ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ဆိရ

ု ာ၀ယ္

နိဒါန္း

ကမာၻ႕ႏိုင္ငံေရး စင္ျမင့္ေတြမွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဒီမိုကေရစီအေရးနဲ႕ ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရး ေလ့လာသူ ပညာရွင္ေတြရဲ႕

ေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ အရပ္သားေတြရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးေဆြးေႏြးပြဲေတြမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး၊ ဒိုင္ယာေလာ့ စတဲ့

စကားလံုးေလးေတြက ေရပန္းစားလွပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး ျဖစ္စဥ္ေတြကို ေသေသခ်ာခ်ာ ေလ့လာသံုးသပ္ျပီးမွ

ေျပာဆိုေဆြးေႏြးသူေတြ ရွိတတ္သလို၊ စကားလံုးကိုပဲ အဖန္တလဲလဲ ရြတ္ဆိုေျပာေနတတ္တာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီ

အသြင္ကူးေျပာင္းေရး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး စတာေတြကို ဖဲတခ်ပ္ ေမွာက္လိုက္၊ လွန္လိုက္ လုပ္သလို အလြန္

လြယ္ကူသေယာင္ ေျပာဆိုမွဳေတြလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ ႏိုငင

္ ံတႏိုင္ငံမွာ ေရြးေကာက္ပြဲ ျဖစ္လိုက္တာနဲ႕ ေန႕ခ်င္းညခ်င္း

ဒီမိုကေရစီႏိုငင
္ ံၾကီး ျဖစ္သြားသေယာင္ ထင္ေနသူေတြ ရွိသလို၊ ဒီမိုကေရစီ ေခါင္းေဆာင္တေယာက္ လြတ္လာတာနဲ႕

ေန႕ခ်င္းညခ်င္း ဒီမိုကေရစီၾကီး ရေတာ့မေယာင္ ထင္မွတ္ေနသူေတြလဲ ရွိျပန္ပါတယ္။

လက္ေတြ႕မွာက်ေတာ့ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳဆိုတာကလဲ ျဖစ္စဥ္တရပ္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အျမစ္တြယ္

ရွင္သန္ခိုင္မာမွဳ (Democratic Consolidation) ရွိေစဖို႕အတြက္ ကနဦးဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ (Initial

Democratization) (သို႕မဟုတ္) Political Liberalization ျဖစ္စဥ္အဆင့္ဆင့္ကို တည္ေဆာက္အေကာင္အထည္

ေဖာ္ေဆာင္မွဳပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကို ေဖာ္ေဆာင္ေပးႏိုင္မယ့္ ျပည္သူ႕အစိုးရတရပ္ျဖစ္ျဖစ္၊

စစ္မွန္စြာ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကို လိုလားလာတဲ့ အာဏာရွင္ အစိုးရျဖစ္ျဖစ္ မေပၚေပါက္လာပဲ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္

ရွိလာမွာ မဟုတ္ပါဘူး။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး (Negotiation) ဆိုတာကလဲ ဒီအတိုင္းပါပဲ။ ပဋိပကၡေတြ ေျဖရွင္းဖို႕အတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို

ႏိုင္ငံေရးလက္နက္တခုအျဖစ္ အသံုးျပဳေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီလို အသံုးျပဳတဲ့အခါ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳျဖစ္စဥ္ အဆင့္ဆင့္ကို

အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္ဖို႕ လိုပါတယ္။ Track II, Track III Level ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေပၚထြက္လာဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေပးပါလို႕ ေတာင္းဆိုေနရံု၊ လူသိရွင္ၾကား စတိတ္မင့္ေတြ ထုတ္ေ၀ ျဖန္႕ခ်ိေနရံုနဲ႕ေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲ

ျဖစ္စဥ္ဆိုတာလဲ ရွိလာမွာ မဟုတ္ပါဘူး။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး (Negotiation) ဆိရ

ု ာ၀ယ္

ႏိုင္ငံေရးအယူအဆကြဲျပားမွဳ၊ လူမ်ိဳးေရး ကြဲျပားမွဳ၊ ဘာသာေရး အယူ၀ါဒ ကြဲျပားမွဳ စတာေတြကေန ပဋိပကၡေတြ

ျဖစ္ပြားလာတဲ့အခါ တဘက္နဲ႕တဘက္ ရန္သူလို သေဘာထားလာၾကတဲ့ ပဋိပကၡ ၀န္းက်င္အတြင္းမွာ တူညီတဲ့

ဘံုသေဘာထားေတြ ရွာေဖြဖို႕နဲ႕ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြအၾကား ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြး အေျဖရွာဖို႕ ဆိုတာ အလြန္ခဲယဥ္းတဲ့

ကိစၥရပ္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ ဒီလို ခက္ခဲ နက္နဲတဲ့ ကိစၥရပ္ေတြကို လူအမ်ား သိနားလည္လာႏိုင္ဖို႕အတြက္

လက္ေတြ႕နယ္ပယ္ထဲက သံတမန္ေတြနဲ႕ ပညာရပ္နယ္ပယ္ထဲက ႏိုင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးေတြးေခၚ

ပညာရွင္ေတြက သုေတသန စာတမ္းေတြ၊ ကိုယ္ေတြ႕မွတ္တမ္း ေတြကို ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။

လက္ေတြ႕နယ္ပယ္ ထဲမွာ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ၾကရမယ့္သူေတြကိုလဲ သင္တန္းေတြ အဆင့္ဆင့္ ေပးျပီး ေလ့က်င့္ေပးခဲ့ၾက

ပါတယ္။ စာေတြ႕နဲ႕ လက္ေတြ႕ မတူညီဖူးဆိုေပမယ့္ လက္ေတြ႕ေတြ မ်ားစြာကေန ထုတ္ႏွဳတ္ထားတဲ့

စာေတြ႕သင္ခန္းစာေတြဟာ လက္ေတြ႕မွာ အေထာက္အကူ ျဖစ္ေစပါတယ္။ အေတြ႕အၾကံဳက သင္ေပးသြားမွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္

စာေတြ႕ေတြ မလိုအပ္ဘူး၊ စနစ္တက် သင္ၾကားမွဳေတြ မလိုဘူးလို႕ တခ်ိဳ႕က ဆိုတတ္ၾကပါတယ္။ လက္ထဲကို

ေသနတ္တလက္ေရာက္လာတဲ့အခါ ဟိုပစ္ဒီပစ္ လုပ္ရင္း ေသနတ္က်ည္ထြက္မွာကေတာ့ ေသခ်ာပါတယ္။ ဒါေပမယ့္

principles of sustained fire ကို နားလည္ထားရင္ေတာ့ ပစ္မွတ္ကို ထိႏိုင္ဖို႕၊ risk နည္းဖို႕ ေနရာယူရတဲ့ position ကို

အေျခအေန၊ အခ်ိန္အခါနဲ႕အညီ အသံုးခ်ႏိုင္ပါတယ္။ အလုပ္တခု လုပ္တဲ့အခါမွာ သေဘာတရားေတြကေန ျပဌာန္းထားတဲ့

စီမံခ်က္ေတြအတိုင္း ျပင္ဆင္အေကာင္အထည္ေဖာ္တဲ့အခါ ပရမ္းပတာ ေတာင္ေရာက္လိုက္၊ ေျမာက္ေရာက္လိုက္

လုပ္ေနတာေတြအတြက္ ပိုျပီး ရလဒ္ေကာင္းေလးေတြ ရႏိင

ု ္ပါတယ္။ 'Fail to prepare, prepare to fail' ဆိုတဲ့ စကားေတြကို
ပညာရွင္ေတြက အေၾကာင္းမဲ့ ေျပာဆိုထားခဲ့ၾကတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ေအာင္ျမင္ဖို႕ဆိုတာကလဲ ဒီအတိုင္းပါပဲ။ ျပင္ဆင္မွဳေတြ လိုအပ္ပါတယ္။ ေဆြးေႏြးမွဳရဲ႕ ပန္းတိုင္၊

ေရရွည္ဦးတည္ခ်က္၊ ေရတို ရည္မွန္းခ်က္ စတာေတြ ရွိဖို႕ လိုပါတယ္။ Daniel Druckman ဆိုသူက

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဆိုတာ ျပႆနာတခုကို အေျဖရွာျခင္း (သို႕မဟုတ္) တဘက္နဲ႕ တဘက္ အၾကားမွာ

အေပးအယူျပဳလုပ္ျခင္းလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။ Richard Shell ဆိုသူကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဆိုတာ

တဘက္ကေန အျခားတဘက္ဆီက တစံုတရာကို လိုခ်င္လာတဲ့အခါ ျပဳလုပ္ၾကတဲ့ ဆက္ဆံေရးျဖစ္စဥ္တခုလို႕

အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။ Fred Ikle ဆိုသူကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဆိုတာ ပ႗ိပကၡေတြ ရွိႏိုင္တဲ့

အက်ိဳးစီးပြားေတြအၾကားက ဘံုအက်ိဳးစီးပြားကို ေဖာ္ထုတ္ဖို႕ နည္းလမ္းေတြကို အေျဖရွာျခင္းလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခဲ့ပါတယ္။

Roger Fisher နဲ႕ William Ury တို႕ကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ လုပ္ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းက ေဆြးေႏြးမွဳေၾကာင့္ ရလာမယ့္

ရလဒ္ေတြဟာ မေဆြးေႏြးပဲ ရလာမယ့္ ရလဒ္ေတြထက္ ပိုျပီး ေကာင္းေစမယ္လို႕ ယံုၾကည္တဲ့အတြက္ လုပ္ရတာ ျဖစ္တယ္လို႕

ဆိုပါတယ္။ ဒီလို လုပ္ရမွာ အေၾကာင္း တစံုတရာေၾကာင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ မေအာင္ျမင္ခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ

ျဖစ္မလာႏိုင္ေတာ့ဘူး ဆိုရင္ အေကာင္းဆံုးဘာလုပ္ႏိုင္မလဲဆိုတဲ့ best alternative to a negotiated agreement

(BATNA) ကိုလဲ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႕ စဥ္းစားထားဖို႕ လိုေၾကာင္း ေထာက္ျပေျပာဆိုခဲ့ၾကပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးႏွင့္ ခ်ဥ္းကပ္နည္းလမ္း (Approach)

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြ ေအာင္ျမင္ေစဖို႕အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အေျခခံအခ်က္ေတြကိုလဲ ပညာရွင္မ်ားက

ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ ပထမတခ်က္ကေတာ့ ခ်ဥ္းကပ္နည္းလမ္း (approach) ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို

ဘယ္လိုနည္းလမ္း နဲ႕ အေကာင္အထည္ေဖာ္မလဲ ဆိုတာက ေအာင္ျမင္မွဳအတြက္ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးပါတယ္။

မ်ားေသာအားျဖင့္ competitive bargaining နဲ႕ collaborative problem solving တို႕ကို အသံုးျပဳေလ့ရွိပါတယ္။

Competitive bargaining ဆိုတာက တဘက္နဲ႕ တဘက္ အျပိဳင္အဆိုင္ အေပးအယူ ျပဳလုပ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ Competitive

bargaining သေဘာတရားကို လြယ္လြယ္ကူကူ ရွင္းလင္းေျပာျပ ႏိုငဖ

္ ို႕အတြက္ Terrence Hopmann ဆိုသူက

ေအာက္ပါပံုကို ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။

ပံုမွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ A အမွတ္ဟာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ လုပ္မယ့္ ဘက္ႏွစ္ဘက္အနက္ တဘက္အတြက္

အေကာင္းဆံုးအေျခအေန ျဖစ္ပါတယ္။ B အမွတ္က အျခား ဘက္ တဘက္အတြက္ အေကာင္းဆံုး အေျခအေန ျဖစ္ပါတယ္။

ျမားေတြ ေျပာင္းျပန္ ျဖစ္ေနတာကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ဘက္ႏွစ္ဘက္စလံုးဟာ ကိုယ့္ဘက္က အေကာင္းဆံုး အေျခအေနကို

ရႏိုင္ဖို႕အတြက္ ဆြဲယူၾကိဳးပမ္းၾကပါတယ္။ ပံုမာွ ေဖာ္ျပထားတဲ့ A1 , B1 အမွတ္ေတြကေတာ့ BATNA အေျခအေနေတြကို

ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။ ဒီအေျခအေန ႏွစ္ခအ

ု ၾကားမွာ တဘက္နဲ႕တဘက္ အေပးအယူျပဳလုပ္ႏိုင္မယ့္ bargaining space

ရွိပါတယ္။
ဒီအေျခအေနမွာ ႏွစ္ဘက္စလံုးဟာ တဘက္နဲ႕ တဘက္ စကားစစ္ထိုးရင္း ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ အေကာင္းဆံုးအေျခအေနကို

အနီးစပ္ဆံုး ရေအာင္ လုပ္ၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ၾကရာမွာ

(က) ကနဦးအေနနဲ႕ ကိုယ့္ဘက္က ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို အျပန္အလွန္ ေတာင္းဆိုၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

(ခ) ဘယ္အေျခအေနအထိ ေနာက္ဆံုးထားျပီး ေလွ်ာ့ေပးမယ္ဆိုတာကို ႏွစ္ဘက္စလံုးက ကိုယ္စီ လွ်ိဳ႕၀ွက္

စဥ္းစားသတ္မွတ္ခ်က္ေတြ ရွိလာပါတယ္။

(ဂ) တဘက္နဲ႕ တဘက္ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြဆီက တင္းမာမွဳေတြ ေလ်ာ့လာေအာင္ အျပန္အလွန္ ဖိအားေပးမွဳေတြ၊

ဆြဲေဆာင္မွဳေတြ ျပဳလုပ္လာပါတယ္။

(ဃ) တဘက္နဲ႕တဘက္ အေလွ်ာ့ေပးမွဳေလးေတြ ျပဳလုပ္ႏိုင္ဖို႕အထိ နီးစပ္မွဳ ရွိလာပါတယ္။

(င) အျပန္အလွန္ အေလွ်ာ့ေပးမွဳေတြ ရွိလာပါတယ္။

(စ) မူလ ေတာင္းဆိုထားမွဳ အေျခအေနႏွစ္ခုအၾကားက အျဖစ္ႏိုင္ဆံုး အေျခအေနတခုမွာ သေဘာတူညီခ်က္ ရလာပါတယ္။

(သို႕မဟုတ္) ဆက္လက္အေလွ်ာ့ေပးမွဳ မလုပ္ႏိုင္ၾကေတာ့ပဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ပ်က္သြားပါတယ္။

ပံုမွာ ေဖာ္ျပထားတာက ႏွစ္ဘက္အၾကားက အေပးအယူလုပ္မွဳသ႑ာန္ျဖစ္ေပမယ့္ multi-party negotiations

ေတြအတြက္လဲ ျဖည့္စြက္ အသံုးျပဳႏိုင္ပါတယ္။

ေနာက္ထပ္ နည္းလမ္းတခုကေတာ့ collaborative problem solving နည္းလမ္း ျဖစ္ပါတယ္။ ျပႆနာေျဖရွင္းမွဳမွာက်ေတာ့

တဘက္နဲ႕ တဘက္ အျပိဳင္အဆိုင္ အေပးအယူ၊ အေလွ်ာ့အတင္း လုပ္ဖို႕ မဟုတ္ပဲ ျပႆနာတခုကို စုေပါင္းအေျဖရွာျခင္း

ျဖစ္တဲ့အတြက္ competitive bargaining နည္းလမ္းနဲ႕ ကြဲျပားပါတယ္။

Susan Collin Marks ဆိုသူက ဒီနည္းလမ္းကို လူအမ်ားနားလည္ေစႏိုငဖ

္ ို႕ ရွင္းလင္းတဲ့ ပံုတပံု ေရးဆြဲ ေဖာ္ျပထားခဲ့ပါတယ္။
ဒီနည္းလမ္းအရ ဘက္ႏွစ္ဘက္စလံုးက ပါ၀င္သူမ်ားဟာ ျပႆနာတရပ္ကို အားလံုးရဲ႕ ဘံုျပႆနာအျဖစ္ သတ္မွတ္ျပီး

ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္းၾကဖို႕ ၾကိဳးပမ္းတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္တဲ့ ေစ့စပ္ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳမွာက်ေတာ့ တဘက္နဲ႕

တဘက္အၾကားမွာျဖစ္တဲ့ ပ႗ိပကၡေတြကို ေျဖရွင္းတာ မဟုတ္ပဲ ျဖစ္ေနတဲ့ ျပႆနာေတြကို စုေပါင္းေျဖရွင္းအေျဖရွာဖို႕

ေဆြးေႏြးညွိႏွိဳင္းၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ပ႗ိပကၡေတြ ျဖစ္လာတဲ့အခါ ပါ၀င္တဲ့ ဘက္ေတြအားလံုးက အေၾကာင္းအရာေတြကို reframing

ျပန္လုပ္တတ္ဖို႕ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ ဘယ္သူကမွ compromise မလုပ္ႏိုင္ေတာ့တဲ့ အေျခအေနက်ရင္ေတာ့ deadlock

ျဖစ္ပါတယ္။ Reframing ဆိုတာက ဒီလို deadlock ကို ဘယ္လို ေျဖရွင္းမလဲ ဆိုျပီး အေၾကာင္းအရာေတြကို အျမင္သစ္၊

ရွဳေထာင့္သစ္ေတြကေန ျပန္လည္ရွဳျမင္ႏိုင္ရန္ ၾကိဳးပမ္းအားထုတ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

ပဋိပကၡေတြ ေျဖရွင္းထဲအခါမွာ ျဖစ္ရတဲ့ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲက လိုအပ္ခ်က္ (needs) ေတြနဲ႕ အက်ိဳးစီးပြား

(interests) ေတြကို ေဖာ္ထုတ္ျပီး ပဋိပကၡမဟုတ္တဲ့ တျခား ဘယ္လိုနည္းနဲ႕ ဒါေတြကို ေျဖရွငး္ ႏိုင္မလဲဆိုတာကို

ရွဳေထာင့္သစ္ေတြကေန သံုးသပ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ- ငါးတေကာင္ကို ကေလးႏွစ္ေယာက္က လုေနတဲ့အခါ

တေယာက္ကို တပိုင္းစီ ရမွ ေက်နပ္မွာလား၊ တေယာက္က ေလးပံု -သံုးပံုရျပီး၊ ေနာက္တေယာက္က ေလးပံု- တပံုဆိုရင္ေရာ

အနည္းငယ္ပဲ ရတဲ့ဘက္က ေက်နပ္ျပီး ယူသြားမလား၊ တေယာက္က ငါးတေကာင္လံုး ယူျပီး၊ ေနာက္တေယာက္က

တျခားစားစရာ တခုခု ရသြားရင္ေရာ ေက်နပ္ႏိုင္မလား စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္လဲ ပဋိပကၡျဖစ္ျပီး deadlock ျဖစ္ေနတဲ့ ႏိင

ု ္ငံေတြမွာ conflicting parties ေတြထဲမွာ မပါ၀င္သူေတြက ဘယ္ဘက္မွ

မပါေတာ့ပဲ ႏိုင္ငံရဲ႕ အေျခခံ လိုအပ္ခ်က္ေတြထဲက လူမွဳေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ပညာေရး လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ျဖည့္ဆည္းတာေတြ၊

civil society ကို အားေကာင္းေအာင္ ခ်ဲ႕ထြင္တာေတြ လုပ္လာၾကတာေတြ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ကလဲ ဒါေတြကိုပဲ အခ်ိန္ကုန္ခံျပီး

ျငင္းခုန္ေနၾကျပန္တတ္ပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြ ျပီးဆံုးမွ ဒါေတြ လုပ္ရမယ္ဆိုတာေတြကလဲ အဓိပၸာယ္ မရွိလွပါ။ ကၽြမ္းေနတဲ့

မီးလံုးကို လဲဖို႕ ၾကိဳးစားသူေတြ ရွိေနခ်ိန္မာွ ဖေယာင္းတိုင္ထြန္းျပီး အလင္းျပေပးသူေတြလဲ ရွိဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

မီးလံုးလဲသူေတြနဲ႕ ဖေယာင္းတိုင္ထြန္းသူေတြအားလံုး အခ်င္းခ်င္း ျငင္းခုနရ

္ င္းအခ်ိန္ကုန္ေနစရာလဲ မလိုအပ္ပါ။ တိုင္းျပည္နဲ႕

ျပည္သူလူထုရဲ႕ Needs နဲ႕ Interests ေတြကို ျဖည့္ဆည္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းၾကသူအခ်င္းခ်င္းမွာ ေရတိုရည္မွန္းခ်က္ေတြကိုပဲ

အေကာင္အထည္ေဖာ္သည္ျဖစ္ေစ၊ ေရရွည္ပန္းတိုင္ကိုပဲ အေရာက္သြားသည္ ျဖစ္ေစ ဘယ္သူမွ မမွားပါ။ ဘယ္သူကမွလဲ

ဘယ္သူထက္မွ ပိုျပီး ျမင့္ျမတ္သည္၊ ယုတ္ညံ့သည္ မရွိပါ။ Deadlock အေျခအေနမွာ Reframing လုပ္တဲ့

သ႑ာန္ေတြကေတာ့ အမ်ိဳးမ်ိဳး ကြဲျပားေနမွာပဲျဖစ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေနာက္ထပ္ ခ်ဥ္းကပ္တဲ့ နည္းလမ္းတခုကေတာ့ Conflict Resolution Style Matrix ကို

အသံုးျပဳျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္ကာလေတြမွာ Robert Blake နဲ႕ Jane Mouton တို႕က ပဋိပကၡေျဖရွင္းျခင္းနဲ႕

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြမွာ အသံုးျပဳရတဲ့ စတိုင္ေလးမ်ိဳးကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီစတိုင္ေလးမ်ိဳးကို forcing, problem

solving, smoothing, withdrawal ဆိုျပီး အမည္ေပးခဲ့ၾကပါတယ္။ (၁၉၇၀) ကာလေတြေရာက္ေတာ့ Kenneth Thomas နဲ႕

Ralph Kilmann တို႕က စတိုင္ေတြကို ထပ္မံမြမ္းမံျပီး competing, collaborating, accommodating, avoiding,

compromising ဆိုတဲ့ စတိုင္ ငါးမ်ိဳးကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါတယ္။

ပံုမွာ ေဖာ္ျပထားခ်က္ေတြအရ အလ်ားလိုက္မ်ဥ္းက ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ (cooperativeness) ကို ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။

ေဒါင္လိုက္မ်ဥ္းကေတာ့ assertiveness ကို ကိုယ္စားျပဳပါတယ္။ assertiveness ေကာ၊ cooperativeness ေကာ

နည္းေနတဲ့အခါ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ စတိုင္က တဘက္နဲ႕ တဘက္ ေရွာင္ျခင္း (avoiding) ျဖစ္ပါတယ္။ assertiveness က

ျမင့္ျပီး၊ cooperativeness က အားနည္းေနရင္ေတာ့ ျပိဳင္ဆိုင္မွဳ (Competing) စတိုင္ ျဖစ္လာပါတယ္။ cooperativeness က

ျမင့္ျပီး၊ assertiveness က နည္းေနရင္ေတာ့ accommodating စတိုင္ျဖစ္ျပီး၊ ႏွစ္ခုလံုး အသင့္အတင့္ဆိုရင္ေတာ့

compromise လုပ္ၾကပါတယ္။ ႏွစ္မ်ိဳးစလံုး ျမင့္မွသာ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မွဳ (collaborating) စတိုင္ကို

က်င့္သံုးလာၾကတာပါ။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြမွာ collaborating စတိုင္ က်င့္သံုးမွဳဟာ ျပႆနာေျဖရွင္းတဲ့နည္းလမ္းကို အသံုးျပဳမွဳနဲ႕ ဆင္တူပါတယ္။

တဘက္နဲ႕ တဘက္အၾကားက တင္းမာမွဳေတြ၊ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားခ်က္ မရွပ
ိ ဲ ျပႆနာတခုကို ဘယ္လို

ေျဖရွင္းၾကမလဲဆိုတာကို ႏွစ္ဘက္စလံုးက စဥ္းစားၾကတာျဖစ္ပါတယ္။ Competing စတိုင္က်င့္သံုးမွဳကေတာ့ hard

bargaining နည္းလမ္း က်င့္သံုးမွဳပါပဲ။ ႏွစ္ဘက္စလံုးက အေပးအယူ၊ အေလွ်ာ့အတင္း ျပဳလုပ္လိုျခင္း မရွိၾကပါဘူး။

accommodating စတိုင္ကေတာ့ Competing စတိုင္နဲ႕ ဆန္႕က်င္ဘက္ပါ။ ကိုယ့္ဘက္က အက်ိဳးစီးပြားကို

ထည့္သြင္းစဥ္းစားမွဳထက္ အျခားတဘက္ရဲ႕ လိုလားခ်က္ေတြကို ဦးစားေပးျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

avoiding စတိုင္ကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို တတ္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္ၾကဥ္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လို ပဋိပကၡမွာပဲျဖစ္ျဖစ္

တဘက္က ဒီလို ေရွာင္ၾကဥ္တဲ့ နည္းလမ္းကို သံုးလာျပီဆိုရင္ တျခားတဘက္က ဘယ္ေလာက္ပဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ

လုပ္ခ်င္ခ်င္ ေအာင္ျမင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ လက္ခုပ္ဆိုတာ ႏွစ္ဘက္တီးမွ ျမည္ပါတယ္။ Compromising စတိုင္ကေတာ့

ႏွစ္ဘက္စလံုးက အေပးအယူ၊ အေလွ်ာ့အတင္း ျပဳလုပ္ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပဋိပကၡၾကီးရင္ ၾကီးသေလာက္ ဒီစတိုင္ကို

ေအာင္ျမင္စြာ အသံုးျပဳႏိုင္ဖို႕ကလဲ ခဲယဥ္းလွပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ဒီ စတိုင္ ငါးမ်ိဳးလံုးဟာ ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရးနဲ႕

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြမွာ အေျခအေနနဲ႕ အခ်ိနအ

္ ခါေပၚမူတည္ျပီး အသံုး၀င္မွဳေတြ ရွိပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳႏွင့္ ဆက္ဆေ
ံ ရး (Relationship)

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳက ထြက္ေပၚလာတဲ့ ရလာဒ္အတြက္ ေနာက္ထပ္ အေရးၾကီးတဲ့ ထည့္သြင္းစဥ္းစားစရာ အခ်က္ကေတာ့

ပ႗ိပကၡထဲမွာ ပါ၀င္ေနတဲ့ actors ေတြအၾကားက ဆက္ဆံေရးသ႑ာန္ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို

ျပဳလုပ္တဲ့အခါမွာ မိမိဘက္ရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္နဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို သိဖို႕ လိုအပ္သလို၊ အျခားတဘက္က လိုအပ္ခ်က္နဲ႕

အက်ိဳးစီးပြားေတြကိုလဲ သိေနဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဘက္ႏွစ္ဘက္တင္မကပဲ multiple actors ေတြ ပါ၀င္ေနခဲ့တယ္ဆိုရင္

ပါ၀င္ေနသူေတြရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္၊ အေတြးအေခၚနဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို သိျမင္တတ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ႏိင

ု ္ငံေရးပညာရွင္ Ury

က ေအာင္ျမင္တဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးသူေတြဟာ စိတ္ပညာကၽြမ္းက်င္သူေတြ ျဖစ္တယ္လို႕ ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြကို

ေျဖရွင္းဖို႕ ၾကိဳးပမ္းတဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြမွာ ပါ၀င္တဲ့ multiple parties ေတြ အပါအ၀င္ ဒီပ႗ိပကၡနဲ႕ ဆက္စပ္တဲ့
အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ လူေတြရဲ႕ ျမင္ႏိုင္ေတြ႕ႏိုင္ေသာ လိုအပ္ခ်က္ေတြ၊ အတြင္းစိတ္ထဲမွာ ခိုေအာင္းေနတဲ့ လိုလားခ်က္ေတြ၊

ျဖတ္သန္းမွဳသမိုင္းေၾကာင္းေတြ၊ အေတြးအေခၚကို သိႏိုင္ေလေလ အျပန္အလွန္ယံုၾကည္မွဳရွိတဲ့ ဆက္ဆံေရးကို

တည္ေဆာက္ဖို႕ အခြင့္အလမ္း မ်ားလာေလေလ ျဖစ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳမွာ ပါ၀င္ႏိုင္မယ့္ actors အမ်ိဳးအစားေတြကိုလဲ ႏိုင္ငံေရး ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ခဲ့ၾကပါတယ္။

Counterparts ဆိုတဲ့ အမ်ိဳးအစားက မတူညီပဲ ထိပ္တိုက္ကြဲျပားေနတဲ့ အျမင္ေတြကို တင္ျပသူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

Constituents ဆိုတဲ့ အမ်ိဳးအစားကေတာ့ သူတို႕နဲ႕ သက္ဆိုင္တဲ့ လူမ်ိဳးစု၊ အဖြဲ႕အစည္း၊ လူတန္းစားအလႊာ စတာေတြကို

ကိုယ္စားျပဳ တက္ေရာက္လာသူမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ Stakeholders ေတြကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးတဲ့ စားပြဲမွာ

ကိုယ္တိုင္ပါ၀င္ခ်င္မွ ပါ၀င္ေပမယ့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ ဆက္စပ္တဲ့ လိုလားခ်က္၊ အက်ိဳးစီးပြားရွိေနသူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

သူတို႕တေတြက counterparts ေတြနဲ႕ constituents ေတြရဲ႕ ကိုယ္စားျပဳမွဳ၊ အေတြးအေခၚေတြနဲ႕ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြ

အေပၚမွာ လႊမ္းမိုးမွဳ ရွိပါတယ္။ Ratifiers ဆိုတာကေတာ့ ညွိႏွိဳင္းေဆြးေႏြးမွဳ ရလာဒ္ေတြကို ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ေပးသူေတြ

ျဖစ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳမွာ ပါ၀င္သူေတြရဲ႕ မိခင္အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ ပါတီေတြက ေခါင္းေဆာင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲ အမွန္တကယ္ ျဖစ္ေျမာက္လာခ်ိန္မွာ ေပၚထြက္လာတတ္တဲ့ spoilers ေတြလဲ ရွိပါေသးတယ္။ ေရရွည္

ပဋိပကၡေတြမွာ ပဋိပကၡေၾကာင့္ အက်ိဳးေက်းဇူး ရေနသူမ်ား ရွိတတ္ပါတယ္။ ဥပမာ- မူးယစ္ ကုန္ကူးတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊

လူကုန္ကူးတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြ စတဲ့ ရာဇ၀တ္မွဳ က်ဴးလြန္ေနတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ ပဋိပကၡကို အေၾကာင္းျပဳျပီး

ဆိုင္းဘုတ္ေထာင္ ရံပံုေငြ ေတာင္းေနတဲ့ ပဋိပကၡအေၾကာင္းျပဳ လုပ္စား အဖြဲ႕အစည္းမ်ားဟာ ပဋိပကၡေတြ ျပီးဆံုးသြားမွာကို

အလြန္စိုးရိမ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ တဘက္နဲ႕ တဘက္ အႏိုင္ယူပြဲသိမ္း တိုက္ပြဲ ဆင္ႏႊဲသြားႏိုင္မွာကို စိုးရိမ္ျပီး နည္းမ်ိဳးစံုနဲ႕

ပဋိပကၡျဖစ္ခ်ိန္ ၾကန္႕ၾကာေအာင္ ဆြဲဆန္႕ဖို႕ ၾကိဳးစားေလ့ရွိသလို၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြ ေပၚေပါက္လာတဲ့အခါမွာ

ပ်က္ျပားေအာင္ ဖ်က္ဆီးေလ့ရွိၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို ဦးေဆာင္မယ့္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားဟာ ပဋိပကၡနဲ႕

ဆက္စပ္ျပီး ကိုယ္က်ိဳးရွာ အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ ရာဇ၀တ္မွဳက်ဳးလြန္ေနေသာ အဖြဲ႕အစည္းေတြကို ၾကိဳတင္ သိျမင္ထားဖို႕

လိုအပ္လွပါတယ္။
ဒီလို multiple actors ေတြအၾကားမွာ ဆက္ဆံေရးတည္ေဆာက္တဲ့အခါ ဆက္သြယ္မွဳ လမ္းေၾကာင္း (communication

channels) ေတြ ဖြင့္ဖို႕လိုအပ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳလုပ္ဖို႕ ၾကိဳးစားတဲ့ အခါတိုင္းမွာ ပမာဏ ညွိႏွိဳင္းမွဳ လုပ္တဲ့

အခ်ိန္ေတြကတည္းက ဘယ္ဘက္မွာ ဘယ္သူနဲ႕ ဆက္သြယ္ရမယ္၊ ဆက္ဆံေရးနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ဘယ္ေလာက္အထိ scope

of communication ထားမယ္၊ ဘယ္လို ဆက္သြယ္မယ္ ဆိုတဲ့ lines of authority ေတြ ရွင္းလင္းေနဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ဒါေတြ ရွင္းလင္းေနျခင္း မရွိဘူးဆိုရင္ တေယာက္တေပါက္ ဆက္သြယ္မွဳ လမ္းေၾကာင္းေတြ ဖြင့္ရင္း ရွဳပ္ေထြးမွဳေတြ

ျဖစ္လာေစႏိုင္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြအတြက္ ပဏာမ ညွိႏွိဳင္းတဲ့ အခ်ိနေ

္ တြမွာပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲ စတင္ခ်ိန္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္ mass

media နဲ႕ ဘယ္လို ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မွဳေတြ လုပ္မလဲ ဆိုတာကိုလဲ protocol ေတြ ရွိေနဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

မီဒီယာဆိုတာ လူထုနဲ႕ ဆက္ဆံေရး ေပါင္းကူးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မီဒီယာေတြနဲ႕ ဆက္သြယ္ေဆာင္ရြက္မွဳေတြမွာ

အလြန္သတိထား ဆက္ဆံဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ အျပန္အလွန္ ေလးစားမွဳ ရွိၾကဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Solomon ဆိုသူက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳမွာ မီဒီယာေတြနဲ႕ ပတ္သက္ဆက္စပ္ရတဲ့အခါ ေျပာေရးဆိုခြင့္

ရွိသူေတြရဲ႕ တာ၀န္က တဘက္က counterpart ေတြကို သြယ္၀ိုက္နည္းနဲ႕ မိမိတို႕ လိုလားခ်က္ေတြကို အသိေပးေရး၊ မိမိတို႕

စဥ္းစားေတြးေခၚခ်က္ေတြကို လူထုသို႕ အသိေပးတင္ျပေရး၊ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြနဲ႕ မီဒီယာသမားေတြကို briefing ေပးေရး၊

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳမွာ ပါ၀င္မယ့္ အာဂ်င္ဒါေတြကို မီဒီယာမွတဆင့္ ျဖန္႕က်က္ေရး စတာေတြ ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းရွင္းလင္းလင္း

ေျပာထားခဲ့ပါတယ္။ မီဒီယာတင္ေပးလာတဲ့ လမ္းေၾကာင္းကို ေျပာေရးဆိုခြင့္ ရွိသူေတြ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွွဳ

အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနသူေတြက လိုက္တက္မိ သြားျခင္းကို သတိထား ေရွာင္ၾကဥ္ဖို႕ လိုပါတယ္။

ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး မီဒီယာကတဆင့္ ထိေတြ႕ဆက္ဆံရမယ့္ ပရိသတ္ ေျခာက္မ်ိဳး

ရွိပါတယ္။ အတိုက္အခံဘက္မွာ ရွိတဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးအဖြဲ႕၊ အတိုက္အခံဘက္မွာရွိတဲ့ အဓိက ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္သူ

ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ အတိုက္အခံဘက္မွ ေထာက္ခံအားေပးသူမ်ား၊ ႏိုင္ငံတကာ အစိုးရမ်ားႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ အန္ဂ်ီအို

အဖြဲ႕အစည္းမ်ား၊ မိမိဘက္မွ ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္သူမ်ား၊ မိမိဘက္ကို ေထာက္ခံအားေပးသူမ်ား

စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လိုပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ၂၁ ရာစုမွာ တရား၀င္သတင္းဌာန မီဒီယာမ်ားတင္သာမက တရားမ၀င္

သတင္းမုဆိုးမ်ားပါ ေပၚထြက္လာျပီျဖစ္တဲ့အတြက္ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ မလိုအပ္ပဲ ေပါက္ထြက္သြားျခင္း၊

တေယာက္တေပါက္ ေျပာဆိုျခင္းေတြ မရွိရေအာင္ အဖြဲ႕အစည္းတိုင္းမွာ မီဒီယာနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ မဟာဗ်ဴဟာေတြ ရွိေနဖို႕

လိုအပ္ပါတယ္။

သက္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ မီဒီယာေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး တရား၀င္ ေျပာေရးဆိုခြင့္ (front channel) ကိုေက်ာ္လြန္ျပီး၊

back channel ကေန ဆက္ႏြယ္မွဳ ရွိေနသလားဆိုတာကိုလဲ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ရပါမယ္။ Public ကို ထုတ္ျပန္လို႕ မရေသးတဲ့

ေဆြးေႏြးညွိႏိွဳင္းဆဲ အခ်က္အလက္ေတြကို back channel ကေနတဆင့္ မီဒီယာေတြနဲ႕ သတင္းမုဆိုးေတြဆီကို information

leakage လုပ္လိုက္တဲ့အခါက်ရင္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ၊ ပဏာမ ညွိႏွိဳင္းမွဳေတြရဲ႕ ရလာဒ္ေတြကို undermine လုပ္ရံုမက

အထင္အျမင္ လြဲတာေတြ၊ အျပန္အလွန္ယံုၾကည္မွဳ လြဲတာေတြ ျဖစ္လာေစႏိုင္ပါတယ္။ ဘယ္ေလာက္ပဲ တိုးတက္ေခတ္မွီတဲ့

ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံၾကီးေတြမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ျပည္သူ႕ေရးရာနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ လုပ္သမွ် အလုပ္ကို ကၾကီးကေန အ အထိ အစအဆံုး

မီဒီယာေတြနဲ႕ သတင္းမုဆိုးေတြကို ထုတ္ေပးေနၾကတာ မဟုတ္ပါ။

ႏွစ္ဆယ့္တစ္ရာစုရဲ႕ သတင္းနဲ႕ ဆက္သြယ္ေရး နည္းပညာေတြ တိုးတက္လာတဲ့ ေခတ္ၾကီးမွာ ကုန္ပစၥည္းေၾကာ္ျငာေတြက

မွိဳလိုေပါက္ျပီး ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ေနရာတကာမွာ တံဆိပ္ကပ္မွဳေတြ ေခတ္စားလာတာနဲ႕အမွ် ကုန္ပစၥည္းနဲ႕တင္

အားမရေတာ့ပဲ လူေတြကပါ ဘာလုပ္လုပ္ တံဆိပ္ေလးနဲ႕မွ လုပ္ခ်င္စိတ္ ျဖစ္လာၾကပါေတာ့တယ္။ လြတ္လပ္စြာ

ေျပာဆိုခြင့္ဆိုျပီး လွ်ိဳ႕၀ွက္အပ္တဲ့အရာေတြကိုပါ မထိန္ခ်န္ေတာ့ပဲ ေျပာခ်င္ရာေျပာ၊ လုပ္ခ်င္ရာ လုပ္ ထင္ရာစိင

ု ္းတဲ့ အက်င့္

ေတြကလဲ ေပၚေပါက္လာပါေတာ့တယ္။ အမ်ားနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ေရးရာေတြမွာ တာ၀န္ခံမွဳ၊ တာ၀န္ယူမွဳ၊ တာ၀န္သိမွဳ

စိတ္ဓာတ္ေတြထက္ ငါ့အတြက္၊ ငါ့နာမည္အတြက္ အက်ိဳးေက်းဇူးရမယ္ဆိုရင္၊ နာမည္ၾကီးမယ္ဆိုရင္ လုပ္မယ္ဆိုတဲ့

စိတ္ဓာတ္ေတြကလဲ ၾကီးစိုးလာပါတယ္။ အင္တာနက္နည္းပညာနဲ႕ မီဒီယာေတြကို တကိုယ္ေတာ္၀ါဒရဲ႕ လက္နက္တခုလို

အသံုးခ်မွဳေတြကလဲ မ်ားျပားလာပါတယ္။ ဒါေတြဟာ ပုဂၢလိက ေရးရာေတြ၊ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းေတြ၊ ေငြေၾကးရွာေဖြမွဳေတြမွာ

အေၾကာင္းမဟုတ္ေပမယ့္ စစ္ေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးရာေတြမွာက်ေတာ့ ၾကီးမားတဲ့ အႏၱရာယ္ေတြ ျဖစ္လာ ပါေတာ့တယ္။

ႏိုင္ငံတခုရဲ႕ ကံၾကမၼာ အေျပာင္းအလဲကို ဖန္တီးႏိုင္ဖို႕အေရး၊ အာဏာရွင္စနစ္ကို ျဖဳတ္ခ်ေရး၊ ေျမေအာက္လွဳပ္ရွားမွဳမ်ား

အားေကာင္းလာေစေရး၊ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံျခားေရး၊ အမ်ိဳးသားရင္ၾကားေစ့ေရး ကိစၥေတြမွာက်ေတာ့ ထင္ေပၚ ေက်ာ္ၾကားမွဳနဲ႕

ေၾကာ္ျငာ သ႑ာန္ေတြကို အသံုးျပဳမယ္ဆိုရင္ ေကာင္းက်ိဳးရဖို႕ထက္ ဆိုးက်ိဳးရဖို႕က မ်ားပါတယ္။ တခါတရံမွာ

အခန္႕မသင့္ရင္ မိမိကိုယ္တိုင္ေသာ္၄င္း၊ မိမိနဲ႕ ပတ္သက္ဆက္စပ္တဲ့ အဖြဲ႕အစည္းေတြေသာ္၄င္း၊ တမ်ိဳးသားလံုး

အေရးမွာေသာ္၄င္း၊ အႏၱရာယ္ျဖစ္ေစတတ္ပါတယ္။ အဆိပ္အေတာက္ ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။

အေၾကာင္းအရာတခုကို မ်က္ေတာင္တခတ္နဲ႕ ဆံုးျဖတ္လို႕ မရပါ။ မ်က္စိတဆံုးၾကည့္တတ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လွဳပ္ရာွ းမွဳ

ဓာတ္ပံုတပံုေၾကာင့္ ဓာတ္ပံုကို အမ်ားဆီ ေရာက္ေအာင္ျဖန္႕ေ၀သူ ေတာ္လွန္ေရးသမားတေယာက္ နာမည္ၾကီးလာေစေပမယ့္

ဓာတ္ပံုထဲ ပါသူေတြရဲ႕ လံုျခံဳေရးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္မယ္ဆိုရင္ ကိုယ့္ရဲ႕ ပုဂၢလိက အက်ိဳးစီးပြားကို စြန္႕လႊတ္ဖို႕ လိုပါတယ္။

ေရတို ဒီမိုကေရစီ အေရးအတြက္ ေခတၱ အခြင့္အလမ္းေကာင္းဟာ ေရရွည္ အမ်ိဳးသားအက်ိဳးစီးပြားအတြက္ အႏၱရာယ္

ျဖစ္လာႏိုင္တယ္ဆိုရင္လဲ သတိတရားကို လက္ကိုင္ထားျပီး လက္လႊတ္သင့္ရင္ လႊတ္တတ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ အထူးသျဖင့္

ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႕ ကိုယ္က်ိဳးနဲ႕ အမ်ားအက်ိဳး၊ ေရတို အက်ိဳးအျမတ္နဲ႕ အမ်ိဳးသားအက်ိဳးစီးပြား ေရးရာေတြကို

ခ်င့္ခ်င့္ခ်ိန္ခ်ိန္နဲ႕ ကိုင္တြယ္တတ္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဆိုင္းသံၾကားတိုင္း ကခ်င္သူေတြသာ ေခါင္းေဆာင္လုပ္ရင္ တိုင္းျပည္

ေရစံုေမ်ာ ႏိုင္ပါတယ္။

မီဒီယာသမားေတြအတြက္ကေတာ့ သတင္းရေရးနဲ႕ သတင္းေဖာ္ျပခ်က္ တင္ျပႏိုင္ေရးဟာ ပထမဦးစားေပး တာ၀န္ပဲ

ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႕ ဘက္က ၾကည့္ရင္လဲ မမွားပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ လွ်ိဳ႕၀ွက္ လုပ္ရတဲ့ ကိစၥေတြမွက်ေတာ့ အေႏွာင့္အယွက္ေတြ

ျဖစ္လာေစပါတယ္။ အျပီးမသတ္ေသးတဲ့ စီမံခ်က္ေတြ၊ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြကို သတင္းမွားထြက္သြားခဲ့ရင္လဲ အမွားအယြင္းေတြ

ျဖစ္ေစတတ္ ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး ပညာရွင္ Kelman က အေျဖတခုရေအာင္ ပူးတြဲလုပ္ေဆာင္မွဳ ျဖစ္စဥ္ေတြမွာ

အေျဖမထြက္ေသးပဲ public reports ေတြ ထြက္လာတဲ့အခါ ပူးတြဲေဆာင္ရြက္မွဳ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ေၾကာင္း

ေထာက္ျပေျပာဆိုထားခဲ့ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ relationships ေတြမွာ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမယ့္ ေနာက္ထပ္ အေၾကာင္းအရာတခုကေတာ့

ကြဲျပားျခားနားေနတဲ့ ယဥ္ေက်းမွဳေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ယဥ္ေက်းမွဳဆိုရာမွာ ၀တ္စားဆင္ယင္မွဳ၊ ထံုးတမ္းစဥ္လာေတြသာမက

ယံုၾကည္မွဳ၊ စဥ္းစားေတြးေခၚမွဳသ႑ာန္၊ ခံစားနားလည္မွဳသ႑ာန္၊ မ်ိဳးဆက္တခုမွ တခုသို႕ လက္ဆင့္ကမ္းေသာ

အေၾကာင္းအရာေတြ၊ အညွိဳးအေတးစတာေတြပါ ပါ၀င္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုကြဲျပားမွဳပါ ဆက္စပ္ပါ၀င္တဲ့ ပဋိပကၡေတြမွာ

၀တ္စားဆင္ယင္မွဳ၊ ထံုးတမ္းစဥ္လာေတြကိုတင္ သိရွိေလ့လာထားရံုနဲ႕ ႏွစေ

္ ပါင္းမ်ားစြာ အျမစ္တြယ္ ေနခဲ့တဲ့ ရင္တြင္းက

ပဋိပကၡအညွိဳးအေတးေတြကို မသိျမင္ႏိုင္ပါဘူး။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမယ့္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားဟာ ႏိုင္ငံေရးပညာ၊ စီးပြားေရးပညာ၊

အေတြးအေခၚ၊ သမိုင္းေၾကာင္း၊ စိတ္ပညာ စတာေတြ ကို နားလည္ကၽြမ္းက်င္ထားရံုသာမက ပဋိပကၡနဲ႕ ဆက္စပ္တဲ့

လူမ်ိဳးစုေတြရဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳနဲ႕ အေတြးအေခၚေတြကိုပါ ေလ့လာထားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ယဥ္ေက်းမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေလ့လာတဲ့ အခါမွာ ေလ့လာနည္း ႏွစ္မ်ိဳး ရွိပါတယ္။ မိမိတို႕လူမ်ိဳးရဲ႕ မိခင္ယဥ္ေက်းမွဳကို

ေလ့လာတာကို “Enculturation” လို႕ ေခၚျပီး၊ တျခားယဥ္ေက်းမွဳကို ေလ့လာတာကိုေတာ့ “Acculturation” လို႕

ေခၚဆိုပါတယ္။ “Acculturation” လုပ္ဖို႕ ခဲယဥ္းေပမယ့္ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရးအတြက္

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမယ့္ ေခါင္းေဆာင္ေတြကေတာ့ အေလးအနက္ထားျပီး ေလ့လာဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူနည္းစုကျဖစ္ေစ၊

လူမ်ားစုကျဖစ္ေစ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးရမယ့္ တဘက္က လူမ်ိဳးစုရဲ႕ ယဥ္ေက်းမွဳကို အသိအမွတ္ျပဳမွဳ အားနည္းတဲ့အခါ

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ေအာင္ျမင္ဖို႕ အလြန္ခဲယဥ္းသြားႏိုင္ပါတယ္။ တဘက္က ယဥ္ေက်းမွဳကို အျခားတဘက္က judge လုပ္တာ

မဟုတ္ပဲ ကြဲျပားျခားနားမွဳေတြကို အေျမာ္အျမင္ၾကီးၾကီးနဲ႕ လက္ခံေပးဖို႕ လိုအပ္ေၾကာင္း Cohen က

ေရးသားေဖာ္ျပထားခဲ့ဖူးပါတယ္။ စကားေျပာတဲ့ အသံေန၊ အသံထားေၾကာင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြမွာ ကသိကေအာက္

ျဖစ္တတ္တာေတြလဲ ရွပ
ိ ါတယ္။ တခ်ိဳ႕က စကားကို တံုးတိတိ ေျပာပါတယ္။ တခ်ိဳ႕က သြယ္၀ိုက္ျပီး လွလွပပ ေျပာပါတယ္။

တံုးတိတိေျပာတာကို ရိုင္းစိုင္းတာလို႕ တဘက္က ထင္လာတတ္သလို၊ သြယ္၀ိုက္ျပီး ေ၀့၀ိုက္ေနတာကို တဘက္က

စိတ္မရွည္ႏိုင္ျဖစ္လာတာလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအခ်ိန္မွာ တဘက္နဲ႕ တဘက္ ကြဲျပားတဲ့ ယဥ္ေက်းမွဳ ဓေလ့ေတြကို

နားလည္ထားမွသာ ေျပျပစ္တဲ့ ဆက္ဆံေရးကို တည္ေဆာက္ႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အျမစ္တြယ္ ရွည္ၾကာေနတဲ့ ဘာသာေရးပဋိပကၡ၊ လူမ်ိဳးေရးပဋိပကၡေတြမွာဆိုရင္ တဘက္နဲ႕ တဘက္

အျမင္လြဲ၊ အထင္လြဲမွဳေတြ၊ ခံစားခ်က္အညွိဳးအေတးေတြကို ၾကိဳတင္ေလ့လာ နားလည္ထားျခင္းမရွိပဲ အျပန္အလွန္ ရာဇ၀င္နဲ႕

ခ်ီျပီး စြပ္စြဲေျပာဆိုေနၾကတာနဲ႕တင္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမယ့္ အေၾကာင္းအရာကို မစႏိုင္တာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္

ပဋိပကၡမွာ ပါ၀င္တဲ့ multiple actors ေတြအၾကားမွာ ဆက္ဆံေရးတည္ေဆာက္မွဳေတြနဲ႕ မီဒီယာနဲ႕ ဆက္ဆံေရး၊ လူထုနဲ႕

ဆက္ဆံေရး တည္ေဆာက္မွဳေတြမွာ မဟာဗ်ဴဟာမ်ား၊ ၾကိဳတင္ေလ့လာဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား ခ်မွတ္ျပီး စနစ္တက် ေဆာင္ရြက္ဖို႕

လိုအပ္လွပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးႏွင့္ တြနး္ အား (Leverage)

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ေအာင္ျမင္ေရးအတြက္ အတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို ဦးတည္ေစတဲ့ တြန္းအားဟာ

အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ တြန္းအားေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတဲ့အနက္ carrots and sticks ဆိုတဲ့ တြန္းအားကေတာ့ နာမည္ၾကီး

ေရပန္းစားပါတယ္။ carrots ဆိုတာက positive inducements ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အျခားတဘက္က တန္ဖိုးထားႏိုင္မယ့္

အရာေတြကို ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ျပီး၊ ဒီအရာေတြကို လိုခ်င္တပ္မက္စိတ္နဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ လမ္းေၾကာင္းေပၚ

တက္လာေအာင္ မွ်ားေခၚတာ ျဖစ္ပါတယ္။ Kelman က ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့ carrots ေတြကို စာရင္းျပဳစုခဲ့တာမွာ

စီးပြားေရးအခြင့္အလမ္း၊ ႏိုင္ငံတကာ တရား၀င္မွဳ၊ အပစ္အခတ္ ရပ္စဲေရး၊ ႏွစ္ဘက္တင္းမာမွဳ ေလွ်ာ့ခ်ေရး စတာေတြ

ပါ၀င္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲအတြက္ ကမ္းလွမ္းရာမွာ carrots ေတြကို ထည့္သြင္းကမ္းလွမ္းႏိုင္ဖို႕ လိုပါတယ္။ ဥပမာ-

အတိုက္အခံဘက္မွ အာဏာရွင္ေတြကို ကမ္းလွမ္းတဲ့အခါ ပဋိပကၡျပီးဆံုးခ်ိန္ တရားမွ်တမွဳေတြနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး

ဘယ္လိုေဆာင္ရြက္မလဲ ဆိုတဲ့ အခ်က္က အဓိက က်ပါတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ အာဏာရွင္ေတြ ေၾကာက္ရြံ႕တာက

သူတို႕က်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့ humanitarian crimes ေတြအတြက္ ခံုရံုးတင္ စစ္ေဆးခံရျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ အာဏာလက္လႊတ္လိုက္ရျပီး

ေနာက္ပိုင္းမွာ ခံုရံုးတင္ခံရမွာကို ေၾကာက္ရြံ႕တဲ့ အာဏာရွင္ေတြဟာ ေၾကာက္ကန္ကန္ျပီး အာဏာကို အတင္းအက်ပ္

ဆုပ္ကိုင္ထားေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးဖို႕အတြက္ အတိုက္အခံေတြက စတင္ကမ္းလွမ္းခဲ့ရင္ အာဏာရွင္ေတြကို

ဒါနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ဘယ္လို အာမခံခ်က္ေတြ ေပးႏိုင္မလဲ။ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳဆိုင္ရာ တရားမွ်တမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး positive

inducements ေတြ ေပးႏိုင္ဖို႕ လိုပါတယ္။ ဒီလို မေပးႏိုင္တဲ့အခါ (သို႕မဟုတ္) ေပးႏိုင္မယ့္ လက္ေတြ႕ႏိုင္ငံေရး ဦးေဆာင္

အဖြဲ႕မရွိတဲ့ အခါက်ရင္ေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို ဦးတည္တာထက္ အာဏာရွင္အစိုးရ ျဖဳတ္ခ်ႏိုင္ေရးကိုသာ

အတိုက္အခံေတြ အေနနဲ႕ ဦးတည္သင့္ပါတယ္။

Sticks ဆိုတာကေတာ့ negative inducements ေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ inter-state conflicts ေတြ မွာေတာ့ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္

သံတမန္ေရးရာ ပိတ္ဆို႕မွဳ၊ စီးပြားေရးပိတ္ဆို႕အေရးယူမွဳနဲ႕ စစ္အင္အားသံုး ေျဖရွင္းမွဳ ဆိုျပီး သ႑ာန္သံုးမ်ိဳး ရွိပါတယ္။

intra-state conflicts ေတြဆိုရင္ေတာ့ ႏိုင္ငံတကာ ဖိအားနဲ႕ ျပည္သူလူထုရဲ႕ ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြး

အေျဖရွာမွဳကို အတိုက္အခံေတြဘက္က ကမ္းလွမ္းတဲ့အခါ အာဏာရွင္ေတြ အေပၚမွာ လံုေလာက္တဲ့ ႏိင

ု ္ငံတကာ ဖိအား

ေပးထားႏိုင္သလား ဆိုတဲ့ အခ်က္နဲ႕ ျပည္သူလူထုရဲ႕ ဆႏၵဟာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးလား၊ အာဏာရွင္အစိုးရကို

ျဖဳတ္ခ်ႏိုင္ေရးလား ဆိုတဲ့ အခ်က္ေတြကို ကြဲျပားေအာင္ ေလ့လာဖို႕ လိုပါတယ္။

ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြမွာ အင္အားၾကီးႏိုင္ငံေတြက double edge သံတမန္ေရးရာ မူ၀ါဒကို က်င့္သံုးေလ့ရွိၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံရဲ႕ ပထ၀ီ၀င္ အေနအထားဟာ အင္အားၾကီးႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး အခ်က္အခ်ာ ေနရာေတြျဖစ္ရင္

အေျခအေနက ပိုဆိုးပါတယ္။ လံုေလာက္တဲ့ ႏိုင္ငံတကာ ဖိအားကို အာဏာရွင္ေတြအေပၚမွာ မေပးႏိုင္ပါဘူး။ အဲဒီလို

အေျခအေနမ်ိဳးမွာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ ဆႏၵသေဘာထားကို ထပ္မံစဥ္းစားဖို႕ လိုပါတယ္။ ျပည္သူရဲ႕ ဆႏၵက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး

မဟုတ္ပဲ အတိုက္အခံေတြကေန အာဏာရွင္ကို အႏိုင္တိုက္ေရးကို အလိုရွိေနခ်ိန္မွာ အတိုက္အခံေတြက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး

ဦးတည္ခ်က္ကိုပဲ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနတဲ့အခါ အတိုက္အခံႏိုင္ငေ

ံ ရး အဖြဲ႕ေတြနဲ႕ ျပည္သူေတြၾကားမွာ အက္ေၾကာင္းေတြ
ထလာတတ္ပါတယ္။ အတိုက္အခံေတြဘက္ကေန ရပ္တည္ေပးလိုစိတ္ေတြ ျပည္သူလူထုအၾကားမွာ ေလ်ာ့က်လာတတ္

ပါတယ္။ အဲဒီ အေျခအေနမ်ိဳးေတြမျဖစ္ေအာင္ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြအေနနဲ႕ ႏိင

ု ္ငံတကာအေျခအေန၊

ျပည္သူလူထုအေျခအေန၊ အာဏာရွင္အေျခအေနစတဲ့ အေျခအေနၾကီး သံုးရပ္ကို မ်က္ေခ်မျပတ္ေလ့လာေနဖို႕

လိုအပ္လွပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Solomon က ဘယ္လိုအေျခအေန၊ အခ်ိန္အခါမ်ိဳးမွာ ဘယ္လို ဆုေပးဒဏ္ေပး စနစ္ေတြကို

ဘယ္လိုအခ်ိဳးက် ေပါင္းစပ္ျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို ဘယ္လို အေကာင္အထည္ေဖာ္မလဲ ဆိုတာကို သိနားလည္မွဳဟာ

ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာလိုသူေတြ အတြက္ လိုအပ္တဲ့ စြမ္းရည္တရပ္ျဖစ္ေၾကာင္း

ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။

တြန္းအားနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေနာက္ထပ္စဥ္းစားစရာ အခ်က္တခုကေတာ့ ဘယ္သူ႕ဆီမွာ အေကာင္းဆံုး best alternative to

a negotiated agreement (BATNA) ရွိေနသလဲ ဆိုတာပါပဲ။ တခါတရံမွာ BATNA ကို “walk-away leverage” လို႕လဲ

ေခၚေ၀ၚသံုးစြဲတတ္ၾကပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး မေအာင္ျမင္ခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) မျဖစ္ေျမာက္ခဲ့ရင္

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးမဟုတ္တဲ့ တျခားသင့္ေလ်ာ္မယ့္ နည္းလမ္းကို အသံုးျပဳဖို႕ ျပင္ဆင္ထားတဲ့ဘက္က ပိုမို အားသာခ်က္

ရွိပါတယ္။ တြန္းအားကို တိုင္းတာဖို႕အတြက္ ပညာရွင္ Shell က ရိုးရွင္းတဲ့ နည္းလမ္းေလး တခုကို ေဖာ္ထုတ္

ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ သူ႕နည္းလမ္းကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ မျဖစ္ေျမာက္ခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) မေအာင္ျမင္ခဲ့ရင္

ဘယ္သူ႕ဘက္က ပိုျပီး ဆံုးရွံဳးႏိုင္မလဲ ဆိုတာ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ခ်က္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆံုးရွံဳးမွဳ ပိုမ်ားတဲ့ဘက္မွာ

တြန္းအားနည္းျပီး၊ ဆံုးရွံဳးမွဳ ပိုနည္းတဲ့ဘက္မွာ တြန္းအားမ်ားပါတယ္။ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ဆံုးရွံဳးမွဳ တူေနခဲ့ရင္ေတာ့

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြ ျဖစ္သြားေလ့ရွိပါတယ္။

ဒီလိုမဟုတ္ပဲ တဘက္ဘက္မွာ အားေကာင္းတဲ့ best alternative to a negotiated agreement ရွိေနခဲ့ရင္ေတာ့

အဲဒီဘက္က အႏိုင္ရေလ့ရွိပါတယ္။ ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြမွာ အာဏာရွင္ေတြအတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး မဟုတ္တဲ့

BATNA ကေတာ့ political liberalization အေတြးအေခၚကို အေျခခံတဲ့ အာဏာရွင္ေရြးေကာက္ပြဲ (authoritarian election)

မ်ား က်င္းပျခင္းနဲ႕ အာဏာရွင္ ရုပ္ေသးအစိုးရ တရပ္ ေပၚေပါက္လာေရးျဖစ္ျပီး၊ အတိုက္အခံေတြအတြက္

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးမဟုတ္တဲ့ BATNA ကေတာ့ Initial Transition အေတြးအေခၚကို အေျခခံတဲ့ လူထုတိုက္ပြဲ၊

လက္နက္ကိုင္ တိုက္ပြဲမ်ားမွ တဆင့္ ျပည္သူ႕အစိုးရ (၀ါ) ၾကားျဖတ္အစိုးရ တရပ္ ေပၚေပၚလာေရး ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ BATNA

ႏွစ္ခုမွာ ဘယ္ဘက္မွာ ျပည္သူအမ်ားက ေထာက္ခံ အားေပးသလဲ ဆိုတဲ့ အခ်က္က အရွံဳး၊ အႏိုင္ကို အဆံုးအျဖတ္

ေပးပါလိမ့္မယ္။ အာဏာရွင္ဘက္က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို ေရွာင္ရွားႏိုင္မယ့္ BATNA ကို အေကာင္အထည္

ေဖာ္ေနခ်ိနအ
္ ထိ အတိုက္အခံေတြဘက္မွာ BATNA မရွိပဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကိုပဲ ဦးတည္ေဖာ္ေဆာင္ေနတယ္ ဆိုရင္ေတာ့

အႏိုင္အရွံဳးက ေမးခြန္းထုတ္စရာေတာင္ မလိုအပ္ေတာ့ပါဘူး။ အတိုက္အခံေတြဘက္က ေသခ်ာေပါက္ ရွံဳးမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Fisher and Ury တို႕က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ပါ၀ါဆိုတာကို လူအမ်ားက

ခ်မ္းသာၾကြယ္၀မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရးအဆက္အႏြယ္၊ စစ္ေရးအင္အား စတာေတြနဲ႕ တိုင္းတာတတ္ ၾကေပမယ့္ အမွန္တကယ္

အေရးအၾကီးဆံုး ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ပါ၀ါကေတာ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ မျဖစ္ေျမာက္ခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) မေအာင္ျမင္ခဲ့ရင္

ဘာဆက္လုပ္ႏိုင္မလဲဆိုတဲ့ BATNA ပဲ ျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ မိမိနဲ႕ ထိပ္တိုက္ ပဋိပကၡျဖစ္ေနတဲ့

ဘက္တဘက္မွာ ဒီလို ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးပါ၀ါ မရွိခဲ့ရင္ ဘယ္လို ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ကမ္းလွမ္းခ်က္၊ ေတာင္းဆိုခ်က္ကိုမွ

ဂရုစိုက္စရာ မလိုအပ္ပဲ ကိုယ့္ရဲ႕ BATNA ေအာင္ျမင္ေအာင္ လုပ္ေရးကိုသာ အာရံုစိုက္ရန္ လိုေၾကာင္း ပညာရွင္အမ်ားက

မွတ္ခ်က္ေပးထားခဲ့ၾကပါတယ္။

ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ႏိုင္ငံတကာ ပဋိပကၡေတြမွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ဘက္တဘက္ဟာ တျခားဘက္တဘက္ထက္

ပိုျပီး စစ္ေရး၊ ႏိုင္ငံေရးအင္အားနည္းေနခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးက လြဲလို႕ တျခား ဘာလမ္းစဥ္ကိုမွ

က်င့္သံုးစရာ မရွိေတာ့ဘူးဆိုရင္ (သို႕မဟုတ္) အျခားဘက္တဘက္က မက္ေမာႏိုင္ဖြယ္ရွိတဲ့ ဘယ္လို positive

inducements ကိုမွ မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူး ဆိုရင္ေတာ့ normative leverage strategy ကို က်င့္သံုးၾကေလ့ရွိပါတယ္။

ဒီမဟာဗ်ဴဟာကို က်င့္သံုးမယ္ဆိုရင္ တျခားဘက္ရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးသေဘာထားေတြ၊ သမိုင္းေၾကာင္းေတြကို သိနားလည္ဖို႕

လိုအပ္ပါတယ္။ တဘက္က က်င့္သံုးတဲ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြ၊ စံခ်ိန္စံညန
ႊ ္းေတြကို နားလည္ေအာင္ေလ့လာျပီး၊

ဒီလုပ္ထံုးလုပ္နည္းေတြအၾကားမွာ ကိုယ့္ရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ဘယ္လို အေကာင္းဆံုး ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ယူရမလဲဆိုတာကို

အသာစီး မရတဲ့ဘက္က တြက္ခ်က္စဥ္းစားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားကို အသာစီးရေနတဲ့ဘက္က ခ်မွတ္တာ

ျဖစ္တဲ့အတြက္ အသာစီး မရတဲ့ဘက္က ေလးစားမွဳျပျပီး၊ တဘက္ရဲ႕ စာနာမွဳကို ေတာင္းခံဖို႕ လိုေၾကာင္း ပညာရွင္ Shell က

ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။

ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြမွာ အာဏာရွင္ေတြရဲ႕ လြတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ ေပးမွဳကို ေတာင္းဆိုျခင္း၊ အာဏာရွင္မ်ားထံ

အသနားခံစာတင္ျခင္း၊ အျခား BATNA လမ္းစဥ္မ်ားကို မစဥ္းစားပဲ ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရး လမ္းစဥ္တခုတည္းကိုသာ က်င့္သံုး၍

အာဏာရွင္တို႕ဘက္မွ သေဘာထား ေပ်ာ့ေပ်ာင္းကာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးလာမည့္ အခ်ိန္ကို ေစာင့္စားျခင္း စတာေတြဟာ

အာဏာရွင္ဘက္ရဲ႕ အသာစီးရေနမွဳကို အသိအမွတ္ျပဳျပီး၊ အားနည္းတဲ့ဘက္က normative leverage strategy ကို

အသံုးျပဳျခင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြက ဒီလို normative leverage strategy ကို

အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေနျပီဆိုရင္ ျပည္သူလူထုအေနနဲ႕ အေျခအေနကို ျပန္လည္ စဥ္းစားသံုးသပ္ဖို႕ လိုပါတယ္။

အာဏာရွင္ဘက္ကို အသာစီး ေပးထားျပီး၊ normative leverage strategy ကို အေကာင္အထည္ ေဖာ္လိုက္ရမွဳဟာ

အတိုက္အခံေတြဘက္မွာ တျခား လူထုတိုက္ပြဲ၊ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး၊ ေျမေအာက္လွဳပ္ရွားမွဳစတဲ့ BATNA

လမ္းစဥ္ေတြကို က်င့္သံုးႏိုင္သည့္ အေျခအေန လံုး၀ မရွိ၍ေတာ့လား (သို႕မဟုတ္) သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းရဲ႕

ပိုေနျမဲ၊ က်ားေနျမဲ ေနလိုမွဳလား ဆိုတာကို ေသေသခ်ာခ်ာ ခြဲျခားႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ပထမအေျခအေန

အတိုင္းဆိုလွ်င္ေတာ့ အာဏာရွငစ
္ နစ္ ျဖိဳခ်ေရး အေတြးအေခၚကို လက္ေလွ်ာ့ျပီး၊ political liberalization အေတြးအေခၚကို

လက္ခံသင့္ပါတယ္။ ဒုတိယအေျခအေန အတိုင္း ဆိုရင္ေတာ့ အာဏာရွင္ဘက္ကို အသာစီးေပးျပီးမွ၊ အာဏာရွငရ

္ ဲ႕

စာနာမွဳကို ေတာင္းခံလိုတဲ့ ႏိုင္ငံေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြ ေနရာမွာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးအျပင္ တျခား လမ္းစဥ္ေတြကို

ကိုင္စြဲအသံုးခ်ႏိုင္မယ့္ ႏိုင္ငံေရးအင္အားစုေတြက အစားထိုးျပီး လူထုနဲ႕ တသားတည္းျဖစ္ေအာင္ ၾကိဳးပမ္းသင့္ပါတယ္။

ပိုေနျမဲ၊ က်ားေနျမဲ အေျခအေနကို ဖန္တီးဖို႕ အတိုက္အခံမ်ားက Normative Leverage strategy ကို က်င့္သံုးလာခဲ့ရင္

ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳဆိုင္ရာ အေတြးအေခၚၾကီးႏွစ္ရပ္ျဖစ္တဲ့ initial transition နဲ႕ political liberalization တို႕မွာ

အေျခခံတဲ့ လမ္းစဥ္ေတြရဲ႕ ေရွ႕မွာ ကန္႕လန္႕ပိတ္ျဖစ္ျပီး၊ တိုင္းျပည္မာွ political deadlock ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။

အဲဒီအေျခအေနက ရွည္ၾကာလာခဲ့ရင္ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ေရရွညစ

္ ီးပြားေရး ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္မွဳကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လဲ

ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးကို ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးကို ဦးစားေပးတဲ့ ႏိုင္ငံတကာ အသိုင္းအ၀ိုင္းကေတာ့ လက္ခံေလ့မရွိၾကပါဘူး။

ပဋိပကၡ တခုမွာ အတိုက္အခံေတြဘက္က Initial transition ကို ထိထိေရာက္ေရာက္ျဖစ္ေအာင္ အခ်ိန္ကာလတခုအထိ

အေကာင္အထည္ မေဖာ္ႏိုငေ
္ တာ့ဘူးဆိုရင္ အာဏာရွင္တို႕ဘက္က စတင္တဲ့ political liberalization ကို ေထာက္ခံ

အကူအညီေပးမွဳေတြ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ အာဏာရွင္ေရြးေကာက္ပြဲေတြနဲ႕ တက္လာတဲ့ အစိုးရေတြကို ႏိုင္ငံအမ်ားစုက

အသိအမွတ္ျပဳျပီး international legitimacy ေပးလိုက္တာေတြ ကမၻာနဲ႕အ၀ွမ္းမွာ ေပၚထြက္ေနပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္သြားေစတဲ့

အေၾကာင္းရင္းေတြ အမ်ားၾကီးရွိေပမယ့္ ထင္ရွားတဲ့ အေၾကာင္းရင္းကေတာ့ အတိုက္အခံေတြဟာ ႏိုင္ငံတကာအကူအညီကိုပဲ

အားကိုးေနၾကလို႕ ျဖစ္ပါတယ္။

အာဏာရွင္ေတြဘက္က political liberalization ကုိ BATNA အေနနဲ႕ အသံုးျပဳလုိက္တဲ့အခါ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး

လမ္းေၾကာင္းကို ျပန္တင္ဖို႕ကလဲ မျဖစ္ႏိုင္၊ အတိုက္အခံေတြဘက္မွာကလဲ ေစ့စပ္ ေဆြးေႏြးေရးကလြဲလို႕ တျခား ဘယ္လို

BATNA မွ မရွိေတာ့တဲ့အတြက္ political liberalization က ေပၚထြက္လာတဲ့ အစုိးရကိုပဲ ႏိုင္ငံတကာ အစိုးရေတြအေနနဲ႕

လက္ခံစကားေျပာရေတာ့တဲ့ အဆင့္ကို ေရာက္သြားေစတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေရးလမ္းေၾကာင္းေတြနဲ႕

ပတ္သက္ရင္ အေတြးအေခၚ ရွင္းလင္းဖို႕ အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။

အာဏာရွင္နဲ႕ အတိုက္အခံတို႕အၾကားမွာ ႏွစ္ဦးႏွစ္ဘက္ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးဖို႕အတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ပန္းတိုင္ ဆိုတာ

ရွိပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးမွဳနဲ႕ ပတ္သက္ရင္ ဒါရဲ႕ အစားထိုးပန္းတိုင္အေနနဲ႕ အာဏာရွင္ေတြဘက္မွာ

အာဏာရွင္ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႕ တက္လာတဲ့ အစိုးရဆိုတာရွိပါတယ္။ အတိုက္အခံေတြဘက္မွာ လူထုတိုက္ပြဲ၊

လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးတို႕နဲ႕ ေပါင္းစပ္တက္လာတဲ့ ၾကားျဖတ္အစိုးရ (၀ါ) ျပည္သူ႕အစိုးရဆိုတာ ရွိပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳပန္းတိုင္ကို ေရွာင္ဖယ္ျပီး အာဏာရွင္ေတြဘက္က အစားထိုးပန္းတိုင္ကို ေရြးလိုက္တာနဲ႕ တျပိဳင္နက္

အတိုက္အခံဘက္ကလဲ ကိုယ့္ဘက္က အစားထိုးပန္းတိုင္ကို ေရြးခ်ယ္ရမွာပါ။ ဒီလို ေရြးခ်ယ္မွဳေတြမွာ

ျပည္တြင္းေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ ျပည္ပေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ေတြက တူခ်င္မွ တူပါလိမ့္မယ္။ အျပန္အလွန္

ေထာက္ခံမွဳကလဲ လိုခ်င္မွ လိုပါလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘယ္လို လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ ကြဲျပားမွဳေတြ ရွိသည္ျဖစ္ေစ

ပန္းတိုင္ကေတာ့ တူညီဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး၊ တြန္းအားတို႕နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံတကာမွာ ေသြးနဲ႕ ေမာ္ကြန္းတင္ထားရတဲ့၊ ေရရွည္ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ

သံသရာကေန ရုန္းမထြက္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ သမိုင္းသင္ခန္းစာေတြ အျပည့္ပါ။ တျခားႏိုင္ငံမ်ားရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ သမိုင္းသင္ခန္းစာေတြကို

သိဖို႕ မလိုပဲ ကိုယ့္ႏိုင္ငံရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးမွာ လက္ေတြ႕ ဘယ္လို ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ဖို႕ပဲ လိုတယ္လို႕ အခ်ိဳ႕က ဆိုတတ္ၾကပါတယ္။

ဖဲသမားေတြ ဘ၀ပ်က္တယ္ဆိုတာကို ကိုယ္တိုင္ဖဲရိုက္၊ ဘ၀အပ်က္ခံျပီးမွ သိစရာ မလိုပါ။ ဘိန္းျဖဴထိုးရင္

ေသတတ္တယ္ဆိုတာကို ကိုယ္တိုင္ ဘိန္းစားျပီး၊ ေသျပစရာ မလိုပါ။ သူတပါးဘ၀မ်ားမွ သင္ခန္းစာမ်ားကိုလဲ ယူသင့္ရင္

ယူတတ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ သူတပါးႏိုင္ငံရဲ႕ သမိုင္းသင္ခန္းစာမ်ားမွလဲ ေရွာင္အပ္၊ ေဆာင္အပ္တဲ့ သင္ခန္းစာေတြကို ယူသင့္ရင္

ယူတတ္ဖို႕လိုပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးႏွင့္ ျဖစ္စဥ္ (Process)

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳဆိုတာ ရွဳပ္ေထြးတဲ့ သေဘာတရားတခု ျဖစ္သလို၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ျဖစ္ေပၚလာေရး အတြက္

လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကလဲ ရွည္လ်ားလွပါတယ္။ ဒီလို ရွဳပ္ေထြးရွည္လ်ားတဲ့ လုပ္ေဆာင္ခ်က္ေတြကို ျဖစ္စဥ္အဆင့္ဆင့္

ခြဲျခားသတ္မွတ္လိုက္တဲ့ အခါက်ေတာ့ အေကာင္အထည္ ေဖာ္တဲ့အခါ လြယ္ကူသြားေစပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Shell

ဆိုသူက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ျဖစ္စဥ္ အဆင့္ဆင့္ကို ျပင္ဆင္ေသာအဆင့္၊ သတင္းအခ်က္အလက္

ဖလွယ္ေသာအဆင့္၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ စတင္ေသာအဆင့္နဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ျပီးဆံုးျပီး အေကာင္အထည္ေဖာ္ရန္

commitment ရွိေသာအဆင့္ ဆိုျပီး အဆင့္ေလးဆင့္ ခြဲျခားေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ဒီအဆင့္ေလးဆင့္ဟာ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ကို

မေရာက္မခ်င္း ဆင့္ကဲ ျဖစ္ေပၚေနမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ျဖစ္စဥ္ကို စီးပြားေရး၊ ကုန္သြယ္ေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံတကာ

ေရးရာေတြမွာ အသံုးျပဳ ေဖာ္ေဆာင္ေနၾကပါတယ္။

ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရးမွာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳကို ျဖစ္စဥ္တရပ္အေနနဲ႕ အသံုးျပဳေဖာ္ေဆာင္မယ္ဆိုရင္ ပထမဦးဆံုး Track I, II,

III ေခါင္းေဆာင္မွဳအေၾကာင္းကို နားလည္သိရွိဖို႕ လိုပါတယ္။

Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြ ဆိုတာက ျမင္သာ၊ ထင္သာရွိျပီး တိုင္းျပည္ကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားနဲ႕

စစ္ေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားကို ဆိုလိုပါတယ္။ ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြမွာေတာ့ အတိုက္အခံ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕

လူမ်ိဳးစုေခါင္းေဆာင္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာမွဳေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ သူတို႕ရဲ႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြကို

အမ်ားျပည္သူက လက္ခံတဲ့ အေျခအေနမွာ ရွိေနရပါမယ္။ ဒါေၾကာင့္ အတိုက္အခံ ႏိင

ု ္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ လူထုနဲ႕
တသားတည္း ရွိေနဖို႕ လိုအပ္လွပါတယ္။

ကမၻာ့သမိုင္းထဲက လြတ္လပ္ေရး၊ ဒီမိုကေရစီအေရး လွဳပ္ရွားမွဳေတြမွာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးတဲ့ ညီလာခံေတြ ေပၚေပါက္လာျပီးမွ

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲမွာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်မွတ္လိုက္တဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ အဖြဲ႕အစည္းေတြက လူထုတရပ္လံုးကို

ကိုယ္စားမျပဳတာေၾကာင့္ အသြင္ေျပာင္းမွဳေတြ စတင္လိုက္တာနဲ႕ ျပည္တြင္းစစ္မီးေတြ၊ တိုင္းျပည္ခြဲထြက္မွဳေတြ

စတင္လာခဲ့တာေတြ ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ Track I ေခါင္းေဆာင္မွဳ တာ၀န္ဆိုတာ အလြန္ အေရးၾကီးပါတယ္။ ဒီတာ၀န္ကို

ယူဖို႕ ၾကိဳးစားတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြ (သို႕မဟုတ္) အမ်ားက သေဘာတူ ေရြးခ်ယ္ထားတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြဟာ မိမိတို႕ကို

လူထုရဲ႕ ဘယ္ေလာက္ရာခိုင္ႏွဳန္းက ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ ဘယ္အေျခအေနထိ ကိုယ္စားျပဳ ခြင့္ေပးထားသလဲ ဆိုတာကို

စဥ္ဆက္မျပတ္ အကဲျဖတ္ေနဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

Track II ေခါင္းေဆာင္ေတြကေတာ့ အစိုးရအဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ အတိုက္အခံ အဖြဲ႕အစည္းေတြမွာ တရား၀င္ တာ၀န္

ထမ္းေဆာင္မွဳ မရွိေပမယ့္ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတြင္းမွာ ၾသဇာသက္ေရာက္သူမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ Track II ေခါင္းေဆာင္မွဳနဲ႕

ပတ္သက္ျပီး အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြ အမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။ Lederach က Track II ေခါင္းေဆာင္သံုးမ်ိဳးကို ခြဲျခား

ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ပထမ တမ်ိဳးကေတာ့ ပညာေရး၊ စီးပြားေရး၊ က်န္းမာေရး နယ္ပယ္က လူအမ်ားေလးစားခံရတဲ့

လူပုဂၢိဳလ္ေတြကို Track II ေခါင္းေဆာင္ေတြအျဖစ္ သတ္မွတ္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယတမ်ိဳးကေတာ့

ဘာသာေရးအဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ တကၠသိုလ္ေတြနဲ႕ လူမွဳေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြကို Track II ေခါင္းေဆာင္မွဳအျဖစ္ သတ္မွတ္တာ

ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယတမ်ိဳးကေတာ့ ပဋိပကၡျဖစ္ပြားေနတဲ့ ဘက္ႏွစ္ဘက္ဆီက အလယ္အလတ္တန္း ေခါင္းေဆာင္ေတြ

ျဖစ္ပါတယ္။

Track II ေခါင္းေဆာင္မွဳဟာ ပညာေရးေရခ်ိန္နဲ႕ လူမွဳေရး ေရခ်ိန္ ျမင့္မားတဲ့ ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္ေတြ အမ်ားဆံုး ပါ၀င္တဲ့

အဆင့္ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ပဋိပကၡေတြ တင္းမာေနတဲ့ အခ်ိန္နဲ႕ political deadlock ျဖစ္ေနခ်ိန္ေတြမွာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး၊

ျငိမ္းခ်မ္းေရး၊ အမ်ိဳးသားျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး စတဲ့အေရးေတြကို ေဆာင္ရြက္ဖို႕ အသင့္ေတာ္ဆံုး ျဖစ္ေၾကာင္း

ပညာရွင္မ်ားက ေထာက္ျပခဲ့ၾကပါတယ္။ ျပႆနာေတြကို ညွိႏွိဳင္းအေျဖရွာတဲ့ အုပ္စုေတြကို ဖြဲ႕စည္းျပီး ပဋိပကၡျဖစ္ေနတဲ့

ဘက္ႏွစ္ဘက္အၾကားမွာ ညွိႏိွဳင္းေဆာင္ရြက္မွဳေတြကို ျပဳလုပ္ႏိုင္သူအမ်ားစုဟာ Track II ေခါင္းေဆာင္မွဳမွာ ပါ၀င္ေန

တတ္ပါတယ္။

Track III ေခါင္းေဆာင္မွဳမွာ ေဒသဆိုင္ရာ ပညာေရး၊ လူမွဳေရး၊ ဘာသာေရး အဖြဲ႕အစည္းေတြက ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕

ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္ေတြ ပါ၀င္ပါတယ္။ အန္ဂ်ီအိုအဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ တက္ၾကြ လွဳပ္ရွားမွဳ အဖြဲ႕အစည္းေတြ ပါ၀င္တဲ့အတြက္

လူထုနဲ႕ တသားတည္း ျဖစ္ေနသူေတြ အမ်ားဆံုး ပါ၀င္ပါတယ္။ ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး၊ ျငိမ္းခ်မ္းေရး

ျဖစ္စဥ္ေတြမွာ Civil Society အားေကာင္းဖို႕က အလြန္အေရးၾကီးပါတယ္။ Track III ေခါင္းေဆာင္မွဳက ဒီလိုအပ္ခ်က္ကို

အျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္ဆံုး အုပစ
္ ုတခု ျဖစ္ပါတယ္။

သတင္းမီဒီယာေတြက Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြကို ပိုျပီး အာရံုထားေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါကို Track II, III ေခါင္းေဆာင္မွဳက

နားလည္ျပီး လုပ္ေဆာင္သင့္တဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို မိမိတို႕ဘာသာ လုပ္ေဆာင္ႏင

ို ္ဖို႕ လိုပါတယ္။ တခါတရံမွာ Track II, III

ေခါင္းေဆာင္ေတြက ဒီသေဘာကို နားမလည္ပဲ ေပၚျပဴလာႏိုင္ငံေရး နည္းလမ္းေတြကို အသံုးျပဳျပီး မီဒီယာေတြေပၚ

အတင္းခုန္တက္ျခင္း (သို႕မဟုတ္) ကိုယ္ပိုင္ လူထုဆက္ဆံေရး မီဒီယာျဖင့္ ေပၚျပဴလာျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းေတြ

ရွိတတ္ၾကပါတယ္။ ဒီလို လုပ္လာတဲ့အခါ Track II, Track III အဆင့္မွာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ထားတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြကို

ထိခိုက္ေစတတ္ပါတယ္။ လူအမ်ားရဲ႕ အာရံုစိုက္မွဳ ခံရေလေလ၊ လွဳပ္ရွားမွဳေတြအတြက္ ေဘာင္က်ဥ္းေလ ျဖစ္တတ္တာကို

သတိျပဳဖို႕ လိုပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Harold Saunders က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ အဆင့္ငါးဆင့္ကို ခြဲျခားျပီး အဆင့္တိုင္းမွာ Track I, II,

III ေခါင္းေဆာင္မွဳရဲ႕ အခန္းက႑ေတြကို ေရးသားေဖာ္ျပထားခဲ့ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲတိုင္းမွာ ဒီအဆင့္ ငါးဆင့္ကို

ျဖတ္သန္းဖို႕ လိုအပ္တာ မဟုတ္ေပမယ့္၊ ဒီအဆင့္ေတြကို သိျခင္းအားျဖင့္ ဘယ္လိုက႑မွာ ဘယ္လိုလူေတြက

ဘယ္လိုတာ၀န္ေတြ ထမ္းေဆာင္လို႕ ရတယ္ဆိုတာကို ခြဲျခား သိႏိုင္ပါတယ္။ ဇာတ္ပြဲတခုကို ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ကႏိုင္ဖို႕

ဇာတ္ဆရာ၊ မန္ေနဂ်ာ၊ ေရွ႕ထြက္မင္းသား မင္းသမီး၊ ေခါင္းေဆာင္မင္းသား၊မင္းသမီး၊ ဇာတ္ကသူမ်ား၊ မိတ္ကပ္ဆရာ၊ ၾကိဳးဆြဲ၊

ထမင္းခ်က္ အားလံုးက ကိုယ့္ကၽြမ္းက်င္တဲ့ တာ၀န္ကို ကိုယ္ေက်ျပြန္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ လူတိုင္းစင္ေပၚတက္ျပီး

ဇာတ္ကခ်င္လို႕ကေတာ့ ဇာတ္ေခါင္းကြဲမွာပါပဲ။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဆိုတာက ပဋိပကၡေတြ ေျပလည္ဖို႕ ေျဖရွင္းျခင္း

ျဖစ္တဲ့အတြက္ အလြန္ခက္ခဲတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြ ပါ၀င္ေနပါတယ္။ သူ႕ေနရာနဲ႕သူ တာ၀န္ေက်ဖို႕ လိုအပ္လွပါတယ္။

ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံရဲ႕ ပဋိပကၡဆိုတာ တဦးတေယာက္တည္းက ေျဖရွင္းလို႕ မရသလို၊ အဖြဲ႕အစည္းတခုကပဲ ေျဖရွင္းလို႕ ရတာ

မဟုတ္ပါဘူး။

Saunders ရဲ႕ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳ ျဖစ္စဥ္မွာ ျပႆနာမ်ားကို ဆန္းစစ္၍ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးရန္ ဆံုးျဖတ္ျခင္း၊ ပ႗ိပကၡတြင္

ပါ၀င္ေနသူမ်ားအၾကား ဆက္ဆံေရးအေပၚတြင္ သက္ေရာက္ေသာ issues မ်ားအား ရွာေဖြေလ့လာေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊

ပူးတြဲအေျဖရွာလိုေသာ ဆႏၵေပၚထြက္ျခင္း၊ Scenario မ်ား တည္ေဆာက္ျခင္းႏွင့္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးျခင္း၊ သေဘာတူညီခ်က္

မ်ားအား စုေပါင္းအေကာင္အထည္ေဖာ္ျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

(၁) Phase One: Defining the problem and Deciding to engage

ဒီအဆင့္က ပဋိပကၡမွာ ပါ၀င္ေနၾကတဲ့ အတိုက္အခံအင္အားစုေတြနဲ႕ အစိုးရဘက္ေတာ္သားေတြအေနနဲ႕ ပဋိပကၡေတြ

ဆက္ရွိေနျခင္းအားျဖင့္ တိုင္းျပည္အတြက္ ဘယ္လိုအက်ိဳးေက်းဇူးမွ မရွေ

ိ စတာ၊ တဘက္နဲ႕ တဘက္ကို အႏိုင္တိုက္ဖို႕

ဆိုတာလဲ ဘယ္လိုမွ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့တာကို သိျမင္လာၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တဘက္နဲ႕ တဘက္ ဆန္႕က်င္ေနၾကရင္း

တေယာက္တေပါက္ လုပ္ခ်င္ရာ လုပ္ေနၾကတာေတြေၾကာင့္ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ေရရွည္ဖြံ႕ျဖိဳးတိုးတက္ေရးကို ထိခိုက္ေစမွဳ၊

ျပည္သူလူထုအမ်ား အတိဒုကၡေရာက္မွဳ၊ ထိခိုက္နစ္နာမွဳ မ်ားသာ ျဖစ္ေနတာကို သိျမင္ျပီး တဘက္တည္းကေန unilateral

action ေတြ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနရံုနဲ႕ တိုင္းျပည္အနာဂတ္အတြက္ ဘယ္လိုအက်ိဳးေက်းဇူးမွ မရွိႏိုင္တာကို

နားလည္လာၾကတဲ့ ႏိုငင
္ ံေရးအေတြးအေခၚ ေပၚထြက္လာတဲ့ အဆင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို အခ်ိန္မွာမွ

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာဖို႕ ဆံုးျဖတ္လာၾကတာပါ။ အတိုက္အခံေတြဘက္ကေန ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးဆိုတာကို တဘက္သတ္

ေတာင္းဆိုေနရံုနဲ႕ ဒီလိုႏိုင္ငံေရးအဆင့္ကို မေရာက္ႏိုင္ပါဘူး။

ပဋိပကၡေတြေၾကာင့္ အာဏာရွင္ေတြဘက္မွာလဲ ႏိုင္ငံတကာ တရား၀င္မွဳေတြ မရတာ၊ ႏိုင္ငံတကာဖိအားေပးခံရတာေတြ

ရွိေနျပီး၊ အတိုက္အခံဘက္မွာလဲ အဆံုးသတ္တိုက္ပြဲ မတိုက္ႏိုင္ေတာ့တဲ့ အေျခအေနကို ေရာက္ေနျပီဆိုရင္ ဒါဟာ mutually

hurting stalemate ျဖစ္ေနျပီလို႕ သံုးသပ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဒီလိုအေျခအေနမ်ိဳးကို မွန္မန

ွ ္ကန္ကန္ ရွဳျမင္သံုးသပ္ႏိုင္ခဲ့ရင္

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္လာေအာင္ လုပ္ယူလို႕ ရပါတယ္။ ဒီလို လုပ္ယူတဲ့အခါမွာ Track II နဲ႕ Track III အခန္းက႑က

အလြန္ အေရးၾကီးပါတယ္။

အာဏာရွင္ေတြဘက္က ထိပ္ပိုင္းေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႕ အတိုက္အခံဘက္က အင္အားစု ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႕

မရွံဳးမႏိုင္ျဖစ္ျပီး political deadlock ျဖစ္ေနတာကို ေတြ႕ျမင္ေနေပမယ့္ open moves ကို လက္ေတြ႕လုပ္ဖို႕

ခဲယဥ္းေလ့ရွိပါတယ္။ သူတို႕ ေရာက္ေနတဲ့ ေခါင္းေဆာင္အေျခအေနမွာ တဘက္က တဘက္ကို အရွံဳးေပးလိုက္တယ္လို႕

ေနာက္လိုက္ေတြက ထင္မွာကိုလဲ စိုးရိမ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ သူတို႕ရဲ႕ အင္အားကို တဘက္နဲ႕ တဘက္ ျပၾကရမွာလဲ

ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးလိုပါတယ္လို႕ စတိတ္မင့္ေတြ ထုတ္တာ၊ ေတာင္းဆိုတာ၊ ဆက္ဆံေရးအရာရွိ ခန္႕တာေတြ

လုပ္တတ္ၾကေပမယ့္ လက္ေတြ႕ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရး ျဖစ္စဥ္ကို စတင္ဖို႕က်ေတာ့ လွ်ိဳ႕၀ွက္ပဲျဖစ္ေစ ၀န္ေလးေလ့ရွိပါတယ္။

symbolism of talking with an enemy ဆိုတာကို ေနာက္ပါအင္အားစုေတြ သိသြားမွာကို စိုးရိမ္ေလ့ရွိပါတယ္။

ဒါေၾကာင့္ လက္ေတြ႕အေကာင္အထည္ေပၚလာဖို႕အတြက္ ကနဦးအေနနဲ႕ ပညာရွင္ေတြ၊ Track II- III ေခါင္းေဆာင္ေတြက

စတင္ေပးဖို႕ လိုပါတယ္။ ၁၉၉၀ ေႏွာင္းပိုင္း ကာလေတြတုန္းက Tajikistan ႏိုင္ငံရဲ႕ ဒိုင္ယာေလာ့ျဖစ္စဥ္ကို ပညာရွင္ေတြ၊

Track II- III ေခါင္းေဆာင္ေတြက စတင္ခဲ့ၾကတာပါ။ ထိပ္ပိုင္းေခါင္းေဆာင္ေတြအၾကားမွာ တရား၀င္ ဒိင

ု ္ယာေလာ့ခ္

ေဆြးေႏြးပြဲၾကီးေတြ မစတင္ခင္ တႏွစ္ေလာက္အၾကာမွာ ကတည္းက ပညာရွင္ေတြအၾကား၊ အလယ္အလတ္

ေခါင္းေဆာင္ေတြအၾကားမွာ တရားမ၀င္ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္ေတြ အမ်ားအျပား လုပ္ခဲ့ၾကတာပါ။ အဲဒီကေနမွ အရွိန္ရလာျပီး

ေခါင္းေဆာင္ၾကီးေတြအၾကားက တရား၀င္ ေဆြးေႏြးပြဲေတြ ေပၚထြက္လာတာပါ။ ပညာရွင္ေတြ၊ ေခါင္းေဆာင္ငယ္ေတြ

ပါ၀င္တဲ့ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္အုပစ
္ ုဟာ “Memorandum on a Negotiating Process for Tajikistan,” ဆိုတာကို

ေရးဆြဲတင္သြင္းႏိုင္ခဲ့ၾကျပီး၊ တရားမ၀င္ေဆြးေႏြးပြဲမ်ားစြာကေန official platform တခုကို ေရာက္ေအာင္

တည္ေဆာက္ႏိုင္ခဲ့ၾကပါတယ္။

လက္ေတြ႕မွာ ဒီအဆင့္ကုိ စတင္ဖို႕က အခက္ခဲဆံုး ျဖစ္ပါတယ္။ အစပ်ိဳးတဲ့ ပညာရွငေ

္ တြနဲ႕ ႏွစ္ဘက္ေခါင္းေဆာင္ငယ္ေတြကို

လူအမ်ားက အၾကီးအက်ယ္ ေ၀ဖန္တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာႏိုင္ပါတယ္။ သာမန္ လမ္းေဘးရန္ပြဲကို ၀င္ေရာက္ေစ့စပ္ဖို႕

ၾကိဳးပမ္းမွဳမွာေတာင္ ႏွစ္ဘက္စလံုးရဲ႕ တိုက္ခိုက္မွဳကို ၾကားကေန အေခ်ာင္ခံရႏိုင္မွဳေတြ ရွိေသးတယ္ဆိုရင္ တိုင္းျပည္တခုမွာ

ျဖစ္ေနတဲ့ ပဋိပကၡကို ၾကား၀င္ေစ့စပ္တာမွာက ဒီထက္ ပိုဆိုးႏိုင္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးအေျခအေနကို ခံစားခ်က္မ်ား ေဘးဖယ္ျပီး

လက္ေတြ႕က်က် သံုးသပ္ႏိုင္သူေတြ၊ ေ၀ဖန္မွဳေတြကို ၾက့ံၾကံ့ခိုင္ ရင္ဆိုင္ရဲသူေတြ၊ ကိုယ္လုပ္တဲ့ အလုပ္အတြက္

ဘယ္သူေျမွာက္ေပးလို႕၊ ဆြယ္လို႕ လုပ္တာပါလို႕ ဘယ္သူ႕ကိုမွ ေျဖရွင္းခ်က္ ထုတ္မေနပဲ လုပ္စရာရွိတာကို

လုပ္ရဲသူေတြကသာ ဒီအဆင့္ကို စတင္ဖို႕ လိုအပ္ခ်ိန္ေတြမွာ အစပ်ိဳး ဦးေဆာင္ႏိုင္သူေတြ ျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။

(၂) Phase Two: Mapping Issues and Relationships

ဒီအဆင့္မွာ အာဏာပိင
ု ္အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ အတိုက္အခံ အင္အားစုေတြသာမက ျပည္သူေတြပါ ပါ၀င္လာပါတယ္။

အဖြဲ႕အစည္းနဲ႕ ပတ္သက္သူေတြက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ႏိုငင

္ ံေရး ေထာက္ခံအားေပးမွဳကို

တည္ေဆာက္ျခင္းအားျဖင့္ ရရွိလာမယ့္ ေအာင္ျမင္ႏိုင္မွဳ အတိုင္းအတာကို တြက္ခ်က္ၾကပါတယ္။ ျပည္သူလူထုနဲ႕

အရပ္ဘက္အဖြဲ႕အစည္းေတြကလဲ တိုင္းျပည္မွာ အေရးတၾကီး ေျဖရွင္းရမယ့္ ျပႆနာေတြကို အာဏာပိုင္ေတြ၊ အတိုက္အခံ

အဖြဲ႕အစည္းေတြနဲ႕ ဘယ္လိုပူးတြဲေျဖရွင္းလို႕ ရႏိုင္မလဲ ဆိုတာကို စဥ္းစားလာၾကပါတယ္။

ဒီအဆင့္မွာ Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြ တိုက္ရိုက္ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳ ရွခ

ိ ်င္မွ ရွိႏိုင္ပါတယ္။ ျပည္သူလူထုကလဲ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြး

အေျဖရွာမွဳကို ေတာင္းဆိုလွဳပ္ရွားမွဳေတြ ျဖစ္လာခ်ိန္မာွ issues နဲ႕ relationships ေတြကို တြဲစပ္မွဳေတြ လုပ္လာပါတယ္။

သို႕ေပမယ့္ ထိပ္ပိုင္းေခါင္းေဆာင္ေတြ အခ်င္းခ်င္း လက္ဆြဲႏွဳတ္ဆက္တာ၊ ေတြ႕ဆံုႏွုတ္ဆက္တာ၊ ညစာစားပြဲတက္တာေတြ

စတဲ့ symbolic significance ကို ဖန္တီးတဲ့ အဆင့္ထိပဲ တက္လို႕ ရေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီအဆင့္ကို အရွိန္ျမွင့္ရမွာက

ပညာရွင္ေတြနဲ႕ Track II-III ေခါင္းေဆာင္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီအဆင့္မွာ ပဋိပကၡထဲမွာ ပါ၀င္ေနတဲ့ ႏိုင္ငေ

ံ ရးအင္အားစုေတြအၾကား၊ လူမ်ိဳးစုေတြအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြ၊ အတူတကြ

ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွဳေတြကို ဘယ္အရာေတြက ကန္႕သတ္ထားတယ္ ဆိုတာကို အေျဖထုတ္တာ၊ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အမ်ိဳးသား

အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ ဦးစားေပးရမယ့္ က႑ေတြကို ေဖာ္ထုတ္တာ၊ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ႏိုင္မယ့္ လုပ္ငန္းစဥ္ေတြ

ခ်မွတ္တာေတြ ျပဳလုပ္လာၾကပါတယ္။ အင္အားစုေတြအၾကား တရား၀င္ေဆြးေႏြးပြဲမဟုတ္ေသးတဲ့ ေဆြးေႏြးပြဲေလးေတြ

က်င္းပျပီး တဘက္နဲ႕ တဘက္ ေျပာဆုိတာေတြကို အျပန္အလွန္ နားေထာင္ေပးတာ၊ ႏွစ္ဘက္စလံုးက ဆံုးရွံဳးနစ္နာမွဳေတြနဲ႕

နာက်ည္းခ်က္ေတြကုိ အသိအမွတ္ျပဳတာ၊ ျဖစ္ရပ္ေတြကို ၀ါဒေတြ၊ ယံုၾကည္ခ်က္ေတြ၊ ရွဳေထာင့္ေတြကေန မၾကည့္ပဲ

လူသားခ်င္းစာနာမွဳေပၚ အေျခခံျပီး ရွဳျမင္သံုးသပ္တာေတြ လိုအပ္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Spector နဲ႕ Zartman တို႕က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို တရား၀င္ မစခင္ အခင္းအက်င္း (prenegotiation

environment) မွာ အင္အားစုေတြအားလံုး လက္ခံႏိုင္မယ့္ ခ်ဥ္းကပ္နည္းလမ္းေတြကို ရွာေဖြဖို႕ ပိုမိုလြယ္ကူေၾကာင္း

ေလ့လာတင္ျပခဲ့ပါတယ္။ အိုင္ယာလန္ေျမာက္ပိုင္း ျငိမ္းခ်မ္းေရးျဖစ္စဥ္ ေအာင္ျမင္ခဲ့ရတဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲမွာ၁၉၉၃ ခုႏွစ္

prenegotiation အခင္းအက်င္း အေျခအေနက အဓိကက်ေၾကာင္း ပညာရွင္အမ်ားက ေထာက္ျပေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

Phase III : Generating the will for a joint solution

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးကို ၾကိဳးပမ္းသူေတြဟာ ဒီအဆင့္ေရာက္မွ ပူးတြဲ အေျဖရွာလိုတဲ့ ဆႏၵေတြ ႏိုင္ငံေရးအင္အားစု

အသိုင္းအ၀ိုင္းေတြအတြင္းမွာ ေပၚေပါက္လာေအာင္ အရွိန္ျမွင့္ ၾကိဳးပမ္းၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အင္အားစုေတြအၾကားမွာ

မတူညီတဲ့ ၀ါဒေတြ၊ အေတြးအေခၚေတြ၊ ယံုၾကည္ခ်က္ေတြ၊ အက်ိဳးစီးပြားေတြ ရွိေနတဲ့ အတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြး

အေျဖရွာေရးကို အင္အားစုအားလံုးက သေဘာတူလက္ခံထားျပီး ျဖစ္မယ္လို႕ သတ္မွတ္လို႕ မရပါဘူး။ ဒီအဆင့္မွာ

ထူးျခားတာက Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြကိုယ္တိုင္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးအတြက္ ျပင္ဆင္မွဳေတြ စတင္ျပဳလုပ္လာေလ့ ရွိတာ

ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအဆင့္မွာ Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြ ေရြးခ်ယ္စဥ္းစားေလ့ရွိတဲ့ substantive and procedural

considerations ေတြကို ပညာရွင္ေတြက သုေတသနျပဳ ေလ့လာၾကရာမွာ အခ်က္ၾကီးသံုးခ်က္ကို ေတြ႕ခဲ့ၾကပါတယ္။

• ခ်ဥ္းကပ္နည္းလမ္း- ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးရာမွာ ဘယ္လို issues ေတြကို ေဆြးေႏြးမွာလဲ။ ပါ၀င္မယ့္ လူမ်ိဳးစုေတြ၊

အာဏာပိင
ု ္အဖြဲ႕အစည္းေတြ၊ အတိုက္အခံအဖြဲ႕အစည္းေတြရဲ႕ positions ေတြက ဘာေတြလဲ။ အက်ိဳးစီးပြားက

ဘာေတြလဲ။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးျခင္းျဖင့္ အားလံုးအတြက္ အက်ိဳးေက်းဇူးရွိမယ့္ အခြင့္အလမ္းေတြ က ဘယ္မွာလဲ။

• ပါ၀င္သူမ်ား - ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးစားပြဲေပၚကို ေရာက္လာမယ့္ stakeholders ေတြက ဘယ္သူေတြ ျဖစ္မလဲ။

ဘယ္လို ကၽြမ္းက်င္နားလည္သူေတြ ပါ၀င္ဖို႕ လိုအပ္သလဲ။ ပါ၀င္သူေတြရဲ႕ ကိုယ္ေရးရာဇ၀င္ေတြ၊

ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးမွဳဆိုင္ရာ အေလ့အထေတြက ဘာေတြလဲ။ ဘယ္လို ညြန္႕ေပါင္းအဖြဲ႕အစည္းေတြကို ဖြဲ႕ႏိုင္မယ့္

အလားအလာရွိႏိုင္သလဲ။
 • တြန္းအား- ဘယ္လို စံႏွဳန္းနဲ႕ သေဘာထားေတြကို အင္အားစုေတြက လက္ခံၾကသလဲ။ စံႏွဳန္းေတြ

က်င့္သံုးႏိုင္ေအာင္ ဘယ္လို re-framing လုပ္မလဲ။

တခါတရံမွာ Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြက ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳဆိုင္ရာ pre-conditions ေတြကို ေၾကညာခ်က္ေတြထုတ္ျပီး

သတ္မွတ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။ Pre-conditions ေတြဆိုတာ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳျဖစ္စဥ္ကို ေႏွာင့္ေႏွးေစတဲ့ အရာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးၾကမယ့္ အင္အားစုေတြအၾကား တိုးတိုးတိတ္တိတ္ ညွိႏွိဳင္းၾကရမယ့္ အရာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အမွန္တကယ္

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြး အေျဖရွာေရးကို ဦးတည္ေဆာင္ရြက္တဲ့အခါ စတိတ္မင့္ထုတ္ျပီး pre-conditions ခ်ေပးတဲ့ နည္းဗ်ဴဟာကို

အသံုးျပဳလို႕ မရပါဘူး။ ရလဒ္က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးကို မဦးတည္ပဲ political deadlock ျဖစ္ေစႏိုင္ပါတယ္။

သို႕ေပမယ့္ ဒီနည္းဗ်ဴဟာက diplomatic cover ရေစတဲ့အတြက္ အတိုက္အခံအင္အားစု အခ်ိဳ႕က သံုးေလ့ရွိပါတယ္။

စတိတ္မင့္ထုတ္ျပီး pre-conditions သတ္မွတ္တာကို အာဏာပိုင္ေတြဘက္က ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးဖို႕ အမွန္တကယ္

ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိတယ္လို႕ သံုးသပ္ေလ့မရွိပါဘူး။ အာဏာပိုင္ေတြဘက္ကို ႏိုင္ငံတကာ ဖိအားတိုးလာေအာင္၊

အတိုက္အခံဘက္မွာ diplomatic cover ရလာေအာင္ ၾကိဳးပမ္းတဲ့ threat လို႕ပဲ ယူဆပါတယ္။ ဒီလို နည္းဗ်ဴဟာကို

တျခားႏိုင္ငံေရးအဆင့္ေတြမွာ အသံုးျပဳရင္ political deadlock ျဖစ္ျပီး၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးေရးျဖစ္စဥ္ Phase III မွာ

သံုးလိုက္ရင္ေတာ့ ျဖစ္စဥ္တခုလံုးကို ပ်က္စီးသြားေစတတ္တဲ့အတြက္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးကို အမွန္တကယ္

လိုလားတဲ့ အတိုက္အခံေခါင္းေဆာင္ေတြ အထူးသတိျပဳၾကဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ အလားတူပါပဲ။ အာဏာပိုင္ေတြဘက္ကလဲ

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးကို တကယ္လိုလားတယ္ဆိုရင္ pre-conditions သတ္မွတ္ခ်က္ေတြကို ေရွာက္ၾကဥ္ရမွာ

ျဖစ္ပါတယ္။

Phase III အဆင့္မွာ Track II - III ေခါင္းေဆာင္ေတြ လုပ္ေဆာင္ရမယ့္ လုပ္ငန္းတာ၀န္ေတြကိုလဲ ပညာရွငေ

္ တြက

ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ထားၾကပါတယ္။ အဓိက လုပ္ငန္းတာ၀န္ေတြကေတာ့

• ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲမွာ ပါ၀င္ေဆြးေႏြးသူမ်ားအၾကား အျပဳသေဘာျဖင့္ ဆက္ဆံၾကမည့္ ဒိုင္ယာေလာ့ခ္

အခင္းအက်င္းျဖစ္ေအာင္ ဖန္တီးေပးျခင္း
 • တိုင္းျပည္အနာဂတ္အတြက္ အေရးၾကီးေသာ ျပႆနာမ်ားကို ေျဖရွင္းရန္ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲတြင္ ပါ၀င္သူမ်ား

သေဘာတူညီထားသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေလ့လာသံုးသပ္၍ ဆက္ဆံေရးပ်က္ျပယ္ႏိုင္ေသာ

အေျခအေနမ်ားတြင္ ၀င္ေရာက္ထိန္းသိမ္းေပးျခင္း

• ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲ ပ်က္ျပားေစႏိုင္သည့္ အဖ်က္သေဘာ ဆက္ဆံေရးအေျခအေနမ်ား ျဖစ္ပြားလာပါက အဆိုပါ

ဆက္ဆံေရးအေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ မည္သို႕ေသာ အလားအလာမ်ား ေပၚေပါက္ေစႏိုင္သည္ကို ေလ့လာဆန္းစစ္ျပီး

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးလမ္းစဥ္ကို ထိပ္ပိုင္းေခါင္းေဆာင္မ်ား ဆက္လက္စြဲကိုင္မည့္ အေျခအေနမ်ား

ဖန္တီးေပးျခင္း စတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီအဆင့္မွာ အေရးၾကီးဆံုးကေတာ့ လိုအပ္မယ့္ အေပးအယူေတြ ေဖာ္ထုတ္ျခင္း၊ common ground ရွာေဖြျခင္းနဲ႕ consensus

ရေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းတို႕ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

Phase Four: Scenario Building and Negotiation

ဒီအဆင့္မွာ Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြအၾကား တရား၀င္ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးမွဳေတြ စတင္လာျပီ ျဖစ္ပါတယ္။ Track II- III

ေခါင္းေဆာင္ေတြ အေနနဲ႕လဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲ ပ်က္ျပားသြားေစမယ့္ အေျခအေနေတြ မျဖစ္ပြားလာေအာင္

အထူးအာရံုစိုက္ရမယ့္ အဆင့္ျဖစ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးၾကရမွာ Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးအရ

ဆီေလ်ာ္ျပီး၊ လက္ေတြ႕မွာလဲ အေကာင္အထည္ေဖာ္လို႕ရမယ့္ သေဘာတူညီခ်က္ေတြ ေပၚထြက္လာေအာင္ ဦးတည္

ၾကိဳးပမ္းၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Track II – III ေခါင္းေဆာင္ေတြကေတာ့ က်င္းပေနဆဲ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲေတြရဲ႕ အေျခအေနကို

ေလ့လာသံုးသပ္တာေတြ၊ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲပ်က္ျပားေစႏိုင့္မယ့္ အေျခအေနေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ထိန္းခ်ဳပ္တာေတြ၊

ပ်က္ျပားေစမယ့္ အေျခအေနေတြကို ဖယ္ရွားႏိုငမ

္ ယ့္ နည္းလမ္းေတြကို ရွာေဖြေဆာင္ရြက္တာေတြ၊ Track I

ေခါင္းေဆာင္ေတြက တဘက္က အေျခအေနကို တီးေခါက္လိုတဲ့အခါမွာ float trial balloons အေနနဲ႕

ေဆာင္ရြက္ေပးတာေတြကို ျပဳလုပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးပြဲမွာ အသံုးျပဳၾကတဲ့ Policy framework အသီးသီးမွာ

သက္ဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္ေတြက working group ေတြ တည္ေဆာက္ျပီး လိုအပ္တာ ျဖည့္ဆည္းေပးဖို႕

လိုအပ္ပါတယ္။
Phase Five: Acting Together to Implement Agreements

ဒီအဆင့္မွာ ေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ ပညာရွင္ေတြအေနနဲ႕ သေဘာတူထားတဲ့ စာခ်ဳပ္ေတြကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုငေ

္ အာင္

ၾကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Track I ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႕ judicial and physical arrangements ေတြကို

အာရံုစိုက္ျပီး၊ Track II – III ေခါင္းေဆာင္ေတြက perceptions and human relationships ေတြ ေျပာင္းလဲလာေရးကို

အာရံုစိုက္ရပါမယ္။ Post-agreement negotiation အဆင့္မွာ အလုပ္ျပီးေျမာက္ေရးကို ဦးစားေပးၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

နိဂးံု

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးဆိုတာ စကားလံုးအေနနဲ႕ အသံုးျပဳေနရံုနဲ႕ ျဖစ္လာႏိုင္တဲ့ အရာမဟုတ္ပါ။ တဘက္နဲ႕ တဘက္

pre-conditions ေတြ ခ်မွတ္ျပီး diplomatic cover အတြက္ အသံုးခ်ေနရံုနဲ႕လဲ ေအာင္ျမင္လာႏိုင္တဲ့ အရာမဟုတ္ပါ။

ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရးဆိုတာ ျဖစ္စဥ္ တရပ္ျဖစ္ပါတယ္။ ျဖစ္စဥ္တရပ္ေအာင္ျမင္ဖို႕က တည္ေဆာက္ယူရပါတယ္။

လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ျဖည့္ဆည္းရပါတယ္။ အေရးၾကီးဆံုးကေတာ့ တိုင္းျပည္ရဲ႕ ပဋိပကၡအေျခအေနကို စဥ္ဆက္မျပတ္

ေလ့လာဆန္းစစ္ေနျပီး၊ mutually hurting stalemate အဆင့္ေရာက္ေနတာကို သိျမင္တဲ့ ပညာရွင္ေတြနဲ႕ Track II – III

ေခါင္းေဆာင္ေတြက Phase I ကို အစပ်ိဳးရဲရပါတယ္။ ဒါမွသာ ထိေရာက္တဲ့ ေစ့စပ္ေဆြးေႏြးအေျဖရွာေရး ျဖစ္စဥ္ကို

ေအာင္ျမင္စြာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္မွာျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၁၁၊ ၁၊ ၁၁)

ကိးု ကားစာရင္း-

Freeman, Charles. Arts of Power: Statecraft and Diplomacy (Washington, DC: United States Institute of

Peace Press, 1997)

Saunders, Harold. “Prenegotiation and Circum-negotiation: Arenas of the Multilevel Peace Process,” in

Turbulent Peace: The Challenges of Managing International Conflict, ed. Chester Crocker, Fen Osler

Hampson, and Pamela Aall (Washington, DC: United States Institute of Peace Press, 2001)

Lederach, John Paul. Building Peace: Sustainable Reconciliation in Divided Societies (Washington, DC: United

States Institute of Peace Press, 1997)

Solomon, Richard H., and Nigel Quinney. American Negotiating Behavior: Wheeler-dealers, Legal Eagles,

Bullies, and Preachers (Washington, D.C.: United States Institute of Peace Press, 2010)

Druckman, Daniel. “Negotiating in the International Context,” in Peacemaking in International Conflict:

Methods and Techniques, ed. I. William Zartman (Washington, DC: United States Institute of Peace Press,

2007)

Fisher, Roger and William Ury, Getting to Yes: Negotiating Agreement Without Giving In (Boston: Houghton

Mifflin, 1922),

Laue, James E. “Contributions of the Emerging Field of Conflict Resolution,” in Approaches to Peace: An

Intellectual Map, ed. Scott W. Thompson, Kenneth M. Jenson, Richard N. Smith, and Kimber M. Schraub

(Washington, DC: United States Institute of Peace Press, 1991)

Hopmann, P. Terrence. “Bargaining and Problem Solving: Two Perspectives on International Negotiation,” in

Turbulent Peace: The Challenges of Managing International Conflict, ed. Chester Crocker, Fen Osler

Hampson, and Pamela Aall (Washington, DC: United States Institute of Peace Press, 2001)
Mnookin, Robert H., Scott R. Peppet, and Andrew S. Tulumello, Beyond Winning: Negotiating to Create Value

in Deals and Disputes (Cambridge, Mass.: Belknap Press of Harvard University Press, 2000)

Pruitt, Dean G. Negotiation Behavior (New York: Academic Press, 1981)

Marks, Susan Collin. Watching the Wind: Conflict Resolution during South Africa’s Transition to Democracy

(Washington, DC: United States Institute of Peace, 2000)

Bazerman, Max H. and Margaret A. Neale, Negotiating Rationally (New York: Free Press, 1992)

Thomas, Kenneth W. and Ralph H. Kilmann. Thomas-Kilmann Conflict Mode Instrument (Palo Alto, Calif.:

CPP, Inc., 2002)

Shapiro, Daniel L. “Supplemental Joint Brainstorming: Navigating Past the Perils of Traditional Bargaining,”

Negotiation Journal 16, no. 4 (2000)

Shell, G. Richard. Bargaining for Advantage: Negotiation Strategies for Reasonable People (New York:

Penguin Books, 2000)

Hayner, Priscilla. Negotiating justice: Guidance for Mediators. (International Center for Transitional Justice,

2009)

Deegan, Heather. South Africa Reborn: Building a New Democracy (University College London Press, 1999)

Touval, Saadia. “Multilateral Negotiation: An Analytic Approach,” Negotiation Journal 5, no. 2 (April 1989):

163.

Weaver, Gary. Culture Communication, and Conflict: Readings in Intercultural Relations (Needham Heights,

Mass.: Ginn Press, 1994)

George, Alexander L., David K. Hall, and William E. Simons, The Limits of Coercive Diplomacy, 2nd ed.

(Boulder: Westview Press, 1994)

Lewicki, Roy J., David M. Saunders, and John W. Minton, Essentials of Negotiation, 2nd ed., (New York:

McGraw-Hill/Irwin, 2001)

Spector, Bertram I. and I. William Zartman, Getting it Done: Postagreement Negotiation and International

Regimes (Washington, DC: United States Institute of Peace Press, 2003)

Ury, William. Getting Past No: Negotiating Your Way from Confrontation to Cooperation (New York: Bantam

Books, 1993)