Talijanski utjecaji u Zlatarićevoj lirici

Napisao

Dr. Mihovil Kombol

Primljeno u sjednici historičko-filologičkog razreda Jugoslavenske akademije

znanosti i umjetnosti 24. oktobra 1932..

Zlatarić petrarkist nije t a k o brzo p r i v u k a o pažnju književnih

historika k a o Zlatarić prevodilac »Elektre« i »Aminte«. Izvjestan
broj njegovih petrarkističkih imitacija p o z n a t je, z a p r a v o , istom iz
teze g. Josipa Torbarine о talijanskom utjecaju na dubrovačke
1
pjesnike; u toj je knjizi uopće dosad najviše rečeno о Zlatarićevim
talijanskim uzorima, jer je ono što je o tom g o v o r i o D a n i l o A .
2
Živaljević u svojem radu »Cvijeta Z u z o r i ć e v a i D o m i n k o Z l a t a r i ć «
zbo^ ograničavanja na samoga Petrarku bilo suviše jednostrano,
a i suviše općenito. S v e to, međutim, nije ni mnogo ni iscrpno, a
nije uvijek ni tačno, jer je Zlatarić imitovao daleko više, a često i
vjernije nego što se čini p o onome što je dosad o tom pisano.
Z a d a ć a je ovoga priloga da to p o k a ž e , a potrebni zaključci i modi­
fikacije nekih dosadašnjih mišljenja nametnuće se na osnovu
potpunije dokumentacije sami od sebe.

I.
Z a Zlatarića je rečeno da u svojem kanconijeru nema nijedne
pjesme koja bi bila »direktno prevedena« i d a ima razmjerno m a l o
pjesama uzetih i z tuđih i z v o r a ( T o r b . str. 203). T a je tvrdnja
samo donekle tačna, t. j . u t o l i k o što Z l a t a r i ć , k a d je imao pred
sobom k a o model k a k v u talijansku pjesmu, zaista nije imao
običaja da je prevede čitavu, v e ć je, bar k o l i k o dosad z n a m o ,

1
Josip Torbarina : Italian influence on the poets of the Ragusan Republic.
London 1 9 3 1 .
2
Ц в и ј е т а З у з о р и ћ е н з и Д о м и н к о З л а т а р и ћ ; Sremski Karlovci 1 9 0 0
(preštampano iz „ Б р а н к о к а К о л а " ) -
redovno u z i m a o iz nje samo p o koji dio (otsjek, nekoliko stihova),
a k o se nije z a d o v o l j i o time da je samo slobodno prepriča. Pjesama
imitovanih iz tuđih v r e l a ima, naprotiv, k o d njega v r l o m n o g o ;
te su imitacije k a t k a d a dosta slobodna prepričavanja, a k a t k a d a
su opet toliko blizu originalu, da se, k a d je u pitanju pjesnička
originalnost, ne razlikuju mnogo od prijevoda. K a k o bilo, ne treba
misliti da se je Z l a t a r i ć p o svojem shvatanju originalnosti udaljio
od prosječnoga mišljenja onoga vremena; upravo obrnuto: njegova
je z b i r k a puna tipičnih petrarkističkih klišea.
3
N j e g o v a pjesma 2 , na primjer, sadržava poznati opis
gospojine ljepote, k a k a v se nalazi k o d svakog petrarkiste, v a l j a d a
bez izuzetka. S v e su t a k v e pjesme — poznate i po čuvenoj Bernievoj
parodiji — varijante Petrarkinih soneta »Grazie ch' a pochi Ί ciel
largo destina« i »In nobil sangue vita umile е queta«, a sve su
jedna drugoj slične k a o jaje jajetu. Pišući svoju pjesmu Zlatarić
je imao pred očima sonet Pietra Bemba:

Crin ď oro C r e s p o е ď ombra tersa е pura . . .

Occhi soavi е più chiari che Ί sole,
Da far giorno seren la notte oscura;
Iiiso ch' acqueta ogni aspra pena е dura,
Rubini е perle, o n ď escono parole
Si dolci
Senno maturo a la più verde etade,
Leggiadria non veduta unqua fra noi;
Giunta a somma beltà somma onestade
Fur 1' esca d e l mio foco: е sono in voi
4
Grazie ch' a pochi il ciel largo destina.

Zlatarić:

O d kosi prameni s kim zlato gubi čes . . .

O č i k i m taki zrak višnji je satvoril
Da mogu noćni mrak obratit u dan bil . . .
Smih kim se prikratit može zlo dreselje . . .
Rič blaga . . .
U m visok i kripos prem u cvit mladih lit,
Poštenje i lipos ku došle ne ima svit,
T e r ine vrijednosti u tebi sabrane
Ke milijem zadosti biše zgar podane . . .

3
Kad se ovako navodi, misli se uvijek broj pjesme u „Pjesnima razlikim",
Stari pisci hrvatski (Stph) knjiga 2 1 .
4
Bembovi se stihovi navode prema izdanju: Rime di M. Pietro Bembo,
Bergamo 374s.
 K a k o se vidi, Zlatarić nije p r e v e o cijeloga B e m b o v a soneta, već
samo neke stihove (upravo većinu stihova), ali ni ono drugo, što
se razlikuje od B e m b o v a soneta, nije Z l a t a r i ć e v o , jer je sve to v e ć
mnogo puta k a z a n o i može se naći ili k o d Petrarke ili k o d koga
drugoga. K o l i k o je puta rečeno da su njezine kose svezale pjesnika!
(Petrarka: O chiome blonde di che Ч cor rrí annoda Amor; Giam-
battista Amalteo — onaj isti koji je neko vrijeme živio u
D u b r o v n i k u — za tolike druge: Le treccie ď or che m annodaro
il core itd.). D a su njezina usta koralj p o n a v l j a se do dosade, isto
tako spominjanje njezina hoda (/' andar celeste k o d Petrarke ili
/' oncsto portamento k o d A m a i t e a itd.). Sličnu pjesmu ima i Ranjina
(Stph 18, pjesma 7), Marin D r ž i ć (Stph 7, str. 5, pj. 2) i drugi, a
1 L u c i ć e v a još od V r a z o v i h vremena slavljena pjesma »Jur nijedna
na svit vila« isto je t a k v a gospojina slika, samo gracioznija od
ostalih. I u Zlatarićevoj pjesmi 1 1 3 nabrajaju se gospojine ljepote;
i ta je pjesma v r l o poučna k a o primjer s k o l i k o su malo vlastite
saradnje nastajale mnoge petrarkističke pjesme. Petrarka ima
pjesama u kojima r a z g o v a r a sa svojim očima (sonet »Occhi pian-
gete«, ballata »O c e h i m i e i l a s s i«), a ima i sonet u kojem
p o z i v a A m o r a da zajedno razgledaju Laurine ljepote (»S t i a m о
Amor a v e d e r la gloria nostra«) i koji je već Šiško Menčetić
i m i t o v a o (Stph 2, II 12). Zlatarić (ili možda već kogod prije
njega) kombinuje početak onih p r v i h pjesama sa sadržajem spome­
nutoga soneta pozivajući mjesto Amora svoje oči da razgledaju
gospojine ljepote:

P r i t r u d n e m e o č i , sve suze parjajte

I naše s istoči sunce toj gledajte . . .
S t a n i t e r a z g l e d a t na zemlji čudesa . . . .
T a čudesa na zemlji, to su opet poznate petrarkističke formule
koje se mogu naći u s v a k o m p r v o m talijanskom ili našem k a n c o ­
ni jeru što čovjeku dođe pod ruku: tu su »ljuveni pozori« (sguardi
amorosi), lica i usta »gdi zene rumen cvit ružice« (Lodovico
C o r f i n i : vermiglie rose, eh' al bel volto sete ornamento), »s hitrinom
kosice uzvite« ( L u d o v i c o Pascale: bionde treccie in crespi nodi
attorte), »anđel je mnim o v o j od višnjih izišal« (Bartolomeo C a r l o
Piccolomini: angioletta tra noi discesa dai stellanti ehiostrif itd.
5
Ludovico Pascale prema izdanju : Rime volgari di M. Ludovico Paschale
da Catharo Dalmïtino. In Vinegia, 1549. — G . В. Amalteo, Corfini i Piccolomini
iz antologije / / primo volume delle rime scelte da diversi autori, Mleci, izdanje
iz l<i6%.
 Z a Z l a t a r i ć e v u pjesmu 6, s temom poznatom iz Petrarke,
spomenuo je g. T o r b a r i n a (str. 204) da potsjeća na jednu pjesmu iz
e
Stph 2, str. 5 1 6 , br, 6 (odnosno Stph 1 1 , str. 1 1 6 , br. i 6 ) ; to je,
uostalom, tema koja se k o d talijanskih i kod naših pjesnika ne­
prestano p o n a v l j a i k o bi znao odakle su je naši pjesnici p r v i put
uzeli ili imitovali. N a l a z i se i k o d ŠiŠka Menčetića (Stph 2, II 83,
85), N i k o l e N a l j e š k o v i ć a (Stph 8, str. 6), Oracija Mažibradića
(Stph l i , str. 134, br. 22), D i n k a Ranjine (Stph 18, pj. 287; isp.
»Gradu za povijest književnosti hrvatske« X I , str. 7 7 ) . Ima je i
Bembo, i k o l i k o Z l a t a r i ć e v stih »Ostaje trud meni i suze prigrozne«
potsjeća na pjesmu M a r o j a Mažibradića iz Stph 1 1 , str. 1 1 6 , toliko
ono »pak v a p i m i cvijelju« potsjeća donekle na Bemba (son. »Se
dal più scaltro accorger de le genti«):

. . . si m ' abbaglia il vostro altero lume,

C h ' innanzi a voi non so formar parola,
Ε sto quai uom cli spirito ignudo е casso.
Pario poi meco е grido; е largo fiume
Verso per gli occhi in qualche parte sola . . .

U sličnoj se situaciji nalazi pjesnik pred svojom gospojom i u

pjesmi 83 koja izdaleka potsjeća na Petrarkin sonet »Pien ď un
v a g o pensier che mi desvia«, samo je teško znati da li je Zlatarić
imitovao u p r a v o ili samo taj sonet, ili je p o z n a v a o i k a k v u
kasniju talijansku imitaciju.
G l a v n a misao pjesme 132 jest opće mjesto i može se čitati
— iako ne od riječi do riječi — kod Petrarke, Caritea, T e b a l d e a
(isp. »Gradu« X I , str. 76) i drugih talijanskih pjesnika. I naši su
pjesnici neprestano ponavljali to isto ili slično; tako, osim Šiška
Menčetića i Ranjine, Maroje Mažibradić (Stph 1 1 , str. 1 1 6 , br. 1 7 ) ,
M i h o Bunić (Stph 1 1 , str. 90, br. 7), Oracije Mažibradić (Stph 1 1 ,
str. 128, br. 8), a i Sabo Bobaljević Glušac u svojim talijanskim
pjesmama n e k o l i k o puta (son. »Se la piaga е Γ ardore, onde m'
accese«, z a t i m son. »Scopri, A m o r e , a costei gli alti е funesti« i
7
son. »A che (ohime) le rie piaghe ogni hor rinovi«). O n o što se
kaže u p r v a četiri stiha nalazi se i kao samostalna mala kancona,
na pr. k o d B e m b a :

Ta pjesma nije iz kanconijera iz 1507, kako tvrdi g. Torbarina istr. 204),

a autor joj je Maroje Mažibradić ; isp. T. Maretić, Archiv für slavische Phi'ologie
VII ( 884' str. 413 i d.
' Rime del mag. Savino de Bobali Sorđo, m Venetia 1589, str. 1 1 , 15 i 52.
 Che ti val saettarmi, s' io già fore
Esco di vita, o niquitoso arciero?
Di questa impresa tua, poi c h ' io ne pero,
A te non puo venir più largo onore . . .
Che vuoi tu più da me? ripon giù Γ arme,
8
Vedi ch' io moro: ornai che puoi tu farme?

I u pjesmi 8 (koja je inače, k a k o ćemo vidjeti, imitacija jednog

B e m b o v a soneta) pita Z l a t a r i ć :

N u s tebe kad skusim toli smrt neprávu,

Koju ćeš hvalu tim, koju li steć slavu?

slično k a o i u pjesmi 9 2 i k a o Šiško Menčetić I I I 45 (Stph 2 ,

str. 1 4 5 ) . Misao iz posljednja d v a stiha pjesme 1 3 2 p o n a v l j a se i u
pjesmi 1 1 6 , a i u pjesmi 2 8 , pošto se izjadao na gospojinu nesmi-
ljenost, pjesnik se v r a ć a opet na ono što je rekao u pjesmi 132
moleći A m o r a da užeže njezine »prsi ledene« i da je pokori
( G i o v a n n i Guidiccioni: drizza i tuori pungenti str ali . . . nei freddi
е duri petti). T a pjesma 2 8 , uostalom, i inače s a d r ž a v a sama o p ć a
mjesta: kad pjesnik, pored običajnih jadanja, ističe moć A m o r o v u
kome su podložni b o g o v i i ljudi, on samo p o n a v l j a što su nebro­
jeno puta k a z a l i drugi, počevši od Petrarke koji to v e ć spominje
kao p o z n a t u stvar:

Uomini е dei solea vincer per forza

Amor, come si legge in prosa е 'n versi,

a k a d govori о svojoj smrti — što kod petrarkista ne valja

shvatiti suviše tragično — i o o n o m što će m u pisati na grobu, on
z a v r š a v a svoju pjesmu sasvim u stilu mnogih ondašnjih soneta.
G i o v a n n i délia Gasa z a v r š a v a tako jedan sonet navodeći riječi
koje će mu biti napisane na g r o b u :

Che scriverassi al mio sepolcro forse:

Questi servo ď amor visse е morio.

A n g e l o di C o s t a n z o veli da će m u nel sasso ove starán /' ossa infelici

biti riječi:

8
Spomenuta pjesma Maroja Mažibradića (Stph 1 1 , str. n6, br. 1 7 ) slobodan
je prijevod ove Bembove kancone.
 Qui giace un ch' ogni mal vinse e schernio,
Ma al partir poi di duo lumi felici
s
N o l potendo soffrir, di vita uscio.

Slično, uostalom, g o v o r i već i D o r e D r ž i ć Stph 2, br. 19 (str. 359)·

Što priča u pjesmi 47 Zlatarić je vrlo l a k o m o g a o pročitati u
Ranjininoj zbirci, sve k a d i ne bi bio p o z n a v a o t a k v i h talijanskih
pjesama, što nije m n o g o vjerojatno (Stph 18, str. 65, br. 120; isp.
»Gradu« X I , str. 80). U svim se t a k v i m pjesmama kazuje isto:
pjesnik je v e ć više p u t a odlučio da ostavi svoju gospoju, što je već
r
i Petrarka p o k u š a v a o (son. »Fuggendo la prigione o v ' A m o r m
ebbe«), ali mu to, d a k a k o , ne polazi za rukom i k a d se vrati,
ljubav bude još vatrenija i još ga »krući vezovi stegnu . . . neg
prija«. Isto su t a k o već naši pjesnici prije Zlatarića molili gospoju
da im »ne brani« svoga obraza i pogleda, ako želi da bude »u
pjesmu pjevana« (Šiško Menčetić I 3, I 4); L u d o v i c o Pascale, K o -
toranin i jedan od mnogih koji su, k a o i naši, ponavljali što je u
Italiji p j e v a o sav svijet, počinje također jedan sonet sasvim slično
k a o Zlatarić svoju pjesmu 1 1 6 :

Se . . . voi fuste о donna a me cortese,

Sol di pietà, ch' altro da voi non chieggio,
V havrian alzata a più famoso seggio
Le rime mie c' hor son a pena intese . . .

Što naš pjesnik u toj istoj pjesmi 1 1 6 dalje želi da se о njem kaže
k a k o ga je dostojna dika zatravila, to je u stilu mnogih talijanskih
soneta u kojima pjesnici zamišljaju što će svijet о njima reći;
Petrarka se u sonetu »Dolci ire, dolci sdegni е dolci paci« nada
da će k o g o d о njemu reći:

assai sostenne
Per bellissimo amor questi al suo tempo,

a A n g e l o di C o s t a n z o govoreći u jednom sonetu о svojoj smrti

zaključuje:

Che Ί mondo dira poi: mai non morio

U o m di più gloriosa е nobil piaga,
Ne accese un cor uman più bel desio.

9
Guidiccioni i Delia Casa, v. Lirici del secolo XVI, Milano 1 8 7 9 , str. 1 5 3
i 1 9 1 . — Angelo di Costanzo: Rime, Padova 1 7 2 3 .
O n a , međutim, bježi od njega k a o plaha košuta, kako Giovanni
délia C a s a (pored mnogih drugih) k a ž e u jednoj svojoj k a n c o n i :

Come fuggir per selva ombrosa е folta

N o v a cervetta suole,
Se mover 1' aura tra le frondi sente . . .
Cosi la fera mia me non ascolta,
1 0
M a fugge immantcnente . . .

Svi o v i primjeri, razumije se, ne znače da je Z l a t a r i ć u p r a v o o v a k o

skalupio svoju pjesmu, jer ona m o ž e biti i imitacija kakve tali­
janske pjesme za koju još ne z n a m o , ili p r o d u k t reminiscencija iz
drugih pročitanih pjesama; ovi primjeri samo p o k a z u j u da i o v a
Zlatarićeva pjesma sadržava sama opća mjesta tadašnje poezije.
Dok je naš pjesnik, k a k o smo vidjeli, jednom spreman da
slavi njezinu ljepotu, drugi put nas s mnogim ostalim petrarkistima
uvjerava da je već više puta htio proslaviti gospoju u stihovima,
ali su njezine dike tolike da zato nema snage, već radije šuti
(pj. 1 3 4 ) . I to se, k a o g o t o v o sve o čemu petrarkisti pjevaju, može
čitati k o d Petrarke, u sonetu »Vergognando talor eh' aneor si
taceia«, ali, d a k a k o , i kod kasnijih pjesnika; t a k o L o d o v i c o M a r -
telli ima sasvim sličan sonet:

Quand' io volgo la mente a dire in r i m a

Alcuna lode de la donna mia . . .
L' aima, ch' oltre a ragion sue forze stima,
Dubbiosa е stanca si riman tra via,
Е 1' intelletto vago si disvia,
Che non sa, che dir deggia o poscia о prima . . .
1 1
Е pero taccio . . -

Zlatarić je sigurno p o z n a v a o i Petrarkin sonet i ovakve kasnije

pjesme; kad na pr. veli da »m moć najvišim h v a l a m к njoj na
blizu uvik doć«, to je vjerojatno reminiscencija iz Petrarkina
soneta:

Ma quai suon poria mai salir tant' alto?

dok je ono o moru koje nema dna ni kraja obična i raširena fraza
(Benedetto V a r c h i : solcando un mar che non ha riva o fondo), kao.
i stihovi:
10
Canzonieri del secolo XVI, Mleci χ816 (Classici italiani 28) str. 3 0 2 .
11
Scelta di sonetu е canzoni de' più eccellenti rimatori ď ogni secolo
II. ed., Bologna 1 7 1 8 , vol. i, str. 2 9 0 .
 Lasno bi uljesti u ove prostore,
Ali van izljesti trudne su pokore,

k a k v i se već nalaze koci Ranjine, a kod talijanskih su pjesnika v r l o

česti: kod Petrarke, Bernba ( T o r b . str. 153 i 209/10) i drugih, na pr.
Lorenza de' M e d i c i :

Facile е dolce all' cntrar fu la via,

Or non ha questf) laberinto uscita.

I A n g e l o di C o s t a n z o ima jedan sonet u kojem se boji da je neće

moći dostojno proslaviti, pa zato šuti (son. »Lume del ciel che in
dubbio oggi tenete«). Slične su i Zlatarićeve pjesme 126 ( s kojom
treba isporediti Lucićevu pjesmu 8, Stph 6, str. 206, s početkom iz
Petrarke) i 90. K a d u posljednjoj priznaje da ne može opjevati
njezine ljepote, ali čini što može, ponavlja opet običajnu frazu;
t a k o Benedetto Varolii, pošto je istakao da je nju teŠko opjevati
(son. »Donna che ' η questa etate е di valore«) veli:

! о q u е 1 с h e ρ о s s o, i pregi vostri um'' :

Colla mente с col cor ре η so cd onoro . . .

I u pjesmi 25 tuži se Z l a t a r i ć Ran Jini da mu je glas suviše m u k a o

da bi mogao dostojno proslaviti »gizdavi oni c v i t « :

Jer spivat uprav cas i hvale njegove

N1 vrijedan jasni glas Mantua kim slove,
A neg moj ki mukal vazda bi odveće . . .

To su reminiscencije, ne samo iz Petrarkina soneta »Giunto

12
Alessandro alla famosa tomba« (kako drži g. Torbarina, str. 2 0 7 ) ,
nego i iz kasnijih pjesnika; t a k o Bembo u sonetu »Se mai ti piacque,
A p o l l o , non indegno« misli da bi njezine hvale for an al Mantovan
troppo alto segno, a na drugim mjestima spominje njezin um a cui
lodar son roco i li mio dir roco е i versi incolti e bassi (son. »Perche
sia forse a la futura gente«), ali i čitava Zlatarićeva pjesma po
svojem tipu potsjeća na kasnije pjesnike, k a k o se v i d i iz jednog
soneta Benedetta V a r c h i j a (A Giorgio Bartoli):

12
G. Torbarina nije dobro shvatio ove Zlatarićeve pjesme, jer se u njoj ne
govori o Ranjininim vrlinama, već о dikama njegove drage; „čas i hvale njegove""
 Se sapeste mio basso stato,
E quanto il vivcr più mi grave e nôi,
Direste con sospir: V a r c h i , tu puoi
13
Dolerti a gran ragion ď esser mai n a t o .

Zlatarić:

Jer da znaš nevolje ku čine rat meni

I ki me sad.kolje nepokoj pakljeni,
Rekal bi prosuziv: »Čudim se, k a k o mož',
Zlatariću, bit živ, trpeć tu zala množ.«

I u pj. 12 i 12 1 pjesnik se na sličan način čudi što je jošte ž i v ; to

je fraza koja se često čita i k o d talijanskih i kod naših pjesnika:

Tanta guerra crudcl soffrir mi face,

Che non so come spento
N o n sia lasso dal duol, c h ' io provo e sento,

k a ž e Pietro Gradinico u jednoj kanconi (u Rime scelte da diversi),

a Đore Držić: »i došle jer sam živ, čudim se odveće« (Stph 2,
str. 3 6 4 , br. 25).
Talijanski pjesnici često počinju svoje sonete početnim rije­
čima k a k v a Petrarkina soneta objavljujući t a k o sami da kane dati
jednu varijaciju po Petrarkinoj temi ( P e t r a r k a : »Io son già stanco
di pensar si come«; G i o v a n n i G u i d i c c i o n i : »Io son si stanco sotto
il grave peso, A m o r , degli empi tuoi duri martiri«; Pietro Gra­
dinico: »Io son già stanco sotto il peso g r a v e D e g l i affanni amorosi
1
е de' martiri« * itd.). Isto se t a k o čitajući Zlatarićevu pjesmu
l i čovjek odmah sjeti Petrarkina soneta »Quando mi vene innanzi
il tempo е Ί loco« ( T o r b . str. 208), samo što je Zlatarić i o v u
varijantu već našao gotovu, k a k o se v i d i iz sličnosti s o v i m sonetom
Benedetta Varchija:

Sempre ch' io membro il dolce loco е Ί tempo,

Che quel casto, fiorito, altero germe
In ombrosc mirai contrade cd crme . . .
Loco felice, ov' io certo rinacqui,
Siati benigno il ciel, la terra е Γ onde,
Nè mai ť offenda o pioggia, o vento, o gelo,

13
Opere di Benedetto Varchi, vol. secondo, Trieste 1 8 5 9 (Biblioteca classica
italiana, N 0 . 6).
" Rime scelte da diversi str. 38 i 45-9.
 T e m p o , per cui a me medesmo piacqui,
Memoria eterna sia di te, ne Ί velo
Giammai ti cuopra, ch' ogni cosa asconde.

Z l a t a r i ć je, k a k o se v i d i , glavni dio svoje pjesme očito uzeo iz

o v o g a ili kojega drugoga sličnoga soneta dodajući u u v o d u nekoliko
riječi о »slavnoj dubravi« u kojoj je roden i u kojoj je naučio »što
je put od slave«. K a k o su mjesta spominjana u Petrarkinu kanco-
nijeru u v e z i s njegovom ljubavlju postala čuvena, upletali su i
kasniji talijanski pjesnici u proslavljanja svojih gospoja imena kra­
jeva za koje je bila vezana njihova ljubav, pa su t a k o i naši
spominjali svoj rodni grad. I Sabu Bobaljeviću Glušcu od njezinih
očiju biva Epidauro altamente adorno е chiaro.

Pjesma 9 9 je imitacija Petrarkine ballate »Lassare il velo о

per sole о per ombra« koju su i talijanski pjesnici često imitovali.
Zlatarić je pored Petrarkine pjesme sigurno p o z n a v a o i ove tali­
janske imitacije, samo je promijenio red misli spominjući najprije
k a k o mu je gospoja nemilosna otkad je opazila njegovu ljubav, a
zatim k a k o je bila blaga dok je on tajio svoj plam, dok je običnije
obrnuto, k a k o se, osim k o d Petrarke, čita i kod drugih pjesnika,
na pr. u pjesmi 2 H a n i b a l a Lučića (Stph 6, str. 202) ili u kanconi
Baldassara C a s t i g l i o n e :

Mentre tu nel m i o cor nascosto il f o c o . . .

Vidi più volte di madonna il volto
Di pietate c o v e r t o . . .
Poichè palese il m i o martir dipinto
Le fu negli occhi е nella fronte accolto
Per testimon della mia fiamma viva,
La vidi del mio ben sempře più schiva
Е vaga del mio male:
Cosi, crudel A m o r , m' hai giunto a taie,
13
C h ' io corro a morte, cd ella il cura p o c o .

K a k o je ovdje samo obrnuo red misli, a inače k a z a o uglavnom isto

što Petrarka i drugi, t a k o se Zlatarić i u drugim slučajevima koristi
tuđim dajući samo svojim pjesmama pomoću nebitnih izmjena nešto
drugačiju intonaciju. Ima, na primjer, mnogo talijanskih i naših
pjesama u kojima se blagoslivlje sve što je s dragom u vezi i u
kojima se v e l i : »Blažen t v o j plam i stril« i slično; Zlatarić mjesto
toga u pjesmi i upotrebljava pitanje: »Zač da ja ne z o v u blažen
tvoj plam i stril . . .?« B e m b o ima o v a k a v sonet:

Speme che gli occhi nostri veli е fasci . . .

Perché nel fondo del mio cor rinasci,
S' io ce n' ho svelta? е poi c h ' io mi ripento
D ' aver a te creduto, е Ί mio mal sento,
Perché di tue promesse ancor mi pasci?
Vatene a i lieti е fortunati amanti,
Е lor lusinga, a lor porgi conforto,
S' han qualche dolci noie е dolci pianti.
Месо, е ben ha di cio madonna il torto,
Le lagrime son tali е dolor tanti,
C h ' al più misero е tristo invidia porto.

Mjesto apostrofe i pitanja Z l a t a r i ć će upotrebiti o b l i k pričanja u

trećem licu i k a z a ć e , uz još neke izmjene, isto (pj. 48):

Opet se pripravlja ufanje к meni cfoć . . .

Izvrgoh njega van iz prsi, budući
Veće krat bil tužan posluh mu dajući.
Sad iduć obita, da me će lijepa vil
Učinit čestita prigrliv u svoj kril . . .
Neka gre srcćninn ki služe Ljubavi.
Zač Ljubav proć nami u srdžbi sved stoji,
T e r smrtnim tugami pase nas i goji.

Isto tako u pjesmi 8 mijenjajući pogodbene rečenice originala

kazuje g o t o v o isto što i B e m b o u o v o m sonetu:

Se deste a la mia lingua tanta fede,

Madonna, quanto al cor doglia e martiri,
N o n girian tutti al vento i miei sospiri,
Ne sempře indarno chiederei mercede.
Ma Ί vostro duro orgoglio
Cagion sara, c h ' i miei brevi desiri
Finisca morte . . .
Che potrà sempře il mondo dir di v o i :
Quclla fera e crudel a morte spinse
Un, che 1' amo più che gli occhi suoi.

Z l a t a r i ć e v i su dodaci u o b a d v i j e posljednje pjesme neznatni; to su,

kao obično (na pr. u p j . 134 о kojoj je sprijeda bilo govora),
fraze koje se i u drugim pjesmama p o n a v l j a j u i koje t a k o đ e r nisu
njegove. T a k o su u pjesmi 8 umetnuti stihovi 11 — 1 2 о k o j i m a je
bilo govora sprijeda k o d pjesme 132 i dodani su stihovi 15 — 1 6 sa
banalnom opomenom gospoji о kojoj će biti govora kod pjesme
103 gdje se također nalazi.
Pjesma 121 vjernija je imitacija od pređašnjih, z a p r a v o slo­
bodan prijevod, i to opet B e m b o v a soneta:

Bella guerricra mia, perche si spcsso

V ärmste meontro a m e ď ira с ď orgogHo,
Che in atti ed in parole a voi mi sogiio
Portar si nverente е si dimesso?
Se picciol pro del mio gran danno espresso
A voi torna, o piacer del m : o cordoglia,
N e di languir nè di morir mi dogho:
C h ' 10 v o solo per voi caro a me stesso.
Ma se con 1' opre, o n ď ; o mai non mi s a z i o ,
Esser v í puo ď o n o r questa m i l vita,
Di lei vi ciglia, е non ne rate strazio.
L' istoria vostra con m i o stame ordita,
Se n o n mi si darà più lungo spazio,
Quasi nel cominciar sarà finita.

K a k o je drugi dio B e m b o v a soneta skratio, umetnuo je Zlatarić

i ovdje d v a stiha (5—6) sa frazom spomenutom sprijeda kod
pjesme 25 i 1 2 .
U pjesmi 130 Z l a t a r i ć imituje jednu Bembovu kanconu.
Imitacija je na nekim mjestima slobodna, a na nekima se približava
slobodnom prijevodu, ali je red misli sasvim k a o u Bembovoj
kanconi. Postupak je i ovdje zanimljiv po onom što Zlatarić dodaje.
Bembo, pošto je u p r v i m stihovima apostrofirao slavuja, odmah
prelazi na ispoređivanje svoje i njegove sudbine i na kazivanje
svojih jada:

O rossignuol, che 'η queste verdi fronde

Sovra Ί fugace rio fermar ti suoli . . .
Alterna teco in note alte е profonde
La tua compagna, е par che ti consoli.
A me, perch' io mi strugga, е pianto е duoli
Versi ad ogni or, nessun giammai risponde:
N è di mio danno si sospira о gerne . . .
Casso е privo son .io ď ogni mio bene . . .
Е come vedi nudo е peregrino
* V o mísurando i poggi, е le mie репе
Ben sai, che poche dolci ore serene
 Del viver mio . . .
Ma se pietà ti move,
Vola tu là, dove questo si vole,
Е sciogli la tua lingua in tai parole:
A piè de 1' alpi . . .
C o n le fere, е con gli arbori, е con 1' acque
A d alta voce un uom ď amor si lagna,
Dolore il ciba, е di lagrime bagna
L ' e r b a е le piaggie, е da che pria li piacque
Penser di voi, quanto mai disse o tacque,
Va rimembrando: е ' η tanto ogni campagna
Empie di gridi, u' pur che Ί piè lo porte:
Ε sol desio di morte
Mostra negli occhi, е 'n bocca ha Ί vostro nome,
Giovane ancor al volto ed a le chiome.
Che parli, o sventurato?
A cui ragioni? a che cosi ti sfaci?
Ε perché non più tosto piangi е taci?

Zlatarić je s apostrofiranjem slavuja spojio opis proljeća produ­

ljujući pjesmu; istom poslije 20 stiha on dolazi na B e m b o v u temu.
I u ono što slavuj treba da k a ž e dragoj Z l a t a r i ć je na kraju upleo
proljeće (stih 73 i d.), a z a v r š i o je pjesmu poredbama koje nisu iz
ove Bembove kancone, ali su opet u B e m b o v u duhu (»Po pržini
morskoj šijem« — dar semi a Varena u capitolu » A m o r è, donne
care, v a n o е fello«). A l i ni umetnuti opis proljeća (stih 5—20 i 73
i d.) nije Zlatarićev; to je p o z n a t a tema iz Petrarke (sonet »Zefiro
torna е Ί bel tempo rimena«) i drugih koju je Ranjina imitovao
hrvatski i talijanski (isp. » G r a đ u « X I , str. 66 i 93). U t a k v i m se
pjesmama obično ističe k a k o se u cijeloj prirodi budi ljubav (Pe-
t r a r k a : »Ogni animal ď amar si riconsiglia), samo je pjesnikova
draga hladna (kod Petrarke m r t v a ) ; t a k o je i u o v o j Z l a t a r i ć e v o j
pjesmi. S tim se može isporediti i p r i z o r u »Aminti-Ljubmiru« gdje
Dafne (Jela) nagovara Silviju ( D u b r a v k u ) na ljubav spominjući
»ugodno primaljetje« i ističući k a k o » . . . slatko sve stvari u p l a m u
sad gore priskladne ljubavi« (Stph 2 1 , str. 7 9 ) .
Pjesma 82 nije, k a k o misli g. T o r b a r i n a (str. 208), prerađen
Petrarkin sonet »Rapido fiume, che ď alpestra vena« s kojim
nema n i k a k v e sličnosti, već imitacija Bembova soneta » C h ' io
seri v a di costei, ben m' hai tu detto«. T o je sonet s dijalogom
između pjesnika i A m o r a kakvih ima i kod Petrarke; Amor
upućuje pjesnika, koji se ne p o u z d a v a u svoje sile, da opjeva
gospoju
 ch' ogni imperfetto
Desta a virtute, е di stil fosco e fraie
Potrà per grazia far chiaro immortale,
Dandogli forma da si bei suggetto.

T o isto k a ž e A m o r i Zlatariću, samo nešto opširnije, ali je inače

imitacija u cjelini slobodna. Čini se da je i pjesma 120 nastala pod
utjecajem B e m b o v i m koji ima o v a k v u malu kanconu:

Tutto quel, che felice ed infelice

V i v e r ô per innanzi, a voi si scriva,
О del mio bene е mal sola radiče,
O fonte, onde 1 mio stato si dériva.
C h e tante cose A m o r di voi mi dice,
Tante ne leggon le mie fide scorte
Ne gl i ocehi, o n ď è la face sua più viva,
C h ' ίο voglio aiizi per voi tormento e morte,
Che viver е gioir in altra forte.

Imitacija je, k a k o se vidi, još slobodnija negoli u pređašnjoj pjesmi;

posljednja d v a stiha u B e m b o v o j kanconi postala su i u talijanskoj
i u našoj poeziji banalnim općim mjestom (isp. »Gradu« X I ,
str. 73).
Ima jedan tip soneta koji se kod talijanskih pjesnika više
puta ponavlja, a u kojem pjesnik obično navodi gospojine vrline i
efekte njezinih ljepota, da završi usklikom: Sretan li je k o za
V a m a uzdiše! ili sličnim. Bembo ima t a k a v sonet:

Donna cui nulla è par bella e saggia,

N e sarà credo, e non fu certo a vante . . .
C o 1 dolci lumi e con le v o u sante
Fate gentil ď ogni anima selvaggia.
Grazie dal ciel via più ch' altri non crede
Piover in terra scopre chi vi mira,
E ferma al suoii de le parole il piede.
T r a quanto il sol riscalda e quanto gira
Miracolo maggior non s' ode e vede:
О fortunato chi per voi sospira!

Bembo ima i jednu sasvim sličnu kanconu, u kojoj se k a ž e da

svako k o gospoju p o g l e d a
 Poich' un sol vostro sguardo e un vostro riso
Acqueta ogni tempesta,
Ed a virtù si dcsta
Chi fiso in voi, luce benigna, mira:
Beato dunque chi per v o i sospira.

Z l a t a r i ć e v a pjesma 79 potsjeća i p o intonaciji i p o mislima na o v e

Bembove pjesme, k a k v i h je Z l a t a r i ć vjerojatno poznavao više.
Kad Zlatarić u pjesmi 65 poziva dragu da u ž i v a dok je
mlada, jer će se poslije kajati, on je sasvim u tradicijama talijanske
i naše poezije (isp. »Građa« X I , str. 81), ali spominjanje zrcala
pokazuje da se ugledao i u B e m b o v sonet » O superba е crudele, о
di bellezza« ( T o r b . str. 212) koji je opet imitacija Petrarke i H o -
racija. Z r c a l o se, doduše, spominje v e ć k o d T e b a l d e a :

. . . stoka sci se sempre durar speri:

Manca ogni cosa, е se nel specchio guardi,
Vederai che non sei quella che fusti ieri,
Pero provedi a non pentirte tardi.

I u »Aminti-Ljubmiru« opominje Jela D u b r a v k u sličnim argumen­

tima (Stph 2 1 , str. 76 i 80) spominjući i ogledanje u vodi (u
originalu: allor che fuggïrai le fonti, ov' or a spesso ti specchi ...
solo per tema di vederti eres pa е brutta) i z o v u ć i je ludom, »jer ništa
ne prudi n a z a d s e ρ о к a j a t« ('/ pentirsi da sezzo). Spomenuti
B e m b o v sonet bio je već i prije i m i t o v á n k o d nas: u pjesmi 14
H a n i b a l a Lučića; P . K a s a n d r i ć u je to očito i z m a k l o (isp. njegov
rad »Pisni ljuvene H a n i b a l a L u č i ć a « u Glasniku Matice Dalma­
tinske 1903, str. 393/4). I posljednja d v a stiha u Ranjininoj pjesmi
20 (gdje je upletena ista tema) potsjeća ju na svršetak spomenutog
B e m b o v a soneta:

Or non son bella, allora non fui scaltra.

Pjesma 23 je sjećanje na udaljenu dragu čiji sunčani pogled

»p r о s v j e 1 1 j a sad druge l i v a d e i luge« (običan način izra­
ž a v a n j a ; A n n i b a l C a r o : »E, s' io qui mi consumo, е Ί mio sol ivi
altrui risplende«, Giambattista Guarini: »Or che Ί mio
i e
vivo sole a 11 r ο v e s ρ 1 e n d e«) i potsjeća doduše na Pe-
trarkin sonet »Sennuccio, i' v o ' che sappi in quai manera« i B e m b o v

1 6
Lirici del secolo XV], str. 2 1 4 i 306.
» A m o r , che meco in quest' ombre ti stavi« ( T o r b . str. 211/2), ali
i na mnoge druge, jer je o v a j tip soneta bio v r l o raširen; u prvoj
svesci Rime scelte da diversi (koju je Zlatarić vjerojatno p o z n a v a o ,
jer su u drugoj svesci iste zbirke izašle Ranjinine talijanske
pjesme) ima n e k o l i k o sličnih (Domenico Veniero, str. 4 1 6 , Pietro
Gradinico, str. 460, a i jedna kancona D e l M i n t u r n o v a sa sličnim
stihovima, str. 567). U nekima se pjesnici sjećaju časova pro­
vedenih s dragom, k a o P e t r a r k a i Bembo, a u drugima je p o v o d
sjećanju njezina udaljenost, k a o k o d Veniera, Minturna i Zlatarića.
T a k o Del Minturno:

Hor, che n' è lunge . . .

A m o r con la memoria a lo 'ntelletto
Mostra i piacer da lui nel cor descritti,
Dicendo: qui canto 1' alma Sirena,
Q u i disse u n vago е amoroso detto . . .
Qui stette, cjui passo tra fiori е Γ herba . . .

O v a j se tip soneta v r a ć a naročito u pastirskim pjesmama, k a k v u

jednu ima u Rime scelte da diversi Remigio Fiorentino: Qui vennc
al suon della sampogna mia Flori, о Selvaggio, qui s' assise е
giacque . . , (str. 385)· I M a r i n o još ima jedan o v a k a v sonet (Qui
rise, о Tir si, е qui ver me rivolse Le due stelle ď amor la helia
Clori . . .). O v i primjeri v r l o jasno osvjetljuju imitatorske postupke
petrarkista, talijanskih i naših. Zlatarićeva pjesma do stiha 14
odgovara otprilike spomenutim talijanskim sonetima, ali je on
o č e v i d n o i ona dalja četiri stiha s poredbom о bolesniku p o z n a v a o
iz čitanja; t a k o na pr. A n n i b a l C a r o govori udaljenoj gospoji (u
sprijeda citiranom sonetu):

Ben ho del caro oggetto i sensi privi,

Ma Ί veggio, е Ί sento, е 1' ho nelP alma impresso,
C o m e suol egro, che da sete oppresso
Versa ogn' or col pensier fontane е rivi.

K a d spominje njezin »stupaj raskošni« koji »Iis i cvitje pokriplja«,

biće to vjerojatno p o B e m b u , k a k o misli g. T o r b a r i n a , premda je
i to bilo opće mjesto, v e ć i k o d nas upotrebljeno (Ranjina, p j . 2,
Stph 18, str. 9: ». . . taj stupaj prilijepi k a d na cvit suh stane, opet
ga pokrijepi«).
K a d se u pjesmi 124, daleko od gospoje, čudi da može živjeti
bez nje koja je njegova duša, biće i to reminiscencija iz Petrarke,
i to iz soneta »Io mi rivolgo indietro a ciascun passo«, ali je vje­
rojatno u isto vrijeme i imitacija B e m b o v a soneta Trifonu:

Se voi sapete, che Ί morir ne doglia,

Pero che da noi stessi ne diparte:
Sapete ond' è, che, quand' io sto in disparte
Di madonna, mi preme ultima doglia.
Ella è 1' alma di me . . .
Е poi che non puote uom senza lo spirto
Tenersi in vita, ognor ch' io le son lunge,
Morte m' assale, o n ď i' m ' aggiaccio е torpo.

Spašava ga od smrti što može u mislima biti s njom u snu i na

j a v i ; to je utjeha i drugima, na pr. Bembu (son. »Mostrommi entro
a lo spazio ď un bel v o l t o « ) :

Fortuni, che si spesso indi mi svia,

Tolga a gli occhi, a gli orecchi il proprio obictto . . .
Al cor non torrà mai 1' alto diletto,
C h ' ei prova di veder la donna mia,
Ovunque io vado, е ď ascoltarla sempře.

I L u d o v i c o Pascale govori na mjestima gotovo isto što i Z l a t a r i ć :

Convien ch' io segua il mio destin malvagio

Senza alma, senza cor е senza vita,
Perche Ί mio spirto con madonna alberga,
Sol meco porto, o v ' era il cor, scolpita
L' imagin sua, che mi sollievi et erga . . .

ili k a d drugi put kaže, da udaljen od nje ima jedinu utjehu u tom
što misli na nju quand' io veglio е nel più forte sonno. Sannazzaro
se, štaviše, i ne žali na rastanak, jer i udaljen od nje veli da ima
pred očima njezinu sliku (kancona: »Non mi doglio, madonna,
17
anzi mi g i o r i o « ) :

L' oro, i rubin, le perle е Ί terso avorio,

S' io dormo o vegghio, sempře, ove c h ' io miri,
C o n le due stelle ardenti veder parmě,

k a o Zlatarić u ovoj pjesmi i u pjesmi 93, gdje mu se neprestano

»rumene nje usti priziru i oči ljuvene«. I u pjesmi 95 objašnjuje
k a k o mu se gospoja uzaludno skriva, jer je on i udaljen v i d i na

1 7
Canzonieri del secolo XVI, str. 188.
javi i u snu; i S a n n a z z a r o u spomenutoj kanconi k a ž e da mu sve
muke ne m o g u zabraniti vedervi desto, o ragionarvi in sonno.
Pjesniku, uostalom, nije dobro ni daleko od nje ni blizu nje (pj.
54), k a o ni drugima koji također na različne načine variraju o v u
protivnost; d a l e k o - b l i z u . Da lunge mi struggo, е da press* ardo
veli Petrarka u sonetu »L' aura gentil che rasséréna i poggi«, a
A n g e l o di C o s t a n z o :

Io piango in questo esilio, e non aspetto,

S' a voi ritorno, aver giorni men fieri:
Che s' or, с' ho si da lungi i miei guerrieri,
Sento Ί mio cor da tal assedio stretto,
Che fia, quando vedro del vago aspetto
Accampar da vicin quei raggi a'iteri . . .

T a k o i u sonetu » D o n n a , di quante sono, о šaran mai« kojemu je

sasvim sličan Saba Bobaljevića sonet »Se non visto e lontan
m' ardi et allumi«. Z l a t a r i ć , doduše, nije imitovao upravo spo­
menute sonete ( A n g e l a di C o s t a n z o uopće nije imitovao), ali oni
(pored pjesama drugih pjesnika, na pr. Fabia Galeote, koji — u
kanconi » H ö r , che v i son da lunge, alma mia fiamma« u Rime
scelte da diversi — t v r d i da ga ona iz daljine upal ju je, a izbliza.
sleduje) p o k a z u j u k a k o su česte bile o v a k v e pjesme u kojima su
pjesnici objašnjavali k a k o im je k a d su daleko, a kako k a d su
blizu. I Ranjina ima jednu pjesmu s istim protivnostima, ali opet
nešto drugačiju (pj. 298, Stph 18, str. 144; vjerojatno imitacija).
1 u pjesmi 131 pjesnik je udaljen od drage; to je pjesma u
stilu soneta s usklicima, k a k a v je Petrarkin sonet » O dolci sguardi,
o parolette accorte« gdje je pjesnik također udaljen od Laure.
Takvih je soneta Zlatarić, dakako, mogao naći i k o d drugih;
L u d o v i c o Pascale, na primjer, ima jedan sasvim sličan:

Occhi sereni, o v ' ha suo nido amore . . .

О dolce labbra che di mirrha е nardi
Spargete fuor più prezioso odore,
O bionde treccie in crespi nodi attorte . . .
О bcllezza celeste ed infinita,
O r che vi toglie a me maligna sorte,
V i v o dolente et angosciosa vita.

Na spomenuti P e t r a r k i n sonet, naročito na njegov drugi dio, pot­

sjeća još više Z l a t a r i ć e v a pjesma 133 u kojoj je također g o v o r a о
udaljenoj; i Zlatarić se tuži na »protivnu čes« (Petrarka: »Fortuna,
ch' al mio mal sempr' è si pre sta) koja ga progoni tek što malo
odahne i na nezgode koje se o d m a h p o j a v e kad zaželi poći do
svoje drage, kaošto Petrarki or fa cavalli or navi Fortuna, samo
da ga udalji od nje.

Rastavljeni od drage i njezinih očiju koje su z a njih z v i j e z d e ,

sunca i slično, ondašnji pjesnici r e d o v n o jauču da su ostali u tami;
na pr. L o r e n z o de' Medici u sonetu » A r a , ocehi, mai fine il v o s t r o
pianto?«

Or, poi che toka m ' è la santa luce . . .

Veggo restarmi in ténèbre confuso.
E se tal via a morte ne conduce,
1 8
Maraviglia non è...

L u d o v i c o Pascale je bez nje slijep i želi također smrt (son. »Aspro

dolor, a che condotto m ' hai?«). I Z l a t a r i ć — koji, razumije se, ni
ovo opće mjesto nije morao p o z n a v a t i u p r a v o iz spomenutih tali­
janskih soneta — veli u pjesmi 27 da mu oči »u m r a k u stoje sad,
u tminah žalosnih«.

O t k a d se zaljubio — a to ga je zadesilo »u p r v i cvijet mla­

dosti« k a o Petrarku (isp. k a n c o n u » N e l dolce tempo della prima
etade«), a z a njim i tolike druge talijanske pjesnike — on se sav
promijenio; pošto mu je L j u b a v p o k a z a l a jedini p r a v i put koji u
nebo v o d i , on prezire sve što ljubi ludi p u k znajući k a k o je tašta
slava ovoga svijeta (pj. 135). T o se p o n a v l j a i u pjesmi 100 i
donekle u pjesmi 76. I o v o je, k a o i toliki drugi m o t i v i , p o t e k l o
iz Petrarkina kanconijera, ali su mnogi bembisti još više naglašavali
o v a k v o spirituálno shvaćanje ljubavi, i Z l a t a r i ć je u tom njihov
učenik. T a k o se na pr. k o d Benedetta Varchija vraćaju iste i
slične misli nekoliko puta. K a d ju je p r v i put u g l e d a o :

Tal dentro il petto mio virtù rimase . . .

Che nulla poi toccommi o persuase
A d altro mai, ch' a spregiar quel che stima
La gente, е sol far delle cose stima,
Che 'ndrizzan 1' aime alle stellanti case.

18
Lorenzo de' Medici, Opere, a cura di Attilio Simioni (Scrittori ď Italia),
vol. primo.
Pošto ga je probudila da lungo е pigro sonno, anzi da viva morte
( k a k o su i Z l a t a r i ć e m prema pj. 76 bili obladali »spanje, las i misli
i mnoge nesvijesti«):

In questo breve е si fallace sonno,

C h ' altro non è ch' un volar sempře a m o r t e ,
Quelle m' insegna pianě strade е Corte,
Che da i corpi levar 1' anime puonno . . .

Na drugom mjestu:

O n ď io, che 'n fino allor tra nebbie е vend

Quasi cieco, anzi morto, era tanti anni
V i v u t o no, ma sol nel mondo stato,
Da indi in là, tutti gl' uman contenti
Spregiando, е fuor del volgo е de' suoi inganni
Vissi più ď altro mai lieto е beato.

I u pjesmi 81 Zlatarić u z njezino poštenje slavi pogled pred kojim

gine »pohlep nepravi« i oganj »koji nas u z d v i ž e gdi stoje blaženi«;
s tim se m o ž e isporediti Petrarkin sonet »Le stelle е Ί cielo е gli
elementi a p r o v a « , ili B e m b o v :

Quella, che с о ' begli occhi par ch' invoglie

A m o r di vili affetti е penser casso . . .
La via di gir al ciel c o n fermo passo
М ' insegna, е 'n tutto al vulgo mi ritoglie . . .
C h ' io spero alzarmi, ove nom per se n o n sale,
Scorto da i dolci amati lumi . . .

U pjesmi 94 pjesnik se jada zbog toga što ona bježi i što se

ne da vidjeti, jer je k a o N a r c i s »svu ljubav na sebe stavila«. T o je
p o z n a t o iz Petrarke i njegove tužbe na micidiali specehi (son. »Ti
mio avversario, in cui v e d e r solete« i »L' oro е le perle, е i fior
vermigli е i bianehi«; T o r b . str. 209, isp. Šiška Menčetića I I 60) 1
postalo je kasnije o p ć i m mjestom (Lodovico Corfini: Piace a se
s tes sa, е ď altro amor non cura, Ranjina u talijanskom sonetu 1 4 :
19
Di te medesma resti innamorata). To, veli dalje pjesnik, nije
p r a v o , jer »suncu čemu bi da istom sebi sja?« G a n d o l f o Porrino je
istoga mišljenja kazujući u jednom sonetu, osim spomenutih remi­
niscencija i z Petrarke i još nekih malih razlika, g o t o v o isto što se

19
„Građa" knj. 4, str. 142.
čita u Zlatarićevoj pjesmi; taj sonet pokazuje da je Zlatarić i o v u
pjesmu radio po tuđem obrascu:

Deh, perché tolto a questo cielo avete

La luce de' vostr' occhi alma e graclita,
Che fea col suo splendor 1' erba fiorita,
E le campagne dilettose e liete?
Se più ď ogn' altra bella e ricca sete
Dei gran doni di D i o , perche romita
Togliendo cio, che altrui da gloria е vita,
In cella solitaria vi chiudete?
Non dono il lume al sol quel Sole eterno,
Perché luca a se sol; ma perche giri,
E renda il mondo allegro, e Ί cielo adorno:
Nè voi fe bella, perche avendo a scherno
Chi sparge ogn' or per voi pianti e sospiri,
20
Chiudiate in fosco albergo il suo bel g i o r n o .

U pjesmi 51 ponavljaju se slične misli, poznate i iz Ranjinine pjesme

20 (Stph 18, str. 16, stih 7 i d.), samo što je Ranjinina pjesma sva
u čulnom tonu strambotista, koji svi uvjeravaju k a o P o l i z i a n o u
jednom rispettu:

. . . non ti diè tanta bellezza Iddio

perché la tenga sempře ascosa in seno.

Pjesma 10, gdje se sjeća k a k o ga je iz skupa divnih gospoja

»u gustoj dubravi ka raste p o d gorom kraj mora u slavi« jedna
svezala očima, odraz je jednog tipa talijanskih soneta koji su se
razvili iz Petrarkina soneta » Q u a n d o fra 1' altre donne ad ora ad
ora« (Girolamo Fracastoro: » Q u a n d o fra belle donne accorte е
rare«, Francesco Maria M o l z a : » Q u a n d o fra 1' altre donne altera
21
g i u n g e « , Šiško Menčetić II 40, 48, 50, 53, 54). Ističući k a k o se
kod njegove gospoje nalaze u skladu ljepota i poštenje, Zlatarić
imituje stihove Šiška Menčetića:

A r vidih sve čten'je i ritko nadoh toj

da more počten'je s ljepotom stat u goj.

T o je isticanje, uostalom, sasvim u duhu petrarkističke tradicije;

kod Laure su se tako našle u slozi dvije velike neprijateljice,

, 0
Rime scelte da diversi str. 23 т.
" Fracastoro: Canzonieri del secolo XVI, str. 9 8 ; Molza: Rime da di­
versi, str. 69.
Bellezza ed Onestà (sonet »Due gran nemiche insieme erano
aggiunte«).
Od različnih Petrarkinih postupaka mnogo su se imitovala
i njegova pitanja; i Z l a t a r i ć k a t k a d a počinje svoje pjesme pitanjima.
Zar da se sad brani od »sione ljubavi« — pita u pjesmi 46 — k a d
više nema pomoći? S a v je već izranjen i na njegovu srcu nema više
mjesta za n o v u ranu, k a k o je već T e b a l d e o g o v o r i o :

Non più saette, A m o r ; non v' è più ornai

Loco ne! corpo mio caduco е fraie,
O v e bisogni adoperarsi strale;
Se guardi, piaga sovra piaga fai.

A l i i Bembo, koji je Z l a t a r i ć u bliži (u maloj kanconi »Che ti v a l

saettarmi« koja je v e ć sprijeda spomenuta):

T u m' hai piagato ii core,

Amor
Che loco a nova piaga non puo darte,
Nè di tuo stral sentir fresco dolore.

T r e b a l o je uteći onda k a d se istom bio zagledao u gospoju »ne

sumnjeć koju zled«, k a k o je i Petrarka u sličnom slučaju bio mal
accorto (son. »Lasso che mal accorto fui da prima«) i sicuro, senza
sospetto (son. »Era Ί giorno, ch' al sol si scoloraro«). Sad je kasno;
sad se samo m o ž e moliti milost, k a k o i Petrarka v e l i :

Da ora innanzi ogni difesa è tarda

A k r a , che di provař s' ascai о poco
Questi preghi mortali Amore sguarda.

Da je od ljubavi jedini spas bijeg, tipična je petrarkistička misao:

non si vince amor se non fuggendo kaže Bembo u sonetu » A l m a se
stata fossi a pieno accorta«. N e uspije li se bijegom, preostaje samo
poniznost:
Cosi dcluso Ί cor
. non ave
Schermo miglior che lagrime е sospiri (Deila Casa).

I u o v o m je slučaju, d a k a k o , moguće da je Zlatarić imao pred

očima još k a k v u zasad nepoznatu talijansku pjesmu (ili više pje­
22
sama) sa sličnim mislima.

2
' ' N i ova pjesma ni pjesma 45 nemaju veze s Petrarkinim sonetom „Расе
 Na javi nemila, pojavljuje se gospoja pjesniku u snu »sva
blaga« (pjesma 1 1 8 ) , k a k o se i Petrarki p o j a v l j i v a l a meno altera,
t a k o da bi pjesnik najradije usnuo z a v a z d a . I u pjesmi 1 1 9 ona
noću liječi rane što ih je danju z a d a l a . S v e je to v e ć d a v n o prije
Zlatarića bilo rečeno i ponavljano u talijanskoj petrarkističkoj
poeziji; Bembu se draga pojavljuje u snu più che mai tranquilla
umile (son. »Se Ί v i v e r men che pria m ' è duro e vile«), a S a n n a z -
zaru si bella e si pietosa in vista umile (son. » O sonno, o requie,
o tregua degli affanni«), i to često:

Si spesso a consolarmi il sonno ricdc,

C h ' ornai comincio a desiar la morte.

Na drugom mjestu (son. »Quel che vegghiando mai non ebbi

ardire«):
Ma Ί ciel . . .
Offrendo ai spirti lassi una tal vista
Dovea quel brieve sonno fare eterno.

Isto želi i L u d o v i c o Pascale kome se također madonna slično

pojavljuje u snu (son. » T a l h o r per consolar Γ aflitta mente«):

Deh, s' al mio stato il sonno è tanto amico,

Ρ о s s' i o s e m p ř e d o r m i r , e se s' agguaglia
Tai sonno a morte, fa Signor c h ' io moia.

Kao Zlatarić u pjesmi 119, i Sannazzaro veli u sonetu »Tanta

dolcezza trasser gli occhi miei«: . . . spesso in sogno mi ristora i
danni. Ima ih, d a k a k o , još koji slično pričaju о svojim snovima;
G i o v a n n i Guidiccioni u jednom sonetu najprije opisuje svoju lju­
b a v n u muku slično k a o Z l a t a r i ć u pjesmi 1 1 8 :

Perch' io sia a colpi, A m o r , di sdcgni е ď ire

Stato poi, che tuo fui, segno ad ogn' ora,
De te non ebbi mai tranquilla un' ora
C h ' in vece di pietà doppi il martire,

da nam zatim ispriča k a k o jedino pred z o r u nalazi utjehe u tom

23
što m u se draga u snu p o j a v l j u j e . (Isp. » G r a d u « X I , str. 72 i 93.)
Pjesma 12 s antitezama k a k v i h već u Petrarkinu kanconi jeru
ima dosta, a koje su kasniji pjesnici rado imitovali, jer se t a k v e

23
Sannazzaro: Canzonieri del s e c o l o XVI, str. 1 8 2 , 1 8 5 , 1 8 6 i 1 8 7 ;
Giovanni Guidiccioni: Rime scelte da diversi, str. 3 8 .
stvari najlakše imituju, potsjeća na Petrarkin sonet »Questa umil
fera, un cor di tigre е ď orsa«; kaošto Petrarka veli da ne može
tante varietati ornai soffrire, teško je i Zlatariću podnositi da mu
je gospoja sad blaga sad nemila, pa se i on jada da će mu »ova
promjena . . . dni skratit«. Zlatarić je vjerojatno i ovo poznavao
u kasnijim varijacijama; jedna je t a k v a varijacija iste teme u o v o m
sonetu L o r e n z a de' M e d i c i :

;·,, - t;rr.', o v e c o l c i climora,

e

La quai nelle sue mani il mio cor tiene,

Onde a suo arbitrio io sento е male е bene,
Е moro mille volte, е vivo, 1' ora.
Or a f f a n n i mi dà, or mi ristora:
Or letizia, or tristizia ail' aima viene;
Е cosi il mio dubbioso cor mantiene
In gaudi, in pianti: or con vieil viva, or mora.

Pjesma 1 1 4 potsjeća u koječem na Petrarku: kad opisuje

k a k o mu p o g l e d jedne vile »gork plam k r o z oci uvrže« (tradicio­
nalna petrarkistička slika), k a d priča k a k o »ljuven luk i strile«
nije »držao od sc jene« (M entre Amor nel mio alber go a sdegno
s' ebbe u p r v o j k a n c o n i ) , k a d spominje k a k o je bio ohol u svojoj
taštoj slavi (son. »Lasso che mal accorto fui da prima«, st. 5—8).
Slična je o v o j i pjesma 69 u p r v o m dijelu, a i u pjesmi 20 je riječ
0 kontrastu između slobode i Ijuvenog robovanja, о kojem govori
Petrarka u sonetu »Ahi, bella liberta, come tu m ' hai«. Razumije
se da se sve to p o n a v l j a k o d kasnijih pjesnika. Ariosto, na primjer,
govori u jednom sonetu о izgubljenoj slobodi i opažene su neke
sličnosti između toga soneta i Zlatarićeve pjesme 20 ( T o r b . str. 2 1 3 ) ,
ali se z a p r a v o radi samo о početku A r i o s t o v a soneta:

Lasso, i miei giorni lieti, е le tranquille

Notti che i sonni già mi fer soavi,
Quando ne A m o r nè sorte m' eran gravi,
Ne mi cadean da gli occhi ardenti stille . . .

A l i i drugi pjesnici g o v o r e о pređašnjoj slobodi i sadašnjem r o p s t v u ;

na pr. B e m b o u jednoj šestini (»I più soavi е riposati giorni N o n
ebbe uom mai, nè le più chiare notti . . .«) i u jednom sonetu:

Io, che già vago е sciolto avea pensato

V i v e r quest' anni, е si di ghiaccio armarme.
 Che fiamma non potesse omai scaldarme,
A v v a m p o tutto, е son preso е legato.

Benedetto V a r c h i kaže о svojem srcu da do susreta s njom

. . . . . . . . . . libero е sciolto
Visse lieto е signor de' p e n s k r suoi.

I Sabo Bobaljević ima sonet sa sličnim p o č e t k o m (»Io v i v e a dolce-

mente i miei prim' anni«).
K a k o se iz dosadašnjih primjera vidi, Z l a t a r i ć je, k a d je
radio po j е d η о m tuđem obrascu, naročito m n o g o imitovao Bemba,
dok je utjecaj Petrarkin r e d o v n o isprepleten s ponavljanjima istih
stvari k o d kasnijih pjesnika. T a k o su elementi Petrarkine poezije
razasuti svuda p o njegovoj zbirci, a i p a k se rijetko može k a z a t i da
je Zlatarić imitovao u p r a v o o v u ili onu njegovu pjesmu samu. T o
bi se m o ž d a m o g l o reći za Z l a t a r i ć e v u pjesmu 98, koja je, čini se,
direktna imitacija jednog Petrarkina soneta:

Si traviato è Ί folle mio desio

A seguitar costei che 'n fuga è volta,
Ε de' lacci ď A m o r leggiera е sciolta
Vola dinanzi al lento correr mio;
Che, quanto richiamando più 1' invio
Per la secura strada, non m' ascolta . . .

Zlatarić:

Jur poznam i vidim da zaman stupaje

O d ove vil slidim . . .
Ona se slatkome slobodom sved slavi . . .
Brža je prida m n o m od vjetra bježeći,
A trudan ja za njom jedva grem hrleći.
Tijem kadgod pustim glas moleći s daleka
Jeda se kratak čas pomisli da čeka.
A 1 je se pospiješa . . .
I neće da sliša što vapim s suzami.

»Pohlep nesvijesni« koji je njime obladao, to je il folle desio

Petrarkina soneta, ili folle cupidigia Ariostova soneta »Lasso i
mici giorni lieti« koji mu je v a l j a d a bio p o z n a t , k a k o je već spo­
menuto.
Pored spomenute nesumnjivo su i pjesme 107—112, u ko­
jima se govori о bolesti i ozdravljenju gospojinih očiju, nastale uz
k u m o v a n j e Petrarkino, k a k o je već o p a z i o D a n i l o A . Zivaljević u
prije n a v e d e n o m radu (str. 83), ali se samo za Petrarkin sonet » Г
mi v i v e a di mia sorte contento« može sigurno k a z a t i da ga je
Zlatarić tu i m i t o v a o uzevši iz njega nekoliko stihova u svoju
pjesmu 109 i 1 1 0 , k a k o je također već konstatováno ( T o r b . str.
207). I u ostalima od spomenutih šest pjesama ima doduše sličnosti
s P e t r a r k o m : t a k o m u njezine oči (u pjesmi 108) »kazahu od neba
p r a v i put« k a k o su i Petrarki u kanconi »Gentil mia donna, i'
veggio« p o k a z i v a l e la via ch' al ciel conduce, a i poredba s »po-
m o r n i k o m « m o ž d a je iz kancone »Poi che per mio destino« gdje
se također spominje stanco nocchier, ali je sve to Zlatarić mogao
čitati i k o d kasnijih pjesnika, jer su to većinom opća mjesta k a k v a
se obično nalaze u pjesmama u kojima ondašnji pjesnici slave dra-
gine oči (isp. »Građu« X I , str. 68). Zanimljiv je u tom pogledu
postanak pjesme 1 1 0 . M o l b a višnjemu da sačuva njezine bolesne
oči u posljednja d v a stiha uzeta je iz Petrarkina soneta »Г mi v i v e a
di mia sorte contento«, k a k o je spomenuto, a sve što se dotle kazuje
о njezinim očima sama su opća mjesta koja se uz male promjene
nalaze i u Z l a t a r i ć e v i m pjesmama (pj. 79, 81, 100) i о kojima je
već bilo g o v o r a .

i m a k o d Z l a t a r i ć a još pjesama u kojima ima sličnosti s Pe­

trarkom, a za koje, bar zasad, ne možemo sigurno kazati k o l i k o
su direktan, a k o l i k o posredan refleks Petrarkina kanconijera.
Petrarka je, na primjer, često crtao svoje unutrašnje konflikte:
borbu između ljubavi i asketizma (son. »L' aspeto sacro della terra
vostra«) ili između žudnja i razuma, a kasniji su se pjesnici i u
tom z a njim p o v o d i l i (isp. »Građu« X I , str. 82). M o ž d a je jedan
refleks te vrste pjesama k o d Zlatarića »razlikos u mislijeh« u
pjesmi 7 8 : s jedne je strane rob ljubavi, a s druge strane željan
pokoja videći k a k o je »nekrepka stvar žena« (Petrarka: Femina è
cosa mobil per natura) i kako mu je »satrena vlas«, kao kad
Petrarka u kanconi »Г v o pensando . . .« razmišlja о quel falso
dolce fuggitivo koje ne m o ž e srcu donijeti sreće i respirar nol lassa.
P o v o d e ć i se z a P e t r a r k o m , petrarkisti često lebde medu sličnim
protivnostima: medu ledom i ognjem ili ledenim strahom i lju­
b a v n i m p l a m o m , među n a d o m i strahom, medu strahom i željom
itd. I toga ima k o d Z l a t a r i ć a dosta: u pj. 92, 96 i 1 37. T a k o , osim
Petrarke (son. » A m o r , che 'ncende Ί cor ď ardente zelo«), i
Petro G r a d i n i c o na pr. g o v o r i o désir ardente е selata Ранга, i!i.
kao Zlatarić u pj. 137, D e l Querenghi (oba u Rime scelte da
diversi):

Dui contrari nimici mi fan guerra,

Tema e ardir; 1' un mi sospinge е move
Alta impresa seguendo, е mi rimove
L* altro; m ' innalza Γ un, Γ altro m' atterra.

Zlatarićeva pjesma 97 nesumnjivo je o d r a z , direktan ili posredan,

Petrarkina soneta »Lasso, A m o r mi trasporta o v ' io non voglio«,
k a k o pokazuje ne samo opća misao pjesme, već i poredba s lađom
koju vjetar i v a l o v i nose kud ih je volja. Jedna od najvećih lju­
bavnih muka, tvrde petrarkistički pjesnici, jest u tom što im gospoja
ne vjeruje: Infinit a bellezza е роса fede u z v i k u j e već Petrarka
u sonetu »Lasso, ch' i' ardo, ed altri non mel crede« (isp. Živaljević,
str. 81), a i Zlatarić se u pjesmi 87 čudi »da velja lipos taj male
je vire tač«. (Isp. Šiška Menčetića II 1 2 1 . ) K a d joj je otkrio svoje
jade, pokrio joj je »od srdžbe gust oblak . . . očiju svijetli z r a k « ,
k a k o priča na pr. i Pietro G r a d i n i c o :

A lei il seren d e 1' una е 1' altra Stella

Turba nebbia di sdegno; onde sospira
L' alma . . .

Slična je spomenutoj Z l a t a r i ć e v o j pjesmi i njegova pjesma 7, gdje

pjesnik nije na čistu da li mu ona ne vjeruje ili se pretvara da mu
ne vjeruje, premda mu već srce »u pepel poče it«; A r i o s t o u jednoj
kanconi tvrdi da se ona p r e t v a r a :

Ella vede ch' io moro, е che nol vede

Finge, come disposta alla mia morte . . .
N e mi pento ď amar, ne pentir posso,
Quantunque vada la mia carne in polve.

D a rastanak s dragom u pjesmi 26 potsjeća na Petrarkin sonet

»Quel v a g o impallidir, che Ί dolce riso« v e ć je o p a ž e n o ( Ž i v a l j e v i ć
str. 83), ali je sličnost v r l o d a l e k a i općena. T o se isto može k a z a t i
i z a pjesmu 77 u kojoj priča k a k o taji svoj ljubavni jad, ali ga
odaju »pozori« i »uzdah ljuti«; to je slično k a o u pjesmi 1 H a n i b a l a
Lučića koji također neće da nosi »na dlanu« svoju »priljutu ranu«,
ali ga izdaje »laživi smih« i »vrući o d ognja gorušta uzdah«, a
oboje potsjeća na Petrarkin sonet »Cesare, poi che Ί tradittor
ď Egitto«:
 Pero, s' alcuna volta i' n d o о canto,
Facciol perch' i' non ho se non quest' una
Via da celare il mio angoscioso pianto.

D o k sretni ljubavnici mrze na zoru i čeznu za noću, Petrarki je

milija z o r a , jer noću d v o s t r u k o pati, a danju može da vidi Lauru
(son. »La sera desiar, odiar 1' aurora« i »Ii cantar n o v o е Ί pianger
degli augelli«). Z l a t a r i ć e v a pjesma »Nenavidos noći« (pj. 34) na­
stala je iz sličnih raspoloženja, ali je inače toliko slobodna prema
Petrarki da se j e d v a osjeća k a k v a v e z a s njim. Z o r a (Aurora) koja
se p r i p r a v l j a da ostavi svoga starca (Titona) spominje se i u p o ­
sljednjem od navedenih Petrarkinih soneta, ali i na bezbroj mjesta
k o d drugih pjesnika; Luigi T a n s i l l o ima na pr. ove stihove:

Quando di bel rossor rossa la faccia

Lascia il caro vecchion la bella Aurora , . .

K o d Z l a t a r i ć a je о njoj g o v o r i u pjesmi 88, u kojoj se zapravo

varira misao o Laurinoj pobjedi nad suncem (isp. »Građu« X I ,
str. 74).
O d tradicionalnih tema nije Zlatarić zaboravio ni gospojina
pjevanja (pj. 129), samo što ga on ne slavi u hiperboličnom stilu
strambotista, p r e m d a i njega gospojino pjevanje spašava u času
2 1
kad mu »duh idaše iz tila« od ljuvenih jada. '
U talijanskim kanconijerima šesnaestoga stoljeća ima soneta
protiv ljubomore: S a n n a z z a r o ima jedan (»O gelosia, ď amanti
orribil freno«); T a n s i l l o , koji je bio pod utjecajem S a n n a z z a r o v i m ,
ima ih n e k o l i k o ; ali najčuveniji je sonet о ljubomori napisao
G i o v a n n i délia Gasa (»Cura, che di timor ti nutri е cresci«; taj je
sonet Benedetto V a r c h i uzeo z a osnov svojega predavanja о lju­
bomori u padovanskoj akademiji degli Infiammati). U svima
pjesnici apostrofiraju ljubomoru nazivajući je porodom pakla i
tjerajući je natrag u p a k a o ; t a k o S a n n a z z a r o :

2 4
Razumije se da i kod bembista katkada ima hiperboličnosti kao i kod
strambolista, jer je ima i kod Petrarke za kojega je Arturo Graf rekao da je prvi
„sečentist" ; onome što je u „Građi" XI, str. 69 rečeno uz Ranjinine pjesme 3 2 2
i 3 2 7 može se dodati i ovaj primjer od Giambattiste Amaltea (iz Rime scelte da
diversi) :
Al dolce vostro canto,
C h ' i fiumi affrena, е quêta Г aere е Ί vento,
Vidi pur io fermarsi il ciel intento.
Ε Ί tempo, che fuggia si lieve е presto,
Alor ritenne il sole,
C h ' immobil feste al suon de le parole.
 Da quai ville infernal nel m o n d o uscisti . . .?
Tornati giù, non raddoppiar miei mali . . .
Pietro G r a d i n i c o :

Madré ď odio, che turbi ogni mio bene,

E la speranza mia riedi in erba . . .

G i o v a n n i délia C a s a :

Torna a C o a t o , ai lagrimosi е tristi

Campi ď Interno . .

Slično govori i Zlatarić u pjesmi 22 о »sumnji«, о kojoj ima i k o d

Ranjine jedna pjesma (br. 2 9 1 , Stph 18, str. 1 4 1 ) . N e s u m n j i v o je
da je Zlatarićeva pjesma p l o d čitanja sličnih talijanskih pjesama,
iako imitacija nije ropska, k a k o se bar čini po dosad poznatim
talijanskim sonetima sa istom temom.
Po svojim temama nisu originalnije ni Z l a t a r i ć e v e pjesme 9
i 17 (»U h v a l u pokoja i mirne pameti«), jer ponavljaju misli koje
su također već bile poznate, ne samo u talijanskoj već i u našoj
književnosti, tako k o d Ranjine u p j . 14 i 15 (Stph 18, str. 13 i 14,
isp. »Građu« X I , str. 70). K a o talijanska paralela z a Z l a t a r i ć e v u
pjesmu 17 neka posluži jedan sonet u kojemu Benedetto V a r c h i želi
provoditi sličan ž i v o t procul negotiis:

Ecco, che pur doppo si lunghi affanni . . .

A te, Fiesolc altero, umil ritorno . . .
In te lungi dal mondo е da' suoi inganni
Farô sicuro ornai dolce soggiorno,
Pensando, or lungo un rivo, or sotto un orno,
Quanto chi segue non il ciel s' inganni.
Altri in palazzi di fine oro adorni,
Entro i porporei letti : io presso un fonte
Giacerô licto sopra 1' erba verde.
In te gradito, avventuroso monte,
Ove del volgo ognor tanto si perde,
Anelo io di fornir tutti i miei giorni.

Ljubav se, prema jednoj petrarkističkoj formuli, hrani su­

z a m a : que sto ardor di lagrime si pasce veli Giambattista Amalteo
u jednom sonetu ponavljajući riječi što ih A m o r g o v o r i Petrarki:

-'' Sannazzaro: Canzonieri del secolo XVI, str. 1 3 7 , Gradinico: Rime scelte
da diversi, str. 4 4 3 , Deila Casa: Lirici del XVI, str. 1 8 6 .
Ch' i' mi pasco di lagrime; е tu Ч sai (son. »Piu volte A m o r m '
avea già detto: Scrivi«). K o d Z l a t a r i ć a se gospoja krijepi njegovim
suzama bivajući od njih sve ljepša (pj. 103; A m a l t e o , ib.: quanto è
più erudel, più mi par bella). A k o on od toga umre, samo će se
zla i z b a v i t i , dok će »ona glas hud stavit v r h svoga imena«, grozi
se pjesnik p o v o d e ć i se i u tom za tolikim drugima koji su se o v a k o
grozili ili su bili zabrinuti za njezin glas, k a o Lodovico Martelli,
k a d u jednoj stanci u »Lode delle donne« zaključuje da će kriti
svoju b o l :

Che di lei non si dica in ogni etate:

Costei fu donna de le donne ingrate.

T a k o se v e ć P e t r a r k a u sonetu » T u t t o il di piango, e poi la notte,

quando« boji za njezin dobar glas, što je Zlatarić također ponovio
2ti
u pjesmi 80 (st. 5—6; T o r b . str. 204), ali su i naši pjesnici već
prije Z l a t a r i ć a o tom g o v o r i l i : Šiško Menčetić III 20, 2 1 , a i Ranjina
slično u pj. 93 i 95.
Z l a t a r i ć e v e j a d i k o v k e z b o g gospojine nesmiljenosti tradicio­
nalne su i ne razlikuju se od sličnih jadanja u drugim kanconijerima.
T a k o na pr. njegova tužba na »neharnu gospoju« u pjesmi jo
sastoji o d samih općih mjesta, naročito k a d veli da nju »mlikom.
zadoji k a g o d i ljuta z v i r « (isp. »Građu« X I , str. 7 1 ) i k a d nabraja
nemogućnosti koje će se prije dogoditi nego što se ona smiluje
(ib., str. 7 5 ) ; to se isto, uostalom, ponavlja i u »Aminti-Ljubmiru«
(Stph 2 1 , str. 76, st. 139 i d.). D a je bolje umrijeti nego podnositi
t a k v e muke uvjeravaju i drugi, na pr. Bembo (son. »Per far tosto
di me p o l v e r e ed o m b r a « ) :

Brève spazio che dure il vostro orgoglio,

A v r à fin la mia vita: e non men pento;
N o n viver pria che sempře languir voglio.
Morte che tronca lungo aspro tormento
f. riposo: e chiunque a suo cordoglio
Si toglie per morir, moia contento.

Gospoja ne haje za pjesnika k a o da njegovo stanje nije njezin grijeh

(pj. 1 1 7 ) ; slično G i o v a n n i délia C a s a :

2 6
Inače Zlatarićeva pjesma 80 nije imitacija spomenutog Petrarkina soneta ni
pjesme iz Stph 2, str. 5 1 7 , br. 1 0 , premda se u svima nalazi tih nekoliko sličnih
stihova. N i ova posljednja pjesma nije iz kanconijera iz 1 5 0 7 , kako navodi g.
Torbarina.
Rad Tueosl. akad. 2 4 7 . ^
 Quella che del mio mal cura non prende,
C o m e colpa non sia de' suoi begli occhi
Quant' io languisco, e corne altronde scocchi
2 7
L' acuto stral che la mia vita offende . . ,

D a je ona tvrđa od kamena (što p o n a v l j a i u pjesmi 5 1 ) , jer bi se

njemu svako osim nje smilovao, k a z i v a l i su drugi v e ć d a v n o prije
njega; t a k o D o r e D r ž i ć (Stph 2, br. 40, str. 3 7 7 ) , a i Šiško Menčetić
je uvjeren da bi mu se i kamen smilovao (Stph 2, I I I 34), što i
Poliziano u jednom rispettu v e l i :

Ogni donna da me pietosa fassi,

E ogni fera ch' oda el mio lamento;
10 ho mossi a pietà già questi sassí . . .
In voi sol, donna, e mie' pianti non ponno
Rompere el vostro dolce e leggier sonno.

K a k o mu se gospoja neće da smiluje, on će poći u planine jadi-

k o v a t i i samo ga smrt može z l a i z b a v i t i (pj. 64); t a k o se grozi i
naš zemljak L u d o v i c o Pascale:

Ma poi ch' i miei sospir caldi е ardenti

T r o v a r non ponno appo di voi mercede,
C h ' avete chiuse alla pietà le porte,
Fra selve e verdi piagge i miei tormenti
Iro sfogando, ove non dubbia morte
11 frutto fie délia mia vera fede.

U z a sve jade što mu ih gospoja zadaje, pjesnik nas ipak u više

pjesama uvjerava da je sretan u ljuvenom ropstvu i da rado podnosi
sve muke (pj. 53, 76, 86, 104); a k a k o bi jedan petrarkistički
kanconijer i bio bez toga? R a z u m i j e se da ni tu nije ništa rekao
što v e ć nisu rekli talijanski pjesnici. N i A r i o s t o na pr. ne žali što
je izgubio slobodu, k a k o se razabira iz soneta »La rete fu di queste
fila ď oro« koji sa Z l a t a r i ć e v o m pjesmom 53 ima nekoliko sličnih
stihova (Torb. str. 2 1 3 ) . D o k je Zlatarić, k a k o se čini, čitao
Ariostove sonete, teško je znati da li je p o z n a v a o Luigi Tansilla,
jer je mogao i drugdje čitati ono što veli u p o č e t k u pjesme 7 6 , a
što donekle potsjeća na T a n s i l l o v sonet » C a r a , soave ed enorata
piaga«:

, 7
Canzonieri del secolo XVI, str. 265,
 Occhi, del mio signor facelle ed arco,
Doppiate fiamma all' alma е dardi al petto,
Poi ch' il ferir m ' è dolce е 1' arder caro.

K a o Z l a t a r i ć u pjesmi 86 (koja je, uostalom, sasvim slična pjesmi

53) v e ć je L o r e n z o de' Medici p j e v a o (u sonetu »Io ti ringrazio,
A m o r , ď ogni tormento«):

. . . se per lei languisco, ίο son contento . . .

tanto Γ esser suo servo alfin mi piace.

Više rezoneri nego pjesnici, petrarkisti se doduše ne kaju što su u

o k o v i m a , ali s v a k o m e drugome k o još nije osjetio ljubavnih nemira,
slatkih i gorkih u isto vrijeme, k a o iskusni ljudi savjetuju da ih se
kloni. Jedini je spas u bijegu, k a k o je već sprijeda rečeno: Fuggite
Amor — opominje G i o v a n n i délia Casa —

Colà vc dolce parli е dolce rida

Bella donna, ivi presto è pianto с morte . . .

Z l a t a r i ć e v a pjesma 4 je dosta opširno obrazlaganje toga iskustva u

tipičnim petrarkističkim antitezama о gospoji koja »mir goni, rat
goji, smih k a ž e , p l a č dili«.
U mnogim Zlatarićevim pjesmama о kojima je bilo dosad
g o v o r a u o v o j neizbježno monotonoj analizi bilo je stvari koje su,
pored talijanskih, i naši pjesnici već prije Zlatarića prepričavali i
sigurno je da je Z l a t a r i ć i te naše pjesnike p o z n a v a o . M o ž d a je i
njegova pjesma 84 jedan od t a k v i h primjera, jer se u njoj kazuje
uglavnom isto što i u pjesmi Šiška Menčetića I 18, samo s tom
razlikom što Šiško Menčetić govori »diklici« (fanciulletta) u
p u č k o m stilu petnaestoga stoljeća, dok se Zlatarić u tonu bembi-
stičkih soneta gledajući njezinu ljepotu zanosi mišlju do neba i
Boga. M o g a o je, d a k a k o , p o z n a v a t i i imitovati i k a k v u sličnu tali­
jansku pjesmu, k a o i u pjesmi 85 k a d hoće, kao toliki drugi, da
sačuva njezinu čast krijući svoj plam, ili k a d u istoj pjesmi (st. 45
i d.) g o v o r i donekle slično k a o P o l i z i a n o u jednom rispettu:

Fammi quanto tu vuoi pena е tormento,

Riditi del mio male е de' miei guai . . .
E non potrà perô mai fare il cielo,
C h ' io non ť onori е ť ami di buon zelo.
 O d Zlatarićevih p o b o ž n i h pjesama jedna, »Prislavnoj djevici
Mariji« (štampana među »Pjesnima u smrt o d razlicijeh«, d o k su
druge, k a k o je bio običaj, pomiješane s ljubavnima) potsjeća na
mjestima na p o z n a t u Petrarkinu kanconu »Vergine bella, che di
Sol vestita«. »Moje sam ufanje u tebe sve stavil« veli Zlatarić,
a Petrarka:

Vergine, in cui ho tutta mia speranza

Che possi е vogli al gran bisogno aitarme.
Zlatarić: Zač tvoje milosti svak uprav poznava,
U gorkoj žalosti t k o ti se pridava;
Petrarka: Invoco lei che ben sempře rispose,
Chi la chiamo con fede.
Zlatarić: Pogledaj ki poraz mori me dan i n o ć . . .
Petrarka: Pon mente in che terribile pročelja
Γ mi ritrovo . . .

Pjesma »Duši svojoj« (također među »Pjesnima u smrt od razlicijeh«)

slična je u p r v o m dijelu p o g l a v n o j misli jednom sonetu Bernardina
Daniella, iako se ne može sa sigurnošću tvrditi da je Z l a t a r i ć imao
28
pred očima baš taj sonet ):

Se 'i viver nostro è breve oscuro giorno

Press' al eterno, е pien ď affanni е mali,
E più veloci assai che venti o strali
N e vedi ir gli anni е più non far ritorno,
Alma, che fai? che non ti miri intorno
Sepolta in cieco error tra le mortali
Noiose cure? е poi ti son date ali
Da volar a 1' eterno alto soggiorno,
Scuotile, trista, c h ' è ben tempo ornai,
Fuor del visco mondän ch' è si tenace,
Е le dispiega al ciel per dritta v i a . . .

Pored ljubavnih i p o b o ž n i h , ima u pojedinim talijanskim

z b i r k a m a onoga doba često i pjesama »u smrt o d razlicijeh« (in
morte di diversi). N e k e Z l a t a r i ć e v e srodne su talijanskima; tako
na pr. ima mnogo talijanskih soneta od istoga tipa k a o pjesma »U
smrt iste« (t. j . gospode Lin je Jerove K l i s o v i ć , Stph 2 1 , str. 1 5 1 ) ,
k a t k a d a i u pastirskom obliku. S v i izgledaju j e d n a k o : najprije se
n a v o d e riječi onoga k o žali ili se sjeća, a na kraju se upleće ime

2 8 e
Citiran u Joseph Vianey, Le petrarquisme en France au X V I siècle, 1 9 0 9
str. 116.
žene z b o g koje je pjesma pisana. Francesco Maria M o l z a ima sličan
sonet u pastirskom kostimu (u Rime scelte da diversi):

»Poscia che qui la mia ninfa giacque

Cosl il pastor gradito al aer fosco

Diceva, ad ambe man spargendo fiori,
E Porzia, Porzia risonava il bosco.

Početak pjesme »U smrt F. B.« (Fiore Pescioni; »Pjesni razlike«

br. 38) k a o da je nastao p o d utjecajem Bembova soneta:

Dunque son pur que' duo begli occhi spend,

Laddove pose ogni sua face amore . . .
D u n q u e a più chiari е preziosi accenti,
C h e mai s' udiro, alla beltà, al valore,
Posto è silenzio, e fine in si brev' ore
Alle grazie, ai costumi, a gli ornamenti . . .
•
U pjesmi 35 pozajmice su iz Bemba nesumnjive. Zlatarić je svoju
pjesmu napisao »u smrt K a t e svoje sestre«, mlađe od sebe, a k a k o
se k o d Bemba našao sonet pokojnome bratu, također mlađemu od
pjesnika, Z l a t a r i ć ga je upotrebio:

A d u n q u e m ' hai tu pur in su Ί fiorire

Morendo senza te, frate, lasciato,
Perche Ί mio dianzi chiaro e lieto stato
O r a si volga in ténèbre e 'n martire?
Gran giustizia era, e mio sommo desire,
Da me lo stral avesse incominciato:
E corne a venir qui son primo stato,
A n c o r a stato fossi al dipartire.
Che non arei veduto il mio gran danno,
Di me stesso sparir la miglior parte:
E sarei teco fuor di questo affanno.
O r , ch' io non ho potuto innanzi andarte,
Piaccia al Signor, a cui non piace inganno,
C h ' io possa in brève e scarco seguitarte.

Z l a t a r i ć je o d m a h u u v o d u svoje pjesme pošao B e m b o v i m tragom,

da zatim n a d o v e ž e iz svojega i završi opet pomoću Bembovom.
Z l a t a r i ć je češće z n a o o v a k o upotrebiti tuđe pjesme, k a k o se vidjelo,
ali je r a z l i k a i z m e đ u o v e pjesme i drugih sličnih imitacija u tom
što ovdje umeci nisu same poznate sentence i fraze već i lična
saopćavanja.
 II.
O d naših petrarkističkih z b i r k i najbliža je Z l a t a r i ć e v o j m a l a
z b i r k a Hanibala Lučića; ove dvije z b i r k e pretstavljaju bembističku
fazu petrarkizma u hrvatskoj književnosti. D o k je još Ranjina,
premda je ž i v i o i pisao u Italiji u doba rascvata bembizma, više
no i k o kod nas bio p o d utjecajem Serafina i z A k v i l e i drugih t a l i ­
janskih pjesnika s kraja petnaestog stoljeća, dotle su Z l a t a r i ć e v e
»Pjesni razlike« već i p o nekim o p ć i m crtama srodne talijanskim
kanconijerima pisanima poslije B e m b a i u njegovu duhu. T o se v i d i
naročito po platonskom shvatanju ljubavi, koje nije »preko običaja
o v o g a vremena«, k a k o je t v r d i o B r a n k o V o d n i k u svojoj »Povijesti
hrvatske književnosti« (str. 185), v e ć je, naprotiv, sasvim u tonu
bembističke poezije šesnaestoga stoljeća. S a m o jednom k a o d a
slušamo nekoga drugoga, čulnijega pjesnika (pj. i j ) :

Lica mi obasjaj p o z o r tvoj v e s e l i . . .

A usta ovlaži tvoj celov medeni,
T e r plamen utaži ki gori u meni.

K a k o k o d Zlatarića nema senzualnosti Šiška Menčetića i D i n k a

Ranjine, tako nema više ni znatnijih utjecaja precioznosti koja je,
nastavljajući se iz kvatročenta, našla o n a k o j a k a odjeka u pjesmama
Ranjininim. Izuzeci i tu samo p o t v r đ u j u p r a v i l o ; jedan je t a k a v
izuzetak pjesma 36 (»Vili bjegućoj«) z a koju z n a m o i o d a k l e je:
Zlatarić je to isto m o g a o čitati k o d C a r i t e a , S a n n a z z a r a (koji inače
nije preciozan i koji se p o čistoj petrarkističkoj inspiraciji m o ž e
izjednačiti s Bembom) i A n g e l a di C o s t a n z o , ali i k o d Ranjine, koji
je p r e v e o pjesmu S a n n a z z a r o v u . T o je p o z n a t a tema о sastanku
s dragom u paklu, tema koju će u sedamnaestom stoljeću obnoviti
M a r i n o i još neki (isp. »Građu« X I , str. 84). Z l a t a r i ć e v a je pjesma
još najsličnija C a r i t e o v o j , jer se u obje spominje zašto će on, a zašto<
ona u p a k a o : »ja tebe što ljubim, ti mene što z l o hoć« veli Zlatarić,.
a C a r i t e o jasnije:

V o i per orgoglio, io per troppo ardimento,

Che vagheggiare osai cose celesti.

K a d bi neko k o ne bi p o z n a v a o talijanskih petrarkista, v e ć

samo Petrarku, uzeo u ruke naše pjesnike petnaestog i šesnaestog
stoljeća, našao bi da je i p o temama i p o pjesničkim postupcima
Petrarki najbliži Zlatarić i č i t a v a Zlatarićeva z b i r k a činila bi m u
se k a o dosta vjeran refleks Petrarkine, k a k o se i činila D a n i l u A .
Zivaljeviću. U stvari direktnih parafraza pojedinih Petrarkinih
29
pjesama nema k o d Z l a t a r i ć a više nego k o d drugih naših pjesnika,
a ima ih manje nego imitacija pjesama Bembovih, ali k a k o su
B e m b o i njegovi nasljednici svijesno i vjerno imitovali Petrarku —
drugačije nego kvatročentisti koje su s onoliko simpatija čitali naši
p r v i ljubavni pjesnici i Ranjina — ulazili su elementi Petrarkine
poezije i nepomućenog petrarkističkog shvatanja i o v i m posrednim
putem u Z l a t a r i ć e v u z b i r k u , t a k o da su Zlatarića svi p u t o v i v o d i l i
do Petrarke. A l i o d svih talijanskih pjesnika Zlatarić je očito
najvolio Bemba, k a k o se v i d i p o čitavom nizu imitacija о kojima
je sprijeda bilo g o v o r a ; u L u č i ć u i Zlatariću Bembo je našao svoje
najveće p o k l o n i k e k o d nas. Zlatarić je imitovao zreloga i defini­
t i v n o g a Bemba, dok je još Ranjina — u čijim su pjesmama, uostalom,
dosta neznatni t r a g o v i B e m b o v i h pjesama — uzimao ono što je bilo
bliže shvatanju precioznih strambotista, k a o kad je u pjesmi 305
(Stph 18, str. 146) i m i t o v a o malu kanconu:

È cosa natural fuggir la morte,

E quanto puo ciascun tenersi in vita.
Ahi, crudo amor, ma io cercando morte
V o sempre, е pur cosi mi serbo in vita.
Che perche Ί mio dolor passa ogni morte,
C o r r o а рог giù questa gravosa vita.
Poi, quand' io son già ben presso a la morte,
Е sento dal mio cor partir la vita,
T a n t o diletto prendo délia morte,
30
C h ' a forza quel gioir mi torna in v i t a .

Da je Zlatarić osim Bemba čitao i druge talijanske pjesnike

šesnaestoga stoljeća, d a k a k o bembiste, vidi se po karakterističnim
sličnostima između nekih njegovih pjesama i pjesama Benedetta
V a r c h i j a i drugih, samo što je na osnovu ograničenih vrela vrlo
teško odlučno u t v r d i t i koliko Zlatarić duguje upravo o v o m e ili
onome od njih, p o g o t o v u k a d se ima na umu k a k o se i u talijanskim

2 9
Ali ih ipak ima, kako se vidjelo, i utoliko treba ispraviti mišljenje g.
Torb. str. 2 0 6 da u Zlatarićevu kanconijeru nema prijevoda ni parafraza Petrarkinih
pjesama.
s o
Bembo ima još jednu sličnu kanconu (Rime, Bergamo 1 7 4 5 , str. 1 6 8 ) .
A k o je Ranjina poznavao L. Pascala, mogao je i kod njega čitati sličnu pjesmu
(„Spesso mi stringe a desiar la morte" ; Rime volgari, str. 1 7 ) .
kanconijerima onoga doba neprestano ponavljaju iste stvari uz
neznatne promjene. (Nesumnjivo je, međutim, da će se t a k v i h
sličnosti i imitacija još naći.) V r l o je vjerojatno da je Z l a t a r i ć p o ­
z n a v a o i ondašnje čuvene antologije i da je k a t k a d a , poznajući
istu temu u nekoliko varijanata, i on d o d a v a o svoju, b e z naročitog
imitovanja bilo kojeg pojedinog pjesnika, ili tačnije imitujući sve
kod kojih je istu temu čitao.
M o ž d a je za bembistički utjecaj k o d H a n i b a l a L u č i ć a i Z l a ­
tarića pored Bembove slave u Italiji bilo odlučno i to što je L u č i ć
bio mletački podanik ( k a k o je već istakao P . K a s a n d r i ć ) , a Z l a t a r i ć
na naukama u P a d o v i (gdje je i Benedetto Varchi neko vrijeme
31
djelovao), jer je mletačko područje, naročito P a d o v a , bilo centar
bembizma.
Protivno od onoga što je mislio g. T o r b a r i n a , v r l o je neznatan
utjecaj A r i o s t o v na Zlatarića, a p o g o t o v u se ne m o ž e reći da je
Z l a t a r i ć e v a pjesma 53 »the closest imitation that Zlatarić ever
made of an Italian poem« (str. 2 1 4 ) , jer ima, k a k o smo vidjeli,
čitav niz pjesama u kojima je Z l a t a r i ć svojim modelima mnogo
bliži negoli u ovoj pjesmi. Isto se t a k o ne može govoriti о nekoj
sličnosti temperamenata i о sličnosti estetskih i pjesničkih ideala
A r i o s t o v i h i Zlatarićevih, bar ne više nego о sličnosti između Z l a ­
tarića i bilo kojega od mnogih talijanskih petrarkista o n o g a doba
koji slučajno nema m n o g o imitacija starih. K a d Flamini ističe (»II
Cinquecento« str. 193) k a k o je p l a t o n i č k i idealizam A r i o s t o v p o ­
suđen i k a k o A r i o s t o onda k a d ga se riješi »pare che abbia r i t r o v a t o
la sua vena е la sua t a v o l o z z a « , čini to z a t o što je A r i o s t o v a vena i
tavolozza dovoljno p o z n a t a iz » O r l a n d a « . K o d Z l a t a r i ć a , naprotiv,
nemamo sličnih svjedočanstava.
Biti u školi Pietra B e m b a nije z n a č i l o osloboditi se imita-
torskih navika, jer je B e m b o i sam bio imitator i č i t a v a se njegova
»reforma« osnivala na što vjernijoj imitaciji Petrarke. Zato ne
treba ni od Zlatarića o č e k i v a t i da će i m i t o v a t i manje nego naši
dotadašnji pjesnici ili da neće i m i t o v a t i »ropski« k a o oni (Torb.
str. 203). Imajući pred sobom potpuniju sliku njegovih imitacija,
mi sada znamo da se on u tom ne razlikuje bitno od njih, jer i k o d
njega ima dovoljno imitacija sasvim vjernih originalu i u k o j i m a
nema ničega njegova, a n e k o l i k o p r i j e v o d a više ili manje nije u tom

3 1
O d svojih Lezioni sul Dante posvetio je Benedetto Varchi treću, Dell''
amore, al rev. monsignor Beccatelli, arcivescovo di Raugia (Opere, str. 3 2 1 ) .
p o g l e d u odlučno. I Z l a t a r i ć e v a se poezija hrani iz općega fonda
k o n v e n c i o n a l n i h klišeja, a što je g l a v n o : ni u njegovim pjesmama
ne osjećate onaj naročiti » z v e k jedne duše« koji je toliko k a r a k t e ­
rističan z a s v a k o g a p r a v o g pjesnika. Zlatarić je bio više literat
diletant nego »pjesnik znatne individualnosti«, a bio je i suviše
imitator da bismo ga držali originalnijim ne samo od Ranjine i od
prosječnih talijanskih pjesnika onoga vremena v e ć i od Bemba
(ib. str. 203, 2 1 1 i 2 1 2 ) . U doba k a d je u Italiji sav svijet, od kardi­
nala do k u r t i z a n a , uzdisao u stilu del maggior Tosco i k a d je B e m b o
p r o b u d i o tolike k n j i ž e v n e ambicije od M l e t a k a d o N a p u l j a i do
našega K o t o r a gdje je L u d o v i c o Pascale pjevao »nelP estremo
angulo della D a l m a t i a , infra monti alpestri et p r i v i di ogni c o m -
mertio et conversation gentile«, priključili su se tom k o r u i naši, bilo
hrvatski k a o H a n i b a l L u č i ć i Zlatarić, bilo talijanski kao Sabo
Bobaljević G l u š a c i M i h o M o n a l d i , samo je nevolja bila u tom što
nije samo p j e v a o sav svijet, v e ć je i s v a k o pjevao k a o sav svijet.
T a k o su i k o d Z l a t a r i ć a ne samo teme već i slike, poredbe, simboli
i rječnik isti k a o i k o d talijanskih pjesnika njegova vremena, kojima
je on sličan u p r a v o t a k o k a k o su i oni slični jedan drugome. R a z l i k e
medu našim pojedinim pjesnicima šesnaestoga stoljeća ne potječu
t o l i k o od r a z l i k a u temperamentima i od različna o d r a z a svijeta u
nejednakim duhovima, koliko od toga što svaki imituje drugu
književnu struju ili m o d u . T a k o se i Zlatarić razlikuje od Šiška
Menčetića ili D i n k a Ranjine u p r v o m redu p o tom što je on imi-
t o v a o pjesnike sa čistijom petrarkističkom inspiracijom, k a k o je već
istaknuto.

A l i a k o B e m b o nije d a v a o poticaja za razmah stvaralačkih

sposobnosti — u k o l i k o ih je, d a k a k o , k o d pojedinih književnika
bilo — on je, k a o besprijekoran artist, bio odličan učitelj zanatske
pjesničke vještine. Je li u tom pogledu utjecao na Zlatarića, koji je
k a o p r e v o d i l a c »Aminte« p o k a z a o onoliko sposobnosti za prilago­
đivanje tuđim oblicima? O tom je utoliko teško govoriti što naši
pjesnici nisu upotrebljavali talijanskih lirskih forma, naročito
soneta, izuzevši osamljene pokušaje u zborniku o d 1507 i poslije
v e l i k a intervala u B a r a k o v i ć e v o j »Vili Slovinci«, a u p r a v o sonet i
kancona davali su prilike da pjesnik p o k a ž e svoju vještinu u
k o m p o z i c i j i i eleganciju. Držeći se tradicionalnog dvanaesterca
s d v o s t r u k o m rimom — k o n z e r v a t i v n o s t koja potsjeća na B e m b o v o
odbijanje novina uvedenih poslije Petrarke — Zlatarić je bio
o k o v a n rimama k o l i k o bi bio i u sonetu ili kanconi, samo bez
raznolikosti o v i h oblika. U z a sve to je nesumnjivo da je Z l a t a r i ć
i u lirici bio osjetljiv za formalnu uglađenost i da je imao razvijenije
artisticko osjećanje, naročito razvijenije osjećanje mjere o d naših
starijih pjesnika, a to je drugo i najglavnije p o čemu se o d njih
razlikuje. K a k o njegovi uzori nisu imali strambotta, to su i njegove
pjesme u tonu i p o unutrašnjoj strukturi bliže sonetu, k a k o se v i d i a k o
se isporedi na pr. pjesma iz S t p h 2, str. 5 1 6 , br. 6 s istovrsnom Z l a ­
tari ćevom br. 6, ili Ranjinina pjesma 120 sa Z l a t a r i ć e v o m pjesmom
47. T o ne znači da t a k v i h pjesama nije bilo i k o d Šiška Menčetića
di Ranjine, samo što su k o d njih pomiješane s drugačijima i spora-
dičnije, dok su k o d Zlatarića redovna pojava. Čitajući Bemba
Zlatarić je naučio da misao kazanu u pjesmi vješto razvede i
razgrana dajući tim svojim pjesmama n e k a k o svečaniji ton, s manje
epigramske suhoće i zašiljenosti; kao primjer neka služi vješto
razvedena pjesma »Nenavidos n o ć i « . D a je njegov jezik čistiji i
biraniji nego jezik naših pređašnjih pjesnika, opazili su svi koji su
se dosad bavili Zlatarićem; t a k o on ne izostavlja n i k a d a nastavka
-a i -o u ženskom i srednjem rodu 1-participa (biV mjesto bila ili
32
bilo) i k o d njega nema onih teških i nerazumljivih rečenica k a k v i h
ima k o d Ranjine, koji je svoje pokušaje emancipacije o d monotonije
dvanaesterca često plaćao rogobatnim stihovima (pj. 3 1 ) :

A k o me ne pristav
ucvilja žestoka, nemila, zla ljubav,
jak zvijeri kad tjera po gori srdit lav,
zač neće o d n i t i
ki prav gnjiv ž e l j u onu, ka sili s l i j e d i t i
m e n e tu, k a ž u d i m o j u z l e d viditi?

Zlatarićeve se versifikatorske sposobnosti vide naročito u osme-

račkim pjesmama koje na mjestima odaju okretnost i vještinu
:
(PJ- 7 7 )
Gorki uzdah ako i ridak
očituje ognja sile,
i ki osta šip od strile
usred prsi žestok, bridak.
Svega me su primamile
к sebi tvoje rajske gizde,
ní od sunca svjetlje zvižde,
ni od tebe ljepše vile.

3 2
Isp. André Vaillant, La langue de D o m i n k o Zlatarić, str. 2 5 8 .
 T e r vas bolan tebe dvorim,
i misleći sved о tebi
ne znam ništa sam о sebi,
gdje u živom ognju gorim.

Ranjina se z b o g rime svaki čas ispomaže suvišnim riječima umećući

na pr. često frazu »na svit saj« kud pripada i k u d ne pripada,
k a o na pr. u p j . 33:

Znan lovac, dobro znaj,

za zvirim, ku ima, ne brzi svoj stupaj,
nego li za onom, ka bježi n a s v i t s a j .

K o d Z l a t a r i ć a nema t a k v i h nespretnosti, a ima, naprotiv, dobrih

rima:
Mirosav je bio junak
s mačem, s batom, s kopjem, s lukom,
i vazda mu za k l o b u k o m
stase bosil i kaćunak.

Ili, u istoj pjesmi (63):

O d O m e r a bolji stokrát,
u lijecijeh si sam Ipokrat . . .

I to su, k a k o se v i d i , primjeri iz osmeračkih pjesama, dok mu se

33
rime u dvanaestercima ne odvajaju mnogo od dotadašnjih. D o v o l j n o
je pročitati spomenutu pjesmu 77 da se v i d i k o l i k o bi Zlatarićeve
pjesme bile elegantnije da su pjevane u osmercu i k o l i k o je z l o za
našu poeziju bio dvanaesterac.
D a k a k o , ni sve ove formalne odlike ni čistiji ukus o v o g a obra­
z o v a n o g a k n j i ž e v n i k a nisu mogli nadoknaditi nedostatka dubljega
ličnoga tona i otsustva neposrednije poezije; prerađene na tali­
janski, njegove bi pjesme bile fatalno slične onim tipičnim zbir­
k a m a šesnaestoga stoljeća za koje je Flamini rekao da su »elegantne
i dosadne«. O v a k v e k a k v e su, njegove su pjesme zbog dvanae­
sterca još monotonije od talijanskih; on je zaista »trop unifor­
mément grave« k a k o je rekao g. A n d r é V a i l l a n t .

3 3
Isp. A . Vaillant, о. с. str. 3 8 / 3 9 i str. 1 5 5 i d .
 16. D e pîscibns 1оббШШи9 еошец!, i t. d. (Gorjanović) . . . .
,17. Akcenti u glagola. (Daničič) i r a s p r u d a и 6 . , . . . . .
№. Ûragja za neogensku malakološku faunu Dalmacije, Hrvatske i
7
Slavonije. (Ďrusma) ' : . ~ . ".\ ·
ч ·''''. ·'.
19. Hrvatski spomenici ninskoga područja. (Jelić) . . . « . .
30. O s f e d e i e m trijasu Gregurić-briiegaSaMOiÄrs&jaJ g o r t (баДорек)
Я. Fosilní probdseidf Hrvatske i Slavonije. (Gorianović) Ж- t
22. F o s i l « rlnecejrlđi Hrvatske i Slavonije. i Q o r j t ó o v j č ^ . .
23, ZJvot 1 kiiKura . , - ,.
4 л

Ajtçentl u Imenica 1 pridjeva. (Daničić) Ra ^ p r o d a n o

25. P o j W vuigarflOrlatmskegâ foíikjs. (Skok) . . . : . /
26. Qtfstoča.žiíelistva Hrvatske ; i $ а у Ш е . ~ (Ktessex).. . .
t . · « .jwp

Ш
ι
Ьика ВгасапГп. ( К а г Щ / - . , Λ Ϊ / : >- r v V \ . ) * > ~ . «

ЯЙго Križanlć. (Jag% >, . · ΝV · . . _ .

Γ . ..... ·· · «
20. Zbornik kralja Tomislava u spomen tisućugodišnjice hrvatskog , , :

kraljevstva. Çijena. D Ш^-; vßtmo . . . . · « f l r ^

38. Çrkva 1 samostan S v . Krševana u Zadru. (Iveković) . * . « 13&~-
'' ' ; D. Rječnici. " '. s V 7 * '
1, Rječnik hrvatskog*HL srpskoga 1ez1ka.LD i ο Ί—V© po D 320.—; . > 4

"dip Vlil (sv. 35—38TĐ 320.<-s d i > ifc (sV. 39~-42): D„ ЗЗА^; . ' 7
d i © X (sv. 43—46) D 3 2 0 — ; sv. 1 га«рглЈЕГап; ^j^dini .'
1
veScI 2—47 po D 80.-^-. , · - '„ <
Ï'rlnfosi z a hrvatski pravno-povjestnl rječnik. (VI. Mažuranić) Sv.
. 1—6 po D 40.—; s v / 10 i Dodatak po D 60.—;, sv. 7 i 8 pt$f)<80.—. « m —
3* Jugoslavenski ImenikbBÍa, (Sulek) . .,. . . . . ^ . . . ...
4. Rječnik zoologičkih narodnih naziva. L Ш. Dvoživci i gmazovi. « 90.—
(flittz) , , , . · . . . . i '. - ; . . > . , f >
4
- .
ť Ε . Znanstvena djela za opću eaobrázbo. -
h—>3. Historija srednjega vijeka. ЩйЩ 1 i 3 sv. rasfrfit- D m—
daní; 2 sv. . V ' . ' · • " " . - . ..' . · - / · · • · "· · ' *
4.' řjasa narodna epika. (Maretić) . . . .
5; Pogledi na biologické i btonomttke odnose u Jadranskome moru. 30 —
(ВШс) " ί '." . - · · · . · · . . .15.-.
. б. Crvi nametnici. (Langhoffeг) ., , ·,·'* .; · , . , - · - ·
7. jšauka ο životu bilja. (Vouk) Rasprodano . . . . . . 40.-
·' & Jezföni savjetnik. (Maretić) *.'·*· ·
• 9. DuSevnt život. (Zimmermann) . . . . . . . . . . ; « !ί»>-
10. Djela P. M. Vergila (Maretić) , > · ·.· » · · , β Ш—
, F . Djela, koja su izašla troškom Akademije 111 su prešla u njezinu svojinu. ,
1. )№os4imenta hfstorlca Slavornm meridionaHum. (Krikuljević) R a s - / . _ D
prodano . . . . , . *> .. -. ·, « ' · · —i-ť.
2.-,Assejnanov Ш vatikanski Evangeiistar. (RaČki) Rasprodaйо « —.—
3. Rječnik iz književnih starina sfifekinHDaniČić) Rasprodamo . « —>-
4. Život s v . Simeuna I s v . S a v e od ОотепШшЈи ШащсЧс) Ras- т:
prodano '',;."%.,-·. ; , : ^ · Гг * * *~*~>
/ v
5l Život kraljeva i arhiepiskopa srpskih. (Ejaničić) Rasprodano * -г*—
od T . Hammerkeoa. (Kurèiac) Rasprodano . —.-г
. 6. S t o p e J i t i s t o v «
7. JaČke Й1 Narodne- pjesme prostoga i Jtieprostoga puka hrvatskoga« po _ , ',
;

žitp№' Sopronjsfcoj, mošonjskoj i M e z a p j n a 0grin. (Kureîâc) . . « 50.-*

8. Fantes historici lîttferglae glagpHto-romanae. CJelić) . . . . « 4%—
9. Auf §lavls£bep Spuren. (Czeilil^í) . . . ? '· · v > * · x *\*$Г~
10. Nacrt Zä » k a z i v a n j e b r v a t s l d b i srpskih narječja. (iv§ić) . . . » 40.—
. ' ' · ' " QĆ Щйл, koja sa Izasla: potporom Т&ШџвЏ) AkadNémlJé. ;
- 1З'.
. 'Théorie
0e№ägemjsthématiqne d e s pkenejriětmí tberndi^eX W á & k p y i c y . D
leur griechischen
42. Darstellung
S p o z n a j i spoznajna-teorija. (Vuk-Pavtović) 120.-
der RelatiVIt^tst^orie. (Varićak) . . . ; · , ' . ,7.

ВИЙ» publikacija Jugoslavenske akadedđje z n a e e s « 1 amjetnostt ( o d • . . ./ :

(Sadržava n a s l o v e svih Ш п а к а , гаврЫуа^а ; t d.) . Ç 10.— ,

 _ f r a s l a v Ä o i ö fugu. &ogîsfê) Ш s^r.o-d ало . «'.' . ^ Я*

, Zbornik sadaMih^ftiwaih obtéàia:VJužnih «iaVenat. ©ogišfć) Ir' ч ;

Yetera mcmamenta Slavorum merldidnajitim historiain illustrant^. — -·

4 %s
^ z i s № Vfctelii&íc} R a s n i h З Г а й л - · · "« "·»·'' • -«->-—*·—- >'
i д р а й в а коп^аџ troudné*raUevine.'(Schros§eř Ktékoyski)Sv.Ь—ΑΠ. «150.^-
r --"'-V
7- -^,
9.1ři«m~ ~à íriašeft . _ , . . 'ррШйдар
oarodgum pfèisnlctvu s uflbovom' ťebdjom. '
.^iZmà) -Ras ρt i c a n o ' r . ^
- 10. Re gesta döcuineßtornm regnl èt Slavöitf&e
saecnK *В1.-ЈКики1Ј«Ј6) R a s
г e i
•IL А к а — ё » -„"~- ' - ^ - - - - -в- * » . ^ v ^ - » „ . б. izdana V"
a 5v
12, iva -za- sabiranje^ 1 ijroaěavanje $ridçC е narodnom života,
r
-л- - V ..... t„ * . . . . · . '«·· 20.?-— <·;;-"">-
, V 12a. Ç a r â f e » , « đ f l h i ^ * M i V w » Î S t t e b a f l r . - . .,, У.- .. , 40.=- . s

Γ'- 13. Stoîna éntïa л ^Đafcov«. éliátnrano , : . , .-.-,.J.. ..-*.·-«-800.V· . - ; ,

1 vota 1 djela biskupa J. J. Strossmayera i izabrani njegovi

.
BS
Ш_
50УМ% ra^řávéi <*пгёцГсе; (Smictk^s) . , /.
příworikíh eriidôVaT općini. B Q M r a ï t é k l . . naerjí. &

- I R Pravna povijest dalu .тйоУъМрА (f. Strohá^--,

. ..s к « . 60.~-

--i*-": ,« 1?0.--
-

b ^ V --V-lC*" " '

JfcBoikóvióa. (Varićak)> ·. ^_. . г

_ _ ^ _ ... vtóa.Ra*prxí€ano V - ·— . -· ' •

I lg, Osobteenatôdiif K l a ? b ç ; i i a T 0 ^ 1 w ^ t s k é r . »'-50*- "
íéé Г pi-a^ileôitL ц uhly4MÍ^tópi Ј Ј ^ О Г Ш Г ШДПОНОУ(С) .« Ш . - ^ т ,
•espdnaenciJa ^ a ^ S t c o s s m a s Ä r . J . ; i L , ffL i.-PV: km'HSišić) po. ·« ДЗО^..,,-. ^

óřa^tšraičiklás) .15.-

· · · - - -