Dariusz Miękisz, WL CMUJ

Amyloid
przewle o z a β 2 -M w
kłej dia
lizotera
p ii
 Kompleks zgodności tkankowej - MHC

* Lynn Yaris

• Cząsteczki MHC – antygeny

transplantacyjne, odpowiedzialne
za indukcję reakcji odrzucania
przeszczepu allogenicznego.

• Badania Zingkernagela i
Doherty’ego (nagroda Nobla,
1996 r.) – limfocyty T rozpoznają
poprzez układ MHC antygeny
wirusowe w zakażonej komórce.

* Andrejs Liepins/Science Photo Library

 Ekspresja genów MHC
• MHC I
– Wszystkie komórki jądrzaste
– W niewielkiej ilości również erytrocyty

• MHC II
– LiB
– Makrofagi
– Komórki dendrytyczne
– Komórki nabłonka grasicy
– Śródbłonek naczyń serca i nerek
– Po pobudzeniu przez INFγ:
• LiT
• Komórki śródbłonka innych narządów
• Komórki nabłonka tarczycy
• Komórki nabłonka jelita
• Keratynocyty
• fibroblasty

J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008

 Budowa domenowa MHC I
• Łańcuch lekki
– Beta-2 mikroglobulina

• Łańcuch ciężki
– N-końcowy fragment zewnątrzkomórkowy (80% AA)

• Pętla α1 (~90 AA) + łańcuchy cukrowe

• Pętla α2 (~90 AA) + łańcuchy cukrowe

• Pętla α3 (~90 AA)

– Hydrofobowy fragment transbłonowy (8% AA)

– Hydrofilowy fragment wewnątrzkomórkowy (12% AA)

• Łańcuchy lekki i ciężki połączone niekowalencyjnie

J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008

 Budowa domenowa MHC I

1/
2/ 3/

4/ NH2
5/
6/

7/

8/

COOH
 Budowa rowka MHC I
• Zewnętrzne domeny α1 i α2 zbudowane są z jednej helisy α i czterech
pasm beta każda.

• Połączone domeny α1 i α2 tworzą strukturę składającą się z ośmiu kartek

beta (wnętrze) i dwóch alfa-helis (brzegi) – rowek.

• Rowek jest miejscem dokowania aminokwasów prezentowanych

limfocytom T.

• Pomiędzy rowkiem a błoną komórkową znajdują się: domena α3 i beta2-M.

• W rowku domen α1 i α2 znajduje się sześć „zagłębień” (A-F), które wiążą

niekowalencyjnie łańcuchy boczne aminokwasów prezentowanego peptydu
(aminokwasy kotwiczące).

• W celu efektywnej prezentacji antygenu limfocytowi T konieczne jest

związanie co najmniej 2 aminokwasów kotwiczących.

J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008

Budowa chemiczna MHC

* http://www.mhcenhancer.de/
 Oddziaływanie prezentowanego
peptydu z domenami MHC I

* M. Reyes-Gomez and N. Jojic,

"Mixed adaptive double
threading: Joint MHC I
clustering and learning peptide
binding"
Bioinformatics. March 2007
 Prezentacja antygenu przez komórki
immunologicznie niekompetentne
• W trakcie translacji łańcuch ciężki i lekki (B2-M) MHC I niezależnie penetrują
błonę ER.

• W ER sekwencje sygnałowe łańcuchów są odcinane.

• Kilka procent peptydów pochodzący ze zdegradowanych w proteasomach

białek jest przesyłanych przez układ TAP (transporter associated with antigen
processing) do wnętrza ER.
– IFNγ stymuluje ekspresję aktywatora proteasomu, który łączy się z częścią
regulatorową 19S i sprawia, że znacznie więcej degradowanych peptydów jest
kierowanych do systemu TAP

• W ER wiążą się one z fragmentem łańcucha ciężkiego MHC I,

przytrzymywanym przez białka chaperonowe. Następnie do układu dołącza
łańcuch lekki.
– Wirusy (np. wirus cytomegalii), komórki nowotworowe, włączają ekspresję genów
powodujących ubikwitynację cząsteczek MHC I.

• Po związaniu peptydu układ MHC I przemieszcza się do aparatu Golgiego, a

następnie w kierunku błony, w której ostatecznie zakotwicza się fragmentem
hydrofobowym łańcucha ciężkiego.

J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008

Prezentacja antygenu w
kontekście MHC I
 Interakcja komórki prezentującej
antygen w MHC I / MHC II i LiT / LiB

* http://en.wikipedia.org/wiki/Image:TCR-MHC_bindings.png
 Genetyka układu MHC
• Cząsteczki MHC kodowane są przez geny układu HLA w szóstym chromosomie (ponad 100
genów).

• MHC I
– HLA-A
– HLA-B
– HLA-C
– HLA-nieklasyczne

• MHC II
– HLA-DP
– HLA-DQ
– HLA-DR

• MHC III
– C2, C4, czynnik B dopełniacza
– Protoonkogen Notch 4
– CYP21B (21-hydroksylaza steroidowa)
– Receptor RAGE
– CREB-ER (czynnik transkrypcyjny)
– Tenascyna (białko macierzy pozakomórkowej
– RPI (jądrowa kinaza Ser-Thr)

• B2-mikroglobulina kodowana jest poza kompleksem MHC, na chromosomie 15.

J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008
 Ewolucja układu MHC
• Defekt odpowiedzi immunologicznej może wynikać nie tylko z braku limfocyta T
zdolnego do reakcji na określony antygen, ale też z braku cząsteczek MHC zdolnych
do prezentacji antygenu.

• Presja ewolucyjna promuje heterozygotyczność w układzie MHC

– Wolniejsza progresja AIDS -> HIV

• Mikroorganizm przechodzący z osobnika A, u którego wywołał chorobę, na osobnika

B wywołuje chorobę tym cięższą im osobnicy A i B są bardziej podobni pod względem
układu MHC.

• Wyższy polimorfizm MHC w populacji oznacza większą szansę przeżycia śmiertelnej

epidemii przez niektórych osobników
– Mała odporność przeciwirusowa gepardów (2x efekt szyjki od butelki)
– Śmierć ok. 40 mln Indian z powodu, zawleczonych z Europy w czasie kolonizacji Ameryk,
chorób zakaźnych.

• Różnica w układzie MHC jest promowana w doborze naturalnym

– Różnice w układzie MHC między płodem a matką sprzyjają utrzymaniu ciąży
– Gryzonie przy łączeniu się w pary preferują osobniki o odmiennym układzie MHC, stopień
zgodności rozpoznają po zapachu.

• Geny kodujące domeny α1 i α2 MHC I są najbardziej polimorficznymi genami

występującymi we wszechświecie, geny α 3 i B2-m mają niewielką liczbę alleli.
J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008
 Istotne statystyczne korelacje między
haplotypem HLA a występowaniem chorób
Choroba HLA Ryzyko
(x100%)

Zesztywniające zapalnienie stawów kręgosłupa B27 90

Zespół Reitera B27 36
Podostre zapalenie tarczycy B35 17
Zespół Goodpasteure’a DR2 16
Zapalenie opryszczkowe DR3 13
Idiopatyczna hemochromatoza A3 9
Przewlekłe aktywne zapalenie wątroby B8 9
Choroba Addisona DR3 6
Toczeń rumieniowy układowy DR3 6
Miastenia B8 4
Stwardnienie rozsiane DR2 4
Reumatoidalne zapalenie stawów DR4 4
Cukrzyca I DR3 4
Choroba Gravesa i Basedowa DR3 4
Choroba Hashimoto DR11 3

Malaria B53 0,4

J. Gołąb, M. Jakóbisiak et al., Immunologia, PWN 2008

 Osoczowa frakcja MHC
• Cząsteczki MHC rozpuszczalne w osoczu pozbawione są części
łańcucha ciężkiego, składają się wyłącznie z domen α1, α2, α3 i
B2-mikroglobuliny.

• Głównym źródłem osoczowego MHC jest wątroba.

– zjawisko tolerancji transplantacyjnej po przeszczepie wątroby

• Rozpuszczalne MHC mogą blokować rozpoznające je przeciwciała i

limfocyty Tc.
 Patogeneza amyloidozy B2-M
• Struktura białka B2-mikroglobuliny nie jest patologicznie zmieniona.

• W surowicy stwierdza się 5-10x podwyższony poziom B2-M, ponieważ białko to nie jest filtrowane
przez aparaturę hemodializującą.

• W chorobowo zmienionych przez amyloidozę ścianach naczyń i błonie maziowej stwierdza się też
znacznie podniesiony poziom proteoglikanu – siarczanu heparanu (perlekanu)

• W zdegenerowanych krążkach międzykręgowych, więzadłach, powięziach, rozcięgnach i chrząstkach

stwierdza się wysokie stężenie siarczanu chondroityny.

• Oddziaływania elektrostatyczne sprawiają, że B2-M tworzy precypitującez roztworu kompleksy z:

siarczanem heparanu, siarczanem chondroityny, kolagenem IV i lamininą (najsilniej).

• Agregacja kompleksów z amyloidem wyzwala reakcję zapalną, penetrację makrofagów,

granulocytów i limfocytów do chorobowo zmienionych tkanek, produkcję cytokin i metaloproteinaz
matrix MMP-1 i -9, które trawią substancję pozakomórkową kości i chrząstek.

• Na początku złogi amyloidu pojawiają się w krążkach międzykręgowych odc. szyjnego kręgosłupa,
następnie m. in. w błonach maziowych stawów, chrząstkach stawowych, kościach (->zespół cieśni
nadgarstka).

• Ohashi K. Pathogenesis of beta2-microglobulin amyloidosis. Pathol Int. 2001 Jan;51(1):1-10.