KEMIJA je prirodna znanost koja proueava sastav, svojstva i gradu tvari, reakcije izmedu pojedinih tvari te cimhenike koji

utjecu na odvijanje kemijskih reakcija.

Uredio: I. Horvat

Tehnicki urednik: Z. Novak

ISBN: 978-953-202-103-5

TVARI se u prirodi najcesce nalaze kao smjese dviju iii vise tvari. Pojedini sastojci smjese nisu medusobno kemijski vezani, pa se oni mogu razdvojiti fizikalnim postupcima: tiltracijom, destilacijom, prekristalizacijom,

. sublimacijom, ekstrakcijom, kromatografijom i or.

9789532021035

FILTRACIJA je postupak kojim se iz suspenzije (v. str. 9), odvaja cvrsta taza i to tako da tekucina prolazi kroz sredstvo za tiltraciju (papir, tekstil, itd), a cvrsta tvar ostaje na filtracijskom sredstvu.

DESTILACIJA

je postupak kojim se otapalo odvaja od otopljene cvrste tvari isparavanjem i ponovnim ukapljivanjem.

Frakcijska desnlacua

FRAKCIJSKA DESTILACIJA je proces postupnog odjeljivanja smjese tekucina razlicittn vrelista. Zadatak je kolone da produlji put parama kako bi odjeljivanje bilo bolje

..

slakleni li'evak

lillra!

lijevak za odleljivanje

EKSTRAKCIJA

iii izrnuckivan]e postupak je odjeljivanja tvari iz otopine pornocu otapala u kojem se zeljena tvar bolje otapa Otapala se medusobno ne smiju mijesati.

lvar,eee ustcce

»:

tvar koja sublimir~ ------. (sublimal)

__ ~esa_

SUBLIMACIJA je izravan prijelaz iz cvrstog u plinovito stanje (12, CO2, naftalin). Sublimacijom se rnoze iz smjese tvari odvojiti sastojak koji sublimira.

hladna vooa

.... ,abr.l~I.I_illrirn~ ~ pap" ~, ".J

PREKRISTALIZACIJA je postupak kojim se pOmOGU adsorbensa (str. 2) mogu procistiti tvari koje imaju veliku razliku u topljivosti u .......,~r""""r-nekom otapalu pri razlicitim temperaturama .

KROMATOGRAFIJA je postupak razdvajanja clstlh tvari iz slotenih homogenih smjesa na temelju razlicite brzine putovanja iona iii rnolekula, nosenih otapalom po nepokretnoj fazi (Si02, Ah03, kromatografski papir).Tvari putuju razlicitom brzinom zbog razlicite adsorpcije (vezanje jedne tvari na powsinu druge tvari) iii zbog razlicite topljivosti tvari koja se razdjeljuje izmedu dva otapala koja se ne miiesaiu (ekstrakcija).

Rf - vrijednost omjer je duljina puta (dll koji je presta tvar koju ispitujemo i duljine puta (d,) koji je u isto vrijeme presto cisto otapalo.

•

d,

Urena] za uzlaznu krornat

VRELISTE (temperatura tv) je temperatura pri kojOj :; pare tekucine jednak tiaku : iznad tekocne

Energetske promjene pri zagriiavanju i hladenju tekucine

plinovito (g) tekuce (1) cvrsto (s) kristalno stanje (cr)

I, .

~

taiiste [t~.- ...

ISPARAYANJE UKAPLJIYANJE

NORMALNO VRELISTE _ temperatura pri kojoj je .pare tekueine 101,3 kPa.

~

OCVRSCWANJE

Q

TALISTE (tJ je temperatura: kojoj su cvrsta i tekuca faza _ ravnotezi, odnosno pri ko)" cvrsta tvar prelazi u tekucinu

TOPLINA je energija koju uzrokuje nesredeno gibanje molekula i atoma.

TEMPERATURA (r, T) je velicina koja karakterizira toplinsko stanje nekog fizickog sustava.

odreduju kemijska svojstva elemenata

ELEKTRONSKI OMOTAC

JEZGRA

Atom elementa X odreden je IZOBARI su atomi razli'"

protonskrn (atomskim) brojern Z i IZOTOPI su atomi istog protonskog,

a razlicitog nukleonskog broja. elemenata istog masenc;

nukleonskim (masenim) brojem A. broja.

~H

~H

'~Sn, '~~Te, '~Xe ~Cr, ~Fe

Z=N(p+)=N(e-) A=N(p+)+N(n)

obi~n vodik te~ki vodik supertesn

procij (H) deuterij (D) vodik, tricij (1)

iezgre atoma izotopa vodika

Masa aloma rna reda je velicine 10-27 kg, a velicina polumjera r 100-300pm.

NUKLIDI su vrste atoll': odredenog sastava jezgre, ' odredenog protonskog broja z i odredenog nukleonskc; broja A.

~S, :Fe

~H

Kemijski element skup je svih atoma s istim atomskim brojem .

e proton 0 neutron

1+

..

· ~--.-.- -- .. - ---- --.--.-----.-- .. -----__l

ONSKA KONFIGURACIJA je raspored elektrona ~ PO energetskim razinama iii Ijuskama koje se =~<a u brojkama od 1 do 7 iii slovima K, L, M, N, 0, P SVCl!(lJ Ijusku moze se smjestiti samo tocno odreden = e rona definiran izrazom2 n2, gdje je n broj Ijuske.

__ , edne Ijuske elektroni se rasporeduju u orbitale koje Cavaju slovima s, p, d if, a prikazuju kvadraticem. _ _.0 oj orbitali mogu se nalaziti po dva elektrona ~. og spina [ill. Pri popunjavanju orbitala vrijedi - _: 0 pravilo koje kaze da se elektroni razmiestaiu _ _ istovrsnih orbitala tako, da broj nesparenih

- ona bude sto yeti, jer je tad a atom najstabilniji.

'I

Zl

p,

py

p,

Vjerojatnost nalazenja elektrona u s-orbitali i p-orbitalama

;------- __ --_----------~.------- ... -- .. --- ... -------_-- __ ... _. __ ._._--------

-

-

Redoslijed popunjavanja orbitala (pravilo dijagonala)

---CITI

.:. ········trrT'.,.'..,'''1

... !L....J--L_._,___,_""""-'

Orbitale se popunjavaju elektronima redom, od nize prema viso] energiji.

o =-6-~+--_···CIIJ

mmtrr, T'''-'''''''I ·····-!LL.L..L.L-'-1...J

5

Na primjer:

4s-orbitala popunjava se prije 3d-orbitale jer ima nizu energiju.

s p d

4 [ll][TTl

3 1lI!ITl!JJTII[fllllt rn 2 ImLillilltlJ

~ 1fiJ]

4

t' - .. _.- .. -- ... -

o ~·-·-ITIJ ... --..__(]

Primjeri elektronskih konfiguracija:

[;Fe] 1 S2 2s' 2pB 3s' 3pB 4s' 3dB = [Arj4s' 3dB

i3SBr 11 s'2s'2pB3s'3pB4S' 3d1O 4p5 = [Arj4s'3d'°4p5

-'-----0

Shematski prikaz raspodjele energetskih razina

i orbitala u atomu i

_________ .~_._ .. __ .. _. . __ . __ . . ... __ . __ . . . __ ._----1._. __ .. ... .. _._. __ .... _._ ....... _._ .... _._ .. __ ._ .. _. ... _ .. __ .... _._._ ...... _. .. _ .. _ ...... _ ... _ ..... _ ....... ..... _ ...... __ .. __ . ,

Oznaka peri ode

Zavr~elak elektronskih konfiguraciia aloma plemenilog plina u odgovarajucoi periodi

bro] elektrona

N e: _!j~2J ~~2J ~QJ

I I I I I I

. broj IljUSk~

oznaka orbitale

5'

L._ .. . __ __ ._._._ _ _

... _ __ __ _._ .. __ ,_ .. __ .. _ _._ _. ._ .. _ ~._, __ _ . __ ._. __ ._. __ . __ ._ .. _. ._. ._ __ . __ . __J

..

ENERGIJA IONIZACIJE najmanja je energija polreb ~ - elektron iz pojedinacnog aloma, iona iii molekule u plinovitoodvede na udaljenost na kojoj vise nema djelovanja izmec. elektrona. Energija ionizacije atoma unutar iste periode '"'" - porastom alomskog broia, a unutar isle skupine smanj

porasiom alomskoga broja. .r-:----,-~-

Imena pojedinih skupina periodnog sustava elemenata

Aktinoldl

t--~---'-"'---.--"---'---'----- .. --------.----I Sklonost gradenju kationa

Vll8lzm8du atoma i molewla

Veze meau atomima nazivamo kemijskim vezama. 0 vrstama atoma ovisi koja de veza nastati: laliSlca, Kovafsl1ma ili.melalna.

Coulombov zakon

FORMUlSKA JEDINKA poka::~:o najmanji odnos broja aloma pojec - - elemenata u molekuli iii kristalu.

VAlENCIJA ElEMENTA u ions·c- spoju jednaka je broju elektrona ko'" ~ atom metala otpustio iii atom nemeaz primio.

NABOJNI BROJ iona oznacava ko • elementarnih naboja irna ion.

IOHSKA VEZA nastaje tako da atomi metala predaju elektrone atomima I nemetala, a nastali suprotno nabijeni ioni I privlace se elektroslatskim silama. lonska i veza nije usmjerena u prostoru

!

Sila privlacen]a izmedu nabijenih cesnca i odredena ie izrazom: F= k· Q,' Q,

r ' ,

a poznata je kao COUlOMBOV ZAKON, gdje je F - sila privlacenja

Q, i Q, - naboji iona

r - zbroj ionskih polumjera k - konstanta

lonski poumien

Kovalentni polumjer

IONSKI POlUMJERI

Polumjer kationa (pozitivnog iona) uvijek je manji od polumjera njegova atoma. Polumjer aniona (negativnog iona) yeti je od polumjera njegova atoma.

KOVAlENTNI POlUMJER je polovica udaljenosti dviju jezg<1.'? u molekuli.

Duijina kovalentne veze u molekuli joda je 266 pm, pa je kovalentnipolumjer 133 pm.

Van der Waalsov polurnier

Na/Na' Mg/Mg" Al/Al3' Si

VAN DER WAAlSOV POlUMJER je polovica udaljenosti izmedu sredista atoma susjednih mole-

kula koje se dodiruju.

P/p3- SIS z- crcrl Van der Waalsov polumjer u

molekuli joda je 215 pm.

Kovalentna veza

KOVAlENTNA VEZA nastaje stvaranjem zajednickih elektronskih parova. Iocno je usmjerena u prostoru.

((C·--;~I·IC:·~I· ~O::~·CI·bO~)·· @N" ::~N-~

\·",,1\")\..11·;· '.. .. . . .. .

'--=-~

FORMULA FORMUlSKE JEDINKE ujedno je i molekulska formula spoja.

VALENCIJA ElEMENTA u kovalentnom spoju jednaka je broju elektrona s kojima atom sudjeluje u stvaranju zajednickih elektronskih parova .

CI-CI CI2 jednostruka kovalentna veza

o=C=o CO2

dvostruka kovalentna veza

N=N

N2 trostruka kovalentna veza

..

DER WAALSOVE SILE su prlvlacne si Ie medu molekulama. One su _ ~ e od kovalentne i od vodikove veze. Jakost medumolekulskih sila ece na vrijednost talista i vrelista tvari jer kidanje jacih veza medu 0:;:0 cama zahtijeva vecu energiju Posljedica njihova djelovanja razlicita __ 3.;;regatna stanja molekulskih tvari.

R.EJCTRONEGATIVNOST je svojstvo atoma da privlaci zajednicki e el(+uonski par. Najmanji koeficijent elektronegativnosti ima cezij (O}), a ~ao veci fluor (4,0). 0 razlici elektronegativnosti atoma ovisi vrsta veza "'eduatomima.

Vodikova veza rnedu molekulama vode

···O-H···O-H···O-

. . .

. . .

POLARNOST MOLEKULA posljedica je razlicite elektronegativnosti atoma _ rnolekuli. Polarne molekule, dipoli, medusobno se privlace elektrostatskim _ ama, te stoga tvari s polarno gradenim molekulama (H20, NH3, HF) -naju visa talista i vrelista od ocekivanih. Veza izmedu dvije polarne molekule

_ ojima je atom vodika vezan na atom jako elektronegativnog atoma (F, 0, o 0) naziva se vodikova veza. Vodikova veza slabija je od kovalentne.

ODSTUPANJE 00 PRAVILA OKTETA

-omocu pravila okteta (Lewisovim prikazorn) mozerno objasniti veze medu atomima u molekulama u kojima je zbroj podijeljenih i nepodijeljenih elektronskih parova aka sredisnjeg atoma 4.

Aka je broj elektronskih parova drugaciji, govorimo a OOSTUPANJU 00 PRAVILA OKTETA.

H.

.... 1 '',

.. ~

1il9.S·

o /C-J· H·<l .. ··:H

·H

L~H4 )

CI

CI I.

. n20'

CI/B'ZCI

[l~.GJ

F

s

180'

/

CI'-Be- CI

L~e_CIJ

F

L-S~6J

KRISTALI su pravilna geometrijska tijela, pravilne unulrasnie grade, omedena ravnim medusobno okomito iii koso polnzenirn plohama Za svaku vrstu kristalaznakoviti su odredeni elementi simetrije i njihov broj. Ravnina simetrije zarnisljena je ravnina koja dijeli kristal na dvije zrcalno jednake polovine Os simetrije zamisljen je pravac koji prolazi sreclstem kristala i oko kojeg se kristal mofe zakrenuti za odredeni broj stupnjeva da dode u poloza] jednak pocetnorn polozaju Centar simetrije zarnisljena je tocka u sredistu kristala koja je jednako udaljena od dviju istovrsnih paralelnih ploha

Prema broju i vrsti elemenata simetrije kristale svrstavamo u 7 kristalnih sustava kubicni, tetragonski, heksagonski, trigonski, rompski, monoklinski, triklinski.

..

ANOMALIJA VODE

Pojava da je voda najgusca pri 4 ac, a ne pri 0 ac (taliste vode) naziva se anomalijom vode. Sve druge tekccine imaju naivece gustocu pri temperaturi taljenja.

Kovmska III metalna veza

KOVINSKAILI METALNAVEZA

Metalna veza nastaje medusobnim povezivanjem atoma metala U kristalu metala postoje ioni metala povezani slobodnim delokaliziranim elektronima u obliku "elektronskog pi ina". Kovine (metali) uglavnom kristaliziraju u kubicnorn i heksagonskom sustavu.

prostorno centrirana kubicna slagalina (Cr, Li, Na, W)

prostorno centrirana kubicna slagalina (Cr, Li, Na, W)

heksagonska slagalina (Mg, Zn, Cd, Ti)

...

._--------_._--_._-_ .. _ _ - --- ---.---- -- ----~

o vrstama atoma koji grade kemijski spoj ovisi koja ce veza nastati

Veza nastaje

privlaeenlern suprotno nabijenih iona

KOVALENTNA

atoma nemetala

stvaranjem jednog iii viSe zajednickih elektronskih parova

Primjer:

Nacin vezivanja atoma ugljika:

Na~+'C:I~ Na+ + [:¢Ilf +. :f: ~ Q)})-7

nalrij klor

klorov atom

++e-

u dijamantu u grafitu

- ...... --

kloridni

ion

Pritome nastaju

KRISTALI METAl).

Kristalna struktura

IONSKI KRISTALI

MOLEKULE MOLEKULSKI KRISTALI

ATOMSKI KRISTALI

Oznacava se

C (dijamant)

Elektritna vodljivost

formulskom jed inkom: NaCI

- u talini iii otopini pokretljivi ioni provode elektricnu

molekulskom formulom: 11

- izolatori, nema nabijenih cesnca

- tzolator

- svaki alom vezan je

sa teliri susjedna aloma

- nema slobodnih elektrona

- dobar vodit

- svaki atom

ugljika vezan

je s Iri susjedna ugljikova aloma

- izmedu slojeva posloje delokalizirani eleklroni

C (grafit)

simbolom elementa

- dobri vodici u cvrstor' tekutem agregatnom stanju

- delokalizirani elektron u metal nom kristalu su pokretljivi

Jakost veze

jake elektrostatske privlacne sile

slabe medumolekulske jaka 1<ovalentna veza jaka metalna veza
van der Waalsove sile
niska visoka visoka
plinovi, tekutine iii Gvrste tvari cvrste tvari
lako hlapljive cvrste tvari
- slaba - netopljiv -netopljiv
- dobra - netopljiv -netopljiv
_. visoka

Agregatno stanje pri sobnoj

Topljivost: - u vodi

- u organskom

otapalu

cvrste tvari

- dobra

- slaba

skupini tvari

mil

svojstva najcesCa su u

Mi·II ..........


Osnovne fizikalne veliCine i jedinice mecfunarodnog sustava Predmeci decimalnih jedinica
fizikalna velicina osnovna SI-jedinica Predmetak Simbol Predrnetak Simbol
naziv simbel naziv simbel 10" deci d 10 deka da
10" centi c 10' hekte h
duljina 1 metar m 10'3 mili m 103 kilo k
masa m kilogram kg 10" 10'
vnjeme t sekunda mikro I-l mega M
s 10" 10'
elektricna struja 1 amper A nanD n giga G
termodinarnicka lemperatura T kelvin K 10" piko P 10" lera T
rnnozina (kolicina tvari) n mol mol 10" lemto f 10" peta P
Ifltenzitet svjetlosti I, kandela cd 10" ate a 10" eksa E
Neke izvedene SI-jedinice
I Fizikalna velictna Znak fizikalne Jedinica Znak Definicija Veza starih jedinica
velicine jed in ice jedinice sa Si-juUOl ""0' "0
povrsina P m'
volumen V rrr'
qustoca p kgm'
sila F njutn N kg m 5·' din = 10·' N ; kp = 9,806 N
tlak p paskal Pa Nm" = rn' kg 5" bar= 10' Pa; aim = 101 325 Pa ; mmHg = 133,322 Pa
energija E diu I J Nm = m'kgs·' erg = 10.7 J, cal = 4,18 J K, kWh = 3,6 '10' J
mnoiinska koncentracija C moi m"
molami volumen v, rrr'rnot'
toplinski kapacitet C J K·' = m' kg 5" K'
emropja S J K·' = m' kg 5" K·'
molami toplinski kapacitet Cm JK 'mol' = m'kgs 'K' mol"
molarna entropija Sm J K·' rnol' = m' kg 5·' K·' mol"
specifitni toplinski kapacitet C J K·' kg·' = m' 5·' K·'
reakcijska entalpija H, J mol" = m' kg 5·' rnol'
napetost povrsine a Nm·'.Jm·'=kgs' din em ' = 10" N m' : erg ern" = 10·' J rn:
dinarnicka viskoznost ry Pa s v ko m"s' P = 10·' Pas
elekmcni potencijal E volt V J C·' = m' kg 5·' A·'
elektricni naboj Q kulon C As
-" ••.....
! Neke osnovne prirodne konstante Grcki alfabet
Konstanta Znak i relacija Vrijednost A u alIa
B p beta
brzina svjetlosti u vakuumu Co 2,99792458 ' 10' -'f (tocno) r y gam a
/1 s delta
elementarni naboj e 1,602 177 33 (1 ± 0,30 '1O.~. 10·" C E € epsilon
Z ~ zeta
Planckova konstanta h 6,6260755 (1 ± 0,60 '10·~ '10·'" J s H T) eta
e 0 theta
6,67259 (1 ± 1,28 '10·') _10-'1 Nm' I I jota
gravitacijska konstanta G kg' K K kapa
A A lambda
Avogardova konstanta N,;L 6,022 136 7 (1 ± 0,59 10 ') '10" rnol " M I-l mi
N v ni
alomska jedruca mase =:» 1,6605402 (1 ± 0,59 ,I O'~ '10" kg ~ ksi
0 0 omikron
plinska konstanta idealnog plina 8,314510 (1 ± 8.4 '10·') J n 11 pi
R ._-
mol K p P ro
Boltzmanova konstanta k=!i 1,380 658 (1 ± 8,5 '1 0·') ·10·23.l. L (J sigma
L K T r tau
Faradayeva konstanta 9,648 530 9 (1 ± 0,30 "0') . _g_ y u ipsilon
F = eL l!> ~ Ii
mol
m' X X hi
molarni obujam idealnog plina V: 22,41410 (1±8,4·10·') '10·'· - 'I' IjI psi
pri O·C i 1 bar mol o omega
Ol
.. ---------- .. ------------------------- .. ·~6li4,il"ln······

Helanvna atomska masa

j RELATlVNA ATOMSKA MASA (A,l broj je koji kazuje koliko je pula ! I masa nekog aloma veta ad 1/12 mase aloma zotopa ugljika -12 C2C). '

Ar(X)= ma~X)

u= /2 m.('2C)= alomska jedinica mase I Me - relativna molekulska masa

mr - masa formulske jedinke

,

-~ -.- .. --- ~.- _ _ __ ._-_ _ _ _ ._ _--_ .. __ -_._._,

Za atome A u spoju A,B

Mr(X)= mr;:>

Mnozma (kolicina tvari)

............... -- ..... _._---

m(X) - masa tvari m(X+Y) - masa smjese

Mol je jedinica za rmozinu U jed nom molu bilo koje tvari ima onoliko jedinki koliko ima atoma u 12 9 izotopa ugljika "C. Taj broj poznat je pod imenom AVOGADROV BROJ, a iznosi 6,022'10'3,

'I. I ..

Jedan mol metana

Masenim udjelom iskazujemo sastav smjese iii kemijs ~ ::_ Zasastojak Xu smjesi X+Y:

m(X) w(X)= m(X+Y)

Avogadrov zakon

Jednake rnnotine plinova zauzimaju jednake volumene pri istoj temperaturi i tlaku

N=6,022·1023 m=2,016 g N=6,022-1023 m=16,043 g N=6,022-10'3 m=18 :':

STANDARDNI MOLARNI VOLUMEN PUNA (V:) jest volumen 1 mola bilo kOjeg plina pri oDe i 100 kPa (1 bar),

Mnozina je dana izrazima:

(X) = m(X) = N(X) = VO(X)

n M(X) NA v",0

M(X)=M,(X)g mol v",0 = 22,4 dm'mol-· NA= 6,022 _1023 rnol "

BInI ... 1lnIIIIaIIvna analiza I formula spoja

ELEMENTARNOM ANAUZOM odreduje se sastav nekog spoja Taj se sastav iskazuje KEMIJSKOM fORMULOM. EMPIRIJSKA FORMULA precoceva najmanji odnos atoma elemenata u molekuli iii formulskoj jedinki kemijskog spo]a. MOLEKULSKA FORMULA prikaz; :'

stvarni odnos broja atoma elemenata u molekuli iii formulskoj jedinki.

n(A) : nCB) : n(C) : __ = N(A) : NCB) : N(C) _ ..

OTOPINA = OTOPLJENA TVAR + OTAPALO

Fizikalne velicine i jedinice za iskazivanje sastava UDJEU, OMJERI, KONCENTRACIJE i MOLALNOST.

y,-V, = Y2-r; c,- VI = G:2 - r;

JEDINICA

FIZIKALNA VEUCINA
NAZIV ZNAK DEFINICIJA
Maseni udio w weAl = meA)
lmj
Volumni udio !p !p(A) = VeAl
LVi
Mnozinski iii brojevni udio x x(A) = neAl = N(A)
Lni LNi
Maseni omjer ~ 1;(A:,B) = meA)
mCB)
Volumni omjer VeAl
IjI Ij1(A,B)= V(B)
Mnozinski iii brojevni omjer r rCA B) = neAl = N(A)
, nCB) NCB)
Masena koncentracija meA)
y y(A) = -V-
Volumna koncentracija veAl
o a(A)=-V-
Mnozinska koncentracija c etA) = neAl
V
Molalnost b b(A)=~
m(o/apa/o)
.. SI-SUSTAV

%,0/'00, ppm

%,0/'00, ppm

%,0/'00, ppm

%,0/'00, ppm

%,0/'00, ppm

%,0/'00, ppm

kg g mg

~ L'T

mol mol =01

~ T'-L-

mol kg

%,0/'00, ppm

STOtA !vari odredena je omjerom .olumena, a ovisi 0 temperaturi.

peA) = meA}

VISKOZNOSTtekucine 1] miera je za umnasnie trenje izmedu slojeva tekucine u gibanju uzrokovano medumolekulskim prlvlacnim silama ukljucujuci i Londonove sile. Jedinica je Pa- S.

'&apetost povrsme

FAZNIILI RAVNOTElNI DlJAGRAM. Led, voda i vodena para tri su razliCite faze iste !vari. locka na dijagramu koja pokazuje uvjete tlaka i temperature pri kojima se sve tri faze nalaze u ravnotezi naziva se trojnom tockom. Vrijednosti na krivuljama odgovaraju stanju ravnoteze izmedu dvije faze, dok pri vrijednostima tlaka i temperature u plohama nema ravnoteze,

60 80

ire:

Ovisnost napetosti pov~ine 0 tempelllturi. i Iz dllagtama se vldl ca voda ima vrlo vellku napetost pomine Ito Ie posljedlca vodikovih veza izmedu molekula.

OTOPINE su homogene smjese dviju iii vise tvari.

Velltlna testlca i dlsperme faze .

TOPLJIVOST je odredena masom tvari koja se moze otopiti u 100 grama cistog otapala pri odredenoj temperaturL Odredena je sastavom zaslcene olopine.

DISPERZNf SUSTAVI

< 1 nm 1-200 nm > 200 nm

OTOPINA

OTAPALO (DISPERZNO SREDSlVO) i Prave otopine

f·-- .. ·· .. _ .. ·_ .. ··· .......... ···· .... ·· .. ····· .... · .. ······ .. · .. ·· ...... ·.... " Koloidne otopine

OTOPLJENA lVAR (DISPERZNA FAZA) i Grubo disperzni suslavi (suspenriia)

Otapanjem cvrstih tvari razaraju se kristalne resetke, a za taj je proces potrebna odredena energija Istodobno dolazi do hidratacije (solvatacije), pri cernu se molekule otapala vezu za cestice otopljene tvarL Toplina koja se trosi iii oslobada pri otapanju tvari naziva se ENTALPIJA OTAPANJA, ~ otapania H, jer se otopine pripremaju uglavnom pri stalnom tlaku, a iskazuje se kJ/moL

Kollgatlvna svoistva otopina

Svojstva su razrijedenih otopina oja ovise 0 broju cesnca otopljene !vari, a ne ovise 0 vrsti fvari To su tlak pare iznad otopine, snlzanle ledista, povisen]e vrelista i osmotski Ilak.

Raoultov zakon

Otapanje natrijevog klorida u vodi i hidratacija iona.

Tlak pare (P) iznad otoplne proporcionalan , je urnnosku mnozinskog udjela olapala , (xo) i lIaka pare cistog oiapala (PO).

p=x.rp"

, Ta je [ednadzba poznata kao RAOUlTOV , ZAKON.

KRIOSKOPIJA je postupak kojim se odreduje snizenje ledista.

sr-r«;»

I: broj eesnca na koje se raspada formulska jedinka otopljene tvari Kk - krioskopska konstanta

i- molalnost

EBULIOSKOPIJA je postupak kojim se odreduje povisenie vrelista.

I'lT=j-Kb' b Kb' ebulioskopska konstanta

U smjesi tekutina koje se ne mijesaju svaka tekutina ima llak pare kao cista tekuclna, a zbroj tih tlakova jednak je vanjskom tlaku. To omogutuje da se destilacijom s vodenom parom predestilira tekutina viseg vrelista pri temperaturi nizoj ad 100 "C, clme se cesto sprjecava raspad tvari eije je vreliste iznad 100'e.

Uredaj za destilaciju s vodenom parom

OSMOZA je spontani proces pri kojemu molekule otapala prolaze kroz polupropusnu membranu iz otopine manje koncentracije u otopinu vece koncentracije.

razrijec1ena olapina sece_@_-,---".. otopina setera

tistavoda

po{upropusna membrana

OSMOTSKI TlAK je tlak stupca otopine nakon uspostavljanja ravnoteze.

n-tss.r

PRIJEOSMOZE

~iSla voqa

II- osmotski tlak

c- mnoiinska koncentracija R - opca plinska konstanta

T - termodinarnicka temperatura

NAKON OSMOZE

Koloidni sustavi

KOLOIDNI SUSTAVI su mikroheterogeni sustavi. Sastoje se od disperzne faze i disperznog sredstva.

SOL - kotoidni sustav u kojem je disperzna faza cvrsta, a disperzno sredstvo tekuce. GEL - koloidni sustav u kojem je disperzna faza mrezaste strukture u koju je uklopljeno disperzno sredstvo.

Dobivanje koloidnlh otopma

Svojstva kololdnlh otopna

• metodom disperzije • metodom kondenzacije

Tyndallov fenomen je pojava rasprsivania svjetlosti na ceslicarna koloidnih dimenzija.

Velika povrsina uzrokuje nestabilnost koloidnih sustava, ali i veliku sposobnost vezanja cestica na povrsinu (adsorpcija).

Etektroforeza je gibanje koloidnih cesnca u elektricnom poliu prema suprotno nabijenoj elektrodi; sve koloidne cestice u koloidnoj otopini imaju jednak naboi.

Dijaliza je metoda odvajanja koloidnih cestica od iona pornocu polupropusne membrane.

koloidni

prava

Energlja I entabiia

I ENERGlJA I ENTALPIJA. Dovoden]e iii odvoaenje topline iz I nekog sustava pri stalnom tlaku uzrokuje promjenu entalpije I sustava. Mjeriti se rnoze samo promjena entalpije l1.H

I Reakcijska entalpija s.H, odgovara prirastu entalpije u rekaciji I1H=Hk - ~ I koja je prikazana [ednadtbom ako se ona odvijala Avogadrov broj I1H = I1rH· n

I puta tj po molu reakcije.

Energetske promjene pri otapanju: a) NH4CI, b) CaCI2

TERMOKEMIJA je dio kemije koji proucava osiobaaanje iii trosenje energije pri kemijskim reakcijama. Svaka promjena agregatnog stanja tvari i svaka kemijska reakcija uzrokuje promjenu energetskog stanja sustava.

SlOBOONllONI

SlOBOONllONI

Nll; CI

Ca':2CI"

'" o

~ ""

~ ~ ~

::: ~ ~

ffi ~ ~

~ig

, _~-lI ~""HIO,:"RA.:.::TI.o::ZIRA::c:N",II=:-ONI

I UTROSENA NH;(nq) + cr (aq)

, ENERGIJA

VEZANIIONI (KRISTAl)

CaCl1

; OSlOBOOENA ENERGIJA

HIDRATIZIRANIIONI

VEZANIIONI (KRISTAl)

OTAPANJE GaGl, Ca''(aq)+2CI'(aq)

EGIOTERMNI PROGES

M/<O

OTAPANJE NH.GI NH.CI

ENOOTERMNI PROGES

M{>O

lis

,

;._._--_ .. _ .. __ ._-_._ ..... _---_._----_ .... __ ... _._ ... _._ ... ---. __ . __ . __ .. _- .... -;

; STANDARDNA ENTALPIJA STVARANJA (l1.rH) I i zapravo je reakcijska entalpija koja S8 odnosi na : : stvaranje tvari iz elementarnih tvari u standardnom i : stanju. Entalpije stvaranja elementarnih tvari u i , standardnom stanju jednake su nuli. Jedinica je I

PROOUKTI (NH;(aq)+CI (aq))

REAKTANTI (CaCI,)

, k I/mol.

i Toplina koja se trosi pri prijelazu izrnetlu agregatnih I l stan]a, pri stalnom tlaku je ENTALPIJA

, ::: 'NTAlPIJA ISPARAVANJ. (A;'Hll __ . _

PROOUKTI (Ca"(aq)+2CI' (aq))

REAKTANTI (NH.CI)

<'>11>0

t.H<O

! jest omjer entalpije isparavanja i rnnozine tvari, a I i SPECIFICNA ENTALPIJA ISPARAVANJA (l;/h) i ! omjer je entalpije isparavanja i mase tvari. Jedinica ! ! je kJ/mol odnosno kJ/g.

PRVI ZAKON TERMODINAMIKE. Energija se ne rnoze stvoriti niti unistiti, moze same prijeci iz jednog oblika U drugi.

HESSOV ZAKON. Promjena reakcijske entalpije ne ovisi 0 putu kojim se proces vodi.

DRUGI ZAKON TERMODINAMIKE. Kad se god odigra neki spontani dogadaj poraste entropija

svemira

, ENTALPIJA SAGORIJEVANJA (&1-1) je promjena ENTROPIJA (S) je po java nesredenog sirenja energije. liS je promjenaentropije

, entalpije pri sagorijevanju tvari. TREe I ZAKON TERMODINAMIKE. Entropija savrsenoq kristala je nula pri temperaturi apsolutne

i

. _ _ -.- --.-.~._j

nule.

JJSKA KINETIKA proucava brzinu kemijske reakcije, cimbenike koji - ~ ~ una brzinu kemijske reakcije te nacin na koji se neka reakcija odvija. ~ -= "a pruasta koncentracije sastojka (A) odredena je omjerom promjene

-- entracije i vremena u kojem je ta promjena nastala.

v(A) = Llc(A) Llt

(moldm")

+ de -de

v=- v=-

M M

~cl>Acl>.6.Cl

!J.c,

::3 <emijske reakcije pri stalnom volumenu, brzina reakcije r, brzina je prirasta koncentracije scstojaka A, B iii C, podijeljenih njihovim stehiometrijskim brojem v, koji je negativan za z..'dante, a pozitivan za produkte.

Za reakciju: 2A+B2 ~ 2AB

a brzinu kemijske reakcije utjecu: - oncentracija reaktanata

- tlak (ako su reaktanti plinovi)

-temperatura

- agregatno stanje tvari

- grada molekule

- katalizatori

I

i I

..:. .. --.:---!"-~--

I 2 3 4 5 6 7 8 tis

c(AB)

Ac,

1 c(A) C(B2) 1

r=----=---=-

2 I'1t M 2

Opcenito se moze reel da je brzina kemijske reakcije proporcionalna urmosku koncentracije reaktanata.

k - konstanla brzine reakcije

t.

EnerglJa akuvaciie

E

ENERGIJA AKTIVACIJE je najmanja energija potrebna do dode do

emijske reakcije (E,).

To je energija potrebna za svladavanje energetske barijere.

A-A+8-8

A1-"A1' prllelaznc

, stanje

B-B

lijek reakcije

I'1t

CA C8 CA CB broj cesnca

3 2 3 3

9

broj mogucih sudara

6

EI7t

KATALIZATORI su tvari kOje smanjuju

energiju aktivacije jer vode reakciju f.~

druglm putem. I E. E~

INHIBITORI iii negativni katalizatori I

A+B

smanjuju brzinu kemijske reakciie. --- _. --

Reakcija bez katalizatora:

A+B= AB

tijek reakcije

Reakcija s katalizatorom (K) A+K= AK AK+B=AB+K

OINAMICKA RAVNOTEZA je stanje u kojem su izjednacene ' brzine polazne i povratne reakcije. Konstanta ravnoteze i kemijske reakcije odredena je pri stalnoj temperaturi omjerom . umnosaka mnozinsklh koncentracija produkata i reaktanata

: potenciranih njihovim stehiometrijskim brojevima.

: Velika konstanta ravnoteze ukazuje da je ravnoteza uspostavljena ! kad je koncentracija pradukata znatna veta ad koncentracije

. reaktanata. CC(C) 'cd(D)

aA+bB:= cC+dD K,» ca(A)'c\B)

Ravnoteza je uspostavljena kada se koncentracije tvari koje sudjeluju u reakciji vise ne mijenjaju.

trenulak kada je postignuta ravnoteza

tis

Na poloza] ravnoteze rnoze se djelovati promjenom koncentracije, tlaka i temperature.

A+B ..= C, D Utjecaj koncentracije u reakciji: A+B = C+D

/

/ _ / povecanie koncentracije

'\. smanjenje koncentracije

LE CHATELIEROVO NACELO: ako na sustav u ravnotef djelujemo vanjskim cimbenictrra, sustav ce reagirati tako da se njihov utjecaj smanii

Endolermna reakcija

Utjecaj temperature:

Egzolermna reakcija

------ ... ~ PRODUKTI

===-=-" zagrijavanje

REAKTANTI

Utjecaj tlaka

ako se broj ceslica reakcijom smanjuje ako se brol ceslica reakcijom povecava

~NTII

I PRODUKTI I

povecanie tlaka

Katalizatori ne utjecu na poloza] ravnoteze .

.....

lonski produkt vode

ARRHENIUSOVA TEORIJA: Kiseline su tvari koje u vodenim otopinama povecavaju koncentraciju W (aq) iii H30+ (aq) iona

i HA(I)+H20(l) = H,OT(aq)+A- (aq) H,O+(aq) - oksonijev ion

Baze su tvari koje disocijacijom u vodenim otopinama povecavaiu koncentraciju hidroksidnih iona (OW)

BOH H,Q B+(aq)+OH-(aq) /1"-

topljivi kation metala hidroksidni ion

hidroksid iii amonijev ion

BRONSTEDOVA TEORIJA: Kiseline su tvari koje daju proton (proton - donori).

.. f" .. +-

H-l + H-C;l = [H-l-H] +[¢IJ

PROTON PROTON

AKCEPTOR DONOR

HCI(g)+H20(I) = H,O\aq)+CI-(aq)

Baze su tvari koje primaju proton (proton - akceptori).

H-lt;'.-j ~ [H-f-H], 'tlj

PROTON PROTON

AKCEPTOR DONOR

NH,(g)+H,o(l) = Nl(aq)+OW(aq) B+H20 = BH++OH-

Reakcija ionizacijevode:

H,o(l) = H+(aq)+OH-(aq)

c(H') ·c(OH-) K;» c(H,O)

s, ·c(H20)=Kw Kw=c(H+) ·c(OH-)

c(H,O)=55,56 mol dm-3

(K; - ionski produkt vode)

. .. ~ ..•... w._. ~ .... _ .. _m_ ... __ .... ~_ ... _._. ._ .... ~ .... __ !

!

Stupani ionizaciie

Kiseline u vodenim otcpmama ioniziraju na oksonijeve ione i ione ' kiselinskog ostatka. Stupanj ionizacije (a) pokazuje udio molekula koje ioniziraju na ione u polarnom otapalu.

broj ioniziranih mole kula a = -.;----;---,---;-~-

ukupan broj molekula

Za reakciju:

HA(aq)+H,O(l) = H,o+(aq)+A- (aq)

Konstanta ravnoteze dana je izrazom:

c(H,O+) .c(A-)

Kc= c(HA).c(H20)

c(H,d).c(A-)

Kc·C(H20)=K,= c(HA)

K. je konstanta ionizacije kiseline. Njome se iskazuje jakost kiselina.

HA~ H++A-

slabe kiseline

HA ==--- H++Ajake kiseline

LEWISOVA TEORIJA. Kiseline su tvari koje mogu primiti elektronski par (elektron -akceptor).

Baze su tvari koje imaju slobodan elektronski par (elektron - donor).

F H F H
I I I I
F~B :N~H =F~B~N-H
I I I I
F H F H
kiselina baza Podieta kiselina i luzina prema [akosti

jake kiseline srednje jake kiseline slabe kiseline jake luzine srednje jake luzine slabe luzine

HCI04, HI, H2S04, HCI, HN03 H2S03, HlP04, HF CH3COOH, H2e03, H2S, HCN [uzine metala 1. i 2. skupine Mg(OH),

NH40H

pH 14

Dobivanie kiselina

c(H30 +}fmol dm-l 10·"

pH je mjera kiselosti nekog sustava

.... ----.. 7 neulralno

c(H+) pH= -lg --'---'-0-

moldm J

neuralna otopina c(H') = c(OH-)

kisela olopina

c(H+) > c(OH-)

",0

Dobivanie Iuzlna

[ __ ~~Ini;ks-id~-~ __ l~_----, ~OkSidBOH

---"- I

+H,O Disocijacija I

[Nemetalni oksid + H~

-------r--

r== Kiselina __ ~~ __ ~

I

+ H,O lonizacija

H30+caq)~A-(aq) I

oksonijev ion _

luinata otopina c(H+) < c(OH-)

B+C aq)+OH-( aq) hidroksidni ion

lopljivi hidroksid __!:!L luzlna

lonska krlstalna re!ell<a

slobodnllool

SOL, + SOL,- SOL, + SOL.

L- -----,-. -' i K2SO.(aq) + BaCl2(aq) - BaSO.(s) + 2KCl(aq)

+H ~'''~~~mR •

•• ii.iitJJi.i·-----·------------------,.~[ljJjm;itJI4iil

IDROLIZA SOLI je kemijska reakcija izmedu iona soli slabih T NEUTRALIZACIJA je reakcija kiselina i luzina, pri cemu nastaju iselina iii slabih baza s molekulama voce. Otopine soli jakih I sol i voda .

• selina i jakih baza reagiraju neutral no: I NaOH(aq) + HCl(aq) = NaCl(aq) + H20(l)

BA.§2.. B++A- pH=7 I Na+(aq)+OH-(aq) + H+(aq) + CC(aq) =

I . = Na'(aq)+ CC(aq)+ HzO(J)

I

-----_ _--_ .. _ _. __ __ _ .. _ .. __ .. _ .. -

• : - _ ~ rani par kiselina-baza

• - lina ima konjugiranu bazu koja nastaje gubitkom protona. - oaza ima konjugiranu kiselinu koja nastaje primanjem protona.

~+H' I ~L _~

+ sw."i = [KoNJUGIRANA + IKoNJUGIRANA

'! L_~AZA ~ISELINA

--t -+H' f I

H,SO.(aq) + OH-(aq) = HSO; (aq) + H,O(l)

jaka kiselina

jaka baza

slaba baza

slaba kiselina

- jakih baza i slabih kiselina reagiraju luznato:

pH>7

- slabih baza i jakih kiselina reagiraju kiselo:

B++HOH = BOH+H+ pH<7 . 1

M!§Ii I

PUFERI su smjese slabih baza i njihovih soli iii slabih kiselina i I njihovih soli koje ornoqucuiu odriavanje pH vrijednosti otopine dodatkom kiseline iii baze.

CHaCOONa/CH3COOH; NH4CIINH40H

SOLI su spojevi ionske kristalne grade. Kalion je ion metala iii amonijev ion, a anion je kiselinski ostatak.

Dobivanje soti:

1. METAL + NEMETAL -SOL

3NaOH(aq) + H,PO.(aq) - Na,PO.(aq) + 3H,O(l) 3Na+(aq) + 30H-(aq) + 3H+(aq) + Por (aq) - - 3Na'(aq)+ PO.'-(aq) + 3H,O(l)

5. REAKCJJA DVJJU SOLI

OVOVALENTNI ANION I

JEONOVALENTNI KATIONI

DVOVALENTNI KATIONI

JEONOVALENTNI ANiONI

F - fluoridni ClO; - kloratni
CI- - kloridni CIO; - kloritni
Br - bromidni CIO- - hipokloritni
- jodidni HCO; - hidrogenkarbonatni
BrO; - bromatni HS- - hidrogensulfidni
BrO; - bromilni HSO; - hidrogensullatni
BrO- - hipobromitni HSO; - hidrogensulfitni
10; - perjodatni H2PO; - dihidrogenfosfatni
10; - jodatni SCN - - tiocijanatni U REDOKS REAKCIJAMA dolazi do prijelaza elektrona i zbog toga do promjene oksidacijskog broja tvari koje sudjeluju u kemijskoj reakciji. OKSIDACIJSKI BROJ bio bi jednak nabojnom broju atoma kada bi se svi elektroni u kemijskoj vezi pripisivali elektronegativnijem atomu.

Oksidacijski broj:

- aloma i molekula elemenata je 0

I I

- vodika je I (HCI, H2S04)

-I -I

-I samo u melalnim hidridima (NaH, MgH2)

-II -II

- kisika je -II (H2S04, H20)

-I -I

-I samo u peroksidima (H202, Ba02)

II I

- jednoslavnog iona jednak je nabojnom broju iona (Cu'+, Na +)

- zbroj oksidacijskih brojeva svih aloma u slozenorn ionu

VI-II jednak je nabojnom broju log ion a (SO:-)

J -I I V-II

- zbroj oksidacijskih brojeva aloma u molekuli je 0 (HCI, HN03)

I ReakclJa u luznatorn meoiiu

~_reduk~_

I I

I I I VII-II 0 IV-II I -III 1·11

II,O,(aq)+KMn04(s) - O,(g)+MnO,(s)+KOH(aq)+II,O(I)

L _j

oksidacija

Parcijalne jednadzbe

i -I _ _ 0

: O:HO, +OH _ O,+H,O+2e n

; ~I W

i R: Mn04- +2H,O+3e-- MnO,+40H- ;'2

Konacna jednadzba

RedukclJsko I oksidaciisko sredstvo

U reakciji cinka i klora, cink se oksidira; on je redukcijsko sredstvo iii reducens. Oksidacijski broj atoma cinka se povecava Klor se reducira; on je oksidacijsko sredstvo iii oksidans. Oksidacijski brej atoma klora se smanjuje.

redukcija (+20-)

I .. -- t

o 0 II ··1

Zn + CI, _ ZnCI, I ~~ ___j oksidacija (- 20 -)

ReakclJa u kiselorn rnediiu

U redoks reakcijama koje se odvijaju u kiselom mediju uvijek ima vodikovih iona, a u onima koje se odvijaju u lumatom mediju hidroksidnih, koji sudjeluju u ukupnoj reakciji.

oksi~

I~- i

o 1 V -II II V -II II -II 1 -II

Cu(s)+HNOJ(aq) _ Cu(NOJ),(aq)+NO(g)+H,O(l)

L ~~ __j

redukcija

Oisocijacija

Cu+H'+NO; = Cu"+2NO; + NO+H,O

Parcijalne jednadzbe

o II

O:Cu _ Cu"+2c- n

v II

R:NO; +4H'+3e-- NO+2H,O/·2

3H,O,(aq)+2KMnO,(s) -30,(g)~2MnO,(s)+2KOH(aq)+2H,O(1) i 3Cu(s)+8HNOlaq) _ 3Cu(NOJ),(aq)+2NO(g)+4H,O(I)

Konacna jednadzba:

IIIMI' ••• ".kllI'lclll

-~-~-.---" .. ----- .. ---------- .. - .. ------- .. -.-.-.-- ... _._.

U elektrokemijskim procesima kemijska energija pretvara se u eleknicnu iii obratno. Svi su elektrokemijski procesi red oks procesi. U galvanskim clancirna kemijska energija spontano se pretvara u elektricnu. Galvanski clanak sastoji se od dva razlicita . redoks para koje nazivamo elektrodama galvanskog clanka.

Shematski prikazano:

8 Znlzn'+! Cu2+ICu (;El

elektroda 1

elektroda 2

Ook elektrode nisu spojene, u svakoj se elektrodi uspostavlja ravnoteza izmedu oksidiranog i reduciranog oblika tj. metalnih iona u otopini i metala.

Cink se lakse oksidira od bakra. Zato na cinkovoj plocici ima vise elektrona pa cinkova elektroda ima negativniji redukcijski elektrodni potencijai.

On ovisi 0 koncentraciji elektrolita i temperaturL Razlika elektrodnih potencijala katode i anode daje elektromotornu silu clanka (EMF iii En) Standardni elektrodni potencijal E~ elektroda ima pri standardnim uvjetima, ako je c = 1 molldmJ

Galvanskl clanak

:: Cu'+(aq,c,} I Cu (;El (K)

.. /

redukcija

(A) 8 Zn I Zn'+(aq,cI)

'\. k·d .. o SI aCIJa

Reakcija u clanku je:

Zn(s)+Cu"(aq) _ Zn''(aq)+Cu(s)

E~.n'"fZn= -O,76V

~Cu'·'''"= + O,35V

Galvanski ctanak bakar-cink

STANOARONA VOOIKOVA ELEKTROOA Pt, H2/H' (c=1 mol/om') jest elektroda prema kojoj su dogovorno odredeni potencijali svih elektroda. Potencijal standardne vodikove elektrode je dogovorno O.

OLIZA je proces u kojem se kemijske reakcije na elektrodama _ ccenirn otopinama iii talinama odvijaju djelovanjem vanjskog srnjernog napona i napredovat ce tako dugo dok se dovodi struja.

A(+):

2CI- - CI2+2e-

Elektrolizom vodenih otopina soli metala 1. i 2. skupine, kao i aluminija, u pravilu se na katodi reducira vodik iz vode. Elektrolizom vodenih otopina sulfata, nitrata, karbonata i fosfata na anodi se u pravilu oksidira kisik iz vode.

-aracayev zakon elektrolize

.2sa tvari izlucena na elektrodi proporcionalna je mnozim elektriciteta - a je prosla kroz elektrolit.

K(-):

2H++2e- - H2

M(M) M(M)

..,(\1)= --;pc- .Q= --;pc- J t

F=eL=I,602 ·1O-'9C· 6,022· 102Jmor'=96480Cmor'=26,8 Ah mort

F=Faradaycva konstanta

Za dva serijski spojena elektrolizera vrijedi

nozine tvari izlucene na elektrodama istom mnofinorn elektriciteta obrnuto su proporcionalne broju izmijenjenih elektrona u tirn reakcijama

Uredaj za elektrolizu klorovodicne kiseline

TALINE NaCI

K(-) A(+) L

NaCl(s) = Na+(I)+Cl-(l) 2Na'+2e-~ 2Na 2Cl-- Cl,+2e 2Na++2Cl-~ 2Na+Cl,

.. _~liza _ .---_- ~

'---------V-O~D~E--------.I

4H,O+4e -_ 2H,+40H- 2H,O -O,+4H++4e- 2H,O _ 2H,+O,

POVRATNIILI REVERZIBILNI CLANCI - AKUMULATORI OLOVNI AKUMULATOR

Pb I Pb" : H,SO. : Pb'+ I PbO, Praznjenje akumulatora:

A(-) Pb~Pb2++2c-

K(+) PbO,+41!++2c-~Pb"+2H,O

ukupno: Pb+PbO,+4H' ~ 2Pb" +2H,O

Pri punjenju akumulatora reakcija se odvija u suprotnom smjeru.

pralnJcnje punjenje

2PbSO.+2H,O

OTOPINE NaCI

NaCI(s) = Na'(aqj+Cltaq)

2H,O+2e -_ H,+201r 2CI-- CI,+2e 2H,O+2Cl-- H,+CJ,+20H-

Omasa za brtvlj~nLEl

.ovoj . __

i oksidans dovode se iz vanjskog spremnika.

Radi jednako kao i elektrokemijski clanak. Od gorivnih clanaka do danas je prakticno upotrijebljen samo clanak vodik - kisik.

NEPOVRATNIIII IREVERZIBILNI CLANCI- BATERIJE LECLANCHEOV III SUHI CLANAK - BATERIJA

Na elektrodama pri radu clanka dolazi do ovih reakcija:

A(-): Zn(s) --Zo'++2e .;

K(+): 2MnO,(s)+2NH.Cl(aq)+2e-~ 2MnOOH(s)+2NH3(g)+2Cr(aq) Reakcija u clanku je:

2MnO,(s)+2NH;(aq)+Zn(s) ~Mn,03(s)+2NH3(aq)+Zn'+(aq)+H20(l)

Nastali amonijak daje s cinkovim ionima kompleksan ion [Zn(NH3)i+

I I
* I
co 2- ~
~
.... ~~
co I
e
Q)
E I
Q) i
-
Q) is I
~ c
> s: ~
"~ ~
CO C> "~ is
~ .~
.... .. .~ ~ I
tn E "8.
~ I T
::::J flu
tn I
I-
e
'C I
0
'-
Q) I
D-
' .. ;< I
z:.\ -c Ul'
~(/)(j) :;: 0
5~:1 00:
~"'
~!;( -c
I
I I I I I I I

'C o c:: as

-

c::

as ...J

._

'C o e

._

~ «