Σχεδιασμός διαχείρισης άλλων

δασικών πόρων

Δρ. Βασιλική Καζάνα

Αναπλ. Καθηγήτρια
ΤΕΙ Καβάλας, Τμήμα Δασοπονίας & Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος Δράμας
Εργαστήριο Δασικής Διαχειριστικής
Τηλ. & Φαξ: 25210 60435
E-mail: vkazana@teikav.edu.gr

Διαλέξεις Θεωρίας Δασικής Διαχειριστικής ΙI

 Δάση αναψυχής

- Δάση που ο στόχος διαχείρισής τους είναι οι

λειτουργίες του οικοσυστήματος που σχετίζονται με
την αναψυχή και την περιήγηση, δηλ. η διαμόρφωση
κατάλληλων φυσικών συνθηκών και έργων αναψυχής
ώστε να εξυπηρετείται όσο το δυνατόν καλύτερα η
ζήτηση για αναψυχή και ιδιαίτερα για δασική αναψυχή
της κοινωνίας.

-Δεν είναι θεσμοθετημένα στην Ελλάδα

 Συγκέντρωση στοιχείων

Εσωτερικοί Καταλληλότητα ενός χώρου

παράμετροι για αναψυχή [προσφορά
(αφορούν τον αναψυχής] (αποτίμηση
πόρο χαρακτηριστικών του χώρου
(δείκτες) →χρήση ποιοτικών
κλιμάκων

Εξωτερικοί
παράμετροι o Χαρακτηριστικά
(αφορούν τους επισκεπτών
επισκέπτες)
[ζήτηση o Κριτήρια επισκεπτών
αναψυχής]
 Ανάλυση στοιχείων

¾ Εκτίμηση μελλοντικής ζήτησης

¾ Παράγοντες που επηρεάζουν την αναψυχή
και τον βαθμό βελτίωσης της
¾ Φέρουσα ικανότητα του δάσους για αναψυχή
¾ Ανταγωνισμό με άλλες χρήσεις
 Σχεδιασμός μέτρων
Σύνθεση δασοπονικών ειδών

Μίξη
c Εσωτερικοί
παράγοντες
(αφορούν τον Δασοπονική και διαχειριστική μορφή
πόρο)
Αναγέννηση και καλλιέργεια

Πανίδα

Νερό

Αριθμός επισκεπτών
d Εξωτερικοί
παράγοντες Τρόπος προσέγγισης, κυκλοφορία, κλπ
(αφορούν τους
επισκέπτες) Προστασία επισκεπτών
 Οργάνωση του χώρου

e Έργα αναψυχής Ανάπτυξη ευκολιών αναψυχής

Βελτίωση τοπίου

Οργάνωση εργασίας
f Άλλοι σχεδιασμοί

Άλλες καρπώσεις
 Αισθητικά δάση

Διαχειρίζονται μόνο για

αισθητικούς σκοπούς. Είναι
συνήθως μικρά, αδιάφορα για
ξυλοπαραγωγή, περιαστικά ή με
άλλα χαρακτηριστικά (ιστορικά,
Αισθητικά δάση αρχαιολογικοί χώροι κλπ.)

Είναι θεσμοθετημένα
 Συγκέντρωση στοιχείων
- Οικολογικοί παράμετροι

- Κοινωνικοινομικοί παράμετροι
Συστήματα
- Ιστορικοί και πολιτιστικοί απογραφής,
τεχνητές κλίμακες
παράμετροι

- Οπτικοί παράμετροι

Ανάλυση στοιχείων – εναλλακτικές

™Διαμόρφωση συγκεκριμένων στόχων

™Ανάπτυξη εναλλακτικών

™Αξιολόγηση εναλλακτικών

™Επιλογή καλύτερης εναλλακτικής

 Σχεδιασμός μέτρων

-Συνδυασμός σχημάτων, γραμμών, μορφών και υφών

των συστάδων, λοχμών, ομάδων ή και διαφόρων ορόφων
του δάσους

-Αποφυγή αποψιλωτικών υλοτομιών

-Εξασφάλιση θετικής συμβολής των μεταβλητών

παραγόντων του τοπίου (φως, κίνηση, απόσταση και
θέση του παρατηρητή) στο οπτικό αποτέλεσμα

-Επιδίωξη μικτών συστάδων, ανομήλικων μορφών και

μεγάλων περίτροπων χρόνων
- Δημιουργία οπτικών πεδίων με χειρισμούς βλάστησης

- Αποφυγή δημιουργίας γεωμετρικών γραμμών και

κανονικών σχημάτων

- Αποφυγή ζημιών από ανθρωπογενή αίτια και φυσικά

αίτια

- Διαχείριση επισκεπτών

- Άλλοι σχεδιασμοί (λοιπές χρήσεις, εργασία, διοίκηση

κλπ)
Δάση κυνηγιού- κυνηγετικές περιοχές –
Ψάρεμα σε ορεινά ύδατα

Κύρια δασική χρήση

Δάση κυνηγιού το κυνήγι
(ως δραστηριότητα
αναψυχής)

Συγκέντρωση στοιχείων

Προσφορά [καταλληλότητα του

Εσωτερικοί παράμετροι
δασικού πόρου για θήρα]
(αφορούν τον πόρο)
παράμετροι ενδιαιτημάτων

Εξωτερικοί παράμετροι
Ζήτηση (χαρακτηριστικά και
(αφορούν τους
κίνητρα κυνηγών)
κυνηγούς)
Ανάλυση στοιχείων

Εκτίμηση
- ζήτησης (ενεργή – μελλοντική)
- παραμέτρων ενδιαιτημάτων
- φέρουσας ικανότητας του δασικού πόρου
- ανταγωνισμός της θήρας με άλλες χρήσεις
Διαμόρφωση εναλλακτικών – Αξιολόγηση-
Επιλογή καλύτερης εναλλακτικής

Σχεδιασμός μέτρων
™ Χειρισμός βλάστησης για βελτίωση ενδιαιτημάτων
™ Διαμόρφωση συνθηκών ποτισμού
™ Διαμόρφωση περιβάλλοντος δίχως οχλήσεις
™ Προσπέλαση για κυνηγούς
™ Καταφύγια για κυνηγούς
™ ενημέρωση
 Ψάρεμα στα ορεινά ύδατα

Συγκέντρωση –Ανάλυση στοιχείων

• Ποσότητα νερού
• Ποιότητα νερού
• Λοιπές βιολογικές συνθήκες
• Τοποθεσία
Σχεδιασμός μέτρων
• Παροχή και βελτίωση θέσεων απόκρυψης
πέστροφας
• Εξασφάλιση ικανού αριθμού θέσεων διαβίωσης
• Αύξηση διαθέσιμων ποσοτήτων τροφής
• Βελτίωση συνθηκών ωοτοκίας
• Διατήρηση σταθερής παροχής του ρεύματος
(φυτοκομικά και διοικητικά)
 Εθνικοί Δρυμοί (Ε.Δ.)

Φυσικές περιοχές με ιδιαίτερο

ενδιαφέρον από άποψη πανίδας,
χλωρίδας, γεωμορφολογίας,
υπεδάφους, ατμόσφαιρας, υδάτων, και
Εθνικοί Δρυμοί
γενικά φυσικού περιβάλλοντος των
οποίων κρίνεται επιβεβλημένη με νόμο
η προστασία, διατήρηση και βελτίωση
του φυσικού περιβάλλοντός τους για
αισθητικούς, ψυχικούς, υγιεινούς και
επιστημονικούς σκοπούς
 Ε.Δ. → 10 στην Ελλάδα
(συνολική έκταση 650.000στρ. ~ 0,8% της συνολικής
δασικής γης)

Πυρήνα (έκτασης τουλάχιστο

15.000στρ.) όπου ισχύουν
απαγορεύσεις δραστηριοτήτων
Κάθε Ε.Δ.
(κυνήγι, υλοτομίες, γεωργία)

Περιφερειακή ζώνη
 Προστασία δασικών οικοσυστημάτων

Βασικά Ρύθμιση χρήσης του Ε.Δ. για αναψυχή

προβλήματα (έλεγχος επισκεπτών, ενημέρωση κλπ.)
διαχείρισης Ε.Δ.
Φέρουσα ικανότητα

Οικονομική και Κοινωνική κατάσταση

των περιοίκων
Σχεδιασμός μέτρων
~ Μέτρα προστασίας του Ε.Δ. και του τρόπου ζωής
~ Ρύθμιση επισκέψεων
~ Ζωνοποίηση
~ Έργα αναψυχής
~ Λοιποί σχεδιασμοί (διοίκηση, άλλες χρήσεις, εργασία κλπ.)

Οι διαχειριστές Ε.Δ. πρέπει να έχουν υπόψη τους:

c Η ζήτηση για αναψυχή και έρευνα στους Ε.Δ. αυξάνει συνεχώς

d Τα έργα αναψυχής πρέπει να περιορίζονται στα απολύτως
αναγκαία και να είναι προσαρμοσμένα στο φυσικό περιβάλλον
του Ε.Δ.
e Η παρουσία των ανθρώπων διαταράσσει την οικολογική

ισορροπία → αναγκαία η ζωνοποίηση

f Οι περίοικοι πρέπει να μπορούν να συνεχίσουν τις

οικονομικές τους δραστηριότητες

g Να ενημερώνεται το κοινό και οι περίοικοι

h Οι αντικειμενικοί στόχοι διαχείρισης των Ε.Δ. να είναι

εφικτοί → κατανόηση της δυναμικής και των

λειτουργιών του μωσαϊκού των οικοσυστημάτων από τα
οποία συνήθως αποτελούνται οι Ε.Δ.
 Χιόνι , Χιονοδρομικά κέντρα

Σχεδιασμός
Όπως και τα δάση αναψυχής αλλά απαιτούνται και στοιχεία που
αφορούν
ƒ Ποιότητα χιονιού

ƒ Ποσότητα χιονιού
ƒ Τοποθεσία
ƒ Ανάγλυφο
 Λοιπές προστατευόμενες περιοχές
¾ Υδροβιότοποι
¾ Διατηρητέα μνημεία της φύσης
¾ Περιοχές NATURA

Ο σχεδιασμός διαχείρισής τους διαφέρει κατά περίπτωση.

Σημαντική είναι η ενσωμάτωση των απόψεων του κοινού, των
περιοίκων και των ενδιαφερόμενων φορέων στη διαχείρισή τους.

Τα κυριότερα προβλήματα διαχείρισης αφορούν:

ƒ Την προστασία αυτών των περιοχών
ƒ Κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη των περιοχών (αναψυχή κλπ.)
ƒ Ενημέρωση του κοινού, περιοίκων, φορέων
 Προστατευτικά δάση

Κύριος σκοπός διαχείρισης η προστασία

των δασικών οικοσυστημάτων
Δηλ.: - Εξασφάλιση ύπαρξης

- Προστασία βιοτόπου
Προστατευτικά
- Προστασία από διάβρωση του δασικού
δάση
εδάφους

- Μικροκλίμα συστάδων

- Προστασία κατοικημένων περιοχών από

πλημμύρες

- Προστασία από ρύπανση υδάτων και αέρα

- Ρύθμιση κλίματος της περιοχής

Απογραφή

‰ Αναγνώριση των λειτουργιών προστασίας

‰ Αναγνώριση και χαρτογράφηση χωρικών

οντοτήτων προστασίας με βάση την ικανότητα του
χώρου να παρέχει λειτουργίες προστασίας

‰ Αξιολόγηση των χωρικών οντοτήτων ως προς την

ικανότητά τους να παρέχουν προστασία

‰ Αναγνώριση και αξιολόγηση ανθρωπίνων

δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τις λειτουργίες
προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων
Ανάλυση στοιχείων

Εκτίμηση της απόκλισης της πραγματικής κατάστασης από μία

επιδιωκόμενη επιθυμητή κατάσταση

Σχεδιασμός μέτρων

¾ Κατάλληλος χειρισμός βλάστησης

¾ Όχι μεγάλα αποψιλωτικά υλοτόμια

¾ Όχι έντονη δραστηριότητα στις υψηλές θέσεις

¾ Σπερμοφυείς και ανομήλικες συστάδες

¾ Διαχείριση συστάδων στα δασοόρια

 Διαχείριση λεκανών απορροής

• Επιφάνεια γης (λεκάνη) από την

οποία ένα ρεύμα παίρνει το νερό του
Λεκάνη
απορροής • Μία Λ.Α. μπορεί να περιλαμβάνει
(Λ.Α.)
διάφορες χρήσεις γης (δάση, λιβάδια,
γεωργικές εκτάσεις, αστικές και
βιομηχανικές περιοχές)
 • Όταν είναι σε καλή κατάσταση η Λ.Α →τα
φυτά και τα οργανικά υπολείμματα
προστατεύουν το μεγαλύτερο μέρος της
επιφάνειας → αναγκάζουν το νερό της

Λεκάνη βροχής να διηθείται στο έδαφος →

απορροής επιστρέφει καθαρό στην επιφάνεια με μορφή
(Λ.Α.) πηγών μερικές φορές

• Σε κακή κατάσταση η Λ.Α. → επιφανειακή

απορροή → διάβρωση του εδάφους
→πλημμύρες → υποβαθμισμένη ποιότητα
νερού
 Διαχείριση Λ.Α.

3 στόχοι

- Επανόρθωση διαβρωμένης γης

- Προστασία από κίνδυνους που απειλούν τις

λεκάνες

- Βελτίωση της παραγωγής νερού με

αναγκαίες βελτιώσεις στο πρότυπο
βλάστησης
Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία των Λ.Α.
¾ Χρήση γης
¾ Έδαφος / κλίμα
¾ Βλάστηση (σύνθεση, δομή κλπ)
¾ Κατάσταση χλοοτάπητα και ξηροτάπητα
¾ Τοπογραφική διαμόρφωση
¾ Ύπαρξη χαραδρώσεων
¾ Φερτά υλικά στα ρέματα

Επίσης ο διαχειριστής πρέπει να λάβει υπόψη του οτι:

- Η ζήτηση για όλες τις χρήσεις αυξάνει συνεχώς
- Η προσφορά (παραγωγή) νερού κατάλληλου για χρήση δεν βρίσκει
εύκολους δρόμους (φράγματα, αφαλάτωση)
- Η δασοπονία μπορεί να αμβλύνει τα προβλήματα με κατάλληλη διαχείριση
των Λ.Α.
- Το νερό εκτός από τις άμεσες ανάγκες του ανθρώπου είναι χρήσιμο για την
πανίδα, την αισθητική βελτίωση του τοπίου
 Διαχείριση βοσκοτόπων

Δασικά φυσικά οικοσυστήματα όπου

εξαιτίας της βλάστησης και των
κοινωνικών αναγκών, κύρια χρήση
Βοσκότοπος
τους είναι η βοσκή των ζώων (εκτός
της παραγωγής ξύλου στους
βοσκότοπους εξυπηρετούνται όλες οι
υπόλοιπες χρήσεις, αναψυχή,
προστασία, παραγωγή νερού κλπ.)
Παράγοντες που επηρεάζουν την αξία των βοσκοτόπων

Κοινωνική και οικονομική κατάσταση

των περιοίκων

Αριθμός κτηνοτρόφων
Εξωτερικοί
(αφορούν τους
κτηνοτρόφους
και τα ζώα) Αριθμός ζώων που βόσκουν (σήμερα)

Μελλοντική ζήτηση για βοσκή

Είδος και περίοδος βοσκής

 Μορφολογία εδάφους

Έκταση, ιδιοκτησία

Κλίμα

Εσωτερικοί Υδρολογία περιοχής

παράγοντες
(αφορούν Πετρογραφία, εδαφολογία
τους πόρους)
Βλάστηση

Χρήσεις γης

Έργα και ευκολίες

(δρόμοι, ποτίστρες, στέγαστρα)

Βοσκοϊκανότητα
 Συγκέντρωση στοιχείων -Απογραφή
Κοινωνικές απογραφές
- Δημογραφικά στοιχεία
-Πληθυσμός, επάγγελμα
Τεχνικές για
-Απασχόληση με κτηνοτροφία
εξωτερικούς
παράγοντες -Δυνατότητα εκμετάλλευσης βοσκοτόπων από ντόπιους
κτηνοτρόφους
Λιβαδοπονία
Περιγράφεται το λιβάδι με βάση την διάρκεια και την
εποχή
Κτηνοτροφία
Είδος και αριθμός ζώων κατά κοινότητα

Οδηγία 237964/654/22-10-1977 του Υπουργείου

Εξωτερικοί
παράγοντες Γεωργίας/ διάγραμμα ύλης , μελέτης βελτίωσης
και διαχείρισης
Μορφολογικές συνθήκες

¾ Έκταση (γεωγραφική θέση βοσκότοπου)

¾ Μορφολογία εδάφους (τοπογραφία, ανάγλυφο, έκθεση)

¾ Υψόμετρο (μέσο υπερθαλάσσιο ύψος, μέγιστο ελάχιστο

πεδινή ζώνη 0-200m

ημιορεινή ζώνη 201-500m

ορεινή ζώνη >500m)

Εδαφολογικές συνθήκες

¾Είδη εδαφών
Πολύ αβαθές <15εκ.
Αβαθές 16-30 εκ.

¾Βαθύτητα εδάφους Μέτριο αβαθές 31-50 εκ.

Βαθύ 51-120 εκ.
Πολύ βαθύ >120 εκ.

¾Χημικές αναλύσεις εδάφους (ph, κα.)

¾Μηχανική σύσταση εδάφους, υδατοϊκανότητα

¾Συνθήκες διάβρωσης
 Βλάστηση

- Φυτοκοινωνικές διαπλάσεις και ενώσεις

Ποολίβαδα
- Τύπος λιβαδικής βλάστησης Θαμνολίβαδα
Μερικώς δασοσκεπή λιβάδια
Βοσκόμενο δάσος
- Για κάθε τύπο εκτιμάται η παραγωγή βοσκήσιμης ύλης

- Διάκριση υποτύπου (2-3 κυριαρχούντα φυτά)

 Καλή α. >75% φυτών επιθυμητά
β. Έδαφος καλυμμένο με ξηρά
ουσία
γ. Θάμνοι <70%, ύψος <80εκ.
δ. Δεν υπάρχει διάβρωση

- Αποτύπωση κατάστασης Κακή α. >75% φυτών ανεπιθύμητα

υποτύπου β. Έδαφος γυμνό
γ. Θάμνοι >70%, ύψος >80εκ.
δ. Εμφανής διάβρωση

Μέτρια μεταξύ των δύο παραπάνω

καταστάσεων

Βάθους εδάφους
- Χαρτογράφηση του λιβαδικού
τύπου σε κάθε υπότυπο Λιβαδικός τύπος I >30 εκ.
λιβαδικής βλάστησης (βάσει II 16-30εκ.
του βάθους του εδάφους) III <15εκ.
 Ανάλυση στοιχείων

• Βαθμός βόσκησης των διαφόρων κατηγοριών

του λιβαδιού

• Καταλληλότητα είδους βοσκήσιμων ζωνών

• Βοσκοφόρτωση

• Βοσκοικανότητα
 Σχεδιασμός μέτρων

- Τεχνικές βελτίωσης

- Περιφράξεις για διαχείριση και προστασία

- Έργα προσπέλασης (μονοπάτια και δρόμοι)

Υδρομάστευση πηγαίων ή υπόγειων υδάτων
- Έργα ποτισμού ζώων Συλλογή ομβρίων υδάτων σε δεξαμενές
Συλλογή από τις κοίτες ρευμάτων

- Έργα σταυλισμού ζώων

- Βελτίωση βλάστησης

- Καταπολέμηση ανεπιθύμητων φυτών

- Τεχνικές σπορές σε θέσεις με καλό έδαφος

- Διανεμόμενη βοσκοϊκανότητα (μετά τα έργα βελτίωσης)

- Μέτρα χρήσης βοσκοτόπου

- Προτεινόμενος αριθμός ζώων κατά είδος, τύπο και υπότυπο

βλάστησης

- Καθορισμός εποχής και διάρκειας βόσκησης

- Διαίρεση βοσκοτόπου

- Ευκολία βόσκησης

- Έναρξη και διάρκεια εφαρμογής μέτρων

- Τρόπος εκμετάλλευσης

- Χάρτες, διαγράμματα, υπολογισμοί

 Δάση και δασικές εκτάσεις που
καταστράφηκαν

ƒ Σχεδιασμός συγκομιδής (κάτω από ειδικές

συνθήκες

ƒ Σχεδιασμός προστασίας (διάβρωση, βοσκή κλπ.)

ƒ Σχεδιασμός ανόρθωσης οικοσυστήματος

(επανίδρυση βλάστησης είτε φυσικά είτε τεχνητά)

 Παράγοντες που πρέπει να λάβει υπόψη ο
διαχειριστής

¾ Οι κορμοί μετά την πυρκαγιά να μετατοπίζονται όσο γίνεται

γρηγορότερα αφού αποφλοιωθούν (σήψεις και έντομα)

¾ Αναγκαία χρηματικά κεφάλαια για γρήγορη συγκομιδή (υλοτόμοι, ζώα,

μηχανήματα)

¾ Να βρεθούν αγορές για γρήγορη διάθεση προϊόντων

¾ Η διάβρωση του δασικού εδάφους είναι πολύ γρήγορη και

καταστροφική

¾ Υπολείμματα υλοτομιών τοποθετημένα σε λωρίδες κατά τις ισουψείς

μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην προστασία

¾ Σπορές με αυτοφυή λιβαδικά φυτά στις καμένες εκτάσεις
προστατεύουν το έδαφος

¾ Τεχνητές επεμβάσεις (π.χ. βαθμιδώσεις) να χρησιμοποιούνται όπου

ο κίνδυνος διάβρωσης είναι μεγάλος

¾ Φύλαξη από βοσκή

¾ Ορισμένα είδη (Χαλέπιος, Τραχεία) μετά από πυρκαγιά

αναγεννώνται εύκολα (ν’ αποφεύγονται τεχνητές αναδασώσεις)

¾ Όταν γίνεται τεχνητή επανίδρυση βλάστησης να χρησιμοποιείται

γενετικά βελτιωμένο υλικό για αύξηση της παραγωγής

¾ Τυχόν αλλαγή δασοπονικού είδους να γίνεται με μεγάλη προσοχή

και σύμφωνα με τους οικολογικούς κανόνες