ΟΙ ΑΦΕΛΕΙΣ ΤΑΞΙΔΕΥΟΥΝ

Του Mark Twain1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 53 2

Ιερουσαλήμ ( W.H.Barttlett 1847)

Ένας άνθρωπος με γρήγορο βάδισμα θα μπορούσε να κάνει ολόκληρο το γύρο της

Ιερουσαλήμ από την εξωτερική πλευρά των τειχών μέσα σε μια ώρα. Δεν μπορώ να
βρω άλλο τρόπο να σας εξηγήσω πόσο μικρή είναι η πόλη αυτή. Η μορφή της εμφα-
νίζει πολλές ιδιαιτερότητες. Οι αμέτρητοι μικροί θόλοι της δίνουν μια τόσο οζώδη
υφή, που θυμίζει (θωράκιση) πόρτας φυλακών γεμάτη με καρφιά που προεξέχουν οι
κεφαλές τους. Κάθε σπίτι διαθέτει από το ένα έως έξι από αυτούς τους άσπρους σο-
βατισμένους πέτρινους θόλους, μεγάλου πλάτους και μικρού ύψους, τοποθετημένους
στο κέντρο του κτηρίου, ή σε μια βάση επάνω στην επίπεδη στέγη του. Ως εκ τούτου,
όταν κοιτάζει κάποιος από ψηλά, προς την κατεύθυνση της συμπαγούς μάζας των
κτηρίων (είναι βλέπεις τα κτήρια αυτά τόσο πολύ κοντά το ένα στο άλλο που στην
πραγματικότητα, οι δρόμοι δεν φαίνονται καθόλου και έτσι η πόλη φαντάζει σαν συ-
μπαγές αντικείμενο) αντικρίζει τη πιο οζώδη κωμόπολη στον κόσμο, με εξαίρεση τη
Κωνσταντινούπολη. Φαίνεται σαν να είναι σκεπασμένη, από το κέντρο μέχρι την πε-
ριφέρεια, με αναποδογυρισμένα φλιτζάνια. Η μονοτονία αυτής της μορφής διακόπτε-
ται μόνο από το μεγάλο μουσουλμανικό τέμενος του Omar3, τον πύργο Hippicus4, και
ένα ή δύο άλλα κτήρια που προεξέχουν επιβλητικά.
Τα σπίτια είναι γενικά δίπατα, πετρόχτιστα, που ασπρίζονται ή σοβαντίζονται εξω-
τερικά και έχουν ξύλινα καφασωτά παράθυρα που προεξέχουν. Για να φανταστείτε
πόσο στενή είναι μια οδός της Ιερουσαλήμ, αρκεί να κρεμάσετε ανάποδα μια κλούβα
για κοτόπουλα μπροστά από κάθε παράθυρο σε ένα στενό δρομάκι μιας Αμερικανικής
πόλης.
Οι δρόμοι είναι κακοστρωμένοι με πέτρα, σε μερικά μάλιστα σημεία λείπει κι
αυτή. Έχουν μεγάλη καμπυλότητα, τέτοια που όποιο δρόμο και αν ακολουθήσει ο
προσκυνητής έχει ορατότητα το πολύ μέχρι εκατό μέτρα ευθεία μπροστά του. Σε πολ-
λά σπίτια, στο ύψος του πρώτου ορόφου υπάρχουν πολύ στενά μπαλκόνια που δεν
στηρίζονται σε κολώνες. Έχω δει πολλές φορές, γάτες να διασχίζουν από τον αέρα
τους δρόμους αυτούς πηδώντας στο αντικρινό μπαλκόνι επειδή κάποιος τις κάλεσε.
Οι γάτες μάλιστα θα μπορούσαν να πηδήξουν και διπλάσια απόσταση χωρίς ιδιαίτερη
προσπάθεια.. Σας αναφέρω αυτές τις παρατηρήσεις, απλά για να σας δώσω μια ιδέα
πόσο στενοί είναι οι δρόμοι της πόλης. Με δεδομένο λοιπόν ότι η γάτα πηδάει από τη
μια πλευρά στην άλλη του δρόμου χωρίς δυσκολία αντιλαμβάνεστε ότι οι δρόμοι αυ-
τοί είναι υπερβολικά στενοί για τις άμαξες. Οι δρόμοι της Αγίας Πόλης δεν είναι προ-
σπελάσιμοι σε τέτοιου είδους οχήματα.

Ιερουσαλήμ: πύργος Hippicus (W.H.Barttlett 1847)

Ο πληθυσμός της Ιερουσαλήμ αποτελείται από Μουσουλμάνους, Εβραίους, Έλ-

ληνες, Λατίνους, Αρμενίους, Συρίους, Κόπτες, Αιθίοπες, Έλληνοκαθολικούς5, και μια
χούφτα Προτεστάντες. Εκατό όλοι κι όλοι είναι όσοι υπάγονται στη τελευταία αυτή
κατηγορία πιστών και κατοικούν σήμερα σε αυτόν τον τόπο που γεννήθηκε η Χρι-
στιανική θρησκεία. Τα άξια λόγου χαρακτηριστικά όλων αυτών των εθνοτήτων που
αναφέρθηκαν παραπάνω, καθώς και οι διάλεκτοι που χρησιμοποιούν, είναι τόσα πολ-
λά, που είναι αδύνατον να σας τα περιγράψω αναλυτικά. Είναι μου φαίνεται γραφτό
όλες οι φυλές, όλα τα χρώματα και όλες οι γλώσσες της γης να αντιπροσωπεύονται
μέσα στις δεκατέσσερις χιλιάδες ψυχές που κατοικούν στην Ιερουσαλήμ. Τα κου-
ρέλια, η αθλιότητα, η ένδεια και η βρωμιά, σημάδια που είναι τα χαρακτηριστικά
γνωρίσματα της ύπαρξης (στη πόλη) μουσουλμανικής κυριαρχίας, ίσως πιο χαρακτη-
ριστικά και από την ίδια την ημισεληνοειδή τους σημαία, αφθονούν. Οι λεπροί, οι
ακρωτηριασμένοι, οι τυφλοί και οι καθυστερημένοι σε παρενοχλούν ανά πάσα στιγμή
και μάλιστα οι άνθρωποι αυτοί δεν ξέρουν παρά μια μόνο λέξη, σε μια μοναδική προ-
φανώς γλώσσα -- το αιώνιο "bucksheesh"6. Βλέποντας κάποιος το πλήθος των ακρω-
τηριασμένων, των δύσμορφων και των αρρώστων ανθρώπων που συνωθούνται
στους ιερούς τόπους και αποφράσουν τις πύλες τους, θα έκανε την υπόθεση ότι βρί-
σκεται στην αρχαία εποχή και ότι άγγελος Κυρίου αναμενόταν από στιγμή σε στιγμή
να κατεβεί για να ανακατώσει τα ύδατα της Bethesda7. Η Ιερουσαλήμ είναι μια λυπη-
μένη, θλιβερή, και άψυχη πόλη. Δεν θα ήθελα να ζω εδώ.
Φυσικά ο επισκέπτης ξεκινά την περιήγησή του από τον Πανάγιο Τάφο8. Είναι
μέσα στην πόλη, κοντά στη δυτική πύλη και τόσο ο χώρος της ταφής όσο και ο χώρος
της σταύρωσης αλλά και ουσιαστικά κάθε άλλη θέση που συνδέεται στενά με αυτό το
σημαντικό γεγονός, είναι συγκεντρωμένα όλα μαζί –συστεγάζονται- κάτω από την
ίδια στέγη: τον θόλο της εκκλησίας του Παναγίου Τάφου.
 Η είσοδος του Ναού του Παναγίου Τάφου (Werner 1862)
Μπαίνοντας στο κτήριο, ως συνήθως δια μέσου των συγκεντρωμένων ζητιάνων,
βλέπει κανείς στα αριστερά του μερικούς Τούρκους φρουρούς -- γιατί οι Χριστιανοί
των διαφορετικών δογμάτων όχι μόνο θα φιλονικούσαν, αλλά και θα σκοτώνονταν
ακόμη, σε αυτό τον ιερό χώρο, εάν δεν υπήρχε επιτήρηση. Μπροστά σας θα βρείτε
μια μαρμάρινη πλάκα, η οποία σκεπάζει την πέτρα της Αποκαθήλωσης, όπου το
σώμα του Λυτρωτή τοποθετήθηκε για να προετοιμαστεί για τον ενταφιασμό. Ήταν
απαραίτητο να καλυφτεί η πραγματική πέτρα κατ' αυτό τον τρόπο προκειμένου το
σωθεί από την καταστροφή. Οι προσκυνητές έκαναν τεράστιες προσπάθειες να απο-
σπάσουν κομμάτια από τη πέτρα με σκοπό να τα μεταφέρουν στα σπίτια τους. Εκεί
κοντά είναι και ένα κυκλικό κιγκλίδωμα που ορίζει το σημείο όπου η Παρθένος Μα-
ρία στάθηκε όταν το σώμα του Κυρίου χρίονταν με αρώματα.
Εισερχόμενοι στο μεγάλο αυτό ναό, βρισκόμαστε μπροστά στην πιο ιερή τοποθε-
σία της Χριστιανοσύνης -- τον Τάφο του Ιησού. Βρίσκεται στο κέντρο της εκκλησίας,
και ακριβώς κάτω από το μεγαλύτερο τρούλο της. Βρίσκεται μέσα σε ένα μικρότερο
ναό φαντασιώδους σχεδιασμού, φτιαγμένο από κίτρινη και άσπρη πέτρα. Μέσα στο
μικρό αυτό ναό υπάρχει ένα τμήμα του λίθου που κύλησε μακριά από την πόρτα του
μνημείου και πάνω στον οποίο ο άγγελος ήταν καθισμένος, όταν η Μαρία βάδισε
προς το μέρος αυτό "όρθρου βαθέως". Σκύβοντας, εισερχόμαστε στον υπόγειο θάλα-
μο – που αποτελεί τον καθεαυτό τάφο. Είναι μόλις δύο μέτρα επί δύο και τριάντα πε-
ρίπου, ενώ το πέτρινο κιβώτιο με σχήμα καναπέ, μέσα στον οποίο κείτονταν ο νεκρός
Λυτρωτής εκτείνεται από το ένα άκρο μέχρι το άλλο του διαμερίσματος και καταλαμ-
βάνει το μισό πλάτος του. Καλύπτεται από μια μαρμάρινη πλάκα που έχει καταφιλη-
θεί από τα χείλη των προσκυνητών. Αυτή η πλάκα χρησιμεύει σήμερα ως Αγία
Τράπεζα. Πάνω από αυτήν κρέμονται περίπου πενήντα χρυσά και ασημένια καντή-
λια, τα οποία κρατιούνται πάντα αναμμένα, αλλά ο χώρος γενικότερα σκανδαλίζει το
πιστό καθώς χαρακτηρίζεται από ευτελή διακόσμηση αποτελούμενη από φθηνά μι-
κροαντικείμενα.
Όλα τα Χριστιανικά δόγματα (εκτός των Προτεσταντών) διατηρούν παρεκκλήσια
κάτω από τη στέγη της εκκλησίας του Παναγίου Τάφου, ο μάλιστα καθένας έχει υπο-
χρέωση να επιτηρεί το δικό του χώρο και να μην επιχειρεί στο έδαφος του άλλου .
Έχει αποδειχθεί στη πράξη ότι (τα διάφορα δόγματα) δεν μπορούν να συνεργασθούν
ειρηνικά γύρω από τον τάφο του Λυτρωτή του Κόσμου,. Το παρεκκλήσι των Συρίων9
είναι άσχημο, ενώ των Κοπτών10 είναι το πιο ταπεινό από όλα. Αποτελείται απλά από
ένα μελαγχολικό σπήλαιο, το οποίο σκάφθηκε πιθανότατα κάποτε στα βραχώδη υπο-
λείμματα του Λόφου του Γολγοθά. Συγκεκριμένα έχουν σκαφθεί δύο αρχαίοι τάφοι
στη μια πλευρά του λόφου αυτού, οι οποίοι θεωρούνται ότι είναι οι τάφοι στους οποί-
ους έχουν θάφτει ο Νικόδημος11 και ο Ιωσήφ από την Αριμαθαία12.

Ο Τάφος του Χριστού όπως είναι σήμερα

Καθώς κινηθήκαμε ανάμεσα από τις τεράστιες κολώνες και τα υψηλά τόξα ενός
άλλου τμήματος της εκκλησίας, πέσαμε επάνω σε μια ομάδα μαυροφορεμένων Ιτα-
λών μοναχών με ζωώδη όψη, οι οποίοι κρατώντας κεριά στα χέρια τους, έψελναν κάτι
στα Λατινικά, και εκτελούσαν κάποια θρησκευτική τελετή γύρω από έναν κυκλικό
άσπρο μάρμαρο τοποθετημένο στο πάτωμα. Ήταν το σημείο εκείνο στο οποίο ο ανα-
στημένος Χριστός εμφανίστηκε στην Μαρία τη Μαγδαληνή13 με τη μορφή ενός κη-
πουρού14. Δίπλα ήταν μια παρόμοια πέτρα, πού είχε σχήμα αστεριού -- αυτό ήταν το
σημείο όπου στέκονταν τότε η ίδια η Μαγδαληνή . Και σ’ αυτό το σημείο οι μοναχοί
τελούσαν τελετές. Γενικά ιερουργούν παντού -- σε όλο το απέραντο κτήριο, και όλες
τις ώρες. Τα κεριά τους προσδίδουν μια καταθλιπτική όψη στο χώρο, και τείνουν να
καταστήσουν την σκοτεινή παλιά εκκλησία πιο μελαγχολική από όσο πραγματικά
υπάρχει λόγος να είναι, ακόμα κι αν αναλογισθούμε ότι στη πραγματικότητα δεν είναι
παρά ένας τάφος.
Φθάσαμε στη θέση όπου ο Κύριός μας εμφανίστηκε στη μητέρα του μετά από την
Ανάσταση. Σ' αυτό το σημείο, επίσης, μια μαρμάρινη πλάκα καθορίζει τη θέση όπου
η Αγία Ελένη15, η μητέρα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, βρήκε τους σταυρούς πε-
ρίπου τριακόσια έτη μετά από τη σταύρωση. Σύμφωνα με το μύθο η μεγάλη αυτή
ανακάλυψη προκάλεσε τεράστιο ενθουσιασμό (στους πιστούς). Μόνο που αυτός ο εν-
θουσιασμός κράτησε πολύ λίγο. Διότι αμέσως προέκυψε το ερώτημα : " ποιός είναι ο
σταυρός του Λυτρωτή, και ποιός των κλεφτών;" Γιατί η ύπαρξη αβεβαιότητας, σε
ένα τόσο σοβαρό ζήτημα όπως αυτό -- να υπάρχει δηλαδή αμφιβολία ποιός σταυρός
όφειλε να είναι αντικείμενο λατρείας των πιστών -- ήταν μια μεγάλη κακοτυχία. Ου-
σιαστικά μετέτρεπε τη δημόσια χαρά σε θλίψη. Ζούσε όμως τότε εκεί ένας άγιος
δραστήριος ιερέας ο οποίος δεν μπορούσε να αφήνει τη λύση ενός προβλήματος
όπως ήταν το συγκεκριμένο, στο παράγοντα τύχη. Ήταν άνθρωπος που ήξερε να βρί-
σκει λύσεις στηριζόμενος σε ένα μελετημένο σχέδιο και αυτή τη φορά σκέφτηκε να
κάνει ένα πείραμα. Μια κυρία της ανώτερης τάξης στην Ιερουσαλήμ ήταν κατάκοιτη
λόγω σοβαρής ασθένειας . Οι σοφοί ιερείς αποφάσισαν ότι οι τρεις σταυροί θα τοπο-
θετούνται στο πλευρό της ένας- ένας, διαδοχικά. Έτσι και έγινε. Όταν τα μάτια της
άρρωστης έπεσαν επάνω στον πρώτο σταυρό, έβγαλε μια κραυγή που ακούστηκε
πέρα από την πύλη της Δαμασκού16, και έφτασε μέχρι το Όρος των Ελαιών17 ενώ
αμέσως μετά τη κραυγή περιέπεσε σε θανάσιμη λιποθυμική κατάσταση. Την επα-
νέφεραν και τοποθέτησαν στο πλευρό της το δεύτερο σταυρό. Αμέσως κατελήφθη
από φοβερούς σπασμούς, και μόνο με μεγάλη προσπάθεια έξι δυνατοί άντρες μπο-
ρούσαν να την συγκρατήσουν. Δίσταζαν τώρα, να φέρουν στον τρίτο σταυρό, επειδή
άρχισαν να φοβούνται ότι ενδεχομένως είχαν πέσει επάνω σε λάθος σταυρούς, και ότι
ο αληθινός σταυρός δεν βρίσκονταν ανάμεσά τους. Παρ' όλα αυτά, καθώς μάλιστα η
γυναίκα κινδύνευε να πεθάνει από τους σπασμούς που την συντάρασσαν, κατέληξαν
στο συμπέρασμα ότι ο τρίτος σταυρός δεν ήταν δυνατόν να τη βλάψει περισσότερο
καθώς στη χειρότερη περίπτωση θα την ελευθέρωνε από τη δυστυχία της στέλνοντάς
την στον άλλο κόσμο. Έτσι έφεραν και το τρίτο σταυρό, και έγιναν μάρτυρες ενός
θαύματος! Η γυναίκα αναπήδησε από το κρεβάτι της, χαμογελαστή και χαρούμενη,
με πλήρως αποκατεστημένη την υγεία της. Όταν ακούμε γεγονότα όπως αυτό, δεν
μπορούμε παρά να πιστέψουμε. Θα ήταν ντροπή ακόμα και να αμφιβάλουμε. Η πε-
ριοχή για την οποία μιλάμε, δηλαδή η περιοχή της Ιερουσαλήμ, όπου συνέβη το γεγο-
νός, βρίσκεται εκεί και σήμερα. Ως εκ τούτου δεν υπάρχουν ουσιαστικά περιθώρια
για αμφιβολία.
Οι ιερείς προσπάθησαν να μας δείξουν, μέσω ενός μικρού παραπετάσματος, ένα
τμήμα της αυθεντικής στήλης του μαστιγώματος, στην οποία ο Χριστός ήταν δεμένος
όταν κτυπήθηκε με το μαστίγιο. Δεν ήταν δυνατόν όμως να τη δούμε, επειδή ήταν
σκοτεινός ο χώρος πίσω από το παραπέτασμα. Εντούτοις, με μία ράβδο που φυλάσ-
σεται εδώ, και που ο προσκυνητής εισάγει μέσω μιας τρύπας που υπάρχει στο παρα-
πέτασμα, ανιχνεύει το χώρο πίσω από αυτό και κατόπιν τούτου δεν αμφιβάλλει πλέον
ότι πράγματι η αληθινή στήλη του μαστιγώματος βρίσκεται εκεί. Δεν μπορεί να έχει
οποιαδήποτε δικαιολογία για να αμφιβάλει, γιατί μπορεί να την ακουμπήσει με το
ραβδί. Μπορεί να τη νοιώσει τόσο καθαρά όσο αισθάνεται οποιοδήποτε αντικείμενο.
Όχι μακριά από το σημείο αυτό ήταν μια θυρίδα που χρησιμοποιήθηκε για να δια-
φυλαχτεί ένα κομμάτι του αυθεντικού σταυρού, το οποίο πλέον έχει χαθεί.. Αυτό το
κομμάτι του σταυρού ανακαλύφθηκε το δέκατο έκτο αιώνα. Οι Λατίνοι ιερείς λένε ότι
κλάπηκε και φυγαδεύτηκε μακριά, πριν από πολύ καιρό, από τους ιερείς ενός άλλου
δόγματος. Αυτό μοιάζει με ακραία άποψη, αλλά γνωρίζω πολύ καλά ότι είναι αλή-
θεια, επειδή έχω δει ο ίδιος αυτοπροσώπως τεμάχια του αυθεντικού σταυρού σε αρ-
κετούς καθεδρικούς ναούς της Ιταλίας και της Γαλλίας.

Μοντέλο της Ιερουσαλήμ του 19ου αιώνα (Stephan Illis 1872)

 Το κειμήλιο όμως που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν το αυθεντικά παλαιό ξί-
φος εκείνου του γενναιόκαρδου σταυροφόρου, του Godfrey της Bulloigne18 -- του
βασιλιά Godfrey της Ιερουσαλήμ. Κανένα ξίφος στη χριστιανοσύνη δεν κρύβει μέσα
του τέτοια μαγεία όπως αυτό -- κανένα ξίφος απ’ όλα αυτά τα μέταλλα που σκου-
ριάζουν μέσα στις προγονικές αίθουσες της Ευρώπης δεν είναι σε θέση να προκα-
λέσει τέτοια οράματα ρομαντισμού στο νου αυτού που το αντικρίζει -- κανένα δεν
μπορεί να εξιστορήσει τέτοιες ιπποτικές πράξεις ή να μιλήσει για τέτοιες γενναίες
ιστορίες των πολεμιστών του παρελθόντος. Μόνο αυτό επαναφέρει στον άνθρωπο
όλες τις αναμνήσεις των ιερών πολέμων που είχαν χαθεί στο μυαλό του για χρόνια,
και γεμίζει το νου του με εικόνες που έρχονται από μακριά, εικόνες με στρατούς που
βαδίζουν ασταμάτητα, εικόνες με μάχες και πολιορκίες. Του μιλάει για τον
Baldwin19, και τον Tancred20, τον πριγκηπικό Saladin21, και τον μεγάλο Richard τον
Λεοντόκαρδο22. Τέτοια σπαθιά ακριβώς σαν αυτά χρησιμοποιούσαν αυτοί οι θαυ-
μάσιοι ήρωες των ρομαντικών χρόνων για να σχίσουν- τρόπος του λέγειν- στη μέση
ένα άνθρωπο και να υποχρεώσουν το μισό του σώμα να πέσει από τη μια πλευρά και
το άλλο μισό από την άλλη. Αυτό το ίδιο το ξίφος θα έχει ανοίξει στα δύο, τα κε-
φάλια εκατοντάδων Σαρακηνών, εκείνες τις παλιές εποχές όταν το χρησιμοποιούσε ο
Godfrey. Στη συνέχεια περιήλθε στη κατοχή ενός ικανού ανθρώπου που υπηρετούσε
το βασιλιά Σολομώντα.. Όταν κάποιος κίνδυνος πλησίαζε τη σκηνή του κυρίου του,
τότε το σπαθί χτυπούσε την ασπίδα με δύναμη και αναστάτωνε όλο το στρατόπεδο,
μέσα στην ησυχία της νύχτας. Σε συνθήκες χαμηλής ορατότητας, όπως ύπαρξη ομί-
χλης ή σκοταδιού, τότε έβγαινε από θήκη του και έδειχνε αμέσως προς την κατεύ-
θυνση του εχθρού, και έτσι αποκάλυπτε τη πορεία του – ενώ συγχρόνως προσπαθού-
σε να τον ακολουθήσει. Κανείς εχθρός δεν μπορούσε να είναι ασφαλής : Ούτε ο Χρι-
στιανός δεν μπορούσε να είναι σίγουρος ότι δεν θα τον αναγνώριζε και θα αρνούταν
να τον βλάψει -- ούτε ο Μουσουλμάνος ήταν σίγουρος ότι δεν θα έβγαινε από το θη-
κάρι του και δεν θα αφαιρούσε τη ζωή του. Όλες αυτές οι απόψεις επιβεβαιώνονται
πλήρως από ένα σωρό μύθους που αποτελούν ίσως τους πιο αξιόπιστους μύθους που
αναπαράγουν οι αγαθοί γέροι καθολικοί μοναχοί. Δεν μπορώ ούτε στιγμή να ξεχάσω
το ξίφος του γέρο- Godfrey. Το δοκίμασα σε έναν Μουσουλμάνο, και αυτός σκίστη-
κε στα δύο σαν λουκουμάς. Το πνεύμα του Grimes23 αναβίωσε μέσα μου και εάν είχα
στη διάθεσή μου ένα νεκροταφείο, εγώ μόνος μου θα είχα ξεπαστρέψει όλους τους
απίστους στην Ιερουσαλήμ. Σκούπισα το αίμα από το παλαιό ξίφος και το έδωσα
πίσω στον ιερέα -- δεν θέλησα το φρέσκο αίμα να εξαλείψει εκείνες τις ιερές κηλίδες
που κοκκίνισαν την μεταλλική του λάμψη κάποια ημέρα, πριν από εξακόσια έτη, με-
ταφέροντάς μας την απειλή του Godfrey, λίγο προτού δύσει γι' αυτόν ο ήλιος και τερ-
ματισθεί το ταξίδι ζωής του.
Συνεχίζοντας το βάδισμα μέσα στα συναισθήματα θλίψης που γεννά ο Ναός του
Παναγίου τάφου φθάσαμε σε ένα μικρό παρεκκλήσι, που σχηματίστηκε μέσα στο
βράχο και που ήταν γνωστό ως "φυλακή του Κυρίου μας" για πολλούς αιώνες . Η πα-
ράδοση λέει ότι εδώ ο Λυτρωτής φυλακίστηκε λίγο πριν τη Σταύρωση. Κάτω από την
Αγία Τράπεζα, δίπλα από την πόρτα ήταν ένα ζευγάρι λίθων κατάλληλοι να παγιδεύ-
ουν τα ανθρώπινα πόδια. Οι λίθοι αυτοί αποκαλούνται "δεσμά του Χριστού," καθώς η
παλιά εκείνη χρήση τους, καθόρισε το σημερινό τους όνομά.
Το Ελληνικό παρεκκλήσι είναι το πιο ευρύχωρο, το πλουσιότερο και το πιο εντυ-
πωσιακό στην εκκλησία του Παναγίου Τάφου. Το ιερό του, όπως τα ιερά όλων των
Ελληνικών εκκλησιών, αποτελείται από ένα υψηλό τέμπλο που προεκτείνεται με
σαφή όρια και διασχίζει τον κυρίως ναό, είναι δε πανέμορφο με το χρυσό και τις ει-
κόνες του. Τα πολυάριθμα καντήλια του που κρέμονται μπροστά από το τέμπλο είναι
χρυσά και ασημένια, και κοστίζουν πανάκριβα.
 Άποψη από το εσωτερικό του Ελληνικού παρεκκλησίου στην εκκλησία του Παναγίου Τάφου
(φωτ.1995)
Αλλά το πιο εντυπωσιακό αντικείμενο που υπάρχει εδώ, είναι μια κοντή στήλη
που προεξέχει στη μέση του μαρμάρινου δαπέδου του παρεκκλησιού, και ορίζει το
ακριβές κέντρο της γης1. Οι πιο αξιόπιστες παραδόσεις μας λένε ότι αυτό ήταν γνω-
στό σαν κέντρο της Γης, πολλές γενιές πριν γεννηθεί ο Χριστός και ότι όταν Αυτός
ήρθε στη Γη, ο ίδιος επιβεβαίωσε αυτή τη παράδοση. Θυμηθείτε, είπε ο Χριστός, ότι
αυτή η ξεχωριστή στήλη έχει στηθεί ακριβώς στο κέντρο του κόσμου. Εάν το κέντρο
του κόσμου αλλάξει, τότε και η στήλη θα αλλάξει τη θέση της αναλόγως. Προς επι-
βεβαίωση των λόγων Του αυτή η στήλη έχει κινηθεί τρεις συνολικά φορές από τότε.
Αυτό συνέβη επειδή, τρεις διαφορετικές φορές, στα μεγάλα τραντάγματα της φύσης,
μεγάλες μάζες της Γης -- ολόκληρες οροσειρές , πιθανώς -- εκτοξεύτηκαν μακριά
στο διάστημα, ελαττώνοντας έτσι τη διάμετρο της Γης, και μεταβάλλοντας την ακρι-
βή θέση του κέντρου της κατά ένα ή δύο θέσεις. Αυτό είναι ένα αξιοπερίεργο και εν-
διαφέρον συμπέρασμα και ως εκ τούτου ασφαλώς θα πρέπει να επιπλήξουμε, λόγω
έλλειψης δημιουργικής σκέψης, όλους εκείνους τους φιλόσοφους που μας έχουν πεί-
σει ότι δεν είναι δυνατόν οποιαδήποτε κομμάτι της Γης να ξεφύγει μακριά απ’ αυτήν,
προς το διάστημα.
Κάποτε ένας σκεπτικιστής για να πεισθεί ότι αυτό το σημείο ήταν όντως το κέντρο
της Γης, πλήρωσε αρκετά χρήματα για να του δοθεί άδεια ανόδου στο θόλο της εκ-
κλησίας και να διαπιστώσει εάν ο ήλιος θα σχηματίσει τη σκιά του σώματός του το
μεσημέρι. Κατέβηκε κάτω πεπεισμένος εντελώς. Η ημέρα ήταν πολύ νεφελώδης και
ο ήλιος δεν έριξε καμία σκιά πουθενά, όμως το άτομο πείστηκε ότι εάν ο ήλιος είχε
βγει και δημιουργούνταν οι σκιές, δεν θα σχηματίζονταν καμιά σκιά του σώματός
του. Αποδείξεις όπως αυτές δεν πρόκειται να αγνοηθούν από τις άεργες γλώσσες των
αμφισβητιών. Σε όσους δεν είναι φανατικοί, και είναι πρόθυμοι να πειστούν, φέρνουν
ασφαλώς μια βεβαιότητα, ότι δεν θα υπάρξει ποτέ κάτι που θα μπορέσει (στο θέμα
της πίστης) να ανατρέψει τα πάντα.
Εάν όμως αναζητεί κάποιος ισχυρότερες αποδείξεις από αυτές που έχω αναφέρει,
αποδείξεις που πείθουν ακόμη και τον πεισματάρης και τον ανόητο, ότι αυτό είναι το
γνήσιο κέντρο της Γης, ας αναλογιστεί και το παρακάτω επιχείρημα: Η πιο σημαντική
απόδειξη αυτού του γεγονότος βρίσκεται στο ότι από το χώρο που βρίσκεται η ίδια
αυτή στήλη έχει παραληφτεί το χώμα από την οποία πλάστηκε ο Αδάμ. Αυτό μπορεί
να θεωρηθεί βέβαιο, αν λάβουμε υπ’ όψη μας τη μαρτυρία ενός άποικου. Θα ήταν
απίθανο ο πρωτόπλαστος να είχε γίνει από μια κατώτερη ποιότητα γης όταν ήταν
1
« Ο ομφαλός της Γης» (Σ.Τ.Μ.)
πανεύκολο να αποκτηθεί η καλύτερη ποιότητα από το κέντρο του κόσμου. Αυτό το
συμπέρασμα αποτελεί βίαιο ράπισμα σε οποιοδήποτε αντιδραστικό νου . Το γεγονός
ότι ο Αδάμ δημιουργήθηκε από χώμα που προέκυψε απ' αυτό το ίδιο το σημείο, απο-
δεικνύεται επαρκώς από τη διαπίστωση ότι σε διάστημα έξι χιλιάδων ετών κανένα
άτομο δεν μπόρεσε να αποδείξει το αντίθετο, ότι δηλαδή το χώμα δεν προήλθε από
το σημείο αυτό εδώ, όπου πλάσθηκε ο Πρωτόπλαστος.
Είναι μια μοναδική σύμπτωση το γεγονός ότι ακριβώς κάτω από τη στέγη αυτής
της ίδιας μεγάλης εκκλησίας, και όχι μακριά από εκείνη την επιφανή στήλη, βρίσκε-
ται θαμμένος ο ίδιος ο Αδάμ , ο πατέρας της ανθρώπινης φυλής. Δεν υπάρχει αμφιβο-
λία ότι είναι θαμμένος πραγματικά στον τάφο που θεωρείται δικός του -- δεν είναι
δυνατόν να υπάρξει καμία αμφιβολία -- καθώς δεν έχει αποδειχθεί μέχρι σήμερα ότι
ο τάφος για τον οποίο μιλάμε δεν είναι ο τάφος στον οποίο είναι θαμμένος (ο Αδάμ).
Ο τάφος του Αδάμ! Πώς αισθάνθηκα αλήθεια ακουμπώντας τον! Εδώ, σε μια
ξένη χώρα, μακριά από το σπίτι, και τους φίλους μου, όλους όσους με φρόντιζαν , να
ανακαλύπτω τον τάφο ενός ανθρώπου με το οποίο με δένει μια σχέση αίματος. Στη
πραγματικότητα πολύ μακρινή, αλλά ωστόσο συγγενική σχέση. Το αλάνθαστο ένστι-
κτο της φύσης συγκλονίζεται εμπρός στην αναγνώρισή του. Η δεξαμενή της υιικής
αγάπης που φωλιάζει μέσα μου αναδεύθηκε μέχρι τα πιο απύθμενα βάθη της και
στην επιφάνεια πρόβαλε μια συνταρακτική θλίψη. Έγειρα επάνω στη βάση μιας στή-
λης και αναλύθηκα σε δάκρυα. Δεν αισθάνομαι καμιά ντροπή που έκλαψα επάνω
στον τάφο του καημένου νεκρού συγγενή μου Μη δίνετε σημασία σ’ όποιον σαρκάζει
με τη συγκίνησή μου αυτή, τώρα που ολοκληρώνεται ο τόμος τούτος των εντυπώσε-
ών μου, γκρινιάζοντας ότι θα βρει ελάχιστα μόνο πράγματα που να τον ενδιαφέρουν
σε αυτό το ταξίδι μου στους Αγίους Τόπους. Αυτός ο ευγενής γέρος (ο Αδάμ) -- δεν
έζησε για να με δει -- δεν έζησε για να δει το παιδί του. Και εγώ -- εγώ -- αλίμονο, δεν
έζησα για να τον δω. Κάτω από το βάρος της θλίψης και της απογοήτευσης, πέθανε ο
καημένος, προτού γεννηθώ -- ούτε λίγα ούτε πολλά-πριν έξι χιλιάδες καλοκαίρια.
Αλλά ας προσπαθήσω να αποδεχθώ το γεγονός με γενναιότητα. Είναι σίγουρο ότι
περνάει καλύτερα εκεί που βρίσκεται. Ας επαναπαυθώ με τη σκέψη ότι η απώλειά
του αυτή θα αποτελεί αιώνιο κέρδος της ανθρωπότητας.
Ο επόμενος χώρος όπου μας πήγε ο οδηγός μας μέσα στoν Ιερό Ναό ήταν ένα πα-
ρεκκλήσι που αφιερώθηκε στη μνήμη του Ρωμαίου στρατιώτη που ανήκε στη στρα-
τιωτική φρουρά που παρακολούθησε τη Σταύρωση για να επιβάλει την τήρηση του
νόμου, και ο οποίος -- όταν το καταπέτασμα του ναού εσχίσθη καθώς έπεσε το φοβε-
ρό σκοτάδι, όταν ο βράχος Γολγοθά χωρίστηκε στα δύο από σεισμό ενώ οι βροντές
ακούγονταν σαν κανονιοβολισμοί και όλα τα έλουζε το ολέθριο φως της αστραπής,
όταν οι σαβανωμένοι νεκροί πετούσαν πάνω από τις οδούς της Ιερουσαλήμ -- τρα-
ντάχθηκε από το φόβο του και είπε, "σίγουρα αυτό ήταν ο γιος του Θεού". Εκεί όπου
βρίσκεται τώρα η Αγία Τράπεζα του παρεκκλησίου, στάθηκε τότε εκείνος ο Ρωμαίος
στρατιώτης έχοντας ομπρός στα μάτια του τον Σταυρωμένο Λυτρωτή -- βλέποντας
και ακούγοντας όλα τα θαυμαστά που διαδραματίζονταν στην ευρύτερη περιοχή του
Λόφου του Μαρτυρίου . Και σε αυτό το ίδιο σημείο οι ιερείς του Ναού (του Σολο-
μώντος) τον αποκεφάλισαν εξ αιτίας αυτών των βλάσφημων λέξεων που τόλμησε να
εκστομίσει.
Σε αυτόν το χώρο υπήρχε κάποτε ένα από τα πιο περίεργα κειμήλια που έχουν δει
τα ανθρώπινα μάτια -- ένα πράγμα που είχε τη δύναμη να συναρπάσει το θεατή με
κάποιο μυστήριο τρόπο και να τον κρατήσει για ώρες δίπλα του. Δεν ήταν τίποτα
άλλο από τη χάλκινη πινακίδα του Πιλάτου που τέθηκε επάνω στο σταυρό του Λυ-
τρωτή, και επάνω στην οποία είχε γραφεί, "ΟΥΤΟΣ ΕΣΤΙ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΙΟΥ-
ΔΑΙΩΝ." Νομίζω ότι η Αγία Ελένη, μητέρα του Κωνσταντίνου, βρήκε αυτό το θαυ-
μάσιο ενθύμιο όταν αυτή ήρθε εδώ τον τρίτο αιώνα. Ταξίδεψε σε όλη την Παλαιστί-
νη, και ήταν πάντα τυχερή. Κάθε φορά που αυτή η καλή και ενθουσιώδης γηραιά κυ-
ρία διάβαζε για κάποιο αντικείμενο στη Βίβλο της, είτε στη Παλιά είτε στη Καινή
Διαθήκη, ξεκινούσε την αναζήτηση του πράγματος αυτού, και δεν σταματούσε ποτέ
έως ότου το έβρισκε. Εάν επρόκειτο για τον Αδάμ, θα έβρισκε τον Αδάμ, εάν ήταν η
κιβωτός, θα έβρισκε την κιβωτό εάν ήταν ο Γολιάθ, ή ο Ιησούς του Ναυή , αυτή θα
τον έβρισκε. Νομίζω βρήκε την επιγραφή την οποία σας ανέφερα. Τη βρήκε σε αυτό
το ίδιο το σημείο, κοντά στο σημείο όπου ο Ρωμαίος στρατιώτης είχε σταθεί. Εκείνο
το χάλκινο κομμάτι βρίσκεται σήμερα σε μια από τις εκκλησίες στη Ρώμης.. Ο κα-
θένας μπορεί να το δει εκεί. Η επιγραφή (πάνω του) είναι πολύ ευδιάκριτη.
Κάναμε ακόμη μερικά βήματα και βρεθήκαμε στο βωμό που χτίστηκε πάνω στο
σημείο εκείνο όπου οι καλοί καθολικοί ιερείς λένε ότι οι στρατιώτες διαίρεσαν τον χι-
τώνα του Λυτρωτή.

Το ιεροφυλάκιο του Παναγίου Τάφου (λιθογραφία 1842)

Κατόπιν πήγαμε κάτω σε ένα σπήλαιο που οι αμφισβητίες ισχυρίζονται ότι ήταν
κάποτε δεξαμενή. Τώρα πάντως είναι ένα παρεκκλήσι -- το παρεκκλήσι της Αγίας
Ελένης. Είναι περίπου 15,5 μέτρα μήκος επί 13 μέτρα πλάτος. Σε αυτό υπάρχει μια
μαρμάρινη καρέκλα την οποία η Ελένη χρησιμοποιούσε για να κάθεται ενώ επιτηρού-
σε τους εργάτες της όταν έσκαβαν και ερευνούσαν για τον αληθινό σταυρό. Σε αυτή
τη θέση υπάρχει παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Δημά, το μετανοημένο ληστή24.
Εδώ υπάρχει και ένα καινούριο χάλκινο άγαλμα -- ένα άγαλμα της Αγίας Ελένης.
Αυτό μας θύμισε τον καημένο τον Μαξιμιλιανό25, που εκτελέστηκε πρόσφατα με
τουφεκισμό. Το είχε παρουσιάσει σε αυτό εδώ το παρεκκλήσι όταν ετοιμάζονταν να
αναχωρήσει για την ενθρόνιση του στο Μεξικό.
Από τη δεξαμενή κατεβήκαμε δώδεκα βήματα σε ένα μεγάλο, σχεδόν διαμορφωμένο
σπήλαιο, που σκάφθηκε εντελώς μέσα στον υπάρχοντα βράχο. Η Ελένη το δημιούρ-
γησε όταν έψαχνε να βρει τον αληθινό σταυρό. Η εργασία εδώ ήταν επίπονη αλλά
ανταμείφθηκε πλουσιοπάροχα. Σ' αυτήν την θέση βρέθηκε το στεφάνι των αγκαθιών,
τα καρφιά του σταυρού, ο ίδιος ο αληθινός σταυρός, και ο σταυρός του μετανοημένου
ληστή. Όταν σκέφτηκε ότι τα είχε βρει όλα και ήταν έτοιμη να σταματήσει, της υπο-
δείχθηκε σε ένα όνειρο να συνεχίσει για άλλη μια ημέρα. Ήταν πολύ τυχερή. Αυτό
έκανε, και βρήκε το σταυρό του δεύτερου ληστή.
Οι τοίχοι και η στέγη αυτού του σπηλαίου κλαίνε ακόμα με πικρά δάκρυα σε
ανάμνηση των γεγονότων που διαδραματίσθηκαν στο Γολγοθά, και οι ευλαβείς προ-
σκυνητές βογκούν και αναστενάζουν όταν πέφτουν αυτά τα λυπημένα δάκρυα από
τον στάζοντα βράχο, επάνω τους,. Οι μοναχοί αποκαλούν αυτό το διαμέρισμα "Πα-
ρεκκλήσι της Εφεύρεσης του Σταυρού" -- ένα όνομα που είναι ανεπιτυχές, επειδή
οδηγεί τον ανίδεο στην υποψία ότι μια σιωπηρή συνομωσία έχει εξυφανθεί και ότι η
παράδοση ότι η Ελένη βρήκε εδώ τον αληθινό Σταυρό, δεν είναι παρά ένα παραμύθι.
Πρόκειται δηλαδή, για μια εφεύρεση. Είσαι όμως ευτυχής όταν γνωρίζεις ότι οι ευ-
φυείς άνθρωποι δεν αμφιβάλλουν για την ιστορία αυτή, ούτε καν για κάποια από τις
λεπτομέρειές της.
Οι ιερείς οποιουδήποτε παρεκκλησίου και δόγματος της εκκλησίας του Πανάγιου
Τάφου μπορούν να επισκεφτούν αυτό το ιερό σπήλαιο για να κλάψουν και να προ-
σευχηθούν και να λατρέψουν τον Ευγενή Απελευθερωτή. Παρ' όλα αυτά ποτέ δύο
διαφορετικές κοινότητες δεν επιτρέπεται να εισέρχονται, το ίδιο χρονικό διάστημα,
γιατί οπωσδήποτε θα φιλονικήσουν.
Συνεχίσαμε να βαδίζουμε μέσα στην ιερή εκκλησίας του Παναγίου Τάφου, ανάμε-
σα σε ψάλλοντες ιερείς με χονδρά μακριά ράσα και σανδάλια, σε προσκυνητές όλων
των χρωμάτων και ποικιλίας εθνοτήτων, ανάμεσα σε διαφόρων ειδών παράξενες φο-
ρεσιές, κάτω από σκοτεινές αψίδες, ανάμεσα σε κολόνες με λερωμένες βάσεις, με τη
ψυχή μας να τη πλακώνει μια σκοτεινή θλίψη, που θα την ονόμαζα κατήφεια των κα-
θεδρικών ναών και η οποία μεταφέρεται με τον καπνό, το θυμίαμα, και με το ασθενι-
κό φώς των κεριών που ξαφνικά εμφανίζονται και εξίσου ξαφνικά εξαφανίζονται.
Μέσα σ' αυτή τη κατήφεια που μεταφέρεται μυστηριωδώς εδώ και κει, μες' τους
απόμακρους διαδρόμους, όπως τα jack-o'-lanterns26 που θυμίζουν φαντάσματα --
φθάσαμε επιτέλους σε ένα μικρό παρεκκλήσι που καλείται «Παρεκκλήσι του Χλευα-
σμού». Εκεί κάτω από την Αγία Τράπεζα βρίσκονταν ένα τεμάχιο μιας μαρμάρινης
στήλης, η οποία αποτελούσε το κάθισμα στο οποίο ο Χριστός είχε καθίσει, όταν λοι-
δορούνταν (από το πλήθος) ενώ προηγουμένως τον είχαν στέψει ειρωνικά βασιλιά
φορώντας του μια κορώνα αγκαθιών (στο κεφάλι) και βάζοντας του ένα καλάμι(στο
χέρι). Ήταν στο σημείο αυτό που τον χτύπησαν και του είπαν χλευαστικά, "Προφή-
τευσε ποιός σε χτύπησε!" Η άποψη ότι αυτό εδώ είναι το σημείο του χλευασμού εί-
ναι πολύ παλιά. Ο οδηγός είπε ότι ο Saewulf27 ήταν ο πρώτος που την αναφέρει. Δεν
ξέρω τον Saewulf, αλλά ακόμα, δεν μπορώ να αρνηθώ να λάβω υπ' όψη μου την
άποψή του -- κανένας από μας δεν μπορεί.
Μας έδειξαν το σημείο όπου ο μεγάλος Godfrey και ο αδελφός του Baldwin, οι
πρώτοι χριστιανικοί βασιλιάδες της Ιερουσαλήμ, ήταν κάποτε θαμμένοι, κοντά στον
Πανάγιο Τάφο για τον οποίο τόσο είχαν αγωνιστεί πριν από πολλά χρόνια και τόσο
γενναία πάλεψαν για να τον πάρουν από τα χέρια του απίστων. Αλλά οι τεφροδόχοι
αυτών των διάσημων σταυροφόρων είναι άδειες. Ακόμη και οι ταφόπλακες των μνη-
μείων τους εχουν εξαφανισθεί -- καταστρεμμένες από τα φανατικά μέλη της Ελληνι-
κής εκκλησίας, επειδή ο Godfrey και ο Baldwin ήταν Λατίνοι πρίγκιπες, και είχαν
εκτραφεί σε μια χριστιανική πίστη η οποία δογματικά διαφοροποιείται σε μερικές
ασήμαντες λεπτομέρειες από τη δική τους.
Προχωρήσαμε και σταματήσαμε μπροστά στον τάφο του Μελχισεδέκ28! Θα θυ-
μάστε το Μελχισεδέκ, σίγουρα. Ήταν ο βασιλιάς που επέδραμε και επέβαλε έναν
φόρο στον Αβραάμ29 όταν αυτός κατεδίωκε αυτούς που αιχμαλώτισαν το Λωτ30 στη
χώρα του Δαν31, και κατάσχεσε όλη την ιδιοκτησία τους . Αυτά συνέβησαν περίπου
τέσσερις χιλιάδες έτη πριν, και ο Μελχισεδέκ πέθανε λίγο αργότερα. Εντούτοις, ο
τάφος του είναι καλά συντηρημένος.

Ο Ναός του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ (λιθογρ. του Roberts 1836)

Όταν εισέλθει κάποιος στην εκκλησία του Παναγίου Τάφου, το πρώτο πράγμα επι-
θυμεί να δει, είναι ο ίδιος ο Τάφος και είναι πραγματικά σχεδόν το πρώτο πράγμα
που βλέπει. Το επόμενο πράγμα που έχει μεγάλη επιθυμία να δει είναι το σημείο όπου
έγινε η σταύρωση του Λυτρωτή. Αλλά αυτό το παρουσιάζουν στο τέλος. Είναι η πιο
σημαντική θέση, το αποκορύφωμα της επίσκεψης.. Ο καθένας μας είναι σοβαρός και
στοχαστικός όταν στέκεται μπροστά στο μικρό αυτό Τάφο του Λυτρωτή –κανείς δεν
είναι δυνατόν να αισθάνεται καλά σε ένα τέτοιο μέρος -- όμως καθώς κανένας δεν
έχει έστω και τη παραμικρή πεποίθηση ότι ο Κύριος βρίσκεται σήμερα εκεί, το εν-
διαφέρον που αισθάνεται στην αρχή, σιγά-σιγά χάνεται εξ αιτίας αυτής της σκέψης.
Παρατηρεί τη θέση όπου στάθηκε η Παναγία και, σε ένα άλλο μέρος του ναού, το
μέρος που στάθηκε ο Ιωάννης 32και η Μαρία η Μαγδαληνή, το μέρος όπου ο όχλος
λοιδορούσε τον Κύριο, το σημείο όπου κάθονταν ο άγγελος , το χώρο όπου ανακαλύ-
φθηκε το αγκάθινο στεφάνι και βρέθηκε ο αληθινός σταυρός τη θέση όπου εμφανί-
στηκε ο αναστημένος Λυτρωτής -- εξετάζει όλες αυτές τις θέσεις με ενδιαφέρον,
αλλά πάντοτε έχοντας την ίδια πεποίθηση που είχε και στην περίπτωση του Τάφου,
ότι δηλαδή δεν υπάρχει τίποτα το πραγματικό σ' αυτά και ότι όλα είναι φανταστικές
ιερές θέσεις που επινοήθηκαν από τους μοναχούς. Αλλά η θέση της Σταύρωσης έχει
στο προσκυνητή διαφορετική επίδραση. Είναι σίγουρος ότι έχει μπροστά του το ίδιο
το σημείο όπου θανατώθηκε ο Σωτήρας. Θυμάται ότι ο Χριστός ήταν πασίγνωστος,
πολύ πριν να έρθει στην Ιερουσαλήμ. Ξέρει ότι η φήμη του ήταν τόσο μεγάλη που τα
πλήθη τον ακολουθούσαν συνεχώς. Γνωρίζει ότι η είσοδός του μέσα σε την πόλη
προκάλεσε μια αίσθηση αναταραχής και ότι η υποδοχή του ήταν ένα είδος επευφημί-
ας. Δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι υπήρχαν τότε πάρα πολλοί στην Ιερουσα-
λήμ που θεωρούσαν ότι ήταν ο αληθινός γιος του Θεού. Η δημόσια εκτέλεση μιας
τέτοιας προσωπικότητας θα ήταν επαρκής λόγος για να κάνει την τοποθεσία της
εκτέλεσης μια αξιοσημείωτη θέση για πολύ καιρό. Αν προστεθεί σε αυτό το γεγονός,
η θύελλα, το σκοτάδι, ο σεισμός, το σχισμένο καταπέτασμα του ναού, και το πρόωρο
ξύπνημα των νεκρών θα πρέπει η εκτέλεση και το σκηνικό να χαράχτηκαν ανεξίτηλα
στη μνήμη ακόμη και του πιο απερίσκεπτου μάρτυρα. Οι πατεράδες θα έλεγαν στους
γιους τους την παράξενη ιστορία, και θα τους έδειχναν το χώρο όπου συνέβη το γε-
γονός. Οι γιοι θα διέδιδαν την ιστορία στα παιδιά τους, και έτσι εύκολα θα αναπα-
ράγονταν για μια περίοδο τριακόσιων ετών 2 -- μέχρι δηλαδή την ημέρα κατά την
οποία έφθασε η Ελένη στο χώρο αυτό και έχτισε μια εκκλησία επάνω στο Γολγοθά
για να τιμήσει την μνήμη του θανάτου και του ενταφιασμού του Κυρίου και να διατη-
ρήσει στις μνήμες των ατόμων την ιερή αυτή θέση. Από τότε πάντα υπάρχει εκκλη-
σία εκεί. Δεν είναι δυνατό να έγινε οποιοδήποτε λάθος στην τοποθεσία της Σταύρω-
σης. Ούτε έξι άτομα δεν γνώριζαν που έθαψαν το Λυτρωτή, ίσως μάλιστα ένας εντα-
φιασμός δεν είναι από μόνος του ένα τρομακτικό γεγονός. Ως εκ τούτου επομένως,
μπορούμε να αντιμετωπίζουμε με σκεπτικισμό τον ορισμό του χώρου ταφής, αλλά
δεν ισχύει το ίδιο για το χώρο της σταύρωσης. Σε πεντακόσια χρόνια από σήμερα δεν
θα υπάρχει ασφαλώς κανένα απομεινάρι του μνημείου του λόφου του Bunker33, αλλά
όλη η Αμερική θα γνωρίζει και τότε σε ποιο μέρος έγινε η μάχη και πού έπεσε ο
Warren34 . Η σταύρωση Χριστού ήταν ένα εντελώς ξεχωριστό γεγονός για την Ιερου-
σαλήμ, και ο Λόφος του Γολγοθά έγινε τόσο πολύ γνωστός από το γεγονός αυτό,
ώστε να μην μπορεί να λησμονηθεί στο σύντομο διάστημα των τριακόσιων ετών.
Ανέβηκα τη σκάλα της εκκλησίας που οδηγεί τον επισκέπτη στην περιφραγμένη μι-
κρή κορυφή σε σχήμα πυραμίδας που σχηματίζει ο βράχος και αντίκρισα τη θέση
πάνω στην οποία στάθηκε κάποτε ο αληθινός σταυρός, με πολύ περισσότερο ενδια-
φέρον από όσο είχα αισθανθεί για οτιδήποτε το εγκόσμιο μέχρι σήμερα. Δεν μπο-
ρούσα μεν να πιστέψω ότι οι τρεις τρύπες στην κορυφή του βράχου ήταν οι ίδιες εκεί-
νες μέσα στις οποίες στήθηκαν οι σταυροί, αλλά αισθάνθηκα πεπεισμένος ότι εκείνοι
οι σταυροί είχαν σταθεί τόσο κοντά στη θέση που καταλαμβάνουν τώρα αυτές οι τρύ-
πες, ώστε και αν υπάρχει μια διαφορά λίγων μέτρων, αυτή είναι άνευ σημασίας.
Όταν κάποιος στέκεται εκεί όπου σταυρώθηκε ο Λυτρωτής , αντιλαμβάνεται ό,τι
είναι απαραίτητο να κρατήσει καλά στο μυαλό του ότι Χριστός δεν σταυρώθηκε
μέσα σε μια καθολική εκκλησία. Πρέπει να θυμάται κάθε τόσο ότι το μεγάλο αυτό γε-
γονός έλαβε χώρα στην ύπαιθρο και όχι σε ένα θλιβερό κελί, φωτισμένο με κεριά και
το οποίο βρίσκεται στο πρώτο όροφο, σε μια μικρή γωνία μιας απέραντης εκκλησίας,
-- ένα μικρό κελί στολισμένο τόσο επιδεικτικά, που σου προκαλεί δυσαρέσκεια.

Ο Γολγοθάς (σύγχρονη άποψη)

Κάτω από τη μαρμάρινη Αγία Τράπεζα, υπάρχει μια κυκλική τρύπα στο μαρμάρινο
πάτωμα, η οποία αντιστοιχεί με το σημείο που βρίσκεται ακριβώς κάτω από το χώρο
όπου στήθηκε ο αληθινός σταυρός . Το πρώτο πράγμα που κάνει ο καθένας όταν πάει

2
Η σκέψη αυτή είναι του κ. Prime, όχι δική μου και διατυπώνεται με καλή διάθεση. Την δανείστηκα
από το σύγγραμμά του «Tent life» (=η ζωή στο αντίσκηνο) Μ.Τ.
εκεί, είναι να γονατίσει κάτω και με ένα κερί να εξετάσει προσεκτικά αυτή τη τρύπα.
Κάνει αυτήν την παράξενη έρευνα με ένα ενδιαφέρον που δεν μπορεί να γίνει κατα-
νοητό ή να εκτιμηθεί από ένα άτομο που δεν έχει μπει σ’ αυτή τη διαδικασία. Ύστερα,
παρατηρεί τη τέλεια ιστορημένη εικόνα του Λυτρωτή, που έχει σχηματιστεί πάνω σε
μια ανώμαλη πλάκα χρυσού, διακοσμημένη με θαυμάσια και λαμπερά διαμάντια και
η οποία κρέμεται επάνω από την τρύπα και κάτω από την Αγία Τράπεζα, οπότε η σο-
βαρότητά του μετατρέπεται σε ζωηρό θαυμασμό. Μετά σηκώνεται όρθιος και αντι-
κρίζει τις λεπτεπίλεπτα κατεργασμένες μορφές του Λυτρωτή και των κακοποιών,
καρφωμένων επάνω στους σταυρούς τους πίσω από την Αγία Τράπεζα, που λάμπουν
με μια μεταλλική λάμψη διαφόρων χρωματισμών. Κινείται δίπλα στις εικόνες και κο-
ντά σε αυτές, συγκεκριμένα της Παναγίας και της Μαρίας της Μαγδαληνής, δίπλα
στη ρωγμή του αρχικού βράχου που έγινε από το σεισμό κατά την διάρκεια της
Σταύρωσης, μια προέκταση της οποίας είχε δει προηγουμένως, στον τοίχο ενός πα-
ρεκκλησίου στο κάτω όροφο. Εξετάζει μετά το τέμπλο όπου υπάρχει μια εικόνα της
Παναγίας και μένει άναυδος από την πριγκηπική εμφάνισή της, καθώς είναι γεμάτη
με πολύτιμους πέτρες και επί πλέον έχει τοποθετηθεί ένα κόσμημα το οποίο κρέμεται
τόσο βλακωδώς πάνω από το πρόσωπό της ώστε να το κρύβει σαν να είναι σκεπα-
σμένο με κάποιο ρούχο. Συνολικά στο αυτό χώρο οι φανταχτερές παγιδεύσεις της Ελ-
ληνικής εκκλησίας προσβάλλουν το μάτι και κρατούν το μυαλό στο περιθώριο, χωρίς
να θυμίζουν καθόλου ότι αυτή είναι η θέση της Σταύρωσης -- ο Γολγοθάς -- Κρανίου
Τόπος.3 Το τελευταίο πράγμα που θα εξετάζει ο επισκέπτης του Γολγοθά πριν αποχω-
ρήσει είναι αυτό που είδε και στην αρχή -- τη θέση δηλαδή όπου στήθηκε. ο αληθι-
νός σταυρός. Αυτό θα τον καθηλώσει σ’ αυτό το σημείο και αυτό θα τον ωθήσει να το
εξετάσει ξανά και ξανά, όταν η περιέργειά του θα έχει ικανοποιηθεί και όταν πια τα
υπόλοιπα αντικείμενα που σχετίζονται με το χώρο αυτό θα έχουν χάσει το ενδιαφέρον
τους.
Και μ' αυτές τις φράσεις, ολοκληρώνω το κεφάλαιό μου σχετικά με την εκκλησία
του Παναγίου Τάφου -- τη πιο ιερή τοποθεσία στη Γη, για τα εκατομμύρια εκατομ-
μυρίων ανδρών, γυναικών και παιδιών, ευγενών και ταπεινών, δούλων και ελευ-
θέρων. Λόγω της ιστορίας του και εξ αιτίας της τεράστιας σημασίας του, από την
πρώτη στιγμή, υπήρξε το πιο επιφανές οικοδόμημα στη Χριστιανοσύνη. Παρ’ όλες
τις- δευτερεύουσες ασφαλώς-εκδηλώσεις βιτρίνας, παγίδες και απρεπείς απάτες κάθε
είδους, αποτελεί και σήμερα ένα χώρο μεγάλου σεβασμού -- για έναν Θεό που πέθανε
εκεί πριν από δεκαπέντε εκατοντάδες έτη. Οι λάρνακές της είναι υγρές με τα δάκρυα
των προσκυνητών από τα πιο μακρινά πέρατα της Γης. Για περισσότερο από δια-
κόσια χρόνια, οι γενναιότεροι ιππότες που μπορούσαν να πολεμούν με ξίφος, θυσία-
σαν τις ζωές τους μακριά από τα σπίτια τους σε μια προσπάθεια να καταληφθεί και να
κρατηθεί ιερός μακριά από τη βεβήλωση των απίστων. Ακόμη και στην εποχή μας
ένας πόλεμος, που κόστισε τόνους χρυσού και ποταμούς αίματος, διεξήχθη επειδή
τα δύο αντίπαλα έθνη απαίτησαν απλά το δικαίωμα να τοποθετήσουν έναν νέο θόλο
επάνω απ’ αυτό το ναό35. Παντού στην ιστορία της ανθρωπότητας θα βρούμε αυτή τη
παλαιά εκκλησία του Παναγίου Τάφου. Είναι γεμάτη η ιστορία με το αίμα που χύθηκε
λόγω του σεβασμού και της ευλάβειας που έτρεφε η ανθρωπότητα στον έσχατο αυτό
τόπο ανάπαυσης, του πράου, ήπιου και ευγενούς, Πρίγκιπα της Ειρήνης!

3
Τόσο στο Γολγοθά, όσο και σε άλλα σημεία (π.χ. Τάφος του Χριστού) ο συγγραφέας εκφράζει την
αποδοκιμασία του, ως προς την διακόσμηση του χώρου για την οποία υπεύθυνοι είναι συνήθως οι Ορ-
θόδοξοι ιερείς. Οι προτεστάντες, στους οποίους ανήκει και ο συγγραφέας έχουν κατά κανόνα εχθρική
στάση απέναντι στις εικόνες και τα έργα τέχνης στις εκκλησίες και υποστηρίζουν τους κατά τον Ζβίγ-
γλιο (Urlich Zwingli 1484-1531) «υπέροχα λευκούς» εσωτερικούς χώρους των εκκλησιών.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Mark Twain
1
Ψευδώνυμο του Αμερικανού συγγραφέα Samuel Langhorne Clemens (1835- 1910). Το όνομα Mark Twain (=σημειώσα-
τε δύο) προέρχεται από όρο που χρησιμοποιούσαν οι πλοηγοί του ποταμού Μισσισσιππή, όταν εργάσθηκε εκεί (1857), προ-
κειμένου να προσδιορίσουν τα ασφαλή ύδατα, βάθους δύο οργιών.
Γεννήθηκε στη πόλη Florida της πολιτείας Missouri και εργάσθηκε σαν συντάκτης σε Αμερικανικές εφημερίδες . Πολέμη-
σε σαν στρατιώτης στον Αμερικανικό εμφύλιο. Το πρώτο του έργο που το έγραψε το 1865 είχε τίτλο «The Celebrated
Jumping Frog of Calaveras County» (= ο διάσημος πηδηχτός βάτραχος του Καλαβέρας). Ταξίδεψε στην Ευρώπη και την
Πολυνησία. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, φαίνεται ότι αντιμετώπιζε οικονομικές (χρεοκοπία του εκδοτικού του οί-
κου) και προσωπικές (θάνατος της κόρης του) δυσκολίες και το γεγονός αυτό επηρέασε τα τελευταία έργα του τα οποία
διαπνέονται από απαισιοδοξία. Θεωρείται από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς, και η αναγνώρισή του θεω-
ρήθηκε νίκη της λαϊκής Αμερικάνικης λογοτεχνίας του Far West, ενάντια στα φιλολογικά σαλόνια της Βοστόνης.
2
Από το βιβλίο του Mark Twain «The Innocents Abroad», Chapter 53, σελ.558-573. Το βιβλίο αυτό είναι στη πραγματι-
κότητα μια συρραφή ταξιδιωτικών επιστολών του συγγραφέα προς την εφημερίδα «Alta California» του San Francisco που
είχε χρηματοδοτήσει ένα ταξίδι του στην Ευρώπη και στους Αγίους Τόπους, το 1867. Εκδόθηκε με τη μορφή αυτή από την
Elisha Bliss στις 20/7/1869 και περιγράφει με χιουμοριστικό τρόπο τις εμπειρίες του συγγραφέα από το παραπάνω ταξίδι .
Πρόκειται για το δεύτερο χρονικά έργο του και μέσω αυτού ο Τουέιν εισάγει το λαϊκό χιούμορ στην Αμερικανική λογοτε-
χνία
3
Ο «Οίκος της Πέτρας», μεγαλοπρεπέστατο Μουσουλμανικό τέμενος που χτίσθηκε στη κορυφή του λόφου Μορία, στην
Ανατολική πλευρά της Παλαιάς Πόλεως , από τον δεύτερο χαλίφη των Αράβων Omar τον Α΄ (583-644 μ.Χ.). Η θέση του
τεμένους συμπίπτει με τη παλαιότερη θέση του Ναού του Σολομώντος που γκρεμίστηκε από τον Ρωμαίο στρατηγό Τίτο , το
70 μ.Χ.
4
Πύργος του τείχους της Ιερουσαλήμ, που κατασκευάστηκε από τον βασιλιά Ηρώδη τον Μέγα τον 1ο αιώνα μ.Χ. προς τιμή
ενός στρατηγού του που έφερε το όνομα αυτό και είχε χαθεί στη μάχη. Ο πύργος αυτός δεν υπάρχει σήμερα (αν και ορι-
σμένοι τον ταυτίζουν με τον πύργο του Δαβίδ) και θεωρείται ότι βρίσκονταν στο λόφο της Σιών (Mount Zion), στο ΝΔ τμή-
μα των τειχών. Το ύψος του υπολογίζεται ότι έφτανε τα 40 μέτρα.
5
Με τον όρο Greek Catholics ο συγγραφέας αναφέρεται σε Χριστιανούς που ανήκουν στην Καθολική Εκκλησία, αλλά ακο-
λουθούν Βυζαντινό λειτουργικό τυπικό, δηλαδή τους Ουνίτες. Πιθανότατα αναφέρεται συγκεκριμένα στους Μελχίτες, οι
οποίοι και σήμερα αντιπροσωπεύονται στην Ιερουσαλήμ από το “Greek Catholic Patriarchate of Jerusalem” και οι οποίοι
αποχώρησαν το 17ο αιώνα από το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο και προσχώρησαν στο Καθολικισμό. Οι Μελχίτες είναι
Αραβόφωνοι, πρωτοεμφανίσθηκαν τον 5ο αιώνα και διαφέρουν από τους άλλους Χριστιανούς της περιοχής (Νεστοριανούς,
Μαρωνίτες), εφ’ όσον δέχονται τις αποφάσεις της Συνόδου της Χαλκηδόνος (451μ.Χ.). Η κοινότητά τους αριθμεί σήμερα
περί τα 250000 άτομα
6
Πρόκειται για το Τουρκικό « bahsis» (= μπαξίσι, φιλοδώρημα για προσφερθείσα εκδούλευση).Υπενθυμίζεται ότι η Ιερου-
σαλήμ τον 19ο αιώνα, ήταν υπό την κυριαρχία των Τούρκων.
7
Κολυμβήθρα Βηθεσδά (=οίκος ελέους) , δεξαμενή στην αρχαία Ιερουσαλήμ, όπου κατά την Αγία Γραφή ο Ιησούς θε-
ράπευσε τον επί 38 έτη παραλυτικό (βλ. Ιωάν.ε΄, 1-15). Είναι γνωστή και σαν «προβατική κολυμβήθρα», από την «προβατι-
κή πύλη» της Ιερουσαλήμ, δίπλα στην οποία βρίσκονταν. Όταν ο συγγραφέας έγραφε το κείμενο, ήταν απλά μια αναφορά
στην Βίβλο, λίγο αργότερα όμως (1871), εντοπίσθηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη και διαπιστώθηκε ότι αποτελούνταν
από πέντε στοές.
8
Ο Ναός της Αναστάσεως, όπου βρίσκεται και ο Πανάγιος Τάφος, χτίσθηκε για πρώτη φορά το έτος 327 μ.Χ σε ρυθμό βα-
σιλικής, όμως έχει υποστεί μεγάλες αλλαγές και καταστροφές. Η σημερινή του μορφή ανάγεται στο έτος 1810, δηλαδή
μετά την επίσκεψη του Mark Twain στο χώρο.
9
Εννοεί τους μονοφυσίτες Χριστιανούς της Συρίας , γνωστούς και σαν «Ιακωβίτες»
10
Όρος με τον οποίο χαρακτηρίζονται οι Χριστιανοί της Αιγύπτου και κατά προέκταση και της Αιθιοπίας, οι οποίοι ασπάζο-
νται τον μονοφυσιτισμό που αποδίδει στο Χριστό μόνο θεία φύση. Οι Κόπτες καταδικάσθηκαν στην Δ΄ Οικουμενική Σύνο-
δο της Χαλκηδόνας (451) και αποκόπηκαν από τον υπόλοιπο Χριστιανικό κόσμο.
11
Ιουδαίος (πιθανά Φαρισαίος), μαθητής του Χριστού.(Βλ. Ιωαν. Ιθ΄ 39-51). Μαζί με τον Ιωσήφ από την Αριμαθαία εντα-
φίασαν το σώμα του Χριστού. Έχει ανακηρυχτεί Άγιος και γιορτάζει την Κυριακή των Μυροφόρων.
12
Ο γνωστός και από την υμνογραφία ως «ευσχήμων Ιωσήφ». Μέλος του μεγάλου συνεδρίου της Ιερουσαλήμ, κρυφός μα-
θητής του Ιησού. Κατά τον Ευαγγελιστή Ματθαίο (κζ΄,57 κ.ε.), ζήτησε από το Πιλάτο το σώμα του Ιησού για να το θάψει,
όπως και έπραξε.
13
Κατάγονταν από τα Μάγδαλα της Παλαιστίνης και ακολούθησε το Χριστό. Παρευρέθηκε στη σταύρωση και την αποκα-
θήλωσή του. Πρώτα σ’ αυτήν εμφανίσθηκε ο Αναστημένος Χριστός
14
Βλ. Ματθ.κζ΄56,61,κη΄,1 Μαρκ. ιε΄ 40,47 ιστ΄1, Λουκ. κδ΄ 10
15
( 247- 328) βασίλισσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας , μητέρα του Μ. Κωνσταντίνου. Γεννήθηκε στο Δρέπανο της Βιθυ-
νίας και παντρεύτηκε τον Κωνστάντιο το Χλωρό, αξιωματικό του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αυρηλιανού. Το έτος 326, όταν ο
γιός της κατείχε το αξίωμα του Καίσαρα, μετέβη στα Ιεροσόλυμα όπου έμεινε για ένα χρόνο και κατόρθωσε να αποκαλύ-
ψει το Γολγοθά, τον Τάφο του Χριστού και να βρει τον σταυρό Του. Χρηματοδότησε τη θεμελίωση ναών στο χώρο της
Ανάστασης, της Γένεσης και της Ανάληψης του Χριστού.
16
Μία από τις 8 πύλες του στο Β. τμήμα του τείχους της πόλης των Ιεροσολύμων η οποία χτίσθηκε από τον Σουλεϊμάν το
Μεγαλοπρεπή τον 16ο αιώνα και διατηρείται μέχρι σήμερα
17
Λόφος στα ανατολικά της Ιερουσαλήμ, που χωρίζεται απ’ αυτή με την κοιλάδα των Κέδρων. Απέχει απ’ τη πόλη 2,5 χι-
λιόμετρα και το ύψος του είναι 815 μέτρα. Στην κορυφή του θεωρείται ότι έγινε η Ανάληψη του Ιησού.
18
Γοδεφρείδος Δ΄ ο Βουϊλώνος (Godefroi IV de Boulogne) 1061-1100, δούκας της Κάτω Λωραίνης (περιοχή της σημερινής
ΝΑ Γαλλίας), ένας από τους πρώτους Σταυροφόρους. Έλαβε μέρος στη πρώτη Σταυροφορία (1095) και για να μπορέσει να
ανταπεξέλθει στις δαπάνες αυτής, πούλησε το δουκάτο και την περιουσία του. Μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ (22-7-
1099), οι βαρόνοι τον εξέλεξαν βασιλιά, όμως αυτός αρκέστηκε στο τίτλο του φύλακα του Παναγίου Τάφου. Πέθανε από
δηλητηρίαση, πιθανότατα από κάποιο μουσουλμάνο. Είναι ήρωας ενός επικού μεσαιωνικού ποιήματος.
19
Βαλδουίνος ο Α΄, κόμης της Εδέσσης (1098-1100) και βασιλεύς της Ιερουσαλήμ (1100-1118), αδελφός του Γοδεφρείδου ,
τον οποίο διαδέχθηκε.
20
Ταγκρέδος ντε Ωτβίλ (Tancrede de Hauteville (1072-1112), εκ των ηγετών της πρώτης σταυροφορίας, υπήρξε ο πρώτος
σταυροφόρος που εισήλθε στην Ιερουσαλήμ και έγινε κύριος πλούσιας πολεμικής λείας (θησαυρός του τεμένους του
Ομάρ). Μετά την επικράτησή των σταυροφόρων του χορηγήθηκε ο τίτλος του πρίγκιπα της Γαλιλαίας και της Αντιόχειας.
Είναι ήρωας επικού ποιήματος (1575) του Ιταλού Torquato Tasso καθώς και τραγωδίας του Βολταίρου (1760).
21
Σαλαδίνος ο Α΄ (Αραβ:. Σαλάχ-αλ-Ντιν-Γιουσούφ), 1138-1193. Διετέλεσε σουλτάνος της Αιγύπτου και της Συρίας( 1174-
1193). Γόνος παλαιάς Κουρδικής οικογένειας, έγινε διάσημος για τους αγώνες του εναντίον των σταυροφόρων.
22
Ριχάρδος ο Α΄ ο Λεοντόκαρδος (1157-1199), βασιλιάς της Αγγλίας (1189-1199). Υπήρξε αρχηγός σταυροφορίας το 1190
η οποία κατέλαβε τον Άγιο Ιωάννη της Άκκρας το 1191. Εγκατέλειψε την Παλαιστίνη το 1192 αφού υπέγραψε συνθήκη με
τον Σαλαδίνο. Θεωρείται ότι υπήρξε λαμπρός πολεμιστής.
23
Wm. C. Grimes, Αμερικανός συγγραφέας του 19ου αιώνα, στον οποίο αναφέρεται συχνά ο Mark Twain στο σύγγραμμα
αυτό, καθώς είχε ταξιδεύσει πριν απ’ τον Twain στην Παλαιστίνη και είχε καταγράψει τις εντυπώσεις του, που μάλλον
όμως δεν ήταν ιδιαίτερα ευχάριστες.
24
Σύμφωνα με το Ευαγγέλιο (Λουκ .ΚΓ΄ 39-43) ο ένας εκ των δύο ληστών που σταυρώθηκαν μαζί με το Χριστό, μετανόη-
σε και ο χριστός του υποσχέθηκε το Παράδεισο. Σε ορισμένα απόκρυφα Ευαγγέλια αναφέρεται ότι το όνομα του ληστή αυ-
τού ήταν Δημάς.
25
1832-1867. Αρχιδούκας της Αυστρίας και αυτοκράτωρ του Μεξικού (1864-1867). Εκτελέσθηκε στο Μεξικό τη 19η Ιουνί-
ου 1867.
26
Κολοκύθι που κόβεται σε σχήμα ανθρωπίνου προσώπου και χρησιμοποιείται σαν φανάρι τοποθετώντας π.χ. ένα κερί στο
εσωτερικό του.
27
Άγγλος μοναχός από το Malmesbury που επισκέφτηκε την Ιερουσαλήμ το 1102-3 σαν προσκυνητής και συνέγραψε τις
εντυπώσεις του.
28
Βιβλικός βασιλιάς της Σαλήμ (=Ιερουσαλήμ) και ιερέας του Ελ- Ελγιών (=Θεού του Υψίστου) ο οποίος προσέφερε στον
Αβραάμ 4 άρτους και οίνο, όταν επέστρεψε από την νικηφόρα εκστρατεία του εναντίον του Χοδολλογόμορ, βασιλιά του
Ελάμ. (βλ. Γεν. ιδ΄18-20). Στην Ορθόδοξη πίστη θεωρείται κάτι σαν Μεσσίας (βλ. Εβρ. ζ ΄ 1 κ.ε.) και η μνήμη του τιμάται
την Κυριακή των Προπατόρων.
29
Ο δίκαιος, ο πατριάρχης, από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, γιός του Θάρα της φυλής του
Σημ, γιού του Νώε. Θεωρείται γενάρχης των Εβραίων (και των Αράβων). Γεννήθηκε στην Ουρ της Χαλδαίας, αλλά μετα-
κινήθηκε στην Χαναάν (=Παλαιστίνη) κατόπιν εντολής του Θεού ο οποίος του υποσχέθηκε «…ποιήσω σε έθνος μέγα»
(βλ.Γεν.ιβ΄1-3)
30
Ο δίκαιος, γιός του Αρράν, αδελφού του Αβραάμ. Ακολούθησε το θείο του στη Παλαιστίνη και εγκαταστάθηκε στη κοι-
λάδα Σιδδείμ όπου αιχμαλωτίσθηκε από τον βασιλιά του Ελάμ. Μετά την απελευθέρωσή του διέφυγε με θεία υπόδειξη από
την καταστροφή των Σοδόμων και των Γομόρων, ενώ η γυναίκα του έγινε «στήλη άλατος». (βλ. Γεν. ιδ΄ 14 κ.ε., ιθ΄ 1 -26).
Εορτάζει την 9η Οκτωβρίου.
31
Ο πέμπτος γιός του Ιακώβ και της Βαλά, «παιδίσκης» της συζύγου του Ραχήλ. Θεωρείται γενάρχης μιας από τις 12 φυλές
του Ισραήλ η οποία φέρει το όνομά του.(βλ. Γεν. λ΄, 1-6)
32
Ο Ευαγγελιστής, γιός του Ζεβεδαίου, μαθητής του Ιησού. Θεωρείται από τους πιο σημαντικούς μάρτυρες της δημόσιας
ζωής του Ιησού και ήταν ο μόνος από τους Αποστόλους που ήταν παρών τη στιγμή του θανάτου Του
33
Η μάχη του Bunker Hill αποτελεί στιγμιότυπο του «πολέμου της Ανεξαρτησίας» των Αμερικανών εναντίον των Άγγλων.
Έγινε στις 17-6-1775 κοντά στη πόλη Charlestown στη Βοστόνη της Μασαχουσέτης. Οι Άγγλοι νίκησαν αλλά είχαν με-
γάλες απώλειες (περίπου 1000 νεκρούς). Χαρακτηριστικό είναι ότι ο επικεφαλής των Αγγλικών δυνάμεων δήλωσε ότι με
δύο ακόμα παρόμοιες νίκες θα υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν για πάντα την Αμερική
34
Josef Warren (1741-1775) Αμερικανός εθελοντής που έπεσε στη μάχη του Bunker Hill πολεμώντας ηρωικά εναντίον των
Άγγλων. Αποτελούσε πρότυπο για τους Αμερικανούς, καθώς ήταν νέος, μορφωμένος (είχε σπουδάσει ιατρική), με λαμπρές
προοπτικές, χωρίς στρατιωτική εκπαίδευση και παρ’ όλα αυτά θυσιάστηκε για την ανεξαρτησία της χώρας του.
35
Εννοεί τον Κριμαϊκό πόλεμο (1853-6), μεταξύ της Ρωσίας αφ’ ενός και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Μεγάλης Βρε-
τανίας και Γαλλίας αφ’ ετέρου. Ο πόλεμος αυτός ξέσπασε όταν οι Οθωμανοί παρεχώρησαν κυριαρχικά δικαιώματα της Εκ-
κλησίας του Παναγίου Τάφου στους Καθολικούς και η Ρωσία παρενέβη υπέρ του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου που θίγο-
νταν, θεωρώντας ότι αυτή είναι ο κηδεμόνας των Ορθοδόξων Χριστιανών που ζούσαν υπό Οθωμανική κατοχή. Ο πόλεμος
έληξε με τη συνθήκη των Παρισίων (1856), όταν η Αυστρία απείλησε να συμμετάσχει στο πόλεμο στο πλευρό των Ρώσων.

Μετάφραση, σχόλια , εικόνες

Αντώνιος Γ. Περδικάρης, καθηγητής Δ.Ε.

Σουρμαίνων 56, ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ (ΤΚ 55131)
Email: perdant@in.gr