Leertaak 1C

Zwemmen in een informatiestroom

Doel
Informatie halen uit tekst en diagram

Verkennen
Nico Tinbergen kreeg in 1973 een Nobelprijs met zijn onderzoek naar het (balts)gedrag van
stekelbaarsjes. Dit onderzoek droeg namelijk veel bij aan de kennis over de manier waarop gedrag
van dieren tot stand komt.

Stekelbaarsjes leven in zee, maar wanneer ze geslachtsrijp zijn trekken ze naar zoet water. In onze
sloten tref je dus volwassen stekelbaarsmannetjes en stekelbaarsvrouwtjes aan die willen paren. Elk
mannetje bakent een eigen gebied af (een territorium), bouwt een nest en verdedigt het tegen
indringers. Een tot paren bereid mannetje staat vrouwtjes toe om zijn gebied te betreden. Mannetjes
jaagt hij weg. Hij herkent vreemde mannetjes aan hun rode buik en vrouwtjes aan hun dikke bleke
buik. Aan de paring gaat een ritueel vooraf. Wanneer de motivatie tot paren bij het mannetje hoog is
duurt dat ritueel maar kort. Wanneer zijn motivatie tot paren laag is kan het ritueel tussentijds
afgebroken worden. Hij vertoont dan plotseling nestbouw of agressief gedrag. De afbeelding toont de
gedragseenheden uit de balts van de stekelbaars: bij de zig-zag dans zwemt het mannetje houterig heen
en weer tussen het nest en het vrouwtje. Wanneer het vrouwtje hem volgt en in het nest kruipt, trilt hij
tegen staart van het vrouwtje (‘sidderen’) zodat ze haar eieren afzet in het nest. Het mannetje bevrucht
daar de eieren. Het stroomdiagram geeft aan hoe groot de kans is dat het baltsritueel onderbroken
wordt, of een stapje terug of vooruit gaat.

Stroomdiagram van de stekelbaarsbalts. Hoe dikker een pijl, hoe groter de kans dat een
stekelbaarsmannetje dat gedrag gaat vertonen.
Aan de slag
1 Lees de tekst en bekijk de afbeelding.
Tijdens de balts van de stekelbaars kan het ritueel op verschillende plaatsen worden afgebroken.

2 In welk baltsstadium (I t/m IV) is de kans op afbreken van het baltsritueel het grootst?
Baltsstadium 1, het zigzaggen.

3 In welk baltsstadium is die kans het kleinst?

Baltsstadium 4, het bevruchten.

4 Hoeveel handelingen zijn voorafgegaan aan het stadium in vraag 2?

Geen handelingen want dit is de eerste stap tot het baltsgedrag.

5 Hoeveel handelingen zijn voorafgegaan aan het stadium in vraag 3?

3 handelingen, want dit is de laatste handeling van het baltsgedrag.

Reflectie
1 Geef stapsgewijs aan wat je precies gedaan hebt bij het uitvoeren van de opdracht.
Bijvoorbeeld: ‘Ik heb eerst de tekst helemaal gelezen … ’ of ‘Ik heb in de tekst de kernbegrippen
onderstreept …’.

Voor ik de tekst begon te lezen, heb ik eerst paragraaf 2 uit het tekstboek doorgenomen. Daarna
heb ik de tekst gelezen en de afbeelding bekeken. Als laatst heb ik de opdrachten gemaakt.

2 Begon je met de tekst of met de diagram? Waarom?

Met de tekst omdat ik de pagina van boven naar beneden doornam.

3 Welke stappen heb je gezet om de tekst en de afbeelding te koppelen?

Toen ze het in de tekst hadden over het baltsgedrag van de stekelbaars, bekeek ik de diagram.

4 Wat deed je met de tekst en diagram bij het beantwoorden van vraag 2?
Benoem zo nauwkeurig mogelijk de vaardigheden die je daarbij gebruikte.

Ik bekeek de diagram en zocht naar de gedragseenheid waar de dunste pijlen vanaf kwamen.
Ethogram

plaats In zoet water

datum + tijd In de geslachtsrijpe periode

diersoort De stekelbaars

gedragselement 1 De stekelbaars bakent een eigen gebied af.

gedragselement 2 Hij bouwt een nest.

gedragselement 3 Hij verdedigt zijn gebied tegen indringers.

gedragselement 4 Hij ziet een vrouwtje.

gedragselement 5 Hij gaat zigzaggen.

gedragselement 6 Hij laat de nestingang zien aan het vrouwtje.

gedragselement 7 Hij gaat sidderen.

gedragselement 8 Hij bevrucht de eitjes.

gedragselement 9

gedragselement 10