I

II
 ÖNSÖZ

nsan veya ba ka bir canlının ya amı boyunca ili kilerini sürdürdü ü ve kar ılıklı
olarak etkile im içinde bulundu u biyolojik, fiziksel,sosyal ekonomik ve kültürel ortam
olan çevre, son yıllarda dünya gündemini en fazla i gal eden konulardan birisi olmu tur.

Her geçen gün insan nüfusunun artmasına paralel olarak, üretimin artması, sa lıksız
sanayile me, çarpık kentle me, en önemlisi insanların çevre konusundaki duyarsızlı ı ve
e itim yetersizli i gibi sorunlar nedeniyle çevremiz hızla tahrip edilmekte, kirlilik hızla
artmaktadır. artan kirlilik soludu umuz havayı, içti imiz suyu, ürün aldı ımız topra ı
olumsuz etkilemektedir.

çinde bulundu umuz yüzyılda, çevre kirlili i %50 oranında artı göstermi tir.
Bunun nedeni de sanayinin hızla geli mesidir. Ancak ilimizde büyük ölçekli sanayi
tesislerinin az sayıda olmasından dolayı sanayiden kaynaklanan çevre sorunları tehdit edici
boyutta de ildir.Kentle menin olu turdu u çevre kirlili i ve tahribatına kar ılık önemli
çalı malar yapılmaktadır.

Çevreyi korumak, akılcı kullanmak, sa lıklı sanayile me, planlı kentle me

çabalarının hepsi insanın sa lı ı ve mutlulu u içindir. Bu aynı zamanda sürdürülebilir
kalkınmanın olmazsa olmaz artlarındandır.

Bu nedenle, insanların çevre bilincinin geli mesi, çevreye duyarlı ve kalıcı

davranı lar edinmesi, e itimin her a amasında göz önünde bulundurulması gereken bir
husustur.

Toplumda çevre bilincinin yerle me düzeyi o toplumun ça da lık göstergesidir.

insanımıza ilkö retimden ba layarak do al kaynakların önemi, sa ladı ı yararlar,
yoklu unda olu abilecek zararları anlatılarak çevre bilinci geli tirilmelidir. Çevre e itimi
ile insanlar sorumluluklarının farkına varmakta ve çevre sorunlarının çözümüne katılımlar
sa lanmaktadır. Sanayile en çevreyi korumak sürdürülebilir kalkınmayı sa lamak insanlık
için hayati bir önem ta ımaktadır. Son yılarda çevre bilinci ilimizde de olu mu ve bir çok
sanayicimiz çevreyi de göz önünde bulunduran projeleri gerçekle tirmektedir.

Diyarbakır li 2008 Yılı Çevre Durum Raporu ile ilimizin çevre de erleri açısından
bugünkü durumunun ortaya konulması amacıyla l Çevre ve Orman Müdürlü ünce
hazırlanan rapora katkı sa layan kurum, kurulu ve eme i geçen tüm personele te ekkür
ederim.

Hüseyin Avni
MUTLU
Diyarbakır Valisi

III
 ÖNSÖZ

Daha sa lıklı insan, hayvan, bitki, toprak ve çevre için bir takım tedbirlerle üretim
yapma dü üncesi, günümüzde tabiata ve insana dost, denge korumacı bir tarz olarak
kendini kabul ettirmektedir.

Kalkınma çabalarına paralel olarak jeolojik dengenin ve kaynakların korunmasına

ve geli tirilmesine yönelik hedef ve ilkeler do rultusunda izlenecek politika, gelece e
yönelik, istikrarlı ve dengeli bir çevre politikası olmalıdır.

Her ilin kendi durum ve konumuna göre çe itli çevre sorunları bulundu u, su
kirlili i, hava kirlili i, gürültü kirlili i, katı atıklar, ye il alanların azlı ı, erozyon ve toprak
kirlili i eklinde kendini gösterdi i, insanların bu konulardaki duyarsızlı ı, e itim eksikli i
durumu daha vahim hale getirmektedir. Bu nedenlerden dolayı çevre e itimi özel bir önem
arz etmektedir.

Çevre, Dünyada mevcut olan tüm de erleriyle korunması gereken bir bütündür.
Bir ili kiler bütünü olan çevrenin bozulması ve çevre sorunlarının ortaya çıkması,
genellikle insan kaynaklı etkilerin sonucu do al dengenin bozulmasıyla ba lamı tır.
Do anın kirletilerek yok edilmesinin önlenmesinde iyi bir planlama anlayı ının
uygulanması kaçınılmaz bir önlemdir do al kaynakların korunması ve sürdürülebilir
kalkınmanın sa lanabilmesi için koruma-kullanma de erlerinin olu turulması gerekir. Bu
bilinçle sahip oldu umuz canlı-cansız tüm do al de erlerin,biyolojik zenginliklerimizin
tespiti ve muhafazası gerekmektedir.

limizin Çevre Durum Raporu 2872 Sayılı Çevre Kanunu gere i hazırlanmı olup,
çevresel anlamda envanterinin çıkarılması amacına yöneliktir. Bu sayede sorunların tespiti
ve bu tespitlere yönelik olarak alınacak önlemlerin belirlenmesi sa lanmı olacaktır.

Çevre sorunlarını gidermenin yolu sorunları bilmektir.il Çevre Durum Raporunun

yeniden hazırlanması ile ildeki Çevre Sorunlarının tespiti, önlenmesi ve çözüm yollarının
bulunmasına katkı sa lanacaktır. Tüm bu çalı malar birlik,beraberlik ile kamu ve özel
kurulu ların destek ve katkıları ile sonuca ula ılabilece ine inanıyoruz.

Çevre Durum Raporu’nun hazırlanmasında katkı sa layan kurum, kurulu lara ve

Müdürlü ümüz personeline te ekkür ederim. .

Murat HASPOLATLI

Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürü

IV
 T.C.
D YARBAKIR VAL L
L Çevre ve Orman Müdürlü ü

HAZIRLAYANLAR

M. Fesih YA AR ÇED ve Planlama b Md.

Baytekin BÜLBÜL Çevre Mühendisi
Sedat KARAHANLI Kimyager

Bilgisayar,Dizgi ve basıma hazırlayan

Necmettin ASLAN V.H.K.

Diyarbakır Valili i
l Çevre ve Orman Müdürlü ü
Tel : (0412) 251 2305
Fax : (0412)251 21 10
Web :www.diyarbakir-cevreorman.gov.tr

V
 Ç NDEK LER
KONULAR SAYFA
Takdim I
Önsöz II
çindekiler IV
Tablo Dizini XVI
Harita Dizini XIX
A. CO RAF KAPSAM
A.1.Giri 1
A.2. l ve lçe Sınırları 1
A.3. lin Co rafi Durumu 2
A.4. lin Topo rafyası ve Jeomorfolojik Durumu 3
A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 4
A.5.1 Metamorfizma ve Magnetizma 5
A.5.2 Tektonik ve Paleoco rafya 6
B.DO AL KAYNAKLAR
B.1. Enerji Kaynakları 7
B.1.1. Güne 7
B.1.2. Su Enerjisi 8
B.1.3. Kömür 9
B.1.4. Do algaz 9
B.1.5. Rüzgar 9
B.1.6. Biyomas 9
B.1.7 Petrol 10
B.1.8. Jeotermal Sahalar 10
B.2. Flora ve Fauna 10
B.2.1 Ormanlar 10
B.2.2.Çayır ve Mera 11
B.2.3.Sulak Alanlar 11
B.2.4.Endemik Bitkiler 11
B.2.5.Fauna ve Endemik Hayvanlar 11
B.2.6.Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma 11
Alanları
B.3.Toprak 12
B.4.Su Kaynakları 15
B.4.1. çme Suyu Kaynakları ve Barajlar 15
B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 20
B.4.3 Akarsular 20
B.4.4. Göller ve Göletler 24
B.5. Mineral Kaynaklar 24
B.5.1. Sanayi Madenleri 24
B.5.1.1.Endüstriyel Hammaddeler 24
B.5.2. Metalik Madenler 25
B.5.3. Enerji Madenleri 26
B.5.4. Ta Ocakları Nizamnamesine Tabi olan Do al Malzemeler 26
C.HAVA (ATMOSFER VE KL M)
VI
C.1. klim ve Hava 27
C.1.1 Do al De i kenler 27
C.1.1.1.Rüzgar 27
C.1.1.2.Basınç 28
C.1.1.3.Nem 29
C.1.1.4.Sıcaklık 29
C.1.1.6.Ya ı lar 31
C.1.1.7.Seller 34
C.1.1.8.Kuraklık 34
C.1.1.9.Mikroklima 34
C.1.2. Yapay Etmenler 35
C.1.2.1Plansız Kentle me 35
C.1.2.2Ye il Alanların Azalması 35
C.1.2.3.Isınmada Kullanılan Yakıtlar 35
C.1.2.4.Endüstriyel Emisyonlar 35
C.1.2.5.Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 36
C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 36
C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 36
C.2.2. Partikül Madde Emisyonları 40
C.2.3. Karbonmonoksit 40
C.2.4. Nitrojen Oksitler (NOX) 40
C.2.5. Hidrokarbon ve Kur un Emisyonları 40
C.3 Atmosferik Kirlilik 40
C.3.1. Ozon Tabakasının ncelmesinin Etkileri 40
C.3.2. Asit Ya murlarının Etkileri 40
C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 40
C.4.1. Do al Çevreye Olan Etkileri 40
C.4.1.1.Su Üzerindeki Etkileri 40
C.4.1.2.Toprak Üzerine Etkileri 40
C.4.1.3.Flora ve Fauna Üzerideki Etkileri 41
C.4.1.4. nsan Sa lı ı Üzerideki Etkileri 41
C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri 41
D.SU
D.1.Su Kaynaklarının Kullanımı 42
D.1.1.Yer altı Suları 42
D.1.2. Akarsular 42
D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 43
D.1.4. Denizler 44
D.2.Do al Drenaj Sistemleri 44
D.3.Su Kaynaklarının Kirlili i ve Çevreye Etkileri 44
D.3.1.Yer altı Suları ve Kirlilik 44
D.3.2.Akarsularda Kirlilik 45
D.3.3.Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 47

VII
D.4.Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikalar 53
D.5.Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 54
E.TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI
E.1.Genel Toprak Yapısı 56
E.1.1.Toprak Bünyesi 56
E.1.2.Diyarbakır ili topra ına ait özellikler 56
E.2..Toprak Kirlili i 57
E.3..Arazi 58
E.3.1.Arazi Varlı ı 58
E.3.1.1.Arazi Sınıfları 58
E.3.1.2.Kullanma Durumu 58
E.3.2.Arazi Problemleri 58
F.FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER
F.1.Ekosistem Tipleri 69
F.1.1.Ormanlar 69
F.1.1.1.Ormanların Ekolojik Yapısı 69
F.1.1.2. lin Orman Envanteri 70
F.1.1.3.Orman Varlı ının Nedenleri 70
F.1.1.4.Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 70
F.1.2.Çayır ve Meralar 71
F.2.Flora 72
F.2.1.Habitat ve Toplulukları 72
F.2.3.Türler ve Populasyonları 74
F.3.Fauna 77
F.3.1.Habitat ve Toplulukları 77
F.3.2.Türler ve Populasyonları 83
F.4.Hassas Yöreler 100
F.4.1.Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 100
F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlana 100
ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”,“Tabiat
Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları”
F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılı ı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 100
Bakanlı ı’nca Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve
Yaban Hayvanı Yerle tirme Alanları”
F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 100
2. Maddesinin “a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde
“Kültür Varlıkları”, “Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı”
Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı
Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin
De i tirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında
Kanun) lgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar
F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri 102
stihsal ve Üreme Sahaları
F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan 102
Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli i’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742

VIII
Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle De i ik 18.,19. ve 20.
Maddelerinde Tanımlanan Alanlar
F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de 80Yayımlanan 104
Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeli i’nin 49. Maddesinde
Tanımlanan“Hassas Kirlenme Bölgeleri”
F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar 104
Kurulu Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak
Tespit ve lan Edilen Alanlar
F.4.1.8. 2960 Sayılı Bo aziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan 104
Alanlar
F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gere ince Orman Alanı Sayılan 104
Yerler
F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gere ince Yapı Yasa ı Getirilen 104
Alanlar
F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytincili in Islahı ve Yabanilerinin A ılattırılması 104
Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar
F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 104
F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak 104
Yürürlü e Giren “Sulak Alanların Korunması
Yönetmeli i”nde Belirtilen Alanlar
F.4.2. Ülkemizin Taraf Oldu u Uluslararası Sözle meler Uyarınca 104
Korunması Gerekli Alanlar
F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak 104
Yürürlü e Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Ya ama
Ortamlarını Koruma Sözle mesi” (BERN Sözle mesi) Uyarınca
Koruma Altına Alınmı Alanlardan “Önemli Deniz
Kaplumba ası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma
Bölgeleri, “Akdeniz Foku Ya ama ve Üreme Alanları”
F.4.2.3. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de 104
Yayımlanarak Yürürlü e Giren “Özellikle Su Ku ları
Ya ama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alanların Korunması Sözle mesi” (RAMSAR Sözle mesi)
Uyarınca Koruma Altına Alınmı Alanlar
F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 105
F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak 105
AlanOlarak Tesbit Edilen ve Yapıla ma Yasa ı Getirilen
Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik
Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)
F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, 105
Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II,
III ve IV Olan Alanlar, Ya ı a Ba lı Tarımda Kullanılan I. ve II.
Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı
F.4.3.3. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu letme Sahaları 105

F.4.3.5. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda 106
Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip,Kullanımının Do al
Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sa lamak
Üzere Ayrılan Alanlar

IX
G.TUR ZM
G.1.Yörenin Turistik De erleri 107
G1.1.Yörenin Do al De erleri 107
G.1.1.1.Konumu, Fiziksel özellikleri 107
G.1.2. Kültürel De erler 108
G.2.Turizm Çe itleri 118
G.3.Turistik Altyapı 118
G.4.Turist Sayısı 124
G.5.Turizm Ekonomisi 126
G.6.Turizm Çevre li kisi 126
H.TARIM VE HAYVANCILIK
H.1.Genel Tarımsal Yapı 128
H.2.Tarımsal Üretim 131
H.2.1. Bitkisel Üretim 131
H.2.1.1.Tarla Bitkileri 131
H.2.1.1.1.Bu daygiller 134
H.2.1.1.2.Yem Bitkileri 135
H.2.1.1.3.Endüstriyel Bitkiler 136
H.2.1.1.4.Süs Bitkileri 137
H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 137
H.2.1.2.1.Meyve Üretimi 137
H.2.1.2.2.Sebze Üretimi 139
H.2.2. Hayvansal Üretim 140
H.2.2.1.Büyükba Hayvancılık 142
H.2.2.2.Küçükba Hayvancılık 143
H.2.2.4.Su Ürünleri 145
H.2.2.5.Kürk Hayvancılı ı 147
H.2.2.6.Arıcılık ve pekböce i Yeti tiricili i 147
H.2.2.7.Kanatlı Hayvancılık 149
H.3.Organik Tarım 150
H.4.Tarımsal letmeler 151
H.4.1.Kamu letmeleri 151
H.4.2. Özel letmeler 151
H.5.Tarımsal Faaliyetler 151
H.5.1.Pestisit Kullanımı 151
H.5.2. Gübre Kullanımı 151
I.MADENC L K
I.1.Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Ta Ocakları 157
Nizamnamesine Tabi Olan Do al Malzemeler
I.1.1.Sanayi Madenleri 157
I.1.2.Metalik Madenler 158
I.1.3.Enerji Madenleri 159

X
I.1.4.Ta Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Do al Malzemeler 159
I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldı ı Yerlerin Özellikleri 161
I.3.Cevher Zenginle tirme 162
I.4.Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 162
I.5.Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla 162
Yapılan Rehabilitasyon Çalı maları
J.ENERJ
J.1.Kaynaklarına Göre Enerjilerin Sınıflandırılması 163
J.1.1.Birincil Enerji Kaynakları 163
J.1.1.1.Güne Enerjisi 163
J.1.1.2.Rüzgar Enerjisi 163
J.1.1.3.Su Enerjisi 163
J.1.1.4.Biyogaz Enerjisi 164
J.1.1.5.Biyomas Enerjisi 164
J.1.1.6.Odun 164
J.1.1.7.Kömür 164
J.1.1.8.Petrol 165
J.1.1.9.Jeotermal Enerji 166
J.1.1.10.Do algaz Enerjisi 166
J.1.2. kincil Enerji Kaynakları 166
J.1.2.1.Termik Enerji 166
J.1.2.2.Hidrolik Enerji 166
J.1.2.3.Nükleer Enerji 166
J.2.Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Da ılımı 166
K.SANAY VE TEKNOLOJ
K.1. l Sanayinin Geli imi, Yer Seçim Süreçleri ve Bunu Etkileyen 167
etmenler
K.2.Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 168
K.3.Sanayinin lçelere Göre Da ılımı 168
K.4.Sanayi Gruplarına Göre Yeri Sayıları Ve stihdam Durumu 170
K.5.Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 171
K.6.Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 171
K.6.1.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlili i 171
K.6.2.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlili i 171
K.6.3.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlili i 171
K.6.4.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirlili i 171
K.6.5.Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 172
K.7.Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 172
L.ALTYAPI, ULA IM VE HABERLE ME
L.1.Altyapı 173
L.1.1.Su Sistemi 173
L.1.2.Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 175
L.1.3.Ye il Alanlar 177

XI
L.1.4.Elektrik letim Hatları 178
L.2.Ula ım 180
L.2.1.Karayolları 180
L.2.1.1.Karayolları Genel 180
L.2.1.2.Ula ım Planlaması 181
L.2.1.3.Toplu Ta ım Sistemleri 181
L.2.1.4Kent içi Yollar 181
L.2.1.5Araç Sayıları 182
L.2.2. Demiryolları 182
L.2.2.1.Kullanılan Raylı Sistemler 183
L.2.4. Havayolları 183
L.3. Haberle me 183
L.4. lin mar Durumu 184
L.5. ldeki Baz stasyonları Sayısı 185
M. YERLE M ALANLARI VE NÜFUS
M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 186
M.1.1. Kentsel Alanlar 186
M.1.1.1.Do al Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 186
M.1.1.2.Kentsel Büyüme Deseni 187
M.1.1.3.Planlı Kentsel Geli me Alanları 187
M.1.1.4.Kentsel Alanlarda Yo unluk 188
M.1.1.5.Kentsel Yenileme Alanları 190
M.1.1.6.Endüstri Alanlarda Yer Seçimi 190
M.1.1.7.Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 190
M.1.2. Kırsal Alanlar 191
M.1.2.1.Kırsal Yerle me Deseni 191
M.1.2.2.Arazi Mülkiyeti 193
M.2.Altyapı 200
M.3.Binalar ve Yapı Çe itleri 200
M.3.1. Kamu Binaları 200
M.3.2.Okullar 203
M.3.3.Hastaneler ve Sa lık Tesisleri 206
M.3.4.Sosyal ve Kültürel Tesisler 207
M.3.5.Endüstriyel Yapılar 209
M.3.6.Göçer ve Hareketli Barınaklar 209
M.3.7.Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Di er Yapılar 209
M.3.8.Bürolar ve Dükkanlar 210
M.3.9.Kırsal Alanda Yapıla ma 210
M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 211
M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel 211
materyaller
M.4.Sosyo-Ekonomik Yapı 211

XII
M.4.1.Göçler 211
M.4.2.Göçebe çiler 212
M.4.3.Kent Topra ının Mülkiyet Da ılımı 212
M.4.4.Konut Yapım Süreçleri 212
M.4.5.Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 215
M.5.Yerle im Yerlerinin Çevresel Etkileri 215
M.5.1.Binalarda Ses zolasyonu 215
M.5.2.Havaalanları ve Çevresinde Olu turulan 215
Gürültü zonları
M.5.3.Ticari ve Endüstriyel Gürültü 216
M.5.4.Kentsel Atıklar 216
M.5.5.Binalarda Isı Yalıtımı 216
M.6.Nüfus 216
M.6.1.Nüfusun Yıllara Göre De i imi 216
M.6.2.Nüfusun Cinsiyet ve Ya Gruplarına Göre 217
Da ılımı
M.6.3. l ve lçelerin Nüfus Yo unlukları 217
M.6.4.Nüfus De i im Oranı 218
M.6.5.Yer De i tirme Olayları 224
M.6.6.Turizm ve Seyahat 224
M.6.7. sizlik 224
N.ATIKLAR
N.1.EvselKatıAtıklar 226
N.2.Tehlikeli ve Zararlı Atıklar 227
N.3.Özel Atıklar 238
N.3.1.Tıbbi Atıklar 238
N.3.2.Atık Ya lar 242
N.3.3.Pil ve Aküler 242
N.3.4.Cips ve Di er Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 242
N.3.5.Tarama Çamurları 242
N.3.6.Elektrik ve Elektronik Atıklar 242
N.3.7.Kullanım Ömrü Bitmi Araçlar 242
N.4.Di er Atıklar 242
N.4.1. Radyoaktif Atıklar 242
N.4.2. Hayvan Kadavraları 243
N.4.3. Mezbaha Atıkları 243
N.4.3. Mezbaha Atıkları 243
N.5. Atık Yönetimi 243
N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 243
N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Ta ınması ve Transfer 243
stasyonları
N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri 243

XIII
N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 243
N.8.2. Atıkların Yakılması 244
N.8.3. Kompost 244
N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve De erlendirilmesi 244
N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 244
O.GÜRÜLTÜ VE T TRE M
O.1.Gürültü 245
O.1.1.Gürültü Kaynakları 246
O.1.1.1.Trafik Gürültüsü 246
O.1.1.2.Endüstri Gürültüsü 247
O.1.1.3. n aat Gürültüsü 248
O.1.1.4.E lence Yerlerinde Olu an Gürültüler 248
O.1.1.5.Yerle im Alanlarında Olu an Gürültüler 249
O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 249
O.1.2.1.Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 249
O.1.2.2.Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 249
O.1.3. Gürültünün nsanlar Üzerine Olan Etkileri 249
O.1.3.1.Fiziksel Etkileri 249
O.1.3.2.Fizyolojik Etkileri 249
O.1.3.3.Psikolojik Etkileri 249
O.1.3.4.Performans Etkileri 249
O.2.Titre im 250
P.AFETLER
P.1.Afet Olayları 251
P.1.1. Depremler 251
P.1.2.Heyelan ve Çı lar 252
P.1.3. Seller 252
P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları 253
P.1.5 Fırtınalar 253
P.2.Afetler ve Sa lık Zararları 253
P.2.1. Radyoaktif Maddeler 253
P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Di er Tehlikeli 253
Atıklar
P.2.3. Tehlikeli ve Zehirli Maddeler 253
P.3.Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 253
P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 253
P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 254
P.3.3. lkyardım Servisleri 254
P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden skanı 254
P.3.5.Tehlikeli ve zararlı Maddelerin Sınırlar arası 256
Ta ınımı çin Alınan Tedbirler

XIV
R.SA LIK VE ÇEVRE
R.1Temel Sa lık Hizmetleri 257
R.1.1. Sa lık Kurumlarının Da ılımı 257
R.1.2. Bula ıcı Hastalıklar 261
R.1.2.1. çme ve Kullanma Suları 262
R.1.2.3.Zoonoz Hastalıklar 263
R.1.3. Gıda Hijyeni 264
R.1.4. A ılama Çalı maları 265
R.1.5. Bebek Ölümleri 265
R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Ya ve Cins Gruplarına 265
Göre Da ılımı
R.1.7. Aile Planlaması Çalı maları 265
R.2.Çevre Kirlili i ve Zararlarından Olu an Sa lık 266
Riskleri
R.2.1. Kentsel Hava Kirlili inin nsan Sa lı ı Üzerine 266
Etkileri
R.2.2. Su Kirlili inin nsan Sa lı ı Üzerine Etkileri 266
R.2.3. Atıkların nsan Sa lı ı Üzerine Etkileri 266
R.2.4. Gürültünün nsan Sa lı ı Üzerine Etkileri 266
R.2.5. Pestisitlerin nsan Sa lı ı Üzerine Etkileri 266
S.ÇEVRE E T M
S.1.Kamu Kurulu larının Çevre E itimi le lgili Faaliyetleri 271
S.2.Çevre le lgili Gönüllü Kurulu lar ve Faaliyetleri 272
S.2.1. Çevre Vakıfları 273
S.2.2. Çevre Dernekleri 273
T.ÇEVRE YÖNET M VE PLANLAMA
T.1.Çevre Kirlili inin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 274
T.2.Do al Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak 275
Verimli Kullanımı, Korunması ve Geli tirilmesi
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Ta ıma 275
Kapasitesini A mayacak Biçimde Planlanması
T.4.Çevrenin nsan-Psikososyal htiyaçlarıyla Uyumunun 276
Sa lanması
T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 276
KAYNAKLAR
EKLER Sanayi tesisleri listesi 278

XV
TABLOLAR SAYFA
b.1 Ortalama Güne lenme Süresi 7
b.2 Ortalama Güne lenme iddeti 7
b.3 Petrol Üretim Miktarı 10
b.4 Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları 14
b.5 Kuyu ve Kaynak Suları Bilgileri 17
b.6 Diyarbakır çme Suyu Kaynaklarının Adı, 18
b.7 çme Suyu Kaynaklarına Ait Debi Verileri 19
b.8 Yapılan Akım Ölçümleri 21
b.9 Devamlı Ölçüm Yapılan Akarsu ve Kaynaklar 23
b.10 Petrol Üretim Envanteri 26
c.1 2003 yılı Diyarbakır li Aylık Basınç De erleri 28
c.2. Diyarbakır ve lçelerinin Uzun Yıllar Nispi Nem 29
Ortalaması
c.3. Diyarbakır ve lçelerinin Uzun Yıllar Sıcaklık 30
Ortalaması
c.4. 74 yıllık Sıcaklık Rasatlarına Göre Diyarbakır ve 31
Türkiye Genelinin Kıyaslaması
c.5. Diyarbakır ve lçelerinin Uzun Yıllar Ya ı Ortalaması 32
c.6. 1999-2003 Yılları Arasında limiz SO2 ve PM 36
Ortalamaları, En Dü ük ve En Yüksek De erleri Ve KVS
De erlerinin A ıldı ı Gün Sayısı
d.1 Devegeçidi ve Göksu Barajları le Gözegöl Göletine Ait 42
Su Kotları
d.2 Dicle Nehri Suyunda Bazı A ır Metal Tayinleri 47
d.3 Devegeçidi Barajı Dipsava ından Alınan Su Numuneleri 48
Analiz Sonuçları
d.4 Dicle Baraj Aksından Alınan Su Numuneleri Analiz 48
Sonuçları
d.5. Devegeçidi Barajı-Dipsavak Analiz Sonuçları 49
d.6. Dicle Baraj Aksı Analiz Sonuçları 50
d.7 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Örnekleme Noktasında Bazı 52
Parametrelerin % 90 Olasılık De erleri le Bunlara
Kar ılık Gelen Kalite Sınıfları
d.8. Dicle Baraj Aksı için Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık 52
De erleri le Bunlara Kar ılık Gelen Kalite Sınıfla
e.1 Diyarbakır Topraklarına Ait pH, Tuz, Organik Madde, 56
Kireç Analiz Sonuçları
e.2 Dicle Nehri Suyu le Sulanan Topraklarda Cu, Zn ve Ni 57
Konsantrasyonu Kar ıla tırması
e.3 Diyarbakır li Arazi Kabiliyet Sınıfları Da ılımı 58
e.4 Arazi Kullanımı 58
e.5 Diyarbakır li Topraklarının E im – Ta Kayalılıkları 59
XVI
e.6 limizde Erozyonlardan Etkilenen Alanların Havza 60
Bazında Da ılımı
e.7 Diyarbakır linde Toprak Sınıflarına Göre Erozyona 60
U rayan Topraklar
e.8 2009 yılı Korunan A açlandırma Sahaları 61

e.9 Hatıra Ormanları 61

f.1 Diyarbakır li Çayır, Mera, Orman Varlı ı (1998) 72
f.2 Sulak Alanlar ve Bitki Toplulukları 73
f.3 A açlar, Çalılar ve Otsu Bitkiler 73
f.4 GAP Bölgesi’nde letmeye Açılmı Olan Baraj Gölleri 103
f.5 DS Genel Müdürlü ünce GAP Rezervuarlarında 103
Uygulanan Balıklandırma Çalı maları
g.1 Diyarbakır linde Kutlanan Festivaller Ve Di er Özel 118
Günler
g.2 Turizm letme Belgeli Konaklama Tesislerimiz 119
g.3 Turizm Yatırım Belgeli Konaklama Tesislerimiz 119

g.4 Turizm letme Ve Yatırım Belgeli Yeme – çme 120

Tesislerimiz
g.5 limizde Mevcut Seyahat Acenteleri 120
g.6 Mahalli darelerce Belgelendirilen Konaklama 122
Tesislerimiz
g.7 limizi Ziyaret Eden Yerli ve Yabancı Turistlerin Turizm 122
Sezonunda Bıraktıkları Döviz Miktarı
h.1 Arazi Da ılımı 128
h.2 GAP’ta Tarımsal Sulama 129
h.3 limizdeki GAP Kapsamındaki Sulama Alanları 130
h.4 Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu 130
h.5 Diyarbakır linde Önde Gelen Ürünlerde Üretim 131
Miktarları
h.6 limizde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri 132
h.7 Diyarbakır li Tarım Arazileri Da ılımı 134

h.8 Diyarbakır linde Hububat Üretim Miktarı 134

h.9 Diyarbakır li 2006 Yılı Yem Bitkileri Üretiminin 135

Da ılımı
h.10 Diyarbakır li 2006 Yılı Endüstri Bitkileri Üretiminin 136
Da ılımı
h.11 limizde Üretimi Yapılan Meyveler 138
h.12 limizde Üretimi Yapılan Sebzeler 139
XVII
h.13 Diyarbakır li lçeler Bazında Sebze Üretim Alanları 139
h.14 Genel Hayvan Varlı ı 140
h.15 Yıllara Göre Hayvan Varlı ı Kar ıla tırması 140
h.16 2008 Yılı limiz Hayvan Varlı ı 141
h.17 limizde Büyükba Hayvan Varlı ı 142
h.18 limizde Yeti tirilen Büyükba Hayvan Türleri 142
h.19 limizde Elde Edilen Hayvansal Ürünler 143
h.20 limizde Küçükba Hayvan Varlı ı 143
h.21 limizde Küçükba Hayvancılıktan Elde Edilen 144
Hayvansal Ürünler
h.22 Diyarbakır l Sınırları çerisinde Yer Alan Rezervuar 146
Alanları
h.23 Diyarbakır linde Yıllara Göre Yapılmı Balıklandırma 147
Çalı maları (Sazan-Adet)
h.24 Diyarbakır Arıcılık Ve Ürünleri statisti i 148
h.25 limizde Arıcılık ve pekböcekçili inden Elde Edilen 149
Hayvansal Ürünler
h.26 limizde Kanatlı Hayvan Varlı ı 149
h.27 limizde Kanatlı Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal 150
Ürünler
h.28 Diyarbakır linde Ortalama Yıllık TüketilenGübre 152
Miktarı
i.1 Diyarbakır linin Maden Potansiyeli 154
.2 Ta Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan letmeler 160
j.1 2008 Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satı ı 166
k.1 limizde Organize Sanayi Bölgesi Yatırımları 168
k.12 limizin Genel Sanayi Durumu 168
k.13 Küçük Sanayi Siteleri 169
k.14 Sanayi Tesislerinin Sektörel Bazda lçelere Göre 170
Da ılımı
k.15 Sanayi Gruplarına Göre yeri Sayıları ve stihdam Dur. 170
l.1 Atıksu Arıtma Tesisi Dizayn Verileri 176
l.2 Atıksu Arıtma Tesisi Çıkı ında Beklenen De erler 176
l.3 Ye il Alanların Kent çindeki Da ılımı 178
l.4 380 Kilovoltluk Enerji letim Hatları 179
l.5 154 Kilovoltluk Enerji letim Hatları 179
l.6 Diyarbakır’ın Bazı llere Olan Uzaklı ı 180
l.7. l Merkezinin lçelere Uzaklı ı 181
l.8 2008 Yılı tibarıyla Tescilli Araçlara Ait 182
statistik Formu (motorlu)
l.9 2008 Yılı A ustos Ayı tibarıyla Tescilli Araçlara Ait 182
statistik Formu (motorsuz)

XVIII
I.10 ldeki Baz stasyonları Sayısı 185

m.1 Diyarbakır Merkez Kentsel Arazi Kullanımı 188

m.2 Kentsel Nüfusun lk Kademe Belediyelerine Göre 189
Da ılımı
m.3 Planlama Alanındaki Arazilerin Tarımsal Potansiyeli 192
m.4 Tarım dı ı kullanıma izin verilen alanlar 193
M.5 Kamuya Ait Araziler 194
m.6 Kamu Arazilerinin Bölgelere Göre Da ılımı 195
m.7 Büyük ehir Belediyesi ve lk Kademe Belediyelerinin 196
Arazi Kullanımı
m.8 Kamu Arazilerinin Belediyelere Göre Da ılımı 198
m.9 Kamu Arazilerinin Ortalama Parsel Büyüklükleri 198
m.10 Diyarbakır Kenti Ö retim Kurumları Sayısı 204
m.11 2000 Yılı tibariyle Diyarbakır li ve lçelerinde Yataklı 206
Tedavi Kurumlarının Durumu
m.12 Di er Sa lık Kurulu larının Da ılımı 206
m.13 Diyarbakır Kenti- Sa lık Tesisleri 207
m.14 Tiyatrolar 207
m.15 Tescilli Yapılar 208
m.16 Diyarbakır Kenti, letme Belgeli Konaklama Tesisleri 209
m.17 Nazım mar Planına Göre Yerle im Alanları Yo unluk 214
ve Nüfus Da ılımı
m.18 Nüfusun Belediyelere Göre Da ılımı 215
m.19 lçelere Göre ehir ve Köy Nüfusu,Yıllık Nüfus Artı 216
Hızı
m.20 Nüfus Yo unlukları 217
m.21 Diyarbakır Kanalizasyon ve Ya mursuyu Master 219
Planına Göre Tahmini Nüfus Artı ları
m.22 Diyarbakır linin Yıllık Nüfus Artı Hızları 220
m.23 limizin Nüfus Projeksiyonu 221
m.24 Kentsel Bölge Nüfus Tahmini 221
m.25 Kırsal Bölge Nüfus Tahmini 222
m.26 Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı Nüfus Tahmini 222
m.27 lk kademe Belediyeleri’nin Nüfus Projeksiyonları 223
(Sonuç Tablosu)
m.28 ve çi Bulma Kurumu’na Yapılan Ba vurular ve 224
stihdam
n.1 Diyarbakır’da Üretilen Çöpün Özellikleri ve Bile enleri 226
n.2 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Diyarbakır Büyük ehir 227
Belediyesi)
n.3 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Ergani lçe Belediyesi) 228
n.4 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çüngü lçe Belediyesi) 228

XIX
n.5 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (E il lçe Belediyesi) 229
n.6 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Lice lçe Belediyesi) 230
n.7 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çınar lçe Belediyesi) 230
n.8 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Dicle lçe Belediyesi) 231
n.9 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kulp lçe Belediyesi) 232
n.10 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Silvan lçe Belediyesi) 232
n.11 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Bismil lçe Belediyesi) 233
n.12 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Kocaköy lçe Belediyesi) 234
n.13 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Çarıklı Belde Belediyesi) 234
n.14 Katı Atık Miktar ve Yönetimi (Ba ıvar Belde Belediyesi) 235
n.15 Diyarbakır Kent Merkezi Katı Atık Analiz Sonuçları 235
n.16 Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi Katı Atık Bo altım 237
Yerinde Yapılan Katı Atık Analiz Sonuçları, %
De erleri
ve Toplam Katı Atık çindeki Varsayımsal Miktarı
n.17 N.V. Turkse Perenco Atık Envanteri 238
o.1 2008 tibarıyla Tescilli Araçlara Ait statistik Formu 246
(Motorlu)
o.2 2008 A ustos Ayı tibarıyla Tescilli Araçlara Ait 247
istatistik Formu (Motorsuz)
o.3 Gürültü Düzeylerine Kar ı Çalı ma Süreleri 247
o.4 limiz Merkezinde Faaliyet gösteren letmelere Ait 248
Ölçümlerden Elde Edilen Sonuçlar
P.1 Yapımı Devam Eden Afet Konutları Listesi 255
r.1 Diyarbakır linde lçelere Göre Sa lık Kurumlarının 257
Da ılımı
r.2 Diyarbakır llinde En Sık Görülen Bula ıcı Hastalıklar 261
r.3 Çevre Sa lı ı Çalı maları 262
r.4 limizde Görülen Zoonoz Hastalıklar 262
r.5 l Sa lık Müdürlü ü Çevre Sa lı ı Çalı maları 263
r.6 Rutin A ılama Çalı maları 263
r.7 UAG Çalı maları 264
r.8 Demografik Veriler 264
r.9 limizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının 264
Yıllara Da ılımı
r.10 UAG Çalı maları 265
r.11 Kızamık A ı Günleri Tamamlama Kampanyası 265
265
limizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının 266
Yıllara Da ılımı
r.14 limizde faaliyet gösteren ayakta te his ve tedavi yapılan 267
özel sa lık kurulu ları.

XX
HAR TALAR SAYFA
a.1 Diyarbakır li l ve lçe Sınırları 2
a.2 Diyarbakır li Yükselti Haritası 4
m.2 Kamu Kurulu Alanları 202

XXI
 A. CO RAF KAPSAM

A.1. Giri :

Diyarbakır ili, Güneydo u Anadolu Bölgesi’nin orta kısmında, El-Cezire de denilen

Mezopotamya’nın kuzey batısındadır. Do udan Batman, Mu ; Güneyden Mardin; batıdan
anlıurfa, Adıyaman, Malatya; kuzeyden Elazı ve Bingöl illeriyle çevrilmi tir.

Diyarbakır’ın tarihi M.Ö. 5000 yıllarına uzandı ı bilinmektedir. nsanların

göçebelikten yerle ik hayata geçtikleri ve kent uygarlı ının ilk temelleri atıldı ı “Neolitik
Dönem” den ba lamak üzere teknolojinin ya am biçimi içerisinde yerine aldı ı tarihsel
süreçte, bir çok lklerin tanıklı ını yapan bir kenttir.

Yüzyıllar boyunca 26 medeniyete be iklik etmi olan Diyarbakır’da her devrin ayrı
bir izini görmek mümkündür. M.Ö. 300 Yıllarında Hurriler döneminden ba layarak
Osmanlılara kadar uzanan yo un bir tarihi olan Diyarbakır’da ya ayanlar kendi kültür ve
medeniyetleriyle ehri güzelle tirmi lerdir.

Diyarbakır M.Ö. 14. yüzyıldan günümüze kadar Amidi, Amida, Augusta,

Karaamid, Karakale, Karacakale, Hamid, Karahamid, Diyarbekir ve Diyarbakır isimleri ile
anılmı tır.

Rekor yo unlu u ile Çin Seddi’nden sonra dünyada birinci gelen Diyarbakır surları
ehri çepeçevre sarmaktadır. Dünyada e i olmayan yüksek ve büyük burçları günümüzde
koruma altına alınmı tır. Üzerindeki ta i çili i ve motiflerin zenginli i ile göz dolduran
surlar 4 büyük yapı ile geçit vermekte ve ehir tüm saldırılardan bu sayede korunmaktadır.
Belirli bir mimari üslubun ürünü olan çok sayıdaki tarihi eserlerin böylesin topluca bir
alanda görüldü ü yerlerden biridir. Akkoyunlulardan kalan Dört Ayaklı Minare,
Anadolu’nun en eski Camii olan Ulu Camii, Anadolu’nun lk Türk Üniversitesi olan
Mesudiye Medresesi lk anda görülmesi gereken eserlerdendir.

A.2. l ve lçe Sınırları:

Diyarbakır li do udan Batman il merkezi, Be iri, Kozluk, Sason, Hasankeyf ve

Gerçü , Mu l Merkezi,Hasköy; anlıurfa’nın Siverek, Viran ehir; Adıyaman’ın Gerger;
Malatya’nın Pötürge, Do anyol; kuzeyden Elazı ’ın Solhan lçeleriyle sınırlandırılmı tır.

Diyarbakır li’nin lçeleri sırasıyla öyledir; Bismil, Çermik, Çınar, Çüngü , Dicle,
E il, Ergani, Hani, Hazro, Kocaköy, Kulp, Lice ve Silvan’dır.

1
 l ve lçe sınırlarının gösterimi Harita a.1. de verilmi tir.

A.3. lin Co rafi Durumu :

Diyarbakır li Güneydo u Anadolu Bölgesinde, 37 derece 30 dakika ve 38 derece

43 dakika kuzey enlemleriyle, 40 derece 37 dakika ve 41 derece 20 dakika do u
boylamları arasında yer almaktadır. Yüz ölçümü 15.355 Km2 ’dir. l merkezinin denizden
yüksekli i 670 m’dir. 2007 ADNKS(Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) veri tabanına
göre ilin toplam nüfusu 1.460.714 olup, bunun 855.389’u l ve lçe Merkezlerinde,
605.325’i bucak ve köylerde ya amaktadır. l topraklarının % 45 ‘i sürüme elveri lidir.
Toprakların % 95 ’i ise tarıma elveri li nitelik ta ımaktadır. % 37 ‘sini da ların kapladı ı il
alanında ovaların payı % 31 dolaylarındadır.

Diyarbakır çevre il ve ilçelere devlet karayolları ile ba lanmı durumdadır.

Türkiye’nin nüfus bakımından geli mi kentlerden bir olan Diyarbakır, Güneydo u
Anadolu Torosların güneyinde kalmaktadır. Dicle Irma ı ile Güneydo u Toroslar arasında
uzanan geni alana Diyarbakır havzası denir. Bu bölümün güneyinde ise orta yükseklikteki
da lardan olu an Mardin yükseltisi yer alır. Kuzeybatı Güney do rultusunda uzanan
Karacada yükseltisi, Diyarbakır Havzasıyla batıdaki anlıurfa yaylasını birbirinden ayırır.
Sönmü bir Volkan olan Karacada 1.954 m. yüksekli i ile yörenin en yüksek noktasıdır.
Bölgenin batı sınırını Fırat Nehri olu turur. Do uda yer alan Ambar ve Göksu Çayları
Dicle Nehrine karı ır.

Batısında anlıurfa, Güneydo usunda Mardin kuzey batısında Elazı ve do usunda

Batman illeri bulunan Diyarbakır’da karasal iklim gözlenir. Gündüz ile gece arasında
belirgin sıcaklık farkları ya anır. Do al bitki örtüsü ve Orman alanları geli memi tir. Daha
çok makilik ve çalılık alanları gözlenmektedir.

2
 A.4. lin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu

Diyarbakır ve çevresinde ana Jeomorfolojik birimler; Plato alanları, a ınım

yüzeyleri, ova ve vadi tabanı ile bu birimler arasında yer alan geçi zonu olmak üzere dört
gruba ayrılır.

Plato Alanları :

Dicle Nehri’nin batısında yer alır. Volkan ya larına göre farklı e imler gösterir.
Eski volkanizma üzerinden topo rafya a ınmadan dolayı düz olup, yer yer akarsularla
ayrılmı tır. Çıkı bacaları düzle mi tir. Yeni volkanizma üzerinde kraterler volkan konileri
belirgin olup, e imleri fazladır.

A ınım Yüzeyleri :

Dicle Nehri’nin batısında Pliyosen ya lı yeniköy formasyonu üzerinde yer yer

akarsularla yarılmı , uzayabilen geni düzlüklerdir.

Vadi Tabanı Ta kın Alanı :

Dicle Nehri boyunca menderesli yataklar, akarsu sekileri, bum odaları, eski nehir
yatakları, kopuk menderesler, kulaklar, taban dolgusu biçiminde olu mu tur.

Geçi Zonu :

Plato alanı ve a ınım yüzeyleriyle Dicle nehri ta kın alanı arasında yer alan, yer ter
az e imli yamaçlar, dik yamaçlar a ınım ve birikim glasileri ile akarsu a ızlarında
yelpazeler eklinde gözlenir.

3
Diyarbakır ilinin yükselti haritası harita a.2’de gösterilmi tir.

A.5. Jeomorfolojik Yapı ve Stratigrafi

nceleme alanında Jeolojik birimler otokton ve allokton olmak üzere iki kısımda
incelenir. Diyarbakır ilinin jeolojik durumu ‘Ekler’ bölümünde harita a.3.’de verilmi tir.

a)Otokton Birimler

Midyat Grubu :

smini Mardin ‘in Midyat lçesinden almı tır. Alton üste do u Gercü Formasyonu
ve Gaziantep Formasyonu olmak üzere ikiye ayrılır. Alt Eosen ya lı Gercü Formasyonu
kırmızı, pembe, mor renkli konglomera, kumta ı, çamurta ı ile temsil edilir. Tane boyutu
1-3 cm’den olu an çakıl Eosen ya lı Gaziantep formasyonu bulunur. Killi-kumlu, tebe irli
kireç ta larından olu an birim kirli beyaz, krem renk tonuna sahiptir. Bal fasilli ve karstik
yapılara sahiptir.

4
Fırat Formasyonu :

Alt Miyosen ya lı formasyon daha çok pembe, krem renkli sert kristalize kireç
ta larından olu ur. Resifal kireçta ı litolojisinde olan birim, bol alg-mercan ve kavkılıdır.
Taban kısımlarında yerel olarak çakıllı kireçta ı seviyesi gözlenir.

Lice Formasyonu :

nceleme alanında çok geni alanlar kaplayan birim, Alt Miyosen ya ındadır.
Kumlu, Killi ve kireçta ı bantları içermektedir. Kalınlı ı 1000 m2 ye kadar varan istifle
fosil gözlenmektedir.

elmo Formasyonu :

Üst Miyosen ya lı formasyon tutturulmamı çakılta ı, kilta ı ardalanmasından

olu ur. Bol çapraz tabakalı olan birim, gri- beyaz renklidir.

b) Allokton Birimler

Karadut Karma ı ı : Kretase ya lı Karadut formasyonu krem, kirli beyaz

gri renkli kumta ı, kilta ı ortalamasından olu ur. Yer ter Dört yumrulu kumlu kireçta ı
tabakaları da mevcuttur. Tanelerde derecelenme ve çimentola ma mevcuttur.
Koçali Karma ı ı :

Juro-alt kretese ya lı Koçali Karma ı ı olarak adlandırılanlar, birim serpantinit,

gabro, bozalt tüt ve piroklastlardan olu ur. Genelde ye il renk tonlarına sahiptir. Kalınlı ı
300 m. civarındadır.

Çüngü Formasyonu :

Eosen-Alt Miyosen ya lı formasyonun litolofisi kumta ı-kilta ı ardala masından

olu ur. Gri, krem renginde karbonat çimentolu olup, ince katmanlıdır. Tabaka duru ları
kısa mesafede sıkça de i mektedir. Kil ta larının yo un oldu u kısımların topografyası
fazlaca düzle mi tir.

Pötürge Metomorfitleri :

Adını Malatya’nın Pötürge ilçesinde alan birim gnays, ilt litolojisindedir.

Metamorfiklerin tepe kısımlarında kristalize beyaz mermerler bulunun. Krem, bej renk
tonlarına sahip üstü geni alanlara yayılmı tır

A.5.1. Metemorfizma ve Ma matizma:

limizde gerçekle en volkanik olu umlar yakla ık 10.000 km2 ’lik bir alana yayılan
volkanikler bazalt litolojisinde olup, yer yer piroklastikler eklinde çıkı yerleri hakimdir.
Ana çıkı yerleri K-G açılma çatla ı eklinde olan Karacada civarıdır. Bu bazaltlar orta
miyosenden itibaren Arap plakası ile Anadolu plakasının çarpı ması sırasında sıkı ma
sonucu kuvver dinyelemesine ba lı olarak polisen K-G yönlü impaktejen türlü riftlerden

5
monta yükselimi vasıtasıyla meydana gelen kıtasel plato bazaltlarıdır. Bunları olu turan
ana ma ma, üst montonun kısmı ergimesi sonucu meydana gelmi tir.

Kuzey kısımlarda ise bitli, metomortizlerinin devamı olan pötürge metomortikleri

bulunur. Oldukça kıvrımlı, ezilmi , kayak toplulu una sahip bu metomortikler bol kıvrım
ve olaylara sahiptir.

A.5.2. Tektonik ve Paleocografya

limizde gerçekle en tektonik faaliyetler; Jeolojik süreç içinde çalı ma alanımız ve

yakın çevresi önemli tektonik olaylara maruz kalmı tır. Bunun sonucu olarak pek çok
tektonik yapı gelmi tir. Geli en bu yapılar Anadolu levhası ile Arabistan levhalarının üst
kretose’den günümüze de il birbirleriyle olan kar ılıklı hareketlerin sonucudur. Çalı ma
alanı geneli Güneydo u Anadolu kurum ku a ı içerisinde yer alır. Kuzey alanlarda
Güneydo u Anadolu bindirme ku a ına yakla ıldı ından tektonik yapılarda artı gözlenir.
Bölgede en önemli kurumlanma olayı, orta-üst miyosen döneminde Arap ve Anadolu
levhalarının çarpı maya ba laması sonucu meydana gelmi tir. Bu kıvrımlanma sonucu,
ya lı ya lı birimler ile üste gelen genç birimler hep birlikte kıvrımlanmı ve bölgenin
bugünkü kıvrımlı topo rafyası meydana gelmi tir.

limizde ve çevresinde özellikle tortul kayaçlar içinde çok sayıda fosil tespit
edilmi tir. Örnek olarak numulit assilina, miogypsina, alveolina gibi fosiller gösterilebilir.

SONUÇ:

Kentin geli im yönü; do uda kentin bulundu u platodan 100 metre a a ıdaki Dicle
Nehri vadisinden dolayı bu yönde do al bir e ikle sınırlanmı durumdadır. Ayrıca
kuzeybatı ve batı yönünün zemin sa lamlı ı ve di er kentsel olu um e iklerinden dolayı
kent kuzeybatı ve batı yönlerinde geli im göstermektedir.

KAYNAKLAR:

1. Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2008

2. MTA Bölge Müdürlü ü, Diyarbakır ve Çevresinin Mühendislik Jeoloji Haritası

6
 B. DO AL KAYNAKLAR

B.1. Enerji Kaynakları

B.1.1. Güne :

Bütün dünya ülkelerinde görülen enerji sorunlarına kar ı dünyanın gözleri ‘Temiz
enerjiye’ dönmü tür. Dünyanın tropik ve yarı tropik bölgeleri bol güne li olup güne
enerjisinde tam ve ekonomik olarak yararlanabilecek ülkeleri içine almaktadır. Daha açık
bir anlatımla havanın 200 ve hatta 300 günden çok açık oldu u yani güne li oldu u
bölgelerde güne enerjisinden ekonomik olarak yararlanılabilmektedir. (Yıllık 200 saati
geçen yörelerde) Dünyamızın 45’kuzey ve 45’güney enlem ku akları arasında bulunan
“Güne komeii” adı verilen bölgeler, en çok güne alan yerler arasındadır. Türkiye’de bu
ku ak içinde yer almaktadır. Bu nedenle, dünyanın en çok güne enerjisi potansiyeline
sahip olan ülkelerinden birisidir. Ülkemizde cm2 ’ye bir saatte dü en güne enerjisinin
yıllık ortalama de eri, 40 kalori civarındadır. Ayrıca ortalama olarak 2.610 saat olup,
maksimum ve minimum süreler Temmuz (362h) ve Aralık (98h) aylarında
gerçekle mektedir.

Bilimsel olarak, yıllık güne lenmenin 2.000 saati geçti i bütün yörelerde güne
enerjisiyle çalı an aygıtlar ekonomik sayılırlar. Teorik olarak yılda, Türkiye’nin tüm
yüzeyine isabet eden güne enerjisi miktarı 1,2 x 1011 ton ta kömürüne e it oldu unu
hesaplanmı tır.

limizde Meteoroloji Bölge Müdürlü ü tarafından ölçümler ortalama güne leme

süresi ve güne lenme iddeti Tablo b.1. ve b.2.’de verilmi tir.
Tablo –b.1. Ortalama Güne leme Süresi (saat)
STASYON YIL OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZRN TEMM A UST EYLÜL EK M KASIM ARALIK

D YARBAKIR 2008 3,5 3,8 5,1 5,2 6,6 11,6 11,8 10,3 10,1 7 5,9 4,5

KAYNAK: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü Envanter Çalı maları-2008

Tablo –b.2 Ortalama Güne leme iddeti (cal/cm2)

STASYON YIL OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZRN TEMM A UST EYLÜL EK M KASIM ARALIK

D YARBAKIR 2008 220,72 281,63 365,36 437,37 512,16 674,40 627,77 545,54 512,54 345,35 254,09
209,62

KAYNAK: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü, Envanter Çalı maları-2008

7
 limiz 2008 yılında Güne enerjisinden ortalama yıllık 7,566 saat güne leme süresi
ve 422.981 cal/m2.gün güne ı ınım iddeti ölçülmü olup güne enerjisi bakımından en
anslı llerden biri olmasına ra men, güne enerjisinden en az yararlanan illerdendir.

Devlet Meteoroloji leri Genel Müdürlü ü tarafından yapılan ölçümlere göre;

limizin, en fazla Mayıs, Haziran, Temmuz, A ustos, Eylül aylarında güne ı ı ına maruz
kaldı ı ve güne ı ınlarının iddetli oldu u tespit edilmi tir.

B.1.2. Su Enerjisi:
Nehirler ve akarsular, su toplama havzalarında biriktirilerek barajlar olu turulmakta
ve elektrik enerjisi üretilmektedir.Suyun bu ekilde elektrik enerjisine dönü türülmesi
dü ük maliyetli, yüksek verimlidir.

Su enerji açısından büyük önem arz eden ve DS 10. Bölge Müdürlü ü etüt
programında yer alan ileri yıllarda ele alınacak olan projeler :
Barajlar :

Diyarbakır’da bitmi , in aat halinde ve proje a amasında olan birçok baraj ve gölet
mevcuttur. lin geni tarım alanlarını sulamaya yönelik göletlerin yapımında son yıllarda
büyük geli meler sa lanmı tır.

1-Karakaya Barajı ve HES Tesisleri:

Diyarbakır ili Çüngü ilçesi sınırlarında olan Karakaya barajı 1987 yılında i letmeye
açılmı tır. Enerji üretmek amacıyla in a edilen baraj, beton kemer tipindedir. Temelden
yüksekli i 173 m gövde hacmi 2 hm3, toplam göl hacmi 9580 hm3 olan baraj, yılda 7354
GWh elektrik üretmektedir.

2-Devegeçidi Barajı:

Kaya dolgu tipi ile yapılan Devegeçidi barajı 1972 yılında i letmeye açılmı tır.
Diyarbakır ili sınırlarında olan baraj 106.000 ha cazibeli sulama amacıyla in a edilmi tir.
Halen 5800 ha net alanı sulamaktadır.

3-Yukarı Dicle Projesi Çınar-Göksu ve Tesisleri n aatı:

Diyarbakır ili Çınar ilçesine 5 km mesafede Diyarbakır-Mardin ili Devlet Karayolu

üzerindeki Göksu Köprüsünün 700 m mansabında Göksu Çayı üzerinde 657 m talveg
kotunda bulunmaktadır. Kil çekirdekli kaya dolgu tipinde, temelden yüksekli i 52 m
olarak in a edilen baraj ile Göksu çayının sa ve sol sahilinde bulunan tarıma elveri li
arazilerden 3.582 ha arazi sulanmaktadır.

1- Kralkızı-Dicle Projesi:

a) Kralkızı barajı ve HES tesisleri in aatı. Diyarbakır’a 81 km mesafede olan

Kralkızı Barajı Diyarbakır il sınırları içinde Dicle Nehrinin ana kollarından olan Maden
Çayı üzerinde; Dicle ilçesinin 6 km güney batısında 707 m talveg kotunda kaya dolgu

8
tipinde, temelden yüksekli i 126 m olan barajın göl hacmi 1919.6 hm3 ve maksimum göl
alanı 57.7 km2 dir.

b) Dicle Barajı ve HES n aatı. Diyarbakır ili sınırları içerisinde E il ilçesinin 7 km

güneydo usunda Dicle nehrinin ana kollarından olan Maden ve Dibni Çaylarının birle ti i
Dicle Nehri’nin meydana getirdi i mevkiinden 800 m ve Kralkızı Barajı aksının 22 km
menbasında, 640 talveg kotunda in a edilmi tir.

çme suyu + sulama+enerji amaçlı baraj Kralkızı Barajı ve Devegeçidi Barajları ile
ortak olarak çalı maktadır. Baraj eksenel kil, çakıl çekirdekli, kaya dolgu tipinde temelden
yüksekli i 87 m olan Dicle barajının göl hacmi 1 250 hm3 ve göl alanı 24 km2 dir. Dicle
Barajından alınacak su ile Dicle Nehrinin sa sahilinde bulunan Ergani, Diyarbakır
merkez, Çınar ve Mardin-Savur ovaları sulanacaktır. Dicle sa sahil ovalarından 54.279 ha
cazibe, 75.880 ha da pompajla olmak üzere toplam 130.159 ha arazi sulanacaktır. Ayrıca
santral 2x55=110 MW gücünde olup, yılda 298 milyon KW elektrik enerjisi üretilecektir.
Diyarbakır line 1.etapta 3 m3/s olmak üzere toplam 6 m3/s içme suyu temin edilecektir.

B.1.3. Kömür :
Kömür yanabilen fosil bir yakıttır. limizde Silvan – Hazro lçelerinde 1.800.000 ton
(mümkün) linyit kömürü mevcuttur. Günümüzde mevcut olan kömür kaynaklar tekni ine
uygun olarak i letilip, de erlendirilmemi tir.

B.1.4. Do al Gaz :
Temiz bir yakıt olan ve hava kirlili inin azaltılmasına olumlu katkı yapaca ı
dü ünülerek do algaz kullanımı yaygınla maya ba lamı tır. limiz Kocaköy – katin
sahasında do al gaz rezervi mevcuttur. Rezerv miktarı açısından herhangi bir resmi
ara tırma yapılmamı olup sözkonusu rezerv özel sektör tarafından elektrik üretiminde
kullanılmaktadır. Malatya –Diyarbakır-Adıyaman’dan geçecek olan do algaz hattının
dö enme i lemleri tamamlanmı olup 2008-2009 kı sezonunda do algaz, limizde
konutlarda ve sanayi tesislerinde kullanılmaya ba lanmı tır.

B.1.5. Rüzgar:
Rüzgârlar, sıcaklık farkları ile alçak ve yüksek basınçların yer de i tirmesiyle
olu ur. Rüzgâr enerjisinden yel de irmenleri ile elektrik enerjisi üretilebilmektedir. Rüzgâr
enerjisi kirlilik yaratmayan, yenilenebilir bir enerjidir.

Diyarbakır li 1991–2008 Yıllarına ait ortalama rüzgâr hızı 2,58 m/sn olarak
ölçülmü olup hali hazırda rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır.

B.1.6. Biyomas ( Biyogaz, Odun, Tezek ):

Biyogaz; gübre, bitkisel atık ve benzeri organik atıkların oksijensiz ortamda
fermante olması sonucu meydana gelen yanıcı bir gazdır. limizde biyogaz denilen
enerjiden yararlanılmamaktadır.

Biyomas; bitkisel ürünlerin, hayvan ve ortam atıklarının, ehir ve endüstri

artıklarının çevirimi yoluyla enerji elde etme metodudur. limizde Kırsal kesimlerde
ya ayanlar tarafından ısınma dönemlerinde hayvan gübresi çok yaygın kullanılmaktadır.

9
 B.1.7. Petrol:

limiz sınırları içersinde zengin petrol rezervleri mevcuttur. Kocaköy-Katin, Bismil-

Kastel, E il-Sarıcak ve Merkeze ba lı Baykan, Kurkan ahaban sahalarında mevcut petrol
rezervleri TPAO ve özel sektör tarafından i letilmektedir. Petrol üretimine ait bilgiler
tabloda verilmi tir.
Tablo b.3. Petrol Üretim Miktarı

Firma Adı Günlük Petrol Ayrı tırılan Petrol Ayrı tırılan Su

Üretimi (Su+Petrol) Miktarı Miktarı
Varil Varil Varil
TPAO 15.430 1.860 13.670
N.V. TURKSE
140.000 114.000 16.000
PERENCO

KAYNAK: MTA Bölge Müdürlü ü, Envanter Çalı maları

B.1.8. Jeotermal Sahalar:

Çermik Kaplıcası:

Diyarbakır Çermik ilçesine 3 km. mesafede Hamamba ı mevkiindedir. Kaplıca

suyunun; debisi 6.66 L/s, sıcaklı ı 48.5 0C, kükürtlü hidrojen, kokulu kükürt çözeltisi
bırakan renksiz sulardır. Radyoaktivitesi 10 Eman, katı unsurun miktarı 845.9 mg/L,
serbest gaz 670.1 mg/L, erimi unsur miktarı 1516 mg/L’dir. Çermik Kaplıcası suları
hipotermal – sodyumlu – bikarbonatlı, klorürlü sular sınıfına girer.

B.2. Flora ve Fauna

B.2.1. Ormanlar:
Diyarbakır’ın il genelindeki orman alanın genel alana oranı %24.3 ‘tür. Bu ülke
genelindeki arzulanan %25 orana çok yakındır. Ancak yöremizde var olan ormanlar
ço unlukla bozuk karakter ta ıyan ormanlar oldu undan rehabilitasyon zarureti vardır.

Orman yapısı, a ırlıklı olarak mazı me esi adı verilen türden olu maktadır. Yüksek
kesimlerde a ırı so uklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer.

Diyarbakır Orman letme Müdürlü ünün saha döküm verileri öyledir:

Normal Koru : --
Bozuk Koru : --
Normal Baltalık : 71.609 Ha.
Bozuk Baltalık : 269.998 Ha.
Açıklık Alan : 1.123.366 Ha.
Genel Alan : 1.464.973 Ha.

l ormanlarında normal koruluk yoktur. Me e dı ında, ormanların ana a aç yapısını,

ardıç, karaçam, sö üt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler olu turmaktadır.

Diyarbakır ilinde orman funda olarak kullanılan arazilerin toplam alanı 384.662
hektardır. Bunun % 0,2’si düz % 1,7’si hatit % 18,1 ‘i orta, % 79,3 ‘i dik e ime sahip olup,
10
% 1,3 ‘ü orta, % 4,9 ‘u sı , % 93,6 ‘sı toprak derinli ine sahiptir. Ba -Bahçe arazilerinin
toplam yüz ölçümü 28,705 hektardır. (Köy Hizmetleri Genel Müdürlü ü )

B.2.2. Çayır ve Mera:

limiz Çayır ve mera varlı ı 381642 hektardır. Arazinin % 1’i düz, % 12,2’si hafif,
%36,5’i orta, % 50,2 ‘si dik e ime sahiptir. Çayır – mera arazinin % 0,3’ü derin, % 1,1 ‘i
orta derin, %29,4’ü sı , %69,01 çok sı toprak derinli ine sahip olup, %0,6’sı hafif,
%13,9’u orta, %49,4’ü iddetli, %36’sı çok iddetli e ime sahip arazilerdir.

B.2.3. Sulak Alanlar:

Diyarbakır u anda yapımı tamamlanarak faaliyete geçen sulama göletleri:

GÖLET N ADI YER LETMEYE AÇILDI I YIL

Be pınar Göleti Diyarbakır li Çınar lçesi sınırları içinde 1980

Kuruçay Deresi üzerinde in aa edilmi tir.
Ortaviran Göleti Çınar lçesi, Ortaviran Deresi 1963
Kabaklı Göleti Diyarbakır’a 10 km. uzaklıkta Kadıköy 1980
Deresi üzerinde
Gözegöl Göleti Diyarbakır’a 21 km. uzaklıktaki Ça tıran 1964
Deresi üzerinde
Halilan Göleti Çermik lçesi sınırlarında Çoruk Deresi üzerinde 1979
Künre Göleti Çınarlı lçesi 1979
Kurtkayası Göleti Diyarbakır 1970
Karahan Göleti Çınar lçesi 2004
Kozan Göleti Diyarbakır Merkez 1996
Alatosun Göleti Çınar lçesi 2004

Batman-Silvan (I.Kıs.) Silvan lçesi 1972

Sa Sahil Sulama (II. Kıs.) 1989

Bunlardan ba ka mesire ve piknik alanı olarak yo un bir ekilde kullanılan

Devegeçidi Barajı vardır.

B.2.4. Endemik Bitkiler:

limizde “endemik bitkiler” ile ilgili bilgiler F. Bölümünde verilmi tir.

B.2.5. Fauna ve Endemik Hayvanlar:

Bu konuda bilgiler F. Bölümünde verilmi tir.

B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiatı Koruma Alanları

Bu konudaki mevcut bilgiler F. Bölümünde verilmi tir.

11
 B.3. Toprak

klim topo rafya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Diyarbakır’da çe itli büyük
toprak grupları olmu tur. Büyük toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun
bazı arazi tipleri de görülmektedir.

Alüvyon Topraklar:

Bu topraklar akarsular tarafından ta ınıp depolanan materyal üzerinde olu an ( A )

C profili genç topraklardır. Mineral bile imleri akarsu havzasının litolojik bile imi ile
jeolojik periyotlarda yer alan toprak geli im ba lı olup heterojendir. Profillerinde
horizonla ma ya hiç yok ya da çok az belirgindir. Buna kar ılık de i ik özellikte katlar
görülür. Ço u yukarı arazilerden yıkanan kireççe zengindir. Alüvyal toprakları,
bünyelerine veya bulundukları bölgelere yahut evrim devlerine göre sınıflandırılırlar.
Bunlarda üst toprak alt topra a belirsiz olarak geçit yapar. nce bünyeli ve taban suyu
yüksek olanlarda dü ey geçirgenlik azdır. Yüzey namlı ve organik maddece zengindir. Alt
toprakta hafif seyreden bir indirgenme olayı hüküm sürer. Kaba bünyelikler iyi drene
oldu undan yüzey katları çabuk kurur. Üzerlerindeki bitki örtüsü iklime ba lıdır.
Bulundukları iklime uyabilen her türlü kültür bitkisinin yeti tirilmesine elveri li ve üretken
topraklardır. Alüvyon topraklar Diyarbakır ilinde daha çok Dicle nehri ve Batman çayı
boyunca uzanmaktadır. Toplam alanları 28.328 hektardır. Bunun 27.935 hektarı I. Sınıf,
368 hektarı II. Sınıf, 25 hektarı III. Sınıf arazilerdir. Diyarbakır ilindeki alüvyal toprakların
tuzluluk ve alkalilik sorun yoktur.

Kolüvyal Topraklar:

Genellikle dik e imlerin eteklerinde ve vadi a ızlarında yer alırlar. Yer çekimi,
toprak kayması, yüzey akı ı ve yan derelerle ta ınarak birikmi materyaller üzerinde
olu mu ( A ) C profili genç topraklardır. Ayrıca özellikleri bakımından daha çok
çevredeki yukarı arazi topraklarına benzerlerse de ana materyalde derecelenme ya hiç yada
yetersizdir. Profilde ya ı ın veya yüzey akı ın yo unlu una ve e im derecesine göre
de i ik parça büyüklü ü içeren katlar görülür. Bu katlar alüvyal topraklarda oldu u gibi
birbirine paralel olmayıp düzensizdir. Dik e imliler ve vadi a ızlarında bulunanlar
ço unlukla az topraklı olup, kabata ve molozlarla parçaların çapları küçülür. E imin çok
azaldı ı yerlerde parçaların çapları küçülüp alüvyon parçaları düzeyine gelece inden bu
gibi yerlerde kolüvyal topraklar geçi li olarak alüvyol topraklara karı ır.

Bunlarda e im tek tip olup materyalin geldi i yöne do ru artmaktadır. Ara sıra
ta kına maruz kalırlarsada e im ve bünye nedeniyle drenajları iyidir. Tuzluluk ve sodiklik
gibi sorunları yoktur. Kolüvyol topraklar Diyarbakır ilinin her yerinde özellikle küçük
akarsu vadilerinde bulunmaktadır. Ya ı ın yeterli olması veya sulanmaları halinde
verimleri yüksektir. Toplam alanları 21.032 hektardır.

Kahverengi Orman Toprakları:

Kahverengi Orman toprakları kireçce zengin ana madde üzerinde olu ur. Profilleri
A ( B ) C eklinde olup Horizonlar birbirine tedricen geçi yapar. A horizonlar çok
geli mi oldu undan iyice belirgindir. Koyu kahverengi ve da ılgandır. Gözenekli veya
granüler bir yapıya sahiptir. Reaksiyonu genellikle kalevi bazen de nötr’dür. B
horizonunun rengi açık kahverengi ile kırmızı arasında de i ir. Reaksiyonu A

12
horizounundaki gibidir. Yapı granüler kil birikmesi olabilir. Çok az miktarda kil birikmesi
olabilir. Horizonun a a ı kısımlarında CaCO3 bulunur. Kahverengi orman toprakları
genellikle geni yapraklı orman örtüsü altında olu ur. Bunlarda etkili olan toprak olu um
i lemleri kalsifikasyon ve biraz da podzolla madır. Drenajları iyidir. Ço unlukla orman
veya otlak olarak kullanılır. Tarıma alınmı olanların verimleri iyidir. Kahverengi orman
topraklarına Diyarbakır’ın her ilçesinde rastlanmaktadır. Bunun 86.568 hektarı I. – IV.
Sınıfları, di erleri VI. – VII. Sınıflardadır. E imleri yüksek buna ba lı olarak derinlikleri
sı , yer – yer çok sı ’dır.

Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları:

A ( B ) C profilli topraklardır. A horizonu iyi olu mu ve gözenekli bir yapısı

vardır. ( B ) horizonu zayıf olu mu tur. Kahverengi veya koyu kahverengi granüler veya
yuvarlak kö eli blok yapıdadır. ( B ) horizonunda kil birikimi yok veya çok azdır. Kireçsiz
kahverengi orman toprakları genellikle yapra ını döken orman örtüsü altında olu ur. Bu
topraklar Çüngü ilçesinde bulunmaktadır. Toplam alanı 251 hektardır.

Kahverengi Topraklar:

Çe itli ana maddelerden olu an ABC profilli topraklardır. Olu umlarında

kalsifikasyon rol oynar. Bu i lem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur.
Erozyona u rayanlarında A ve C horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi 10-15 cm.
kalınlı ında ve granüler yapıdadır. Organık madde içeri i ortadadır. Reaksiyonu nötr veya
kalevidir. B. Horizonu açık kahverengiden koyu kahverengiye de i ir ve kaba yuvarlak
kö eli blok yapıdadır. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, çok kireçli
ana maddeye geçit yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil kireçlidir. B. Horizonunun
altında beyazımsı ve ço unlukla sertle mi kireç birikme katı yer alır. Bu topraklar yazın
uzun periyotlar kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yava tır.
Kahverengi topraklar Merkez, Bismil, Dicle, Hazro, Lice, Silvan ilçelerinde
bulunmaktadır. Toplam alanları 197,312 hektardır. E imleri genellikle dik ve çok dik olup,
derinlikleri genellikle sı dır.

Kırmızı Kahverengi Topraklar:

Solunum rengi hariç, hemen bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya
benzeridir. A horizonu tipik olarak kırmızımsı kahverengi veya kırmızı ve yumu ak
kıvamdadır. B horizonu kırmızı veya kırmızımsı kahverengi, daha a ır bünyeli ve oldukça
sıkıdır. B horizonu bulunur. Beyazımsı olan bu horizon yumu ak veya çimentola mı
olabilir. Kırmızımsı kahverengi toprakları çe itli ana maddeler üzerinde olu ur. Do al bitki
örtüsü uzunca otlar ve çalılarda do al drenajları iyidir. Bu topraklar Merkez, Bismil,
Çermik, Çınar, Dicle, Ergani, ilçelerinde bulunur. Toplam alanları 307.508 hektardır.

Bazaltik Topraklar:

Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar, benzer iklim ko ullarında kireçta ı

üzerinde olu mu topraklarınkine benzemektedir. A ır kili topraklardır ve profilleri iyi
geli memi tir. A horizonunun yapısı granülerden blok’a kadar de i im B horizonu
genellikle daha a ır bünyeli ve blok yapıdadır. Bazaltik topraklarda nötr ile orta kalevi
arasında de i ir. Fiziksel özellikleri kötü oldu undan verimleri dü üktür. Diyarbakır’da bu
topraklar Merkez, Çermik, Çınar, Dicle ve Ergani ilçelerinde bulunur. E imleri dik veya

13
çok dik buna ba lı olarak derinlikleri sı veya çok sı dır. Bu toprakların % 38’i ta lı, %
13’ü kayalıdır. Bu toprakların % 63’ü toprak i lemeli tarıma uygundur.

Çıplak Kaya ve Molozlar:

Üzerinde toprak örtüsü bulunmayan parçalanmamı veya kısmen parçalanmı sert

kaya ve ta larla kaplı sahalardır. Genellikle bitki örtüsünden yoksundurlar. Bazen arasında
toprak bulunan kaya çatlaklarında veya topraklı küçük ceplerde yeti en çok seyrek orman
a açları çalı ve otlar bulunabilir. Diyarbakır genelinde bu tip arazilerin toplam alanı 42.439
hektardır. Bu alan il genel alanının % 2,8’ini olu turur.

Irmak Ta kın Yatakları:

Akarsuların normal yatakları dı ında feyezan halinde iken yayıldıkları alanlardır.

Genellikle kumlu, çakıllı ve molozlu malzeme ile kapatırlar. Ta kın sulan ile sık-sık
yıkanmaya maruz kaldıklarından toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi
olarak nitelendirilirler. Tarıma elveri li olmadıkları gibi üzerlerinde do al bitki örtüsü de
yoktur. Diyarbakır’da bu tür arazilerin toplam alanı 16.054 hektardır. l Genel yüz
ölçümünün % 1 ‘ini meydana getirirler.

Tablo b 4 - Büyük Toprak Gruplarına Göre Arazi Sınıfları ( Hektar )

Büyük Arazi Sınıfları ( Hektar )

Toprak Toplam
Grubu I II III IV V VI VII VIII
Alüvyal 27935 1368 25 29328
Topraklar
Kolüvyal 2075 13006 4482 1338 100 31 21032
Topraklar
Kahverengi 1785 19775 34354 30654 115555 398949 601072
Orman Top.
Kireçsiz 251 251
Kah.
Orman Top.
Kahverengi 4746 24316 43112 73222 19917 32004 197317
Topraklar
Kırmızımsı 59370 85555 36529 51643 915 33061 40435 307508
ah.
Topraklar
Bazalt 48235 65217 29648 42557 64916 44487 295060
Topraklar
Irmak 16054 16054
Yatakları
Çıplak kaya 42439 42439
ve
Molozlar
Toplam 14414 20923 14815 199414 915 233549 516157 58493 151096
6 7 0 1

KAYNAK: MTA Bölge Müdürlü ü Envanter Çalı maları

l Tarım Müdürlü ü Envanter Çalı maları

14
 B.4. Su Kaynakları:

Su Kaynakları Potansiyeli

Yerüstü Suyu Toplamı : 6905 hm3

Dicle Havzasından : 6520 hm3
Fırat Havzasından : 385 hm3
Yeraltı Suyu : 350 hm3
Toplam Su Potansiyeli : 7255 hm3
Dicle nehri Akı ı : 7128 hm3
Sinek Çayı Akı ı (Fırat’tan) : 200 hm3
Toplam Su Akı ı : 7328 hm3

B.4.1. çme Suyu Kaynakları ve Barajlar:

çme Kullanma Suyu Potansiyeli;

Ön incelemesi tamamlanan : ----

Diyarbakır Kenti çme Suyu II. Merhale (Planlanan) : 3 000 lt/sn (*)
Diyarbakır Kenti çme Suyu I. Merhale ( letmede) : 3 000 lt/sn
Gözeli Su Havzası Kaptajı ( letmede) : 248 lt/sn
Gözeli Su Havzası YAS (kuyular) ( letmede) : 387 lt/sn
5216 Sayılı Yasa leYeni Birimler ( letmede) : 260 lt/sn
letmeden Çıkarılmı Kaynaklar : 386lt/sn (**)
Kent çi Özel+Resmi Kuyular : 149 lt/sn

l Toplamı : 7 080 lt/sn

(**) limizde daha önce içme suyu kayna ı olarak kullanılıp daha sonra çe itli nedenlerden
ötürü hizmet dı ı kalan kaynaklar unlardır:

1. Anzele Kayna ı : 110 lt/sn

2. çkale Kayna ı : 10 lt/sn
3. Alipınar Kayna ı : Kuru
4. Toplu Konut (kuyular) : 24 lt/sn
5. Yeniköy’deki YAS (Kuyular) : 70 lt/sn
6. Silvan yolu YAS (Hamidiye Kuyuları) : 100 lt/sn
7. Kent çinde Kalmı Di er Kuyu ve Kaynaklar: 72 lt/sn

TOPLAM : 386 lt/sn

Aktif Su Potansiyeli;

(*) (**)
7 080 –(3 000+386) = 3 694lt/sn = 116,50 hm3/yıl

15
l Sınırları Dahilindeki Barajlar

Baraj Rezervuarı Yüzeyleri : 50.272 ha

Atatürk Barajı : 2.452 ha (81 700 ha)
Batman Barajı : 3.100 ha
Devegeçidi Barajı : 3.214 ha
Dicle Baraji : 2.650 ha
Dibni Barajı : 4.160 ha
Dilaver Barajı : 71 ha
Ergani Barajı : 89 ha
Göksu Barajı : 390 ha
Ilısu Barajı : 3.750 ha
Karakaya Barajı : 1868 ha (29 800 ha)
Kale Barajı : 960 ha
Kıbrıs Barajı : 152 ha
Kralkızı Barajı : 6000 ha
Kolluder Barajı : 273 ha
Lice-Hani Barajı : 340 ha
Oyuklu Barajı : 45 ha
Silvan Barajı ve ara depolamalar : 20.758 ha

Bölgenin jeolojik yapısı incelendi inde memba niteli indeki kaynakların

Karacada bölgesindeki bazalt formasyonundan beslendi i anla ılmaktadır.

Bazaltların normal bir yer altı su napı yoktur. Ancak damar halindeki bazalt
çatlaklarının eklem ve çatlaklarına ba lı olarak batı istikametindeki yayvan vadilerle
beslenen mevzi suların olu turdu u bir yeraltı mevcuttur. Bu nedenle açılan kuyulardaki
yer altı suyu derinli i 2–10 m arasındadır.

elmo Formasyonu genellikle kili, siltli kumta ı ve çakıl ta ı marnlı seviyelerin

ardala masından olu mu tur. Hakim litoloji kil olup, genelde geçirimsiz bir birim
olu turmu tur. Kuzeyde Deve geçidi deresi, güneyde Havar çayı vadilerinde bazalt örtüsü
altında görülmeleri Karacada volkanikleri altında sürekli yayıldı ını göstermektedir. Bu
formasyon az da olsa altı suyu ta ımaktadır. elmo formasyonunun yer altı su tablasının
ortalama statik seviyesi 5–15 m arasındadır ve yer altı su tablası genelde topografyaya
uygunluk göstermektedir.

Midyat formasyonu kireçta ı yapısındadır. Bazalt örtüsünün altındaki elmo sonra

yer yer çakılta lı marnlı yapıdaki Çermik formasyonun altında yer almaktadır. Bu
formasyon Akifer yapısındadır. limiz acil içme suyu kapsamında Dicle nehri kıyısında
Hamidiye mevkiinde açılan derin içme suyu kuyularında statik seviyenin 25–30 m oldu u
gözlenmi , bu da Akifer basıncının yüksek oldu unu göstermektedir.

Derin kuyulardan elde edilen yeraltı suları ise Akifer esaslıdır. Bu itibarla ana su
kayna ı Karacada etekleridir denilebilir.

Yukarıda yazılı su kaynaklarından 1, 4, 5, 6, sıralarında verilen kaynaklar kent içi

yo un yerle imler nedeni ile ehir merkezinde kalmı lardır. Bu kaynakların ilgili SKKY
esaslarına göre kamula tırma ve di er tedbirlerin getirilmesi ola anüstü harcamaları

16
gerektirmektedir. daremiz bu kaynakların kirlenmeye kar ı korunmasına ili kin gereken
tedbirleri almaktadır.

ehrin su ihtiyacının temin edildi i en önemli kaynak hâlihazırda Gözeli su

havzasıdır. Havzadan elde edilen içme suyu rezerv Bazalt formasyonundan
kar ılanmaktadır. Bölgedeki su temini 19 adet aktif ve 1 adeti ise devre dı ı olmak üzere
toplam 20 adet kuyudan ve kaptaj marifetiyle elde edilmektedir. Gözeli su havzası 14
Aralık 1993 tarih ve 21788 sayılı resmi gazeteyle “Diyarbakır Serap Güzeli (Gözeli) çme
Suyu Sondaj Kuyuları letme Sahası” ilan edilmi tir.

Gözeli su havzası koruma bantları sınırları içerisine Havar ile Gözeli köyleri
girmektedir. Bölgedeki konut sayısı 200 adettir. Yeni aynı alanda faaliyet gösteren ço u
entegre olmak üzere 18 adet endüstriyel tesis mevcuttur. Gözeli su havzasını tehdit altında
bırakan bu endüstriyel tesislerin atıksuları merkezi bir sistemle toplanmı olup ehrin
atıksu arıtma tesisine pompalanması ile ilgili çalı malar devam etmektedir.

Diyarbakır ili içme suyu kaynaklarının adı, kaynak türü, yeri ba lı oldu u bölge ve
su analiz raporları, debi verileri tablolarla verilmi tir.

Tablo b.5. Kuyu ve kaynak suları bilgileri

S. Kuyu Kuyu Derinlik St.Sv Dina. Sv Debi (o) Akifer Açıkla

N. Yeri No: (m) (m) (m) Lt-Sn Tipi malar

1 Gözeli 32511 22 0.50 12 25 BAZALT

2 “ 32538 20 0.70 15.1 11 BAZALT
3 “ 33145 50 2.4 24.5 13 BAZALT
4 “ 33145 40 0.5 1.0 50 BAZALT
5 “ 33146 60 21 38 60 BAZALT
6 “ 33148 50 20 35.3 35 BAZALT
7 “ 33149 56 17.6 39.2 35 BAZALT
8 “ 33150 56 3 20 50 BAZALT
9 “ 39117 70 5 38 30 BAZALT
10 “ 38118 70 34 42.7 25 BAZALT
11 “ 38119 70 12 52 25 BAZALT
12 “ 39120 70 33.5 53.5 25 BAZALT
13 “ 39121 70 31 41 40 BAZALT
14 “ 39122 70 24 53.5 40 BAZALT
15 “ 39123 70 18.5 51 40 BAZALT
16 “ 46910 70 4.3 52 38 BAZALT
17 “ 46911 70 1.9 10.8 90 BAZALT
18 “ 46990 70 9.8 40 40 BAZALT
19 “ 46913 70 3.8 22 60 BAZALT Yedek
Kuyu
20 “ 38570 61 26.7 47 10 BAZALT Çalı m
ıyor
Gözeli Kuyularının ilk açıldı ındaki toplam debileri : 742 lt/sn- imdiki debisi : 387
lt/sn

17
21 Yenikö 45454 500 78 150 30 M DYA
y T FOR
22 “ 45454/ 74 42 47 20 BAZAL
A T
23 “ 47320 77 16 60 25 BAZAL
T
24 “ 47321 80 43.7 47 40 BAZAL
T
25 “ 47322 75 25 60 20 BAZAL
T
26 “ 48403 500 80 146 23 M DYA Pompa
T FOR. 150-
160m’d
e
27 Diyarb 36443 - - - 3 “ Pompa
akır 40-50
Tütün arası
leme
Fab.
28 Gözeli 36443 Kaptaj - - 250/118 “ Yazın
Kay. ek. su
azalma
za
29 Anzele 36443 “ - - 135 “
Kay.
30 çkale 36443 “ - - 20/15 “
Kay.
31 Alipına 36443 “ - - 5/Kurum Kaynak
r Kay u kurumu
tur
Kaynak: D SK Genel Müdürlü ü

Tablo: b.6 Diyarbakır içme suyu kaynaklarının adı, kaynak yeri, ba lı oldu u
bölge

S. Kayna ın Adı Kayna ın Kayna ın Yeri

N Türü
.
1 Gözeli Derin Kuyu lin 13 km. batısında Urfa
yolu güneyin
2 Gözeli Kaptaj lin 13 km. batısında Urfa
yolu güneyin
3 Yeniköy Derin Kuyu Hava Kuv.Kuzey sınırına par.
eh.Mrk
4 Hamidiye Derin Kuyu lin 4 km.Kuzeydo usunda
dicle neh.pa
5 Toplu Konut Derin Kuyu lin 6 km. kuzeyinde
6 Ko uyolu Derin Kuyu ehir Ba lar Semtinin
Merkezinde

18
7 Azizye Derin Kuyu lin 4 km. kuzeyinde
8 Orman Fidanlı ı Derin Kuyu lin 5 km. kuzeyinde
9 Sanayi Sitesi Derin Kuyu lin kuzeyinde Sanayi
Bölgesinde
1 Nesrin Küme Derin Kuyu ehir Mrk.’den Ela ız yolu 6
0 km’de
1 Sümer Park Keson Kuyu Sümer Halı Fab. ehir
1 Merkezi
1 Benusen Derin Kuyu ehrin güneyinde gecekondu
2 Böl.
1 DDY Keson Kuyu ehir Merkezi DDY Gar
3 sahasında
1 Eski Tekel çki Fab. Keson Kuyu Hastaneler mevkii
4
1 Tekel Yaprak Tütün Derin Kuyu Ela ız yolu 5.km’de
5
1 Anzele Kaynak ehir merkezi çift kapı mevkii
6
1 çkile Kaynak lin eski ehir merkezi ilin
7 do usunda
1 Alipınar Kaynak ehir merkezi, ilin merkezi
8

Kaynak: D SK Genel Müdürlü ü

Tablo : b.7. çme Su Kaynaklarına Ait Debi Verileri

1) Gözeli 1. Toplama deposu ( Eski depo )

Ölçü Tarihi Debi
01.06.1999 0,248 ( 248 lt/s )
2) Gözeli üst toplama deposu ( Yeni depo )
01.06.1999 0,387 ( 387 lt/s
Not: Bir adet kuyu çalı mıyor.
3) ehir içi toplama ( Eski TOFA Toptancılar sitesi yanı )
04.06.1999 0,595 ( 595 lt/s )
4) Anzele
02.06.1999 0,135 (135 lt/s ) (**)
5) çkale
02.06.1999 Ölçülemedi. (**)
6) Alipınar
02.06.1999 Ölçü anında kuru. (*)
7) Hamidiye
01.06.1999 0,147 (147 lt/s ) (*)
8) Yeniköy
02.06.1999 Kuyu, alet ile ölçülemedi. (***)
9) Sanayi sitesi
02.06.1999 Kuyu, alet ile ölçülemedi. (*)
10) Eski Tekel içki fabrika kesonu
02.06.1999 Kuyu, alet ile ölçülemedi. (*)

19
 KAYNAK: D SK Genel Müdürlü ü
(*) Kullanım Dı ı
(**) Hevsel Bahçelerinin sulanmasında kullanılmaktadır.
(***) Ye il alan sulamasında kullanılmaktadır.

çme Suyu Temin Edilecek Olan Kaynaklar:

1. Dicle Barajı: Diyarbakır 2025 yılı projeksiyonuna göre planlanan Dicle Baraj
Gölünün arıtması tamamlanmı olup, arıtmadan kazanılan su ehir suyu da ıtım sistemine
ba lanmı tır. Barajdan arta kalan su, Diyarbakır, Ergani, Çınar ve Bismil ovalarında
yakla ık 130.000 ha araziyi sulayacaktır.

2. Haba Pınarı: limizin yakla ık 35 km güney batısında Karacada eteklerinde

bulunan bir kaynaktır. Bu kaynak bazalt formasyonu kaynaklı olup, anılan bölgede
yüzeyden akmaktadır. daremiz bölgeye ait kamula tırma, proje in aatı gibi çalı maların
hazırlı ına ba lamı tır.

B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları:

Diyarbakır çevresindeki yeraltı su kaynakları iki ayrı akifer eklindedir. Bunlar

üstte bazalt ve derinlerdeki kalker akiferdir. (yakla ık 300 m derinlikte ). Üstteki akiferin
ortalama 0–60 m arasında de i ir.
Kentimizdeki yer altı sularının do al drenaj sistemleri, bazalt ve kalker akifer için
farklıdır. Bazalt akiferin drenaj alanı Karacada ’ın tepesinden Dicle Vadisi’ne kadar olan
sahadır.

Kalker akifer drenaj alanı ise Diyarbakır’ın yakla ık 30–35 km. kuzeyinden itibaren
yayılım gösteren Silvan-Midyat formasyonu ile Diyarbakır’ın 25–30 km. güneyinden
itibaren yayılım gösteren Midyat formasyonudur.

B.4.3. Akarsular:

Diyarbakır’daki Akarsular (Yukarı Dicle Havzası) etüt sahası do ar. Hepsi

birle erek tek bir noktada ovayı terk eder. En önemli akarsu Dicle nehri olup, di erleri
onun kollarıdırlar.

Etüt sahasının kuzeybatısında Hazar Gölü yakınlarından do an Maden çayı ile,

kuzeydeki Altıkarda da ı eteklerinden nehrini meydana getirirler. Önceleri güneye do ru
akan Dicle nehri, Diyarbakır’ın hemen do usundan geçerek Fabrika köyü civarında
do uya do ru yönelir ve ovayı do u-batı yönünde kat eder. Dicle nehri, batıdan
Devegeçidi ( Furta ko ) çayı ve Fabrika (Dankıran) deresini, güneyden Karasu, Göksu,
Seyhan ve Savur çaylarını, kuzeyden ise Ambar çayı, Kuru çay, Pamuk çayı, Salat çayı, ve
en önemlisi Batman çayını alır. Bu kollardan Batman çayı hariç, di erlerinin suyu yazın
çok azalır. Batman çayı ise, Dicle’nin en büyük kolu olup, etüt sahasının kuzeydo usundan
do ar. Malabadi köprüsünden itibaren ovaya dahil olur. Güneye do ru akarak Zivi köyü
yakınlarında Dicle’ye karı ır. Bu nokta aynı zamanda Dicle nehrinin etüt sahasını terk
etti i yerdir. Bu noktadan itibaren Dicle nehrinin drenaj alanı etüt sahasının alanına e it
olup, 20.000 km2’ye yakındır.

20
 Yapılan ölçümlere göre, Dicle nehri, Batman çayını da aldıktan sonra etüt sahasını
terk ederken, 18,956 m3/sn su akıtmaktadır. Etüt sırasında mevcut istasyonlar dı ında bazı
akarsuların lüzum görülen yerlerinde akım ölçüleri yapılmı tır. Bu ölçülerden elde edilen
de erler toplu olarak Tablo b.8 ve b.9 ’da verilmi tir.

Tablo b.8 Yapılan Akım Ölçüleri:

Ölçü Tarihi
Akarsu veya Date of Measurement
Kaynak Adı Ölçü yeri Eylül Mayıs Temmuz Eylül 1970 Ekim 1970
Name of Measuring 1969 1970 1970 Sept. Oct.
Stream or Point Sept. May July
Spring
Debi ( lt/sn )
Discharge ( 1/sec )
Ova Çıkı
( Batman) 9273 7666 16506
Çayıyla
Dicle Nehri birle meden
Önce
Dicle
Köprüsü 1009

Tepeba ı
Köy 3529

ahaban
Köyü 6518

9805
Malabadi
Batman Çayı Köprüsü

SinanDDY
Köprüsü 7992 4489 11607

Dicle
Kav a i 18534
Kulp Çayı Kemuk
3607
Zori Çayı Dekikan
1008
Sason Çayı
1070
Ambar Çayı Ambar 1000
Köprüsü 745

21
Tablo b 8 ‘in devamı

Pamuk Çayı DDY

Köprüsü 345
Kuru Çayı Yasince
Köy 44
Salat Çayı
Ba nık Köy 381?
DevegeçidiÇayı
( Furta ko ) Dicle 411 40
Kav a ı
Fabrika Çayı
( Dankıran ) Fabrika 326 120
Köyü

Karasu Dere
Mardin 79 79 46
Köyü

ikeftan 802 399

Göksu Dere Köyü

Hasırlı 596 291

Köyü

Kırıkdirek 625 295

eyhan Çayı Köyü

Ko i Köyü 454 112

Hola 1154 825

Savur Çayı (Matar)
Köyü

Salatun 1196 674

Zellek Kayna ı Batman 7325

Çayı içinde

Koki Kayna ı Koki Köyü 206

Serdi kayna ı Serdi Köyü 52

Hani Kana ı Hani 103

22
Silvan Kana ı Kaynak 285?
Altı

Yılanlı Kaynak 121

Kayna ı Altı
Diyarbakır içi
a- ç kale 43
b-Gazi Kö kü
Dere 50
c-Di erleri
Toplam 45
Silvan yolu, Köprü-
Devegeçidi çayı 46 30
Arasında Bazarltlardan
( Toplam )
Karaköprü-Diyarbakır
arasında Bazaltlardan 29
( Toplam )
KAYNAK: DS 10. Bölge Müdürlü ü

Tablo b.9 Devamlı ölçüm yapılan akarsu ve kaynaklar:

AYLARA GÖRE DEB LER

Akarsu veya
Kaynak Adı Ölçü yeri
Name of Measuring Eylül 1969 Mayıs Temmuz Eylül 1970 Ekim 1970
Stream or Point Sept. 1970 1970 Sept. Oct.
Spring May July

Debi ( lt/sn )
Discharge ( 1/sec )

Malabadi 240004 9616 5275 5269

Batman Çayı Köprüsü

Sinan 21279 8246 4114 5417

DDY
köprüsü

Dicle 29017 15751 10747 12523

Kav a ı

Silvan Kaynak 222 297 316 305 192

Kayna ı Altı

Yılanlı Yol Altı 176 163 140 127

Kayna ı

KAYNAK: DS 10. Bölge Müdürlü ü

23
 B.4.4. Göller ve Göletler:

Diyarbakır li’nde do al göl yoktur. Fakat ırmakların üzerinde yapılmı ve

yapılmakta olan Barajlarla Diyarbakır yakında çok önemli bir ‘Göller Yöresi’ olmak
durumundadır. Devegeçidi Baraj Gölü lin ilk yapay su birikintisidir. Karakaya Baraj Gölü,
Atatürk Baraj Gölü, Kral kızı Baraj Gölü, Dicle Baraj Gölü, Göksu Baraj Gölü bunların en
önemlileridir. Barajlar l ekonomisine büyük yararlar sa layacaktır. Baraj gölleri de halkın
e lence, dinlence gereksinimini kar ılayacak ve turizm, Rekreasyonel hareketler canlılık
kazanacaktır. Baraj göllerinin olu turdu u bu geni su yüzeyleri buharla mayı arttıraca ı
için iklim özelliklerinde de i meler de beklenebilir.

limizde mevcut olan Göletlerin toplam rezervuar yüzeyleri 127 ha. olup, göletlerle
ilgili bilgiler a a ıda verilmi tir.

Ortaviran Göleti: Diyarbakır’ın 50 Km. güneyinde ve Çınar lçesi’nde ba lı

Ortaviran Köyü’nün 1.5 km batısında olup,Gölün rezervuar yüzeyi 28 ha.’dır. Gölet,
Mardin - Mazıda ı yöresinin sularını toplamaktadır. A a ı Ortaviran, Yukarı Ortaviran,
Lüküs, Gölkesen ve Curan Köylerinin içme suyunu sa layan gölet ayrıca 125 hektarlık
alanı sulamaktadır.

Gözegöl Göleti : Diyarbakır’ın batısında kente 25 km uzaklıkta olup, Gölün

rezervuar yüzeyi 65 ha.’dır. Dengecük, Bücük, Gürzo, Demalan, Cankatran ve Hestiyan
yörelerinde 550 hektar alanı sular. Ayrıca büyükba hayvanların içme suyu gereksinimini
de bu gölet kar ılar.

Kurtkaya Göleti : 1970’de yapılmı olup, Gölün rezervuar yüzeyi 5 ha.’dır. Gölet
9.000 ha’lık bir alanı sular.

limizde bulunan di er göletler ise; Be pınar Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 5,5
ha.’dır. Kabaklı Göleti; Gölün rezervuar yüzeyi 6 ha.’dır. Halilan Göleti (Çermik); Gölün
rezervuar yüzeyi 17,5 ha.’dır. Künre Göletidir (Çınar); Gölün rezervuar yüzeyi 4,5 ha.’dır.

B.5. Mineral Kaynaklar

B.5.1. Sanayi Madenler:

MTA Genel Müdürlü ü’nce bilinen Diyarbakır’ın metalik maden ve endüstriyel

hammaddelerini u ekilde sıralayabiliriz.

B.5.1.1. Endüstriyel Hammaddeler:

ASBEST ( Asb )

E il ( Kandelo ) zuhuru:
Tenör: -
Rezerv: Zuhur

BAR T ( Ba )

Diyarbakır-Dicle Viskül Köyü, Bircik Köyü ve Keferbere Köyü Yatakları:

24
 Tenör: %80–94 BaSo4
Rezerv: 2850 ton görünür olup bu yataklar uzun süre sondaj çamuru katkı maddesi
olarak i letilmi tir.

Ç MENTO HAMMADDELER (Çmh )

Ergani Sahası:
Kalite:
Rezerv: 462.647.937 ton kireçta ı, 58.871.214 ton kil

FOSFAT ( P )

Çınar-Ballıbaba, Bilmece Sahası:

Tenör: %7.7–26.48 P2o5
Rezerv: 14.554.672 ton görünür, 5.060.902 mümkün olup rezervin küçük olması
nedeni ile i letilmemektedir.

TU LA-K REM T ( T Ki )

Merkez ve Lice lçeleri ile Sincangölü-Varisinba ı-Zengo, Angülgölü ve Patrik

Köyleri Yatakları:
Kalite: Orta ve iyi kalite
Rezerv: 3.000.000 ton muhtemel

MERMER:

Diyarbakır ili Hazro, Çermik, Hani ve E il civarı çok sayıda mermer ocakları
çalı maktadır. Bu mermerler daha çok gri, bej, pembe renk tonlarında olup iyi cila ve
parlatılabilme özelli indedir. Dı ülkelerde iyi pazar bulabilen bu mermerler daha çok
kaplama ve ıslak zeminlerde kullanılmaktadır.

B.5.2 Metalik Madenler:

Demir yatakları: Kulp ilçesi Koçkan Köyü mevkii % 23 Fe ihtiva eder. 250.000 ton
toplam rezervli hematit mevcuttur.

Kur un – çinko: Dicle merkezi Kur unlu Köyü’nde % 3 – 35 Pb + Zn içeren 24.575

ton görünür. + muhtemel 18 – 295 mümkün ku un – çinko rezerv saptanmı tır. Yöredeki
bazı rezervler ancak küçük i letmeler için elveri li olabilir.

Manganez yatakları: Ergani Merkez Gömayık Köyü’nün 4 km. batısında Polikan

Çayı mevkiinde %40O2 ve %41 Fe2O3 htiva eden 4.000 ton görünür ve 15.000 ton
muhtemel rezervli manganez mevcuttur.

DEM R (Fe)

Kulp (Koçkan ) Yata ı:

Tenör: Hematit
Rezerv: 250.572 ton görünür+muhtemel

25
 KROM ( Cr )

Dicle zuhuru:
Tenör:-
Rezerv: Elazı sınırında zuhur

B.5.3 Enerji Madenleri:

Petrol:

limiz sınırları içersinde Kocaköy-Katin, Bismil-Kastel, E il-Sarıcak ve Merkeze

ba lı Beykan, Kurkan ahaban sahalarında zengin petrol yatakları mevcuttur. Petrol
üretimine ait bilgiler a a ıda verilmi tir. limizde petrol üretim envanteri Tablo B.3.1.’de
verilmi tir.

Tablo b.10 Petrol Üretim Envanteri

Firma Adı Günlük Petrol Üretimi Ayrı tırılan Petrol Ayrı tırılan Su
(Su+Petrol) Varil Miktarı Miktarı
Varil Varil
TPAO 15.430 1.860 13.670
N.V. TÜRKSE
140.000 114.000 16.000
PERENCO
Kaynak : MTA Bölge Müdürlü ü

L NY T ( Lin )

YATA IN K MYASAL REZERV (1000

BULUNDU U ÖZELL KLER (%) ton) AÇIKLAMA
YER Su Kül Kükürt AID K Gör Muh Müm Jeo
kal/kg
Silvan – Hazro 1.17 30.34 ----- 5190 --- --- 1800 --- Eski letme

B.5.4. Ta Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Do al Malzemeler

Bu konudaki bilgiler madencilik ba lı ı altında, I.1.’de verilmi tir.

KAYNAKLAR:

1. Meteoroloji Bölge Müdürlü ü

2. Devlet Su leri X. Bölge Müdürlü ü
3. Maden Tetkik Arama Enstitüsü Bölge Müdürlü ü
4. Tarım l Müdürlü ü
5. Köy Hizmetleri 8. Bölge Müdürlü ü
6. Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2007

26
 C. HAVA ( ATMOSFER ve KL M )

C.1. klim ve Hava:

Diyarbakır’da sert bir kara ve subtropik yayla iklimi hakimdir. klimin sertli i ve
ya ı ların azlı ı dolayısıyla yazlar kurak geçer. Yazlar çok sıcak, kı lar Do u Anadoludaki
gibi çok sert geçmez, çünkü Güneydo u Toroslar kuzeyden gelen so uk havaların yolunu
keser. limizde 75 yıllık ortalamaya göre; yıllık sıcaklık ortalaması 15.8 ºC dir. En yüksek
sıcaklık Temmuz ayında (21.07.1937) 46.2 ºC, en dü ük sıcaklık ise Ocak ayında
(11.01.1933) -24.2 ºC, olarak tespit edilmi tir.
Yine 77 yıllık verilere göre yıllık ortalama ya ı toplamı miktarı 488.4 ’dir.
Ya ı lar daha ziyade kı ve bahar aylarında görülmekte, yaz ayları kurak geçmektedir.
Kuzeydeki da ların ete ine do ru gidildikçe OROGAF K sebeplerden dolayı ya ı larda
artma görülür. Kar ya ı ları Aralık, Ocak, ubat ve daha az miktarda Kasım ve Mart
aylarında olmaktadır. Karın yerde kalı süresi, kar ya ı ı devamlı olmadı ından 1 ila 6 gün
arasında de i ir.

C.1.1. Do al De i kenler:

C.1.1.1. Rüzgâr

Diyarbakır’ın yıllık ortalama rüzgar hızı 2.4 m/sn olup en yüksek oldu u ay 3.3
m/sn ile Temmuz en dü ük 1.6 m/sn ile Kasım ve Aralık ayıdır. Hakim rüzgar yönü NNW
(kuzey kuzey batı ) ikinci hakim yön ise NW (kuzey Batı) yönüdür. Bu güne kadar ölçülen
en yüksek hızı WSW (Batı Güney Batı) yönden 32.2 m/sn olarak ubat ayında
kaydedilmi tir.
Uzun yıllar verilerine göre; ortalama rüzgar hızı 2.4 m/sn’dir. Ortalama rüzgâr
Haziran ve Temmuz aylarında azami hızını bulur. En kuvvetli rüzgar Haziran ayında 32.2
m/sn olarak, saate ortalama 115.9 km. hızla Batı-Güneybatı (WSW) esi göstermi tir.
Yörede hakim rüzgar, Kuzeybatı (NNW-KARAYEL) yönlüdür. (Bkn.tablo)
2008 Yılı Rüzgar Hızı ( m/sn ) olarak ortalama: 2.3 WNW’dir.
Fırtınalı Günler: Rüzgar hızının 17.2 m/sn ve daha fazla oldu u günler fırtınalı
günler kapsamına girer. Uzun yıllar verilerine göre yıllık fırtınalı (rüz.hız>=17.2 m/s) gün
sayısı 6.9 gündür. Kuvvetli rüzgar (rüz.hız 10.8-17.1 m/s) gün sayısı 76.7 gündür.
Güne lenme Müddeti: Diyarbakır güne lenme müddeti en fazla olan illerimizin
ba ında yer alır. Elimizdeki mevcut verilere göre günlük ortamla güne lenme süresi 7.48
saattir. En fazla güne lenme 12 saat 26 dakika ile Temmuz, en az ise 3 saat 43 dakika ile
aralık ayında görülmektedir. (Bkn.Tablo)

RASAT YILI OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN

TEMMUZ A USTOS EYLÜL EK M KASIM ARALIK YILLIK
AYLIK ORTALAMA RÜZGAR YÖNÜ VE HIZI (m/s)

NN N NN NN NN NN NN NN NN NN NN NN NN
77 W NW W W W W W W W W W W W
2.0 2.3 2.7 2.3 2.3 3.1 3.3 3.0 2.5 2.0 1.6 1.6 2.4

27
 EN HIZLI ESEN RÜZGARIN YÖNÜ VE HIZI (m/s)

SSW SSE WS SSE WS N WS S W SE WS WS

W W W W W
77
19.2 23.6 23.1 26.2 32.2 21.8 22.4 24.7 20.4 22.0 22.3 32.2
22.4

AYLIK ORTALAMA GÜNE LENME SÜRES (Saat, dakika) 1975-2008

33 03:4 05:3 06:5 09:3 12:1 12:2 11:4 09:5 07:2 05:2 03:4 07:4
9 04:5 9 7 8 2 6 6 5 1 4 3 8
0

AYLIK ORTALAMA BUHARLA MA (mm) 1975-2008

33 -- -- 21.1 102. 179. 312. 412. 372. 256. 136. 37.1 3.9
4 7 1 3 1 6 4

C.1.1.2. Basınç:

Diyarbakır ili serbest atmosfer basıncı kı aylarında yüksek ilkbahar yaz aylarında
alçak de er gösterir. 1975-2008 rasat yılları içerisinde yıllık ortalama aktüel basınç de eri
935.7 mb.’dır. li ik tabloda görüldü ü gibi aylar içindeki basınç gidi i az bir farklılık
gösterir. Kı aylarında bir artma, ilkbahar ve yaz aylarında ise dü me görülmektedir.

Tablo c.1. Diyarbakır ili aylık basınç de erleri (Mb)

RASAT YILI OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN

TEMMUZ A USTOS EYLÜL EK M KASIM ARALIK YILLIK

33 940.5 938.7 936.9 935.5 934.4 930.7 927.7 929.3 934.2 938.6 940.9 941.4 935.7

ORTALAMA AKTÜEL BASINÇ (mb) 1975-2008

33 952.9 952.7 951.3 946.2 943.5 938.9 935.0 936.5 945.9 948.6 953.3 953.1 946.5

ENYÜKSEK AKTÜEL BASINÇ (mb) 1975-2008

33 845.2 920.2 920.8 919.4 923.1 921.3 919.4 921.5 926.7 927.2 923.7 920.5 915.8

EN DÜ ÜK AKTÜEL BASINÇ (mb) 1975-2008

Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü-2008 verileri

28
 C.1.1.3. Nem:
75 yıllık rasat verilerine göre ortalama nisbi nem % 54’ tür. Bölgede yazlarının
sıcak ve nemin az olmasından dolayı, sıcaklıklar Akdeniz Bölgesindeki gibi fazlaca
bunaltıcı olmamaktadır. Nemin en fazla olarak görüldü ü aylar Ocak ve Aralık aylarıdır.
Bu aylarda ortalama de er % 77 civarındadır. Nemin az oldu u aylar ise Temmuz ve
A ustos ayları olup, ortalama de er % 27 ye kadar dü mektedir. Muayyen rasatlarda tespit
edilen günlük en dü ük nem oranı Temmuz ayında % 1-2 ye kadar
dü mektedir.(Bkn.Tablo c.2 )
2008 Yılı Nisbi Nem Miktarı ( % ) olarak Minimum : 17’dir.

2008 Yılı Nisbi Nem Miktarı ( % ) olarak Maksimum : 57’dir.

2008 Yılı Nisbi Nem Miktarı ( % ) olarak Ortalama : 40’dir.

Tablo c.2. Diyarbakır ve ilçelerinin uzun yıllar nispi nem ortalaması %

A Y L A R
MERKEZ OCA UB MA N S MA HAZ TEM A US EYL EK KAS ARA YIL
K AT RT AN YIS RAN MUZ TOS ÜL M IM LIK LIK
Diyarbakır 77 73 66 63 56 31 27 28 32 48 68 77 54
Bismil 76 70 63 59 53 32 23 26 30 47 67 77 51
Çermik 68 65 60 59 53 38 32 32 36 52 63 69 52
Çınar 76 72 65 65 51 29 23 21 33 57 72 74 53
Çüngü 84 82 66 64 69 39 26 28 33 49 68 81 57
Ergani 67 63 58 57 49 33 28 28 34 50 62 68 49
Lice 77 72 65 57 49 38 30 33 39 58 72 76 55
Hani 63 63 57 54 48 34 26 24 26 39 53 60 45
Hazro 64 61 54 51 48 34 27 30 34 50 63 68 48
Dicle 74 72 63 58 52 42 35 34 35 48 64 72 54
Kulp 75 73 69 62 61 56 55 48 53 61 67 75 62
Silvan 81 78 70 62 54 37 29 27 31 50 72 80 55
Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü - 2008

C.1.1.4. Sıcaklık:

Serin kuzey rüzgârlarına kapalı bulunan, Diyarbakır ilimiz yılın 4 ayı bunaltıcı
sıcaklıklara maruz kalır. Özellikle Temmuz ve A ustos aylarında sıcaklık de erleri
Türkiye’nin en sıcak ehrinin Diyarbakır oldu unu göstermektedir.(Bkn.Tablo)
Diyarbakır’da yaz mevsiminin ba lama tarihi ortalama Nisan 17, sona erme tarihi ise
ortalama Ekim 26’dir. Ancak yaz mevsiminin uzaması nedeniyle imdiye kadar yapılan
gözlemlerde yaz mevsiminin ba langıcı en erken Mart 17, sona erme tarihi ise en geç
Kasım 18 olarak tespit edilmi tir. limizde 75 yıllık ortalamaya göre; yıllık sıcaklık

29
 ortalaması 15.8 ºC dir. En yüksek sıcaklık Temmuz ayında (21.07.1937) 46.2 ºC, en dü ük
sıcaklık ise Ocak ayında (11.01.1933) -24.2 ºC, olarak tespit edilmi tir.

En dü ük hava sıcaklı ının -0.1 ºC ve altında oldu u donlu günler sayısı ortalaması
yakla ık yılda 64.7 gündür.

Tablo c.3. Diyarbakır ve ilçelerinin uzun yıllar sıcaklık ortalaması

A Y L A R
MERKEZ OC UB MAR N SA MAY HAZ TEMM A US EYL EK KASI ARA YILL
AK AT T N IS RAN UZ TOS ÜL M M LIK IK
Diyarbakır 1.7 3.5 8.2 13.8 19.2 26.0 31.0 30.3 24.8 17.1 9.5 4.0 15.8
Bismil 2.5 4.2 8.5 14.6 18.9 25.8 30.4 29.1 23.6 16.7 9.3 4.2 15.7
Çermik 3.1 4.1 8.7 14.4 19.8 26.3 31.0 30.3 24.7 17.7 9.9 4.9 16.2
Çınar 2.2 3.9 7.9 14.8 19.3 26.9 31.7 29.8 26.5 17.5 9.5 3.8 16.2
Çüngü -0.1 1.0 5.8 10.9 15.0 22.1 27.4 27.1 21.7 15.5 6.1 -0.7 12.7
Ergani 2.4 3.5 7.9 13.8 19.4 25.8 30.6 30.2 25.1 17.7 9.9 4.4 15.9
Lice 0.8 1.9 6.6 13.1 18.0 24.1 29.0 28.4 23.4 16.1 8.1 3.1 14.4
Hani 2.1 3.0 7.3 13.3 18.0 24.6 29.9 29.7 25.6 17.6 10.0 4.7 15.5
Hazro 2.3 2.8 7.0 13.6 17.6 23.7 28.7 28.7 24.4 17.4 9.2 4.0 15.0
Dicle 2.0 2.4 7.4 13.9 18.7 25.0 30.0 29.6 25.5 17.8 9.3 3.5 15.4
Kulp 2.1 1.8 6.0 13.8 17.7 24.7 29.5 29.2 25.1 17.5 10.3 4.9 15.2
Silvan 2.0 3.5 7.9 13.7 18.3 24.1 27.8 27.1 23.0 16.5 9.5 4.5 14.8

AYLIK EN YÜKSEK SICAKLIK ORTALAMASI ( °C)

77 6.6 8.8 14.2 20.3 26.5 33.3 38.3 38.0 33.2 25.2 16.2 9.1 22.5

77 -2.4 2.3 7.0 11.2 16.4 21.5 20.8 15.8 9.8 4.1 0.0 8.8

AYLIK EN DÜ ÜK SICAKLIK ORTALAMASI ( °C)

16.9 21.3 26.0 33.0 39.8 41.8 46.2 45.9 42.0 35.7 28.4 25.0 46.2

28.95 23.93 25.93 05.93 28.94 21.93 03.95 03.97 02.98 01.93 04.98 21.93
77
9 23.989 0 3 3 7 7 7 9 7 2 3 7

30
 AYLIK EN YÜKSEK SICAKLIK VE GÜNÜ

-24.2 -19.7 -14.0 -6.1 0.8 3.5 9.1 8.4 4.0 -8.0 -12.9 -23.0 -24.2

77 11.93 11.972 02.98 01.95 01.94 15.93 06.93 20.93 16.92 30.93 30.95 26.99 11.93
3 5 6 8 1 0 0 9 0 3 2 3

AYLIK EN DÜ ÜK SICAKLIK VE GÜNÜ

Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü - 2008

Tablo c.4. 77 yılllık sıcaklık rasatlarına göre Diyarbakır ve Türkiye Genelinin

kıyaslaması

METEOROLOJ K PARAMETRELER D YARBAKIR TÜRK YE

1 Yıllık Ortalama Günlük Sıcaklık ºC 15.8 ºC 13.1 ºC

2 Yıllık Ortalama En Yüksek Sıcaklık ºC 22.5 ºC 19.2 ºC

3 Yıllık Ortalama En Dü ük Sıcaklık ºC 8.8 ºC 8.7 ºC

4 En Yüksek Sıcaklı ın Günü ºC 46.2 ºC ----

(21.07.1937)

5 En Dü ük Sıcaklı ın Günü ºC -24.2 ºC ----

(11.01.1933)

6 Yıllık Ortalama Nispi Nem (%) % 54 % 65

7 Yıllık Ortalama Ya ı Toplamı (m2 / kg ) 488.4 m2 / kg 637.7 m2 / kg

8 Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m/sec.) 2.4 m/sec. 2.4 m/sec

9 Yıllık Ortalama Rüzgar Yönü NNW (Kuzeybatı) NW (Kuzeybatı)

Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü - 2008

C.1.1.6. Ya ı lar:
Çanak eklinde olan Diyarbakır havzasında ya ı lar, ço unlukla kı ve ilkbahar
aylarında görülür. Kı ve ilkbahar ya ı larının fazlalı ı, ilimizin azda olsa Akdeniz
ikliminin ılık ve nemli hava kütlelerinin etkisinde kaldı ını gösterir.

31
 77 yıllık ortalamalara göre; metre kareye dö en yıllık ya ı miktarı 488.4 mm dir.
Uzun yıllar içinde en çok ya ı 748.8 mm. ile 1967 yılında. En az ya ı ise 146.3 mm ile
1970 yılında olmu tur.

Tablo c.5. Diyarbakır ve ilçelerinin uzun yıllar ya ı ortalaması

UZUN YILLAR AYLIK ve YILLIK YA I VER LER

A Y L A R
MERKEZ OCA UB MAR N SA MAY HAZ TEMM A US EYL EK KASI ARA YILL
K AT T N IS RAN UZ TOS ÜL M M LIK IK
D YARBAKIR 73.6 67.0 67.9 70.5 42.1 6.9 0.6 0.4 2.7 31.1 54.1 71.5 488.4
B SM L 57.9 68.6 62.1 50.0 37.8 9.6 3.5 0.3 0.6 32.4 56.7 68.4 447.9
ÇERM K 124. 117.6 102.5 84.3 49.8 11.1 1.7 1.7 2.5 59.3 92.6 120.0 767.9
8
ÇINAR 33.7 68.6 65.5 38.9 28.8 9.0 0.0 0.0 4.7 26.3 70.6 40.2 386.3
ERGAN 116. 119.7 105.3 88.9 54.6 12.2 0.7 1.3 3.1 52.2 92.7 124.7 771.4
0
L CE 129. 173.2 147.5 112.8 84.0 16.5 1.1 2.2 4.6 76.6 159.7 158.8 1066.
4 4
HAN 147. 153.7 126.6 115.4 65.8 14.9 0.6 0.6 1.8 50.2 132.2 165.9 974.7
0
HAZRO 140. 186.7 120.8 97.7 79.6 11.9 4.2 2.1 1.4 66.2 159.5 168.9 1039.
9 9
D CLE 109. 145.8 95.4 63.7 62.2 12.4 3.2 0.5 3.1 69.5 115.5 135.1 816.2
8
KULP 143. 196.7 128,0 81.9 88.4 9.1 0.0 0.0 0.4 65.9 162.2 178.5 1054.
4 5
S LVAN 98.5 122.0 97.6 87.6 42.6 10.4 0.9 0.8 1.7 50.1 96.2 114.6 723.0

RASAT YILI OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN

TEMMUZ A USTOS EYLÜL EK M KASIM ARALIK YILLIK

AYLIK ORTALAMA BULUTLULUK (0-10)

32 5.8 5.4 5.1 5.0 3.7 1.6 0.9 0.8 1.1 3.1 4.3 5.5 3.5

ORTALAMA KAR YA I LI GÜNLER SAYISI

32 4.7 3.7 1.1 0.1 -- -- -- -- -- -- 0.5 2.2 12.1

ORATALAMA KAR ÖRTÜLÜ GÜNLER SAYISI

32 4.8
4.3 4.2 0.4 -- -- -- -- -- -- -- 0.4 2.5 12.3

ORTALAMA S SL GÜNLER SAYISI

32 6.0 2.3 0.9 0.7 0.1 -- -- -- -- 0.4 2.9 5.1 17.9

32
 ORTALAMA DONLU GÜNLER SAYISI (Sıcaklı ın -0.1 derece ve altında oldu u
günler)

32 20.3 15.6 7.7 0.6 -- -- -- -- -- 0.1 5.0 15.4 64.7

ORTALAMA DOLULU GÜNLER SAYISI

32 0.0 0.2 0.8 0.5 0.5 0.1 -- -- -- 0.1 0.0 0.0 2.2

ORTALAMA ORAJLI GÜNLER SAYISI

32 0.2 0.4 1.9 4.6 5.5 2.4 0.4 0.3 0.7 2.7 0.8 0.1 20.0

Kaynak: Meteoroloji Bölge Müdürlü ü - 2008

77 yıllık verilere göre, yıllık ortalama ya ı lı gün sayısı 87.0 gündür. Ya ı lı
günlerin en fazla oldu u ay 12.3 gün ile Ocak, en az ise 0.3 gün ile A ustos ayıdır.

YILLIK YA I IN MEVS MLER GÖRE DA ILIMI SÖYLED R:

D YARBAKIR TÜRK YE

MEVS MLER Ya ı Miktarı Ya ı Oranı Ya ı Miktarı Ya ı Oranı

(mm) (%) (mm) (%)

LKBAHAR 180.5 37.0 169.9 26.6

YAZ 7.9 1.6 65.0 10.2

SONBAHAR 87.9 18.0 150.2 23.6

KI 212.1 43.4 253.4 39.8

TOPLAM 488.4 %100 637.7 %100

Kar Ya ı ları: Diyarbakır ve civarı yakla ık 4–5 ay kurak geçmesine ra men ve

kı aylarının fazlalı ına ra men kar ya ı larından mahrum kalmamaktadır. Ortalama
Aralık ayında ba layan kar ya ı ı, mart ayında son bulmaktadır. 1929–2007 yılları
arasındaki periyotta en erken kar ya ı ı 09 Kasım 1956 yılında, en geç ise 01 Nisan 1946
yılında olmu tur. Yıllık ortalama kar ya ı lı gün sayısı 12.1, karla örtülü gün sayısı ise
12.3 gündür. Kar ya ı ının örtü yaptı ı gün sayısı, en çok 4.8 gün ile Ocak, en az ise 0.3
gün ile Kasım ayıdır.

33
 1929–2008 yıllar arasında, en yüksek kar kalınlı ı 65 cm. olarak 16 Ocak 1973
günü gerçekle mi tir.

Sisli Günler: Uzun yıllar ortalamalarına göre yıllık sisli gün sayısı 17.9 gün dür.
Yaz aylarında sis görülmez, daha ziyade Aralık, Ocak ve ubat aylarında görülür. Bu
aylarda ortalama 2–6 gün sisli geçer.

Dolulu Günler: Dolu ya ı ı ise nadiren görülür. Genellikle Nisan ve Mayıs

aylarında birkaç gün dolu hadisesi meydana gelir. Temmuz ve A ustos aylarında dolu
kaydına rastlanmamı tır. Yıllık ortalama dolulu gün sayısı 2.2’ tür.

Orajlı Günler: Oraj hadisesine her zaman rastlamak mümkündür. Özellikle lk ve

Sonbaharın Nisan, Mayıs, Eylül, Ekim ve Kasım aylarında sa anak ve Orajlı ya ı lar
görülmektedir. Uzun yıllar verilerine göre ortalama Orajlı gün sayısı 20.0 gündür.Kı
aylarında çok nadiren görülür, en fazla Nisan ve Mayıs aylarında görülür.

C.1.1.7. Seller:
Diyarbakır Havzasında ya ı lar fazla görülmez ya ı ın büyük ço unlu u Ekim-
Mart arası görülür. Yörenin bitki örtüsü zayıf olmasından dolayı zaman, zaman ya ı suları
yüzey akı a geçerek sel halini almaktadır. Diyarbakır kent merkezi ba ta olmak üzere di er
ilçe merkezlerinde altyapı yetersizli inden dolayı, ya ı ın bol oldu u dönemlerde seller
maddi ve manevi zararlar meydana getirmektedir.

C.1.1.8. Kuraklık:
Diyarbakır ilinde Güneydo u Anadolu’nun ılıman karasal iklimi hüküm sürer.
Yazlar kurak ve çok sıcak kı lar az so uk ve ya ı lı geçer. Ya ı lar daha çok ya mur ve
kar ilkbaharda ya mur eklindedir. 75 yıllık ortalama ya ı miktarı 488.4 mm dir. En
ya ı lı yıl 748.8 mm ile 1963, en az ya ı lı 146.3 mm ile 1970 yılında olmu tur.

C.1.1.9. Mikroklima

GAP Projesi dahilinde ilimizde pek çok baraj ve gölet yapılmı tır. 1991-2002
yıllarında yapılan ölçümler iklimde genel olarak önemli de i im olmadı ını bazı
elemanlarda nispi de i im oldu u görülmektedir.(örnek olarak: 1990 yıllına kadar ortalama
en dü ük sıcaklık 8.9 C iken 1991-2002 yılları arası aynı de er 8.3 C,donlu gün sayısı 62.6
iken 69.0 gün, ortalama nispi nem %53.6 iken %54.1 de eri, yıllık ya ı ortalaması 489.9
mm iken 472.2 mm, ya ı lı gün sayısı 88.4 iken 84.2 gün ve kar ya ı lı gün sayısı 6.1 gün
iken 5.8 gün oldu u tespit edilmi tir.

34
 C.1.2. Yapay Etmenler:

C.1.2.1. Plansız Kentle me:

Güneydo unun en önemli yerle melerinden biri olarak öne çıkan Diyarbakır, do al
özellikleri ve morfolojik avantajları ile bölgenin, Ortado u’nun ve Kafkas’ların en önemli
bir geçi merkezi olmak niteli ine sahip bulunmaktadır.
Bu özelliklerden dolayı lde sanayile me ve kentle me hızla artmı tır. 1979’da onaylanan
mevzi imar planı hızlı nüfus artı ına cevap verememi , dolaysıyla çarpık bir kentle meye
zemin hazırlanmı tır.

limiz; yakın illerin kırsal alanlarından, ekonomik ve sosyal nedenlerle yo un bir

göç almı tır. lin mevcut altyapısı yetersiz olması ba ta çevre ve sa lık olmak üzere bir
takım sorunların çıkmasına neden olmu tur. limizde gecekondula ma oldukça yo un,
ye il alanların miktarı azdır.

C.1.2.2. Ye il Alanların Azalması:

Diyarbakır linde ki i ba ına dü en ye il alan yakla ık 1,6 m2’dır(dünya standardı 7

m2’dir). Kent ko ullarına uygun bir bitki türleri ise; ardıç, karaçam, sö üt, çınar, ceviz,
kavak, mazı, akasya dut, çam ve menengiç gibi türler sayıla bilir.

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar:

limizde konut ve i yerlerinin ısıtılmasında yakıt olarak kömür, odun, özel kalorifer
yakıtı, motorin kullanılmaktadır. Kentin kenar mahallelerinde ikamet eden ailelerin
ço unlu u tezek yakmaktadırlar. Bakanlı ımız tarafından yayımlanan genelge ve l
Mahalli Çevre Kurulu kararında belirtilen standartlara uyan, Valili imizden izin alınan
kömürlerin satı ı serbesttir. Ayrıca Bakanlı ımız genelge ile yasaklanan petrokok
Kömürünün kullanımı ve satı ı yasaklanmı olup limize giri i ve satı ını önlemek
amacıyla denetimlerimiz sürekli devam etmektedir.

ehrimizde ço unlukla ithal ta kömürü ( Rus, Çin ve G.Afrika ) kömürü, odun ve

kalorifer yakıtı kullanılmaktadır.

Hava kalitesinin korunması amacıyla limiz Valilik bahçesinde bir sabit ölçüm
istasyonu kurulmu tur. 2008 yıllarında yapılan hava ölçüm de erlerine göre ilimiz 1.
derece hava kirlili i olan iller arasında sıralanmakta ancak hava kirlili i açısından sınır
de erlerin a ılmadı ı tespit edilmi tir.

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar

limizde endüstriyel emisyon kirlili i yapan kurulu ların sayıları az olması

nedeniyle kirlilik oranı azdır. Hava kirlili ine sebebiyet veren önemli endüstriyel
kurulu ların ba ında Limak Ergani Çimento Fabrikası, Mey Alkollü çki Fabrikası ve Et ve
Balık Ürünleri Tesisi gelir. Limak Ergani Çimento Fabrikası dahil üç tesis eksikliklerini
gidermi olup, emisyon izin belgelerini almı lardır.

35
 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyon:

Bilindi i üzere motorlu ta ıtlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirlili inde önemli
bir yer tutmaktadır. Egzozlardan yayılan CO ( % 70–90), No ( % 40–70), Hidrokarbonların
(% 50) ve Pb (% 100) emisyonlardan hava kirlili inin % 35 ‘i olu turmaktadır.

limizde 2008 yılı itibariyle trafi e kayıtlı motorlu ta ıtların miktarı: 64.780
adettir.

limizde ehir trafi i azaltacak çevre yolları olmayı ı kent merkezinde yo un trafik
ya amasına neden olmaktadır. Bunun sonucunda hava kalitesi egzoz gazlarından belirgin
bir ekilde olumsuz etkilenmektedir.

C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları

C.2.1. Kükürtdioksit (SO2) Konsantrasyon ve Duman

l Merkezinde ( Ofis Semt ) sabit ölçüm istasyonunda ölçülen hava kalitesi

parametrelerinden Kükürtdioksit (SO2) ve partikül madde (PM) konsantrasyonu Tablo
c.6’da verilmi tir.

Tablo c.6. 1999-2008 Yılları Arasında limiz Kükürtdioksit (SO2) ve Partikül

Madde (PM) Ortalamaları, En Dü ük, En Yüksek SO2, PM De erleri ve KVS
De erlerinin A ıldı ı Gün Sayısı

KVS
Ölç. st. Ölç.Yap Ortalama En Dü ük En Yüksek De erlerinin
AYLAR Sayısı Gün A ıldı ı Gün
Sayısı Sayısı

SO2 PM SO2 P So2 P So2>03 PM>

M M 00 0
300
OCAK 99 1 31 145.6 145.2 138 13 155 162 --- ---
5 9 7
UBAT 99 1 28 143.7 144.9 130 13 160 158 --- ---
8
MART 99 1 31 126.1 126.3 118 12 138 135 --- ---
0
KASIM 99 1 15 90 90 68 66 120 123 ---
ARALIK 99 1 31 142 143 124 12 150 154 --- ---
6
OCAK 2000 1 31 145.0 145 138 14 154 160 --- ---
2 0
UBAT 2000 1 29 143.3 145.6 138 13 152 154 --- ---
8
MART 2000 1 31 131 128 120 11 140 142 --- ---
8
N SAN 2000 1 30 81.43 83.7 37 38 119 122 --- ---
MAYIS 2000 1 31 27,35 27,54 18 17 39 39 --- ---
HAZ RAN 1 30 18 18,36 15 14 22 24 --- ---
2000

36
TEMMUZ 1 31 16.77 16.83 14 14 20 20 --- ---
2000
A USTOS 1 31 16.48 17.06 13 14 20 20 --- ---
2000
EYLÜL 2000 1 30 19.7 20.96 16 18 25 25 --- ---
EK M 2000 1 31 36.39 36 19 23 45 45 --- ---
KASIM 2000 1 30 58,3 66,4 38 40 106 109 --- ---
ARALIK 2000 1 31 139,7 140,8 118 11 150 149 --- ---
9
OCAK 2001 1 31 144 143.7 140 14 150 147 .... ....
0
UBAT2001 1 31 121.2 121.1 107 10 140 143 ..... ....
7
MART 2001 1 31 121.2 121.1 107 10 140 143 ---- ----
7
N SAN 2001 2 30 85.4 85.5 45 44 108 110 --- ---
MAYIS 2001 2 31 18.3 28.2 13 16 26 40 --- ---
HAZ RAN 2 30 12 17.6 10 14 15 22 --- ---
2001
TEMMUZ 2 31 10.6 15.1 9 13 15.1 19 --- ---
2001
A USTOS 2 31 14.4 15.5 10 12 17 18 --- ---
2001
EYLÜL 2001 2 30 20.1 21.2 16 16 23 26 --- ---
EK M 2001 2 31 32.8 35.7 20 20 40 44 --- ---
KASIM 2001 2 30 83.8 86 43 45 140 141 --- ---
ARALIK 2001 2 31 125.4 138.8 105 14 130 159 --- ---
9
OCAK 2002 2 31 159.6 167.2 136 15 184 179 --- ---
0
UBAT 2002 2 28 163.9 168.3 136 15 184 179 --- ---
0
MART 2002 2 31 110.3 114.3 90 10 148 144 --- ---
0
N SAN 2002 2 30 68.3 86.1 51 10 50 107 --- ---
6
MAYIS 2002 2 31 19.7 28 16 19 50 48 --- ---
HAZ RAN 2 30 10.6 14.8 4 13 19 18 --- ---
2002
TEMMUZ 2 31 13.9 14.8 12 13 18 17 --- ---
2002
KASIM 2002 2 30 95 95.5 49 47 163 169 --- ---
ARALIK 2002 2 31 173.6 175.4 155 16 191 181 --- ---
1
EK M 2003 2 30 34 35 --- ---
KASIM 2003 2 30 68.53 79.03 89 92 125 126 --- ---
ARALIK 2003 2 31 112.0 124.4 117 10 135 135 --- ---
5 5 8

37
 Ölç. s Ölç. Ortalama En Dü ük En Yüksek
AYLAR t.Sayı Yap
sı Gün
Sayı SO2 PM SO2 PM So2 PM So2 PM
sı >03 >0
00 300
Ocak 2005 1

ubat 2005 1

Mart 2005 1 31 326 75 45 -1 730 743

Nisan 2005 1 30 272 74 2 2 553 969

Mayıs 2005 1 31 74 52 4 3 259 248

Haziran 2005 1 30 58 50 8 5 240 365

Temmuz 2005 1 31 45 104 4 11 296 975

A ustos 2005 1 31 41 78 2 7 316 484

Eylül 2005 1 30 47 76 5 6 403 325

Ekim 2005 1 31 69 80 12 7 387 509

Kasım 2005 1 30 83 95 17 5 541 558

Aralık 2005 1 31 133 142 10 1 483 515

Ocak 2006 1 31 35 101 15 4 174 461

ubat 2006 1 28 45 108 6 13 303 372

Mart 2006 1 31 44 89 11 7 235 604

Nisan 2006 1 30 26 76 3 7 111 662

Mayıs 2006 1 31 29 70 5 8 268 411

Haziran 2006 1 30 31 99 0 25 207 459

Temmuz 2006 1 31 25 84 1 12 203 447

A ustos 2006 1 31 42 120 2 29 403 850

Eylül 2006 1 30 33 88 3 32 395 491

Ekim 2006 1 31 23 83 -33 4 7 6 110 669

Kasım 2006 1 30 47 95 -176 0 8 16 303 493

Aralık 2006 1 31 46 114 -289 -80 6 6 258 449

Ocak 2007 1 31 20 191 6 106 85 369

38
 ubat 2007 1 28 10 59 41 131 72 194

Mart 2007 355

1 31 13 89 65 150 8 158

Nisan 2007 1 30 17 73 9 44 30 115

Mayıs 2007 1 31 14 145 11 71 18 448

Haziran 2007 1 30 66 76 12 68 174 86

Temmuz 2007 1 31 62 83 0 67 897 100

A ustos 2007 1 31 5 80 2 57 9 132

Eylül 2007 1 30 8 113 3 56 22 145

Ekim 2007 1 31 25 248 3 56 41 368

Kasım 2007 1 30 66 102 0 50 634 191

Aralık 2007 1 31 19 110 0 64 145 144

Ocak 2008 1 31 29 81 3 55 86 130

ubat 2008 1 29 7 - 7 - 7 -

Mart 2008 1 31 18 81 7 47 32 139

Nisan 2008 1 30 9 76 5 34 21 288

Mayıs 2008 1 31 7 - 6 - 9 -

Haziran 2008 1 30 - - - - - -

Temmuz 2008 1 31 - 41 - 34 - 50

A ustos 2008 1 31 - - - - - -

Eylül 2008 1 30 2 53 1 35 5 80

Ekim 2008 1 31 4 73 2 22 9 178

Kasım 2008 1 30 9 79 2 44 31 118

Aralık 2008 1 31 9 98 3 50 38 236

Kaynak: Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürlü ü Hava Kalitesi zleme stasyonu.

NOT: Mart 2008– Ekim 2008Arasında Bulunan Veriler Cihazın Test A amasında Alınan
De erlerdir.

39
 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları:

Partikül madde ölçüm sonuçları tablo c.6’da verilmi tir.

C.2.3. Karbon monoksit:

limizde CO-CO2 ölçümleri egzoz emisyon ölçüm istasyonumuzda yapılmaktadır.

C.2.4. Nitrojen Oksitler (NOX) :

limizde NOX ölçümleri yapılmamaktadır.

C.2.5. Hidrokarbon ve Kur un Emisyonları:

Egzoz gazlarından kaynaklanan hidrokarbonların müdürlü ümüzce ölçümleri

yapılmaktadır. Standart de erlerin a ıldı ı durumlara rastlanmamı tır. Kur un emisyon
ölçümü yapılmamaktadır.

C.3. Atmosferik Kirlilik

C.3.1. Ozon Tabakasının ncelmesinin Etkileri:

limizde meydana gelen hava kirlili inin ve sanayi türlerinde kullanılan yakıt
cinslerinin ozon tabakasına hangi oranda zarar verdi i akademik bir çalı mayı
gerektirdi inden dolayı böyle bir çalı mayla ilgili bilgi elde edilememi tir.

C.3.2. Asit Ya murlarının Etkileri:

Asit ya murlarının etkileri ve içeri i ile ilgili bilgi ve çalı ma bulunmamaktadır.

C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Etkileri:

C.4.1. Do al Çevreye Etkileri:

limizde sanayi ve evlerden meydana gelen emisyonların uzun sürede do al çevreye

yapmı oldu u konusundan somut bir kanıt yoktur.

C.4.1.1. Su Üzerine Etkileri:

limizde hava kirlili inden kaynaklanan asit ya murları ve su kirlili i üzerinde bir
çalı ma yapılmamı tır.

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri:

limiz Ergani lçesinde faaliyet gösteren Ergani Çimento Fabrikasından
kaynaklanan toz, duman, kükürtdioksit, vb.. kirletici parametrelerden yapılar ve toprak
örtüsü belirgin bir ekilde olumsuz etkilenmi tir. Ancak bu konuda ara tırma
yapılmamı tır.

40
 C.4.1.3. Flora Fauna Üzerine Etkileri:

Hava kirlili inin insan ya amında görülen etkileri hayvan ve bitkiler üzerinde de
etkisi olmaktadır. Kirli hava bitkilerin solunun sırasında gözeneklerden içeri giderek
fotosentezi yava latır özellikle bu durum tarımsal bitkilerde olumsuzluklar yaratarak ürün
kalitesi ve verimi dü ürür. Örne in limiz Ba ıvar Beldesinde bulunan tu la fabrikaları
faaliyetlerinde kaynaklanan toz ve benzeri partikül maddeleri civarda bulunan pamuk
tarlaları olumsuz etkiletmekte ve verimi dü ürmektedir.

C.4.1.4. nsan Sa lı ı Üzerindeki Etkisi:

Hava kirletici maddelerden karbon monoksit renksiz, kokusuz ve zehirli bir gazdır.
Sülfürlü ve azotlu hava kirleticileri de insan sa lı ını olumsuz yönde etkilemekte, farenjit,
astım, bron it gibi solunun yolları enfeksiyonlarına yol açabilmekte, maruz kalma süresine
insandaki etkileri artmaktadır.
limizde 1993 yılına kadar ( l Çevre Müdürlü ünün kurulu u) yo un bir hava
kirlili i ya anmaktaydı. Ancak günümüzde alınan idari ve teknik tedbirlerle hava kirlili i
minimuma indirgenmi tir.

C.4.2. Yapay Çevreye Etkisi:

Kirlili i olu turan SO2 - CO2 gibi gazların meydana getirdi i olumsuz etkiler
atmosferde meydana gelen konsantrasyonu güne ı ınlarını, çevreye etkisini de i tirir.
Çevrenin normal hava ko ullarının fiziksel ve kimyasal oranına etki ederek çevre ya amını
olumsuz olarak etkiler. Ayrıca hava kirletici gazların ya mur etkisiyle asit ya muruna
dönü mesi ile asidik karakter kazanır. Asit ya murları korozif özellik ta ıdıkları için
bölgedeki yapay çevrede a ındırıcı etki göstermektedir. Konuyla ilgili ara tırmaya
rastlanmaması nedeniyle bölgedeki boyutları hakkında kesin bilgiye ula ılamamı tır.
Bölgede hava kirletici kaynaklardan önemli bir görüntü kirlili i olu mamakla birlikte,
yerle im bölgelerinde ısınma amaçlı kullanılan yakıtlardan, ta ıtların egzoz gazlarından ve
sanayi kurulu ların baca gazlarından çıkan emisyonlar kı sezonunda yo unluk kazanması
nedeniyle görü alanını zaman zaman etkilemektedir. Yaz döneminde kirletici gaz
emisyonu yo unlu unun azalmasıyla bu etki azalmaktadır.

KAYNAKLAR:

Meteoroloji Bölge Müdürlü ü Envanter Çalı maları, 2008

Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2008
l Sa lık Müdürlü ü Envanter Çalı maları

41
 D. SU

D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı

Diyarbakır ilindeki su kaynakları yüzey suları, yeraltı suları ve kaynak suları
eklindedir. Kaynak ve yeraltı sularında içme, kullanma ve kısmen sulama amacıyla
yararlanılmaktadır. Yüzey suları sulama amacıyla kullanılmaktadır.

D.1.1. Yeraltı Suları:

Diyarbakır kenti ve çevresinde en üstte bazalt bulunmaktadır. Önemli miktarda
yeraltı suyu bulunduran bu birimin altında yeraltı suyu yönünden verimsiz olan elmo
formasyonu yer almaktadır. Bunun altında ise sahanın kuzey kısımlarında Silvan
formasyonu, güney kısımlarında Çermik formasyonu bulunmaktadır. En altta ise yeraltı
suyu yönünden verimli olan akifer niteli indeki Midyat formasyonu vardır. Midyat
formasyonu kent ve yakın çevresinde 200–300 m derinlikte bulunmakta olup 200–300 m
kalınlı a sahiptir. Kireçta ı-Killi, tebe irli kireçta larından olu an bu formasyonda açılan
kuyularda ortalama 15–20 lt/s su alınmaktadır.
Diyarbakır içme suyu ihtiyacı 2001 yılına kadar kaynak ve sondaj kuyularından
kar ılanmakta idi. 2001 yılı ikinci yarısında tamamlanan ve devreye giren içme suyu ve
arıtma ünitesi ile E il Barajından getirilen su arıtılarak ehrin içme suyu ihtiyacına
sunulmu tur.
Ayrıca Gözeli su havzasındaki kaynak ve sondaj kuyularından da
yararlanılmaktadır.
Anzele ve çkaledeki kaynakların kent merkezinde olu u ve bu sebeple kirlenmesi
nedeni ile sulama suyu sorunu olan Hevsel Bahçelerine aktarılmı tır. Yeniköy sondaj
kuyularından da kent merkezindeki ye il alanlara sulama suyu ta ınmaktadır.

D.1.2. Akarsular:
Diyarbakır ili akarsularından do al kaynaklar bölümünde bahsedilmi tir. limizde
bulunan Dicle Nehri’ne ait su temin verileri Tablo:d.1 de verilmi tir.

Tablo:d.1. Devegeçidi ve Göksu Barajları ile Gözegöl Göletine Ait Su Kotları

MaxSu Min.Su Kret Kotu(m) Talveg Kotu(m)
Kotu(m) Kotu(m)

Devegeçidi Barajı 757 740 759 724

Göksu Barajı 703.03 682 705.53 657

Gözegöl Barajı 753.05 - 754.3 744.18

Kaynak: DS 10. Bölge Müdürlü ü

limizdeki göletler ile ilgili bilgiler ayrıca Do al Kaynaklar Bölümünde verilmi tir.

42
 D.1.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlar:

Diyarbakır ilinde do al göl bulunmamaktadır. Fakat önemli baraj göllerimiz vardır.

limizde bulunan göletler unlardır. Gözegöl Göleti, Ortaviran Göleti, Halilan Göleti,
Be pınar Göleti, Künre Göleti, Kabaklı Göleti, Kurtyakası Göleti.

Toplam gölet rezervuarı 1.261 ha’dır

Barajlar:

Diyarbakır’da bitmi , in aat halinde ve proje a amasında olan birçok baraj ve gölet
mevcuttur. lin geni tarım alanlarını sulamaya yönelik göletlerin yapımında son yıllarda
büyük geli meler sa lanmı tır.

1-Karakaya Barajı ve HES Tesisleri: Diyarbakır ili Çüngü ilçesi sınırlarında olan
Karakaya barajı 1987 yılında i letmeye açılmı tır. Enerji üretmek amacıyla in a edilen
baraj, beton kemer tipindedir. Temelden yüksekli i 173 m gövde hacmi 2 hm3, toplam göl
hacmi 9.580 hm3 olan baraj, yılda 7.354 GWh elektrik üretmektedir.

2-Devegeçidi Barajı: Kaya dolgu tipi ile yapılan Devegeçidi barajı 1972 yılında
i letmeye açılmı tır. Diyarbakır ili sınırlarında olan baraj 10 600 ha cazibeli sulama
amacıyla in a edilmi tir. Halen 5800 ha net alanı sulamaktadır.

3-Yukarı Dicle Projesi Çınar-Göksu ve Tesisleri n aatı: Diyarbakır ili Çınar

ilçesine 5 km mesafede Diyarbakır-Mardin ili Devlet Karayolu üzerindeki Göksu
Köprüsünün 700 m menbaında Göksu Çayı üzerinde 657 m talveg kotunda bulunmaktadır.
Kil çekirdekli kaya dolgu tipinde, temelden yüksekli i 52 m olarak in a edilen baraj ile
Göksu çayının sa ve sol sahilinde bulunan tarıma elveri li arazilerden 3.582 ha arazi
sulanmaktadır.

1- Kralkızı-Dicle Projesi:

a) Kralkızı barajı ve HES tesisleri in aatı. Diyarbakır’a 81 km mesafede olan

Kralkızı Barajı Diyarbakır il sınırları içinde Dicle Nehrinin ana kollarından olan Maden
Çayı üzerinde; Dicle ilçesinin 6 km güney batısında 707 m talveg kotunda kaya dolgu
tipinde, temelden yüksekli i 126 m olan barajın göl hacmi 1919.6 hm3 ve maksimum göl
alanı 57.7 km2 dir.

b) Dicle Barajı ve HES n aatı. Diyarbakır ili sınırları içerisinde E il ilçesinin 7 km

güneydo usunda Dicle nehrinin ana kollarından olan Maden ve Dibni Çaylarının birle ti i
Dicle Nehri’nin meydana getirdi i mevkiinden 800 m ve Kralkızı Barajı aksının 22 km
menbasında, 640 talveg kotunda in a edilmi tir.

çme suyu sulama+enerji amaçlı baraj Kralkızı Barajı ve Devegeçidi Barajları ile
ortak olarak çalı maktadır. Baraj eksenel kil, çakıl çekirdekli, kaya dolgu tipinde temelden
yüksekli i 87 m olan Dicle barajının göl hacmi 595 hm3 ve gölalanı 24 km2 dir. Dicle
Barajından alınacak su ile Dicle Nehrinin sa sahilinde bulunan Ergani, Diyarbakır
merkez, Çınar ve Mardin-Savur ovaları sulanacaktır. Dicle sa sahil ovalarından 54.279 ha

43
cazibe, 75.880 ha da pompajla olmak üzere toplam 130.159 ha arazi sulanacaktır. Ayrıca
santral 2x55=110 MW gücünde olup, yılda 298 milyon KW elektrik enerjisi üretilecektir.
Diyarbakır line 1.etapta 3 m3/s olmak üzere toplam 6 m3/s içme suyu temin edilecektir.

Planlama ve Kesin Proje A amasında Olan Tesisler:

A. Batman – Silvan Projesi Silvan Barajı ve HES: Batman çayının ana kollarından olan
Kulp çayı üzerinde in a edilecektir. Enerji ve sulama amaçlıdır. Projenin gerçekle mesi
durumunda 245.372 ha arazi sulanacaktır. Bu projenin kapsamında 7 adet depolama
tesisi yer almaktadır. Bunlar: Ambar, Ba lar, Bulaklıdere, Karacalar, Kıbrıs, Kuruçay
ve Pamukçay barajlarıdır.
B. Ergani Barajı: Ergani ilçesinde Hilari Deresi üzerindedir. Baraj sulama amaçlıdır.
Yapımı tamamlandı ında 1.787 ha araziyi sulayacaktır.
C. Çermik Kale Projesi: eyhan (Sinek) çayı üzerindedir. Sulama amaçlı baraj
tamamlandı ında 20.238 ha araziyi sulayacaktır.
D. Dibni projesi: Diyarbakır Dicle ilçesi yakınlarında kurulacak olan baraj sulama ve
enerji amaçlıdır. Su kayna ı Dibni çayıdır. Planlama a amasındaki baraj
tamamlandı ına toplam enerji 19.888 ha araziyi sulayacak ve toplam 265 GWh/yıl
enerji üretecektir.
E. Çınar-Dilaver Projesi: Diyarbakır Çınar yolunun 8. km'sinden ayrılan eski Derik
yolunun 25.km ' sinde yer alan Dilaver Köprüsü yakındadır. Kesin proje a amasındaki
baraj sulama amaçlıdır. Tamamlandı ında 3.278 ha alanı sulayacaktır.
F. Çüngü Projesi (Oyuklu Barajı) : Çüngü lçesi Oyuklu Köyünün 2 km güneyinde yer
alan proje planlama a amasındadır. Sulama amaçlı olup bitirildi inde 986 ha arazi
sulayacaktır.
G. Kolludere Barajı: limizin 15 km batısında bulunmaktadır. Planlama raporu hazırlanan
baraj sulama amaçlı olup bitti inde 1.100 ha arazi sulayacaktır.

D.1.4. Deniz:

limizin deniz kıyısına sınırı bulunmamaktadır.

D.2. Do al Enerji ve Drenaj Sistemi:

Kentimizdeki yeraltı sularının do al drenaj sistemleri bazalt ve kalker akifer için

farklıdır. Bazalt akiferin drenaj alanı Karacada ’ın tepesinden Dicle Vadisine kadar olan
sahadır.

Kalker akifer drenaj alanı ise Diyarbakır'

ın yakla ık 30-35 km kuzeyinden itibaren
yayılım gösteren Silvan-Midyat formasyonu ile Diyarbakır' ın yakla ık 25-30 km
güneyinden itibaren yayılım gösteren Midyat formasyonudur.

D.3 Su Kaynaklarının Kirlili i ve Çevreye Etkileri:

D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik:

Diyarbakır da yeraltı sularından içme ve kullanma amaçlı kullanılmaktadır. Kent

içindeki meskun mahal sularının kullanılması içme sularının sürekli kirlenme tehdidi
altında bulunmasına veya kirlenmesine neden olmaktadır.

44
 Diyarbakır kentinin içme suyu ihtiyacının büyük bir kısmının kar ılandı ı gözeli
kayna ı ve sondaj kuyuları sahası ve çevresi yeraltı suyu i letme sahası olarak tespit
edilmi ve resmi gazetede de ilan edilmi tir. Buna göre belirlenen bu sahada yeni kuyu
açılması yasaklanmı ve "Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli inin” 22. Maddesi uygulanmı tır.

Bunun yanında D SK Genel Müdürlü ü tarafından hazırlanan “Gözeli Su Havzası

Havza Koruma Yönetmeli i” 17.05.2008 tarihinden bu yana yürürlüktedir.

Halen petrol üretimi sırasında çıkan tuzlu su yüzeye yakın olan ve Diyarbakır
Kentinin önemli içme suyu kaynaklarından birini olu turan Midyat Formasyonu
içerisindeki yeraltı suyu akiferine verilmektedir. Bu i lem bu akiferin kirlenmesine yol
açmaktadır. Midyat Akiferi kentin stratejik önemi olan su kayna ıdır. Bu sebeple petrol
üretim izni veren kurumların verilen ruhsatları yeniden gözden geçirmeleri önem arz
etmektedir.

D.3.2 Akarsularda Kirlilik:

Dicle Nehri, Güneydo u Anadolu Bölgesi için en önemli su kayna ı olma özelli ini
ta ımaktadır. Fiziksel kirlilik olarak tanımlanan kil, kum, yabancı katı parçacık gibi suda
çözünmeyen maddeler Dicle Nehri’ne önemli miktarlarda katılmakta ve suyun rengi,
kokusu ve tadını de i tirmektedir.

Genellikle nüfus yo unlu unun ülke ortalamasının altında oldu u, sanayile menin
henüz yaygınla madı ı, sert iklim ko ulları nedeni ile birkaç verimli ova dı ında yo un
tarımın yapılmadı ı ve akarsuların büyük debileri sebebi ile yüksek seyrelme potansiyeline
sahip oldu u bölgemizde bugün için di er gerçekle tirmede oldu u en büyük kapsamlı
teknolojik uygulama olan GAP Projesi bölgedeki üretimi önemli ölçülerde arttıraca ı için
projenin gerçekle mesi ile birlikte çevresel sorunlarında ba laması kaçınılmazdır.

DS Diyarbakır Bölge Müdürlü ü Kalite Kontrol ve Laboratuar ubesinde Dicle

Nehri’nin bazı kolları ile Dicle Nehri boyunca de i ik yerlerden alınan su numunelerinde
bulanıklık, renk koku-tat, iletkenlik, pH, toplam tuz, toplam sertlik, geçici - kalıcı
buharla tırma kalıntısı, organik madde kalsiyum, magnezyum, amonyum, sodyum
potasyum, organik madde, kalsiyum, magnezyum, amonyum, sodyum potasyum, karbonat,
bikarbonat, klorür, sülfat, nitrat, fosfat analizleri rutin olarak yapılmaktadır.

Gerek KO , BO ve gerekse de daha incelenen pH, CL-, SO4-², Na+, Ca+²,NO-³

iyonları ile ilgili parametreler bakımından Dicle Nehri fazla sorunlu de ildir. Ancak yeterli
incelenmeyen a ır metal ve toksit elementler kesin belli olmadı ından ve suyun kalitesinin
en sakıncalı parametre belirleyece inden mevcut durum tam bir sonuç sa layamaz.

Dicle Nehri’ndeki a ır metal kirlili i ile ilgili çalı malar oldukça azdır. Su
numuneleri üzerinde yapılan element analizleri, beklenenin aksine bu elementlerin suda
çözünmü haldeki konsantrasyonlarının oldukça dü ük oldu unu ortaya koymu tur. A ır
elementlerin tamamı 1 ppm, (1 mg/l) de erinin oldukça altındadırlar. Bu durum Dicle
Nehri ph ' ının bazikli i ve Etibank Bakır letmesi tarafından nehre verilen atıklardaki
Sülfür iyonlarından kaynaklanır. Ph '
ın yakla ık 8 civarında olu u ve suda çözünmü halde

45
sülfürün mevcudiyeti, a ır elementlerin suda çözünmeyen sülfür veya hidroksit bile ikleri
haline dönü mü olabilece ine i aret etmektedir. Böylece yıllardır kullanılan Dicle
Nehrinin kirli görünümlü suyunun neden sa lık bakımından çevreye ciddi zararlar
vermedi i anla ılabilmektedir. Genel olarak, Dicle Nehri ile ilgili a ır metal kirlili i ciddi
boyutlardadır. Bu durum elementlerin sudaki konsantrasyonlarından ziyade partikül-
sediment eklinde bulunmasından kaynaklanmaktadır. Nehir suyunun bazik karakterde
olu u ve muhtemelen, sülfür iyonlarından dolayı suda çözünmü haldeki a ır element
miktarı umulandan dü ük konsantrasyondadır. Fakat nehir yata ı çok ciddi boyutlarda
kirlili e maruz kalmı tır. Özellikle Cu ve Zn oranları çok yüksektir. Dicle Nehri’nden
yakalanan balıkların tümünde, a ır element oranları çok yüksek de erlerde bulunmu tur.
Özellikle bakır ve çinko oranları normalin 10–100 katı seviyelerindedir. Dicle Nehri civarı
arazilerinden alınan bu day, toprak ve mantar numunelerinde de a ır element kirlili i
saptanmı tır. Bu sonuçlar nehrin kirlenmi li inin ba ka bir kanıtıdır.

Mayıs 2006’da a a ıda haritada gösterilen i aretli yerlerden alınan numuneler Dicle
Üniversitesi ve Tallinn Teknoloji Üniversitesi (Estonya) tarafından ortakla a incelenmi tir.

Numuneler ngilizce ba harfler kullanılarak sembolize edilmi tir. çme (Drinking) suyu
anlamındaki kelimenin ngilizce ba harfi D ile di erleri de benzer ekilde, R: Nehir
(River) ve S: Kaynak (Spring) harfleri ile gösterilmi tir. Böylece mevcut içme sularından
3, ehir içi de i ik kaynak sularından 3 ve Dicle nehri sularından 3 numune olmak üzere
toplam 9 numune metallerden bakır(Cu) ve Çinko(Zn) ile organik madde (humik madde)
bakımından analiz edilmi tir.

46
 Kuzeyden-güneye do ru olmak üzere; R1: Sadi Köprüsü civarı, R3: Dicle
Üniversitesi Köprüsü ve R2: Tekel çki Fabrikası civarı numunelerdeki bakır (Cu)
miktarları sırayla 0,64; 2,19 ve 5,93 g/L olarak saptanmı tır(I. Kalite sularda Cu<20
g/L). Benzer ekilde çinko (Zn) ise 0,08; 0,14 ve 0,20 mg/L ölçülmü tür. (I. Kalite
sularda Zn < 200 g/L). Humik madde miktarları da oldukça dü ük olarak saptanmı tır.

Tablo d.2. Dicle Nehri Suyunda Bazı A ır Metal Tayinleri

Numune Pb Zn Cr Mn Fe Cu Cd Hg Ar

D1 0.012 0.042 0.028 0.108 1.15 0.060 <0.005 0.0000 0.0001

(mg/l)
D2 <0.005 0.0000 0.0001
0.029 0.023 0.012 0.060 0.20 <0.005
(mg/l)

D3 <0.005 <0.005 0.0000 0.0001

0.015 0.021 0.009 0.052 0.38
(mg/l)

D4 <0.005 <0.005 0.0000 0.0001

0.015 0.008 0.021 0.020 0.28
(mg/l)

D5 <0.005 0.0000 0.0001

0.014 0.010 0.021 0.037 0.20 <0.005
(mg/l)

Kaynak: DS 10. Bölge Müdürlü ü

Numune Kodu Yeri :

D1 Maden çıkı ı
D2 Dicle Barajı gölalanı
D3 Tekel çki Fabrikası sonu
D4 Diyarbakır / Sadi Köprüsü
D5 Bismil lçesi köprüsü,

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik:

Bölgemizde yer alan göletler ve rezervuarların kirlenmesine sebep olan kirletici
kaynakları u ekilde sıralayabiliriz.
- Her türlü evsel atık
- Katı atıklar
- Kanalizasyon suları
- Tarım alanlarından kaynaklanan gübre ve zirai ilaçlar
- Mevcut petrol kuyuları ve maden yatakları

47
 Tablo d.3. Devegeçidi Barajı Dipsava ından alınan su numuneleri analiz
sonuçları:
Parametr Biri Su kalite sınıfı TS-266 Avrupa WHO Devegeçidi Barajı-
m Toplulu u (1986) Dipsavak (Mayıs-
(1980) 1996)

1 2 3 4 Tavsiy Max. Tavsiy ma Tavsiy Ad. Min. Ort.

e e x e Maks
edilen edilen edilen

Sodyum(Na) 125 12 25 250+ 20 150 200 8 2.0 5.5 14.

g/l * 5 0 6 7 4
Kalsiyum(ca) Mg/ 75* 200 100 35
l 8 8 94
CaCO3 500 500 min150 9 153
Mg/ 85 410
Sülfat (SO4) 400+ 200 400 25 250 400 8 21.
l 200
20 40 9 0 9 90
Mg/ * 0 0
l 8
2

Kaynak: DS Genel Müdürlü ü içmesuyu ve kanalizasyon dairesi ba kanlı ı

Diyarbakır kenti içmesuyu kaynakları çevre koruma projesi

Tablo d.4 Dicle Baraj Aksından alınan su numuneleri analiz sonuçları:

Parametre Biri Su kalite sınıfı TS-266 Avrupa WHO Devegeçidi
m Toplulu u (1986 Barajı-Dipsavak
(1980) ) (Mayıs-1996)

1 2 3 4 Tavsi Ma Tavsi ma Tavsi Ad. Min. Ort.

ye x. ye x ye Maks
edilen edilen edilen

Sodyum(N 125 12 25 250 20 15 200 6 0.9 5.3 10.6

a) g/l * 5 0 + 0 5 2 8 0
Mg/ 75* 200 100
Kalsiyum( l 6 22 51. 88
ca) 500 500 min15 5 6
Mg/ 0 11 350
CaCO3 200 400 25 6 3 22
l 200 20 40 400 25 400 2 6 63.4
Sülfat Mg/ * 0 0 + 0 6.0
(SO4) l 3 36.
6 5

Kaynak: DS Genel Müdürlü ü içmesuyu ve kanalizasyon dairesi ba kanlı ı

48
 Diyarbakır kenti içmesuyu kaynakları çevre koruma projesi
Tablo d.5 Devegeçidi Barajı-Dipsavak Analiz Sonuçları

Su Kalite Parametreleri N De i im Aralı ı SKKY

Sınıfı

A Fiziksel Parametreler Min. Ort. Maks.

1. Sıcaklık (ºC) 80 0 15 36 I*

2. Ph 95 6 8.1 8.7 I*

3. Çözünmü Oksijen (mg/l) 32 0.8 7.1 15.0 II*

4. Klorür yonu (mg/l) 89 0 9.8 24.9 I

5. sülfat yonu (mg/l) 82 0 21.9 90.0 I

6. Amonyak Azotu (mg NH3-N/I) 90 0 0.21 3.2 II*

7. Nitrit Azotu (mg NO2-N/I) 56 0 0.063 1.0 IV

8. Nitrat Azotu(mg NO3-N/I) 60 0 1.37 12.3 I*

9.Orto-Fosfat Fosforu (mg/I) 54 0 0.07 0.68 I*

10.Renk (Pt-Co birimi) 81 5 12 70 II*

11. Sodyum (mg/I) 86 2.07 5.5 14.4 I

B Organik Parametreler
1. BO (mg/I) 5 0.8 1.6 3.5 I

2. Emülsifiye Ya ve Gres (mg/I) 24 0 1.4 3.0 IV

3.Metilen Mavisi aktif Maddeler (mg/I) 22 0.00 0.00 0.10 I*

C. norganik Endüstriyel Kirlenme

Parametreleri
5 0.0005 0.0005 0.0005 II
1. Civa (mg/I)

2. Kadminyum (mg/I) 13 0.005 0.005 0.005 II

3. Kur un (mg/I) 13 0.005 0.029 0.26 III*

4.Arsenik (mg/I) 4 0.001 0.003 0.005 I

5. Bakır (mg/I) 22 0 0.04 0.25 II*

6. Krom Toplam (mg/I) 13 0.005 0.006 0.017 I

7. Çinko (mg/I) 13 0.009 0.094 0.312 I*

49
8. siyanür Toplam (mg/I) 5 0.002 0.004 0.008 I

9. Florür (mg/I) 18 0.00 0.17 0.57 I*

10. Demir (mg/I) 59 0 0.17 2.00 I*

11. Mangan (mg/I) 26 0 0.07 0.43 I*

12. Bor (mg/I) 28 0 0.34 1.30 I*

D.Bakteriyolojik parametreler
1. Toplam Koliform (EMS/100 ml 13 240 7198 42200 II*

*maksimum de er verilen sınıfı a ıyor

**minimum de er verilen sınıfı a ıyor

Kaynak: DS Genel Müdürlü ü çme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Ba kanlı ı

Diyarbakır Kenti çme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi

Tablo.d.6. Dicle Baraj Aksı Analiz Sonuçları

Su Kalite Parametreleri N De i im Aralı ı SKKY

Sınıfı

A Fiziksel Parametreler Min. Ort. Maks.

1. Sıcaklık (ºC) 58 3.0 15.6 34.0 I*

2. Ph 40 7.2 8.0 8.4 I

3. Çözünmü Oksijen (mg/l) 18 4.0 7.9 12.0 II

4. Klorür yonu (mg/l) 64 0 13.7 35.0 I

5. sülfat yonu (mg/l) 36 6.0 36.5 63.4 I

6. Amonyak Azotu (mg NH3-N/I) 64 0 0.37 9.5 II*

7. Nitrit Azotu (mg NO2-N/I) 54 0 0.13 1.82 IV

8. Nitrat Azotu(mg NO3-N/I) 46 0 0.96 2.60 I

9.Orto-Fosfat Fosforu (mg/I) 37 0 0.13 1.45 I*

10.Renk (Pt-Co birimi) 64 0 11 30 II

11. Sodyum (mg/I) 65 0.92 5.38 10.60 I

50
B Organik Parametreler
1. BO (mg/I) - - - - -

2. Emülsifiye Ya ve Gres (mg/I) 2 1.0 1.0 1.0 IV

3.Metilen Mavisi aktif Maddeler (mg/I) 1 0.004 0.004 0.004 I

C. norganik Endüstriyel Kirlenme

Parametreleri
2 0.0005 0.0005 0.0005 II
1. Civa (mg/I)

2. Kadminyum (mg/I) 3 0.005 0.005 0.005 II

3. Kur un (mg/I) 2 0.008 0.016 0.024 II*

4.Arsenik (mg/I) 2 0.000 0.004 0.007 I

5. Bakır (mg/I) 9 0.000 0.227 1.000 IV

6. Krom Toplam (mg/I) 2 0.029 0.046 0.062 II*

7. Çinko (mg/I) 3 0.015 0.054 0.125 I

8. siyanür Toplam (mg/I) - - - - -

9. Florür (mg/I) - - - - -

10. Demir (mg/I) 25 0 0.46 5.5 II*

11. Mangan (mg/I) - - - - -

12. Bor (mg/I) 20 0 0.38 1.70 I*

D.Bakteriyolojik parametreler
1. Toplam Koliform (EMS/100 ml

*maksimum de er verilen sınıfı a ıyor

**minimum de er verilen sınıfı a ıyor
Kaynak: DS Genel Müdürlü ü çme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Ba kanlı ı
Diyarbakır Kenti çme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi

51
Tablo d.7. Devegeçidi Barajı-Dipsavak Örnekleme Noktasında Bazı Parametrelerin
% 90 Olasılık De erleri ile Bunlara Kar ılık Gelen Kalite Sınıfları

Parametre %90 Olasılık de eri (mg/l) Su kalite sınıfı

NH3-N 0.74 II

NO2-N 0.36 IV

o-PO4-P 0.28 III

Renk 28.1 II

Ya 3.12 IV

Cu 0.15 III

Zn 0.22 I

Fe 0.48 II

Kaynak: DS Genel Müdürlü ü çme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Ba kanlı ı

Diyarbakır Kenti çme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi

Tablo d.8 Dicle Baraj Aksı için Bazı Parametrelerin % 90 Olasılık De erleri ile
Bunlara Kar ılık Gelen Kalite Sınıfları

Parametre %90 Olasılık de eri (mg/l) Su kalite sınıfı

NH3-N 1.92 III

NO2-N 0.63 IV

o-PO4-P 0.52 IV

Cu 0.68 IV

Fe 1.94 III

Kaynak: DS Genel Müdürlü ü çme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Ba kanlı ı

Diyarbakır Kenti çme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi

52
 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları:
Su ve kıyı yönetimi ile ilgili faaliyet gösteren kurumlardan biri olan DS ülkenin
yeraltı ve yerüstü sularının korunmasını sa lamak, zararlarını önlemek ve bunlardan çe itli
ekillerde yararlanmak amacıyla kurulmu tur. Bu i leri yerine getirirken temel ile su
tasarrufu ve verimlili ini sa lamak, suyun zararlarını en alt düzeye indirecek planlama-
projelendirme yapmak ve bunu hayata geçirmektir.
DS '
nin su ve kıyı yönetimi ile ilgili bazı i leri unlardır.
1- Sulama tesisleri yapmak
2- Enerji amaçlı Barajlar yapmak
3- Nüfusu 100.000 ' in üzerinde olan ehirlerin, içme, kullanma ve endüstriyel
suyunu sa lamak
4- Ta kınlara ve sellere kar ı koruyucu tesisler yapmak
5- Kıyı ve akarsu rejiminin düzenli olmasını sa lamak için kum ya da ba ka
malzeme alımını belirleyen artları koymak.

limizde DS X. Bölge Müdürlü ü tarafından yürütülen en önemli projelerden birisi

Dicle çme Suyu Projesidir. Bu proje kapsamında baraja ait koruma alanları tespit edilmi ,
kirletici unsurlar belirlenerek, gerekli kamula tırma i lemleri için çalı malara ba lanmı tır.
limizin en önemli su kaynaklarından biri olan Dicle Nehri birçok kirletici unsurun
etkisinde bulunmaktadır. Dicle Nehrine kıyısı olan her yerle im birimi kanalizasyon
sularını nehre bo altılmakta, sanayi kurulu ları atık suları do rudan ya da kanalizasyon
yolu ile Dicle Nehri’ne akmakta ve Nehrin çevresinde bulunan petrol kuyuları ve
tesislerinde meydana gelen aksaklıklardan dolayı olan sızıntılar Dicle Nehri’ne karı arak
Dicle Nehri’ni ciddi oranlarda kirletmektedir.
Dicle Nehrindeki kirlili in önlenmesi amacı ile gerekli çalı malar ivedilik ile
yapılmalı, Nehir çevresindeki fabrikaların arıtma tesisleri kurmaları sa lanarak atıklarının
Su Kirlili i Kontrolü Yönetmeli i’nde sektöründe yer alan standart de erlerin altına
dü ürdükten sonra de arjına izin verilmeli, nehir çevresindeki yerle im birimlerinin atık
sularının fiziksel olarak arıtıldıktan sonra nehre verilmesi temin edilmektedir.
Ayrıca ehrin içme suyunun sa landı ı Gözeli Havzasındaki kaynak ve kuyuları
çevrede bulunan fabrika atıkları, gözeli Köyünün ve 500 Evlerin evsel atıkları Gözeli çme
suyu Havzasının içinden geçmektedir.

D SK Genel Müdürlü ü söz konusu atksuları kanalizasyon ebekesi marifeti ile

havzanın dı ına kadar uzakla tırmı tır.

Ayrıca yeraltı sularının kirlenmesine neden olan petrol üretim irketlerinin gerekli
önlemleri alması için giri imlerde bulunulmu olup bu konudaki çalı malar devam
etmektedir. Su kaynaklarını korunması için bu konudaki yönetmeliklere uyulması
gerekmektedir.

53
 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri:

limizin su kaynakları olan, Devegeçidi ve Dicle Barajları drenaj alanlarında

bulunan yerle im alanlarından ve endüstri tesislerinden kaynaklanan evsel ve endüstriyel
nitelikli atık sular, hâlihazırda do rudan ve dolaylı yollarla derelere ve dereler kanalıyla da
rezervuarlara ula maktadır. Bu derelerin yukarıdaki tablolarla verilmi olan mevcut su
kaliteleri de bu sonucu do rulamaktadır.

Su toplama havzalarında bulunan kirletici kaynaklar, DS tarafından hazırlanan

‘Diyarbakır kenti içmesuyu kaynakları çevre koruma projesi’ kapsamında, noktasal ve
yayılı kaynaklar olmak üzere iki sınıf içinde toplanmı ve sınıflandırma içine giren kirletici
kaynaklar a a ıda sıralanmı tır.

—Noktasal kaynaklar:

• Evsel kirletici kaynaklar

• Endüstriyel kirletici kaynaklar

—Yayılı Kaynaklar:

• Sulu tarım alanlarından dönen sular,

• Yerle im alanlarının ya ı suları ile olan drenajları,
• Katı atık depo ve dökme sahalarında olan sızıntılar,
• Erozyon nedeniyle olu acak toprak kirlili i.

Tablolarda verilen analiz sonuçlarından çıkarılan kirletici kaynakların önlenmesine

yönelik dü ünülen tesisler ve alınacak önlemlere ait D.S. Genel Müdürlü ünce hazırlanan
proje çalı malarında her drenaj alanı ayrı ayrı ele alınmı ve a a ıda verilen sıra takip
edilmi tir.

—Devegeçidi barajı drenaj alanında

• Org.Fazıl Bilge Garnizonunda yer alan askeri birliklerin de arjını önleyici

tesisler
• Petrol üretim sahalarından karı an atıkları önleyici tesisler
• Diyarbakır kentinin yeni çöp sahasından kaynaklanan sızıntı sulara kar ı
önlemler
• Ergani ilçesinin atık sularını önleyici tesisler
• Sulu tarım alanlarından dönen suları önleyici tesisler

—Dicle Barajı drenaj alanında

• Maden ilçesinin atıksularını önleyici tesisler

• Dicle ilçesini atıksularını önleyici tesisler
• E il ilçesinin atıksularını önleyici tesisler
• Etibank-Maden Bakır letmesi de arjları için önleyici tesisler

54
—Devegeçidi ve Dicle Barajları drenaj alanları için ortak önlemler

• Ergani, Dicle, E il ve Maden ilçeleri katı atıkları için önlemler

• Di er yerle im alanlarının atıksuları için önlemler
• Erezyon nedeniyle su ve toprak kirlili inin önlenmesi
• Jeolojik formasyon nedeniyle dü ük kaliteli suların önlenmesi

KAYNAKLAR

1-Devlet Su leri X. Bölge Müdürlü ü verileri

2-DS Genel Müdürlü ü çme Suyu ve Kanalizasyon Dairesi Ba kanlı ı

Diyarbakır Kenti çme Suyu Kaynakları Çevre Koruma Projesi, Kat’i Proje Raporu

3-Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi D SK Genel Müdürlü ü

4- l Çevre ve Orman Müdürlü ü, Çevre Durum Raporu, 2006

55
 E. TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI

E.1 Genel Toprak Yapısı

limizde tarım toprakları Dicle Irma ı’na dere ve çayların vadilerinde zincirleme bir
sıra olu turur. Büyük bir bölümü alüvyal vadi tabanlarından olu ur. %10’un üstünde olan
tarım toprakları dalgalı platolara, da lık ve tepelik alanlara yayılmı durumdadır. Mermer,
Hani ve Lice ovaları gibi küçük düzlüklerin dı ında kalan ovaların büyük bir bölümünde
topraklar killi olup, Dicle vadisinde yer yer orta ve hafif yapıda topraklara rastlanır.
Islakken çok yapı kan olan bu topraklar nemli iken da ılabilir yapıdadır. Nadas alanlarında
ya ı lardan sonra yüzey 3–4 cm. kalınlı ında bir kabuk ba lar. Bununla birlikte kolaylıkla
kırılarak tanecikli bir nitelik alırlar. Kireç oranları genellikle iyi ise de üstteki kirecin tümü
ya da bir bölümü yıkanmı tır. Mermer ovası engebeli da lık bir alan olup ana madde yer
yer kalkerli kumlu ya da siltli kildir. Kireçta ı bakımından genellikle derin, geçirgenlikleri
iyi, içerdikleri organik madde oranı dü üktür. Kalker bir taban üzerinde olu an Lice ve
Hani ovalarının toprakları kahverengi orman toprakları grubuna girer.

Diyarbakır havzasında yer alan tarıma elveri li bu topraklar arasında özellikleri

bakımından önemli farklar görülür.

E.1.1. Toprak Bünyesi

Yapılan analiz sonucunda ilimiz topraklarının killi – tınılı, killi – siltli oldu u tespit
edilmi tir.

E.1.2 Diyarbakır ili topra ına ait özellikler

limiz tarım topraklarında yapılan analizler sonucunda tuzluluk ve alkalilik

sorununun olmadı ı görülmektedir. Ayrıca toprakların orta kireçli oldu u ve organik
madde bakımından zayıf oldu u tespit edilmi tir. limize ait topraklarda yapılan pH, tuz,
kireç ve organik madde analiz sonuçları Tablo e.1 ‘de verilmi tir.

Tablo e.1 Diyarbakır topraklarına ait pH, Tuz Organik Madde, Kireç Analiz
sonuçları:

stasyon Organik Madde (%) PH Tuz (%) Kireç (%)

No
1 1.88 7.90 0.021 2.29
2 0.77 7.95 0.035 2.46
3 3.28 7.65 0.031 1.26
4 1.12 7.70 0.038 1.71
5 2.30 7.85 0.040 11.38
6 1.12 7.15 0.039 8.56
7 1.26 7.25 0.040 15.24
8 1.40 7.35 0.035 13.68
9 2.24 7.40 0.048 12.30
10 2.24 7.45 0.020 19.75
11 0.77 7.45 0.027 10.17
Kaynak: Tarım l Müdürlü ü envanter çalı maları

56
 stasyon No Toprak Örneklerinin Alındı ı Yer
1 Diyarbakır – Bismil 40. km. yolun sa kenarı
2 Diyarbakır – Ergani 8. km. yolun sa tarafı
3 Diyarbakır – Siverek 30. km. yolun kuzeybatısı
4 Diyarbakır – Lice 69. km. Fis Köyü Ovası, yolun do usu
5 Diyarbakır – Hani – Lice 6. km. yolun sol tarafı
6 Diyarbakır – Bilge Kı lası 23. km. yolun sol tarafı
7 Diyarbakır – Dicle Üniversitesi Kampüsü, Kabaklı göletinin
kuzeydo usu
8 Diyarbakır – Ofis – Seyrantepe yol ayrımının kuzeyi
9 Diyarbakır – Silvan 10. km. yolun kuzeyi
10 Diyarbakır – Lice – Kulp 3. km. yolun do usu
11 Diyarbakır – Çermik – Çüngü 8. km. yolun do usu

E.2 Toprak Kirlili i

limizde tahıllar için genelde ekim esnasında kullanılan yapay gübrelerden dolayı
toprak kirlili i yalnız Bismil ilçesi kırmızı – kahverengi ve kahverengi orman
topraklarında fosfat birikmesi olarak saptanmı tır.

Dicle nehrinin suyu ve sedimentinde Bakır (Cu), Kur un (B), Çinko (Zn), Nikel
(Ni) ve Kobalt (Co) gibi a ır metallerin konsantrasyonunun standart de erlerden yüksek
oldu u ve Dicle nehri ile sulanan tarım topraklarında özellikle Cu ve Zn tutularak bitkileri
zehirleyici düzeye çıktıkları saptanmı tır.

Kullanılan pestisidler toprak ve yeraltı suyunu kirletecek miktarda verilmedi inden

topraklarda bir pestisid kirlili ine rastlanmamı tır. Dicle nehri ile sulanan ve sulanmayan
topraklarda Cu, Zn, ve Ni konsantrasyon Tablo e.2 ‘de verilmi tir.

Tablo e.2 Dicle Nehri suyu ile sulanan topraklarda Cu, Zn ve Ni konsantrasyonunun
kar ıla tırılması

Numune Yeri Cu (ppm) Zn (ppm) Ni (ppm)

Dicle Üniversitesi Havuzba ı (sulanan alan) 147 163 43
Dicle Üniversitesi Göletyolunun solu (sulanmayan alan) 79 87 32
Bismil Merdano lu Köyü (sulanmayan alan) 122 149 39
Bismil Merdano lu Köyü (sulanmayan alan) 52 71 35
Bismil Atgeçen Köyü (sulanmayan alan) 117 126 31
Bismil Atgeçen Köyü (sulanmayan alan) 105 108 24
Kaynak:Dicle Üniversitesi Çevre Ara tırma Merkezi

57
 E.3 Arazi
E.3.1 Arazi Varlı ı
E.3.1.1 Arazi Sınıfları
E.3.1.2 Arazi Kullanım Durumu
Tablo e.3 Diyarbakır ili arazi kabiliyet sınıfları da ılımı
ARAZ SINIFLAMASI ALAN (Da.)
I. SINIF ARAZ 1.252.860

II. SINIF ARAZ 1.913.670

III. SINIF ARAZ 1.552.230

IV. SINIF ARAZ 1.828.170

V.VI.VII.VIII SINIF ARAZ 8.393.790

YERLE M SAHASI 337.184

SU YÜZEY 277.096

TOPLAM 15.555.000

Kaynak:Tarım l Müdürlü ü

Tablo: e.4 Arazi Kullanımı

C NS Miktarı (Ha.) %

TARIM ALANI 684.289 44

ÇAYIR-MERA 230.092 15

ORMAN 335.094 22

TAR. ELVER S Z 301.717 19

ALAN

TOPLAM 1.555.527 100

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

E.3.2 Arazi Problemleri:

limizde belli arazi problemleri unlardır. 399 Ha. Alanda drenaj, 463.638 Ha.
Alanda ta lık 1.151.616 Ha. Alanda orta iddetli ve çok iddetli derecede su erozyonu
problemi mevcuttur. 223.357 Ha. Alan derin, 210.739 Ha alan orta derin, 367.827 Ha.
Alan sı , 649.645 Ha’ lık toprak alanı çok sı dır.

58
Tablo e.5 Diyarbakır li topraklarının E im – Ta Kayalılıkları

E im Grupları Ta sız – Kayasız Ta lı (Ha) Kayalı (Ha) Toplam (Ha)

(Ha)
Düz 158703 58149 1152 245004
Hafif 197078 62186 12274 271538
Orta 279739 122698 11126 413563
Dik 159708 87372 26537 283617
Çok Dik 179690 38853 13854 232397
Sarp 4875 --- 574 5449
Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

Drenaj
limiz tarım topraklarının 399 Ha. lık alanında sorun vardır. (II., III. Ve IV. Sınıf
topraklarda)

Tuzluluk – Sodiklik:
limiz topraklarında a ırı derecede tuzluluk ve sodiklik yoktur.

Erozyon
limiz toprakları ve tarım arazileri genellikle su erozyonundan etkilenmektedir.
II., III. Ve IV. Sınıf arazilerde 402.596 Ha. alan, II. Ve VII. Sınıf arazilerde
7.490.230 Ha. alan, toplam olarak 1.151.616 Ha.lık su erozyonuna maruz kalmaktadır.
Bununla birlikte II., III. Ve IV. Sınıf arazilerde 338.643 Ha. alan, VI. Ve VIII. Sınıf
arazilerde 28.022 Ha. toplam olarak 366.665 Ha. alanda orta derecede erozyon
görülmektedir.
II., III. Ve IV. Sınıf arazilerde 63.978 Ha. alan, VI. Ve VII. Sınıf arazilerde 340.647
Ha. alan, toplam olarak 380.376 Ha. lık alanda çok iddetli erozyon görülmektedir.
Diyarbakır ilinde rastlanan erozyon çe idi yüzey erozyonu dedi imiz e imli
arazilerde, a ırı yüzeysel akı lar sonucu topra ın oldukça e it kalınlıkta ince tabakalar
halinde yıkanarak ta ınan eklidir.
Yüzey erozyonu iddet olarak dünyanın hemen hemen tüm ülkelerinde dört derece
üzerinde sınıflandırılır.
I. Derece : Hiç veya Hafif erozyon (Üst topra ın yakla ık %25’inden azı
gitmi tir.
II. Derece : Orta iddette erozyon. (Üst topra ın %75’i gitmi tir.)
III. Derece : iddetli Erozyon (Üst topra ın hemen hemen tümü alt topra ın ise
%25 kadar gitmi tir.)
IV. Derece : Çok iddetli erozyon (Üst topra ın ve alt toprak katmanın da büyük
bir kısmı gitmi tir. Ham ve ta lı alt yapılar yüzeye çıkmı tır. Seyrek,
derin, sık ve sı yarıntılar görülür.

Erozyonla mücadele yöntemleri çok çe itlidir. Gradon tipi yapımı, ot ekimi, kuru
duvar e ik yapılması, ta kordon yapımı, çukurda fidan dikimi, ah ap çit yapımı vb.
temelde hepsi erozyonla mücadele yöntemi olup farklı uygulama alanları vardır. Mesela
oyuntu ve yarıntıların ıslahı için kuru duvar e ik yapılırken meyilli arazilerde gradoni tipi
veya ah ap çitlerde arazinin yer i lendirilmesine çalı ılır. Bazı uygulamalarda gradon
teraslar arasına çizgide ot ekimi de yapılmaktadır.

59
 Diyarbakır ilinde erozyonlardan etkilenen alanların havza bazında da ılımı
a a ıdaki gibidir.

Tablo:e.6. limizde Erozyonlardan Etkilenen Alanların Havza Bazında Da ılımı

e.1 (Çok e.2 (Orta) e.3 e.4 (Çok Toplam

Hafif) ( iddetli) iddetli)
Salat Çayı Havzası 11395 Ha. 31953 Ha. 64993 Ha. 11904 Ha. 120246 Ha.
Çermik Çayı 2400 Ha. 42939 Ha. 144919 Ha. 15520 Ha. 204875 Ha.
Havzası
Dibin Suyu Havzası 111 Ha. 2723 Ha. 28490 Ha. 5223 Ha. 36547 Ha.
Maden Çayı 27753 Ha. 10430 Ha. 82992 Ha. 18255 Ha. 139430 Ha.
Havzası
Serkan Çayı -- 3551 Ha. 7498 Ha. 1672 Ha. 12721 Ha.
Havzası
Seyhan Çayı 55261 Ha. 160690 39114 Ha. 2393 Ha. 237558.5 Ha.
Havzası Ha.
Ambar Çayı 398272 Ha. 93358 Ha. 63297 Ha. 12300 Ha. 567.227 Ha.
Havzası
Kaynak:A açlandırma ve Erozyon Kontrolü Ba mühendisli i

Tablo e.7 Diyarbakır linde Toprak Sınıflarına Göre Erozyona U rayan Topraklar

II., III. Ve IV. Sınıf Topraklar V., VI. Ve VII. Sınıf Topraklar

Kuvvet Çok Topla Kuvvet

Orta Orta Çok Kuvvetli Toplam
li Kuvvetli m li
330949 51098 ---- 382047 11980 316187 451485 779652
Kaynak: A açlandırma ve Erozyon Kontrolü Ba mühendisli i

A açlandırma Çalı maları

Diyarbakır Genelini Kapsayan statistikî Bilgiler:

PROJE - SAHASI ALANI DURUMU

Çüngü Çayba ı Erozyon Kontrolü Projesi 1.318 ha 550 Ha yapıldı

Ergani Korta Erozyon Kontrolü Projesi 1.050 ha Tamamlandı

Çüngü Polatu a ı Erozyon Kontrolü Projesi 450 ha Tamamlandı

Diyarbakır Kırklarda ı Erozyon Kontrolü Projesi 107 ha Projesi Yapılacak

Ergani Makam da ı Erozyon Kontrolü Projesi 72 ha Tamamlandı

Çermik Heykelönü Erozyon Kontrolü Projesi 66 ha Tamamlandı

Hazro Mutluca Rehabilitasyon Projesi 368 ha Tamamlandı

Hani Yayvan Rehabilitasyon Projesi 170 ha Tamamlandı

60
 Cumhuriyet Hatıra Ormanı 25 ha Tamamlandı

Diyanet Hatıra Orman 7 ha Tamamlandı

Milli E itim Hatıra Ormanı 6,5 ha Tamamlandı

Maliye Ormanı 7 ha Tamamlandı

D.Ü Özel A açlandırma Projesi 136,8 ha Ünv Tamamladı

Korunan A açlandırma Sahaları

Kaynak : Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürlü ü, AGM ube Müdürlü ü

Hatıra Ormanları

Tablo e.8 2009 yılı Korunan A açlandırma Sahaları

SIRA PROJE ÖDEME 1-6 ÖDEME 6-12 ALAN(

ÖDENEN
NO SAHASI AY AY Ha)

1 POLATU A I 4430.78 4430.78 400 8861.56

2 KORTA 5303.26 5303.26 600 10606.52

3 MUTLUCA 3893.81 3893.81 300 7787.62

4 YAYVAN 3054.72 3054.72 170 6109.44

5 ÇAYBA I 3625.32 3625.32 250 7250.64

TOPLAM 1.720 40,615.78

Tablo e.9 Hatıra Ormanları

HATIRA ORMANI LÇES TES.YILI ALANI D K LEN BA ARI

ADI (Da)
Diyanet l.B k. Ergani 2003 65 F1.500
DAN (%)
90
Diyarbakır l Müf.
80. Yıl Cumhuriyet Merkez 2003 250 6.300 55
Ormanı
Milli E itim Hatıra Merkez' 2004 70 2.800 60
Ormanı
75.Yıl Maliye Hatıra 1998 50 2.500 55
Ormanı
Kaynak : Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürlü ü, AGM ube Müdürlü ü
61
A açlandırma Çalı maları Yapılan Sahalar : (AGM ube Müdürlü ü Verileri)

a - Çermik Erozyon Kontrolü Projesi:

Toplam alanı 66,5 hektar olan proje sahasında çalı malar 2003 yılında ba lanmı ve
2004 yılına kadar 66 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 66 - 66
2005 - 66 - 66
2006 30 - 30
2007 30 30
2008 - 30 - 30
2009 30 30

b - Kırklarda ı Erozyon Kontrolü Sahası:

Kırklarda ı erozyon kontrolü sahasında çalı malara 2005 yılında ba lanmı ve 2006
yılına kadar 107 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 - - - -
2005 85 - 88 -
2006 19 88 19 88
2007 - 107 - 107
2008 107 107
2009 107 107

c - Polatu a ı Erozyon Kontrolü Projesi:

Toplam alanı 602,0 hektar olan proje sahasında çalı malar 2006 yılında ba lanmı
ve 2008 yılına kadar 450 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

62
 Yılı Program Gerçekle me
Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 - - - -
2005 - - - -
2006 251 - 350 -
2007 100 360 - 350
2008 450 100 450
2009 400 400

d - Makamda ı Erozyon Kontrolü Projesi:

Toplam alanı 72,97 hektar olan proje sahasında çalı malar 2004 yılında ba lanmı
ve 2008 yılına kadar 72 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 28 - 28 -
2005 - 28 - 28
2006 30 28 30 28
2007 - 72 - 72
2008 38 38
2009 72 72

e - Korta Erozyon Kontrolü Projesi:

Toplam alanı 1045,8 hektar olan proje sahasında çalı malar 2000 yılında ba lanmı
ve 2004 yılına kadar 624 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 300 624 380 624
2005 - 863 - 863
2006 - 613 - 613
2007 - 606 - 606
2008 257 606
2009 600 600

63
 f - Çayba ı Erozyon Kontrolü Projesi:

Toplam alanı 660,23 hektar olan proje sahasında çalı malar 2008 yılında ba lanmı
ve 2009 yılına kadar 550 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2008 100 250
2009 300 250 300 250

g-Hani Yayvan Rehabilitasyon Projesi:

Toplam alanı 488,5 hektar olan proje sahasında çalı malara 2005 yılında ba lanmı
ve 2008 yılına kadar 170 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 - - - -
2005 370 - 170 -
2006 - - - -
2007 - - - -
2008 - - - -
2009 - - - -

h - Hazro Mutluca Rehabilitasyon Projesi:

Toplam alanı 368 hektar olan proje sahasında çalı malara 2004 yılında ba lanmı
ve 2008 yılına kadar 342 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 300 - 300 -
2005 - - - -
2006 - - - -
2007 - - - -
2008 - - - -
2009 - - - -

64
 Özel A açlandırma ve Proje leri:

a - Dicle Üniversitesi Özel A açlandırma Projesi

Toplam alanı 136,8 hektar olan proje sahasında çalı malara 2005 yılında ba lanmı
ve 2008 yılına kadar 136,8 ha alanda çalı ma yapılmı tır.

Yılı Program Gerçekle me

Tesis Bakım Tesis Bakım
2004 - - - -
2005 136,8 - 136,8 -
2006 - 136,8 - 136,8
2007 - 136,8 - 136,8
2008 136,8
2009 136,8

2009-2012 Yılları Arasında Çalı ma Yapılması Planlanan Projelendirilmi Sahalar

Çayba ı Erozyon Kontrol Sahası

Alanı 1318 Ha dır. Projesi mevcut olup onaylanmı tır. 2008 yılında 250 Ha çalı ılmı ,
2009 Yılında 300 ha çalı ma yapılacak, 768 Ha alan üzerinde sonraki yıllarda
çalı ılacaktır.

Dikilecek Fidan Adedi (Tamamlamalar Dahil)

Karaçam : 18.940
Sedir : 57,020
Akasya : 28,310
Me e : 391,552

Keydan Deresi Erozyon Kontrolü Sahası

Projesi mevcut olup onaylanmı tır. 778,5 ha çalı ma alanı mevcut olup 2010 yılında
çalı maya ba lanacaktır.

Dikilecek Fidan Adedi (Tamamlamalar Dahil)

Karaçam : 412,603
Sedir : 35,708
M.Yapraklı : 21,505
Me e : 1,315,313

65
Silvan Ye il Ku ak A açlandırma Sahası

Projesi mevcut olup onaylanmı tır. Herhangi bir çalı ma yapılmamı tır. (55 Ha)

Dikilecek Fidan Adedi (Tamamlamalar Dahil)

Kızılçam : 49,657

ran Çamı : 44,641

Dı budak : 1,334

Mavi Servi : 9,143

Sedir : 4,066

Akasya : 658

GAP Eylem Planında Yerimiz (2008 – 2012);

ED.6.1 Orman varlı ı arttırılacak ve 2.500 ha alanda rehabilitasyon, 1.650

barajların erozyondan korunması ha alanda erozyon kontrolü,
sa lanacaktır
50.000 ha alanda orman kadastrosu

çalı ması yapılacak,

7.250.000 adet fidan üretilecektir.

66
Fidanlık Mühendisli i

Fidan Üretim Çalı maları

Yıllara göre Fidan Üretimi (1000 Adet)

2000
2000 1840
1800
1600 1400
1400
1170
1200
1000 829
800
501 610
600
400
200 0
0

2002 2004 2006 2008

Fidan Adedi (1000)

Yıllara Göre Tohum Üretimi (Ton)

5,8
6 5,4

4
2,6 2,7
3

1
0,1 0
0
0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Tohum Miktarı (Ton)

67
KAYNAKLAR :

1. Tarım l Müdürlü ü Ara tırma Planlama ubesi Faaliyet Raporu

2. Tarım l Müdürlü ü Brifing Raporu, 2008
3. A açlandırma ve Erozyon Kontrol Ba mühendisli i Bölgesel Ara tırma Raporu-
Diyarbakır
4. Dicle Üniversitesi Çevre Ara tırma Merkezi,’’Dicle Havzası Diyarbakır ve Yöresi
Çevre Ara tırma Projesi 1. A ama Nihai Raporu’
5. Diyarbakır Valili i’ 2000’e Be Kala Diyarbakır
6. Komisyon’’Yurt Ansiklopedisi, Türkiye l l, Dünü, Bugünü, Yarını’’ III. ve IV.
Ciltler, Anadolu Yayıncılık
7. Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürlü ü AGM ube Müdürlü ü Verileri

68
 F. FLORA, FAUNA ve HASSAS YÖRELER

F.1. Ekosistem Tipleri

F1.1 Ormanlar

F.1.1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı

Diyarbakır Havzası, Basra Körfezi’nden ba layıp Toros eteklerine kadar uzanan ve
Güneydo u Toroslar yayını çizerek Amanos da ları ve Lübnan yolu ile Filistin’e ula an
“Verimli Hilal”in kuzey ucunda yer alır. Havza; Karacada , Mardin E i i ve Toros da ları
arasında bir step adacı ı görüntüsündedir. Bu step adacı ının çerçevesini orman tahripleri
sonucunda çıplak kalmı sahalar veya bodur me e toplulukları meydana getirmi tir. Bu
nedenledir ki, Diyarbakır bölgesi bitki örtüsü ve orman yönünden çok fakir bir durumdadır.
Step kenarında yer alan me eler bölgede Akdeniz iklimine yakla an karasal bir
iklim tipi hüküm sürdü ü için kurakçıl orman karakterindedir.
Tabii ormanın alt sınırı Diyarbakır Havzasının kuzeybatı ucu ile Mardin E i i’nin
dı eteklerinde di er bölgelere göre biraz daha yüksektir. Dicle ile Hazro ilçeleri arasında
çizilecek bir hattın kuzeyinde ise yer yer, nispeten az tahrip edilmi me e toplulukları yer
almaktadır. Yabanî meyve a açları ise Dicle nehri yakınlarında bulunur. Me e türleri
arasında en yaygın olanı mazı me esidir (Quercus infestoria). Bununla beraber Quercus
brantii, Quercus vesca gibi türlere de rastlanmaktadır. Havzayı kuzey ve kuzeydo udan
ku atan Bitlis-Hakkari Torosları’nda da ba lıca a aç türlerini me eler (Quercus iberica,
Quercus castaneafolia, Quercus infectoria vb) olu turmaktadır. Kı ların uzun sürdü ü
yüksek kısımlarda me elerin yerini so u a kar ı daha dayanıklı olan ardıçlar yer
almaktadır. Kuytu ve sulak vadi tabanlarında ise sö üt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç
gibi a aç türlerine rastlanır. Bu da lık sahada ormanın üst sınırı tahribatın olmadı ı
yerlerde 2400 m’ye kadar çıkmakta ve bu sınırın üzerinde de Astragalus ve
Acanthalimon’un geni çapta yayıldı ı alpin kat yer almaktadır.
lin önemli bir bölümünü olu turan steplerde ya ı az, ba ıl nem dü ük ve kurak
dönem çok uzundur. Bu durum bitki ya amı için önemli bir engel olu turur. Havzadaki
step bitkilerinin ba lıcaları Verbascum, Astragalus, Delphinium, Eryaglum, Euphorbia,
Gentiana, Silene, Trifolium, Bromus, Thymus, Achillea ve Convulvulus’ların çe itli
türleridir.
Do al orman alt sınırının Siirt civarında 700 m’ye, batıda ise Ergani’nin
güneyindeki kalker topografya üzerinde 800 m’ye kadar inmesi stepin çekirdek sahasını az
çok belirtmektedir. Çe itli nedenlerle orman alanları gittikçe daralmı , ortaya çıkan step
alanı ise geni lemi tir. Bitki örtüsü a ırı otlatma sonucu ortadan kalkmı , topra ın ince
taneli üst tabakası a ınarak verimi dü mü tür.

69
 F.1.1.2. lin Orman Envanteri
Diyarbakır’da orman varlı ı çok zayıftır. En çok dikkati çeken orman a acı
me elerdir. Me eler içinde mazı me esi (Quercus infestoria) önemlidir. Yüksek kesimlerde
a ırı so uklara dayanıklı ardıçlar ön plana geçer. Orman de ilse de çalılık ya da bozuk
baltalık olarak yer yer menengiç a açları görülür.
Diyarbakır’ın il genelindeki orman alanının genel alana oranı %23,3’tür. Bu oran
ülke genelindeki arzulanan %25 oranına çok yakındır. Ancak yöremizde var olan ormanlar
ço unlukla bozuk karakter ta ıyan ormanlar oldu undan rehabilitasyon zarureti vardır.
Diyarbakır Orman letme Müdürlü ünün saha döküm verileri öyledir;
Normal koru : -
Bozuk koru : -
Normal baltalık : 73.681 ha
Bozuk baltalık : 273.396 ha
Açıklık alan : 1.141.251 ha

Genel alan : 1.488.328 ha

l ormanlarında normal koruluk yoktur. Me e dı ında, ormanların ana a aç yapısını

ardıç, karaçam, sö üt, çınar, ceviz, kavak ve menengiç gibi türler olu turmaktadır.

F.1.1.3. Orman Varlı ının Yararları

Bu konuda yapılmı bir proje çalı ması bulunmamaktadır.

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları

Diyarbakır Havzası yakla ık olarak 6000 yıldan daha eski bir zamandan beri
yerle im sahasıdır. Diyarbakır’a yerle en ilk insanlar kendilerine tarım arazisi temin etmek,
yakacak ihtiyaçlarını kar ılamak ve hayvanlarını otlatmak için me e ormanlarını tahrip
etmi tir. Bunun en canlı örne ini Ergani-Dicle yolu üzerine görmek mümkündür. Yol
boyunca uzanan ba lar, me e çalılıkları arasında küçük parseller biçiminde yer alır ve
insanın do al bitki örtüsü üzerinde yol açtı ı de i ikli i yansıtır.

Diyarbakır ili stepleri büyük ölçüde do al de il, antropojendir (insanın olumsuz

etkileri sonucunda ortaya çıkmı tır.) Özellikle da lık alanlarda ve tepelik yörelerde
rastladı ımız, a acın hiç olmadı ı, çalının bile bulunmadı ı yerler insanın do aya verdi i
zararların sonucunda bu duruma gelmi lerdir. Bugünkü Ergani ve dolayları, Karacada ,
Güneydo u Toroslar geçmi te büyük ölçüde ormanlarla kaplıydı. Ormanların hiç
tükenmeyece i sanılarak a açsız Arap çöllerine, Musul’a, Ba dat’a yüzyıllar boyunca
odun ve tomruk ta ındı. Ormanlar yakılarak tarlalar elde edildi. Diyarbakır’da sayısı pek
çok olan hamamlar da lardaki ormanların tüketilmesinde önemli rol oynadı. Yüz yıl kadar
önce kuzey yamaçları ormanlarla kaplı olan Karacada ’da bugün bu ormanlardan eser
kalmamı tır. Do al bozkır bulunmayan Diyarbakır ilinde antropojen bozkırlar da 1950’li

70
yıllarda ba layan tarımda makinele me sonucu tahıl yeti tirilen ekeneklere
dönü türülmü tür.

limiz topraklarında ya ı rejiminin düzensiz olu u, bitki örtüsünün zayıflı ı, mera

hayvancılı ının yaygın olu u, mevcut meralarda a ırı otlatma nedeniyle, zayıf olan bitki
örtüsünün daha da zayıflaması neticesinde erozyon meydana gelmektedir.

Erozyonu önlemek için yukarı orman sahalarının su toplama havzalarında bozuk

ormanları ıslah etmek, istinat duvarları ile orman rejimine alınan su toplama havzalarında
do al dengeyi sa lamak gerekir.

Bu amaca yönelik olarak 1987 yılında Karakaya Erozyon Kontrol Projesi ile 5.144
ha saha yapılmı tır. Bu projede 1650 ha sahada çalı malar sonuçlandırılmı tır. Bu proje
Diyarbakır iline 140 km uzakta, Çüngü ilçesi dahilinde yürütülmü tür. Amacı Fırat nehri
üzerinde kurulmu olan Karakaya baraj havzasını ye il örtü a açlandırma ve kuru duvar
tesisleriyle korumaktır.

limizde orman alanlarının geni letilmesi amacıyla çalı malar yürütülmektedir.

F.1.2. Çayır ve Meralar

limizde çayır ve meralar toplamı 1.546.400 dekarlık alanı kaplamaktadır. Bunun

en büyük bölümü Çınar, Ergani ve Merkez ilçelerinde bulunmaktadır. limizde çayır ve
meralar yeterli de ildir. Ekilen yem bitkileri ise çok sınırlıdır. Büyük boyutlarda bozulmu
olan bölgemiz meralarının ıslahı teknik çalı malarla çok zordur. Tek çözüm ise ekstansif
hayvancılıktan entansif hayvancılı a geçmektir. Yapılan çalı malarla yem bitkilerin ıslahı
ve ekiminde nisbî bir ba arı sa lanmı olmakla beraber yeterli de ildir.

71
 Tablo f.1. Diyarbakır ili çayır / mera ve orman varlı ı

LÇELER BUCAK MEZRA KÖY ÇAYIR / ORMAN

MERA ALANI ALANI
SAYISI SAYISI SAYISI

MERKEZ 3 228 141 179.920 69.598

B SM L 3 86 108 94.000 ---

ÇERM K 2 38 75 16.000 124.000

ÇINAR 2 77 86 516.000 160.000

ÇÜNGÜ 1 32 37 22.000 100.000

D CLE 1 54 27 10.000 370.000

E L 1 23 23 51.000 108.212

ERGAN 2 101 78 390.400 220.000

HAN 1 36 18 8.000 251.000

HAZRO 1 38 24 16.000 95.000

KOCAKÖY 1 11 10 12.080 18.190

KULP 4 119 50 73.000 720.000

L CE 2 109 56 64.000 483.000

S LVAN 1 70 77 94.000 221.000

TOPLAM 25 1022 810 1.546.400 2.940.000

Kaynak: Diyarbakır Orman letme Müdürlü ü

F.2. Flora

Güneydo u Anadolu Bölgesi bitki türü sayısı yönünden çok zengindir. limizde
bulunan zengin flora varlı ı çe itli nedenlerden dolayı tehdit altındadır. Bunlar öyle
sıralanabilir.

1. Zirai mücadele ilaçlarının bilinçsizce kullanılması

2. Tarla açılması
3. Baraj yapımı nedeniyle bazı bitki türlerinin bulundu u alanların sular altında
kalması
4. Meraların bilinçsizce kullanılması
5. Betonla ma ve ye il alanların yok edilmesi
6. Erozyon

72
limizde tespit edilen ba lıca karasal ve sucul tür ve populasyonlar unlardır:

Tablo f.2.Sulak alanlar ve etrafında bulunan bitki toplulukları

Yerel adı Bilimsel adı

Sucul Bitkiler Dü ünçiçe i Ranunculus sp.

Saz Carex otrubae
- Rumex sp.
Darıcan Echinochloa sp.
Sinirotu Plantago sp.
Nilüfer Nymphaea sp.
Nilüfer Nuphar sp.
Sumercime i Lemna sp.
- Potamogeton sp.
Su yosunu Myriophyllum sp.

Tablo f.3.A açlar, çalılar ve otsu bitkiler

Yerel adı Bilimsel adı

A açlar Sö üt Salix sp.

Otsu bitkiler Halepotu Sorghum halepense
Yulaf Avena sp.
Lale Papaver sp.
Yonca Medicago sp.
Üçgül Trifolium sp.
Arpa Hordeum sp.
Dikenli bitkiler Geven Astragalus sp.
- Bromus sp.

73
F.2.1. Türler ve Populasyonları
FILICATAE
1. Sinopteridaceae (tek cins, 2 tür)
2. Adiantaceae (tek tür)
3. Aspleniaceae (2 cins ve 5 tür)
4. Cupressaceae (tek tür)
5. Aristolochiaceae (tek tür)
6. Nymphaeaceae (tek tür)
7. Ranunculaceae (7 cins ve 28 tür)
8. Berberidaceae (tek tür)
9. Papaveraceae (3 cins ve 5 tür)
10. Fumariaceae (tek tür)
11. Platanaceae (tek tür)
12. Moraceae (2 cins ve 2 tür)
13. Crassulaceae (tek cins ve 2 tür)
14. Rosaceae (5 cins ve 6 tür)
15. Fabaceae (Leguminosae) (18 cins ve 73 tür)
16. Onagraceae (2 cins ve 2 tür)
17. Lythraceae (tek cins ve 2 tür)
18. Haloragaceae (tek tür)
19. Linaceae (tek cins ve 3 tür)
20. Geraniaceae (tek cins ve 2 tür)
21. Apiaceae (23 cins ve 36 tür)
22. Santalaceae (tek tür)
23. Euphorbiaceae (cins ve 12 tür)
24. Hypericeae (tek cins ve 5 tür)
25. Violaceae (tek cins ve 2 tür)
26. Cistaceae (tek tür)
27. Tamaricaceae (tek tür)
28. Capparaceae (2 cins ve 2 tür)
29. Brassicaceae (16 cins ve 22 tür)
30. Malvaceae (4 cins ve 8 tür)
31. Primulaceae (2 cins ve 4 tür)
32. Caryophyllaceae (8 cins ve 22 tür)
33. llecebraceae (tek tür)
34. Polygonaceae (2 cins ve 7 tür)
35. Plumbaginaceae (tek cins ve 3 tür)
36. Rubiaceae (6 cins ve 10 tür)
37. Valerianaceae (tek cins ve 4 tür)
38. Dipsacaceae (3 cins ve 8 tür)
39. Oleaceae (tek cins ve 2 tür)
40. Convolvulaceae (tek cins ve 4 tür)
41. Boraginaceae (12 cins ve 29 tür)
42. Solonaceae (3 cins ve 3 tür)
43. Scrophulariaceae (7 cins ve 28 tür)
44. Orabanchaceae (tek cins ve 3 tür)
45. Plantaginaceae (tek cins ve 2 tür)
46. Acanthaceae (tek tür)
47. Verbenaceae (2 cins ve 3 tür)

74
48. Lamiaceae (13 cins ve 38 tür)
49. Campanulaceae (2 cins ve 9 tür)
50. Asteraceae (30 cins ve 56 tür)
51. Cichoriaceae (6 cins ve 10 tür)

LILIATAE (MONOCOTYLEDONEAE)
1. Butomaceae (tek tür)
2. Potamogetonaceae (tek tür)
3. Liliaceae (8 cins ve 20 tür)
4. Amarylilidaceae (2 cins ve iki tür)
5. Iridaceae (3 cins ve 13 tür)
6. Orchidaceae (6 cins ve 13 tür)
7. Jumcaceae (tek tür)
8. Cyperaceae (6 cins ve 8 tür)
9. Typhaceae (tek tür)
10. Poaceae (32 cins ve 49 tür)
11. Araceae (2 cins ve 2 tür)

MAGNOLIOPHYTINA (DICOTYLEDONEAE)
1. Fabaceae
Astragalus eryhrotaenius
Cicer echenospermum
Lathyrus trachycarpus
Trifolium batmanicum
2. Apiaceae
Tigonosciadium tuberusum
3. Brassicaceae
Isatis demiriziana
4. Malvaceae
Alcea fasciculiflora
5. Caryophyllaceae
Arenaria sabulinea
6. Boraginaceae
Pracaryum kurdistanicum
7. Scrophulariaceae
Scrophularia mesopotamica
Verbascum globiferum
8. Lamiaceae
Ajuga xylorrhiza
Nepata baytopii
9. Asteraceae
Centaurea sclerolepis
LILIATAE (MONOCOTYLEDONEAE)
10. Liliaceae
Allium armerioides
Allium variegetum
Hyacinthella siirtensis
11. Orchidaceae
Ophrysbornmuelleri ssp. carduchorum

75
limiz florasına ait nadir ve tehdit altındaki türler unlardır:

V (vulnerable): Önlem alınmazsa tehlikeye girebilecek bitkiler

R (rare): Sınırlı bir yayılı a sahip oldu u halde fazla tehdit altında olmayan endemik ve
nadir bitkiler
K (insufficiently known): Hakkında yeterli bilgi bulunmayan bitkiler

MAGNOLIATAE (DICOTYLEDONEAE)

1. Ranunculaceae
Anemone coronaria (V)
Nigella arvensis var. caudata (R)
2. Fabaceae (Leguminosae)
Astragalus caspicus (R)
Astragalus garaensis (R)
Hedysarum kotschyi (R)
Hedysarum pannosum (R)
3. Apiaceae (Umbelliferae)
Hippomarathrum scaprum (K)
Pimpinella eriocarpa (K)
4. Euphorbiaceae
Euphorbia craspedia (R)
Euphorbia pyhsocalos (R)
5. Caryophyllaceae
Minuartia formasa (K)
6. Rubiaceae
Crucianella kurdinastanica (R)
7. Boraginaceae
Buglossoides tenuiflora (R)
Onosma rechingeri (R)
Onosma xanthotrichum (R)
Paracaryum sintenisii (K)
8. Verbenaceae
Vitex pseuodo-negundo (R)
9. Lamiaceae (Labiarae)
Teucrium spinosum (R)
10. Campanulaceae
Campanula phyctidocalyx (K)
11. Asteraceae
Centeurea bruguirana ssp. bruguierana (V)
Sigesbeckia orientalis (R)
Tanacetum argyrophyllum var. polycephalum (K)
12. Cichoriaceae
Rhagadiolus hamosus

76
LILIATAE (MONOCOTYLEDONEAE)
1. Amaryllidaceae
Ixyolirion tataricum ssp. tataricum (R)
2. Iridaceae
Iris gatesii (R)
Iris masia (R)
3. Orchidaceae
Ophrys schulzi (R)
4. Poaceae (Gramineae)
Triticum dicocoides (V)

F.3. Fauna
Güneydo u Anadolu Bölgesi’nde fauna üzerine yapılan çalı malar yeterli de ildir.
Dicle Üniversitesi’nin hazırlamı oldu u fauna varlı ı envanterinden elde edilen bilgilere
göre ilimizdeki faunaya ait türler ve alt türler öyledir.

F.3.1. Habitat ve Toplulukları:

PROTOZOA (Tek hücreliler)
Amiplerden Entamoeba histolytica, Flagelatlardan Giardia intestinalis, Leichmania
tropica ve Trichomonas vaginalis, Sporozoadan Plasmodium vivax ve P. falciparum
varlı ından bahsedilmektedir.

METAZOA (Çok hücreliler)

PLATHELMINTES (Yassı Kurtlar)
Planaria sp., Distomum lanceolatum, Fasciola hepatica
NEMATHELM NTES (Yuvarlak Solucanlar)
Ascaris lumbricoides, Oxyurus vermicularis
CLASSIS: ROTATORIA
1. Bachionidae
4 cinsi ve 9 türü bulunur.
2. Euchlanidae
Euchlanis sp.
3. Mytilinidae
Mytilina ventralis
4. Trichotridae
Trichotria pocillum
5. Lecanidae
Lecane luna
Monostyla quadridentata
Monostlya bulla
6. Trichocercidae
Trichocerca elongata
7. Synchaetidae
Polyarthra sp.
8. Asplanchnidae
Scaridium longicaudum
9. Testudinellidae
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.

77
10. Filiniidae
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.
11. Hexarthridae
Hethraxar sp.
12. Colothecidaea
Collotheca mutabilis
MOLLUSCA (Yumu akçalar)
CLASSIS: GASTROPODA
1. Neritidae
Theodoxus syriacus
2. Melaniide
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.
3. Hydrobiidae
4 cinsi ve 7 türü bulunur.
4. Valvatidae
Valvata saucyi
5. Physidae
Physa acuta
6. Lymnaeidae
Radix peregra
Galba truncatula
7. Plonorbidae
3 cinsi ve 3 türü bulunur.
8. Ancylidae
Ancilus fluviatilis
9. Succineidae
Succinea elegans
10. Pomatiasidae
Pomatias rivulare
11. Pupillidae
Pupilla interrupta
12. Orculidae
2 cinsi ve 4 türü bulunur.
13. Enidae
4 cinsi ve 8 türü bulunur.
14. Freussaciidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
15. Zaenitide
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
16. Helicidae
4 cinsi ve 7 türü bulunur.

CLASSIS: BIVALVIA
1. Unioni
3 cins ve üç türü bulunur.
2. Sphaeridae
Pisidium casertanum
ARTHROPHODA (Eklembacaklılar)

CLASSIS: CRUSTACEA

78
 Dicle Üniversitesi tarafından Kabaklı Göleti’nde yapılan ara tırma sonucu
Cladocera’dan 7, Copepoda’dan 2 tür tespit edilmi tir.
Bulundukları su sisteminin verimlili i açısından çok önemli olan Crustacea,
özellikle balıkların ve di er birçok hayvanın gıdasını olu turur. Mevsimlere ba lı olarak
populasyonlarında önemli varyasyonlar görülmektedir.

1. Bosminidae
Bosmina longirostris
2. Chydoride
3. Daphnidae
2 cinsi ve 3 türü bulunur.
4. Sididae
Diaphanosoma brachyurum
5. Cyclopidae
Cyclops vicinus
6. Diaptomidae
Acanthodiaptomus denticornis

CLASSIS: ARACHNIDA (Örümcekler)

1. Theraphosidae
Acanthodiaptomus denticornis
2. Eresidae
Erosus niger
3. Amaurobiidae
Amururobius erberi
4. Palmimanidae
Palmimanus gibulus
5. Hersilidae
Hersiliola sp.
6. Tetranychidae
Tetranychus urtica (Pamuk zararlısı)

CLASSIS: INSECTA (Böcekler)

1. Tetrigidae
Tetrix bolivari
2. Gryllotalpidae
Gryllotalpa gryllotalpa
3. Acrididae
17 cinsi ve 28 türü bulunur.
4. Catonpidae
4 cinsi ve 6 türü bulunur.
5. Gryllidae
4 cinsi ve 6 türü bulunur.
6. Tettigoniidae
21 cinsi ve 28 türü bulunur.
7. Lachnidae
21 cinsi ve 2 türü bulunur.
8. Chaitopridae

79
Chaitophorus leucomelos
9. Aphalaridae
Agonoscena targionii
10. Delphacidae
9 cinsi ve 19 türü bulunur.
11. Tridactylidae
9 cinsi ve 10 türü bulunur.
12. Blattidae
Shifordella tartara
13. Corydiidae
Polyphaga aegyptiace
14. Cicadelidae
56 cinsi ve 69 türü bulunur.
15. Cocoidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
16. Dictyophoridae
2 cinsi ve 5 türü bulunur.
17. Derbidae
Malenia turanica
18. Issidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
19. Cercopidae
3 cinsi ve 4 türü bulunur.
20. Cicadidae
3 cins ve 4 türü bulunur.
21. Pseudococcidae
Pseudococcus citri
22. Tettigometridae
Tek cinsi ve 5 türü bulunur.
23. Aphidadae
8 cinsi ve 12 türü bulunur.
24. Lachnidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
25. Miridae
17 cinsi ve 23 türü bulunur.
26. Antheoridae
2 cinsi ve 4 türü bulunur.
27. Chaitophoridae
Chaitophorus leucomelos
28. Aphalaridae
2 cinsi ve 4 türü bulunur.
29. Tingidae
7 cinsi ve 4 türü bulunur.
30. Labidae
Tek cinsi ve 3 türü bulunur.
31. Lygaeidae
7 cinsi ve 11 türü bulunur.
32. Berytidae
Berytinus montivagus
33. Corixidae

80
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
34. Rhopalidae
8 cinsi ve 11 türü bulunur.
35. Alydidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
36. Pentatomidae
11 cinsi ve 16 türü bulunur.
37. Scutelleridae
Eurogaster intergriceps
38. Coroidae
4 cinsi ve 5 türü bulunur.
39. Reduviidae
7 cinsi ve 11 türü bulunur.
40. Cydnidae
6 cinsi ve 9 türü bulunur.
41. Stenocephalidae
Tek cinsi ve 3 türü bulunur.
42. Chrysopidae
4 cinsi ve 4 türü bulunur.
43. Tenebraidae
Baliothrips graminu
44. Aelothripidae
Tek cinsi ve 3 türü bulunur.
45. Thripidae
Haplothrips reuleri
46. Scarabaeidae
6 cinsi ve 14 türü bulunur.
47. Bruchidae
4 cinsi ve 14 türü bulunur.
48. Ceranbycidae
Tek cins (yabani badem, kayısı, kiraz, erik, elma, ayva, armut, a ılı ve yabani güllerin
dallarında zararlıdır)
49. Curcilionidae
13 cinsi ve 28 türü bulunur.
50. Cicindellidae
Cicindella campestris
51. Hydrophilidae
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.
52. Buprestidae
3 cinsi ve 3 türü bulunur.
53. Dermestidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
54. Attelabidae
Rhynchites smyrnensis (badem zararlısı)
55. Coccinellidae
11 cinsi ve 22 türü bulunur.
56. Cerabide
6 cinsi ve 18 türü bulunur.
57. Chyrsomelidae
6 cinsi ve 7 türü bulunur.

81
HYMENOPTERA (Arılar)
1. Vespidae
3 cinsi ve 4 türü bulunur.
2. Eumenidae
8 cinsi ve türü bulunur.
3. Aphidiidae
3 cinsi ve 3 türü bulunur.
4. Braconidae
5 cinsi ve 6 türü bulunur.
5. Cescelionidae
2 cinsi ve 5 türü bulunur.
6. Chrysididae
Chrysis (Larva paraziti)
7. Ichneumonidae
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.
8. Chalcideidae
Tek cinsi ve 2 türü bulunur.
9. Eurytomidae
Eurytoma amygdali (Badem zararlısı)
10. Tentredinidae
Caliroa limacina (Yaprak zararlısı)
11. Sphecidae
Ammatamus sp.
12. Gimbicidae
Cimbex quadrimaculata
13. Formicidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.

LEPIDOPTERA (KELEBEKLER)
1. Papilonidae
3 cinsi ve 4 türü bulunur.
2. Nymphalidae
8 cinsi ve 15 türü bulunur.
3. Satyridae
14 cinsi ve 21 türü bulunur.
4. Lycaenidae
23 cinsi ve 26 türü bulunur.
5. Hesperidae
6 cinsi ve 12 türü bulunur.
6. Noctuidae
7 cinsi ve 12 türü bulunur.
7. Tortricidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
8. Psychidae
Amicta oberthuri (Nohut mercimek zararlısı)
9. Arctiidae
Artia villica (Ba zararlısı)
10. Zygaenidae
Theresimima ampelophaga (Ba zararlısı)

82
11. Pyralidae
Ectomyelois ceratomiae (Nar zararlısı)
12. Gelechiidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
13. Saturniidae
Saturnia pyri (Yaprak zararlısı)
14. Geometridae
Nychiodes amygdalaria (Badem a açlarında yaprak zararlısı)

DIPTERA (Çiftkanatlılar)
1. Asilidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
2. Sarcophagidae
Sarcophaga sp. (Pamuk zararlısı)
3. Cephidae
Cephus sp. (Bu day üzerinde zararlı)
4. Phycodidae
Phleobotomus papatasii
5. Culicidae
3 cinsi ve 4 türü bulunur.
6. Empididae
7. Bibionidae
Bibio sp. (Yonca, susam, bu day zararlısı)
8. Cecidobyiidae
Aphidoletes aphidimyza
9. Chloropidae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
10. Syrphidae
5 cinsi ve 5 türü bulunur.
11. Tabanidae
Chrysops flaxipes (Yonca zararlısı)
12. Tephrididae
Myiopardalis pardalina (Yonca, kavun, eftali zararlısı)
13. Agromyzidae (Bu day zararlısı)
14. Trypedidae
7 cinsi ve 11 türü bulunur.
15. Tachinidae
4 cinsi ve 4 türü bulunur.

CHORDATA (Kordatlılar)
CLASSIS: OSTEICHTHYES (Kemikli Balıklar)

F.3.2 Türler ve Populasyonları

Dicle Nehri ve kollarında ya ayan 9 familyaya ait yakla ık 40 tür veya alt tür
ya amaktadır:

1. Salmonidae
Salmo trutta macrostigma
2. Cyprinidae

83
14 cinsi ve 22 türü bulunur.
3. Cobitidae
3 cinsi ve 7 türü bulunur.
4. Sisoridae
Gyptothorax kurdistanicus
5. Bagridae
2 cinsi ve 2 türü bulunur.
6. Ariidae
Arius cous
7. Mugilidae
Liza abu
8. Mastacembilidae
Mastacembellus simack
9. Poecilidae
Gambusia affinis

CLASSIS: AMPHIBIA (Kurba a ve semenderler)

Hyla arborea savignyi
Rana ridibunda
Bufo viridis
CLASSIS: REPTILIA (Sürüngenler)

ORDO: TESTUDINATA (Kaplumba alar)

Rafetus euphraticus
Mauremys caspica
Testodo graeca

LACERTILIA (Kertenkeleler)
Cyrtopodion heterocercus
Cyrtopodion kotchyi
Hemidactylus turcicus
Agama stellio
Trapelus ruderata
Ablepharus kitaibellii
Eumeces schneideri
Mabuya aurata
Mabuya vittata
Podarcis muralis
Lacerta cappadocica
Lacerta trilineata
Ophisops elegans

OPHIDIA (Yılanlar)
1. Typhlopidae
Kör yılan (Typhlops vermicularis)
2. Colubridae
Kara yılan (Coluber jugularis)
Sikkeli yılan (Coluber nummifer)
Kırmızı yılan (Coluber schmidti)
Yakalı yılan (Eirenis collaris)

84
Çizgili yılan (Eirenis decemlineatus)
Çukurba yılan (Malpolon monspessularis)
Küpeli yılan (Natrix natrix)
Su yılanı (Natrix tessellata)
3. Viperidae
Koca engerek (Vipera lebetina)

CLASSIS: AVES (Ku lar)

Familya Türkçe Adı Bilimsel Adı

Podicipedidae Bahri Podiceps cristatus
Kara boyunlu bata an Podiceps nigricollis
Küçük bata an Tachybaptus ruficollis
Phalacrocoracidae Karabatak Phalacrocorax carbo
Ardeidae Küçük balaban Ixobrychus minutus
Balaban Botaurus stellaris
Alaca balıkçıl Ardeola ralloides
Gece balıkçılı Nycticorax nycticorax
Sı ır balıkçılı Bubulcus ibis
Büyük ak balıkçıl Egretta alba
Küçük ak balıkçıl Egretta garzetta
Gri balıkçıl Ardea cinerea
Erguvanî balıkçıl Ardea purpurea
Threskiornithidae Çeltikçi Plegadis falcinellus
Ciconiidae Leylek Ciconia ciconia
Kara leylek Ciconia nigra
Anatidae Boz kaz Anser anser
Sakarca kazı Anser albifrons
Suna Tadorna tadorna
Angıt Tadorna ferruginea
Ye ilba Anas plathyrhynchos

85
 Boz ördek Anas strepera
Fiyu Anas penelope
Çamurcun Anas crecca
Çıkrıkçın Anas querquedula
Kılkuyruk Anas acuta
Ka ıkgaga Anas clypeata
Macar örde i Netta rufina
Tepeli patka Aythya fuligula
Elmaba patka Aythya ferina
Pasba patka Aythya nyroca
Accipitridae Kara çaylak Milvus migrans
Yılan kartalı Circaetus gallicus
Küçük akbaba Neophron percnopterus
Kızıl akbaba Gyps fulvus
Saz delicesi Circus aerigunosus
Gökçe delice Circus cyaneus
Bozkır delicesi Circus macrourus
Çayır delicesi Circus pygargus
Atmaca Accipiter nisus
ahin Buteo buteo
Kızıl ahin Buteo rufinus
Arı ahini Pernis apivorus
Küçük orman kartalı Aquila pomarina
Tav ancıl Hieraaetus fasciatus
Küçük kartal Hieraaetus pennatus
Kaya kartalı Aquila chrysaetus
Bozkır kartalı Aquila nipalensis
Falconidae Ulu do an Falco cherrug
Gök do an Falco peregrinus

86
 Delice do an Falco subbuteo
Ala do an Falco vespertinus
Boz do an Falco columbarius
Kerkenez Falco tinnunculus
Küçük kerkenez Falco naumanni
Phasianidae Kınalı keklik Alectoris chukar
Kum kekli i Ammoperdix gresiogularis
Bıldırcın Coturnix coturnix
Rallidae Bıldırcınkılavuzu Crex crex
Benekli suyelvesi Porzana porzana
Bataklık suyelvesi Porzana parva
Küçük suyelvesi Porzana pusilla
Sukılavuzu Rallus aquaticus
Sutavu u Gallinula chloropus
Sakarmeke Fulica atra
Gruidae Turna Grus grus
Otidae Toy Otis tarda
Haematopodidae Poyrazku u Haematopus ostralegus
Recurvirostridae Uzunbacak Himantopus himantopus
Burhinidae Kocagöz Burhinus oedicnemus
Glareolidae Bataklık kırlangıcı Glareola pratincola
Charadriidae Halkalı cılıbıt Charadrius hiaticula
Küçük halkalı cılıbıt Charadrius dubius
Kızku u Vanellus vanellus
Sürmeli kızku u Vanellus gregarius
Mahmuzlu kızku u Hoplopterus spinosus
Akkuyruklu kızku u Chettusia leucurus
Scolopacidae Küçük kumku u Calidris minuta
Dö ü kenku Phylomachus pugnax

87
 Su çullu u Gallinago gallinago
Büyük su çullu u Gallinago media
Çulluk Scolopax rusticola
Çamur çullu u Limosa limosa
Kervan çullu u Numenius arquata
Dö ü ken ku Phylomachus pugnax
Kara kızılbacak Tringa erythropus
Kızılbacak Tringa totanus
Ye ilbacak Tringa nebularia
Ye il düdükçün Tringa ochropus
Bataklık düdükçünü Tringa stagnatilis
Dere düdükçünü Actitis hypoleucos
Deniz düdükçünü Phalaropus lobatus
Laridae Karaba martı Larus ridibundus
Vangölü martısı Larus armenicus
Büyük karaba martı Larus ichthyaetus
Sumru Sterna hirundo
Küçük sumru Sterna albifrons
Gülen sumru Gelochelidon nilotica
Kara sumru Chlidonias niger
Akkanatlı sumru Chlidonias leucopterus
Bıyıklı sumru Chlidonias hybridus
Pteroclididae Ba ırtlak Pterocles orientalis
Columbidae Kaya güvercini Columba livia
Tahtalı Columba palumbus
Kumru Streptopelia decaocto
Küçük kumru Streptopelia senegalensis
Üveyik Streptopelia turtur
Cuculidae Guguk Cuculus canorus

88
Strigidae Peçeli bayku Tyto alba
Çizgili ishakku u Otus brucei
shakku u Otus scops
Puhu Bubo bubo
Kukumav Athene noctua
Alaca bayku Strix aluco
Kulaklı orman bayku u Asio otus
Kır bayku u Asio flammeus
Caprimulgidae Çobanaldatan Caprimulgus europaeus
Apodidae Ebabil Apus apus
Akkarınlı sa an Apus melba
Alcedinidae Yalıçapkını Alcedo atthis
Alaca yalıçapkını Ceryle rudis
zmir yalıçapkını Halcyon smyrnensis
Meropidae Arıku u Merops apiaster
Coraciidae Gökkuzgun Coracias garrulus
Upopidae bibik Upopa epops
Picidae Alaca a açkakan Dendrocopos syriacus
Ortanca a açkakan Dendrocopos medius
Boyunçeviren Jynx torquilla
Alaudidae Bo maklı toygar Melanocorypha calandra
Küçük bo maklı toygar Melanocorypha bimaculata
Bozkır toygarı Calandrella brachydactyla
Çorak toygarı Calandrella rufescens
Tepeli toygar Galerida cristata
Tarlaku u Alauda arvensis
Hirundinidae Kum kırlangıcı Riparia riparia
Kır kırlangıcı Hirundo rustica
Kızıl kırlangıç Hirundo daurica

89
 Ev kırlangıcı Delichon urbica
Motacillidae Kır incirku u Anthus campestris
A aç incirku u Anthus trivialis
Çayır incirku u Anthus pratensis
Da incirku u Anthus spinoletta
Sarı kuyruksallayan Motacilla flava
Da kuyruksallayanı Motacilla cinerea
Sarı ba lı kuyruksallayan Motacilla citreola
Ak kuyruksallayan Motacilla alba
Troglodytidae Çitku u Troglodytes troglodytes
Prunellidae Da bülbülü Prunella modularis
Büyük da bülbülü Prunella collaris
Turdidae Çalı bülbülü Cercotrichas galactotes
Kızılgerdan Erithacus rubecula
Benekli bülbül Luscinia luscinia
Bülbül Luscinia megarhynchos
Bu daycıl Luscinia svecica
Ta bülbülü Irania gutturalis
Kızılkuyruk Phoenicurus phoenicurus
Kara kızılkuyruk Phoenicurus ochruros
Çayır ta ku u Saxicola rubetra
Ta ku u Saxicola torquata
Boz kuyrukkakan Oenanthe isabellina
Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe
Alaca kuyrukkakan Oenanthe pleschanka
Karakulaklı kuyrukkakan Oenanthe hispanica
Aksırtlı kuyrukkakan Oenanthe finschii
Kızılca kuyrukkakan Oenanthe xanthoprymma
Karatavuk Turdus merula

90
 Ökse ardıcı Turdus viscivorus
Öter ardıç Turdus philomelos
Tarla ardıcı Turdus pilaris
Sylviidae Kamı bülbülü Cettia cetti
Dik kuyruklu ötle en Prinia gracilis
Saz bülbülü Acrocephalus scirpaceus
Büyük kamı çın Acrocephalus arundinaceus
Bıyıklı kamı çın Acrocephalus melanopogon
Çalı kamı çını Acrocephalus palustris
Kındıra kamı çını Acrocephalus schoenobaenus
Kuzey kamı çını Acrocephalus dumetorum
A aç kamı çını Locustella fluviatilis
Bataklık kamı çını Locustella luscinoides
Ak mukallit Hippolais pallida
Da mukallidi Hippolais languida
Akgözlü ötle en Sylvia hortensis
Çizgili ötle en Sylvia nisoria
Küçük akgerdanlı ötle en Sylvia curruca
Akgerdanlı ötle en Sylvia communis
Boz ötle en Sylvia borin
Kara ba lı ötle en Sylvia atricapilla
Maskeli ötle en Sylvia melanocephala
Pembe gö üslü ötle en Sylvia mystacea
Çıvgın Phylloscopus collybita
Sö ütbülbülü Phylloscopus trochilus
Do u sö ütbülbülü Phylloscopus orientalis
Orman sö ütbülbülü Phylloscopus sibilatrix
Çalıku u Regulus regulus
Muscicapidae Benekli sinekkapan Muscicapa striata

91
 Küçük sinekkapan Ficedula parva
Alaca sinekkapan Ficedula semitorquata
Kara sinekkapan Ficedula hypoleuca
Aegilithaliidae Uzunkuyruklu ba tankara Aegithalos caudatus
Paridae Akyanaklı ba tankara Parus lugubris
Mavi ba tankara Parus caeruleus
Büyük ba tankara Parus major
Sittidae Büyük kaya sıvacıku u Sitta tephronota
Kaya sıvacıku u Sitta neumayer
Duvar tırma ıkku u Tichodroma muraria
Remizidae Çulhaku u Remiz pendulinus
Oriolidae Sarıasma Oriolus oriolus
Laniidae Kızılsırtlı örümcekku u Lanius collurio
Karaalınlı örümcekku u Lanius minor
Büyük örümcekku u Lanius excubitor
Kızılba lı örümcekku u Lanius senator
Maskeli örümcekku u Lanius nubicus
Corvidae Alakarga Garrulus glandarius
Saksa an Pica pica
Küçük karga Corvus monedula
Ekin kargası Corvus frugilegus
Le kargası Corvus corone pallescens
Kuzgun Corvus corax
Sturnidae Sı ırcık Sturnus vulgaris
Ala sı ırcık Sturnus roseus
Serçe Passer domesticus
Sö üt serçesi Passer hispaniolensis
Küçük serçe Passer moabiticus
Kaya serçesi Petronia petronia

92
Fringillidae spinoz Fringilla coelebs
Da ispinozu Fringilla montifringilla
Küçük iskete Serinus serinus
Kara iskete Serinus pusillus
Florya Carduelis chloris
Saka Carduelis carduelis
Ketenku u Carduelis cannabina
Kara ba lı iskete Carduelis spinus
Çütre Carpodacus erythrinus
Kocaba Coccothraustes coccothraustes
Emberizidae Sarı kirazku u Emberiza citrinella
Kaya kirazku u Emberiza cia
Kirazku u Emberiza hortulana
Karaba lı kirazku u Emberiza melanocephala
Küçük kirazku u Emberiza pusilla
Bataklık kirazku u Emberiza schoeniclus
Tarla kirazku u Miliaria calandra

CLASSIS: MAMMALIA (Memeliler)

TAKIM: INSECTIVORA (BÖCEKÇ LLER)
1. Erinaceidae
Hemiechinus auritus (Gmelin, 1770) (Uzun Kulaklı Çöl Kirpisi)
2. Soricidae
Sorex sp.
Crocidura suaveolens (Palas, 1811) (Sivriburunlu Bahçefaresi)
TAKIM: CHIROPTERA (YARASALAR)
3. Rhinolophidae
Rhinolophus ferrumequinum (Schreber, 1774) (Nalburunlu Büyükyarasa)
Rhinolophus hipposideros
Rhinolophus euryale
Rhinolophus mehelyi
93
4. Vespertilionidae
Myotis myotis (Borkhausen, 1797) (Farekulaklı Büyükyarasa)
Myotis oxygnathus
Miniopterus schreiberi
Pipistrellus savii
Pipistrellus kuhli
Eptesicus serotinus
Nyctalus noctula

TAKIM : LAGOMORPHA (TAV ANLAR)

5. Leporidae

Lepus europaeus Pallas, 1778 (Yabani Tav an)

TAKIM: RODENTIA (KEM R C LER)
6. Sciuridae

Sciurus anomalus Chreber, 1758 (Kafkas Sincabı)

7. Dipodidae

Allactaga euphratica Thomas, 1881 (Araptav anı)

8. Muridae

Ellobius lutescens Thomas, 1897 ( ran Körfaresi)

Microtus guentheri (Danford ve Alston, 1880) (Tarla Faresi)
Gerbillus dasyurus Vagner, 1842 (Kayalık Gerbili)
Meriones tristrami Thomas, 1892 (Çöl Sıçanı)
Meriones crassus
Arvicola terrestris hintoni
Cricetulus migratorius cinerascens
Apodemus mystacinus (Danford ve Alston, 1877) (Kayalık Orman Faresi)

94
Apodemus sylvaticus tauricus
Mus domesticus (Linnaeus, 1758) (Siyah Ev Faresi)
Rattus rattus (Linnaeus, 1758) (Evsıçanı)
Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769) (Göçmen Sıçan)
9. Spalacidae

Spalax leucodon Nordman, 1840 (Körfare)

Spalax ehrenbergi (Nehring, 1898) (Güney Körfaresi)
Spalax e. ntermedius

10. Hystricidae

Hystrix indica Kerr, 1792 (Oklukirpi)

TAKIM: CARNIVORA (YIRTICI MEMEL LER)

11. Canidae

Canis lupus (Linnaeus, 1758) (Kurt)

Vulpes vulpes (Linnaeus, 1758) (Kızıl Tilki)
12. Ursidae

Ursus arctos (Linnaeus, 1758) (Boz Ayı)

13. Mustelidae

Mustela nivalis (Linnaeus, 1766) (Gelincik)

Martes foina (Erxleben, 177) (Kaya Sansarı)
Meles meles (Linnaeus, 1758) (Porsuk)
Lutra lutra (Linnaeus, 1758) (Su samuru)

TAKIM: ARTIODACTYLA (Ç FT TOYNAKLILAR)

14. Suidae

Sus scrofa scrofa (Linnaeus, 1758) Yaban domuzu

95
15. Bovidae

Capra aegagrus Erxleben, 177 (Yaban Keçisi)

Sulak Alan ve Etrafında Bulunan Hayvan Toplulukları:

“Sulak Alan Kullanımı” hanesine üreme için Ü, Göç için G, kı lama için K, sürekli için S
yazılmı tır.
“Durumu” hanesine iyi için , nadir için N, tehlike altında için T yazılmı tır.
“EN” (Endangered: tehlike altında); “R” (Rare: nadir); “V” (Vulnerable: duyarlı); “K”
(Insufficiently known: yeterince bilinmeyenler); “I” (Indeterminated: meçhul); “DD” (Data
deficient: yetersiz bilgi), “NE” (Not evaluated: de erlendirilemedi); “LR” (Lower risk:
dü ük risk).

Balıklar

Bilimsel ismi Yerel ismi Sulak alan Koruma

kullanımı Statüsü
Achanthobrama marmid Marmid kızılkanat S LR
Achanthobrama terrasacte S LR
Alburnoides hipunctatus fasciatus Noktalı incibalı ı S LR
Alburnus heckeli S NE
Aspius vorax Kocaa ız S VU
Barbus xanthopterus Sarı bıyıklıbalık S DD
Barbus esocinus Cero S DD
Barbus rajonorun mystaceus Bıyıklı balık, siring S DD
Barbus capito pectoralis Benekli bıyıklıbalık S LR
Bertinius subquicuncinatus Siring S DD
Tor grypus Komando balı ı S VU
Carasobarbus hiteus ebot S VU
Barbus mezopotamicus ripullu S LR
Kosswigobarbus koswigi S VU
Cypinus carpio Sazan S VU
Chalcalburmus mossulensis Musul kolyozu S LR
Chondrostoma regium Kababurun S LR
Cyprinion macrostomus Beneklisazan S LR
Garra (Garra) rufa obtusa Ya lıbalık S VU
Garra (Discognatus) variabilis S VU
Leuciscus cephalus Tatlısu kefali (behran) S VU
Leuciscus lepidus Behran S LR
Capoeta trutta Berat (çepiç) S LR
Capoeta capoeta umbla Karabalık S LR
Cohitis sp. Ta ısıran S LR
Neomacheilus tigris Dicle çöpçübalı ı S DD
N. panthera Çöpçübalı ı S NE
N. malapterurus Çöpçübalı ı S NE

96
N. angoreo Çöpçübalı ı S NE
N. insignus euphraticus Fırat çöpçübalı ı S DD
Turcineomakhelies kosswigi Çöpçübalı ı S NE
Siturus triostegus Yayın balı ı NE
Bagrus halepensis Ye ilyayın (kedibalı ı) S VU
Mytus calvilli S VU
M. petusis S VU
Giptothorax sp. Vantuzlu yayın S VU
Aphanius asipimatus S VU
Gambusia affinis Sivrisinek balı ı S VU
Liza abu Kefal G DD
Mustacembellus simack Tatlısu yılanbalı ı S VU
Amfibiler (Çift ya amlılar)
Hyla arborea Ye il kurba a S
Rana ridibunda Su kurba ası S
Sürüngenler
Mauremys c. caspica Su kaplumba ası S
Rafetus euphraticus Fırat kaplumba ası EN
Yılanlar
Natrix tessellata Su yılanı S
Ku lar

NESL TÜKENME TEHL KES ALTINDAK TÜRLER

Cygnus cygnus (Ötücü Ku u)

Pandion haliaetus (Balık Kartalı)
Grus grus (Turna)
Ceryle rudis (Alaca Yalıçapkını)
Otis tarda (Toy)

BÜYÜK TEHD T ALTINDAK KU TÜRLER

Podiceps cristatus (Tepeli bata an)
Podiceps grisegena (Kızılboyunlu bata an)
Egretta alba (Büyük ak balıkçıl)
Bubulcus ibis (Sı ır balıkçılı)
Tadorna ferruginea (Angıt)
Buteo rufinus (Kızıl ahin)
Neophron percnopterus (Küçük akbaba)
Ammoperdix griseogularis (Kum kekli i)
Haplopterus spinosus (Mahmuzlu kızku u)

97
Gelochelidon nilotica (Gülen sumru)
Remiz pendulinus (Çulhaku u)
Podiceps nigricollis (Karaboyunlu bata an)
Phalacrocorax carbo (Karabatak)
Ardea purpurea (Erguvani balıkçıl)
Egretta garzetta (Küçük ak balıkçıl)
Circus macrourus (Bozkır delicesi)
Hieraaetus pennatus (Küçük kartal)
Gypus fulvus (Kızıl akbaba)
Alectoris chukar (Kınalı keklik)
Charadrius dubius (Küçük halkalı cılıbıt)
Chlidonias leucopterus (Akkanatlı sumru)
Streptopelia turtur (Üveyik)
Tyto alba (Peçeli bayku )
Caprimulgus europaeus (Çobanaldatan)

TEHD T ALTINDAK KU TÜRLER

Tachybaptus ruficollis (Küçük bata an)
Ardeola ralloides (Alaca balıkçıl)
Ixobrychus minutus (Küçük balaban)
Plegadis falcinellus (Çeltikçi)
Ardea cinerea (Gri balıkçıl)
Nycticorax nycticorax (Gece balıkçılı)
Ciconia ciconia (Leylek)
Anas strepera (Boz ördek)
Anas clypeata (Ka ıkgaga)
Circus aeruginosus (Saz delicesi)
Circus pygargus (Çayır delicesi)
Pernis apivorus (Arı ahini)
Himantopus himantopus (Uzunbacak)
Athene noctua (Kukumav)
Anthus campestris (Kır incirku u)
Anas querquedula (Çıkrıkçın)
Circus cynaeus (Gökçe delice)

98
Buteo buteo ( ahin)
Falco subbuteo (Delice do an)
Tringa totanus (Kızılbacak)
Glareola pratincola (Bataklık kırlangıcı)
Dendrocopos syriacus (Alaca a açkakan)
Calandrella rufescens (Bozkır toygarı)
Troglodytes troglodytes (Çitku u)
Luscinia megarhynchos (Bülbül)
Emberiza hortulana (Kirazku u)
Oenanthe oenanthe (Kuyrukkakan)
Emberiza melanocephala (Karaba lı kirazku u)
POTANS YEL TEHL KE ALTINDAK KU TÜRLER
Anas platyrhynchos (Ye ilba )
Anas penelope (Fiyu)
Aythya nyroca (Pasba patka)
Accipiter nisus (Atmaca)
Coturnix coturnix (Bıldırcın)
Vanellus vanellus (Kızku u)
Sterna albifrons (Küçük sumru)
Apus apus (Ebabil)
Motacilla cinerea (Da kuyruksallayanı)
Cettia cetti (Kamı bülbülü)
Carduelis carduelis (Saka)
Anas acuta (Kılkuyruk)
Netta rufina (Macar örde i)
Aythya fuligula (Tepeli patka)
Milvus migrans (Kara çaylak)
Falco tinnunculus (Kerkenez)
Gallinula chloropus (Sutavu u)
Sterna hirundo (Sumru)
Columba palumbus (Tahtalı)
Merops apiaster (Arıku u)
Delichon urbica (Ev kırlangıcı)
Motacilla alba (Ak kuyruksallayan)

99
Carduelis chloris (Florya)
Emberiza schoeniclus (Bataklık kirazku u)
Anser albifrons (Sakarca)
Tringa ochropus (Ye il düdükçün)
Gallinago gallinago (Çulluk)
Tringa nebularia (Ye ilbacak)
Limosa limosa (Çamur çullu u)
Larus genei ( ncegagalı martı)
Tringa stagnatilis (Bataklık düdükçünü)
Larus ridibundus (Karaba martı)

F.4. Hassas Yöreler

F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar

limizde korunmaya muhtaç bitki türleri bulunmaktadır. Bu bitkilerin korunmalarını
sa lamak amacıyla, ya bulundukları do al alanın koruma alanı ilan edilmesi ve çevrelenip
insanların, hayvan sürülerinin ve motorlu araçların kontrolsüzce girmesinin engellenmesi
veya böyle bir olanak yaratılamıyorsa, bu bitkilerin ba ka bir yerde bir koruma alanı
içerisine alınıp titizlikle korunmalarını gerçekle tirmek gerekir.

F.4.1.1 Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiat Koruma Alanları
limiz sınırları dâhilinde milli park, tabiat parkı, tabiat anıtı, tabiat koruma alanı
bulunmamaktadır.
F.4.1.2 Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerle tirme Alanları
limizde Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerle tirme alanları
bulunmamaktadır.
F.4.1.3 Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanları önemli
Kiliseler, camiler, türbeler, medreseler, hanlar
Diyarbakır, Güneydo u Anadalu Bölgesinde yer almaktadır. Diyarbakır
surları burçların büyüklü ü ve yüksekli i itibariyle birinci, uzunlu u bakımından Çin
Seddinden sonra dünyada ikinci olarak bilinmektedir. Surlarda dört ana kapı (Da kapı,
Urfakapı, Mardinkapı ve Yenikapı) ayrıca surların üzerinde 82 burç vardır. Duvarların
yüksekli i 12 m., geni li i 12 m. , uzunlu u ise 5 km. dir.
Surlarda bulunan önemli burçlar: Keçi burcu, Yedi karde burcu, Evli beden
(Ben-u sen) burcudur. Her tarafı çesitli devir ve medeniyetleri yansıtan kitabeler, asma ve
kabartma motiflerle doludur.
Çe itli yazıtlar, meyve ve tahıl motifleri, silah ekilleri, güne ve yıldız sembolleri,
gamalı haç, kaplan, bo a, çift ba lı kartal, akrep ve at kabartmaları bulunmaktadır.

lk yapılı tarihi bilinmemekte, ancak M.S. 349 yılında Roma imparatoru

Konstantinos tarafından geni letilerek bazı kısımları onarılmı tır. Bugünkü
eklini Büyük imparator Justinianus tarafından yaptırılan onarımla almı tır

100
 Diyarbakır il merkezinde bulunan tarihi Diyarbakır Surları’nın etrafı surların
koruma alanı veya koruma bandı olarak belirlenmi tir.

Sit türleri kentsel sit, do al sit, arkeolojik sit, tarihi sit alanlarıdır.

Kentsel ve yöresel nitelikleri, mimari ve sanat tarihi açısından gösterdikleri fiziksel

özellikleri ve bu özellikleri ile olu an çevrenin dönemin sosyoekonomik, sosyokültürel
yapılanmasını, ya am biçimini yansıtarak bir arada bulunduran ve bu açılardan doku
bütünlü ü gösteren alanlar kentsel sit alanlarıdır. Diyarbakır Suriçi bölgesi kentsel sit
alanıdır.

ÇAYÖNÜ: Arkoolojik Sit

Diyarbakır' ın 65 kilometre kuzey batısında, Ergani yakınlarında, Sinek çayı kıyısında yer
alan eski bir yerle im merkezidir. Yapılan ara tırmalarda yörenin tarihi M.Ö. 7500
Yıllarına, Cilali Ta Devrine kadar inmektedir. Yakın do unun açılmı en büyük Neolitik
kültür alanıdır. Çayönü buluntuları Diyarbakır Arkeoloji Müzesi'nde sergilenmektedir.

ÇERM K KAPLICALARI: Do al Sit

Çermik lçesinin 3 km. do usunda yer alan kaplıca, Türkiye’nin en önemli kaynakları
arasındadır. stanbul Tıp Fakültesi’nce yapılan analizlere göre iltihaplı romatizmalarda, üst
solunum enfeksiyonlarında ve kadın hastalıklarında olumlu etkileri oldu u saptanmı tır.
Sıcaklı ı 48.2 ºC ve akım de eri 10 lt/sn’dir.

DAKYANUS HAREBELER VE ESHAB-I KEHF MA ARALARI: Tarihi Sit

Efsanesi tüm dünyaca bilinen, çe itli ülke ve ehirlerin sahip çıktı ı Eshab-ı Kehf (Yedi
Uyuyanlar) Ma arası' nın aslı, yine efsanede adı geçen Dakyanus ehri ile birlikte
Diyarbakır' ın Lice ilçesi yakınındadır. Ma araya yaya olarak dört saat uzaklıkta Fis
ovasındaki Dakyanus ehri kalıntılarında zaman zaman eski paralara heykellere, i lemeli
ta lara ve sütunlara rastlanmaktadır.
GÜVERC NL KLER:
Dicle boyundaki köylerin birço unda ev sayısı kadar güvercinlik (Borhane) vardır.
Buralarda binlerce güvercin beslenir. Her güvercinlikten yılda 2-4 ton "Ko a" adı verilen
güvercin gübresi elde edilir. Ko a, karpuz ekiminde kullanılır

ULA IM:
Geni bir enterlandı olan il merkezi karayollarının kav ak noktasıdır. Diyarbakır' a hem
karayolu, hem hava ve hem de demiryolu ile ula ım sa lanabilmektedir. Her gün Antalya,
Ankara ile stanbul' dan düzenli uçak seperleri yapılmaktadır. Diyarbakır'dan hemen hemen
Türkiye' nin her yerine otobüs ile yolculuk mümkündür. Ayrıca Ortado u ülkelerine taksi
ile yolcu ta ımacılı ı da yapılmaktadır. Diyarbakır'dan stanbul 1272, zmir 1460, Ankara
946, Mersin 610, Malatya 263, anlıurfa 184, Elazı 162, Van 383, Mardin 94, Mu 262
kilometredir. Demiryolu bulunan tüm hatlarda Diyarbakır' dan tren seferleri yapılmaktadır.

101
 F.4.1.4 Su Ürünleri stihsal ve Üreme Sahaları
limiz sınırları dahilinde avlanmanın tamamen yasaklandı ı sular bulunmamaktadır.

F.4.1.5. Sulak Alanlar

Sulak alanlar, do al ya da yapay, sürekli ya da geçici, durgun ya da akar, tatlı, acı ya da

tuzlu bütün sular ile bataklık, sazlık, ıslak çayır ve turbalıkları kapsamaktadır.
limizde bu kapsamda de erlendirilebilecek önemli akarsular, göletler ve baraj gölleri
mevcuttur. Bu rezervuarlarla ilgili koruma ve yönetim planlama çalı maları devam
etmektedir.

1- Göletler :
Be pınar Göleti : Diyarbakır li Çınar lçesi sınırları içinde
Ortaviran Göleti : Çınar lçesi,
Kabaklı Göleti : Diyarbakır’a 10 km. uzaklıkta
Gözegöl Göleti : Diyarbakır’a 21 km. uzaklıkta
Halilan Göleti : Çermik lçesi sınırlarında Çoruk Deresi üzerinde
Künre Göleti : Çınar lçesi
Kurtkayası Göleti : Diyarbakır
Batman-Silvan : Silvan lçesi
Sabun Gölü So an Gölü, Arık Gölü Bismil lçesi

2- Nehirler :
Dicle Nehri

3- Barajlar :
Atatürk Barajı : 2.452 ha (81 700 ha)
Batman Barajı : 3.100 ha
Devegeçidi Barajı : 3.214 ha
Dicle Baraji : 2.650 ha
Göksu Barajı : 390 ha
Karakaya Barajı : 1868 ha (29 800 ha)
Kralkızı Barajı : 6000 ha

102
 4-Çay ve Dereler

Kulp Çayı
Sarım Çayı
Deve eçidi Deresi
Berklin Çayı
Çermik Çayı
Ambar Çayı
Batman Çayı

Tablo f.4.GAP Bölgesi’nde letmeye Açılmı Olan Baraj Gölleri

Adı Nehir li Yüzey Alanı Depolama Hacmi

Havzası (Ha) (106 m3)

Kıralkızı Dicle Diyarbakır 5 750 1,919

Batman Dicle Diyarbakır 4 925 1,175
Devegeçidi Dicle Diyarbakır 3 214 20,032
Dicle Dicle Diyarbakır 2 400 595
Göksu Dicle Diyarbakır 390 62

Tablo f.5.DS Genel Müdürlü ünce GAP Rezervuarlarında Uygulanan

Balıklandırma Çalı maları

Rezervuar Adı Balıklandırma Yılları Atılan Toplam Balık Balık Türü

Miktarı (adet)
Atatürk 1991-1999 15.500.000 Kültür Sazanı
Karakaya 1990-1999 2.800.000 Kültür Sazanı
Karakaya 1993-1999 650.000 Gökku a ı Alabalı ı
Devegeçidi 1980-1999 1.630.000 Kültür Sazanı
Göksu 1992-1999 960.000 Kültür Sazanı
Kıralkızı 1998-1999 500.000 Kültür Sazanı
Dicle 1998-1999 200.000 Kültür Sazanı

103
 F.4.1.6. Hassas Kirlenme Bölgeleri
limiz sınırları dâhilinde hassas kirlenme bölgesi bulunmamaktadır.

F.4.1.7. Özel Çevre Koruma Bölgeleri

limiz sınırları dâhilinde özel çevre koruma bölgesi bulunmamaktadır.

F.4.1.8. 2960 Sayılı Bo aziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar

limizde Bo aziçi Kanununa göre koruma altına alınan bir alan bulunmamaktadır.

F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gere ince Orman Alanı Sayılan Yerler
F.1.2 ‘de sözkonusu alanlar ile ilgili bilgiler verilmi tir.

F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gere ince Yapı Yasa ı Getirilen Alanlar

limizde Kıyı Kanunu Gere ince Yapı Yasa ı Getirilen Alanlar bulunmamaktadır.

F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytincili in Islahı ve Yabanilerinin A ılattırılması

Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar

limizde Zeytincili in Islahı ve Yabanilerinin A ılattırılması Hakkında Kanunda

Belirtilen Alanlar bulunmamaktadır.

F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar

F.1.2 ‘de sözkonusu alanlar ile ilgili bilgiler verilmi tir.

F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak

Yürürlü e Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeli i”nde Belirtilen
Alanlar (17 Mayıs 2005 tarihinde revize edilerek yürürlü e giren Sulak
Alanların Korunması Yönetmenli i)

limizde bu kapsamda Belirtilen sulak alanlarla ilgili çalı malar devam etmektedir.
F.4.2. Ülkemizin Taraf Oldu u Uluslararası Sözle meler Uyarınca Korunması
Gerekli Alanlar

limizde Ülkemizin Taraf Oldu u Uluslararası Sözle meler Uyarınca Korunması

Gerekli Alanlar kapsamına giren bir alan bulunmamaktadır.

F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak

Yürürlü e Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Ya ama Ortamlarını Koruma
Sözle mesi” (BERN Sözle mesi) Uyarınca

limizde koruma ve kontrol çalı maları devam etmektedir.

F.4.2.3. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak

Yürürlü e Giren “Özellikle Su Ku ları Ya ama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme
Sahip Sulak Alanların Korunması Sözle mesi” (RAMSAR Sözle mesi) Uyarınca
Koruma Altına Alınmı Alanlar

Çalı malar devam etmektedir.

104
 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar

F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan

Olarak Tesbit Edilen ve Yapıla ma Yasa ı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri
Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.)

limiz sınırları dâhilinde, biyogenetik rezerv alanı ve Jeotermal alan

bulunmamaktadır.

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması

Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar,
Ya ı a Ba lı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon
Alanlarının Tamamı

Bu konuda, H. Tarım ve Hayvancılık ba lı ı altında detaylı bilgi verilmi tir.

F.4.3.3. Göller, Akarsular, Yer altı suyu letme Sahaları

Bu konu ile ilgili bilgi D.Su maddesinde verilmi tir.

F.4.3.4. Bilimsel Ara tırmalar çin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye
Dü mü veya Dü ebilir Türler ve Ülkemiz çin Endemik Olan Türlerin Ya ama
Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları,
Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Olu umların Bulundu u Alanlar
limizdeki endemik bitki ve hayvanların ya ama ortamları ile ilgili bilgiler F.4 te
verilmi tir. limizde Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz
Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Olu umların Bulundu u Alanlar
bulunmamaktadır.
1- Toy (Otis tarda): Nesli tükenme a amasında olan toy bölgemizde özellikle
Bismil civarında bulunmaktadır. Korunmasına yönelik olarak halkımızı bilinçlendirme
çalı maları yapılmı , avcı e itim kurslarında konu vurgulanmı tır.
2- Leylek (Ciconia ciconia): Diyarbakır’da Dicle nehri ile nehri besleyen kuçük
dereler ve kollarında, 250 civarında yuvadan olu an önemli leylek populasyonları vardır.
Sadece Bismil bölgesinde 30 km lik yol boyunca 53 yuva tespit edilmi tir. 2006 yılı
A ustos ayında, Devegeçidi baraj gölü civarında 350 birey kaydedilmi tir. Leylek bölgede
sevilen bir hayvandır ve üremeleri desteklenmekte, bazı yerlerde köylüler tarafından yuva
kuleleri in a edilmektedir. Dicle Nehri leylekler için önemli bir beslenme alanı
durumundadır. Bölgemizde kı layan bireylerin varlı ı da bilinmektedir.
3- Fırat Yumu akkabuklu Kaplumba ası (Rafetus euphraticus): Fırat
kaplumba ası, Trionychidae familyasından, dibi çamurlu göl ve nehirlerde ya ayan bir
kaplumba a türüdür. Büyüklü ü yakla ık 1 metreye ula abilir. Kabu unun üzeri yumu ak
deriyle örtülüdür. Ba ının ucunda ufak bir hortum bulunur. Havayı bu hortumun ucunda
bulunan burun delikleriyle alır. Güne lenmek için nadiren su dı ına çıkar. Hayatlarının
ço unu dipte çamura gömülü olarak geçirirler. Deri ve a ız içi solunumu da yaptıkları için
uzun süre su altında kalabilirler. Türkiye' de Fırat ve Dicle nehirleri ile kollarında
görülürler. Fırat nehrinde nesli yok olma sürecine girmi tir. Küresel ölçekte nesli yüksek
tehlike altındadır.

105
 F.4.3.5. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın
Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Do al Yapının Tahribine Neden
Olmadan Yönlendirilmesini Sa lamak Üzere Ayrılan Alanlar

limizde böyle bir alan bulunmamakta olup ara tırmalar devam etmektedir.

KAYNAKLAR:

1. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Koruma Kurulu Müdürlü ü

2. Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü verileri
3. Çevre ve Orman l Müdürlü ü
4. Diyarbakır Orman letme Müdürlü ü
5. Kültür ve Turizm l Müdürlü ü
6. Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanlı ı DS Genel Müdürlü ü, Diyarbakır Kenti çmesuyu
Kaynakları Çevre Koruma Projesi Kati Proje Raporu
7. Tarım l Müdürlü ü

106
 G. TUR ZM

G.1. Yörenin Turistik De erleri:

G.1.1. Yörenin Do al De erleri
G.1.1.1. Konumu – Fiziksel Özellikleri :
a) Hilar Kayalıkları :

Ergani ilçe merkezinin 7 km. kadar güneybatısında, Çayönü Tepesi kazı yerinin 50
m. güneyinde, Sesverenpınar (Hilar) Köyü çevresindedir.
Kayalı ın çevresinde, özellikle do u ve batı yüzünde çok mezar odası vardır.
Kayanın içinde oyulmu ve bu bölgede yaygın olarak bulunan Roma mezarları ile aynı,
özellikleri gösteren mezarların ço u üçlü gruplar halinde düzenlenmi tir. Bazılarının dı
cephesinde Roma eyalet üslubunda kabartmalar vardır. Kabartmalar da görülen figürlerin
giysilerinin ran üslubunda olması, yazıtta ise Kuzey Suriye’de yaygın olan Sami yazısının
kullanılmı olması ilginçtir

b) Birkleyen (Birklin) Ma araları :

Diyarbakır-Lice Bingöl Karayolunun 104. Km. Lice sınırları içinde Birkleyn
çatının kenarında ve yolun do usundadır. 1899 yılında Alman tarihçesi Lehman Haupt
tarafından ma aralar incelenmi , ma aranın birinde Asur Kralı I.Tiglat Pileser’e (M.Ö.
1116-1090) ait bir stel ve iki kitabe, di er bir ma aranın batıya bakan yüzünde ise Asur
Kralı III. Salmanassar’a (M.Ö.859-825) ait bir stel iki kitabeyi bularak yayınlamı tır.

c) Hassuni Ma araları :
Silvan ilçesi sınırları içinde, Silvan-Batman karayolunu kuzeyindeki kayalık
mevkide bulunmaktadır.
Diyarbakır Müzesi Müdürlü ü tarafından bir dönem kurtarma kazısı yapılan
Hassuni ma araları 300 adet büyüklük küçüklük odadan olu maktadır. Ma arada ve
ma aranın bulundu u vadide eteklerinde M.Ö.I. Bin demir ça da M.S. 13. yüzyıla kadar
tarihle en buluntulara rastlanmı tır.

d) Kazılar ve Örenyerleri :
Diyarbakır sınırları içinde büyüklü-küçüklü çok sayıda höyük bulunmaktadır.
Binaların bir kısmında bilimsel kazı yapılabilmi bir bölümü de sadece tespit ve tescil
edilebilmi tir. Antik kent kalıntılarında de kapsamlı bir ara tırma yapılmı tır. Kazı ve
ara tırma yapılan yerle meler a a ıdadır.

e) Çayönü :
Diyarbakır ili Ergani ilçesi ba lı Sevseren köyünün (eski adı Hilar) tam kuzeyinde
Bo a çay adında küçük bir derenin kuzey yakasında Ergani 7 km. güneybatısındadır.
Büyük tepe gibi duran Çayönü höyü ünün ilk kuruldu u dönemlerde iki tepede olu tu u
ve aralarında olasılıkla bir nehir bulundu u açıkça ortaya çıkmı tır.

107
 Yedievler bir geli me gösteren Çayönü tepesinde 1963 yılında stanbul ve Chicago
Üniversiteleri tarafından ba latılan çalı malar 1984 kadar aralıklarla 1984-1991 yılları
arasında kesintisiz sürmü tür.
Çayönü mimarlık tarihi ve ilk mimarinin ba langıcı açısından çok önemlidir.
Çayönü yerle mesinde bugüne kadar M.Ö: 7500-5000 yılları arasındaki dönemi kapsayan
60 yapı kat bulunmu , dallardan yapılmı , basit yuvarlak kulübeden ta temelli dörtgen
yapılara geçi , kapı, çatı, temel, su basmanı, merdiven gibi özelliklerin ortaya çıkı ı, toprak
dolgudan kerpiç toplarına bundan da kerpiç tu laya nasıl geçildi i gibi konularda
günümüze kadar gelen köy mimarisinin ba langıç ve olu umunu yansıtmı tır.

f) Grikihaciyan Höyü ü :
Diyarbakır ovasında Ergani-Diyarbakır karayolunun do usunda, Ergani ilçe
merkezinin yakla ık olarak 20 km. kadar güneydo usunda, Ekinciler köyünün 1 km.
güneyindedir.

g) Yayvantepe Höyük (Til Huzur) :

Ergani lçe merkezinin 4 km. kadar güneybatısında Ergani’den Çayönü tepesine ve

Sevseran köyüne giden yolun kenarında çayönü tarafından kaplanmı durumdadır.

Neolitik ça dan ortaça a kadar çe itli dönemlerin görüldü ü höyükte, özellikle

çayönü ile ça da Neolitik ve ilk Kalkolitik katlar önem ta ımaktadır.

h) Dakyanus Öneryeri :

Diyarbakır-Lice karayolu üzerinde Lice’nin 18 km. batısında Fisovanın yanındaki

1.110 rakamlı bir tepe üzerindedir.

I) Zülkarneyn Ören Yeri :

Diyarbakır’a 90 km. Lice-Hani yolundan ayrılan Bingöl yolunun sonunda Çeper

( eper) köyü yakınlarındadır.

j) Eshab-ül Kehf Ma araları :

Lice lçesinde Fis Ovasında bulunmaktadır.
Burada zaman zaman köylüler tarafından yapılan kazılarda eski paralar, heykeller,
i lemeli ta ve sütunlar bulunmaktadır.

G.1.2. Kültürel De erler :

a) Diyarbakır Surları (Kaleler) :
Diyarbakır Kalesi :
Çin Seddinden sonra dünyanın ayakta kalan en sa lam kalesi olan Diyarbakır
kalesi, surların uzunlu u itibariyle stanbul surların sonra gelmektedir. Diyarbakır il
merkezinde bulunan tarihi Diyarbakır Surları’nın etrafı surların koruma alanı veya koruma
bandı olarak belirlenmi tir.

108
 ehrin do usunu sınırlandıran ve Dicle yata ından 100 m. kadar yükseklikte
bulunan Fiskayası isimli sarp kayalı ın çkale kesiminin buranın ilk yerle me yeri olarak
in a edildi i sanılmaktadır.
Kurulu tarihi kesin olarak bilinmeyen kentin, M.S. II. Constantius döneminde,
imdiki Mardin Kapı-Yeni Kapı-Da kapı’ya kadar olan do u bölümü in a ettirilmi , ehir
geni letilmi , ilk kale iç kale durumuna gelmi tir.
Diyarbakır surları VI. Yüzyılda Justinianus zamanında güçlendirilerek son eklini
almı , zaman zaman onarımlarla günümüze kadar ula mı tır.

Dı kale :
Dı kale surlarının ku attı ı alan do udan batıya 1700, kuzeyden güneye 1300 m.
Surların yüksekli i 8-12m, kalınlıkları 3-5 m, arasında de i mekte olup uzunlu u 5
km’den fazladır.
Dı kale surlarında 82 burç vardır. Burçlar ço unlukla yuvarlak, birkaç tanesi çok
kö eli, Ben u sen ve Dicle Vadisine bakan bölümlerde ise genellikle dört kö edir. Surlara
çıkmak için burçların iç yüzeylerindeki kapı yanlarında sa lı sollu merdivenler vardır.
Bütün surların üstünde ve burçların içinde çe itli yönlere açılmı mazgallar bulunur. Bu
mazgallarda silahlı bir adamın rahatlıklı sava abilece i, kolaylıkla geçebilece i geçitler
yapılmı tır. Sur üzerindeki devriye yolu dı arıya do ru bir metre yükseklikle kalın bir
mazgal bir duvarı ile korunmu tur. Alt katları depo, üst katları sava zamanında kaleyi
savunan askerlerin kaldı ı burçlar iki katlıdır.
Dı kalenin dört yöne açılan ve mimarlık tarihi açısından birbirinden önemli dört
kapısı vardır. Kuzeyindeki Da kapı (Harput kapısı), batısındaki Urfa Kapı (Rumkapısı),
güneydeki Mardin Kapı (Tell kapısı ), do usundaki Yeni Kapı (su ya da Dicle Kapısı )
olarak adlandırılır. Bu kapıların iki yanında yer lan burçlarla batı kesimindeki burçlar
di erlerine göre daha büyük ve güçlüdür. Burçların en önemlileri Evli beden, Yedi Karde ,
Keçi ve Nur Burçlarıdır.

Artuklu Sarayı
Diyarbakır’da en hakim tepede çkale’de Virantepe ya da Top Tepe denilen
Tepe üzerinde 1957’de yapılan bir in aatın temel kazısı esnasında saray kalıntılarının
çıkması üzerine 1961-1962 yıllarında Prof. Dr. Oktay Aslanapa tarafından yapılan
kazılar sonucunda, surlarla çevrili oldu u anla ılan saray, ç Kale için de ikinci bir
sur olarak kar ımıza çıkmı tır. Yapılan kazılar sonucunda ç Kale’de, tepenin batı
kısmında, ortada süslü bir havuzu bulunan ve dört yöne evyanlarla açıldı ı anla ılan
sarayın en zengin bezemeli kısmı ortaya çıkmı , ayrıca havuza suların dökülerek
geldi i bir sebilin varlı ı görülmü tür. Havuzun zeminindeki cam mozaik süslemenin
örne ine Türk süsleme sanatında rastlanmamı tır. Havuzun çevresindeki çini,
mermer ve mozaik süslemeler zeminin süslemesini tamamlamaktadır. Çini yazıtlar ve
çift ba lı kartal armalı çiniler, tarihlendirme konusunda yardımcı olmaktadır.
Sarayın batı bölümün bir hamamın varlı ı da görülmü tür. Yapı, 13 yy ba larına
tarihlenmektedir.

109
 Evli Beden (Ulu Beden) Burcu :
Diyarbakır surlarının en batı ucundadır. Kara bazalt ta tan yapılan burcun
bulundu u yer de dikkate alınırsa anıtsal bir görünüme sahiptir. Kitabelerine göre
Artuklulara ait oldu u, 605 Hicri-1208 / 1209 Miladi yılında Melik Salih Mahmut’un
emriyle mimar. brahim Bincafer tarafından son ekline sokuldu u anla ılmaktadır.
Artuklu askeri mimarisinde oldu u kadar bütün Türk askeri mimarisi tarihinde önemli bir
yere sahiptir. Burcu ku ak gibi saran çiçekli nesih yazıtı, çift ba lı kartal ve kanatlı aslan
kabartmaları süsleme olarak kullanılmı tır.

Yedikarde Burcu :
Surların güneyinde Mardin kapısının batısındadır. Kitabesinde, kesin tarih
bulunmamakla birlikte, Melik el Salih’in planı üzerine Yahya Bin brahim El Sarafi
tarafından yapıldı ı yazılmaktadır. Buna göre XIII. Yüzyılın ilk yıllarına tarihlenmektedir.
Tamamen bazalt kesme ta tan yapılan dı görünü sülmeler, çift ba lı kartal ve kanatlı
aslan kabartmaları ve iri nesih kitabesi ile hareketlendirilmi tir. Halk arasında evli beden
ve Yedikarde burçlarına baba ile o ulları tarafından yapıldı ı için Ben u Sen denildi i
söylenmektedir.

Keçi Burcu :
Mardin Kapısının do usunda, yontulmu kaya kitlesinin üstüne in a edilen burç,
di er burçların en büyü ü ve en eski olup, yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir.
Üzerindeki kitabenin okunabilen kısımlarından H. 437/450-M 1045/1058 yıllarında
Mervano lularından Ahmet tarafından oldu u sanılmaktadır. Geni ve yüksek yapılan
burcun içinde düzenli 11 kemer bulunmaktadır. Eskiden tapınak olarak kullanıldı ı sanılan
burcun son bölümünde bir kuyu ve yer altı geçidini andıran bir dehliz bulunmu sa da beton
bir blok ile üste kapatılmı tır.

Silvan Kalesi :
Silvan kalesinin ne zaman kuruldu u tartı malıdır. Bazı ara tırmacılar M.Ö. 77
yıllarında kurulan Tigranocerta kentinin Silvan oldu unu iddia etmektedir. lk adi
Matriapolis’tir. Süryanice Mipherket, Ermenice Nephrkert, Muhargin, slam
kaynaklarından Meyyafarikin eklinde yazılmaktadır.

E il Kalesi :
E il lçesinde, Dicle Irma ının sarp yamaçları üzerindeki kayalar oyularak
meydana getirilen Kale, Asurlular tarafından yapılmı tır. Kale, Dicle Irma ına de i ik
yönlerden giden gizli yollar ve geçitlerle doludur. Ayrıca Dicle kıyısında Asur
Hükümdarlarına ait bir çok mezar ve ehram vardır.
Çe itli denemelerde ve dillerde ngilene, Angl, ggel, Agilene, Encil, Agel, Gelgibi
adlar alan E il kalesinin kurulu efsanesi ile ilgili erefnamede u bilgiler vardı. “Bu E il,
e ik bir kemer üzerinde kurulmu sa lam bir kaledir ve o kadar yüksektir ki ona bakan
herkese korku ve vehim olur. Halkın a zında dola an ve söylenen göre, Allah’ın
evliyaların biri oradan geçerken o kemere i aret ederek türkçe olarak “e il” demi , bunun
üzerine kemer Allah’ın izniyle e ilmi ve e ik bir durum almı tır.”

110
 b)Camiler :
Diyarbakır Ulu Camii :
Anadolu’nun en eski camisidir. Daha önceleri kilise olarak kullanılan yapı 639
yılından sonra camiye çevrilmi tir. Önceleri Büyük Selçuklu döneminde, daha sonra da
nalo ulları, Artuklular, Anadolu Selçuklular, Akkoyunlar ve Osmanlılar döneminde
geçirdi i onarımlar ve eklemeler cami bugünkü görünümünü almı tır.
Dikdörtgen bir avlusu ve çe itli bölümleri olan caminin ana bölümü transept plan
tipindedir. Enine dikdörtgen olarak bu kısım iki sıra ayakla üç nefi dik olarak kesen
dikdirtgen bir orta neften olu maktadır. Bu plan, kiliseden camiye çevrilen yapılarda
görülen ve kökeni Emevilere dayanan bir plan tipidir.

Hazreti Ömer Camii :

Suriçi’nin Dicle’ye bakan tarafında, Hüsrev Pa a, Kervansarayı’nın yakınında
bulunan cami nalo ulları dönemine tarihle mektedir. Diyarbakır Surları’nın Mardin Kapı
bölümünün iki giri i kapatılarak cami haline getirilmi tir. De i ik bir plan gösteren yapının
süslemeleri giri kapısının üstündeki kemerlerde yer alan yazıtlar ve pencereleridir.

Sefa Camii :
Ulu cami’nin batısında bulunan ve Parlı ismiyle de bilinen bu cami XV. Yüzyılda
yapılmı bir Akkoyunlu eseridir. Siyah beyaz kesme ta tan in a edilen cami dönemin
özelli ini gösteren çinileri, mimarî ve cami dı cephesindeki ta süslemeleriyle önem
kazanmı tır.

Hazreti Süleyman Camii :

çkale’de surlara biti ik olan cami Nisano ulları döneminde yapılmı tır. Çe itli
dönemlerde onarım geçiren camii en son Vakıflar Genel Müdürlü ü’nce elden geçirerek
bugünkü eklini almı tır. Caminin biti i indeki bölüm mezar kısmı olup ziyaret yeri olarak
kullanılmaktadır.

Nebi (Peygamber) Camii :

XV. Yüzyıla ait bir Akkoyunlu Camisidir. Da kapı Semti’nde ana cadde üzerinde
bulunan cami kesme ta tan yapılmı tır. Son cemaat yerinin cephesinde ve minarede siyah
ta kullanılarak iki renkli süslemeye gidilmi tir.

Aynı Minare Camii :

Diyarbakır Suriçi’nin güneyinde bulunan ve Hoca Ahmet adıyla da bilinen bu camii
1489 yılında Akkoyunlular döneminde yapılmı tır.

eyh Matar Camii :

Hasan Pa a Hanı’nın batısında dar bir sokak içindedir. De i ik bir biçim gösteren
dört ayaklı minaresiyle tanınan bir camiidir. 1500 yılında Akkoyunlu döneminde yaptırılan
cami siyah beyaz ta tan yapılmı ve tek kubbelidir.

111
Lala Bey Camii :
Lala Bey Mahallesinde buluna XV. Yüzyıl ba ı arasında E il Beyi Kasım Bey
tarafından yaptırılan bir camiidir. Kesme ta tan yapılmı tır. Küçük ve tek kubbeli olan
yapının üç kubbeli bir son cemaat yeri vardır. Minaresi kalın ve kütlevidir. Kötü bir onarım
geçiren caminin planında yer yer de i meler olmu tur.

eyh Yusuf Camii :

Dabakhane civarında XVI. Yüzyıldan kalma bir camiidir. Caminin iç kısmında ana
mekanı, mihraba dik iki sütun sırası üç nefe bölünmektedir. Son cemaat yeri bir sütüne
dayanan iki ana kemerden olu mu tur. Camii içinde ve dı ında ta süslemeye rastlanmı tır.

Fatih Pa a Camii :
Suriçi’nde kentin do usunda bulunan, ya da Bıyıklı Mehmet Pa a Adıyla da bilinen
bir camiidir. 1516-1520 yılları arasında Osmanlılar döneminde ilk Diyarbakır Valisi olan
Bıyıklı Mehmet Pa a tarafından yaptırılmı tır. Kesme ta tan in a edilen caminin son
cemaat yeri seki sütuna dayanan yedi kubbeyle örtülüdür.

Ali Pa a Camii :
Mardin kapı ile Urfakapı arasında bulunan camii 1534-1537 tarihleri arasında
Osmanlı Valilerinden Hadım Ali Pa a tarafında yapılmı tır. Kesme ta tan yapılan camii tek
kubbeli bir plan gösterir.

Hüsrev Pa a Camii :
Kentin güneyinde Mardin kapı civarındadır. 1521-1528 tarihleri arasında Osmanlı
döneminde ikinci Diyarbakır Valisi Hüsrev Pa a tarafından medrese olarak yaptırılmı tır.
Daha sonra da mescid kısmı camii olarak kullanılmaya ba lanmı tır.

Kad Camii :
1533-1543 tarihleri arasında yaptırıldı ı dü ünülmektedir. Kadı semtinde bulunan
camii hakkında bilgi sahibi olunamamaktadır.

skender Pa a Camii :
Sur içi skender Pa a Mahallesinde bulunan camii 1551 yılında Diyarbakır Valisi
skender Pa a tarafından yaptırılmı tır. Kesme ta tan yapılan caminin ön cephesinde yer
alan son cemaat yeri kö elerde L eklinde ayaklara ve bunların içinde yer alan dört sütuna
dayanmaktadır.
Behram Pa a Camii :Suriçinin güneyinde bulunan camii 1572 yılında Osmanlılar
döneminde Diyarbakır Valisi Behram Pa a tarafından yaptırılmı tır. Kesme ta tan yapılmı
tek kubbeli bir camiidir. Zengin ta i çili i bakımından Diyarbakır’ın en güzel
camilerindendir. Son cemaat yeri be kubbelidir. Ortadaki kubbe di erlerinden daha
yüksek tutulmu tur. Dı cephe iki renkli ta i çili i ile renklendirilmi ve kemer aralarına
örgü süslemeler yerle tirilmi tir. Minaresi tek erefenin silindirik. Osmanlı tipi
minarelerindendir. Avluda yer alan adırvanı ta ıyan sütunların de i ik süslemelri ilgi
çekicidir.Caminin içi ise yerden bir metre yüksekli e kadar boydan znik çinileri ile
kaplanmı tır.

112
 Melik Ahmet Camii :
Urfakapı yakınında kendi adıyla anılan semtte bulunan camii 1587-1791 tarihleri
arasında Osmanlılar döneminde Melek Ahmet Pa a tarafından yaptırılmı tır. Alt kısmı
dükkan olarak yapılan cami yerden yükseltilecek merdivenle yukarıya çıkı sa lanmı tır.
Caminin kuzey ve güney cepheleri beyaz kesme ta tan yapılarak süslemeye gidilmi tir.

Defterdar Camisi :
Aynı adı ta ıyan mahallede bulunan camii 1594 yılında Defterdar Ahmet Pa a
tarafından yapılmı tır. Siyah kesme ta tan yapılan camii kısmına merdivenle çıkılmaktadır.
Caminin içinde enine iki ba ımsız sütün ve iki duvar aya ını birle tiren üç kemer, yapıyı
iki bölümü ayırmaktadır.

Kara Camii :
XVI. Yüzyılda yapılmı bir Osmanlı caminidir. 1926 yılında yıktırılmı tır.

Aziz Efendi Camii :

Caminin 1591–1620 yılları arasında yaptırıldı ı zannedilmektedir. Yapı hakkında
kesin bilgiler bulunmamaktadır.

Nasuh Pa a Camii :
Diyarbakır’ın do usunda yeni kapı yakınında bulunan camii 1664–1650 yılları
arasında Diyarbakır Valilerinden Kara Mustafa Pa a tarafından yaptırılmı tır. Caminin
avlusunda sekizgen bir adırvan yer alır. Son cemaat yeri üç kubbelidir. Caminin iç kısmı
çok kubbeli plan tipindedir.

Pa a Camii:
Mardinkapı semtinde Kastal mahallesinde bulunan camii 1691 yılında Çalık Ali
Pa a tarafından yaptırılmı tır. Bugün yıkık bir durumdadır.

Kurt smail Pa a Camii :

Sur dı ında bulunan ve Kı la adıyla da bilinen bu cami 1869–1875 tarihlerinde Vali
Kurt smail Pa a döneminde yapılmı bir geç dönem camisidir. Caminin planı di er
yapılardan ayrı bir özellik göstermektedir. Yapının planı sekizgen bir ana mekan ve
sekizgen revak sırasından olu mu tur. Caminin süslemesi yoktur.

Sinano lu Camii :
Hangi tarihte ve dönemde yaptırıldı ı belli olmayan camii Suriçin’de kendi adıyla
anılan semttedir. Sinano lu Caminin alt kısmında dükkanlar yer almaktadır. Çe itli
onarımlar geçiren caminin asıl planı hakkında kesin bir bilgiye sahip olunmamaktadır.

Hanzade Camii:
Osmanlılar döneminde yapıldı ı dü ünülen caminin tarihi belli de ildir. Bu gün
yıkılmak üzere olan bir camiidir.

113
 Göl Camii:
Yapım tarihi bilinmemektedir. Hazade Mahallesinde bulunan camii bugün yıkılmak
üzeredir.

Sultan Sa’sas Camii

lk Arap Valisi döneminde yaptırıldı ı dü ünülmektedir. Bugün bu caminin yeri
park haline dönü türülmü tür.

Hüsameddin Camii :
Artuko ulları döneminde yaptırıldı ı dü ünülen ve kendi adıyla anılan mahallede
camii yıkık durumdadır. Ya ı hakkında bilgi sahibi olunamamı tır.

Muallak Camii:
Mardin kapı semtinde bir kilisenin üzerine yaptırılmı olan camii bugün ayakta
de ildir. Yapım tarihi ve hangi dönemde yaptırıldı ı bilinmemektedir.

c) Kiliseler:
Mar Thoma Kilisesi:
Bu kiliseye Saint Thoma kilisesi de denilmektedir. Hıristiyanlı ın kabul
edilmesinden önce puta tapanların kullandı ı bir mabet olarak in a edilen yapının yapılı
tarihi bilinmemektedir. Hıristiyanlı ın resmi bir din olmasından sonra bir takım
eklemelerle yapı, kilise olarak kullanılmaya ba lanmı tır. M.S. 639 yılında Diyarbakır’ın
slam Ülkeleri tarafından fethinden donra camiye çevrilen kilisenin yerinde Ulu Camii
bulunmaktadır.

Meryem Ana Kilisesi:

Diyarbakır’ın batısında Lala Bey Camii ile eytan pazarı arasında bulunan kilise
çok eski bir mabettir. Daha sonra kilise olarak kullanılan yapının mihrabı ve kapısı Bizans
ve Roma dönemlerindendir. Yapı pek çok onarım geçirmi tir. Bugün halen kullanılan bir
Süryani Kadim kilisesidir.

Vaftizci Maryuhanna Kilise:

4 Yüzyılda yaptırılan ve daha sonra kilise olarak kullanılan yapı, içinde yok olup
gitmi tir.

Mar stefonos Kilisesi:

Bu kilise de 4. Yüzyıldan kalmadır. 503 yılında ehrin Sasanlı Kubat tarafından
i gal edilmesi ile ranlılar tarafından ate gede olarak kullanılmı tır. Yeri ve ne zaman
yıkıldı ı belli de ildir.

Mar Zu’oro Kilisesi:

1. Yüzyılda yapılmı daha sonra yıkılarak yok olan bir kilisedir.
Mar Hananyo Kilisesi:
Bu kilise hakkında bilgi edilememi tir.

114
 Saint George Kilisesi :
Yapılı tarihi bilinmeyen kilise bugün çkale Semtinde cezaevi olarak
kullanılmaktadır.

Kırklar Kilisesi:
5.Yüzyıl sonrası yapılan kilisede bugün yalnızca bir duvar kalıntısı ve mahzen
kısmı kalmı tır. Yeri kırklar da ı üzerindedir.

Mar Kozma Kilisesi:

Meryem ana kilisenin güneydo usunda bulunan kilise 1930 yılında yıkılmı tır. Bu
kiliseye ait bir takım mozaik parçaları ve dini kitaplar Meryem ana kilisesine
götürülmü tür.

Mar ilo Kilisesi:

520 yılında yapılmı tır. Yeri ve yıkılı tarihi bilinmemektedir.

emsiler Tapına ı:
Mardin kapı semti yakınlarında bulunan kilisede bugün hiçbir ey kalmamı tır.

Mar Pityon Kilisesi:

eyh Mutahhar camii yakınlarında önceleri tapınak olarak kullanılan kilisedir.
Bugün gene aynı yerde küçük bir kilise bulunmaktadır.

Saint Teodoros Kilisesi:

Fatih Pa a Caminin biti i inde oldu u bilinen kilise bugün yok olup gitmi tir.

d) Hanlar:
Hüsrev Pa a Hanı:
ehrin güneyinde yer alan Mardin kapısının sa ında bulunmaktadır. Osmanlı Valisi
Hüsrev Pa a tarafından yaptırılmı tır. Yapının daha çok Deliler Hanı olarak bilinmesinin
nedeni Hicaz’a giden hacı adaylarına ait kervanları götürecek delillerin burada
bulunmasındandır.
Hanın yapımında, yöresel malzeme olan siyah-beyaz kesme ta ve tu la
kullanılmı tır. Ana caddeye bakan kanatta ahır bölümü tek kat, ana bölüm ise çift katlıdır.

Hasan Pa a Hanı:
Gazi caddesi üzerinde ve Ulu Camii’nin do u giri inde yer almaktadır. Diyarbakır
Valisi Hasan Pa a tarafından yaptırılmı tır.
Gerek fiziksel gerekse fonksiyonel bir çeki meye kar ı kar ıya kalan han, bugün
de i ik ticari amaçlarla kullanılmaktadır. Yapının en ilginç kanadı batı kanadıdır. Altta
be ik tonozlu dükkanlar, ortada yapının ikinci katından ta tan iki süslü pencereyle dı a
açılan orta kısım yer almaktadır.

115
 Çifte Han:
Hasan Pa a Hanı2nın güneyinde bulunmaktadır. lk etapta çifte han olarak
dü ünülmü oldu undan giri kısmı ve ikinci hana geçi eksenden kaydırılmı tır.
e) Köprüler:
Dicle Köprüsü:
On gözlü köprüde denilir. Üzerindeki kitabesinde 457 (miladi 1065) yılında in a
edildi i yazılır.
Malabadi Köprüsü:
Diyarbakır-Batman yolu üzerinde, Silvan ilçesine 24 km. uzaklıktadır.
Kitabesinden H.542 (M.1147) yılında Timurta Bin-i Artuk tarafından yaptırıldı ı
anla ılmaktadır. Farklı uzunluklarda, kırık hatlar halinde üç bölümden olu maktadır. Do u
ve batıda hafif e imlerle yollara ba lanmı tır. Orta bölümde ayakları kayalıklara
oturtulmu 38.6 m. açıklıkta sivri bir kemer ile sepet kulpu eklinde 3m. açıklıkta küçük
bir kemer yer almaktadır. Birinci bölüme paralellik gösteren üçüncü bölümde sivri kemerli
iki açıklık görülür. Köprünün boyu 150 m. eni 7 m., yüksekli i 19 m.’dir. Kemerin her iki
yanında kı ın sıca ından, yazın so u undan korunmak için iki oda bulunmaktadır.
Kitabesi, kabartmaları ve mimarisi ile e siz olan bu köprü Albert Gabriel u bilgileri
vermektedir. ‘.... Modern statik hesabının olmadı ı devirde bu açılıkta o zaman için böyle
bir eser hayranlık ve taktiri muciptir. Ayasofya’nın kubbesi köprünün altına rahatlıkla
girer. Balkanlarda, Anadolu’da, Ortado u’da bu açıklıkta, bu ya ta bir köprü yoktur.’

limizde Di er Önemli Köprüler :

Murat Köprüsü ve Devegeçidi Köprüsüdür.

f) Müzeler ve Örenyerleri :
Müzeler :
Arkeoloji Müzesi :
1934 yılında Diyarbakır Ulu Camii Külliyesi içinde bulunan Zinciriye (Sincariye)
Medresesinde 150–200 eserle hizmete açılmı tır. Zamanla eser sayısının ço alması ile
te hire elveri siz ko ulları gidermek amacıyla 1971 yılında bugünkü müze binasının
yapımına ba lanmı 1992 yılında yapımı, te hir ve tanzimini tamamlanarak hizmete hazır
duruma getirilmi tir.
Modern müzecilik anlayı ına göre tanzimi yapılan Arkeoloji Müzesinin te hiri de
yörede çıkan eserlerin kronolojik ve tipolojik olarak sergilenmesinden olu maktadır. Geç
Epipaleolitik, Neolitik, Kalkolitik, Hitit, Asur, Urartu, Roma, Bizans, Erken Hıristiyan,
Emevi, Abbasi, Selçuklu, Artuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı ça larına ait eserler
sergilenmektedir.

Cahit Sıtkı Tarancı (Etnografik) Müzesi:

Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi (Kültür Müzesi) Türk edebiyat tarihinin tanınmı
airlerinden Cahit Sıtkı Tarancı’nın do up büyüdü ü ev, 1973 yılında Kültür Bakanlı ı
tarafından satın alınarak müze haline getirilmi ve Cumhuriyetin 50. Yılında hizmete
açılmı tır.

116
 Ziya Gökalp Müzesi:
Yazar Ziya Gökalp’ın do du u evdir. 1956 yılında müze haline getirilmi tir.
Diyarbakır’ın karakteristik konut mimarisi özelli inde, yontma kara bazalt ta tan, bodrum
üzerinde iki katlı, haremlik ve selamlık olarak in a edilmi tir. Üzerindeki kitabeye göre
H.1221-M.1808 tarihinde yapılan bina, mimari Cahit Sıtkı Tarancı Evi ile büyük benzerlik
gösterir.

Gazi Kö kü:
Aslı adı “Seman Kö kü” olan kö k, Mardin kapısının dı ında, Dicle Köprüsünün
batı yamacındadır. XV. Yüzyıldan kalma Akkoyunlu Devri eseri olarak bilinir. I. Dünya
Sava ı sırasında Atatürk’ün Diyarbakır’da kolordu komutanı iken karargah olarak
kullanıldı ı 1937 yılında Diyarbakır Belediyesi tarafından Atatürk’e arma an edilmi tir.
Atatürk’ün do umunun 100. Yıl dönümü sebebiyle 1981 yılında yeniden onarılarak çevresi
düzenlenmi ve Atatürk Müzesi olarak kullanılmı tır.
g) Yöre Halkının Kültür, Örf ve Adetleri, Yöreye Has Yemekler, Yerel
Giysiler, El Sanatları, Festival ve Anma günleri:
Diyarbakır’ın ran, Irak, Suriye ve Anadolu’nun arasındaki stratejik bir kent
olmasının ve halkın sanayiye, ticarete, sanata olan yatkınlı ının ekonomik açıdan en
zengin kentlerden biri olmasına ili kin iki önemli etken oldu unu söyleyebiliriz. Evliya
Çelebi’nin anlattıklarına göre: Diyarbakır’da tekstilcilikten kuyumculu a, bakırcılıktan
ipekçili e dek tüm sanatları iç içe görmek mümkündür. Eski Diyarbakır’ın tüm kent
dokusuna varıncaya dek içine girmi , refah seviyesini, sosyal ya antısın yükseltmi olan el
sanatlarının ehrin ünü konusunda çok büyük bir önemi vardır.
Diyarbakır’ın en önemli el sanatlarından biri ku kusuz “Kuyumculuk” tur. Hala
eski tip törelerini sürdüren ailelerden i lenmi ayna, gülaban ve ziynet takımlarını korumak
için “ Pe tahtan” adı verilen gümü i lemeli sandıklar bulunmaktadır.
Keçecilik, çok eski tarihlerden beri yapılmaktadır. Asurlar ve Sümerler’den kalma
bir sanattır. Keçenin belirgin özelli i, beyaz üzerine siyah, kahverengi yünlerle stilize
edilmi bazı ekiller yapılır.
Yöremizde hayvancılık ileri olmasından dolayı dabakçılı a (dericilik) önem
verilmi tir. Yöre insanlarının en önemli geçim kaynaklarından olan bir sanattır. Bundan
dolayı deve, sı ır, koyun, keçi, kuzu ve av hayvanlarından derileri eski ilkel yöntemlerle
terbiye edilir.
Diyarbakır’da kozacılık ve ipekçilik oldukça eskilere dayanmaktadır. Kaynaklardan
edinilen bilgilere göre Kurtulu sava ı öncesinde yüzden fazla üretici bu i i sürdürüyordu.
Fakat sava ın tahribatıyla bu i letmeler da ıtılmı dutluklara bakılmaz olmu tur. Eskiden
Diyarbakır’da biri motorlu olmak üzere 71 adet pu i dokuma tezgahı mevcuttu.
Yöremiz insanları arasında vücudun çe itli yerlerine yapılan dövmeler çok eskilere
dayanmaktadır. Bu adet daha çok sınır kesimlerinde görülür. Mardin, anlıurfa illerine
yakın yerle im yerlerindeki insanlarımız tarafından yapılan dövmeler çe itli inanı ları ve
a iretlerin simgelerini yansıtır. Bunların sa lık için yapıldı ı da görülmektedir. Bazı
kesimler ise bunu nazardan korunmak veya nazarı bertaraf etmek için yaparlar.

117
 Tablo g.1. Diyarbakır ilinde kutlanan festivaller ve di er özel günler

MAHALL KUTLAMANIN BA LADI I AÇIKLAMA KUTLAMA SÜRE

KUTLAMA ADI YAPILDI I YER TAR H TAR H

Ali Emiri Efendiyi

Diyarbakır 1997 23 Ocak 1 gün
anma günü
Diyarbakır sinema
Diyarbakır 1998 Aralık ayı 5 gün
günleri
Kültür sanat ve
Diyarbakır 1995 Eylül ayı 15 gün
karpuz festivali
Atatürkün
Diyarbakırlıları fahri
Diyarbakır 1926 5 Nisan 1 gün
hem erili e kabul
günü
Atatürkün
Diyarbakır 1937 15 kasım 1 gün
Diyarbakıra geli i
Celal Güzelsesi
Diyarbakır 1922 ubat ayı 1 gün
anma günü
Cahit Sıtkı
Tarancıyı anma Diyarbakır 13 Ekim 1 gün
günü
Ziya Gökalpin
Do umunu anma Diyarbakır 23 Mart 1 gün
günü
Nevruz Diyarbakır 1991 21 Mart 1 gün
Hıdırellez Diyarbakır 1991 6 Mayıs 1 gün
Murat enli i Diyarbakır 17 Mart 1 gün
Kaynak: l Turizm ve Kültür Müdürlü ü

G.2. Turizm Çe itleri:

Anadolu tarih içinde pek çok medeniyetin kuruldu u ve sona erdi i bir bölgedir.
limiz de bu medeniyetlerin kesi me noktası olması itibarı ile tarihi eserler (höyükler, antik
yerle imler, kaleler, kervansaraylar, köprüler, hanlar, camiler, türbeler) bol bulundu u bir
bölgedir. Yöre halkının kendine özgü örf adet ve inanı ları da co rafyanın kültürel de erini
artırmakta ve kültür turizmi için geni olanaklar sunmaktadır.
Sadece limize de il bölgeye hizmet veren ve Ülkemizin büyük Üniversiteleri
arasına girmeyi ba aran Dicle Üniversitesi sayesinde ve Kongre Turizmi”; zengin
ma araları ile “Ma ara Turizmi” ve Çermik kaplıcaları sayesinde de termal turizmi gibi
alternatif turizm olanaklarına sahiptir.

G.3. Turistik Altyapı:

Yatak Kapasitesi:
limizde Turizm Bakanlı ından Belgeli Konaklama Tesislerimiz, Turizm Yatırım
Belgeli Konaklama Tesislerimiz, Turizm letme ve Yatırım Belgeli Yeme- çme
Tesislerimiz, limizde mevcut Seyahat Acentaları, Mahalli darelerce Belgelendirilen
Konaklama Tesislerimiz ile ilgili bilgiler Tablo g2, 3, 4, 5, 6’da verilmi tir.

118
 Tablo g2: Turizm letme Belgeli Konaklama Tesislerimiz

SIRANO LETMEN N ADI SINIFI ODA YATAK TELEFON FAX

SAYISI SAYISI NO NO

1 B.KERVANSARAY ÖZEL BELGEL 48 106 2289606 2239522

OTEL

2 CLASS OTEL 5 YILDIZLI 114 216 2295000 2292599

3 PREST J OTEL 4 YILDIZLI 54 113 2295054 2295055

4 DEDEMAN OTEL 4 YILDIZLI 98 200 2288130 2247353

5 MALABAD OTEL 4 YILDIZLI 94 195 2374040 2373111

6 TUR ST K OTEL 3 YILDIZLI 57 80 2247550 2286460

3 YILDIZLI
7 DEM R OTEL 59 125 2288800 2288809

8 M RO LU OTEL 3 YILDIZLI 71 115 2296000 2233780

9 D.BÜYÜK OTEL 3 YILDIZLI 72 138 2281295 2244859

10 GRAND GÜLER OTEL

3 YILDIZLI 50 103 2281735 2244509

11
BALKAR OTEL 2 YILDIZLI 52 100 2281233 2246936

12 KR STAL OTEL 2 YILDIZLI 46 94 2293801 2240187

13 KAPLAN OTEL 2 YILDIZLI 44 94 2249606 2240187

14 GÜLER OTEL 2 YILDIZLI 32 64 2243661 2240294

15 B RKENT OTEL 2 YILDIZLI 29 53 2287131-32 2287145

16 ASLAN OTEL 1 YILDIZLI 36 58 2247096 2241179

T O P L A M 956 1854
Kaynak: l Turizm ve Kültür Müdürlü ü

119
 Tablo g4: Turizm letme ve Yatırım Belgeli Yeme- çme Tesislerimiz

S.NO TES S N ADI SINIFI MÜ TER TELEFON ADRES

KAPAS TES NO

1 SEL M AMCA SOFRA Aliemiri 3. Sok

SALONU 2.SINIF 104 2244447 Oryıl15 Apt. Altı
2 M LLEN UM Aliemiri 5. Sok.
(Müstakil E lence Yeri) 110 2240801 Mü avirler Apt.
Altı Yeni ehir
Dr. Selahattin
3 ASM N RESTORAN 1.SINIF 113 2243197 Yazıcı O lu Cad.
Bınef Apt. Altı
No:1 Yeni ehir
4 NEVA RESTORANT 1.SINIF 2371715 Huzur evleri Mah.
Dr.Sıtkı Göral
Cad. 47. Sok.
No:64/Kayapınar

Kaynak: l Turizm ve Kültür Müdürlü ü

Tablo g5: limizde Mevcut Seyahat Acentaları

S.NO TES S N ADI GRUB BELGE NO ADRES TELEFON

U NO

1 ADSIZ TRAVEL A 5259 EKINCILER CAD. 0412 228 22

AGENCY OSMANBEY APT. K:1 21
NO:2
2 AFFAN TURIZM A 5397 ISTASYON CADEDSI, 0412 229 56
TEK UMUT APT ALTI, 74
NO:10
3 AGUSTA A 5569 OFIS GEVRAN CAD. 0412 229 00
TRAVEL YENIÇERI APT. K:1 25
NO:7
4 AMIDI TURIZM A 6039 ISTASYON CAD., ESKI 0412 226 11
HAL CIVARI, 56
ATIKOGULLARI APT.,
NO:1/1

120
5 ASLANHAN A 4920 2.HINDIBABA SOKAK., 0412 224 66
TURIZM GENÇTASKAYA 29
APARTMAN ALTI, NO:1,
1/D
6 BAT-AIR B 2377 NEBI CAMII MAH., 0412 213 40
TURIZM(DIYARB INÖNÜ CAD., NO:9 85
AKIR SB.)
7 BENGISU A 3933 BAGLAR ILÇESI, 0412 252 56
TURIZM HAVALIMANI CAD. 40
(DIYARBAKIR NO:1, SOKAK
SB.) HAVALIMANI KAVSAGI
NO:28
8 BETÜL TURIZM A 4897 EKINCILER CA., SAYAR 0412 228 85
APT., 1/1 90
9 BIANCA B 3270 EKINCILER CAD., 0412 223 14
TURIZM ÇIGDEM APT., NO:1-14 25
10 BOTAN TURIZM A 3504 GEVRAN CADDESI, 0412 223 42
ALTINBAY 2 APT., K:1, 25
D:1
11 ER-SAN TURIZM A 5640 ISTASYON CAD., 0412 229 33
MARMARA APT., NO:1/1, 28
OFIS,
12 FSM TURIZM A 5055 MEVLAHA HALIT MAH., 0412 235 02
(1.DIYARBAKIR 1.SOK., ÇELIK APT., 02
SB.) ALTI, NO:5/B
13 FSM TURIZM A 5055 ALIEMRI CAD., OK 3 0412 223 58
(3.DIYARBAKIR APT., A BLOK, K:1, NO:2 50
SB.)
14 FSM TURIZM A 5055 EKINCILER CAD., 0412 224 97
(4.DIYARBAKIR GIYASETTINBEY 09
SB.) ISHANI, K:1, NO:103
15 FSM TURIZM (5. A 5055 GAZI CADDESI, 0412 223 03
DIYARBAKIR KUYUMCULAR PASAJI, 93
SB) K:1, NO:43,
16 FSM TURIZM A 5055 GEVRAN CADDESI, 0412 223 53
RIZVANAGA SOK., 12
KARABULUT APT.,
NO:13/A
17 GIRAL TURIZM B 1562 AZIZMAHMUTOGULLAR 0412 224 43
I CAD., KUPIK APT., K:1, 43
NO.1
18 KANÇUL TURIZM A 1974 INALOGLU CADDESI, 0412 223 92
(DIYARBAKIR EBRU APARTMANI, 92
SB.) NO:7/D

121
19 ÖMAK TURIZM B 5387 ELAZIG CAD., AKTAS 2 0412 229 66
APT., 31/C 00
20 TANAMAN A 5167 YENISEHIR MAH., 0412 229 20
TURIZM ALIEMIRI CAD., 2. SOK., 02
YILMAZ 5 APT., NO:1/3
21 UÇAR TURIZM A 2644 INÖNÜ CADDESI, NO:32 0412 223 83
93
22 ULASIM TURIZM A 2495 EKINCILER CADDESI, 0412 228 54
HAVACILIK ONUR PASAJI, NO: 30, 70
23 ULASIM TURIZM A 2495 CAHIT SITKI TARANCI 0412 228 45
HAVACILIK(DIY SOK., GENÇ KALAN 55
ARBAKIR SB.) APT., A BLOK, K:1, NO:3
24 VESGAB A 5448 OFIS EKINCILER CAD., 0412 223 36
TURIZM ONUR PASAJI, K:2, 70
NO:25,
25 YATKIN A 3835 CAMI KEBIR MAH, 0412 228 46
TURIZM ULUGLAR SOK, NO:2 12
26 YILTES TURIZM B 3668 LISE CAD., ES-SAL 2 0412 224 30
APT., NO:11 63
27 YAKTEK TUR ZM A 4625 Havaalayı kar ısı Evin Yapı. 0412 235 01 01
Koop. C/Blok No:11

Kaynak: l Turizm ve Kültür Müdürlü ü

Tablo g6: Mahalli darelerce Belgelendirilen Konaklama Tesislerimiz

TES S N ADI ADRES

ERTEM PALAS Suriçi izzet pa a cad.. No:13

KENAN OTEL Suriçi izzet pa a cad.No:20

D VAN OTEL Suriçi Gazi cad.Ekmekçi Sok.

B NGÖL OTEL Suriçi Gazi cadSuakarSk.No:2

SURKENT OTEL Suriçi zzet pa a cad.No:19

OKAN OTEL Suriçi Dabano lu Mh.Arman

Sk.No:6

ENOL OTEL Suriçi Gazi cad.Manav

sk.No:34

KÖPRÜCÜ OTEL Suriçi nönü Cad.1.Çıkmaz

122
 Sk.No:5

MURAT OTEL Suriçi Cevat pa a

Mah.Yenikapı Sk.No:6

ÖZBAL OTEL Suriçi zzetpa a cad.Nebio lu

Sk.No:3

BAL PALAS Suriçi Gazi cad.Çar ı karakolu

Sk.No:4

ALTINDA OTEL Elazı Yolu 13.km

AKDA OTEL Suriçi izzetpa a cad.no:23

OTEL GAP nönü cad.2.çıkmaz

VAN PALAS nönü cad.2.çıkmaz

BA DAT PALAS Gazi cad. Yemeniciler sk.

EFKAT OTEL Melikahmet cad.2.çıkmaz sk.

GÜNEYDO U OTEL Melikahmet cad.no:16

KALEL OTEL Melikahmet cad.no:28

Kaynak: l Turizm ve Kültür Müdürlü ü

123
 G.4. Turist Sayısı:

2005 yılı yerli ve yabancı giri – geceleme listesi

A T OLDU U YERL YABANCI
AY
GR GECELEM
E GR GECELEME

OCAK 9497 12265 501 609

UBAT 11335 14447 411 558

MART 12495 14355 1277 1273

N SAN 12102 15744 1477 1175

MAYIS 15755 17964 1829 1726

HAZ RAN 13088 15551 1921 1068

TEMMUZ 9856 12179 1317 760

A USTOS 11740 12290 1629 985

EYLÜL 13008 15375 1899 1034

EK M 7887 10084 1344 732

KASIM 9903 11177 648 435

ARALIK 9954 12640 317 340

14570 10695
TOPLAM 136620 164071

2006 yılı yerli ve yabancı giri – geceleme listesi

YERL YABANCI
A T OLDU U
AY G R GECELE G R GECELEME
ME
OCAK 8238 10171 479 392
UBAT 8793 11538 311 288
MART 9030 10821 806 674
N SAN 10431 760 625
7857
MAYIS 11796 1136 975
10211
HAZ RAN 8125 9859 1050 798
TEMMUZ 8914 9441 921 603
A USTOS 9366 8903 1385 1163
EYLÜL 11341 10241 1615 1237
EK M 9857 9119 529 538
KASIM 14069 11768 648 429
ARALIK 11412 11394 526 456
YERL TOPLAM 117213 125482 10167 8178

YABANCI TOPLAM

124
2007 yılı yerli ve yabancı giri – geceleme listesi

YERL YABANCI
A T OLDU U G R GECELEME G R GECELEME
AY

OCAK 9323 9295 536 487

UBAT 9838 8931 251 286
MART 11782 8168 709 555
N SAN 14762 14197 817 807
MAYIS 15730 14679 914 631
HAZ RAN 12763 15197 1008 899
TEMMUZ 9447 10329 1388 1095
A USTOS 10074 8550 1309 663
EYLÜL 11081 10877 1164 954
EK M 12153 11340 1075 963
KASIM 14929 14286 544 454
ARALIK 12008 11283 389 285
YERL TOPLAM 143890 137132 10104 8079

YABANCI TOPLAM

D YARBAKIR L 2008 YILI YERL VE YABANCI G R – GECELEME FORMU

YERL YABANCI
A T OLDU U
AY
GR GECELE GR GECELEME
ME
OCAK 15739 14532 556 244
UBAT 12547 11380 452 312
MART 13668 13010 775 591
N SAN 15593 25687 801 769
MAYIS 15678 15157 1504 1494
HAZ RAN 14789 14328 1395 1317
TEMMUZ 12711 11918 1656 969
A USTOS 14977 11616 1593 1038
EYLÜL 13212 11641 1216 880
EK M 16083 14996 1143 950

KASIM 15610 14348 923 1016

ARALIK 14467 13116 679 822
YERL TOPLAM 175101 171729 12693 10402

YABANCI TOPLAM

125
 Surları, Hanları, Hamamları, tarihi pek yolu üzerinde bulunana Kervansarayları ile
26 medeniyetin izlerini ta ıyan limizin turizmin hak etti i payı aldı ını söylemek bir hayli
zor. Ancak, GAP Projesi kapsamında bölgenin sosya-ekonomik yapısında önemli
geli melerin ve de i imlerin ya anaca ı beklenmektedir. Bu hareketlilikte limizin turizm
ekonomisine büyük katkılar sa layacaktır.

lin turizm sektörü açısından bölgedeki geli imini inceleyecek olursak, Turizm
sektöründe, gerek GAP Projesi ana hedefleri arasında yer alan, ekonomide faaliyetlerin
çe idinin arttırılması, bu do rultuda di er sektörlerin dolaylı etkileri, gerekse merkezi
otoritenin, ilke genelinde turizmin geli tirilmesi yönünde politika ve uygulamaların
do rudan etkileri ile olumlu bir geli me görülecektir. l’in gelecekteki turizm hareketleri
içerisindeki mevcut kaynakların korunması, geli tirilmesi, arkeolojik potansiyelin
de erlendirilmesine yönelik çalı maların ba latılması ile bu alanda geli tirilmi ,
çe itlendirilmi , zenginle tirilmi kaynaklar, l’e yönelik bir yerli ve yabancı konaklama
talebinin do masını ve geli mesini sa layacaktır. Mevcut kaynakların içerisinde
geli tirilecek ye il alan, ticari aktivite ve hizmetleri bu alanlara yönelik günübirlik
hareketlere de yol açacaktır. l’de eksikli i duyulan rekreasyonu yönelik çekim odakları
böylece olu turulabilecektir.

Bölgenin çok zengin ritmik, hareketli, folklorik özellikleri, bölgeye has el

sanatlarının varlı ı, turizm potansiyeli olu turan bir ba ka de erdir. GAP Projesi
kapsamında bölgenin sosyo-ekonomik yapısında önemli geli lerin ve de i imlerin
ya anaca ı beklenmektedir. GAP’ın amacı bölgesel kalkınmayı sa lamak oldu una göre,
turizm sektörü de bu projede önemli bir yere sahip olacaktır. Ekonomik ve sosyal
geli mi lik düzeyi arttıkça, di er bir deyi le refah düzeyi geli tikçe, yeme-içme, dinleme,
seyahat etme ve konaklama faaliyetleri eklinde iç turizm de canlanacaktır. ç ve dı
ticaretin geli mesi, bölgeye yerli ve yabancı birçok i adamının gelmesini sa layacak ve i
turizmi geli ecektir. Diyarbakır’da tarıma dönük imalat sanayi, e itim, tıp konularına
yönelik kongre turizmi ile bunun yanı sıra da cılık, ma aracılık, sa lık turizmi ve do a
yürüyü leri (traking) gibi alternatif turizm olanakları da bu sayede geli ecektir.

G.6. Turizm - Çevre li kisi:

Anadolu tarih içinde pek çok medeniyetin kuruldu u ve sona erdi i bir bölgedir.
limizde bu medeniyetlerin kesi me noktası olması itibarı ile tarihi eserler (höyükler antik
yerle imler, kaleler, kervansaraylar, köprüler, hanlar, camiler, türbeler)’in bolca bulundu u
bölgedir. Bu eserlerin bir bölümü yerle im yerlerinin de i mesi sebebi ile sahipsiz ve
korunmasız kalarak tahribe açık hale geldi i gibi bir kısmı da kontrolsüz yapıla madan
ileri gelen tahribata u ramaktadır. Korunmasız tahribata açık olan yerlerin ba ında
höyükler, antik yerle im yerleri gelmektedir.

Kontrolsüz, denetimsiz yapıla ma özellikle il merkezindeki tarihi evleri, hanları,

çe meleri tahrip etmektedir.

126
 Uzun yıllar tahribata açık durumda olan Tarihi Diyarbakır Surları son zamanlarda
etkin bir ekilde korunmaya ve tahrip olan yerler onarıma alınmı tır.

Ayrıca Karayolları’nın yeni yol yapım ve yol geni letme çalı maları da özellikle
höyüklerin tahribine sebep olmaktadır.

18. yüzyılın sonundan itibaren sanayi ve teknolojinin geli mesi sonucu zenginle en
batı ülkelerinde, tarihi eser bakımından zengin olan Akdeniz ülkeleri – özellikle ülkemiz-
dikkatleri çekerek, eski eser meraklılarının, zenginlerin, diplomatların, seyyahların akımına
u ramı tır. Bu ki iler, o dönemde Anadolu’yu bölge bölge dola mı lar, izinli veya izinsiz
birçok kazılar yapmı lar, bulduklarının ço unu yurt dı ına götürmü lerdir. Nitekim, bugün
Avrupa ve Amerika’daki pek çok milli müze, antikacı ve koleksiyonerlerde Anadolu
kökenli kültür varlı ı vardır.

KAYNAKLAR

1. l Turizm ve Kültür Müdürlü ü

2. l Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Müdürlü ü
3. Çevre Durum Raporu, Diyarbakır, 2007

127
 H. TARIM VE HAYVANCILIK

H.1. Genel Tarımsal Yapı:

Yüzölçümü 15.355.000 da olan Diyarbakır li topraklarının 779.797 ha ’ı tarım
alanı, 230.092 ha’ı çayır ve mera, 265.365 ha’ı orman, 294.142 ha ’ı da tarıma elveri siz
alandır. Diyarbakır ilindeki tarım i letmelerinin %50’sinde yalnız bitkisel üretim, %45’
inde bitkisel ve hayvansal üretim, %5’inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti
yapılmaktadır.
limizin arazi cinsine göre da ılımı tablo h.1.’de verilmi tir.

Tablo h.1. Arazi Da ılımı

C NS Miktarı (Ha.) %

TARIM ALANI 779.797 50

ÇAYIR-MERA 230.092 15

ORMAN 265.365 17

TAR. ELVER S Z 294.142 18

ALAN

TOPLAM 1.569.396 100

limizde genellikle tarla tarımı yapılmakta olup, sulu tarım alanının az olması
nedeniyle arazinin bir bölümü nadasa bırakılmaktadır. limizi de kapsayan GAP Projesinin
ba laması ile birlikte yapılacak sulu tarımda hem nadas olayının ortadan kalkaca ı hem de
ikinci ürün ekiminin gündeme girece i ve dolayısıyla üretimin artaca ı planlanmaktadır.
Köylerdeki nüfusla birlikte il ve ilçe merkezlerinde ya ayan nüfusun büyük bir kısmı tarım
ve hayvancılıkla direkt veya dolaylı olarak ilgilenmektedir. limizin sahip oldu u 15.355
km2’lik alanın % 52 ’si olan 534.576 hektar tarım alanında 50.212 aile tarımsal faaliyette
bulunmaktadır.

128
Tablo h.2. GAP’ta Tarımsal Sulama

PROJE ADI SULAMA ALANI (Da.)

A- FIRAT HAVZASI
A a ı Fırat Bölgesi 7.062.810

Karakaya Barajı ve HES -

Sınır Fırat Projesi -
Suruç Baziki Projesi 1.465.000

Adıyaman Kahta Projesi 778.240

Adıyaman Göksu – Araban Projesi 715.980

Gaziantep Projesi 890.000

ALT TOPLAM 10.912.080

B- D CLE HAVZASI
Kıralkızı Dicle Projesi 1.260.800

Batman Projesi 377.440

Batman – Silvan Projesi 2.570.000

Garzan Projesi 600.000

Ilısı Baraj HES -

Cizre Projesi 1.210.000

ALT TOPLAM 6.018.240

GENEL TOPLAM 16.930.270

GAP’ın Dicle Havzası Projesinden Kıralkızı – Dicle, Batman, Batman – Silvan

Projeleri ilimizi kapsamaktadır. limizde GAP ve di er sulama projeleri ile sulanacak
alanlar tablo h.3’te verilmi tir.

129
Tablo h.3. limizdeki GAP Kapsamındaki Sulama Alanları

SULAMA ALANI
PROJE ADI (Da.)

D CLE SULAMASI 1.260.800

BATMAN SA SAH L SULAMASI 187.580

BATMAN-S LVAN SULAMASI 2.570.000

ÇINAR D LAVER 49.410

ÇERM K KALE 104.760

ERGAN SALLAR 12.000

HALEN SULANAN ALAN 915.246

GENEL TOPLAM 5.099.796

limizde halen %11.1 olan sulu tarım alanı GAP ile %64’e yükselecektir.
Diyarbakır’da sulu arazinin az olması sebze-meyve ve ba -bahçe üretimini olumsuz
yönde etkilemektedir. Mevcut bulunan sebzelik ve bahçeler sadece Dicle Nehri etrafında
az miktarda bulunmaktadır.
Diyarbakır’ın toplam 684.289 hektarlık tarım arazisinin 69.453 hektarı
sulanabilecek durumdadır. Geriye kalan 606.717 hektarlık alanda kuru tarım
yapılmaktadır.

Tablo h.4. Toplam Tarım Alanının Sulama Durumu

Sulama Durumu Alan ( ha. )

TOPLAM TARIM ALANI 801.834,00

TOPLAM SULAMA ALANI 91.524,00

DEVLET SULAMASI 21.947,00

HALK SULAMASI 69.577,00

Diyarbakır’a toprak-insan ili kisi yönünden bakıldı ında topraklarımızın, % 44’ü

tarımsal faaliyetlere elveri li olmakla beraber kırsal alan da ya ayan çiftçi ailelerin 545’i
topraksızdır. Türkiye genelinde oldu u gibi Diyarbakır ilindeki tarım i letmeleri, hızlı
nüfus artı ı ve artan nüfusun tarım dı ı sektörde istihdam edilmesi zorunlulu una kar ılık
bu sektörlerde i gücü talebinin nüfus artı ına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın
geli im hızının nüfus artı ını kar ılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin
bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmü tür. Bu durum tarımsal faaliyetlerde ve
bölgemizin kalkınmasında engelleyici rolleri meydana getirmektedir.

130
 H.2. Tarımsal Üretim:
H.2.1. Bitkisel Üretim
H.2.1.1. Tarla Bitkileri:
Ya ı ın yıllık toplamının azlı ı ve mevsimlere göre da ılı ındaki dengesizlik
nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yo unla mı
olup, tahıl yeti tirmede tahıl + ikinci ürün ekim sistemi uygulanmaktadır.

Tablo h.5. Diyarbakır linde önde gelen ürünlerde üretim miktarları (Ton)
D YARBAKIR L 2008 YILI ÜRÜN EK L ALANLARI

2008
ÜRÜN EK LEN HASAT ÜRET M
ALAN ED LEN ALAN (Ton)
(Da.) (Da.)
BU DAY (Durum- 1733600 1018000 156121
Mak)
BU DAY (Di er – Ek.) 1881000 941000 204992
ARPA 949700 550400 70987,50
K.MERC MEK 685381 583781 27568,47
NOHUT 122583 100223 13287,32
MISIR (Dane) 71365 71365 71294,30
ÇELT K 15233 15233 6829,45
PAMUK 462218 462218 193374,20
KOLZA (Kanola) 70 70 24,20
AYÇ ÇE (Ya lık) 20200 20200 1898
SUSAM 3075 3075 155
FASÜLYE (Kuru) 1830 1830 507
TÜTÜN 26650 26650 3668,25
MISIR (Slajlık) 32144 32144 114905,50
MÜRDÜMÜK 16000 16000 10495
YONCA 5745 5740 6286,90
KORUNGA 430 430 400
F 49400 39406 24160
BURÇAK 11260 6760 3206
DOMATES (Sofralık) 27700 27700 86282,50
DOMATES (Salçalık) 7260 7260 20557,55
B BER (Sivri) 8540 8540 10762,65
B BER (Dolmalık) 6164 6164 8301,10
B BER (Salçalık) 2700 2700 4086
PATLICAN 13644 13644 38502,20
HIYAR (Sofralık) 12030 12030 30021,05
KABAK (Sakız) 231 231 309,30
FASÜLYE (Taze) 4730 4730 3464,90
BEZELYE 10 10 6
BARBUNYA 20 20 12
BAMYE 150 150 46,27
ACUR 1255 1255 2305,04
131
KAVUN 39185 39185 110428,50
KARPUZ 68620 68620 258639
SO AN (Kuru) 5317 5297 7804,50
SO AN (Taze ) 2450 2450 1215,65
SARMISAK (Kuru) 593 593 251,10
SARMISAK (Taze) 350 350 85
LAHANA (Beyaz) 5 5 3,75
MARUL (Göbekl ) 284 284 296,90
MARUL (Kıvırcık) 10 10 6
ISPANAK 130 130 91
SEM Z OTU 20 20 8,01
TERE 92 92 20,10
NANE 71 71 20,89
MAYDANOS 311 311 79,01
ROKA 10 10 3
TURP 38 38 55,80
NOT: limizde 2008 yılında kuraklık ya andı ından kuru artlarda yeti en ürünlerin
üretiminde dü ü olmu tur.
verilerdir.
Kaynak:Tarım l Müdürlü ü, 2008

Tablo h.6. limizde Üretimi Yapılan Tarla Ürünleri:

Alan Verim Üretim Fiyat

(hektar) (Kg/Ha) (Ton) (YTL/Kg)
Ürünler Ekilen Hasat
Edilen
TOPLAM 672 276 668 638 - 1 484 661 -
Tahıllar 485.607 482.818 - 1.394.376 -
Bu day 323270 321654 2849 916392 0,36
Arpa 150470 149345 2684 400842 0,27
Çavdar - - - - -
Yulaf - - - - -
Kaplıca - - - - -
Mısır (Dane) 9009 8999 7766 69886 0,22
Darı 1295 1262 2067 2608 -
Çeltik 1563 1558 3480 4648 0,85
Ku yemi - - - - -
Mahlut - - - - -
Baklagiller 114.550 114.518 - 150.930 -
Bakla - - - - -
Bezelye - - - - -
Nohut 23888 23888 1692 40418 0,90
Fasulye (Kuru) 180 160 2833 453 1,00
Mercimek (y) - - - - -
Mercimek (k) 89727 89720 1218 109278 0,60
Börülce - - - - -
Fi (Ot ) 245 240 1000 240

132
 Burçak (Dane) 510 510 1067 541 -
Buy - - - - -
Mürdümük - - - - -
Endüstriyel - - - 222.783 -
bitkiler
Tütün 3860 3860 1450 5597 2,85
eker pancarı 80 80 60 000 4 800 -
Keten (lif) - - - - -
Kenevir (lif) - - - - -
Ha ha - - - - -
Pamuk(kütlü) 58420 58380 3638 212386 0,66
Pamuk(saf) - - - - -
Anason - - - - -
Kırmızı biber - - - - -
Kimyon - - - - -
Acı bakla - - - - -
erbetçi otu - - - - -
Ya lı - 2913 - 2441 -
tohumlar
Susam 306 306 480 147 2,75
Ayçiçe i 2612 2607 880 2294 0,48
Keten(tohum) - - - - -
Kenevir(tohum) - - - - -
Ha ha (tohum) - - - - -
Çi it - - - -
Yerfıstı ı - - - - -
Soya - - - - -
Aspir - - - - -
Kolza - - - - -
Yumru - 1 069 - 15557 -
bitkiler
So an(kuru) 658 658 15356 12903 0,25
Sarımsak(kuru) 351 351 5938 2084 1,80
Patates 60 60 9500 570 0,30
Hayvan pancarı - - - - -

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü, 2008

133
 Diyarbakır’da toplam 846.850 ha tarım arazisi mevcut olup, tablo h.7. de tarım
arazilerinin kullanım durumlarına göre da ılımı a a ıya çıkarılmı tır.

Tablo h.7. Diyarbakır li Tarım Arazileri Da ılımı

M KTARI TARIM ARAZ S NE ORANI

ARAZ N N C NS
(ha.) %

TARLA ALANI 779.797 92

MEYVEL K 26.856 3,1

SEBZEL K 18.963 2,2

BA 21.234 2,7

TOPLAM TARIM ARAZ S 846.850 100

Kaynak:Tarım l Müdürlü ü, 2008

H.2.1.1.1. Bu daygiller:

limizde yeti tirilen bu day çe idi makarnalık ve ekmeklik, arpa ise yemlik çe idi
olarak üretilmektedir. Çeltik olarak yöresel Karacada çe idi üretilmektedir. Tahıllar genel
olarak Toprak Mahsulleri Ofisi, Un fabrikaları ve tüccarlar tarafından alıcı bulmaktadır. Bu
ba lık altındaki ürünlerin, miktar, de er ve pazarlanması ile ilgili veriler tablo h.8’de
verilmi tir. Kuru tarımın en büyük bölümünü hububat tarımı olu turmaktadır.

Tablo h.8. Diyarbakır linde Hububat Üretim Miktarı(Ton)

Bu day Arpa Mısır Darı Çeltik

Üretim Üretim Üretim Üretim

(Ton)
LÇELER (Ton) Üretim (Ton) (Ton)

(Ton)

MERKEZ 269.178 117.924 4.200 - 2.137,5

B SM L 199.500 82.500 31.500 - -

ÇERM K 47.400 7.800 300 44 882

ÇINAR 225.000 42.000 2.000 - 1.959

ÇÜNGÜ 4.185 1.650 175 - -

D CLE 37.280 8.750 105 108,75 -

134
E L 27.220 4.500 - 67,5 -

ERGAN 113.600 42.900 1200 1575 1250

HAN 40.680 5.619,75 26,65 - -

HAZRO 34.400 12.150 500 - 95,34

KOCAKÖY 42.000 5.200 410 - 707,85

KULP 25.320 8.800 451 30 -

L CE 25,925 3.327,6 - - -

S LVAN 204.750 34.000 18.600 - -

TOPLAM 1.296.438 377.121,35 59.467,6 1.825,25 7.031,69

5

Kaynak:Tarım l Müdürlü ü, 2008

H.2.1.1.2. Yem Bitkileri:

Hayvansal üretimin geli mi oldu u ülkelerde yem bitkileri, ekili alanların % 25-
30’unu te kil ederken, bu oran ülkemizde ancak % 3,25 dolayındadır. Bu durum yem
bitkileri yeti tiricili inin yetersizli inin açık bir ifadesidir. Yem bitkileri ekili alanları
itibariyle bölgeler bazında kar ıla tırılacak olursa; Fi üretim alanlarının büyük kısmı
Bismil-Merkez-Ergani de bulunmaktadır.

Tablo h.9. Diyarbakır li 2008 Yılı Yem Bitkileri üretiminin Da ılımı

TOPLAM EK LEN ÜRÜN (DA)

LÇELER
YONCA KORUNGA F S LAJLIK MISIR

B SM L 16,318 - 2.033,638 2.056,106

ÇERM K 85,800 - 295,000 -

ÇINAR - - 189,277 -

D CLE - - 7.094,645 82,496

E L - - 1.749,299 50,104

ERGAN 27,778 - 3.880,551 256,409

HAN 705,035 - 9.549,238 293,063

135
HAZRO - - 411,800 520,751

KOCAKÖY - - 680,477 -

KULP 433,931 438,805 840,381 464,170

L CE 31,837 - 2.060,000 41,515

MERKEZ 59,668 - 2.294,648 2.238,519

S LVAN - - 5.924,259 3.454,464

TOPLAM 1.360,367 438,805 37.003,213 9.457,597

Kaynak:Tarım l Müdürlü ü, 2008, Yem Bitkileri Desteklemesi

H.2.1.1.3 Endüstriyel Bitkiler:

Bölgede üretimi yapılan pamuk ürününün alımı Çukobirlik, çırçır fabrikaları

tarafından yapılmakta, tütün alımı, ise Tekel idaresince yapılmakta, çok cüzi bir miktarı
üretici kendi içimi için ayırmaktadır. ekerpancarı limizde yalnız Bismil lçesinde
üretilmekte, ürünü Elazı eker Fabrikasına satılmaktadır. Üretilen ayçiçe i ise Karadeniz
Birlik tarafından , susam ve di er ürünler genel olarak iç piyasada ve tüccarlar tarafından
alınmaktadır. limizde üretimi yapılmakta olan endüstriyel bitki türlerine ait veriler tablo
h.10’da verilmi tir.

Diyarbakır ilinde endüstri bitkilerinden Pamuk ekiminin Merkez-Bismil-Çınar-

E il-Silvan da yo unla tı ı görülmektedir. Bismil-Kulp-Lice-Silvan’da ise tütün ekimi çok
az bir alanda gerçekle tirilmektedir.

Tablo h.10. Diyarbakır li 2008 Yılı Endüstri Bitkileri üretiminin Da ılımı

PAMUK TÜTÜN

LÇELER ALAN (da) ALAN (da)

MERKEZ 226.000 -

B SM L 180.000 2.887

ÇERM K 24.000 -

ÇINAR 80.000 -

ÇÜNGÜ - -

D CLE 300 -

E L 13.000 -

136
ERGAN 11.000 -

HAN 830 -

HAZRO - 1.882

KOCAKÖY 2.191 346

KULP 830 -

L CE - 2.309

S LVAN 14.000 19.628

TOPLAM 540.150 27.052

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü, 2008

Tabloda görüldü ü üzere Diyarbakır’da tütün üretim miktarı di er ürünlere göre

dü üktür. Üretilen Tütün’ün hemen hemen tamamı Bismil-Hazro-Kulp-Lice ve Silvan’da
olup, toplam 3.333,2 ton’dur. Pamuk üretiminin tamamına yakın bir kısmı Merkez-Bismil-
Çınar’da yo unla mı olup; Kulp ve Dicle de az miktarda üretilmektedir. Toplam üretilen
Pamuk miktarı 226.973,5 ton’dur

H.2.1.1.4. Süs Bitkileri:

Bölgede ticari amaçlı süs bitkileri üretimi yapılmakla birlikte bu konuda yeterli
bilgi edinilememi tir.

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri:

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi:

limizde üretimi yapılan meyve çe itlerinin miktar, de er ve pazarlanması ile ilgili

veriler tablo h.11’de verilmi tir.

137
 Tablo h.11. limizde Üretimi Yapılan Meyveler:

D YARBAKIR L 2008 YILI MEYVE EK L ALANLARI

2008
ÜRÜN TOPLU MEYVE
MEYVEL KLER N VEREN A AÇ ÜRET M
KAPLADI I SAYISI (Ton)
ALAN (Adet )
(Da.)
ANTEPFISTI I 4380 79180 577,31
BADEM 4796 147225 2099,87
CEV Z 3018 71858 2042,35
ELMA (Golden) 959 15335 377,88
ELMA (Starking) 114 4280 98,32
ELMA (Amasya) 92 2343 53,06
ELMA (Di er) 3170 46599 1206,40
ARMUT 5316 86000 2017,33
AYVA 1029 19290 501,82
ER K 3276 63730 1105,45
KAYISI 2668 57805 1172,79
K RAZ 1303 30525 450,38
EFTAL 868 19960 350,47
ZERDAL 160 3000 54
V NE 1251 24450 334,81
DUT 7693 270870 3706,27
NC R 1702 48409 790,31
NAR 2252 50070 1031,30
ÜZÜM (Sofralık) 198980 181860 115668
ÜZÜM ( araplık ) 10450 9040 7010
ÜZÜM (Kurutmalık ) 24690 18225 2805
ZEYT N 40 - -
NOT: Meyvelerde a aç ba ına ortalama verim alınmı tır. Ürünlere ait veriler istatistiki
verilerdir
Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

138
 H.2.1.2.2. Sebze Üretimi:
limizde üretimi yapılan sebze çe itlerinin miktar, de er ve pazarlanması ve
da ılımı ile ilgili veriler tablo h.12 ve tablo h.13’te verilmi tir.

Tablo h.12. Diyarbakır ili Sebze Üretim De erleri

TÜRK YE ÜRET M
ÜRÜNLER ÜRET M (TON)
(TON)

DOMATES 84.831 6.971.650

PATLICAN 37.191 863.737

HIYAR 26.761 1.528.124

B BER 10.774 727.190

T.FASULYE 3.424 519.968

T.SO AN 1.327 185.140

T.SARIMSAK 91 23.905

KAVUN 102.284 1.661.136

KARPUZ 274.325 3.796.680

Kaynak: TU K 2008

Tablo h. 13. Diyarbakır li lçeler Bazında Sebze Üretim Alanları (2008)

LÇELER Üretim Alanı (Ha)

MERKEZ 1.182
B SM L 292
ÇERM K 4.072
ÇINAR 1.517
ÇÜNGÜ 2.937
D CLE 2.760
E L 1.366
ERGAN 3.749
HAN 1.660
HAZRO 992
KOCAKÖY 40
KULP 877
L CE 3.624
S LVAN 528
TOPLAM 25.600
Kaynak:TU K 2008

139
 , Diyarbakır linde sebze üretimi tabloda görüldü ü gibi Kavun,Karpuz, Domates
ve Hıyar a ırlıklı yapılmaktadır. Bu sebzelerin üretimi özellikle Merkez-Bismil-Çınar-
Ergani-Silvan ve Çermik-Çüngü ’te yo unla maktadır.Diyarbakır ilinde yeti tirilen tüm
sebzelerin üretim alan toplamları 2.933 ha. dır. Sebze üretimi de meyve üretimi de daha
fazla ek gelir getirici ve öz tüketim amacıyla yapılmaktadır.

H.2.2. Hayvansal Üretim

Diyarbakır ilindeki tarım i letmelerinin %50’sinde yalnız bitkisel üretim, %45’ inde
bitkisel ve hayvansal üretim, %5’inde ise sadece Hayvansal üretim faaliyeti yapılmaktadır.

Tablo h.14. Genel Hayvan Varlı ı(2007)

C NS M KTARI (adet)

SI IR 254.131

KOYUN 939.199

KIL KEÇ S 240.392

FENN KOVAN* 74.123

YERL KOVAN* 2.933

Kaynak:TU K 2008, *Arı Yeti tiricileri Birli i

Tablo h.15. Yıllara Göre Hayvan Varlı ı Kar ıla tırması

C NS 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

NEK

YERL 121.425 94.521 98.217 96.542 96.305 174.777 183.794

MELEZ 19.787 15.961 17.045 17.280 18.385 4.099 55.070

K.IRKI 6.475 5.579 4.270 4.553 4.517 2.815 15.267

DÜVE- 91.989 124.395 85.014 85.314 87.436 3.573 4.125

DANA

BO A 27.039 7.136 41.247 42.143 41.840 180 210

KOYUN 836.456 689.610 725.626 717.156 675.386 559.302 939.199

KIL 247.804 249.663 303.934 250.708 241.870 73.510 240.392

KEÇ S

Kaynak: TU K 2008

140
Tablo h.16. 2008 Yılı limiz Hayvan Varlı ı

C NS M KTAR (Adet)
BÜYÜKBA

Yerli Sı ır 183.794

Melez Sı ır 55.070

K.Irkı Sı ır 15.267

KÜÇÜKBA

Koyun 939.199

Keçi 240.392

KANATLI

Tavuk 689.850

Hindi 148.870

Kaz 32.020

ARI KOVANI* 77.056

Fenni Kovan 74.123

Yerli Kovan 2.933

Kaynak:TU K 2008, *Arı Yeti tiricileri Birli i

2008 YILI KES LEN HAYVAN SAYISI 2008 YILI ET VE DER RET M

HAYVAN KES LEN ET ÜRET M DER ÜRET M

TÜRLER HAYVAN SAYISI (TON) (ADET)
(BA )
Koyum 661.995 8.760 661.995
Kıl Keçisi 2.373 41 2.373
Tiftik Keçisi - - -
Sı ır 46.227 9.477 46.227
Manda - - -
Deve - - -
Domuz - - -
TOPLAM 710.595 18.278 710.595

141
 H.2.2.1. Büyükba Hayvancılık:

limizde yeti tirilen büyükba hayvan türleri, sayısı ve pazarlanması ile ilgili
bilgiler tablo h.17.,tablo h.18., tablo h.19.’de verilmi tir.

Tablo h.17. limizde Büyükba Hayvan Varlı ı

C NS M KTAR (Adet)
BÜYÜKBA

Yerli Sı ır 174.777

Melez Sı ır 4.099

K.Irkı Sı ır 2.815

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

Tablo h.18. limizde Yeti tirilen Büyükba Hayvan Türleri :

Hayvanlar Sayı Fiyat De er (YTL) Pazarlananın

(YTL/ba ) de eri (YTL)

Sı ır 248 072 - - -

Sı ır(kültür) 11 290 2.400,00 27.096.000 -

Sı ır (kültür 51 941 2.100,00 109.076.100 -

melezi)

Sı ır (yerli) 184 841 1.940,00 358.591.540 -

Dana (kültür) 2 753 900,00 2.477.700 -

Dana (kültür 14 129 860,00 12.150.940 -

melezi)

Dana (yerli) 33 371 730,00 24.360.830 -

Manda 3 721 - - -

Manda 2 272 1.300,00 2.953.600 -

Manda yavrusu 1 049 800,00 839.200 -

Deve 19 - - -

Domuz - - - -

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

142
Tablo h.19. limizde Elde Edilen Hayvansal Ürünler:

Hayvansal Miktar (ton) Fiyat (TL/kg) De er (YTL) Pazarlananın

ürünler de eri (YTL)

Süt 213 645 595 447 127 214 319 75 245 112

nek sütü 179 681 579 975 104 63 568 398

210 488

Manda sütü 1 613 579 975 935 500 196 455

Et 9 854 7 353 185 72 458 284 68 567 170

Sı ır eti 5 876 7 341 000 43 135 716 41 410 287

Manda eti 4 7 000 000 28 000 28 000

Deve eti - - - -

Domuz eti - - - -

Deri 440 791 9 642 158 4 250 177 4 250 177

Sı ır derisi 47 035 26 046 000 1 225 074 1 225 074

Manda derisi 21 13 620 000 286 286

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

H.2.2.2. Küçükba Hayvancılık.

limizde yeti tirilen küçükba hayvan türleri, sayıları ve pazarlanması ile ilgili
bilgiler tablo h.20, tablo h.21 ‘de verilmi tir.

Tablo h.20. limizde Küçükba Hayvan Varlı ı

C NS M KTAR (Adet)
KÜÇÜKBA

Koyun 939.199

Keçi 240.392

Kaynak: TU K 2007

143
Tablo h.21. limizde Küçükba Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal Ürünler:

Hayvansal Miktar (ton) Fiyat (TL/kg) De er (YTL) Pazarlananın

ürünler de eri (YTL)

Süt 213 645 595 447 127 214 319 75 245 112

Koyun sütü 24 288 682 153 16 568 132 9 775 198

Kıl keçisi sütü 8 063 682 153 5 500 200 1 705 062

Tiftik keçisi sütü - - - -

Et 9 854 7 353 185 72 458 284 68 567 170

Koyun eti 3 883 7 370 000 28 617 710 26 614 470

Kıl keçisi eti 91 7 438 000 676 858 514 412

Tiftik keçisi eti - - - -

Deri 440 791 9 642 158 4 250 177 4 250 177

Koyun derisi 386 389 7 745 000 2 992 583 2 992 583

Kıl keçisi derisi 7 346 4 388 000 32 234 32 234

Tiftik keçisi - - - -
derisi

Yapa ı 1 259 2 439 088 3 070 812 1 873 195

Kıl 89 787 500 70 088 65 882

Tiftik - - - -

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

144
 H.2.2.4. Su Ürünleri:

GAP’la beraber artan baraj gölleri ve su ürünleri rezervuar alanları Güneydo u

Anadolu bölgesinde oldu u gibi Diyarbakır ilinde de Su Ürünleri üretiminde bir artı ve bu
bölgede ya ayan insanların sosyo-ekonomik yapısında de i iklik yaratmı tır.

GAP’ın faaliyete giren baraj gölleri ile beraber Diyarbakır il sınırları dahilinde
bulunan baraj gölleri ve do al göletlerin toplam rezervuar alanı 15.810 hektara ula mı tır.
Baraj göllerinde yürütülen stok tespit çalı maları, bu rezervuarların yılda 96.350 kg.lık
avcılık faaliyetini kar ılayabilece ini göstermi tir. Buna ra men Diyarbakır ilindeki avcılık
faaliyetleri çok sınırlı seviyede seyretmektedir. Diyarbakır ilinde yer alan baraj gölleri ve
bu göllere ili kin su ürünleri ortalama stok seviyeleri tablo h.24.’te yer almaktadır. Baraj
gölleri olu turulurken oldukça büyük alanlar sular altında kalmı tır. (Sadece Kralkızı,
Dicle ve Batman baraj göl rezervuarı için 37 köye ait 7093 parsel ve 4492 hektar ahıs
arazisi kamula tırılmı tır.) Geçimini genelde tarımla sa layan ailelerin ba ka i kaynakları
bulma zorunlulu u do mu tur.

Bununla birlikte sular altında kalan yerlerin suya yakın bölgelerinde ve nehir
kenarlarındaki yerle im yerlerinde birçok aile D.S. tarafından suya bırakılan aynalı sazan
ve di er bölge balık türlerini a ile yakalayarak yeni i kolları yaratmaya çalı maktadır.
Ancak bölge ekonomisine önemli bir girdi sa layamamaktadır.

145
 Tablo h.22 . Diyarbakır l Sınırları çerisinde Yer Alan Rezervuar Alanları
AVLANAB
KAMULA TI
L R STOK
BULUNDU U REZERVUAR BALIKLANDIRMA ÇALI MALARI (Adet) RILAN ALAN
BARAJ GÖLÜ M KTARI
MEVK ALANI (HA.) (Ha.)
(Kg/Yıl)
2002 2003 2004 2005 2006 2007

Kralkızı baraj Gölü

Dicle 3.230 1253.6 34.000
1.Bölge
300.000 250.000 300.000 200.000 270.000 -
Kralkızı baraj gölü
1.465 502.1 15.000
2.Bölge
Ergani
Dicle Baraj Gölü
Dicle 1.800 789.4 15.000
1.Bölge
200.000 200.000 200.000 200.000 90.00
Dicle Baraj Gölü
E il 500 290.6 5.000
2.Bölge
Batman Baraj Gölü
Silvan 1.760 948.2 14.000
1.Bölge
Batman Baraj Gölü
Kızlal 860 200.000 200.000 200.000 200.000 390.000 - 209.6 7.000
2.Bölge
Batman Baraj gölü
Kulp 760 438.6 6.000
3.Bölge
Devegeçidi Baraj Gölü D.bakır-Ergani 4.700 200.000 500.000 200.000 200.000 0 - -
Göksu Baraj Gölü Çınar 510 200.000 400.000 200.000 200.000 0 - - -
Di er (Do al Göletler) - 225 170.000 180.000 125.000 125.000 0 150.000 - 350
1.730.0
TOPLAM 15.810 1.270.000 1.225.000 1.125.000 650.000 150.000 4.432,1 112.550
00
Kaynak: DS , 2008

146
 Tablo h.23. Diyarbakır linde Yıllara Göre Yapılmı Balıklandırma
Çalı maları (Sazan-Adet)

2007 2008 TOPLA

l 2001 2002 2003 2004 2005 2006
M

D YARBAK 1.086..0
450.000 135.000 210.000 83.000 110..000 110.000 -- 98.000
IR 00

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü, 2008

Diyarbakır ilinde su ürünleri sektörünü geli tirebilmek için Devlet tarafından su

ürünleri kooperatiflerinin kurulması te vik edilmi fakat u ana kadar sadece 2 adet
kooperatif kurulabilmi tir

Güneydo u Anadolu bölge illerinin bir ço unda oldu u gibi Diyarbakır ilinde de su
ürünleri üretimi büyük ço unlukla avcılık faaliyetlerine dayanmaktadır. Bu avcılık
faaliyetleri genelde ilkel av araç ve gereçleri ile gerçekle tirilmekte, avlanan balıkların
insan tüketimini sunulu biçimi gayri sıhhi ve yava olmaktadır. l de mevcut baraj
göllerinin 4.432 ha. lık yüzey alanının % 20 si (886 ha.) Kafes balıkçılı ına elveri li
olmasına ra men bölgede halen kafes balıkçılı ı i letmesi bulunmamaktadır.

Bölgede Nisan-Eylül ayları arasında balık avlama yasakları olmasının yanı sıra a
ile avcılı ı yapılan Aynalı sazanın kı aylarında derinlerde bulunması balıkçılarında ise
buna uygun av materyallerinin olmayı ı, avcılık verimini dü ürmü tür. Bunun yanı sıra
avlanan balıkların pazarlanması da tam olarak koordine olamamı tır.

H.2.2.5. Kürk Hayvancılı ı:

limizde genel olarak kürk hayvanı yeti tiricili i yapılmamakta, yalnızca Çarıklı
Beldemizde Angora tav ancılı ı (300 adet) yapılmaktadır. u anda ise sadece anaç olarak
satılmaktadır. Yeti tiricilerin sayısının ço alması ile yün satı ı olaca ı ve birlik
olu turulaca ı tahmin edilmektedir.

H.2.2.6. Arıcılık ve pekböcekçili i:

limizde arıcılık yapılmaktadır. Ayrıca gezgin arıcılık yapan üreticiler de

bulunmaktadır. Bal pazarlamasında özellikle Türkiye Kalkınma Vakfı tarafından alım
yapılmakta (kovan kar ılı ı bal almaktadır), iç piyasa ve çevre illere de
pazarlanabilmektedir.

Kulp ilçemize 400 kutu ipekböce i tohumu da ıtımı yapılmı olup, Kozabirlik
tarafından alımı yapılmaktadır.

147
 Tablo h.24. Diyarbakır Arıcılık Ve Ürünleri statisti i (2008)

LÇELER ARI ÜRÜNLER Arı Di er Gezgi Sabit Ort.

KOVANLARI Besley Arı nci Arıcı Bal
en Ürünl Arıcı Sayısı Verim
Eski Yeni Bal Balmum Köyle eri Sayısı i
Usul Usul u r K /Ko
Kovan Kovan Sayısı van
Sayısı Sayısı (Kilo) (Kilo)

0 MERKEZ 365 46.768 2.436.600 80.000 168 - 253 - 40

1 B SM L 40 208 4.700 730 1 - 1 - 33

2 ÇERM K 180 2.543 114.000 3800 18 - 18 - 17

3 ÇINAR - - 21.000 700 - - - - -

4 ÇÜNGÜ 300 4.490 60.000 6.500 36 - 36 - 28

5 D CLE 600 2.100 57.000 5.000 24 - 24 - 5

6 E L - 270 1.000 1.000 3 - 3 - 8

7 ERGAN - 3.211 77.500 6.200 16 - 16 - 6

8 HAN - - 1.500 2.000 - - - - -

9 HAZRO - - 1.680 5.000 - - - - -

1 KOCAKÖ - - 65 5 - - - - -
0 Y

1 KULP - - 5.000 250 - - - - -

1

1 L CE 350 700 7.500 2.500 4 - 4 - 30

2

1 S LVAN - 625 2.500 200 2 - 2 - 31

3

TOPLAM 565 60.915 2.790.045 106.685 272 - 357 - 198

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

148
2008 YILI KÜMES HAYVANLARI ARICILIK VE PEK BÖCEKÇ L

Tablo h.25. limizde Arıcılık ve pekböcekçili inden Elde Edilen Hayvansal Ürünler:

Tavuk-Horoz 741.600

Hindi 117.650

Arı Kovanı ( Yerli ) 3.111

Arı Kovanı ( Fenni ) 97.957

Açılan pek Böce i Kutusu -

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

2008 YILI HAYVANSAL ÜRET M ( TON )

Bal 2.733

Balmumu 108

Yumurta Tavuk 39.934.800

Japon Kozası -

H.2.2.7 Kanatlı Hayvancılık

Tablo h.26. 2008 Yılı limizde Kanatlı Hayvan Varlı ı

C NS M KTAR (Adet)
KANATLI

Tavuk 277.335

Hindi 77.767

Kaz 15.097

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

149
Tablo h.27. limizde Kanatlı Hayvancılıktan Elde Edilen Hayvansal Ürünler:

Hayvansal Miktar (ton) Fiyat (TL/kg) De er (YTL) Pazarlananın

ürünler de eri (YTL)

Beyaz et - - - -

Tavuk eti - - - -

Hindi eti - - - -

Ördek eti - - - -

Kaz eti - - - -

Yumurta 3 434 2 239 520 7 690 512 5 921 694

Kaynak: Tarım l Müdürlü ü

H.3. Organik Tarım:

Bugün tarımsal üretimde, geleneksel tarım, modern tarım, entegre tarım ve ekolojik
tarım sistemleri kullanılmaktadır. Dünyadaki geli mi ülkelerde, Avrupa pazarlarında
organik tarım ürünlerine olan talep gün geçtikçe artmaktadır. Ekolojik tarım yapılacak
alanda en az 2-3 yıl kimyasal gübre ve tarım ilacı kullanılmamı olması istenmektedir.
limizde bu nitelikteki tarım alanlarının belirlenerek ekolojik tarım alanı olarak korunması
gerekmektedir.

Organik tarımda gübre olarak kompost, hayvan gübresi ve ye il gübre

kullanılmalıdır. limizde hayvancılı ın geli mesi ile birlikte ihtiyaç duyulan gübrenin
sa lanması mümkün olacaktır.

Ayrıca Diyarbakır’da faaliyette olan içme suyu arıtma tesisinde elde edilen
atıklardan gübre üretimi çalı maları bulunmakta ve bu tesisten elde edilen gübrenin
organik tarımda kullanılması olana ı bulunmaktadır. Diyarbakır’da birçok yerde özellikle
da lık yörelerde geleneksel tarım sistemi ile üretim yapılmakta ve geleneksel tarımdan
ekolojik tarıma geçilmesi daha kolay olmaktadır. Hem da lık yörelerdeki üreticilerin gelir
düzeyini yükseltmek hem de kimyasal ilaç kullanımını azaltmak için organik tarım
desteklenerek yaygınla tırılmalıdır.

Özellikle kuzey ilçelerde (Çüngü , Çermik, Dicle, Lice, Kulp) kısmen yüksek
rakımlarda bulunan ve ilaç ve gübre kullanımının hemen hemen hiç olmadı ı tarım
alanlarında organik tarım potansiyeli çok yüksektir.

Ayrıca Karacada Bölgesindeki ta lık alanların temizlenmesi sonucu ortaya çıkan

topraklar organik tarım için büyük bir fırsattır.

150
 H.4. Tarımsal letmeler:

H.4.1. Kamu letmeleri:

limizde kamu i letmelerinde tarımsal üretim, çok dü ük bir oranda, ara tırma-
geli tirmeye yönelik olarak yapılmaktadır.
H.4.2. Özel letmeler:
limizde yapılan tarımsal üretimin (yukarıda rakamsal de erler verilmi tir) tamamı
diyebilece imiz bir oranı özel i letmelerde yapılmaktadır.

H.5. Tarımsal Faaliyetler:

H.5.1. Pestisit Kullanımı:
Dünyanın hızla nüfus artı ına kar ı mevcut tarım alanların azalması bu alanların en
yüksek miktarda yaralanmayı zorunlu hale getirmektedir. Tarım alanlarından yüksek
verim elde etmek amacıyla mevcut do al denge içerisinde yer alan bazı parazit canlıların
yok edilmesi amaçlanır. Bunun için uzun vadedeki zararlar göz ardı edilmekle birlikte
üretimde %65’lik bir ürün sa lanması pestisit kullanımı zorunlu olarak te vik etmektedir.
Pestisitler faydalı mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etki yapmaktadır. Ayrıca yer altı
sularına ula abilmeleri akarsu, göllere ve denizlere karı abilmeleri zamanla telafisi
imkansız sonuçlar do urabilmektedir. Toprakta biyolojik parçalanmayan pestisitler bitki
köklerine difuzyon yolu ile girebilmekte bu bitkilerle beslenen insanlarda zehir etkisi
görülmektedir, hatta bazı pestisitler genler aracılı ıyla yeni nesillere ta ına bilmektedir.
Diyarbakır’da kullanılan insektisitlerin ülkemiz genel ortalaması de erinin (kg/ha)
altındadır. Ayrıca bölgemizde kullanılan pestisitlerden do rudan topra a uygulananların
miktarı bitkiye uygulananlara göre çok dü ük düzeydedir.
Diyarbakır il çevresinde tarım alanlarının büyük kısmı hububat ürünlerine
ayrılmı tır. Bu ürünlere musallat olan süne, kımıl, zararları ile sürme ve rastık hastalıkları
en önemlileridir. Bu amaçla yıllık içerisinde 660.595 lt.sıvı,8.372 kg toz ilaç kullanılmı ıtr.

Bölgemizde yayın yapan TRT GAP televizyonunda entegre mücadele ile ilgili
yayınlarda kültür bitkisi bazında hazırlanan entegre mücadeleye uygun renkli çiftçi
bro ürleri ile kimyasal ilaç kullanımına azaltmak, kimyasal ilaçlama yapılmadan di er
mücadele yöntemleri kullanarak da hastalık ve zararlının kontrol altına alınabilece i
anlatılmaktadır.

H.5.2. Gübre Kullanımı:

Diyarbakır il merkezi ve ilçelerinde Gübre kullanımı sulu ve kuru tarım alanlarda
bazı farklılıklar göstermektedir. Ayrıca ekilen ürünün cinsi ve mevsimlere ba lı olarak
tüketilen gübrenin türü önemli rol oynamaktadır. Sulu alanlarda kullanılan gübre miktarları
kuru alanlara göre daha fazladır. Su ile verilen gübre, topra ın alt tabakalarına hızlı bir
ekilde ula makta ve bir kısmı bitkiler kullanılmadan taban suyuna karı maktadır. Kuru
alanlarda verilen gübreler ya ı olmadı ı sürece genellikle bitkinin kök bölgesinde uzun
zaman kalabilmektedir. Böyle alanlarda gübrenin etkisiyle topra ın konsantrasyonu
artmakta Ph de i imlerine neden olmaktadır. Bu durumda bitki topraktaki gübreyi
alamadı ı gibi topra ın yo unluk kazanması ile bir miktarda su kaybetmektedir.

151
 limizde kullanılan Azotlu ve Fosforlu gübre yıllık Azot 220.808 ton/yıl, Fosfor
108.589 ton/yıl, Potaslı gübre ise 12 ton/yıl dır.
2006 yılında 19 Bayiden 23 Adet numune alınarak yaptırılmı 22 adedi Bitki Besin
elementi yönünden TSE’ye uygun oldu u, 1 tanesinin Toplam Fosfor ve Potasyum
yönünden TSE’ye uygun olmadı ı belirlenmi ve Kimyevi Gübre Denetim Yönetmeli i
do rultusunda ahit numuneler TSE’ye gönderilmi tir.

Tablo h.28. Diyarbakır linde Ortalama Yıllık Tüketilen Gübre Miktarı

%26 46.210,3

%33 A.N. 22.986,349

ÜRE 5.446,5

20.20.0 KOMPOZE 20.772,074

20.20.0+Zn Katkılı 14.348,84

%18-6 DAP 13.314,868

TSP 154,6

P.N TRAT 2

15.15.15 KOMPOZE 261

15.15.15 Zn Katkılı 200

%21 A.S. 22,725

ORGAN K 355

20.32 PAMUK 150

5.15.0 50

GENEL TOPLAM 124.274,256 TON

Diyarbakır ili geni hububat ekim alanlarına sahip olup üretim miktarı yüksek tarım
arazilerine sahiptir. Ancak bilinçli bir ekilde toprak analizi yapılmadan kullanılan gübre
miktarının fazlalı ı çiftçinin istihsal masraflarını arttırmaktadır.

KAYNAKLAR:

1. l Tarım Müdürlü ü Brifing Raporu, 2008

152
 I. MADENC L K

Ülke ekonomilerinin önemli sektörlerinden biri olan madencilik ulusların

sosyoekonomik kalkınmaları için gerekli olan enerji ve sanayiinin temel ham maddelerini
sa layan tüm faaliyetlerini kapsamaktadır.
Madenler ülkelerin do al kaynaklarından biri olup giderek artan talepleri
kar ılamak yüzünden de i letilmeleri kaçınılmazdır. Ancak kullanılmakta olan maden
çıkarma metotlarına bakılmaksızın her türlü maden i letmeleri yo un olarak arazi
bozulmalarına ve do al çevrenin tahribine sebep olmaktadır.
Madencilik i letmeleri ile do al kaynaklar olan madenler ve mineraller insan refahı
için bir taraftan ekonomiye kazandırılırken di er taraftan ekolojik çevreye verilen büyük
tahribat ve zararları ço u zaman göz ardı edilmektedir. Faaliyetlerin yapıldı ı alanlarda ve
özellikle açık i letme yöntemi ile çalı ılan sahalarda çalı malar bittikten sonra topografya,
jeolojik yapı, rölyef, su rejimi, iklim ve peyzaj tamamen de i mekte ve bitki örtüsü de
harap olmaktadır.
limizin maden potansiyeli Tablo i.1’de verilmi tir.

153
 ! "

2007-2008 ÜRET M
MADEN ADI BULUNDU U LÇE TENÖR REZERV AÇIKLAMA
(ton/m3)
Görünür 12.500 ton
Maden Kömürü Hazro-Dada Muhtemel 400 ton
Mümkün 1.800 000 ton
Linyit
Ergani-Salihli Görünür 3.240.000 m3
Çermik-Petekkaya letilebilir 2.836.000 m3
Hazro-Zogbirim
Hani-Koki 3.000.000 m3
Mermer Çüngü
Lice
Tuz
Turba
Ham Petrol
Do algaz
Uranyum
Toryum
% 48.23 Fe
% 1.96 AI2O3
% 26.55 SiO2
% 0.08 TiO2
Demir Kulp-Koçkan % 0.51 Mn 250.572 ton
% 0.24 CaO
% 0.001’den az As
% 0.090 Zn
% 0.31 S
2007-2008ÜRET M
MADEN ADI BULUNDU U LÇE TENÖR REZERV AÇIKLAMA
(ton/m3)

154
Krom Çüngü -Koçak Köyü %45-48 Cr2O3 95.000 ton

Ergani-Kündikan- %45-50 Cr2O3

Mamer Köyü %10 Fe
%4.8 SiO2

Bakır Çermik-Mahmudan Kö. 1.000 ton

Altın
Manganez
Boksit
Bor
Pirit
Dicle-Viskül Köyü % 80-94 BaSO4 2.850 ton
Barit Bircik Köyü % 4 SiO2
Keferbere Köyü % 0.4 Fe2O3

Manyezit
Feldispat
Pomzata ı
Kur un-Çinko Dicle-Pirejman % 19.5 Pb Gör+Muh 24.575 ton
88 gr/ton Ag Müm 18.925 ton
Çimento Ham. Ergani-Ahurlar Yöresi 58.871.214 ton kil
462.647.937 ton kçt

155
 2007-2008 ÜRET M
MADEN ADI BULUNDU U LÇE TENÖR REZERV AÇIKLAMA
(ton/m3)
Fosfat Çınar-Ballıbaba- % 7,7-26.48 P2O5 Görünür 14.554.672 ton
Bilmece Mümkün 5.060.902 ton
Mika Çermik-Midye Köyü
Oyukba Tepe Zuhuru
Tu la-Kiremit Lice-Sincangömü- 3.000.000 ton
Varisinba ı-Zengo-
Angülgömü ve Patrik
Köyü Yatakları
Jeotermal Çermik 20 lt/sn

156
 I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler Ve Ta Ocakları Nizamnamesine
Tabi Olan Do al Malzemeler

I.1.1 – Sanayi Madenleri :

a ) KROM
limizde bulunan sanayi madenlerinden krom Ergani ilçesinde bulunmaktadır.
Bulundu u saha istli kil ta ları ve serpantinlerden ibarettir. Cevher yata ı serpantinler
içinde yer alır. Kromit esas mineraldir. Cevher kütlesi adese ( mercek ) ve serpinti
halindedir. Boyutları 5 – 10 metre kadar cevherle meyi tektonizma kontrol eder. Ayrıca
krom madeni Çüngü ilçesi Koçak köyünde de bulunmaktadır. Tenörü % 45 – 48 Cr2O3,
rezervi ise 100 ton civarındadır.

b ) MERMER
limizin Ergani ilçesinde bulunan ve bölgede en ya lı birim jura – kretase ya lı
kireçta larıdır. Diyabaz, serpantin, gabro, dolenit, peridotit grubu ultra bazik
kayaçlar jura – kretase ya lı kireçta ları üzerinde görülür.
Bu ye il kayaçlar üzerinde üst kretase ve alt eosen ya lı volkanik ara katkılı bol
fosilli fli serisi gelir. Fli bir taban çakıl ta ı ile ba lar. Kum ta ı, çamur ta ı, kil ta ı, killi
kumlu kireçta ı radiolarit ve plaket kireçta larının ardalanması ile devam eder.
Spilit ara katkılı olan bu çökeller yer yer diyorit ve gabro daykları kesilmi tir. Bu
birime eski çalı macılar karadut formasyonu ismini vermi lerdir. Bu seri üzerinde kil
numulitesi fosilli alt Eosen ya lı kireçta ları üzerine uyumlu olarak orta Eosen ya lı plaket
kireçta ları gelir.
Alt miyosen, orta Eosen üzerine uyumsuz olarak oturan kil fosilli kireçta ları ile
ba lar. Pliyosen, miyosen çökelleri üzerine uyumsuz olarak iri elemanlı gev ek çimentolu
çakıl ta ı ve kum ta ı seviyeleri gelir.
Kuvaterner eski ve yeni alivüyonlarla temsil edilirler. Bölgede Karacada
volkanizmasının ürünü olan bazalt ve bazaltik materyaller çok geni alanlara yayılır.
Volkanizma üst pliyosende ba lamı olup kuvaternerde devam etmi tir.

Ayrıca ilimizin Çermik ilçesinde de bulunan mermer madeni ile ilgili bölgede
hakim kaya tolulu u orta eosen ya lı Midyat kireçta larıdır. Bol nummulites fosilli
kalkerler plaketli ve tebe irli kısımlar içermekte olup masif olan kısımları fazla
kalınlık arz etmezler. Tektonik ku a a yakınlıkları sebebi ile bol eklen ve çatlak
yüzeylere sahiptirler. Üzerlerine üst miyosen ya lı elmo formasyonu gelmekte olup
kil, çakıl ve kum ta ı ardalanmasından olu maktadır.

Hazro ilçesinde ise orta eosenin plaketli kalkerleri üzerine gelmi alt miosen ya lı
Fırat kalkerlerinden olu maktadır. Yatay tabakalanma gösteren Fırat kireç ta ları yer yer
ya mur a ınmasına maruz kalmı ekiller arz etmekte olup üstüne üst miyosen ya lı elmo
formasyonu gelmektedir.

157
 Hani ilçesinde en üstte üst miyosen ya lı bol çapraz tabakalı kum ta ı ve çakıl
ta larından olu an elmo formasyonu bulunmaktadır. Altında alt miyosen ya lı Fırat
kireçta ları gelmekte olup kalınlıkları 20 – 30 metre civarındadır. En altta ise bol
nummulites fosilli tebe irli ve plaketli orta eosen ya lı Midyat kalkerleri bulunmaktadır.
Mermer olarak sert alt miyosen ya lı Fırat kireçta larında üretim yapılmaktadır.

I.1.2 Metalik Madenler

a ) DEM R
limizin Kulp ilçesinde bulunan demir madeni ile ilgili, sahada kuzeyden güneye
do ru torid ku a ı otoktan kıvrım ku a ı olmak üzere 2 tektonik birlik ile bunlar arasında
kabaca KB – GD gidi li aryajlarla sınırlanan renkli karı ık ku a ı vardır. Bu tetonik
birlikler aynı zamanda ayrı kaya toplulukları içeririler.
Torid ku a ı kaynakları ba lıca birimleri gnays, mika ist, kuvarsit ve bunları kesen
asit manyetitleridir.
Gnayslar; sahada siyah, kahverengimsi, gri renklerde görülmekte olup alterasyon
yüzeyleri sarımsı kahverengi renklerdedir.
Mika istler; sahanın büyük kısmında yüzeylenmektedir, çok alterasyona maruz
kalmaları ve boyanmaları nedeni ile ilkel renklerini kaybederler. Ço unlukla sarı
kahverenginin muhtelif tonlarında görülürler.
Kuvarsitler; çok kırık ve çatlaklı yer yer faylanmalara maruz kalan kuvarsitler sür
beyazından gri beyaza kadar de i en renklerde görünüm arz ederler.
Renkli karı ık ku a ı kayaları ise serpantinit, dünit gibi litolojik birimleri
yüzeylenmektedir. Otoktan kıvrım ku a ı kayaları ise kum ta ı, kil ta ı birimleridir.

b ) BAKIR
limiz Çermik ilçesi Mahmudan köyü sınırları içersinde bulunan bakır madeni
ile ilgili çalı ma sahasında en eski formasyonlar metamorfik karakterli paleozoik
olu umlardır. Bunların üzerinde diskordan olarak üst kretase ya lı ofiyolitik
kayaçlar bulunur. Paleozoik seriler yer yer ofiyolitik kayaçlar üzerine itilmi tir.

Paleozoik ya lı olu umlar permiyen veya permiyen öncesi ya lı metamorfik

serilerdir. Bunlar kuvarsit, kalk ist, kuvars serisit ist, biyotik, muskovit ist ( gnays ) ve
bunların üzerine gelen mermer veya yarı mermerlerden olu maktadır. Bu nedenle
paleozoik seriyi altta kuvarsit ve kristalin istler, onun üzerine de mermerler olarak ikiye
ayırabiliriz.
Mesozoik – Senozik ya lı olu umlar : Çökeller az yer kaplar.
Üst Kretase – Alt Eosen : Midye köyü güneyinde fili fasiyesinde çökelen
sedimanlar, çamur ta ı, kil ta ı, marn, killi kireç ta ıdır.

158
 c ) KUR UN – Ç NKO
limiz Dicle ilçesi sınırları dahilinde bulunan etütü sahasında antik linal
çekirdeklerinde serpantinler görülür. Serpantinlerin üst kratese ya ında oldu u
kabul edilir. Serpantinler üzerine uyumsuz olarak gelen paleosen ya lı antak
formasyonu tu la kırmızısı mor rengiyle temsil olunur. Antak formasyonu üzerinde
uyumsuz olarak oturan Midyat formasyonu geni bir alanı kaplar. Hemen hemen
inceleme alanında Midyat formasyonu daima antak formasyonunun üzerinde izlenir.
Sahada antak ve midyat formasyonlarını genellikle kendilerinden genç olan Lice
formasyonu üzerine kuzeyden itilmi olarak görülmektedir. Bunun sonucu olarakta
lice formasyonu adı geçen formasyonlarla örtülmü tür. Bölgede oldukça karı ık bir
yapı vardır. Kuzeyde karabegan nahiyesinde geçen belirgin bir bindirme izlenir.
Burada kretase, miyosen ya lı genç fili çökelleri üzerine bindirmi tir. Sahanın
güneyinde oldukça güzel görünen ekaylanmalar vardır. Bu ekaylarda antak ve
Midyat formasyonları genç miyosen fili çökelleri üzerine bindirmi tir. Bazı yerlerde
midyart formasyonu kendi arasında da ekaylanmalar gösterir.

I.1.3.Enerji Madenleri :

TA KÖMÜRÜ

Yatak ilimizin Hazro antiklinalinde yüzeylenmi tir. Antik linal geni bir ters yer
sahası ortasında yer alan ve devoniyene kadar mostra veren ya lı formasyonların oval
ekilde kubbelenmesi ile olu mu tur.

Çevrede devoniyen ya lı dada formasyonu eyl – metakum ta ı ve siltta ı

ardalanması eklindedir. Permiyen ya lı Hazro formasyonu çapraz tabakalı ince taneli
petrol içerikli kum ta ları, kil ta ı, silt ta ı, kireçta ı eklinde izlenir. Üst kısımlarında
kömür olu umları yer alır. Permiyen ya lı gomanibrik formasyonu kum ta ı, silt ta ı, kil
ta ı, marn ve ara seviyeler halinde kireç ta ları olarak devam eder. Triyaz ya lı Uludere
formasyonu, kum ta ı, siltli kil ta ı, silt ta ları ile ba lar. Sert kireç ta ları ile ardalanmalı
izlenir. Jura kretase, ya lı Mardin formasyonu, kireç ta ları ve üzerine alt eosen ya lı
Gercü formasyonu ve en üstte kanatlarda Midyat orta eosen formasyonu yer alır. Kömüre
permiyen ya lı serilerde rastlanır.

Ayrıca konuyla ilgili ayrıntılı bilgiye enerji bölümünde de inilmi tir.

I.1.4 – Ta Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Do al Malzemeler :

limizde Ta Ocakları Nizamnamesine tabi do al malzemeler grubuna giren

ta ,mermer, kum, kil,ariyet,cüruf ocakları i letmecili i yapılmaktadır. Kum ve ta ocakları,
bu grubun ço unlu unu olu turmaktadır. limiz sınırları dahilinde , hakkında “ÇED Gerekli
de ildir.”Kararı verilen i letmelerin türü ve yıllara göre sayısal da ılımı tablo i.2’de
verilmi tir.

159
 Tablo i.2 Hakkında “ÇED Gerekli De ildir.” Kararı verilen Ta Ocakları
Nizamnamesine Tabi letmelerin Sayısal Verileri:

LETMEN N
TÜRÜ 2003 2004 2005 2006 2007 2008

14 (6 tanesi 5 (3 tanesi 10 10 10
kamuya ait) kamuya ait) 12 (6 tanesi (2 tanesi ( 2 tanesi
Kum Oca ı
kamuya ait) kamuya ait) Kamuya
ait)
8 3 3 8 4
(1 tanesi 3 ( 2 tanesi
kamuya ait) (1 tanesi Kamuya
Ta Oca ı
kamuya ait) ait)

--- 2 1 6 8
--
Mermer Oca ı (*)
------ --- 4 4
8 --
Kil Oca ı
--- --- 3 1
3 1
Volkanik ( 3 tanesi
(2 tanesi
Cüruf Oca ı kamuya
kamuya ait)
ait)
---- ---- 1 1 6 8
Maden Oca ı (Krom,
Bakır,Demir Vb.)
--- 1 tane 3 --
12 10
kamuya ait ( 1 tanesi
Teras ve Ariyet (hepsi (hepsi
Kamuya
Ocakları kamuya ait) kamuya ait)
ait)
35
TOPLAM 22 11 40 25 40

Kaynak : l Çevre ve Orman Müdürlü ü

(*) limizde ruhsatlı çok sayıda mermer oca ı bulunmakta olup, ÇED Yönetmeli inin ilgili
maddesinde yer alan kapasitenin (5 000 m3/yıl) altında üretim yapılaca ı beyan
edildi inden dolayı bir ço u ÇED Yönetmeli inden muaftır. Bu durumda bulunan
yakla ık 33mermer oca ı bulunmaktadır.

160
 I.2 – Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldı ı Yerlerin Özellikleri :

Genellikle Dicle nehri havzası içersinde ve ilçe sınırları dahilinde bulunan kum,
çakıl ocaklarının faaliyet gösterdi i alan ile ilgili jeolojik özellikler bölgede yüzeyle en en
litostigrafik birimlerin büyük ço unlu u Arap levhasına ait otoktom birimlerinden
olu ur.bunun yanı sıra güneydo u Anadolu bindirme ku a ı içersinde yer alan ve bölgeye
allokton olarak yerle en birimler çalı ma alanının KB kö esinde dar sayılabilecek bir
alanda yüzeylenirler.
nceleme alanının kuzey bölümünde en ya lı birimler jura – kretase ya lı koçali
karma ı ı, karadut karma ı ı ve hezan grubuna ait birimlerdir. Güney kesimlerde ise
mardin grubuna ait üst kretase ya lı karababa formasyonunun üst kesimleri ile üzerine
uyumlu olarak gelen karabo az formasyonudur. nceleme alanında gözlenen mesozoik
ya lı birimlerin birbirleriyle olan ili kileri gözlenmemi tir. Hem kuzey hem de güney
alanlarda mesozoik ya lı birimler üzerine eosen ya lı midyat grubuna ait birimler uyumsuz
olarak gelir. Midyat grubu bölgede transgresif bir seri ile çökelme ba lamı regresif bir seri
ile çökelimini tamamlamı tır. Bunun üzerine miyosen döneminde yine transgresif olarak
silvan grubuna ait birimler uyumsuz olarak gelmi tir. Üst miyosen döneminden sonra
denizel ortamın bölgeden tamamen çekilmesi sonucunda karasal nitelikli elmo, yeniköy
ve gölpınar formasyonları çökelmi tir.
Anadolu levhası ile arap levhası arasında orta miyosenden geli en kıta – kıta
çarpı masını izleyen dönemde bölge sıkı ma tektoni i rejiminin etkisi altında kalmı tır.
Bölgede kuvvet dengelenmesine ba lı olarak K – C do rultulu açılma çatlakları geli mi
ve bu çatlaklardan manto yükselimi sonucunda karacada ve ovaba volkanitleri
yüzeylenerek tüm ya lı birimleri örtmü tür. Bölgede yapılan çalı malar sonucunda
volkanizmanın KB den GD’ ye do ru gençle ti i gözlenmi tir.

Hidrojeolojik Özellikler :
Diyarbakır ilinin yer altı su kayna ı midyat akiferi olup genel yapısı kireçta ıdır ve
iki ayrı akı biriminden olu maktadır. Bu birimler 160 metre derinlikteki az geçirgen üst
birim ile 90 metre derinlikteki daha geçirgen alt birimdir. Bu akiferin %23’ ü havzanın
kuzeyinden % 77’ si ise havzanın güneyinden kaynaklanan ya ı sularından
beslenmektedir. çme suyu temini amaçlı kullanılan bu yer altı su kayna ı gözeli mevkii,
yeniköy, silvan yolu ve dicle vadisi boyunca açılan sondajlar vasıtası ,ilre kullanılmaktadır.
Sondajlardaki statik su seviyeleri jeolojik yapıya ba lı olarak bazalt birimlerinde 75 – 100
metrede elmo formasyonunda 100 – 150 metrede ve kalker akiferinde 100 – 450 metre
derinlikte yer almaktadır. Sondaj kuyularından analiz için alınan su numunelerinde
münferit kuyular hariç sulama suyu bakımından önemli bir kimyasal problemlerinin
olmadı ı tuzluluk sınıflamasında C2S1 ve C3S1 sınıfında oldu u wilcox diyagramına göre
çok iyi-iyi grubunda oldu u elektrik kondüktive de erlerinin EC=300-2000 mikromhos /
cm arasında de i ti i, bütün suların bazik karakterli ve PH = 7’ den büyük oldu u
sertli inin 10 – 30 FS arasında oldu u ara tırmalar sonucu tespit edilmi tir. Toprak
tabakasının altındaki bazalt tabakası elmo formasyonu geçirimsiz zemin olarak kabul

161
edildi i için yer altı su kaynakalarının yüzeydeki faaliyetlerinden etkilenmesi söz konusu
de ildir.ancak petrol üretim faaliyetleri sonucu midyat akiferinin kirlendi i bilinmektedir.

I.3 Cevher Zenginle tirme :

limizde cevher zenginle tirme ile ilgili herhangi bir çalı ma yapılmamaktadır.

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri :

Madencilik faaliyetleri sonucunda arazinin do al yapısında bozulmalara ve i letme

esnasında çevre kirlili ine (hava,su kirlili i,gürültü,vibrasyon) neden olmaktadır. limizde
faaliyet gösteren ocakların denetlenmesi sonucunda birçok ocakta malzeme alımından
kaynaklanan derin çukurların ve tümseklerin olu tu u, ta ve mermer ocaklarında rezerv
yüzeyinden itibaren çok derine inildi i ve dolayısıyla i ve i çi güvenli i açısından tehlike
arz edecek yüksekliklerin olu tu u , hemen tüm ocaklarda malzemenin çıkartılması, i leme
tabi tutulması ve ta ınması esnasında toz emisyonun çıktı ı ve tozun minimize edilmesi
için alınan önlemlerin yeterli olmadı ı tespit edilmi tir.

I.5 . Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan

Rehabilitasyon Çalı maları :
limizde faaliyet gösteren madencilik faaliyetleri sürekli denetlenmekte ve
taahhütleri do rultusunda mümkün oldu unca arazi ıslahı çalı maları
yaptırılmaktadır.Arazinin eski topografik yapısına uyumlu hale getirilmesi i i üretimin
bitimine bırakılmamalıdır.Malzeme alımının tamamlandı ı alanların, üretimden kaynaklı
maden atıklarıyla doldurulması, tümseklerin düzeltilmesi, i , i çi ve halk sa lı ı ve
güvenli i için tehlike arz edecek derinlikten malzeme alınmaması , i letmenin sona ermesi
durumunda sahada açılmı olan sızdırmasız fosseptik çukur kapatılması yönünde
denetimlerimiz devam etmektedir.

KAYNAKLAR :

1. MTA Diyarbakır Bölge Müdürlü ü

2. Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürlü ü
3. Çevre durum raporu 2007

162
 J.ENERJ

J.1. Kaynaklarına Göre Enerjinin Sınıflandırılması

J.1.1. Birincil Enerji Kaynakları

J.1.1.1. Güne Enerjisi

Dünyanın en görkemli ve temiz enerji kayna ı Güne enerjisi oldu u ku kusuzdur.

Alı ılmamı ya da alternatif enerji kaynakları denilen yeni ve yenilenebilir ya da tükenmez
enerji kaynaklarının ba ta geleni, Güne enerjisidir. Güne enerjisinden yararlanma
açısından öncelikli ülkeler olarak kabul edilen Güne Ku a ı Ülkeleri arasında Türkiye’de
yer almaktadır.

Temiz ve tükenmez bir kaynak olan Güne enerjisinden yeterince yararlanmak,

enerjide tasarruf ve daha temiz çevre demektir.

Güneydo u Anadolu bölgesi güne leme süresi bakımında Türkiye’de ilk sıralarda
yer almaktadırlar. Bu bakımdan iklime ba lı olarak ilimizde her mevsim güne i görmemi
mümkündür. Ayrıca ilimizde su ısıtmak amacıyla güne enerjisinden faydalanılmaktadır.
Di er alemlerde güne enerjisinin kullanımı ile ilgili herhangi bir çalı ma mevcut de ildir.

J.1.1.2. Rüzgâr Enerjisi

limizde rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. limizde ortalama rüzgâr hızı
2.42 m / Sn olarak tespit edilmi tir.

Bu konudaki bilgiler Do a kaynakla bölümünde verilmi tir.

J.1.1.3. Su Enerjisi:

limiz dahilinde Su enerji üretimi yapmak maksadıyla D. S. . 10. Bölge Müdürlü ü

etüt programda yer alan veya ilerideki yıllarda ele alınacak olan projeler;

Kulp I (Özel giri im) : 24 MW, 78 GWh/yıl

Kulp IV (Özel giri im) : 13MW, 39 GWh/yıl

Planlama ve proje a amasında :

Silvan projesi – Silvan Barajı: 160 mw, 681Gwh/yıl
Dibni projesi – Dibni Barajı: 81 mw, 265 gwh/yıl
n a halinde olan : - -
letmede olan :
Kral kızı – Dicle projesi : 204 MW 444 GWh/yıl
Batman Barajı : 198 MW 483 GWh/yıl
Karakaya Projesi : 1800 MW 7354 GWh/yıl

163
 Karakaya projesi : Karakaya HES 1800mw (6x300) kurulu güce sahiptir.
limizin yakla ık 300mw olan elektrik ihtiyaci bu santralden kar ılanmaktadır. Karakaya
HES. Çüngü sınırlarında Fırat Nehri üzerinde olup 1987 dan bu yana üretim yapmaktadır.

Dicle projesi : 2x55= 110 MW kurulu güce sahip olup Dicle Nehri üzerinde ( E il
sınırları içerisinde ) kurulmu tur. Dicle barajında elektrik üretimine ba lanmı tır. Sulama
ve içme suyu projesi halan devam etmektedir.

J.1.1.4. Biyogaz Enerjisi:

limizde Biyogaz Enerjisi üretimi ve tüketime yönelik olarak yapılmı olan bir
çalı ma yoktur. Ancak Kırsal kesimlerde yaygın bir ekilde tezek kullanılmaktadır.

J.1.1.5. Biyomas Enerjisi:

limizde bu tür enerji üretimi ve tüketimi mevcut de ildir.

J.1.1.6. Odun:

limizde devlet ormanlarının kapladı ı alınan 341.607 Ha olup, bu ormanlardan

ortalama olarak yıllık yakla ık 25.000 ile 30.000 ster arası yakacak odun üretilmektedir.
limizde odun satı ı miktarı yıllara göre de i mekle beraber ortalama olarak 20–25.000 ster
civarındadır. Buda yakla ık 8.000 tona tekabül etmektedir.

J.1.1.7. Kömür

limizdeki kömür rezervleri ile ilgili bilgiler Do al kaynaklar bölümünde

verilmi tir.

Diyarbakır ili sınırları içerisinde satı ının yapılmasına izin verilen ithal ve yerli
kömürlerde bulunması gereken özellikler a a ıda verilmi tir.

Isınma Amaçlı Kullanılacak thal Kömür Özellikleri (Yönetmelik Tablo-10)

Özellikler Sınırlar
Toplam Kükürt
: max. % 0,9
(kuru bazda)
Alt Isıl De er
: min 6200 kcal/kg (- 400 tolerans)
(orijinalde)
Uçucu Madde (kuru
: % 12-28 (+1 tolerans)
bazda)
Toplam Nem
: max. % 10
(orijinalde)
Kül (kuru bazda) : max. %14 (+1 tolerans)
i me ndeksi : max. 1
: 18-150 mm (18 mm altı ve 150 mm üstü için
Boyut*
max. %10 tolerans)

*Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.

164
Sınır De erlerinin A ıldı ı l ve lçelerde Kullanılacak Isınma Amaçlı Yerli
Kömürler (Yönetmelik Tablo-11)
Yerli Kömürlerin
Sınırlar Kullanılaca ı ller ve lçeler
Özellikleri
Toplam Kükürt (kuru
max. % 2
bazda)
Alt Isıl De er min. 4000 Kcal/kg (-200
(orijinalde) tolerans)
Toplam Nem (satı a
max. %25 Bu Yönetmeli in 28 inci
sunulan)
maddesine göre sınır
Kül (kuru bazda) max. %25
de erlerinin a ıldı ı (I.Grup)
i me ndeksi* max. 1
l ve lçeler
18-150 mm (18 mm altı max.
%10 tolerans
Boyut**
150 mm üstü max. % 10
tolerans)

* Uygunluk Belgesi verilme a amasında dikkate alınır.

**Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir.B: ısınma
amaçlı kullanılacak yerli kömür standartları

Sanayi Amaçlı thal Edilecek Kömür Özellikleri

Alt Isıl De eri (orijinalde) : min 6000 kcal/kg (-500 kcal/kg tolerans)
Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. % 1
Uçucu Madde (kuru bazda) : max. % 36
Boyut : 0-50 mm

Sanayi Amaçlı Kullanılacak Yerli Kömür Özellikleri

Özellikler Sınırlar
Alt Isıl De eri (orijinalde) Emisyon znine Baca gazında EKHKKY’nde
Toplam Kükürt (kuru bazda) belirtilen sınır de erlerin sa lanması ko uluyla
Uçucu Madde (kuru bazda) kısıtlama yok.
Boyut Tozumayı önleyici her türlü tedbirin alınması
ko uluyla boyut ve torba kısıtlaması yok
ETHKKY: Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirlili inin Kontrolü Yönetmeli i

limizde hava sirkülasyonun oldu u kırsal alanlar, ilçeler ile Tu la fabrikaları ve

Tavuk Çiftlikleri haricinde yukarıda belirtilen standartlara uymayan ırnak, Silopi, Cizre
ve Hazro benzeri yerli linyitlerin ısınma amaçlı olarak kullanılması yasaklanmı , ayrıca
kömür ve kömür briketi üretimi yapan ve kömür ithal eden gerçek ve tüzel ki iler
Diyarbakır l sınırları içinde kömür satı ı yapmak istedikleri takdirde Diyarbakır
Valili ine ( l Çevre ve Orman Müdürlü ü ) ba vurup kömür satı izin belgesi alıp kömür
satı ı yapabileceklerdir.

J.1.1.8. Petrol
limizde bulunan petrol rezervleriyle ilgili bilgiler Do al kaynaklar bölümünde
verilmi tir

165
 J.1.1.9. Jeotermal Enerji
Bu konudaki bilgiler Do al kaynaklar bölümünde verilmi tir.
J.1.1.10. Do al Gaz Enerjisi
Bu konudaki bilgiler Do al kaynaklar bölümünde verilmi tir.
J.1.2. kincil Enerji Kaynakları
J.1.2.1. Termik Enerji
limizde termik enerjisi santralı bulunmamaktadır.
J.1.2.2. Hidrolik Enerji
Bu konudaki bilgiler Do al kaynaklar bölümünde verilmi tir.
J.1.2.3. Nükleer Enerji
limizde Radyoaktif Madde Rezervleri ile Nükleer enerji santrali mevcut de ildir.
j.2 Enerji Tüketiminin Sektörlere Da ılımı
Tablo j.1. 2008 Yılı Abone Gruplarına Göre KWH Satı ı
Abone Grupları 2008 Yılı kWh
Sanayi 190.110.144
Ticarethane-Yazıhane 95.223.446
Tarımsal Sulama 112.360.379
çme ve Kullanma Suyu 3.318.852
antiye ve Geçici Abone 15.531.142
Hayır Kurumu 3.493.967
Meskenler 274.775.749
Resmi Daire 103.670.616
Kitler 26.330.138
Belediyeler 45.569.571
Kaçak kWh 22.281.610
ç Tüketim 6.733.800
Bedelsiz Hayır Kurumları -
Bedelsiz Sokak Aydınlatma 169.665.322
Toplam Enerji Satı ı 1.069.064.736
Yıl Sonu tibariyle Enerji Açı ı - 2.004.257.931
Satın Alınan Enerji kWh Toplamı 3.073.322.667
Yıllara Göre Kayıp Kaçak Oranı % -65%
Kaynak: TEDA Genel Müdürlü ü, Diyarbakır Elektrik Da ıtım Müessesesi
Müdürlü ümüzün yaptı ı çalı malar sonucunda ilimiz genelinde 2008yılı kömür
satı ı mesken için, 115 000 ton olarak kaydedilmi tir.

KAYNAKLAR :
1. Teda Diyarbakır Elektrik Da ıtım Müessesesi
2. Metoroloji Bölge Müdürlü ü
3. Diyarbakır l Çevre ve Orman Müdürlü ü
4. Devlet statistik Enstitüsü Ba kanlı ı Bölge Müdürlü ü

166
 K. SANAY VE TEKNOLOJ

K.1 l Sanayinin Geli imi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler:

Ülke sanayisinin de i mekte oldu u u günlerde, teknolojik arenada hakketti i yeri

almak isteyen Diyarbakır’ın da hedefine do ru emin adımlarla ilerlemekte oldu u açıkça
görülmektedir.

Gerçekten de, sahip oldu u birçok avantajlar ve potansiyelin yanı sıra GAP
Projesi’nin de önemli uygulama alanlarından biri olması, limizi yerli ve yabancı
yatırımcılar için bir ilgi oda ı haline getirmi tir. Son aylarda ya anan ve bizlerin de
destekleyici olarak rol aldı ımız bu büyük yatırımcı sirkülasyonu, artık ilimizin taze
verilere donatılmı yeni bir sanayi foto rafının olu turulmasını kaçınılmaz hale getirmi tir.

1985 yılına kadar devam eden bu süreç te vik tedbirlerin uygulanması ile
de i meye ba lamı ancak uzun sürmemi tir.

Bu nedenle, limizin genel Sanayi yapısı tespit edilirken bu süreçten bahis edilmesi
gerekir. Te vik mevzuatının uygulandı ı 1985 yılı öncesinde, limizin Kamu ve Özel
Sanayi kesimine ait toplam yatırım adedi 40 civarında iken getirilen cazip te vik tedbirleri
sayesinde özellikle 1985–1997 yılları arasında yo un bir yatırım hamlesinin ba latıldı ı ve
bu dönem içerisinde Devlet Planlama Te kilatı Müste arlı ından alınan Yatırım Te vik
Belge Sayısının 604 civarından oldu u ve bunlardan takriben 241 Yatırımın Fiziki imalata
ba ladı ı Yatırım Envanter Çalı malarında tespit edilmi tir.

limizde faaliyette bulunan 284 Sanayi tesisi bulunmaktadır. Son yıllarda verilen
krediler sayesinde yeni proje sayısında önemli bir artı görülmektedir. limizdeki hızlı
nüfus artı ına paralel olarak artan i sizlik sorununun bir nebze olsun hafifletilebilmesi için
bu tür te vik ve yatırımların arttırılması gerekli ve önemlidir.

limizde Tasdikli Sanayi alanlarının ço u Merkezde olmalarına kar ın Ergani,

Silvan, Çermik, Bismil, Lice ve Çınar lçelerinde de sanayi tesisleri bulunmaktadır.

limiz sınırları dahilinde bir adet Organize Sanayi Bölgesi, 6 adet küçük
sanayi sitesi bulunmaktadır.

167
 Tablo k.1. limizde Organize Sanayi Bölgesi Yatırımları
Organize Sanayi Bölgeleri
Kaçıncı Organize Sanayi Bölgesi Oldu u ………. …………… ……………
……………….
. …. ….
Faaliyete Ba ladı ı Yıl 1996 -- --
Alanı (Hektar) 532 Ha -- --
Parsel Sayısı 228 -- --
Parsel
103 -- --
Sayısı
Üretime Geçen
Tesis
87 -- --
Sayısı
Parsel
8 -- --
Sayısı
n aat Safhasında
Tesis
7 -- --
Sayısı
Parsel
- -- --
Sayısı
Proje Safhasında
Tesis
15 -- --
Sayısı
Parsel
228 -- --
Sayısı
TOPLAM
Tesis
104 -- --
Sayısı
Tahsis ed. Parsel Sayısı - -- --
stihdam Mevcut 6100 -- --
Kapasitesi Toplam % 80 -- --

K.2 Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması:

l Merkezi ve lçelerinde faal durumda olan sanayi tesisleri, EKLER kısmında tablo
k.2, k.3, k.4, k.5, k.6, k.7, k.8, k.9, k.10 ve k.11’de verilmi tir.

Tablo k.12. limizin Genel Sanayi Durumu

2007- 2008
Birimi
Yılı
Özel Sektöre Ait Sanayi Tesisleri Adet 280
Kamuya Ait Sanayi Tesisleri Adet 4
SANAY DURUMU

Organize Sanayi Bölgeleri Adet 1

Endüstri Bölgeleri Adet --
Küçük Sanayi Tesisleri Adet 6
Teknoloji Geli tirme Bölgeleri Adet --
Teknoparklar Adet --
Serbest Bölgeler Adet --
Nitelikli Sanayi Bölgeleri Adet --
Sanayi Odaları Adet 1
Kaynak:Sanayi ve Ticaret l Müdürlü ü

168
 Tablo k.13.Küçük Sanayi Siteleri
Faaliyet Topl Mevc
Dolu Bo Dolul
e Toplam am ut
Adı yeri yeri uk
Ba ladı Alanı yer stihd
Sayısı Sayısı Oranı
ı Yıl i am
2. Oto Tamircileri Küçük
1991 60.000m2 298 298 Yok % 100 900
Sanayi Sitesi Yapı Koop.
n aat
3. Oto Tamircileri Küçük 256.000 Deva
1992 520 40 % 10 100
Sanayi Sitesi Yapı Koop. m2 m
ediyor
Mar Marangozlar Küçük
1994 30.000 m2 99 99 Yok % 100 300
San.Sitesi Yapı Koop.
Ergani Küçük Sanayi Sitesi
1997 40.000 m2 118 118 Yok % 100 360
Yapı Koop.
Silvan Küçük San.Sitesi
1996 50.000 m2 220 220 Yok % 100 380
Yapı Koop.
Bismil Küçük Sanayi Sitesi
1990 45.000 m2 108 108 Yok % 100 330
Yapı Koop.
Çermik Küçük Sanayi Sitesi
Yapı Koop.
Çınar Küçük Sanayi Sitesi
Yapı Koop.

Kaynak:Sanayi ve Ticaret l Müdürlü ü

K.3 Sanayinin lçelere Göre Da ılımı:

Diyarbakır line ba lı ilçelerde faaliyet gösteren sanayi tesislerinin sektörel bazda

ilçelere göre da ılımı Tablo k.14’deki gibidir.

169
 Tablo k.14. Sanayi Tesislerinin Sektörel Bazda lçelere Göre Da ılımı

Sektörler A aç ve Metal Ta ve
Kimya- Maden
Gıda Tekstil Orman E ya- Topra a
Plastik (Mermer) Di er
lçeler Sanayi Sanayi Ürünleri Makine Dayalı
Sanayi Sanayi
Sanayi Sanayi Sanayi
Bismil 2 1 9 2
Çermik 1 11
Çınar 1
Çüngü 2
Dicle
E il
Ergani 2 1
Hani 5
Hazro 1 2
Kocaköy 2
Kulp 1 2
Lice 1 1 2
Silvan 1 2

Kaynak: Sanayi ve Ticaret l Müdürlü ü

K.4 Sanayi Gruplarına Göre yeri Sayıları ve stihdam Durumu:

limizde faaliyet gösteren sanayi tesislerin il genelinde sayıları ve istihdam durumu

Tablo k.15 ‘de gösterilmi tir.

Tablo k.15. Sanayi Gruplarına Göre yeri Sayıları ve stihdam Durumu

A aç ve Metal Ta ve
Kimya- Maden
Sektörler Gıda Tekstil Orman E ya- Topra a
Plastik (Mermer) Di er
Sanayi Sanayi Ürünleri Makine Dayalı
Sanayi Sanayi
Sanayi Sanayi Sanayi

yeri 53 30 65 7 20 40 41 28
Sayısı

stihdam 946 288 2797 112 241 1239 925 196

Durumu

Kaynak: Sanayi ve Ticaret l Müdürlü ü

170
 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı

Bu konuda yeterli bilgi elde edilememi tir.

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve alınan Önlemler:

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirlili i:

limiz Ergani lçesi faaliyet gösteren Ergani Çimento Fabrikası için geçmi yıllarda
etrafa yaydı ı toz emisyonun H.K.K.Y. ‘de belirtilen sınır de erleri üzerinde olması
dolayısıyla 1997 yılında Valili imizce Çevre Kanunu’nun ilgili hükümleri gere i para
cezası, Ergani Belediye Ba kanlı ınca da kapatma cezası uygulanmı tır. letmenin
elektrofiltresi ve so utma kulesinin yenilenmesi ve revizyonu yapılarak faaliyete geçmi ve
böylece i letmenin çevreye uyumlu halde çalı ması sa lanmı tır.

limizde N.V.Turkse Perenco tarafından petrol çıkarma faaliyetleri ve çıkarılan

petrolün pompalanması esnasında kullanılan enerji, Katin Petrol sahasında kurulu bulunan
do algaz çevirim istasyonundan elde edilmektedir.

limizde asbestin üretilen ve i lenen herhangi bir tesis bulunmamaktadır.

K.6.2 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirlili i:

Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli i ve ilgili tebli ler gere i; limizde faaliyet

gösteren sanayi kurulu ları periyodik olarak denetlenmektedir. Denetimler neticesinde
atıksuyu mevcut olup arıtmadan ortama vermemesi gereken i letmelerden i termin planı
istenmi , i termin planlarında belirttikleri sürede arıtma tesisi yaptırmaları sa lanmı ve
in aatı devam eden arıtma tesisleri takip edilmektedir. Ayrıca denetimler neticesinde
De arj zin Belgesi ve Kanal Ba lantı zni olmayan i letmelerin yetkili makamlara
ba vurusu sa lanarak bu belgeleri almaları sa lanmı tır.

K.6.3 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirlili i:

limizde N.V.Turse Perenco tarafından yürütülen petrol çıkarma faaliyetleri

esnasında petrol itetim hatlarında çe itli nedenlerden dolayı olu an çatlaklardan sızan
petrol topra ı kirletmektedir. Söz konusu irket bünyesinde kirlenen topra ın temizlenmesi
amacı ile bir laboratuar kurulmu tur.

K.6.4 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirlili i:

limizde gürültü kirlili ine neden olan sanayi tesisleri ile ilgili olarak l Sa lık
Müdürlü ü ile koordineli çalı ılarak ölçümler yapılmakta, denetlenen yerlerde 24.03.1995
tarih ve 6063 sayılı Sa lık Bakanlı ı’nın genelgeleri do rultusunda takılması zorunlu olan
gürültü izleme-ölçüm/kontrol monitörlerinin bulunup bulunmadı ı kontrol edilmektedir.
Gayri Sıhhi Müesseseler Ruhsatı bulunmayan i yerlerinin yetkili kuruma ba vurusu
sa lanmaktadır.

171
 K.6.5 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar:

Diyarbakır linin yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının korunması açısından

endüstriyel ve evsel nitelikli sıvı atıkların S.K.K.Y. do rultusunda bertarafının sa lanması
önem ta ımaktadır.

limizde faaliyet gösteren ve endüstriyel sıvı atıkları olan sanayi kurulu ları
yönetmelik hükümleri do rultusunda denetlenmi , arıtma tesisi kurmakla yükümlü
i letmelere arıtma tesisinin yapılması ve çalı tırılması için gerekli yaptırımlar
uygulanmı tır. l merkezinden kaynaklanan evsel nitelikli atıksuların arıtılması için
Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı tarafından in ası devam eden atıksu arıtma tesisinin
fiziksel arıtma ünitesi çalı makta olup kentin atıksuyunun analizlerle karakteri belirlenerek
gereken di er üniteler in a edilerek tam kapasiteyle i letmeye alınacaktır.

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı:

limizde, endüstriyel kaza riski olan tesislerin tespitine yönelik bir çalı ma
bulunmamaktadır.

KAYNAKLAR

1- Sanayi ve Ticaret l Müdürlü ü verileri

2- Çevre ve Orman l Müdürlü ü verileri

3- Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Ba kanlı ı ile Sanayi

ve Ticaret l Müdürlü ü ortak çalı ması, Sanayi Envanteri

172
 L. ALTYAPI, ULA IM VE HABERLE ME

L.1. Altyapı

L.1.1. Su Sistemi

limizdeki mevcut içme suyu iki ana gruptan ibarettir; kaynak suları ve derin
kuyulardan dalgıç pompalarla çıkarılan sular. limizin su temini Dicle Barajı ve Gözeli Su
Havzasından sa lanmaktadır. Gözeli su membası Diyarbakır’ın en eski su kayna ıdır.
Zamanla kayna ın su kapasitesi artırılmı tır. Ancak havza civarında kontrolsüz açılan
sulama amaçlı kuyular ile küresel ısınma gibi çevre faktörlerinin etkisi ile havzada bulunan
mevcut kuyuların bir kısmından su alınamamaktadır. Hâlihazırda kaynaktan sa lanan içme
suyu 250 L/s, aktif olan kuyulardan (15 adet) da 200 lt/sn olmak üzere toplamda havzadan
450 lt/sn civarında su temini yapılabilmektedir. Elde edilen içme suyu sınıf YAS-I kalitede
olup, havza içerisinde klorlanıp isale hattı ile ehir ebekesine verilmektedir. Gözeli su
kaynakları ve 15 kuyudan dalgıç pompa ile çıkarılan sular Ba lar ba ı ana su deposuna
isale hattı ile gelmekte ve da ıtımı yapılmaktadır. Havzadan ortalama 40.000 m3/gün su
temini sa lanmakta ve sadece klorlanıp tüketime sunulmaktadır. Su kirlili i için özel
klorlama cihazları kullanılmaktadır. Klorlamanın sa lıklı yapılıp yapılmadı ı her gün
Çevre Sa lık Müdürlü ü teknisyenlerince ehrin çe itli yerlerinden alınan su numunelerin
tahlili ile denetlenmektedir. limizde içme ve kullanma sularının Hıfzıssıhha Müdürlü ü
tarafından kimyasal ve bakteriyolojik analizleri yapılmakta olup Çevre Sa lık
Müdürlü ü’nce kontrolü yapılmaktadır Dicle Barajından temin edilen su ise çme Suyu
Arıtma Tesisinde arıtıma tabi tutulduktan sonra da ıtımı yapılmaktadır.

Dicle Barajı Su Temin Sistemi Haziran 2001 tarihinde devreye girmi tir. Barajdan
∅2200’lük bir hat ile elde edilen su, Pompa istasyonuna iletilmekte, Pompa stasyonundan
yakla ık 6 kilometre uzaklıktaki ve tesise göre 185 metre yükseklikte bulunan kondüvi
yapısına ula maktadır. Kondüvi yapısından yakla ık 25 kilometre uzunlu unda ∅1600 mm
çaplı cazibeli boru hattı ile Arıtma Tesisine ula maktadır. Arıtma Tesisi 255.000 m3/gün
kapasiteye sahiptir. 1995 yılında in aatı ba layan tesis 2001 yılı ortalarında tamamlanarak
Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı D SK Genel Müdürlü ü tarafından i letmeye alınmı tır.
Halen tesisten ortalama 125.000 m3/gün su üretilip tüketime sunulmaktadır.

D SK Genel Müdürlü ü tarafından Su Kayıplarına yönelik yürütülen etkin

çalı malar kapsamında; ebekede basınç regülâsyonu, SCADA projesi ile su da ıtımı ile
üretimi arasında su dengesinin sa lanması ile ciddi miktarda geri kazanım sa lanmı tır.

Kentin ortalama su tüketimi 200.000 m3/gün iken hâlihazırda 165.000 m3/gün

civarındadır. Yıllık üretim miktarı ise 70 milyon m3/yıl iken 58 milyon m3/yıl civarına
indirgenmi tir.

173
 Arıtma Tesisi Öncesi Su Kaynakları

1. Gözeli Kayna ı ve Kuyular

2. Anzele Kayna ı
3. çkale Kayna ı
4. Alipınar Kayna ı
5. Ko u Meydanı Kuyusu
6. Yeniköy Kuyuları
7. Hamidiye Kuyuları
8. Sanayi Sitesi Kuyusu
9. Nesrin Mahallesi Kuyusu
10. Benusen Kuyusu
11. Azizye Mahallesi Kuyusu
12. Fidanlık Kuyusu
13. Toplu Konutlar Kuyuları
14. Sümerpark Keson Kuyusu
15. Eski Tekel Keson Kuyusu
16. Tekel Yaprak Fabrikası Kuyusu
17. DDY Keson Kuyusu
Arıtma Tesisinin devreye girmesi ile beraber Gözeli Su Havzası haricindeki
kaynaklar devre dı ı bırakılmı tır.

ebeke ve da ıtım sistemi;

çme Suyu Da ıtım Projesi Genel Bilgileri:
Kentin topo rafik artları göz önüne alınarak ebeke 6 basınç katına ayrılmı tır.
çme Suyu Da ıtım Projesinde de i ik hacimlerde 11 adet birinci kademe ve 4 adet ikinci
kademe olmak üzere 15 adet su deposu dizayn edilmi ve projedeki toplam depo hacmi
214.000 metreküptür. ebeke katlarında birinci ve ikinci kademe olmak üzere toplam
935.831 metre ebeke dö enmesi öngörülmü tür.
Mevcut Durum:
Depolar:
DY2.2 Ba larba ı Su Deposu 30.000 m3
DY3.1 Peyas Su Deposu 30.000 m3
DY3.2 Karakuyu Su Deposu 15.000 m3
DY4.2 Tepe ehir Su Deposu 15.000 m3
DY5.2 Talaytepe Su Deposu 15.000 m3
TK–1 Toplu Konut ilbe Su Deposu 2.500 m3
TK–2 Toplu Konut Üçkuyular Su Deposu 5.000 m3
Arıtma Arıtma Tesisi Su Deposu 10.000 m3
Toplam Aktif Hacim 122.500 m3
ebeke:

ebeke de ise; 100 mm Pvc ile 1.400 mm Ç.B. çapları arasında de i en hatlar
mevcuttur. 5216 Sayılı Yasa ile daremiz yetki sınırına ba lanan yeni yerle im
birimlerindeki ebeke çalı mamaları ile beraber de i ik çaplarda toplam olarak 1.102
kilometre civarında ebeke hattı i letilmektedir.

174
 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi:

Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi, atık su arıtma tesisi D SK Genel Müdürlü ü

tarafından faaliyete geçirilmi tir. Büyük ehir Belediyesine tabi olan atık su arıtma tesisi, u
anda % 30 verimle, mekanik olarak arıtma yapmaktadır.

ehirdeki evsel atık sular yakla ık 650 km uzunlu unda toplama sistemi ile
toplanarak, toplam 52 km uzunlu unda çapları 700 mm ile 1.800 mm arasında de i en
kolektör hatlarına ba lanarak 2.000 mm’ lik tek bir kolektör hattı ile cazibeli bir ekilde
arıtılmak üzere Atık su arıtma tesisine verilmektedir.

Kent içindeki atık suların toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacıyla
yapılan toplama sistemleri üç alt kademe belediyesinden, Suriçi ve Yeni ehir Belediyesi
sınırları dahilinde tamamlanmı olup, Ba lar Belediyesi sınırları dahilindeki yerle im
alanlarında tamamlama çalı maları sürdürülmektedir. Alt yapısı tamamen yenilenmi olan
Suriçi Belediyesi sınırları dahilinde evsel atık sular ve ya mur suları için ayrı toplama
sistemleri yerle tirilmi olmakla birlikte, büyük oranda eski toplama sistemlerinin
kullanıldı ı di er yerle im alanlarında evsel atık sular ve ya mur suları henüz aynı
sistemle toplanmaya devam etmektedir

Atıksu artıma tesisi ön arıtım ve çamur arıtım ünitelerinden olu maktadır. Bu

üniteler;

Ön arıtım üniteleri;
Terfi pompası
Kaba ızgara
nce ızgara
Havalandırmalı kum tutucu tankı
Ön çökeltme tankı
Çamur arıtım üniteleri;
Çamur yo unla tırıcı
Anaerobik çürütücü
Çamur depolama tankı
Belt filtre pres
Polielektrolit hazırlama tankı
Kireç silosu
Ara çamur depolama
Gaz depolama tankı
Gaz yakma me alesi

175
Atıksu arıtma tesisi dizayn verileri tablo l.1’de verilmi tir.

Tablo l.1.Atıksu arıtma tesisi dizayn verileri:

2005 yılı (A ama 1) 2010 yılı (Dizayn)

E de er nüfus 666,491 903,242

Günlük ya ı sız mevsim debisi m3/gün 109,344 166,926

Ortalama saatlik debi m3/saat 4,556 6,955

Maksimum saatlik debi m3/saat 8,454 12,637

Minimum saatlik debi m3/saat 3,868 5,864

KOI yükü kg/gün 66,649 90,324

BOI yükü kg/gün 33,325 45,162

Toplam Azot yükü kg/gün 6,665 9,032

Toplam Fosfor yükü kg/gün 1,666 2,258

Kaynak: Diski Genel Müdürlü ü

Atıksu arıtma tesisi çıkı ında beklenen de erler tablo l.2’deki gibidir.

Tablo l.2 Atıksu arıtma tesisi çıkı ında beklenen de erler :

2005 yılı (A ama) 2010 yılı (Dizayn)

BOI mg/l 255 225

Azot mg/l 61 54

Fosfor mg/l 15 14

Kaynak: Diski Genel Müdürlü ü

Atıksu arıtma tesisi çamur arıtım ünitesinden çıkan çürümü çamurlar gerekli analiz
ve ara tırmalardan sonra uygun bulunursa tarım arazilerinde toprak iyile tirici ve gübre
eklinde kullanılması dü ünülmektedir. Çıkacak olan metan gazının ise ısınma amaçlı
kullanılması planlanmaktadır.

176
 L.1.3.Ye il Alanlar:

Diyarbakır kent merkezi ölçe inde aktif ye il alan 195.700 m2 dir. Mevcut durumda
göçten dolayı istatistiki rakamlar sa lıklı olmayabilir. Ki i ba ına dü en ye il alan miktarı
0.66 m2’dir. Bu ye il alanın ço unlu u kent halkının kullanımına açık alan de ildir. Ço u
çay bahçeleri niteli indedir.

-Pasif ye il alanlar 1.800.000 m2 civarındadır üniversite sahası: 1.000.000 m2,

-Askeri alanlar: 600.000 m2,

-Di er resmi alanlar: 200.000 m2. Aktif pasif alanlarda ki i ba ına dü en ye il alan
miktarı : 1.33 m2’dir. Kentte ye il alan olarak dü ünülen 77.000 m2’lik Ko uyolu’ndaki
alanın yakla ık 1/2’si ye il alan niteli inde de ildir. Bunun 5.000–6.000 m2’lik bölümü
ye illendirilmi tir. 3194 sayılı mar Yasası ile mücavir alanlarda ki i ba ına 7 m2, mücavir
alan dı ında da 14 m2 ye il alan gerekli oldu u belirtilmi tir.

Kentimizde ye il alan miktarı ihtiyaca cevap verecek yeterlilikte de ildir.

Kentimize olan hızlı, zorunlu göç nedeniyle plansız bir ekilde geli en hızlı yapıla ma
sonucu çarpık, düzensiz imar planlarına uygun olamayan bir yapıla ma ortaya çıkmaktadır.
Bu durumda olması gereken ye il alanlar göz ardı edilmi tir. Ayrıca Kentin topo rafya ve
iklim ko ullarının etüdü, rüzgar yönünün saptanması, havadaki kirletici maddelerin
özellikleri, kullanılacak bitkilerin bu maddelere toleransı, kentin ana yapı ve nüfus
yo unlu unun bilinmesi gerekir. Bilinçsizce izlenecek bir ye il alan politikası olumsuz
sonuçlar do uracaktır.

Kentte yapı kitleleri arasında geni bo luk ve ye il alanlar bırakarak ve kent

çevresinde ye il ku aklar tesis ederek hava sirkülasyonu sa lanmalıdır. Böylece havada
biriken zararlı maddeler ortamdan uzakla tırılır. Özellikle geni yapraklı a aç türlerinin
bazı gaz ve tozları absorbe ederek havayı temizleme özelli i vardır.

limizde ki i ba ına dü en ye il alan miktarı dünya standartlarının oldukça

altındadır. Ye il alanların ehir içinde da ılı ları ve her bir ye il alanın kendi bünyesi
içinde hangi özelli e ta ıdı ı ve ne ekilde hizmet etti i yönünde yeterli bir sistem ortaya
koyulmalıdır. limizde ye il alanların ilgili en son yapılan çalı malar Dicle Bulvarı’nın sol
tarafında büyük bir alanın Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi tarafından ye il alan olarak
ayrılması olup çalı malar devam etmektedir.

177
 limizde ye il alanların ehir içindeki da ılımı Tablo l.3’te verilmi tir.

Tablo l 3: Ye il Alanların Kent çindeki Da ılımı

BULUNDU U YER AKT F ALAN

(m2)
stasyon Caddesi 2000
Alipınar Refüjleri 1000
Sento Caddesi 2400
Hatboyu Caddesi 1200
Dicle Bulvarı 2100
Seyrantepe Refüjleri 4300
Seyrantepe – Da kapı Hattı 10500
Mavi Park 3000
Belediye Önü 1000
Rızana aParkı 500
Ye il Park 3000
Anıt Parkı 30000
Beyaz Park 1200
Kırmızı Park 1500
Eflatun Park 2000
Kültür Parkı 177100
Sur Dipleri 30000
Sur Dipleri (Çay bahçesi) 100000
Ko u yolu 77000
Gazi Kö kü 700000
Trafik Çay Bahçesi 9335
Toplam 1.157.135
BULUNDU U YER PAS F
ALAN (m2)
Üniversite Sahası
1.000.000
Askeri Alanlar
600.000
Di er Resmi Alanlar
200.000
Kaynak: Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı
L.1.4.Elektrik letim Hatları

limizde mevcut (154 Kv ve 380 Kv’lik) elektrik iletim hatları hallındaki bilgiler
a a ıdaki tablolarda verilmi tir. limizde yeraltından geçen 380 veya 154 Kv’lik elektrik
iletim hattı bulunmamaktadır.

178
 Tablo.l.4.380 Kilovoltluk Enerji letim Hatları :

E. .H.Adı Uzunlu u D.Sayısı letken Cinsi

Karakaya-D.Bakır 95+897 236 3*(2*954)MCM ACSR

D.Bakır-Batman 92+846,69 220 3*(2*954)MCM ACSR

Kaynak: TEA Diyarbakır efli i

Tablo.l.5.154 Kilovoltluk Enerji letim Hatları

E. .H.Adı Uzunlu u D.Sayısı letken Cinsi

Maden-D.Bakır 69+431 218 3*477 MCM ACSR

Karakaya-D.Bkaır 104+855,6 313 3*477 MCM ACSR

Batman-D.Bakır 83+931 268 3*477 MCM ACSR

D.Bakır-PS4 128+400 368 3*477 MCM ACSR

D.Bakır-Mardin 81+180 243 3*477 MCM ACSR

Bran man-D.Bakır 3 11+443 36 3*477 MCM ACSR

Bran man 1-D.Bakır 3 0+695,5 4 3*477 MCM ACSR

Bran man 2- D.Bakır 3 0+897,5 4 3*477 MCM ACSR

Bingöl-Lice 60+869 174 3*477 MCM ACSR

Bran man-D.Bakır 0+724 3 2*(3*477) MCM ACSR

Karakaya- Kzy. rt.Hat. 1+525 8 3*477 MCM ACSR

Karakaya-Gny. rt.Hat. 1+519 8 3*477 MCM ACSR

Bran man - Etifosfat 13+535 38 2*(3*477) MCM ACSR

Batman HES- Silvan 17+454,23 55 795 MCM ACSR

D.Bakır3-D.Bakır2 Hat 12+193,74 41 1272 MCM ACSR

3

D.Bakır-Batman 380 Kv 0+301 3 1272 MCM ACSR

E. .H.154 kV D.Bakır 3
rt

Kralkızı-Ergani 28+058 81 3*1272 MCM ACSR

179
D.Bakır3-D.Bakır 4 14+149,31 40 2*1272 MCM ACSR

Dicle-Kralkızı 19+116,25 60 2*795 MCM

Bran man-Bismil 4+710,37 14 2*477 MCM

Kralkızı-D.Bakır3 38+219 113 1272 MCM

Lice –Silvan 68+583,4 198 1272 MCM ACSR

Kaynak: TE A letim ebekeleri letme ve Bakım Müdürlü ü

L.2.Ula ım

L.2.1. Karayolları

L.2.1.1.Karayolları Genel

Karayolları 9. Bölge Müdürlü ü sorumluluk alanına giren Diyarbakır linde toplam

devlet yolu uzunlu u 407 km., l yolları uzunlu u ise 483 km.’dir.

Tablo l.6. Diyarbakır’ın Bazı llere Olan Uzaklı ı

LLER UZAKLIK (km)
ELAZI 151
ANLIURFA 180
ADIYAMAN 206
MARD N 96
S RT 187
BATMAN 99
IRNAK 284
ANKARA 911
STANBUL 1314
ZM R 1422

180
 Tablo l.7. l Merkezinin lçelere uzaklı ı

LLER UZAKLIK (km)

ERGAN 55
B SM L 55
ÇERM K 86
ÇÜNGÜ 110
Ç NAR 37
HAZRO 71
E L 48
L CE 88
KULP 127
S LVAN 79
KOCAKÖY 61
D CLE 87
HAN 87
Kaynak: Çevre Durum Raporu 2007

L.2.1.2. Ula ım Planlaması

lin bir ula ım analizi ve planlaması bulunmamaktadır.

L.2.1.3. Toplu Ta ıma Sistemleri

Kent içi toplu ta ımacılıkta özel ahıslara ait küçük otobüsler, hatlı minibüsler ile
ticari taksiler kullanılmaktadır.

limizde 5 adet kooperatif toplu ta ımacılıkta etkin rol oynamaktadır.

Günlük ta ınan yolcu sayısı ile ilgili yeterli bilgi elde edilmemi tir.

L.2.1.4. Kent çi Yollar

Diyarbakır kent merkezinde bir süredir yo un olarak kent içi yolların düzenlenmesi
sürdürülmektedir. Bu çalı malar genel olarak yol geni letme çalı malarından ibaret olup
sıkı ık bölgelerdeki trafi i rahatlatmaya yöneliktir.

181
 L.2.1.5. Araç Sayıları

2008 yılı Aralık ayı itibarıyla il genelinde kayıtlı motorlu araç sayıları tablo l.8’de,
motorsuz araç sayıları tablo l.9’da verilmi tir.

Tablo l.8 2008 itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu (motorlu)

ARAÇ C NS L MERKEZ L MERKEZ VE LÇELER

Motosiklet 5942 7428
Otomobil 26136 32050
Minibüs 4148 5782
Otobüs 854 944
Kamyonet 11320 13304
Kamyon 4667 5829
Traktör 10442 17160
Çekici 233 295
Özel araçlar 221 304
Tanker 390 459
Arazi ta ıtı 427 456
Toplam 64780 84012
Kaynak: l Emniyet Müdürlü ü

Tablo 1.9. 2008 Aralık ayı itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu
(motorsuz)

ARAÇ C NS L MERKEZ L MERKEZ VE LÇELER

Romork 74 75

Yarı römork 300 322

Toplam 374 397

Kaynak: l Emniyet Müdürlü ü

L.2.2 Demiryolları

L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler

limizde kent içi demiryolu ta ımacılı ı yoktur. Diyarbakır’ın kent dı ı demiryolu

uzunlu u 150 km.’dir. Demiryollarımızda yük treni, banliyö treni, posta treni ve ekspresler
hizmet vermektedir.

182
 L.2.4. Havayolları

Diyarbakır Havaalanı 2008 yılı verileri:

Uçak trafi i : 6 972
Gelen yolcu :422 380
Giden yolcu : 422 679
Hava alanının ehre uzaklı ı:6 km
Terminal binası kapasitesi: 1.450.000 yolcu/yıl

L.3. Haberle me
limizde ç ebekeler mar Planı mevcut olup imara uygun geli en yerle im
birimlerinde yeraltı a ırlıklı, imar planı olmayan yerler ile kırsal yerle im birimlerinde
havai olarak tesis edilmektedir.Son zamanlarda havai telefon ebekelerinin sürekli
çalınması üzerine kırsal alanda da kablolar yeraltına alınmaya çalı ılmaktadır.

Türk Telekom Diyarbakır l Müdürlü ü hizmet sahası kapsamındaki ehir

merkezlerinde mevcut telefon ebekelerinin %85’i yer altı %15’i havai ebekedir. Bu oran
kırsal kesimde %60 yer altı, %40 havai ebeke eklindedir.

Bina içi telefon tesisatı (ankastre) olmayan binalarda daire ve i yerlerine bina
dı ından telefon kabloları çekilerek pencere veya balkonlardan dairelere giri yapılmakta
bu da büyük bir çevre kirlili ine neden olmaktaydı.

Bunun önüne geçilebilmesi için Diyarbakır’daki alt yapı kurulu ları tarafından
olu turulan alt yapı koordinasyon merkezince (AYKOME) yeni in a edilen tüm binalarda
artnamelere uygun bina için telefon tesisatı olup olmadı ının l Telekom Müdürlü ü
tarafından denetlenmesi yönünde karar alınmı tır. Bu karar gere i yeni in a edilen binalara
l Telekom Müdürlü ü’nün onayı olmadan iskan ruhsatı verilmemektedir.

Ankastre sisteminin eski binalarda da uygulanması için çalı malar yapılmaktadır ve

pek çok eski binaya ankastre sistemi tesis edilmi tir.

Ankesörlü telefon,saha dolabı,menhol gibi telefon alt yapı birimleri türk Telekom
tarafından çevreye uyum sa layacak ekilde tasarlanmakta ve estetik bir görünümde tesis
edilmektedir.kırsal alan telefon santrallerinin bir ço unda elektrik enerjisi güne ten elde
edilmektedir.

Bütün bu çalı malar ya anabilir bir çevre sa lanmasına olumlu katkı

sa lamaktadır.

183
L.4. lin mar Durumu

Diyarbakır merkez yerle im alanının Güneydo u Anadolu Bölgesinde önemli

ula ım a ı oda ında olması nedeniyle kentsel büyümesi yo unluk kazanmı ve 1984
yılarında onaylanan Nazım mar Planı, 1994 ‘te revize edilmi , bu revizyon da yetersiz
kalınca GAP daresi tarafından Nazım mar Planına uygun bir ekilde Çevre Düzeni Planı
hazırlanmı tır. Son yıllarda, gerek çevre illerden, gerek ilin kendi kırsal nüfusunun kent
merkezine göçünün hız kazanmasıyla mevcut imar planları, plan dili, yakla ımı ve
kararları itibariyle günümüz ihtiyaçlarını kar ılamaktan oldukça uzaktır. Bu yüzden yeni
bir Çevre Düzeni Planının hazırlanması gerekmektedir. Nitekim son yıllarda hızla artan
nüfus ile birlikte hız kazanan konut yapıla ması ve sanayi geli imi göz önünde
bulundurularak Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı tarafından ba latılan Mevzi mar Planı
çalı maları devam etmektedir.
Mevcut Çevre Düzeni Planı içerisinde bulunan belediyeler Diyarbakır Büyük ehir
Belediyesi, Yeni ehir Belediyesi, Sur Belediyesi, Ba lar Belediyesi, Bismil Belediyesi,
Çınar Belediyesi, Ba ıvar Belediyesi, Kayapınar Belediyesi, Çarıklı Belediyesi ve Ambar
Belediyeleri olmak üzere 10 belediyeyi kapsamaktadır.

limiz merkeze ba lı Yolboyu Köyünde dü ünülen ve Çevre düzeni planında OSB

olarak belirtilen yer OSB olarak kullanılmamaktadır. Diyarbakır l dare kurulu
Diyarbakır-Ergani Karayolu üzerinde Yayta Köyü civarında 08.06.1995 tarih ve id.ku.01-
1995/367 sayılı kararı almı ve söz konusu 1/5000 ve 1/1000 ölçekli mevzi plan teklifi
GAP Bölge kalkınma daresi Ba kanlı ınca incelenmi ve uygun görülerek 388 sayılı
Kanun Hükmünde Kararnamenin 3. maddesi uyarınca imzalanmı tır.

Yapılan Çevre Düzeni Planına göre konut alanlarındaki yo unluklar öyle

belirlenmi tir:

Diyarbakır
Seyrek yo unluklu konut alanlarında brüt yo unluk 280 ki i/hektar

Orta “ “ “ “ “ 420 ki i/hektar

Yüksek “ “ “ “ “ 525 ki i/hektar

Bismil
Tarımsal nitelikli konut alanlarında brüt yo unluk 280 ki i/hektar
Seyrek yo unluklu “ “ “ “ 200 ki i/hektar

Orta yo unluklu “ “ “ “ 300 ki i/hektar

Yüksek yo unluklu “ “ “ “ 450 ki i/hektar

Çınar
Seyrek yo unluklu konut alanlarında brüt yo unluk 150ki i/hektar

184
L.5. ldeki Baz stasyonları Sayısı

l sınırları dahilinde Telekomünikasyon kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlü ü

tarafından izin verilen ve kurulu bulunan baz istasyonları sayısı a a ıdaki gibidir.

Tablo l.10 (01.01.2008-31.12.2008 tarihleri arası)

L MERKEZ NDE KURULU LÇEDE KURULU BAZ

OPERATÖR ADI BAZ STASYONU SAYISI STASYONU SAYISI

TURKCELL 172 104

VODAFONE 72 46

AVEA 89 68

TOPLAM 339 218

KAYNAKLAR :

1. Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi

2. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası
3. l Emniyet Müdürlü ü
4. D.S. . X. Bölge Müdürlü ü
5. Telekomünikasyon Bölge Müdürlü ü
6. PTT Ba müdürlü ü
7. Bayındırlık ve skan l Müdürlü ü
8. TE A Diyarbakır Müdürlü ü

185
 M. YERLE M ALANLARI VE NÜFUS

M.1.Kentsel ve Kırsal Planlama

M.1.1.Kentsel Alanlar

M.1.1.1.Do al özelliklerin Kent formuna etkileri

Diyarbakır li Güneydo u Anadolu Bölgesi’nin orta bölümünde yer almaktadır.

Do uda Siirt, Mu ; Güneyde Mardin; Batıda Urfa, Adıyaman, Malatya; Kuzeyde Elazı ve
Bingöl lleri ile çevrilidir. Güneydo u Anadolu’yu kuzeyden bir yay gibi çevreleyen,
Güneydo u Toros Da Ku a ı’nın güneyinde, Karacada Volkanitleri’nin olu turdu u
a ınmı bir plato üzerinde yer almaktadır.

Kent Dicle Havzası’nda, Dicle Nehri’nin batısında, vadi tabanından yakla ık 100
metre yükseklikte 650 metre yükseklikte bir düzlükte kurulmu tur.
ldeki Tarıma elveri li ovalar Dicle’ye kavu an dere ve çayların açtı ı vadi boyların
sıralanmı tır. Bu ovalar, lin Güney, Güneydo u ve Batı kesimlerinde yer almaktadır.
Tarıma elveri li ovaların en zengin oldu u lçeler; Ergani, Merkez, Çınar, Bismil ve
Dicle’dir.
Kent merkezinin yakla ık 40 km batısındaki plato üzerinde yükselmi bir ada
görünümünde olan Karacada ’ın en yüksek yeri 1957 metredir
Dicle Nehri, planlama alanı içinde, kuzey-güney do rultusunda geçerek, güneyde,
do uya yönelmektedir. Nehrin ana kollarından olan Ambar Çayı planlama alanının
do usundan, Havar Çayı güneyinden geçmekte, Devegeçidi Çayı ise kuzey sınırını
olu turmaktadır.

Diyarbakır ekonomik yapısının geri kalmı lı ına kar ın nüfus 1 milyonu a an ller
arasında yer almaktadır. Diyarbakır kentinde büyük nüfus toplanması dı ında lde nüfus
da ılımını belirleyen en önemli etkin çevre ko ullarıdır.

l kırsal kesiminde mezralar eklindeki küçük yerle me biçimi yaygındır. Bunun

nedenleri yörede göçebe ve yarı göçebe ya amın önemli olması, feodal yapının belli
ölçülerde sürmesi, topografik yapı, ula ım a ının yetersizli i ve tarımsal üretimin
geli memi olmasıdır.

lde nüfus (yerle im) tarıma elveri li toprakların, sulama olanaklarının ve uygun
iklim ko ullarının bulundu u alanlarda toplanmı tır.

Ovalarda kurulmu , halka hem tarla tarımı, hem hayvancılık, hem de ba cılıkla
geçiren köyler daha fazla nüfusludur.

Diyarbakır’ın iklimi, do al kaynakları ve geli me potansiyeli, kentin iç göçlerden

payını kırsal yerle imlerin nüfus erozyonuna u ramasıdır. lde i sizlik oranının
istatistiklere göre %14 olması bu durumu kanıtlamaktadır. Nüfus artı hızındaki dönemsel
dalgalanmalarda ülkenin ekonomik ve toplumsal konjonktürü ve kırsal alanlardaki sosyal
ve ekonomik zorlukların etkili oldu u bilinmektedir.

186
 M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni:
Diyarbakır, 15.355 km2’lik yüzölçümü olup, toplam GAP alanı içinde %20’lik bir
alan olu turmaktadır.
Diyarbakır ili, güneyinde Mardin, do usunda Batman, batısında anlıurfa ve
Adıyaman, kuzeyinde Elazı , Bingöl ve Mu illerimizle çevrilidir. Diyarbakır yaylası adı
verilen ve yükseltisi 500–800 m. olan çanak biçimi havzayı kuzeyden Güneydo u
Torosları yayı ku atmı tır. Güneybatısında ise 1.938 m. yükseklikte Karacada ve
güneyinde Mardin e i i yükselmektedir. Havzanın eksenini geni Dicle Vadisi
olu turmaktadır.
Diyarbakır genelde tarıma dayalı toprak yapısına sahip olması ve bölgede GAP
projesiyle birlikte yatırım alanların geni lenmesi ve buna paralel olarak da kent
yerle imlerinde nüfus açısından cazip olmu tur.
Öngörülen yerle me deseni ise:
Mevcut e ilimler ve öngörülen ekonomik geli me stratejileri, büyük kentlerin
önemlerini koruyaca ını göstermektedir. Bölge kentsel deseninin plan döneminde, mevcut
e ilimlere de uygun olarak, “Çok Eksenli ve Kutuplu” bir form eklinde geli mesi
öngörülmü tür. Önerilen yerle me deseninde, Diyarbakır Kenti, “Diyarbakır-Bismil-
Batman Ekseni” içinde yer almaktadır.
Bu form esas itibariyle 1989 GAP Master Planı’nda öngörülen ve 1990’lardaki
geli melerle güçlenen “Kırık - Geli me - Aksı” ve bu aksın do u yönünde devamı ile aksın
çeperlerinde yüksek potansiyel gösteren alanlardan olu maktadır. Planda bölge makro
formunun tespit ve geli tirilmesindeki temel ilke, geli melere kar ı koyarak yeni kutuplar
yaratmak de il, mevcut geli meleri güçlendirici önlemlerle yı ılma ekonomilerinden ve
dı sal ekonomilerden yararlanarak etkinli i artırmak ve Bölge’nin sosyo-ekonomik
yapısının de i imine ivme kazandırma oldu u belirtilmektedir.
Desenin büyük yerle meleri, Gaziantep, Diyarbakır anlıurfa olarak belirmektedir.
Bu üç ana yerle mede GAP bölgesindeki nüfusun yüzde 37’si, kentsel nüfusun ise yüzde
56’sının barınaca ı öngörülmü tür. Nüfusun yı ılmasına ko ut olarak, özellikle sanayi ve
hizmetlerdeki istihdamın, önemli bir bölümü kentsel geli me eksen ve kutuplarında yer
alacaktır. Diyarbakır-Bismil-Batman Kentsel Geli me Ekseninde 1,221,000 kentsel nüfus
öngörülmü tür.

M.1.1.3. Planlı kentsel geli me alanları:

Diyarbakır merkez yerle im alanının Güneydo u Anadolu Bölgesinde önemli

ula ım a ı oda ında olması nedeniyle, kentsel büyümesi yo unluk kazanmı tır. Bu itibarla
kentsel geli me alanı Sur dı ına ta mı tır. 1985 yıllarında onaylanan nazım imar planı
geli meler kar ısında yetersiz kalmı , gecekondula ma hızla büyümü tür. Plan 1992
yılında revize edilmi tir.

Diyarbakır kenti için yeni mevzi imar planı kapsamında Büyük ehir Belediye
Ba kanlı ı ile GAP daresi Ba kanlı ı arasında çalı malar devam etmektedir.

Kent geli im yönü; güneyde havaalanı, do uda kentin bulundu u platodan 100 m.
A a ıdaki Dicle Nehri Vadisi ve batısındaki 7. Kolordu askeri alanı gibi kentsel geli meyi
sınırlayıcı e iklerin bulunması, ayrıca bu bölgedeki zeminin sa lamlı ı kent geli im
yönünün kuzeybatı ve batı yönünde olu umunu zorunlu hale getirmi tir.

187
 Kentsel arazi kullanım oranları Tablo m.1.’dedir.
Tablo: m.1. Diyarbakır Merkez Kentsel Arazi Kullanımı

Kullanı lar Alan (ha) % M2 / Ki i

Konut 598 9.80 14.03
Ticaret 20 0.33 0.47
Sanayi – Depolama 227 3.72 5.33
Küçük Sanayi 20 0.33 0.47
E itim Tesisleri lkokul 14 0.23 0.33
Orta ve Mesleki E itim 29 0.48 0.68
Yüksekokul 2700 44.26 63.35
Sa lık Tesisleri 18 0.30 0.42
Kamu Kurulu ları 458 7.51 10.75
Kentsel Ye il Alanlar 13 0.21 0.31
Spor Alanları 5 0.08 0.12
Sosyal – Kültürel 50 0.82 1.17
Tesisler
Dini Tesisler 4 0.07 0.09
Mezarlık 22 0.36 0.52
Devlet Karayolu 90 1.48 2.11
Kent içi Yollar 145 2.38 3.40
Demiryolu 27 0.44 0.63
Askeri Alanlar 1275 20.90 29.92
Özel Mahsül Alanları 288 4.72 6.76
Bo Alanlar 98 1.61 2.30
TOPLAM 6101 100.00 143.15

Kaynak: Diyarbakır mar Planı Ara tırması, Büyük ehir Belediyesi

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yo unluk :

Diyarbakır ili merkez ilçe ile birlikte 14 ilçe, 13 bucak 32 belediye ve 826 köyden
olu maktadır. 2000 yılı nüfus tespitine göre Diyarbakır ilinin toplam nüfusu 1.362.708’dir.
Bunun 817.692’si ehir merkezlerinde; 545.016’sı kırsal kesimlerde ya amaktadır. Buna
göre, 2000 yılında nüfusun %69’u kentlerde, %31’i kırsal kesimlerde ya amaktadır. Ba ka
bir de i le Diyarbakır’da kentle me oranı %69’dur. lin nüfus yo unlu una bakıldı ında
km2 ba ına 90 ki i dü mektedir. Kent merkezindeki nüfus yo unlu u alt belediye ve
mahallelere göre farklıla maktadır. Bunlardan bazıları a a ıdaki gibidir:

Ba lar:685 ki/ha Yeni ehir:300 ki/ha

Ba lar mah: 120 ki/ha Koop mah: 580 ki/ha
Yeniköy mah: 200 ki/ha Yeni ehir mah: 210 ki/ha
eyh amil mah: 590 ki/ha ehitlik mah: 210 ki/ha
Mevlana Mah: 1000 ki/ha Dicle mah: 300 ki/ha
Muradiye mah: 990 ki/ha
Fatih mah: 980 ki/ha
Kayapınar: 120 ki/ha
Suriçi: 700 ki/ha

188
 Kayapınar’da Huzurevleri mah. Bu yo unluklara dâhil edilmemi tir. Huzurevleri
gecekondu mahallesi 400 ki/ha yo unlu undadır. Bu sonuçlarla Diyarbakır’da üç temel
nüfus yo unlu u tespit edilmi tir.

Az yo unluk:120 ki/ha
Orta yo unluk:300 ki/ha
Yüksek yo unluk: 700 ki/ha

Kaynak: Diyarbakır ili geli me planı 2. ön raporu

Nazım imar planı çerçevesinde nüfusun da ılımı Tablo m.2’de verilmi tir.

Tablo: m.2. Kentsel Nüfusun lk Kademe Belediyelerine Göre Da ılımı

Kaynak: Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi

189
 M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları:

Yeni sınır düzenlemeleri sonucunda Büyük ehir Belediye sınırları 5 kat artarak
125,600 hektara büyümü tür. Böylece merkeze yakın olan Kayapınar, Çarıklı ve Ba ıvar
gibi kentsel yerle melerle birlikte, geni kırsal ve tarımsal bölgeler de planlama alanı içine
alınmı olmaktadır. Kentsel kullanımların ve yapılı çevrenin bulundu u bölgeler ile kırsal
nitelikli bölgelerin sosyal, ekonomik, demografik ve mekânsal bakımlardan farklılıklarının
proje sürecini de etkileyecek olması nedeniyle çalı malar kentsel ve kırsal bölge ayrımına
dayalı olarak yapılmı tır.

Büyük ehir Belediyesi’ni olu turan Sur, Yeni ehir ve Ba lar lkkademe
Belediyeleri ile, Büyük ehir’e ba lanan Kayapınar, Çarıklı ve Ba ıvar lkkademe
Belediyeleri’nin kentsel nitelikli bölgelerini kapsamaktadır. Büyük ehir sınırları içine
alınarak mahalleye dönü türülmü olan kırsal yerle melerden, Silvan yolu çevresindeki
Dönümlü, Yi itçavu ve Karaçalı, Elazı yolu çevresindeki Yolaltı, Üçkuyu, anlıurfa
yolu çevresindeki, Talaytepe, Serapgüzeli (Gözeli), Gömmeta ve Yolboyu (Pirinçlik),
Mardin yolu üzerindeki Özdemir yerle meleri, kentsel geli melerden etkilenmi olmaları
ve olası geli melerden etkilenmeye açık olmaları nedeniyle kentsel bölge içinde
sayılmı lardır.

1990 yılında hazırlanan tarihi kent dokusunun korunmasına yönelik 1/1000 ölçekli
Suriçi Koruma Amaçlı mar Planı 1/2000 olarak düzenlenmi , ‘Ekler’ bölümünde, Harita
m.1’de verilmi tir.

M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi:

limizde geli en sanayi tipleri özelliklerine göre farklı yerlerde kurulmu tur.
Özellikle küçük ölçekli sanayi tipleri ( atölye tipi ) kent merkezinde de i ik mekânlarda
kurulmu tur. limizde atölye tipi sanayi tesisleri 1. ve 2. Sanayi Sitelerinde yo unla mı tır.
Büyük endüstriyel kurulu lar Diyarbakır - Ergani ve Diyarbakır anlıurfa Karayolları
güzergâhlarında yo unla mı tır. Diyarbakır Organize Sanayi Bölgesi ( OSB ) Diyarbakır –
Ergani karayolları 25 km civarında kurulmu tur.

Diyarbakır kent merkezindeki sanayi alanlarının yakla ık 200 ha.. gibi büyük bir
alan kapladı ı tespit edilmi tir. Bu durum zaten sıkı ık olan kent merkezindeki ya am
kalitesini dü ürmekte ve bu sanayi kurulu larının Ergani yolunda 523 ha. üzerinde kurulu
olan OSB’ye ta ınmasını gerektirmektedir. Kentte Diyarbakır Atatürk Stadının güneyinde
yer alan ve Sümer Halıya ait olan sanayi tesisleri Diyarbakır Büyük ehir Belediyesine ye il
alan yapma kar ılı ında hibe edilmi ve buradaki 10 ha.’lık alan ye il alana (Sümer parkı)
dönü türülmü tür.

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar:

Diyarbakır Tarihi surlarının Çevre Düzenleme Projesi üzerine yapılan de i iklikler

onaylanmı ; çalı malar devam etmektedir. Bu proje sur diplerindeki yapıları kaldırıp sur
çevresine ye il bir koruma bandı çevrelemekle ilgilidir.

Aynı zamanda surların restorasyon çalı maları sürdürülmekte, 4 kapı ve 4 burcu

kapsamaktadır. Bu proje tahrip olmu surların korunmasını amaçlamaktadır.

190
 Kültürel ve tarihi açıdan uzun bir geçmi i olan Diyarbakır ilinin birçok bölgesinde
arkeolojik çalı malar uzun zamandır sürdürülmektedir.

M.1.2. Kırsal Alanlar:

M.1.2.1. Kırsal Yerle me Deseni:

Diyarbakır ili yerle im alanı içerisinde 13 ilçe, 13 bucak 32 belediye ve 826 köyden
olu maktadır.

Diyarbakır ili kırsal alan yerle iminde genel olarak belirli bir plan olmamakla
beraber yerle im yerlerinin topo rafik özelliklerine göre; da eteklerinde, düz ovalarda,
vadilerde iklim ve sosyo-ekonomik faktörlere ba lı olarak yerle im yapılanması
gözlenmektedir.

Diyarbakır il yerle im alanı içerisinde yer alan toprakların büyük bir bölümü tarıma
dayalı kullanılmakta olup, kırsal alan kullanımı a a ıda göstermi tir.

Arazi Kullanma 1968 1982

Kuru Tarım 562.311 612.925

Sulu Tarım 25.106 40.477
Ba -Bahçe 34.193 28.705
Çayır-Mera 448.217 381.642
Orman-Funda 404.245 384.662
Irmak Yata ı 17.226 16.054
Çıplak Kaya 33.037 42.439

Tarım arazilerinin nitelik ve kullanım esaslarının belirlenmesi, korunması ve tarım

dı ı amaçlarla kullanılması ile ilgili ilke ve esaslar 5403 sayılı Toprak Koruma Ve Arazi
Kullanımı Kanunu çerçevesinde plan kararları ile belirlenmektedir.
Toprak, topo rafya özellikleri ile iklim ko ulları mevcut sulama durumu ve
arazinin kullanma biçimi de dikkate alınarak yapılan bu sınıflandırmaya göre araziler,
tarımsal potansiyelleri itibariyle 4 grupta toplamı tır.

Mutlak tarım arazileri ( Birinci Derece Önemli Tarım Arazileri)

Bitkisel üretimde; topra ın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinin kombinasyonu
yöre ortalamasında ürün alabilmesi için sınırlayıcı olmayan, topo rafik sınırlamaları yok
veya çok az olan; ülkesel, bölgesel veya yerel önemi bulunan, hâlihazır tarımsal üretimde
kullanılan veya bu amaçla kullanıma elveri li olan arazileri,

Diyarbakır ili Arazi Varlı ı ve 1/100.000 ölçekli Toprak Etüd Haritaları’ndaki

birinci ve ikinci sınıf topraklar, mutlak tarım arazisi olarak alınmı tır.

191
 Özel Ürün Arazileri ( kinci Derece Önemli Tarım Arazileri)
Mutlak tarım arazileri dı ında kalan, toprak ve topo rafik sınırlamaları nedeniyle yöreye
adapte olmu bitki türlerinin tamamının tarımın yapılmadı ı ancak özel bitkisel ürünlerin
yeti tiricili i ile su ürünleri yeti tiricili inin ve avcılı ın yapılabildi i, ülkesel, bölgesel
veya yerel önemi bulunan arazileri, Toprak etüt haritalarındaki üçüncü, dördüncü sınıf
topraklar ikinci derece önemli tarım arazisi olarak alınmı tır.
Dikili Tarım Arazileri ( Üçüncü Derece Önemli Tarım Arazileri)
Mutlak ve özel ürün arazileri dı ında kalan ve üzerinde yöre ekolojisine uygun çok yıllık
a aç, a açcık ve çalı formundaki bitkilerin tarımı yapılan, ülkesel, bölgesel veya yerel
önemi bulunan arazileri, Toprak etüd haritalarında bahçe tarımı yapılan alanlar üçüncü
derece önemli tarım arazisi olarak alınmı tır.
Marjinal Tarım Arazisi (Di er Tarım Arazileri )
Mutlak tarım arazileri, özel ürün arazileri ve dikili tarım arazileri dı ında kalan, toprak ve
topo rafik sınırlamalar nedeniyle üzerinde sadece geleneksel toprak i lemeli tarımın
yapıldı ı arazileri,
Toprak etüd haritalarında üçüncü, dördüncü, be inci, altıncıve yedinci sınıf
topraklar marjinal tarım arazileri olarak alınmı tır.
limizde planlama alanındaki arazilerin tarımsal potansiyeli tablo m.3.’de
verilmi tir. Planlama alanındaki arazilerin %57’sini mutlak tarım arazileri, %19’unu ikinci
derece önemli tarım arazileri olu maktadır
Tablo m.3.Planlama Alanındaki Arazilerin Tarımsal Potansiyeli
Alan (ha) %
Mutlak Tarım Arazileri 71.561 57,0

kinci Derece Önemli Tarım Arazileri 23.897 19,0

Üçüncü Derece Tarım Arazileri 490 0,4

Marjinal Tarım Arazileri 16.085 12,8

Göletler 616 0,5

Çevre Düzeni Planı Yerle ik ve Planlı Alanlar 12.951 10,3

Toplam 125.600 100,0

Kaynak: Diyarbakır li 1/100.000 ölçekli toprak etüd haritalarından elde edilmi tir.

192
 Tarım Dı ı Kullanıma zin Verilen Tarım Alanları
Tarım topraklarının korunması ile 03.07.2005 tarihinde, 5403 sayılı Toprak
Koruma Ve Arazi Kullanımı Kanunu yürürlü e girmi tir. Tarım l Müdürlü ü verilerine
göre, sanayi ve konut geli imi, akaryakıt istasyonu, maden çıkarımı, ta ve kum oca ı
tesisi, enerji nakil hattı vb. altyapı tesisleri gibi faaliyetlerle ilgili olarak, planlama alanı
içinde 33 yerde izin verilmi tir. zin verilen alanların toplamı 2046 hektardır. limizde
tarım dı ı amaçla kullanıma izin verilen alanların listesi a a ıda sunulmu tur.

Tablo m.4. Tarım dı ı kullanıma izin verilen alanlar :

Kullanımlar Alan (ha)

Sanayi Tesisi 77,2
Konut Yerle me Alanı 128,0
Sosyal Donatı (E itim Tesisi) Alanları 26,0
Akaryakıt stasyonu 121,4
Altyapı (ENH. vb.) Alanları 463,4
Ta ve Kum Ocakları 1205,0
Belediye Hizmetleri ( Hayvan Pazarı) 25,1
Toplam 2046,1

Kaynak: Diyarbakır Tarım l Müdürlü ü

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti:

Kamu arazilerinin varlı ı planlamada yerle me maliyetini azaltıcı etkisi nedeniyle

önemli bir araç olarak de erlendirilmektedir. Bu alanların öncelikle, kamusal
gereksinmelere uygun biçimde sosyal ve teknik altyapı alanı olarak yada dü ük gelirlilerin
konut gereksinmelerine yönelik projelerde de erlendirilmesi öncelik almaktadır.
Diyarbakır kenti ve çevresindeki arazilerin kadastroları büyük ölçüde yapılmı tır. Kent
içindeki kadastro paftaları, parselasyon ve imar uygulamaları sayısalla tırılmı tır. Kentin
çevresindeki kadastro paftaları fotogrametrik yöntemlerle yapılmı tır. Çevre köylerin
kadastral bilgileri son yıllarda sayısalla tırılmı ve koordinatlı hale gelmi tir.
Suriçi’nde kentsel sit alanında kadastral sınırlar üzerinden plana göre imar hakkı
verilmektedir.
Planlı geli me gösteren Yeni ehir ve Kooperatif mahallelerinde, Kayapınar’ın
yerle ik alanın büyük bir kısmında, Ba lar Belediyesi’nin Ba cılar Bölgesinde imar
planına ve mar kanununun 15. ve 16. maddesine göre kadastro parseli ölçe inde
uygulamalar yapılmı tır. Planlı geli en alanda bu yöntemle 1174 hektar alanın
parselasyonu yapılmı tır.
mar kanununun 18. maddesine göre arazi ve arsa düzenlemesi yapılan alan 1305
hektardır. Kö kler mahallesinde, Urfa yolu çevresinde, Hamravat Evleri güneyinde
Kayapınar yerle ik alanında, imar uygulamaları yapılmı tır. Çarıklı Belediyesi’nin planına
göre 18. madde uygulaması yapılmı tır.
Toplu konut ve toplu i yeri uygulamaları kapsamında parselasyon ve uygulama
görmü olan alanlar 268 hektardır. Uygulama görmü alanlar, ilbe Toplu Konut alanı ve
Üçkuyu Toplu Konut alanıdır. Ayrıca, Üniversite kampus alanı içerisinde ve Silvan yolu

193
üzerinde 450 evler toplu konut uygulamalarıdır. Toplu i yeri olarak uygulama yapılan
alanlar Küçük Sanayi Sitesi ve Gıda Toptancılarıdır.
Hazine mülkiyetleriyle ilgili mülkiyet listeleri Defterdarlık Milli Emlak
Müdürlü ü’nden; Meralarla ilgili listeler Tarım l Müdürlü ü’nden; Vakıf arazileriyle ilgili
listeler Vakıflar l Müdürlü ü’nden elde edilmi tir.

Mülkiyet Haritası ve tablolarda 1000 m2’den büyük kamu parselleri esas alınmı tır.
Diyarbakır kentsel alanında kamu arazilerinin yetersiz ve küçük parsellerden olu tu u
görülür. Toplam kamu arazisi büyüklü ü 15341 ha’dır. Büyük ehir belediyesi sınırları
içerisindeki alanın %11,9’si kamuya ait arazilerdir.Kamuya ait arazi miktarı tablo m.5.’te
verilmi tir.

Tablo m.5. Kamuya Ait Araziler

Hektar %

Mera 9400 7,48

Belediye 264 0,21

Hazine 5367 4,27

Vakıf 309,9 0,01

Toplam 15341 11,98

Kamu arazileri varlı ı üç bölgeleme üzerinden incelenmi tir. Birincisi, yapıla mı

alanı kapsayan “kentsel alan”dır. kincisi, yapıla mamı olan alanın çevresinde, geli me
e ilimi olan alanlar, üçüncüsü, Büyük ehir sınırları içinde kalan, geli me e ilimi olmayan
alanlardır. Kamuya ait araziler dört kategoride ele alınmı olup, tescil dı ı araziler, tescil
edilmi araziler, Toplu Konut Yasa’sı kapsamındaki araziler ve meralardır.

Tescil dı ı araziler tapuya tescil edilmemi fakat devletin hukuk ve tasarrufunda olan
yerlerdir. 3402 Kadastro Kanunu’nun 16.maddesinde ”Devletin hüküm ve tasarrufu
altında bulunan kayalar, tepeler, da lar, bunlardan çıkan kaynaklar gibi, tarıma
elveri li olmayan sahipsiz yerler ile deniz, göl, nehir gibi genel sular” olarak
tanımlanan alanlar tescil dı ı alanlardır. Planlama alanı içerisinde tapulama harici
alanlar vadi tabanları ile, ta lık arazilerdir. Bu tür araziler, hazine, kamu kurum ve
kurulu ları, il, belediye köy veya mahalli idare birlikleri tüzelki ili i, adlarına tescil
edilen arazilerdir. Hükümet, belediye, okul binaları, köy odası, hastane, pazar yerleri,
bo luklar ve benzeri hizmet malları bu arazilerdendir. Bu araziler maliye hazinesi
yada belediye adına tescil edilmektedir. Hazine arazileri, kullanım amacı ile kamu
kurumlarına için tahsis edilirler.

Kamu arazilerinin mekansal da ılımı incelendi inde, kentsel alanda di er bölgelere

oranla daha az kamu arazisi bulundu u görülmektedir. Kentin çeperlerine do ru kamu
arazileri artmaktadır. Arazilerin bir kısmı hisseli mülkiyet bir kısmı ise i galli arazilerdir.
Kamu arazilerinin mekansal da ılımı tablo m.6.’da verilmi tir.

194
Tablo m.6. Kamu Arazilerinin Bölgelere Göre Da ılımı
Hazine Belediye Vakıf Mera TOPLAM

Kentsel Alan 966 91 74 99 1230

Geli me Alanı 1350 12 238 1269 2869

Kentsel Alan Dı ı 1303 0 0 3300 4603

TOPLAM 3619 103 312 4668 8702

Hazine arazilerinin planlama alanı içerisindeki da ılımında kentsel alandan çevreye

do ru hazine arazisinin arttı ı görülmektedir. Kentsel alanda 414 ha, geli me alanında
1057 ha, kentsel alan dı ında 1913 ha hazine arazisi bulunmaktadır. Geli me alanında
kamu arazisinin varlı ı planlama açısından önemli bir potansiyel olu turmaktadır.

195
 Büyük ehir Belediyesi ve ilk kademe belediyelerinin arazi kullanımı tablo m.7.’de
verilmi tir.

Tablo m.7. Büyük ehir Belediyesi ve ilk kademe belediyelerinin arazi kullanımı

196
197
 Hazine adına 1439 parsel kayıtlı olup, yüzölçümü 5367 ha’dır. Hazine arazilerinin
% 48,79’u Sur belediyesi sınırları içerisinde, %13,80’i Ba ıvar’da, %13,74’ü
Kayapınar’da, %12,86’sı Ba lar’da bulunmaktadır. Büyük ehir Belediyesinin 625 adet
ta ınmazı bulunmaktadır. Bunun 319’u arsa, 27’si okul, 52’si ye il alan, 10’u otopark, 3’ü
sa lık tesisi, 11’i cami, 80’i tarla, 56’sı ticaret, 8’i mezarlık, 2’si kültür merkezi, 8’i
direkhane, 6’sı ba ve 43’ü de i ik mülkten olu maktadır. Bu arsaların 210 adedi
Yeni ehir, 209’u Sur, 128’i Ba lar Belediye sınırları içerisindedir. Kentsel alan içerisinde
76 ha, geli me alanı içerisinde ise 10 ha belediye arazisi vardır. 264 ha olan belediye
arazileri toplam alanın %0,21’ini kapsamaktadır. Kamu arazilerinin belediyelere göre
da ılımı ve ortalama parsel büyüklükleri tablo m.8. ve tablo m.9.’da verilmi tir.

Tablo m.8.Kamu Arazilerinin Belediyelere Göre Da ılımı

MERA BELED YE HAZ NE VAKIF

BELED YE
hektar % hektar % hektar % hektar %

BA IVAR 1872 19,91 0 0,00 741 13,80 1 0,32

BA LAR 830 8,84 98 37,28 690 12,86 0 0,00

ÇARIKLI 404 4,30 11 4,25 71 1,32 0 0,00

KAYAPINAR 3514 37,38 60 22,65 737 13,74 7 2,26

SUR 1023 10,88 34 13,02 2619 48,79 18 5,83

YEN EH R 1757 18,69 60 22,79 509 9,48 283 91,59

9400 100,00 264 100,00 5367 100,00 309 100,00

TOPLAM

Tablo m.9. Kamu Arazilerinin Ortalama Parsel Büyüklükleri

BELED YE MERA BELED YE HAZ NE VAKIF

parsel ort.parsel parsel ort.parsel parsel ort.parsel parsel ort.parsel
hektar hektar hektar hektar
s. b. s. b. s. b. s. b.
BA IVAR 99 1872 18,91 0 0 0,00 107 741 6,92 2 1 0,50
BA LAR 56 830 14,83 128 98 0,77 142 690 4,86 0 0 0,00
ÇARIKLI 16 404 25,27 5 11 2,24 16 71 4,43 0 0 0,00
KAYAPINAR 62 3514 56,67 76 60 0,79 313 737 2,36 93 7 0,08
SUR 135 1023 7,58 209 34 0,16 737 2619 3,55 29 18 0,62
YEN EH R 79 1757 22,24 210 60 0,29 124 509 4,10 67 283 4,22
TOPLAM 447 9400 21,03 628 264 0,42 1439 5367 3,73 191 309 1,62

198
 Toplu Konut Yasası Kapsamındaki Araziler;
Toplu Konut daresi, 5273 nolu kanunla; sa ladı ı arazi ve arsaları oldu u
gibi veya planlayarak, altyapı tesislerini kısmen veya tamamen ikmal ederek veya
ettirerek ihtiyaç sahiplerine satmaya, kiralamaya, trampaya, irtifak hakkı tesis
etmeye; kamu kurum ve kurulu ları eliyle pazarlamaya ve satmaya yetkili
kılınmı tır.

Üçkuyu Toplu Konut Alanı 188 hektar büyüklü ündedir. Toplu konut
alanında bulunan meralar 2004 yılında 5273 numaralı kanunla yapılan de i ikli e
göre TOK ’nin ba vurusu üzerine hazine arazisi olarak TOK ’ye tahsis edilmi tir.
Bu kanuna göre: “Toplu Konut daresi Ba kanlı ının talebi, Maliye ve Bayındırlık ve
skân bakanlarının mü terek teklifi ve Ba bakanın onayı ile belirlenen arsa üretim
alanlarında bulunan Hazineye ait arsa ve araziler ve Hazine adına tescil edilecek arsa
ve arazilerin mülkiyeti Toplu Konut daresi Ba kanlı ına bedelsiz olarak devredilir.”
Alanın %57’si TOK ’ye ait olup, di erleri özel mülkiyete aittir. Toplu Konut daresi
Ba kanlı ı, kanundaki görevleri çerçevesinde, gerçek ve tüzel ki ilere ait arazi ve
arsaları ve bunların içerisinde veya üzerinde bulunan her türlü eklenti ve yapıları
kamula tırmaya yetkilidir.

ilbe Toplu Konut Alanı ise 1994 planında Gecekondu Önleme Bölgesi olarak
planlanmı tır. 1994 yılında belediyenin yaptı ı bir plan de i ikli iyle toplu konut
alanına çevrilmi tir. Yine 1994 yılında Belediye’nin mülkiyetinde olan alan TOK ’ye
satılmı tır. Buradaki toplu konut uygulamalarını TOK yapmaktadır.

Meralar;
Mera alanları ile ilgili bilgiler Diyarbakır Tarım l Müdürlü ünden elde edilmi tir.
Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi sınırları içerisinde 9399 ha mera alanı bulunmaktadır.
Kent bütününün % 7,48’i mera alanlarından olu maktadır. Meralar kamu arazileri arasında
en büyük orana sahiptir. Bunların %37,3’ü Kayapınar’da, %19,9’u Ba ıvar’da, % 18.6’sı
Yeni ehir Belediyesi sınırları içindedir.

Mera alanlarının da ılımında, kentsel alandaki mera alanlarının toplam mera

alanına oranı % 3,4 iken, geli me alanlarında oldukça büyük alanların mera
statüsünde oldu u görülmektedir.

5178 sayılı, 27.5.2004 tarihli, Mera Kanununda köy yerle im yeri ile uygulama
imar planı veya uygulama planlarına ilave imar planlarının hazırlanması, toprak
muhafazası, gen kaynaklarının korunması, milli park ve muhafaza ormanı
kurulması, do al, tarihi ve kültürel varlıkların korunması, sel kontrolü, akarsular ve
kaynakların düzenlenmesi için ihtiyaç duyulan yerlerin, ilgili müdürlü ün talebi,
komisyonun ve defterdarlı ın uygun görü ü üzerine, valilikçe tahsis amacının
de i tirilebilece i ve söz konusu yerlerin tescillerinin hazine adına, vakıf meralarının
tescillerinin ise vakıf adına yaptırılaca ı belirtilmi tir.Yasada durum ve sınıfı çok iyi,
iyi ve orta ile arazi kullanım kabiliyet sınıfı bir, iki, üç olan mera, yaylak ve
kı lakların belirtilen durumlarda tahsis amacı de i ikli i yapılamayaca ı
belirtilmi tir.

199
Vakıf arazileri;
Vakıf arazileri toplam 191 parsel ve 309 ha’dır. Ortalama parsel büyüklü ü ise 1,65
ha’dır. Vakıf arazileri Suriçi, Kayapınar, Hevsel bahçeleri, Kö kler ve ilbe köyünde
yo unla mı tır. Suriçi’ndeki vakıf mülkleri daha çok konut ve ticaret amaçlı kullanılan
yapılardan olu maktadır. Bu alandaki parsel sayıları yüksek olmakla birlikte oldukça
küçük parsellerdir. Kentsel alan içerisinde 70 ha geli me alanında 221 ha vakıf arazisi
vardır.
M.2. Altyapı

Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgiler “Altyapı Ula ım ve Haberle me “ ba lı ı altında

verilmi tir..

M.3. Binalar ve Yapı Çe itleri

Diyarbakır kentinde kullanım amaçlarına göre bina sayıları a a ıda verilmi tir.
M.3.1. Kamu Binaları :

Diyarbakır kenti 1950’lere kadar su içinde kalmı ve eski yapısını önemli ölçüde
korumu tur.

Bu yıllara dek ticaret yollarının kente girdi i dört kapı, ta ıdı ı i levlere ba lı
olarak kentsel arazi kullanımı belirgin ekilde etkilemi tir.

1940’larda kentte yeni bir bayındırlık hareketi ba lamı tır. Bu yıllarda yapılan yeni
imar planına uygun olarak sur dı ında Genel Müfetti lik ve Kolordu Komutan, Vali
Kona ı, Tekel Fabrikası, Lise Erkek Sanat Okulu, Halkevi, Orduevi, kı lalar, hastane,
Bayındırlık Müdürlü ü ve havaalanı yapılmı tır.

Aslında sur içine sıkı mı olan kentin sur dı ında geli tirilmesi dü üncesi XIX.
YY.’ın ikinci yarısına de in uzanır. Kentin sur dı ına çıkmasına önayak olan ki i, 1868 –
1875 döneminde Diyarbakır’da 7 yıl valilik yapan Kars’lı Hatuno lu Kurt smail Pa a’dır.
Valili i sırasında sur dı ına Vilayet Kona ı, hastane ve kı la binaları yaptırmı tır.

1935’te I. Genel Müfetti lik ve bazı Devlet dairelerinin kent dı ına çıkması ile yeni
kentin geli mesinde bir adım daha atılmı sa da kent dı ına yayılma hareketi 1950’ye de in
çok zayıftır. Bu tarihte Yeni ehir’de bazı resmi daireler yapılmı tır.

Kentin sur dı ındaki geli mesi kuzeybatı ve batı yönünde olmaktadır. Öteki
yönlerde kent geni askeri kullanım alanları topo rafik engellerle çevrili oldu u için geni
alanlara gereksinimi olan kamu kurulu ları ( Üniversite, Tarım Ara tırma ve Kavakçılık
Enstitüleri gibi ) ırma ın do u yakasında yerle mektedir.

Do udaki Dört Yol’dan kuzeye ve güneye do ru uzanan ve Yeni ehir’e giden

yolların ba landı ı cadde üzerinde 1950’den sonra bazı resmi daireler ve çe itli bürolar
bulunmaktadır. Bankalar kent merkezinde, Gazi ve nönü Caddeleri’nde yer almaktadır.

Genel olarak kamu binaları kent içinde de i ik bölgelerde toplam 400 ha.lık bir
alan üzerinde da ılım göstermektedir. Kamu kurulu larının da ılımı Harita m.2.’de
gösterilmi tir.

200
 DPT’ce yapılan Türkiye Yerle me Merkezlerinin Kademelenmesi Ara tırması’na
göre, Diyarbakır 5. kademe merkez olarak tanımlanmı tır. 5. kademe merkez olarak
Diyarbakır Kentinin etki alanına, ilin daha çok do u ve güneyindeki yerle meler
girmektedir. Bunlar, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Batman, ırnak, Van, Hakkâri, Bitlis illeri
ile anlıurfa ilinin, Siverek, Hilvan, Bingöl ilinin, Merkez, Genç, Solhan ilçeleridir.
5.kademe: Bölge merkezi, bölgesel ölçekte ticaret, sanayi ve hizmetler
fonksiyonlarını,
4.kademe: Yöresel merkez ticaret, hizmetler, küçük sanayi ve sanayi
fonksiyonlarını barındırmaktadır.
Diyarbakır’ın Büyük ehir statüsüne geçi i, buna paralel olarak kentin demografik,
sosyal ve ekonomik yapısının de i mesi, geli mesi, i levsel ili kilerin çevre belediyeleri ve
kentsel bölgeyi de kapsayacak biçimde yaygınla ması, mekânsal süreklili in kentin etki
alanının geni lemesi metropoliten özellikler kazanmasına neden olmu tur. Diyarbakır
kenti, bu niteliklerinden ötürü bölgesindeki etkileri açısından 5. kademe merkez i levlerini
barındırmaktadır.
Diyarbakır’da merkezi bulunan Bölge Müdürlüklerinin yetki alanları açısından,
Diyarbakır ili dı ında, genelde Batman, Siirt, Mardin ve ırnak illerini kapsadı ı
görülmektedir. Bazı Bölge Müdürlüklerinin anlıurfa ve Bingöl illerini de kapsamaktadır.
Bölge müdürlüklerinin yetki alanları ile Diyarbakır ilinin 5. kademe merkez olarak etki
alanlarının büyük bir kısmı ve 4. kademe merkez olarak kapsadı ı alanların tümü
çakı maktadır.
Diyarbakır kentinin bütün olumsuzluklara kar ın hizmet sektörü a ırlıklı bir bölge
merkezi oldu u görülmektedir. Diyarbakır’ın bölge merkezi özelli ini destekleyen i levler;
o Havaalanı (bölgesel)
o Üniversite, Hastane (Bölgesel)
o Kamu Kurumları Bölge Müdürlükleri (bölgesel)
o Organize Sanayi Bölgesi (bölgesel ve kentsel)
o Küçük Sanayi Siteleri (kentsel)
o Toptan ve Perakende Ticaret (bölgesel, kentsel)
o Hizmet Sektörleri (bölgesel, kentsel)

Diyarbakır kentinde konumlanmı sivil uçu ların da yapıldı ı askeri havaalanı,

kamu kurumlarının bölge merkezlerinin önemli bir bölümünün kentte konumlanması, yine
bölgeye hizmet veren üniversitenin varlı ı Diyarbakır’ın bölgesel merkez olma özelli ini
destekleyen i levler olarak öne çıkmaktadır. Bölge kentlerinin dikkate de er bir bölümü
Diyarbakır Havaalanı’nı kullanırken, bölge nüfusunun dikkate de er bir bölümü de ba ta
üniversite ve devlet hastaneleri olmak üzere bu kentte konumlanmı sa lık kurumlarına ait
binaları kullanmaktadır.

201
202
 M.3.2. Okullar:

Diyarbakır ilinde, özellikle terör ve göçler nedeniyle büyük ölçüde gerileyen

okulla ma oranı, son yıllarda sa lanan huzur ortamı içinde yeniden ileri düzeylere
ula tırılmı tır. Çe itli nedenlerle kapalı bulunan 151 köy okulu 2000-2001 ve 2001-2002
e itim-ö retim yıllarında e itime açılmı tır. Ayrıca yo un göçler nedeniyle 1998-2001
yıllarında artan devamsızlık oranı alınan tedbirler sonucu 2001-2002 ö retim yılında
dü meye ba lamı tır.

Sayısal veriler göstermektedir ki mesleki ve teknik liselerdeki ö renci sayısı genel

liselere göre oldukça dü üktür. Oysa yüksekö retim programlarına sınırlı sayıda ö renci
geçi yapabilmekte, kalan genel lise mezunu ö renciler açıkta kalmaktadır.

Sınıf mevcutları açısından, ilkö retimde ehir merkezinde en yüksek de erlere

ula ılırken, ortaö retimde ilçelerdeki mevcutların daha yüksek oldu u görülmektedir. 8
yıllık zorunlu ilkö retim uygulaması sonunda ortaö retime olan talep hızla artarken, ehir
merkezine göre altyapısı yetersiz olan ilçelerde büyük yı ılmalar ortaya çıkmı tır.

Tüm ö retim kademelerinde büyük altyapı yatırımlarına ihtiyaç vardır. 8 yıllık

zorunlu ilkö retim uygulaması, eski sistemdeki ilk ve ortaokulların kapasitelerini çok
zorlamı tır. Özellikle Diyarbakır l Merkezindeki bu okulların bina kapasitelerini artırmak
için hemen hemen her okulun bahçesine ek binalar yapılmı ve ö renciler yerle tirilmeye
çalı ılmı tır. Ancak bu durum okul bahçelerini yetersiz hale getirmi tir.

Yüksekö retim kurumlarını bünyesinde toplayan Dicle Üniversitesi oldukça geni

bir yerle im alanına sahiptir. Halen ehir merkezinde bulunan ve üniversitenin en fazla
ö renci kapasitesine olan E itim Fakültesi’nin bazı bölümleri Di Hekimli i ve Mimarlık
Fakülteleri binalarına yerle tirilmi tir. Fakülte binasının temeli atılmı durumdadır.

Dicle Üniversitesi Rektörlü ünce hazırlanan Diyarbakır ili geli me planı ön

raporuna göre; ilimizde normal e itime geçilmesi ve derslik ba ına dü en ö renci sayısının
30’a indirilmesi için mevcut dersliklere ilaveten ilkö retimde 4764, ortaö retimde 338
dersli e ihtiyaç duyulmaktadır. Halen ilimizde mevcut köy okullarına ait 430 lojman
bulunmakta ve 341 ek lojmana ihtiyaç duyulmaktadır. limizdeki ö retim kurumları ile
ilgili sayısal veriler tablo m.10.’da verilmi tir.

203
 Tablo m.10.E itim Kademelerine Göre Okul,Ö renci ve Ö retmen Sayısı

Okul Öncesi lkö retim Ortaö retim

ö renci Ö retmen Ö renci Ö retmen Genel Mesleki ve Teknik

Ö renci Ö retmen Ö renci Ö retmen

Okul Erk Kız Erke Kadı Okul Erke Kız Erke Kadı Okul Erkek Kız Erk Kadı Okul Erke Kız Erke Kadı
ek k n k k n ek n k k n

Topl 376 744 6367 18 240 1080 1699 1434 4888 3449 47 309 1659 115 466 22 5919 3712 421 251
am 6 08 83 44 2 6

MERK 171 410 3506 12 178 260 9434 8141 2669 2217 26 215 1239 867 358 11 4040 3031 295 226
EZ 9 4 4 76 8

B SM 33 779 646 0 8 117 1416 1177 407 224 5 272 1083 72 28 2 336 85 19 4
L 1 0 2
L
Ç ÇERM 27 345 278 0 7 93 6053 5330 214 98 2 616 351 24 1 1 348 28 24 3
E K

ÇINAR 32 424 361 0 7 83 7786 5865 242 145 1 575 187 15 10 0 0 0 0 0

ÇÜMG 5 56 59 0 3 34 1356 1204 45 38 1 124 80 8 0 0 0 0 0 0

Ü

D CLE 11 177 136 0 2 50 4878 3627 111 60 1 271 110 11 6 0 0 0 0 0

E L 6 80 78 0 1 36 2789 2180 86 40 2 466 114 10 1 0 0 0 0 0

204
ERGA 27 464 419 4 12 115 1235 1080 426 219 3 250 1402 96 40 4 557 237 51 13
N 4 3 9

HAN 9 172 143 0 1 28 3877 3049 80 57 1 334 79 9 3 0 0 0 0 0

HAZR 8 87 75 0 0 36 2195 1631 56 30 1 206 40 4 2 0 0 0 0 0

O

KOCA 7 78 68 0 2 22 1913 1680 64 45 1 345 123 7 2 0 0 0 0 0

KÖY

KULP 9 93 87 0 1 65 3843 2991 89 50 1 327 195 9 5 0 0 0 0 0

L CE 6 82 51 0 3 33 2611 2170 77 40 0 0 0 0 0 1 408 197 17 0

S LVA 25 500 460 2 15 108 1174 9769 322 186 2 873 430 24 10 3 230 134 15 5
N 8
Kaynak: l Milli E itim Müdürlü ü–2008

205
M.3.3. Hastane ve Sa lık Tesisleri:
Tablo m.11. 2000 yılı itibarıyla Diyarbakır l ve lçelerinde Yataklı Tedavi
Kurumlarının Durumu :

Sa lık Yatak Hekim Yo un Kan Hemo

kurumunun adı sayısı Bakım Merk dializ
Kadro Fiili Yatak Uz. Prts. Ünitesi ezi Ünitesi
i gal
oranı
Diyarbakır D. Hast. 500 400 58.2 69 22 1 1 1
Do umevi Hast. 125 97 73.2 11 8 0 0 0
D.Bakır Çocuk 250 231 65.4 16 23 1 0 0
Hast.
D.Bakır Gö üs 300 96 67.3 8 12 0 0 0
Hast.
Bismil Devlet. 25 30 22.7 5 8 0 0 0
Hast.
Ergani D. Hast. 50 35 40.4 2 9 0 0 0
Lice D. Hast. 50 0 0 0 0 0 0 0
Silvan D. Hast. 100 75 4.6 3 4 0 0 0
Çınar Sa lık Merk. 10 10 0 0 3 0 0 0
Çüngü Sa lık 10 10 0 0 2 0 0 0
Merk.
Dicle Sa lık Merk. 10 10 17.3 0 1 0 0 0
Hazro Sa lık Merk. 10 10 0 0 1 0 0 0
Kulp Sa lık Merk. 25 10 0 0 1 0 0 0
Dicle Ü. E it. 1050 925 69.6 173 251 1 1 1
Ar .Has.
SSK Diyarbakır 330 339 53.6 38 0 1 1 1
Hast.
Özel Diyarbakır 20 4.1 6 0 0 0 0 0
Hast.
Özel Sevgi Hast. 15 15 14.3 0 0 0 0 0
TOPLAM 2880 2313 59.4 331 345 5 3 3

Kaynak: l Sa lık Müdürlü ü

Tablo m.12. Di er sa lık kurulu larının da ılımı:

Sa lık kurulu unun adı Sayısı

Bölge Hıfzısıhha Enstitüsü 1
Sıtma ve tropikal hastalıklar 1
E itim ve Ara tırma Merkezi
l Halk Sa lı ı Laboratuarı 1
Kızılay Kan Merkezi 1
SSK Dispanseri 2
Belediye Sa lık Merkezi 1
Özel Hastane 2
A ız ve Di Sa lı ı Merkezi 1
Kaynak: l Sa lık Müdürlü ü

206
Tablo m.13.Diyarbakır Kenti- Sa lık Tesisleri

Sa lık Tesisinin Personel Sayısı

Türü Statü
Sayısı Doktor Sa lık P. Di er Toplam

Hastane* Kamu 7 873 1.590 1.582 4.045

Hastane Özel 2 24 18 29 71

Hastane Toplam 8 897 1.608 1.611 4.116

Dispanser Kamu 6 31 61 28 120

Sa lık Oca ı Kamu 26 122 290 100 512

Poliklinik, Tıp Merk. ve

Lab. Özel 51 88 39 69 196

Toplam 100 1.138 1.998 1.808 4.944

* Listeye dâhil olan TSK'

ya ait bir hastanenin personel bilgileri yer almamı tır
** Listeye dâhil olan ait bir dispanserin personel bilgileri yer almamı tır

Kaynak: Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi

Kentimizde hastane ve sa lık tesisleri Hastaneler Caddesi olarak bilinen bölgede

bulunup kentin merkezinde konumlanmı tır. Ayrıca Urfa yolu üzerinde SSK Devlet
Hastanesi in aatı devam etmekte olup aynı bölgede Devlet Hastanesi de dü ünülmektedir.
Koruyucu ve birinci basamak iyile tirici sa lık hizmetleri (sa lık ocakları belirli bir
bölgede nüfus tabanlı hizmet verdikleri için il genelinde homojen ekilde yayılmaktadır. l
merkezinde yer alan bazı hastaneler çevre illere de hizmet vermektedir.

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler:

limizde tiyatro oyunlarının sahnelenmesi için , Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı

bünyesinde kurulan Mehmet Akif Ersoy Tiyatrosu ve Devlet Tiyatrosu ve Orhan Asena
Tiyatro Salonu olmak üzere üç adet tiyatro salonu bulunmaktadır.

Tablo m.14. Tiyatrolar

Türkiye G.Do u.A.
Diyarbakır

Devlet Tiyatroları 30 2
2
Resmi Kurum Tiyatroları 27 1
1
Özel Tiyatrolar 55 0
0

Kaynak: TÜ K

207
 Tablo m.15. Tescilli Yapılar

A. Yıl sonu mevcudu C. Yıl içinde tescil kararı kalkan

B. Yıl içinde tescil edilen D. Geçen yıl sene sonu mevcudu
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
--
Türkiye G.Do u A.
Diyarbakır

Tek Yapılar A....... 27.868 1.892 298

D....... 26.734 1.886 298

Askeri A....... 559 24 6

Kültürel ve Dinsel A....... 7037 383 79

D....... 6837 380 79

dari Yapılar A....... 530 36 9

D....... 520 35 9

Sivil Mimari Örnekleri A...... 17.908 1.445 204

D...... 17.364 1.445 204

Sit Alanları A...... 3673 355 34

D...... 3408 317 34

Arkeolojik A...... 3017 343 32

D...... 2788 305 32
Do al Anıtlar A...... 370 4 2
D...... 343 4 2

Kaynak: D. .E.

208
 M.3.5. Endüstriyel Yapılar:

#! $% & '

& ' % (" )

* " " + +

"# $$ $% %&

! % & ' ) %,

$ $ &
'
! % & ' + - .

( ) (* * + , *!* *-*

Kentteki küçük sanayi yapıları, sur içindeki eski kentte, ticaret alanları yakınında ve
Seyrantepe’deki sanayi sitesinde yer almaktadır.

limizde sanayi son yıllardaki te vik ve krediler sayesinde bir ivme kazanmı olup
gün geçtikçe kurulan i letme sayısı artmaktadır. limizdeki sanayi tesisleriyle ilgili ayrıntılı
bilgi “Sanayi ve Teknoloji” ba lı ı altında verilmi tir.

Kentteki sanayi tesislerin ço u, Elazı yolunun 27. Km’sinde 523 ha’lık bir alan
üzerine kurulu olan OSB’ye ta ınmaktadır.

M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar:

Diyarbakır’da göçerler ve hareketli barınaklar konusunda bir ara tırma
yapılmamı tır. lde yaz sezonunda göçerler gelip geçici olarak barınırlar.

M.3.7. Otel – Motel ve Turizm Amaçlı Di er Binalar:

Kentte tarihi ve kültürel potansiyel bulunmakla birlikte turizm sektörü geli mi

de ildir. Kentte i letme belgeli toplam 33 adet konaklama tesisi bulunmakta ve bunların
toplam oda ve yatak sayıları ise sırasıyla 1.362 ve 2.679 olarak ortaya çıkmaktadır. Kentte
ayrıca 3 adet yeme içme tesisi ile 8 adet seyahat acentesi bulunmaktadır.

lde yer alan konaklama tesisleri ile ilgili sayısal veriler tablo m.16.’da verilmi tir.
Di er çalı malar Turizm ba lı ı altında incelenmi tir.

209
 M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar:

1982 yılı bilgilerine bakıldı ında Diyarbakır’da ticaret alanlarının da ılımı

hakkında unlar söylenebilir.

Diyarbakır kentinde ticaret i levleri asıl olarak sur içinde yer almaktadır. Sur içinde
do u-batı do rultusunda uzanan Mardin Kapı ile Da kapı arasındaki cadde ( Gazi Caddesi)
kentin ana ticaret eksenini sa ındaki olu turmaktadır. Bu yolu dik kesen Urfa Kapısı ve
Yeni Kapı arasında uzanan yol ile, bu caddelerin sa ındaki ve solundaki yollarda ikinci
derece ticaret merkezleridir. Kentin sur dı ına çıkması konut alanlarının kuzey ve
kuzeybatıdan geli mesiyle bu yönde surun Elazı Caddesi “prestij ticaret ekseni” olarak
geli mi tir.

Do u – batı do rultusunda uzanan ana ticaret ekseninin Da kapı yakınında açıldı ı

Dörtyol çevresi kentin “modern çar ısının “ oda ını olu turmaktadır. Bu Dört Yol, gerek
kentin çe itli kesimlerine giden ba lıca yolların çıkı noktası olması, gerekse ticaretle ilgili
ba lıca kurumların bu çevrede toplanmı olması nedeniyle kent merkezinin en canlı ve en
önemli yeri durumundadır.

Dörtyol’dan ana ticaret ekseni üzerinde batıya do ru daha çok geleneksel çar ı yer
almaktadır. Bu çar ıda ilin kırsal kesimde ve kentin dü ük gelir gruplarına hizmet veren
küçük üretim, el sanatları ve ticaret kurulu ları bulunmaktadır.

Ana ticaret ekseninin hemen hemen ortasına rastlayan kinci Dörtyol

(Balıkçılarba ı: Dörtyol ) Bu geleneksel çar ı’nın a ırlık merkezini olu turmaktadır. Bu
Dört Yol’un do usuna dü en kesimde Yemeniciler Çar ısı, Demirciler Çar ısı,
Ayakkabıcılar Çar ısı, Bu day Pazarı, eski ve e yalarının satıldı ı Sipahi Pazarı gibi kırsal
nüfus hizmet veren belli meslek gruplarının bir araya gelerek ayrı ayrı olu turdu u çar ılar
yer almaktadır.
Kuzeydo uda kentin geli me yönünde uzayan Elazı Caddesi 1955’ten sonra
“prestij ticaret ekseni “ olarak geli mi tir.

Eczaneler kent merkezinde Gazi ve nönü Caddeleri’nde, doktor ve avukat büroları

do uda, Da kapı yakınındaki Dörtyol çevresinde, gıda ve giyim e yası toptancıları Melik
Ahmet Caddesi’nde toplanmı lardır.

Planlama kapsamında büyüyen Diyarbakır kentinin büyük bir merkeze ihtiyacı

oldu u görülmekte ve bunun için de en uygun yer anlıurfa-Elazı yolu ve bu kav ak
etrafında özellikle Urfa yolu paralelinde ya damlası eklinde geli mesi öngörülmü tür.

M.3.9. Kırsal Alanda Yapıla ma:

Diyarbakır kırsalında yapıla ma geleneksel köy yapılanması olarak kar ımıza çıkar.
Köylü hayvanını ve ekim için gerekli ekipmanını muhafaza edebilecek planda çift katlı
önünde avlusu ve altında ahırları olan genellikle düz ve düze yakın mekanlarda
yapılanmaya dayanır.

Ancak son yıllarda yol, su elektrik ve TV. Ve telefon gibi modern ça ın gerekleri
köylere kadar ula mı , bu ça a uygun geleneklerine ba lı yapıla ma dikkat çekmektedir.

210
 Yapılan yapılar özellikle ta , kerpiç yapılar ve dam evlerken son zamanlarda beton
ve briket evler göze çarpmaktadır.

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler:

Diyarbakır’da köklü bir mimari geli iminin varlı ını ortaya koyan eski yapıların
ba ında, bugün de dikkate de er örneklerine rastladı ımız evler gelmektedir. En az be bin
yıllık bir geçmi e malik olan Diyarbakır’ın evleri de yüzyıllarca de i erek ehrin tarihi
kimli ine ve iklim artlarına en uygun bir duruma gelmi ve böylece kendine özgü bir
mimari do mu tur. Diyarbakır evleri ekseriyetle kara bazalt ta ından in a edilmi tir. Bazen
yalnız bodrum kısmı bazalt ta ından, üst kat ise, arası tu la dolgu, ah ap karkas olarak in a
edilmi tir.

ehirde kullanılan iki türlü bazalt vardır. Biri fazla miktarda delikli olan,
çıkarılması ve i lenmesi kolay, deliklerinin ayrı bir güzellik verdi i, yerli halk tarafından
“di i ta “ diye tanınan türdür. Diyarbakır evlerinde ayrı bir yeri olan avlunun dö emeleri
daima delikli bazalt ta ından yapılmaktadır. Buharla tırmayı sa lamak ve sıca ın bunaltıcı
tesirinden kurtulmak için bu en iyi vasıtadır. Di eri ise, “erkek ta “ denilen, nispeten daha
az kullanılan ve kesif olan bir bazalttır. ehrin tarihi surları, camileri, hanları, dükkanları,
parkeleri, hep bazalttan yapılmı tır. Bazalt Diyarbakır yapılarının esas malzemesidir.
Bazaltın renginden ve çok kullanılmı olmasından dolayı Diyarbakır’a “Kara Amid de
denmi tir. Diyarbakır’da ayrıca duvarlarda, bir sıra siyah, bir sıra beyaz; kemer ta larında,
sütun gövdelerinde siyah, beyaz münavebeli olarak kullanılmı tır.

M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller:

Eski Diyarbakır evlerinin yapım teknolojisi tamamıyla terkedilmi , günümüzde

yaygın olarak kullanılan betonarme yapıların gerektirdi i malzemeler kullanılmaya
ba lanmı tır. Ancak maliyet fazlalı ı ve kalifiye elemen yetersizli i nedeniyle yapım
teknolojisinin karma bir durum olu turdu u söylenebilir.

Tarihi yapılarda kullanılan bazalt türleri ile ilgili yukarıda açıklayıcı bilgi
verilmi tir.

M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı

M.4.1. Göçler:

Göç ki i veya ki ilerin yerle mek kastı veya niyeti ile ikametgahlarını
de i tirmeleridir. Göç olgusu hiçbir zaman bir nüfus sayımı ile elde edilebilecek bir husus
de ildir. Göç hususu ba ladı ında veya bitti i anda tespit edilmelidir. Bu tespitin
yapılmasını temin edecek yürürlükte kanunlar var ise de bu kanunlar i lememektedir. Bu
nedenle bu konudaki bilgi bo lu u nüfus sayımında sorulan ikametgah soruları ile elde
edilmeye çalı ılmaktadır. Buna da iç göç denilmektedir. Göç özel yeti tirilmi anketörlerce
nüfus sayımına ba lı kalmadan ayrı bir anket yolu ile bilgi toplanması gereken bir olgudur.
Göç edenlerin sayısal miktarı yıllık elde edilmelidir.

211
 Göçte, göç basamakları vardır. Bunlar:
1. Köyden en yakın ilçe merkezine ya da il merkezine ya da metropollere göç

2. lçe merkezinden en yakın il merkezine ya da metropol ehirlere göç

3. l merkezinden en yakın il merkezine ya da metropol ehirlere göç

Göç olgusunda, göre gelinen yer kadar göçe ba lanan yer de önemlidir. Göç gerek
miktar gerekse nicelik yönünden bir yerin nüfusunun artırır veya azaltır ve o yerin
demografik yapısını bozar. Bu nedenle bütün dünyada göçler yıllık olarak takip edilir.

limizde son yıllarda göç gerçe i; düzensiz ve kaçak yapıla ma, altyapı gibi bir çok
çevre sorununa neden olarak yapılan planların i lerli ini kaybetmesine neden olmakta ve
planlar gerçekle tirme a amasına gelemeden revizyon çalı maları ba latılmaktadır; ancak
halen ilimizde devlet tarafından yapılmı bir göç çalı ması mevcut de ildir. Kimi dernekler
tarafından bu konuda yürütülen çalı malar bulunmakla birlikte bunlar resmen geçerli kabul
edilmemektedir.

M.4.2. Göçebe çiler ( Mevsimlik )

Bölge içerisinde göçebe olarak mevsimlik çalı an i çilerin istihdam edildikleri i

kolları genel olarak in aat, tarıma dayalı sanayi ve kamu kurumları olup, göçebe
niteli indeki i çilerin büyük bölümü özel in aat sektöründe çalı maktadır. Tarım sanayi ve
kamu kurulu larında mevsimlik çalı an i çilerin yo unlu unu genel olarak yörenin yerli
halkı olu turmaktadır. Bu itibarla göçebe niteli indeki mevsimlik i çiler bölge içerisinde
yo un bir çalı ma gösteren yazlık ve kı lık konut in aatlarında beton, demir, sıva, boya,
kalıp ve iskele yapımlarında usta ve i çi olarak çalı maktadır. Bu nitelik içerisinde u ra
veren göçebe çalı anlar ikametlerini genelde çalı mı oldu u in aat içerisinde
konaklamakla sa lamakta olup, in aat mevsiminin durgunla ması sonucunda gurbetçilikten
çıkıp ailelerine geri dönmektedirler. Göçebe i çi yo unlu u kırsal kesimden ( köylerde
kom u illerden ) gelmektedirler.

M.4.3. Kent topra ının mülkiyet da ılımı :

limizde bu konuda do ru ve güncel bilgiye ula ılamamı tır. Halihazır haritaların

revize edilmesi gerekmektedir.

M.4.4. Konut yapım süreçleri:

Diyarbakır’ın geleneksel konut modeli, co rafya ve iklim ko ullarına uygun olarak

tarih içinde olu mu , siyah bazalt ta tan yapılmı avlulu, toprak damlı evlerdir. Bunun en
iyi örneklerine halen kentin ilk yerle im yeri olan suriçinde rastlamak mümkündür.

Kentin konut alanları özellikle 1950’den sonra sur dı ında, kuzey, kuzeydo u ve
kuzeybatı yönlerinde yayılarak geli mi tir. Eskiden ye il alan olan bu kesimlerde
ba langıçta, ço u kooperatif evi olan iki katlı bahçeli evler yapılmı tı. Ancak daha sonra bu
evler tek tek yıktırılarak yerlerine 6-7 katlı, yer yer 10 kata çıkan binalar yapılmı tır.

1980’li yılların ikinci yarısından itibaren de i en imar yasası ve hızlanan nüfus

hareketi konut e ilimlerini ve konut stokunu de i tirmi tir.

212
 90’lı yılların ikinci yarısından sonra konut stoku gibi bir durum söz konusu
olmadı ı gibi, üst gelir grubu bir yana bırakılırsa, tercih ya da konfor gibi kavramların göz
ardı edilerek, ya anan çok yo un konut talebine kar ılık barınma olgusu temel sorun olarak
ortaya çıkmı tır.
Kentle menin çok hızlı ve farklı seyirler izleyerek geli ti i ilimizde fiziki planlar
yetersiz kalmı ve sürekli tadilat gerektirmi tir. Kentte uygulanan belirli bir konut
politikasından söz edilemese de Toplu Konut daresinin (TOK ) ba latmı oldu u bir toplu
konut projesi vardır. Dört a amadan olu an ve 4374 konut yapımını içeren ilk a amanın
2000 konutluk bölümü tamamlanmı olan projenin di er a amalarının da tamamlanmasıyla
Diyarbakır’ın konut sorunun çözümünde çok önemli bir a amaya gelinmi olacaktır.
TOK ’nin yaptı ı proje dı ında, 450 Evler (Afet evleri), 500 Evler (Bo altılan
köylerden gelen aileler için) gibi yine merkezi idarece yapılmı toplu konut uygulamaları
mevcuttur.
Belediyenin ise proje düzeyinde yaptı ı (Üçkuyu Bölgesi Toplu Konut Alanı gibi)
çalı malar söz konusudur. Bunların dı ında bireysel yap-sat türü konut üretimi çok
yaygındır. 1990 ‘lı yılların sonuna kadar tekli konutlar yapan özel giri imciler bu tarihten
itibaren daha çok siteler halinde konut üretimine ba lamı lardır. Ayrıca kooperatif kurma
yoluyla da ev sahibi olma oldukça yaygınla mı tır.
Diyarbakır Büyük ehir sınırları içinde, 2005 yılı itibariyle -içinde konut barındıran
ticaret ve merkezler dahil- 1787 hektar konut yerle me alanı bulunmakta olup, konut
alanları yerle ik alanın %20’sini kapsamaktadır.
Mevcut konut yerle me alanlarının %39’unu düzenli-planlı, %28’ini düzensiz-
plansız, %6’sını geleneksel konut bölgeleri, %5’ini kamu lojmanları, %7’sini konut+ticaret
bölgeleri, %15’ini kırsal nitelikli yerle im alanları olu turmaktadır.
Mevcut konut yerle im alanlarında, ortalama nüfus yo unlu u 260 ki i/hektardır.
Büyük alan kullanımlı kamu alanları, üniversite, askeri alan, mezarlık hariç tüm kentsel
alanlar dahil edildi inde nüfus yo unlu u 174 ki i/hektar olmaktadır. Nüfus yo unlukları
bölgelere göre farklıla makta, merkez ve çevresini olu turan bölgelerde 500 ki i/hektarın
üstüne çıkmaktadır. Çeperdeki yerle melerin, geli me alanlarının ve kırsal bölgelerin nüfus
yo unlukları merkezi bölgelere göre daha dü üktür.
Diyarbakır Büyük ehir’in 2005 yılı nüfusu 830.771 ki i olup, bunun 758.986’sı
kentsel nitelikli bölgelerde, 71.785’i kırsal nitelikli bölgelerde ya amaktadır. Nazım imar
planında esas alınan 2025 yılı nüfusu, 1.510.000 ki i olup, bunun 1.430.000’inin kentsel
bölgelerde, 80.000’inin kırsal nitelikli bölgelerde ya ayaca ı öngörülmü tür. Buna göre,
plan döneminde, planlama alanında kentsel bölgede 671.014, kırsal bölgede 8.242 ki i
olmak üzere 679.256 ilave nüfusun yerle mesi öngörülmü tür.
Nüfus artı ının kısmen yerle ik alanlarda, yürürlükteki planın imar haklarının
kullanılması ile kar ılanaca ı, kentsel dönü üm projeleri kapsamında yeniden yapılanma
projeleri ile yerle ik alanlarda nüfus kapasitesi olu aca ı öngörülmektedir. Öte yandan,
konut yerle im alanlarından, merkezi i alanlarına dönü üm, tasfiye gerektiren kentsel
dönü üm projeleri ve Suriçi koruma ve canlandırma projeleri kapsamında öngörülecek
i lev de i iklikleri nedeniyle yerle ik alanlarda nüfus azalması da beklenmektedir. Böylece
yerle ik alanların bazı bölgelerinde nüfus artı ı, bazı bölgelerinde de nüfus azalmasının
gerçekle ece i varsayılmaktadır.

213
 Bununla birlikte artan nüfusun konut ihtiyacının esas itibariyle yeni geli me
alanlarında kar ılanması öngörülmektedir.
Diyarbakır’ın yürürlükte olan imar planlarında, planlı konut alanları toplam 4020
hektardır. mar planlarında ortalama nüfus yo unlu u 354 ki i/hektar olup, planlı nüfus
yo unlu u 180-500 ki i/hektar arasında de i mektedir. Yürürlükteki imar planının nüfus
kapasitesi 1.424.300 ki i olarak hesaplanmı tır.
Yürürlükteki imar planlarının nüfus kapasitesi verilmi olan imar haklarının
tümünün kullanılması durumunda gerçekle ebilecek bir üst de erdir. Planda öngörülen
yapıla manın gerçekle me düzeyi özellikle ıslah imar planlı alanlarda, yeniden yapılanma
öngörülen bölgelerde sosyo-ekonomik nedenlerle %100’e ula amamakta ve öngörülen plan
kapasitesinin ancak % 70-80 oranlarında kalması beklenmektedir. Bu durumda
yürürlükteki imar planının gerçekle ebilir kapasitesinin 1.000.000-1.500.000 ki i arasında
de i ebilece i varsayılmaktadır.
Bu varsayım esas alındı ında, yürürlükteki planlarda yo unluk artı ına gidilmesi
yada planlı alanlar dı ında 280.000-430.000 arasında nüfusun yerle ebilece i ilave konut
yerle me alanlarının planlanmasına gerek bulunmaktadır. Bu ihtiyacın bir kısmı planlı
alanlarda kullanım de i iklikleri yolu ile kar ılanmaktadır.
Yürürlükteki imar planlarında, bazı bölgelerde nüfus yo unlukları yüksek olup,
bazı bölgelerde plan de i iklikleri yolu ile farklı nüfus yo unlukları olu mu tur. Planda
genel ilke olarak nüfus yo unluklarını arttırmaksızın e itsizlikleri giderici biçimde yeni
yo unluk düzenlemelerine gidilmesi amaçlanmaktadır.
Bu de erlendirmeler ve öngörüler do rultusunda 1/25.000 ölçekli nazım imar
planında 6690 hektar konut yerle im alanı planlanmı tır. Bunun 1787 hektarı yerle ik alan
niteli indedir. Planlı alan 4020 hektar olup ilave olarak 2670 hektar ilave konut yerle im
alanı planlanmı tır. mar planında yerle ik ve geli me alanlarında önerilen nüfus
yo unlukları 80-500 hektar arasında de i mektedir.
lk kademe belediyelerine göre 1/25.000 ölçekli nazım imar planında öngörülen
nüfus da ılımı ve yo unlukları tablo m.17. ve tablo.m.18’de verilmektedir.
Tablo m.17. Nazım mar Planına Göre Yerle im Alanları Yo unluk ve Nüfus
Da ılımı

214
Tablo m.18.Nüfusun Belediyelere Göre Da ılımı:

M.4.5. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgesi :

Kentin surlarla yakın olan kesiminde dü ük gelir gruplarının ve özellikle köyden
göçen nüfusun ya adı ı, gecekondu mahalleleri olu mu tur. Bunlardan Ali Pa a Mahallesi
1945’den sonra, Kore, Kıbrıs ve Abdaldede Mahalleleri 1955’den sonra kurulmu tur.
Bununla birlikte, gecekondu yerle melerine kentin sur kesimlerinde de
rastlanmaktadır. Gecekondu yerle meleri kuzeyde Ba lar Semtine biti ik alanlarda,
kuzeydo uda Seyrantepe’de güneyde Dicle kenarında ( Dicle Mahallesi ) ve batıda Ben-u
Sen Bahçeleri’nin bulundu u alanlarda olu mu tur.
Ben-u Sen ve Dicle mahalleleri eskiden kenti çevreleyen sur dı ındaki ba lık
bahçelik olan kesimlerde geli mi tir. Fiziksel ko ulları çok kötü olan bu yerle melerde
kentsel altyapı hizmetleri son derece yetersizdir. Seyrantepe’de önemli boyutlara varan bir
gecekondu yerle mesi bulunmaktadır. Bu yerle me hazine topraklarının bazı ki ilerce
parsellenip satılmasıyla ortaya çıkmı tır. Karayollarına, Sanayi Sitesi’ne, Garajlara ve
çevresinde toplanmı olan benzin istasyonlarına yakın bir çevrede yer alan Seyrantepe
gecekonduları, buralar da var olan i olanakları nedeniyle hızla büyümektedir. Sınırları bir
yandan Kolordu bölgesine öte yandan Dicle’ye dayanmı olan mahalle Ergani – Siverek
yönünde geli mektedir.
2981 sayılı yasa kapsamına giren limizin Ba lar, Seyrantepe, Fiskaya, Feritkö kü
ve Kö kler Mahallelerinde 1984-1985 ve1986 yıllarında bazı gecekondular aftan
yararlanmak için tapu tahsis belgesi almı , yasa kapsamlı bir ekilde uygulanamamı tır.
Büyük ehir Belediyesince eksik uygulamaların tamamlanması için çalı ma ba latılmı ve
kadastro müdürlü ü ile bu çerçevede protokol imzalanmı tır. Bu çalı ma aynı zamanda
yasanın kapsadı ı gecekondular dı ında kalan yapıların me rula tırılmasını engellemek
içindir. ilbe Köyünde gecekondu önleme bölgesi olarak ayrılan yere Toplu Konut
daresince 2050 konut in a edilmi , geriye kalan alanlar ise ço unlukla gecekondular ile
dolmu tur.
M.5. Yerle im Yerlerinin Çevresel Etkileri:
M.5.1. Binalarda Ses zolasyonu:
Yerel yönetimin imar yönetmeli inde bu konuda özel hükümler bulunmamaktadır.
Ancak, l Çevre Müdürlü ü müzikli e lence yerlerinde rutin denetimler yaparak, ya da
ikayet üzerine, çevre mevzuatı hükümleri çerçevesinde düzeltme yoluna gitmektedir.
M.5.2. Havaalanları ve Çevresinde Olu turulan Gürültü Zonları:

215
 limizin “gürültü haritası” çıkartılmı olup, bu haritada belirlenen ölçüm yerlerinde
gürültü ölçümleri rutin olarak yapılmaktadır.
Kentimize ait imar planlarında mevcut bulunan uçu mania paftası do rultusunda
yerle im yerlerinin olu umu ve binaların kat yükseklikleri tespit edilmi olup, planlamada
her tip yerle im (konut, okul, hastane v.b. ) mevcut olup bu tipler için farklı zonlar
bulunmaktadır.
M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü:
limizde ehir içinde muhtelif yerlerde atölye tipi sanayi tesisleri mevcuttur. Bu
tesislerden kaynaklanan gürültü semt sakinlerini olumsuz etkilenmektedir. Bu tesislerin
yerle im yerleri dı ına alınması için yerel yönetimlerin çalı maları devam etmektedir.
Bu konu hakkındaki bilgiler “ Gürültü ve Titre im Bölümü ”nde verilmi tir.
M.5.4. Kentsel Atıklar:
Bu konuda bilgiler “ Atıklar Bölümü”nde verilmi tir.
M.5.5. Binalarda Isı Yalıtımı:
Binalarda ısı yalıtımına dair yerel yönetimin imar yönetmeli inde özel bir hüküm
bulunmamaktadır.
M.6. Nüfus:
M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Geli imi:
l ve ilçelerin nüfus miktarı ve de i imi tablo m..6’da verilmi tir.
Tablo m.19: lçelere göre ehir ve köy nüfusu, yıllık nüfus artı hızı
Tablo m.19: lçelere göre ehir ve köy nüfusu
lçelere göre ehir ve köy nüfusları
lçe ehir Köy
Topla Erke Kadı Topla Erke Kadı Topla Erke Kadı
l
m k n m k n m k n
Merke 826.41 415.1 411.2 592.5 298.4 294.1 233.8 116.7 117.1
z 4 75 39 57 50 07 57 25 32
108.70 54.03 54.67 57.35 28.73 28.62 51.34 25.29 26.05
Bismil 6 6 0 9 9 0 7 7 0
Çermi 25.68 25.69 17.82 33.55 16.87 16.67
k 51.381 2 9 5 8.805 9.020 6 7 9
31.46 31.40 12.72 50.14 25.08 25.05
Çınar 62.871 3 8 5 6.374 6.351 6 9 7
Çüngü 11.04
13.971 6.983 6.988 2.930 1.476 1.454 1 5.507 5.534
22.44 22.16 12.22 32.38 16.14 16.23
Diyarba Dicle 44.610 7 3 7 6.302 5.925 3 5 8
kır 11.82 11.78 17.48
E il 23.608 1 7 6.122 3.129 2.993 6 8.692 8.794
109.67 55.34 54.33 61.97 31.19 30.78 47.70 24.15 23.55
Ergani 8 3 5 3 3 0 5 0 5
16.09 15.41 23.21 11.75 11.45
Hani 31.509 0 9 8.292 4.331 3.961 7 9 8
12.90
Hazro 18.386 9.323 9.063 5.478 2.812 2.666 8 6.511 6.397
Kocak
öy 15.705 7.971 7.734 6.204 3.198 3.006 9.501 4.773 4.728
17.89 17.57 11.47 23.99 12.02 11.96
Kulp 35.464 1 3 4 5.864 5.610 0 7 3

216
 16.98 13.57 13.11 17.44
Lice 30.560 6 4 8 8.252 4.866 2 8.734 8.708
44.35 43.50 47.10 24.05 23.04 40.74 20.29 20.45
Silvan 87.851 0 1 5 8 7 6 2 4
TOPL 1.460. 735.5 725.1 855.3 432.9 422.4 605.3 302.5 302.7
AM 714 61 53 89 83 06 25 78 47
Kaynak: TÜ K, 2008 ADNKS Veri Tabanı
M.6.2. Nüfusun Cinsiyet ve Ya Gruplarına Göre Da ılımı :
Devlet statistik Enstitüsünün verilerine göre; Diyarbakır ilinde, 1927-2000
döneminde erkek nüfusun büyüklü ü kadın nüfus büyüklü ünden fazla olmu tur. Bu
dönemde küçük artı ve azalı lar gösteren cinsiyet oranı, en yüksek de erini 112 ile 1975
yılında almı tır. 2000 yılında Diyarbakır ilinde her 100 kadın için 103 erkek
bulunmaktadır.
Diyarbakır ilinde, 1935 yılında erkek nüfusun yarısı 17.6, kadın nüfusun yarısı ise
23.6 ya ından daha küçüktür. 1935-1980 yılları arasında sürekli azalan nüfusun medyan
ya ı, 1980 yılından sonra sürekli ve yava bir artma e ilimi göstermi tir. Kadın ve erkek
nüfusun medyan ya ları arasındaki fark özellikle 1965 yılından sonra azalmı ve medyan
ya 2000 yılında erkekler için 17.3, kadınlar için 18.2 olarak gerçekle mi tir.
Ku aklara göre nüfusun ya ve cinsiyet yapısındaki de i im, nüfus piramitleri ile
daha ayrıntılı olarak yorumlanabilir. Nüfusun ya ve cinsiyet yapısındaki yakla ık son elli
yılda meydana gelen de i im, 1955 ve2000 yıllarındaki nüfus piramitlerinin incelenmesi
ile açıklanabilir.
Diyarbakır ili 1955 yılı nüfus piramidinin en önemli özelli i, çocuk ya taki nüfusun
fazla olmasıdır. Bu durum do urganlık düzeyinin yüksek oldu unun göstermektedir.Ya lı
ku aklardaki nüfus, her iki cinsiyet içinde ölüm hızının bu ya larda yüksek olması
nedeniyle hızla azalmaktadır.1555 yılı nüfus piramidi do urganlık ve ölümün yüksek
oldu u ya yapısını yansıtmaktadır. 2000 yılındaki nüfus piramidi ise, 1955 yılının
piramidine göre farklı bir yapı sergilemektedir. Do urganlık hızı azalmı ve ya ilerledikçe
nüfustaki azalma, daha düzenli bir seyir izlemeye ba lamı tır.
Diyarbakır ilçelerinin nüfusları, yüzölçümleri ve nüfus yo unlu u 1990 yılı
itibarıyla Tablo m.7.’de verilmi tir.
Tablo m.20.Nüfus yo unlukları (2000)
lçe Toplam ehir Köy nüfusu Yüzölçümü Yo unluk
nüfusu (km2)
MERKEZ 721 463 545 983 175 480 2 267 318
B SM L 126 885 61 182 65 703 1 737 73
ÇERM K 46 050 15 843 30 207 944 49
ÇINAR 58 583 13 282 45 301 1 990 29
ÇÜNGÜ 15 521 4 708 10 813 465 33
D CLE 39 861 9 861 30 000 705 57
E L 21 631 4 827 16 804 499 43
ERGAN 87 467 47 333 40 134 1 429 61
HAN 31 794 10 918 20 876 413 77
HAZRO 18 755 6 189 12 566 425 44
KOCAKÖY 13 069 5 678 7 391 151 87
KULP 40 454 15 825 24 629 1 610 25
L CE 24 877 11 927 12 950 1026 24
S LVAN 116298 64 136 52 162 1 397 83
TOPLAM 1 362 708 817 692 545 016 15 058 90
Kaynak: D E 2000 Genel Nüfus Sayımı

217
 M.6.4. Nüfus De i im Oranları :
Son 73 yılda Türkiye’nin nüfusu yakla ık 5 kat artı göstermi tir. Aynı dönemde,
Diyarbakır ilinin nüfusu yakla ık yedi kat artı göstermi ve 2000 yılında 1 362 708’e
yükselmi tir.
D E verilerine dayanarak, 1927-2000 döneminde Diyarbakır ilinin nüfus artı ı
incelendi inde üç farklı dönem gözlenmi tir. lde en dü ük yıllık nüfus artı hızı %0 -5.8
ile 1940-1945 döneminde, en yüksek nüfus artı hızı ise %0 40 ile 1965-1970 döneminde
görülmü tür. 1990-2000 döneminde Diyarbakır ilinin yıllık nüfus artı hızı %0 21.9’dur.
(D E; 2000 Genel Nüfus Sayımı)
1927 yılında Diyarbakır ili ülke nüfusu içinde % 1.42lük paya sahipken, 2000
yılında yakla ık %2’lik bir paya sahiptir. Bu dönemde, Diyarbakır ilinin yıllık nüfus artı
hızının genel olarak ülke ortalamasından yüksek oldu u görülmektedir.(D E; 2000 Genel
Nüfus Sayımı)
Diyarbakır ilinde ehirde ya ayan nüfusun oranı, ülke ortalamasına yakın bir
düzeyde artmı tır. 1985 yılına kadar ehirde ya ayan nüfus, köy nüfusundan az iken, bu
tarihten itibaren ehir nüfusu köy nüfusunu a mı ve 2000 yılında ehirde ya ayan nüfusun
payı % 60’a ula mı tır.
lçelere göre nüfus de i im oranları tablo m.19.’da verilmi tir.

mar planları için planlama nüfusu tahmini 15 yıllık orta erimli bir perspektifte ele
alınmaktadır. Ancak altyapı yatırımlarının daha uzun vadeli bir perspektifi öngördü ü göz
önüne alınarak, yapılan bazı tahminlerde 20 ve daha fazla (30–35 yıl) yıllık bir perspektif
de öngörülmektedir. Diyarbakır Nazım Planı 20 yıllık bir süreyi hedeflemekte ve hedef yılı
olarak 2025 yılı esas alınmaktadır.
Nüfus projeksiyonlarında, geçmi e ilimleri gelece e ta ıyan, do rusal, logaritmik,
polinom, üs ve üssel gibi matematiksel yöntemler denenmi tir. Bu yöntemler, kısa ve orta
erimli dönemler için olumlu sonuçlar vermekle birlikte, uzun dönemli projeksiyonlar için
yetersiz kalmaktadır. Bu yetersizlik, ülkemiz gibi demografik geçi dönemi ko ullarının ve
demografik yapıda dönü ümlerin ya andı ı bir nüfus yapısında, bu yöntemlerin nüfus
dinamiklerindeki de i imlere duyarsız olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle
matematiksel yöntemlerle yapılan tahminler 20 yıllık perspektifle sınırlı tutulmu tur.
Diyarbakır kentsel bölgeyi olu turan yerle meler, Sur, Yeni ehir, Ba lar ve
Kayapınar yerle meleridir. Çarıklı ve Ba ıvar Belediyeleri de bu kapsam içinde
de erlendirilmektedir. Büyük ehir Belediyesi Kanununa göre olu an yeni sınır içinde kalan
97 kırsal yerle menin nüfus artı e ilimleri kendi içinde farklıla sa bile, büyük ço unlu u
göç veren yada dura an kırsal nüfus artı ına sahiptir.
Diyarbakır Büyük ehir sınırları, yani planlama alanını olu turan yerle me
gruplarından, kentsel nitelikli yerle meler ile kırsal nitelikli yerle melerin sosyo-ekonomik
yapıları ve nüfus de i im e ilimleri farklı olması nedeniyle kentsel ve kırsal yerle melerin
nüfus tahminleri ayrı ayrı yapılmı tır.
Diyarbakır kentinin bölge planlarında, kent planlarında yada altyapı projelerinde
kullanmak üzere farklı kurumlarca yapılan nüfus projeksiyonları ve gerçekle me durumu
a a ıda verilmektedir.
Nazım mar Planlarının Nüfus Tahminleri
1983 yılı planlama çalı malarında Diyarbakır Planlama Bürosu’nca ( ehir Plancısı Zühtü
Can tarafından ) yapılan nüfus projeksiyonlarında kentin 2003 yılı hedef nüfusu 750.000

218
ki i olarak belirlenmi ve 1984 yılı planına bu nüfus yansıtılmı tır. Öngörülen planlama
alanı, Sur, Yeni ehir, Ba lar ve Kayapınar’ı kapsamaktadır. Bu sınırlar içindeki 2000 yılı
nüfusu 614.133, 2005 yılı nüfusu ise 737.091 ki idir. Gerçekle en nüfus hedef nüfusun
altında kalmı tır.
Diyarbakır Planlama Bürosu’nca 1991 yılında Nazım Plan Revizyonu için yapılan
ve 2010 yılını hedefleyen nüfus tahmini 1.000.000 ki idir. Nüfus projeksiyonu ara
de erlerine göre, 2000 yılı nüfusu 620.000, 2005 yılı nüfusu 790.000 ki idir. Gerçekle en
nüfus tahmin edilen nüfusun altındadır.
Çevre Düzeni Planının Nüfus Tahmini
GAP Bölge Kalkınma daresi tarafından yaptırılarak 1992 yılında onaylanan
1/25.000 ölçekli çevre düzeni planında hedef yılı 2005, hedef nüfus 1.040.000 ki i olarak
alınmı tır. Çevre düzeni planı yürürlükteki 1991 Nazım mar planı esas alınarak
düzenlenmi , organize sanayi bölgeleri ve i yerleri dı ında, ilave 40.000 nüfus için
yerle me alanı ayrılmı tır.
Diyarbakır Altyapı Projesi Nüfus Tahmini

Diyarbakır Kanalizasyon Projesi Program Uygulaması Mü avirlik Hizmetleri

kapsamında 2002 yılında yapılan Kanalizasyon ve Ya mursuyu Master Planı’nın nüfus
hedefleri, Suriçi, Ba lar, Yeni ehir ve Kayapınar yerle melerini kapsayacak biçimde ele
alınmı tır. Projede esas alınan nüfus tahmini, tablo m.21’deverilmi tir.

Tablo m.21. Diyarbakır Kanalizasyon ve Ya mursuyu Master Planına Göre Tahmini

Nüfus Artı ları:

Yıl Kent Nüfusu Yıllık Artı (%)

2000 673.920

2005 859.377 5,0

2010 1.096.739 5,0

2015 1.274.460 3,0

2020 1.475.426 3,0

2025 1.629.426 2,0

Altyapıya esas projeksiyonda gerçekle en 2000 yılı nüfusu, tahmin edilen nüfusun
60.000 ki i altında, 2005 yılı nüfusu ise 120.000 ki i altında gerçekle mi tir.

219
GAP Master Planı;
Ba bakanlık GAP Bölge Kalkınma daresi Ba kanlı ı’nca 2002 yılında yapılan,
Güneydo u Anadolu Bölge Kalkınma Planı’nda, Diyarbakır il nüfusunun yıllık , %2.69
artı hızı ile, 2010 yılında 1.789.300 ki iye ula aca ı ve bölge nüfusuna oranının sabit
kalaca ı tahmin edilmi tir. Diyarbakır’ın da yer aldı ı bölgenin orta kesiminde, 2000
yılında, %60 olan kentsel nüfus oranının 2010 yılında %66’ya yükselece i ve bu alt
bölgedeki kentlerde 2.062.000 nüfusun ya ayaca ı öngörülmü tür. Diyarbakır ili için,
kentsel nüfus oranın %60’tan %65’e yükselece i ve 2010 yılı ilde kentsel nüfusun
1.163.000 ki i olaca ı tahmin edilmi tir. Bölge planında Diyarbakır kenti için ayrı bir
nüfus hedefi verilmemi tir.

Diyarbakır kentinin 1960–2005 döneminde ait nüfus verilerine göre yıllık nüfus
artı hızları tablo m.22’de verilmi tir.
Tablo m.22. Diyarbakır linin Yıllık Nüfus Artı Hızları

Kentsel Bölge Kırsal Bölge Diyarbakır

Büyük ehir
Nüfus Artı Nüfus Artı Toplam
Yıllar Nüfus Nüfus
Hızı (r) Hızı (r)
Nüfus

1960 81.320 19.070 100.390

1965 104.329 0.05109 22.768 0.03608 127.097

1970 151.942 0.07809 25.443 0.02247 177.385

1975 172.648 0.02588 30.150 0.03453 202.798

1980 240.329 0.06839 33.233 0.01966 273.562

1985 313.036 0.05428 41.365 0.04775 354.401

1990 392.214 0.04613 68.268 0.10539 460.482

1995 503.602 0.05127 43.051 0.08809 546.653

2000 629.444 0.04562 55.816 0.05091 685.260

2005 758.986 0.04116 71.785 0.05733 830.771

Ortalama 0.05132 0.05136

Diyarbakır Büyük ehir nüfus projeksiyonu Belediye sınırları içinde bulunan kentsel
bölge, kırsal bölge ayrımına göre ve ayrıca toplam nüfusa göre yapılmı tır. Nüfus
projeksiyonunda 1960–2000 yılları arasında yapılan nüfus sayımlarının artı e ilimleri esas
alınmı tır. Yöntem olarak, kentsel, kırsal ve toplam alanları için do rusal, logaritmik,

220
polinom, üs ve üssel olmak üzere 5 ayrı yönteme bazında açıklayıcılık oranlarına (r2) göre
de erlendirme yapılmı tır. Projeksiyon hedef yılı 2025’tir. Buna göre her 5 yıllık dönem
bir aralık olarak kabul edilerek 2000 yılından 2025 yılına her yöntem için projekte edilerek
2025 yılı nüfusları tahmin edilmi tir. Bu ba lamda kentsel ve kırsal bölgeler için yukarıda
sözü edilen 5 yönteme göre açıklayıcılık oranları (r2) de erleri tablo m.23’deki gibidir.

Tablo m.23. limizin Nüfus Projeksiyonu

Do rusal Logaritmik Polinom Üs Üstel
KENTSEL BÖLGE 0,9406 0,7445 0,9981 0,9246 0,9963
KIRSAL BÖLGE 0,7362 0,6588 0,7371 0,8155 0,8505
D YARBAKIR BÜYÜK EH R
TOPLAM 0,9491 0,7579 0,9981 0,9225 0,9964

Geçmi nüfus artı e ilimleri esas alındı ında, kentsel bölge ve Büyük ehir toplam
nüfusunun artı e ilimi polinom e risine uymaktadır. Kırsal bölgenin nüfus artı ı üssel
yönteme yakın olmakla birlikte, son yıllarda nüfus artı ında görülen sapmalar nedeniyle
hiçbir yöntem yeterli açıklayıcılık düzeyinde de ildir. Büyük ehir toplamı için polinom ve
üssel yöntemleri uygun projeksiyon yöntemleri olarak çıkmaktadır.

Kentsel Bölge Nüfus Tahmini

Do rusal, logaritmik, polinom, üs ve üssel yöntemlere göre Kentsel Bölgenin
1960-2000 yılları arasındaki nüfus e ilimi projekte edildi inde her yöntem için
gerçekle en de erler tabloda verilmi tir. Buna göre Kentsel Bölgenin 2025 yılındaki
nüfusu, do rusal yönteme göre 890.000, logaritmik yönteme göre 570.000, polinom
yönteme göre 1.430.000, üs yöntemine göre 740.000 ve üstel yönteme göre ise
2.360.000 çıkmı tır.

Tablo m.24.Kentsel Bölge Nüfus Tahmini

2025

Kentsel Bölge Do rusal Logaritmik Polinom Üs Üssel

890.000 570.000 740.000
1.430.000 2.360.000
141 90 117
% artı 227 375

1.600.000

1.400.000

1.200.000

1.000.000
KENTSEL BÖLGE (2)
800.000
Poly. (KENTSEL BÖLGE (2))
600.000
R2 = 0,9981
400.000

200.000

0
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
*1995
2000

221
 Kırsal Bölge Nüfus Tahmini
Do rusal, logaritmik, polinom, üs ve üstel yöntemlere göre Kırsal Bölgenin 1960-2000
yılları arasındaki nüfus e ilimi projekte edildi inde her yöntem için gerçekle en de erler
tabloda verilmi tir. Buna göre Kırsal Bölgenin 2025 yılındaki nüfusu do rusal yönteme
göre 84.000, logaritmik yönteme göre 60.000, polinom yönteme göre 78.000, üs yöntemine
göre 66.000 ve üstel yönteme göre ise 125.000 çıkmı tır.

Tablo m.25. Kırsal Bölge Nüfus Tahmini

2025
Logaritmi Polino
Kırsal Bölge Do rusal k m Üs Üssel
84.000 60.000 78.000 66.000 125.000
% artı 150 107 139 118 223

140.000

120.000

100.000

80.000
KIRSAL BÖLGE (3)
Expon. (KIRSAL BÖLGE (3))
60.000
R2 = 0,8505
40.000

20.000

0
*1995
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990

2000

Büyük ehir Belediyesi (Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı) Nüfus Tahmini

Diyarbakır Büyük ehir Belediyesinin, do rusal, logaritmik, polinom, üs ve üstel
yöntemlere göre 1960–2000 yılları arasındaki nüfus e ilimi projekte edildi inde her
yöntem için gerçekle en de erler tabloda verilmi tir. Buna göre Büyük ehir Belediyesinin
2025 yılındaki nüfusu, do rusal yönteme göre 970.000, logaritmik yönteme göre 630.000,
polinom yönteme göre 1.510.000, üs yöntemine göre 800.000 ve üstel yönteme göre ise
2.390.000 çıkmı tır.

Tablo m.26. Kentsel ve Kırsal Bölge Toplamı Nüfus Tahmini

Diyarbakır 2025

Logaritmi
Büyük ehir Do rusal k Polinom Üs Üssel

Toplam 970.000 630.000 1.510.000 800.000 2.390.000

142 92 220 117 349
% artı

222
 1.600.000

1.400.000

1.200.000

1.000.000 DYARBAKIR BÜYÜK EHR

TOPLAM
800.000
Polinom(DYARBAKIR
600.000 BÜYÜK EHR TOPLAM)

R2 = 0,9981
400.000

200.000

197 0

1 990
1960
1965

1975
1980
1985

2000
*1995
Tablo m.27. lk kademe Belediyeleri’nin Nüfus Projeksiyonları (Sonuç
Tablosu)
Do rusal Logaritmik Polinom Üs Üssel
D YARBAKIR (1) 0,9645 0,7858 0,9976 0,9372 0,9918
BA IVAR (B) 0,8441 0,6135 0,9832 0,8936 0,9949
ÇARIKLI (B) 0,8657 0,6193 0,9926 0,7255 0,9185
KAYAPINAR (B) 0,4801 0,2817 0,8253 0,6428 0,8621
KENTSEL BÖLGE (2) 0,9406 0,7445 0,9981 0,9246 0,9963
KIRSAL BÖLGE (3) 0,7362 0,6588 0,7371 0,8155 0,8505
D YARBAKIR BÜYÜK EH R TOPLAM 0,9491 0,7579 0,9981 0,9225 0,9964

2005
Do rusal Logaritmik Polinom Üs Üssel
D YARBAKIR (1) 570.000 450.000 660.000 500.000 770.000
BA IVAR (B) 10.700 7.900 15.000 8.700 16.800
ÇARIKLI (B) 3.400 2.500 4.700 2.500 5.200
KAYAPINAR (B) 40.000 25.000 79.000 13.000 45.000
KENTSEL BÖLGE (2) 620.000 490.000 760.000 540.000 850.000
KIRSAL BÖLGE (3) 63.000 54.000 62.000 56.000 71.000
D YARBAKIR BÜYÜK EH R TOPLAM 690.000 540.000 820.000 590.000 910.000

2025
Do rusal Logaritmik Polinom Üs Üssel
D YARBAKIR (1) 810.000 520.000 1.170.000 680.000 2.040.000
BA IVAR (B) 15.900 9.300 33.400 13.400 72.000
ÇARIKLI (B) 5.000 2.900 10.200 3.800 22.000
KAYAPINAR (B) 62.000 31.000 220.000 68.000 485.000
KENTSEL BÖLGE (2) 890.000 570.000 1.430.000 740.000 2.360.000
KIRSAL BÖLGE (3) 84.000 60.000 78.000 66.000 125.000
D YARBAKIR BÜYÜK EH R TOPLAM 970.000 630.000 1.510.000 800.000 2.390.000

223
 M.6.5. Yer De i tirme Olayları :

l genelinde yer de i tirmeye yönelik olaylar içerisinde, sosyo-ekonomik nedenler

kapsamında çevre iller ve kırsal kesimden gelen göçler, konunun temel yapısını
olu turmaktadır. l içerisinden dı a yönelik yer de i tirme olayları da önemsenecek boyutta
olmakla birlikte ilimizde göç konusunda yapılmı resmi bir çalı ma bulunmamaktadır.

M.6.6.Turizm ve Seyahat :

Bu konu “ Turizm” ba lı ında i lenmi tir.

M.6.7. sizlik:

2008 yılı itibarıyla ve çi bulma kurumuna yapılan ba vurular ve i e

yerle tirilenler tablo m.8.’de verilmi tir.

Tablo m.28. ve çi Kurumuna Yapılan Ba vurular ve stihdam :

Yıl içinde yapılan ba vuru sizlik Oranı (12 ve daha üst ya taki
nüfus-2004) (%):
Normal : 14.999 Türkiye : 10.3
Özürlü : 1.208 Diyarbakır : 10.8
Eski Hükümlü : 187
Toplam : 16.394 gücüne Katılım (12 ve daha
üst ya taki nüfus-2004) (%):
Yıl içinde i e yerle tirme Türkiye : 48.7
Normal : 524 Diyarbakır : 39.2
Özürlü : 269
Eski Hükümlü : 48 Sanayide stihdam Edilen Nüfusun Toplam
Toplam : 841 Nüfus çindeki Oranı (2000 Yılı)
(%):
Mevcut Kayıtlar: (MART/2009) Türkiye :
13.3
Normal : 23.854 Diyarbakır : 3.8
Özürlü : 2.716
Eski Hükümlü : 481 malat Sanayinde Çalı anların Yıllık
Ortalamasının
Toplam : 13.852 Türkiye çindeki Payı (2002)
(%) :
Diyarbakır : 0.15
yeri ve Ortalama Çalı an Sayısı (2002)
Türkiye : 1.881.433
6.484.168
Diyarbakır : 17.342 42.194

Kaynak : Diyarbakır ve çi Bulma Kurumu l Müdürlü ü

224
KAYNAKLAR

1- Diyarbakır Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı

2- TÜ K Bölge Müdürlü ü
Ekonomik ve Sosyal Göstergeler; Diyarbakır A ustos 1998
3- TÜ K 2000 Genel Nüfus Sayımı
4- l Çevre ve Orman Müdürlü ü
5- l Kültür Müdürlü ü
6- Diyarbakır li Geli me Planı 2. Ön Raporu; Dicle Üniversitesi Rektörlü ü Mayıs
2002
7- ve çi Bulma Kurumu l Müdürlü ü
8-TÜ K ADNKS 2008 Sonuçları

225
 N. ATIKLAR

N.1. Evsel Katı Atıklar:

Büyük yerle im birimlerinin bugün kar ıla tıkları en önemli sorunlardan biri de
evsel atıklardır. Evsel Atıklar kısaca evlerden atılan tehlikeli ve zararlı katı atık sınıfına
girmeyen, mutfak, bahçe gibi yerlerden gelen katı atıklar olarak tanımlanabilir.

limiz, hızla artan nüfusun yanında tüketim toplumu zihniyetinin yaygınla masıyla
hızla artan katı atıkların bertaraf edilmesi büyük bir sorun te kil etmektedir. Hali hazırda
kullanılan atık depolama sahası, düzensiz depolama yüzünden ömrünü doldurmak üzeredir.
Bunun neticesinde yeni bir atık sahasını zorunlu hale getirmi olup Büyük ehir Belediye
Ba kanlı ı tarafından planlanan Düzenli Depolama ve Kompost Tesisi proje
a amasındadır.

limizde toplanan katı atıkların özellikleri ve bile enleri, atıkların analiz sonuçları
ve atık bo altım yerinde yapılan analiz sonuçları tablo n.1’de verilmi tir.

Tablo :n.1. Diyarbakır’da Üretilen Çöpün Özellikleri ve Bile enleri

ORGAN K MADDE %53.57

KA IT %3,26

METAL %0,7

CAM %0,96

KÜL %7

PLAST K %7,34

D ER %27,8

KI IN ISLAKLIK ORANI %40

YAZIN ISLAKLIK ORANI %20

Kaynak: Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı

226
 limiz ilçelerinde olu an atıkların, mevsimlere göre de i imi, ki i ba ına dü en atık
miktarı ve atık yönetim biçimlerini gösterir tablolar a a ıda verilmi tir.
Tablo n.2. Katı atık miktar ve yönetimi (Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi)

Nüfus 759 009

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,71

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 556,4
Atık Kompozisyonu(%) Organik :% 53,57
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.) Ka ıt : % 3,26
Cam : % 0,96
Metal : % 0,7
Plastik: % 7,34
Di er: %27, 8
Kül : %7
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye ( )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel (*)
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel (*)
Tıbbi (* )
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 3 adet semitreyler, 8 adet

(Adet, Cins, Kapasite vs.) uzun sa e kmyon, 8 adet yol
süpürme aracı
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 275 cadde süpürme i i
(Sayı ve Görev) 39 atık bertaraf i i
5 idari personel

Kaynak: Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı

227
 Tablo n.3. Katı atık miktar ve yönetimi (Ergani lçe Belediyesi)

Nüfus 62 287

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,50 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 31 144 ton/yıl

Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel (*)
Tıbbi (* )
Di er (* )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 3 konteyner 9 traktör

(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 58 personel
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Ergani Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.4. Katı atık miktar ve yönetimi (Çüngü lçe Belediyesi)

Nüfus 4 700

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 4.25 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 7 200 ton/yıl

Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma (* )
Di er ( )

228
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (* )
Di er (* )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 1 kamyon

(Adet, Cins, Kapasite vs.) 2 traktör
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 16 ki i
(Sayı ve Görev)
Kaynak: l Çevre ve Orman Müdürlü ü

Tablo n.5. Katı atık miktar ve yönetimi (E il lçe Belediyesi)

Nüfus 4 800

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0.4 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 1.9 ton/gün

700 ton/yıl
Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi ( )
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 1 traktör

(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 1 ofö
(Sayı ve Görev) 3 i çi
Kaynak: l Çevre ve Orman Müdürlü ü

229
 Tablo n.6. Katı atık miktar ve yönetimi (Lice lçe Belediyesi)

Nüfus 12 111

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 8,9 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 10 ton/gün

3650 ton/yıl
Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 1 kamyon
(Adet, Cins, Kapasite vs.) 2 konteyner
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 7 personel
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Lice Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.7. Katı atık miktar ve yönetimi (Çınar lçe Belediyesi)

Nüfus 11 936

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0.65 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 8 ton/gün

2920 ton/yıl
Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )

230
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 1 kamyonet
(Adet, Cins, Kapasite vs.) 1 traktör
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 2 oför
(Sayı ve Görev) 5 i çi
Kaynak: Çınar Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.8. Katı atık miktar ve yönetimi (Dicle lçe Belediyesi)

Nüfus 12 100

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,39 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 30 500 ton/yıl

Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 1 kamyon
(Adet, Cins, Kapasite vs.) 2 traktör
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 4 oför
(Sayı ve Görev) 8 i çi

Kaynak: Dicle Belediye Ba kanlı ı

231
 Tablo n.9. Katı atık miktar ve yönetimi (Kulp lçe Belediyesi)

Nüfus 10 500

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,38 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 6 ton/gün

2190 ton/yıl
Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er (*)
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Evet
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 2 adet çöp toplama kamyonu
(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 10 i çi
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Kulp Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.10. Katı atık miktar ve yönetimi (Silvan lçe Belediyesi)

Nüfus 47 105

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0.5 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 23,6 ton/gün

Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )

232
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 3 konteyner
(Adet, Cins, Kapasite vs.) 1 uzun kamyon
3 traktör
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 10 oför
(Sayı ve Görev) 31 süpürgeci

Kaynak: Silvan Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.11. Katı atık miktar ve yönetimi (Bismil lçe Belediyesi)

Nüfus 57 300

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0.315 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 18 000 ton/yıl

Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er (* )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu
(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Bismil Belediye Ba kanlı ı

233
Tablo n.12. Katı atık miktar ve yönetimi (Kocaköy lçe Belediyesi)

Nüfus 6 204

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,09 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 558,36 ton/yıl

Atık Kompozisyonu(%)
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi ( )
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu
(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 2 personel
(Sayı ve Görev)
Kaynak: Kocaköy Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.13. Katı atık miktar ve yönetimi (Hani lçe Belediyesi)

Nüfus 8 277

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 0,66 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 5 462 ton/yıl

Atık Kompozisyonu(%) % 60 org, %8 ka ıt, %2
(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.) metal, %5 plastik, %3 kül,
%20 di er
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)

234
 Endüstriyel ( )
Tıbbi (*)
Di er (*)
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor Hayır
mu?

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 2 traktör
(Adet, Cins, Kapasite vs.) 1 kamyon
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 4 oför
(Sayı ve Görev) 10 toplama
Kaynak: Hani Belediye Ba kanlı ı

Tablo n.14. Katı atık miktar ve yönetimi (Çermik lçe Belediyesi)

Nüfus 17 825

Ki i Ba ına Üretilen Katı Atık Miktarı(Kg/Gün) 1,12 kg/gün

Toplanan Katı Atık Miktarı(Ton/Gün ; Ton/Yıl) 20 ton/gün

Atık Kompozisyonu(%) 7 300 ton/yıl

(Organik, Ka ıt, Cam, Metal, Plastik, Kül Vs.)
Mevcut Bertaraf Yöntemi Düzensiz Depolama (* )
Düzenli Depolama ( )
Kompost ( )
Yakma ( )
Di er ( )
Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor Belediye (* )
(Toplama, Ta ıma, Bertaraf) Özel ( )
Hangi Atıklar Toplanıyor Evsel (*)
Endüstriyel ( )
Tıbbi ( )
Di er ( )
Ambalaj Atıkları çin Kaynakta ayrı Toplama Yapılıyor mu? Hayır

Yapılıyorsa Hangi Atık Türleri çin Yapılıyor

Atık Hizmetleri çin Araç ve Ekipman Durumu 5 traktör
(Adet, Cins, Kapasite vs.)
Atık Hizmetleri çin Eleman Durumu 15 süpürme 1 idareci
(Sayı ve Görev)

Kaynak: Çermik Belediye Ba kanlı ı

235
 Tablo n.15. Diyarbakır Kent Merkezi Katı Atık Analiz Sonuçları

YERLE M YER OF S-1 OF S-2 BA LAR POSTANE

ARK.

ÇÖP YO UNLU U 316 216 484 387

(Kg/m3)

ORGAN K 50 mm elek 13.60 --- --- 37.52

MADDE üstü

10 mm elek 29.74 --- --- 27.24

üstü
10 mm ELEK ALTI (%)
21.51 12.04
TOPLAM (%)
64.85 69.44 74.79 76.80
KA IT – KARTON (%)
11.70 9.25 7.79 3.87

METALLER (%) 3.48 10.18 6.61 7.23

CAM (%) 6.01 3.70 1.24 3.10

TEKST L (%) 1.58 0.92 2.06 2.06

PLAST K (%) 12.34 6.48 7.43 7.23

10 mm ELEK ALTI
NEM ORANI (%) 27.77 --- --- 2.347

Kaynak: Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı

236
Tablo n.16. Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi Katı Atık Bo altım Yerinde Yapılan
Katı Atık Analiz Sonuçları, % De erleri ve Toplam Katı Atık çindeki Varsayımsal
Miktarı (ton/Gün)

Toplam Katı Atık

(280 ton/Gün)
çinde Varsayımsal
Miktarı
% ( ton/Gün
)

Organik Madde Miktarı

50 mm elek üstü 25.66
10 mm elek üstü 28.69

TOPLAM 54.35 152.2

10 mm elek ( inert madde ) 20.44 57.2
Ka ıt, karton 8.16 22.8
Metaller 6.87 19.2
Cam 3.51 9.8
Tekstil 1.65 4.6
Plastik Maddeler 8.37 23.4
10 mm elek altı nem oranı 20.65
Ortalama Katı Atık Yo unlu u : 303 kg/m3

Kaynak: Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi

Katı atık analizlerine bakıldı ında Diyarbakır Kent merkezinden kaynaklanan

çöpün içinde organik maddenin en yüksek miktarda oldu u gözlenir. Cam, tekstil, metal ve
plastik maddeler ise dü ük yo unlukta bulunmaktadır.
N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar:

limiz sınırları dahilinde tehlikeli ve zararlı atık açı a çıkaran sanayi tesisi olarak,
N.V. Turkse Perenco sayılabilir. irket; petrol üretimi yapmakta, temel olarak petrol ve su
karı ımı yeraltından 2000–3000 m. civarında de i en formasyonlardan ESP(dalgıç
pompalar) ile yeryüzüne çıkarılmakta ve boru hatları yardımıyla separatörlerden
geçirilerek, petrolü alınarak ortaya çıkan drenaj suyu da önceden izinleri alınmı olan
atıksu enjekte kuyuları yardımıyla petrolün alındı ı formasyona tekrar enjekte
edilmektedir. Ancak kimi zaman boru hatlarında meydana gelen hasarlardan kaynaklı
sızıntılar bulundu u ortamı kirletmektedir. Böyle durumlarda Müdürlü ümüzce gerekli
yasal i lemler yapılmaktadır. Petrolle kirlenen topraklar, N.V.Turkse Perenco tarafından
biyortemidasyon yöntemi ile temizlenmektedir. letme a amasında olu an atıkları ise,
Bakanlı ımızdan onaylı ta ıyıcı ve uzakla tırıcı firmalarca geri kazanılmaktadır. N.V.
Tuırkse Perenco irketi üretim süresince olu an tehlikeli atıklar ve uzakla tırma metotları
tablo n.17.’de verilmi tir.

237
 Tablo n.17. N.V. Turkse Perenco Atık Envanteri
Atı ın Türü
Pil, akü veya bataryalar
stasyonların Çamur
Çukurlarında biriktirilen
petrol tortusu
Üretimde kullanılan
kimyasal malzemeler
Tank dibinde biriken
çamurlar
Atık motor/makine ya ları
Kaynak: l Çevre ve Orman Müdürlü ü Envanter Çalı maları
Miktarı Atı ı uzakla tırma
/bertaraf yöntemi
irkertin blok-istasyonları,
sosyal tesis ve ofislerine
1 427 kg/yıl kilitli ve ah aptan imal
edilmi özel atık pil
kumbaraları yerle tirilerek
toplanan atık piller geri
dönü ümlerinin sa lanması
için Kayseride bulunan
Aspilsan Askeri Pil
fabrikasına iletilmektedir.
25 m3/yıl Çevre ve Orman
Bakanlı ından yeterlilik
belgesi almı müteahhitlere
verilerek, uzakla tırılması
sa lanmaktadır.
Atık olu mamaktadır, hepsi
kullanılmaktadır.
53 m3/yıl Çevre ve Orman
Bakanlı ından yeterlilik
belgesi almı müteahhitlere
verilerek, uzakla tırılması
sa lanmaktadır.
11 448 litre/yıl stasyonların çamur çukuru
oolarak adlandırılan
bölümlerindeki petrol
tortuları üzerine dökülerek
bunlarla birlikte
uzakla tırılması
sa lanmaktadır.

N.3. Özel Atıklar

N.3.1. Tıbbi Atıklar:

Sa lık kurulu larından kaynaklan tıbbi atıkların toplanması, geçici depolanması,
ta ınması ve nihai bertarafının sa lanması konuları Çevre Mevzuatıyla özel bir programa
ba lanmı bulunmaktadır. Sa lık kurulu larından kaynaklanan patolojik ve patolojik
olmayan, enfekte, kimyasal, ve farmosotik atıklar ile kesici-delici malzemeler ve
sıkı tırılmı kaplar tıbbi atıklar kapsamında de erlendirilir.

238
 Tıbbi Atık Yönetmeli ine Tabii Olan yerlerinde
Sa lık Toplanan
Yatak Tıbbi
Kurulu larında Atıkların
Ba ına Atıklar, Kesici ve Delici Tıbbi Atıkların Düzenli
Üretilen Tıbbi Atıklar, Tıbbi Atıklar Atıkların Düzenli
Tıbbi Atık Üreten Adresi, Üretilen Evsel Serum ve laç Özelli i Olan Olarak Kayna ından
Toplam Evsel Nitelikli Yönetmelikte Geçici Atık Tıbbi Atıklar Düzenli Olarak Olarak
Kurum/ Varsa Yatak Günlük Nitelikli i eleri Gibi Atıklar Tekrar Ayrı Toplanması,
Tıbbi Atık Atıklar Mavi Verilen Deposu veya Nasıl Bertaraf Toplanması ve Alınması için
Koordinatları Sayısı Tıbbi Atıklardan Cam Kullanılmama- Ta ınması ve
Miktarı Plastik Standartlara Konteynerlerde Ediliyor? Ta ınması ile Belediye ile
Kurulu ların Adı Atık Ayrı Malzemeler ları için Ayrı Depolanmasından
(ton/yıl) Torbalarda Uygun Kırmızı Toplanıyor mu? Görevli Bir Protokol
Miktarı Toplanıyor Siyah Plastik Toplanıyor mu? Kimler Sorumludur?
Toplanıyor Plastik Elemanlar Var Yapılmı
(kg/gün) mu? Torbalarda
mu?, Torbalarda mı? mıdır?
Toplanıyor mu?
Toplanıyor mu?

306ton/yıl Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)

838kg/gü Evet ( X) Evet ( X) Evet (X ) Evet (X ) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Devlet Hastanesi Hast.Cad. 850 Belediye ( ) Özel Sektör ( )
n Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
97.2ton/yı Yakma (X) Kurumun Kendisi (X)
266 Evet (X) Evet (X) Evet ( X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Çocuk Hastanesi Hast.Cad. 450 l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
kg/gün Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er ( ) Belediye ( )
64.8ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
177 Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Asker Hastanesi Hast.Cad 600 l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
kg/gün Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
90ton/yıl Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
246kg/gü Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X ) Evet (X) Evet (X)
Do um Hastanesi Hast.Cad. 125 Belediye ( ) Özel Sektör ( )
n Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
27ton/yıl Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet ( ) Evet (X) Evet ( )
Gö üs Hastanesi Hast.Cad. 125 73 kg/gün Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır (X) Hayır ( ) Hayır (X)
Di er (X) Belediye ( )
Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Dicle Üniversitesi Fakülte 1134 Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
A ız Di Evet (X) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( )
Hast.Cad Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Sa .Hastanesi Hayır ( ) Hayır (X) Hayır (X) Hayır (X) Hayır (X) Hayır (X) Hayır (X) Hayır (X)
Di er (X) Belediye ( )
10.8ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Diyarbakır Ali Emiri Evet ( X) Evet ( X) Evet (X ) Evet (X ) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
20 29kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hastanesi 5.sk.no:18 Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
8.64ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Evet (X) Evet (X) Evet ( X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Özel Sevgi Hastanesi zzet Pa a cad. 16 23 kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
88.2ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi ( )
Özel Veni Vidi A.Emiri 1. 241 Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
49 l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hastanesi sok.no:1 kg/gün Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye (X)

239
 Tıbbi Atık Yönetmeli ine Tabii Olan yerlerinde
Sa lık Toplanan
Yatak Tıbbi
Kurulu larında Atıkların
Ba ına Atıklar, Kesici ve Delici Tıbbi Atıkların Düzenli
Üretilen Tıbbi Atıklar, Tıbbi Atıklar Atıkların Düzenli
Tıbbi Atık Üreten Adresi, Üretilen Evsel Serum ve laç Özelli i Olan Olarak Kayna ından
Toplam Evsel Nitelikli Yönetmelikte Geçici Atık Tıbbi Atıklar Düzenli Olarak Olarak
Kurum/ Varsa Yatak Günlük Nitelikli i eleri Gibi Atıklar Tekrar Ayrı Toplanması,
Tıbbi Atık Atıklar Mavi Verilen Deposu veya Nasıl Bertaraf Toplanması ve Alınması için
Koordinatları Sayısı Tıbbi Atıklardan Cam Kullanılmama- Ta ınması ve
Miktarı Plastik Standartlara Konteynerlerde Ediliyor? Ta ınması ile Belediye ile
Kurulu ların Adı Atık Ayrı Malzemeler ları için Ayrı Depolanmasından
(ton/yıl) Torbalarda Uygun Kırmızı Toplanıyor mu? Görevli Bir Protokol
Miktarı Toplanıyor Siyah Plastik Toplanıyor mu? Kimler Sorumludur?
Toplanıyor Plastik Elemanlar Var Yapılmı
(kg/gün) mu? Torbalarda
mu?, Torbalarda mı? mıdır?
Toplanıyor mu?
Toplanıyor mu?

- Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)

8.Ana jet - Evet (X) Evet () Evet () Evet () Evet () Evet () Evet () Evet ()
- - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
kom.Sa .Amirli i Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er () Belediye ( )
68.4ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Diyarbakır A.Emiri 1. 167 Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X ) Evet (X) Evet (X )
38 l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Diyaliz Merkezi Yılmaz 13 apt kg/gün Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır () Hayır ( ) Hayır ()
Di er (X) Belediye ( )
Sento Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Derman Tıp Evet ( X) Evet ( X) Evet (X ) Evet (X ) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Cad.S.Sitesino: 2 Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
191 Di er (X) Belediye ( )
Yakma () Kurumun Kendisi (X)
Özel Güneydo u Tıp Gazi cad. Evet (X) Evet () Evet ( ) Evet () Evet () Evet () Evet () Evet ()
17 Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi no:27 Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er () Belediye ( )
Med-Art kadın Lise - Yakma ( ) Kurumun Kendisi ()
Evet (X) Evet () Evet () Evet () Evet () Evet () Evet () Evet ()
Sa lı ı Do um Dal cad.Ortaklar - - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
merk. apt.no9/B Di er () Belediye ( )
2.7ton/yıl Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Reel Tıp Mimar Sinan Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X ) Evet (X) Evet (X)
5 7.3kg/gün Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi cad.no:1/A Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
Mimar Sinan - Yakma ( ) Kurumun Kendisi ()
Özel Akademi KBB Evet (X) Evet () Evet () Evet () Evet () Evet ( ) Evet () Evet ( )
cad. nka4 6 - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Dal Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır () Hayır ( ) Hayır ()
apt.no:9 Di er () Belediye ( )
ehitlik - Yakma ( ) Kurumun Kendisi ()
Özel Geli im Tıp Evet (X) Evet () Evet () Evet () Evet () Evet () Evet () Evet ()
Yaradankul - - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
cad.Özgür Apt. Di er () Belediye ( )
Özel Diyarbakır Elazı 1.296ton/ Yakma ( ) Kurumun Kendisi ()
3.5 Evet (X) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( ) Evet ( )
Çocuk Sa lı ı Dal cad.Gencan 6 yıl Belediye ( ) Özel Sektör ( )
kg/gün Hayır ( ) Hayır () Hayır () Hayır () Hayır () Hayır () Hayır () Hayır ()
Merkezi Apt.no:13/A Di er () Belediye ( )
- Yakma ( ) Kurumun Kendisi ()
Özel Dünya Tıp Evet ( X) Evet ( ) Evet ( ) Evet () Evet () Evet () Evet () Evet ()
- - - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er () Belediye ( )

240
 Tıbbi Atık Yönetmeli ine Tabii Olan yerlerinde
Sa lık Toplanan
Yatak Tıbbi
Kurulu larında Atıkların
Ba ına Atıklar, Kesici ve Delici Tıbbi Atıkların Düzenli
Üretilen Tıbbi Atıklar, Tıbbi Atıklar Atıkların Düzenli
Tıbbi Atık Üreten Adresi, Üretilen Evsel Serum ve laç Özelli i Olan Olarak Kayna ından
Toplam Evsel Nitelikli Yönetmelikte Geçici Atık Tıbbi Atıklar Düzenli Olarak Olarak
Kurum/ Varsa Yatak Günlük Nitelikli i eleri Gibi Atıklar Tekrar Ayrı Toplanması,
Tıbbi Atık Atıklar Mavi Verilen Deposu veya Nasıl Bertaraf Toplanması ve Alınması için
Koordinatları Sayısı Tıbbi Atıklardan Cam Kullanılmama- Ta ınması ve
Miktarı Plastik Standartlara Konteynerlerde Ediliyor? Ta ınması ile Belediye ile
Kurulu ların Adı Atık Ayrı Malzemeler ları için Ayrı Depolanmasından
(ton/yıl) Torbalarda Uygun Kırmızı Toplanıyor mu? Görevli Bir Protokol
Miktarı Toplanıyor Siyah Plastik Toplanıyor mu? Kimler Sorumludur?
Toplanıyor Plastik Elemanlar Var Yapılmı
(kg/gün) mu? Torbalarda
mu?, Torbalarda mı? mıdır?
Toplanıyor mu?
Toplanıyor mu?

Sento 2.16ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)

Özel Nisa kadın Evet (X) Evet (X) Evet ( X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
cad.Cihat 2 3 6kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Do um dal Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
apt.. Di er (X) Belediye ( )
Azizo lu sit.E - Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel irinler Çocuk Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
Blok Kantar - - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Dal Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Kav a ı Di er (X) Belediye ()
- Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel batı Göz Cerrahi zzet pa a Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet ( X) Evet (X) Evet (X)
- - Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Dal Merkezi Cad.no:7 Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
Özel Jin-Fer Kadın Mimar Sinan 10.08ton/ Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X ) Evet (X) Evet (X )
Hastalıkları Do um Cad. nka 14 27 kg/gün yıl Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır () Hayır ( ) Hayır ()
Dal Merk 4.apt.9/B no:1 Di er (X) Belediye ( )
Lise 5.76ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Çamlıca Kadın Evet ( X) Evet ( X) Evet (X ) Evet (X ) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
4.Sok.Güney 8 15 kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hast. Cer.Dal Merk Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
apt.no:1 Di er (X) Belediye ( )
13.68ton/ Yakma () Kurumun Kendisi (X)
Özel Dünya Do um A.Emiri Evet (X) Evet (X) Evet (X ) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
19 37 kg/gün yıl Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hast. 1.sok.no:3 Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ( )
A.Arslan 35.78 Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet ()
Özel Sultan Hastanesi Bulvarı MTA 60 98 kg/gün ton/yıl Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
kar ısı Di er (X) Belediye ( )
Mimar Sinan 7.92ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Real Diyaliz Evet (X) Evet (X) Evet ( X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
mah.Umut 2 11 21kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
koop B Blok Di er (X) Belediye ( )
7.92ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Özel Çamlıca Diyaliz S.Y cad.Bineu Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X)
11 21kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Merkezi apt. no:1/1 Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Di er (X) Belediye ()
Özel Güneydo u K.Pınar 14.4ton/yı Yakma ( ) Kurumun Kendisi (X)
Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet (X) Evet ( X) Evet (X) Evet (X)
Anadolu Diyaliz Mah.D.kent 20 39kg/gün l Belediye ( ) Özel Sektör ( )
Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( ) Hayır ( )
Merkezi bulvarı no:30 Di er (X) Belediye ( )

241
 Hastanelerde mevcut servislere ba lı olarak ortaya çıkan ba lıca atıklar a a ıda
sıralanmı tır.

1. Ameliyathanelerden çıkan atıklar, doku ve organ parçalar vb.

2. Patojen kültür ve stokları
3. Enfeksiyonlu hastalardan gelen atıklar ile diyaliz donatımı ve benzeri
4. Kan ve irin bula mı pansuman malzemesi, gazlı bez, pamuk, sargı, yara bandı,
çama ır vb.
5. Do um servislerinden gelen organ atıkları
6. Kan ve serum setleri
7. Kullanıp atılan plastik enjektörler, ameliyat bıçakları vb.
8. Enfeksiyonlu veya patojen a ılanmı deney hayvanlarının atıkları ve kadavraları
9. Kullanım tarihi geçmi ilaçlar ve zararlı grubuna giren kimyasal maddeler
10. Radyoaktif atıklardır.

Hastaneler arasında da söz konusu tıbbi atıkların miktarı farklılık göstermektedir.

Bu atıkların toplam tıbbi atıklar içindeki oranlarını belirleyici bir çalı mamız henüz
bulunmamakla birlikte limizde üretilen tıbbi atık miktarı toplam 438 ton/yıl olup, günlük
ortalama 0.4 kg’a tekabül etmektedir.

Sa lık kurulu larından kaynaklanan tıbbi atıkların kayna ında yönetmeli e uygun
toplanması yönünde çalı malar sürdürülmekte, Büyük ehir Belediyesi tıbbi atık aracı
tarafından nihai depo alanına ta ınmakta ve burada evsel atıklardan ayrı olarak i lem
görmektedir.
N.3.2. Atık Ya lar:
Sıvı ya lar otomotiv sektöründen, fabrikalardan ve i makinalarında olu maktadır.
limizde atık madeni ya ların geri kazanımı amacıyla bir tesis kurulmu olup henüz
faaliyete geçmemi tir.
N.3.3. Pil ve Aküler:
limizde atık pil akü ve bataryaların geçici olarak depolanması amacı ile kurulu
tesisler bulunmakta olup maksimum 90 gün depolanan bu atıklar, lisanslı ta ıyıcılarla
bertaraf edilmek üzere anla malı tesislere ta ınmaktadır.

N.3.4. Cips ve Di er Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller:

limiz sınırları içinde bu tür atıklar olu mamaktadır.
N.3.5. Tarama Çamurları:
limizde bu konuda yeterli ara tırma bulunmamaktadır.
N.3.6. Elektrik ve Elektronik Atıklar:
limizde bu konuda ara tırma yapılmamı tır.
N.3.7. Kullanım Ömrü Bitmi Araçlar:
limizde bu konuda ara tırma yapılmamı tır.
N.4. Di er Atıklar
N.4.1. Radyoaktif Atıklar:
Radyoaktif serpintilerin insan ve hayvan sa lı ına a ır zararlar verebilece i kesin
olarak kanıtlanmı tır. Özellikle radyoaktif kaynakların yo un bir ekilde kullanıldı ı
endüstriyel faaliyetler ve hastanelerde gerekli güvenlik önlemlerini mutlak suretle alınması
gerekir. Bu i yerlerinde çalı an i çilerin mümkün oldu u kadar radyoaktif kaynaklar ile

242
do rudan temas halinde olmaması ve yaptı ı i in çe idine göre gerekli önlemleri alması
gerekmektedir.

limizde bu tür atıklar üreten sanayii tesisleri bulunmamakta, ancak kimi sa lık
kurulu larında radyoaktif atıklar söz konusudur. Konu üzerinde detaylı ara tırma
yapılmamı tır.
N.4.2. Hayvan Kadavraları

limizde, hayvan kadavraları ve mezbaha atıkları için üç ayrı tesis mevcuttur.

Tesislerde üretilen atıklara yönelik geri kazanım yapılmamakta ve atıklar sahada
gömülerek ya da Büyük ehir Belediyesi atık sahasına götürülerek bertarafı sa lanmaktadır.
N.4.3. Mezbaha Atıkları

Yukarıda bu konudaki mevcut bilgi verilmi tir.

N.5. Atık Yönetimi

N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu

Tablo n1, n15 ve n16’da bu ba lık açıklanmı tır.

N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Ta ınması ve Transfer

stasyonları:

Diyarbakır il merkezinde toplanan katı artıklar öncelikle merkez ilçe belediyeleri

tarafından Mardin yolu 5. km de bulunan aktarma istasyonuna ta ınmaktadır. Buradan
Büyük ehir Belediyesi tarafından ehir merkezinden 37 km. uzakta bulunan nihai katı atık
depo alanına ta ınmaktadır.
l merkezinde bulunan sa lık kurulu larından kaynaklanan tıbbi atıklar ise
kayna ında ayrı toplanmakta, 20 yatak üzeri kapasiteli hastanelerde tıbbi atık depolarında
biriktirilmekte ve büyük ehir belediyesince yönetmeli e uygun bir tıbbi atık aracıyla ayrı
olarak ta ınmaktadır.
lçe belediyelerimizde, transfer istasyonuna gerek duyulmamakta ve atıklar
herhangi bir ayrıma gidilmeden toplanmaktadır.
N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri:

N.8.1.Katı Atıkların Depolanması

limizde il merkezinden kaynaklanan katı atıkların nihai olarak depolandı ı ve kent

merkezine 37 km. uzaklıktaki Merkez eytanderesi mevkiinde bulunan çöp depolama
alanının kapasitesinin düzensiz depolama nedeniyle biçilen ömründen daha önce dolması
nedeniyle sahanın ıslahına ve ömrünün uzatılmasına yönelik çalı malar büyük ehir
belediyesince yürütülmektedir. Ayrıca düzenli depolama ve kompost tesisi projesinin yer
seçimi a aması tamamlanmı tır.
lçelerimizde, tablo n.2-15’ten de anla ılabilece i gibi atıklar düzensiz olarak
depolanmaktadır. GAP Bölge Kalkınma daresinin projesini hazırladı ı Bismil ve Silvan
lçeleri düzenli katı atık depolama sahaları için yer seçimi yapılmı , ÇED süreci
tamamlanmı ancak maddi kaynak yetersizli inden halen in aatlara ba lanamamı tır.
Büyük ehir Belediyesi sınırları dahilinde ayrı olarak ta ınan tıbbi atıklar,
Büyük ehir belediyesi nihai depo sahasının içinde ayrı bir bölümde depolanmakta,
ilçelerimizde ise nihai depolamada herhangi bir ayrıma gidilmemektedir.

243
 N.8.2. Atıkların Yakılması:
limizde atık yakma tesisi bulunmamaktadır.

N.8.3.Kompost:
limizde hali hazırda kompost tesisi bulunmamaktadır.
N.9.Atıkların Geri kazanılması ve De erlendirilmesi:

limiz genelinde katı atıklardan kaynaklanan çevre sorunlarını en aza indirmek,

atıkları yeniden de erlendirerek do al kaynakları korumak ve enerjiden tasarruf sa lamak
amacıyla geri kazanımı mümkün olan ve ülke ekonomisine büyük katkı sa layacak
atıkların (plastik alüminyum ala ımlı kutular, camlar, ka ıt atıklar v.b) de erlendirilmesi
ile ilgili olarak yeni uygulamaya ba lanacak olan ‘geri kazanım projesi’; aynı zamanda
çevre sa lı ı ve insan sa lı ı açısından da büyük yararlar sa layacaktır. limizde imdiye
kadar bu tür atıklar belli bir sistemle düzenli olarak ayrı tırılmadı ı için, bu i lem nihai
depo alanında çok sa lıksız ko ullarda kısmen gerçekle tirilmeye çalı ılmaktaydı.

limizde 1999 yılından beri, ilimizdeki kurum ve kurulu larda imha edilmesi
gereken evrak ve atık kâ ıtların di er atıklardan ayrı olarak toplanması sa lanmaktadır. l
Çevre Müdürlü ü ve di er kurumlarda toplanan kâ ıt atıklar Gaziantep Nizip lçesinde
bulunan Ya ar kâ ıt fabrikasına gönderilmektedir.

N.10. Atıkların Çevre Üzerine Etkisi:

Diyarbakır l Merkezi ve ilçelerinde katı atıkların biriktirilmesi, toplanması ve

depolanması i lemleri sırasında çevre ve sa lık açısından problemler ya anmaktadır.
Atıklar kaldırımlarda bekletilmekte, çe itli nedenlerle etrafa saçılmaktadır. Geçici
depolama amaçlı konteynır kullanımı yoktur. Çöpler belirli saatlerde soka a dökülüp,
buradan belediye çalı anları tarafından ta ıma aracına yüklenip, transfer istasyonuna
götürülmektedir. Mevcut depo sahasında düzensiz depolama yapıldı ı için zeminde sızan
kirli sular yeraltı sularını kirletmektedir.

Çöplerin tekni ine uygun bir ekilde uzakla tırılmamaları halinde halk sa lı ı ile
ilgili problemler ortaya çıkar. Katı atıklar yoluyla en az 20 tip hastalı ın ta ınıp bula tı ı
bilinmektedir. Ayrıca yerle im alanlarında yı ılan çöpler nedeniyle de kent merkezlerinde
ciddi sa lık tehditlerinin yanı sıra, görsel kirlilik ya anmakta ve özellikle yaz aylarında
sıcak iklim ko ullarının da destekledi i kötü kokuların varlı ına neden olmaktadır.

KAYNAKLAR:
1. l Çevre ve Orman Müd., l Çevre Sorunları Öncelikleri Envanteri
2. Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi ve ilçe belediyeleri
3. l Sa lık Müdürlü ü
244
 O. GÜRÜLTÜ VE T TRE M

O.1. Gürültü

Gürültü; müzikal de eri ve özelli i olmayan ho a gitmeyen ve istenmeyen sesler

olarak tarif edilmektedir. nsan ve çevresi üzerindeki etkileri giderek artan gürültü, ho a
gitmeyen, rahatsız edici duygular uyandıran bir akustik olgu, be enilmeyen, istenmeyen
sesler toplulu u olarak tanımlanmaktadır.
Daha geni bir anlamda ifade edersek; nsanların i itme sa lı ını ve algılamasını
olumsuz yönde etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, i performansını
azaltan, çevrenin ho lu unu ve sakinli ini yok ederek niteli inin de i tiren önemli bir
Çevre Kirli i türüdür. Geli mi ülkelerde di er kirlilik türlerine göre daha yaygın bir tür
olarak ki isel ve toplamsal ya am kalitesinde genel bir dü üklü ün göstergesi
sayılmaktadır.
Denetimsiz ehirle me ve hızlı sanayile me yalnız suyu, havayı ve topra ı
kirletmekle, ye il alanların kaybına yol açmakla kalmayıp, aynı zamanda insanın ya am
çevresinin sessizli ini de bozmaktadır. Dolayısı ile gürültünün insan ve çevresi üzerindeki
etkileri, bunları denetim altına almayı amaçlayan bir kamu politikasının konusu
olmaktadır.
Ses iddetlerinin ölçüm birimi desibeldir. dB simgesi ile gösterilir. Desibel insan
kula ının en çok hassas oldu u orta ve yüksek frekanslar özellikle vurgulandı ı bir ses
de erlendirmesi birimidir.

Normal solunum yani i itme e i i sıfır (0) olarak kabul edilirse;

Normal solunum : 0 Desibel (B)

ki ki inin konu ması : 60 Desibel (B)
Kalabalık trafik : 70 Desibel (B)
Torna tezgahı : 85 Desibel (B)
Metro treni : 100 Desibel (B)

0–30 desibel arası çok sessiz, 30–50- desibel arası sessiz, 50–60- desibel arası orta
derecede, 60–70 desibel arası, gürültülü ve 70–80 desibel arası ise çok gürültü ortam
olarak sınıflandırılır.

245
 O.1.1 Gürültü Kaynakları

nsan ya amını olumsuz yönde etkileyen, çalı ma verimini dü üren ve yine insan
üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkileri olan gürültü kaynakları ba lıca u ekilde
sıralanabilir;

a) Trafik gürültüsü (Ula ım gürültüsü),

b) Endüstri, yol ve in aat makinaları gürültüsü,
c) E lence yerleri gürültüsü,
d) Yerle im alanlarındaki gürültüler.

O.1.1.1 Trafik Gürültüsü (Ula ım Gürültüsü)

limizde kent içi ula ımdan kaynaklanan trafik gürültüsü, di er gürültü kaynakları
içinde birinci sırayı te kil etmektedir.

Tablo o.1 2008 itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu (motorlu)

ARAÇ C NS L MERKEZ L MERKEZ VE LÇELER

Motosiklet 5942 7428

Otomobil 26136 32050
Minibüs 4148 5782
Otobüs 854 944
Kamyonet 11320 13304
Kamyon 4667 5829
Traktör 10442 17160
Çekici 233 295
Özel araçlar 221 304
Tanker 390 459
Arazi ta ıtı 427 456
Toplam 64780 84012
Kaynak: l Emniyet Müdürlü ü

246
 Tablo 0.2. 2008 Aralık ayı itibarıyla tescilli araçlara ait istatistik formu
(motorsuz)

ARAÇ C NS L MERKEZ L MERKEZ VE LÇELER

Romork 74 75
Yarı römork 300 322
Toplam 374 397
Kaynak: l Emniyet Müdürlü ü

O.1.1.2 Endüstri Gürültüsü:

limizde yerle im alanı içerisinde yer alan Endüstriyel ve Sanayi
kurulu larının gürültü etkinliklerinin alıcı ortama kar ı tesir seviyeleri önemli ölçüde
bulunmamakla birlikte, i yeri tesis içi gürültülerinin i yeri çalı anlarına olacak
etkilerinden korunmaları için alınması gerekli tedbirler, konuya ait yönetmelik
içerisinde kurumumuz imkânları ölçüsünde kontrol ve denetim altında
tutulmaktadır.
yerindeki gürültü düzeylerin göre izin verilebilir maruz kalma süreleri
yönetmelikte belirtilmi tir.
Tablo o.3 Gürültü Düzeylerine kar ı çalı ma süreleri (Çevresel Gürültünün
De erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli i)

Gürültüye Maruz Kalınan Süre Max Gürültü Seviyesi (dBA)

(Saat/gün)

7.5 80

4.0 90

2.0 95

1.0 100

0.5 105

0.25 110

1/8 115

Kaynak: l Çevre ve Orman Müdürlü ü

* Darbe gürültülerinin üst seviyesi 140 dBA’yı a amaz.

247
 O.1.1.3. n aat Gürültüsü
Diyarbakır ili yerle im alanı içerisinde yapılan her türlü in aatlarda gürültü
kirlili ine sebep olacak unsurların ba ında in aat bünyesinde hizmet veren in aat yardımcı
araçların çıkardı ı sesler ile, çalı an elemanların i seyri içerisindeki i lerden kaynaklanan
gürültüler süreklilik göstermez, ancak oldu u zamanda önemli derecede rahatsızlık verir.
Bu alanda Diyarbakır ilinde herhangi bir ölçüm çalı ması yapılmamı tır.
O.1.1.4. E lence Yerleri Gürültüsü
2872 sayılı Çevre Kanununa dayanılarak hazırlanan Çevresel Gürültünün
De erlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeli i hükümlerince elektronik olarak yükseltilmi
müzik seslerinin ses seviyelerinin kontrollü amacıyla ilimiz merkezinde faaliyet gösteren
i letmelere ait ölçümlerden elde edilen sonuçlar Tablo O.5’de belirtilmi tir.
Tablo o.5 limiz merkezinde faaliyet gösteren i letmelere ait ölçümlerden elde edilen
Sonuçlar (2007 Yılına Ait) dBA olarak)
ÖLÇÜM YAPILAN E DE ER ÖLÇÜM ZAMANI TAR H
YER GÜRÜLTÜ
SEV YES ( dBA )
Otel Büyük Kervansaray 80 21.00 2007
Dedeman Otel 73 21.15 2007
Prestij Otel 79 21.25 2007
Class Otel 75 21.35 2007
Yakamoz Restorant 80 21.50 2007
Gökku a ı Restorant 82 22.00 2007

Altınkupa Restorant 84 22.15 2007

Ça layan Aile Restorant 81 22.30 2007
Dıl ad Restoran 85 22.45 2007
Romada Restorant 83 23.00 2007
Türkü Bar 76 23.15 2007
Arkada restorant 85 23.25 2007
Tüccarlar Restorant 87 23.35 2007
Martı Restorant 88 23.50 2007

Kaynak: l Çevre ve Orman Müdürlü ü-2007

248
 O.1.1.5 Yerle im Alanlarında Olu an Gürültüler.
limizde gürültü trafik ve i merkezlerinin en yo un oldu u bölgelerde rahatsızlık
vermektedir.

O.1.2. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri

O.1.2.1 Gürültünü Fiziksel Çevreye Etkileri
Bu konuda yeterli bilgi edinilememi tir.

O.1.2.2. Sosyal Çevreye Etkisi

Gürültünün i veriminin azalması ve i itilen seslerin anla ılmaması gibi görülen
etkileridir. Konu manın algılanabilmesi ve anla ılabilmesi türünden fonksiyonların
engellenmesi, büyük ölçüde ortamda etkisinden kalınan arka plan gürültüsünün düzeyi ile
ilintilidir. Özetle, ortamda belli bir i i ya da fonksiyon için belirlenen arka plan
gürültüsünün fazla olması durumunda i verimlili i dü mektedir.

O.1.3 Gürültünün nsanlar Üzerindeki Etkileri

O.1.3.1 Fiziksel Etkileri
Gürültünün i itme duyusunda olu turdu u olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı
olarak iki ayrı bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok kar ıla ılanı geçici i itme
(duyma) e i i kayması veya duyma yorulması olarak bilinen i itme duyarlı ındaki geçici
kayıptır. Etkilenimin çok fazla oldu u ve i itme sisteminin eski özelliklerine kavu madan
tekrar gürültüden etkilendi i durumlarda i itme kaybı kalıcı olmaktadır.

O.1.3.2 Fizyolojik Etkileri

Fizyolojik etkilerinin ba lıcaları; kas gerilmeleri, stres, kan basıncından artı , kalp
atı larının ve kan dola ımının de i mesi, gözbebe i büyümesi ve uykusuzluktur. Ayrıca
migren, ülser, gastrit vb. hastalıkların ortaya çıkmasında gürültünün de önemli bir etkisi
olabilece i ileri sürülmekle birlikte bu hastalıkların olu masında do rudan etkili oldu u
henüz kanıtlanmı de ildir.

O.1.3.3 Psikolojik Etkileri

Gürültünün psikolojik etkilerinin ba ında ise; sinir bozuklu u, korku, rahatsızlık,
tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde de yava lama gelir. Ani olarak yükselen gürültü
düzeyleri insanlarda korku yaratabilmekte, gürültüden etkilenim sürse bile daha sonra
normal dönü olmaktadır.

O.1.3.4 Performans Etkileri

Gürültünün i veriminin azalması ve i itilen seslerin anla ılmaması gibi görülen
etkileridir. Konu manın algılanabilmesi ve anla ılabilmesi türünden fonksiyonların
engellenmesi, büyük ölçüde ortamda etkisinden kalınan arka plan gürültüsünün düzeyi ile
ilintilidir. Özetle, ortamda belli bir i i ya da fonksiyon için belirlenen arka plan
gürültüsünün fazla olması durumunda i verimlili i dü mektedir.

249
 O.2.Titre im

Diyarbakır l hudutları, içerisinde yer alan sanayi kurulu larında bulunan ve zemin
titre mesine neden olacak sanayi üretim makine elemanlarının montajlarında gerekli olan
statik ve mekanik hareketlerin önlenmesi açısından teknik önlemler alınmı olması
nedeniyle, sanayi kurulu larının çevreye titre im etkileri bulunmadı ı mahallinde yapılan
kontrollerde görülmü olup, bölge dahilinde önem arz eden titre im kayna ı
bulunmamaktadır.

KAYNAKLAR :

1. l Çevre ve Orman Müdürlü ü Faaliyet Raporları

2. l Sa lık Müdürlü ü Çevre Ve Gıda Kont. ube Müdürlü ü
3. l Emniyet Müdürlü ü Trafik ube Müdürlü ü Envanter Raporları
4. T.C. Çevre Bakanlı ı Çevre Notları

250
 P. AFETLER

P.1. Afet Olayları

Do al afetler, aniden veya bir zaman dilimi içerisinde olu an normal ya amı bazen
can ve mal kayıplarına yol açan ve ilk olu umu engellenemeyen çı , fırtına, deprem,
yangın, su baskını, kaya dü mesi gibi do al olaylardır. Bu nedenlerle, bir afetin zararlarını
yok edebilmek veya en az düzeye çekebilmek ancak bu olaylara önceden alınacak önlem
ve tedbirlerle mümkün olmaktadır.

Do al afetler için alınmı önlem ve tedbirlerin, olay anında etkili olmasında en

büyük etken, konuyla ilgili yapılmı planların olay anında uygulanabilir durumda
olmasındaki insan ve malzeme faktörlerinin amaca uygun faal olarak tutulmasıdır.

Kâ ıt üzerine mükemmel olarak hazırlanmı planların ço u zaman olay anında

uygulamalarında olumsuzlukların oldu u görülmekte olup, bu aksamalar sonucunda büyük
can ve mal kayıplarının meydana geldi i bilinen gerçeklerdir. Bu itibarla, hazırlanmı olan
afet planlarının i levli ini korumak amacı ile bütün kurum ve kurulu ların afet e itimi ile
ilgili bütün unsurları güncel ya am her an göreve hazır bir ekilde tutulmalarına yönelik
denetim ve kontroller, meydana gelebilecek en az düzeyde etkilenmede büyük önem
ta ıdı ı unutulmamalıdır.

P.1.1. Depremler

limiz dahilinde muhtemel afet taraması ve tespitleri büyük ölçüde tamamlanmı tır.
Hazırlanan jeolojik etüt raporları do rultusunda afet alanlarının tespiti yapılıp mar planı
olan yerlerde mar Planlarına, Bayındırlık ve skân Bakanlı ının Bakanlar Kuruluna teklifi
üzerine Bakanlar Kurulunca bu alanlarla ilgili olarak Afete Maruz Bölge kararı alınmı ve
mahallinde ilan edilmi tir.

limiz merkez ve çevresinde gerek 1975 yılı Lice depremi, gerekse çe itli yıllarda
meydana gelen afetler nedeniyle hak sahibi çalı maları yapılmı olup, konut ve nakdi
yardım i lemleri büyük ölçüde tamamlanmı tır. Hak sahiplerine, Bayındırlık ve skan
Bakanlı ı Afet leri Genel Müdürlü üne tahsisli alanlar üzerinde depreme dayanıklı
betonarme yapılar yapılmaktadır. limiz merkez Çölgüzeli 355 nolu parselin ifrazından
olu an adalar üzerinde 7269–1051 sayılı Afetler Kanununca EYY metodu ile yapımı
devam eden Afet Konutları bu konuya en güzel örnektir.

Mültecilerle ilgili herhangi bir çalı mamız yoktur. Gerekli çalı malar Büyük ehir
Belediyesinin denetimi altındadır.

Bölgenin Depremselli i;

Yerle im Yeri Deprem Bölgesi

Diyarbakır (M) 2
Mermer 2
Pirinçlik 2
Bismil 2
Salat 2
251
 Tepe 2
Çermik 1
Yo un 1
Çınar 2
Ovaba 2
Çüngü 2
Dicle 1
E il 1
Ergani 1
Ahmetli 1
Hani 1
Hazro 1
Kocaköy 1
Kulp 1
A açlı 1
Akçasır 1
Hamzalı 1
Silvan 1
Ba dere 1
Çatakköprü 1

Kaynak: Bayındırlık ve skan il Müdürlü ü-2008

1996 yılında yapılan yeni olasılık çalı malarına göre % 90 güvenirlilik seviyesi esas
alınarak bu deprem dereceleri belirlenmi tir.

P.1.2. Heyelan ve Çı lar:

limiz Güneydo u Anadolu Bölgesinde bulundu undan karasal iklime sahiptir. Bu

bakımdan fazla ya ı almadı ından ve geçmi dönemlerde yapılan orman tahribatı
nedeniyle bitki örtüsü bakımından fakirdir. Ayrıca merkezde bulunan Karacada ’ın
volkanik etkilerinden dolayı yüzeyde bazalt bir tabaka bulunmaktadır. Ya ı ların fazla
olmamasıyla birlikte ilçelerimizin bazılarında (Kulp, Lice, Hani, Çermik, Çüngü ) heyelan
ve kaya dü mesi afetleri zaman zaman meydana gelmektedir.

Bayındırlık ve skân l Müdürlü ünce zaman zaman olu an bu olaylara yerinde

müdahale edilerek gerek hak sahibi çalı maları gerekse etüt çalı maları, Bayındırlık ve
skân Bakanlı ınca koordineli olarak yapılmaktadır.

P.1.3. Seller:

Diyarbakır havzasında fazla ya ı olmadı ı için ta kınlıklar pek görünmez.

Bununla beraber normal iklim alınımlarına göre sel afeti olmaktadır. Bunun nedeni il ve
ilçe merkezlerinde altyapı yetersizli inden kaynaklanmaktadır.

252
 P.1.4. Orman ve Otlak Yangınları:

limizde orman yangınları pek görünmez. Ancak limizde yaz aylarında anız
yangınları çok yaygın olarak yapılmaktadır. Son yıllarda anız yakılması yasaklanmı olup,
bu yasaklara uyulması için ilgili kurulu larla i birli i halinde denetimler yapılmaktadır.
P.1.5. Fırtınalar:

limizde kı mevsiminin belirli zamanlarında iddetli rüzgârlar sık olmamakla

beraber meydana gelmekte ve herhangi bir afet fırtınası olayına rastlanmamı tır.

P.2. Afetler ve Sa lık zararları:

P.2.1. Radyoaktif Maddeler:

limizde radyoaktif maddeler bulunmamaktadır.

P.2.2. Denize Dökülen Petrol Maddeleri:

limiz sınırlarında deniz bulunmamaktadır.

P.2.3. Tehlikeli ve Zararlı Maddeler:

limizde tehlikeli ve zararlı maddeler olarak LPG (likit petrol gazı ) dolum -
depolama tesisleri ve bölgede faaliyet gösteren petrol arama irketlerinin petrol depolama
tesisleri bulunmaktadır. Ancak bu tesisler toplum ve insan sa lı ına tehlike arz etmeyecek
ekilde ehir dı ında çıkarılmı tır. Muhtemelen olabilecek yangın sabotajlara kar ı gerekli
teknik ve idari tedbirler alınmı tır. Ayrıca bu tesisler “ Büyük Endüstriyel Kazalar için Acil
Durum Planı “ kapsamına alınmı tır.

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri:

Sava ta, do al afetlerde ve büyük yangınlarda halkın can ve mal kaybını en aza
indirmek amacıyla yurt düzeyinde silahsız koruyucu ve kurtarıcı hizmetlerin planlamasını,
uygulanmasını ve koordinasyonu yapmak üzere kurulmu olan Sivil Savunma Te kilatı
limizde de l Sivil Savunma Müdürlü ü olarak bu görevleri yapmaktadır.

Olası bir sava , do al afet ve büyük yangınlarla sivil halkın can, mal kaybını ve
görev alanına giren kurum ve kurulu lara hizmet için bu görevleri yerine getirmek
amacıyla dokuz servisi bulunmaktadır. Bu servisler Karargâh, Kurtarma, Sosyal yardım,
lkyardım ve Ambulans ana servisleri ile Hastaneler, Teknik Onarım, Emniyet ve Trafik
tfaiye yardımcı servisleri ve korunma kılavuzları vardır.

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri:

l Sivil Savunma Müdürlü ünde, Sivil Savunma E itimi görmü sivil savunma
memurları. ve teknisyenler görev yapmaktadır. Kamu ve özel dairelerde sivil savunma
amirleri ile uzmanları görev yapmaktadır.

253
 l Sivil Savunma Müdürü lde, sivil savunma bakımından gerekli tüm i lemleri
uygulamakla görevlidir. lçelerde ise bu görev lçe Sivil Savunma Müdürlerine lçe Sivil
Savunma Müdürleri olmayan ilçelerde ise Yazı leri Müdürlerine verilmi tir.

Ayrıca ilimizde Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlü ünde 71 Arama
ve Kurtarma Teknisyeni ve Son teknoloji Arama ve kurtarma cihazlarıyla herhangi bir
do al afet olayında hızlı bir ekilde her an müdahale edebilecek kapasitededir.
limizde bulunan Kamu Kurum ve Kurulu larda 160 ki ilik Acil Kurtarma ve
Yardım Ekibi kurulmu tur. Acil Kurtarma ve Yardım Ekipleri olası bir sava ve afette Sivil
Savunma Ekipleri Koordinatörlü ünde çalı malara katılması amacıyla her yıl e itimleri
yapılmaktadır.

l Sivil Savunma Müdürlü ü l ve lçelerde kurulan, Sivil Savunma Servis

yükümlüleri ile kamu özel kurum ve kurulu larda olu turulan sivil savunma servislerinde
görevlendirilen personelin, gönüllülerin, sivil toplum kurulu larının ve halkın e itimi, 7126
sayılı Sivil Savunma Kanunlarına göre yapılmaktadır.

2008 yılında l Sivil Savunma Müdürlü ünce 11800 ki iye Sivil Savunma ve Afete
Hazırlık E itimi verilmi tir.

P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri

limizde olası bir afette afetzedelere ve mültecilere yapılan yardımlar ile hizmetler
Sivil Savunma Planı, Afet Acil Yardım Planı ve Mülteciler Planı gere ince yapılır.

Ayrıca ilimizde Endüstriyel kazaya sebep olabilecek yerlerde, Sivil Savunma

tedbirleri alınmı tır.

limizde yangın kontrol ve önlemleri çerçevesinde Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı

tfaiye Müdürlü ünce tüm su dolum tesisler ile anla arak, büyük yangınlarda özel su
tanklarına itfaiye için takviye olarak kullanmak amacıyla gerekli protokol yapılmı tır.
Ayrıca Kara ve Hava Kuvvetleri ile bu tür vakalarda beraber hareket edilir protokolü
imzalanmı tır.

P.3.3. lk Yardım Servisleri:

Sivil Savunma Müdürlü ü; limizde olası bir sava , do al afet ve büyük yangınlarla
sivil halkın can, mal kaybını ve görev alanına giren kurum ve kurulu lara hizmet için bu
görevleri yerine getirmek amacıyla dokuz servisi bulunmaktadır. Bu servisler Karargâh,
Kurtarma, Sosyal yardım, lkyardım ve Ambulans ana servisleri ile Hastaneler, Teknik
Onarım, Emniyet ve Trafik tfaiye yardımcı servisleri ve korunma kılavuzları vardır.

P.3.4. Afetzede ve Mültecilerin Yeniden skanı:

Bayındırlık ve skân l Müdürlü ünce; olu mu afetler nedeniyle hak sahipli i

çalı maları kapsamında ilimiz Merkez 355 nolu parsel üzerinde 928 hak sahibi
yerle tirilmi olup halen alt yapı çalı maları devam etmektedir. Bunun yanında, Hani lçesi
Merkez ve Anıl Köyü’nde, Dicle lçesi Ye iltepe Mahallesi ve Baltacı Köyü’nde ve Silvan
Boyunlu Köyü’nde, Çınar lçesi Cumhuriyet Mahallesinde, Bismil lçesi Köseli Köyünde
afetzedelere depreme dayanıklı betonarme projeler uygulanarak konutlar yapılmı tır. Bu
konutlar 2008 sonu itibariyle % 100 oranında bitmi durumdadır.21.02.2007 yılında

254
 meydana gelen Elazı - Sivrice Depremi nedeniyle Çüngü lçemizden Hak Sahibi olan 144
aileye hale yöntemi ile 40 aileye de E.Y.Y yöntemi ile konut yapımı devam etmektedir.
limiz genelinde meydana gelen Afet olaylarından dolayı Hak sahibi kabul edilen aileler
için konut yapılmak üzere Etüt çalı maları devam etmektedir. Etüd ve hak sahipli i
çalı maları biten ailelere depreme dayanaklı projelerle yeni konutlar yapılacaktır. (Tablo1 )

Köy Hizmetlerinin La v edilmesinden sonra 2510 Sayılı skân Kanunu uyarınca

mülteciler, göçmenler, yerleri kamula tırılanlar ve göçebeler için yerle me amaçlı
yapılması gereken i lemler Müdürlü ümüze devredilmi tir. limiz merkez Çölgüzeli Köyü
ve Cumhuriyet Köyü sınırları içerisinde Hazine adına kayıtlı ta ınmazlar üzerine
yerle tirilmeleri dü ünülmektedir.

Tablo p.1. Yapımı devam eden afet konutları listesi

2008 Yılı Sonu tibariyle Yapımı Devam Eden Konutların Son Hali (355 EYY)
Z+1 KATLI 4 (DÖRT) DA REL AFET
KONUTLARI L STES D R.

HS.
S.No lçesi Köyü Sayısı S.No lçesi Köyü H.S. Sayısı
1 KULP AKDORUK 1* 69 Ara Toplam 563
2 KULP AKDORUK 2* 10 26 S LVAN ONBA ILAR* 6
3 KULP UYGUR 3 L CE SAYDAMLI 21
4 KULP ARGUN 1* 14 27 L CE AKÇABUDAK* 104
5 KULP ARGUN 2 * 28 28 L CE BAYIRLI* 4
6 KULP AYGÜN* 3 29 L CE GÖKÇE* 8
7 KULP AYHAN* 5 30 L CE GÜLD KEN* 19
8 KULP BA CILAR * 5 31 L CE ULUCAK 61
9 KULP BAYIRLI* 33 32 L CE HED K 37
10 KULP ÇA LAYAN* 88 33 L CE YALAZA 9
11 KULP GÜLEÇ* 31 34 L CE YAPRAK 48
12 KULP NKAYA* 1 35 L CE ÜÇDAMLAR 14
13 KULP KARAA AÇ* 6 36 HAZRO ÇÖKEKSU 7
KARABULAK KÖYLER ( 5
14 KULP 1* 17 37 ERGAN Ad) 19
KARABULAK
15 KULP 2* 5 38 ÇÜNGÜ YEN CE 7
16 KULP KONUKLU* 14 39 B SM L YUKARIOBA 1
TOPLAM
17 KULP BALO LU 13 HAK SAH B 928
18 KULP SALTUK* 14 S.No lçesi Köyü HS. Sayısı
19 KULP TA KÖPRÜ* 14 1 D CLE BA KÖY 21
20 KULP YUVACIK* 6 2 D CLE PEKMEZC LER 2
21 KULP BA BU 1 3 D CLE SERGENL 4
OKUR-
22 HAN YAYVAN 96 4 D CLE SARMA IK 1
23 HAN ÇUKUR* 8 5 D CLE U RAK 9
24 ÇÜNGÜ H ND BABA* 33 6 D CLE DURABEYL 3

255
25 ÇÜNGÜ KARAKAYA* 7 7 D CLE BALTACI 65
26 ÇÜNGÜ ORMANÇAY* 11 Ara Toplam 105
27 HAZRO DADA 28
S.No lçesi Köyü HS. Sayısı
Ara Toplam 563 1 HAN BELEN 40
2 HAN ANIL 64
Ara Toplam 104
1 S LVAN BOYUNLU 13
2 B SM L KÖYLER 41
3 ÇINAR KÖYLER 40

Kaynak: Bayındırlık ve skân l Müdürlü ü, 2008

P.3.5. Zehirli Maddelerin Sınırlar Arası Ta ınımı için Alınan Tedbirler

Bu konu hakkında bilgi elde edilememi tir.

KAYNAKLAR:

1. l Sivil Savunma Müdürlü ü Faaliyet Raporları

2.Bayındırlık ve skân l Müdürlü ü Afet leri ubesi Çalı ma Raporları,
Diyarbakır, 2008
3.Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı Yapı leri Dairesi Raporları

256
 R. SA LIK VE ÇEVRE

R.1. Temel Sa lık Hizmetleri

R.1.1. Sa lık Kurumlarının Da ılımı
l genelinde toplam 98 Sa lık Oca ı, 3 AÇS/AP Merkezi, 4 Verem Sava
dispanserinde ba ı ıklıma hizmetleri yürütülmektedir. lçeler de dahil olmak üzere Sa lık
kurumlarının da ılımı ile ilgili bilgiler Tablo r.1’de verilmi tir.

Tablo r.1: Diyarbakır ilinde ilçelere Göre S lık Kurumlarının Da ılımı

LÇELER Hasth. Sa lık Sa lık Ver.Sav. Halk AP- Sa l.Mes. Köy

Sa lık AçS* Binalı
Oca ı Merkezi Dispsr. Lisesi
Labor Merkezi Sa lık
Evi
Merkez 4 48 - 2 1 3 1 18

Bismil 1 9 - - - - - 10

Çermik 1 6 - - - - - 7

Çınar** 1 3 1 - - - - 10

Çüngü - 2 1 - - - - 5

Dicle** 1 4 1 - - - - 6

E il - 3 - - - - - 6

Ergani 1 7 - 1 - - 1 12

Hani - 2 - - - - - 6

Hazro - 1 1 - - - - 6

Kocaköy - 1 - - - - - 2

Kulp - 3 1 - - - - 8

Lice 1 1 - - - - - 5

Silvan 1 8 - 1 - - 1 6

Gen.Toplam 11 98 5 4 1 3 3 107

• E il lçe Hastanemiz henüz Hastane olarak hizmet vermemektedir.

• Çınar ve Hani ilçe Hastanelerinin servis yatakları bulunmamakta olup, Hani lçe
Hastanesi 2008 yılı A ustos ayından itibaren Hastane olarak hizmet vermeye
ba lamı tır.

257
 lin Sa lık Düzeyi Ölçütlerinin Yıllara Da ılımı

Türkiye
2007 2008 **
Ölçütler * 2002 2003 2004 2005 2006
( 2003)

Kaba Ölüm Hızı 1.7 1.7 1.5 1.7 1.5 7.0

(Binde)
Anne Ölüm Hızı 30.5 41.7 17 18 21.8 1.8 0.7 49
(Yüz binde)
Bebek Ölüm Hızı 37.6 39.0 28.6 31.6 26.1 52.6 17 28.7
(Binde)
Kaba Do um 13.8 13.3 15.8 15.6 20.8 21.2 13,7 19.7
Hızı (Binde)
Genel 26.0 2,7
76.2 74.7 66.7 109 90.6 79
Do urganlık Hızı
(Binde) 105.6 51.5
Aile planlaması --- --- --- 37.6 37.9 42.5
modern yöntem
kullanım oranı 38.3 38,4
Sa lık personeli 92.6 94.8 91.8 92.0 88.5 83
yardımıyla
yapılan do umlar 83.4 87
Hekim ba ına 1461 1138 1.360 1.242 939 725
dü en nüfus
Ebe/hem ire 749 801 816 744 650 885 826 574
ba ına dü en
Sa lık personeli 640 520 654 485 349 559 552 233
ba ına dü en
10.000 ki iye 22.0 18.3 18.9 16.5 18.8 342 26.7
dü en yatak sayısı
*: 2008 yılı öncesi D E projeksiyon nüfusuna göre, 2007 yılı ise TÜ K18.9
adrese dayalı nüfus
ve form 024’e göre hesaplanmı tır
**: DPT ve TNSA verilerine göre hazırlanmı tır.

258
 Yatak Sayılarının Kurumlara Göre Da ılımı (2008 Yılı)

Kurumlar Yatak Sayısı

Diyarbakır Devlet Hastanesi 540

Çocuk Hastalıkları Hastanesi 384

Do umevi Hastanesi 119

Gö üs Hastalıkları Hastanesi 141

Bismil Devlet Hastanesi 54

Çermik lçe Entegre Hastanesi 50

Çınar Devlet Hastanesi -

Dicle lçe Entegre Hastanesi 50

Ergani Devlet Hastanesi 55

Lice Devlet Hastanesi 51

Silvan Dr.Yusuf AZ ZO LU Devlet Hastanesi 100

E il lçe Hastanesi -

A ız ve Di Sa lı ı Merkezi Ünit (48)

D.Ü. Tıp Fakültesi Hastanesi 1246

Özel Diyarbakır Hastanesi 20

Özel Diyar Dünya Kadın Do um Hastanesi 22

Özel Genesis Hastanesi 25

Özel Sultan Hastanesi 51

Özel Veni Vidi Hastanesi 115

Özel Yeni Sevgi Hastanesi

• E il lçe Hastanesi henüz Hastane olarak hizmet vermemektedir.

• Çınar ve Hani lçe Hastanelerinin servis yatakları bulunmamakta olup, Hani
lçe Hastanesi 200/8 yılı A ustos ayından itibaren Hastane olarak hizmet
vermeye ba lamı tır.
• Özel Sevgi Hastanesi 2008 yılı Haziran ayından itibaren faaliyete ba lamı tır.

259
 Laboratuarlar :

• 1.Basamak Merkez Laboratuarı

• Halk Sa lı ı Laboratuarı
• Hıfzıssıhha Enstitüsü Bölge Müdürlü ü
• Tüberküloz Bölge Laboratuarı
• Sıtma Bölge Laboratuarı
Verem Sava Dispanserleri

• Merkez 1 Nolu Verem Sava Dispanseri

• Merkez 2 Nolu Verem Sava Dispanseri
• Ergani Verem Sava Dispanseri
• Silvan Verem Sava Dispanseri
• * 6. Bölge Donatım Müdürlü ü
• R.1.2. Bula ıcı Hastalıklar

Diyarbakır linde bula ıcı hastalıkların 5 yıllık da ılımı Tablo r.2’de verilmi tir.

limizde kirli sulardan bula an hastalıkların ba ında tifo sarılık ve parazitel

hastalıkları gelmektedir. Bunların tahlilleri Hastanelerce ve l Hıfzıssıhha Müdürlü ünce
yapılmaktadır.

limizde görülen salgın hastalıklar konusunda yaptı ımız çalı malar; Parazit,
parazit kültürü, tifo, Brucella ve Sarılık tahlilleridir.

Milli E itime ba lı bazı lkö retim okullarında, Yeti tirme yurdunda ve Çocuk
Esirgeme Kurumundan l Sa lık Müdürlü ü tarafından genel bir tarama yapmı tır. Gaitada
parazit ve parazit kültürleri yapılmı tır. Ço unda parazit görülmü olup ilgili yerlere
iletilmi tir.

l Sa lık Müdürlü ü ekiplerince endüstriyel tesisler ile konutlardan su numuneleri

alınarak laboratuarlarında tahlilleri gerçekle tirilmektedir. Koliform Bakteri yönünden ve
istenirse Salmolela typhi, vibrio colera yönünden incelenmektedir.

260
 Tablo.r.2 Diyarbakır ilinde en sık görülen bula ıcı hastalıklar

2005 2006 2007 2008

Hastalıklar 2002 2003 2004

Kesin Olası Kesin Olası Olası Kesin Olası Kesin
Vaka Vaka Vaka Vaka Vaka Vaka Vaka Vaka

Tifo 6.068 4.935 3.860 1 3418 - 1641 25 1144 3 212

Paratifo 18 41 65 - - - - 1 0 1 0

A.Kanlı shal - - - - - 62 - 124 0 25 0

A.Dizanteri* 2.006 2.215 1.765 95 - - - 559 0 515 0

B.Dizanteri* 125 15 - - - - - 0 0 2 0

Hepatit B 1.099 444 240 109 - 94 - 67 0 42 0

Sıtma 3.458 4.140 2.364 898 - 287 - 96 0 35 0

Kızamık 626 100 95 4 77 - 22 1 18 0 16

Tüberküloz 656 740 645 434 - 411 - 389 0 318 0

Bruselloz 1.739 1.474 1.265 1 1029 - 1.040 75 660 31 275

*: Sa lık Bakanlı ı tarafından yeni bildirim sistemi 2006 yılı ocak ayında yürürlü e girmi
ve bu hastalıklar A.Kanlı shal olarak de i tirilmi tir.

R.1.2.1. çme ve Kullanma Sularının Sa lık Durumu

l sa lık Müdürlü ü, Çevre Sa lı ı ube Müdürlü ü tarafından, denetim izleme
amacıyla il, ilçe ve köylerden alınan su numunelerinin bakteriyolojik açıdan (koliform,
E.coli, E.faecalis), 17 ubat 2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi gazetede yayınlanan
Ek-1A’ya göre denetim izlemleri Kimyasal açıdan (Renk, Bulanıklık, Koku, letkenlik, pH
Amonyum, Alüminyum ve Demir) 17 ubat 2005 tarih ve 25730 sayılı Resmi gazetede
yayınlanan Ek-2A’ya göre Kontrol zlemleri Bölge Hıfzıssıhha Enstitüsü müdürlü ü
tarafından yapılmakta ve içme kullanma suyuna uygun olup olmadı ı de erlendirilerek
rapor edilmektedir.
Diyarbakır ilinde 2006-2007-2008- yıllarında yapılan içme ve kullanma sularında
yapılan analizler Tablo r.3’te verilmi tir.

261
 Tablo r.3 Bölge Hıfzıssıhha enstitüsü müdürlü üne gelen suların bakteriyolojik ve
kimyasal analiz sonuçları

2005 2006 2007 2008

Toplam Uygun Toplam Uygun Toplam Uygun Toplam Uygun
Kontrol olmayan Kontrol olmayan Kontrol olmayan Kontrol olmayan

Kimyasal
Analiz
1645 907 1415 382 935 104 965 112

Bakteriyolojik
Analiz 5846 1666 8762 1666 9684 907 9875 840

Kaynak: Bölge Hıfzıssıhha enstitüsü müdürlü ü yıllık istatistikleri

ÇEVRE SA LI I H ZMETLER
Çevre sa lı ı hizmetlerinin yıllara göre çalı maları Tablo: 5, 6, 7 ve 8 ’de sunulmu tur.

Tablo-r.4 : çme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu-1

Bakteriyolojik
Numunenin
Alındı ı Uygun
Kaynak Numune Sayısı
Olmayan

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ebeke 4300 4282 1934 2547 6623 6162 8455 484 417 255 360 658 401 694

Kuyu 189 105 457 1136 1123 717 458 80 36 202 585 472 182 81

Kaynak 92 84 324 606 360 302 210 42 25 133 257 171 62 43

Nehir-Dere - - - 7 - 2 2 - - - 7 - - -

262
 Tablo-r.5 : çme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu-2

Kimyasal
Numunenin
Alındı ı Uygun
Kaynak Numune Sayısı
Olmayan

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

ebeke 209 138 254 465 569 386 235 56 33 72 288 126 48 18

Kuyu 49 49 189 618 529 168 82 14 13 94 374 183 58 2

Kaynak 28 17 212 321 169 72 10 7 4 66 140 49 13 4

Nehir-Dere - - - - 2 - 3 - - - - 2 - -

Tablo-r.6: çme ve Kullanma Suyu Analiz Durumu-3

Fiziksel
Numuneni
n Alındı ı Uygun
Numune Sayısı
Kaynak Olmayan

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
1593 1686 1879
ebeke 8359 8753 3796 6249 787 254 18 538 384 619 990
0 9 0

Kuyu 562 739 720 1709 1831 1201 696 310 284 230 917 660 560 305

Kaynak 258 163 198 844 371 174 65 59 42 43 366 140 37 11

Nehir-Dere 1 - - 4 2 4 - - - - 4 2 2 -

263
 Tablo-r.7 : Bakiye-Klor Ölçüm Durumu
Uygun
Numunenin Numune Sayısı
Olmayan
Alındı ı
Kaynak 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200 200
2008
2 3 4 5 6 7 2 3 4 5 6 7 8
178 173 921 130 290 374 6693 201 206 127 141 351 257 385
ebeke
52 58 1 73 11 91 1 0 3 1 2 7 2 6
143 130
Kuyu 566 506 377 712 2226 231 84 28 45 674 397 478
5 4
Kaynak 12 140 158 305 331 561 631 7 74 155 138 203 299 165

Tablo-r.8 : limizde Görülen Zoonoz Hastalıklar

Hastalıklar 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Kuduz ( üpheli ısırık) 952 881 1.093 639 - 1551 2061

TBC 656 740 645 434 411 389 318
Brucella 1.739 1.474 1.265 157 - 75 31
arbon 2 2 7 - - 0 0
Sıtma 3.458 4.115 2.364 898 287 96 35

BULA ICI HASTALIKLAR LE LG L A ILAMA ÇALI MALARI

l genelinde toplam 99 Sa lık Oca ı, 3 AÇS/AP Merkezi, 4 Verem Sava

dispanserinde ba ı ıklıma hizmetleri yürütülmektedir. Rutin ba ı ıklama çalı maları ile
ilgili bilgiler, Tablo: 10’da sunulmu tur.

Tablo r.9:A ılama Oranlarının Yıllara Göre Da ılımı

Hede DBT+POL O(DaBt- pa Hib)
Yılla f Kızamı TT-
% BCG % %
r Nüfu 1.a ı % 2.a ı % 3.a ı % k 2+
s
36.95 25.09 21.84 17.89 20.27
2002 68 59 48 20.254 54 54 4.071 11
7 5 7 2 1
39.50 28.92 22.80 18.61 24.39
2003 73 58 47 22.654 57 62 4.482 11
0 8 5 2 0
39.50 33.61 29.73 75. 27.00 68. 75. 22.66 57. 17.
2004 85 29.950 6.937
0 0 6 2 2 3 8 9 3 5
39.26 35.43 89. 32.37 81. 30.16 76. 67. 33.38 84. 11.89 30.
2005 26.524
4 0 4 7 7 4 1 0 6 2 2 0
37.98 36.48 96. 34.39 91. 34.42 91. 79. 35.94 95. 17.49 46.
2006 29.841
2 0 0 6 0 7 0 0 2 0 1 0
37.98 36.45 95. 3464 91. 3283 86. 88. 3579 94. 1706 45.
2007 33763
2 8 9 9 2 5 4 8 4 2 4 0
3778 3756 99. 3748 99. 3741 99. 3778 1723 45.
2008 37032 98 100
8 1 4 5 2 6 0 8 3 6
264
Tablo-r.10: UAG Çalı maları*

YAPILAN A I
YILLAR TUR NUMARASI
0-4 YA 0-5 YA TOPLAMI
UAG 1. TUR 173.949 202.266
UAG 2. TUR 173.809 202.277
2000
MOP-UP 1.TUR 166.288 192.951
MOP-UP 2. TUR 173.553 202.266
UAG 1.TUR 172.674 198.823
UAG 2. TUR 176.048 203.913
2001
MOP-UP 1.TUR 172.346 197.513
MOP-UP 2.TUR 177.769 202.778
Ç.F.A.G.1.TUR 177.067 202.559
2002 Ç.F.A.G.2.TUR 175.516 203.757
MOP-UP 1.TUR 169.152 197.549
MOP-UP 2.TUR 172.836 202.719
*: 1996 yılından 2002 yılına kadar Çocuk Felci (UAG) a ı kampanyaları ilimizde devam
etmi , 2003 yılından itibaren itibaren Bakanlı ımız tarafından bu kampanya amacına
ula tı ı için son verilmi , rutin a ı hizmetleri kapsamında devam etmektedir. 1999 yılından
itibaren ilimizde Çocuk Felci vakası görülmemektedir.
Tablo-r.11: Kızamık A ı Günleri Tamamlama Kampanyası*(2005 Yılında sona
ermi tir)

Ya Grubu lkö retim

0 1-5 6-14 1 2 3 4 5 6 7 8 Toplam
2005
3978 17945 8308 1916 168 183 187 238 203 126 90 33.342
*: Kızamık A ı Kampanyası 2003-2005 yılları arası ilimizde uygulanmı ,bu kampanya’da
% 98’lik bir a ılama oranıyla ba arı ile tamamlanmı tır. Kızamık a ısı 2007 yılından
itibaren KKK (Kızamık,Kızamıkçık,Kabakulak) üçlü karması olarak rutin a ı kapsamında
çocuklara uygulanmaktadır.

Tablo-r.12: TAG (Tetanoz A ı Günleri Kampanyası)(2007 yılında sona ermi tir)

15-49 Ya
TAG Uygulanan
Tarih Kadın
(Tetanoz A ı Günleri) Aı
Hedef Nüfus
2006
25 Nisan / 18 Mayıs 1.Tur A ı 310.093 219.816

28 A ustos / 22 Eylül 2.Tur A ı 310.093 138.121

2007 14 Mayıs / 8 Haziran 3. Tur A ı 318.271 235.778

2008

265
 AÇS/AP ÇALI MALARI
Müdürlü ümüze ba lı il merkezinde 3 adet AÇS/AP merkezi mevcut olup, yöntem
alan ki i sayı ve oranlarının yıllara göre da ılımı Tablo:14’de sunulmu tur.

Tablo-r.13: limizde Etkin Aile Planlamaları Yöntemi Kullanımının Yıllara Da ılımı

2003 2004 2005 2006 2007 2008

Yöntem
Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %
MODERN YÖNTEM --- --- --- --- 87885 37,6 89475 37,9 90518 38,3 97411 41
Kondom --- --- --- --- 32656 14,0 29132 12,3 29424 12,5 34935 14,7
RA --- --- --- --- 22829 9,8 20584 8,7 20850 8,8 21589 9.1
Hap --- --- --- --- 22184 9,5 27789 11,8 27900 11,8 27100 11,4
Depo-PRV --- --- --- --- 4807 2,1 4043 1,7 4010 1,7 4260 1,8
Tüp Ligasyonu --- --- --- --- 5292 2,3 7844 3,3 8250 3,5 8277 3,5
Vazektomi --- --- --- --- 40 0,02 40 0,02 40 0,02 32 0,02
Norplant --- --- --- --- 77 0,03 43 0,02 44 0,02 42 0,02
Di er Modern Yöntemler 1176 0.4
ETK S Z YÖNTEM
KULLANAN --- --- --- --- 81013 34,6 75697 32,1 75110 31,8 73798 31,1
Takvim+Geri Çekme --- --- --- --- 78175 33,4 58687 24,9 58255 24,7 57743 24,4
Di er Yöntemler --- --- --- --- 2838 1,2 17010 7,2 16855 7,1 16055 6,7
YÖNTEM
--- --- --- --- 65102 27,8 70828 30,0 70627 29,9
KULLANMAYANLAR 65241 27,5
TOPLAM --- --- --- ---
234000 100,0 236000 100,0 236255 100,0
236450

266
 L M ZDE FAAL YET GÖSTEREN AYAKTA TE H S VE TEDAV YAPILAN
ÖZEL SA LIK KURULU LARI

Tablo r.14.

TOPL ADI ADRES TELEF ÇALI AN

AM ON PERSONEL
SAYISI
1 GÜNEYDO U GAZ CD.NO:27 228 22 62
TIP MERKEZ DÖRTYOL 22

2 DERMAN SENTO CD. 251 31 19

TIP MERKEZ SÜLEYMAN AYDIN S T. 21
NO:91

3 GEL M EH TL K 226 61 16
TIP MERKEZ YARADANAKUL 32
CD.ÖZGÜR APT.NO:4/B
4 DÜNYA HUZUREVLER MH. 238 21 15
TIP MERKEZ URFA YOLU ÜZER 00
ALKAN 19 APT.ALTI
NO:46
5 FAM LY 5 N SAN MH. 233 04 29
TIP MERKEZ NÜKHET CO KUN CD. 17
BA LAR PTT YANI
6 MED FA SELAHATT N EYYUB 251 18 8
TIP MERKEZ MH. 18
HAL TO LU 2 APT.ALTI
7 HAYRÜNN SA STASYON CD.CEYLAN 415 24 13
TIP MERKEZ APT.NO:13 B SM L 24

8 B SM L NAMIK KEMAL CD. 415 56 16

TIP MERKEZ KARAER APT.KAT:1 51
B SM L
9 TÜM SA GAZ CD.SUAKAR PASAJI 224 60 11
B L M TIP KAT:1 92
MERKEZ
10 D CLEKENT FIRAT BULVARI 252 22 18
TIP MERKEZ B RL KKENT S TES C-D 52
BLOK ALTI
11 MESAMED TIP ALTIOK MH. AYDINLIK 415 00 19
MERKEZ CD. NO:6/Z 1 B SM L 85

12 ÖZEL NOBEL SELAHATT N EYYUB BUL. 2525353 27

TIP MERKEZ YEN YOL SONDURAK
HAMZAO ULLARI S TES A
BLOK NO:29/34-KAYAPINAR
13 ÖZEL NÖRON M MAR S NAN CD.HACI 223 03 5
NÖROLOJ DAL CEMAL KALAN 52
MERKEZ APT.NO:1/A
267
14 D CLE EMPAT AL EM R 4. SK. 228 57 9
PS K YATR YOL SEN.ALTI NO.8 44
DAL MERKEZ
15 ÖZEL BATI GÖZ NÖNÜ MH. ZZETPA A 223 00 16
CERRAH DAL CD.NO:7 88
MERKEZ
16 ÖZEL M MAR S NAN CD. NKA 4 228 16 17
AKADEM KBB APT.ALTI 16
HAST. CERRAH
DAL MERKEZ
17 ÖZEL L SE CD.AL EM R 229 68 5
DERMAPOL 1.SK.EVRAN APT.ALTI 58
C LT
HAST.DAL
MERKEZ
18 ÖZEL ERGAN R NEVLER 611 54 11
DAH L YE DAL MH.REYHAN SK.GÜÇLÜ 82
MERKEZ APT.ALTI NO:1
ERGAN
19 ÖZEL D CLE SELAHATT N EYYUB 237 00 7
DAH L YE DAL MH.TURGUT ÖZAL 12
MERKEZ BUL.GÜNDO DU 7.KISIM
NO:50/A

20 ÖZEL MEVLANA HAL T MH. 233 26 5

UZMANLAR EMEK CD.NO:52/A 20
NTAN YE DAL
MERKEZ
21 ÖZEL ÇINAR CUMHUR YET MH.GAZ 511 30 5
ENFEKS YON OSMAN PA A SK.NO:1 51
HASTALIKLARI ÇINAR
DAL MERKEZ
22 ÖZEL I IL TURGUT ÖZAL 252 40 5
KARD YOLOJ BUL.MEVLANA HAL T 59
DAL MERKEZ MH.UMUT 2 S T
.A BLOK ALTI
23 ÖZEL AM D YEN EH R MH.AL EM R 229 50 9
KARD YOLOJ CD. 40
DAL MERKEZ ÇELEB ESER
APT.NO:20/A
24 ÖZEL YEN EH R MH. 229 06 7
EUROFERT L M MAR S NAN CD. 51
KD.HAST. VE NO:9/B
DO UM DAL
25 ÖZEL N SA SENTO CD. 252 58 14
KD.HAST. VE .C HAT 2 APT.ALTI 91
DO UM DAL
MERKEZ

268
26 ÖZEL ÇAMLICA L SE CD.4.SK. 228 55 9
KD. HAST.VE GÜNE PLAZA ALTI NO:1 11
DO UM
CERRAH DAL
MERKEZ
27 ÖZEL ERGAN AZ Z YE MH. 611 11 12
ÇOCUK HAST. KARANF L SK.NO:32 12
DAL MERKEZ ERGAN

28 ÖZEL R NLER KANTAR KAV A I 252 34 11

ÇOCUK HAST. SELAHATT N EYYUB 65
DAL MERKEZ BULVARI AZ ZO LU
S T.E BLOK ZEM N KAT
29 ÖZEL D CLEKENT BULVARI 252 55 6
D YARBAKIR B RTANE APT. ALTI 40-
ÇOCUK HAST. KAYAPINAR
DAL MERKEZ
30 ÖZEL NÖNÜ CD. 228 22 8
GÜNEYDO U MAH R MERKEZ NO:1 22
ÇOCUK HAST.
DAL MERKEZ
31 ÖZEL D CLE SELAHATT N EYYUB 237 25 11
ÇOCUK HAST. MH.TURGUT ÖZAL 25
DAL MERKEZ BUL.GÜNDO DU 7.KISIM
A BLOK NO:6/1
32 ÖZEL F ZYO GAZ CD.SUAKAR PASAJI 223 11 18
METROPOL TA KAT:4 94
N FTR DAL 228 24
MERKEZ 24

33 ÖZEL F ZYON AL EM R 1.SK. 228 81 18

FTR DAL DE ER APT.ALTI 96
MERKEZ

34 ÖZEL D.BAKIR PROF.SELAHATT N 228 50 19

F ZYOCENTER YAZICIO LU 84
FTR DAL CD.M.ÖZKOÇAK APT.
MERKEZ NO:14/B
35 ÖZEL KOOPERAT FLER 228 60 16
F ZYOPOL TAN MH.GEVRAN 56
FTRDALMERKE CD.RIZVANA A
Z SK.EM RCAN APT.ALTI
NO:6

36 GAZ LER PEYAS MH.470.SK OPGAR 251 99 7

POL KL N 4 APT.ALTI 21

37 BN S NA 5 N SAN MH.TE MEN 234 90 7

POL KL N CD.60.SK.KOYUNLU 3 33
APT. ALTI
269
38 OF S TIP EK NC LER 229 58 7
POL KL N CD.HATIRALAR 09
APT.KAT1 NO:2
39 HATBOYU HATBOYU CD. DO U 233 73 9
POL KL N YAPI KOOP.A-2 BLOK 99
KAT:1 NO:1
40 D YAR EYH AM L MH. 233 52 2
POL KL N MED NE BUL.NO:6 62
BA LAR
41 D CLE FIRAT EH TL K CD.SULTAN 226 59 5
POL KL N APT. 38
NO:21/F
EH TL K
V LAYET ARKASI L SE 5
UMUT CD.
42 POL KL N SANLI APT.NO:25/A 223 91
KAT:1 93
YEN EH R
43 5N SAN GÜRSEL CD.NO:86/B 235 10 4
POL KL N BA LAR 25

44 ERGAN D LAN AZ Z YE MH.M LL 611 64 7

POL KL N EGEMENL K CD.NO:8 34
ERGAN
45 S LVAN FA GAZ CD.SELAHATT N 711 80 5
POL KL N MH.NO:84 11
S LVAN
DO U 27MAYIS MH.HASTANE 561 33 3
46 POL KL N CD. 30
NO:82 D CLE

47 V TAL TIP MERKEZ YEN MH. 831 30 5

POL KL N D YARBAKIR CD. KULP 08

48 PROLAB ELAZI CD.D YARI 228 22 4

REFERANS GALER A 33
LABORATUARI B BLOK NO:2/4

KAYNAKLAR :
1. l Sa lık Müdürlü ü
2. Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi
3. Refik SAYDAN l Hıfzıssıhha Enstitüsü Müdürlü ü
4. Çevre ve Orman l Müdürlü ü

270
 S. ÇEVRE E TM

Ya adı ımız yüzyılın sonlarına do ru hızla artan çevre sorunlarının etkileri

do rudan do ruya canlı ya ama üzerinde görülmektedir. Ço unlu u insan faaliyetleri
neticesi ortaya çıkan bu sorunların önlenmesi ve çevre kirlili inin durdurulmasındaki görev
yine insano luna dü mektedir.
Duyarsızlık ve e itim eksikli inin daha da arttırdı ı Çevre Kirlili i ortamında çevre
bilincine sahip bir toplumun çevre sorunlarının çözümünde daha ba arılı olaca ı gerçe i
göz önünde bulundurularak ba ta e itim ve ö retim kurumlarımız olmak üzere resmi ve
özel ki i, kurum, ve kurulu ların çevre ve çevre e itimi konusunda geli tirece i fikir ve
önerilerin yanısıra faaliyetlerinde ve i levlerinde çevre konusuna biraz daha öncelik
vermeleri gerekmektedir.

Diyarbakır hızlı nüfus artı ının beraberinde getirdi i plansız kentle me ve bunun
yanında sanayile menin hız kazanmasıyla çevre ile geli im arasındaki dengenin sa lanması
gereken bir kenttir. Giderek önem kazanan çevre sorunlarının çözümlenmesi için sadece bu
konuda görev yapan kamu kurum ve kurulu larının de il, bütün halkın bilinçli ve çevreye
duyarlı bir ekilde çevre korunmasına, çevrenin güzelle tirilmesine, do al kaynakların en
ekonomik ekilde kullanılmasına katkıda bulunması gerekir. Bu nedenle de yapılması
gereken ilk i halkın çevre konusunda e itilmesidir.

S.1. Kamu Kurulu larının Çevre E itimi ile lgili Faaliyetleri

limizde kamu kurulu larının çevre e itimi ile ilgili faaliyetleri henüz yeterli
düzeyde de ildir. Bu konuda yapılan çalı malar öyle sıralanabilir.
limizde ö rencilerin e itimi amacıyla Müdürlü ümüz tarafından okullarda çevre
sorunları, çevre ve insan ili kileri, a açlandırma ve erozyonla mücadele, fidan dikiminin
önemi konularında konferanslar verilmektedir.
limizde bulunan yerel televizyon ve basın yoluyla halkın çevre konusunda
e itilmesi sa lanmaktadır. TRT GAP’ta ilimiz çevre sorunları ve çözümleri için alınan
tedbirler, ilimiz a açlandırma ve erozyonla mücadele konularında yapılan çalı malar
hakkında radyo ve televizyon programları düzenlenmektedir.
Bu amaçla;Bakanlı ımızın Milli E itim Bakanlı ıyla yapmı oldu u protokol gere i l
Müdürlü ümüz 2006-2007 ders yılı programına dahil edilmi , l Milli E itim
Müdürlü ü’ne ba lı 16 ilkö retim okulunda ‘UYGULAMALI ÇEVRE E T M P LOT
PROJES ’ ba latılmı tır.2007-2008 ders yılında 16 okul daha projeye alınarak proje
kapsamında 32 okulla çalı malara devam edilmektedir.Ayrıca ilimizde bulunan 10 özel
ilkö retim okulu da projeye alınmı tır.Bu okullardaki hedef kitle 4.5.6. ve 7.sınıflardır.
Projeye dahil edilen okullarda e itim çalı maları; Okul duvarlarının do a ve hayvan
resimleriyle boyanması geri dönü üm kutuları da ıtılarak ka ıt ve plasti in ekonomiye
tekrar kazandırılması okulların ye illendirilmesi bilgi resim iir ve kompozisyon
dallarında yarı malar yapılması teknik geziler yapılması ..gibi çalı malar proje içinde yer
almaktadır.Ayrıca projeli okullar haricinde fakultelerde liselerde özel okullarda bu tür
çalı malar yapılmı tır. l sınırlarımız dahilinde faaliyet gösteren i çi sayısı 50 ve üzerinde
olan fabrikalarda çevre sorunları, çevre ve insan ili kileri konularında konferanslar
271
verilmi tir.Her yıl Kasım-Aralık aylarında 17 lçede 1191 okulun bir müdür yardımcısı,
bir ö retmenine l Müdürlü ümüzce hazırlanan çevre ve orman konulu sunum yapılmı
olup her katılımcıya okullarında gösterilmesi ve anlatılması için sunum CD si
verilmi tir.Merkeze ba lı 170 okulun rehber ö retmenlerine aynı sunum yapılarak
bulundukları okullarda bu çalı mayı yapmaları istenmi tir.Bu projeye Milli E itim
Müdürlü ü Dicle Üniversitesi Diyarbakır Büyük ehir Belediyesi Sivil Toplum
Kurulu ları destek vermektedir.
Ayrıca 2008-2009 E itim- Ö retim yılında l Müdürlü ümüz ile Milli E itim
Müdürlü ünün ortakla a yürütece i ‘B R Ö RENC B R F DAN PROJES ’ limizde 15
okulda ba latılmı tır.Bu projeden amaç;ö rencilerin hazırlanan harcı elleriyle torbalara
doldurup tohumu ekip bir yıl boyunca bakımını yapıp fidan elde etmektir.Fidan elde
etmenin zorlu unu anlayıp ye illik sevgisini artırmak zarar vermemek zarar verenleri
engellemektir.

5 HAZ RAN Dünya Çevre Günü

Her yıl oldu u gibi 5 Haziran Dünya Çevre Günü 2008 yılında da çe itli
etkinliklerle ilimizde de kutlanmı tır. 30.05.2008 Pazartesi günü etkinlik programı
halka yerel basın yoluyla duyurulmu tur. 03.06.2008 tarihinde temizlik kampanyası
ile etkinlikler ba lamı tır.

5 Haziran 2008 Pazartesi günü Valilik Anıt Parkında bulunan Atatürk

büstüne Çelenk konulması, stiklal Mar ı ve Çevre Andının okunması ile gün
ba latılmı ve de i ik okullarda günün anlam ve önemini belirten konu malar
yapılmı , paneller düzenlenmi , çevre konusunda duyarlı ki i, kurulu ve i letmelere
Çevre Beraatı ve Taktir Belgesi verilmi , Dicle Üniversitesi Piknik sahasında
düzenlenen törende l Merkezinde lkö retim ö rencileri arasında çevre konulu
resim, iir, kompozisyon yarı malarında dereceye giren ö rencilere ödülleri verilmi
olup etkinlikler tamamlanmı tır.

5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinliklerini gerçekle tirmek amacıyla

Müdürlü ümüz, Dicle Üniversitesi Rektörlü ü, Büyük ehir Belediye Ba kanlı ı, D SK
Genel Müdürlü ü, DS X. Bölge Müdürlü ü, l Milli E itim Müdürlü ü, ÇEVGÖN,
Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Borsası Ba kanlı ı, Basın ve Halkla li kiler Müdürlü ü
ile koordineli çalı mı tır.

S.2. Çevre ile lgili Gönüllü Kurulu lar ve Faaliyetleri

limizdeki aktif olarak çalı an gönüllü çevre kurulu ları unlardır;
1. Diyarbakır Çevre Koruma Vakfı Ba kanlı ı
2. Diyarbakır Çevre Gönüllüleri Derne i
3. Dicle Üniversitesi Çevre Ara tırma ve Uygulama Merkezi
4. Milli E itim l zci Kurulu Ba kanlı ı
5. l zci Temsilcili i
6. Gönüllü zci Kurulu ları
7- Organik Tarım Derne i

272
 S.2.1. Çevre Vakıfları:
Diyarbakır Çevre Koruma Vakfı Ba kanlı ı; 1992 yılında limizdeki
çevresel faaliyetlerin düzene girmesi ve çevre için birtakım i lerin yapılabilmesi için
kurulmu tur.
S.2.2. Çevre Dernekleri:
ÇEVGÖN:
Diyarbakır Çevre Gönüllüleri Derne i (ÇEVGÖN); 1994 yılında Diyarbakır linde
çevre için neler yapılabilece i dü ünülerek kurulmu tur.

DÜÇAM (Dicle Üniversitesi Çevre Uygulama ve Ara tırma Merkezi:

Çevre ile ilgili konularda ortaya çıkmı ve çıkabilecek sorunları bilimsel olarak
belirlemek, gerekli ara tırmaları yaparak bunlar için çözüm önerileri geli tirmek ve
uygulamak, geli tirilen yöntemleri yetkililere duyurmak, kamu ve özel kurulu larla
i birli i yaparak Dicle Üniversitesi içerisinde veya gerekti i yerde, bilime, teknolojiye
veya ülke kalkınmasına yönelik çevre ile ilgili etkinliklerde ara tırmalar yapmak ve
ara tırmacı yeti tirmek amacı güden bir kurulu tur. Yönetmeli i 15.11.1990 tarih ve 20696
sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlü e girmi tir. Kurulu undan bu güne DÜÇAM
Yönetim Kurulu üyelerinin a ırlıklı katılımı ile konferans ve paneller düzenlemi , geli mi
üniversitelerden konusunda uzman ö retim üyelerini de davet etmi tir.

l Hıfzıssıhha Kurulu, l Çevre Kurulu ve Yerel Gündem 21 ‘de yer alarak

Diyarbakır ilinin çevre sorunlarının çözümüne katkılar sunmu tur. Üniversite
ö rencilerinin ve Ö retim Üyelerinin kullanımı için çevre ile ilgili bir kitaplı ı mevcuttur.

KAYNAKLAR :

1. l Çevre ve Orman Müdürlü ü

2. Dicle Üniversitesi

273
 T. ÇEVRE YÖNET M VE PLANLAMA

T.1.Çevre Kirlili inin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi

limizin çevre sorunlarının en önemlileri, konutların ısınmasından ve sanayi
tesislerinden kaynaklanan hava kirlili i, su kirlili i, evsel ve endüstriyel atıkların
arıtılmadan direkt Dicle nehrine aktarılması, kum ocakları ve moloz dökümünden olu an
Dicle Nehri havzasının çevre sorunları, l ve lçelerimizdeki katı atık toplama ve depolama
problemleri ile petrol arama irketlerinden kaynaklanan yeraltı ve yerüstü su kirlili idir.
limizde faaliyet gösteren ve atıksuları ile çevre kirlili ine yol açan i letmelerin
2872 sayılı Çevre Kanunu ve Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli ine uymaları, proseslerinden
kaynaklanan atıksularını arıtmaları için atıksu arıtma tesisi kurmaları, kurulma
a amasındaki tesisler ile ilgili Çevre ve Orman Bakanlı ı’ nın 2005/5 sayılı
Genelgesinin ilgili hükümleri do rultusunda “Atıksu Arıtma Tesisi Proje Hazırlama
Esasları”na uygun olarak proje hazırlamaları, projelerin onaylanmak üzere gerekli
mercilere ba vuruda bulunmaları ve de arj izin ba vurusunda bulunmaları ile ilgili
tebligatlar yapılmaktadır. Bu tebligatlar do rultusunda i termin planı gönderen
i letmelerin arıtma tesisi kurma çalı maları izlenmektedir. Ayrıca arıtma tesisi olan
i letmelerin bu tesislerini Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli i çerçevesinde çalı tırıp
çalı tırmadıkları ve atıksu standartlarını sa layıp sa lamadıkları konusunda denetim ve
tespitler yapılmaktadır.2007 yılının ilk yarısında 6 adet, ikinci yarısında 4 adet olmak üzere
toplam 10 tesisin atıksu arıtma tesisine ait proje dosyalarının onayı Çevre ve Orman
Bakanlı ı’ nın 2005/5 sayılı Genelgesinin ilgili hükümleri do rultusunda l
Müdürlü ümüzce gerçekle tirilmi tir.
limizde 07.06.2007 tarihi öncesinde Bakanlı ımızdan yeterlilik veya ön yeterlilik
belgesi almı laboratuvar bulunmadı ı için Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli i ve bu
Yönetmelik gere i çıkarılan Tebli ler çerçevesinde de arj iznine tabi tesislere uygulanacak
i lemler konusunda zorluklar ya anmı , bu konu ile ilgili sıkıntılarımız Bakanlı ımıza
bildirilmi tir. limizde Diyarbakır Çevre Analiz Laboratuarı’nın Bakanlı ımızdan ön
lisans alarak 07.06.2007 tarihinde açılması üzerine numune alma i lemlerine ve dolayısıyla
de arj izni ile ilgili i lemlere ba lanmı olup, 2007 yılında 4 tesise de arj izni verilmi tir.
limiz Merkez lçe, Ergani yolunda bulunan Organize Sanayi Bölgesi’nde 2872
sayılı Çevre Kanunu ve Su Kirlili i Kontrol Yönetmeli ine kapsamında faaliyet gösteren
tesislere denetim çalı maları devam etmi , yapılan denetimlerde i letmelere ilgili
yönetmelik kapsamında yükümlülükleri bildirilmi tir.
limiz sınırları içerisinde faaliyet gösteren ve alıcı ortama direk de arj yaparak
kirlili e sebebiyet veren 5 tesise (3 adet Perenco irketine Çevre Kanunu 20/n
maddesinden Baraj kirlili i için ve 20/j maddesinden Devedura ı giri i ile Devedura ı
Köyü Bey 14-Bey-50 arasındaki toprak kirlilikleri için, Ekol Tekstil ile Nurmer Mermere
ise Çevre Kanunu 20/g maddesinden bilgi belge sunmadıkları için) 2872 sayılı Çevre
Kanunu’nun ilgili maddelerini ihlal etmeleri sebebiyle cezai i lem uygulanmı tır.
Diyarbakır linin içme suyunun %20 sini kar ılayan Gözeli Havzası’nda Belediye
ve DS ‘nin birlikte çalı maları neticesinde Havza Yönetmeli i de i tirilmi , l
Müdürlü ümüzce Su Kirlili inin Kontrolü Yönetmeli i çerçevesinde 2007 yılı içerisinde
de havza çevresinde bulunan tesislerin denetimleri devam etmi tir.Yine Diyarbakır linin
su ihtiyacının % 80 ini kar ılayan E il Barajı ile ilgili gelen ikayete istinaden yapılan
çalı malar neticesinde bir inceleme raporu hazırlanmı ve konu ile ilgili olarak tüm kurum
ve kurulu lar göreve ça ırılmı tır.

274
 Bakanlı ımızın 19.09.2007 tarih ve 52075 sayılı yazısına istinaden, 31.05.2005
tarih ve 25831 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlü e giren Toprak Kirlili inin
Kontrolü Yönetmeli i kapsamında, limiz sınırları içerisinde faaliyet gösteren ve arıtma
tesisi olan i letmelerden, günlük olu an arıtma çamurlarının miktarı, kuru madde yüzdesi,
stabilizasyon yöntemi, bertaraf ekli ve özellikle %90 kuru madde sa lamaya yönelik
yapılan ve/veya yapılmasını planlanan çalı malar ile ilgili geli meler hakkında bilgi
vermeleri istenilmi olup, gelen bilgiler üst yazı ile Bakanlı ımıza sunulmu tur.
limizde görülen hava kirlili inin ba lıca nedenleri, ilimizin topo rafik yapısı
nedeniyle hakim rüzgârlara kapalı olu u, kalitesiz yakıt tüketimi ve ye il alanların az
olu udur.Müdürlü ümüzce olu turulan hava kirlili ini kontrol ekibince ehir merkezine
kaçak kömürün ve standart dı ı sıvı yakıtın giri i engellenmi ayrıca bu ekip tarafından kı
sezonu boyunca numuneler alınıp aklirite olan laboratuarlarda sıvı yakıt numuneleri analiz
edilip standart dı ı olanların ilde kullanımı engellenmi tir.Kalorifer yakım saatlerine
uyulup, uyulmadı ı denetlenmektedir.Hava kalitesinin korunması yönetmenli i
do rultusunda sanayi tesislerinin emisyon izni almaları için çalı malar yapılmaktadır.
Dicle Nehrinde faaliyet gösteren ve nehir yata ının de i mesine neden olan kum
ocakları ÇED yönetmeli i kapsamında denetlenmekte, bu denetimler sonucunda çevresel
kirlilik ve tahribat olu turan faaliyetlerin tespit edilmesi halinde, çevre kanununa uygun
olarak gerekli idari ve cezai i lemler uygulanmaktadır.
limizde mevcut nihai çöp depo alanı olarak belirlenen Büyük ehir Belediyesine ait
çöp döküm alanı vah i depolama nedeniyle ömrünü doldurmak üzere olup, proje
a amasında olan Düzenli Depolama ve Kompostla tırma Tesisinin bitimine kadar
rehabilite edilerek kullanılacaktır.
Ayrıca vatanda lardan gelen ikayetler (çevre kirlili i,gürültü kirlili i,katı atıklar
vb.) yerinde incelenmi olup gerekli i lemler mevzuat çerçevesinde yapılmı tır.
T.2. Do al Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı,
korunması ve Geli tirilmesi
Günümüzde do al kaynakların en verimli, çevreye en az zarar verecek ekilde ve
ekolojik denge göz önünde bulundurularak kullanılması için önemli tedbirler alınmakta ve
toplum bilinçlenmektedir. Bu do al kaynakların da bir gün tükenece i, yok edilen
kaynakların yenilenemeyece i, bu durumun do uraca ı zararların yine biz insanlara
olaca ı bilinci ki iler tarafından kabullenilmektedir.
Bu bilinçle Müdürlü ümüz tarafından fidan da ıtımı yapılarak a açlandırmaya hız
verilmekte, ormanlık alanlar artırılmakta, böylelikle hem çevrenin güzelle mesine katkıda
bulunulmakta, hem de erozyonun önlenmesine çalı ılmaktadır.
limizde, önemli ve en büyük do al kaynaklarımızdan olan güne enerjisinden
yeterince faydalanılamamaktadır. Sadece bir kısım konutlarda su ısıtmada kullanılmakta,.
ekonomik ve tükenmeyen bir do al kaynak olan güne enerjisinden daha fazla
faydalanılması gerekmektedir.
T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Sonuçlarının Çevrenin Ta ıma
Kapasitesini A mayacak ekilde Planlanması
limizde sanayile me hızının artı gösterdi i son yıllarda, sanayi kurulu larından
olu abilecek çevre sorunlarının di er kurumlarla birlikte koordineli olarak takibi

275
yapılmakta kurum ve kurulu lara konu hakkında tavsiyelerde bulunmakta, bu do rultuda
çalı malar sürdürmektedir.
Müdürlü ümüzce Ekonomik ve Sosyal faaliyetleri; tahrip edici kirlili e yol açıcı,
bozucu bir tarzda geli me göstermemesi için sanayi kurulu larını, kamu kurum ve
kurulu larını, sivil toplum örgütlerini ve ö rencileri çevre konusunda bilinçlendirmektedir.

T.4. Çevrenin nsan Psiko - Sosyal htiyaçlarıyla Uyumunun Sa lanması

limizde son yıllarda hızla artan nüfusun beraberinde getirdi i çarpık kentle me ve
hızlı sanayile me beraberinde çevre kirlili ini getirmi tir. nsan hayatını olumsuz yönde
etkileyen görüntü kirlili i, gürültü, atıklar, yer altı ve yüzey sularının kirlenmesi ve hava
kirlili inin önüne geçilmesi amacı ile denetimler sıkla tırılmı tır. Arıtma tesisi zorunlulu u
olan i letmelere arıtma tesisi yaptırılmı ,kentin atıksuyunun arılıması amacı ile Büyük ehir
Belediye Ba kanlı ınca i letilmekte olan arıtma tesisi yapılmı , atıkların düzenli
depolanması amacı ile Düzenli depolama ve Kompost Tesisi in asına ba lanmı , ısınmadan
kaynaklı hava kirlili i ile mücadele için kurumlarla i birli i yapılmı tır
Görüntü Kirlili i ile ilgili olarak açıktan geçen elektrik ve telefon kablolarının yer
altından geçirilmesi için Müdürlü ümüz di er kamu kurum ve kurulu larıyla koordineli
olarak çalı arak tavsiyelerde bulunmaktadır. Yine görsel kirlilik olu turan reklam
tabelalarının ana yollar üzerinde sarkık bir ekilde asılmaları Belediyece yasaklanmı tır.
Günümüz insanına psiko-sosyal etki olarak kentlerde yüksek gürültünün de ön
plana geçmesi ile birlikte Müdürlü ümüzce bu olumsuz çevre ko ulunun asgariye
dü ürülmesi için olu turulan gürültü denetim ekipleri belirlenen program çerçevesinde
ehir merkezinin çe itli noktalarında gürültü ölçümü yaparak standartları a ıp gürültü
kirlili ine sebebiyet veren etkenleri tespit edip gerekli uyarı ve yasal yaptırımları
uygulamakta, gürültü kirlili i için önlemler alınmaktadır.
T.5. Çevreye Duyarlı Arazi Kullanımı Planlaması
limizde son yıllarda çevre il ve ilçelerinden alınan göç neticesinde plansız
kentle me hızla artmı , 1993 yılında GAP daresi Ba kanlı ı tarafından hazırlanan Çevre
Düzeni Planı ile bu plana istinaden Büyük ehir Belediyesinde hazırlanmı olan mevzi
imar planı yetersiz kalmı tır. Bu durum, kentteki nüfus artı ı, sanayi ve konutsal geli imi
göz önünüde bulundurularak yeni imar planlarının hazırlanmasını zorunlu hale
getirmi tir.Nitekim Büyük ehir Belediye Ba kanlı ınca Mevzi mar Planı revize
çalı maları ba latılmı olup bu yönde çalı malar devam etmektedir.
Tarım arazilerinin bilinçsiz olarak gübreleme,sulama ve ilaçlama yapılması sonucu
toprak kirlili i olu maktadır. Toprak kirlili i; ekosistem içinde yer alan toprakların
endüstriyel emisyonlarından, katı ve sıvı atıklardan çe itli ekillerde etkilendi i
gözlenmektedir. Özellikle baca gazı emisyonları sebebiyle topraklara ve üzerinde yeti en
kültür bitkilerine, do al vejetasyona zarar verebilen çe itli maddeler ula maktadır. Örne in
SO2 emisyonu flor ve nitroz gazları en belli ba lı emisyon örnekleridir.
limizde yapay gübrelemeden dolayı toprak kirlili i Fosfor birikmesi olarak
saptanmı tır. Dicle nehrinin suyu Bakır (Cu),Kur un(Pb), Çinko(Zn),Nikel(Ni) ve Kobalt

276
(Co) gibi a ır metallerin konsantrasyonunun yüksek oldu u ve Dicle nehri ile sulanan
topraklarda özellikle Cu ve Zn tutularak bitkileri zehirleyici düzeye çıktı ı saptanmı tır.
Tarım alanlarında kullanılan pestisid ve herbisidler suda do al olarak güç
parçalanan bile ikledir. limizde kullanılan pestisidler toprak ve yer altı suyunu kirletecek
miktarda verilmedi inden topraklarımızda pestisid ve herbisid kirlili ine
rastlanmamaktadır.
limizdeki tüm i letmeler Yönetmeliklerimiz çerçevesinde denetlenmekte,
taahhütlerine uygun çalı madı ı tespit edilen i letmeler hakkında yasal i lem (uyarı,
faaliyeti durdurma,para cezası) uygulanmaktadır.
2008 yılı içerisinde Diyarbakır Çevre ve Orman Müdürlü ü tarafından toplam 54
adet i letme için “ÇED Gerekli De ildir.” Kararı verilmi olup yapılan izleme kontrol
çalı maları sonucunda, taahhütlerine uymadı ı tespit edilen 10 adet i letmeye uyarı yazısı
yazılmı , 2 adet i letmenin de, neden olunan kirlilik giderilinceye kadar faaliyeti
durdurulmu tur.

KAYNAK :
1. l Çevre ve Orman Müdürlü ü,2008

277
 KUR
ULU ÇALI A
ANKET FAAL YET N
NO IL ILCE FIRMA ADI YILI YETK L ADI UNVAN TEL Fax ALANI SAYISI TEOR K KAPAS TES
i letme (533) 218- 1 yıllık fulcalı mada 14,826m3 /yıl
HAZ-01 D.bakır hazro dimer mermer a 1996 Hakan KARAASLAN müdürü 8754 Mermer-Blok 26 üretim kapasitesine sahip
art mad. Plas.ürün. n .nak.ith.ihr.san ve tic i letme (412) 255- (412) 255-
HAZ-02 D.bakır hazro ltd. ti 2006 Nazlıhan ÇEL K müdürü 0247 0189 Mermer-Blok 12 blok mermer 8,262 m3/yıl
(412) 415- 1 yıllık ful calı mada 70,000 ad üretim
B S-01 D.bakır Bismil utkucu kaynakcılık 2008 Servat UTKUCU firma sahibi 3125 Zirai Makineler 3 kapasitesine sahip

öz
karaboga.in .nak.otomotiv.talekominikasyon. (412) 415- 1 yıllık ful calı mada 3000m2 üretim
B S-02 D.bakır Bismil konsülüsyon. San ve tic ltd ti 2008 ehmuz KARABOGA firma sahibi 1531 kepenk üretimi 14 kapasitesine sahip
1 yıllık ful calı mada römork 100 ad
(412) 415- (412) 415- tanker 200 ad külfatör 200 ad üretim
B S-03 D.bakır Merkez eroglu tarım mak san ve tic ltd ti 1997 Recep EROGLU firma sahibi 0167 0840 Zirai Makineler 12 kapasitesine sahip
bismil tarım hay. Teks.pet.otomotiv.san ve tic i letme (412) 446- (412) 446- 1 yıllık ful calı mada 15,000 ton pamuk
B S-04 D.bakır Bismil ltd ti 2008 Mustafa ASOGLU müdürü 4369 4770 Tekstil-Çırçır 26 üretim kapasitesine sahip

arslan teks.
n .e t.nak.tur.tarım.hayvancılık.ith.ihr san (412) 415- (412) 415- 1 yıllık ful calı mada 10,000ton pamuk
B S-05 D.bakır Bismil ve tic ltd ti 2000 Namık Kemal ARSLAN firma sahibi 7112 7112 Tekstil-Çırçır 30 ür
(412) 415- (412) 415- Gıda-Pamuk ham pamuk ya ı 3.342 ton /yıl -küspe
B S-06 D.bakır Bismil Yüksel teks.ya .gıda.tar.nak.san.ve tic.ltd . ti 1999 Maruf Yüksel firma sahibi 3172 2011 Ya 10 22.362 ton/yıl
(412) 415- (412) 415-
B S-07 D.bakır Bismil Yüksel teks.ya .gıda.tar.nak.san.ve tic.ltd . ti 1999 Maruf Yüksel firma sahibi 3172 2011 Tekstil-Çırçır 43 pamuk 2.520 ton/yıl - çi it 4.320 ton /yıl
Ak çır-çır prese ya .gıda.nak.in .san.ve i letme (412) 415- (412) 415-
B S-08 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 1997 Ercan Altu müdürü 4646 4644 Tekstil-Çırçır 50 pamuk 3.108 ton/yıl- çi it 5.328 ton/yıl
Bismil un gıda san. n . Nak. th.ihr.ve (412) 415- (412) 415-
B S-09 D.bakır Bismil .tic.ltd. ti 2004 A.Celil Yalçınkaya firma sahibi 3888 3838 Gıda-Un 8 un 30.720 ton/yıl - kepek 7.680 ton /yıl
(412) 456- (412) 456-
B S-10 D.bakır Bismil Ümit-sel teks. Ve ya .san.tic.ltd. ti 2000 Vecdi Yüksel firma sahibi 6136 6136 Tekstil-Çırçır ## pamuk 4.200 ton/yıl -çi it 7.200 ton/yıl
(412) 456- (412) 456- Gıda-Pamuk rafine pamuk ya ı 9.710 ton/yıl -küspe
B S-11 D.bakır Bismil Ümit-sel teks. Ve ya .san.tic.ltd. ti 2002 Vecdi Yüksel firma sahibi 6136 6136 Ya 14 29.224 ton /yıl- stok 490 ton / yıl
Duman çır-çır prese ya gıda san ve tic ltd muhasebe (412) 415- (412) 415- Gıda-Pamuk ham ya 1.823 ton/yıl - küspe 12.201
B S-12 D.bakır Bismil ti 2002 Zafer Koluman müdürü 6661 6661 Ya 20 ton/yıl
(412) 456-
B S-13 D.bakır Bismil Üçtepe teks.san.ve tic. Ltd. ti 1997 A.Aziz Kaya firma sahibi 6139 Tekstil-Çırçır 45 pamuk 1.512 ton/yıl- çi it 2.593 ton/yıl

spiral kaynaklı boru 8.614ton/yıl-spiral

(412) 456- (412) 456- kenetli boru 16.151ton/yıl-çöp konteynır
B S-14 D.bakır Bismil Tekin demir in .nak.san ve tic.ltd ti 2001 Mehmet Tekin firma sahibi 6052 6085 spiral boru 37 3.925-çelik kapı kasası 1.750ad/yıl
Özaydın muhasebe (412) 415- (412) 415-
B S-16 D.bakır Bismil teks.tar.in .pet.nak.hay.san.tic.ltd. ti 2003 Fırat at müdürü 1209 2696 Tekstil-Çırçır 40 pamuk 2.100ton/yıl-çi it 3.600ton/yıl

278
 Duman çır-çır prese ya gıda san ve tic ltd muhasebe (412) 415- (412) 415-
B S-17 D.bakır Bismil ti 2004 Zafer Koluman müdürü 6661 6661 Tekstil-Çırçır 60 pamuk 3.360ton/yıl-ç. it 5.760ton/yıl
Do u grup plastik muhasebe (412) 415- (412) 415-
B S-18 D.bakır Bismil tar.ür.pet.ür.in .nak.san.tic.ltd. ti 2006 Ercan Ata müdürü 2771 2771 Plastik Boru 23 pp veya pe teniz su borusu 1.231ton/yıl
Ak çır-çır prese ya .gıda.nak.in .san.ve (412) 415- (412) 415- Gıda-Pamuk
B S-19 D.bakır Bismil tic.ltd. ti 2004 Ercan Altu firma sahibi 4645 4644 Ya 8 pamuk 6.300ton/yıl-çi it 10.800ton/yıl
Özdamar teks.tar.in .nak.yatık.tekno.ve muhasebe (412) 415- (412) 415-
B S-20 D.bakır Bismil pet.san.tic.ltd. ti 2001 Ünsal Yaman müdürü 4059 4059 Tekstil-Çırçır 19 pamuk 2.520ton/yıl-çi it 4.320ton/yıl
Bozçalı teks. Gıda. n . Pet. Nak. Hay. San. (412) 415- (412) 415-
B S-21 D.bakır Bismil Ve tic ltd ti 2002 Teyfik Bozçalı firma sahibi 2239 2238 Tekstil-Çırçır 18 pamuk 2.478ton/yıı-çi it 4.248ton/yıl

Gögerler tar.
Zir.hay.teks.gıda.oto.pet.in .nak.taah.san ve (412) 415- (412) 415-
B S-22 D.bakır Bismil tic. Ltd ti. 2003 Ferat Göger firma sahibi 1565 2600 Tekstil-Çırçır 60 pamuk 1.470ton/yıl- çi it 2.520ton/yıl
i letme (412) 446- (412) 446- Gıda-Pamuk nötrelize ya 5.967 ton/yıl - küspe
B S-23 D.bakır Bismil özaltaylar teks.tar.pet.oto.turz.san.tic.a 2001 Mustafa Aso lu yetkilisi 4369 4370 Ya 5 39.933 ton/yıl
i letme (412) 446- (412) 446- preseli pamuk 5.292 ton/yıl -çi it 9.072
B S-24 D.bakır Bismil özaltaylar teks.tar.pet.oto.turz.san.tic.a 2001 Mustafa Aso lu yetkilisi 4369 4370 Tekstil-Çırçır 35 ton/yıl
(532) 224-
B S-25 D.bakır Bismil MV çakmak çırçır ve pres. San ve tic ltd ti 2005 veysi CAKMAK firma sahibi 0842 Tekstil-Çırçır 25 pres pamuk 1,848,ton/yıl
(532) 576- 1 yıllık ful calı mada 100ton un üretme
B S-26 D.bakır Bismil öz araz un 2007 cumali AKSOY firma sahibi 1715 Gıda-Un 3 kapasitesine sahip
i letme (412) 415-
B S-27 D.bakır Bismil biskristal gıda tic san. Ltd. ti 1998 ali can bozan müdürü 5784 Gıda-küp eker 11 küp eker 2000 ton/yıl
ÖZKOÇ karde ler plastik metal i letme (412) 415- (412) 415- n aat-Briket
B S-29 D.bakır Bismil teks.gıda.day.tük.san.tic.ltd. ti 2008 erkan koç yetkilisi 3857 3060 imalatı 5 çocuk bisikleti 20.000 ad/yıl
ÖZ ba aranlar hazır beton in . Ta . Tarım. i letme (412) 415- (412) 415- n aat-hazır
B S-30 D.bakır Bismil Ür. Fue oil ith .ihr.san.tic.ltd. ti 2008 fahri ba aran müdürü 4262 0900 beton 14 hazır beton 180.000m3/yıl
(412) 438- (412) 438- n aat-Kum- 1 yıllık ful calı mada 1,000,000 ton
B S-31 D.bakır Bismil sinta .in .ve petrol.san ve tic.ltd. ti 1999 mehmet GÜNE i letme efi 0120 0122 Çakıl 32 üretim kapasitesine sahip
(412) 415- 1 yıllık fulcalı mada 8,000 ton üretim
B S-32 D.bakır Bismil yeni tunç teks.tarım.gıda.hay.sanve tic.ltd. ti 2007 yusuf TUNÇ firma sahibi 3324 Tekstil-Çırçır 25 kapasitesine sahip
i letme (412) 415- (412) 415-
B S-33 D.bakır Bismil ERO LU tarım mak.san.tic.ltd. ti 1997 yılmaz ero lu yetkilisi 5133 0840 Zirai Makineler 14 tarım makinası 600 ad/yıl

özçelikler
mak.mermer.mad.in .ith.ihr.san.ltd. ti çermik i letme (532) 357-
ÇER-01 D.bakır Çermik siverel yol ayrımı ibrahim ethem bicer müdürü 7325 Mermer-Blok 30 blok mermer 73.440m3
i letme (412) 461- (412) 461-
ÇER-02 D.bakır Çermik mersan mad. n .don.ve tic.ltd. ti toplu köyü 1997 ömer saraço lu müdürü 2338 2388 Mermer-Blok 40 blok mermer 17.298m3/yıl
asenka mermer madencilik dı tic.ltd. ti i letme
ÇER-03 D.bakır Çermik akpınar mevki 2006 Cevat Gölcük müdürü Mermer-Blok 10 blok mermer 19.768.m3/yıl
asenka mermer madencilik dı tic.ltd. ti kalaç
ÇER-04 D.bakır Çermik mevki 2001 Cevat Gölcük firma sahibi Mermer-Blok 20 blok mermer 22.698.000m3/yıl

279
 (412) 461- (412) 461-
ÇER-07 D.bakır Çermik yusuf demirel-fırat küp eker 1997 yusuf demirel firma sahibi 2748 2748 Gıda-küp eker 6 küp eker 2.496.000kg/yıl
günlük 8 saatlik calı mada 1 ayda 1000
ton 3 vardiye 24 saatlik 1 aylık
asenka mermer madencilikdi tic ltd. ti. (533) 921- calı mada 3000 ton blok mermer üretim
ÇER08 D.bakır Çermik zübeydek köyü 2006 vedat GÖLCÜK firma sahibi 0736 Mermer-Blok 12 kapasitesine sahip
i letme (412) 461- (412) 461- 1 aylık ful calı mada 6000m2 üretim
ÇER-09 D.bakır Çermik nurmer madencilik.in .gıda.san.tic.ltd. ti 2004 mehmet AKDA müdürü 3440 3477 mermer 7 kapasitesine sahip
i letme (544) 514-
ÇER-10 D.bakır Çermik can im ekler mermer ocagı 2003 müslüm TEL müdürü 6373 Mermer-Blok 25
i letme (412) 461- (412) 461-
ÇER-11 D.bakır Çermik nurta madencilik san. Tic. Ltd. ti 1998 nimetullah okumu müdürü 4137 4147 Mermer-Blok 25 blok mermer 10.500 m 3/yıl
akmer_san in .mad.tur.gıda.nak.sanve tic.ltd muhasebe (412) 345- (412) 345- 1 yıllık fulcalı mada 1,077 m3 blok
ÇER-12 D.bakır Çermik ti 2007 Hatice M AK müdürü 0035 0046 Mermer-Blok 12 mermer üretim kapasitesine sahip
i letme (533) 699- 8 aylık fulcalı mada 13,500m3/yıl blok
ÇER-14 D.bakır Çermik ünallar mermer in .nak.san ve tic.ltd. ti 1989 Hamza YILDIZ müdürü 1320 Mermer-Blok 22 mermer üretim kapasitesine sahip
(412) 224- (412) 228- 1 yıllık ful calı mada 100,000 ton blok
ÇER-15 D.bakır Çermik dicle mermer ve in . San tic a 2004 Sezai TOPALAN firma sahibi 1819 3039 Mermer 25 mermer üretim kapasitesine sahip
i letme (412) 511- (412) 511-
ÇIN-01 D.bakır Çermik Göksu teks.tar.hay.tur.san. Ve tic ltd. ti 1998 Nurullah Ye il müdürü 3580 3581 Tekstil-Çırçır 14 pamuk 2.856ton/yıl-çi it 4.896ton/yıi
muhasebe (412) 515- (412) 515-
ÇIN-02 D.bakır Çermik Boylu çır-çır tar.ürün.gıd.hay.tur.ve tic.ltd. ti 2008 Ceylan Zincir müdürü 5140 5142 Tekstil-Çırçır 18 pamuk 1.836/yıl-çi it 3.060 ton/yıl
(412) 257- 1 yıllık ful calı mada 60,000 ton blok
D C-01 D.bakır Dicle recesa in .mad.taah.nak.tar.sanvetic.ltd. ti 2008 m.cemal ÜNGÜR firma sahibi 2473 Mermer 20 mermer üretme kapasitesine sahip
Kocakö muhasebe (412) 229-
D C-02 D.bakır y bereket mermer in .taah.v nak.tic.ltd. ti 1997 Bahar GÜLER müdürü 0720 412-2290768 Mermer-Blok 43 Blok mermer 32.123 m3/yıl
büyükba deri 96.000 ad/yıl-büyükba
Eret Ergani et entegre tesisleri gıda (412) 611- (412) 611- Gıda-Et et 11.520 ton/yıl-küçükba et 10.920
ERG-01 D.bakır Ergani nak.pet.ürün.san.tic.ltd. ti 2006 Mustafa Erdo an firma sahibi 3535 3939 Entegre 58 ton/yıl-küçükba deri 840.000ad/yıl
i letme (412) 611- (412) 611- n aat-çimento- kilikner 782.000 ton/yıl - çimento
ERG-02 D.bakır Ergani Limak çimento san.ve tic.a. ergani ubesi 1984 Bircan Elgörmü yetkilisi 5260 5241 klinter ## 1.117.143ton/yıl
-çim makine in .hazır beton elk.elektronik (412) 611- (412) 611- n aat-hazır
ERG-03 D.bakır Ergani ve mad.ihr.ith.tic.ltd. ti 2007 Sıddık Çırak firma sahibi 2777 2777 beton 18 hazır beton 138.240 ton/yıl
anlı makine in . i letme (412) 611- (412) 611- mekanik beton santrali 6 ad/yıl---kum ocakları 12
ERG-05 D.bakır Ergani Hayv.ürt.paz.taah.tic.san.ltd. ti. 2004 sadık çırak yetkilisi 2777 2777 kısımlar iml 13 ad/yıl-- haı saha 4 ad/yıl
ES-KA MADENC L K mermer enerji i letme (412) 228- (412) 229- Maden-Krom
ERG-06 D.bakır Ergani in .teks.ith.ihr.an.ve tic.ltd. ti 2006 mahfuz korkmaz yetkilisi 0666 3715 Oca ı 15 krom madeni 60.000 ton/yıl
(412) 611- (412) 611-
ERG-07 D.bakır Ergani ergani gıda sanayi a. 1999 aslan yıldız firma sahibi 5126 5938 Gıda-Un 21 un 100 ton/gün
Finans (412) 228- (412) 228-
L C-05 D.bakır Hani Arı Mad. Kır. n . San.Tic.Ltd. ti. ova köyü 2003 ikbal akbal Müdürü 5336 2335 Mermer-Blok 35 blok mermer 4.942m3/yıl
muhasebe (412) 223- (412) 224-
HAN-02 D.bakır Hani tigre mermer san.tic.ltd. ti ovalı köyü 1991 yüksel alyamaç müdürü 5622 0591 Mermer-Blok 30 blok mermer 49.572m3/yıl

280
 Dimer mermer in .sanayi.ve tic.ltd. ti koki Ocak (412) 237- (412) 237-
HAN-03 D.bakır Hani köyü 2008 hakan karaaslan Sorumlusu 4510 4517 Mermer-Blok 24 blok mermer 5.430 m3/yıl
muhasebe (412) 251- (412) 251-
HAN-04 D.bakır Hani atm mühendislik mad.in .san.ve tic.ltd. ti 2001 güllü öcal müdürü 2825 2844 Mermer-Blok 90 blok mermer 20.635 m3/yıl
BEDEN Mermer San.Tic. A. . Tahtaa ikar muhasebe (412) 224- (412) 229-
HAN-05 D.bakır Hani köyü 1998 engin sular müdürü 4757 5551 Mermer-Blok 40 blok mermer 13.619m3/yıl
Ocak (412) 237- (412) 237-
HAN-06 D.bakır Hani Dimer Mermer in san. A. . Kırım köyü 2004 hakan karaaslan Sorumlusu 4510 4517 Mermer-Blok 99 blok mermer 19.422m3/yıl-
ber-sah madencilik in . Akaryakıt.turz.san Ocak (412) 223- (412) 223-
HAN-07 D.bakır Hani vetic.ltd. ti 2004 vedat a ao lu Sorumlusu 1453 1502 Mermer-Blok 13 blok mermer 11.654 ton/yıl
Ocak (412) 237- (412) 237- 1 yıllık ful calı mada25,000 ton mermer
HAN-08 D.bakır Hani dimer diyarbakır mermer in .san ve tic ltd. ti 2008 hakan KARAARSLAN Sorumlusu 4510 4517 Mermer-Blok 22 üretim kapasitesine sahip
Ocak (412) 223- (412) 223-
HAN-09 D.bakır Hani senka mermer maden. Vak.sanve tiv.ltd ti 2004 vedat AGAOGLU Sorumlusu 1453 1502 Mermer-Blok 34 1 yıllık ful calı mada 7412m3/yıl
i letme
HAN-10 D.bakır Hani toprak mer mer ta ocagı 1996 Gülten BAKKALCI müdürü mermer oca ı 45 tam kapasitelye calı ırsa 50,000 ton/yıl
KULP- i letme (412) 223- (412) 223- blok mermer 4,651 m3/yıl üretim
01 D.bakır Kulp herip mer mad. San ve tic a 2004 ilyas HANDAN müdürü 3370 3377 Mermer-Blok 29 kapasitesine sahip
blok mermer 4,924m3/yıl 1 yıllık
KULP- mali (412) 233- (412) 223- fulcalı mada 1000,000 ton blok mermer
02 D.bakır Kulp heripmer mad. San ve tic a 2004 Ferit ERG N mü avir 3370 3377 Mermer 26 üretim kapasitesine sahip
ham ya 20.885 ton/yıl-rafine ya
30.600 ton/yıl- küspe 64.690 ton/yıl-
i letme (412) 861- karma yem71.280 ton/yıl-ya asiti 306
L C-01 D.bakır Merkez Toprak seramik ve gıda san.a. 2002 A.rezzak Turgut müdürü 3008 412-8613006 Bitkisel Ya 78 ton/yıl-linter 4590 ton/yıl
i letme (412) 658- bir yıllık ful çalı mada 40000 ton/yıl
L C-02 D.bakır Lice toprak mermer (çaredaklı köy) a. . 2005 Gültekin Bakkalcı müdürü 0004 mermer oca ı ## üretim kapasitesi
karmayem 71,280ton/yıl ham
toprak seramik ve gıda san. San ve tic ltd ti i letme (412) 861- (412) 861- ya 20,885 ton/yıl küspe 30,600ton/yıl
L C-03 D.bakır Lice lice yag fabrikası 2001 a.razak TURDUT müdürü 3008 3006 Yem 8 ya asidi 306ton/yıl linter 5,287ton/yıl
i letme (412) 861- (412) 862- 1 yıllık ful calı mada 5000,000m2
L C-04 D.bakır Merkez toprak mermer a 1997 gültekin BAKKALCI müdürü 2813 2814 mermer ## üretim kapasitesine sahip
D MER SAN MERMER N.VE MALZ.SAN (412) 229- (412) 229-
MRK-01 D.bakır Merkez VE T C LTD T 1992 m hanifi DÖNEGEL firma sahibi 0720 0760 mermer 41 levha mermer 73,440m2/yıl
azc hazır beton ihtiyac. firma (412) 225- (412) 225- n aat-kırma mıcır 198,900ton/yıl ta tozu 107,100
MRK-02 D.bakır Merkez Mad.teks.tur.pet.ür,paz.san.tic.ltd. ti 2007 veysi METE danı manı 3237 3237 ta 11 ton/yıl
i letme (412) 228- (412) 228-
MRK-03 D.bakır Merkez KARAASLAN MERMER LTD T 1996 mustafa KARAASLAN müdürü 7626 0654 Maden-Bazalt 19 levha bazaly 1,714 m3/yıl
günetdogu hazır beton in .nak.san.ve tiç ltd (412) 252- n aat-hazır
MRK-04 D.bakır Merkez ti 2001 feri KUDAY firma sahibi 2391 412-2511780 beton 25 hazır beton 450,000 ton/yıl
n aat-Agrega
(412) 224- (412) 224- kum cakıl
MRK-05 D.bakır Merkez kara in müh.in .tic.ltd. ti 2008 hamit KARA N firma sahibi 4848 4848 imalatı 4 mıcır 119,340 yon/yıl
GÜN MERMER muhasebe (412) 226- (412) 226-
MRK-06 D.bakır Merkez MADENC L K. N .TAAH.SAN.VE T C A 1985 kenen DEN Z müdürü 0487 0487 mermer 16 levha mermer 123,869m2/yıl

281
 TURSAN 0TO. GIDA.TEKS. N .SAN.VE (412) 252- (412) 252- Tekstil-
MRK-07 D.bakır Merkez T Ç.LTD. T 2003 e refTURMAN firma sahibi 5218 5218 Konfeksiyon 27 nevresim takımı 194,400 ad/yıl
i letme (412) 339- (412) 339- Maden-Elenmi mıcır (7,15 ve 15,30 arası)
MRK-08 D.bakır Merkez bilal in .san ve tic ltd ti 2006 ercan KONAK yetkilisi 0519 0518 kum 11 265,200ton/yıl ta tozu 142,800 ton/ yıl
i letme (412) 252- (412) 233- Tekstil- yatak örtüsü 1,000ad/ay uyku
MRK-09 D.bakır Merkez öz afak otomativ.gıda.in .san.ve tic.ltd. ti 2000 ercan TURMSK müdürü 4595 8804 Konfeksiyon 20 seti500ad/ay
i letme (412) 262- ########### levha mermer 92,167m2/yıl 1 yıllık ful
MRK-10 D.bakır Merkez bakır_mer madencilik san.ith ihr,tic a 1988 m kadir MÜREFTE müdürü 2279 # mermer 15 calı mada 150,000m2
MRK- (412) 229- Tekstil-
100 D.bakır Merkez ALKAN TEKST L 1995 h.abdullah alkan firma sahibi 0953 412-2376308 Konfeksiyon 27 etek 96.000 ad /yıl
MRK- (412) 237-
101 D.bakır Merkez TEKDA mobilya imalatı 2001 örfi tekda firma sahibi 3279 mobilya 4 yatak odası 36 ad /yıl
MRK- (536) 744-
102 D.bakır Merkez vam mutfak banyo mobilya imalatı 2006 ihsan kaya firma sahibi 9583 mobilya 5 mobilya takımı 4000 ad /yıl
vestiyer 50 ad/yıl-mutfak dolabı 50
MRK- (537) 399- ad/yıl--banyo dolabı 30 ad/yıl --yüklük
103 D.bakır Merkez ZÜMRÜT mobilya 2008 lütfü yaramı firma sahibi 6438 mobilya 2 35 ad/yıl
MRK- (537) 644-
104 D.bakır Merkez veme in .tic.ltd. ti 2004 vehbi borak firma sahibi 6390 mobilya 5 mutfak ve banyo dolabı 1000 ad/yıl
MRK- (533) 307- mutfak banyo
105 D.bakır Merkez Karde ler mermercilik 2007 yusuf türk firma sahibi 5802 mermer tezgah 1 mutfak tezgahı 1000 ad/yıl
MRK- (532) 585- Tekstil-pu i
106 D.bakır Merkez D PEK e arp imalatı tekstil 2008 nilüfer baran firma sahibi 7857 üretimi 20 pu i 12.000 ad/yıl
MRK- ÖZ ortado u elek.elektronik metal in . (412) 226-
107 D.bakır Merkez Teks.san.tah.tic.ltd. ti 2008 bülent bahtiyar firma sahibi 2182 412-2262183 pano imalatı 10 elektrikli pano 600 ad/yıl
MRK- ÖZ Topraksan tu la kiremit fabrikası i letme (412) 319-
108 D.bakır Merkez nak.tic.ltd. ti 1988 faysal atadan müdürü 2112 412-3192101 tu la ürt 36 blok tu la 12.577.280 ad/yıl
MRK- ÖZ bloksan toprak san.in .nak.san.ve muhasebe (412) 224-
109 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 1997 m.halit akkoyun müdürü 6356 412-2234617 tu la ürt 40 blok tu la 12.430.400 ad/yıl
bay bayan pantılon 80,640ad/yıl veya
bay bayan gömlek buluz 100,800 ad/yıl
öz bahar tur. Teks.öz (412) 226- 1 yıllık ful calı mada 40,000ad üretim
MRK-11 D.bakır Merkez güvenlik.medikal.san.tic.ltd. ti 2007 ihsan ERYILMAZ firma sahibi 3200 Elbiseleri 15 kapasitesine sahip
MRK- (412) 237-
110 D.bakır Merkez TUNÇ çır-çır-teks. th.ihr.san.ve tic.ltd. ti 2001 hamit tunç firma sahibi 0004 412-2370005 Tekstil-Çırçır 20 pamuk 2.520 ton/yıl-çi it 4.320 ton/yıl
MRK- i letme (412) 319-
111 D.bakır Merkez Ça da in . Tu la ve kiremit san.tic.a. 1992 a.rahman bayram müdürü 2215 412-2284290 tu la ürt 75 blok tu la 8.883.520 ad/yıl
MRK- (412) 223-
112 D.bakır Merkez saran tu la kiremit san.tic. A. 1988 suat saran 6969 412-2287937 tu la ürt 75 tu la 5.662.720 ad /yıl
MRK- (412) 255-
113 D.bakır Merkez HAKA in . Turz.teks.ür.san.ve .tic.ltd. ti 1999 abdulhamit kaya firma sahibi 0087 412-2550088 Tekstil-Çırçır 83 pamuk 2.436 ton/yıl---çi it 4ç176 ton /yıl
MRK- ÖZ sarı tekstil tarım. Nak. n . Pet. San.ve (412) 255-
114 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2003 hamza sarı firma sahibi 0188 412-2550188 Tekstil-Çırçır 70 pamuk 2.478 ton /yıl--çi it 4.248 ton /yıl

282
MRK- (412) 225- Gıda-Süt süt 1.224.000lt/yıl--ayran 788 ton/yıl--
115 D.bakır Merkez YA ARO ULLARI day.tük.mal.san.tic.ltd. ti 2004 m.akif korkmaz firma sahibi 3308 ürünleri 15 beyaz peynir 86 ton/yıl
MRK- ART madencilik plastik ürünleri i letme (412) 255- plastik boru 531ton/yıl--ek parça 184
116 D.bakır Merkez in .nak.ith.ihr.san.ve tic.ltd. ti 2004 abdulkadir anlı müdürü 0243 412-2550189 mermer-plastik 70 ton/yıl
MRK- (412) 228- elektrikli pano 2.500 ad/yıl--elektrikli
117 D.bakır Merkez üstün san elek. Metal.in . San. Tic. Ltd. ti 1980 üstün karaaslan firma sahibi 9467 412-2286131 elektrik pano 20 tablo 3000 ad/yıl
MRK- (412) 235-
118 D.bakır Merkez KAV-SAN san.in . Tic. A. 1991 izzettin kavak firma sahibi 4314 412-2240055 çivi - tel üretimi 17 tel 6.788 ton/yıl---çivi 2.916 ton/yıl
çevre yıkama 27.000 ad/yıl--klozet
MRK- i letme (412) 339- 8.100 ad/yıl-ayak 24.300 ad/yıl-etejer
119 D.bakır Merkez diser in .yapı malz.san.ve tic.ltd. ti Bahattin birtane müdürü 0468 412-3390470 Seramik 25 10.800 ad/yıl
Plastik- plastik(polietilen) kutu1,057,500ad/yıl 1
d bakır plastik süt ürün.gıda. Teks. i letme (412) 226- (412) 226- kuyumcu yıllık calı mada 2,500,00ad kutu üretimi
MRK-12 D.bakır Merkez Tah.tiv.ltd. ti 2007 muharrem MERMUT müdürü 4414 6414 kutusu 10 kapasitesine sahip

AZC hazır
MRK- beton.iht.mad.teks.turz.pet.paz.san.ve firma (412) 339- n aat-hazır
120 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2004 veysi mete danı manı 0595 412-3390594 beton 18 hazır beton 460.800 ton/yıl
MRK- i letme (412) 319-
121 D.bakır Merkez GAP tu la kiremit san.ve tic.a. 1992 murat karata müdürü 2502 412-2266738 tu la ürt ## blok tu la 14.297.000 ad/yıl
MRK- (412) 251-
122 D.bakır Merkez helin plastik ambalaj san.ve tic.ltd. ti 2003 kahraman yaruk firma sahibi 8903 412-2518902 Plastik ambalaj 44 baskılı baskısız po et 116.640 kg/yıl

D YAR in .imar cevre

MRK- korm.ul .müh.mü .ihr.ith.ve genel (412) 229- n aat-Beton
123 D.bakır Merkez kültür.hizm.san.tic.a. 2005 turhan atik müdür yrd. 0070 412-2290770 Boru 36 ah ap piknik masası 3.600 ad/yıl
MRK- i letme (412) 262- (532) 322- peseli pamuk 3.360 ton/yıl--çi it 5.760
124 D.bakır Merkez Özdo u teks.taz.pet.nak.in .san.ve tic.ltd. ti m.halis karayel müdürü 5245 1990 Tekstil-Çırçır 86 ton/yıl
MRK- ET balık kurumu genel müd. Diyarbakır et Ocak (412) 226- büyükba et 7.200ton/yıl--küçükba et
125 D.bakır Merkez kombinasyonı müd. 1974 ismail yavuz Sorumlusu 0168 412-2260221 Gıda-Et Balık 82 12.000ton/yıl
MRK- i letme (412) 255-
126 D.bakır Merkez ekinciler plastik san ve tic.ltd. ti 1999 ercan ekinci müdürü 0381 412-2550821 Plastik ambalaj 16 plastik e ya imalatı 1.900 ton/yıl
MRK- (412) 228- mıcır 159.120 ton/yıl -- ta tozu 85.680
127 D.bakır Merkez BEYAN yapı turz.paz.san.tic.ltd. ti 1993 vahit ayaz Mühendis 6801 412-2286800 mıcır üretimi 23 ton/yıl
MRK- kelvan beton yan elemanları i letme (412) 262- n aat-Beton karo 61.440 m2/yıl--8 lik kilitli parke ta ı
128 D.bakır Merkez in .taah.ith.ihr.san.tic.ldt. ti 2004 serdar hanazay müdürü 0551 412-2622631 Ürünleri 26 414.720 m2/yıl
MRK- ALKAN in .nak.pet.gıda hayv.san.ve i letme (412) 318- Gıda-Et büyükba et 12.600ton/yıl--küçükba et
129 D.bakır Merkez tic.ldt. ti 2007 mehmet yıldırım yetkilisi 2231 412-3182232 Entegre 60 11.700ton/yıl
elk panosu2,900ad/yıl 1 yıllık ful
calı mada 600 ad sogutma dolabı 6000
öz ortadogu elk (412) 226- (412) 226- ad kıtaplık 5000 ad üretim kapasitesine
MRK-13 D.bakır Merkez elektronik.metal.in .teks.san.tah.tic.ltd ti 2007 bülent BAHT YAR firma sahibi 2182 2183 elektrik pano 10 sahip

283
 port manto 20.000ad/yıl--sehpa
8.000ad/yıl--sandalye 25.000ad/yıl--
metal masa 4.000ad/yıl-- be ik
MRK- Atasan çelik e ya mob.turz.in .dı (412) 223- 6.000ad/yıl--tv sehpası 5.000ad/yıl--ütü
130 D.bakır Merkez tic.san.paz.ltd. ti 1970 ali i kin firma sahibi 2838 Çelik E ya 9 masası 5.000ad/yıl

MRK- MY ET ve et ürüneri i letme (412) 318- Gıda-Et büyükba 7.062 ton/yıl--küçükba

131 D.bakır Merkez in .nak.mot.ta .turz.akaryakıt.iml.san.tic.a. 2001 ömer ay müdürü 2498 412-3182498 Entegre 49 7.800ton/yıl
MRK- muhasebe (412) 255- Gıda-Pamuk ham pamuk ya ı 15.514 ton/yıl--küspe
132 D.bakır Merkez Enal teks.ya .gıda.in .temz.san.tic.ltd. ti 2007 mehmet erçin müdürü 0960 Ya 36 103.826ton/yıl
MRK- muhasebe (412) 255-
133 D.bakır Merkez Enal teks.ya .gıda.in .temz.san.tic.ltd. ti 2007 mehmet erçin müdürü 0960 412-2231533 Tekstil-Çırçır 36 pamuk 5.040ton/yıl--çi it 8.640ton/yıl
MRK- 7 Karde ler mobilya in . Elek.teks. Nak. San. i letme (412) 252- ah ap kapı 60000ad/yıl--mutfak dolabı
134 D.bakır Merkez Tic. Ltd. ti 2000 ahmet ufuk çorak yetkilisi 6265 412-2526267 mobilya 20 7500ad/yıl
MRK- (412) 255- pvc boru ve ek parçaları 7.778 ton/yıl--
135 D.bakır Merkez erdem plastik san.tic.a. 1990 enver erdem firma sahibi 0166 412-2550201 Plastik Boru ## pp veya pe boru 5.225 ton/yıl
MRK- NECAT D LAN -diyarbakır sınai ve tıbbı muhasebe (412) 225-
136 D.bakır Merkez gazlar fabrikası 1958 ahmet izgi müdürü 3594 412-2253595 gaz doldurma 8 oksijen gazı dolumu 259,2 ton/yıl
MRK- Tahiro ulları in . Mad. Turz.san.ve tic. i letme (412) 223- mıcır 132.600 ton/yıl---ta tozu 71.400
137 D.bakır Merkez Ltd. ti. 2003 hasan ya ar ta demir yetkilisi 0608 412-2230688 mıcır üretimi 20 ton/yıl
MRK- muhasebe (412) 235-
138 D.bakır Merkez Mehmeto lu iç dı a. 2001 mustafa bilgiç müdürü 0000 412-2350001 Gıda-küp eker 30 küp eker 21.520.720 kg/yıl
1 yıllık ful calı mada emaye tel 4 ton
silisli sac 10 ton sigorta 1000 ad wolt
öz teknosan elk in nak otomativ. San.tic ltd i letme (412) 226- (412) 226- metre 1000 ad devre koruma 800ad 10
MRK-14 D.bakır Merkez ti 2007 veysi DEM RHAN yetkilisi 5542 5537 Regülatör 13 kw trafo(1kw,5 kw;) 4,250ad/yıl
19 lt i e su 49,248,000 lt/yıl 0,33 lt
11,119,680 lt/yıl 05lt/yıl 1,5 lt
MRK- hamravat gıda i,n .perrolnak tur san ve tic ltd (412) 232- (412) 323- 38,880,000 lt /yılüretim kapasitesine
140 D.bakır Merkez ti 2008 Hüseyin KILIC firma sahibi 3095 3097 su sistemi 24 sahip
MRK- (412) 428- (412) 428-
141 D.bakır Merkez nci toprak sanayi ticaret ltd. ti 1990 ma allah firma sahibi 1002 3834 tu la ürt 38 blok tu la 11.750.400 ad/yıl
MRK- (412) 339- n aat-hazır
142 D.bakır Merkez Ceylan in . Ve tic. A 1981 dilaver akıncı Tekniker 0202 412-3390136 beton 29 hazır beton 864.000 ton/yıl
19 lt su 49.248.000lt/yıl--0.5 lt su
15.876.000 lt/yıl--1.5 lt su
MRK- i letme (412) 255- 38.880.000lt/yıl-5 lt su 25.920.000lt/yıl--
143 D.bakır Merkez gappınar gıda sanayi ve ticaret a. 2007 sinan kızılyel yetkilisi 0351 412-2550352 su i eleme 41 10 lt su 25.982.000 lt/yıl
MRK- Yeni ak plastik profil in .nak.san.iç ve dı i letme (412) 237-
144 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2006 ilhami kaplan yetkilisi 3344 412-2370500 PVC 25 pvc-lambiri 1.003ton/yıl
MRK- BEYBUN in . Ha are ilaçları tıbbi i letme (412) 255-
145 D.bakır Merkez malz.cam.profil.pvc temz.san.tic.ltd. ti 2004 hanefi bıçak yetkilisi 0958 412-2550959 pvc lambiri 12 pvc lambiri 622 ton/yıl
MRK- i letme (412) 237-
146 D.bakır Merkez mehmet teymur-teymur koonyaları 1995 mehmet teymur müdürü 1077 412-2363604 kolonya imalatı 6 kolonya 300.000 lt/yıl

284
MRK- (412) 221- Gıda-tahin küspe 130.000kg/yıl--tahin helva
147 D.bakır Merkez Cahit düzelli susam tahin helva imalatı 1966 cahit düzeli firma sahibi 3812 imalatı 4 706.000kg/yıl--tahin 518.000kg/yıl
MRK- i letme (412) 326-
148 D.bakır Merkez Diyarbakır yem ve un san.tic.ltd. ti 1994 cahit arık yetkilisi 1234 412-3261210 Yem 14 karma yem34.560 ton/yıl
MRK- muhasebe (412) 255- tekstil iplik
149 D.bakır Merkez Diyarbakır iplik sanayi ve tic.a. 1996 mesut kamalı müdürü 0300 412-2550204 ürünleri ## pamuk ipli i 912.000kg/yıl
(412) 234- (412) 234-
MRK-15 D.bakır Merkez nazir solmaz-dijle kolonya 1987 nazir solmaz firma sahibi 2737 2732 kolonya imalatı 9 kolonya 146,400ton/yıl
MRK-
150 D.bakır Merkez beden tekstil ve ya san.tic.ltd. ti 1999 idris polat firma sahibi Tekstil-Çırçır 25 pamuk 4.147 ton/yıl--çi it 6.912 ton/yıl
MRK- Esa akaryakıt in .nakliye tarım.hay.san.ve i letme (412) 319-
151 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2004 naif akyıl müdürü 2118 tu la ürt ## blok tu la 7.188.480ad/yıl
ham ya 24.480ton/yıl--rafine ya
MRK- (412) 225- Gıda-Pamuk 30.600ton/yıl--küspe 128.500ton/yıl--
152 D.bakır Merkez Mes ya ve gıda sanayi ve tic.a. 2004 mahmut odaba ı firma sahibi 3931 412-2253940 Ya ## linter53.550ton/yıl--ya asidi 306ton/yıl
MRK- gün-plas plastik ambalaj gıda i letme (412) 339-
153 D.bakır Merkez tem.taah.san.ltd. ti 2006 engül ibrahimo lu yetkilisi 0292 412-3390291 Plastik Ambalaj 12 plastik po et imalatı 83ton/yıl
MRK- (412) 339- n aat-hazır
154 D.bakır Merkez Gül hazır beton in .emlak.san.ve.tiv.ltd. ti 2008 süleyman arif i çi antiye efi 0345 412-3390348 beton 30 hazır beton 276.480 ton/yıl

MRK- Do u yıldırım gıda tar. i letme (412) 223- prinç 15.600ton/yıl--kavuz 4.800 ton/yıl-
155 D.bakır Merkez Ürn.hay.in .kuyumculuk nak.san.vr tic.ltd. ti 2007 ali avcı müdürü 4713 412-2285076 Gıda 20 -kepek 3.600ton/yıl
MRK- i letme (412) 229- (412) 229- mıcır 119.340 yon/yıl ta tozu 64,260
156 D.bakır Merkez im ek in .nak. Oyomativ.plas.tic.san.ltd. ti 2004 vedat barsan yetkilisi 5306 3738 mıcır üretimi 40 ton/yıl
MRK- i letme (412) 255-
157 D.bakır Merkez Özkılıçlar teks.tar.in .nak.tic.ltd. ti 1987 yunus özkılıç yetkilisi 0152 412-2550211 Tekstil-Çırçır 60 çi it 4.608ton/yıl -pamuk 2.765 ton/yıl
MRK- Balkar teks.gıda ürt.pet.in .oto.san .ve tic.ltd i letme (412) 339- preseli pamuk 2.520ton/yıl--çi it
158 D.bakır Merkez ti 1998 fettullah bal yetkilisi 0567 412-3390567 Tekstil-Çırçır 20 4.320ton/yıl
MRK- (412) 224-
159 D.bakır Merkez özdicle toprak san.ltd. ti 1982 fikri deniz firma sahibi 9153 412-2292518 tu la ürt ## tu la 12.403.200ad/yıl
(412) 339- (412) 339- ısı cihazları sac soba 50,250 ad/yıl emaye kaplama
MRK-16 D.bakır Merkez güneydogu emeye san ve tic ltd ti 1991 m salih SALTAN firma sahibi 0412 0425 imalatı 18 i i 21,000 ad/yıl
MRK- muhasebe (412) 255-
160 D.bakır Merkez Tuncay tarım teks.san.tic.ltd. ti 2002 nazım özeren müdürü 0552 412-2550552 Tekstil-Çırçır 10 opend-end pamuk ipli i 1.701 ton/yıl

MRK- Nur-al i letme (412) 339- n aat-hazır

161 D.bakır Merkez in .tesisat.nak.tahh.mad.san.paz.tic.ltd. ti 1996 iskender azizo lu yetkilisi 0050 412-3390052 beton 32 hazır beton 318.240 ton/yıl
kilitli parke ta ı 24.192.000ad/yıl-bordür
384.000ad/yıl--400lük beton boru
MRK- sisbeton yapı elemanlaı i letme (412) 262- n aat-Beton 48.000ad/yıl--140 lık beton boru
162 D.bakır Merkez in .nak.harf.tahh.tic.ltd. ti 1996 sinan oktay yetkilisi 5268 412-2625267 Ürünleri 61 7200ad/yıl
MRK- Koçer mobilya ta ımacılık (412) 252-
163 D.bakır Merkez güv.tem.gıda.in .tic.ltd. ti 2004 hasan koçer firma sahibi 1115 mobilya 7 mutfak dolabı 3.000ad/yıl
285
MRK- genel (412) 339- n aat-hazır
164 D.bakır Merkez men-ka ta ımacılık oto.pet.in .san.tic.ltd. ti 1997 mehmet kaçmaz müdür 0222 412-3390188 beton 65 hazır beton 403.200 ton/yıl
MRK- i letme (412) 255-
165 D.bakır Merkez Öz-ka yem ve çır-çır sanayi vr ticaret ltd. ti 1991 medeni özkılıç müdürü 0154 412-2550196 Yem 15 karm yem 23.760ton/yıl
MRK- Hamidiye kollektif ti fahri ta kıran ve i letme (412) 262- un 42.240 ton/yıl -kepek 10.560ton/yıl -
166 D.bakır Merkez ortakları 1995 hasan ta kıran müdürü 2356 412-2622316 Gıda-Un 22 irmik 15.120 ton/yıl
kamp tüpü 3.916.800ad/yıl- ev tüpü
MRK- i letme (412) 339- 2.962.800ad/yıl-sanayi tüpü 230.400
167 D.bakır Merkez aygaz a. diyarbakır ubesi 1985 felat alaba yetkilisi 0190 412-3390194 lpg dolum 32 ad/yıl
MRK- muhasebe (412) 339- n aat-hazır
168 D.bakır Merkez ntim in .tic.mü avirlik ltd ti 1981 ismail yazgın müdürü 0500 412-3390090 beton 25 hazır beton 737.280 ton/yıl
MRK- öcal yapı elemanları imslst elk. i letme (412) 339- 0412- n aat-Beton 8'lik kilitli parke ta i 69,120m2/yıl Q
169 D.bakır Merkez n .ser.bilgi.koz.san ve tic ltd 1995 i.halil öcal yetkilisi 0012 3390138 Ürünleri 10 200'lük beton boru 38.400ad/yıl
Tekstil- 1 aylık ful calı mada 30 parca etek
MRK-17 D.bakır Merkez çelik tekstil 2006 YAZGÜL ÇEL K firma sahibi Konfeksiyon 5 üretim kapasitesine sahip
MRK- D.bakır hazır beton in nak tur pet ith ihr muhasebe (412) 339- 0412- n aat-hazır
170 D.bakır Merkez yahüt san ve tic ltd 2007 serdar iz müdürü 0260 3390279 beton 40 hazır beton 499,560 ton/yıl
MRK- i letme (412) 255-
171 D.bakır Merkez pol-sa tarım ürün. San.ve tic.ltd. ti 1990 fırat saçu müdürü 0142 412-2550187 Tekstil-Çırçır 64 çi it 3.744ton/yıl- pamuk 2.184 ton/yıl
bayan etek 97.920ad/yıl bay bayan
pantılon 97.920 ad/yıl bsy bsysn ceket
buluz 122.400ad/yıl bay bayan mont
kaban 39.129ad/yıl bay bayan ceket
40.800ad/yıl bay bayan apka
MRK- i letme (412) 226- Tekstil-etek 224.800ad/yıl bayan rlbise 97.920 ad/yıl
172 D.bakır Merkez yeni sedef tekstil.in .ta san.tic.ltd 2007 mehmet erifoglu yetkilisi 0822 412-2260851 ceket gömlek 25 bayan yelek 130.560ad/yıl
MRK- (412) 235- un 53.040 ton /yıl - kepek 13.260 ton/yıl
173 D.bakır Merkez ba ak de irmencilik ltd. ti 1962 eyhmuz ölmez firma sahibi 7815 412-2357813 Gıda-Un 13 - karma yem 21.600 ton/yıl
kamp tüpü 2.937.600ad/yıl-ev tüpü
MRK- i letme (412) 339- 1.880.457 ad/yıl--sanayi tüpü
176 D.bakır Merkez pragaz a. Diyarbakır ubesi 1986 Erdal Durusu müdürü 0465 412-3390464 lpg dolum 28 40.800ad/yıl-
MRK- Kılıçaslan telekominikasyon orman ürn.gıda. (412) 252- panel kapı ah ap kapı 60000ad/yıl--mutfak dolabı
178 D.bakır Merkez n . th. hr. San.tic. Ltd. ti 2004 Mehdin Kılıç firma sahibi 0151 412-2512611 üretim 11 7500ad/yıl
un 53.760 ton/yıl -kepek 16.640 ton/yıl -
MRK- Mehmeto lu un irmik makarna eker ve gıda muhasebe (412) 235- irmik 10.400 tpn/yıl -makarna 12.240
179 D.bakır Merkez san.tic.a. 1972 Mustafa Bilgiç müdürü 0000 412-2350001 Gıda-un 7 ton/yıl
(412) 237- (533) 326- banyo mutfak 1 aylık ful calı mada 60 ad mutfak
MRK-18 D.bakır Merkez özgezer mermer 2006 abdurrahim GEZER firma sahibi 7017 5479 mermer imalatı 3 tezgahı üretme kapasitesine sahip
MRK- i letme (412) 225-
180 D.bakır Merkez Halis gıda ve tar.san.paz.tic.ith.ihr.ltd. ti 1995 Zülfikar Bükün müdürü 0195 412-2250847 Gıda-Un 48 un 67.200 ton/yıl -kepek 16.800 ton/yıl
MRK- (412) 228- n aat-Beton mıcır 159.120 on/yıl - ta tozu 85.680
181 D.bakır Merkez Ölmez in .elek.tahh.san.tic.ltd. ti 2005 Özgür Ölmez Mühendis 0567 412-2280665 Ürünleri 20 ton/yıl -bazalt ta 244.800ton/yıl
MRK- muhasebe (412) 255- terlik 6.192.000 çift/yıl-ayakabı
182 D.bakır Merkez Diter ayakkabı terlik teks.san.tic.ltd. ti 2008 Sibel Muslu müdürü 0585 412-2550597 Ayakkabı 40 6.192.000 çift/yıl

286
MRK- i letme (412) 224-
183 D.bakır Merkez bistek teks.tur.in .tahh.tic.ltd. ti 1997 Bedran Yolda müdürü 0181 Tekstil-iç giyim 20 t-shirt 437.760 ad/yıl
MRK- Betoncular hazır beton in .emk.tur.ith.ihr.san (412) 262- n aat-hazır
184 D.bakır Merkez ve tic.a 2005 Yusuf Kalkan antiye efi 0272 412-2620270 beton 37 hazır beton 576.000ton/yıl
MRK- muhasebe (412) 255- pamuk üretim 6.912 ton/yıl - çi it
185 D.bakır Merkez balteks pamuk tekstil san. Ve tic.a 1997 Sevim Yılmaz müdürü 0147 412-2550183 Tekstil-Çırçır ## 11.520 ton/yıl
MRK- çelsan gıda (412) 226- (412) 226- 1 yıllık ful calı mada 20,000 ton pirinç
186 D.bakır Merkez telekominikasyon.in .set.san.tic.ltd. ti 2005 bülent ÖLMEZ firma sahibi 0147 0148 GIDA 40 üretimi kapasitesine sahip
MRK- EM_SA TARIM N .NAK.SAN VE T C LTD (412) 226- (412) 226- 1 yıllık ful calı mada 10,00ton pamuk
187 D.bakır Merkez T 2008 Emrullah SACU firma sahibi 0170 0172 Tekstil-Çırçır 30 üretim kapasitesine sdahip
MRK- (412) 339- (412) 339- n aat-hazır 1 yıllık ful calı mada 610,560yon/yıl
188 D.bakır Merkez konaklar in nak.pet.ür.sanvetic ltd ti 2008 fesih KONAK firma sahibi 0519 0132 beton 15 beton üretme kapasitesine sahip
MRK- i letme (545) 353- (412) 229- 1 yıllık ful cal ı mada presli pamuk
189 D.bakır Merkez güpa gübre pazarlama ve tic.ltd. ti 1995 H.fehmi PARLAKAC müdürü 6413 6101 Tekstil-Çırçır 10 2,100ton/yıl çi it 3600ton/yıl
1 aylık ful calı mada 230 çift ayakkabı
MRK-19 D.bakır Merkez NAUK KUNDURA 1999 nahit KARAHAN firma sahibi Ayakkabı 1 üretim gücüne sahip
MRK- (412) 237- (412) 237- Gıda-mısır 1 yıllık ful valı mada 25,000 ton mısır
190 D.bakır Merkez tunc.in .teks.çır_çır ith.ihr.san ve tic a 2001 Hamit TUNC firma sahibi 0004 0005 kurutma 5 kurutma imal kapasitesine sahip
(535) 256- PVC Kapı 1 aylık ful calı mada 150 ad kapı
MRK-20 D.bakır Merkez izgi yapı tasarım 2006 mehmet ZG firma sahibi 0208 pencere imalatı 9 üretme gücüne sahip
MRK- (412) 354-
200 D.bakır Merkez D CLE Teks.tarım.pet.oto.in .san ve tic ltd ti 2005 Mustafa ISSI firma sahibi 9299 Tekstil-Çırçır 35 pamuk 3,906 ton/yıl çi it 6,696ton/yıl
MRK- i letme (412) 237- n aat-kapı
203 D.bakır Merkez antakyalı sıcak pres atölyesi 2007 Bülent pek müdürü 6081 kaplama 1 kapı kaplama 300ad/ay
MRK- i letme (412) 255- (412) 255-
204 D.bakır Merkez güvenal gıda paz.tah.sanayi.ve tic ltd ti 1997 Mithat ÇEL K yetkilisi 0811 0811 GIDA 3 ambalaj 28 ton/ay
MRK- LYAS YÜKSEL DEKORASYON YER VE (412) 235- (412) 235- n aat-
205 D.bakır Merkez DUVAR DÖ EMEL 2008 lyaz YÜKSEL firma sahibi 9599 9399 kartonpiyer 5 hazır kartonpiyer 3,000 m tül
MRK- i letme (412) 255- Geri dönü üm
206 D.bakır Merkez pakca plastik.temizlik.mal.san ve tic ltd ti 1996 Cemal CET N müdürü 0812 plastik 12 granür 100ton/ay
MRK- Tekstil- etek 30 ad/ay gömlek 30 ad/ay pijama
209 D.bakır Merkez FER DE TEKS 2006 Feride MÜCEL" firma sahibi Konfeksiyon 3 35 ad/ay
(535) 331- 1 aylık ful calı mada 100 ad kapı imalat
MRK-21 D.bakır Merkez mavi mobilya imalat 2002 eref SEV M firma sahibi 5395 mobilya 3 gücüne sahip
MRK- (538) 335-
211 D.bakır Merkez özdemir mobilya_ aydın özdemir 2001 Aydın ÖZDE R firma sahibi 9231 mobilya 3 vestiyer 10 ad /ay yüklük 10 ad/yıl
yatak odası 20 ad/yıl m. Dolabı 20
MRK- (535) 212- ad/yıl vestiyer 10 ad/yıl ifonyer 15
212 D.bakır Merkez STAR MOB LYA 2005 lhami SAVEN firma sahibi 1054 mobilya 2 ad/tıl vestiyer 15 ad/yıl
MRK- (412) 237- (543) 551-
213 D.bakır Merkez eminoglu mobilya imalat 1975 Mustafa UYGYTALP firma sahibi 6522 3272 mobilya 2 mobilya 20 ad/yıl
MRK- (412) 238- (532) 285- PVC Kapı
214 D.bakır Merkez matsa plastik ltd ti 1999 lhami MAT firma sahibi 2390 2595 pencere imalatı 5 kapı 15 ad /gün pencere 60ad/yıl

287
MRK- (535) 471-
215 D.bakır Merkez özen mobilya imalat 1998 M.Salih SÜRGÜ firma sahibi 9147 mobilya 1 mutfak dolabı 20 ad/yıl yüklük 10 ad/yıl
MRK- (536) 592- Tekstil-
216 D.bakır Merkez VEDAT TEKST L 2007 Vedat KIZIL firma sahibi 5990 Konfeksiyon 2 pijama 1000 ad/ay
MRK- (538) 687-
218 D.bakır Merkez güne mobilya 2005 Mehmet AKGÜN firma sahibi 8955 mobilya 5 murfak dolabı 50 ad/yıl yüklük 60 ad/yıl
i letme (412) 262- (412) 262- n aat-Beton 1 günlük ful calı lmada 100 ad üretim
MRK-22 D.bakır Merkez TEKSAN N 2004 M SADIK erzakcı müdürü 5267 5267 Ürünleri 1 kapasitesine sahip
MRK- i letme (532) 496- PVC-kapı
220 D.bakır Merkez plas pen 2008 Mehmet TOY müdürü 7151 pencere imalatı 3 kapı pencere2,000ad/yıl
MRK- deniz pen d. Bakır üretici bayi bora yapı (412) 237- (537) 400- PVC-kapı
221 D.bakır Merkez elemanları 2007 Yasin BAR Ç firma sahibi 2112 8536 pencere imalatı 6 kapı 300 ad/ay pencere 3000 ad/yıl
MRK- (412) 251- mobilya 1500 takım/yıl firma tam
223 D.bakır Merkez 15 ta mutfak 1999 M.Nedim GÜNE firma sahibi 5558 mobilya 4 kapasıte ile cali iyor
MRK- (535) 287- (545) 522- vestiyer 200 ad/yıl ç masası 200ad/yıl
225 D.bakır Merkez mafraklar modern mobilya imalatı 2005 Cihan MAFRAK firma sahibi 8942 2477 mobilya 2 üretim kapasitesine sahip
MRK- (536) 213- PVC-kapı
226 D.bakır Merkez SARAY PENsüleyman eker 2006 Süleyman EKER firma sahibi 8908 pencere imalatı 3 kapı 260 ad/ ay pencere 390 ad /ay
MRK- (412) 237- PVC-kapı kapı 10x26=260 ad /ay pencere 15x26=
227 D.bakır Merkez sanat yapı pvc ve aleminyum dograma 2006 M.Salim CAN firma sahibi 3772 pencere imalatı 3 390 ad/ay üretim kapasitesine sahip
MRK- (412) 237-
228 D.bakır Merkez marangoz mobilya 1998 ehmuz telek firma sahibi 6392 mobilya 2 yatak takımı 6 tk/ay
MRK- i letme (412) 255- (412) 255- n aat-hazır
229 D.bakır Merkez RE-HA hazır beton san ve tic a 1990 Aziz CO KUN müdürü 0122 0125 beton 46 hazır beton 100m3/saat
Tekstil- 1 aylık ful calı mada 10,000ad cocuk
MRK-23 D.bakır Merkez BEYAZ TEKST L 1993 emin BEYAZ firma sahibi Konfeksiyon 3 pijaması üretim kapasitesine sahip
MRK- (412) 237- (533) 698- boya 2 ton/gün hazır sıva 3 tongün
230 D.bakır Merkez GAP BOYA AL B NGÖL 1996 Ramazan B NGÖL firma sahibi 7560 3231 boya imalatı 2 üretim kapasitesine sahip
MRK- (412) 238-
231 D.bakır Merkez EM N BOYA M. EM N B NGÖL 2006 M.Emin B NGÖL firma sahibi 3380 boya imalatı 1 boya 2 ton/yıl hazır sıva 3 ton/yıl
Kalite
MRK- Yönetim (412) 224- (412) 224- n aat-Asvalt 1 yıllık ful calı mada sıcak bütümlü
232 D.bakır Merkez acs.in .nak..gıda.kimya.teks.isr.san vetic.a 2001 Pınar AKGÜN Temsilcisi 9933 9968 mıcır üretimi 80 beton alsfalt 2,000 ton/gün
MRK- i letme (533) 632- n aat-Kum- 1 yıllık ful calı mada 600,000 ton kum
234 D.bakır Merkez kaleciler kum ocagı 2008 Hamdullah kaleci yetkilisi 5676 Çakıl 17 üretme lkapasitesine sahip
MRK- (412) 339- (412) 339- n aat-Kum- 1 yıllık ful calı mada 500,000 ton kum
235 D.bakır Merkez konaklar im .nak.sanve tic.ltd ti 2005 Remzi KONAK firma sahibi 0517 0132 Çakıl 30 üretim apasitesine sahip
MRK- (412) 339- (412) 339- n aat-hazır 1 yıllık fulcalı mada 50 km kanal
236 D.bakır Merkez Ceylan in . Ve tic. A 1998 lhami CEYLAN firma sahibi 0202 0028 beton ## yapımı
(412) 223- 1aylık ful calı mada 30,000 çif ayakkabı
MRK-24 D.bakır Merkez eroglu ticaret 2004 veysi EROGLU firma sahibi 0394 Ayakkabı 3 üretimi kapasitesine sahip
MRK- (412) 377- (537) 562- Tekstil- etek 10x15=150ad/gün 45,000 ad/yıl
244 D.bakır Merkez Kaan Tekstil 2006 Kemal ARKAN firma sahibi 1069 8523 Konfeksiyon 10 üretim kapasitesine sahip

288
MRK- (538) 953- (539) 817- PVC-kapı
247 D.bakır Merkez ilka ticaret kapı pencere imalatı 2008 KORALTAN KARTAL firma sahibi 2764 3368 pencere imalatı 3 kapı 250 ad/ay pencere 200ad/ay
MRK- (532) 297- (543) 498- mutfak banyo
248 D.bakır Merkez Özero ulları Mermer Atölyesi 1998 Hasan GEZER firma sahibi 2561 1600 mermer tezgah 3 mutak 2x26=52 ad /ay
MRK- i letme (412) 237- (412) 237-
249 D.bakır Merkez karde ler plastik tiç.seyithan KRAN 2002 Ferit KRAN müdürü 4381 4381 Plastik ambalaj 8 plastik i leme 80 ton/ay
(505) 633- Tekstil- 1 aylık ful calı mada 300 ad e ofman
MRK-25 D.bakır Merkez UMUT TEKST L 2008 HACER YA AR firma sahibi 7599 Konfeksiyon 2 takımı üretiö kapasitesine sahip
MRK- TEMSAN TÜRK YE ELETROMAKAN K SAN i letme (412) 339- (412) 339- tribün ve 1 yıllık 1500 ton/yıl metal i leme
250 D.bakır Merkez A 1997 Ramazan KURTAY müdürü 0454 0450 jeneratör ## kapasitesine sahip
MRK- i letme (412) 235- (412) 235- pamuk üretimi 1,848,ton/yıl çi it 3,168
251 D.bakır Merkez ölmez çır_çır pres. Çeltik.ith. hr. Ltd ti 1983 Selcuk ÖLMEZ müdürü 4245 4245 Tekstil-Çırçır 2 ton/yıl
MRK- i letme (412) 573- ark tipi tütün 14,814 ton/yıl virjinya tipi
252 D.bakır Merkez D BAKIR TÜTÜN LETME MÜDÜRLÜ Ü 1997 Hasan selcuk ORAL müdürü 6198 tütün i leme ## tütün 19,106 ton/tıl
MRK- mürkan.tu.in .e .gıda.tem.teks.san ve tic ltd (412) 522- (412) 252- Tekstil-
253 D.bakır Merkez ti 2001 M. Murat TUNCAY firma sahibi 5505 4469 Konfeksiyon 31 t. hırt 875,520 ad yıl
meyve konsantre 3,240 ton/ yıl meyve
MRK- (412) 252- (412) 252- Gıda-meyve aromalı içeçek 1,080 ton/yıl süt ve yeni
254 D.bakır Merkez mürkan.tu.in .e .gıda.teks.san ve tic ltd ti 2001 M. Murat TUNCAY firma sahibi 5505 4469 suyu 14 pak ekerleme 1,512000 kg/yıl
MRK- Dicle triyat modilya gıda metal san vetiç ltd (412) 251- (412) 251- ah ap kapı 15,000 ad/ yıl mutfak dolabı
255 D.bakır Merkez ti 1997 Mahmut C HANG R firma sahibi 3634 3635 mobilya 18 ad/yıl kuaför koltugu ad/yıl
MRK- (412) 339- (412) 339-
256 D.bakır Merkez milangaz lpg.dagıtım tic ve san a 1986 Cem ONUK Mühendis 0445 0467 lpg dolum 24 lpg dolum 80ton/gün
MRK- i letme (412) 319- 1 yıllık ful calı mada 30,000,000 ad
257 D.bakır Merkez kilsan tu la kiremit san ve tic ltd ti 1997 Vahit BALAR yetkilisi 2005 tu la ürt ## üreti kpasitesine sahip
MRK- (412) 225- (412) 225-
258 D.bakır Merkez mesut mad.in .nak.san ve tic.ltd. ti 2000 M. Tahir ÖZER firma sahibi 3734 3734 mermer 25 mermer 15,000m2 ton/yıl
MRK- (532) 718- okul mukavva 1 yıllık ful calı mada 400,000 ad karton
259 D.bakır Merkez tekno kart okulu mukkuva anbalaj sanayi 2008 Recep ÖZTEPE firma sahibi 3429 ka it ürünleri 3 üretimi kaoasitesine sahip
i letme (539) 567- Tekstil- 1 aylık fulcalı mada 500ad badi üretim
MRK-26 D.bakır Merkez GÜZEL TEKST L 2007 aydın GÜZEL müdürü 6230 Konfeksiyon 4 kapasitesine sahip
1 yıllık ful calı mada yatak takımı 60ad
genc odası 100ad bbek odası 100ad
MRK- (412) 226- bebek be i i tv sahpası 200 ad üretim
260 D.bakır Merkez özcan modüler mobilya 1997 letme sahibi firma sahibi 2282 mobilya 6 kapasitesine sahip
1 yıllık fulcalı mada 36,000ton çır_çır
MRK- pervane otomotiv teks tür eü hıda (412) 326- (412) 326- üretim kapasitesine sahip kütlü pamuk
262 D.bakır Merkez hayvancılık san ve tic ltd ti 1995 Hüsyin PERVANE firma sahibi 1262 1260 Tekstil-Çırçır 40 i leme 76,800ton/yıl
MRK- GÜNEYDO U TAVUKÇULUK KOLLEKT F i letme (412) 262-
263 D.bakır Merkez RKET 1986 EFRAH M DEL KTA müdürü 5231 412-2625172 Gıda-yumurta 16 yumurta 30.000 ad/gün
MRK- i letme (412) 323-
268 D.bakır Merkez gün gıda ltd. ti. 2005 hidayyet günçiçe i müdürü 3470 412-3233472 Gıda-Un 25 un 45.000 ton /yıl---kepek 12.000 ton-yıl
i letme (412) 251- (412) 251- 8 saatlik fulcali mada 1 ayda 60 büyük
MRK-27 D.bakır Merkez uz_cel uzman çelik 1990 yusuf KASAL müdürü 7409 3127 elektrik pano 11 pano üretim kapasitesine sahip

289
 MRK- UZMANLAR MOTOR yenileme ve imalat i letme (412) 237-
270 D.bakır Merkez ltd. ti 1986 ehmuz ahıakın müdürü 8298 412-2382800 motor imalatı 48 demir çelik i leme 3 ton/yıl
MRK- tekniksan çelik orman (412) 228-
271 D.bakır Merkez ürn.iml.in .san.tic.ltd. ti 1996 ziya sönmez firma sahibi 7003 412-2625370 Çelik Kapı 42 çelik kapı i leme 100 ton/ay
MRK- DO AN çır-çır ve prese nak.ya (412) 228-
273 D.bakır Merkez san.tic.ltd. ti 2000 rükbettin do an firma sahibi 0696 412-2289697 Tekstil-Çırçır 14 kütlü pamuk i leme 24.000ton/yıl
MRK- i letme (412) 515-
274 D.bakır Merkez D YARBAKIR tu la kiremit sanayi a. 1978 veysi baysal yetkilisi 5002 412-5155004 tu la ürt 30 blok tu la 44.000.000 ad/yıl
mozaik karo 200.000 m2/yıl---
MRK- i letme (412) 251- n aat-Briket süpürgelik 50.000 m2/yıl--kaplama
275 D.bakır Merkez cano cetinkatalar 2005 zübeyir çetinkaya müdürü 3164 412-2514419 imalatı 30 karosu 50.000m2/yıl
MRK- i letme (424) 236-
276 D.bakır Merkez ATALAR N .LTD. T 2008 zeynel abidin gençer yetkilisi 5600 mıcır üretimi 18 mıcır 50.000 m 3 /yıl
MRK- BORAN-TURGUT tekstil tarım ya i letme (412) 255-
277 D.bakır Merkez nak.pet.san.tic.ltd. ti 2008 nusret demirel yetkilisi 0023 412-2550020 Tekstil-Çırçır 30 pamuk 14.000 ton /yıl
MRK- i letme (412) 226- Tekstil - EL
278 D.bakır Merkez sümer hali imalatı 1985 turgut fırat müdürü 4708 412-2264906 HALI DOKUMA ## halı 9600 m 2 /yıl
MRK- ELF kimyatarım ürünleri hed. E ya. i letme (533) 313- Temizlik deterjan 3000 ton/yıl---kozmetik 1000
279 D.bakır Merkez Elek.gıda san.ve tic.ltd. ti 2008 m.mahfuz akmermer müdürü 8090 Ürünleri 10 ton/yıl
(535) 548- 1 aylık fulcalı mada 900 ad kapı
MRK-28 D.bakır Merkez bora elektronik toz boya tesisleri 2000 mehmet CAGLI firma sahibi 3068 boya imalatı 2 boyama kapasitesine sahip
MRK- i letme Tekstil-
280 D.bakır Merkez FATMA TEKST L 2003 FATMA BEYAZ yetkilisi Konfeksiyon 1 pijama 24000 ad/yıl
MRK- (535) 586-
281 D.bakır Merkez ÖZKAYMAK mobilya 2006 mehmet salih kaymak firma sahibi 3076 mobilya 2 mobilya 60 ad/yıl
MRK- i letme (412) 251- (412) 251- merdiven merdiven 1,500m tül/ay korkuluk
282 D.bakır Merkez teknik krom metal dekorasyon in .ltd ti 2008 Veysi TA müdürü 2157 2158 korkulu imalatı 5 3,000m/ay krom giydirme 1,500m yül/ay
MRK- i letme (412) 224-
283 D.bakır Merkez dere tekstil 2006 izzet DERE müdürü 4437 Tekstil-iç giyim 5 konfeksiyon 100,000/yıl
1 ayda 3 vardiye calı mada 1500 ton
MRK- i letme (412) 235- (412) 236- pirinç üretim kapasitesine sahip pirinç
284 D.bakır Merkez ölmaz cır_cır pres. Çeltik.ith ihr. Ltd ti 1983 Selcuk ÖLMEZ müdürü 4245 1176 çeltik 2 6000 ton/yıl
MRK- i letme (412) 251- Gıda- eker ve
285 D.bakır Merkez EHMUZ BOZAN - CAN EKER 2007 BAHA CAN müdürü 7712 412-2515649 ekerleme 12 küp eker 1500 ton/yıl
MRK- art madencilik plastik.ür.in .su genel (412) 255- (412) 255-
286 D.bakır çermik i .nak.ith.ihc.san ve tiç ltd ti 2008 edip ÇELEB koordinatör 0247 0189 Maden-Bazalt 6 levha mermer_bazalt 154,836m2/yıl
MRK- yayta k Dibaz Mermer Granit Bazalt muhasebe (412) 345- (412) 345- Maden-Bazalt 1 yıllık ful calı mada 2,472m3/yıl bazalt
287 D.bakır öy Ürn.San.Tic.A. . 2008 Hasan Yıldırım müdürü 0235 0238 oca ı 8 üretim kapasitesine sahip
(412) 228- 1 aylık calı mada 2000 sandalye 500
MRK-29 D.bakır Merkez GÖNCÜ TEK SAN 2003 veysi GÖNCÜ firma sahibi 6353 Masa-Sandalye 6 masa imalat kapasitesine sahip
(412) 238- ısı cam sanayi 8 saatlık ful calı mada 1 ayda 120 m2
MRK-30 D.bakır Merkez ATILIM CAM SANAY 2005 emin YA AR firma sahibi 0202 üretimi 11 ısı cam üretim kapasitesi

290
 büyük ba et üretimi 1,800ton/yıl küçük
b. 2,340 ton/yıl büyük ba deri
15,000ad/yıl küçük b. Deri180,000ad/yıl
MRK- CARIK GÖK-TA MAD.NAK.in .gıda.tem.san ve tic muhasebe (412) 318- (412) 318- Gıda-Et büyük b. Sakatat 1,260 ton/yıl küçük
301 D.bakır LI ltd. ti 2007 enol SÖNMEZLER müdürü 2047 2049 Entegre 15 b.deri1,404 ton/yıl
b.ba et üretimi 10,080 ton/yıl k ba
10,920 ton/yıl b ba deri 84,000ad/yıl k
MRK- güler et ent tesisleri akar.nak.in .tur.teks.san i letme (412) 318- (412) 318- Gıda-Et ba deri 840,000ad/yıl b ba sakat at
302 D.bakır Merkez ve tic 1999 kadir YILMAZ müdürü 2360 2361 Mezbaha 48 7,056 ton/yıl k ba sakat at 6,552 ton/yıl

MRK- alpu diyar in . Karoma ula ma müh.mü . hr.ith.ve i letme (412) 229- (412) 229- n aat-kırma mıcır 132,600 ton/yıl ta tozu 71,400
304 D.bakır köyü kültür hiz.san ve tic a 2005 Ramazan ALANKO kordinatörü 0070 0070 ta 20 ton/yıl
(412) 234- n aat- 1 aylık ful c alı mada birket makinesi 3
MRK-31 D.bakır Merkez onur mak san 1987 mustafa KIDAK firma sahibi 0877 Malzemeleri 1 ad üretim kapasitesine sahip
(412) 262- n aat-Briket 1 günlük ful calı mada 700 ad birket
MRK-32 D.bakır Merkez ÇEL K T CARET 2004 ERDAL çelik firma sahibi 1918 imalatı 2 üretim kapasitesine sahip
(536) 792- Tekstil- 1 aylık ful calı mada 500 ad üretim
MRK-33 D.bakır Merkez yıldız tekstil 2003 vedatTILDIZ firma sahibi 7175 Konfeksiyon 2 kapasitesine sahip
12 saat lik calı mada 1 atda 8 ton
(412) 238- (412) 238- Aliminyum kapı alemünyom dograma üretim
MRK-34 D.bakır Merkez AKAR ALEMÜNYUM 2006 erhan AKAR firma sahibi 2115 2116 pencere 8 kapasitesine sahip
(412) 237- (533) 364- Aliminyum kapı 1 aylık ful calı mada 10 ton üretim
MRK-35 D.bakır Merkez ataman alemünyum sanayi 2006 selim ATAMAN firma sahibi 8956 8914 pencere 5 kapasitesine sahip
(535) 586- (412) 237- PVC-kapı 1 aylık ful calı mada 112 kapı 200 ad
MRK-36 D.bakır Merkez ÖZ KAYMAK MOB LYA PVC MALATI 2008 mehmet salih KAYMAK firma sahibi 3076 9419 pencere imalatı 3 pencere üretim kapasitesine sahip
Tekstil- 1 aylık fulcalı mada 5000 ad üretim
MRK-37 D.bakır Merkez karagöz tekstil 2008 ahmuz KARAGÖZ firma sahibi Konfeksiyon 6 kapasi tesine sahip
(412) 237- (532) 344- 1 aylık ful calı mada 70yatak takımı
MRK-38 D.bakır Merkez cengiz mobilya imalat 1999 cengiz Ü EN R firma sahibi 7992 3959 mobilya 8 üretim kapasitesine sahip
1 AYLIK FULCALI MADA 5 AS YATAK
(412) 237- (536) 742- ODASI ÜRET M KAPAS TES NE
MRK-39 D.bakır Merkez güler mobilya imalat 2008 cengiz GÜLER firma sahibi 3271 3117 mobilya 2 SAH P
(536) 944- (543) 255- 1 aylık ful calı mada 100ad kapı üretme
MRK-40 D.bakır Merkez asker karde ler mobilya imalat 1986 hatip ASKER firma sahibi 4537 7727 mobilya 2 kapasiyesine sahip
(532) 602- (530) 400- PVC-kapı 1 aylık ful calı mada 100 ad kapı 100
MRK-41 D.bakır Merkez velat cam ticaret 2002 bayram CAKMAKCI firma sahibi 0881 1717 pencere imalatı 3 ad pencere üretme kapasitesine sahip
1 yılık ful calı mada 30,000m2 yalıtım
i letme (412) 238- (412) 238- dı cephe 30,000 mtül dekorasyon üretme
MRK-42 D.bakır Merkez güney yapı ürn in .iç ve dı tic ltd ti 2005 zınar KOCA OGLU müdürü 3634 3631 yalıtım 15 kapasitesine sahip
(534) 460- fulcalı mada 30 ad külfatör 20 ad pulluk
MRK-44 D.bakır Merkez tıldız tarım 2003 veysi ÜRKMEZ firma sahibi 4274 Zirai Makineler 4 40 taban üretme kapasitesine sahip
i letme (532) 566- sac-soba
MRK-45 D.bakır Merkez umut soba 2008 mehmet ahin SACMA müdürü 3410 imalatı 2 1 günde 600 ad sac saba imalatı
1 yıllık ful calı mada t.v sehpası
i letme (412) 251- (412) 251- 6000ad genc odası 400ad üretim
MRK-46 D.bakır Merkez özcan mobilya 2006 suat ÖZCAN yetkilisi 4826 4826 mobilya 2 kapasitesine sahip
291
 (412) 252- 1 yıllık ful calı mada 2500 ad mutfak
MRK-47 D.bakır Merkez biotek madencilik tic ltd ti 2008 hamdusena ÇEL K firma sahibi 6221 mermer-granit 3 tezgahı 5000m2 basamak üretimi
(539) 576- (412) 237- 1 aylık ful calı mada 300ad du a kabin
MRK-48 D.bakır Merkez diyar du banyo imalatı 2008 veysi EREL firma sahibi 6623 4143 banyo imalatı 3 imalat gücüne sahip
(412) 251- (412) 251- PVC-kapı 1 aylık ful calı mada 500 ad üretim
MRK-49 D.bakır Merkez ma_fe in mob pvs tic ltd ti 2008 sadat CENG Z firma sahibi 0454 5755 pencere imalatı 10 kapasitesine sahip
(412) 237- (412) 237- PVC Kapı 1 aylık fulcalı mada 20 ton alemünyum
MRK-50 D.bakır Merkez bora i yapı alemünyum san ltd ti 2007 mahmut COBAN firma sahibi 1790 2546 pencere imalatı 30 pvs 12,000m tül i leme gücüne sahip
1 yıllık ful calı madsa 700m2
alemünyum katlana bilir cam sistemleri
(412) 257- (412) 257- 20,000m korkuluk 50,000ad mobilya
MRK-51 D.bakır Merkez meya_ray cam i leme 2007 eyup AZ ZOGLU firma sahibi 6878 6878 Aliminyum Cam 8 sürgü ray sistemi üretile bilir
(412) 237- (412) 237- PVC-kapı 1 aylık ful calı imada 60 kapı 10
MRK-52 D.bakır Merkez ararat mad pet tarve tar san tic ltd ti 2008 muzaffer TOY firma sahibi 0030 0031 pencere imalatı 6 pencere üretim kapasitesine sahip
mutfak tezgahhı 1500 mtül/yıl hilton
lavabo 6000 ad/yıl labaratuar tez
(412) 257- mutfak banyo 1500mtül/yıl kar ilama bankları mtül/yıl
MRK-53 D.bakır Merkez erson Akrikor mutfak tezgahları 2008 sadat EROGLU firma sahibi 3730 mermer tezgah 14 kent mob 1000ad/yıl
(412) 223- Gıda- eker ve sınırsız talepte 1 ayda 30 ton üretim
MRK-54 D.bakır Merkez alanbay ekerleme 1982 celal ALANBAY firma sahibi 5830 ekerleme 4 kapasitesine sahip
(506) 305- Tekstil- 1 aylık fulcalı mada 300ad üretim
MRK-55 D.bakır Merkez gül tekstil 2003 birgül MERMUT firma sahibi 3241 Konfeksiyon 4 kapasitesi

kumanda
i letme (412) 237- panoları elk 10saatlik calı mada 1 ayda 50ad pano
MRK-56 D.bakır Merkez alsan pano metal san 2007 kadri KARAKUZU müdürü 8179 pano ima 6 100ad tablo üretim kapasitesine sahip
(412) 237-
MRK-57 D.bakır Merkez ÖZCANSAN çelik e ya imalatı 1999 feyzi özcan firma sahibi 3042 Çelik E ya 6 Askılık 60000ad/yıl
(535) 787- mutfak banyo
MRK-58 D.bakır Merkez Ça da Mermer 2001 cahit çelik firma sahibi 2514 mermer tezgah 4 mutfak mermer tezgahı 600ad/yıl
(412) 237-
MRK-59 D.bakır Merkez AKT F mobilya imalatı 2007 hamdullah perihan firma sahibi 1335 mobilya 3 yatak odası 144 ad/yıl
(535) 563-
MRK-60 D.bakır Merkez Dülgero lu kereste imalatı 2003 fatih ak firma sahibi 4121 mobilya 3 kapı 8400 ad/yıl
(412) 238-
MRK-61 D.bakır Merkez RECEP YAKUT-Viva mobilya 2007 recep yakut firma sahibi 2990 mobilya 5 yatak odası 72 ad/yıl---pvc 1000mtül/yıl
NAZIM EREL-yorum alemünyum kapı (536) 332- Aliminyum kapı
MRK-62 D.bakır Merkez pencere sistemleri 2007 nazım erel firma sahibi 5142 pencere 3 kapı 1200ad/yıl
ABDULKAD R BIYIKLI -bıyıklılar prn.üretici (535) 845- PVC-kapı
MRK-63 D.bakır Merkez bayi 2008 abdulkadir bıyıklı firma sahibi 7030 pencere imalatı 5 kapı 600ad/yıl--2400pencere ad/yıl
mehmet yürekli-yürekli iç mimari mobilya (412) 237-
MRK-64 D.bakır Merkez dekorasyon 2006 mehmet yürekli firma sahibi 4093 mobilya 3 yatak odası 360 ad/yıl
SABR PALAMUT-Gülpen kapı pencere (412) 238- PVC-kapı
MRK-65 D.bakır Merkez imalatı 2007 sabri palamut firma sahibi 2880 pencere imalatı 3 pencere 1200 ad/yıl

292
 ba e mezler mobilya gıda i letme (412) 238-
MRK-66 D.bakır Merkez in .elek.nak.san.ve tic.ltd. ti 2000 rıdvan ba e mez yetkilisi 0042 mobilya 15 kapı 6000ad/yıl
i letme (412) 237- (412) 237- 10 saat lik calı mada 1 ayda 800m2
MRK-66 D.bakır Merkez dizayn mebran kapak san ltd ti 2007 mehmet emin akbudak müdürü 0052 0053 mobilya 5 meblan kapak üretim kapasitesi
i letme (532) 602-
MRK-67 D.bakır Merkez ATK yol 2008 girgin ta demir yetkilisi 2459 mıcır üretimi 20 mıcır 240.000ton/yıl
(412) 326- (536) 770- n aat-Briket
MRK-68 D.bakır Merkez GÜLAN briket üretimi 2006 cahit gülan firma sahibi 1333 6424 imalatı 3 briket 120.000ad/yıl
i letme (535) 246-
MRK-69 D.bakır Merkez HAS mermer granit atölyesi 2006 sedat özdemir müdürü 9509 mermer 4 mutfak tezgahı 1200 ad/yıl
(538) 943- n aat-KAPI
MRK-70 D.bakır Merkez Kutlusan elektronik boya atölyesi 2001 rıdvan lala firma sahibi 3750 boyama 3 boyama 3600 ad/yıl
ATILIM ticaret pvc kapı pencere sistemleri (412) 238- PVC-kapı pvc kapı pencere 12.000 ad/yıl--ısı
MRK-71 D.bakır Merkez üretici bayi 1995 recep ya ar firma sahibi 2500 412-2291616 pencere imalatı 17 yalıtım cam 18.000 m 2/yıl
(412) 262-
MRK-72 D.bakır Merkez AZ-TA mermer ltd. ti 2005 ramazan azun firma sahibi 0395 412-2620395 mermer-granit 16 mermer 1000 ton/yıl
(412) 262-
MRK-73 D.bakır Merkez bayer tarım aletleri ltd. ti 1993 mehmet bayer firma sahibi 2266 412-2622895 Zirai Makineler 7 kültüvatör 600 ad /yıl
i letme (412) 228-
MRK-74 D.bakır Merkez Revizyon reklam san.tic.ltd. ti 1997 tekin esmer yetkilisi 5228 412-2292317 reklam ürünleri 19 duvar saati 250.000 ad /yıl
(412) 237- demir direk
MRK-75 D.bakır Merkez karailek demir do rama 1982 h.ömer kazailek firma sahibi 6563 imalatı 3 demir direk 720 ad/yıl
(412) 238- Tekstil-
MRK-76 D.bakır Merkez diyadin ergenç---diyadin tekstil 2006 diyadin ergenç firma sahibi 2703 Konfeksiyon 4 pijama takımı 12.000 ad /yıl
(412) 262- römork tanker
MRK-77 D.bakır Merkez AKTER römork tanker 1992 garip sertta firma sahibi 3545 iml. 3 tanker 12 ad /yıl --römork 12 ad/yıl
(412) 235- so utma
MRK-78 D.bakır Merkez AT-KAR so utma san .ve tic. Ltd 1977 cafer atır firma sahibi 4375 412-2335511 cihazları 8 ticari so utma sistemleri 240 ad/yıl
(532) 501-
MRK-79 D.bakır Merkez D CLE do rama mobilya imalatı 2008 salih cansever firma sahibi 0139 mobilya 3 kapı 480/ ad/yıl
(412) 236-
MRK-80 D.bakır Merkez ABA modüler mobilya 2000 abdurrahim arslan firma sahibi 8808 kapı imalatı 5 kapı 3.600 ad /yıl
i letme (412) 262- n aat-Briket
MRK-81 D.bakır Merkez ÖZ suna ticaret 2006 mustafa suna müdürü 2598 imalatı 7 briket 360.000 ad /yıl
(532) 670- geri dönü üm
MRK-82 D.bakır Merkez karaba lar plastik ltd. ti 2005 zeynel karaba firma sahibi 2905 plastik 30 plastik 2400 ton /yıl
(538) 734- Tekstil-
MRK-83 D.bakır Merkez eryıldız tekstil 2008 mehmet eryıldız firma sahibi 8086 Konfeksiyon 10 etek 90.000 ad /yıl
(532) 525-
MRK-84 D.bakır Merkez ÖZ esenku mobilya imalatı 2004 veysi esenku firma sahibi 3967 mobilya 5 mutfak dolabı 480 ad /yıl
i letme (412) 236- Tekstil-
MRK-85 D.bakır Merkez keymod tekstil ve i elbiseleri 2000 kemal yücel müdürü 9170 Konfeksiyon 5 penye 360.000 ad /yıl

293
 (412) 237-
MRK-86 D.bakır Merkez mopa mobilya imalatı 1999 niyazi ka amak firma sahibi 0067 mobilya 3 mutfak dolabı 60 ad /yıl
i letme (412) 238- PVC Kapı
MRK-87 D.bakır Merkez Mopa pvc ve kapı imalatı 1998 nevzat özümlü müdürü 0937 pencere imalatı 4 kapı 3600 ad/yıl---pencere 3600 ad /yıl
(538) 547- peyzaj 60 ad /yıl--bitki çe itleri 500.000
MRK-88 D.bakır Merkez Cennet bahçesi peyzaj ürünleri 2005 abdullatif ilgin firma sahibi 6663 peyzaj ürünleri 2 ad /yıl
(412) 251- mutfak banyo mutfak tezgahı 3000 ad /yıl---basamak
MRK-89 D.bakır Merkez Çelik Mermer Mad.Ltd. ti. 1998 Mehmet çelik firma sahibi 2178 412-2512178 mermer tezgah 10 30 blok/yıl
i letme (412) 339-
MRK-90 D.bakır Merkez YAKUP mermer 2002 faysal erdem yetkilisi 0271 412-3390271 mermer 2 denizlik 3.500 m 2/yıl---
(412) 238-
MRK-91 D.bakır Merkez yılmaz mobilya imalatı 2000 yılmaz yavuzkılıç firma sahibi 2840 mobilya 6 yatak odası 72 ad/yıl
(532) 303- Aliminyum kapı
MRK-92 D.bakır Merkez Kılıçaslan pencere kapı imalatı 2007 cemal kılıçaslan firma sahibi 0399 pencere 4 kapı 3000 ad /yıl---pencere 3000 ad/yıl
i letme (412) 251- Aliminyum kapı
MRK-93 D.bakır Merkez EV-KA in . Turz. Ltd. ti. 2008 nazmi ahin yetkilisi 3742 412-2510260 pencere 10 kapı pencere 190.000 m tü/yıl
(543) 522- Tekstil-
MRK-94 D.bakır Merkez BEYAZ tekstil 1998 emin beyaz firma sahibi 2055 Konfeksiyon 5 pijama 60.000 ad/yıl
(537) 270-
MRK-95 D.bakır Merkez GAP Ticaret 1998 mehmet kılınç firma sahibi 5171 asmelon imalatı 6 karo 180.000 ad/yıl
i letme (536) 279-
MRK-96 D.bakır Merkez RENA tekstil 2008 netice büyükakta müdürü 2215 Elbiseleri 2 etek-pijama 9000 ad/yıl
(535) 602- mutfak banyo
MRK-97 D.bakır Merkez SUR mermer atölyesi 2005 seyfettin enç firma sahibi 9466 mermer tezgah 2 mutfak tezgahı 360 ad /yıl
(412) 234-
MRK-98 D.bakır Merkez GAP mermer 1996 salih gümü firma sahibi 4941 mermer 6 mutfak tezgahı 1800 ad /yıl
(412) 238- Aliminyum kapı
MRK-99 D.bakır Merkez ARSLAN pvc ve alümiyum do rama 2008 mehmet irin arslan firma sahibi 0835 pencere 3 pencere 3600 ad/yıl
fayans yapı tırıcı 12.480 ton/yıl--derz
i letme (412) 345- (412) 345- Yapı dolgu 6.720 ton/yıl--beton antifirizi
OSB-01 D.bakır Merkez Besan Yapı Kim. Ltd. ti. Sefer Yeniay müdürü 0181 0185 Kimyasalları 12 3.840 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-02 D.bakır Merkez Daksan Yapı n . Ltd. ti. Korel Külahçı müdürü 0432 0433 banyo imalatı 9 du teknesi 24.000 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- Gıda-Pamuk ham pamuk yagı 6,603 ton/yıl nküspe
OSB-04 D.bakır Merkez dicle mensa ya . n .ith.ihr san ltds.i t 2007 Edim TUNC yetkilisi 0101 0102 Ya 20 44,193 ton/yıl
beton boru 24.000 ad/yıl beton bilezik
9.600 ad/yıl--beton tuban 2.400 ad/yıl--
i letme (412) 345- n aat-Beton beton bordür 252.000 ad/yıl---parke ta ı
OSB-05 D.bakır Merkez Ölmez n . Prefabrik Beton Ltd. ti. M.Ali Oruç müdürü 0001 Ürünleri 40 13.824.000 ad/yıl
FAYANS YAPI TIRICI 14.400
(412) 345- (412) 345- Yapı TON/YIL--DERZ DOLGU 14.400 TON
OSB-06 D.bakır Merkez Öz Dicle Yapı Kim. A. . Muhittin Bal firma sahibi 0170 0172 Kimyasalları 55 /YIL--ALÇI 180.000 TON/YIL
i letme (412) 345- (532) 748- ah ap kapı 30.000 ad/yıl---ah ap kapı
OSB-07 D.bakır Merkez Villa Mobilya A. . Mehmet Yalçında müdürü 0152 4141 mobilya 15 kasası 30.000 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- ah ap kapı 60.000 ad/yıl---mutfak
OSB-08 D.bakır Merkez Diyor Orm.Ürn.San.Ltd. ti. Abdurrahman Kaya müdürü 0105 0106 Mobilya 95 dolabı 7.500 ad/yıl--palet 52.000 ad/yıl

294
 Özyıldızlar Un Gıd. Hay. (412) 345- (412) 345- UN 85.536 TON/YIL---KEPEK 21.384
OSB-09 D.bakır Merkez Yem.Teks. n .San.Tic.A. . 0191 0194 Gıda-Un 32 TON /YIL
(412) 345- (412) 345-
OSB-10 D.bakır Merkez karde ler zirai aletler üretim san ve tic ltd ti 2002 Aydın SÖNMEZ firma sahibi 0121 0120 Tekstil-Çırçır 34 pamuk 1,260 ton/yıl çi it 2,160 ton/yıl
(412) 345- (412) 345- Gıda-Un
OSB-12 D.bakır Bismil my yıldız gıda in .hay. Mad ve mak 2008 Yunus YILDIZ firma sahibi 0167 0169 paketleme 20 un 13.824 ton/yıl kepek 3,456 ton/yıl
(412) 237- (412) 345-
OSB-13 D.bakır Merkez en-Pa Ltd. ti. Yakup en firma sahibi 6800 0062 Tekstil-Çırçır ## Pamuk 2.520 ton/yıl--çi it 4.320ton/yıl
i letme (412) 238- (412) 238- kapı ve kapı kasası 13.600 m2/yıl---
OSB-14 D.bakır Merkez Tan Isı Cam Ltd. ti. Muhsin Tan müdürü 1949 3033 Isıcam 0 pencere kasası 13.600 m2 /yıl
bitkisel saç acıcı 96.000 kg/yıl---krem
genel (412) 345- (412) 345- Kozmetik saç boya 76.800 kg/yıl--oksideon krem
OSB-15 D.bakır Merkez Lilafix Kozmetik Ürn. Ltd. ti. Mehmet Cansız müdür 0115 0144 Ürünleri 15 48.000 lt/yıl

Plastik Boru-
i letme (412) 345- (412) 345- Sulama
OSB-16 D.bakır Merkez Devran Tarımsal Sul. Sis. Ltd. ti. Pa a Akdo an müdürü 0008 0020 Sistemleri 44 damlama sulama borusu 544 ton/yıl
ka ar peynir 90 ton/yıl---tereya ı 32
(412) 345- (412) 345- Gıda-Süt ton/yıl--yo urt 523 ton/yıl--ayran 130
OSB-17 D.bakır Merkez Güneydo u Süt Birlilk Ltd. ti.- op Selahattin Aras firma sahibi 0130 0200 ürünleri 11 ton/yıl
Pazarlama (412) 345- (412) 345-
OSB-18 D.bakır Merkez M.Yasin Bulut Ltd. ti. Aziz Menek e Müdürü 0257 0259 Strafor 10 blok döküm straforu 1.728.000 kg/yıl
ISISAN N elek güne enerjisi. Ve su i letme (412) 345- (412) 234- metal su deposu 4,500 ad/yıl güne
OSB-19 D.bakır Merkez depoları ltd. ti 1998 eyüp EREN müdürü 0186 7707 Güne Enerjisi 8 kollektörü paneli 15,000ad/yıl
kapı ve kapı kasası 9.520 ton/yıl---
muhasebe (412) 345- (412) 345- pencere kasası 9.520 m2/yıl---tek kat
OSB-20 D.bakır Merkez Yılbay Isı Cam Tic.Ltd. ti. Veysi Akdemir müdürü 0154 0157 Isıcam 22 ısıcam 96.000 m2/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- Gıda-Un-Karma
OSB-21 D.bakır Merkez Nur Yem Un-Gıda Ltd. ti. Fahri Üçda müdürü 0087 0087 Yem 16 karma yem 97.200 ton/yıl
i letme (412) 251- (412) 251- ttr kablo 6.000.000 m/yıl---nya
OSB-22 D.bakır Merkez Diyar Kablo n . Nakl.Ltd. ti. Ömer Kırıcı müdürü 3143 3180 Kablo 16 3.000.000 m/yıl---nym 2.000.000 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- preseli pamuk 2.520 ton/yıl--çi it..4.320
OSB-23 D.bakır Merkez Yeni Halis Teks.Gıd.San.Tic.A. . Veli Bükün yetkilisi 0118 0051 Bitkisel Ya 52 ton/yıl
YEN EMEK MOB TARIM ÜR TAM. (412) 252- (412) 252- ah ap kapı n60,000ad/yıl mufak dolabı
OSB-24 D.bakır Merkez ÜR.GIDA N TAHÜTnak san ve tic ltd ti 2000 a kadir kurt firma sahibi 4022 4021 mobilya 33 7,500 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- Gıda-Pamuk preseli pamuk 5.184 ton/yıl---çi it 8.640
OSB-25 D.bakır Merkez ÇukoBirlik Pamuk ve Ya .Toh.Koop. Mehmet Alpaycı müdürü 0295 0294 Ya 49 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-26 D.bakır Merkez BALTEKS teks.çır-çır ya in .san.ve tic.ltd. ti 2002 recep bal yetkilisi 0104 0103 Tekstil-Çırçır 25 pamuk 5.425 ton/yıl---çi it 9.149 ton/yıl
kö eli tenek kuttu 1.152.000 ad/yıl---
muhasebe (412) 345- (412) 345- Ambalaj - yuvarlak teneke kutu 460.800 ad/yıl---
OSB-27 D.bakır Merkez Soydam Ambalaj n . Tic.Ltd. ti. Nezehat Soydamar müdürü 0195 0148 Teneke 20 düz tenek kutu 768.000 ad/yıl
sentetik boya 736 ton/yıl--plastik boya
i letme (412) 345- 736 ton/yıl---endüstriyel boya 736
OSB-28 D.bakır Merkez Asos Boya Ltd. ti. Ahmet Akyıl müdürü 0040 boya imalatı 3 ton/yıl---vernik 736 ton/yıl

295
 muhasebe (412) 345- (412) 345- Da ıtım transfarmatörleri 2.592 ad/yıl---
OSB-29 D.bakır Merkez Dts Transformatör Elek.San.Ltd. ti. Ömer ahin müdürü 0161 0162 Transformatör 44 güç dts 18 ad/yıl
(412) 345- (412) 345- Tekstil iplik
OSB-3 D.bakır Merkez LHAN PL K SAN VE T C 2005 kram ilhanlı firma sahibi 0123 0126 ürünleri 55 nakı ipli i 720 ton/yıl
bibsa gıda in .akaryakıt nak cam.san ve tic (412) 345- (412) 345-
OSB-31 D.bakır Merkez ltd ti 2008 Ali KARA firma sahibi 0043 0044 Gıda-pul biber 33 baharat 1,404 ton/yıl
i letme (412) 228- (412) 228- yivsiz av tüfe i 240 ad/yıl---otomatik
OSB-32 D.bakır Merkez Fumsan Silah San.Ltd. ti. Ali Akdemir müdürü 8366 8366 Silah Yapımı 14 yizsiz av tüfe i 480 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-34 D.bakır Merkez Konuksever Kereste - Ahmet Konuksever Ahmet Konuksever müdürü 0304 0305 n aat-Kereste 6 Kereste 4.140 m3/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-35 D.bakır Merkez Yes Prefabrik Ltd. ti. Medet Tan müdürü 0202 0201 Prefabrik 30 prefabrik yapı elemanları 4.800 m3/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-36 D.bakır Merkez Öz Kılıçlar Pamuk Çırçır Ltd. ti. Tarık Özkılıç müdürü 1113 1114 Tekstil-Çırçır 40 pamuk 3.456 ton/yıl---çi it 5.760 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-37 D.bakır Merkez Dicle Plastik Hortum San.Tic.Ltd. ti. Barı Yavuz müdürü 0240 0239 Plastik Boru 14 plastik hortum 356 ton /yıl
ns. (412) 345- (412) 345-
OSB-38 D.bakır Merkez Dimer Mermer A. . Ali Açıkgöz Kay.Müd. 0080 0084 Mermer ## LEVHA MERMER 480.665 M2/YIL
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-39 D.bakır Merkez Gore-Seven Teks.A. . Süleyman Demirta müdürü 0410 0413 Tekstil-çorap 53 erkekr çorabı 126.000 düz/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-40 D.bakır Merkez Hamito ulları Metal. n .Nakl.San.Tic.Ltd. ti. Hasan Arat müdürü 0150 0151 Metal Sanayi 30 muhtelif çelik konsirtyum 1600 ton/yıl
(412) 345- (412) 345-
OSB-41 D.bakır Merkez Sevgi Plastik Ltd. ti. brahim Sevgi firma sahibi 0303 0300 Plastik Ambalaj 12 plastik po et 260 ton/yıl
(412) 345- (412) 345- n aat-Beton
OSB-42 D.bakır Merkez Kürüm Yapı Taah. n .San.Tic.A. . Murat Yıldırım firma sahibi 0142 0143 Ürünleri 50 bims tu la 9.849.900 ad/yıl
(412) 345- (412) 345- UN 46.080 TON/YIL--KEPEK 11.520
OSB-43 D.bakır Merkez Birler Gıd. Un Ltd. ti. Ahmet Baran firma sahibi 0067 0098 Gıda-Un 22 TON/YIL
i letme (533) 462- UN 60.480 TON/YIL---KEPEK 15.120
OSB-44 D.bakır Merkez Erbab Un A. . Necat Akkaya yetkilisi 3086 Gıda-Un 30 TON /YIL
(412) 345- (412) 345-
OSB-45 D.bakır Merkez Beden Mermer San.Tic. A. . Nuri Dalgalı 0072 0073 Mermer ## levha mermer 166.630 m2/yıl
muhasebe (412) 345- (412) 345-
OSB-46 D.bakır Merkez Öztim Teks. Ltd. ti. Yusuf Çelik müdürü 0088 0091 Tekstil-Çırçır 31 pamuk 3.360 ton/yıl--çi it 5.760ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-47 D.bakır Merkez Özen Un Ltd. ti. ükrü Özen müdürü 0224 0227 Gıda-Un 24 un 38.800 ton/yıl---kepek 9.720 ton /yıl
genel (412) 345- (412) 345-
OSB-48 D.bakır Merkez Elit Teks. Çorap Ltd. ti. Mehmet Can müdür yrd. 0261 0262 Tekstil-çorap 38 çorap 554.400 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-49 D.bakır Merkez Star Otomotiv Ltd. ti. Veysi Özfidan müdürü 0440 0441 Araç Klima 0 araç koltu u 3.000 ad/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- Gıda-Pamuk ham pamuk ya ı 11,138 ton/yıl küspe
OSB-50 D.bakır Merkez hamit ogulları tarım ür .ith.ihr. San.tic.ltd. ti 2003 Veysi KAYA yetkilisi 0136 0138 Ya 10 74,542 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-51 D.bakır Merkez hamit ogulları tarım,ür .ith.ihr. San.tic.ltd. ti 2002 Veysi KAYA yetkilisi 0136 0138 Tekstil-Çırçır 70 pamuk 3,456 ton/yıl çi it 5,760 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- erkek çorabı 18.200 ad/yıl--çocuk
OSB-52 D.bakır Merkez Ekol Teks. Hırd. n .San.Ltd. ti. Faik Artum müdürü 0053 0055 Tekstil-Çorap 34 çorabı 16.000 ad/yıl

296
 muhasebe (412) 345- (412) 345-
OSB-53 D.bakır Merkez Akmersan Mermer Tic. Ltd. ti. Halise im ek müdürü 0034 0025 Mermer 25 LEVHA MERMER 48.860 M2/YIL
Dibaz Mermer Granit Bazalt Pazarlama (412) 345- (412) 345-
OSB-54 D.bakır Merkez Ürn.San.Tic.A. . Hasan Yıldırım Müdürü 0235 0238 Maden-Bazalt 90 blok bazalt 2.472 m3/yıl
muhasebe (412) 345- (412) 345-
OSB-55 D.bakır Merkez Arı Mad. Kır. n . San.Tic.Ltd. ti. Nezehat Kızılkan müdürü 0209 0211 Mermer ## levha mermer 290.968 m2/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-56 D.bakır Merkez enova Mermer San Tic. Ltd. ti. Mehmet Karakoç müdürü 0139 0140 Mermer 32 mermer 61.934 m3/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-57 D.bakır Merkez Ramdes Mermer San. Tic. Ltd. ti Mehmet Gezer müdürü 0265 0266 Mermer 25 LEVHA MERMER 48.960 M2/YIL
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-58 D.bakır Merkez Çelik Mermer Mad.Ltd. ti. Murat Hazar müdürü 0255 0256 Mermer 48 LEVHA MERMER 30.497 TON /YIL
i letme (412) 257- (412) 257-
OSB-59 D.bakır Merkez Recesa n . Mad. Ltd. ti. Mehmer Cemal Üngür müdürü 2473 2473 Mermer 59 levha mermer 77.760 ton/yıl
genel (412) 345- (412) 345-
OSB-60 D.bakır Merkez Asenka ve Fırat Grup Marble Ltd. ti. Cevat Gölcük müdür 0320 0324 Mermer 80 levha mermer 216.070 m2/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-61 D.bakır Merkez AVF YAPI malz.in .tar.gıda.tem.san.tic.ltd. ti 2006 ali zeki fidan müdürü 0205 0206 Seramik 7 i lenmi seramik 183.600 m2/yıl
(412) 345- (412) 345-
OSB-62 D.bakır Merkez Dicle Mermer San. Tic. A. . Mustafa Sülüntay i letme efi 0270 0272 Mermer 39 levha mermer 159.855 m2/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- Temizlik
OSB-66 D.bakır Merkez Özdem Tük. Malz. Ltd. ti. Abdulhamit Demir müdürü 0252 0254 Ürünleri 26 ÇOCUK BEZ 36.288.000 AD/YIL
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-67 D.bakır Merkez Ber-Oner Mermer San. A. . Hamir Özer müdürü 0052 0086 Mermer 40 mermer plaka 90.000 m 2/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- Gıda-Pamuk
OSB-68 D.bakır Merkez Odaba ı Teks.San.Tic.A. . Aziz Odaba ı müdürü 0095 0095 Ya 48
i letme (412) 345-
OSB-69 D.bakır Merkez Haliç Maden A. . Ya ar Aslan müdürü 0246 Mermer 30 MERMER LEVHA 60.000 M2/YIL
i letme Manifatura-
OSB-70 D.bakır Merkez Polat Manifatura -Mehmet Polat Mehmet Polat müdürü Sünger 10 sünger 1000 m3 /ay
i letme (412) 345- (412) 345- Gıda-Bakliyat
OSB-71 D.bakır Merkez Zirve Gıd. Ltd. ti. Cihan nanaç müdürü 0075 0076 Bulgur 15 BULGUR 300.000 TON/YIL
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-72 D.bakır Merkez Flora Sera Tar. Ürn. A. . Fırat Mercan müdürü 0064 0065 Sera 20
portmanto 20.800 ad/yıl--sehpa 8.000
ad/yıl--sandalye 25.000 ad/yıl--be ik
i letme (412) 345- 6000ad/yıl---salıncak 2000 ad/yıl---büro
OSB-73 D.bakır Merkez Atasan Çelik E ya Ltd. ti. Habib i kin müdürü 0405 Çelik E ya 14 koltu u 3000 ad/yıl
(412) 345- (535) 693- asansör kapı 3000 ad/yıl--asansör
OSB-74 D.bakır Merkez Yakut Asansör n .Teks..A. . 2008 Mehmet Yakut firma sahibi 0086 8322 Asansör malt. 34 kabin 100 ad/yıl
(412) 345- (412) 345-
OSB-75 D.bakır Merkez Mega-Ser n . Yapı Malz. Ltd. ti. Ali Vahap Fidan firma sahibi 0205 0207 Seramik 30 i lenmi bordür 183.600 m2/yıl
(412) 345- (412) 235- Halı Yıkama -
OSB-76 D.bakır Merkez Kızılay Halı Yıkama Det. ml.Ltd. ti. Mehmet Kızılay firma sahibi 0133 2680 Deterjan ml. 10
Ürt. (412) 345- yapı tırıcı 50 ton/yıl---derz dolgu
OSB-77 D.bakır Merkez Yapı Ser Yapı Kim. Ltd. ti. Ahmet Çoban Sorumlusu 0077 Kimya -Seramik 8 50ton/ay
OSB-78 D.bakır Merkez Teknocel Ltd. ti. Bülent Baran Formen (412) 345- (412) 345- çelik e ya 14 ÇEL K LEME 7000 TON/YIL

297
 0165 0166
i letme (412) 345- (535) 762- mobilya 100 m3/ay---kereste 1.000
OSB-80 D.bakır Merkez Diyar Kereste Mobilya A. . Serdar Sezer müdürü 0023 9100 mobilya-kereste 22 m3/ay

YE L muhasebe (412) 345- (412) 345-

OSB-81 D.bakır Merkez N .taah.zirai.ürn.teks.otomotiv.san.tic.ltd. ti 1999 vedat demir müdürü 0060 0061 Tekstil-Çırçır 70 pamuk 5.184 ton/yıl----çi it 8.640 ton/yıl
FIRAT TEKS. VE TARIM ÜR.SAN.VE muhasebe (412) 345- (412) 345-
OSB-83 D.bakır Merkez T C.LTD. T 2004 mehmet irin çakmak müdürü 0203 0204 Tekstil-Çırçır ## pamuk 8000 ton/yıl
HAM TO LU N .METAL i letme (412) 345-
OSB-84 D.bakır Merkez NAK.SAN.T C.LTD. T 1998 hasan arat yetkilisi 0138 Metal Sanayi 30 mutelif çelik 1.671 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345- çelik boru
OSB-85 D.bakır Merkez ne-sa in .tic.a 1998 ali ordu yetkilisi 0109 0109 imalatı 32 çelik boru 1500 m/yıl
T GR S makine imalat enerji in .müh.ve özel (412) 345- (412) 345-
OSB-86 D.bakır Merkez e itim hiz.tic.a 2005 nazım ahak firma sahibi 0333 0334 makine imalatı 15 çe itli makine 1000 ton/yıl
SÜME GIDA in tah.tem.ve mobilya ür.prs (538) 980- 1 yıllık ful calı mada 100,000 ad avize
OSB-87 D.bakır Merkez san ve tic ltd ti 2008 Bburhan TOKKURT firma sahibi 0503 avize üretimi 14 üretimi kapasitesine sahip
i letme (412) 345- (412) 345- mutfak banyo 1 YILLIK FUL CAL MADA 12,000 M
OSB-88 D.bakır Merkez ERSON Akrika ramazan eroglu 2008 Ramazan EROGLU müdürü 0220 0221 mermer tezgah 11 ÜRET M KAPAS TES NE SAH P
muhasebe (412) 345- (412) 345-
OSB-89 D.bakır Merkez D YSAN yem süt hayv.in .san.tic.a. 2000 melik ta müdürü 0188 0190 Yem 10 karma yem 100.000 ton/yıl
i letme (412) 345- (412) 345-
OSB-90 D.bakır Merkez SEYHAN N . NAK.TEKS.SAN.T C.LTD. T 1997 nazmi pınar yetkilisi 0141 0141 Tekstil-Çırçır 27 kütlü pamuk i leme 18.000 ton/yıl
KISMET traktör in . Ve in . Malz.paz. San. i letme (412) 238- (412) 238-
SAN-01 D.bakır Merkez Ve tic.ltd. ti 2002 m.vefik.sümer müdürü 0401 2004 hidrolik hortum 3 hidrolik hortum 72.000 m/yıl
yeni dicle boya in . Nak. San.taah.ve .tic. (412) 237- (412) 237- in aat boyası 677 ton/yıl--sentetik boya
SAN-02 D.bakır Merkez Ltd. ti 2007 gıyasettin sümer firma sahibi 6227 6227 boya imalatı 0 1.258 ton/yıl--vernik 2.400 ton/yıl
mas mobilya in .pet.ürn.nak.turz.taah.san.ve (412) 237- (412) 251-
SAN-03 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 1996 AZ Z ISLANMAZ firma sahibi 9377 9143 mobilya 4 mutfak dolabı 3.000ad/yıl
GÜLMÜ LER plastik (412) 238- (412) 238-
SAN-04 D.bakır Merkez in .ta .gıda.mad.san.ve tic.ltd. ti. 2003 faruk gülmü firma sahibi 0066 0068 Plastik Ambalaj 8 baskılı baskısız po et 209.520 kg/yıl
(412) 238-
SAN-05 D.bakır Merkez ÖZ D YAR TARIM MAK NALARI MALATI 1998 h.kadir anlı firma sahibi 3107 Zirai Makineler 5 kültüvatör 600 ad /yıl
(533) 523- römork tanker
SAN-06 D.bakır Merkez ÇEL KSAN RÖMORK TANKER MALATI 2005 mustafa çelik firma sahibi 8556 iml. 3 römork 48 ad/yıl
(412) 238- (412) 237- kasa tamper
SAN-07 D.bakır Merkez diyar kasa sanayi iamaltı 2006 ÖZCAN PEKER firma sahibi 0098 8456 imalatı 5 kasa 144 ad/yıl
(412) 208-
SAN-08 D.bakır Merkez GAP CAM LEME 2003 abdulgaffur ılıksu firma sahibi 2865 cam i leme 2 CAM LEME 100.000 M2/YIL
(412) 237-
SAN-09 D.bakır Merkez ayaz ferforje metal sanayi ltd. ti. 2008 mehmet salih ayaz firma sahibi 2520 ferforje imalatı 18 konut demir i i 12 ad/yıl
(412) 237- (412) 237-
SAN-10 D.bakır Merkez GÜNEYSAN SANAY VE T CARET 1982 Günaydın özserin firma sahibi 9893 9529 Zirai Makineler 16 römork 120 ad/yıl---tanker 120 ad/yıl

298
 ÇEL K karde ler so uk lastik kaplama (412) 237- Oto Lastik
SAN-11 D.bakır Merkez san.ltd. ti. 1992 H.MAHMUT ÇEL K firma sahibi 7599 Kaplama 4 oto lastik 2400 ad /yıl
(533) 726-
SAN-12 D.bakır Merkez SU-AR MOB LYA MALAT ATÖLYES 2008 BURHAN ARSU firma sahibi 4237 mobilya 2 yatak odası 180 ad /yıl
i letme (412) 237- (412) 237- Aliminyum
SAN-13 D.bakır Merkez STS aleminyum in .san.ve tic.ltd. ti 2005 ramazan ı ık müdürü 8215 8215 Do rama 11 aleminyum 120 ton/yıl
ısıtma sistemleri 25 ad/yıl--fırın
i letme (412) 237- (412) 237- kuzinerler 20 ad/yıl--bula ıkbölümü 70
SAN-14 D.bakır Merkez ASKO ÇEL K SANAY 2002 VEYS KAÇAR müdürü 3685 3686 endüsriyel çelik 13 ad/yıl--tezgahlar 60 ad/yıl---
FAHRETT N (412) 237- (412) 237- mobilya
SAN-15 D.bakır Merkez ÖZ SÖZGÜN MOB LYA MALATI 2003 ÖZSÖZGÜN firma sahibi 5215 5216 kapakları 29 pvc 60.000 m 2
(412) 237-
SAN-16 .000 Merkez YAKI TIRAN PANO imalatı 2001 faik yakı tıran firma sahibi 1393 pano imalatı 3 elek pano 1500 ad /yıl
B LAL plastik elek.ve i letme (412) 238- (412) 238-
SAN-17 D.bakır Merkez in .malz.pet.nak.ith.ihr.tic.ve .san.ltd. ti 1989 yunus im ek müdürü 2398 2398 elek. Boru iml. 15 elektrikli boru 10.000 m
(412) 237- (412) 237-
SAN-18 D.bakır Merkez ZÜLER KA ITÇILIK LTD. T 1993 HAKAN ERBEK firma sahibi 8499 8499 ka ıt ürünleri 18 peçete 100 ton/ yıl
SERDAR (412) 237- so utma
SAN-19 D.bakır Merkez ARK BUZ T C. BUZDOLABI ML. 1977 SARAÇO LU firma sahibi 7064 cihazları 6 vitrin buzdolabı 600 ad/yıl
(412) 238- (412) 238-
SAN-20 D.bakır Merkez D CLE PROF L in . Temz.nak.san.tic.ltd. ti 2005 SERVET KAYA firma sahibi 1515 3030 n aat-Lambiri 20 lambiri 1800 ton /yıl
(412) 238- (412) 238-
SAN-21 D.bakır Merkez LÜX YILMAZ PLAST K LTD. T 2008 RFAN YILMAZ firma sahibi 1063 1566 PVC 12 hurda pvc 120 ton/yıl
(412) 237-
SAN-22 D.bakır Merkez MOT F MOB LYA VE DEKORASYON 1996 MURAT O UZ firma sahibi 9999 mobilya 2 mutfak takımı 72 ad/yıl
(412) 237- (412) 228- Gıda- eker ve
SAN-23 D.bakır Merkez AYLA ATLAS EKERLEME 1961 BES M AYLA firma sahibi 7072 0118 ekerleme 2 eker -çikolata 100 ton/yıl
i letme (412) 237- (412) 237- korkuluk ve çelik merdiven 360 ad /yıl---çelik çatı
SAN-24 D.bakır Merkez AKÇE METAL N .SAN.T C.LTD. T 1990 BURHAN YA AR müdürü 0407 0416 merdiven 22 720 m2/yıl
(412) 237- Aliminyum kapı garaj kapısı 360 ad/yıl---fotosel 360
SAN-25 D.bakır Merkez AS ALEM NYUM DO RAMA ATÖLYES 2000 AL S RKEC firma sahibi 1882 pencere 5 ad/yıl
MODESAN Ç M MAR VE MOB LYA i letme (412) 238-
SAN-26 D.bakır Merkez MALATI 1997 HASAN TAVLAR müdürü 2804 mobilya 4 mutfak dolabı 50 tk/yıl
(535) 369- Aliminyum kapı
SAN-27 D.bakır Merkez ÇA DA ALÜM YUM VE PVC MALATI 1996 HAM T ERYAVUZ firma sahibi 8074 pencere 3 aleminyum 120 ton/yıl
(532) 732-
SAN-28 D.bakır Merkez ATILIM MOB LYA MALATI 1989 MAHMUT ATLI firma sahibi 2584 mobilya 1 mutfak takımı 24 ad /yıl
I IL PEN PLAST K DO RAMA (412) 237- Aliminyum kapı
SAN-29 D.bakır Merkez SAN.T C.LTD. T 1996 MEHMET S RKEC firma sahibi 9263 pencere 13 kapı pencere 3600 ad /yıl
i letme (543) 944-
SAN-30 D.bakır Merkez HSAN MOB LYA MALATI 1994 HSAN ÖZÇOBAN müdürü 0171 mobilya 2 vestiyer 60 ad/yıl
(536) 281-
SAN-31 D.bakır Merkez GÜL MOB LYA SER MALAT 2005 MURAT SAVCI firma sahibi 9247 mobilya 2 mobilya takımı 120 ad /yıl

299
 GÜNEY DO U CAM LEME VE ISICAM
SAN-32 D.bakır Merkez SANAY 2006 hamit tan firma sahibi cam i leme 3 cam i leme 10.000 m2
(412) 237-
SAN-33 D.bakır Merkez GED K MOB LYA LTD. T 1977 Ahmet gedik firma sahibi 8690 mobilya 9 kapı 1200ad/yıl
(412) 238-
SAN-34 D.bakır Merkez STS aleminyum in .san.ve tic.ltd. ti 2004 ramazan ı ık firma sahibi 0306 mobilya 5 mobiya takımı 400 ad /yıl
AKIN MOB LYA DEKORASYON SER (412) 237-
SAN-35 D.bakır Merkez MALATI 1993 SÜLEYMAN AKINSOY firma sahibi 7969 mobilya 2 mutfak takımı mobilya 100 ad/yıl
(533) 461-
SAN-36 D.bakır Merkez MODELSAN MOB LYA SER ML. 1998 hüseyin kolakan firma sahibi 2653 mobilya 5 mutfak takımı 120 ad/yıl
i letme (412) 237-
SAN-37 D.bakır Merkez EMA mobilya imalatı 2004 ehmuz çoban müdürü 0761 mobilya 8 mobilya takımları 1200 takım/yıl
(412) 237-
SAN-38 D.bakır Merkez HAN MOB LYA DO RAMA ATÖLYES 2007 musa HAN firma sahibi 8456 mobilya 4 mutfak dolabı 1200 ad/yıl
i letme (412) 238-
SAN-39 D.bakır Merkez GENÇ MOB LYA MALATI 1994 abdurrahman turan müdürü 0898 mobilya 7 mobilya takımı 1200 takım /yıl
(412) 237-
SAN-40 D.bakır Merkez DERYA MOB LYA MALATI 1992 mehmet yavuz firma sahibi 8438 mobilya 4 mobilya takımı 120 ad/yıl
ARINÇ MOB LYA MALATI VE TOPTAN (412) 238-
SAN-41 D.bakır Merkez SATI 1982 ahmet ü enir firma sahibi 2796 mobilya 6 mutfak dolabı 1200 ad/yıl
satı (412) 237- ah ap pencere
SAN-42 D.bakır Merkez alwin ah ap pencere sistemleri iamaltı 1995 mehmet vardar sorumlusu 8489 iml. 9 mobilya takımı 1200 takım /yıl
i letme (412) 237- kanepe 12000 ad/yıl---yatak 12000
SAN-43 D.bakır Merkez ÖZBEK MOB LYA MALATI 1993 mehmet zeki aydın müdürü 3687 mobilya 10 ad/yıl---koltuk 2400 ad/yıl
ARSLAN MAK NA in . Mak.in . Nak. Oto (412) 237- (412) 237-
SAN-44 D.bakır Merkez .san.tic.ltd. ti 1995 aban duran firma sahibi 6281 7321 Makineleri 20 kepçe kovası 600 ad/yıl
i letme
SAN-45 D.bakır Merkez MD LEVENT MOB LYA DEKORASYON 1980 Levent ta tekin müdürü mobilya 3
(412) 238-
SAN-46 D.bakır Merkez U UR mobilya ve dekorasyon atölyesi 1982 .halil özgen firma sahibi 3180 mobilya 6 mobilya takımı 180 ad/yıl
(412) 237-
SAN-47 D.bakır Merkez Yıldırımlar aleminyum mad. Nak.in .tic.ltd. ti 1972 mehmet ekin firma sahibi 8622 PVC 8 kapı 6000 ad/yıl
TAMSAC RÖMORK TANKER Z RA (537) 663- su tankeri
SAN-48 D.bakır Merkez ALETLER ML. 2004 AZ Z MURAT SAK NÇ firma sahibi 9904 imalatı 1 römork 48 ad /yıl -- tanker 24 ad /yıl
(412) 262-
SAN-49 D.bakır Merkez SA T TANPER MALATI 1985 FAYSAL GÖKALP firma sahibi 3090 tamper imalatı 3 römork 96 ad /yıl
TURAN RÖMORK TANKER Z RA (537) 960- römork tanker
SAN-50 D.bakır Merkez ALETLER ML. 1998 TURAN SAK NÇ firma sahibi 3279 iml. 1 römork 12 ad /yıl
GÜNKAP METAL-PRES PVC DESTEK SAC i letme (412) 237-
SAN-51 D.bakır Merkez MALATI 2006 HÜSEY N ALINAK müdürü 0728 PVC 4 pvc destek sac 360 ton / yıl
i letme (412) 237- so utma 12 saatlik ful calı mada 1 ayda 4 ad
SAN-52 D.bakır Merkez YUNUS SO UTMA MALATI 1995 OSMAN KAYI müdürü 8210 cihazları 4 reon dolabi üeretim kapasitesine sahip
(412) 237- (412) 237- 1 ayda 8 satlik çalı mayla 20 mutfak 10
SAN-53 D.bakır Merkez ULUCANLAR MUTFAK BANYO MALATI 2007 MESUT ULUCAN firma sahibi 1445 1445 mobilya 4 banyo

300
 BEYSEN ELEKTR K METAL SAN. (412) 237- ful çalı mada ayda 30 ad elektrik
SAN-54 D.bakır Merkez T C.LTD. T . 2003 AL HAN KA DA firma sahibi 3364 elektrik pano 4 panosu
(412) 238- (412) 238- 1 yıllı ful çalı mada 20000 m2 üretim
SAN-55 D.bakır Merkez ÖZGÜVEN CAM SAN.LTD. T 1999 SERVET SANCAK firma sahibi 2781 2781 cam i leme 6 kapasitesine sahip
1 AYDA 10 SAATL K ÇALI MADA 100
(412) 238- (533) 653- PARÇA MOB LYA ÜRET M
SAN-56 D.bakır Merkez Ç ÇEK MOB. MALAT 1997 ABDULBAK Ç ÇEK firma sahibi 0339 4513 mobilya 2 KAPAS TES NE SAH P
krom
(412) 237- (412) 237- paslanmaz 1 AYDA FUL ÇALI MADA 30 ADET
SAN-57 D.bakır Merkez has krom çelik ens. Mutfak imalat 2005 hasan yolda firma sahibi 1300 1312 çelik 4 ÜRET M KAPAS TES NE SAH P
(412) 237- (532) 397- 10 saatlik calı mada 1 ayda 80 parca
SAN-58 D.bakır Merkez çiçek mobilya imalat 1992 A.Celil Ç ÇEK firma sahibi 7740 5427 mobilya 4 mobilya imal gücüne sahip
(412) 237- (533) 640- 10saatlik cali mada 1 ayda 100 parca
SAN-59 D.bakır Merkez sürer Mobilya seri imalat 2004 burhan SÜRER firma sahibi 7634 7378 mobilya 3 üretim gücüne sahip
i letme (412) 237- (412) 237- günlük 10 saat lik calı mada 1 aylık
SAN-60 D.bakır Merkez aruser mobilya 2004 ahmet ARUSER müdürü 3889 2654 mobilya 1 üretimi 40 parca mabilya
i letme (412) 237- (412) 256- Aliminyum kapı 8 saatlik cali mada 1 ayda 600 ad
SAN-61 D.bakır Merkez can alemünyum i leme 2000 ömer OVAT müdürü 6412 4340 pencere 3 cameken üretim kapasitesine sahip
8 saat lik cali mada 1 ayda 20.000 ad
(412) 237- pvs 2000 ad oulluk 15.000 ad külfatör
SAN-62 D.bakır Merkez mamed ogulları bilimum zirai aletler imalatı 1995 mahmut AYDAN firma sahibi 9427 Zirai Makineler 3 bıcagı üretim kapasitesine sahip
(412) 237- (412) 237- 10 saatlik calı mada 1 ayda 48 ad catı
SAN-63 D.bakır Merkez tursan mühendislik in tahüt hizmetleri 2006 Ali TURGUT firma sahibi 0706 0725 çelik e ya 5 imalat gücüne sahip
(412) 327- (412) 237- 10 saatlik calı mada 1 ayda 2000m2
SAN-64 D.bakır Merkez karmen çiçek reklam cam san tic ltd ti 1998 veysi BOZKU firma sahibi 0021 4111 cam i leme 8 üretim kapasitesi
i letme (535) 953- (537) 475- ızgara kalorifer
SAN-65 D.bakır Merkez yusuf döküm kalorifer ızgara imalatı 1999 nejat gögceoglu müdürü 6216 1812 imalatı 6 ayda 1000 ad yol ızgarası

Bayraktar gıda tahin 349ton/yıl- küspe 173ton/yıl- tahin

med.teks.in .taah.or.ür.day.tük.mal.san.ve i letme (412) 237- (412) 237- Gıda-tahin helvası 658ton/yıl-lokum 72ton/yıl -reçel
SAN-67 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2003 Gürcan Bayrakçı müdürü 9364 9502 imalatı 13 36ton/yıl-pudra ekeri 648 ton/yıl
Gıda-pirinç
unu-
(412) 262- (412) 262- ni asta.pudra prinç unu 144 ton/yıl- pudra ekeri 30
SAN-68 D.bakır Merkez Aygünler gıda san.ve paz.ltd. ti 1990 M.Servet Ate firma sahibi 2416 2428 ekeri 7 ton/yıl- mısır bu day ni astası 72ton/yıl
Öz dicle camcılık in .pet.ür.turizm.ta ımacılık i letme (412) 238- (412) 237-
SAN-69 D.bakır Merkez san.tic.ltd. ti 1988 Tahsin Tan müdürü 0086 7497 cam i leme 10 dekoratif buzlu cam 142.800 m2/yıl
damper kasa 108 ad/yıl- hidrolik çöp
Tursan tamper in . Oto.nak.pet.tur.san.ve i letme (412) 237- kasası 9ad/yıl- i makinası 49ad/yıl-
SAN-70 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2005 Ali Turgut müdürü 7006 tamper imalatı 16 itfaye arasözü 12ad/yıl
(412) 237- (412) 237- sap kıyıcı 44 ad/yıl - saman patozu
SAN-71 D.bakır Merkez Abdurrahman Uluda zirai ürünler 2001 Abdullah Uluda firma sahibi 7469 8044 Zirai Makineler 15 52ad/yıl

mermer
i letme (412) 238- (412) 238- makinaları
SAN-72 D.bakır Merkez Mesut Simekli -Güneydo u imalat sanayi 1960 Mesut Simekli müdürü 2235 2234 yedek parça 15 sayalama makinası 352 ad/yıl

301
 kalorifer kazanı 168ad/yıl-hidrofor
117ad/yıl -e anjör 107ad/yıl-boyler
(412) 237- (412) 237- ısı cihazları 147ad/yıl-sabit tanklar 147ad/yıl-çelik
SAN-73 D.bakır Merkez Disa makine in .san.ve tic.ltd. ti 1990 Nevzat Baysal firma sahibi 8193 2429 imalatı 7 konstrüksiyon 168ton/yıl
i letme (412) 262- (412) 262- fens teli 702.000m2/yıl -çit teli
SAN-74 D.bakır Merkez Astay ith. hr. Pazarlama. San.ve .ltd. ti 2004 Mehmet Aslanhan yetkilisi 5000 5066 tel üretimi 4 648.000m2/yıl
(412) 711- (412) 711-
S L-01 D.bakır Silvan silvan gıda san.ve pazarlama ltd. ti 1984 ferman karaalp firma sahibi 3390 2255 Gıda-Un 12 un 19.200ton/yıl- kepek 4.800ton/yıl
i letme (412) 711- (412) 711- n aat-hazır 1 yıllık ful calı mada311,040 yon/ yıl
S L-03 D.bakır silvan silvan hazır beton in .nak.san.ticltd. ti 2008 mehmet yetkilisi 4767 2877 beton 15 üretim kapasitesine sahip
(412) 251- yer ta ları yıllık ful çalı mada 4,500,000 ad ta
TOP-01 D.bakır Merkez S M_TA YER TA LARI (DEKORAT F) 2007 re at ALPHAN firma sahibi 8925 imalatı 11 üretimi kapasitesine sahip
zen prefabrik yapı konteyner in . Deko.demir i letme (412) 251- (412) 251-
TOP-02 D.bakır Merkez do .san.ve tic.ltd. ti 2008 muhammet ata müdürü 1258 1259 Konteyner 4 konteyner 500ad/yıl - prefabrik 36ad/yıl
yıllık ful calı mada lokum 70 ton eker
(412) 251- (412) 223- Gıda- eker ve 40 ton fıstık ezmesi 5 ton imal
TOP-03 D.bakır Merkez ER NMEZ EKERLEME MURAT ER LMEZ 1972 murat ER LMEZ firma sahibi 5180 1745 ekerleme 4 kapasitesi
Gıda- yıllık ful calı mada ay çe irde i 30 ton
(412) 252- (412) 252- Kuruyemi kabak çe irde i 15 ton antep fıstıgı
TOP-04 D.bakır Merkez GÜNEYDOGU KURU YEM Ç L K 2006 hamit GÖGHAN firma sahibi 3458 3458 Paketleme 6 15ton fındık 15 ton
i letme (412) 251- (412) 251- Gıda- eker ve
TOP-05 D.bakır Merkez eyhmuz Bozan - Can eker 1997 eyhmuz Bozan müdürü 1582 1588 ekerleme 8 küp eker 1.279.488 ton/yıl
Sürgücü süt ve üzüm ürünleri gıda (412) 252- Gıda-Cevizli cevizli sucuk 126 ton/yıl -pekmez
TOP-06 D.bakır Merkez pet.ür.in .elek.san.ve tic.ltd. ti 2003 Esref Demir firma sahibi 6531 Sucuk 6 298ton/yıl
baharat çe itleri 324ton/yıl-kuruyemi
pak.324ton/yıl-kuru bakliyat
(505) 821- Gıda-Baharat pak.324ton/yıl-pudra ekeri 32ton/yıl-
TOP-07 D.bakır Merkez Mal-di in . Teks.tar.ürn.ith.ihr.san.tic.ltd. ti 2008 Abdullah Erenkara firma sahibi 2121 paketleme 6 kuru çay 360ton /yıl
i letme (412) 251- Gıda- eker ve
TOP-08 D.bakır Merkez Melik gıds in .taah.san.ve.tic.ltd. ti 1998 Mustafa Gündo du müdürü 0414 ekerleme 3 küp eker 5.068.800kg/yıl
Öz Numan teks.gıda.in . i letme (412) 251-
TOP-09 D.bakır Merkez Temz.turz.taah.ith.ihr.san.ve tic.ltd. ti 2007 Kenan Gündüz müdürü 5507 Tekstil-çorap 10 çorap 120.000 düzine/yıl
(412) 251- (412) 524-
TOP-10 D.bakır Merkez Turgay Çelik-çelik küp eker 2002 Turgay Çelik firma sahibi 2935 5957 Gıda-küp eker 5 küp eker 1.125.000kg/yıl
Aydeniz temz.teks.gıda in .ileti im san.ve i letme (412) 252- (412) 252- Gıda-fındık
TOP-11 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2006 Cengiz Demir müdürü 6505 6505 kreması 11 krem çilolata 270.000kg/yıl
Opa gıda teks. Kurutma foto san ve tic. Ltd (412) 223- (412) 251- kuru bakliyat paketleme 1.555.200
TOP-12 D.bakır Merkez ti 2000 Cahit Pekkolay firma sahibi 0482 2069 gıda paketleme 10 kg/yıl
personel (412) 251- (412) 251- Gıda- eker ve
TOP-13 D.bakır Merkez Barı lar in . Tar.gıda. Nak. San.ve tic.ltd. ti 1997 M.Ali Barı müdürü 5615 5616 ekerleme 12 küp eker 1.819 ton/yıl
Opa gıda teks. Kurutma foto san ve tic. Ltd (412) 223- (412) 251-
TOP-15 D.bakır Merkez ti 2000 Cahit Pekkolay firma sahibi 0482 2069 defter üretimi 20 çe itli boy ve cinste defter 900 ton/yıl
i letme (412) 252- (412) 252- Gıda-Aromalı toz içecek 1.512.000 kg/yıl - küp eker
TOP-16 D.bakır Merkez Dicle gıda in . Tem.teks.san.ve tic.ltd. ti 1998 Erhan Da delen müdürü 1206 1206 toz 11 686.288kg/yıl- meybuz 739 ton/yıl
TOP-17 D.bakır Merkez yalın yumurta 2000 mehmet YALIN i letme (412) 251- Gıda-yumurta 4 yumurta 2,000 m koli günde
302
 müdürü 1296 x26=52,000 koli ayda
Gıda-
i letme (412) 251- (412) 252- Kuruyemi çekirdek 5 ton/ay leblebi 1 ton/ay fıstık
TOP-18 D.bakır Merkez hekim oglu kuru yemi 2000 Aslan HK MOGLU müdürü 4096 4807 Paketleme 2 1 ton/ay üretim kapasıtesine sahip
i letme (412) 251-
TOP-20 D.bakır Merkez maksi elektrik elektronik-necmettin arslan 1999 faruk aslan müdürü 8049 412-2518179 regülatör 4 eletrik regülatörü 20.000 ad/yıl
i letme (412) 251-
TOP-21 D.bakır Merkez MUH DD N B LBEN--B LBEN TUZ 2004 muhiddin bilben müdürü 4382 412-2525261 Zirai Makineler 4 tuz paketleme 300 ton/yıl
i letme (412) 251- so utma
TOP-22 D.bakır Merkez FLASHCOLD SO UK DEPO C HAZLARI 2003 MURAT ÖNCEL müdürü 8904 412-2518905 cihazları 9 so uk ünitesi 120 ad/yıl
i letme (412) 252- (412) 252- Tekstil-
TOP-23 D.bakır Merkez moda teks.ayfer fidancan 2007 Fırat KARADAYI müdürü 3229 3229 Konfeksiyon 10 çrap 475,000 çift/yıl
i letme
TOP-24 D.bakır Merkez HAZAL PECETE VE KA ITCILIK 2008 Muharrem AH N müdürü peçete 6 peçete 35,000 ad/yıl
plastik mutfak e yaları surahi 12,000
ad/ay elbise askısı 5000düz/ay küreli
(412) 252- 15,000 ad/ay cay dibli i 15,000 ad/ay
TOP-25 D.bakır Merkez koyuncu plastik ambalaj imalat san tic ltd ti 1999 evket KOYUNCU firma sahibi 3383 Plastik Ambalaj 13 üretim kapasitesine sahip
(412) 251- (412) 251- n aat-Beton
TOP-26 D.bakır Merkez milan in nak. Ltd ti 1986 Hayrullah M LL firma sahibi 2394 4309 Ürünleri 7 karo 25,000 ad/ay
güneydogu tatlı.bilgisayar (412) 252- (412) 252- ya pasta 600kg/ay kum 600kg/ay tatlı
TOP-27 D.bakır Merkez in .gıda.tem.elk.ith.ihr.san ve tic ltd ti 2008 M.metin ATLI firma sahibi 3801 5802 Gıda-pasta tatlı 3 800kg/ay unlu mamülleri 300kg/ay
Gıda-
seckın baharat kuru yemi tarım gıda in . (412) 252- (412) 252- Kuruyemi
TOP-28 D.bakır Merkez San ltd. ti 2007 Mehmet SATILI firma sahibi 4474 4473 Paketleme 14 çekirdek 40 ton/ay leblebi20 ton/ay
i letme (412) 221- Gıda-Süt
TOP-29 D.bakır Merkez ceren karada süt i lerme 2005 veysel bilgen müdürü 4041 412-2514045 ürünleri 4 süt i leme 1000 ton/yıl
i letme (412) 251- Gıda-tuz
TOP-30 D.bakır Merkez TUZ.PAKETLEMEVE TOPTAN GIDA T C 2006 Ramazan SALAKYA müdürü 2829 paketleme 2 tuz paketleme
i letme (412) 251- (412) 252- kutu 200,000 ad/yıl matbu evrak
TOP-31 D.bakır Merkez a.grafik tas tan.promosyon.baskı.wep hiz. 2008 Veysel ALTINGA müdürü 6443 4393 Matbaa-Grafik 11 500,000 ad/yıl
i letme (412) 252- Gıda- eker ve
TOP-32 D.bakır Merkez CELAL ALANBAY- ALANBAY EKERLEME 2005 ABDULLAH ALANBAY müdürü 0340 ekerleme 6 ekerleme 200 ton/yıl

sütac süt ve süt mamüllerigıda hay. Tar. Nurullah HAMDULLAH i letme (412) 252- (412) 252- Gıda-Süt
TOP-33 D.bakır Merkez Suüer. Ve tur.san vetic ltd ti 1994 OGLU yetkilisi 1037 2144 ürünleri 10 süt i leme 7,000 ton/yıl
MRK- ÖZ TURBAL TARIM pet.ürn.ve muhasebe (412) 255- (412) 255-
139 D.bakır Merkez in .taah.ith.ihr.san.tic.ltd. ti 1996 gülcan soylu müdürü 0621 0621 Tekstil-Çırçır 48 pamuk 2.688 ton/yıl----çi it 4.608 ton/yıl
MRK- HASBARAN plas. n . (412) 252- (412) 252-
305 D.bakır Merkez Elek.nak.pet.ürn.ith.ihr.san.tic.ltd. ti 2006 aziz gergin firma sahibi 4553 4553 n aat-Lambiri 20 pvc lambiri 622 ton/yıl
MRK- (412) 224- (412) 229- Tekstil-
306 D.bakır Merkez MEHMET FER T KAÇAR -merve tekstil 1995 m.ferit kaçar firma sahibi 6191 5768 Konfeksiyon 6 t-shirt 230.400 ad/yıl

303
MRK- Eyyüpo lu kavafiye in .ve elek.cih.san.ve (412) 229- (412) 223- erkek
307 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2007 a.aziz ı ıkalan firma sahibi 0719 3819 ayakkabısı 13 erkek ayakkabısı 24.000 çift/yıl
MRK- (412) 257- (412) 257- ah ap kapı ah ap kapı 6000 ad/yıl---mutfak dolabı
308 D.bakır Merkez AL EFE --M.M.D.E yapı ticaret 2005 ali efe firma sahibi 1792 1792 mutfak dolabı 10 1500 ad/yıl
kereste 3.024 m3/yıl----mutfak dolabı
MRK- zentrum in . Taah.gıda mob. i letme (412) 345- (412) 345- 7.200 ad/yıl---bandil -sandık - palet
309 D.bakır Merkez Ta .temz.paz.ihr.ith.san.tic.ltd. ti 2006 serdar sezer yetkilisi 0023 0024 mobilya 11 54.432 ad/yıl
MRK- berkato ulları mob.turz.in .gıda teks.san.ve i letme (412) 252- (412) 252-
310 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2001 hasip kayan yetkilisi 4175 4177 MOB LYA 14 mutfak dolabı 1500 ad/yıl
Gıda-kuru
MRK- Dereler gıda teks.nak.temz.in .taah.san.ve i letme (412) 252- (412) 252- bakliyat
311 D.bakır Merkez tic.ltd. ti 2008 a.rahman dere yetkilisi 1243 1244 paketleme 11 kuru bakliyat paketleme 12.960 ton/yıl
plastik
MRK- referans mak. Kalıp müh. i letme (412) 255- (412) 255- enjeksiyon imalat kalıbı ve makine yedek parç 174
312 D.bakır Merkez n .ith.ihr.san.tic.ltd. ti 2006 ali ihsan özdo an yetkilisi 0481 0481 kalıbı 10 ton/yıl
MRK- SARMAZLAR in . Or. Ürn.gıda i letme (412) 237- (412) 237- ah ap kapı 6000 ad/yıl---mutfak dolabı
313 D.bakır Merkez turz.taah.san.tic.ihr.ldt. ti. 1997 ali ihsan sarman yetkilisi 7003 7212 mobilya 17 600ad/yıl

vural
MRK- elk.eletr.hed.e ya.in .ith.ihr.taah.san.tic.ltd. t i letme (412) 235- (412) 235- voltaj
314 D.bakır Merkez i 2008 abbas vural yetkilisi 7744 7744 regülatörü 2 10 KW voltaj regülatörü 2.733 ad/yıl
kuru mercimek 36.720 ton/yıl---kepek
MRK- M RAN tarım ürn.gıda hayv.in .ve i letme (412) 251- (412) 251- 4.320 ton/yıl---kuru mercimek unu 2.160
315 D.bakır Merkez nak.san.tic.ltd. ti 2006 vedat kaptan yetkilisi 6430 3131 Gıda-mercimek 10 ton/yıl

304