüãïé, ó÷Ýäéá åíáëëÜóóïíôáí ìå äýóêïëåò
óõíåäñéÜóåéò ôïõ õðïõñãéêïý óõìâïõëßïõ, ìå óõóêÝøåéò ìå ôïõò
áñ÷çãïýò ôùí Åíüðëùí ÄõíÜìåùí. Äåí õðÞñîå ãåãïíüò ôïõ ðïëÝ-
ìïõ óôï ïðïßï ï Ôóþñôóéë íá ìçí Þôáí ï ðñùôáãùíéóôÞò. ÐÜíôïôå
ðñïóùðïðïßçóç ôïõ áíèñùðéóìïý êáé êïíôÜ óôïõò óõìðïëßôåò ôïõ,
êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ, ðÝñáóå ðïëëÝò þñåò äßðëá óôá èý-
ìáôá ôùí âïìâáñäéóìþí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Ëïíäßíïõ, åîõøþíïíôáò
ðáñÜëëçëá êáé ôï çèéêü ôïõ ëáïý ôïõ. Ç ìåãÜëç ñçôïñéêÞ ôÝ÷íç
ôïõ êáé ç ßäéá ç öõóéêÞ ôïõ åìöÜíéóç óõãêéíïýóáí ôçí êïéíÞ ãíþ-
ìç (êáé ü÷é ìüíï óôç ÌåãÜëç Âñåôáíßá) ôüóï þóôå íá ìçí ìðïñåß
êáíåßò íá îå÷ùñßóåé ôçí ðñïóùðéêüôçôÜ ôïõ áðü ôçí ôåëéêÞ Þôôá
ôïõ íáæéóìïý. Ôï êïõñÜãéï, ç áðïöáóéóôéêüôçôá, ç ðïëéôéêÞ åìðåé-
ñßá, ï åíèïõóéáóìüò êáé ç ôåñÜóôéá æùôéêüôçôÜ ôïõ ôïí êáôÝóôçóáí
éêáíü íá ïäçãÞóåé ôç ÷þñá ôïõ äéá ìÝóïõ ôïõ ðïëÝìïõ, åíüò áðü
ôïõò ðéï åðßðïíïõò áãþíåò ôçò âñåôáíéêÞò éóôïñßáò. Áêüìç êáé åÜí
ìåñéêÝò óôñáôçãéêÝò ôïõ áðüøåéò (áðüâáóç óôá ÂáëêÜíéá áíôß ôçò
Íïñìáíäßáò) öáßíïíôáé óõæçôÞóéìåò, äåí õðÜñ÷åé êáìßá áìöéâïëßá
ãéá ôïí áðïöáóéóôéêü ñüëï ðïõ Ýðáéîå óôï óõíôïíéóìü ôçò óõììá-
÷éêÞò óôñáôçãéêÞò, ðïõ äéêáéþèçêå êõñßùò áðü ôéò äéáóêÝøåéò ôçò
Ôå÷åñÜíçò (ÍïÝìâñéïò 1943) êáé ôçò ÃéÜëôáò (ÖåâñïõÜñéïò 1945).
Ç åîáéñåôéêÞ êáôï÷Þ ôçò áããëéêÞò ãëþóóáò, ü÷é ìüíï ôïí Ýêáíå
åîáéñåôéêü ïìéëçôÞ, áëëÜ ôïí âïÞèçóå íá êåñäßóåé ôï âñáâåßï Íü-
ìðåë ôï 1953. Ïé ðåñéïñéóìÝíåò üìùò éêáíüôçôÝò ôïõ ãåíéêÜ óôçí
êáôáíüçóç ôùí êïéíùíéêþí ðñïâëçìÜôùí ôçò ÷þñáò ôïõ êáé ç áäõ-
íáìßá ôïõ óôçí êáôáíüçóç ôùí êïéíùíéêþí áéôçìÜôùí Þôáí ç áéôßá
ðïõ ðñïêÜëåóå ôçí Þôôá ôïõ óôéò åêëïãÝò ôïõ 1945.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 79
Óåñ Ïõßíóôïí ËÝïíáñíô ÓðÝíóåñ Ôóþñôóéë (1874 - 1965)
ÁÑ×ÅÓ ÇÃÅÓÉÁÓ
1. Ï Ïõßíóôïí Ôóþñôóéë ãíþñéæå ôï
Ýñãï ôïõ êáé ôïí åáõôü ôïõ êáé åðåäßùêå
ôçí áõôïâåëôßùóç, êáèüóïí:
 Óáí ðñþôïò ëüñäïò ôïõ Íáõáñ÷åß-
ïõ ôï 1911 êáé Ý÷ïíôáò ðÜñåé åíôïëÞ áðü
ôïí ðñùèõðïõñãü ×Ýñìðåñô ¢óêïõéè åñ-
ãÜóèçêå Üïêíá ãéá ôçí áíÜðôõîç éó÷õñü-
ôåñùí üðëùí, ãñçãïñüôåñùí ðïëåìéêþí
ðëïßùí êáé ãåíéêÜ ãéá ôçí éó÷õñïðïßçóç
ôïõ âñåôáíéêïý Ðïëåìéêïý Íáõôéêïý, ãéá
ôç ÷Üñáîç íÝùí åðéôåëéêþí ó÷åäéáóìþí ðïõ ðñïÝâëåðáí óõíôïíéóìü
÷åñóáßùí êáé íáõôéêþí äõíÜìåùí, ãéá ôçí ïñãÜíùóç êáé âåëôßùóç
ôïõ åðéðÝäïõ ôçò óôñáôéùôéêÞò åêðáßäåõóçò. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ
Á´ Ð.Ð ôï âñåôáíéêü Ðïëåìéêü Íáõôéêü Þôáí êõñßáñ÷ï óôç Âüñåéá
ÈÜëáóóá êáé åðéêñÜôçóå ôïõ ãåñìáíéêïý óôüëïõ.
 Áðü ôï 1935 åß÷å äéáâëÝøåé ôçí åðéêßíäõíç åîÝëéîç ôçò ãåñìáíé-
êÞò ðïëåìéêÞò ìç÷áíÞò, áëëÜ ïé ðñïåéäïðïéÞóåéò ôïõ äåí ëáìâÜíïíôáí
éäéáßôåñá õðüøç, êáèþò ç êõâÝñíçóç åß÷å åóôéÜóåé ôçí ðñïóï÷Þ ôçò
óôá åóùôåñéêÜ ðñïâëÞìáôá ôçò ÷þñáò.
 Ôï 1937 åñãÜóèçêå óå êõâåñíçôéêÝò ìõóôéêÝò ïñãáíþóåéò óõ-
ãêåíôñþíïíôáò ðëçñïöïñßåò ãéá ôéò ãåñìáíéêÝò åðéäéþîåéò êáé äõíá-
ôüôçôåò êáé éäéáßôåñá ãéá ôçí üëï êáé áõîáíüìåíç éó÷ý ôçò ãåñìáíéêÞò
áåñïðïñßáò, ç ïðïßá êáèéóôïýóå ìéá Üìåóç áðåéëÞ ãéá ôç Âñåôáíßá.
Åðéðñüóèåôá, åíèÜññõíå ôçí êáôáóêåõÞ ôïõ ñáíôÜñ, óôïé÷åßï ðïëý
óçìáíôéêü ðïõ âïÞèçóå ôá ìÝãéóôá óôïí åíôïðéóìü áðåéëþí áðü èÜ-
ëáóóá êáé áÝñá êáôÜ ôá ÷ñüíéá ôïõ ´ Ð.Ð.
 Ôï 1939 Ý÷ïíôáò ôïðïèåôçèåß îáíÜ ùò ðñþôïò ëüñäïò ôïõ Íáõáñ-
÷åßïõ (Õðïõñãüò ôùí Íáõôéêþí) êáé ãéá ôïõò ïêôþ (8) åðüìåíïõò ìÞíåò
éó÷õñïðïßçóå ôï âñåôáíéêü ðïëåìéêü íáõôéêü éäéáßôåñá óôïí ôïìÝá ôïõ
áíèõðïâñõ÷éáêïý ðïëÝìïõ.
2. Ï Ôóþñôóéë ùò ðñïéêéóìÝíïò çãÝôçò, óõëëáìâÜíïíôáò ðÜíôá
ãñÞãïñá ôçí üëç êáôÜóôáóç ðÞñå, Ýãêáéñá, ïñèÝò êáé äýóêïëåò áðï-
öÜóåéò êáé êÜôù áðü äýóêïëåò óõíèÞêåò êáèüóïí:
 Ôï ÓåðôÝìâñéï ôïõ 1914 ìå ôç ãñÞãïñç åðÝìâáóÞ ôïõ äéáóþèç-
êå áðü ôç ãåñìáíéêÞ åéóâïëÞ ôï ðïëý óçìáíôéêü âåëãéêü ëéìÜíé ôçò
ÁíôâÝñð. Ìå áõôÞ ôçí ðáñÝìâáóÞ ôïõ åíéó÷ýèçêå ç âåëãéêÞ áíôßóôáóç
êáé êáèõóôÝñçóå ç ãåñìáíéêÞ ðñïÝëáóç, Ýùò üôïõ ïé óõììá÷éêÝò ãñáì-
ìÝò éó÷õñïðïéÞèçêáí. Ìå áõôÞ ôçí åîÝëéîç ìåéþèçêå ç áðåéëÞ åíáíôßïí
ôçò Ì. Âñåôáíßáò êáé äéáóþèçêå óçìáíôéêü Ýäáöïò áðü ôç ãåñìáíéêÞ
êáôï÷Þ. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí áíùôÝñù åðé÷åéñÞóåùí ï Ôóþñôóéë áíôé-
ëÞöèçêå üôé ìüíï ôï óõñìáôüðëåãìá êáé ôá ðïëõâüëá äåí Þôáí åðáñêÞ
íá ëýóïõí ôï áäéÝîïäï óôï äõôéêü ìÝôùðï êáé äïýëåøå ìå åðéìïíÞ ãéá
ôçí áíÜðôõîç ôùí ôåèùñáêéóìÝíùí ï÷çìÜôùí êáé ôáíê.
 Ôïí Áýãïõóôï ôïõ 1941 êáé ìåôÜ ôç óõíÜíôçóÞ ôïõ ìå ôïí Öñá-

80 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÍÏÅ. - ÄÅÊ. 2004
ãêëßíï Ñïýóâåëô, ðñüåäñï ôùí ÇÐÁ, åðÝôõ÷å áìïéâáßá õðïóôÞñéîç
áíÜìåóá óôéò ÷þñåò ôïõò. Ïé äõï ôïõò êáôçýèõíáí ðñïóùðéêÜ ôï
ÓõíäõáóìÝíï Åðéôåëåßï ôùí Áñ÷çãþí (Combined Chiefs of Stal) ôï
ïðïßï äçìéïõñãÞèçêå ãéá íá äéåõèýíåé ôïí ðüëåìï. Ï ßäéïò ï Ñïýóâåëô
õéïèÝôçóå ðïëëÝò óôñáôçãéêÝò éäÝåò ôïõ Ôóþñôóéë, üðùò ç åéóâïëÞ óôç
Âüñåéá ÁöñéêÞ ôï 1942.
 Áí êáé ðáíôåëþò áíôßèåôïò ìå ôïí êïììïõíéóìü, ôï 1941 êáé åíþ
ç Ãåñìáíßá åß÷å åéóâÜëåé óôçí ÅÓÓÄ, äåí äßóôáóå íá áðïóôåßëåé óôïí
ÉùóÞö ÓôÜëéí óçìáíôéêÞ âïÞèåéá áìåñéêáíéêïý ðïëåìéêïý õëéêïý, óå
ìéá ÷þñá ðïõ Þôáí ðïëý ðéèáíü íá êáôáëáìâáíüôáí áðü ôïõò Ãåñìá-
íïýò. Ðáñ’ üëá áõôÜ ðßóôåõå ðùò «áêüìá êáé áí ïé ñùóéêÝò ÓôñáôéÝò
ïðéóèï÷ùñïýóáí ìÝ÷ñé ôá ÏõñÜëéá 1⁄4ñç, ç ÅÓÓÄ èá ðáñÝìåíå ìßá
åîáéñåôéêÜ áðïöáóéóôéêÞ êáé éó÷õñÞ äýíáìç», êáé Ýôóé áðÝóôåéëå ôçí
æçôçèåßóá ðïëåìéêÞ âïÞèåéá.
 ÕðÞñîå ï åìðíåõóôÞò ôçò ÅíùìÝíçò Åõñþðçò ìå ôç ìíçìåéþäç
ïìéëßá ôïõ ôï 1946 óôç Æõñß÷ç, üðïõ êáé ðñïóêÜëåóå ôá ÅõñùðáúêÜ
ÊñÜôç íá åíùèïýí, êÜôù áðü ôçí åðùíõìßá «ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò ôçò
Åõñþðçò».
3. ÁðïôÝëåóå ôï ðáñÜäåéãìá ãéá ôï ëáü, ôéò ¸íïðëåò ÄõíÜìåéò êáé
ôï åñãáôéêü äõíáìéêü ôçò ÌåãÜëçò Âñåôáíßáò, äéüôé åñãÜóèçêå ìå åñ-
ãáôéêüôçôá, èÜññïò, äéïéêçôéêÞ êáé åðáããåëìáôéêÞ éêáíüôçôá óå ðïëëÝò
óôñáôéùôéêÝò êáé êõâåñíçôéêÝò èÝóåéò. Åõñéóêüìåíïò ðÜíôá óôçí ðñþôç
ãñáììÞ êÝñäéóå ôçí åìðéóôïóýíç êáé ôçí áöïóßùóç ôùí õöéóôáìÝíùí
ôïõ, éäéáßôåñá ôá ðÝíôå ÷ñüíéá ôïõ ´ Ð.Ð. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôçò áíùôÝ-
ñù ÷ñïíéêÞò ðåñéüäïõ áðïôÝëåóå ôïí Åèíéêü ÄéïéêçôÞ êáé åðéêåöáëÞò
ôùí âñåôáíéêþí Åíüðëùí ÄõíÜìåùí, ìå Üìåóï Ýëåã÷ï óôç äéáìüñöùóç
ðïëéôéêÞò êáé óôç äéåîáãùãÞ ôùí ðïëåìéêþí åðé÷åéñÞóåùí, åðéâëÝðïíôáò
ìå êÜèå ëåðôïìÝñåéá ôç ó÷åäßáóç êáé äéåîáãùãÞ ôïõ üëïõ ðïëåìéêïý
áãþíá. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí âïìâáñäéóìþí ôïõ Ëïíäßíïõ áðü ôá ãåñìá-
íéêÜ âïìâáñäéóôéêÜ (ÌÜ÷ç ôçò Áããëßáò, 1940),
ï Ôóþñôóéë áöéÝñùóå ðïëý ìåãÜëï ìÝñïò ôïõ
ðïëýôéìïõ ÷ñüíïõ ôïõ ìå ôï íá âñßóêåôáé ìáæß
ìå ôïõò óõíôåôñéììÝíïõò êáé ÷ôõðçìÝíïõò óõìðï-
ëßôåò ôïõ, åîõøþíïíôáò ôï çèéêü ôïõò.
4. Ôï 1915 ï Ôóþñôóéë óáí Ðñþôïò Ëüñ-
äïò ôïõ Íáõáñ÷åßïõ óõíÝëáâå ôçí éäÝá ãéá
ôçí åêóôñáôåßá ôùí Äáñäáíåëëßùí ôá ïðïßá
åõñßóêïíôáí õðü ôïí Ýëåã÷ï ôçò Ïèùìáíé-
êÞò Áõôïêñáôïñßáò. Ìéá åêóôñáôåßá ãéá ôç
äéÜíïéîç ôùí óôåíþí ôùí Äáñäáíåëëßùí êáé
ôçí åõêïëüôåñç äéáêßíçóç åöïäßùí ðñïò ôéò
ñùóéêÝò óôñáôéÝò. 1⁄4ôáí áðÝôõ÷å ç åðßèåóç
áðü ôç èÜëáóóá, ï Ôóþñôóéë óõìöþíçóå ãéá
ìéá åêóôñáôåßá áðü ôçí îçñÜ óôç ÷åñóüíçóï
ôçò Êáëëßðïëçò. Åí ôïýôïéò êáèõóôåñÞóåéò,
äéóôáãìïß êáé áíåðáñêÞò äéïßêçóç óôï ðåäßï
ôçò ìÜ÷çò ïäÞãçóáí ôéò óõììá÷éêÝò äõíÜìåéò

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 81
Óåñ Ïõßíóôïí ËÝïíáñíô ÓðÝíóåñ Ôóþñôóéë (1874 - 1965)
óôçí Þôôá êáé óå ðïëëÝò áðþëåéåò. Áí êáé äåí
åß÷å ôçí ðëÞñç äéïéêçôéêÞ åîïõóßá êáôÜ ôçí
åêóôñáôåßá ôùí Äáñäáíåëëßùí, ï Ôóþñôóéë
áíÝëáâå ôçí åõèýíç ôçò áðïôõ÷ßáò.
5. ×ñçóéìïðïßçóå ôéò ¸íïðëåò ÄõíÜìåéò
ôçò Ì. Âñåôáíßáò óýìöùíá ìå ôéò äõíáôüôçôÝò
ôïõò, êáèüóïí óå ìßá ðÜñá ðïëý äýóêïëç ãé’ áõ-
ôüí áðüöáóç êáé åíþ ìüëéò åß÷å áíáëÜâåé ôçí
ðñùèõðïõñãßá ìå ôçí Ýíáñîç ôïõ ´ Ð.Ð, áñíÞ-
èçêå íá óôåßëåé ðïëåìéêÞ âïÞèåéá óôç Ãáëëßá
üôáí ôïõ æçôÞèçêå êáé åíþ ïé ôåèùñáêéóìÝíåò
ëåãåþíåò ôïõ ×ßôëåñ ðñïÝëáõíáí. Èåþñçóå üôé
áêüìá êáé íá Ýóôåëíå åíéó÷ýóåéò äåí èá Þôáí
áñêåôÝò íá óþóïõí ôç Ãáëëßá. ¸ôóé ðñïôßìçóå
íá äéáôçñÞóåé ôïí áñéèìü ôùí âñåôáíéêþí áåñï-
ðëÜíùí áíáëëïßùôï ãéá íá ìçí ÷Üóåé ðïëýôéìç
áåñïðïñéêÞ äýíáìç, áðïëýôùò áðáñáßôçôç ãéá
ôçí áåñÜìõíá ôçò Âñåôáíßáò êáé ôç äéáôÞñç-
óç ôïõ çèéêïý ôùí Åíüðëùí ÄõíÜìåùí êáé ôïõ
áðëïý ëáïý. «ÐïôÝ óôïí ôïìÝá ôçò áíèñþðéíçò
óýãêñïõóçò äåí ïöåßëïíôáé ôüóá ðïëëÜ áðü
ôüóïõò ðïëëïýò óå ôüóïõò ëßãïõò» äÞëùíå åðáéíþíôáò äçìüóéá ôçí
ÂñåôáíéêÞ ÐïëåìéêÞ Áåñïðïñßá (RAF).
6. ÐáñÜ ôï ãåãïíüò üôé äåí åðÝôñåøå óôïí áíôßðáëï íá êáôáëÜâåé
åêáôïóôü âñåôáíéêÞò ãçò, åêôéìÜôáé üôé ãåíéêÜ äåí öñüíôéæå ãéá ôçí
åõçìåñßá ôïõ ëáïý ôïõ, åöüóïí äåí áíôéëÞöèçêå ôá ðñïâëÞìáôá ôçò
åñãáôéêÞò ôÜîçò ðñéí êáé êõñßùò ìåôÜ ôïí ´ Ð.Ð. Áí êáé ìå ôïõò ÷åéñé-
óìïýò ôïõ ôçí ðåñßïäï 1908 - 1911 óõíÝâáëå óôç èåóìïèÝôçóç óåéñÜò
êïéíùíéêþí ìÝôñùí ãéá ôçí ðñïóôáóßá ôùí åñãáæïìÝíùí óå óçìáíôé-
êÝò äçìïóéïíïìéêÝò ìåôáññõèìßóåéò, êáôáêñßèçêå äéüôé êáèõóôÝñçóå
óçìáíôéêÜ ôçí åöáñìïãÞ ôïõ Åèíéêïý ÓõóôÞìáôïò Õãåßáò (Beveridge
Report) ìåôÜ ôï ðÝñáò ôïõ ´ Ð.Ð. Eðßóçò êáôáêñßèçêå Ýíôïíá áðü
ìÝëç åñãáôéêþí ïñãáíþóåùí êáé ôçò åñãáôéêÞò ôÜîçò, ãéáôß Þôáí ï êá-
èïäçãçôÞò ôçò ëÞîåùò ôçò ãåíéêÞò áðåñãßáò ôïõ 1926 êáé ï åìðíåõóôÞò
åíüò ãåíéêÜ áõôáñ÷éêïý ðëáéóßïõ åñãáôéêÞò íïìïèåóßáò (1927).

ÅÐÉËÏÃÏÓ
Ï Ôóþñôóéë õðÞñîå ï ìåãáëýôåñïò ðïëéôéêüò ôçò ÌåãÜëçò Âñåôá-
íßáò üëùí ôùí åðï÷þí êáé Ýíáò åê ôùí ìåãáëõôÝñùí çãåôþí ôïõ êü-
óìïõ, áí ü÷é ï ìåãáëýôåñïò áðü ôïõò óýã÷ñïíïõò. Ç äéêÞ ôïõ çãåôéêÞ
ðñïóùðéêüôçôá (ðáñüëá ôá ìåéïíåêôÞìáôÜ ôçò) óõíÝâáëå êáôáëõôéêÜ
êáé ìå ôá ðñïóüíôá, ôéò éêáíüôçôåò êáé ôç óêëçñÞ äïõëåéÜ ïäÞãçóå
ôçí ÂñåôáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá ãéá Ýîé (6) ïëüêëçñá ÷ñüíéá äéá ìÝóïõ
ôïõ öïâåñüôåñïõ ìÝ÷ñé óÞìåñá ðïëÝìïõ, ðñïò ôç íßêç. Óõ÷íÜ êáôÜ
ôçí ìáêñÜ ðïëéôéêÞ ôïõ óôáäéïäñïìßá Ýìåéíå ìüíïò. ÁëëÜ üðùò êáé

82 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÍÏÅ. - ÄÅÊ. 2004
 ï ÌÜñëìðïñï ðñéí áðü áõôüí, õðÞñîå ç åíóÜñêùóç ôçò âñåôáíéêÞò
åðéìïíÞò, ï óùôÞñáò ôïõ Ýèíïõò ôïõ êáé ç åëðßäá ôçò Åõñþðçò êáôÜ
ôéò óêïôåéíüôåñåò þñåò ôçò Éóôïñßáò ôçò. ÁëëÜ áêüìç êáé üôáí Ý÷áóå
ôéò åêëïãÝò ôï 1945, ðáñÝìåéíå ï óöñéãçëüò çãÝôçò ðïõ åñãÜóèçêå
ãéá ôïí óõíáóðéóìü ôùí äõôéêþí ÷ùñþí (áñãüôåñá ÍÁÔÏ), ôç ìåßù-
óç ôïõ êéíäýíïõ ôïõ ðõñçíéêïý ðïëÝìïõ êáé ï óõããñáöÝáò ðïëåìéêþí
áðïìíçìïíåõìÜôùí, üðùò ôï «Ï Â´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò». Ìïëïíüôé
êñßíåôáé ùò ìåãÜëïò çãÝôçò óå êáéñü ðïëÝìïõ, äåí êñßíåôáé ï êáôÜë-
ëçëïò ãéá íá ïéêïäïìÞóåé ìéá êáëýôåñç Âñåôáíßá óå êáéñü åéñÞíçò.
Ç åõêïëßá ôïõ íá áëëÜæåé êüììáôá äåí ôïõ óõã÷ùñåßôáé. Óå çëéêßá 77
åôþí áíÝëáâå ôçí ðñùèõðïõñãßá óôéò åêëïãÝò ôïõ 1951 ãéá íá ðáñáé-
ôçèåß ôÝóóåñá ÷ñüíéá áñãüôåñá êáé íá ëÜâåé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá ôçò
æùÞò ôïõ ðïëëÝò ôéìçôéêÝò äéáêñßóåéò.

ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ
 Åãêõêëïðáßäåéá «ÄÏÌÇ», ôåý÷ïò 15ï.
 Áíþôåñï Åãêõêëïðáéäéêü Ëåîéêü «ÇËÉÏÓ», ôåý÷ïò Ê´.
 Áðïìíçìïíåýìáôá ´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ, Ïõßíóôïí Ôóþñôóéë, Ôüìïò 1ïò, Âéâëßá É,
ÉÉ, Åêäüóåéò «ÉÊÁÑÏÓ», 1948.
 Áðïìíçìïíåýìáôá ´ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ, Ïõßíóôïí Ôóþñôóéë, Ôüìïò 3ïò, Åêäüóåéò
«ÉÊÁÑÏÓ», 1948.
 Åãêõêëïðáßäåéá «ÅNCARTA», 2001.
 ÌåãÜëåò ÌïñöÝò: «Ðïëéôéêïß êáé ÓôñáôçëÜôåò», ìåôÜöñáóç Êþóôáò ÊõñéáæÞò, Åêäü-
óåéò ÁÑÓÅÍÉÄÇÓ.
 Tóþñôóéë, «ÔÜäå Ýöç», Ìé÷Üëçò Ðáðáêùíóôáíôßíïõ, Åêäüóåéò ÅÑÌÅÉÁÓ, 1995.

ÉÍÔÅÑÍÅÔ
@ http://tovima.dolnet.gr/demo, Üñèñï ôçò ×ñéóôßíáò ÆÞêá: «Ãïõßíóôïí Ôóþñôóéë. Ïé êï-
íôüöèáëìïé çãÝôåò åßíáé ßäéïé êáé óôç äçìïêñáôßá êáé óôïí öáóéóìü», 06/01/2002.
@ http://tovima.dolnet.gr/demo, Üñèñï ôçò Êáôåñßíáò Ëõìðåñïðïýëïõ: «Ãïõßíóôïí Ôóþñ-
ôóéë. Ðïëéôéêüò (1874-1965)», 02/06/2002.
@ www.georama.gr: «Ç ðïñåßá ðñïò ôçí åíùìÝíç Åõñþðç».
@ http://tovima.dolnet.gr/demo, Üñèñï ôçò ×ñéóôßíáò ÆÞêá: «Ï ïéçìáôßáò õðïëï÷áãÜêïò»,
«Ï çãÝôçò ôïõ áéþíá», 06/01/2002.
@ http://www.bbc.co.uk/history/war, «Winston Churchill:Defender of Democracy” by Dr
Geolrey Best.
@ http://www.bbc.co.uk/historic lgures: «Sir Winston Churchill”.
@ http://www.bbc.co.uk/history/war/wwtwo: «Secret of Leadership: Hitler and Churchil» by
Andrew Roberts.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 83
Óåñ Ïõßíóôïí ËÝïíáñíô ÓðÝíóåñ Ôóþñôóéë (1874 - 1965)