PRUJGOVOR

Ova ziJir/.:a radena je dos/aurIo premo Il(I$tcWIlOIII plOlili i progra/nu Moul!llllike I flO
prroj godin; Gradevinskog jakufte/a 11 Moslarll. Taj progra/l! se sa mOlljim izmjenamo
ili doplllloma izucava IlQ standardllOIll kurSI1 Matemari/':'a I no gotovo svim tehnickim
/dkuitetima u zcmlji.
Glove 1,2,3,4,5,6,12 i 13 je napisao B. Mesihoril\ iI glove 7, 8,9, 10 i I! S
Ars/alloqic.
Zbirka sadrZi nekoliko hilj(lda ::adataka koj! .'Ill ueCil10m dUli sa iscrplJim rjdcIUil/!{l, a
za Olle zadatke koji niSIi rijdeni dato je UPlI[SI1:0 za rjeil:'nje i rezulrar ifi .lama rend/at.
tVa pocecfw svakog poglavlja data 5(1 rcor(iska objaslljl!!lja, rj. SVe vaine deiillicije i
tcoreme (bez dokaza) veZQnc sa s(ldriajem log [lou/art}'/. tVa krajll je dat veliki hra)
ispitnih zadataka sa gotovo sufI! tcllnicki!! fakultera 1/ SRBiH, kao i Ekollomskog
lokulte/a II A1oslaru.
Prl'ellSrVl!nl ell) koji je pos{av/jell kod pripreme Ol-e Zhir"-e bio je da pOlllogne
stlldelltima tehnickihjakul1eta da s(w/adaju program i ria se spreme za po/agallje ispilO
iz 1'vi(J(ellJalike /. Medutim, Iljome mogu do Sf! pas/lI:e i .IIJldel1li drugih jalwltet(l j
l'i.§ih .fko/a, ZOtilll nastal'nici i !lrenici ::avr,5l1ih ro:reda murf'maricko-jizicka-roclIlloj".
ske strukc tI sredlljem usmjercnom obrazol1anjll kao dodarl1om literarllrom.
Kvalirelll ove Zbirke matno 511 do"ril1ljeli lIiZO/ll korisnih slIgesllja recel1zellti projesor
dr A1irjallQ Maieliica i projesor dr Milenko Pikllla, no celiw smo im veoma zahvailli.
Na krajrl, molimo sue matematicare i aktiVlle ti(aoC(', sllidellfc i rIC:enike da nam lIkazu
11(1 moguce gre§k.e i Iledostalke Zhirke law i IW St'l' Oll() 510 hi I/Iog{o pobolj§ati drugo

izdanje, ako do Iljega dode.

Moslar, mart 1987.

AUlorj

3
 SADRZAJ

PREDGOVOR.
OSNOVI MATEMATIKE.
1.1. OSllovni pojmoYi rnalemalickc logike
Zadaci 10
Rjdcnja II
1.2. Skup, relacija, funkcija, operacija 12
Zadaci 11
Rjdcnja _ 20
1.3. Osnovne osobine skupa rcalnih brojeva I njegovih podskupovu 22
ZadaCI 25
Rjdeilja 29

KOMPLEKSNI EROJEYI JS
Zadaci 39
RjcSeoja

DETERMINANTE I SiSTEMI LINEARNIJ-l JEDNACINA

'"50
Zadaci 52
Rjdcilja , 11

4 VEKTORSKA ALGEBRA 65
Zadaci 68
Rjdcnja . 75

5. REALNA FUNKCIJA REALNE PROMJENLJIVE 86

Zadaci 88

6.
Rjeknja

GRANICNI PROCESI .
"
10·i
6.1 Nizovi i granicni procesi \09
Zadaci 106
Rjdcnja .. 109
6.2, Granii':na vrijcdno51 funkcije. 118
Zadaci 120
Rjdcnja . 128
6.3. Neprekidnosl funkcije 13J
Zadaci 135
Rjdcilja . 141

7. DIFERENClJALNI RACUN 148

71 Definicija izvoda I njcgavQ gcomclrijsko znaeenje LijeYI j dcsnI izvod funkcije 148
Zadaci 148
RjeScnja . 149
7.2 Osnoyne leoreme 0 izvodima.lzvodi osnovnih ciemenlarnih funkclja. 150
Zadaci 15 !
Rjdellja . 154
7.3. Izvod j difercncijal 156
Zadaci \57
Rjdcnja 160
 ]0 7 N~s\"oj)t\'cnl IIllcgr,ll 2l)2
7.4 Osnovnc teOTemt Ulferc[]ujall\c)g r,ICUf1<l I 11)ll1o:-a prilllJ~na 162
Zad,KI 283
Zadaci 163
RJeScnja 285
Rje"Swja 167
)(J_S Pflllljcne odreclenog Illiegiab 289
7,,) TCJlorov pdl1wlll I TCJloTova forllTula 169
108 I POl'fslna lll.\'llog hka 289
Zadaci 170
172
Zadaci 190
Rjdenja
Rjdenja 292
7,6 MOnlOlono~1 I cks:relllnt' vfljeJno<,[1 funkClJ~ 175
10 g 2 Zaprell1lrla rOlilClOnog Iljela 29 J
ZadllCl ) 75
ZaJ;\C1 294
Rjdenja 179
Rjdenja 295
7 -; KOT\vd;sl1()SI, kon~a';n()'it I pr<.:l0JIl(: (,Ide .'\'1ll1pIOIt: grafika funkclJc I HI
)0 8 ~ Oul.ina luka krive 296
Zadaci 181
ZadaCi 297
Rjeknja 183
RJcsenja ~n
7,l). Opsta shema ispitlvanja funkclJ!l I crlanjt grallbl funkcija 184
)(l8.4 Kornp)anaclja obrtnlh povrsi 299
Zadaci 185
Zadaci 299
Rjckuja 186
Rjdenja . .100
pOLINOMI 194
II KR/VINA KRIVJ!-I U RAVN! J()J
Zadaci 196
II Krivlll<l i poluprecllIk hivirw. EV\lluta I e\.'c,hent,1 30:1
Rjdenja 200 _,04
Zadaci
ANALlTICKA GEOMETRJ1A U PROSTORU 204 RJcsenja 305
91 VektOf polozaja RastojanJc dV]Je lai:~t' I'odlclu duzi u dalOj razmjeri. 204
i'.-1ATRICE I UNEr\RNE FORMF
Zadact 204
Zad;Jcl
RJeScnja 206
Rjcsenja
9_2 JednaCin;! ravni Rastojalljc t,lckc oct ravni. j'vledllsobni polo?aj dvijc ravni 207
Zadaci 208 13 ZADACI SA PiSr-..'IENIH ISP!TA .150
Rjeknja 211 Ekononlski fakulte( u MostaTu :>50
9.3 Jednacma prave Rastoialljc taCk" 00 pr3vc, il.kclusobnl po)ozaj dviJe pftll'C. 1) J Arliitektonski rakullcl II SfHajcvu 358
Zadaci 214 l\Iaslllski fakullet u Moslarll :>f,()
Rjeknja 2) 7 - Masmski fakui(et u sarajevu -'72
9.4 Rllvan I prava 120 Elektrolchnickl rakull(~l II Saraje~1I -'81
Z:ldaci ~21 Graclevinski rnkulici u Sarajn-LI 390
Rjdcnja 27.3 Gl'1ldevlTlski fakultel IJ l\Ioslarli 393
9,) 1'ovrsl (poHsme) drllgog reda 225
Zadaci 227 LlTERATlJRA
Rjcknja no
10 INTEGRALNI RACUN 1J4
10_1. Neodredeni integra) 1 njego\'e (1S0bI[1~ 2:>4
Zadaci 1:15
Rjdenja 2-'6
10.2. Inlegracija rnclOdoll] zamjene ParclJa)na InlcgraClj:l 236
Zadaci 2J6
Rjdenja 240
103. Inlt~gracija raciorlaJnih rl1nkcija 24(,
ladaci 2·17
RJeScnja 247
10.4. Inttgra<:ij:.J nacionalrllil runkel)a I dlkrcnelJalnog hmoma Ojlcrove smjcne :49
ladaei 150
RjeSenja 251
10.). fmegracija trigonometrijsbh I druglh Iranscdentnih runkcija 255
Zadaci 256
Rjeknja 2."9
10,(, Odn:cleni integral Njuln·L<1,1bnlcova i'ol'lllula. Mewd DlITlJcne protlljenlji\'c i parcijalna
illtegraciJa
ladaei
Rjeknja.

6 7
1. OSNOVI MATEMATIKE
-----

11 OSNOVNI POJMOVI MATEMATICKE LOGIKE

1. Pod sudom (iii iskazom) podrazumijevamo suvislu deklarativnu izjavu, koja se

u pogJedu istinitosti podvrgava principu iskljucenja treceg i kontradikcije, tj.
koja (izjava) ima jednu i sarno jedoll vrijednost istinitosti; sud .ie, dakle, iii
istinit iii neistinit.
2. Operacija sa sudovima:
2.1. Konjunkcija. Aka su p i q sudovi, tada Je p I\q oznaka za sud "p i q".
2.2. Di,sjlmkcija. Aka su p i q sudoyi, tada je p V q oznaka za sud "p ili q".
2.3.lmplikacija. Aka su p i q sudovi, tada je p~q oznaka za sud "Aka.ie p,
aoda je q", tj. "p jc dovoljan (US:D":) za q" iii, pak, "q je potreban (uslov)
za p". Znak ;;;> Citat cerna "implicira" iii "povlaci",
2.4. Ekvivafencija. Aka su p i q sudoyi, lada jc p<o>q oznaka za sud "p je onda i
sarno ouda ako je q", tj. "p je polreban i dovoljan (usJov) za q" ili "p je
ekvivalentno sa q".
Tablica istinitosti gornjih operacija sa sudo\'ima:

p q P 1\ q pVq p=q

o o o o
o o I I o
o o o o
gdje p= 1, tj. q=O znaci da je p istinit, \j. q neistinit sud.
2.5. Negacija. Ako je p sud, ouda -Ip oznacava sud "nije p" iii "ne p". Znak "I
Citat cerna kao "non" (latinski uon=ne). U literalUri cerno za negaciju
suda p susresti jos oznake: non p, p, p'.
Sud non p bite isiinit (neistinit) onda i sarno ooda aka je p neistinit
(istinit).
3. Neka je p neka fonnula algebre sud ova koja zavisi od parametra (varijabJe) x,
tada ("Ix) p znaCi "za svaki x je p". Simbol V se zove univerzalni kvantifikator i
podsjeca na prvo slovo "A" od njemackog aIle = svi iIi engleskog all = svi.
Sheno (3x) p oznacava "postoji x taka da je p", a 3 predslavlja egzisrencij'llni
kvantifikator (pOlice ad njemackog "es gibt"="ima" iii engleskog
"exists" = "posloji").

9
 9. Ispitaj 16k lslinitosli fonnule:
ISIOtako (3!x) p oznacava "postoji samo jedno x takvo da je p". lj X je vezano
4 0= (p=q),~(((p=q)=')'~(p='))
sa kvantifikatorom 3. 10. Ispil(J11 da Ii SlI formulc A I B ISlovrijedne, lj. d<llljc A=B u slucaju kadje'
a~ A=p=:;;>(q=:;;>r), B=t/=:>(p;;o.r): b) A=pA(p=ql. D.e=.q.

ZADACI II. Ookazali da je i1l1plikacija Iranzilivna. Ij da je slljedeca formula laulologija'

1. Ookazali da su tacne fOf!llUie'

A =(11'='1) A (q='))=(p~~,)
a) (p=i1)=(i/=P'); h) Ii.l' Ail)=il)=(q'''p): c) (p=(q,c',))=(q=(p=,)),

2. Ispllaj 10k ISllIlilosti formula RJESENJA

a) (pVq)A(,Vp); b) (1'='1)='1: c) (p<=>q)v(r'~s). 1. Dokaz cerno proveSIl nu osnOvu lublice iSlinllosli za dalu formultt

3. Dokazi ave jednakosl j: a) p If p' II" p=q .. 1_=p' (P=1)=-(q' =p')

a) P ;\ {f=q t\ p, P V q = q v p, -I'=q = I/<=>p (komutativnost konjunkcije, disjunk~
-'-I-0---0--'- ,
cije i ekvivalencije); 1 0 0 0 o
b) (pt\q)t\r=pA(qt\r), (p'v'q)Vr=pV(qVr), (p<=>q)<=>r=p<=>(q<=>r) (asoclja- o 0

tiVIlost konjunkcije, di5junkcije i ekvivalencijej;

o 0 1

c) pllp=p, pVp=p (konjunkcija i disjUIlkcij,-j su idernpotentne): bl p if P IIq (p IIq)=1{ q=p ((p I~i/)=-il)={if={ll
d) pt\{qVrl=(pt\q)V(pt\rl, rV(ql\r)=(pVq)lI(pVr) (dislrihulivnos1 ko· -T-I-- I -~-,-----,---'~

njunkcijc prcma disjunkciji i obrnuto); o () I

e) 'lip=p (involutivIlost ncgacije);

o I 0 o o
() () 0
f) pili =p, p<=>I [l, pVO=p (1 je neutralni elerncnaf za konjunkciju i ebwa-
ienciju, a 0 disjunkciju);
-'-'-1-",) ,
c I I' if if",·r p="
,
(p=..~(q~.r))
,
(4::(p=rl)

g) p V I = I, fJ AO=O {J je nulli elcll1cnat za disjunkciju, a 0 za konjunkciju).

, iI iI 0
,
()

4. Provjeri ave jednakos{'I:

,0 I

0 ,
0 0 0
a) nOIl(\fx)P(x)~(3x)llonP(x): b) nOIl(3x)P(x)~(\fx)noIlPlx):
c) non ((tiX) non P(x))=(:3x~P(\); d) lloll((3x)llonP(xJ)~(Vx)P(x) 0 0 0
0 0
5. Neka N oznacava skup prirodndl brojeva. Koja je od navedenih lvrdtlji 1511011<1,
0 0 0
a koja nije:
2. Formule a) i c) nisu ni Identicki istinile ni neislinile; b) Formula (p=q)=q je lalUo!oglja
a) (VxEN)(3YEN)x<y; b) (3YEN)(VXEN)x<y;
c) (VxEN)(V)'EN)("ZEN)x+)'~" d) (\fxEN)(\fZEN)(3YEN)x+"~z' 4. a) Ako za svako x ne vrijedi P (x), onda poslOji har jedan ,x za kOjl nlJe P (xl i obra1!lo (ako pOslOjl
x za koji nije PIx), onda nc vrijedi da za svako x vrijcdi PUll.
6. Ispilaj istinitost tvrdnji iz prelhadnog zadatka ako lamo umjes{o N s!avimo bl, c) i d) provjeravaju se anaioguo
skup Z cijcJih brojeva.
5. a) i c) Sll istinite, dok su b) i d) neistinite.
7. Dokazali De Morganovc' formulc: 6. a), c) i d) is!inile. b) ncislinita.
a) (I' Aql' ~Il V q'; b) (I' V 'II' ~ 1" Act' 7. Dokaz De Morganovih forllluia mozemo "procilulj" IZ (ablice ISllllilOSIi

8. PomoclJ tablice istini!osti pokaZ"~\i da su slijcdeCi sudovi iden!!ckl istiniti P 'I I'
, '1-
,
P Aq (p IIq)' p'Vq' pVq
,
(p Vq)' /I'lIq'
(taulo]ogije):
, 0 0 0 0

,
0 0

8,1, (p=q)=(p'Vq);
8A. (p=q)=[(I'='1)/)(q=p)]:
8.2. (I'Vq)=(p' /)'1'):
8.5. (I'=q)=(p=p);
8,), p=(q=(pA'I));
0
0
", 0
0
0 "
0
0
0
0 0 0 0
8.6, (p=q)=((q=r)=(p=r)): 8.7 (I', ;'1',) /),., /) (1'"_, =1'") A (1'"=1',)=
Formula a) shjcdi izjednakosll 6. i 7 kolone, a forllluia h) iZJ~Jnakosli 9 I JO. ko1one.
=-(PI II . . t\PN) v.(p; II ... !\p~)
)I
10
 3. Ako svaki elemenat skupa A pripada i skupu B, tada se kaie da je A podskup
9. T6k iSlinilOS[i forrnule A proiziazi 12 labele: od B (iii da je B nadskup od A), sto se zapisuje kao A eB (ili B=.>A), lj. prema
p q p~q (p=q)=r p~' ((p=q)=r)=(p=r) A simbolima maternaticke logike
I I
I I I I I
A c B:;;'Clix) (x E- A ~x E B).
0 0 0
0 I 0 4. lednakosl skupova deftnise se na sljeueCi naein:
0 0 0 0 0
0 I I I A =B~CI]>,:)(x E A~XEB).
0 0 0 I
0 0 I
Ova definicija je u skladu sa S = : xix E S:.
0 0 0 0
5. ~ JC oznaka za prazan skup, tJ skup kOJ! nema OlJcdnog elementa Na primjer,
'J A je tautologija 9 Je skup realnlh broJcva ko)! su rJcseoJa Jednacmc x2 + 1 =0 OSlln loga, Zil
10. a) Implikacija p=(q=r) je netal':oa ako i sarno aka je p= 1 i (q=r)""O, tj. rormula A =p=(q=r) JC
netal':oa ako j sarno akoje p""q"" Il\r=O. Na is!1 oaclO (pros(om zamjenom slova p i q) doblJe se svaki skup A je y\cA.
daje B=q={p=r)nctal':no ako i samoakoje q=p=!l\r=O. Daklc, A=Bje tacna 211 sve VodeCi racuna 0 definiciji inkluzije i operacija ckvlvalencije i implikacije, lako
vrijednosli iSlinilOSti sudova p, q, r je dokazat i:
b) Za p=q=l:A=!I\(!=l)=!l\l=l, B=q=l, IJ A=B Za p=O, q=1 JC
A =0 1\ (0=[ )=0 1\ I =0, B=q= J. tj A =1= B. Prema lome, A i B nisu iSlovrijedne formule
A = B~A c: B 1\ B c A.

JI. Dokaz proizlazi iz tablicc ISlinitosti: 6. Neka Sll A i B skupovi; tada definiserno operacije nad skupovima:
P q
, p~q q=' (p=q) II (q=r) p=r A 6.1. Unija skupova A i B:
I I I I
I 0 I 0 0 0
0
AUBg;{xlxEAVXEB).
0 0
0 0 0 0 0
o I I 6.2. Presjek skupova A i B:
o I 0 0 I)

o 0 DC I
AnB={xxEA/\xEBl
o 0 0

6.3. Razlika (dijerencija) skufJova A i Ii:

1.2. SKUP, RELACIJA, FUNKCIJA, OPERAClJA

6.4. Aka je A cJ, skup
I. Kantor*, osnivac tcorije skupova, pojam skupa objasnjava na sljedeCi nabn:
"Izvjesni, jasno odvojeoi i iodividualizirani objekti oase intuicije ujedinjeni u A';;; Ixlx~A AXEl:
jednu cjelinu cine skup".
Skup prihvalamo kao osnovni pojam.** nazivamo komplemenfom skura A u odnosu oa skup 1.
2. Aka je x e!emenal skupa S, onda ecma ptsa!i XES; U suprOlnam, X£/: S iii 7. Parritivni skup P(A) skupa A je SkllP svih podskupova od A, Ij.
x non E S. U lorn smislu S = .:xlx E S ~, S\O cilamo kao "S je skup elemenala x
koji imaju osobinu da x pripada skupLl S". Uopslavajuei takav prislup, P(A)~{BIIJCA}
kazemo da skup S sadrzi one elemenle x koji imaju svojstvo P(X)(<::>XES), lj.
s=
{xlp (x)), S[O [reba da znacl "S je skup svih elemenala x koji imaju svojslvo Primjer: Neka je A= {I, 2, 3), tada je:
p (x)". P(A)~{9, P}, {2}, {3}, {l, 2}, 12, 3}, {l, J:, A:
Georg Cantor (1845 - 1918), njemacki matemallcar, OS!llvac moderne teorije skupova. 8. Ureden par elemena(a a i b je
H Teorija skupova neee ovdje bili tretirana kao rormahzirana deduktivna teorija, vee samo neformalno
kao lakO"lvana "klasicna" IIi "naivna·· {COrlja skupova. Vidjeli 0 lome: Duro Kurepa. Tcoflja (a, b)~ {{a), ·(a, b)),
skupova, Skolska knjiga, Zagreb, 19S1
1J
12
 gdje se a nazi va prva koordinara (komponcnta iii projekcija) i b druga koordma- 14. Neb su Xi Y dva neprazna skupa. Preslikavnje iltjunkcijaj skupa Xu skup }'
fa uredenog para (a, b). jt' pravdo prema kame se svakoll1 XEX pridruzuje jed!lo j samo jedno yE r. Ttl
Na osno\"u ave definicije dokazuje se da je clnjenicll zapisujclllo na jedan od slljedecdl !laCina:

joX_I';} (X, yi, XEX, yE Y; X-'. Y; xH}lx), xEX,}lx)~YE},

Analogno se definise urel1ena IHorka
gdje se x naZi va origin(1/ (nezavisl1o promjenljiua),
(a 1 , . , aJ koja se oznacava, takoc1e, sa (a l , ... , an).
9. Neka Sll A I B skupovi, lada je Dekartol' (Kartezijel')* proizvod lih skupova
."'=1 (x) stika (zaf'isno promjell/jiva). a
X se nazi va dejinicioni skup (dl domen) prcslikavanja.
DC I ((1, b
AxB= i b EBj,IJ.'
)aEAA
Gornja definicija funkcije moze se krace zapisati:

IVaEA)IVbEB)(a, b)EA xB,

Analogno, za kakav god konacan braj (ne nuzno razlicitih skupova)

ivlogu(~a je s!ijedeca veza izrncdu fllnkcijc i relaclje:
AI' Al , An je AI X Al X ... X An~ {(aj, (I2,
RclacijajcX X Y jc rllnkcijaj :X . --+ Y ako' sarno ako su Ispunjeni us!avi:
... AanEAn}.
II) lx, y)c/A(x, ')Ej=y~,;
Akojc A)=A 2 = . . =An=A, umjesto AxAx x A pisemo An
(2) U 1xllx, y)Ej: ~X
10. Neka jc QcA x H, tada je Q (binama) reiacija [/ skupu A X B, Ako je A }3,
15, NekaJejX-),AAcX,ladaJejIA)~ljWXEA)y~jlxJ:.
onda sc kaze da jc Q relacija u skupu A.
Umjcslo (x, Y)EQ uobicajenaje pisati xQ),. Slicno (x, Y)~Q=-xnonQ),. 16. Neka jel :X ----+ Y. Ako je j"(X)= y, tuda kalcillo da jelf'l'('slikol'{ll1je skI/flO X IIl1
skup }' iii da je j .<;[,rjekcija (ill preslikau(ll1je no).
11. Nekaje QCSxS, tada su moguca svojs!va rclacije Q, l1a primjer'
17. Ako vazi implikacija
11.1. rejltksivllOSl: ('IIaES)aga;

11.2. simetricllost: (Va, bE S) aQb o:?bQa;

f (a)=j (b)~a=b, ollda se j naziva llzajallll!o jedno:tUJCIJO (I'res/ikauanje) iii
illjekcija, iii! - 1 prcslikavanje (sa X u Y).
11.3. alltisime[rii'tlos(: ('IIa, bE S) aQb AbQQo:?Q = b;
18. Presiikavanje j koje jc 1·_· I i JlQ zove se bijekcija. Ako su X i Y konacni, onlla
11.4. lrallzitivflost: ('11(1, b, C t;; S) (1gb A bQc~aQc. se za bijekcijuI:X ----+ Y ka7£ da je pe.rnwlacija
12. Binarna relacija Q U S je relacij(l ekviva(encije aka je re.f!eksiv/lQ, simerriclla I 19. r Aka je j: A ----+ 13 i 9 : B-+ C, ollda je sloielJO preslikavaf!je a/ : A ---t C (iii kompozici-
tral1zitivlla. Takva relacija se Cesta oznacava sa '~. ja preslikavanjafi g) definisana sa

13. Binarna relacija koja je rel1eksivna, anlisirnctr'lcna i lranzitivna zove se relacija (\IXE A) (gf) (x)=g V Ix)),
(djelimic/Jog, parcijalnog) ureaenja. Relacija uredenja najcesce se azn3cava sa ;?
20. Preslikav3ujef:X-,-->X definisano saftx)=x za svako XEX naziva se idelltitkim
ili sa ~. Za skup S u kome je delinisana reiacija ~ (parcijalnog) uredenja kaze
preslikavanjem skupa X.
se da je (parcij(1/llo) ureden tom rclacijolll.
Ako je skup S ureden relacijom ;£ koja ima osobinu 21. Aka je I:X -~X i aka postoji preslikavanje f- I : } (X)-----> X (aho da SLl slozena
preslikavanja ff- Ii/-If identieka preslikavanja, tj. taha da je
(\la, be S)(a,,;;b) V (b,,;;a),
ka7.£ se da je Slam reiacijotn tota/no (potpuno) ureden.
[ada preslika vanje f" I nazivamo iuvermim preslikavanjel1l preslikavanja f

Renatus Carlesius jc \all1lsko ilile i prczilllc francllskog Illatcmalitara i filozofa Dekarla (Rene 12. Ako je j:X--. Y obostrano jednaznacno pres!ikavanje, tada posioji inverzno
Descartes, 1596-.1(50). pres!ikavanjef-l :j"(X)-+X i ano je jedinsiveno.

14 Ij

23. Neka je S +~. Tada preslikavanje j: S x S--+ S nazivamo binarnom operacijom j
uS. Prema definiciji preslikavanja (vidi 14) izlazi:
(\la, bESI(3IcES)J(a, bl~c,
sto zapisujemo U obliku afb = c, gdje je a lijevi operand, b desni operand, c
rezultac operael)e sa operatorom f. Skup S sa operacijom f nazivamo grupoidom
i oznacavamo sa (S,/).
24. Grupoid (S, 0) nazi va se grupa aka vrijede osobine:
27. KOlnutathmo lijelo je polje.
Uobicajene Sll oznake (G,' ) za grupu, (R, +, .) za prsten, (4J, +, .) za tije/o,
,,0" je neutralni eiemenat za adiciju +, ,,1" je neutralni elemenat za multi-
plikaciju.
28. Vektorskim prostol'om iIi lil1earnim prostorom nad tijelom (p, +., .) nazivamo
Abe/ovu grupu X = {x, y, .. j, u kojoj je deflflisano mnozenje s elementima
iz 1>, tj.
(VXEX)(\laE CP)axEX

I" in{ernosl: Pri tome vrijedi:

2° asocijarivrlOst: (\10, b, CE S) (aob )oc = ao(boc); I' a(x+y)~ax+ay; 2' (a+p)x~=+Px; 3' a(px)~(a·p)x; 4' lx~x
za sve clemente ct, PEW, X, YEX. Sa I je oznacen neutralni element multiplika-
3° egzistencija neutralnog iii jedinicnog elementa:
cije u poiju 4>. Elemente iz X zovCmo vektorima, eiemente iz I/J ska/arimo,
(3eE S) (\fa E S)coQ = a = aoe operaciju + skupa X vektorsko sabiranje, operacija {ct, X)-+ClX mnozenja
vektora x EX skala rom a. E P.
(e se nazi va nelltralnim ilijedinitnim elementom);
29. Neka su (A, 0) i (B, *) grupoidi. Aka postoji bijekcija (preslikavanje 1-- J ina)
4° egzistencija inverznog (simetrickog) elementa: f: A -4 B taka da vrijedi
(\fa E S) (3a E S) aoa = e = aoa, (Vx, YEA)/(xoy)~/(x)'fl)'),

gdje je e jedinieni element u S. Elemenat a (oznacava se sa a -I iii ~ a) naziva kaze se da su grupoidi (A, 0) i (B, *) izoI1lOl:(ni, a za preslikavanje fkazc se da je
se inverznim iii simetricnim elementam elementa Q. izomarjizam ad A na B.
Aka pored osobina 1°_4° u grupi (S, 0) vrijedi: Ako je A = B, f sc lOve Qutomorjizam.

5° komutativnost: (Va, bE S) aob = boa, tad a se kaze da je grupa kanllltatiP!la iIi

Abe/arm.* ZADACI
Neka je (T, 0) grupa i Tc 5, lada grupll (T, 0) nazivamo podgrupom grupe
IS, 0). 1. Dokazali da za operacijc U, n nad skupovima vnjtdi:
a) AUA=A, AnA=A (idempolenlnoSl U i n);
25. Struktura (S, 0, *) gdje su 0 i * dvije biname interne operacije u S naziva se
prsten ako je: b) AUB~BUA, A(,B~lJnA (kornu'"'"nosl);
c) (AUlJ)Ue~AU(BUe), (AnB)ne~An(BnCI (asocijalivnosl);
I" (S, 0) Abelova grupa;
d) AU(AnlJ)~A, An(AUlJ)=A (apsorplivnostJ:
2° operacija +: je asocijativna; e) AU(BnC)~(AUB)n(AUe), An(BUC)~(AnB)U(AnC) (dISlriblll,y,
3° za svc a, b, CE S vrijedi
nosl U prema n,Ij. obralllo, n prema U);
f) zapisali distributivnosl n prema n, Ij. U prema U i dokazali da odgovara-
a*(boc) = (a*b )O(fHC); juce formule vrijede.
(boc)w:;:;: (b*a )o(c*a), 2. Dokazali De Morganove* formule:
tj. lijeva i desna distributivnost operacije * prema operaciji o. (AUB)'~A'nB', (AnB)'~A'UB'.

26. Prsten (S, 0, *) je tijela ako je (S\ {O}, *) grupa, gdje je 0 neutralni element za 3, Aka Sll A, Be S i A' ~ e,A, B' ~ e,A, dokazali:
operaciju o. bl (A')'~A:

"' Augustus de Morgan (1806-1871), engleski malemalltar i logicar

• Nils Abel (l802~ 1829), norvdki matemalicar

17
16
 2x~a--b
9. Neka je f:x;---+-'''b~'-' (xE[a, b], 0, bER). Dokazati da je f bijekcija sa
e) AnB=9~AcB'~BcA': f) AUfJ=S~:!>A'cBo¢!>B'cA.
[a, b.lna [-I, Ij
4. Dokaz3ti (Dedekind)*:
10. Odn;ditl svc rUtlkClje} .A-+B ako jc:
(A U B)n (Buc)n (CUA)~ (A n B)U (Bn CIU (eriAl.

5. Nekaje simelricna razlib skupov,-~ A.6.B~(A"'B)U(B"'A). a)A=il,2,3j, B=la,bj: b)A=.;!,2,J;. B=j{/,h,c};

c)A={1,2l, B={d,b,c\
Dokazati da vrije(j'I'
Uoci preslikavanja koja su sirjekcija, injekcija iii hijekcijal
al A6B·=B6A; bl ArI(B6CI~(ArlB)6(Ar)CI;
cl (A6BI6C~A6(B6el; d) A6Q~A, A6A~\1; II. Ako su A, Be X, gdje jc X dOHlen funkcije}, dokazall da je:
e) A6B~(AUB)'\,(ArlBI; II A6B~[A'\,(ArlBI]U[B'\,(ArlB}]; j IA UB)~j(A)Uf (13), /(A rlB)e] (A)rI/(/3)
g) Ako je A, B, Cc: S, vrijedi
12. Ispilali da Ii su slijedece sfruklure grupe:
(A6 M C)' ~ [(A U BlrI (BU C)n (CU A)] '.(A riB n e),
~ [(A rI B)lI (Bri elU (erlA)] '\,(A rlBn e), a) S=,(I, ~I, i, -i) U odnosu na obicno sabiranje:
(vidi prethodni zadatak). b) iSli skup U odnOSlI na mnozcnje brojeva (i2 = -1);
cJ S~(f,(x)li~I,2,3,4:'gJJcjc
6. Ako stl A, B, C, [) skupovl, dokazati oa jc:
) )
a) (AUB)x e~ (A x eIU(B x C);
}1 (x) = x, /1 (x)=~, J..dx) = - X, /4 (x) = - -- liZ operaciju./; o/j =};(Ij (x)), i,
-, x
bl (A nB) x (erl DI~ (A x e)rI(B x DI; j = !. 4 (!j. i, j '" { 1, 2, 3, 4: ).
cl (A,B)xe~(Axel'\,(BxC); diIN .. J. IZ. ), (Q, .), (Ii .. ); e) (N, +), (Z, + I, (Q, +). (R, + I;
d I (A x 13)'\,( C x D) ~ ((A'\, C) x B) II (A x (B '\,D)J;
el (AxBIU(CxDlc(AlIClx(BUD). f) s"~~'~~~~~III!'
t! +·2/1 IlEZ} u odnosli na obicno mnozenjc'
' ,
7. Iz A6X =A=X =p. Dokazali g) s={,/:.Xf_....;(/X~~~la,
cx+d
b, C, d, xER, ad-bc= I};
8. Ispitati osobine binarnih relacija:
I (xl'g (x) d (g (x));
a) =, <, >, 2, ~
na skupu realoih brojeva;
b) inkluzijc c na P (S), Ij. na partitivnom skupu skupa S; hi (R", *), a*b~a'; i) (R+, 0), aOb~a'b'.
c) = u skupu brojeya AcR; 13. s~ (JX ~XI/je bijekcija) i
d) paralelnost II
u skupu pravih u Euklidovoj** [avni Rl;
(vf, gc S)/(-\)og (x)~ fig (xli. Dokazati da je (S, 0) grupa
e) okamitos! ..1 u skupu pravih u R1;
f) (N, I), gdje je N skup prirodnih brojeva I 14. a) Neka je nZ = {II' ilz E Z ) '(11 EN). Ispitati da Ii je struktura (liZ, +, .) prslen,
lijdo iii polje.
alb~(3kEN)b~ka(a, beN). ISla pitanje vazi j za struklure:
g) "a je relativno pros[o prema b", Ij. krace (a, b)= I, gdje su a, bEN; b) (Q, +,), (R, +,), (C, +,); cl ((a+b./2Ia, bEZ), +, .);
h) relacije kongrucotnosti, koja se definise na sljcdeCi oaein: d) (S, +, .), gdjc je S skup polinoma sa cijelim (realnim) kocficijentima.
a=b(mod m)~(3kEZ)(j h=km, (a, b, mEZ, m;fO), 15. Nekaje (G, .) grupa. Dokazati daje:

(Aka Q, b nisu kongrucntni (mod m), to sc zapisuje kao a ¢ b (mod m)). a) (ab)-I=b- 1u- l
; b) (a"r·I=(a- I )", 0"'£7"'=£7"+'"; c) xa=xb=a=b;

Richard Dedebnd (183l ~ 1916), njemacki ma!emalicar.

d) ax=!;x=::>a=b; e) (/x = b:::::!>x=a-1b; n xl1=b=::>x=ba- l,

H Euklid (aka J30~oko 275), slarogrcki malemalicar gdje su 11, b, xEG; m, f1EZ.

18 19
 1. Niz ekvivalenclja
16. Dokazali da brojevi oblika a + b (/2 + c (/"4. gdje a, b, CEQ, obrazuju polje II
XE(AUB)'=x¢AUB=(XEAVXEBj'=(X¢A Ax¢B)=.X€'A' AXES'=XEA'flS' proizlazi no slUt;'
odnosu na operacije -I- I
deti nacin: prve dvije na 05novu dermicije komp1emenla I U11I]e, Ireea na OS110VU De Morganove
Nab inverzni e!emenal elemenla x = I - ?"/2 -I- 1 V4. fonnule za sudove, cetvna, opel, prcma defini('iji kompiemenla i posljectnja prelllH dcfiniciji prcsjeka
Sad je, na osnoyu lranzilivnoSli tbiva!encije: x E (AUB)' =x E A'n8', slO prema defmiciji jtdnakosli
17. U prsteiw (2, +, ) definisane su operacije: maci daje (AUB)'=A'nB'.
Druga De Morganova formula dokaZlljc se analogno
aEBb; ~a+b+ I;
J. al xE)3'=XES (Ax¢91, XES'=Xq S=XE~:
(lOb: ~ab+a+b. b) XE (A')'=(XEA')'=((xtA)')'=XEA:
c) x(-AUA'=XEAVx¢A=XE .'I (A. A'c5),
Pokazati da su (2, +,.) i (Z, EEl, 0) izomorfni prsteni. xEAnA'=xEA I\x¢A=XE)3;
d) A CB=(XEA=XE B)-=(x~B=xi A)-=(XE B'=x E X)=B' cA':
18. Pokazati da je X vektorski prostor £lad poljcm P ako je:
a) X=R, P=R iii X=Rn, r:P=R (liEN) i vrijedi e) AnB=~=(XEA=x¢B)-=Ac II' =BcA"=A c: B':

('I1x,YERM)x+Y=(Xl+Yl,Xl+Yl"",Xn+y")I\A.X=(AXI,AX1, .,A.X n )' f) AUB=S=A'nB'=\l.;l.A'c:B-=-B'cA

AER, X=(X t Xl • .. ,X,,)EW. 4, Neka JC a=xEA, b=XES, C=XEC I formule :t=(aVb)A(bVc)A(cVal.
b) <P~C,X~C, c) X ~C, <P~R, p=(aAb)V(bllc)V(cAa). Tada je Dedekindova formula. pr~l11a dcfl11iciji jc(lnakosit skupova.
ekvlvaientna sa formulom Ci=fi u algebri sudova
d) X je skup svih polinoma stepena ;£11, cP:::::: R.
5. a) PrOll.lazi iz definicije simetricne razlikc na osnovu kOmtJlall\·noSll lIn:j~
19. Skup G cine funkcije b) Dokahmo prvo An(B"\.C)=(AnB)'\.(AnC)
Poslupak nastavili kilo u prelhodnol11 zadalku
/, (x)~x, j; (x)~ I/x, 6. a) (x, Y)E(AUB)xC=XEAUBJ\YEC=
j6(x)~x/(x-I),
~'(XE A V XE B) AyE C={XE A I\YE C) V (XE 13 lyE C)
a operacija 0 dcfinisana je kao tJ zadalku 12. c) =(x, Y)E A x C V (x, Y)E B x C-={x, Y)E (A x C)U{B x C). gdJe niz eb I,aieuciju slijedi na 05ncl'. \I
dermiClje Dckanovog proizvoda, defilliclje unljt, dlSlrlbuCljc i\ prema V, dermiclje Dekanovog
Napisite Kelijevu* tabhcu kompozicije za grupoid (G, Q) i dokazite dn jc to
prolZvoda i definiclje ullIje, respeklivno
grupa! Slicno se dokazuju i oslale formu\e

20. Nekaje P{S) partilivni skup skupa S i /:;, Sll1lClflCna razlika skupov:.t_ Ookala!i 7. Prelposlavlmo da je Xf9, lj. neka postojl XEX Tada postoJc dllJt ulOgucnosil'
da je (P (S), 6) grupa. I" -XEX AXEA=x¢AM,
r XEX Ax¢A=xEAM,
21. Pokazati da su (R, +), (R -0-, .) grupe koje su lzomorfne. $10 je kOl1lradiktorno sa AM = A, Ie pretposlavka X1=-O 01 pada. Dakle, X=0.
(primjedba:f:R~R" de~nisall saj(x)~2'.)
8. a) = je relacijaekviya1encije na skupu relanlh t;fOJeva. <, >,;£. ~ su relacije porelka;
22. Dokazati da u kOlTIulalivnoj grupi G vrijedi: b) c je relacija porelka na PIS); c) = je relaclja ebivalenclje u skupu brojeva Ac:R;

(Va, bEG)(VnEZ)(ab)"~a"b".
d) II II skupu pravih iz R~ je relacija ckvivalencijc; c) 1 je simelriclla:
n reiacija porelka; g) (a, b)= I =(b, a)"" I; hl relacija ehivakncije;
1
9.rLY ..... ~[(b-a)Y+a+b](yE[ -I, I] "--+ [a, b]).
RJESENJA 2
10. a) Skup svih presllkayanja {f:Ar~B) = {(a, d, a), {a, a, bl, (a, b, a), (a, b, b), {b, a, al, (b, a, b),
t. Sve formule se na osnovu definicija jednakosli skllpoya I opcracija n. U svodc oa dokazlvilnJc (b, b, a), (b, b, b)}, gdje je svaka uredena trojka, u styari, if(!). /(2).1(3)). Sva preslikavanja,
anaJognih formula II algebri sudova. oslm (a, a, ol i (b, b, b), jesu surjekcije, nema injckcija ni bijekcija;
b) u ovom slucaju ima 3]=27 presiikaYanja. Preslikayanja (f{l), /(2).J{3))E {(a, b. f), (Il, c, b),
Npr.:
(b, a, c), (b, e, a), (e, (I, b), (e, b, a)] su surjektivna i injcktivna, tj_ bljektlyna;
d) x E AU(AnB)=x E A V (xc A 1\ x E B)=-x E A; c) ima ]"=9 preslikavanja. Nema surjekcija, injekcije su (f(I).J(2»E{(a, b), (a, c), (b, al, (b, cl,
e) xEAU(BnC)=XEA V(XE B I\XEC)-= Ie, ai, Ie, bl).
=(XEA V XEB) A\XEA V XEC)=XE (AUB)n(AUC) 11. YE/(AUB)~(3xE AUn) y=/{x)={3x E A) V (3XE- Bl
Primjedba: Uporcdile ovaj zada!ak sa z.adalkom I.I.]! Y~flxl=113xE Aly-flx)) V((3x EBI y~ flx\)=(yEfIA)) VIYE/IBI)=YE/IAIU/IB):
YE/{AnB)¢o(3xE AnB)y=f(x)=({3x E A) /\ (3x E: B)) )'= f(x)?o({3x E A)y=/(x)) II
• Arthur Cayley (1821 - 1895), cngbki malcma{iear A «3x E B)y=f(x))¢o(yEf(A)) A (YE/(B)) -YE/(A}(V(B)

)0 21
 2. U skupu R definisana je binarna re!acija
Obrnuta inkluzlja nc vrijedi U OPSIC!Ti ~llIcaJu, maze npr hili,4, BfO.j(A)=/(Bl.
4nB =9, pa je f(AilB) ~o ~l ff(,4)ilj (8) = j(A) ~(cR2)t Z<l koju vrijedi:

12. a) Ne; b) da~cJ d~; d) (N, j, (2 .. J IlIW, (Q, ) I (H. ) 511 grupe', e) (N, +) nije grupa: f) <Ia: g) d~: 2.1. ~ je relacija lo/alnog porelka;
h) /Ie; i) fie 2.2 x~yo;.~x+z~y+z za svako zER;
14, a), c) i d) prstcn: bl polje 2.3. O~x, O.:£y~O.:£x·y.
15. a) Kako JC
(a-h),(b 1(1 l)"'II(b'h"ja- 1 laSOCIJatll'11(51) bl dokaz Illdukcljom.
+
3. Neka je R ~ A p. Kaze se cia je A ogra/Jjeen odozgo (odozdo) ako poslOji MER
(Ij. mcR}!akavdajex.:£M (m.:£x)zasvakoxEA. Pri [omeseM (Ij. m)nazlva
"" (I Ii (bb '", f) c) xa""-xb=x" I (X(/)=X I (Xb),">iI=h,
major(lllta, (milJof{llltuj skupa A. Skup je ogral1icf!1J ako je ogranicen i odozgo I
posta jc X~l t =e za svako XE G:
10Je (<1/)j-I=" I,
odzdo.
'(.j ej (lx=/)=a- 1 (tlx)=a-1h=x,",,(: I/)

I - .. 4. Ako II skllpu svih majoranti (minoranti) skupa A posloji najrnanji (najveCi)

16. x' 1 ""_ (5 +9V2~ ~'4j
4) elemenat, on se naziva supremum (infimum) skupa A i oznacava supA (inr A).
17. Lako se provjeravu da su (2, +, ) I (2, <$. 0) prsteni Ako je j:XI--tX ~ !. (x E 2), [ada nije te!lko Ako je jos supA=aEA (infA=bEA), onda.ie a maksirnull1 (b minimum)
provjeriti da je ~kupa A i piserno a=maxA (b=minAl.
(Vx, yEO Z) fix + Y) = f(x)EB/(y)'/(x' y)=f(x)Of(y) (i da jc f bijekcija), Ij. dati prsteni su izomorrni
5. Svaki neprazan odozgo ogranicen podskup skupa realnih brojeva ima supre~
19. Kelijeva tublica operacijc jc:
<l
mum LI R (aksiorn supremuma)
I, I, /3 j, j, I,
"-----~~.~~-"---~- (). Skup realnih brojeva R pOlplinO je okaraklerisan sa l, 2. I 5. lj. skllp realnih
/; I, j, j; r. j, /6 brojeva je IOlaJno uredeno polje na kome vrijedi aksiom supremllma_ Oslala
/1 /, j, j, {, ;; {,
svojSlva realnih brojeva mogu se izvesli iz ovih svojslava.

/1 j, j, ,; I, j, r, 7. U SkUPll racionalnlh brojeva

j~ I, ;;
{~I PE Z, q E,II,I} vrijedc sve osobine
j; j, /, j,
Q= I. I 2, ali ne vrijecli princip suprem uma.
I, /, /1 .fi, /, r. {,

/, j, j~ }; /, j~ /1 8. A[lSO/IIIII(J wljt!dllos{ I'l:'afllOQ hrqja je [lfCS/i/.:.(/villlje !! :R--tR{~ koje je definisano

Koristeci tu tablicu, lako se provjcrava; fonnulom:
(i) operacija ° je inlema, Ij

(Vj, j= 1, 6) j(0Jj=;; 1.0 (Xl)E /hlk = ~6): Ixl~{ x, x~O

-x,x<O.
(ij)/;°fl =iJoj(=/; za svako j= G, Ij
j; je neUlralni elemenat operacije 0; Vaze slijedece relacijc:
(iii)/;oJr= fl' za j = I, 2, 3, 6, dok je f.ofs '" f50h =/1> Ij. Jr~ 1=1. za i= 1, 2, 3, 6 dok je
fil =/s i J;l =j~; (i) 1 xHxl; (iv) IIxHrll;;;lx-yl;
(iv) lako se provjerava aSOCi]alivnost, tako npr, (j~Oh)0/6=!.of6=J;. fl0(j;J0fo)=fl0.i4=/3itd.
Da Ii je ovo Abe!ova grupa?
(ii) IxYHxIIYI; (v) (Va>O)!xj;2;a<=:>-a2x;2;a;
(iii) Ix+yl;;;lxl+lyl; (vi) ('1a>O)lxl>a=x>aVx<-a.

9. Neki jcdnostavni podskupovi u R.

L3. OSNOVNE OSOBINE SKUPA REALNIH BROJEVA Neka je a, bE R, a < b, tada uvodimo slijcdece oznake:
I NJEGOVIH PODSKUPOVA (a, bJ= {xla<x<b: =1;
[a, b]= {xla;;;x;;;b: =7;
1, Slruklura (R, +, . )je polje, Ij:
(a, b]~[a, b]\,{a: =(a, bJU{b:;
1.1. (R, +) je Abelova glupa;
[a, b)=[a, b]\,{b:=(a, b)U{a:.
1.2. (R"\.{Oj, .) je Abelova grupa gdje je 0 neutralni elemenal U odnosu na
operaciju sabiranja; Skllp I se nazi va zatvorel1i interval iii segment, a J se nazi va o(voreni interval iii
1.3. vrijcdi dislributivnos! (\1x, y, zER)x(y+z)=xy+xz. samo interval.

22 23
 17. Vrijedc slijedece osobine binomnih koeficijenata:
Pored toga, koriste se J slijedeci neogral1iceni inreruoli:
[a, co)=\x!x~a], (n,
(- OJ, b1~ {xix ;;;h}, (-
(0)=
X"
[xlx>o:,
hl~ Ixlx <h:,
(fl
C) n!
k!(n- /.:'I!

C)=C~k}
(-OJ, +ro)~R.
(ii)
10. E ~ oka!ioa broja aER je interval ((I £, (1+£), gdje je £>0.

11. Neka je A c: R i neka je M = sup A, tada

(\1£ > 0)(3a E A)a > M - E.
(iii) ( II)
k +( k + ("+1)
II 1.) ~ k+ 1 '

(Slijedi neposredno iz aksioma supremuma.) Z<."l sve (n, k)EN~.

12. Nekl vazniji podskupovi skupa R: Posljednja formula zove se zakon Pascalovog* lrougla i daje mogucnost brzog
12.1. Skup prirodnih brojeva: izracunavanja binomnih koeficijenata, sID je za 11~4 prikazano u tabeli:
N ={l,2, ... ,IJ,n+1, ... j,
No~NU{O}. k 0 2 3 4 5 la+bl"~
12.2. Skup cijelih brojeva: ~
" .. ---
0 0 0 0 0 0 =1
Z~N-UNo,

gdjeje N-~{xl(3I1EN)x+II~O=x= -II). 0 0 0 I) =a+b

12.3. Skup racionalnih brojeva Q. =112+2ab+b 2
2 2 0 0 f)
12.4. Skup pozitivnih realnih brojeva R+ = {xERlx>O},
3 3 3 0 0 = a3 + 3(11b + 3(1h 2+1':'
skup nenegativnih realnih brojeva Rd = R·I- U {O).
12.5. Skup iracionalnih brojeva 4 4 6 4 0 = (/4 + 4a3b + 0(12b1 +4(1b" + 64
J ~R '-.,Q~ IXE RI(\lpE ZI (Vq EN)xf~)
q
13. Vrijedi niz inkluzija: ZADACI
NcNocZcQcR~JUQ.

14. Princip matematicke indukcije formulisemo na slijedeCi naCin:

1. Nekaje A=[~' J2)nQ. Odrediti skup svih majoranli Ai skup svih minoranti
((\III E N) P (II))=(P (J) A (VII EN) P (11)=1' (II + 1I), Askupa A; inrA, supA, maxA, min A u skupu Q. OSlO pitanje u skupu R.)
tj. iskaz P(n) tacan je za sve prirodne brojeve 11 ako jc tacno PO) i ako za
2. Ookazati implikaciju:
svakoD /J ~ I vrijedi implikacija P (n)~P (/1 + I).

15. Bernulijeva nejednakost:

(\Ix, Y E R)x' + y' = O=x + Y~ O.
(\lh> -I, hfO) (\III EN \, {i :)(1 +/I)"> 1 +"ir, 3. Dokazati da je:
za 11=0 ili za 11=1 vrijedi znak=. a) j2 iracionalan broj; b) ,/2-1---,/3 iracionalan broj; c) 3)2 iii 2·+·,,;2
16. Binomna formula: iracionalan broj.
Da Ii su brojevi iz a), b) iii c) algebarski?
(a+b)"~ I"
k=O
(")
k
a"-'b',
4. Dokazati da je svaki beskonacan periodican decimalni broj racionalan broj.
gdje je n E No i binoll1l1i koeficijenr "n nad k" je Slijedece decimalne brojeve napisati U obliku E:
If
a) 4,31, b) 23,32, c) 1,9814 .

• Blaise Pascal (1623-1662), rrancuski matemalitar. fizitar i filozor

)\
 s. RijcSlti JednaCinu x smx
al ix+1I-12x-JI~2. hllX+21-i2x-1I~2; mill
ci lx' 4x+JI·" - 21 ~.\
6. H_ljdjli nejednaCinu: I I
11. Nckaje a+~cijeli broj. Dokaza!i da Je broJ a l1
+_ za prolzvoijno /lEN lakoJc
al jin21--lj;C;l, hi lx' 2x-lj;C;2; cl lx' xl-ixl<1 a . lin

cljell hra].
7. a) Pokazati da je c .~ okolina tacke (/
Ur. (a)= \XIIX- 01 <£ i = {Xlil~- £ <x<a +c] za svako £>0 12. Dokazati ncjcdnakost
b) Napisati slijcdece dvojne nejednakosti II obliku jedne nejednakosti s apsolut- 1.\ 21'1 -- 1
--<--~- (IlE'N).
nom vrijednoscu: 2 4'" 2n = ,/3n + I
IOa<x<b: 2'x1(a,bl; JO l,;;x';;O.
13. Ookazati identilet
c) Pokazati da je U .. (a) '- {a) = {xiO < Ix -- al < 1':) n ,.3 _ 1 2 /1 2 + Il + I
8. Ookazati jednakostl: II - -- .-_.- --'.
r=J +I 3 l1(n+ I)
I
a) rnax(a.b)=2:(a+b+lb,.,'al); 14. Dokazat'l nejcdnakosli:
I
I a) +- ."--~ ~ ,/ II;
min(o, /))= ·-(o+b-·,Ib-all;
2 'vi n

cl (1 (l11(l--j-u 2 )· (1+(In)0::;:1+o 1 +u 1 + +0" aka Sll Qi;?:OVa;E[··-l, (f]

Y. l'viatemallckom indukcijom dokazati jednakoSI (obrazac za zblr II clanova
geomelrijske progresijc), za i = t, fl (Specijalno, za U I = = (111 = X > ""! dobijcmo nernulijcvu*

n 1 _ q" ncjednakost:
,511""'" L
aq,-I =o--~ (qi 1, /lEN). (1 +x)");1 +n.-..:.
k '" J 1 _.. q
10. Dabzall Identl(ele' e) /1! 2(~~'~~)'; f) !sinllx!211Isinxl;
I " I
al L k=~Ii(n+l); bl ;;: "'~-nln+I)(2n+ll; g) (Vx,YER+)(VIlEN, n;?-2)v'x"+'v:yn~\.i(x+rr
k=l 2 k '" I 6
15. Dokazali djcljivoSli:
dl ;;: (2"-II~r"; o! 3 1(5"+2"~'), nEN,,; hi 64 113'""+40n-271 nEN,,:
A"" !
c) 1331(l111+1+12 2n +1 ), !lENa; d) 54 1(2 2n "I-9n 1 +3n--2), /lENa
" I
el ;;: (2k-II'~~n(4n'-II: 16. Aka je p prost broj i HEN, dokazati slijedecu kongruenciju (Ferrnat H )
k == 1 .J
II P -/l=:;O (mod pl,
'~ 1
g) ;;: "(k+ll~in(nl-l)(n+21: 17. Dokazali

kto (a: k)=(a +:: + 1).

k '" J •
(VaE R) (VIlENul
", I
hi ;;: k(k+l)(k+21~-n(n+ll(n+21(n+31;
/;=-1 4 18. Dokazali formulc:
" I
II ) -------~ _ _ .
11
jI
" 1
;;:-~-~ ~ --;
!l
( -I)
k ,
~(~ II'; (-k) ~(.~ I)" (nl.k-I) :
,:-, (2k-II(2k+11 2n+I' ,~, I«k+11 11+1
II /1 ,

kl t "-~~_
'=13k 4
2n+1
4'3 n '
* Jakob Bcrnoulll (J654~ 1705), hajcarski malcrnaliC<lr holandskog portjekla
H Pierre de Fermat (1601 ~ 1665), rrancllski 1l1<llemali(::ar, ro zallllllanjll prilvnik, kOli sc malernatikom
bavio IZ hobija

26 27
 1/2) (2k-I)II , (2k)1
Tada je
( k ~(- J)'-(2k)II~( - J) 2"(k!)" gdJe Je (*) H";£G,,;:?A,,,
pn cemu.ie (Un-=' Gn= A,,)-=(x 1 =-'\2 = . . = x"l
135· . (2k-- J)~(2k_I)II,
C) Ncka je X>O I rE Q, r> I, lada je
2·4·6· '(2k)~(2k)1I (kEN)
(J+xY>I+rx
19. Izracunal j sume: OVU nejednakoSI 1akoae naZiV31ll0 BCfnUlljc\'a nejednakosl (vidi [COrernu

h) i: ,(n),
k '" 1 k
15).

d) L" (- I)' (H)

. ; e) (n)+(H)+ RJESENJA
k =0 Ii. Jl 2
I. U skupu Q:A={xlx~"Q;\x>\/2:,
20. Dokazati idenlilele:
1 1

l-·~+i-· -~=2Cl~2+~~~4+' +--~)_

A~ ,'x!xEQAx5,-;, mfA=-=minA, surA I max A nc POSlO)t
- ~2 2
a) 2n' 1l=7/.:·
-, - ",. 1 I
1xlx ~)2:, ~ = :xlx~2:' mr A = mm _I =2" surA =,2. or
1-1+l-··· +~;:"~ 2 (11 -~1+ 11~3+'" +~J, 11 =2k - 1,
U skuru R:A = max t1 pOS!OJe.

b)
2. Neka jc p=oX J +)"l ",-0, q=ox+ y=O (x, yER)
gdje je kEN. Tadaje p';;:;;x'+ljO, q'~x+yjO.

21. Dokazati da je braj 2 55

-+ 1 djeljiv brojern II. Prema lome,
q',,"x+yjO=(xj_y)=(x1j r\)=(x 3 +y'#-Ol, :!_ (I) i«={l')-=(p=q).
22. Dokazal i: SID je i (rcbalo dokazall.

a) t (")( .)~(n+ 111):

k=O k
ill
r~ k r
Formula (I) dokazana je u 1.1, zadalak La 1

3, a) Prctposlavimo suprolno, Ij. da jt j2=~ raclOnalan bro) I da 511 p, q reiallVllo pros!i cijell hroje\1
q

b) I ("'):(2"): ;c ("-')(")
k "0 k II
c) L
k "'0 /1- 1/1):
=1'"
~
(")
JIl'
Tada jt 2 = pl/q2, lj. p2 = 2q2. Odallc se Villi da jt p djeljiv brojem 2, Ij. Jl = 2k, kE N. Na osno\'u
togaje q2 =2k2, pa se zakljucuje da je i q djeljlvo b!'OJcm 2, SIO je prO!lvllO prelposlavcl cia su p I q
relalivno prosli brojevi. Dakle, J2rfQ.
23. Dokazati nejednakosl b) Prelposlavirno da je,,/2 + -.,,/3:= r€ Q_ Tada je (,,/3)1 = (r-" 2? ill 3 = r 2,,, '2 + 2, odnosno
1
._

J I 1 ,,-- I -
('1"EN)--+--+ .. +--> I. ,I;, ~-2-'- Q, slo jt ncmogu,,'e jer prtma a) J2 ~ Q.
n+111+2 311+1 l
c) Prelposlavka da je 3y 2= ') iii 2 + -.,/2 =r), gdje su 'I' '2 E Q povlaCi da je
24. a) Neka je xk>O za k= 1,11* i n Xk= I, tada je r J iliJ2=rl -2,
k '" I )

L Xk~ll; (2: xk=/!-¢:>XJ=x1=···=xn=I). SlO je nemoguce, jer su r l i3 iii 'I - 2 racionalnl brojcYI Prema lome, preipoSl3vka da SlI 3",'2 iii
k'" I k", J 2+-../1 racionalni brojevi otpada, POSIO nasje dove Ia do protivrjecnosti (" 1EQ1.
b) Nekaje Xk>O, k=I,11 i 4. Neb je x =Co, !l1C!l'" a.b;b;:~·."£; beskonacan periodican decimalni hroj. gdjc 11; {i = 'Cf I i

n ojU=!,pl preds\avljaju cifre u decimainol11 zapisu broja:c Sad je

fI ~---.--- (ha rmonijska sredina), lOI;·px=cOala~, .alojb2_·.bp,oj ... hp
" I I I
-+ + ... +-- 10' X=COala 1 , .a.,ol ... br ,
x) Xl X"
lj.
X 1 +X2 +···+.'(" IO'(lor ..-I)x=cOal_··Cl.b1···b•. CO(lI a,
An=------- (arilmClicka sredina),
n iIi

g,,=~/~.~;: (geometrijska sredina). x~----·- (1EZ).

I Ol (101' _. I)

* Nadalje znak k = I,n znaL:i iSla sto i k= 1,2, ,n a1427/99, b) 2309/99, c) 19616/9900
 b) I" {l"--~x<b""...:-A-E<.x<A-I-cI\A +c=b AA-£=ll
5. a) Karak!erlSllcne 1l'l:ednoSII SU
J 1J _I. 21-'l ~'OO>ix - AI<c
1
AA = - (CJ- b) Ae =- (b-ll)
1
> > , 2 2
-.;+I=O~~s= I,
'" < J 1 1
> '>
=Ix ~- - (a + 6)1 <,- (b - oj;
2;.:- J =O=x ~
< <; '2 2
Prema lome Je
2" x1{a, b)",*xE.l:¢ U (~(a+b))
'~~~'-I{=~JtJl G
,
lib -"I 2
1 1
+ ,) =IX - - {n -I- 6)1;;: - (/1 - tI);
2 2
x+ 1 - 0 + +
1 1
3" -ISxs.:,O=lx--(-I-!-O)I;3·~(n-f-l)

",--,-,-~--;~+~~
2x 3 - -- 2 2
1 1
slutaj =Ix+-I::;;-
1 ~2
jOZaxE(-::C, -11Jednaclnaglasi 9. Kako je:
-(x+lj+(2x-3)=2=x=6r!:(- 7::, 1),leotpada I 1 q
L aq·-I =(1=rl~q' !j
2°Za XE[ - I, D jednacin:.l je ¢:;.
al SI =
,r.1
a=a, f()rlllUia jt Inena

bj Prelposlavimo tla je rorrnula l:.lcna za ncki plirodan bl-oj II Tatla je

:Oil !! = I.

~+I+(2x-J)=2=3x='i=x=JE
S.tl=S.+aq"
' [ .-1" ',,1,),
I-q"
4 =a----!-aq" (na osnovu indllklil'ne prClpOSI<l\kc)
1 ~q
Ie je x =:3 qt5eIlJt Jcdnacll1t
q"+q"-q",j
""a-~-

3-zaXE[~':C
,2
)Jed!lJ.cinaJ~<-""
, !_ q"~ 1
1,- q

X+I-(2X-3 1=2<,.--:>t= 2E U, ,:(,) =a---l=-q'

Ij formula je tacna za n + I ako jc lacna za II Dakk. po principli mdukcije, rorilluia za S" latl1a
Dakle, je n 5VC prirodne brojeve,

Ixlln II ~ 12x~ 31 ~2:, Ii, 2) 10. Pri dokazivanju se mozemo koris!IIi matcma!ickom indukcljom
a) Kako je
b) KaraktCrI5licne lacke su {- 2, 1/2; = :xlx 0:.
+ 2 ",,0 V Lx -- I = Tim lackama se skup R '" (- Xl, , 1
I" ') k=!=-·I(J+l),tj.l=l,
--2)Ul ~2, 1.'2)U[ln.:;c) dljeli na Iri dlsjllnklna inlerval<l, II kojima IZfazi pod znakom modula
,';1 2
mijenjaju znakove. Polrazicemo rjeknje dale jednaclne u svakom od tib inlervala, Dobijc se
formula je tacna za fI "" 1.
{x!lx-!-21~ I2x- !i=2, XE R: = (1(3. 1; 2° Pretpostavililo Ii da je formula tacna za neb prirodan broj Il. !ada je za n+ I
c) (xERllxl_4x+31_lx~21=x_l:

6,'llk+21~11~1=~I~lx+ll 1';1
'" 12-,.,/2, 2. 3·t-,/3:
'i;' k~( i:
I ~ I .~ I
+,,+ 1

1
=0;,0;1:.;+21;32 =2'I1(I1-!-I)+I1+1 (na OSIlOVU induktlvnc pretpostavke)
=-2;,o;x+2;,o;2
1
=-4;,o;x;o.;O =2'(n+ 1)(n+2),
Dakle, (,l;E,Rlllx+21-ljSI )=[-4. 0]
I]. formula je tacna i za It --I- I ako je tacna 7.a II.
0
b) {XERI IX2_2x-lj;S2:=[-"1. JJ; Na osnovu 1 i 2° formula a) je tatna po principu indukcije za sve Il EN.
I) 10 Za = I formula je idclllilet:
11
c) {XERllx1 -xl-lxl<I:=(_.I, !+, 2)
al-b l =(a-6)·(1'.
2" a",j-b"+I=a"+I_-cJ"b+(1"b--b"'1
,:''''"a,-«x<a+[ =an(a~b)+b{an_bnl. odak!!: na OStlOVlI indllktivn~ prelposlavke
-=XEU,(tI): an _ /y" = (a _ b) (a' - I +a"- 2 +, +ab" -1 +b"-!).

111 31
 slijedl lada iz ( .. ) i (n) slijedi da je
a"!-b"'={a _b)[a n +b{a"-I+ I1 "-2b+ +cl/)"-l+h"-Il] A(n+I);':iB(n+l),
=(a-b)(a"+a"-'b+ +II/>" J+b"), Ij. nejednakosl koju dokazujemo vrijedi i za /1 + I.
Ij rormula mjedi I za n+ 1 Nejednakosl (oO') je ekvivalenlna sa
Dakle, po pnnclpu malemallcke IOt!UkCljC data formlllaJc tacna za SVC liEN 1 (2n+lf I . .
.-.~.- .. '-.-- .~--, SIO Jt' ekvlva!enlno sa
I \ X Sin X X X 3n+ I (2n+2f -)11+4
Ill) 1Q Za n = J :k~11 cos 21 = cos' = ~-::;-' 510 jt' tacno, jn je Sin x = 2 Sin "2eos 2"
2 12n3 +28111 + 19n+ 4 iii 12/11+ 2811 2 + 2011 + 4
2 sm- Ij . ..",0<11.
2
2° Prelposlavlmo da je formula laena za neb pmodall broj n Tada je Time je nejednakosl A (n}~B (n) dokazana

~rl
l~1
cos~=(n
2 t~!
cos-;)'cos~
2 2
14. a) KakojezasvakoO<k.;£n
- r 1 1
Jk ~vn~~~ (,,=" za k=n),
x
SInX
=---'-;'cOS~(na 05novu mdllklivn~ prclposlavke) JkJn
2"sin~
r
tj. LJk~n.~~=Jn,
x smx ,.,
~to je i trebalo dokazati.
b) Dokaz izvcsti indukcijom.
t}. rormuJa je {aena i za 11+ I Dakle, tacna je za sve nEN 1
d) Direktua posJjedica Bernulijeve nejednakosti La x=~
I L ZaplSimo Iskaz u slljedecoj rorm,'
N (n)=a"+ IjanE Z ako je N (I)E Z. e) Kako je

Laka se pravjerava Ideniliel

(*) N (n+ I )o=.N (I)N (/1)- N (n- 1),11> I, (~Y-(n+l
2 ,
odakle slijedl da jt N (n + !) CIO broj aka su N (n - I) I N (II) Cljell broJc\ I Mnozenjem tih nejednakostj za k = 1, n dohije se
Sada je

N(2);;.a l 1 ( 1)' -2E2

+_= a+~
/I" '·(n-I)·2.· 'l'n~(~: ly", Ij. {rl!t ;£(n: ly",
" " sio je i nebalo dokazali.
Prema tome:
Primjedba: $ve nejedllakosli dokazali i indukcijom
!' N (\) i N (2) su cijeli brojevi
n 10 Zan=l:lsinlxl~qsinx!jelacno;
2° lz (*) s!ijedi da je N (I! + I ) cljeli broj ako Stl N (n - I). N (n) cijeli brojevi.
r Poslo je
Na osnovu 1° i 2° slijedi da je N(n)EZ za svako nEN po principu ma!ematitke indukcije
sin (11+ 1)x=sin nxcosx+cosnx sin x,
12. Dokaz indukeijom:
shjedi
1 1 Isin (11 + I )xl;;i Isinnxllcosxl + leos nxllsin xl
1° l..an=l:-s--:::-,tj
r J4 2 2 ;;i ISinnxl + Isin xl( =Isin Ctl ;;i I, leas al;? I)
nejednakosl je lacna. ;:::;(11+ l)jsinx!,
2" Indllktivna prelposlavka gdje se posljednja nejednakost dobije na osnovu induklivne prelposlavke da je dala nejedna·
I 3 2n-! 1 kost lacna za neko nEN.
A (n)=---,. _~~.;;:;--------==- = B (nl, n ~ 1
24 2n ,/311+1 g) Primijenimo indukciju.

2n+ I 1° Za 71=2 Ilejednakost sc svodi na identitet.

poslije mnoZenja sa - - prelaz! II 2" Sada je
2n+2
1 J 211-1211+[ 1 2n+1 .Jx'" +.J? ~.J-;;.J-; d0 J;
(*) A(n+l)"")'4' . - - . --S---'~-~.
211 211+2-, 3t;+.\ 211+2 <J-;; Jx+y+Jt Jx+ y (=x, y>O)
Ako je ~(.J:;; +.JY').Jx+ y
I 2n+ 1 I ~J(x+YrJx+y (induktivna pretposlavka)
(u) ------=·---:;£~_====B(I1+ J),
)311+1 211+2 ,'3(n+I)+[ ~~+Yf".
 Jednakosl Vrljcul aka i sarno aka Je Il = 2
Primjedba: za /1 = I :.J--; + ,/~,> ,,/x + y (x, y> 0).
J) 11. (! +x)"= IG)Xl za x= -! shjed!

IS. a) Treba dokazali 3V(n)=5"+2"TI, liEN!).

e) Iz a) i d) slijedi
Kako je
/(n + 1) 20'S"""!

10
+ 2"H +5"+ 2'+ 1 _ f{lI)
",,6, 5" + 3_y'l ~ I{n),
je 31/(11+ I) ako je 31/(n)_ Kako jef(OJ=3, loje 311(n) po principu malematicke indukcije
IC)+ II- 'Jt)~2".
I ~o I~O
<J

dJ Akoje/(n)=21~' 1 ~9111 +3/1~2, lada je I(n+ !}-f(n)=6(22"~3n- I).

Akoje g(Il)=i"-31l-1, [adajc g(n+I)-g(n)=3(21n_I). 2(G)+(~)+}2"i'; (:H;)+ A
Aka je h (n)=21' - I, mda je h (11 + Ij-.. h(n)=3· 2". SliC!lO"
1° Kako je 3 Iii (1)=3 i 3111 (11+ \) aka je JI" (n), to je 31h (II) za nEN.
r Kako je 91g (I)( =0) I 91g (n+ I) ako je 91g (/1),10 je 91g (n) 1..1. nEN.
3" BuduCi da je 541/(1) = 0 i 541f(n -+- I), ako je 541/(n), slijed! 54 V(n) loa nEN, 20. Stavimo Ii n:=2k- I, posmatrani identitet se svodl na
Osim toga, 54If(0)=0. ! 1 I I I
jll""'k+k+j+ -,' +2k'~r'" 1-'2+ .. +ik-- I ""Vk'
Dokaz. je Illoguce izvesti i na drugi naCin, npr primjenom binomne formule:
a) 5"={2'3,",-I)"=3q+(-I)", (qENiJ)
2"-1 J = (3~ It+! = 35+ (- I r+!, (s£N)""->5" +2"+1 "" 3 (q+s), sto je i trebalo dokazali
Odavde je
, , ,
(~) Ul+l - -k"=
!l1.=2~t 2k+! 2k + I ~2k'
16. Za N =! kongruencija je tacna, Prelposl8vimo da je formula taClla za neko
jednakosti
I! E N. Podemo Ii sad od
, ,
(**) v'+I-L\=ik~+1-2'k'
+( P )11+1
p-"" I

Binomni koeficijenli G) (k. c I, p - I) dje1jivj su sa p (ako je p prOSI braj), pa dobijemo kongruenciju

za 11 nepamo.
zllvr~en
Shena provcsti dokaz hill parno, Ij, n=2k.
(iz (~)) 21.Iz 25 =32=3.\\-1 slijedi
{n+ IjP=/li'+ I (mod p) 255=(25)11={3 11_1)1I=33N-I,lj. 255+1=33N.
Odavue slijedi: 55
Dakle, dokat.ali sma da je 331(2 -+- I). . .
{n + I JP _. (11 + 1j""n P _. II (mod pi, Maze Ii se ovaj dokaz 'lskoristiti da se dokaze dJe1JivoSI 121i{255 + I). (Kor'!stiti Cinjenic u da su
!j. kongruencija Hijedi i za n+ I ako vrijedi za neko n
Prema tome, kongrucncija je dokazana metodom matemalitkc indukcije.
binonmi koeficijenti (")
k djeljivj brojem II za k= -\, 10).

17. PoCi od Paska!oYe formule 22. a) Iz idcntiteta (a+bth",,(a+b)"(a+bj"', Ij.

(0+,+') +('+'+') (0+,+2)

11 11+1.
=
n+1
i primijeniti prineip indukcije.
f(":m}'b.'"~~ Ie;}'b" ,~t)';b.i
1=0

(,) (,-- ')

b) Kakojek k ""11 k~1 ,shjedi: il!

oj
"

Llk+'J(;)~ LkG)+ L(;)~"2"-'+N"-'I'+lJ

"
b) Ako u a) stavimo m=n=r, dobijamo ICJ ""e~)
,. 35
34
 c) Siavimo r=~-(II>m; II, mEN) i neb je
/1! m
m!(n-m)! X,<= I +rx, j= I, m; Xj= I,j=m+ I, n·
Primjcnom desnc od ncjednakosli (.. ) dobijarno
___ "_~~_." m + rmx + n - m
\I(l +rx)"'·I~-"'< ~=! +x, a odavde
"
(I +xr'"'=(J +x)'> 1 +rx.
23. Z3. n;:o I ncjedoakosl Sf svodi oa Primjedba: Bernurljeva nejednakosl vrijedi uz neSlo s\ab·lje prelposlavke. Vidjeti 0 (Ome, npr
I \3I I Linearna algebra, polinomi, analiticka geomclnja, str. 221, D. S. Milnnovlc i.
._+-+-=-> I, ~lo je la1::no,
2 3 4 12
Prelposlavimo Ii da je nejednakosl lacna 2"..1 neko n E N, tada je za II + 1
1 1 1 1 1
----+ '". + > I +~~+---+-~---~-
n+2 3(n+l)+1 3n+2 3n+3 3n+4 n+1
2
=1 + ._.> I,
(3n +2) (3n + 3) (3n+ 4)
Ij. nejednakosl je lacna i za /I + 1 ako je tacna za neko /I EN. Dokaz indukcijom je zavrsen

24. a) Za n = 1 je Xl = 1 i nejednakoSI Xl ~ J je ispunjena kao jednakost.

Prclposlavimo (indubivna pretpostavka) da je !vrdnja taena za neko n. Neka su XI, Xl' ...• X"
x«+! proizvoJjni pozitivni brojevi i x J x 2 . . x...x~+,""'l. Tada su moguta dva slueaja: ili su svi
brojevi jednaki 1, tada im je sum a jednaka 11+ I i nejednakost je dokazana, iii nisu svi x~ovi
jednaki jedinici. U posljednjem slueaju ima brojeva koji su veti i brojeva koji su manji od
jedinice.
Ne umanjujuci Op~lOst, prelposlavimo da je x.> I, a x.+! <I. Posmalrajmo sad II brojeva
xI> Xl • .. _, X«_I, (X.·X.+ 1 ).

Proizvod lito n brojeva jednak je jedinici, le.ie prema induktivnoj pretposlavci

Xl +X2 + ". +11"~ I +XnX., I ~11.
Dodamo Ii loj nejednakosli (oeiglednu) jednakosl
x. +X., I -x"x.q = I +(x.- 1)(1 - x.+Jl,
dobijemo
XI +x1 + ... + X.Xo+ 1 >II+! + (x.-I) (I-X.+l»n+ I.
Prema tome, iz ta(';nosti date Ivrdnje za neko n slijedi da je dala Ivrdnja tacna i :r,a 11 + 1. Time je
data tvrdnja dokazana.
b) Proizvod n pozitivnih brojeva je

G. G.
x
,~=
G.
~ (G)"
G.
=1, tcje saglasno sa a) njihova suma:

Odatle A.~G •. pri lOme, "Znak jednakosti vnjedi ako i samo ako je c::= ... =c:'
Xl x..
ako
Ij. i samo

akojex,= ... =x•.

Na osnovu dokazane nejednakosti (G.~ A.) je
 koji predstavlja udaljenost tacke M (x, y) (slike kompleksnog broja) ad koordi.
2. KOMPLEKSNIBRO~J_E_V_I _______ natnog pocetka 0 (0,0) (nacrtati sliku)
8. Neka je z =x+ iy( +0). Tada je trigonometrijski oblik kompleksnog broja
z~ Izl (l~+ i I~)~ Izl (cos 0 +i sin 9),
gdje se broj 0 oaziva argumell/olJl kompleks/lOg broja z I oznacava sa Argz
Prcrna lome,
1. Skup komp[eksnih brojeva C={x+iylx, YER, i="\!-lJ*. Oblik z=x+iy x y
nazivamo algebarski oblik kompleksllog broja z. Broj i = "\,t=i nazivama imagi- o
~ Arg 2=COS 0 = i~T' 00 sin r;r
narnom jedinicom. Ako je 0 E ( - n, n], tada se pise 0 = arg z i naziva se osnovna (glavlIa) vrijednos[
2. Nekaje z=x+iy. Realni broj x nazivamo rcalnl dio, a rcalni broj y nazlvamo argumenta kompleksnog broja. 06to je
imaginarni dio kompleksnog broja z i oznacavamo Argz=argz+2kn (k=O, ±I, ±2, .. J.
x=Rez, y=Imz.
9. Neka SL! kOl1lpleksni brojevi zapisani u trigonornelrijskom obliku Zk=fkE(Ok),
Ako je Re z =. 0, ooda se kaze da je Z Clsto imaginaran, a aka je 1m z ::'.0 0, onda je gdjeje rk=lzkl,
a E(8k)=cisOk=CoSOk+isinOl kompleksnajedinica (u pravcL!
ZER. 0 .. ). Tada vaie fonnule:
3. KOfljugovano kompleksili braj 7. iii braj kanjugovan kompleksnorn broju ZI' £2 = f 1f 2eis (8 1 +0 2 );
- I _ 1_
2 = X + il' J'e Z = x - iy. VriJ'edc formu!e Re z = .. (z -I,. z), 1m z =-- (z -- z).
- 2 2i
4. U skupu C de/Joise se jednakost i operacije -+- i ::"=(rcisOr=r n cis8 n (n=O, ±I, ... )
Neka Sll ZI =X 1 + ih, 22 +iY2 proizvoljni kompleksni brojevi. Tada je:
Posljednja formula naziva sc Moavrova* formula.
D'
(I) z, Zl~X! =x 2 , )'1 = Y2:
II), Vrijedi (za dato aEC)
jzizn=a, zECj={zlz=VaECj=

., II-I}
DC
(3) z! Z2¢;>(Xlx2~ytJ·'"2)+i(X1J'2+X2Yl). n ' r . - . arga+2kn
~ { zk=,'ialCIS--n--lk~O, I, .
5. Sll"uklura (C, +, ·)je polje, I],
(i) (c, +)je Abelova grupa (O=O+Oije neutralni elemenat za sabiranje); II. Eulerove** fonnule:
(if) (C",", {O J, .) je Abelova grupa (1 = I + f·O je jedinica i u C za mnozenje); e''l' = cos <p + f sin q);
(iii) mnozenje je distributivno 11 odnosu na sabiranje. ei"'+e-·i'i' ei'l'_e-''l'
cos {jl = ; Sill (P = --2i-·.
6. Operacija konjugovanja ima slijedece osobine:
ZI +Z2 =ZI +Z2;
ZADACI

z = z. 1. Odrediti Rez, Imz, Izl, argz, Argz,;·1 grallcki interprelirali Ie rezultate akoje
7. Geometrijski se kOlllpleksan broj z moze predstaviti kao tacka M sa koordina- z:
lama (x, y). Pod ftJodulorn (apsolutnom vrijednoscu) kompleksnog broja podra- I i i I
zumijevamo oenegativan broj
a) 5;; b) -+--
2 2'
cJ I +"'E; d)·--;
\/3 l+i)3
Izl~R+Y', e) (i+I):(i-I); fJ-i--I; g)l;

Neccmo se baviti dcfinicijom komplcksnih brojcva kao skupom svih urcdenih parova realnih brojeva.
Abraham de Moiv[e (l667~ 1754), rrancuski maternalitar
Vidjeli 0 (Orne, npr. D. s. Milrinovic i ... , Lincarna algcbra, polinomi, analilicka gcolTlclrija,
<4 Leonhard Euler (1707- (783).
Gradevinska knjiga, Beograd, !9~O (OSIDO izdanje)

38 39
 2. Odrediti skup taeaka S={zlz=x+iy; x, YERJ u kompleksnoj ravni, koje 13. Izracunati sve yrijednosti korijena iz kompleksnog broja iii rijesili odgovarajll~
ispunjavaju usloy: ell binomnu jednaCinu:
a) Rez=Irnz; b) Rez<l; c) -! ~Rez~2; d) Jrnz~O; a) 0-2i; b) x'-I=O; c) x4+1=0;
e) Izl;;;2; f) 1 <lzl;;;3; g) Iz-il;;;l; h) Izl>1 "lz-il;;;l; d) Ji; e) Ci-i)'=I···i; f) z'··3+4i=0;
n R
;) -n<argz;;;n; j) -<argz::;;-.
3 -- 2
3. Neka su dati skupovi
14. Dokazati cia Sll rjeScnja jcdnacine zn 1=0, Zk=C k, k=O, n-l, £:=cls(211/I1);
A = {z Ilz+ij;;;J:' B= {zllzl > I), C= {zIRez+lm z;o; I:. n EN. Dati geometrijsko znacenje tog rezultata.
U kompleksnoj ravn; predoc;ti A(1B(1C, AUB, BUC, Ar1(BUC), (AUB),
15. Dokazali identitete:
4. Objaslliti gcornetrijsko znaCellje re\acija:
a) x' -I = (x-I )(x2 _ 2xcos 72'+ I)(x' - 2xcos 144' + I);
a) IZ-21+1z+21;;;6; b) Izl;o;Rez+l;
b) x 2 "_1 =(x'··l)"n (x2 -2XCOS kIT + I);
c) Izl;o;lmz+l; J) IZ- il-lz+il;o;8. k~l n
5. Odrediti komplekslle brojeve koji odgovaraju tackama: ZI (1, 0), Zz (0, I), c) x2"+I= ".I(
II x2-2xcos~-
2k+ l);
n+1
z, (I, I), Z4 (I, ,/3), z, (- 2, D. J:=oO 2n
d) X2 ".1 _ 1= (x - I) fI (X2 - 2x cos 2kn_
~""1 +
+ I).
2/1 1
6. Naei taCke koje odgovaraju komp!eksnim brojevima i odrediti njihov po!ozaj u
kompleksnoj ravoi: 16. Odredili Rez, Imz, lzl,Argz, akoje z=(l+j)n, /TEN.
1
ZI=I, zz=l-i, z3='2-3,5i, Z4= -8i. 17. Provjeri identitet:
a /1a
7. a) Dati su kompleksni brojevi: (Vn E N) (\;fa E R) (1 + cos a + i sin a)" = 2" cos"'2cis-:2.
I" I +i; r 1- i; 3° -1- iv/i Napisati ih u trigonometrijskOln obliku. Da Ii isti identitet vrijedi za 11 E Z?
b) Kompieksoe brojeve ·1" 1 2° pomnoiili neposredno 1 poslije preiaska u 18. PoJazeci od Eulerovih formula
trigonometrijski oblik.
2 cos <X = ei<:o + e - ja, 2i sin Ci = eirr. - e - ja,
8. DalisubrojeYiz,=1+iJ3,zz=1+~. izraziti kao linearne kombinaclje slnusa i koslnusa visestrukih u¥lova:
)J
sin 3 x, cos J x; sin4 x, cos4 x; sins x, co 55 x; COS ZM x; sin 2n +! x, 2
n+ 1 x.
~.
SiOl.n X, COS
Izracunali
z, 19. Provjeriti da struktura (C,{O), 0) gdje je operacija 0
9. Odrediti ZEe, tako daje: a-b
(\la, bEC)aob=-T'
a) z+lzl=l+i; b) Izl=lz+q, z/;=i;
predslav\ja Abe10vu grupu,
10. Izra6unati z"-",0 i nacrtali svc njegove vrijednosti u ravni kompleksnih
. . a+b .
brojeva, 20. Akoje la I=\b I=l;abj-l, dokazatl daJez=T+ab rea!an broJ.
11. Odrediti sve vrijednosti yCI i ilraziti ih pomoc:u vrijednosti
prcdstaviti rjeSenje zadatka za 11 = 2, 3, 4, 5, 6.
VI. Graficki 21. Odrediti eetvrto tjeme paraleiograma aka su z,. Z2, zJ Iri njegova uzastopna
ljemena.
12. I~racllnali cos 2x, sin-2x, cos 3x, ... , cos nx, sin nx (n E N) u zavisnosti od cos x i 22. Ako SU ZI, ZJ dva nasprarnna vrha kvadrata u kompleksnoj ravoi, odredili
SlflX.
osta}e vrhove.

41
 J i,,j3
23. lzracunali sutTle: 32. Ncka je x= -~--+-.-. lzracunati:
2 2
A=I+Gl)COSO+(;)COS2B+ _.. +C:)COSIlS; a) (a+bx+cx')(a+bx'+cx); b) (a+b)(a+bx)(I1+bx');
1
c) (a+bx+cx 2 )3+(a+bx2 +cx)3; d) (ax 2 +bx)(bx +ax).
B~(';)Sino+G)SiIl20+ . +(;}nno 33. Rijesili jednaCine:
24. Ako je !lEN, izracunati: a) Izl-z=I+2i;
34. Rijdil i sistern jednacina:
a) (J-i)x+(4+2i)y~2+6i,
(4 + 2i) x- (2,· Ji) Y= 5 +41;
b) (2+i)x+(2-·i)y=6, (J+2i)x+(J-2i)y=8;
c) x+yi···-2z=10,x-y-l-2iz=20,
25. IzracL1l1ati zbir:
ix+Jiy-(I+i)z=30;
sin x sin 2x SIflI1X
S"~ I +-,--+_.-.-+
2
... +_.__ el) (I +i)x+(1 +21)y+(I +3;)z+(1 +41)1= I +51.
SIO x 5m x sinN x
(J - i) x + (4 -~ 2i) Y ~I~ (I + I) z +4il ~ 2 - I,
26. Pokazati da se korijeni jednaCinc Z4 = i (z - 20 mogu izraziti II obliku
4
(x,}" Z, t)ER4.
. IT
z,=IHlg(4k+I)-6' k=O I 23
"-'.
35. Provjcrili rczultate:
- , r-- _ 7IT + 12d
Rijesiti jednaCinu z4=i (z+2t. a) (l +1)(1 + i\/3)(coso+isltlu)"-,,,2\/2cIS--<
12

27, Po e rije.si!ijednacinu n" (cosk8+isink8)=1 I+

b) ( .'-~~-.'
iJ.l)20 ~2' (l-i,!3);
r~
k"l
I-I
28. Dall geomelnjski lumaCellje jednacine (-I + ij':il" (-I i.,J3)"
• -64.
d)-(T=:ijlO--+- (Hi)'"
a) Ilz=-~II'=
z-+I
2: b) Iz-=,s,:t:·
2z-1·
2i 1= 1
36. Provjeriti sumacione rOl"mule:
29. Dokaza!i: " n+l IJ x
a) S"'"~ L sinkx=sin-·-xsin~x/sill-;

a) {ZEC/Z'= ~2(1 +i)}=H( A+ A)+KA-A}, T=

k"'l
~
L
k=J
cos
2
n+ I
kx=cos~-xslIl-x/sin-;
2
2
,fI

2
2
X

2
-~(J~-
2
~)-~('
2 >1'2
~ {I).
2 {i+ {i
I
-;l2'~:2lr
I] b) I" (") cos (I IH~2 X;
-+ k) x = 2" C05<--x cos --,-
I, k"'O k 2 -L

b) {ZEC/z'=i: ={ ±~(/i+J2+iJ2-=-j2). i: (")Sifl(! +k)x=2ncosM~sin'~~x;

k"'O f( 2 2

I~ nn-(n+2)x.
±K-/2~ h+i/2+.,j2)}
. nX
c) (-I) ' ( " ) c05(I+k)x=2 n 5111 .. C05----·-,
k =D k 2 2
L. (-1)k(") . (I +k)x=2 Sin
~, n . N
X . (n+2)x-mt
Sill -'Slll'---'-:
30. Neka je 21=X+61, 22=x+(5x/6-1)i, gde jc XER. Izracunati x ako je k"'O k 2 2
Re(zl· zl)=O.
31 p '.. (l + i)"
. rOYJen11 rezultat -----=2i"-1 (nEZ).
(l +i)"-'

42 4J
 37. Dokazati formule: i 2i
,,- 1 kn 1---::: 2+~
" kn
a) f1 sin-~j;;/rL b) f1 sin---~J2n+ 1/2";_ ,,_1+iJJ_
8. Direktno: - - - -
J]~ JJ~3(1+-'-)
k "'-I 211 k"'l 2n + J Zl i j 1 2 "./3
1+- 1--- 1+-
38. a) Odrediti 0
i rjdenje zapisati u algebarskom obliku. (UputslVo: rijeSili JJ JJ 3
jednacinu x 5 - I = 0 algebarski). Poslije preJaska na trigonometrijski obJik:
b) Izracunali cos 18°, sin 18°. , I' 1
~=~JciS(argzl
2 (rr rr) - rr
ar g z2)=T cis ]"-6 = ,,/3ciS '
Z
39. Neka Sli U i v komp!eksni brojevi, laky! da je IIlI = Ivl = 1. Dokazati da je JJ
u+v 9. a) Datajednacina smjenom z=x+iy postaje
- - (uv+ 1) CiSlO imaginaran.
i-llV
x+ iy+.../x!+l= I +i_(.../x!+; +x= Il\y= I)
-=-(x, y)=(O, l}-zoo:j;
b) z=-(l+i)!2; c) {zlz2-4iz-7-4i=O)={2+3i, -·2+i).
RJESENJA
10. U skupu C, VI ima eetiri vrijednosli:
rr rr I I fi
11 11" 1 i k-rr . .
J.a) 0, 5, 5, i'i+2krr(kE::Z), -Si; b) -, -, - , -, -+2k1l(kEZ), ___ ; w.=cis-, k=O, 1,2,3, tJ. Wo= 1, w! =1, (01= - 1, (1)3=-/
22244 22 2
r::. 3rt 3rt Sve retiri vrijednosti su vrhovi pravilnog cetverougla (kvadrata) sa vrllOvima:
f) -I, -i,\/2, -4' --4-+2k1t(kEZ),i-t.
All, 01, B(O, II, C(-I, 01, D(O, II_
2. a) S={(x, ylly=x}, Ij. simetraia prvog i treceg kvadranla; 11. Kako je r= 1- 11 = t. <p =arg (~ 1)= It, to su sve vrijednosti
b) S= !x, yllx<i, YER), Ij. poluravan lijcvo od prave x= I, .~ rt+2krt ~~-
z/~ I date sa (01:=ds~~-, k=O, n- J.
d) S={(x, Y)IY~O, xER}.tj. poluravan imad x~ose i x.osa; n
{(x, y)lIxl ~21\ IYI ~ J 4- x~ :. 2," ~~-
1
e) S = {x, y)lx + Y;54) =
Sve vrijednosti if! su: ())k=cis·~, k=O, 11- I
Ij. unulra~njos( krufuice i krufuica poluprecnika.2 sa ccnlrom u koordinatnom poCetleu; n

f) S = \(x, y)11 <Xl +},l ~9), Ij. diD ravni izme<1u koncentri~nih kruznica poluprecnika I I 3 sa rr ~~_

Prema tome, (.) tilt ""cis-til~ (k = 0, n - 1)_

centrom u koordinatnom pote/ku i /acke na kruznici potupreenika 3; n
g) S= {(x, y»)xl+(y_ J f ~ J), tj tacke unular i na kruznici polupreenika I sa centrom u tacki It
Da Ii jednakost (.) znaci da rotacija oko 0 to, 0) za ligna - prevooi sva rjeknja \i I u odgovarajuca
I~-

(0, I);
n
i) sve lackc kompleksne ravoi; rjclenja za ej-=1 (oacrtati odgovarajuce mnogougJove)
j) dio ravoi U pfvom hadrantu izme<1u poluprave y=xJ3 (x~O) i y -: ose.
]2. Prema MoavfOVOj fonnuli je:
4. a) u nutra ~. Xl 1 i;
fijOst .! ta ck e na eI"IPS! 9+5= cos nx+ i sin nx = (cosx+ isin x)~

b) tacka parabole 1=2.>:+ 1 i onaj dio ravni odrel1en [am para bolam, koji ne sadrii koordinatni
= i (n)cos
k
<"'0
.. -tx (it sin"x= 2r~n (- I Y(;,)cos--1,x sinl'x +
,"0
poCelak.

5. U op~tem slucaju postoji 1- I preslikavanje skura taeaka Gausove'" ravni u skup kornpleksnih
+/r~t~1 (-IY( n )cos~-h-!xSin2r+! x,
I··!
.~O 2r+ I
brojeva, tako da je A (x, y) ~ z=x+iy. Prema lOme, odgovarajub kompleksni brojevj su: I! '"" I, gdje se druga i treea nejednakost dobijaju primjenom binomne forml~le .t.e ~azdl-'ajanjcm realnlh
- i imaginarnih clanova. Odatle, na osnovu definictje jednakosti u skupu ( sI1Jed!:
Z2=i, lJ= i + i, Z4"" I +1..,/3, l~ =2+~.
2 cos nx "'" 2:~on (~ 1Y (~)COSK-2'xSin2'x=cos~X"- (;)cos.-ZX sin1x + ... + p.
6. Trarene tacke su respektjvno:
21 (0, 1),22 (I, -i), Z~ (0, 5; - 3,5), Z4 (0, _ 8). gdje je
p"" (._ l)n/2 sin"x, n= 2k = (- J){n~ 1)(2 ncosx sin" -! x, n "" 2k - I, (kEN);

7. a) J2ciS~, ficiS( -~). 2 CiS( -~} b) (1 +i)(1·-i)=2; t,;'2fcisO=2.

sinnx= 2rY:-1 {--O·er: t)COS"-2'-1 x sinl'+!:::; G)COS"-l x sin x- (;)C05' "3 X sin]x + ... + Q,
,_0
gdje je
• ~ Carl Friedrich Gaus (1777-1855), njemacki matemalicar
.-2 0-2
Q= (-l)~ ncos x sinK - 1 x, n "" 2k "" (.- I)----r- sin"x, n = 2k - I, (k EN) ..
 Na osnovu Izvt'Je[llh fOnnllia dobiJe se. I
cos 5 >; = - (lOcos x -I- 5cos Jx -I-COS 5x):
1 Za n=2
0
16
cos2x= (05 2x ~ sm'x, sin 2>; = 2. sm x cos x:

cOS]x _=cosJx (~)cos X SIIl!X =cos'x - 3 ens);' SIIl 2x,

sin Jx = (~)cosJx; sin x - sin}x = 3 cos".\: SIll X - sm1x.

21"srn 2 "+lx=o i~ (_I)",,('J.rI-l-I)SIIl(211_2k-l- l)x

.~o k
l3. a) b) x.=dskrt/J, (k=O, 3), tj
19. OperaClja " je inleroa na C, asocijalivna je, neulralni rie1l1enal je 2E C; IIlverZIl1 deHlt'nal za a jc 4/a
{x.IX~=I)={±(1+i,.h)/2, ±(1-iJ3), ±I);
W"=/2tJS-~= ,/2 (JU-:~>3+iJ2~.J3), (a 7'0 0), vrijedi kOlnUlalivnOSI, Ie je odgovor pOlvrdan
12 2 c) {zlz=v=--iJ=i±(l-l-i)/Ji ±(1-i)IJ2j; 20. [nai':in

rOS(OjeSin~=j(; coszy;- d) (llz6=Ji) =

,-
{±(l
1~8k
-I-iVJ2);
~
POStO je aa=)aI 1 =1 i bb=!b!' = I, 10 je
e) zi='ZI2 cis -12-··_·rr-i, k=O, 2; a-l-b I-I-ab ()+b+ii(bb)-I-il(O(jj 2Re(a+b)
--~~~~--~~--=--·"--·ER, SIO je i lrebalo dokazali.
lzracuna\i I oSiaic vrijednosli "1/2-~-2i. "=I+"~I) I+ab Il+abl 1 P+oW
f) 1, = ~j5 cis [(2krc·- arc sin ~}5 J k= 0:4: II !latin
POSIO je iaI = Ibl = I. (0 je a=cisa, b=cls n. Zaln jt
2krr
h) I=CI$ ~-l' bodl, f1 Vz=O (za 11=2, 3, j, za n"" I a-Il
cos-·~

rjden]c je bilo koji z E R: Z= :=_~_sa-l-cos ~:i(silla+$!_~JJ =~-~-0 R. (ab# - 1=a + p=arg (a-b)-i=ll).
I +cos(a-l-PH,isin(a+p) a-l-p
2kn cos .. _-
'I ~~O~~ ~ gtljeje oJJk=cis - ' , k=O, II-! 2

1 r _ 2krr; -_._-
" III natin
15. b) Kako jt' \/'! =tJS k= 1,211, dobije se 2;:;-'
Zbog loga je

"~ ,
No, kako je -~h-' =x11 biee x 2'_ I = (x 2 - I) n (x- XI)(X-X.)= z=z=-zER.
l ~ 1
krr
•
=0 (.(2_ I) n
"'1
(x 2 _. 2kcos-+ I)
" 21. Neka je 24 eelVrlo tjerne, [ada jc
_. 11 - nil
16, Kako je 1+ i=-../2 cis -, (0 jc z=(! + j)" = ,,/2" cis _, Ij.
4 4
1 1
!~. nn: - 1m ,_ 22. 2 (21 +:3) ±i 2. (Zl - 22 ),
Rc Z= V 2" cos -4-' 1m z = ..../2" sin 4" III = ,,/2",
17, ldenlilel vrijedi 1-<1 I!EL D. Forrnirali: A+Bi""'- I (")e
l~O k
jlD
""(l-1-(,iD)"=

. ',.3
i
(C _e-"')3 eJ%i_Jehie-"j-l-3.;"e-2~'_e-h; 2isinJx-6isinx I "0 Ong 8110
lS.lzlaZi. Sin X= --~"- =-~'.------~~--"---'=~~_~~~"_""_ (J sinx-.sinJx) =e'rn2"cos"" tj. A=2"cos"-Ree"i"=2"cos"-cos-
2J -81 -8i 4 2 2 2 2
SI'''';no se dobijc:
Or"o One
1 i B=2"cos"-lmel'=2"cos·-sill~.
I
sin 4x=_ (J-4cos2x+cos4x); sin 5 x =]6 (10 Sin X - 5 sin 3x -I-sin 5x), Ij.
2 2 2
8
24. a) SI =2,-1, nE l6k+ lIU{6k-l-2\, b) Sl=(-2),,-I,fl€{Jk±I:,
, 1 1
cos X'' ' ' 4' (JcosX-I-cos3x); coS 4 x=g(3+4coS2x-l-COS4x); 2"-J,I1E{6k-I)U{6k-2). =(-2r, liE {Jk:,

46
47
 38. a) xl:="cis(2kn/5), b"O, 1,2.3,4;
25. Fonnirati sum u Xo= I, Xl <=X4=(JS - 1 +1 J~~2J5}/4,
xl=x~=(-"J5-1 'l-i~2J5~
sm"'lx b) sin 18"",,(/5-1)/4, CO~ 18°=JiO+2...;'5j4

~.-~I
," (Uputstvo: Korislili identitet
smx
n cos kx
X4 +Xl +X2 +X+ 1=~ [(x +~ )+(x+;)+ I]
2

sin~x e
U
sin x
gdje je R" = L ---:-,-. =x2 [2eos 21 + 2eos 1+ I]),
- i ~O S!ll X

Sad a je gdjeje izvrsena zamjena x=cisl. Prema tome,

1 llix_sin"+lx -1±,./5
S.-:;.l+sin"xlm~~=
el ••
X4 +x) + x2 +x + I = 0=2 cos 2t + 2 cos t + 1 = °=-x =CI$ f =: -~4-~ j. ':'':':'=4''''''::',
2sinHlx- 2 SiO·;-1 xcos x+sio·x- sin (n + I)x sin x +sin nx gdje treba uttti U obzir sve alternacije znako~'a ±-
sin"x (sinlx - lsin xcos x + 1)
39. Izlazi
4k,
27. e""----, kENo u+v ilii v+u
Z=---"'~'=~-- = - t,
_ «(lU_= _=
V[1 I), tj_ Z + Z= 2 Re t = 0 III : je [:eSIO imag,naran
n(n+ 1)
\-11[1 Iii} uv-·I
28. a) Krug poluprecnika r=~3 sa centrom S (- ~3' 0).. Pr'lmjedba: Vidi zadatak 20

b) hug polupretnika r=-~ sa centrom S

-}973 (2)
'3
- 1 - .

2 ]
(zp ZJE /(2+6i, 2+ i), (3+6i, 3+ i);,
3 2
32. a) ~+bl+2-(ab+bc+ac); b) a)+b);
c) 2 (a J + b) + c l )_ 3 (rib +a2c+ lila +b1e + 2a + c1b) + !2abe; 4" a~ - ab +b1 ,

33. a) x=3/2-2j; b)x=3/4+i.

34. a) (x,y)=(I+i,i); b) (x,),)=(2+1,2-·1);

c) (x,y,z)=(J-lli, -3-9i, 1-7i); d) (x, y, z, 1)=(-2,3/2,2, ··,1/2),

x •
36. a) Slavimo cis-=a; tada je S+iT= LOll, Ij
2 ."'1
a2~_1 n+1 nx, x
a·(a~-a-").
S+ iT= 0 2 ~_~=ol ---'-:--=CIS "~-" X' 51[] -/sln-
cr-I a(a-a' l ) 2 2 2'
odak!e sc dobiju dale formule sa S, T;

b) i (n)
l~ok
cos (1 + k)x+ i ±(")
I.~ok
sin (1 + k)x=mx I (')(CiSX)\
l~ok
itd.;

I
c) i d) sc dobiju slitnim postupkom_ U d) treba kOrls!iti to da je cos 2 a=··(I-cos2a).
2
37. a) Podemo Ii od l.adatka 15_b), imamo
x"~ 1

Skralimo razlomak oa lijevoj slrani, pa slavimo X= 1

,j~ ~-I kn
=n = 2"-1 ~fi (I -cos ~)-=n = 221~-l)"il sin l ~~, tj, _._= n sin- ild.
1
1~1
n
k~1 11 1~1 211 2 - 211
b) Oobija se analogno polazeCi od :tad. IS.d).
49
 3. DETERMINANTE I SISTEMI LINEARNIH JEDNACINA 2. Za dctcrrninantu II-tog red a vrijede s!ijedece formule:
(3 )
(4)

gdje Je

Kronekerov* sim bol.

1. Neb su a ij (i, j= 1, n) dati brojevL Delermimllltom l1-tog reda nazivamo braj Formula (3) za k= i nazi va se ruZl,'Oj determillQllle D po k-toj vrsli; spccijalno za
koji se prcdstavlja sljedecom shemofTl: k=i 1, (3) se svodi na (2). Formula (4) za h=j predslavlja razvoj determinan-
Ie [) po k~toj koloni.

3. Neke osobine dctcrminante:

II)
a za (iju Sll deflniciju pOlrebna dodalna abjasnjenja.
Brojevi ajj nazivaju se element i delenn inante, gdje je i (= Tn) redni broj vrste,
j(=T:"~) redni bro) kolone u kojoj:"it' !aj elemena! nalazi. Deterrninanla /1-log
reda (za svako 11 E' N) ima /1 vrsla i 11 kolona.
1.1. Minor iii stlbdetermirwlJ/u ciemenla ((ij detenninanLe (I) je dcterminanla
(/1 ~ J )-vog reela koja se IZ dClerminanle (I) dobije precrtavanjem i~te vrste i
Fte kolone i oznacava $C sa Dij. Broj Aij= (~ I (~J Dij ~ oznaeava
kojaktor (algeba/'ski kOllJplement) e!ementa aii"
1.2. De!erlllinanla prvag reda (11= I) koju obrazuje broj all je urravo taj braj
{II I· Determinanlom n-Log reda (n 3 2) nazivamo braj:
(2) D=a ll A 11 +a12A12+ ... a1nA ln ,
gdje smo sa D oznaeili deterrninantu (1).
Primjedba:
a) Primjenom ave dellnicije dobije se
za
n=2,
(iJ Vrijednost determinanle se oc 11lijenja pri njenoj Lranspoziciji, Ij. aka vrste
razmijene mjesui sa odgovarajuCim kolonama i obrnulO.
(if) Aka dvije vrs[e (koJone) razmijene palazaj, determinanta Illijcnja znak.
(iii) Aka su dvije vrslc (kolonc) determinanle jednake, ooda je D=O.
(iv) Dcterminanta se mnoii brojern aka se jedoa i samo jedna vfsta (kalona)
pornnoii tim brojern. (Kolona, Ij. vrsla se mnoii hrojem taka da joj se svi
elementi pomnoie tim brojem.)
(v) Ako SlI elementi jedne vrste (kalone) proporcianalni c!emenlima neke
drllge vrs{e (kolone), {ada jc D=O.
(vi) Determinanta ne mijenja vrijednosl aka se jednoj vrsli (koloni) doda druga
vrsta (kalona) prethodno pomnoien3 nekill1 hrojem. (Vrsti dadajema vrslu
taka da oa njene clemente dadamo odgovarajuce clemente druge vrste.)
(vii) Osobine supcrpozicije: zbir dvije determinanle reda n koje imaju (/1 I)
jednakih vrsta (kolana) i (mazda) razlicitu i-Ill vrslu (kolonuJ jednak JC
determinanti bja je i-!a vrSla jednaka zbiru i-till vrsLa determinanti sabiraka, a
preostale \'fste ostaju ncprornijenjenc (kao kod sabiraka).
4. Sistelll od 11 Iil1earnih illgelJarskih jednacimi sa 11 nepoznalih (Xl' x 2 , •. , .'n),
gdje Sll au (i, j= G) i b; (i= G) dali brojevl, zaplsujemo II oblikll
0IlX I +aJ1x 2 + ... +alnxM=b l
allx\ + {/n X 2 + ... +a 2n x,,=b 2

::~; :~: ani·

(5)

I(/}I (I}l a"

a"lx! +0,,2X2 + .. +aM"x,,=b
za 11=3 itd. N•

b) Maze se dakazati da je definicija detenninante l1¥tog refa ekvivalentna sa Rjdelljel1l sistema (5) nazivamo bilo koju uredenu n-torku brojeva
(I~" ~2"'" ~"), tako da je
D= /:±a1h ·a1h ... a")n'
gdje se sumiranjc vrsi po svim permutacijama jl> jl"'" jn skura indeksa ailS, +a;Z~2 + ... +ain~n=bi' za i= 1,11.
1, ~' .... , II. Za definiciju determinante najvece zasluge pripadaju Laplasu''', Sistem (5)je saglasan (kompatibilan) ako postoji bar jedno rjeScnje tog sistema;
ko]! JC oko 1772. formulisao slijedecu tcoremu: u suprotnom se kaie da je sistem nf'sag/as(1IJ (protivrjecan) .
• Pierre Simon Laplace (1749-1827), rlancuskl malemi\IICar, frzicar I aSlrOnOtn. Leopold Kronecker (1823 ." J 89t). njemacki matematicar.

50
51
 Determinanrom sistema (5) nazivamo detemlinantu D koja za i-tll vrstll Imu 3. Rijdi[i nejednacinu:
koeficijente i-te jednacine sistema (5), a za J-tu kolonu koeficijente llZ J-tu
nepoznalu xj" x 3 x 0 1
2 3 > o x
Determinantom nepoznate Xj nazivamo delerminanlu DjU= G), koja se dobije x x 0
iz delerminanle D sistema (5) kada se njena J-ta kalona (tj. kalona uz
nepoznatu x) zamijeni kolonom oa desnoj s(rani sistema jednaCina, Ij. kolo- 4. Dokazat! da jc a+b+c+x+ y+z faktor detcrminanlc
nom rormiranom od slobodnih clanova b], b2 , , •. , b sistema (5).
n a+x b+y c+z
5. Kramerovo* pravilo: Ako za detennioantu D sistema (5) vrijedi D10, tad a je b+x c+y Q+Z
D __
c+x a+y b+z
xj=Jf U= 1,11)
te izracunati determillantu.
jedinslveno rjeSenje sistema (5).
5. Ne razvijajuCi determinantu, dokazali:
Akoje D=O i D)10za barjednoJ(=T~), tadajesistem (5)nesaglasan. a) a 1 b l a,x+b1y+c t a 1 ill C,
U slucaju D=O i D)",,,,O za svako j= J,n moguce je da sistem (5) ima iii Q2 b2 a 2 x+b 2Y+C 2 Q2 b2 ('2
beskonacno mnogo rjesenja iii da oema rjesenja. Za precizniji odgovor potreb¥ Q} b} a}x+b 3Y+C 3 a} b} c)
no je dodatno istraiivanje.

6. Sistem iinearnih jednaCina (5) nazi va se homogenim ako su svi sJobodni clanovi
b) a 1 +b1x ajx+b 1 c, a, b, c,
jednaki nuli. Ako je determinanta sistema D+
0, lada iz (Kramerova pravila) 5, a2 +b2 x a 2 x + b2 c, =(1-x') a, b, e,
slijedi da je trivijalno rjeSenje (Xl, "., xn)=(O, .. " 0) jedinstveno rjeScnje (1) + b)x a)x + b) C3 a3 b, c)
sistema (-¢:o(Vj= G); Dj=O). Da bi homogcni sistem jednacina imao nelrivijal-
na rjeScnja, potrebno je i dovoljno da je D=O, 6. Izracunat i:
a) 13647 13657 17844
28423 28433 -19371
ZADACI
28423 28433 -19372

1. Izracunati dcterminantc: b) z -2 o
a) drugog red a z -I
z z+1
2 II ISinx-cos x l x) X2+X+ II; /m 2 mll/;
13 4; cos x sin x '
I
x-I I mil 112 ako komplcksni braj z zadovoijav)\ lIslov Z5 = 1
b) t receg reda c) a2 bsinct csina
I I I a be b sin ct cos ct
a a'
3 2 0 b ca csina COSet
b b1
3 6 0 c ab c c'
ako su a b, c duzine strane trougla i
J
(t ugao nasuprot stranice a;
2. Dokazati;
a b c d a a a (J
d) z i' I . J3
(J -b -c --d Z2 z, gdje je Z= -2:+12;
a b b b z
-d = - 8abed;
Z2
a b -c a b c c =a (b - a) (c- b) (d- c)
a b c -d a b c d e)
4n
z Z2 , gdje je z=cis ,
* Gabriel Cramer (l704~ 1752), ~yajcarsb ma]ematicar. z2 z
3
I?
 13. Dalaje tridijagonalna deterll1inanla D,,=la,jl~ko daje:
7. Izracunali Vandernlondovu* delerrninanlu: =cos 0, a'i= 2eas 8; ai-I, i = a" j __ I = 1 (i = 2, n).
x~
-', x,"- , all

x,
,
X, x,,,--I
Tudaje Dn=cosnO (nEN)_ Dokaza{l!

, 14. Nckajc (/;;=0 (i = 2,--;;-), a osta!i clementi dcterl1linante Il¥tog redajednaki su L

X,,-1
x" x" -" Ookazat!
8- Korisleci definiciju determinallle, izracuna! i:
a) !rougaonu determinantll 15. RijeSiti sistcm jednacina:
all 0 0 0 a) 2Xl'"~X2-X3=4 b) x+2y~z~1

a" an 0 0
3xl+4x2-2x3=11 2x-y-z=O
aJl an aJ; 0 --x+2y=l;
3x 1-2X2 +4X3= II;
c) x+2y-z=2 d) x+y+z+{~1J
a", a"l a", Q""
2x-y-z=0 3x~5y+z 3{~1
b) dijagonalnu determinantll
~x+2)'~O; x+6y+3z~7{~2
(111 0 0
2x- y-4z+St=6.
o (/n 0
16. Odrcditi aER za koje je sistern linearnih jednacina saglasan i rijesi!i ga:
o o
a"" a) (a-·!lx+z=O b) x+y+az+l=l c) x+y+z=a
9. Ookaza!i da jc DE R, gelje je (a+llx-ay.--z=-l x+2y+l=O x+(I+a)y+z=2a
i a a y+az=l; x+t~",a x+y+(1+a)z=O;
D~, b b ~ I ~i; (a, b, eEC)_ (lx·+z=l;

icc d) (1x+y+z+I~=l e) x+y+z=6

to. Neka su dati runkcija XH./ (x) i dvijc tach A {a, j (a)), B (b, feb)) njcnog x+ay+z+u=a ax+4y+z=5
grafika. Pokazati da jc x+y+az+u=(r 6x+(a+2)y+2z= 13.
I x y X + y+z+au=a3 ;
a f(a) =0, jednaCina [clive kroz lacke A i B.
b 1(1)) 17. Odrcditi a, bER za koje je dati sislem jednacina saglasan i rijeSili ga:
a) ax+2z=2 b) aX-f-by+z= I c) ax+ y+zo:-.o:4
11. Iuacunali dcterminantu
a) 5 5x+2y= I x+aby+z=b x+by+z",-',J
5 x-- 2y+bz=3; x+by+az= I; x+2by+z~4_
5
18. Rijesiti sislem hOillogenih jednacina (AER):
I 5
5 a) 2X+Ay~3z=O b) 2x+)'--4z=0 c) x+2y~O

b) Uopstiti rezultal fla delcnninantu reda n ciji su elementi au=x, illj=a (i::j=j). 3x~ y+5z~O 3_,+5y~ 7z~0 (A+3)y+z~O

12. Dokazati da je dc!errninanta (n -+ I )-vog reda X~2Y+(A+7)z~O; 4x--5y--6z=O; X+AZ~O;

DM+1 = nb k aka je ail = 1, i= 1,n:+I; el) 3x-· y+z=O (. S) 2x+3y~z-l=O

l =1
AX- y+2z=O x--y~2z~4{=O

X+AY+(A+ l)z~O; 3,,:+y+3z-2t=O

6x+Jy~ 7{~O_
• Vandermondc A. 1. (!736~ 1796), francuski malcmalicar.

55
54
 19. Provjeri{j da si5tem RJESENJA
2x: - 3X2 +4X3 - 3x4 =0
1. a) 5; 1; I; O. b) 0; I; (b~a)(c-a)(c-b); (b-·a){c-·a)(c-b)
3x, - X2 + l1x] - 13x4 = 0
2. Aka L vrstu oduzmemo od 2, 3 j 4. vrste, dobije se:
4x, + 5x1 - 7xJ ..- 2X4 = 0

13x,- 25x2 +x3 + l1x4 =O

, b d
0 2b -2, --2d
D"", ""G' ( - 2b) (-2c)(-" 2d)= -8ahcd
ima rje.scnje Xl =X2 =X3 = X4 = 1. Da Ii se bez racunanja moze tvrditi da Ii je 0 0 -2, -2d
determinanta sistema jednaka nuli (iii je razliCita od nllle)? 0 0 0 -2d
20. Dokazati da sistem Oduzeccmo 3. vrslu od 4. vfste, 2. od 3. I ! od druge vrsle. Dobljemo

ax+by+cz+dt=O a ,
bx-ay+dz-ct=O D= 0
o b _.Q b--Q b-a
=a{b-·a)(c-b)(d·-c).
cx-dy-az+bc=O
o c-b c-b
o 0 0 d-c
dx+cy .... bz-at=O
3. Kako je

I:
imajedinstveno rjesenje ako su a, h, c, dER j (a, b, c, d)+(O, 0, 0, 0),
21. Rijesit i sistem jecinaCina: x ~H: ~H: ~H~ ;1~X(I-3X)-2(3-x')+9X~3X'
a) x+ y+z=a, b) ~x+ y+z+ t=a,
x+ky+k2Z~b,
X+k2y+kz=c, (k+ I, k3~ I);
x- y+z+r=b,
x+y~z+t=c,
x+y+z~l=d.
I: ~ ~I~-I: ~H~ :1~2X
lreba daje: _·x 2 +3>2x=x1 +2x_3<O=xE(_3, 1)
22. Odrediti polin om P :R-R najnizeg stepena koji ispunjava slijedece usloyc:
4. Ako na prvu kolonu delerminanle dodamo oSla!e ko!one, delerminanta ne nllj("nja vnjednos(, prl.'"ma
a) P(1)~-I, P(-I)=9, P(2)=-3; leoremi 3 (vi). Stoga je:
b) P(-I)~O, P(I)~4, P(2)=3, P(3)=6; b+y
IHb+c+X+Y+,
c) grar,k funkcije y=P(x) prolazi kroz lacke (0, I), (I, -I), (2, 5), (3, 37); D"" a+b+c+x+y+z c+y
d) grar,k funkcije x ~ P(y) prolazi kroz lacke (5, 0), (- 13, 2), (- 10, 3), ( __ 2, a+b+e+x+y+z a+y
I), (14, -I).
~ (,+b+c+x+ y+,) I:
b+y
23. Rijesit i jednacine: c+y (oduzmirno I. vrs!u
,+y od 2. i 3. vrs!e)
Sin(x+~) sinx cosx
Ii I
a) x -- 3 x+2 x-I b)
~("+b+c+x+y+')
b+y C+z (razvijanje determinanla
x+2 x-4 x ~O; e-·b a - c po elementima l.
x-I x+4 x-5
Sin(x'~) cosx sinx =_._- .Ji-2 ,-b b-c tolone)

I a I-a
4 ""(a+b+c+x+y+z)'! -- b ~= ~I = (a+b+e +x+ y +z) [ - (c- b)) - (e - a)(b - a))
1'a-b
c) 2 "" (a +b +e+x + y+ z)(ab + be +ca - a
l
bl c.l.).
d) x x x' _ -

I-x
I 2-x
at a't a, 5. I u a) i u b) primijeniti pravilo 3 (vii).
=0; 6. a) 147760;
a, aj a; =0;
. . .... . , . b) dodati prvu kolonu na drugu i razviti delerminantu po prvoj vrsl!. Izlazi redom:
n-·x a2,
e) at a, a3 Q"+ I
a, a",
D~I~ ~ ~II~'I"z+ 1 z+l
-11~dHI)I"1 -11~dZ+I)Iz'+I)~l+"+"+z.
1
I z+ 1 z+ I
at a1+a2 -x a3 a"+1 Sada je prema fonnuli za zbir geometrijske progresije (vidi zadatak !.3_9.)·
at a2 a2+a3~x Qn+l = 0, (OJ +(lr~j +j). D=--,
r-,
za z1-I.
,-I
at a, a3 a,,+an+1-x "",4, za z=l.

G'
 Zapisati gomju trougaonu determinuntu kod koje su svi clementi ispod gJuvue dijagonalejednaki
nuli 1 provjerili da 7.a IIja vrijedi iSli rezul1at
b) Dljagollaina delerminanlU je islovremeno i (donja I gomja) !rougaona, Ie zn nja vrijedi lS11

rezuHal

9. Konjugovana vrijednosl detefminanle je

- ,

D= -i. b b
1 -,

=( _ 1),1: : :1· tj. D=D=DE!{

,, ,
10. Ako ovu detenninantu oznacimo sa D (x, y), tada se data jednacina hate zapisuje u obJiku
D (x, y)=O.
Ta jednaCina je linearna po x i y, te predstuvlja jednacinu pravca. Kako je, o5im toga,
7. Ova je Vandemwndeoya de((~!mlt)anl'l n log d k·
kolonu delermmante V re a, oJl! cerno oznacili sa V"" PO!l1noiirno k-Iu a fla) I b fib) 1
laj naCin se dobije:
,
"sa - x, 1 dodu)mo Je (k.J I) vaj koloni redom za k""'fI- I, n -2, .. , J. Na

Xl (X 1 -X n )
D ' ',[1''))-1: a I(a) =0;
b fib)
a j(a) =0,
b fib)
Xi l (x] -xnJ
Xl (Xl - x.l jer u delerminantama D(a,/(a)) i D(b,/(b)J postoje dvijc jcdnake vrste, Prema tome, prava
xi 1 (X 2 _ x")
D (x,y)=O prolazi kroz tatke A (a,/(a)), B{b,f(b)), sto je i trebala dokazati.

X ... ]-X,
o
X"_I(X,
0
I-X,,)
x:=f(X. I-X.) ll. a) Saberimo redom sve kolone od druge do pete i dodajmo prvoj, a potom oduzmimo prvu vrslu
redom od svake vrsle pocev~i od druge do pete (zadnje) vrSle Dobije se (dijagonalna detenni-
o nanta)
9 I 9 0 0
9 5 0 4 0 0 0
x, D= 9 0 0 4 0 0
x, 9 0 0 0 4 0
9 5 0 0 0 0 4

=9'4'4·4'4=9 44{vidi :r,adalak 8).

b) Islim transforTTlacijama (koje oe mijenjaju vrijednosl delerminallle) kaa i u slueaju a) dobije se
x. - I X;:::i dijagonalna determinanta, tako da je
Vandermondeova determinalllil (n - I )-vog reda. D=[x+(n-l)a]{x-"il)"~[

v1=1: :j=X)'-Xl> 12. Oduzeti prvu vrslu redom od svake vrSle potevsi od drllgc do posJjednje (n+ I J-ve vrstc. Dobije Sf
dijagonalna delerminanta, odakle se, pak, dobije trazeni rezuhal
dobija s-e 13. Ako delerminantll D., 1 razvljemo po elernentirna posljednje V['SIC. dohljemo
odakle se dobije
V. "" (x~- xd (x. - x~).". (x. -- x._ 1 ) V._ b (I) D.+[ =2cosOD.- D._].
V.= (x.-Xj) (x.-x~) . .. (x.- x._ 2) (x.--x ... 1) (
V._ l = (X~_I - Xl) (x._ 1 - X.) . . (X'_ l __ x.) V• . ~. Prelposlavimo sada da SIl lacne formule
) (x._! - Xl) (X._l - Xl)'" (X._l -X._. 1) (
(2) D"_] =oos (n- I )0, D. = cos nO (illduklivna prclposlavka)
Tada je, prerna (1) i {2l,
D.+ I = 2 cos 8eos nO- cos (118- 0) "" cos Oeos nO- sill 0 sin nO =CO$ {II + 1)0
)(x3 -xd(X3 -X1 )
Ovaj rezultat s-e moZe zapisali u obliku )(x1-xtl· Na osnovu ddinicije delerminante lJ" imamo

V~"", f1 (x~-Xj). I I""COS20,

1;:;:/<.". 2cosU
8. a)
Trougaona delerminanta jcdnaka je proizvodu dijagonalnih elemcnala, Ij Ij. rormula D.=cos nO jc tacna za n = I t Il = 2.
QIIQn··· an"' Time je induktivni dokaz 7..avrsell.
14. Uporedili sa zadalkom 11.b)
58
59
15. a)
-I
4 -II
-~ =60+0,
c) Sadaje D=a l , D,=a 3 , D1=a", DJ=-a".
Za a1- ° (=-V1-0) je jedinstveno rjdcnje sistema

te jc prcma Kramerovom pravilu (vidi teorcmu 5)

-2
(X,y,Z)~(~)" ;,~-)",,(a, 1, -1),
I Za a =0 je V"" [J, = Dl = V3 = 0, te je potrebno dodatno razmalranje U lOrn slutaju SiSlem se
(XI' x 2 , xJ1 = 'j) (Dp 0), D3 )

~13, I, I), svodi na

x+y+z=o}

D.+I -I -II
jer je

II -II -I I: I~60 x+y+z=o =x+y+z=o

D,~ I:
4
12 x+y+z""O

-2 I
4 -"~ ""180,D1 ",, ~ -~ =60. 4 jednu jednacinu. U ovom slucaju dvije ncpom;lle mozemo blrall prolzvoljno, npr x = cr, y = ~ I
-2 Z = - 0: .... p, Ij. sislcm je saglasan i Ima beskonacno mnogo rjd-cnja iii (Vet, PER)

b) (x,y,z)={-I,O, -2); c) (x, y, 1)=(4, 2, 6); (x, y, z)=(o:,~, -cr-P).

d) Delenninanla sistema D=6·7·11 4=0, nClerminanle ncpoznalih d) Za ovaj siSlem je
D x =]'191, Dy=6-5-7, D,=-]'21], D,=·-6 24, 0=(a+3)(a-l):l, D)(= - (a l +2a+ 3)(a- 1)',
tako da je Dp= - (a 2 +a-l)(a- I)l, 0.=(2a+ I )(n-!)\ 0,={<13+3(jl +2a+ 1 )(a- 1):J

(x, y, z, r)=(~,~,~, !2) =C~~,~, ~~~~, ~7~4) Prema lome, razlikujemo Iri slueaja:
(i) a= 1 :o;;.(Va, p, YER)(x, y, z, «)=(1-' Cl- P-Y, a, fI, I);
16. a) Delerminanla sislema je (ii) (j= - 3=sislem je prolivrjeean;
(jl+2a+3
D~I::; -~ ~:1=0(I+a)(2-1l)' (iii) a¢ {l, - 3)=(x, y, z, f.I)= ( - - - - - -.."
a+3
o I ,
e) Kako je D"",(a+3)(0-4), D, =a- 3, D z =a+ 3, D J =6 (a+ 3)(,,-4), to.le za at {- 3,4:
a dClerminanlc nepoznalih
o (x, y, Z)=(--=.~, _1_, 6);
0-4 0-4
za a = - 3 je D = DI = O2 = D J = 0, Ie su pOlrebna dodalna ispllivallJa Primijell1l da se salliran.jem
2_ i 3. jcdnaCine dobije 3x + 3y+ 3z = 18, slo je ekvivalenlno , prvom jec!nacinoI1l Dakle, U oYOm

D y = a~,!
I,-I -I -JI" 0
I )(1-a)+ 1 {n+ I )=a (3 0),
slucaju ima beskonacno mnogo rjdenja. Tako iz I i 3 jednacme Izlazi:
19-]Z 23~4z )
(VzER){x, y, z)= ( -,-"~", -,-".

Oz= a;l 1'-1 -, -}I"-III-; -II

0
! = _ (a_·I)l
Za a= +4je D=Oi\D I = -7=FO, lcje sistem nesaglasun.

17. a) Kako je D=2 (ab- 12), DI =4 (b- 4), Dz"""b-12- 10 (lJ- 4) 0 3 =8 (a- 3), to 7l\ ob1- 12 sistem
ima jedinslvcno rjdenje
MoguCi su slucajcYI
(j) Df-0={a1-0/l.a4= -I /l.a1-2). (x, y, z)== (~~_-4), ~~~ lOb + 2~, ~ (a-- 3»)
ab···12 2(ab-12) ob-12
Tada sislem ima jedinslveno rjdenje
Za a=3 i\b=4( i\ab= 12) sislem Jlna beskonacno mnogo rjdenja; iz prvc dvijc jednabne iziazi
,-I J-, 1'-1)')
(x, y, z)= ( ~"(1 +a)(2-a)' (l+~)'{2+a)' ;;(l+;;)(a-2) ; 2--2t IOt-,7 )
(VzER)(x, y, z)= ( - ) ' -6-'
t .
~ii) a =. O~(D=O /I. DA = - I 1-0)= sislem jc nesaglasan (u (om slueaju prva jednaCina _ X +z =0
je prollvfJecna drugoj jcdnacini x-- Z= _ I); Za ab""'12i\bi4(i\a4=3)je
(iii) a= - 1=(D=O, D. = - 2 1- 0)= sislem je ncsaglasan, (ti ovom sll/cajll su prolivrjecne druga D=O i\ 0 1 1-0, Ie je sislem pro/ivrjecan.
y-z= -I i treca y-z= I jednatinal b) Sadaje D"",b(a+2)(a-I)Z, Dl=b{a-b)(a·-ll
(iv) a=2=(D=0, DA "", 1 4=0)= sislcm je nesaglasan.
Dl""(a-I){ba+b-2), D3=b (a-I)(a-b).
b) Delerminanle sistema i nepoznalih SU'
l
(i) Prema lome, za D=b (a+ 2)(a·- 1)2 1-o=b fO J\a 1- - 2 J\ a *- I sistern ima jedinslveno rjdcnje
D=2a , Dx=3a-2, D1 =-a J, D:=211-a), D,=2a 3 -3a+2.
Za aiD (-=Df-O) sistem ima jedinslvcno rjesenje lx, y, ')~(; ,~c, ; )
3a-2 - ( j 2-a 2a 3 -]a+2) (ii) Za b=O je D = 0 1 "" OJ =0 /I. D2 = - 2 (a - 1) tako da jc DdO za a 1- 1 (i &=0), Ie jc za
Ix, y, Z, t)"" - - . , _ _ _ _ _ _ .
( 2c? 2 ' l a ' 2al ' &= 0 i\(j;/:-1 sistem protivrjeean; za a = 1, &=0 sistcm se svodi na x + l = I, ;r: + z =0, x + z"" I, Sto
dok za a=O=(D= 0, D. = - 2 f-O), te je sislem ncsaglasan. je prolivrjecno. Dakle, za b=O sis/em je prolivrjecan.
 (Iii) Z<I a= I je D'=' D] = D, = D J ",,0, Ie su pOlrebna dodallla iSlrai:ivallja. Tada se sislem svodi na 18. a) Detcnninanla sistema je
x+by+z=1
x+6y+z=b
x+by+z=l, -2 )..+7
_'I
5 =O.+7)(A-I),

t~ se vidj da je iIi sistem protjvfjecan z.a a = I lib f. I, a da za a= I II b "" lima beskonacno n1110g0 pa zbog toga (vidi defilliciju i tcoremu 6) homogeni sislem ima sarno trivijalno rjdenje za
IJeSenJa. /..1- {- 7,1), Ij
tada je (x, y, z)=(O, 0, 0) Jedrnslveno rjdcnje sIstema.
(iv) Za a=-2 ra7.lrkujemo bt- - 2 vl!= - 2 Za A= -7 sislem se svodi na
*-
U prvom slucaju Q = - 2 f\b -·2=0 =0 II Dz = 3 (6 + 2):/00, Ie je siSiem prolivrjecan U siucaju 2X-7 y -3z=01 {lX-7 Y -3Z-""O

2.\-2)'+ z""
x+4y+ z=~2
I}
kadJe Q= -·2, l!= -2 (~-"O=DI =D 1 =0)=Olsislem se wodi ria

¢!>
{-2X-1Y+Z=_
x+4y+z=.-2
J
3x- Y+Sz""OS=
>;;-2y =0 x~2J- =0
(gdje je posljednja jcdnacina posljcdica prvc dvijc:
x-ly-2z"" I 5 (2x- 7y- 3z)+5 (3x- y+Sz)=O-¢:o19 (x~ 2y)=O).
Provjerili zadnju ekvlvalenciju i pokazali da Je OpSIC rjescnje sistema Daklc, za A= -7 sislem 1ma beskollaCllO mnogo rjeScnja
(VYER)(x,y,z)=(-2y-l,y, -2y-l) (VYE-R)(x, y, z)",,{2y, y. - y)
Prema lome, sislern je saglasan' Za ),= 1 slicno se dobijc
*-
za at-I II a t- - 2 1\ h 0 bd ima jcdirls\ veno rjcSenje prema Kramerovu pra vilu;
~~).
-
- Z8 (a, b)E {(l, I), (- 2, - 2): sislern ima beskonaCllo mnaga rjdenja
(VYER)(x, y, Z)=(-=--2!, y,
19 19
LJ svim drugitn slueajevima sistcm je protivljcCan b) D<:temlillanla sis lema je D=I), Ie sislem ima nClrivrjalna rjescnja (x, y, z)=(132/7, 2z/7, z) za
c) Sada je svako zER.

D~I:
c) Za AE ( - 2, - J) sislem ima ne!rivijalna rje:<ieuja:

:1~-IHb
I I
10
210
'11"-
J

I
= 0I
0 2&
10 (/..= ~·2){V2)(X, y, 2)=(22, -z, 2)
().= -1)(VzJ(x, y, z)=(z, z/2, z)

-I

~I; }I-l }12b

I

D, b 10
- I : 1= 2 (/..2_4;\._ 2)=0-=i.E (2 ±J6:
2.b 26 A I+A
Sarno za ove vrijednosli f. sistem ima nernvijalna rjdenja. Odreditl ih.

Oz= :
4

r 'II"
3
4
J

1
= 0
0 4
}-14-1 1
e) LJ ovorn slueaju je
2
1
3
-I
-I
·~2
-I
-4
D=3 _ 2 = - 6 0 41 + 3Du _. 004 .) + (-7)D..... = -6'55 +),33- 7 (- 33),

D'~I: I~
I
b
210 JI:
=4b-lab-l. (Prema Sarusovu* pral'illl)
1b
h 44b+3+8b-4b-04b-4
Ij D=O.
6 o -7

To znaci da dati hornogcni sislcm ima llclrivijalna rjcknja. Kako je 0 44 = --33*0, 10 S~

nctrivijaina rjdenja dobiju iz sis lema
(i) Za 0 of O=~, (a'" 1 )b r Oe><1 =t ! 1\ II ef. ° sistem. rrema Kramcru, ima jcdins!veno rjdcnJe 2x--J-3y- z= t
2b--1 2ub-4b+l)
(x,y,z)= ( ~--,b,--~_ (*) x- }'-2z=4t
b(a-I) b(a~ I) ,
3x+ y+3z=2t
1
(ii) Za a = I 1\ b '# 2. je D =0 II OJ * 0, Ie jF. SISlem prolivrjeean. sa Iri nepoznate x, y, z za proizvo!jnu vrijednost t Determinanta log sistema je
6 = 0 44 = ~ 33,
1
(iii) Za a=llIb=- je D = Dl = Dl = OJ = 0, Pokazuje se da Sislem ima beskonal:no rTlnogo a delerminanlc ncpowu(ih

6'~_'D"~-55}
2
rjeknja
(VZE R){x, y, z)= (2 --.:, 2, z) 6)-..".tD 41 =33t =(X,}',Z.I)=G[, -I, -~I, I} (za svako tER)
(iv) Za b=O je 0",,0, Dl = I ",0, siSlem je prolivrjecan.
6.=221
19, Posta sislem ima nc!rivijalnih rjdenja, to je D=O_ Ukoliko bi bilo suprolno, D-"IoO, onda bi prem:l
• $arrus, p, F, (1789-1861).
Kramerovu pravilu sistcm imao jedinstveno, Irivijalno rjdcnje (xl' X~, Xl, x 4 )=(0, 0, 0, 0).

62
 Po~to je det~~i?anta fo.n~ata 3. x 3 sastavljena od kocficijenata iz prve tri jednacine u prve tfi 4. VEKTORSKA ALGEBRA
nepo~~~e, nJdltl pry:. In Je~nac~ne po x], Xl' XJ , uzimajuti X 4 kao proizvoljnu vrijednast. Zatim --~~~------------------
provJer1t1 da tako doblJeno fJeknJe zadovoljava prcoslalu, eetvrtu jednacinu.
20. Detenninanta sistema je D = - (a 2 + b1 + 2 +if)f 0
I
21, a) (x,)" z)="3(a+b+c, a+bP+ck, a+hk+ce).

~jden!e s~ moie dobiti K:amerovim metodom. Na drugi natin se dahije aka sabcrcma sve
Jednacmc, ~h sa~rcma svc Jcdnacmc posta smo drugu pomnoiili sa e, a trcell sa k iii, na)zad.
sa?e~em.o )ednacmc po~to sma drugu jednatinu pomnozili sa k, a [reeu sa kl Pri Ion;;;: sc
----;. _.•
pnmJcl1Juje uslav I + k -I- kJ = 0 l. Vektorom AB =a smatracemo orijentisanu duz AB, gdje su A i B respeklivno
-,
I pOCelak j kraj vektora Q. Rastojanje tacaka A j B, tj. mjerni broj duzi AB
h) (x,)" z, 1)=4 (s- 2a, s- 2b, s- 2c, 5- 2d), ----;. -t -t----;'

naziYamo modulom iii intenzitetom vektora AB = a U oznaci loJ ~.JABI, Pravac

gdjc je s=a-l-b+c+d. Primijenili Kramerov metod iii sabrati sve jednacine j dobill jednaclOli
2(x+ y+z+t)=s. na kome se nalaze lacke A j B nazi va se pravac iii nosac vektora a. Smjer od A
ka B (odreden je s!relicom kod B) nazlvamo smJerom vektora a.
•
22. a) Iz tri data uslov~.: [(1)= I: f( -1)~9, f(2)= - 3, moguCe je dobiti tfi jednaCinc Ie odrediti Iri
nepoznata koeliclJenta, pa Je tra1em polinom dnrgog stepena -t -4 -t -t
2. Dva vektora a j b su jednaka, tj. a =b ako i sarno aka imaju jednake inlenzltelc,
Y"" P1 (x)=ax 1 + bx+ c.
para!elne prayee j isti smjer.
Iz datih uslova dobije sc S!slem j~.dnaC!na
a+ h+C=_I} 3. Vektor kod koga se krajnja i pocetna tacka poklapaju jc
----;. ....,.
rill/a
-t -~-~
vektor 0dOl =0)
a·- b+c= 9 =-(a,["c)=(l, -·5,3),
4a+2b+c= -3
Veklor BA = - Q nazivamo suprotllim vektoram vektara a = AB.
-t-,....,.~ -4-

'J 4. Neka su a = AB i b =~ BC dati vcklori, ti. b je poslavljen taka da ima pocclak u

-4 -4 ----;. -t ~.
y=P(x)""xl-5x+3; krajnjoj tacki vektora Q. Tada je AC =c zbir vektora a j b. Na taj naein (pravdo
b) y=2X3~5xl+7; c)y=3x 3 -5x Z+I; lrougla za sabiranje):
2 , -+ ..... -4-+-.-4
23. a) x=:3; b) x= ±"6+2k1t, kEN; c) ako sc prva vrs!a oduzme od svih oSlalih, dollije se dijagonaln3 I.) Il1a, b)(3c)c~a+b_
delermmama, tako da se jednacma svodi na Lako se dokazuju slijedec':e osobine sabiranja vek(ora:
-4 '"7 '"7 -t
- x (I ~ x)(2~x) . .(II-! - x)~,O=XE {a, 1,2, '.', fl- 1 j. Ii) a+b~b+a,
Primjedba: 1ednacina c) .s~ moze. rijdui, a da se ne izracuna determinanta. Dovoljno je zakljucill ....,.....,.-+~,.-t.-,.

da se radio algebarskoJ Jcdnabl11 II-tog stepena, koja onda ima tacna 11 korijena. Tako JC za (ii) la+b)+c~a+lb+c),
x. = k E {O, I.' . .'. :.II} data delcnni~la~ta jcdnaka nuli, jcr su joj jednake prva i (k + 2)-va kolona. 444
1a5no,. ~(knvaJ\lcl sve nule, moguce Je zapisali faklorizaciju poiinoma, Ij. sracunat i delenn ina nlll (iii) n+O=a,
Konstl!! 10 u d) i c) Ie dokazalr:
d) korijenisuxl=(ll,x~=al' ,x"=a"_
(iv) ;+(-;)=0,
44 4
gdje su a, b i c hila kakvi vektori (tj. skup V svih vektora je Abelava grllpa 1I

odnosu na operaciju sabiranja vektora).

5, Oduzimanje vektora se definise jednakoscu

-4-4 _~~-t-------f

Aka se vektori a i b dovedu na zajednicki poeetak tako claje CI=AB i b=AD,

-+ '"7 ----;. -+ -4 ---.....
onda je a+b=AC i a-b=DB, gdje je Celvorougaa ABeD paralelagram
4 4
konslruisan nad vektorima a i b (pravilo paralelograma).
4 4
6. Proizvod broja k(ER) i vektora a, U oznaci ka, jeste veklor z.a koji je:
(i) intenzitet Ik ;1 ~ Ikll;l,
(ii) pravac je pravac vektora ;,
 4
(iii) srnjer.ie ist! iii suprolan srnjeru veklora a vee prema (orne da Ii je k>O ravni (prostoru) naziva se dimenzijolll tog (vekLorskog) proslora, tJ- ravall je
I: <0. vcktorski pros[or dimcllzijc 2, a 3 je dimenzija prost ora (RJ).
Za svako ;, bE V i svako k, fER vrijedi: 12. Uredcna lrojka (;, b, Z) nekomplanarndl vektora (dovedcilfl! na zajednicki
-,
(i) k(;;+b)~k;+kb poeetak) nazi va se lrijedrom desne (lijeve) orijentacije aka je vektar C llsmjercn
~ ~ ~
-J. ~

(ii)
_-j.

(k+')a~ka+'a na onu stranu ravni vektora a i b odakle sc najkraea rotacija vektora a, da bi se

(iii) k(l;)~(k/); poklopio sa pravcem i :::mjero!ll vektora h, vidi kao kretanje obrnuto u smisiu
kretanja kazaUke na salo.
(Iv) l·~;=;.
Prema tome, skup V syih 'iCklora - ,-
13. Kada je
-~ -J. -J.
(;,
--+
b, Z)=(f, j, 'k),
jedillicni orlogol!(]il1i (rijedar razlaganje
-->
.Ie (!learni vektorski proslor Bad poijem d= ki +1) +mk zvacclllo koordilUll11011! reprezentac!io!1l vektora d i radl jedno.
skalara* R (vidi definiciju 1.2.28). 4
stavnosti pisacemo d=(k, f, 111)
-~ 1...". -,
0;1 /0).
~

7. Vektor ao=~a nazivamo on iii jediniClli vektor vektora ; 14. Skcdarni proizvod vektora a i b je skalar
.~.j> ~,. --J. -, •. j>

,,-b~lilllbl cos-r(a, b),

• --J. -+ _.
~ektor~ ~1'
-t '"~ -j> -t
8. (/2,: .. , (!n
su lineamo z{lvisni ako postoje skalari k" k 2 , .,., k" koji gdje.ie -< (a.
ugao koji zaklapaju vektori a i b.'"
b) = Ci
nlst! SVI Jcdnakl null, lakvi da je .
---t ---t _,.--+ Za skalarni proizvoel vektora vrijede svojS[ va:
----> .. ."
klQ 1 + k 2 a 2 + ... + k"a" = 0;
---->~,.

(i) a·/)=b·a,

ako iz te jednakosti slijedi k r =k 2 = .. k,,=O, lada su vektori -.~ ~ 7 (if) (k Z)b=k(~'b),

_?--} _~ -)--> --+-l-
lincarno nezavisni. at> (12,· (/"
(Ui) (,/.>(b+c)=a-b+u c
-1- -+ --+ -.
9. (i) Dva vektora Sl1 k)/' k'
( Inean/a a 0 su lrtl pravci paralelni (iJi imaju zajednicki (tv) (/·u=a2=laI2,
pravac);
(v) Zb= 1~;lpr;l; = Ibl prli~;. **
(ii) tri vekwra su komplal1nrna ako postoji ravan S kojom su paralctni. (vi) ~;·g=ol\l~;I·iI;lfO<=>~;J.b.
--J. _. ")--4

)0, Dv~ (~ri) veklora su kolinearna (kornplanarna) ako i sarno ako su linearno (vii) labl;:;lal,lbl _,
zavlsnJ.
(viii) Ncka Sli a=(oj, a2 , (1J), b=(b 1 , 62 , bJ ) dati preko koordinata.
11. Yuzne posljedice prcthodne lvrdnjc SlI: Tada je ;. b=a1b l +a 2 b1 +a3b3'
~) Neka su ~ i ,; dva nekolinearna veklOra (u ravoi R2), tada se svaki vekt IS. Vekwrski proizvod vekrora a i b je veklor c =a x b, takav da je:
~l- ". ..) --+ ••
(ER') • -d - or
C
r:::7:; na Je an I salllO jed an naCin razloziti po komponefllama u pravcu
(/) IZH;i Ibl sinq', (<p~ -r(;, b)E[O, nJ);
vektora a ! b: --J. -4 ~

(if) pravac vcktora c normalan je na ravan koju odreduju vektori a i b;

--+ -. ---> (iii) smjcr vektora Z je takav da je trijedar (;, ,S, ~:) desne orijenlacije (vieli
(if) Neka Sll a, b i C lri nekomplanarna vektora (u R J ), tada za svaki vektor
prostoru R 3 )
d (u definiclju 12).

16. Svojstva vcktorskog proizvoda:

(3 1. (k " , fII)ER J )d=ka+lb+mc.
--J. --J. --J. -4
(i) intenzitet veklorskog proizvoda dva vektora jednak je povrsini parale!o-
Prema tome: gram a konstruisanog nad tim vektorima;
Svaka Iri (Cetifi! v~ktora u ravni (prostoru) su linearno zavisoa,
-4 --I- ---t--l-
(ii) a x b ~ - (b x a);
Skup od dva (In) ~me~rno ne~visna vektora u ravoi R2 (prostoru RJ) nazi va se
bazom prostora R (R ). r-.-1aksllnalan broj 2 (3) linearno nezavisnih vektora u
VeliCina rotacijc mjcri se ug!om izmcdu vcktora a i b, u oZllaci -t(a, b). koji se smatra pozitivnirn
, .
(ncgativnim) ako je tn rotacija obrnuta (u smislu) kretanja kazaljke na satu.
Polje realnih brojeva ZOverno poljem skalara, a pojedine realne brojcvc skalarima.
** Pfi,'; "" I;! cos -t:{;, b) je projekcija vektora ; na vcktor b.
66
'0 67
 (iii)
~ ~

k (a x b)~ (ka) x b~; x (kb);

~
• ........--.-t -..-..,. ------) •• ~--t

-, 3. Aka je AB = DC, pokazati da je tada j AD = Be (tj. aka je jedan par straoa

? ~ ~ ~ ~ ~
(iv) (a + b) x c = Q X C + b xc, cetvorougla jednak j paralelan, tad a je cetverougao paraJelogram).
~ ? ~ -+-..; .... -..;
(v) axb~O=(a~kbVb~ka, kER) 4. Neka je AIA2A3A4ASA6 pravilan sestougao ciji su vrhovi oznaeeni u smislu
•i j• ~

k
obilaska njegove konture i neka je njegov centar. Koji su od vektora a
~ ? ~.--+ ~"-I-

(vi) axb= a, a, a, A,Ak+" OAk (k~ 1, 6, A7~A.l

medusobno jednaki (a koji suprotni)? Odrediti vektorske snme

b, b, b,

.§.dje su druga i Ireea vrsta delerrninante koordinatne reprezcnlacije vcktora ; i ;~ i A.A'h,i, 7= i01, (A7=A.l .
k'" 1 k "'1
b
--I- -+ -;.+ 4-; 5. Neka je ABeDA! C 1 D\ paralelepiped konstruisan nad vektorirna
(vii) 10 x bl' ~ iaI' Ibl' - (0 b)2 .~ ~ -t -t..... --,t
a=AB, b=AD, e~AA,.
17. Mjefoviti proizvod (ri vektora ;,
--t -+ ..,.
b, ~, oznacava se [-+a, ..b,~ -tel, jcste skalar
Izraziti vektore
(a x b)'c, tj. -,. --j. ~ ............... ---t ~-+ ~ -.~~ ---.,. -t -t -t
AC, AB I , AC l • AD j , BD, BC I , BDl. CD I , CB I pomocu vektora a, b, c.
6. Nad stranama trDugla ABC konstruisani su proizvo!jni paraJe\ogrami ABM L,
Vrijede svojstva: ~~~

BCPN, CARQ. Pokazat; da vektor; RL, MN, PQ obrazuju !rougao (tj. da je

(,.) [~??] --t -t --t
a,b,e =[b,c,al~[c,a,b]=-[b,a,c]=-[a,c,bJ~_[~
-t --t --t --t --t -t -t -t
b ;;] ~ -------). ---t -t
RL+MN+PQ~O).
(ii) [Zt +;2. b, ~] = [;1' b, ;] + [~;2> h, ;], "' , ,
7. Dokazati rnetodama vektorske algebre slijedeca geometrijska svojstva:
(iii) k[;, b, ~]~[k;, b, h a) eetverougao je paralelograrn ako i sarno ako mu se dijagonaJe polove;
(iv) ako je trijedar (;, b, ~) desne (Iijeve) orijenlacije, lada je
-t -t -t
b) srednja linija trapeza (duz koja spaja sredine krakova trapeza) paraJelna je
[a,b,c]=±V, osnovama trapeza i njena duzina jednaka je poluzbiru osnovica;
gdje je V zapremiua paraldepipeda konstruisanog Bad vektorima;
.-t-t-t -t-t-t '
I; i 7
"
c) prava koja prolazi kroz sredine dljagona!a Hapcn paraielna je sa osnovi-
com trapcza, a duz cije su krajnje tacke sredine dijagonaia trapeza jednaka
(v) [a, b, c]=O=(a, b, c) su kampianarn;,
je polovini razlike osnovica trapeza.
(vi) a J a2 a 3
8. Dokazati da sc tezisnice trougla sijeku u jednoj lacki (Ieiiste Irougla) i da
bl bI b3 =[;, b, ~], tei:iste dijeii svaku tdisnicu u omjeru 2: 1 racunajuci od vrha trougla. Da Ii
ci c2 c3
leZisnice trougla obrazuju trougao?
gdjeje ;=(al' a2, a3)' b=(bl> b2, b)), ~=(cl' c2, e3). ~-t------t-t

9. Neka su CB=a i CA=b vektori strana L.ABC.

18, Za dvostruki vektorski proizvad vrijedi slijedeca jednakost: 4 4
Izraziti pomocu vektora a i b vektore paralelne simetrali ugJa
--t -t -t -t-t-t -}-}-t -t -t -t -t
a x (b x c)= (a 'c)b-- (a' b)c. y~ ';:(a, b); n-y=';: (a, -b).
~ ~ ?
10. Neka su a, b, c nekomplanarni vektori. Dokazati da Sll i vekwri
ZADACI
.m=--a-c,
. . . ,. J2 -~ n=J2a+2b, p=b+c linearno zavisni.
--+ -t - -t -t -t -t -t

1. Neka je ABC D paralelo~ram Ciji su vrhovi oznaeeni u smislu obilaska konture 2

II ---t -t .
---t --t -t -t -i- -t -t ."l-
para e ograma I neka je a = A~, b-t= AD. Izraziti vektore strana i dijagonaIa tog 11. Vektori m, 11, pix zadani su U odnosu na hazu (a, b, c):
paralelograma prcko vektora a i b. --t--t-t-t-t-t-t -t-t--+ -t -t4 -t ... -t
m =a+b+c, n~a+b+2c, p~a+2b+3c, x=6a+9b+ 14c.
2. IsH zahtjcv k~u greth~dn.?m zadatku, ali
--t -t -t -.
Sll zadani vcktori dijagonala Pakazati da vektori In, rI, P takode obrazuju bazu. Nab koordinate vektora x LI
--t -t -t
paralelograma A C = e i DB =j. odnosu oa bazu (m, n, p).

ri9
 12. a) IsIO kao u prethodnom zadatku, ako je
.~

In
-t -t 40
=a+ 2b - C, 11 =a- b,
-t -.,. -t
26. lzracunati oX (;, ~)=O, gdjc je
-+
57 - 12J, b= - 47 + 3] + 2k ,,/6.
4> -~-~4>"-}-j.

p=2b+3c, x=a+b+c ~=
b) Razloziti vektore baze (;, b, ;) po bazi (;;, ~, ;), 27. Ako je JZJ= 10 i projekcija tog vektora na OS!
4

u a~= - 5,6, odrediti ugao

40404> _ -~40~4040'~
tj)= 1:' (u, a) izmedu 109 vekLora i ose.
13. Ako su a, b, c kornplanarOJ, tada su kornplanarni j vcktori a+b, b+c, c+a.
-; -.,. ----t

14. Ispitati da Ii jc vektor d=; - 26 + ~ lincarna kombinacija vektora: 28. Neka su dati veklori a, b, c. Ako su vektori dovedeni na zajednieki poeetak,
->-~ .. ~~. ·.,.-.---t~>---"40 dokazati da im krajevi Ide na jednoj pravoj aka i sarno aka je
a) a+b, 3a+c; b) 3a-b··-c, a+b-c,
-. -~ 4> (I) a;+Pb+-;~=O, a+ll+y=O, (a, p, y)f(O, 0, 0)
gdje su (1, b, c nekomplanarni vcktori
29. Dijagonale parale!ograma su orLogonalne ako i sarno aka je paralelagram
15. Ako su A j , HI, C! redorn sredine straml BC, CA, AH trokuta ABC, dokazati: romb.
~--. ------? -, ---) _.--+ -,~ ~ ,";
a) 2AB+3BC+CA=2C,C, b) AA,+BB,+CC,=O. 30. Koji lIgaa zalvaraju vektori ~ i b ako je islovrcmcna (~,,·d;).l(2;-b) i
16. Izracunati vrijcdnost skalara ('f. (~- 2b).L(2~+h
--)0 ----t -_ ~ _"--)0 -,t
a=AB 'CD+AC DB+ADBC, 31. Izracunati pavrsinu paralelograma konslruisanog nad vektorima
gdjc. su A, B, C, lJ latke u prosloru. -. ~ -t ----jo ---'> ~ ~ ----jo

a~2i+j-k, b=-i+j-7k.
17. Neka su date taeke Ail i All' Na duZi M1Ml adrediti lacku M, lakvu da
32. Ookazali adicioni !eorem sa sinus i kosmus korisleci proizvode vcktora.
vrijcdi:

l,v;M1 '. ,. .. . 33. D<lli su vektori polozaja ~ = = ~: = oc~ laeaka A (1, I, -- 2), B (2, - !,
DB, b GE,
-:==:::;-=A, gdJc JC A dati pozltlvan braJ. I), C (I, 3, -2). Odrediti art norlllale na ravn! odrcdcnoj ovillllrima lackama
IMM,I Odrediti raslojanjc ravni od koordinatllog pocetka
Poscbno odrcdi srednju tacku S duz.i Al j Ml .
34. Pokazati da vektori
18. Odrediti koordinate {dis/a lrougla ABC (u prosloru). ;=(1,1, m), b={I, I, m + 1), ~ = (I, I, /II) nisli komplanarni n'l za koju realn\!
19. Odrediti veliCinu i pravuc rezultante vrijednost broja m.
------Jo .'~ -j. ----t
Rooa+b+c 35. Odrediti zapreminu tctracdra ABCD i visinu koja odgovara sLrani ABC ako je
~ 4 4
vektora 0=(2,3, ·-2), b=(I, -1,3), c=(3, 2, I). A (I, -1,0), B(2, 0, -I), C(-I, -2, I), D(2, 0, 0)

20. Odrediti silu Fako je 36. Aka su zadane lri taCke A(;j); B(;l)' C(;3)' dokazati daje povrslna 6.ABC
-'1 -7 --)0 2rr ~ --7 2It --)0 ~~ 1t J-t·-~40-~-j.---,>
P="2irj x r 2 +r 2 x r] +r] x r l j.
1F =6, a=.;: (i, F)==3=' p=.;:u, n=3-' ';:(k, F)=4'
21. Odrediti jedinieni vcktor koji obrazuje jednake uglove s koordinatnim
osama 37. a) Odrediti komponentu veklora --; normalnu na vektor ;..
Ox j 0)" a sa Osom Oz obrazuje dva puta veei ugao, ~.~, ~ ---lo ~-.-----jo 1t
b) Za DABC se zna IABI~2, ICAI=3, a~';: (AB, AC)=-.
22. Odrediti jediniene vektore kolinearne vektoru Z= 27 + 3J _67t 3
Odrediti ugao izmcou visine i tezisne linije povlleenih IZ vrha A trougla
23. OdrediLi parametrc u i
kolinearni.
IJ, tako da su vektori ;=(tl
"
I -2) b (
,= -
I 3
, ,v
) ABC.
-.--) ~-~ -~ -t n:
-7 --l- _•.,.
38, U 6ABC daloje IABI=2, IACf=5, ';:(AB, AC)=-.
Na prav~u ~eklora 8i +9) - 12k od taeke M (2, -1,7) nanesena je duz
24.
MN, 3
tako da Je IMNI =34. Ooredi!i koordinate laeke N. . Izracunati ugao innedu ieiisnica povucenih iz vrhova A j B.
25. Odrediti parametar k, tako da veklori ;;=(-1, 3, 2), 6=(2, k, ~=(k, 12
-4), 39. Izracunati zapreminu paralelepipeda konstruisanog nad vektorima
~4~----t~----t44--t·~-)40

1). ~udu komplanarni. Za veee naoeno k vektor; razloZiti po pravcima vekLor~ p=a+b+c,q=a+b-c,r=a-b+c.
b I C. -t ---'> '-7 ----t ---'> -;
Odrediti orijentaciju trijedra (p, q, r) ako je trijcdar (a, b, c) desne orijentacije.

70
71
 _~-+~_;··t

52. Koje uslove (reba da ispunjavajll vektori a i b(a, bfO) cia bi vaii.!,: jednakos!I:
~~(I, b~(I, 7~(1, ~
a) 1;;+bl=l;I+lbl; b) 1;+bl=l;l-Ibl, c) 1;~bl=l;I+lbl;
40. Nckajc I, I). 2, 0), I, I)
a) Izracunati ;'(2b+;); COS 1:: (; I;, ;+h); pr;; b (i;--2h),
7 7 7
d) 1;-bl=l;l-Ibl ; c) I; +hl=l; hi
b) Nab komponentu vektora a normalnu na b-c.
--t --+ --+ -; -7 --1' --+ _.; --> 53. Aka su ;, b, ~ proizvoJjni vektar!, da Ii Sll vektori
c) Pokazati da su vektori (2a-b+c, 2a-5b+6c, Ila--13b+4c) ortogonalni -+ -+..... -t -t -t . R')
i da cine bazu, qa- pb, rb-qc, pc ~ ra kompianarn! za sve p, q, rE .

--;. -. -t
d) Naci koordinate svakog ad vcktora a, h, C U odnoslJ na bazu zadanu Ll c)
54. Nad vektorima ;= 5;+ 2~;, b= ;-_. 3'~; konslfuisan JC paralelog ram. Aka jc
--+ "--4 ~
~-t n
41. Neka su AA" BB" eel lelisne linije trougla ABC. Izracunati vrijednost izraza
-t
Ipl=2J2, Iql~3,
-+-4

1: (p, q)=:j'
--+ --+ -----+ . - . . --------+
d~AB ·ce, +BCAA, + CA ·BB,.
izracunati dufinu dijagonala paralelograma i ugao izmedu lih JijagonaJa.
42. Provjeriti identitet
3 ).
55. Odrediti unutrasnje uglove trougla Ciji Sll vrhovi A (5, 2, - 4), B (9, - 8,
I~ + bl' + I; - hi' ~ 2 <1;1' +Ibl') C(16, ~6,-11).
i geometrijski ga obrazloziti.
43. Dokazati da je perifcrijski llgao nad preen'lkom polukrllznice pravi ugao. 56. Neka su ~, ~, -; jedinicn', vektor'l, takvi da .i e
-J. n
..j> --t .-... 1t .~~ -, 21t
44. Zadani Sll vektori 1: (v, v)~-, 1: (v, w)~~, 1: [lV, v)~ 1 .
4 2 -
-~ .... -J. .... '1' -~

.. ~ --t
a=II+2v, b=5u·-4v,
.... .... .) -J.
Ako je; = Z' +;, 'j; = ~-; +;, izraClinati povrsinu paralelograma kanstruisanog
--t _~, _ -lo
gdje su IJ i v jedi nieni vektori. Izraeunati -1= (11, v) ako je a .1 b. nad vektorima a i b I vektar vlsine na a
45. Ako je simetrala ugla trougla normalna na suprolnu straml, trougao je
jednakokraki. Ookazati. 57. Nekaje AB=3;-4~, BC=;+S~, gdjcjc 1;I=l~l=l, i: (;, ~)=~. Izracunali

46. Ookazati SiOllSOU i kasinusnu [careOll! (za trollgao) duzil1l1 vis'me trollgla ABC povuceuu iz vrha C.

47. Ookazati da su tacne jednakosti .; ( I I), 7b= ( 2 , ~ 1, 2). "c~(I, ~I, 2). Razlozll'
~
58. I" Oati su veklori a= 1, ,
~ ~ ~

MA'MC~MB'MD, MA'+MC'~MB'+MD',
-. -,~ ---t ------+ ---t
vektor Z no nravcima vektora
I' l'
~, t, ; x·b.
Izracunatl ugao SID ga veklor ;
--t -~

ako je eetvorougao ABeD pravaugaonik i M proizvoljna lacka II prosLoru. zatvara sa ravn! adredenom vektorima a i b.
--t-lo -~.... -J.-~ 2° Neka su ~ i b nekolinearni. Dokazati
48. Ncka je a.~ 1: (a, b), B~ 1: (b, c), r~ 1: (c, a). Dokazat; da je jednakoS!
1 coso: cosy
cosC( cos~ =0
cosy cos~ I gdje je

~ ~ I~~ ~il, ~ ~~ gl,

--t .... -lo -J. -4 .... 77

polreban i dovoljan uslav kompJanarnosti vektora a, b, c, (Ial !bllcl-i=O). D~

aa
D, D,
-"-J.-t --)-,,--t .... -J. .... ba
49. Koji uslov moraju ispunjavati vektort a, b, c da bi It xc, c x a, (J x b bil'l --t.... -'. -J. -.-t 2
linearno nezavisni? Os;m toga, D~(axb)'=lal'·lbl'~(ab).
-t ........ -t-t-)
4, J); D(4, -- 3,5) Ide u
50. Dokazati da su vektor'1 a x b, a x c, a x d komplanarni. 59. Pokazat; da taeke A (3, ~ 4, 1), B (2, ~ 3,7), C (I,
jednoj ravni.
51. Provjerili raeunski i gra ricki: ~
-J. -t -) -~ ----i- I 1 1
gdjc je AAj veklOr leiiSlllce
--t 1 -4 --t 1 ..~ '1'
a) a+;.:(b'-a)=2(a+b); c)
a+b
---~-·-~b.
a-b -t
60. Ookazati da je l~=IAAd2=2(b2+,:2) "-4(['
2 2
73
72
 troug!a ABC, lIok su 0, b, c JUline strana troug!a ABC. Zatim provjerili RJESENJA
rezultat
L Posta je ABCD par<lldogram, 10 Je
BC =~U;=b, CD = - All = -~, ~1C = A"Ii + B~C: =; +b,
--;. -t ~~
2. Izlazl
61. Nekaw a~(k, I, 4), b~(I, -2, 0), c~(3, -3, 4k), , .... --+ ~ -t I". ..
;=AIJ =AC + C-O+ DB (AC =~, DB =fJ.
Izracunati zaprcrninu V(k) para!e!epipeda konstruisanog nad vektorima;,
~ -~ -t
b, t CD= .- G, odakle se doblje a="2(e+f).

Za koju vrijednost skalara k Sll kornp!anarni vektori a, b, c? Za dobiveno k Sheno jc

• ._., -----> - ..... I ......
raz!oz,iti vektor ~: na komponcnle po pravcima vcklora ; i b. b=Bc""n-D+DA+AC=- DB AD+AC,lj 2BC=AC-DB,b=:i(e'-f)
-----t _~ .. -t
62. Dokazati jednakoslL J. Neb je AB = DC =a; onda je prema deltniClji zhira veklora
a) 1;1' + Ihl' + IZI' + I;; + b+ :1' ~ I; +hl' +I'; +ZI' +I: +;1';
-+-t -~-+ -+--)0 -+--)0 -t-+ -+-+ ..}
:;iD =AB +lict +CD =;+112 -~ (CD= - v(h =BC +~~~.
b) (a x b)' (c x d)+(b x c), (a x d)+ (e x a)' (b x d)~O; IJ.
-t -+ -+ -} --;. --;. "'} -+ ."}"'} -+ -+
c) ax(bx(cxd))~[a, c, dlb-(ab)(cxd); AD=BC, ~to je i treba!o dokazati"
-} -+ -} -+.} --;. -~ --} --} --Jo
d) d((axb)x(axc))~(a'd)[a, b, e];
-+--"l" --;.""}
lac adl - \-
""}"+

-+ --;. '+ --;. ab --t 1 --} -+"} --}--;.

e) (axb)(cXd)~bZ ;;;r f) a~lbl,b+lbl,bx(aXb) (&fO),
"7 --+ --}
63. S(a sc mOle reci 0 veklorima a, b, c ako je zadovoljen uslov
-jo --+ -t --} --} --+ 5. AC=AB -t-llC=AB'-t-AD=;+b;
(c x b) x (1= (c x a) x b?
Ati! = Xi/ +BBJ =AB+-AA'j =(1-!-c;
64. Neka je ABC D pravi!ni (clraedar. Izracuna(j:
AC =AC+CC! =;-!-b-l-~; AD! =AD-I-D"D ","6+;;
I 1
a) ugao izmedu nasprarnnib ivica;
lTD =b-~; ED) = BD -I- 1m] =b-; +:~.
b) ugao izmedu dvije slmne tctraec!ra,

65. Dokazati da se visine trougla sijeku u jednoj tacki.

6. Prema definiciji oduzimauja vektora je (nacrtaj stiku)
"+-~-~------+--}-~
66, Neka su h,,=AAJ, hb=BBl' hc=CC vektori visina i a=BC b=CA c=AB
l
RL=AL -AR, MN =BN-BM, PQ=CQ-CP"
dui.ine strana trougJa ABC. Dokazati da vrijedi jednakost j , , Sabiranjem tih jednakosti, lIa osnovu komutalivnosli i asocijalivilosli sabiranja veklora, dobijemo
2 --}
a hu+b hb+c 11,=0.
2--+ ..1--+ --\- RL +Aiil -I-PQ = DtL-liii)+{BN - cP)+ (cQ-AR), tj. RL'-I-Mil +PQ=O
7. a) Neka se dijagonaJe l:clverougla ABCD sijeku u lacki S lako da se polove, Tada je
67. Aka su ; i bdva data uzajarnno norma!na vcktora i k skalar, odrediti vcktor ;
.... -----t ------.. ---. I -----> -----> I -. .,
koji zaclovoljava jednakos! a=AB =AS + SB ="2(AC+ DB)='i(e +j),
--} "t -+ --+ --} --\-
axr=b, a r=klaI 2
. __ ._~,,--->I_·--->-----t
DC=DS+SC=-(DB+AC)=-(f+e), lj, DC=AB.
1., .... -----t-----t
2 2
68. a) Nab vcktor ; iz usJova -; _.--;.

-~"+ -+----+ -+--+ Sticllo sc dokazuje da je AD = BC (iIi se korisli rewlla1 iz zadalka 3), tj, usloy je dovotjan.
ra=a, rb=p, rc=y, Neka je 6elverougao paralelogram. Sad a je
gdje je
{l} AB=AS+SB=).A·C+~IDB, lj. ;=A(;-I-b)+~(;-b)
;~(2. -4, 3), h~(3, -I, 5), Z~(I, -2,4) i (a, p, y)~(I, 2, 3). Iii
~P._+~-I)+b().-~I)=O, ~ i bnisll
~

b) NaCi vektor r koji je normalan na vcktore odakle, posto kolinearni, slijedl

b~(2, Z~(I,
I
;=(3,2, -I), -I, 3), I, -I) A+~-I=OAA-~=O_A=~=-.
~ ~ ~
1
~ ~
Kakav jc odnos vcktora a"b, c ako zaclalak ima netrivija!no rjdcnje r +0'1 lz (1) sad proizilazi da se dijagonale polove, tj. usloy je i polreban.

74 7S
 .... -. -+
b) Neka su SiT respeklivfiO sredine krakova Be i AC Irape7..a ABeD. Tada je vektor srednje hnije a odavde zbog linearne nezavisnosti vektora a, b, c slijedi
sT=SA-++AB +BT iii ST=SD+OC+CT. x,/2,
(I) ~-2+ yJ2=0, 2y-z-=0, -'x- y=O
Sabiranjem (e dvije nejednakosti i grupisanjem sabiraka dobijemo
2ST= Ali + DC + (SA +SD)+(iiT +c'i\ Kako je de(enninanla tog homogenog sistema jednatina jedoaka nuli, sistem ima netrivijalna
+ ,
Ij. rjeScnja, Ij. vektori ; , n, p su lincamo zaviSUl. Pri tom npr, jz prve clvije jednaCine sistema (1)
-----+ 1.------.-t --+ ----+ -----+ .... -----+ .• _" ..... proizlazi
ST=- (AB + DC)(=SA +SD=O=BT +CT) Z= 2y, x= ~ 2y(yjO, yE R), taka da je
2
8. Neka SlJ vektori slrana trought ~ 2)'; -+ y~ -I- 2y; =0.= - 2;;; -I- 2p =0
;= Be, b=CA, ~ = Ai (=; +b+: =BB=O). Komplanarnosl, \j. linearna zavisnosl vektora m, n, p proizlazi i iz [;, ~, ;]=0 (S\O se lako
provjerava).
Neka su M I, Bill i CCI te!i~niee (naenaj sliku). Izrazimo vektore Ie:!i~niea preko vektora ;;!rana:
11. Treba dokazati da su veklori;;,~,; linearno ner.avisni Analogno, kao u prelhodnom zadatku
AAI =AB+1BC=;+1;
0'.; + ~·~+)';=O-=(a+ P'i')'); +«(1+ Jl +2y) b +(0:+2/3+ 3y)~ =0 A (;, -g, ~) je ba7.3 -¢Xi-!- Jl+ y =0,
_ ------+ 1---. .... 1 ........ I .... -+ J .... -->
(I) BB I =BC+ CA=a, 5.b=a-'2(atc)='2(a-c) 0'.+Jl+2y=0, a+2Jl+3y=O=(a, p, -()=O
2
{ .------.-t1----+ • I....
-------> --> -+ 1~ ... I .... (posto je detcmlinanla f 0), Ij. veklori (;, ~, ;) tine bazu PO§10 su lineamo nezavisni .
CCj=CA l-'2 AB =bI C=
2 (a"/C)12 C "'- a-
2 c Prema tome, svaki vektor se maZe rastaviti na komponente po vcklorima Ie baze. Iz l1Sl0Vil

Neka je T presje<':na tatka teZi~llica

AAI i BBl' Tada su vektori AT i AA"' kolineami, a ista tako i
-;=a;+j3~+y;,
I
-----+- ------+--+----+_ .------.-t-.... --. .------.-t-+_
vektoo BT i BB\. Zata je AT=kAA\ I BT=IBB\. OSlin toga je AT=AB +BT, Ij kAA\ =c +IBBI> slieno kao u prethodnom postupku, dobijemo siSlem
odak!e, uVrltavanjem vrijednosti (I) za ¥cktore teMnica, slijedi nakon sfedivanja:
ct + p+y = 6, ct -I- j3 + 2y =9, ct+ 20 -I- 3y = 14,

(~~D;+( k +~-!)~ =0.

~

koji lma jedinslv~lO... r~senje (ex, 13,1)=(1,2,3), Ij. postojl (jcdinstveno) razlaganje vektora x po
+ veklorima baze (m, n, p).
Po~!O a I c nisu kolinearni (prcdstavljaju vcktorc strana lrougla), nisu liucarno zaVIS1l1, Ie 12
postjednje jednakosti slijedi ---+- 4....... 7.... 5 ...
12. a) Izlazi x ""II m +il n +11 p.
k I I
---=0 k+~-I=O
2 2 '2 '
13. Provjeriti da je moguCe odredili Ilctrivijalilu lillearnu kombinaciJu
2
odakle se dobije k= 1 ="). Sada je x (;+b)+ y(b+~)+z (;+;)=0.
ISli zakljutak se moze izveSli iz
[~+b, b+;, ;-1-;]=[ -;, -;, -b]= _. [~, b, ;]=0.
Ij. Iclisniee AAI i DB, sijeku se u omjeru 2: 1. Analogno se dokazuje da se u istom omjeru sijeku i b)
teZi~nicc AAI i eel'
~to znati da se svc to sijeku u jed~ tatki.
lie

Premajednakostima (\) neposredno slijedi da je + BBI + AAI CCI =0, §Io znaCi da tefi~nice(bilo k6g 16. Radi kratkoCe 7.apisivanja, neka jc Ai! = h, AC =~, AD = d. Tada je
trougJa) tako~e obrazuju lrougao. ----+ ... -+.------.-t .... '.--.-..... .......
CD=d~c, DB=b-d, BC=c-·b.
9. Vektor sime/ralc ugla y kolincaran je sa zbirom orlova vektora ; "" CB i h= CA, tj
+
1z1azi
... -+ ... a b
s 1=aO + bo =-=t -I--=t.
1"1 1&1 ..., ---------t ... --"'.
b:
Na isti naCin je simetrala spoljasnjeg ugla rr-"{Irougia ABC, koji obra:wju vcktori;
... .......... a b
. ! -
17. Ako je 'l=OM l vektor po!ozaja tacke M.(k=l, 2)
kolincarni i vrijedi - - -"-
MIM=).MM .... -~
1 , Ij.,
.....
r.=).h-r),
-->
I r""OM, tada su vektori M(M I MMl

s '-1=1lo - bo =--::0 "- -=to odakle slijedi (rjdavanjem po r)

1"1 Ihl +
'.-I-Ar z
~,

,~---'
IH
... I .... -+
Za t..= 1 dobije se poloviste dufl M 1M2: r ="2 (r, +r2)'
 --+ , "
18. Neka su rl' r" r~ respektivno vekton polozaja vrhova lrougla ABC i nekaje AD te1:isnica iz vrha A.
-->
26. coso=
;'b -56 g
.~=--~=--
PrC!TI3. predlOdnoITl 7.-adalku (D jc s(cdnja tatka stranl' Be trougla) vcktor polotaja tacke D je loillil 1]-7 13
... 1 -+ -.
rD=i(r,+r,l a~ - 5,6 _
27. cos!p = ----=-=-- /\ qH, (0°, 180°] =qJ = 124 0 3,4'
Vektor p!ozaja leil.~(a (vidl zada(ak 8): 1,1 JO
28. DokaZIITlO daje uslov (I) dovoljan. Ncka je Ilpr ytO. Tada rjdavanjCfJl jednakosll po c, uz smjenu
'(= - (0:+1'3), dobija1l10:

odakle SllJed, -, a;+pb --> P .. -,

c =-----=a+---(h-o),
.., 1-· --> --+ a:+f3 a+p
r'=3',r 1 +r 1 +r})
lJ. kraj veklOra ~ letl nu pravoj povuecnoj hOl kraj veklora; I (iii JC ;=~=;;) b
-.~ )14 Provjenmo da je uslo'>' (I) potreban. Neb kraj vektora ; leil fla pravoj koja pro)azi krOl krajeve
Ro=(cosO':, cosp, c03/)=-14(3,2, I), gdje su (CI, (3, r) uglovi sto ga
, ,
vektora ; i I;, Tada postoji skalar lEI<, lako da je
~~ = ~ +t (b - ;)=-0- t); + It: - ! - ~ = 0, Ij. uslov (I) je po/reban
~

yekta!" R zaklapa s koordinatnim osama, tj, sajedinicnim ortogonalnim trijedrom (i,j, k) ortova osa
Dekartovog (desllog) koordinamog sistema
29. Za paraieiogram ABCD oznaCimo vektore strana AB' "": I M)=b Tuda su dijagonale paraleiograma
~1C=:-+h. !5B"",;-b (vidi zad. I), teje

11. Trazeni yektor je ;0 = (cosq:>, cos qJ, cos 2rp), tako da je cos 2 [(+cos l l3-+cos 1 'fEE 2 cos 2 tp + cos 1 2rp "" I.
;it DB ~(;+h}(;-b)~ I~I' Ibl' ~O =I~I-Ibl ~o=I;1 ~Ibl,
IJ. cos2rp+cos12Ql=O?>-cos2qJdO, -I:, iii (2!pE[O, IT]) sto znaCi da romb i samo romb (ad paralelograma) una okomite dijagollak

(cos 2!p"" O=rp = i) V (cos 2!p = - I ='i)=~)

30, Uslovi ortugollalnosti implicrraju

(Z -+ b)(2~; - b)= 0i\ (~- 2&)(2; "t-b) =0 ~~21;ll_, Ibl +;-;; 0i\ 1 1;1 21&1 3;- b= [)
1
eo
1
-
1
_

Dakle, (raleni ort je

ElilillHacijom ;, i; IZ z.1.dnjlh jednaCina dobiJamo
~ 61~;ll -+ 31 1;1 1 = 21;1 1_21;;12~81;11 = Sibil=-
,,~ --+ U I
21. Ort vektora u je ~= T=------:;;C= (2, 3, - 6), Ie su trazeni ortovi kolineami sa II;
1111 /2 -+Y+6'
1

., ± (236)
±I'<J= 7' 7' -;:; . 31. KakoJeaxb=
i j
I
k
I =-8!+!3j+3k,
-I I -7
23. Vekwl'l ; i bsu kolinearnl aka su im koonJinatc proporciona!ne, tj. aka je 10 JC

I; x bi = ,/~8f+J3l+·]i =
~i'=~"" -~=(II= -~/\v= ","6). P= .)242 = II ,,/2.

24. Sad je (vidi zada(ak 22) 32. Neb su jedinicni vektori ~, bo u ravni Dxy tab,j da zakilipaju sa osom OX uglove IX i ~ respckrivllo.
Tadaje 0):::(;,b)=13-[( i vrijedi
;/i=;M+;VN =;.II±IMNlort MN =;,II±!MNlort(S7 +9j -12k)
, , ~
(I) ~'bo=I'cos --):::(~, b)=C050l-0')
.. - Si+9j-12k .,. .. _ -. _ ~
=21·- j + 7k ±34· _---=-= 1
.)Sl+9 -+ 121
=21 - j + 7k ±34(Si +9j _" 12k)/17, OSlin (oga je

tj. imamo dva rjeknja 7-3. tacku N:

~. bo = (COSet·; +sin et .j){cos j3' +sm p
(2) i .JJ=
cosacos j3-+sin 0': sin (3.
Uporedujuci (I) i (2) dobije se adicioni (eorem za kosinus:
Nd18,17, 17),N1 {-14, -19,31).
cos (13-- a)=cosetcOS ~+sin IX sin p,

b, ~J=
-I J
(odakle supstitucijom 0: sa -0':
.
dobijcmo adiciolli teo rem za zbir CI+P).
25, [;,
I
=O=kf~l-],
2
k
k
12
-6}.
6+2k
"o I ~(6+2k)(--6-k)~
Vektorskim !llnofenjem vektora IltJ ! b o dobije sc:
(!') ;;oxb(J=on(~xbo)l;oxbol=ksin(j3-!X)
,

(P-CIE[O, rr:]),
Zak=max{~6, -3:=-3je IJ

;=xb+ y~=( -1,3, 2)=(2x-3y, ~ 3x+ 12y,

(2') ;0 x bo = (cos cr' i +sinct·h x (cos p. i -+ sin p,j) = (sin !3cOSct- cos Psin 0:) k.
lz (I') i (2') s!ijedi adicioni teoreltl za sinus.

78 79
 Formula (3) moze sc smjenom ~=. (n+r) zlIpis<ltl U sirncincnorn obhkll:
33. Veklori AS =b -; = (1, - 2, 3), A7 = ~ - ; = (0, 2, 0) lei.c loj ravni, pa je orl norma Ie na lu [avan
U
141 "h =,··,;.x"I:;I;_x,~:,:1
(h-;)x(;-;;) -3i+k a

110 = ~::;:'-~'4--,--->-' = -~"'-=-'.

)(b-a)x(c-.::d! ,/10
Projekclja vektora ~, (b iii;) na ~) je
+-+ -t-> ..,... - 5 , 5 \./10
aflo=bl1{)=C/Io=-~::::, Ie JI: d=-==--- rastojanje ravni od koordinalnog poeetka Ie Je
,,/10 JIO 2
34. po~[o je • '. t.· t~ 3 4
cos -j::: (I., lo)=-~--:r=------:=--='=-=-- ::::;0,42, Ie je -j::: (I", i b l:::::65" 13'.

~~~ II
I m+l = 0 mill
o ~ =2 to,
1'.11'.1 {]<)J21
2
J91
[a,b,c]= :
-I m
-. ->-t
0 -2 "'I 39. Kako jc
10 veklori a, b, c niSI! komplanarni ni z.a kakvo In [;, ~, ;]=[;,;- 2;, ;;-2/;] = 4 [~, ;. i;]= -4 r;;, IS, ;;'.1.
35. Zapremina lelraedra je
to je Ilijedar (p,~,;) lijeve orijentacijc (pOSIO je (~, b, ~l desni tfljedal
V-~I[AB,AC,ADll_I
6 6
/-:1I 1
-: IIi
I
cos -j:::(a~-b,
.... -~,,~ --,
a+h)=--.
-\./7

povrSina slrane nasuprot vlha C je " 7

~ ,
b) komponenta vektora x koja je norma Ina na veklor \ JC
~~

36. Prema definiclji vektorskog prolzvoda je ~. --t X'Y"" ..

X",=x~-~::;.-y (Vldl zadatak 37)
2P= ICA x cn', ' ' it;, - ;3) x (;) -;'111 = 1;1 x :1--;1 x ~'l 'I x'll, iJ'I'
U ovom slucaju je
'1·
.... ". "+
1-, .... -, _. . . _. ---> .. IJ' (b~c) -. .... .. -, " ".
a. =ll ~ -":i' .....:::;.'- (b - c)= i komponenta vektora a normalna na vektor h - t,
P="2i" x '1-+'1 X'l +rJ x ',I. Ib-'I'
37. a) Treba napraviti razlaganJe vektora ;, tako da JC c) Za vektore;.::2;"-h+~, ~=2~-5h+6(.~,; =11~;-13b+4~: vrijedi ;';;=;';=;';=0, S(O znaci
-'..... ---t -+ ..
(I) x=x.,+ky, x.fl.)" da je skup p, q, r vektora ortogonalan i nijedan od vektora nije nlJla vektor. Slijedi da je ([;, q, ~)
-. -
tj. x.~ JC kompo_~enla veklOra x ~orn!.ajna na J'
-'" ban u prostoru.
'. •• -+ .... .,
Mnozee! (I) sa y skalarno, zbog x"y' J' =0, dobljemo dl lz a=Ct I P+f),q+I'I' mno,zenjern skalarno sa p irnamo
;';=kl;ll, tcje ;·;=cx !;1 1
2
00><1 1 =;';/1;1 2
_

.....X·y-t --+
Slicno se zak!jucuje:
(2) x",=x-~y ... 2,. 3 -. l---t
IYI' a=3'p-i9 1J +87 r
bl ~to~ Vi~i~h~"" ~AI povucene IZ vrha ~oll~la ABC je (nacrtaj sliku) komponenla veklora Gornjl rezul!a! moze se dobni i poslllpkorn kao II zadalku II, Analogno se dobije
AB =c (iii AC = _. /I) normalna nil. vektor BC =a_ Zato je, prema (2). .... 2 .. I .... 10·, .... 1·~ 5-t 8 ....
b",,']p-2:9 1J +gY; c=3'P+29 Q +-8-:/
';,~;-~f~( ~ "b+~~). od,kle" n'ko" ",d'''''i" dobii, 41. $vi "ektori u izrazu za d mogu se iuaziti kao linea rna kombinacija bilo koja dva linearno nezavisna
vek{om II ravni D.ABC. Neka su npr. All ""~ i = b proizvoljni vcktori_ Tada je A'e
13) h'_~XI~'X;)( ~;X~,Xbl} ---t __ .... ~. .... .... ---t --~. ------+ I ,,' •
BC=AC~AB=b-c, CCj=ACI-AC=:/--h.
Za dale vrijednosli dobije se _., ------+ 1-,-+ 1 ........ ------+ ---t---t
AA 1 =AB+2"BC=2"(b+c), BB1=A'BI-AB~ i) --c .
.... '. 44
cos --j:: (ho, I~)=--,=.
49 '.1589
81
 Dakle, prva jcdnakosl je laena. Sada je
(2) ~f~4~ + MC 1 _ (MB1+MD1)= (AlA +AlCf - (ME + A:W)l(=(IH
= [(MA.-MB)-(;:n) - Mel](MA +MC+hni +MD)
42. Idc[llilet se neposredno provjerava iz
=(BA -'CD) (hIA +Mc+JJii +MD)
I; ±bI 2 =(;±b)1=j;l l +lbI1 ±2;-b. "" 0 (=BA' = Zih lj. j druga jednakosl je laCna.
(;+6, ;~b)
Geometrijsko znaeenje: zbir kvadrata nad dijagonalama paralelograma jednak je
48. Vrip!di nil ekvivalencija d;IIi;II~ljO):
dV05!rukom zbiru kvadrata Dad stranama (;;, b) para]e]ograma ..........
Vektori a, b, c su komplanarni ¢:>
--> -. -.
vektori (ln, bo, Co Sll iincarno zavisIlI

-
AC .iEe -
43. Neka je AB preenik kruga sa centrom u 0 i neka je C proizvoljna tacka na krufuici, Trebn dOkaz,.(i

iziazi (nacrluj sliku);

~{:J (x, y,
=(3(x, y,
L (x, y, z)=x~ + ybo 1- z~o =0
z) of (0, 0, 0,))
z)f(O, 0, O))~-L=O, bO'L=O,:o L =0
Posljednji uslav svodi se na sistem jednacina
x + yeDs a+ 2 cos 1=0,
AC="OC- GA, Be ~OC- OB=OC +OA (=OA~ -(13), x cos Ci. + y + zeDS 13= 0,
Ie je
x COS r + yeas 13 + z = 0,
AC'iiC =(OC - (iAt)(OC + OA') = IOCI1-IOA'jl =r - r =0,
tj. kOJI [mil nerr'lvljaina Ijeiknja ako ! 1;::~O"'k~~: :I":::'{I'~: ,I,,,,,,,
AC .iBe
-, --> --> -->--> -_ -->--> --> .... I ->". n cosy cosf) !
44. Iz ;~b=~ b""O=5I!1r~81l112+6!1l1=uv =cos =O=IIl'=COS 1:"(u, v}=2:=1:"{lI, v)=3
49. Kakoje (bx~)xd=;
(b ::i)--b·(;·d), izlazi
45, Prema zadatku 9 vekwr simetra!e kod vrha C troug!a ABC je (b x~) x (; x ;1=; [b, ~', (;] -b [~,;, ~J=~ [~,;,;J
->
·+ah-->-----.-.~+ Sad a je mjeSovili pmizvod vektora bx~,; x;,;; x b
5,=-::;--+-,+, (a=CB, b=CA);
H 1'1 [bx;.;x~. ;x/;J=[;, b, ~)l,
--+., ....
vektor supn>tne stra[1C BA "'" CA - c'n = &-;. Iz ortogonalnosti AB 1.;c iz]azi AD' ;<= (1&/-1;11 Ie izlazi da su dad veklori finearno nezav;sni ako i same ako su I'ck!Ofl (I. b, c llilearno nezavisni.
COS1=.(;, b)+ 1)=0, tj, 1;1 ::=-1&1 Dakle, (rougao je jednakokraki 50. Slicno kao u prethodnorn zadatku pokazujc sc cia je
-. --> ". -->.~ -> .
46. Pornnozlrl)o Ii oci(u Jednakosl [0 x b, a x c, a x d]=O, Ij_ tia su dall vektori Irncarno za\'lsni
(I) :4B-> +BC +C; =0, Linearfla zavisnost izlazi neposrcclno iz loga ~lo vek{or ; x ~ !eli II ravni koja je nOfmalna na vcklOr
redom vekrofski slijeva saAR, a zdcsna sa Be, dobijcll1O: ; (za svaki vektor ~)_
Ail x Be +An x CA =0, Ali x 8C + CA' x BE =0 52. a) ~=tb (t~O); b) ;=£b(1;;;.-I); c) ;=tb (t~O); d) ;=rb (!~l): e) ;1.b.
odakle slijcdi:
53. Mjdovi!! proizvod da!ih vektora
(2) c1 x AB = AiL BC=BC x cA', [q~-pb, rb-q~, p~-r;]=O
IBCI~", ICAI~b, IABI ~"
J(,ko j, za sve p, q, r, Zato sU dati vektori kOlllpianami, tj. lillcamo zavisni
t(1, Aih",,/{~rJ., 1: (AB, BC)""'-rc-/1, 1: (nc, 'CA)~~R-r (gdje su a, b, c stranice i er., t), r --+ -t -> -+ .... ". _. 101
unutra§nji uglovi {(ougla ABC), slijedi iz (2L S4.I'H"+bl~ 15; 1t1~1"-bl~,)593; co, F~~·
be sin tJ.=ca sin ~=ab sin y, 5/593

r)=(~, i'~}
siner. sinp siny
tj. ~,,-=-'b"""~- (sinusna !corema) 55. {a, p,
Zapi§imo sad (1) II obliku
5b. P~I~xbl~,)7!2; ;;~b-(;b);!I;I'
AS ~- (Be +d)~ AB'~(BC +CA')'=IABI' ~ IRel' +ICAI'+2BCCA
=;::2=a 2 +b l +2ah cos (R __ y)=c 2 =a1 +b1 _·20b cosy (kos'lilusna (eorerna). 57. 1;;1 ~ I9/Jlo-=-,4,)i
47. fzlazi .~ 3 --+ 1 -. 3 ..,... It
58 c=--a--b+-axb;<:r=-.
(I) ;V;'AfC -MB'MD =MA·(iiD +DC)-('WA +AlhMD, (AB=DC) • 2 2 2 3

=AB'(MA - MOl = AB- DA ",,0 (=ABJ.fuh

82 83
60. It formuie (I) u zadalku 8 slljedl 65. Neb su AA, i BB j visine lrougla ABC povllcene iz vrhova A I B (nacrtaj sliku). Neka se Ie dvije
-----t I..., --. -. _. visine sijeku u tacki O. Pokazaeemo da je O21.:4B, lj. da I lreea visina (po\'ucena iz C) prolazi hOl
1~""IAAd"=cz+-al+a
4
c, (101=0, lcl=cl presjek prvc dvije.
Iz kosinusnc leoreme (zadalak 46) Izlal!: Iz uslova OrlogonalnoSli
...... I OA .lDC.: A DB.lL::--;; slijedi respcklivno
ac=-(b 1 .. al-ell, ~IO zllmjenom u gornjujednakosl dajc
2 QA'(80 + (2)=0 AOB'(CO+ OAl=O
1!=~W+cl)_~al lIi nakon sabiranja lih jednakoSli

SIJC:no (il) prOSlo cikllckom permUlacljom slova (l, D, c) je

66. Na osuovu reiacijc (4) II zadatku 37. b) data jednakosl svodi sc na
I I I I
li=-_(cl+a1 ) __ b1 (1=._(a 1 +b 1 ) __ e 1
2 4 ' , 2 4 . ; x (b x ;)+b x (; x ;)+; x (; xb)=O.
Sabiranjem kvadrala Iciisnica dobije se sto se nakon razvoja sva tri dvostruka vektorska proizvoda svodi na 0= O.
) 67, Pomnoiimo prvu od jednakosti vektorski (vodcc! racuna 0 osobini altcrnacije vektorskog mnoicuja)
t!+ [i + t~ = ... (a' + &1 + ell.
4 vektorom ; i razvijmo dvostruki vektorski proizvod. Dobijerno

61. V(kHr;, h, ;JI~412k' + k· 31 ~O=kc {.~. I) ;j;ll __ ;'(;';)=bx; (;';""kl;ll), tj. ;~k;+~bx;
1"1'
3, -, J -. 3--.
zak=-"2Jec=-2a+:ilJ;
.... -, -. .
68. a) Rjdeuje se moie pOlraiiti u ob!iku r=k)a+k 2b+k)c, gdjc su kl' k<.' k3 nepoznalc konSlante
koje treba odredilj. Sad a se sistem jednacina svoch na
za k= I jc ;=;+26 k11;ll + k1;' b+ k3;'~ =0:
63. Dali IIslov je ckvivaknlan sa (I) kl;'b+k1jbI1+kJ:=fl
{ ---> --+ .... ~. --->
(;x;;)x~=O, k,a'c + k 2 b·c + k3 1e l1 ""'Y
a taj uslov jc ispunjcn ako je ispunjen jedan od civa llslova: sislem jcdnaeina po nepoznatim kl' k1' k).
; ; ;
... ---t
0
-+ .:. -+ LJ slucaju kad su vektori a, b, c dali preko koordlnala, dati lIslovi se s\'odc na SISlem jcdnaclna
1° a i b kolinearni, 2 e normal no na ravan vektOla a I b
a1 x+a 2y +a3z=a
64. a) Neka su e l • e2.
-. ". .~
('3 jedinic[JI vebon ivica tc!raedra kOje polaze IZ vrha A (nacrtaj sliku): {2) blX+b2J'+b3Z=~
{ c x+e y+c z=y,
iB ""a:!> AC =a;l, AD=a;l q;d =oj;2j ""1;11 = 1) l 1 3

gdje je ; = (x, y, z).

Odredirno vekwr CD (ivice koja leti nasuprot IYlei iii)
co= C;; +AD= -1:1.;1 +0.;3=0.(:3-:1)' Rje§avanjem sistema (2) (iii (I)) dobijamo; =(-!, 0, I).
Sada je Primjedba. Bilo bi inlcrcsautno dokazati da su sisteml (I) i (2) ckvivaknlni.
-4 .... --+ --+ --+ -,
b) Uslov! a'r=O, &-r""O, c-r=O
-, ;
svodc se nn sistcm homogenih jcdnacma koji ima samO trivija!no rjdenje r =(x,)', 2)=0, posto je

Ie su vek\ori naspramnih ivica orlogonalni

delerminanta sistema [;, b, ;]*0.
; ;
b) Kako j~ ve~\or normale stranice ABD tetraedra vcktor CI xe., a vcktor normale stranicc ABD
vektor e l x e3 (prcrna definiciji veklorskog proizvoda), 10 je
---> ---> -+ -+
(e]xE 1 )'(C 1 XE 3)
cos 1: (ABC, ABD)=-;--=t"--:;--;-.
lel xEllie) XC31
lzlazi:
(:] x ;1)' (:] X;J)=;1 [:2 x (:1 x ;3)] =;1 [;1 . (e l '1;'))-
-+ -. -+ .~ -+ -.". --->... 1 I 1 1
- e3 ' ("1' cd] =cl'e3 - tel -C3)("1 . e2)=---'-=-,
2 2 2 4

I
!e je cos 1: (ABC, ABD)=)".
5. REALNA FUNKCIJA REALNE PROMJENLJIVE
._-_._--_ .. _--------_. __._----- Lako se provjerava da je grafik parne funkcijeJsimetriC311
a grafik neparne U odnosu na koordinatni pocetak .
U odnosu na y~osu.

7. Nekajef:R--+R i nekaje
(3p>O) (\Ix E R)f(x + p)~f(x).
Tada kazemo da je! periodicnajimkcija i da je pozitiv3n broj p period IUllkcije
f
1. U glavi 1 smo definisali funkciju iIi preslikavanje /:X --t Y, gdje Sll X, Y bilo Aka poslOji najrnanji (pozitivan) broj T, kojl je period Cunkcije j; [ada se T
kakvi skupovi. U ovom dijelu pozabavicemo se pojrnom realnefunkcije rea/ne naz!va oSll()vni period funkcije f
promjellljive, tj. slucajem kad SLJ X, Y c lZ, Aka ne kaiemo drukcije, anda pod Ako jelperiodicna 5 osnovnim periodom T, ciovoljno je poznavati njcn graflk
pojmom funkcije f podraw!llijevarno nadalje realnll funkciju rcalne u nekom intervalu sirine T, npr. [0, T) (iii uopste II [0:, (1+ n)· Pot pUll grarik
prornjenljivc. sc dobije sukcesivnim pomjeranjern na we intervale oblika

2. Umjesto iskaza [nT, (,,+I)T), gdjeJe "eZ, ("1'0).

(VxeXcR) (,lYE YcR) Y~f(x), 8. Funkcija sa zakonom korespondencije y= f(<t) (x)), Cijll oblast definisanosli bill
za funkciju IX --t Y reci cerna sarno da je funkcija f zadana forllluJom y = j(x) skup E ouih vrijednosti argurnenta x za koje II =q) (x) pripada oblasti deflnisa-
eksplicitlJo. nostl runkcije y=/(u), naziva se slozenafimkcija od x preko meduargumenta II.
Pod odredenim uslovil1l3 za jednakost oblika
9, Neb jef:X~~ Y sa zakonorn korespondencije koji je zadan formulolll y=/(x)
F(x, YI~O (HXcR, YE YcR) (VXf:;:X) (31 .VE V). Tada runkcijuF I : Y--+X sa zakonom korespondencije
kaiemo da definise funkciju r=/(x) implicitllo. (l1xE Y) (3!YEX)Y~rl (x)
3. Skup "tacaka" G= {(x, y}!xEXeR !\y=f(X)E YeR) nazivamo grajJkolll nazI V(llHO iflverz/Jom jflflkcijom runkcijc f.
/imkcije IX -,~ Y. Ovdje "tacka" oznacava tacku u Dekartovoj rami cije su Ako je (a, b) facka grafika fllnkcije j; onda je (b. a) [atka graflka inverzne
koorclinatc parovi (x, y). funkcije [-I. Lako se provjcrava da su [acke (a, b) i (h, aj simetricne prCI113
pravoj )'~x, pa su grafici uzajarnno l!lverznih funkcija simelricno pos!avijel1l II
4. Ncka je f: X --+ R Funkcija.l je ograllict'lJii odo:go n(] E (eX) ako
odnosu na ovu pravu.
(3M E RJ IVX ,"E) fix) < 1,1,
Vrijedi:
a ogranii:ena je odozdo l1a E (eX) aka

(3mE R)(Vx E E)m <f(x). 10. Ako.ie funkcija y=j(x) data sisternom funkcija
Funkcija je ogranicentl ako je ogranicena odozgo i odozdo (s gornje i s donje
x~~(r), y~ljJ(r), (rEEcR),
strane).
Lako se pokazuje da je funkcija /ogranicena na E ako kaze se aa je runkcija f zadana u paramelarskoll! obliku. Argument l lOve se
paraf/!etar.
(3P>O) ('!xeE) [i(x)I<P.
POSl upak za prelazak od paramelarskog na oblik
5. Ncka je IX -~~R. Razlikujemo slijcdcce klase mOllotonih runkcUa (x, yE E): y~ljJ('P-' (x))~j(x)
(i) x<y=f(x)<f(y) rastllea) (iii) x<y=f(x»f(y) (opadajlle,,) naziw se eJiminacija pararnetra t.
(ii) x <y=f(x);£'f(y) (ncopadajllca) (iv) x <y=f(x);o;/(y) (oerastuea),
11. Neka je f: [a, b] ~ [A, B] strogo 1110notona i SlfJekciJti. Tada postoji IIlverzno
gdjc implikacije (i) - (Iv) vrijedc za svako x, Y E E; tada kazemo da je funkcijaf preslikavanje j-J:[A, 8J-+[0, b] koje je sirjektivno i strogo monotono na
monotona na E. U tom sll1caju (i) i (iii) kazcmo da je funkcija strogo (striktno) [A, ilJ (u istom smislu kao i j).
monotona na E.
12. Neka je IX -+ Y; tada skup X nazivamo domen junkcije j i oznacavacemo ga sa
6. Nekajef;X--+R, gdje skupX ima osobinu XEX=>-XEX, tada razlikujerno:
D (j) ili f."".t =X (c R). Podskup skupa }" oznacavat cern 0 sa
(\Ix EX)f( -·x)~f(x),fje parna;
Ey = R (J)= {/(X)IXE Ex} =/(E.~) i zvacemo ga skllp f'rijednosti, kodomen iIi rang
(VXEX)/( - x) ~ - f(x),fje neparna/ullkeya. fimkcije f.

86 87
 7. Ako je funkcija x-+f(x) definlsana na [0, 1], odredili oblas\ defll1lSanostl
13. Za dvije runkcijefi 9 kazemo:
funkcija:
(i) da sujedllake, sto oznacavamo saf=g, akoje
o (f)~ 0 (g) IJ(x)~g (x) za sse xc 0 If): c) XH.!(II+X): d) XH.j:~.=~ 1:
I\X+ I /
(ii) da jc f suienje (reslrikcija) funkcije 9 (!j. (J je pro.firenje od j) ako JC
D(j)cDIg) 'flx)~rJ(x)za sse xED!f). n x>-,f([x]): g)"~f(ln II +\11: h) v./(f(s))

f
8. Za funkciju (0, I)ExHY miredl skup vrijednosll .{(TO, I)) ako .ie·
ZADACI
I x
a) f(x)~a+(b-a)x; b)f(x)~~-; clj(x)~--~;
1. Neka je funkcija f zadana zakonom korcspondencije y=/(x). Odrcditi obla5t I-x 2x-1
definisanosti E". f) fix) ~ x + [2x l
e).!(x)=ctgnx;
x
1
+I
a) y~-~; b) y~j:i;2-~--;-=l; e) y~log"lx'-4)(a>0):
x-t-I 9. Ako jef(x)~(a'+a-')/2 (0)0), dokazali da JC
d) y~log"(x+2)+log"(x-2): fix + Y) +{(x- y)"O 2{(x)IIy)·
e) y=Jcosx 2
; ny=,j~~/sinn:x; lO. Ispitati da Ii Sll slijedece funkcije ogranicene (u datlm oblaslima):
g) y=arccos(2sinx); h) y=lnlnx; i) y=lnlnlnx; I ;2-8 2x+l
a) f(x)~-+2x-l, x>O; b)f(x),"-o--, xcR; e)/(x)~,---:-, xcR;
j) y=0;tg~;"; k) Y= \,/~;12::'; +Vsin 3x; I) y=J;~·-~7;·. x x+4 ),+2
_____ I
2. Odrediti oblast definisanosti Ex i skup vrijednosti funkcije E)": d) /(x)~Vx'-3x+2, x< - I; e)f(x)~aretgOnx+x3_-+2), xcR'
x
a) Y~v'2+x-x'; b) y~ln (1-2eosx): e) y~areeos.3-':..-:2 11. Odredilif(x) ako je:
1 +x
10 a) f(x+I)=x'-)x+2:
d) y=(-IY; e)y=arcsinlog~.
x
3. Funkcija y=sgnx definisana je na slijcdeCi naCiw
--I, x<o;
12. Dokazati da su slijedece funkcije monotone na dalom razmaku:
sgnx= 0, x=O;
{
1, >.:>0. a) J(X)~X', x~O: b)/Ix)~sinx, XE[ --~,iJ
Nacrtati grafik Ie funkcije i dokazali da vrijedi Ixl=xsgnx.
4. funkcija y=[x] (cijc!i dio ad x) dcfinisana.ie kao c) f(x)~tgx, XE( -~,~} d)I(x)=2x+sinx, xER;

[xJ=n ~a fI~x<fJ+l (flEZ). e) f(X)~X', x;;;o; r)f(x)~eosx, rr]: XE[O,

Nacrtaj grafik Ie fUl1kcije. g) f(x)~clgx, XE(O, rr); il)f(x)=e .', xER.

5. Akojej(x)=ax2+bx+c, dokaZ31] dajc 13. Neka su cp (x), t)! (x) i f(x) monotono rastuce funkcije. Dokazat! da vrijedi
implikacija
fix + 3)- 3J(x + 2)+ 3f(x + 1)- {(x)"O
q) (x);;;j(x);;;1ji (X) '* 'I' (q) (x)) ;;;f(f(x));;; Iji (Iji (xl).
6. Da Ii su jednake funkcije:
x 14. Odrediti intervale monotonosli slijedeCih funkcija:
a) f(x)~P I h(x)~x; hi j(x)~- i h (x)~ I;
x a) f(x)~ax+b; b)f(x)~(1x'+bx+c;
e) f(x)~lnx' I h(x)=2Inx. ax+b
e) f(X)~X3; d)f(x)~---; e)f(x)~a" (a>O).
e) f(x)~J;i I h(x)~lxl') cx+d
 15. Odredill 'P (4' (xiI. l' (II' (xl). <jl (1' (x)) i IjJ (q, (x)) aka je: 22. Neka SlJ date funkcije:

1 [ ~- 2. 0]3XH!; (x) oc ,/4 x'; [0. 2J 3 H-'!, (x 1= ,''I - x'

b) ,p(X)~SgIlX.IjJ(x)=_;
X Pokazati cia svaka od fl1nkcijafl,f2 inla inverzllu funkciju i odredi(i ill.

c) ,p(x)= {
O,x.;o
---'. ~llxl=
{IJ ,x=<I) '_ 23. Odrediti inverznu funkciju funkcije
x, x>O.' _Xl, x>O
_ {-x. xc[
j(x)= -
1,0),
16. Nekaje/.(x)=,[(f( _. «x))), x--2, xc[O,Ij.
/1 puta 24. lspitati monotollost runkcija I1a odgovarajucim intervalirna i odrediti odgova-
\ r(ljl":u invcrznu funkciju y=I- J (x) (aka postaji) i njcnu oblast definisanosti-
Odrcd" if" (x I ako je J Ix) ~':"'-i'
" 1 +x-
al /(x)=x 3 , xcI{; hl/(x)=x', xcI{; c)/(xl=x', XER;;
i-)( J
17. Ispitali koja jc ad dalih funkclja pama, odn05110 neparna: d) f(x)=-, xcp -I; c)/(x)=--(e"-e-'I, xcR;
- I+x 2
al fix I~X5 + 2x' - 7\; bl f(xl = (a' +a-")/2; 1 e-'.- e- x
f) ((x)=- (e"+e~-'). xEli;, (iIi xcli;;); gII(xl=-~:-, xER:
c) f(x)=\,/!+-::;~+;.2 __ \,,"T=-;'+~~i; d)l(x)=lnL-=::~; - 2 r+e .x
I--x -w<x<l,
el/(xI=lxl; fIJ-(x) Co I: g IJ' (x)=lnx; II hi /(x)=
X,

x', I ;';x;';4,
hi j(x)~q, (xl+ 'I' (- xl; ,I /(xl~ 'I' (xl- 'I' (- xl; {
2-", 4<x<-:::0;
j) l(xl=(os(2x+rrl:
i) f(x)=Z/;--~,,/i·-~.,J+\/~~~-·~/i~~0, xfoR;
II /(xl=Vi:;:-~i
JI /(x)=2x+l, xiCR; kl (lxl=log3x, xER';
18. Ispilati periodicnost i odredili osnovni period funkcija (aka posloji):
II J(X)={X; x;';O, n'I/lxl= log" (x +/;i-=-i\ x~ I;
a) f(x)= A cos f_X + B sin), x; b) f(x) '''' sin x +~sin 2x +~sin 3;:' X, x>O;
2 3' ,
11) f(x) =\/x-- ·\7i~·+~-, x E R; 0) f{x)= arc tg 3x, x E R',
x x
c) /(_')~2tg2-.Jtg3'; d)flx)=sin'x; e).f(x) '" sin x'; sinx+2 IT sinx+2cosx 11
pi /(xl"'-,~-~, Ixl ;,;-; q)/(xl=--~:--~--, Ixl;,;-
f) I(xl~/tgx; gl/(xl~tgv:;; hl/(x)=sinx+sin(xIi);
slIlx+l 2 2smx-3eosx 2

i) Dirihleove funkcije 'X"(X)={l, XEQ . 25. Zadala je funkeija u parametarskorn obliku:

0, xER'\Q, x=3sint, y=1-cos2t, lER.
jl .f(x)=tgax ((1>01; kl ((xl=x-[xJ; a) Izraziti y kao funkciju od x; b) oclrediti oblast clefinisanosti funkcije
y=.)l{x) i skup vrijednosti y;
c) is1'ilali parnosl fUl1kcije Y = Y (x); d) odredit j y = J' (x = - 3);
19 P k ' d ' f- 2x - J
• 0 azat! aJc. :XI---+-,----,- injek[ivna u svom dome Od d' f 1 e) ouredi inverznu funkciju funkcije y= y (x),
x-.l flU. re IIi - ,te f~U·-!)
iE,(f~l),
26. U slijedcCirn zaJacima eliminisati parametar t i naci direk(nu zavisnosl izmedu
X! y:
20. Ne crtajuCi gra fik, pokazati da je funkcija y =f(x) =;; ~: simetricna U odnosu
a) x=t 1 2[+1, y=(1_· t _2;
na pravu y=x_
21. Funkcija/() 2 1
, x =X + ,xER nema inverznu fllnkcijll. (Zasto?) Odredi!i (rnaksi-
nldlne) podskupO\c realne ose na kojlrna funkcija/ima inverznu.

90
91
 33. Odrcditi osnovni period funkcijc:
27. Dokazati slijedece ideotitcle: I
a) y~sin4x; b) y~-cos(3nx/4); c) J'~tgI3x+n);
2
a) aresinx+areeos -x=~" b) aretgx+arcctgx=~;
2' 2 d) Fsin' (x--" 1/2); e) J'~ Itgx+ctg 2x l,
c) arctgx~",arcsin~~; d) arcsinx=arctf!'~-x- (x-j +1)' f) y=sinx+cos2x; g) y=cos2xsin6x.
,,/I+x1 D~" - ,
34. Pokazati da su slijedece funkcije neperiodicnc:
e) ch(x±y)=chxehy±shxshy; sh(x±y)=shxchy±chxsh v;
I
n (chx:tshxt=chllx±shnx, (/lEN). - 1" y=sinx 1 ; 2" y=lg---; 3" y=sinxcos
x
28. 1° Nacrtaj grafike osnovnih elerncntarnill funkeija:
1. 1. x (r E R) (stepen<l funkcija); 35. Odrediti oblast definisanosti funkcije:
1
1.2. aX (a > 0) (eksponcncijaloa funkcija); a) y=ctg 2x/sin (x/3); b)y= Jcos .~'; c) y = (sil1 X- 2 sin x) <\/4

logax(a>O) (logaritarnska funkcija); d) y~arccos(3-x); c)J'~arcsinlx/2-1)+arccos(l-x/2);

1.3. sin x: cos x, tg x, ctgx (sec x, cosec xl (trigonometrijske funkcije): f) y=lncosx; g)Y=vl~-;inx.
arc Sin x, arccos x, arc tg x, arc elg x, (cikiomelrijske funkcije);
J A. sll x, eh x, th x, clb x (hiperboine funkcije); 36. Odrediti skup vrijednosti funkcije:
arsh x, arch x, anh x, arclh x (area - funkcije). a) J'~ 1--2Icosxl; b) y~sinx+sin (x+~} c) y~5in4 X+C05 4
x;
2° Primj~?jujucj
funkclja: grafike elementarne funkcije
. y=/(x)
' naerlati grafike
d) y~(1+5inx)/sinx; e))'~arccoslxl; !)y~n-Iarctgxl;
I g) y=cosarcsinx; h)y=arctg(2x/(x +1)
1
2.1 y~--­
Ilx) ,
37. Koja od funkcija je pama, odnosno neparna iii ni pama n1 neparna:
2.4, y~lnI(x);
a) y=x+sinx; b) y=x1_·COSX; c) y=sinxtgx;
29. Neka su y=/(x) i y=O(x) elemenlarne funkcije. Nacrtati grafike funkcija: d) y=(I-x')cosx; e)y~(I+cosx)ctgx; l)y~(I+sinx)j5inx;
1
a) l'~f(x)±glxi: b) Y~Ilx)g(x): c) )'~f(x), d) Y~f(g(x)). g) y=cos(x+l); h)y=sin5x-+·cos3x; i)y=arcsinx ;
g(x) , j) y=2arccos(-x); k)y~arccoslxl; 1))'~larctgxl;
30. Nacrta!i grafik funkcije y=/(x) zadane parametarski: m) y=arccos(cosx); n) y=cos(arccosx); 0) y=arcsinx+arccosx.
a) x=acost, y=asint, tE[O, 2IT] (kruznica); 38, Odrediti skup/, in!f, maxf, min/lako postoje):
b) x~acost, y~bsint, tdO, 2IT] (clipsa); a) y~4sin' x-12sinx+5; b) y~-!1/2- si~~;
c) x~a(t-sint), J'~a(l-eost) (cikloida);
cosx
d) x=acos3 t, y=asin 3 t (astroida); c) y=~--; d) )'~tg' x+ctg' x;
I +cosx
e) x~acht, y~bsht (hiperbola)_ c) y~cosxtgx; I) y~arctg(l/x); g) y~arctglxl_
31. Nacrtaj grafike slijededh funkcija:
39. lspitati monotonost funkcija:
a) y~~:;;+27x-J1i"X-2Jx; b) y=6cosx+8sinx; IT
a) y~l/cosx, xE[-IT, IT], Ixl*2; b) y=sin(l/x), x?o2/3n;
c) y~lx-31-lxl; r1) y~arcsin"--I-, e) y=arcsinsinx;
x J' c) y~arctg(l/X); d)y~arccoslxl; e)y~sin(x/ji:t"x');
I) x~lt+II-2, y~t'-3_ I) y~cos(x'/(I+x')); g) y~arctgx-x_
32. Nacrta!i grafik funkcije zadanc formulom 40. Nacrtati grafik funkcije:
I a) y~sinx+J3cosx; b) )'~2sin(3x+n);
y=arctg 2 ·
x
01
 d) y=tgxctgx; e) y=sinx i y=,./i="-;;-OSl;; f) y=cos(sinx); d) E~={xlx=~'PEZ,qE2N+I}'E~={I' ·-1) gdjeje2N+J=pk-l/kEN:;
g) y"",2"'''; h) y=1og5 sinx; i) y=arccoscosx;
j) y~arctglx-1/; k) y~J;Tn--;:
e) E~={xl ! 2JOg~21 }=(!, IOO), E).=( -~, i)
41. Ako slijedece definicije funkcija vrijede za x>O, produziti definiciju, taka da za 6. a} 1(x}=# "" Ixl "" - x za x<O, te/(x)Tll (x) (=x); b) Ex (j)=R'\{O) ofoE~ (h)= R;
x ~ 0 funkcija bude: c) oblasti defini5anosti funkcije nisu jednake:
a) parna; b) nepama; nacrtati grafik takve funkcije: E~ (lllxl)=R \ {OJ -,pE,(2Itlx}""R.~;

1° y= 1 +sinx: Y y,:::"ctgx; 3° Y= 1;"l1+tg1 x; d) sin·x+c(ls·x=! zasvexcR; e))x 2 =lxj,.\€R

7. a) Ex (((Xl)) = {XIXlE[O, 1]1 = [~-1, !J;
4° y=arccos2x; 5° y=arctg{x~ 1).
b) Ex (f(x 3 )}= {XIXJE[O, 1])=[0, I];
c) E,(f(.x+a))={xIO~x+a~l)=[ -a, I--a];

RJESENJA dl EJf(X~))~{xIO"X~"'}~[I,
\; x+! x+l
+rol,
1. a) E,={xlx+lopOJ1=R\{-I:. e) l:~ U- (sin x))= {xiO ~sill x;;i 1)"", kVZ [lb:, (2k + !) 11J;

bl E,~ {xl2x'~ x~ 1~O: ~ IxI' (x~ II (x +D~o); o E,(fI[x]II~{xIO;;;[x];;;I:~[O, 21;

g) E" if{ln (I + x)}) = {xIO~!n (1 +."(}21: = (0, e- I];
+1,;;; ~VX~IH";~JU[i, +X'I; h) E.(I(r(x»))={xjO,;U(x)~!~
E, ((«p (x))) = {xllf' (x) E Ex (I}) =
jer je
/xiO ~ qJ (x) ~ 1~
c) Er ={xlx 2 -4>Oi=(-cc, -2)U(2, +';:1));
IJ. a) E,= (a, h) za a<6, £,=a za a ""iJ, Ey={b, a) za a>iJ;
d) E<={xlx-+7.>O~n{xlx-2>Ol=(2, +-Xl);
b) E~;:-"(O, I)-=O<x<!=!>!--x>O=

x' :::;::+ 2kn:, kE z) ~

I
e) -
Ex= {xlcos Xl;;:O 1 = lfxl·_· ::+2kn:;
2 ~-2 -=-!<~<oo-=-Ey=(J, +co);

c) Y=~=-=!'(I
2x- 1 2
+-~~)
lx-I
A(-- 1<2x-! <0 VO<2x- I < I}=

f) E,= {xlv'x ER (XE R;)] n (xjsin RX'l-O) "" (xlx~O! n {xlx¢ZJ =R+ '\.N; =E,.= Lvl- 00 <Y<O V I <Y< + 00) = (- 0), O)U(!, -+ co};

g) E"~{X!-'-~2Sinx~n={xlkrt-~-~X2kn+~, kEZ}; d) Er=(O,~J e}E,=R: f)Ey =(o,DU[{,2)

h} E~= {xjlnx>O\ = {xix> I) ",,(1,00); [ M+!
to. a) Kako jc za x>01(x)",,-+2x--i >2x- 1> M ako je x>~--, Ij
i) E~={xl!n!nx>O!~""{xl!nx>lj={_4>:>e:=(e, 00);
x 2

j) E..,= {xiln tgx?,O: = {xltgx>!: ={xlkJt+~<X<kJt+~, hZ}; (\;1M >O)(3X>~(M + 1»0 )f(X) > M,
1
k) l:~={xlsin2x~o:n{xlsin3x~0)= fjc, prema definiciji, neograniCetla odozgo Ncposredno izlazi (\;Ix>0)1(x)=-+2x- I > - I, Ij
x
=kYZ {XIXE[2kJt, 2krr+~]U[2krt-+;~, 2krr+~ J}: funkcija f je ogranicena odozdo za x> 0;

I) E,,={xlsin,,/;~OAX;S0)={xI4kl~~x:£(2k+lf~, kENo).
U zadacima a)-I) odrediti skup vrijednosti funkcije.

2. a} E,,={xI2+x-xJ-?;,01= !xlxE[-I, 2]),

E,~ {YIY~v2+x~ xi AXE [~I, 2]: ~lJ'IYc[O' ~]};

b) Ex"" {xll- 2 cos x >0: = U
~(Z
(~+2kn:,
3
~'+2kn:).
3
E
'
= (- co, In 3); lJ

c) E~""'{xl-!21:~21}=1.\1(.\ IJ.!~OA(x+IY~O:=R, Ey =[O,1t];

(VA! >0)( 31xl >max {4, ~ M}) L((x») > M, ~to mati da je funkcijaJneogranirena

94 95
 I
c) R={xljxl';:;;I)U{x!lxl~I:: sin (y-x) 1t 1t
za Ixl ;;;1 je
12x+11 21'1+1
/I(x)/ ='~l + 2 - <-·1---- :2},
c) sada je tgy-tgx=---->O za
cosycosx
-~<x<y<~
2 2
(posto je tada O<y-x<rr), tj. xl---->tgx je

21 xl+ 1 31'1 strogo rastuCa na ( ~~,~)

za jx/?; 1je I/(X») :2-r;r----~W;2;3,
d) zbir dvije strogo rastul:e funkcije ua E je strogo rastuCa funk-eija (na islam skupu);
tj.
e) strogo opadajuca. Dokazje stjean kao II a).
(\1'x E R) li(X)/ < 3, sto mati da je funkcija fIx) ogranieena na R; (Zapaz:ite da Ri:lXf---4X1 nije monotona.);
d) kako jc min (x 2
- 3x+ 2)"" (Xl_ 3x + 2J!.= _I = 6, to je .y-x.y+x _ y-Xl1.
\'<1
f) slieno kao u b) eosy-·cosx= --2sm--sm--<O za O:5:x<ySn (posto JC 0<--<-- 1
(l1x< -ll!lxl=V;?'::'3x+2?;Zi6, Ij. funkcijaje ogranicena odozdo (M=V6) , 22 -- 22
Osim togaje (x< -I) y+x
0<-2- <x). Dak-Ie, kosinus je strogo.opadajuCa funkcija na [0, x];
M'
.f (x)=xl- 3x+2 >.- 3x> Ml=x< ___ ,
3 sin (y-x)
Ij. g) ctgy-ctgx=--;---.-<O¢=O<x<}'<1t, po~to je tada O<y-x<it. Dakle,
Sill YSln X

(11M >0)(3X< min {-~~, - I D/(X» M, (0, X)EXI--IClgx je strogo opadajuca;

11) funkcija XHe-:r (x E R) je strogo opadajuca (na R) poSto je
sto, po defioiciji, znaCi da je/neogranie-eno odozgo: (\ix, yeR)y>x=/{y)- f(x)=e-' (1-· e - X ) <0.
'
e) kakOjearctgIE(-~,~)zasveIER,tOje 13. Niz nejednakosti
• (. (x»". (f(x));;;r (f (x))" 0/ (f (x)) ~,,(o/ (x))
('ItX € R + 1!arc tg (In x + _yl_ ~ +2)1 <~. (1) (2) (2) (2)
proizlazi: (I) na osnovu monotonosti funkcija (jJ,fi tV i na osnovu.:p (x);£f(x)~o.V (xl, a (2) samo na
tj. funkcija je ogranitena na R" (tamo gdJe je definisana)
osnovu (jJ (x):;U(x)~ tV (x)
11. a) f(x+ 1)=Xl-3x+2=X" +2x+ I·.. 5x-- 5 +6=(x+ J)2 -" 5 (x+ 1)+6,
tj. f(x)= x2 - 5x + 6. 14. a) Nekajey>x(y, xER). Tadaje
f(Y)~f(x)""a(y-x»O za a>O,
Zadatak se moze rijeSlti tako da se u izraz za f (x + 1) uvedc smjena x + ! = t, odakle je x= t _!,
(j. <Ozaa<O.
f{t)= (t-I )1._ 3 (1- 1)+2=1"- 51 +6; tj. funkcija xl--lax+b je strogo rastuca za a>O j strogo opadajuca za a<O;
I I b) za a>O «0) funkcija slrogo raste (opacia)
b) smjenom x+-=C=x1 + =t 1 _ 2, proizJazi
1
x
/(t)~r-2;
x
u(-~, +OO)i opada (rastc) u (-co, -~}
I
c) smjenom -=t izlazi c) strogo taste za x E R;

R
x

I I I ,~" sgnl+jJ+t1 d) za ad-bc>O «O) strogo raste (opadal u ( - co, -~)u( -~, + co}
/(1)=-+ I+-=-+-··-,,/I+r,,,,· ____ _
I r I Isgnr rsgnl e) strego raste za a> I, strogo opada za 0 <a < I
x'
d) f(X)~il_xf 15, a) .(.(x»~x', >I«o/(x))~2", .(o/(X))~24, o/(.(x»~y',
b) • (. (x»~,gnx, 0/ (0/ (x))~x (xfO), • (0/ (x»~ 'gn x~ 0/ (. (xl) (x fO);
12. a) ('ltx, yf,';O)f(y)- fIx) = (y- xl (),+x)?: (y- X)l >O""'y>x ?;O, tj. funkcija/:.n-->x 1 je strogo rastu-
cazax~O;
0) • (. (x))~. (x), 0/ (. (x))~ 0/ (x), 0/ (0/ (x))~. (V(x))~O.
-n n x
b) kakoje za 2~x, Y~2 Ay>x 16,/, (x)~/(x)~ r:-:-f'
yl+x 2
. . . y-x y+x x I x
""Y- slllx"",2slll--·cos-->O /, (xl~/(f(xl)~ JI+x" r-x' JI +2x'
2 2 '

postoje y-x n
O<--~- AInxllxl+IYI n
-~ :5:---,;_
.J I +t:;;2
2 2 2 ~ 2 -2'
Dokazaeemo indukcijom da je
..
to Je XI--ISlllx strogo rastuCa na [_?'n n] ~
(I)/.(x)~
x
r.-c--'
. _ 2
vl+nx'
96
 Odgovarajuce i,lvelZilc funkcije Jobijc"lllo po uobieajenom postupku transkrirx:ijom x ......Y'
FoonuJa (I) vIijedi z.a Il=! Pretpostavirno Ii daje (1) tacno 7~1 ueka II (;;"I), onda slijedi
Iv x=.j, (y)= yl+ 1 (y.:;2;O)=y= - J~"i" =J!J (x), x S I;

fi
x I X
("+1 (x)=I(f"(x))=-~ ~~--===-'=~---=,
. ,11+nx) x2 ,,/1+(I1+I)x2 2" X =12 (y)= Y+ 1 (y;;;O)=y=,/x - I =12- 1 (x), x-~ I,
1-1-11---- (nacrlali odgovarajuce grafike)
2
I +IlX
tj. [onnula je taena i za n + 1. Dokaz iudukcijorn je kompletiratl.
21. Transkripeijom x<-->y dobije se
17. Partle su funkcije, tj. vrijediJ("~.-.:)=J(x) u b), e), f), g), h), i), I); nepame su funkciJe u a), C), d), il,
k), posto lada vrijedi If - x)= - J(x) II (Y)=,-/~i =X{y~O)JI(y)~" i{--=-7 =x(y$;O),
lJ_ rjeSavanjem po y dobijcmo

lB. a) T= "j>
211 _
b) T""' 2IT; c) T= 6ft; d) sm z x
I .
=.2 (! - cos2x), Ie Je T=
21l
2= IT; v=/!1 (x)=,j4-xl, XE[O, 2];
y=li- J (x)= -J4-x1, XE[O, 2]
e) nije perioc!icna; f) 1'=1'1.; g) nije periodicna; h) nije periodicna',
i) vrijedi x(x+r)=x(x) za svako rEQ" tako da je period bilo koje r>OAn'Q, ali ne postoji
23.F! (X)={X+2, XE[ -2, -IJ
najmanje takvo r>O;
·-x, xE(O.I].

24. a) /je strogo rastuCa na L--. {Jl= R $a skuporn slika

. I. J I _ 2n- n-
E,.(f)=R.17Jazirl (x)=V~, Exif-J)=E,(F1)=R;
> 2 7 1
I) .(I)
x = (SIn- x -l-cos x)- - - sm 2x = - +-cos4x, tako da Je T=---=-;
2 4 4 4 2
b) J)ema iJ)vemlU, jer je J( - I )=J (1)= I, tj. runkcija nije bijckcija;
ml II x )=
.l
(Slfl 1 J . l '
x+cos xl -3sm xcos 1 x(sm1x+coslx)=··+_cas4x takodajc
5 J c) ! :XI-->;x!- slrogo castuea sa RoT na R; , te je
8 8 '
J~1 sa R; na RoT;
.2xl-J 2X2 ".. 3
19, iz/(xd=l(x1 ), IJ. -.----=--- 1-·x
XI - I -\1 - I d) /(x)=-",,,-- JC slrogt> opadajuca (vidjeti 7.-ad 14 d) iii nacrtati graJik) lzi31,i
l+x
=(2x 1 -.1) (x 1 - 3)= (2x) - 3 )(x 1 - 3 )=x! = X z •
1 .- x-
~to maci da je f:R "--.. {! j j· .... R injektl\-'Ilo J 1 (x)=--(;c"d);
I+x
2x-- 3
Rijdimo jednakos{ Y=f(x)=~--"~- po x Dobijamo 1
x-I e) za y>x {x, YER)je/(y)-/(x)=:zV+e 1)(10" X_I»O,
y-3
x=~-2" (YER"--..{2)) posto jc c-' +10'-'> 0, e-- x
- I >0 (y-- x >0).
y~
Prema tornc, funkcija I(x)= sh x je 5trogo rastuca nu R bto postoji (vidi tcoremu II) Iljcna
y~3
Dak!e, x=q)(yj=-'-, }'ER'\{21 je inverZlla funkcija funkcijef inverzna funkcija I-I (x)=arshx.
y-.2
1
Zamjenorn sJova x ....y dobije se Funkciju arshx dobiee!llo aka iz shy>=ox=:z(eY-e ')
x~3
rl(x)="·-,tj. izrazimo y=jl (x}=arshx. Poslije mnozenju sa 21", dobijemo
x~2

F':R "--..{2)_R\.{Q, el '_2xe 1_ I =0, tj. e~=x -±JXl+ I.

gdjeje EArJ)=E~{j)=R"--..{2j i Eyrf 1)=Ex U)=R"--..{Ij. Posto je za svako xf.O, x 1 + 1 >2, to je x--' J~ <0, pa jednakost e'=x-J~i·~1 ne moze
uastupiti. Dakle, (Y=x+~-, tj. y=arshx=!n (x-t-Jx-l + I) (sa R ua R);
·· . . 5x- 3
O Od re d tmo lIlverznu funkcJju date fUllkciJe
2. Y=f(x)=--~. 1) analogno, kao kod shx, dobije se:
4x-5
I" y=chx (sa R; na[l,oo)
5y-3 5x~3
lzvdimo tran.~kripciju x .....Y: lmamo, X=---, odakle se dobije y=j-l (x)=-_·=!(x), Ij. funkcija y=ardL'I: = In (x +Jxl - l)(x;;; l);
4y- 5 4x-5 1
fje sarna sebi inyerma. Zato je simetricna (sarna sebij u odnosu na pravu y=x. 2° za y""chx=-(e'+e--") (sa Ro- Ila [t, 00)) dobije se invcrzna funkdja
2
2LFunkcija/:(x, J?+l)ERxW ncma inverznu funkciju,jcr npr. (-I, 2)EJi (I, 2)Ef, paJnije
y= ~archx=JJl (x~J~l'=~I) (x~ I; y~O);
bijekcija.
,hx
Restrikcije funkcije I g) Funkcija y= th x- =~- (sa R na ( - l, 1» jc strogo fasluCa, Ie ima invcrznu
r=jj (x)=xl+ 1, XE (-. .:0, OJ chx
1 1 +x
Y=/J. (x)"".l!-+l, XE[O, +00) (-1,1)3xf-l-urthx""'-!n----ER;
2 I-x
su strogo mOllotone (f; opadajuCa, Jz rastuca) u oblasti defmisanosti, te imaju inverznc funkdje.

98 " 99
 ! 2
b) oblasl definisanosti funkcije XH_X 1
je jednaka skupu vrijednosti funkcije It.\Jsinl, tJ
h) funkcije 9
II (x)"";.: sa (-O"J, !)na (""co, I), t'.. U1= [ - 3, J], a skup vrijednosti funkcije Ey U1= (yIY"'/(x), XE [ "·3, 3]) = [0, 2];
11 (;.:)=xl
sa [1, 4] na [I, 16], 2
Il(x)=2' sa (4, co) na (16, -I-co), su strogo monotone I imaju jnve-rzne ,:) I( _. x)=- (- X)1 =/(x), te jc funkcija raffia; d) Y (x = - 3)= I( - 3)= 2;
9
I~l (x)=x sa (- co, I) na (- co, I),
2
12- 1 (x)=ft sa [1,16] na [I, 4], e) funkcijaf(x)=-x 1 De-rna inve-rznu.
9
fj'l (x)=log1x sa (16, co) na (4, co).
Sada je 26. a) X=(I- 1)2"""t_1 = ±J;' (+ za lsi, - za [<I) te s!ll]enom ujednatinu z.a)" dohijemo

XE(- co, 1), y=x±Jx·-2;

xE[l,16], b) kako je (vidi zadatak 24. f) x = ell t-=I = ±In (x + JXl - 1), to je rezultat e!iminacijc
xE(!6, +(0), y= ±Iu (x+J;£=I)+x ±J;CJ;
inverzna funkcija funkcije f. 1 2
i) iz.lazi: x ..... y povlati c) y=._- ( ,). ( ')-=(Sin(+cOS"~)(s"ill(-Costi'
cos /. __ . Sill t--
x=;jy+Jl+7 ~/y __ /i-~~i
4 4
r
x -·1 = sin [-COS 1=2 sintco5f= 1 - (x .. I =(sin (+COS IY = I -+ 2x-.2,
xJ=y+Ji+;; + y-.jl + 1+ 3x (1.1- (1'-+ I), tJ x 3 =2y+3x(l-1 +2
tJ y=_._. .
iii (x-II,)I+2x-x'

27. a) Smjenom
1
j) y=/(xj""2x-+ 1 !\(x''''''y),*x=2y+ I=y=--(x-I)=/
2
I (xl, xEoR; lX=arCSinXE[~'~'2 .~J,
2
~=arc;cosXE[O, rr]
1
kl Y~f(xHogJx "(x'-YI=x~logJY=Y~3c'~f '(x), xcR;
,-- ,
lal"£2:);
1) y=/(x)= 2 j
x x;';;O,
(x ......Y)=x=
Y2iO
,
jy' sin 0: = x, cos 0'=..}1 - . .>? (,,-" ne dolazi U obir zbog

x,x>O, ;,y>O
cos~=x, sinp=)"i"=? (,,-" ne dolazi U obm zbog j)E[O, 1\])
(j

, (xl~ {);' xSO

- ; Sod, i' ("+~EH· ~ J)
x x>o
sin (0:+ p)=sm etcOS ~ +COS Cl:sill 1J=.l? -+ (,/1 - XZ)2 = I
m) Y=f(x)=log.(x+Jxl~ 1) (x ....... y), tj Prcma lOme,

x=!o&"(y+JY1=-I)<:o;>y+JYl=I =a'o¢;. ! --a"~=y-J7=t =a-~ ct+P=~( ¢'er:+~E[ -~, 32Jt]). Ij. arc Sinx+arccosx=~"
y-J';-I
iii b) sliena (kao all:

ct""arClgXE( -~, ~)=tglX=x IIsinl1= Ji+7' cos 0:= v"-j ~:.?-'

1 x
/J= arc Igx eo (0, n)=>dg p=x Asio p=--;=-, cos Jl=---;==,
';I+x' ';I+x'
:.? I n Jt
Ij. sin (0:+ P)=_·_-+---= I ,,*a+p=-, Ij. arctgx+arcctgx=-;
l+XZ l+x2 2 2

c) nekajc a""arctgxE( -i, ~).Ij.lga=x, ondaje

tga x x
x 2 SIUIX , i ! i tt=arctgx=arcsin--;
25. a) Zamjenom sin t =3 II y= 2 sin 1
t elimini~e se t, tj. dobijemo y=!(x j ="9:2; JI +tg'-ct vi +Xl 1 +:2
 x> 0 i prcs!ikati simetricno U odnosu un osu y_ Na osnovu tih 5vojstava slijedi da po rakcnju x·a ad

±i :arcsinx=aE( -~,~).
1 _ _ I _ n-
d) za xi Ie je sin a.=x O do +'::0, - opada od +0:; do +0, a vrijcdnostl arctgj opadaju ad - do 0 Sada !aka m02-,cmo
x x 2
Sill a
tga=--'--::" 1
x x
=--;=-=, tj a=arcslD x=arctg--='(x-i ± I); na.:;rtatt grafik funkcije. Taeka (0, ~.) lIC pripada grafiku
"\.'l~sln a "\./l_x1 JI-2 -
c) obje "adicione" forrnu!e pl'Ovjerayaju sc dirckUlO zamjenom. Npc prva od lib formula se 33. a) 2n./4; bl8/3; c) n/3; dl n:; c) n/2; f) 2n; g) n!2
veriflknje na osnovlI idenlitcta: rr
I 1 I I ! 35. a) xoF-ml/2, NEZ; b) Ix-2I1n)~2' nEZ;
- (e-'" +1' -~-r)=_ (r.-' + e-~)- (1" +1'- Y)+- (e' - I' ~) ~ (e' -- 1'-').
2 2 2 2 ~
Za x = y iz datih fonnula neposredno sc dobija ch l x- sh 1 X = I; c) XE U (2Il1l' ~+2Il1t)U(~+211n-, n:+2I1Tf),
""' 6 6 -'
ch 2x,=,ch 1 x+511 1 x; sh2x=2sh:::'ch~, n
d) n[2, 4]; c) XE[O, 4]; f) Ix-2rml<-2"" IIE2; g) x=-·j-2tm, /lEZ
n
2 2 2
f) ova fo,mula (koja je sliena Moavrovoj) lako se pl'Ovjcrava Ifldukcijom. Pri dokazivanju
"adicione fOnTmle" iz e)
kOrlS[lti
36, ,,) [-I, I]; h) [-Ii, JJ]; ,) [1/2,1]; d) R, U[2, wi; ,) [0, n/2J;
f) 1,/2, n]; gJ [0, I]; h) [-n/4, n/4]
-- f2 O~x~l
31. a) y=! +v lX ,,- j-,/x - II = I 37. a) Neparna; b-d) paOla; e) ncpama; f- h) Ili pama Iii nepama; i) pama; j) ni pama ni neparna;
,2, ! <x<,x"
k-m) pama; nl nepama; 0) pama.
b) y=Asin(x-t-41), gdjcje
38. a) supj= maxj=21. inf! =min!= - 3; b) sup!= max!= ,/3/2, illf! = min! = 0,
A SID <r =6, A"" ,/6Z+81 "" 10, 4l =arc sin 0, 6 = 0,64, tj. y = 10 sin (x+ 0,64). d) sup!= +00, inrj=min/=2;
c) sup/=rnaxj= 1/2, inf!= co;
Kriyu y= IOsinx treba pomjcntl uhjevo za 0,64 ill prernjcsliti y-OSt! udesno 7.li 0,64; n rr n
c) y=3, -GQ<x~O, c) supj""l,infj",,-l; f) 5U pj =.:2" inU= -1': g) sup/=2' inf/=O_
"",3-2x,0<x<3,
=-3, 3~x~+GQ;
d) E~=("-so,O]U[2, +Xl):y<O=_~E(-'-:o,OJ;
39 ,,) II "" [ -n, -~)UI- n/2, nJ,)) "" [o.;)uG, n]
y> O=-_x E [2, + so l; y",., = Y (2) =:::., Yo,," = Y (0) = -:::., b) Yrnal2/(3n:),~JYlna[2!n, +00); cly!naR'\{O:;
2 2
Y strogo opada na (- Xl, 0] I na [2, + Ct)), r
dJ yT na -1,0], yl na [0,1]; e) yT na R; f) yTRo; y!R;,.d na R
y-osa je horizolltaina asimptola; 41. jQ a) )''''' I-sinx, x<O, y(O)ER·; bl y= -I +sinx, x<O, y(O)=O;
c) pron do korcspondencije y = arc sin (sin x) chi ~aiellt no jc sa 2° a) y= -chI, x<O, y(OjER; b) y=ctgx, x<O, y(O)""O;

siny=sinx, xER AYE[ ~~, ~J .p a)

I
y=_..:==, x<O, y(O)E'R; b) y= -- --=:;;:, x<O, y(O}=O;
I

JI+I~x JI+t~x
y=x~2kn: Vy=(2k+ I )n:- x, kENo, 4 0
a) y=n:~arccos2x, x<O, y(O)ER; b)y=arccos2x-n, x<O, y(O)=O;

gdjeje XE[2kn:~~-,
2
2k1t+:::'] za prvu (odsjccak) pravu, a XE[(2kn:+I)n:-~ (2k+ljn+~J"
2 2' 2
5" a) }'= - arctg(x + 1), x <0, y (0) ER; b) y= arc tg (x+ I), x < 0, y (0)=0.

drug\! (odsjecak) praHl. Dakle,

n n: n: n:
J=X - 2krr, 2kn·,·· -:<;;;X :<;;;2kn: +-= - x+ (2k + I) n:, (2k + I) n:--~x-$; (2k + 1J n:+ _.'
2 2 2- - 2'
f) iz x=lt+q~2=-x~-2
Osim toga je
x=-t-3(ZUI;£·-ljix=t-l (z.at>-I).
DakJe, glalik lie sastoji iz dvije grane:
pryu granu cini kriva '
za -1=x+3=-y""xl+6x+6 (x~-·2);
druga grana grafika je kriva
za t=x+l=-y=x z +2x-2 (x~-2l.
32. Data funkcija je kompozicija funkcije u"'- !/Xl, Xt; R, x -i0 sa skupom vrijednosti (0, + 00) j funkcije
y=arc tg II, lifO' R. OblaSI delinlsanosti je R \ {O: _ Funkcija je pama, te je grafik dovoljno naertati za t To znaci y(O)je bilo koji realan broj.

103
102
 5. Niz (XII) nazivamo ncopadajuCim (nerastuCim) aka 'VnEN vazi nejcdnakosl
6. GRANI(;NI PROCESI Xn~XII+1 (Xn~Xn-tl)'
Nerastuce i neopadajuce nizove nazivamo "monolOni nizoui". Ako 'r:in E N vri~
jedi nejednakost
X,,<X,,+l (X,,>X,,+l)'
onda niz (XII) nazivamo rastuCi (opadajuci).
Aka je monoton niz (x.) neapadajuCi (neraSluci), to zapisujemo Ix.)!I(x.)!).
Iz definicije slijedi da je neopadajuCi (nerast ub) niz ogranieell odozgo (odozdo)
6.1. NIZOVI I GRANICNI PROCESI svojim prvim clanam.
6. Aka je neopadajuCi (nerastuci) niz (XII) ograniccn odozgo (odozdo), ooda je
I. Nizom elem~nala skup~~ S nazivamo preslikavanje x :nI-7X" sa N u neprazan
~k~p s. Um~esto x (n! plscmo x". Za x" kazemo daje opsti Clan nizQ x, a za n da konvergentan.
Je mdeks nlza. UmJcsto ~ :N-..,.S pis.cmo (XII)""N ili sarno (XII) iii, takoc1e, Monoton niz.ie (vidi 4 (iii)) konvergentan aka I sarno aka je ogranieell .
.\1> X2.' ... , x", ... Ponekad JC zgodno pIsati x" = f (n), n £0 N (iii n £0 No). 7. Neka je (nk) rastuci niz brojeva iz N. Niz (Yk) definisan jednakoscu Yk=X llk "
Aka!e.~ skup brojeva (realnih iii kompleksnih), onda kaiemo da je (x,,) niz (kEN) nazivamo podnizom niza (xd- Podoiz obiljei3vamo sa (x nk )·
rea/mh III kompleksnih brojeva.
8. Broj a £oR U {+ 00, ~ oo} = R je tacka nagomiiavanja* niza (XII) ako u proizvolj-
Nadalje cerno, ako ne kazemo drukCije, posrnalrati nizove realnih brojeva.
noj okoJini U(a) te
tacke a leZl beskonacno mnogo cianova tog niza:
2. Niz (XII) llazivarno konvergenwim ako (\lU (all (\1m E N) (311 > /Il) x" E U (a);
. . (3a E R) (\Ie> 0) (3m (e) EN) n> m=lx.-· 01 <£. (ova definicija tacke nagomilavanja ekvivalentna je Ivrdnji da posloji podniz
Bra] ~ ~azlvarno granicom (limesom) niza (xn) iii kazemo da niz (x") kOl1llCrgil"a (x",), ,akav da x., ~a (k~ OJ )).
ka tack! a (E R), slo zapisujerno
9. (i) Svaki niz (xn) ima bar jednu tacku nagomilavanja (konacflU iii beskonacnu);
~~~ XII = a* iii XII -loQ (n-lo (0).
(il) Svaki ogranitell niz Ima bar jednLl (konaenu) tacku llcgomiiavanja
Ako niz (x,,) nije konvergenlan, onda ga nazivamo diuergentnim. (Bolcano~ Vajerstras),**
2.1. Niz (XII) divergira ka +00 ili limx,,= +00 ako 10. Najveca (najmanja) tacka nagomilavanja niza (x~) naziva se gornji limes ili
(\lM>0)(3m(M)EN)n>m=x >M limes superior (donji limes iIi limes inferior) i oznaeava
2.2. Analogno se definise da niz (x,,) divergira ka "- 00 ~ko flni x" (lim x,,).
"~w
(\1M >0) (3m (M)EN)n> m=>x.< - M.
2.3. Kao sto smo {xl Jx- aJ <€} = U (a, £) nazvali s-okolinom tacke a tako se i 11. Za svaki niz (XII) vrijedi
sa {xlx>M(x<--M), M>OI~U(±C(J, M) naziva M - akolina tacke limxn;£Iirnx",
+00 (- (0). a nil, (xn) je konvergentan ako i sarno ako je
limxlI=hrnx".
3. Niz (x,,) nazivamo ogranicenim ako je ogranieen skup X ~{x InEN\.· ·1
v .. d t" (·d· I 3 d fi II J nJegov! 1
. flJe n~s I VI I . : e micija 3). lJ tom srnislu uvodimo i pojrnove 12. Ncka Sil ni7..ovi (XII)' (YII) konvergentni i lirnxn=a, limYn=b. Tada:
mfx n = mf {xlllnEN} I sup x" =sup {x"ln EN}. 1) lim{xlI±y~)=Jimx"±lirnYII=a±b; 2) lim (x"YII)=lirnxnlimy,,=a b;
4. Ako je niz (XII) konvergentan, tada jc j XII lirnx a
J) lim_~_.__n ~_(y.-fOVnEN)Ab-fO; 4) limc·x.~climx"~e·a.
(i) ogranicen; YII
limy" b
(ii) ima jedinstvenu granicu; 13. Ako: (3 lim x. ~a) 1\ (3lim Y. ~ a) A (\Ill E N :x.;;; z. ;;;y.)",,3Iim z. ~ a.
~jegove granice Iei.e gotovo svi clanovi niza (osirn
(iii) u p:oizvoljnoj okolini
mozda, konacno moogo clanova niza). ' * Obicno se pravi distinkcija innedu pojmova tacka nagomilavanja (misE se pri tome Ila konacan broj
Il E R) i beskonacna (atka nagomilavanja Il E { ~ co, + 0) } •
•• Bernhard Bolzano (1781 --1848), Cciki matematicar.
• NajcdCe Cemo plsati lim x. umje'sto lim x•. Karl Theodor Wilhelm Weierstrass (1815-1897), njemacki malematitaf.

!Os
 6. Dokazati;
al lirnq"~O, 1'11<1,
~l, '1=1,
10=0
=±l, q= -1 (dvije tacke nagomilavanja),
XM----t ka broju e~2,718281.
=+co, '1>1,
15. Niz (xJ nazivamo Kosijev* ili /undamenlalnim ako = teo, q< --I (dvije beskonacne laCke nagotllilavanja):
('1<> 0) (3,,,, (E) EN) m> a > ao",,)a" - arn) < E.
b) li!llZ/~=l; c)linl~;=l (0)0);
16. Niz (x,,) je koovergentan aka i sarno ako je Kosijev niz. a"
d I lim -,--n = 0, [aI < I,
1 +a •

ZADACI =1, )nl> I,

I
1. Dokazati: a= I;

a) niz (1,,=c (c je kanstanta), konvergira ka c; b) niz (~) konvergira ka 0; e) lim (I +q+

I
.+'1"")="--, )'11<1,
_ I-Ii
c) niz (nil) konvergira za a;20, divergira za 0:>0; e1) niz /H'-+( ~ It divcrgira.
=0;'), q"?: 1,
2. PrimjclljlljllCl definiciju granicne vrijednosti, dokazati: = ±eo, lj<I',

(Ix\ < I, )1'I< I);

n I l+x+ ... +x" J-y
a) liman=l za a,,'---=-----; b) limx,,=O za x,,=(-l)~-; f) 1'"1- ,,~- --~,,-'-'-
n+ I n l+y+ __ y" l-~\

1 nl -+ n -+ 2 r 2" - 1 0, [a) < I,

c) lirnb"="3,zab"=3-;?"+"2-;;-+7; d)lirnZ!a=1 (a>I); e)limy;'+{=J
a" CfJ a> 1,
n+! g) lUll-=
r
!I
+ '
_co, a < --1,
(r>O).
3. Pokazati da niz a,,="~~-+ ( ..·-1)" irna dvije tacke nagomilavanja. {
n 0, In)~l
4. Odrediti timan i lJIIl aN aka je:
7. Dokazati nejednakost
n2
1>"(1 +~)"-1 +sin r~1t;
2Jw
a) a =~-'--"cos--·
n nl+ I n '
b) a,,= (_ I 3 2n- I I
(1) -'-. _.--"-<~---=::-, te na osnovu toga dokazati
2 4 2// .,,/2//+ I
n . 2 mr
d) a" = Z/J-+?~I7;
!im(~'~ ... ~i: 1)=0.
c) a,,=--s]fl --
n+ I 4
2rm I 1 I 3 2"-,1
e) an=cosn~._;
3 f) 2' 2' 4' 4' ... , 2~' -y'" 8. Dokazati da jc niz
5. Za nizove (x,,) odrcditi infx", 5upx"/jnL'(",I1rrix,, akoje opsti clan niza:
I (-II" 1+(-1)"
a l1 =(1 +~)" monotono rastuCi i ogranicen odozgo, a da je niz
a) x,,=;;-l; b) x,,=----;;-+'-2--";
bn=(l+~)"+l monotono opadajuCi i ogranieen odozdo.

Odatle proizlazi da ti I1ilovi imaju zajednicku granicI1u vrijednost

1I~2nn:
1 lim a,,= jim b" (=e).
f) x,,=--cos-;
11+1 3
,m 9. Dokazati nejednakosti;
i) x,,=I+lIsin-.
2 a) (~)" <fI! <e(~J, (!lEN); I +n
I (I) <-,I
b) --<In 1+-
11 n
(aEN).

.. Augustin LOUIS (Baron) Cauchy (1789--1857), francuski mateHlalicar.

107
106
 10. Dokazati da je za O<a< 1,
lim [(n +at·- (n + b)"] =0, (0) b). KoristeCi ovaj rezultat, izracuna!i c) lim (j:h+-2--~-4+ --- +~+/)0(-;;+2)}
U=!im (~-,,/';;); V=lim (Z/n+a 1 -.[/~ai). 1-2+2-3+ ___ I)
e) Jim----nT··~'~~---
+n(n+
11. Pri~jenjujuci teorem 0 konvergentnosti ogranicenih i monotonih nizova doka-
zatJ konvergenciju i odrcditi lim an .ako jc: '
18. Provjeriti rcwltatc:
a) (lJ ~,/~, tll = ,/c +,/:, . ,an=JC+0~'~~~Jc(c>O); e=-J _ 2
a) lim -~-=sgnx; b) lUll -arctgnx=sgnx;
"-HO e +1 ~--.co IT

19. Izracunati:

(_n_)"' 1)100" ~)";

a) lim (_'_')";
11+1
b) I un
I
n f
c) llfn (Ii n d) lim (10
311
12. Odrediti granicne vrijednosti nizova
n 11 I 1 e) lim n In (I +~} \) limll[ln(II+ll-lnnj.
a"=j,~1+n ' b"=j-;? + 1 ' Xn= ,,/n1 +1+~/~2+2 + ". + J~2 +-;.
20. Izracunati lim an ako je
13. Neka je data m pozitivnih brojeva (11, a2 , " ' , a",.
Ako je max {a!, ... , a",} = A, dokazati da je (1,,= Larct g {2' Uputstvo: Prvo dokazati identitet
Z Qn=arctg-n~-~1
lim
n~~]
yr;;7 +(11 +-:'+a~,= A. k '"' 1

14. Izracunali:
21. Dokazati: lim (1- 212) (I - ;2) ___ (I ~_ "I, )~~_
3n l -2n+l \/
a) Jjm---,~-'
2nl+ 7n- 3' I
8
22. a) KoristeCi kri(erijum Kosija, dokazati da niz an"" I +22"-1-'
. 10 ,,+ 1
c) ilm--·----
n1 + 1 ' konvergira; 1 1
b) koristeci isti kriterijum, dokazati da niz x,,= I +-2+'" +-, nEN divergira.
11
RJESENJA

I. a) a.=c.;:.!a.-cl=O<c (liEN), teje limo#=lim c prema definidji 2;

b) 1!,,-ol<£~<f:(>O)';:'II>~'
rn n E

Ie se u definiciji 1 moie uzeli m "" [~J (gdje je [x] cije]i dio od xl;
c) za 0:>0: II~>M (>O~n>Mlf~,
Ie se u definic:iji 2.1. moze uzeti m=[Mli~]; ZlI tt<O, siieno kao u b), dobjje se
(\Jf.>O)(3m "'" [Cll~J + I;
17. Izracunati: d) niz a = (- I)" ima dvije tacke nagomilavanja, - 1 i 1. lJ stvuri, iz niza (a R ) mogu se izdvojiti dva
~~ -
aj lim(-I-+-I_+
IX/
I)
1-2 2-3 --- +;(11+1) ; ,,-
i (a20-1 l"~", = {- 1l•• "" (illnl."N= (lineN' taka da je lima. "" lim il h - L= I <lima.= lim 01. "" 1

bl lim(I+_1...+ ___ +
1+2 1+2+ __ +" ,;:
)-? " 2.a) Kakoje(zaVc>O)

la.-ll<£~<£¢o~<£""'n>m=[~J;
b) slicno kao 1 ,b) dobije se

{Vc>0}(3m (E)""
La

[~J) n> m=-I( - 1)"~- 0i < E;

11+ I n £ , "
108
 c) imaUio (£>0) Rczultate eemo predoeiti 11 fOf!lll Uftltene cetvorke. npr. II ovom slucaju je (infx.. sup X., liUF",
fimxn)=(-I,O, -I, -1);

i ~ ·~I
,"
b
3
< f;=~33n
----;--:-~-.-
+211+7
< l><"'!' ~- = ~ < f.
33n 2
911
b) (- I,~,2 0, I): d) (0, 2, 0, 2): c) (-4,6, -4,6):

~n > .~-=Il > [.LJ:

.
>
=911
c 9£ _9£ f) (-~,
,2
I, -~, I);
2
g) (--co, CO, -C(), 0:(1)", h) (0, co, 0, co): i) (- JJ, ();J, -- ex), en)
dl l1.u>l=Zla>l,tj .;:j~-1>O,
tako daje (\i£>(}j I
6. a) b I'll < I je I'll ~-- (1'>0),
I~/~ " 11 < t=-Z/~ < I +r ( II a > I) l+p
I
=-<log"(1 +f.) (I + p)"= I -I- IIP+(")
,2
,I
1
-1- .. . +p'>np. Zato jc

" I I I
1()~)lql"~--,<-'"
(1 +p) P 11

DakJe, I I I 1
Kako je lim---=- lim-=O, to je prema [corelnl 13 Jim )ql"=O. Sada iz
(V(> 0) (3m (El E N) n > m=I~/~~ - II <:: E, p II P n
te je, pretlla definicij! 2, lim ~/~= I (a> 1) Prirnjedba: Na ist! naCin moguCe je dokaza!i
lq!"~q"~lql" (opel prema lJ)slijedi jilllq'=O, Iql<l.
Za q=1 limq'=lirn 1=1 (yjdi zadatak l.a)
lim ~/a.,,j (O<::a;S!). Za q= --I (vidi zadatak Ld)
2"+1
e) Da je lim 2-;;-:-1-= I, izlazi iz Za q> I=q,"-I +r (r>O) =q"= l'l'llr+G)r1+ +r'>nr, tJ

1
2"~" ! M' M
I 2 2 2 2
-·---1 <£=--"-«=~-<::£=2"> -=n>log ,-
, ,
(':,M>O) (.3m(M)=-)n>--=Q">nr>M ill prcma deL 2.10 lim q~=C(l(Q> I)
2"+1 2"+1 2" £ 2£

11+1 Za q <: 1 niz q~ iwa dvije taCke lIagofHilavanja·.

3. Niz a"=-"--+ (- I)" moze se [asta;-i!i na dv,! podnizlI
l"=(<ft--+CD; l"-J = _(_qf"-J -->- CD, (n--+CD)
" Primjedbu.: Rewltat za 0 < Iq) < I slijedi direktllO:
}_~~I: q" = ()..",,(Vc> O)lq" - 0) <£=)ql" <::(=11 > !ogl~l£ (0 <:: Jql <:: J)
I
O<::O~~_l <.~, te 0"" ... 0 (n-.CD) b) l'odemo Ii od n= (I + (';:/fJ - I))", fJ> I, premil binolJllloj formuh najazilno
n

Dakle, Li.ma~=O, lTrila"= 2. -' 11 (11- J) -

Il= I +1) (;)'1- 1)+--'-(;)11-1))+, .. +(-~!n.- I)"
4. a) Kakoje (a.lfJENj=A oUA J UA 2 , 2
gdje je A, = {o~~_,lk EN J (r= 0, I. 2). to se oiz (a") moze rastaviti oa tfi poJniza: Posto .ie 'V Jl
A
I> 0 (=fI > I), to iz zadnje jednakosti shjedi nejednakost
9111 ! (3n-lf 1 {3n-2f "i"-I) r ,-
OJ~""1+7' 030 _ 1 = -:2 '1 + (311- I7" a3o-2 = - 2' 1+'(3/1 - 21' 1!>--,,--(vn-!f,lj.(O<)~/n-l<
2
-
n
I
Sada je lim oJ" = 1, lim (l3H_ I = lim a J • 1 = - 2' Ie 7..akljucujemo da su tacke nagomilavanja niz.a I
Sadaje (\;fC:>0)(3m=-~)f1>~=I~/~~-l)< -J~~<E'
E f;

i --~, Dakle,liJJla.=[J1io{-~, I}=o:-~,!lma,=max{--~, I}"" I. Rje§enja osta!ih zadataka odak!e zakljucujemo, prema defiuiciji 2, da ~/n---+l kod n· ... co;
DII,isacemo kao ureden par ilima.,flnlil.)
c) za svako 0>0 postoji lIEN, tako daje 0<0<11, odalde dobijamo
f,,/2
b) (\-e-T' e+l); c) (0, I); dl (I, 2); e) (0, I); n (0, I) o<~ia <!:,/n, te je, prema leorerni I J,

lim ~/;=O (=Iim~/;;= I)

5, a) Kakojelim(~-l)=lim~-l=-I,tOje
\;1 1I Primjedl){J; Ovaj rezultat moZe se dobiti s]ieno kao prelhodni u 6.a) iIi direktno oa osnovu
limx,,=lirnx.=lTulX"= - L ddinil::lje Iimesa (vidi 2.d).

. I . ," I
Kako JC .':.-X"+1 =---->0, !lIZ je opadaJuci Ie je ior a =lima "'" -1 supa ""'0 ",,0 g) Za la)..:::1 je lim -=limo"·lim--=O (r>O) (vidi zadatak l.a)),
II ('1 + 1) h n , h I ' n' ,{

110 III
 Otuda: lim [(/1 +a)" - (n +b)~J =0, SIO je I {fcbalo doka?JHl
~ /1(n-1)
Za a> J =a =(J +a- J)"= 1 +11 (a- J l+----- (a- If+ Gorc sma korislili osohinu stcpenc funkcijc ;(I--+A' koja je rasluea:Dl A> I, tako ela za 0:<1 shjedi
2
n(n-I)
+. +(a-l)"=a">----(a-Ill=->(n_ I)(a- If
a" ( !+~,-b)·=A.<AI
n+h,
2 , .
I I
odakle je Za a=-, a=l, b=O (iii za ct=-, rEN, (a, b)=(a\ -II") lZ gornjeg reZ1liata shjed! U= V=O.
2 ,
"
Jun;= 0:), Ij. rczullill je lacan za r= I (a> I) Prinrjedba: Rcztlltati za U (iJi V) mogu se dobili na slijedcei naCin:
,-- r ./n+ I +'/11 I
U=lim(...ilH-!-YIl)· _ ,-=lim-----=----.:o
if (~)' •
Zar>Ojc---;:-= - ,gdjcjcb=alf',tejelim::"'=w ,./n+ I +,/n ,,/n+- I +,,/11
11 II /I'
I I
=lim~'''~C=:~-
"
Za!a!=ljelim-=sgna lim-----;=O
/I'

Najzad, za a< --1, imamo

"-':rc n
I lll
1l JI "I+-+1
lim --,- lim --..:::::::_:::--.-- =
/1
111

J1+~+1
"
o.

. a" al ,,·-) 11. a) DokaZimo prvo da jc a"T. Dok"az-llecmo (indl;;,:c;j!'m) da je an+! >a. (rl E N)
Jim ---= + 00 lim ---~ - - 00
"~,,-,{2n)' 'n~u::(211-Jr- Za n""-1:al=-I;~-)::>J~=al - tacno.
7. Nejcdnakosl (I) dokazali npr. indukcijom. a potom primije:niti teoremu 14_ Pretpostavimo da je a. >a.", l> Ij. a.·- an '-I> O. Tada jc
K NCJcdnakosli

(I) (,"" b,
b",)
- a, .. >11\--<1 =(a "<a
.+1
~I I
1\/).+1 <...!" SI":
"k '.
a a dokazuJu .
pfllnJcnam "
BcrnulijcI'c ncjednakostj Ie JC indukcijam dokazano da jc a, i.

OSlm loga jc a, (I +~)=b"=-(O < )a" <b .. taka da je prema (1) Ostajc da dokalemo da je (an) ograniee!l odozgo (odozdo jc ogranlccn sa
rasluCij. Lako se provjerava sljedef.e
d] <a., jer jc

i-- a"~l
(2) aj.(a.<a. t i <b.") <b.~bl (VII EN). 17. (2), prcma teorcrnarna 6. i 13, dohijemo
1 C
a" = V c + a" "la. =c + a"~ I =a. = - +--'=a n +1
an an
lim an=e=!lm b.
Prcma tome, na osnovu lcorcmc 13 dobijemo
9. a) Ako stavimo A.=(~r B.""eG)" ncjcdnakost ecmo zapisati U obliku hm a.=lirn a.~I=a, tako da iz a!=c+a._! prclaskom na jimes dohij(,lllo da jt «>0 pozitivan
korijen kvadratne jednabne a1 _ (1- c =0. tj
(I) A,<I1!<B•.
I ,
Za 11= 1, (l) -=-.< I <- jc tacno.
, 2
b) Prctpostavicemo da jt c> 1(1.:1 O<c<! rjdcnjc bi trebrtl0 dje1imicno izmijenilij
Prclposlavimo Ii daje (I) lacna za ndo I1EN, (adaje
Dokaiimo prvo da je a. <c.
A n ' l < (11+ l)A.«I1+ I)! «11+ I JR, < n'i I' tj. {J).ie [aena I za fl+ I ako jc
(2) A'+ I «11+ I)A" (11+ I)B.<B'H'
za 11=1 al=J~<c (jer jec>I),
Nejednakosti (2) Sli ckvivalcntnc rcspcktivno sa a"+l =J-':;:: <J~=c ako je a,<c, sto bi predstavl,ial0 dokaz indukcijom.

a. = (I +~)" < e = sup a..

Sadaiza."I= J -ca~l\a"<c=----=
a,,,
a.
J-:
-->I=a.+I>a.,
an
al = 2< (1 +~)". £10 jc latno (vidi 0 tome zadatak 8) tj_ niz (a.)je rastuti. Dakle, postoji lim a.""'a, Ic prc!askom na limes II
rr,;,! =ca" dobijemo a1 =ca. Rjdcnja Ie kvadratne jednacine su il (a- c)=O=aE {O. cl Mcdutlffi,
b) Ove dviJc ncjednakosti se lako dobiju iz nejednakosti lim iln=a fO zato ~to je 0 < a l <a1 < ... Daklc,
(I +~)" <e«1 +~)"+) (vidi zadatak 8), logaritmimnjcm i preurel1enjcm. hm ;;;Tc~ . :;~""C(za c> 1).
~
,
10. Ovo je granitna vrijednost lipa CO _ co.
Za a>b (i O<a< I) dobijemo
Za c= 1 je lim j;~,/i = I (¢o(a.)"" (I»)

a
o«n+a)O-(n+b j"=(n+b)"[(I+ -
b)'_I]«Il+b t [l+ a-b _I]=~' Za 0 <c < I rjdcnje bi se dohilo slieno kao za c> I. Sada bi bilo
c<a.-i-I <a~< . . <al =yc~lima.=c.
l1+b n+b (n+b)!-o'
Dakle, 7--3 sve c ~O je
a-b I
Ie taka je Jim------=(a-b) tim-----o
(n+b)l-. (n+b)l-~- !imJc..J~../;·=c.
 an"+bIJ+c a loan+- I
c) OClloje b) !im--~'-~=-, A-=I=-O; c)liJTI--;-~=O;
Anl+bll-f-C A II -f. I

a., J =a. ~->a" ake je n + I > q (> 0), Ij_ za !! >q - 1 Goll' +(/111,-1 -f- . . +(J,_ jll +(J,
n+- I d) lim--"-----"---·~--·-·--=O, r<s,
Aoll'+AIn'-1 +. -f-A._llt+-A,
[liz (a.) je opadajuci poslije do\-'oljllO rellkog indeksa /I (> t'I,) "" [q- ! ] +- I). i/o
Da jc ograniCeu s donjc slrane, ollto jc pos(O je a.> O. Zaw, prema leoremi 6, prelaskorn na limes =-"-, r=s,
A,
kad fI--+CO dobijamo
""".:0 sgn (aoAo), r>s
an' 1 =a.--~=Iim ao+ l =Iimll. 11m ~'- =a=a O*a=O. Dakle,
fI+l 11+! IS. a)

iim-=O
,"
" b) sadaje
d) Zaniza"I=,jt-f-<l.,(J!=llakosedokazuje
I <al <<l.<a.+) < I +1 (1)0), I-x

Ij. nlz (a.)je monotono r3SIl!cl I ograniCeIl. Prema lome, postoji Jima.=linw.q=a.
l1 rt =!'-_ x-;=l+X+;~~+ x'--I'
Predemo Ii u a"'1 =,,;;-:;:~ na limes kod II ..... Xl, dobijemo a ='-/~ (a> J). ,11
gJJejex=)I-~~-'1 (II--+'X!)
TlIko je a pozilivllO rjdenjc jednaclIle

a1-a-I=O Aa> l={j=.l~~l~~ 1

Dakle, lim jc an =- _Oa Ii rezuItat vrijedi za r,p O?
2 , rE R,
x;
12. NizlH'1 a. j h. prcdsunljaju neodredenosl obJika -'. Skra{illlo Ii Ie razlomke sa I! dobijcmo
~

d) iskoristimo Ii ideju iz zadatk1J 10, d0bicemo:

O<a"~,,'" n'[(I+~r-l]q"'d[(lt~)-I"], tj
4
O<a.<-----:;-, (ejc lim u~=O
nl!.

Saua, zbog e) Istim metouo1l1 kao U pl-clhoJnoll) zadalku doblja se

1
--==->-----,,==>. >-=~-­
O<a.""(an+bl 17 [ -( 1+---
b , )'" -I ] «an+b) [(- 1+--
b , ) -I ] (h>cl
\/n 1 +1 ,,/11
1
+2 v'nl -f-n _ (J/J+c _ OIl+C
II ~_ I n
I
'~-----;:=>"-----;:-::,===' tj. b-c b~c J
shjedi -: 1 =>
vn +1 i~lyn +k "in-+n
b.:> x.>a., (A lim a.= lim b.= !), odakle, prema teoremi /3, izlazi lim x. = 1.
..jall+~ J---'J,- ,
~---=--"--'~"---'O

Q +------0:; ,/~
Ie (J.-_O(n---->cn)

lJ. lz usJova max {a.{~O)lk= 1, mj =A

Primijctiti da pretposlavka b>c nt umanjuje OpSlost U suprotnom bl promulrali !lIZ
=(VnEN) (Vk= I, m)O~a'i2A" =(O;';;)A":2a;+a; + .. _-t-a:,~mA'=A 2;:'/;;J1-a;~"~a:'2A V;;;,
xn= -a._O(n-teo, b<c).
Odalle, nakon prelaska na limes kad /I .....X!

(zr m ----.1), dobijcmo traieni rezultal 16. islim postupkom kao u zadatku 12 dobijclI\o
II 1 II
14. a) Kllko je .~·_"_~",,

{1t'+I)II'
____ >a
( 1)11< "(1+;'--:11)lls
I +;.
>-------=~.----,

(Ir'+n)II'

odakle slijedi o..... ! kod /1.-4 co (s - I> 0).

17, a) Kakoje----=·--~­
1 11
k(k+ll k k+l

='"~(1 --,1)+(-,1-_)1)+ __ +(_'-_I)+(:_~I~)

11-1 II. II 11+ 1
~1
___n+1__I >1 i"-~),
115
114
 b) sadaje

---
2 d) x, = ( ~')"'
-(~--3~'"")'-;;
1"- = =
, lJ
-(!+--'"~'1"'"')"-;;' e) lilllllln(l +n=limin(1 +~y
l-t-2+ ,.+k -k{k+!-j' 31l-~1 3n-J

-",=a;"li~ (, +_,_)-111,
3n-\
=llllirn(I+D"

=10£= I,

gdje je a.= (1 +~)" -----e(n----> (0) f) J

11l111l[IIl(n+l).-lnIl =llITlllln(1+D=1

(taka tia i podolz a3"_)-.e(ll~HD))

lato je
lim -"" "" (lim a3~-1 r = 3

,
113 c'· 11 ;

kad Il-----CO;
20. Za n= l:a J =arct g '2' idenlilel je taean.

Pretpostavimo da je identitel laean za neko nEN; lada je:

e} sadaje :, I I /I I
(1",1= ') arclg-+arclg----=afctg--- +arctg
1':'1
)=k(k+l)=i:F+i>=~Il(n+!)(2fl+J)+!_nilJ+!)
2k) 2(11+1)2 n+l 2(11+1
I 6
J) .2
I ( I
=)11 n+l)(n'-f-2), t'cje IHna"=-j "
;:;-+1 + 2(n+l)i
,
18. al lun e"-'= lim (c-')"=O; ):<0, /!-I-\
n-,x> n~:;o
=arctg·_·· arclg--,
n-l-2
= I, x=O, , - - - c-~
IJ-I-12(n-l-
lJ IdCnlltet je dokazan na osnovlI matematlckc mdllkclje Sada je
11+1 11+1 It
lim a.=!im arctg--,=arctglim--=arc 19 I ""-
n+2 n+2 4

4
zato JC 2 J

x'"--I {-I,!'I<I,
f(x)=Jim-,-~
x"+ I
0lxl=ol
' ,
',Ixl> I, In+l n(n+2) In+2
a._! =- - - izlazi a~""'an --- ---
= sgn (/xl- 1) (oaCrlaj graflk I 2 n "I (n+1)1 2n+!

19. a) limC_:J"=~(~I)" =~; 1 n+2 I

Sadaje lim aft='2iim;;-+l=i"
11m 1+-
"
b) kako je 22. a) Za m > /I dobijemo
, ,
( ')" ("")"
25, 1+- = ---_ <e, la m- ani ='j;;-+-'-f"+(;:;-+-21+-"' -I- ml'
n I) /
10 je Mcdutim, kako je

, (") n >_,
~:2:
2"- n+
"~
1
1
eO"
I
-<---=~"---
k' k(k-')
I
k-\
I 1
k
(k> I) izlazi
'

BuduCi da ~-.O
2"
~
' en .... 0 (n----> (0),
" • '
zaklJuC!lJefl'10 da je la.-a.1 ~(:--'
n n+l
)+(-'---'--)+
n+1 11+2
__ -+(--' _--'-)~:--'-<'(<£=",>').
m-" 1 m n m n 6

Dak!e,
lim (-.::,-)"' = 0
11+1
(V6 > 0) (3no {6)=D m > n> 110=1(1., - a.1 < f..,
c) lim ( +~')'"'" (')'"
I +- "lim ( I)"
",,[im!
Il
1+-
n
=(1 +0)10,1'=1'
' tj. n'iz (a.) konvergira, prema Ko~ijevom kriterijumu.
 . d Ii . "a (u KosiJ'cvorn smislu) ekvivalentna jc slijedecoj (u HajIleo~
5. Gorny:l e IllIClj
b) Neka je 111",,211, (ada je vom* smislu):
I I
Ix",·-x~!"'~---+--+, I "I
'+-"-'>_=_>£, {VeE (0,-),
') Funkcija J "tma granicn~ vrijednost
n+ 1 11+2 n+n 211 2 , 2
1 A (ER) u tacki x~a (ER) aka za
stO mati da je za (;= - i 7..8. svako flo tab'o da je m~ 211 > n > flo ispunjeno Ix", -x"l >.£, Ij. niz (x~) . I" . () (x cE (f)""(a)) takav da x"~a(,,~C()) odgovarajuci
2 prolzvo JIll nlz x" nr:;; " .>:. '.
divergira. niz yrijednosti funkclje konverglfa ka A, tj.
f(x,,)~A (,,~oo).

d ~, f IIlkcije f u tacti a ako

B . A Iaziva se (ijelimicflvl11 grameno m vrlje noscu l
'V ••

6.2. GRANICNA VRlJEDNOST FUNKCIJE 6. rOJ .. I ( ) x -loa takav daje x .~a ij(x,,)~A (,,~oo).
postoJI nlz X"' "1- , I I 'c "edno~[
Slitoo sc def'inise i jedlloslrall(l Oijeva iIi desna) djelimicna granl na Vrlj .:>
1. Nekaje EcR. Tacka a nazi va se tackom nagomilavanja skupa E, ako II svakoj
okolini te tacke postoji bar jedna !acka skupa E razlicila od o. funkcije. . ' .'~ .'~ .. doost funkcije llaziva se gornjo i
N,ljveca i najmanja dJe!!llllcna ,?I~nlcna VrljC .. x}
2. (Kosi) Broj A naziva se granihlOlIl vrljednoscu jimkcije I: (a, ~)--J.R II raCid dOllja grarlicrJa vrijednost funkclje I oznacava ~f(x) I lxl~f{ .
aE(a p) (iIi za x~a) ako:
Vrijcdi leorema:
to tacka a predstavlja lacku nagomilavanja za oblast definisanosti funkcije; lirnf(x)~A=lirnf(x)~liiiif(x)~ A
,_0
2° za svaku okolinu U(A, El tacke A postoji okoJina U(a, o)c(a, 0), tako daje
za sve x E U (a, 0) "" (a} istovremeno f(X)E U (A. s), tj. . I' ()-B (acR A BER) slijedl (slieno kao za nizove):
7. lz Ilmf(x)=A, Itn 9 x - "
(Ve >0)(30 (E»O) 0 < Ix,- al < ik,il(x) - AI <E. lin;U~(x)og (x»):'li~'f(x)olim 9 (xl ~ AoB,
U tom slucaju pisemo limf{x}= A '-d~' nf'rato",~aza bito-akoju od aritmetickib opcracija (+, " :). {U
g .Ie jC 0 Oy_. ... . .
slucaju operacije d!Je!JcnJa treba da je B#O.}
(iJi /(x)---tA kad X-HI) i kazemo da funkcija /, kad x !eZi a, ima grarJicnll
vrijednost (limes) A. 8. Neka postoje limesi _ .
limg(x)=A (g(x)1A za xfa); ;1.:~j(X).
3. Broj A nazi va se (ijeva (desna) granicno vrijednost fUllkcije f u tacki a ako:
(VE > 0) (30 (E»O) a--o <x <a (a < x <a+ o)"'"I/(x)·- al <E. ~:oda postoji limf(g (x)) i Vfljedi
x-o
To oznacavamo sa limf(g (x))~ lirnf(y)·
x--+a y--+A
lim f(x)=A (lim f(x)~A),
.>:--+a+O
90 Neka postoje
ili lilllf(x)~ lim g (xl~ A
f(a- O)=A (((a+O)~A)
i neka je u nekoj okolini tacke a
Vrijedi tcorema:
g (x)";" (x)oU(x).
limf(x)~ A=f(a- O)~f(a + 0)= A.
Tadaje lim"(x)~A (a, AER).

4. SJicno kao u 2 (iii 3) definisc se beskonacno granicna vrijednost A E { - 00, + oo}

10. Akoje Iimj(x)=O (±oo),
u konacnoj tacki a, Ie. konocna granicnQ vrijednost A u beskonacnoj tacki
a E ( - 00, + oo} te beskonacna grallicna vrijedoost u beskollacnoj tacki (A,
ae (-- 00, +00)).
gdje je ::R, tada kaiemo da je funkcija f beskonac1lo mala (velika) u tacki a
(kad x~a).
U opstem slueaju
limf(x)~A=(\lU(A))(3U(a)l x E U(a) "" (a} =f(x) c UtA), gdje a, A E R. ~ E. Hcinc, 1821-" 1881.
,-0
119
118
 2. Dill I pJ"CCIZOC dcfll1icijc zaplsa: .
11. Neka su/, g:U(a)*""{a}--J.R, gdjcje aER. Uvode se oznake: 0 )=,1 0;
a) 1",,/(x)=A-O; /(,,+0)=;1,/1 0 .
. fix) , '"
(i) /(x)~O (g(x)) (x_a)=(3kcR) Ilm·~·~k(f too); c) 1"lIn.l (x)= /1 +0
<_.g(x) h) I"" f(x)= A HI;
A" .f'
.. ' ".
granienc vrijetinosli)
/(x)~o(g(x)) (x,~a)=lim/(x) ~O; Y b~skonacne \I
(ii) Koris(cCi dcfiniciju gnmicnc vrijcdnosli
<_.g(x) 3, k-on,lo..noJ
.;<. • (. hc'"konacnol') lackl, dokazall da .IC:
I" ,
! X"·" 4
(iii) /(x)-g (X) (x_a)=lim[(X)= I. , " . (,) 11111 , '). """ 2; d)
._.g(x) ,I) 1lll1.\ =4; h ) I~IJ~~(X_ 3)1~:"" ' ,dXL .. "_\

Primjedbe: "2 {2+ _x? + I

S ) lim --~.- = I
, I
1° Ako sufi 9 bcskonacno malc (vel ike) kad x--J.a, tada se u slucaju (ii) kazc ,) .
_2
::::;,y); lilll
~-'2 (1.\ 2
,(.1; f) lim
-"~"'x .
i - "'_. _ co" X -
dajefbeskonacno mala (velika) viseg (njieg) reda od 9 (kad x--J.a). • .• 2, n X
funkCljc, odrcdil i'
2° Ako je k1-D u slueaju (i), kazemo da su beskonacno male (velike)fi 9 istoq 4. Knrlslcl:i Hajncovu definiciju gran 1C n c vrqrdnoSl1
reda kad x--J.a. Xl - 4

3° U slucaju (iii) kazemo da su fig ekvivalentne iii asimplotski jednake kad Illn/(x), gdjC/(X)=x2,_ 2.\ (x /2)
x..-j-a. .' ·2
0
4 Izraz/(x)=o(l) znati cia jeJ(x) bcskonacno mala;J(x)~O(I) maci cia je S. !)rovjI:nti rczultalc:
fix) ogranicena; 1=0 (f(x)) znaCi cia je/(x) beskonai'no velika. a) 11111 (,/~-J,;'~ 1)=0;
12. Mooge graniene vrijednosti dokazuju se pomocll slijedcCe dvije formulc: . ""
"1 '

V,'I"Xl_\,/2(1~~~= -:_,
smx .Jx (x + I) - .J x til lim -- l/2
lim--=l, ,.1 (I
(1-- xl' 2,/2
x-o x
lim (I +x)J/"'=e. o
(mt-O, 11, mE: Q);

Ce~IO se primjenjuju i slijedcCe forlllule, a one su posljedica posljednje formule:

lim
X-a:!
(I +~)' X
=e; lim logo (I +x) ~_~,
;';--'0 x Ina
«-I
(I fa>O): lim'--~Ina, (a>O),
x-o x

ZADACI XER",",{O\' ncmaju limes kad

6. a) Dokazali oa funkcijt" XI -'SUI.\, Xl--+cos-X'

1. Koristeci "E~O" formulacije, dati precizne definicije pojmova: X---,O.

a) limf(x)~A; b) limf(x)~A; c) lim f(x)~A; h) !)okazali da jc
.>; ... a~O -<-· .. -0 x ... ,,+o
eI) Iim/(x)~ 00; c) lim /(x)=oo; f) lim f(x)=oo; I ~Il.
!',rnxsin~=O, lim X cos
x~, ",-,,-0 x--+"+O
x x
g) lim/(x)= -00; h) lim J(x)= - 00; i) lim f(x)= - co;
x-. x--+,,-o x"" a +0 7. Dokazati da jc:
j) limJ(x)=A; k) lim/(x)~ 00; I) lim/(x)= -co;
X-m <-00 x~oo
b) lim ~~=CX) (0) 1, r>O);
a) lilll (1"''''-= I (a>O); ~ _. '" .x
m) lim /(x)=A; n) lim /(x)= 00; 0) lim /(x) = - a).
-".n
x"'- "" .>;'" - "" X"'-a:)
d) lim xTlogux=O (a>l, r>O),
c) lim !ogp.=o (0) I, r>O); ~ ,.() t
Ako je a kona~no, moguCc je da sc razmalra Jijeva iii desna okolina tacke a i nile odgovarajuC!
) "'"'' x
jednoslrani Iimesi.
 8. Dokazati da jc:
a) lirna~=a"((j>O);
II. (2) i (3) dobijClllO:
b) Jlrnlnx=lna(u>O);
I Sill )' = I I J)' __ / ,OJ')
(4)cosy=, ( (' J}' -/-L,JY)." - 2i L'
c) Neka :ill funkcijc 1l i v ddinisanc u nckoj okolini lackc {I, OSlln mozda u
samoj tacki {I, pri (emll je:
h:,)['Il1(1 C I' (2~)
" . (1)
I _ ho
< i (4) nazivaju
, se rorllluic OJ!cra
(3A, BER, A>O) (VoO) (30)0) (klu(x)-A/<f., O<lv(x)-III<, za izracutlali limcse runkcija:
0< Ix '., "I
< ,j
101
Tada je X _1_I02x+ 1~~L,
12. a) lim
lim (II (x))"(-<)=A B +2x+ I

9. Dokazali da;
. In(l+x)
a) llJn--'~'~-"''''I-=-ln(J+x)=x+O(x) (x-+O);
""0 x
e~-I
b) lim~~-"=I<.~r'=I+\'+()(x), lj, 1001 )' (lx'+Jx 8)'
-,,"0 x D. a) lun \_'i 1_ I b) lun 1 '_IO,\,1 , '_x_I)J'
, • t ,,(. X
(T<= I +xJna+o(x)(X-----I-O), (/>0',

(I+x)"-I (3- IOx

J
+ IOI.~.
c) lim-_.. ___,= a<::>(1 +x)"= I -+ ax -+ q(x) (x-.O); dj lim --(~-!-\\~)II
.<-0 X , . I,'

d) lim (l-cosxl!(X'/2)~ I=cosx~ I --+,,(x ) (x~O): Xl 2

2
1 - cos"x (1 (j 1 1 .
e) lim---"T--=:--=coS"x=l ____ x +o(x) (X-----I-O),
.t~O x 2 2
tgx
f) liOl'---'''''' I-=-Irx+()(x) (\:-~O);
;(-~o x
arc Ig x
g) !irn~~_= I-=-arclgx=x+o(x) (x-+O). x+1
_~_.o x IS. ill b) lim ----:==----;
,~ 1\12+ x ..· 1
to. Dokazati da jc
Z/x·· I 2\)/;1 + x -t~·-I - x - 2
c) lim --;:::;----- ; ~l-
(I nx)"
d) lim
lim +~- =e~, xER. ,-, </x-I _,-'0
N • J ""
11. Funkciju zHer, Z=X+iYEC \/x-(,.,':.2
e) IJIll
definiSirno sa ,'-. -1

c' ~ lim (I +-,,)". g) .t~1!

lirn··-
f9+2x- 5
v,_'''co''' __'' . h) tilll---
~"7 ~/x+9-2
_.
n" t ''-' n - 2
Jasno je da se restrikcija lc runkcije na realnu OSli (z=xER, y=O) poklapa sa
funkcijom XHe', xER. Dokazati da jc: . (1--Jx'HI-VX)c_(I:-\/;
i) 11m
, -, (1-x)""1
d1y
(I) e =e"" (cos y+ isin y),
tj.zax=O (2x- l) '" . (5 x 1)30 (x + I )(x' + 2) .. , (x"+_n).
(2) e'Y=cosY+isiny. 16, a) linl ---"--,,.,,--,.-~-----------
b) lim ----[(fI;)<;~~1iI2
;(~C(\ (5x+3)50 r -. <X'

Primjedba: Ako tI formuli (2) zamijenirno y sa _ y, dobijcmo:

(3) e'·/Y=cosY-isiny. c) lim
Jx+J2x~Jh,
-----------,:-_":::.",,'" --,
.t~,., ,,/x+4
122
12)
 c) lim x (V/\-l t· 2 \" 2,'.1 x 2 -I "( -, .x):
22. Izracunali:
f) IJln X
J11
(,,/ \"-/ , 2\/,\ I I I \/ xl: arc 19 x- arcsin (x -j I) \ji I - cos_c
,
l~-Jcosx
iI) Inn -- h) lim c) Jim eI) lim
g) lim ("'/(-;+11 1) .(x+aN}-x):
,·11 X ." 1- cosx ." 1- cos
;.:-'",
I cos x ,/ cos 2x
f) lim - ..
I I" , .{! tg
, II(N.
x"

i)
h,/J-·~ x 2 + x)"
lim --- .---
- C./l .1 \1 \_ )"
, n(-N;
. Sin(X-n
g) Iun --------;
,,"(1 1-- 2cosx
2H1)

Co~>-\ -- 2X(gX}
l-cosxcos2xcos 1\
J) lim I) lil11
17. Odrcdlll kOflSlanlc k i I l/, us]ova: I +C05 x , ~,':

X' , .1 IgX---SIIlX -j- cos 11: \

a) hill ----- - kx
"j"
(
x+ J
I)~(): h) Ilill (\/.\ 1 + x t- J ., b - !) = 0
k) lim
, ·11
,---- ---
xJ
II llill
." Ig2 ITX
"I,

1tX ...../ I ·1 <: SJ!) x cosx

18. U slijcdcCim zadacimll ,'.-
VICelnom sc kOfiS11
, sin
hm -'-x = J: m)llm II-x)lg n) Jill} ,
,,() X , " 2 ." SIIl- X

ax
. Sin smkx x \l
a) 10m .:._- 11>,'0): h) lim -----:-- (k, rc %): sin \: ./1 +Igx ./1 ","Sill
X~O sin bx c) lim d) hm.\Clgkx. 0) Inn
x, 1') Ii III ::::C:=,
,~"Slnrx I -I- X SHl x - ..../ cos x
Ig2x
, • i." X t ·,n
, .1)
" .... i

e) lim -""'---'--: f) liJ1l cos ,x -: ~os 1\ srn x

x-.o g) IlIn: ---, ___ , J1--4arclg
x ,_.() x2 ~/ 1 + arc sin x --- ~/i +arc tg 2x
1 'lIsln6x-srn7x I f- x
q) Ilin 1') 11111
J) Iim1g(1 + X"lt_~_(~::: X)-lglj "I) X" , .0 "i I '\ ,liT I g J<: - --arcsin4x
2
, "0 tg x
23 . .I1'.ra'~\lna(!:
j) lirn.~~~~!2.{JX-COSilx,
-"~o l+sinx--c()!-l-,~---' k).lirn
(--. n/4
(g2Xlg(:.r-x): ,~
a) I,m
, ,',
(.X . . )'
2x+ I
h) lim ('.' --I- ! )', c)
\' , :h-t,2
I lin
' I ,.
(
X

x- \
+ I)'" d) lim (\
< ·11
+tgxf~'.

I) lim xsin(1(/x);
<., 1 ",
III )I· (I JIll
, • t '
X2 cos. -- cos
\
3)
X
.
c) lim (2 _ 2.')'" f) lim II , )It-"'" . g) lim (C05.\)- Ii'"

19. Provjcrili rczullalc:

\ ,"/2 ." ."
a) limsinx=sina; h) lilllCOSX=COSlI; h) 11m (X+e-')Ii'; ,) lim (I g.\ )'R." , I) lim (,+~TJ
, ,I) ,.1,1 .. " \-,-1

c) limlgx=tgil (a*(2k-I)~. kEN) 24, IzraClinali:

X-'" 2 0
loga x I (1/ > 0) . In (I + 1\+X1)+ In (1-3x +X1)
a) lim -""..,,---- h) Illll ---~---.-.- - ---
20, Odred!li
. . /(x)-/III)
11m - , . .: ------ ako jc/(x): x-·a '111,'1)' , .n x'
<_J \---(l

a) sinx; b) cosx; c) Igx; d) C{gx

"+x VI -I- x-I Sill X
. Inl g
c) lim ----
(i I4X )
.
c) lim xlog ---""----- d) lim
21. luacHnali F(x)~IHnf~x+.2h)--:3C(x+h)+/lx) . . "c+x , .(J In (I + x) • -,0 x
h.() x2" ako]cj(x)'
a)sinx; b)') ) In cos ax I·-clgn\ ~ I r--

c( sx; C 19x; d) Clg x f) 11m --------; g) lim . : il) i) lim ycosvlX:

, .11 In cos hx , >1/'\ In 19 ltX \ .\1

124
 Ue\+b)' {(J>O, c>o); sin X)l/h ,'I c) / (x)= (I - \.,/c~sx)/{I ··cos \.1 \), '( -. -j-O;
j) lim (/\--2x; k) lim ( --,------ I) lun ---
"'. Jx-t-d. ,." ( sin (J d)/{x)=I/(I-t-2")za: [" ;":-'-1 'f'. 2" _\-.-.:('_'

m)lim
<-."
( I I)'
sin--t-cos-
X X
, n) tim (sII1!n{x-I--!)-sinlnx); 0) lim (' __-t~_:,(~I~)I/'J
,.f) 1+ xll
31. Koja od slijcdc(~11l

I
runkcija j<' ht:skonacno vcltka
I
a J j (x) = ---~---~-------- - - - X --I 2,
sit ax eh ax I In ch ax x J 4x 2 +4x Xl_! 1'(-1 2'
25. a) lim ---..-; b) !1m -~----.- (b foOl; c) Iml -
<··0 X ,·0 eoshx I , .{) x2 hlf(x)=x("\/~---;-'I- xl, I"~ \-.-j f,', r ,\-'--1);
C-'h~, _I"hl',
cosx n:
eI) I"n e_ _ _ ~e (cfO);
,-0 th ex " t·,
c) i e\) ~/(-I=~-~-;i' x 2'

cr'
g) lim ( - - -
+b')'I" (0>0, h>O); 11) Jim
If't I -I-- lJ-" -l
---~.-.-
1)11' , ((1>0, h>O). dl/(x)=c!tx--s!Jx: I" x-"~ f-'x,.' r \---. _. 'X")
,~O 2 \ .0
( a-+b J2. Za kojc vrijcunosli (1 j "jc hmkcijaj {xl hcskonacno mala:
26. luacunati x' (x I)
al/(xj=----------ax h,x -·t·"!',;
(x+ I)'
A = !till f(x)-- lim j (x), gdje je
h)!(X!=J4-;2-+~-:;.--i ax--I>. 1"'\-->+,/'>,2 x-'- D,
27. Provjcriti rCZlll!atc: c) J(x)=~/~~xj---(/x--h, x--' :t't"

a) ~
lim x (/ - arc tg __:::".. _) =!2.. h) li1Jlx(~-arCSin-;==:~-=-)=J;
diIlx)ccxe'!le'e-l)eeax-!; I" \-,+x', r ,e,_ r:
x·~.t"-' 4 x+! ,.",. 2 "I X2 -+ J c) j(x)=xarclgx-ax-h- I" X--.+«(J, 2" X"-"-f/!
1 ~·-cos(l-eosx) !
c) lim
.-.1) - . - . - -.. ~ - ... - - . - - ;;--=8' 3J. j'rm'jcri koja jc ad s!jcdc(~dl rdaclja lacna_
a) ,\2=0(X), za: J" x-.O; 2' x -> ±,'f~l;
. cosxcos2x .. COSIIX·_·! -n(fl-l- 1)(211+1) h) X=O(Xl), za' 1° x--o>O, 2" x··. t,n;
d) 11m ~~_e_,e~ee_e._ee~_ .. e _ e_ . __ ;
!2
c) \,_,.'.\j~:-~--X"-""()(X), za: I" \.: .0.
, ... !l X
Y \'" -- 'i.';
cos (xc~) cos xc Jnsin ax
e) lim = -2; d) 1[l(l-l--c-')=o(l),z~t: I"~ X-"f), 2' X'··.- f_';
f) 1"T1~_e_e_ ~ I (a, b > O)e
.,~(I
,.{j Insrnbx c) IOOx+sinx=O(x): I" x--· J '/1, 1" x---+O;
1l!, Odredit'I(-O) ,/(+0): II .\.: = 0 (lOOx + sin x): I" X-t ±'-X), 2" x---+O;
x~ Ixl gi x+xsinx=O(x): I'e x~ J CfJ, 2" x---+O
a) I(x)cl-~2~-; b) Ilx)- arccos (x- I); c) ICx)=e 'I.';
J4. Dokaz3li asimplotskc rclacljc'
f) I(x)=-~-
I e__ I I
1 -t- ef!x I' I +x -I ~eeX(X~O); 2" ,,/x+I--,,/x --....., -r=(x-4co);
29. Odrcd;t;I(a- O),/la+O): 2 - Vi X

2(I-x')+II-x'l ~ I I I
IT
a) Ilx)~~eee_,e_-~eT' a~ I: 3" ~(I +x-Vx"--- r'" 4" ~.jl +x ~~jx -"'-~r=-= (x~.co), liEN;
3(I-x )eell~X I b) f(x)=sgncosx, a=2: 4 ~x] !l vxn-1
IT I
c) !(x)=arctgx, a=-; S' Ix~3)'(x-5)~4(x-5) Ix .5),
eI)llx)~~~,a~-I;
2 x- [xl ~ -2(x- e
))' Ix'))'
e) Ilx)=x+[x'j, a~ 10; f)
,"
IV)"" lim --'''-'-, (1= I.
__.x J (x·-+±rfJ);
" ' ,. I -I-- x" ()" ax2+bx3-1-cx4~ilxz (x---.Ojaj-O,
30. Koja ad slijcdccih funkcija jc bcskonacno mala: ~ cx 4 (X---+<fJ)Cj-O
a) I(x)cc x'~x+~, x~ I hlllx)~ ..}xi+! - x:
35. a) DokazatiZlI-l-x-l--
X
(x '()),IIEN;
X3~X ]" x---+-I-oo, 2° x'-*-co; /I

126 127
 h) konSlcCt l:q ll'ZlIll:lI doka/;lll
Uakle,
It:/! +SIO,\' 2,\
lUll Ilill
Sill X (Vr. > 0) (30 tt)'" j4- +-1: -- 2>0)0< I(-- 21 <O~"'l\l 41 < t,
19x 411
, ·11 , .I) il ln, sagbsno sa ddullC;JOITl 2, "lnaC! hm ~l =,·1
I)
36. Odrcdlli 1=lim I (xl. t=lmlI(xj ako Ie h) Sarla Jt
,.f) dl '
I
(VM >O)/(x)= ~- ----> M -=(x -=I- 3) !.(x - ])1 < AI -.-..00 < Ix -]1 < jt.1 =0 (.'.1), Ij
2 (x "·,W
al I(X)~"n' t- -- arc 19
x IT x (VM > 0) (30 (M) ../ M)O <: Ix -- .11 < Ii =~ Ix);> ,'v!, ~l(l saghsno ddinirip 4 mati da je
I I
b)/(x)~(2~X')cOS
,; 11111
•. J(x W
""i.J

R<I1JllOlru110 fix) u nckom m!cfv(liu kOJI okl)utllW liltkll 2. npr u (I, 1), UZi!1ll1lO prlJlznAjno

c) I(x)= ( ! +COS2~-
1)«': ,-j
1:>2, Tadajc za Vn(l, 3}'\.(2).

+1",21 I" 21 ".

37. Nacil~ lim fix). I.~ lii,', /Is)
!J zaVf:>O,3b=r.(>Oj,lakodaO<I,r 21.:0=1/(-"<) 21<c,lj
, . ! ,. . I'

IUlI/(X)""). ~l() Jt llrthalo {loka?a!1

a) I(x)=~,cosl \·1 arclg,i:,
,,-j

d) Sheno bl') U [HClhodllom pnmjcru

38. Dokazali da k ilhl 41'-" 3\x !j<r.=O<lx- 11<5=,1,1.1 lllllj(,,1 " ·1, prcm.] ddlillCljllimcsll

c) OvdJc JC
) I, \/ x I __ v' X I) 0"
2 .
(VI:::--O)( 35 (()"'.,
') 2 < x': 2 t, - ~-;,
\ \
> c. 2 - <x<2~,·-
, ,L r. x
39. Dokaza!l da jL'.
.f) Sada Il" 7il I\I>! I Vr>O
2x 2 \'
al lim =2 I Il; hi 11m 2 .- 0;
J+x I + ,\ If (x) II - x" .
c) lim 2-"= 1- 0; ell lin) 2' =! + Il.
,-·-0
'10
4, !'mnwlr,IJllw dalu fUllkcIlu u nekoj okohll' laeke 2, npl u Interval\! (I)) U71111!110 hilo k')jl n'7
' . Eo (1 ..1), lablv da je x" 4 2 I 11m x. "" 2, Tada till (lSTlOVII ItOrCll\C 0 11l\l(:~11 llJDI doillje'n1o
Korisli1! "C, 0" lcrminologiju
x~ 4 x~-t'2 III11X. t 2
Ilin/(x.I""III)) i ""lim -"
n • ", " _". x. 2x. • '.~, x. Ilin x.
RJE~ENJA l'o~!O jc Ilil (x") Izahran proizvoljno, saglas!lo lIajnc[)voJ dcrJllicljl iuncsa fl!nkciJ~" IZIf\ZI
IlInI(x)= 2
1. Pogledali dcfillicij~ 2 4 T,lko JC nl'r .-_1

lim fix) "'- o::>¢O-(Vc > O}(31i ttl> OJ \' > 0 -:'1 (\} > I 2
6_ a) Nizovi x, = -- i y. = -----"-..-"-, /1 f N kOllvcrgirajll ka nllii 7:a n-HD. OdgovaraJuci nizovi
iii 1m 11:(1 +411)
lim f(\')=tl .... (Vr.>O)(3 0 (c»O)x< (, ~!I(<I ,jl.,1
vrij('dnoSli funkcijc

2. Sud a je: :i~:/(x)= A - O=(Vr.>O) (:10 (1:» 0)11 < I\' III <o~tl c <f(x)< A.
Sin I =sinlm=O-.O.~in I =Sill(~+2F1Jl)=I-'I,tj fullkcijaxl---->sin-! llemalime~akadx--tO
x. }'. 2 x
iii Ilpr, :~~,~/(x) eo A t (k~(V!: > III (311 (e) > 0) :c> Ii "-""tl </( x) < A + I: I
Ako ramlotrimo funkciju XI ·'COS -, 7a nil. (x.j, knji kOIlvcrgira ka Iluh, odgovarajuCi niz
,
3_ a) Nd:a)o.:: 1:>0 prol!vn!jno, Tada jc ncicdnaknSI
vrijcdnosli funkcijecos-- =cosnJ[=(,-lt oCi!o lleilla limcs k,ld /1-' co
l/(x)-41'·'lx l - 4 1=IC\ _1)1+4(\ 2)1~1' 21'141" 11<1" x.
ISI'Ul1Wll<l 7..1 ~iVC \ k()jl zadovoljilV,l!1l \1';)0\ b) RClull,lli se dobiJu iz Ilcjcdnakosti
I I
- Ixl ~i xSin ,-;£ Ix\. - Ixl ~ x cos -':;?
, Ix\ nl! ()SlIOVU tC()fCme 9
 7.il) Ncb)c

"
odakk pr~llla wdatku (, h) _Ii (, I I tcolCllll 'J. Lid II • f'(r .(J):llIul{' ~I
hi NC);!l)cn,?;:x<-CtI! I ([.\1-",1) T,tditjC in {! f I I l'Il'III,! IOllic.

r~--~-l < _~ ( < :~;' , ). 11111

"" Ilin
'0 In (! -1 I)
'" I, ~(o JC CkVll',liOll JlO ~a "

II If'
'", I I \' in (/ I ,,( \) (>. .(I).
,," xl"
~) ~lljLdI (I _~ I +ilX _I ,,( \)h-->Ul:
(I +
(~) JUll--=c:o
i,alnll , "1- III In (I !
Illn (I 1-).)
_'(1 (\ .()J. odakle --I \)"

Odatle kao (J zalblk\! 6g),!i 61 tl);n dohljl:-J!lO d) k It.,l) Ie

a'
lim -""OJ (a> I, r>O)
.·>",x'
1111
I- lOS \ SIll 2X)' I
log"x l - - lUll - - I, sllJedl U)S x "--
c) 1z a'
I
-- = --'--,
X I= jog~\ -> 'x> (x _-< ijl) jll"CllIa (~) JC
'- .() {
2
,~')
( x

log .\ ~) hkOII\IIInO Joki1z<lllo U c) iUI<lIll()

hm --~ =(), (11) I)
x -- coo')", II (cos x- 1))"_ I I
,, t:os \
co~ ( _ I ,, ,"I, ,0)

fJ /;1 t d) IfJl,!IIIO
,d()i;ljClihl lun \'log,,'''''O(!I>I,r>o) It; x ,In x
8. il) Ra7J110lrIJ110 slu¢lIl u> J lmHll10 '1'1 _, I, , 'n,
0

,,1,1'->1 (n-.,'jJ) (\'llh.r,ad;lIak6b)(()II

1 -~<'I-If"<(ll'-" ,-I /;110 V!: > i), :JlIJlN lak\n dOl Zil Vn>11I gl I, (lccvldnill 1(:I,!CIP

(1~ 11' Ml"lg_'--"l<lgl''''lgil!clgx~x, ,H(:lg{ _ XI'"

0,11<)\'11 prel Ii()dnog prllnjera rj, dohijclllO ar( Igx ,IIJcdl da ;]1'(' Ig x ... O za t --'0, TaJa, nil

TaJa jc la 0< Ix - Cl.J < m iSPlHljtna Ilcj~dr:i!J,,().\1 III]] arc b -\-""Ilill _ =111Il ,
I' iI!'clg_x "-I.llil1 C lg'=XIIJ(Ij(\.O)
'"'! ,-.nlg(ilrClg\) _"Igi

()la(lHl({-"a'I<I:<:-~O<lx __ al<
I

.... - < : I l - ,I"<u" '<a',I"., 1+ __ , In..';;lgi'L'[\() .rad;II~'1 () a) 1.01 II -. J

n' I
III

( 'l"
I)'

-I I <
b) Iz nejcullaKusl1 11+ 111(1 +:)< I/I II
(Vltil .r"ldala~ 9,h) § ("I) dobijC:!110 \
1-1- -
"/
"-'-1'"
10
11' d" ""e"
), 'In 0
"'111 11
=,' "
• '''{II. Ie J-e «;;I"I;lSl1o lilualku 7 all

I
---<In 1-- <Ill 1+ <_. (I) ( I)' I lim (,"illll""I"
II-I n . II II "'I'

1 1.1);;111117 DllllS;Jc,.:nw \I !rrgoJl()Il1CI!!J~kolll ohilkll

ZOl!o
(em Ihp-l-rsin mp) (rlEN),

II ou,l1k za 0 < ." a/'- < ___I imul!lo y

gd)e Je (l'=arclg;;-f_x
/ (/ III

L, lj, !In'''-ln 11 !<t=O<!x_ !< __ a . 1),iI)c. ~ilgl'!'110 7,~ldalku Y.g.), Ia II"'

a
I,,,,,,,,,,,,, 7 dob'J""" '" x-,,, d" "Ix) 1'''lx) "Il I..
c) $"1"">0,,, b),
D'kk. "",""w ", "I, I"",,,,,,,,, " dohIJ""" I" I, II"'"'''''' .,.m" ,
A
A"IJ-'a),
m
l!ijJ=narrlg
II
-
V
t X
=n
(J'_
/1-1-.>;
_
I (1))"1'1(/(1).
"II

~a
0

9. a) Saglasno rrimjcl()11l 7,K_h) dohijCil)(l lako da Je

In(l +x)
-t- y, y - 1l~)
-----'"~Jn(I-I-X)II'- 1~1,,-()unanlOln(l+x)""\+(I(X). -COSr'I~2Islll !""I~
Icos 11<1' 1l4' < ,_
J Sin
·In''=1 Z<I.\---->O, 1) , 2 2

130

.,'
131
 I) COSfl~)--'C()~y. Slnll~' "In)' kat! I I ' ,(, I'r('II};III1I11\', 29. ;1) I (I - ()) '" }/2; l( I -I- 0) ~ 1/4; h)/C1())~- TI. d/C-j())~<HClglrGi'()),",+~'
(I +~y--,l" (cosY'i,ism vl In 'I') d) J{ --1-- 0)", I,fl - I -1-0)=,:0; qJ(IO OJ 1()'-»I(IO+O),~II(),

Za Sllll':.l) 11-· - cD, lJ n-~ toO>::'. ,hlh,jcillt) n /(I~~OloO.J(IJOlol

30. ;I) f);I; c) da;
(I <H(IJ-=-:) ") ·k 'I 'q'(.,
d) I" da, limj{xI""O; 2" lim I(x)= I, oijc btskooatno mala
hi I. c) I, d) I/l,
]1. a) Da'. b) I" 0(:; ?~ da'. c) da; d)I"nc',1"da
Ll a) J; b) 8!, c) - 9/4, d)O
)2. iI) (a, /1)=(1. -31; b) 1"(2, 1/4);2" ( .., 2, ~~
1/4); el I-I. 1/3 ); dl I" (1. 0); 2" (0, 0),
14. , I (nl_ 2m -/ n)/2; 1,)(11 .. m)/Z. l) (II
el I" (nfl, -I);Y (--rr(2, II
f) )"1 Y 12"
15. 'I 1/4 ; h) J, c) 5(1: d) .1/4, t) 1/144: n 1/4 ; g) 12/5: h) 4 I) J/II! 33. a) I"; h) 2"; c) 1"; dj 2"; c) l' I 2": g) 1"

ProVJI~flll ,I) (- I, 2); bl( - 2, I). c) (2, e)

36. RJdwjc cerno 7apl~,111 U ohliku (I, L) (hi J<:
"I~' j J{l c) (0, <'X,j
16~
'I (Z/5 )JO; b)n dl, d) 1/2, "1 1/4, f) - 1/4;
.,
g) -- (ill + (- il n ); 37. (I. Ll jt a) (0, n); h) (1/2, 2):

39. U lcn1llnologijl, ,,[-0" !unj(x),;. A +O(A - OJ

hI 2", ,I 211; JI 12
17~ a) 1..= I, ,~ ~ I. b) (I.:, 1)= (11. t 1/2 j mati da za (\11:>0) (36(c»O), lako dil vrlJ<;dl Impilk;ICI}1

lB. a) (Jib; hi (- I)'

, (r'l0j: l) n, d) liK, e I 2. 0"; g) Ii) 1/4.
X(_U{Il.b)=O</(x)~A<c(,,-t<J(x)- A<O), gtij<;j('U({I,Ii)6 okoimalatkcllER
2x -2
a) SalhlJc f(x)-A= 2= - - ,
0) Ig4] - I = - cos 2)cm,~ I. IJd, l( 1/2, I) 11.
I+x .\-!-!

tako <la jc za x<O (bid x--. ,"{)lJ(_x) ..1>0, dok J<:

11\) srnjeoom I'~ I/t-,() (\ 'J x.) SIc'IHII v: na tad'li;!).. [)

19. a) Po~to je I(x)-. A < c=x < ,- (I + Do.d:l (t:), Ij. l.'llsla ,1.ll~l" J (xl~' 2 + 0, S.I d
v 01' 'II
I [> )smx··sma = 2SII1 '~----C()'--)
,{-U
~
x+a
IS_21""~
, 2
x il
1'1'
- I <C.lJ-Ol~OJC
A--II k I' 'I (- II I$o=c,S_ld b) U slutaju kad x---. co (IJ x >0) dohlj<;n1U

(Vf.>O) (30 (r.)::oo-2 ! ) x> 2 !<o, lJ !imj{.~)""2

I)()~IO J' ,~,",' , = e,'~ " (~- ,',) !=·-r<!(x) 0
Analogno se dokawjc bl iii na osnOVll Icorcmc 7, ,v ,
Su"a i7_ a) I h), prcma r. c
. ,. _ 2
teorcnll 7, sllJedl c)

20. al cos a; h) -sma: c) l/cos1a {lit (2k I' I) n, k (Z);

2 6.3. NEPREKIDNOST FUNKCIJE
21. <I) -SHlX; b) -COs_\. C)2'IDx/cosJ{I,+12k-'II,'.k'ZI.,
r r ,,_ (II' cosxsm
/" x {xy'-t.n. kEc/)
1. Funkcijaf:£..... R je neprekiJl10 U lacki a (E Fe R) ako Sll ispunjeni uslovi (Kosi):
22. a) Vidi zada\'dk 9g)~ hi - I; r) ,,/2; dlO; c) 0; 0 3/2; g)IN':l; h) 0; (3/(a» (3lim fix»~ Iim/(x)~f(Il),
I) 14; j) 2; k) 1/2; I) 1/2, Ill) 2/n; n) I, 0) 1/4; p) 4/3; q) 2: r) - 2/21
23, a) 0; h) co: c) t'<: d) e: c) (.l!"; f) e' g) ,/e; hi t,l; 0) , j)1'4 Definicija I moze se lskazalj II vise ekvivalcnlnih obllka:
24. a) !/alna; hl -7; e)(b r)h>!V(l/ll>O); d) -2/3; c)8; f1(tJ/h)\(hf()): 1.1. Najeziku "f.-'O"
g) I; h) - n1 Iog.eI2; 'I Ij.,r.,.,
v ,I ,. '. klO 7~la<C;CXlzail>{';e " ···~7_all=c;
'I IVc>O}(3D(I:»Oilx~ 1lI<l)=lr(xl~ /(,,11<>:.
l) e"'"(ll-jkn, kEZ); 111) ,.; n) 0; 0) a/I> (hfO)
1.2. Za proizvoljan niz (:(n) (Cijc su vnjcdnosll 1I £) koj! konvergira ka (l (n-.. w)
d) ---
ii-I>
c) In 2; I) ai" "'Iii.
odgovarajuci niz (l(xn)) vrijcdnosl i funkcijc konvcrgira ka f{a) kod t! ----+ CiJ
(Hajnc),
26. In (b1jlll)
1.3. Oznacimo Ii sa D.x=x-{/ prirasl argutnCnla (ll l<H::ki a), 6y=f(x)-I(a)
18. a) Za x <0 Ilx)= I =/( - OJ'. l.a x >0 ](x)=O=/( +0); prirast funkcijc 1I lacki (I, lada jc runkcija n{'prckidna ako i sarno ako jc
b) I( - O)=arccos (- I - (l) ne poslojl, f( ·t- 0) "" arc cos ( I + 0) "" n;
lim D.y={)
c) I( -O)=/( +O)e-""",O: d) 1(,- 0)=0,l( +0) =<:0: /I, ·n
e) I( ±O)=arc Ig ±CD '" ± n/2, nI( - OJ = !.I( -t-O)=O
 7. Ncka jeIl.a, b]---->R neprckidna 11<\ [n, h] Tada vnjcdl'
1.4 17. definiciJC neprekidnosti funkcijc./ll tack! (1 slljcJi
Illll/(X) ""J (lllll x),
7] fJc ogranitcna na [II, ill
7,2 jdoslizc na [(1, hJ svoj maksilllum (!l\1[l11llUlll), I,i
lj. U SIUC;ljU ncprcktdnc fUllkcijc Sllllhol funkcije I SlJllbol IlJnesa mugu (Jx! E [a, h]l/(xI) = max U (xlix E [(I, hn =-Illax/ (x)
promijenitt JllJCSla. .xElu, h]
2. Funkcijaf:(a, Il]----R (/:[u, (3)--+RJ ncprckidna jc U ta6ki (J shjeva (zt/CSf1o) ako.le (i slicno Zi.! rninilllumj(x 2)= 1l11llj(X), .\1 E [(/, !ll)
ispunjcn jcdan od slfjedecih ckvivalcntnih uslova: ,,1"./'1
7,1 Akojcf(c»O «0) (cc(u, IJ)), tada pos!Ojl okollll<l U{e. h)=(c-h, (+11),
2.1. (\1,;>0) (30(1:»OI,,-0<x;;,,(u;;x;;,,+01~'l/lx) /(011<1:;
lakva cia .Ie IVxcUI}(xl>O 1<,01
2.2. Za proizvoljan niz (XII) sa vrijednostima II (a-o, aJ ([a, (1+0)), takav da
7.4 Ako je maxf(x)=M, min/(x)=m nil [d, bJ
xn---->a(n---->,x\), odgovaraj\I(~1 niz vrljcdnosll funkcfjcJ(X,,)----j(o) (11---+ 'X));
1\1I,e["" Mjl 13ec[a, b]lf(cl~'L
2.3. 11Ill /(xl~/(a) (illn /Ix)~/I"I)
7.5. /(0)j(b)<O=(3cc(a, 1,))}(el~O
iii krace:I({I-O)~/lal (f(a+OI~j("I)
It hlflkciiaIL-.R uniform no (ravnomjcrno)jc nepJ"Ckidn:1 na Eako
3. Funkcijafje neprckidna \l (j ako i S<lIllO ako.it: I! loj lacki Jlcprekidna I slijcva i (Ve> 0)(30 lei> 01 (Vx" x, E E) lx, - x, 1< o=l/(x, 1-/lv,11 < c.
zdesna, tj. ako I samo ako jc
9. FunkcijiJ llniformno nt:prckidna !l:t J:' neprckltina .ic na E, dok obrnllto Ill'
1(0 - OI~I(")~/(" +0) vrijcdi II OpstCIll silicaju
4. Za funkcijuIE--+R(~i'L'cR) kazclllO' Ako JC H~;;o;[(/, Ii], vrijcdi I ohrnlll~l tvrdll):! (Kantor)
(i) /jc neprektdna na (u, h)c L' ako jc Ilcprekidnil II svakoj lack! \E ((1, I,); 10. Neka JC fUllkClja /:(0, h)-->R slrogll ra::'{llC,1 (opadajucaj I lH::rrc~ldlla i ncb .Ie
(ii) f .Ie neprekidna na [a, bJcE ako jc ncprcktdna za svako XF(U, II) I A Ifill /(.'(j, H= 11111 I(x)
ncprekidna zdesna (slijcva) U 11 (h). To zapisujcllIo kra(;c: IE C [a, hJ
Tada poslojl Illvcrznn fllnkcija/ I fllnkcljc I kOJ<! JC strogo raSltlra (opadi:\juca)
5. (i) Neb su funkcije f: /c:.-. R i y: E----> R ncprekidnc na E. Tad" Sll f"lInkcijc / + 9, na 1ll1Cfvaiu (A, lJ), (odnosllo (Ii, A))
(flt/y, gdjc \l pmlp:dnjclll \IU(:,lju prctpoSl;!vll,IlIlO da jc I!(\)-/O (\/\-1 J:') Ukoliko jc {/ = c(, (ill h = + C,('), lada JC II -1- ()= -- X, (ill h-- 0= + (0).
ncprekiJnc na 1:
(ii) Ako je fllnkcija Y=O(.\) neprekidna tI LackJ (1, a fllllkcijaI(y) ncprckidna u I!. Ndc Sll funkCljt:: 11--'4)(1), 11-->\1,(1}, (E(a, II) neprekidnc i ncka jc <jl slrogo
tacki y=y (a), lada jc slolena funkcija /(q (x)) ncprckidna u {aCki (/. rastuCa (opad(!juca) (na (a, fm, Tada sfS1CJll jt::dnacrna
Ovo se moze shvaLili kao pravila zamjenc promjcnljivih 1I limesll ncprckidfll: x~,,)(I), y~~It), IE(a, III
funkcije: odrt::duie ncprt::kidnu funkciJu
xl-'y=~1(4) I (x)), XE(O, h) (iii (h, 0)), gdJeje
a lim 4) (r), IJ = lim 4) (I)
6. Aka u tacki X=(IEE rllnkcijeIE-'}~ nisll ispunjcni uslovi neprckidnosti (I iii [·'(ltO r '1\ ()

3.), tada se Latka a nazlva tack om prekida funkcijef

Tacke prekida klasi ficiramo na slijcdcci nacin:
ZAI)i\( ']
6.1. U taCki (/ postoji:I(a 0) i/(a+O)alij<: (skok lllaCki a)
6/(a)~/(a+0)-/(a 0)1'0, L a) Poknati da Sli cksponcncijalnil I logarJ!amsk<l funkcija \"f'--+([', xE H,
(ada jc a tacka prekida prve vrs(e; xi-------Ilnx, x>O neprekidnc LJ oblasti gdje Sli dcftnisane;
6.2. U tatki a nc posloji bar jcdnu od granicnih vrijednosti/(a-O) ili/(a-t-O). b) pokaza!! Ja jc slcpcrw fllnkcija XI-->X~, gdjc jc x>O, CtER, neprckidna 1I
Tada je tatka a tatka prckida drllyr !lrs/r. oblasti x> 0;
c) pokazatf da;-ill trigol1Olllctrrjskc fUllkclje .\1-->S1I1X, v->cosx ncprekidnc na
6.3. Tacka a jc latka otklotl/ivog prekiJa ako posloJi lirn/(x), ali su uslovi
ncprckidnoslf n<lfuScni zala SIO ili/(a) nijc ddinisaf;~'ilif«(J)1lim/l\} sm x. ,x(~H',
H, a funkcfjc xHIgx=--- 1 IT j IIHIII!;/ f
cos \' ~

11 \
134
 1);1 4x
cosx dl /lxl~'lsgllxl'; cI/lxl~I;+--;I~lx- ]12'
xt-.ctgx= xER.""\nn:!I1E:-%! ncprckidnc Sll, saglasno {Corcllli \ (I
SIJlX
2
svim lacbm,l lJ kOlim su dcfinisanc. (Vidi DHblilk 19, ~ 6.2.); r) /(x)=xlnsin x, x+O
~O x~O,
d) provjerili da su svc osnovnc c/cmcnlarnc funkcljc neprckldnc l! oblasti gdjc
Sli definisnnc 9. Odredili postojc Ii iii IlC pOSIOjC kO!l',(anlt.: d'i h, pri kojima jc funkClj,1 !
ncprekidna na Ex U), ako jc:
2. Dokazati da je funkcija XHJ~, x~O ncprckidna u svim tackallla x:---O i
neprekidna zdesna u laCk, x ~ 0 IX II', x~n
, Ixl ~ I,
3. Ncka jc P:R-IR pohnorn dcfinisan sa ill Ilx)~ IIx+h, O<x< ], hi / Ix)~ {
{ xl+ax+h, Ixl> I;
P(x)=aox~+alx" 1+ . . +a" _Ix-HI" (akER, k=J, 11). j~, x~ I;
Ookazati da jc polinom nerrckJdna fUflkclja na R

t
4. Pokazati da jc (X:~'
x ~ I
Ixlolol,
sin x
a) f(x)=~"- prckidna lJ laCki \ ". 0: cl flx)~ 0, x~ _ I,
x
b, x= !,

b) g(x)= {~~\ x=foO

{
0, ;.:=0 ~".O"~2), XE['-,,:, 2rr)\{O, rr),
Sin x 2,
prckidna u lacki .\ = 0 d) f(x)~ ,
. a, x "'" 0,
c) Kako treba definis<lti funkciju b, X=l1.
IIXI xiO
II (x)= u taCki x=O da bi bila neprckidna?
{ h 101 , 10. Dokazati da jc funkcija
I(xl~x, XE Q,
5. Dokazali, korisleei definiciJll neprckidllOS!l, Ja jc funkcija xt---->/(x) nt:prckldl](l "" -x, XER\Q,
u svakoj tacki svojc oblasti dcfinisanostl: ncprckidna u tacki x = 0, a prekidna u svirn ostalim tatkama R "" {O].
I 2x-1
a) Jlxl~x2; bl f(x)~-; c) f(xl~-~--, 11. Lspitali ncprckidnost slozcnih funkcija f(o (x)) i 9 U'(.x)) u tackama gdje je
x . x2 + 1 dcfinisana ta slozena funkcija:
ill /(xl~sgnx, g(x)~ I +x'; il) J(x)~sgnx, g(x)~x'-x;
6. Dokazali da je racionalna funkcija
c) I(x)~sgn(x-I), g(xl~sgn(x+ll; dlflxl~sgnx, g(xl~l+x-[xJ
R·.XH P(j- ncprekidna u svim lackama, osim u nularna polinoma Q (xl.
Q(x) J 2. Slijcdccc runkcije:
sIn x , I I
7. Dokazati da jc Dirihleova funkcija a) x!'-'-~--; b) XHsm~-; c) Xl ·1--·' d) X!'~.xsin ..
x x Xl' x
1,XE(),
D (xl =
1 "prckidna
O,Hil\Q
1.'1 svako .\ F R
imaju oblast definisanosti R".{O}.
Ispitali prirodu tacke prekida. Da Ii posloji ncp~ckidno prosirenje nckc od
8. Odrediti tacke prekida funkcijc i vrstc tacaka prekida: funkcija, tj. da Ii sc ncka od fllnkcija moze definlsatt Il x=O, tako da bude
x+}, x<l, ncprekidna?
a) Ilx)~ I/x, I ~x<2, 13. Ispitali neprekidnost, odrcditi vrslu tacaka prekida i nacrtati graflk runkcije·.
{ 1/14-x), 2~x;
x2"_1 _ I
,. Ixlx a) f(x)~ lim -,;,-,_.. ; hi /(xl~ IJln -'--",',;
c) /(xl~----'i-' n---O(fjX +1 n·"",I+x
x

1]6
 "['ada jcdnacin<l
x i, (x); /, (xii
d)f(x)=!l!ll
I +(2sinx)2n' wdinslvcno n:alno rjc,~cnjc It- hi
"-,,, Iln,l (u,
n'-Il x J-e"-'
I) /(x) lun -.- 21. Dokazall cia.
0) f(x)~ 1,,"-----_
. "._. c,' ft~ -1- fJ - , I + xc'" ' a) )tdnat~ina
" ~(),
h) /(x)-= hIll (.xarctg(llctgx)); \: - fJ X - fl
gil)!.' Je 11>0, h >0, {((<II) illla jcdl!1S[VCno rjcsrnjc II Illlervalu (a, 13);
In (I +1:"')
I) f(x)= lim , I) j(xl--= 11111 (1 +x)lhIX h) )cdnaCina
. r-'" In (I +e')

14. U kojoj lacki jc ncprekidna funKCiia

gd)c JC dA~~! (k=l, II), (XI <U z <" a~, Ima po jcdan korijcn u inlervalu (a k ,
X2 - I, R "'. (J,
X E"
/(x)o (l, I I ) (k = I, n --- ! j-,
{
0, HQ
e I jedn<\Clna
15, Dokazati cia jcdnaCina x-' -- :1.\2 + (n J =0 illl" ,icdinstycn korijcn. izracunali (J ~xln , ! -1-- iI" +11 0 \+('=0,
taj korijen s tacnO$CU do 0,
glilc Y' (1k ~ () (/.: "" 0, II !), u~ > 0, jl)\(1 S;IIll() ledan re~\lall kOfljcll,
16. funkClja ,1;."""'.1 (x) flema sll1isl,\ 7.a _\ ,- ()
Oakojc: dl 1<1 s\:ako Cf R. jcdnabrl(l
Dd1l1i:><lti ((0), tako da hi funkc'lja /illl,1 ncprck'idna i u_x
.\ \ h")- (I \' +C = ()
,1 \: tg 1 '(
al lI'k 1
, +x
1'1 /«I~ . <I /(x)~Sln."",
1
eI) j(x)~(1 (-<)'1':
1111;\ jCdlllSlVCI1 kmijclI 1)()ki\Z(l11 d;) Je za c=() laj korljclI U raZinaku (0, ~~);
(I j-x)" c) dobz;i!i da jcdllaCin<l \_.1 t- _h-') 2 =(1 1m;! dva (i 5<1 III 0 dva) rcaJfl<l
/(x)~
x korijcna

17. Ncka su cp(x) I I)/(X) IlCprCkldllc i pcrHHlicllC runkcijc (dcfinisanc za xc H) i 22_ ill Nl'k:l S\I slrjckcqc
hm ['I'(x)~~,(x)]~O j:(iI, h)-'~', (..1 1 , 1i , )cR(;
;< _. ,! en

Dokazati cia jc Ljl (x)= Ij> (x) f/:(1I, h) "~; (Al' HI)e U(;

18. 1° Dokazati da jednabna x J -- Jx + I = () IIna po jedan fcalan korijcn 1I svakonl obJc raslLlee (di ohje opadaJub:) I ncprekldnl', j ncka je cE(AIA!,
Slrogo

od intcrvala IJIH I(ili cE(lJjHl' ;11;/1.))

)

a) (~2, ~ I); b) (0, \); <) (I, 2). Tada jcdnaCina /(x)'!/ (x) = C 1111(1 Jcd no (i samo jed no) rjc.scIlJc ~ E (n, b)
2° Izracunati pribliino svaki ad korijcna (na prirnjcr, rnctodolll polovljcnj,l Koris[cCl rczuJlal pod a), pobLlal1 <la slljnlccc ydnacinc irnaju jcdinslvc!lo
intervala) sa tacnosclI na 0, I. IJ<:SCIlJC:
J" DoLlzati da svaki polino1l1 ncparnog slcpcna irna b(tr jcdan rcalan kori,ien. h) .'.:2' "..;0 J; c) .1("=2;

19, Neka jc (1) I. h> I. Dokazati da jcdnacina aY+!lJ'=x 23. DoLiz,lli <la jcdnaCina x Sill x -- d=() Illia hcskonacflo lllnogo rjdcnja za svako
dc 1\
definise jedinstvcllu ncprckidnu runkciju x!--' y (x), XE (0, + (0), tj. da ;rAt svako
x> 0 gornja jednaCina illlll rjescnjc po y 24. Dokazall da jcdnaclna X =(1 sin x --I- /J, gdjc jc 0 < {/ < J, h > 0, una jedan I 5amo
jcdan konjcn, koji Idi L! inlcrvalu (0, (/+b] (Kepler).
20. Neka su funkciJc
J~:(lI, h):' (!lA' Hl ), /':=1, 1I, 25. Dokazati da jc sislcrnolll parallH:tarsklh jednacina odrcdcna ncprckiuna funkcl-
p X!·'_I'(X) IIi YI-'X(,v):
strogo rastuce (opadajuce) i ncprekidnc i ncb .Ie
t I-I \ I'
, .r 4)(", c) \ = -
2.: 11 ,' 2.: li,<11
'= h) x'"
4
(/ I" "-"'vl{t":
(2 + +
k I i< I

139
DR
 d) x=ilCOSf, y,,~h sinl (II, h>O) c) \'''"{/ cos'!t, y=h sin-'t (n, /J>O) 32. f)okazatl da dati sislcm paramc!arskdl jcdnacloa olircL1ujc ncprekldnu funkciju
za IE [r11l, (n t l)n] (111:'-/); y(x) II! x(y) (nacrtaj grafikJ:
Z<I lE[nn, (11+ l)n] (fiE!:);
I
r) x=tI(r+SIIlt), .1'=11 (I -cost)
a) x=arclgt'Y=T+-,2; h) X=Chl, V=Shl, c} x::::ln(!+e- t ), y=ln(l+r').
26. OokaZfui da Sll shjcdccc rllllkcljc ravno1llJnno ncprckldne na skupli Xc: R'
RJESENJA
a)/(x)~s,"x, X~R; h) ./(x)= )x, X = Ro+; c) j(x):::c:-, !·sln\,X-=I~,

d)/(x)~ x.X~R,;; ')/(')~I/x.X~rll,'x»).a>O I.il) !(;lkoIC(vidI7_'J(!illi1kK.I)11l1,~(,2J(\/('j,_NlfIlIU' ,,' ('/u->(i) illllill \",Jna.

27. Ookazall da Sll slljcdcce fllnkclje ncprcj.;ldnc na skupu Xc H, ali nlSII 1':!Vf\O,·
105\1 stclx:na I jogarilamska funkcija ncpn:kldnc u CllaVOJ abJa,l1 dcfinlsanOSl1

rnjerno ncprckldne na Islam SkUpll: III PrCOla a) funkcija e' jc ncprckHJna nil R. a (unkup Xf~lnx ncprcbdna na R'. Prema lome,
saglasno lcorcmi 5 (ii), supcrpozicija tth fUllkclja XI _,/,crln, ncrn:k)(lna jc na R' Dakle,7J1 a>O
I doblJcmo
a)/(x)~lnx. h)/(x)~
x"(O, I);
, x .. (O,aj,a>O;
Inn x· = lim c~ln' = t,al"" = a", Ij stepena funkclJ:! ncrrl'kHlna JC nil R'

2. Ncka jc u > 0_ Oella jt nejcdnakosi

O;;;I(xj-/(a)I"'IJ;--J;II=--~~,~I~I, ~Ix ,01

28. Ncb poslojc granic!lc vnjednOSIJ "Ix +\!a VII
Sada m07cmo dokaz naslavll! nl! dva nacma
limIJ=A, limlJ=B, (A>O, HEH), gdjc jc Il(H. Nckaje U:XH/./(X), p:x~--q,(.\)
I IIOCi,I: lz dobiJcne ocj(~dnakO'li ~;lijcdt

(mogucc jc da SIl 1/ i tJ nizovi)

,
(Vt;>O) (31i(1;)=--;,c:>0)ix 1I1<1i~;>l((x)~ f(a)l<t, Ii IIl1lf(rj.oc((ill, saglasno Ko~ijcvoj de~niciji
Lako se dokazlije da jc (n, hE R)
ncrrl'kidnosll
lill1l1"=(limll)I.If?~"= ,1 11 *
-,,,.,, 2 nacin: Kako JC lim Ix II) ,d), al It
kooSlanla), to lim -~=o, Ie 11
Slucajcvi kad je' ,-. "Ill
dokawne neJcdnakosli slijcdi·
10 A~I, B~ ±"1, 2" A~O, /J~O;] ;l .. ,y" IJ~O
Ilml.j~ ,,:'u) =0, tj hm,,/x =/a
predslavljaju Ill'odrcdcnc lzraze kojl sc prOS10 zapisuJu U obliku 1"',0', if)+!
U slijedeccm prulljcru izracunati ncodrcdcnc ohlikc gornjcg lipa i provjcrill Dil JC n----+,,/x, x> 0, neprekiunil zdeslIa u .\ = 0 slijedl 1/
rezllllate:
)); - 0) <C<'",,-,-/~' < £=0;-,:; X <[I = o. Ij (Vl: >il)(:io "" (1:- OJ (l ~ ,t < 1i~>I/(\) - /(11)) <t,
19. a) lim (1oX)I/'= 1 (\Xl"); h) hm x' ~ I (0"); c) IlTn (x)"''' ~ I (0"); sto znaCi lim /(x)=/(O), ~aglasn() ddinicijr 2 Dilkie. funknp v',\ JC lwprckidna zdcsna II lackl
,·'0 I x--->O+
x=o
d) lim (I+x~)"~r (I"'), J. Saglasno leorcmi 5 (i) (vidi i Z<ldal;lk I 0))
lI'< t :0 II
(V-,,,I" R itm II, \" 1I,lull_I" I"'a.-:.~ ',ICJC 11111 }J(x)= Ilin
"gdjc niz xn-',(ER), sIn predstavlja gcncr,iliZ;tciju re7.llliata u zad;l!ku 10 , "" , ·'n

§ 6.2; --" ~,: IlnJ (J, x"

i ""'{I
x x ) " =e
e) lil.ll ( cos-+asin···· U
< (I"')
n-' t _t, 11 n

30. Dokazali dajcdnacina x=),-f:siny, gdjcjc O<£'~ I, deriniscjednu ncprckJdnll !ilo znaCi, saglasno dcfiniciji I, dil jt: pol mom ncprckidna funkClJ<l nil R
fllnkciju XHY(Xl, XER (vidi zadatak 24).
4,<1) c)Trtbaslavllih(U)=IIlIlI{()c~ll!!l s!llx""I,!J.fllnkClJ;)

31. Dokazati da funkcija y=e!xlsgnx (koja 1T1la prekid I. vrs(c u tacki x=O) imil sm",t/O.
neprekidnu inverznu runkciju. i
Ii (\) "", x
l I, x ().
• MOgUCl'.it ii, HE: je pro~!rcnje funkeijc XI-+/(x), XE R'"lOll ncpfl~kidna JC nil R.
5. a) Dokul (,crno (ZvrSll' kOi'lSlrci ra/n( ohl,k<: ,_kflnlcIJ( nClllCkllJnosl' fUflkClJc
c) j(,),~ --, x<O,
1 "ali"- POdllllO od IdClllllcla
I(X)~/(II)=X)_(/l"'(_\-1I)1+211(\ a) 0, x >0;
Sad a je !f(x)- }(II)I ~ Ix ~ rIll 21all\ al <I;
-j .I ( - Uj "" *
+ a~, I( + OJ =() ({{O) niJc Jdllll~"lJlO), Ic JC IJ r "" 0 prekid urugc vrSle,
ckvivairnlno sa d) 1(-<)=i,xf0,f(O),,-,,0:f( O)-"'-J{+OJ~li/(O)=O,tJ lilcb 1,,-OJtprekidprvevrSlt
c) ql (x I '= 1.l.. 1 - 4x ncpn:kidna na R (vidl 11HJalak J), '
1'+2!u1r-t<{) (r"'i,\- (/1 ,';:;OLI[ 1([ VI'II'11
'-V(.'I)=ix+ l!,'I'lx--JI 2;;hx t I)+{ - x+.l)I- 2=2>0 (VxtoR), 10 JC /(x)=lp(xjNix) [lepre·
d,
bdllJ fDukelJa saglasllo IC(Jrt:I1H 5 (I):
f) Inch xE{krrikEZ"-.{O)) Sli latkc I'fcklda drugc vrSlt, I'OSIO !(x)-.t:o kada
Ii, I' / ' :0))

9_a) a-",2,h=·-I; bjll=l,!!= I, c)ncposloJ(, d) (l=l.b=Jl/2

iVI:>Ol(']o(t:)o=o :-.{)) (\'/1 ( R11, IO_I'rclII<l. drrllllCljl funkclje}(Oj=O_ Zaloje (V(>O)(30(cj""c)

,:,/1 0 11 ,11: Ix-Ol <blllx)-1(0)1 ,;lxl <",
II- flid.uJil je nqJrckidna ux=O, saglasno dd I Ncb je llFR"-.{O: rrollvoljna lacka, (x.) !lIZ sa
,r,)edll(h!nna tnEQ I (y,) IlIZ sa vrijedllosllln;1 y.!! Q, ouabrallih lak(l <.ia konI-'Cfglr'(Ju ka II r<ttL! It
nm'llI' Korislllll{) derlnici)lI 1I oblikll I 2
11m [(x.)= Illn x. =a, Ilin [(y~)"" 11111 ( - ;'.) '" iJ,
Neka IC (x,) prollVlli),lll 1117 kOJi kUllvcrglra LI (/ Tada JC
lim} (t,) = lim x~ "" 11111 Xo 1111\ X. '" (l II = f (II), lj (Ve,,))( t, -, <I, I! -. Y.' )*U (xnl -.(/, 11 ,j,) I). flC PO';fOjlillllCS filllkujc/kad .\--->0 Prcliia lOme, sv..: lath' <IER""10: Slllatkc prckld:.l drugc
VISI..:

J natln- Korislllllo dcrllliciJu U obllku I .1 11. al j(;j((j)~~sg!l(l +Xl)= l, xER, neprekidna,

6y=}(x+h)--/(.\),,·(x+h)1 x 1 =hl:",-IIr) (6x=h),ICJ(: u (f (x 1) = 2, x *0, g (/(0))= g (0)= !, prckalna U lack! t "-' 0, prtbd I vrsle:
hm h.y=limh(2(!Ii)""limh lim(2{+-li).tJ 11m c,\' 0: h) !V/(,)) 0- I, XE(- J, O)U(], co).
o __ ()
=-I,XE(-'{)), -J)U(O, J),
, I
b) XI'~'- ncprt'kidnaJ<:ra_\EF(i)'~I?'-'o10: I)(lblfall l 0, xt: { - I, 0, J:, prckid 1 VIslC U lackarna 10. -- I, I:, 9 ({(x))"" 0, ncprckl{jna nil R,
c) !(qV))=-I,x;;!-I,
0, ); > I, rrekid J vrsle u lack! ~ '" I,
!J l/1{j)"'O, _{< J,
= t, x ~ t, prekid prve vrSle u lackl _( '" I,
6. KOllstil1 I<:Or(:rnu 5 (I) I \'Idlell 7~llh:ak
J) .I (IJ (xl) = I = (J (f(x)), La sve x ncprebdna
7. Neka j<: !1fCR i neb x"-~(/ (n-.... ':>::')
12. Tatka _x =0 Jt latka prebda svakc funh::ljc
lim D (x,,) = lun 1= 1. ako su clarlOvl nml hm!!ll II () al - d) Za fuukcije a) i d) je x=O latka olkloujlvog pl<:klda F\lllkclje b) I t) ImaJu \I x={) prebd
I I
'" Illn 0=0, ako 511 '::lano\,1 nita x.1_ Q, druge vrsle, pO~1O Iml sin ne: poslojl. a lilll '-1 = XJ
~-() X ~_QX

Ie Ile poslojl lim/{x) fll U j<:dnoj lackl D. Ij svaka laeka liE H jc lat.k:t rrekida drugog feci a f\lnkcijc aa) /(x)", I. Ixl>l;f(x)=O,x= :l:I:f(x)=-l,lxl<llaekc ~I, 1 su lacke prd:tda l,vrSlt;
D(x) I
8, a} SkuI' knl,cnlh laeaka j<: dvotlan {I, 2.) lackc II !..0JHI1;1 Sf' 11lIJcnja f\lnkcija /
b) f(x)"" 0, Ixl > 1 ,/(x)= I, Ixl < 1:/(l )=- u.\ "" - I funkelJa rliJe derlfllSana: little x '" ± 1 su laCke
prtkida L vrSlc; 2
IziaZl' c) /(x)=O, XER\(knlkEZ),
!{I - 0)=.\ +- J =4 oFf{ I )=/0 +0)"" 1/1 ""! } (2br.) = ! J(2krr. + n) nijc definisano, latke I krrlk E Z J lath prcklJa I vrslc; u s[van, pwodll~na
}(2 - 0) = 1/2 =/(2) = l(2 -1- 0) = 1/(4 -- 2),~ 1/2, [unkclja sa osnovnim pcriodom T = 2n, ncprckldna lIa (2kJl, 2kJl + n) I (2kn + It', 2krr. -I- 2n) kE Z;
I). rlHlkciJil jc prcbdlla i IIna prckld prve
b) Iz.laZI j(xj= -- x - 2, x;:::; - I,
vr~l~ u lilCkl _\ = I, dok jc za x = 2 ncprebdn<l
d) f(x),,-,x, XE( -~+IIrr., ~+nrr.).
=x, l;;!x<O,
x+2,x>0:
=0, XEG+I!),(, ~+n1t}
jl-I-O)~II- 1)'(1 1+0):
-~ i" XE { ±Z+nn}, liE N,
f(-O)=O"/(+O),,,2 (nlje dcfinisana za _\=tI).
funkclja jt I:x:rioditna sa pcriodom IT lima [lrckide
,
lj_ funkcija / irn,l prckid {'rve Yfsle x = 0, dok je u oslaiim lac kama ncprckiJna vrSle U lackama x= ±6+nn:

142
143
 d fIx) = I, x:;,. O:/(X-I = ,- I, x < 0, frO) = o,!j funkcija jc ncprekidn<l na (- CD, O)U(O, n::>) I U >: ,"" 0
Inla prckid I 1'lSle U stvafl,/(x)=sgnx
I

Vrs!e u x=O (-= lim (a)Fm),

,
f) /(x)= x, x <0; f(O)=! _llx}= -, x >0, Ij funkClja je neprebdna nil R- I R' lima prekid dmgc
21. Pr!llllynill reZ-tlllat IZ Lad,!lk:1 20_ NI'l
.. .'.
.-, 0 dl \l J\l j ·(Jx+c",,(x--I),l t ,hti'
g) fIx) "" Xl, Ixl > I, f(x)= I, Ixi < I, neprekidna na R; i rllflkCljc XI"> (x -, !)1 i XI -.lx + (' - I SI! SI rogo raslll\\: I !!l'prd1dlll:

h) f(X)=;X, xE(nll' nll+i} 23. Funlu:1lJ x' "x Sill X, XE(O, I, 'x;,), Je ncpIl'kHlnil, Slltlgd rhillea (,)jladaJnr:!) na s\;!kom razmak!l:

, AI'" r 2k)(, 2krr. + ~ J(A; -'" f 1'1 I' 2krr., _~rr. -j 2krr.-jl. k [ N", gdjc IllIma 1'(I)I'illk1511 17. ralmaka
=0, x=nll+ 2'

, I
Tacke prekida: x=O laCka nlk!onjivog prekldaf(-I-O)=f(-O)=O Hunke:i)a bo
ddinisana u x=nIT, pa ni II x=O)
~I() sc vidi n'ljc Tako nil sv:tkO!ll r:lzmaku A, ( ..1;1. lakv(lIn dOl jc 2J..n -j 2 :C:d\\ " )
--2kn'2,d ,gdjcjcil>O(d<O),tj

Tal:kc {nn/2In E Z'\ (O: : su la~kc [Hebda prve vrslc

~;
2d-- IT
, If> 0,
(.In
A~ -- -
Ii )
,Ii < () i A( i\', 1l()~IoJi jtlilw ildclllC r,! A, (-4;) dale JcdnaclDc rosIn JC
i) /(x)""O, x;£O;f(,\}=x, x>O, !e)C funkcija neprekidna na R; 4n 4n
J) f(x)=-(!+x),x<O,
=0, x=O, 24. [)(l~ma\lajlllo ntprtkidnu fllllkclJu
=! +x, x>O, tj Icdina la~ka prekida \ =0 Je prckid I vrstc
rx----x 'lsi!lX~·/J,XeR.(aE(O,I),h>ll)
14. Ncb su (x.) i (y.) dVIl proizvoljllll nin koja konvergiraju ka at: R, taha da JC X,E Q, liok it y, ~ Q, NckaY:X,>XI Tadaje:
nEN_ Tadajef();.)=O,f(y~)=I.-I, (nEN)
Zalo jt

Ij, funkeija f !lema granicnu vrijednost u ta{'kama X 'I- ± I U tal:k:lma a = J iii il = J poslOjl
lim/(x)=O (iii lim /(\)=0) (him toga jef(:t I )=0, taka da.Je datil r\)nkcij~ nerrckldna ~~mo u ! ,--os <, "1 ::.. t
• -I ,- - I 1
iii - I, a II oslalim tackama ima prcbd 2. vrste Ihkk,
15. Zapi~imo jednil~inlJ U ob!iku (x-l)J+.1x=O Funkcijt x!-t (x-I)), n~~3x strogo su filslucc i (V-")., X, ( Iq Xl > XI -=:oj (\2) > I [.\, J,!J (\Juku!,,!)<: ~tr()g(l rasllll'a
Killin JC JO~
neprckidnc na R, Ie je i suma XH/(X) +!J (x) = F (x) strogo raslucll i ntprtkidna na R sa skupom
vrijcdnosti \l (m, M), gdJe jc ((O)= h<O, (l(l/+h)=a(l -SiIU):;O, 11 f{O) fIlii h):;in, In jc(lnai':Jn;! /(.\)=0 1Il1a jcoinslvcflo
m=infF(x}= lim F (x)= - (x" M=surF(x)= lim F(x}= m
rjckllJc II r~!7.Inaku (0, /1 + h J
" " 25. Dovoljno jc doka7_ati da Sli funliClje
Dakle, F:R '::!R jc ncprc:kidna, stroga monolOna funkcija, Ie postoji jedinstvcno rjdcnjc jednacln{' r, "X(I), ('--'y(l), IE(IX, 1\) ncprcbdnc nil (IX, II) I da jt: )edni' od njd) stl'ng(l m(){lornn,I, Ie da, rrcma
tl'on~Jlli II, ,~jstcm jcdnatina x=x(r), y=y(t}=-y= IJ(X I (I)) ",,/(x) (iii X=X(y-1 (y))=F{y)) i funkei.
F(x}=O. (U stvari, postoji rjcSenicjcdna~ine F(X)=fl za svako aER.)
iiI _\' ___ /(x) (111 x=f{)'))jc ncprckldflit na lilzmaku kojl prCdSI<lvlJiI ,kup vl'ijNlnosl, rllnkcijc x= t(l)
Kako jc F(O)"" --! i
J 27
F(')=~,
to fJeSenje ldi u inlerva!1I (0,
, )
"~) (Ill )'"".\'(1), II"(IX, f),

1 a) FllllkCljax=lu1--!-(--1 lil)jl'Slr(lg[\raSlul:;\Ili\(1,I\)'~((), +:Cl.l'=I'{X 1(1))"'vl.i-+-~-.i,\(R:

16. al f(O}=!im/(x)=-; b)f(O)= 2; c}/(O)=O; d)j{O}=e; 1')/(0)=0; f)f(O+}= I; g}j({)) = 0,
J-'O 2
h).j(O)=n
19, Funk.cije YHa' i YHb' (a, b>!) su nerrekidnc, strogo fastuce na R, Ie 1e i njihova suma strogo d) str(lgo JC opadajut'a (rastllca) fll!lkClj;1 \ '-"0 cos I fl;! c;v,lk()1!l l;lzmaku lnlt, 2h -I-It]
rastuta i neprekidna na R Osim loga jc n n-f- 2kn, 2kn]) k( No Nu svaknlll nil till fit/Illilk'i 'iISlt:lII'Jr;llIltl;\f,kih j\'dn,il'Ill,1 prclis\;)l'ija
jedn;IClnu dljcla clipsc

.'
lim (a ' +b')=O, lim (a'+b')=m
r- .. ",
r·-''''
Na osnovu toga, ,a£I<15no tcorcmi 10, posloji invcrzna funkcija funkcije f:Yl--'a' + b', )'F R, F (y) E (0,
.'
I"
f h) = I, y>O, Xl - <I, .I
m), koja JC islO tako strogo rastuca i neprekldna na R', Ova lvrdnja moie se izraZili ovako
jednal:ina Il'-I·b'=x irna jedinstvcno rjdenje y=y(x) za svako x>O, takvo da jc funkclja
F-1:XHY(X), x>O, Slrogo rastuta I ncprckldna e: 1
1"
Ii
~!, y <0,
" 1 ", . I)

...
 e) paramcturske jeJnacinc L!',lcrviJc ill \I !)ckUrlOV1I11 koordina,;ull;l (~y t (~y = I,
n pUriWh'(<lf'ike jcdnaclnc clklo,dc

26. II) Ncb .'11 X" XjE I~ IltUlzvolJll1 -lada It

iS1J1X 1 -- Sin x d= 21,11\ Xl 2 : IIIC\)~ .\ 1 ;:\' I; , ,\ J _\ I' jl()~1 (l It iSl!llXi 2 iaj, leos al;?! J.a sl'a k() cu- II Daklt, fllflkcip IlIJI: IllliforlllllO nCjlfckidna 11:1 (0, II 1
!'rClllll lomc. (ttr > 0) (:ki = r) (\1XI' '1 f- En IXl ~,I < (j ,e;.I_,>11l r l "Sill x II < c, )
.~ "A'I" Nekajc",_,--, .\'!'''' (lieN) l;ld;ljcl<, \,i-~ --o.illf(.l,I-/{xlll~lI.
1)- fUllkel)a _"""\111,,, \E EI: ra,llUilljl:I[)P)C m:pfckalna 11<1 f{ Il II I!

<It) t;cogranll:'eno rasle (kad JC 11 oovoiJtlo vchko)

h) I· unknp xt----->,/.\. -' sO, neprchdn<1 JC na Ro' , pil I na (0, 2Jc
Rd Zato jc prcnl<i l~orCllll Kanlol a
unifommo nerrekidna na [0, 2] [)okali!llu d,l jc data funkcija faV!lOlnjCrIlO llcprd:.iJna n;! [I,
x)l. {Tada ce b!1l raHlO1!lJcrno nqno:krLina nil Ro' =[0, 2]U[L -,,) f)okul.all!)
Neka 5\J E> 0, Xl' Xl E [I. J)) prol7:\,oljOI Tada je lit Il-= h

- h-Xli ,
1"/X2-'\ ~d'" - - I-~J- tll<1 IIkojcl'l- \11<.1i,,,2r;,~I_d,
l'ICllia lome,
V'X 1 +";'xi
c) VldJCl1 rjescnje pod a)
0) Neb JC (: > 0 proizvoljno i oeka su x" -x) takvi da je (O) ():i! x < (1, 0 ~)' <: [3
Tadfijelx-Yi'.(Ejio~o!j~-<t,() <t 29. a) NLka JC x = (In x(" Tuda (vidi zadalak 7 I J" #6 2)

bto je !l(x)-j{y)1 = I\I~ - \<I~t <' Ako uslov {.) nije ispuuJen, Ij ako jcdan od brojeva x Iii y
In )',,"0
In Inx In jll_~ In_~
-~O (x -t 'f,') Ie t' = 1'1","" I (\-. '_XJ 1.
nije manji od t J , tada Je' In x
b I ,ada I~ (['rema lada I k II 7 j 4" ~ (, ~) ,\ ' = 1',1, , --, j (\ -. -1- ()).

,~ In_x I ",~ j (_x-... -l 0), d) renJila{ Izla7.i 17.

(Vt> 0) (Jo=c 3 ) (\I.);, yE No') 1\ - .1'1 <o=lf((l- f (.1')1 < t

1(," ")"""1"",, ",""C

II, _
kat! /J -, f ' j,

(pOSIO su XI' xzsa>O) Nebl IC I;;'U Plul!voljllO Tada w Il=[/!: I l.<I sv,lko r l , ,<,E!,I. -('1 CI ;tkUlldlslaltlllO
vrJjedi implikatij<l
_\""'II[~OS~ - I +aSin~]
Ixl-xzl<s=I'
"
SIO znab da je funkClja Xf-.... - XI,
, [u. 'il) rHI-'!10rnjcrno nt'prekl(Jna na [a, ';(1), a>O
Sill "cos -
X

11 II
x 0,1\ --x-- ·,ax, dlfcklno pi ()I:.>:I;!!.! dall rCI.Ulllll
x
17. il) Promalrajmo nil.Ol-'c x.=e-", Y,,=(' h, nEN (sa vrljcd!lOSlima x.' )'~E(O, I) za svako !lEN)

Kako Ix"- )'.! . . .

O kad /1----> co, 10 ~c rllzllka 1",- y.i
moZe uCinili manjolll od svakog p07.III\'1108 "
}L l!llnnw Ilmkt:IJlI (kElll~<Hla fOfllluiulli
broja (0), sarno ako je n uovoljno vc\lko, hl(l\'[CI\I<:!lO,
"I,
If(.t,) - t (1-,)1 ~lIn x" - In y"1 II " • .(l(II_4 ,-'J I saglilsno lorne ne mole bill lTlanJc od prol7.Voljllog
}'<'

0,
£>0
hJ I lIatin:
" .1'=

n'J~ dr:hnlsana "u ra7.!llaku [," t, IJ',lO:, allje Ilcprekidna U sl'lIlllatk'-lmi! u kojlmaje defi/llsana

Neka jt Xl' Xl E (0, a). iI > u. lz. jcJJlako511 1--1",

"
.12. ,!) \ co ;tl( I g (, X E ( .. ;, ~). I" (- ;r:" ,t,,) JC Illonalono rasl (lea runknp, Iljena Illvcrz.na jc

jc aello dl! se I~ -~-I mo1c uemill

x, x,
\'I:(l1n od rrullvoijnog POzilivl1og broja ako pri k0il,IHlItnOj

h) 1!lOIlOIOlHl jc funkuja \' = sh I, (E R. ,1'10 R Eiilllina<':Jjol'il ( dahlja se (\ ;;; 11

>1'"
~ r)
,1 ,,1=[=>X=";'['! r,Yf,R.
-In(! (,-X),x>()il!,(= 11I(1 I' '').y::-U

146 147
7. DIFERENCIJALNI RACUN 18. Za runkcijuf(x) koja jc dikrcncij,lhiina II (;Iek, x() dokazali dajc (za liEN)

11111 11
n _ ",
[f(X" 'II) ..' /(x,,)'..1 /' 1\,,)
~ /l
II)

['lokaza!i da ohrnulo ne va}.i, Ii. aka ros(oji granicna Hljednos( LJ (\), (0 jns nc
znaci da funkcija i111(1 'Ilvod II lack'i '\(1 RazIl101rllllO npr..Dirihlcovu funkciju
19. Pokazali cia funkcija {(xl lx--II oem a 17snd II lack! x=l.
7.1. DEFINICIJA IZVODA I NJEGOVO GEOMETRIJSKO 20. ispilali cia Ii jc fuokcija l(x) = ISin xl (hfercncljahilna laCki !l X= IT

ZNACENJE. LlJEVI I [)ESNI IZVOD FUNKCIJE

21. lspilali difcrcncijahilnos[ fllnkcijc
J. Neka jc funkcija y=/{x) dcfinisana l! intcrvalu (a, h) j ncka Sil >; I x.' .' za x<O,
x+6.x(6.x+O) lade jz tog intcfval,L /)rpi iZP(lr/ jimkcije I Ii Iildi \
1(x).o {
]l' . ~In \, Z,l x;>O u lackl \=0.
granicn:l vrljcdnosl

. 1\1' 11<+,''o.\)-/lx)
12. ispitall difcrcncijahilnosl hl1lkcljc I'=linxi lllacki x=1
11111 ---~ = 11m ._- -- -, --- = y':::::.j' (xl 23. Ispitall difcrcncijahllnosl fllnkciic
tl'_OD.X I~,.n /::'x
Neka jc kriva (C) grafik neprekidne funkciJej na intervalu (1I, bl, koja u laCki \ , I. ,
{(xl::::::: ~CSIn:'(-, za X1'O,
toga interval a Ulla konacan Izvod l' (xl. OznaClIllO sa Ci ugao kojl langenla
{
krive (C) II lackl M(x,/(x)) zaklapa sa pozilivnml dijclorn x-osc Kocflcijent o ,1.<1x=O ut<lckix=O
pravca Ie langcnle jednak jc prvom Izvodu .f' (x) (unKcije J tI lackl x. I) J
24. Izracunati koeficijcnl pravca langcnlc grallka funkcijc !(x)=x u tacki
tg"~/,Ix).
Mil, I)
2. Lijcvi (deslli) izuod jillJkcijl' j II tal-hi x .it lijev<l (dtsna) granicna Hijcdnosl I
25. Izracullat i lIgao kOJi tangellta gra rlka fUl1kuJc.l (.>:) = ~~ u lacki Ai (I, I j zaklapa
/'_ (x)~ I"n /iXI':"xI.::LIX)(f, I\)~ 11111 /(<+I\\)::/(X)).
,.0.<,,0.. /::'Y , /.,.11: DX sa POZllivl11111 dijclolll X-O$C
Da bi poslojaoj' (x), polrcbno jc da funkClja hude ncprckidna, 11 polrchno je I -3
26. Izracunall ligan knji zaklapa langem<l graflka funkcijc I(x)='-cc=~,= u tackl
dovoljno da je:/, (x)=/' (xl, Za funkciju koja im1l izvod u tacki x kazclllo da
+1
je difercncijabi/llil
A1 (I, -,,)3) sa pozillvnim dijcio11l x me

ZADACI
RJESENJA
KoristeCi dcfiniciju izvoda, naci izvodc funkclja:
3. I(x)=,/x+n 3.j'(x)= ,I,>-d)
2 ....1 x + II
IT
4. f(x)=x 2 sin(x-- 2) .>:=2 5. f(x)=sitlx lJ X=-
t I
1I
6.]'(3)=9 7.f(x)=2xsin~ -<:0$ H. ),'=I1X" I
2 X \

I I t
6. f(x)~x2sin(x-3)lI x~3. 7. /'lx)~x2sin'-.lxtO). 9. v'"'O ttln 11 10. y' "" II. ~,'"".-"- __-_,e';'(s>O) 12. ,r'=p cos ps.
x x 2 ,Ix
8. y=X". 10. y=111 X. (OS x
IJ. y'= -/Isinpx 14. y' '" - ___ -__ IS. y' (0) '" I 16. ~.' (il)= I
12. y=sinpx. 13. Y=COS/1X. 14. y=Jsinx II lack! x (2/or.<x«2k+ljrr, 2Jsinx
k=O, ±l, ±2, ... ). 15. y=arcsinx 1I lacki .\=0. 16. y=arclgx u t
17./ (2)"" t,,~ HI. St,lvili "" 6. \ 19. r (I)", 1.1'. {ll i!
tacki x=O. 17. !(.Y}=Vx- 2 u tacki x=2
 20. NiJe. jcr JC f (n) ~ - I, 11 /" (It)'" 1 I 21. l"unkoJa / niJc (lifcrcn<.:ij;!biind U lathl x = 0 4. I ~l'()J iIJI.'£'rwC jimkcije
22. Funh'IJ" tlIw dlkrt'IIU)dbJin,1 U lack I ('0 )
Akojcza funkcijllv~/(x), V:i,(),ondajcz:.lx·~o:r I~\,)
1'1. f' (I )",.' 16. 0:"'0 \.;, =
y~

S. 1:1,()(j jUllkcije dille Ii paraml!wrsko/ll ohiikrl

7.2. OSNOVNE TEOREME 0 IZVODIMA. Ncb su funkcijc x (t) i y (t) Jdillisanc na Islam !Il(cnaitl i ncka one u tacki I
IZVODI OSN()VNfH ELEMENTARNIH FUNKCIJ;\ 109 inlcrva!a irnaju izvodc x; i r;, prJ ccrnu jc x;-=!=-O Tada funkcija y(xl
de i"1 IlIS<ln<-l jcdnacinama x = x (t) I .r = r (t) 1[11,1 Ilvoli
L Ncka IC c konst<lnt<l, u=./{x) I p=y(x) funkCljc kojc i11laju jzvod Tad,1 val:C y: = y; )'
ave (COfCIllC (!Hav!la): x; x
2, (x), = !. J. (('u)'=o/ 4. (1/ ±v)'=u' ±v', 6. J2!'Od UllplicitllC jill/keye
I:l'od y!=y'(x) funkcijc )i(x) dcfinisanc jcdnacrnolll F(x, y)=O Jobija st
d
rjcSavanjclll jcdnacinc ---F(x. y)=() po y'
2. Tablil'a 12Podu nSf/II/"lIili jillikcija dx

! (X'T""tlX" I 2 ( '( r c;;- loll) 3 (sin xj' ""cosx. ZAIlMI

4. (cos x)' = sin x PnllljClljujuci pravda za nalaztnjc u.\·oda, odrcdill izvodc funkclJa:

7 (arc Sill x ) ~ ilxl < I) K larccosxl'~ .-~=~,

I
(Ixl < II
27, I'~
, , 'x
x'-..!
S
,,/ ~".\j, ,,/I-x 2
31. Q=c·[q' 32. y=xarcsHlx. 33. y"-,,",x11"sinx
9. (arclgx)'=··_, ~_..,.
J + Xl
2x
II. (a-'Y=lr'lnn, {(J>O) 35. }' 37. V=----,
12 (e')' =c'. . !- x
I logu e X Slll X \:sinx+cosx
IJ. (Inxr~-- 3K )' ~ .- ._.- 39. y=!ogl(l-xcosx) 40. y=------:
14 (Iog,,<f'~ .... _, (x>II,O<ui' I)
x x I +tgx xcoSX-SJnX

15. {shx')'=chx 1(1 (ch.x)'=shx. 42, Y ~ (3x _. x' +Ir 4], y=sin J (2x-3).
I -I (x+ I)J
17. (Ihx)'~=
ch 2 x
IB (cll"l'~---. 45. y:= \/3;;~'~ X +2 46, v=-=~,
slllx . (x _. 2)

19. (Arshx)'~ , __ ~
v'l +x 2
211. (Arch x)' ~ --;~.=, ilxl> I) 48, y~tg--ct!'-
x x
49. Y = sin4 J;
)x 1 _1 2 '2
-I r-:--•• _'-
22 (Melh x)' ~,.-,
x -I
(Ixl > I). 50. }'=2'~.1, 51. y=Vsine'.

I + x, x .-;-0,
3. lzvod sloicnc !uflkdjc
O<x< I,
Aka jc y =}(II) i II =[} (xl, gdjc 9 (x) 1/(11) mwju fzvod, tada jc 53, Ddta)C funkclJa f(x-)= x:,
.r.:""((u) u:=r;,·/{~. { 2 - '(, I::;,x (2,
1 \' _ x 2 x>2

ISO
I 51
 Poscbno odrcdili f' ( 2) I (, (OJ [)a Ii JC J' (-2)=f'(--2-0), lJ
I" Nantali grafik funkcijc: ~' /.iIkoji -'.ic funkcija/ncprckidna:
/" (0) 10 + Or'
J" koji postOJI izvod j' ('d~ 4' 1.<1 ko!i .I: ic./' Lx) ncprckidna fllllhCi)a')
1.<1 x
. 'I)'
II) (;I1'cl1\ 1 .::-" ('(> 1)_ Pos(ojl Ii 1', (1)'.1
54. Ncka Jc/lx)~ ,--/--o • .\ I. (I xIJ'\,
x
63. 2 Ispi!<tli dcflnisanost j ncprckidnosl izvoda f' I funkcilc/dalc pomocu:
I" Odredili/(O)=lim/(x):
,-·n I
l(x)=x 1 sin [acki \'~."O:
<I)
, (x =1-0), ((0)=0 II
2" izracunati f' (0) i lim}'
,-'0
to) I provlcrili da Ii F./' (x) ncprckidna fUllkcip II
,
x=o, b) llx)~ 'i(xfO),f(lI)~lIlll"Ck, x~li
I +('~
55. Pod kojlll1 uglolll krl\'a .\'~' arc It:' (I i-.\)
I'
slJccc X-os II'! Nacrl;1I1 gnflk fllnkcljl' 64. ispitali da Ii jc funkcijafodrcdcll<l sa

56. Provjcrlll dajl..'

U !,ICk! ,''''2il(U( H) kl'!\'L'

Raj
Y= 4-;1 I_Xl Jcdnabna langcnlc x j-~r=411,.t jCdn;lcina nonn<lk \' 2\ .\11 ncprckidna i difcrcncijabilna l.a SV'l' _, Ie n,lcllal! gr;lrlk Ie funkcl,ie
OSli lJ (ackama
65. Tangcnla II taCki P knvl' .1'"-" (x - 2)2(\'+2).\ sljcCl' _x (lSlIIY
57. Pobrl<lli da ie dlo langcllll' 11.!11L'dli K!l(lI'dlllaltlih osa za krlvc (x f 0, T I T 1 " Norma!a II P sijccc X nslt 1 \' - dSU \I N I NI
f)okazall da jc

(lER) prcpolovl)"'11 dndlrnolll lackOlll T,N/TN," III

58. U kojoj lackl k(Jvl' Y= ,(_I +S Ireha POV(l(:! langl'fllll, tako tla Il' (In,1
til). Nacrlall krivll x J - /::. ((\ 1 dokaz;111 d:l Olla slicec \'- OSll pod pr<IVIOl uglom
a)
paralclna rravoj !lx-.\'- 17=0; h) Ihlf'llla!rw na pravll x-)·]r=2 67. Odrcdill x~ ako jc:
59. Odredll l pod kojim Sl" llglolll SIJL'kli kllVC h) y=lnx+,"; , I ~ c,ll\ \ J C(l" \ ,
el) \'=,lrCSIIlX; e) y=!og",-\' (x >())

6R. Odrcdili Izvod y: ako ,ic:

iI) X={' r, Y=('(; b)y=l1cos/, l'=h~ln(,

60. [)okazatt cia jcdnacine SIIlt),y=a{l--cnSI):

c) ,=II(t
yl =4p (1'''- x), ,rl =41{ (l/+xj ([1, q>O) ,
odrectuju dva skupa lllcdusobno orlogonainlll parabola
n x=(I(cost-lnclgi),Y=lIslnt
I +Inl 3 + 21n [
61. Odrcdi!i jcdnacmu [,wgcnala I normala 1I proizvoljnoj lacki krive:
a) y~x'+2x; h) x(x-y)+ I ~O,
69. Pokazall da funkcija y(x) definisana Jcdnacinallla X= ~"l2 J
. ,
v=---~---~-

U slucaju b) odredili granitnl slutaj !angenle kada sc dodirna latka udaljava 1I (I> 0) zadovoljava jednaCinu 2X.\"l ,. yy' + I =0
bcskonatnost. 70. Nab koeficijent pravca langcnlc krivc x=2tgr, y=2sin r+sin2r u tacki
2

62. Odredi!i izvodc funkcija i obla.'>l ucrlnisanosli funkcija i njihnvih izvoda: M (2.2),
5 5 ,
a) y=!n Ig
x
; c) y=lnlnlnx.
71. Nab ugao pod kojim se sijckll krive x=f,
2
1'=1 i x=]COS{, .l'=4 SlnL
2
72. Odrcdili y: ako .Ie y = y (xl fllnkcija zadat:! ill1plicilno:
63. I. Vodeci raclIna 0 definicionorn pOdrtlcjll funkcljc, uokaza!!: , , , r •

(arSh\/h-+_\'2)'_f-(2x+x2)-~-, H:-(
b) x~f+y:i=a.,: c) ,Ix t,,/y=4:
a) 'A.', -2) ,
1 (2,\:+X2) i, .\'(~(O, -J-itJ)
c) 2)'=:<+:>in x+cosy; f) In x + l' ~ = I, g) xJ' = y'.

,"
 51. (= ~Z. / = - ~11l 2x cos ((os h)
7.). KoristeCi IcorcJl)u () Il.vodu IflVl;fZl1C fUllkcije. dokazali (arc tg .:.} = j. y
J~/~Inlc'

DI .X \' ( -- <'C', 0), x ( (0. 2), ). (' (1, + 'r'),

53. r I ('-I y: nc pi C"-I J na
74. Na kflV(lj -,)'2=2(/3 naci laau u kojoj 1I01111ala krivc prol;-\Zl kroz koordinalnl \" nepo.>loJir(())J(!),/(2):4"I(x)Jcflepftkidna-'~I.H'( ,O),XE(O, 1),XE(I.2),XE(2, +x)
pOCelak
2" ((O}""liI11j'(x)= 55. Ii (._ I) = __ !. (j 0-

75. Dokaz(lli cia je l"uflkciJil F=l(x) dcflllisana POIllOCll jcdnakosti .x'=2r+lrl. , -0

4
r=5tl+4rlt\, difercncljabllnil u /=(L 0" 11 \T1)t:di forrnulay'=ilx'? 5<}, al u M,(O, 7)ljl,"'O, II /'v/J(~' 1())(g~11"'97'
-1l.
76. Naci JednabflC' langenlc 1 1l0rlll;,J!C hive .r) 1-l'ol __ xy--7=O II laCkI (1,2)

77. Nab jednaCine onih langenala krivc: a) )'=x4_.\'+3; II) .1'=.\2 lx'I-I;
c) x = {1 + 1, Y ~-'" I" + (+ 1 kO)t: prolan' kroz koordlnal ni rocclak zai=I,2,),4; c) pod pravim uglofll

2( J _1 1
78. Pokazati da sve nonnu!c krive x = i-~- ,i' Y ~"-I~~'i prolazc kroz koordin,lIni ('1. :II ) - :' f \ i I)X Ii, Y

poccUlk.
79. IzracLlnali.r (OJ ako je f{x) = (XZ --f- 1 ) arc Ig {' -h.

arc SIO X
2 'd) Ohb!Si dtfjlll ..,'l!j()~ll E!"" U Ukn, (2k )-I)Il)./'(xl= -- -; E{'",E[\{IuI!kEZ::
BO. Pokazati dn funkcija y:=; -"~.-= zadovoljava jcdnacinu (! - x 2 ) y' - x.\' = I (, . I, f ~In x
,,/1-
I
h) /(\)= '-,(~Jt·E!",·(O,I)U(I, -t ;»,IJ !'(\}", 1 I
81. Naci prvi J7.vod funkcijc' in x \ III \
, I
a) y;:;:"x""'(x>O): b) r~,J(x>OJ: (I r~(1 +x)'(x,,"O. x>· II c)E:=(.::, t'.'),j'{.{J'" -
x {In \)(In )nx)
,ICJci:['",l;!

el) y=(lnx)'(x> I); e) y~x""'" (DO): II Y~(I_ .I.)' h)j',(I).,,-x

\ .\ -I 1,
I I
63. a'i I'c~:X SIn - -(:05-, x/O,
X
RJESENJA
j' 10)",,0, 11m)' (x) ne ['OSIO)I, I~ p!'vi Ilvodj' (x) imll {lfi·kid dn'!lt' prsle lIlilck! x=O;

4b
27, \,' b)/ (0)=11-/. (O)",O,IH'pOSIOjl/(O)
I I
64.fj~ll~prckidll<lll\SWXER;1' ( !)'" 1/-/,(-1)=-2-[ (1)=21-/,(1)=1
31. y' = arcsin);: +. ,-c" 33. r'=x{"(2sinx-!-xsinx+xco,x)
v'I .- (~ ,
66. x'>, (.~ II) = ";(, =-11 = 2-
-,
34. y
3(._ y = IxTJ!~--~1 . , b
b) y>~c(gr;
67. a) x' = = b)x~=I+
(sin x + xeasx) (sin x + cos xlcos x -- x SJI) X xsil\x-co~X , y; t"'+ I
38. y'=~.-,-~,~---.-----. 39. y' = .~ ._- .,-, .-'
, 2,
~-~~~~;~;
(sinx+cosx)l (I -xcosxlin2
c) (') = c) y>=CI£i: d) y'" .--;
• ! _ (l
]). -I I cOSX-S!i1X
41. y'= e' ~) y~= Igl', n y; ""lgt.
e) x;=a'lnll=xlna.

)Sltl,/x 6x - I
43. y·e=3sin(1x ..-3)sin1(1x·-.1) 4-t \' 45. y'= _ __ 70. 71. 19,1j)=20.5, 11,::;:xr 10' 72. a) y'
n)s4 ./~ 2..,/3.\1_ x+1
(x+l)l(x_8) I +cosx y y -' x},lny
f) r:oo-, '1-<"; g) J' ---=---------(X> 0, ),>0)
46. )' '" . ------".--- 47. y' '" ,,- '::::.-_ 4'1, \' d) r' e) y' ,.J _ xyln x
(x- 2)] 1 + sin v'
(l+xhfl-xJ ,'
155
154
 Ako jc funkcija y=./ (X) zadala paramclarski x =.l..- (t) I y'---"" Y (I), onJa je

74. (il. ±a,,:]) 75. \.- I (I 01. \ -" .1/ (I :' OJ {J

Ij y'{O),--, 0 (ra /=0=\ ,,,,OJ 76. \ I- I I j 21 II,
)'''~j''lx)= eI','J'=
.X dx:1
d (1')= .I
cis d\·
(y')=
\
.Ix
lL>.:
Ih" y-9=O: n. hi , I 1 dl
c) .'lx- 2y- )=(l" ~l'=() Sllcno .it:
80.v_,1 .\1 f " M e , I ! ] 1 l
79.j'(GJ~~ -- j
d I,") = -,'JII
)""=/'''Ix)=r,
,'. dx
('.x;y",-".I:".i:) d ., lid,

dl
81.a) y'=x""\ cos ( t Ill.' f·
""")
~ : ~ _. (I I \ Jln (I t 'J
c) .l' =, (I ·1· x),
~l (I .,. xl 4. Lojhnicovu jormul(l
Ako funkcijc/(x) i y{x) imaju II lackl S SVl' Izvndl' (tlirercn~ij(jk) don-og,rcda
(\-< ,,,,, I')
I '
d) y'=(lnx)-, ( Inln,4 ),
1'1 )'. = (In
in \ -
1.
j.
-)
\ II
t
,t 1. zakljucno, onda za (0 izrabmavanJc II-log Il.\'oda (llifcITnC!Jala) prolzvodd I {I
vazi Lajhnicova* formula

I}y)"'= t (n)r ",,"';

keoOk
d'Vy)"' t (n)d"
l~()k
7.3, IZVOD I DIFERENCIJAL

1. DiIercncija/ jimkcije
Prvi di[crencJj(lljilllkClje I lilil{'ki.\ wdnak JC prolzvodu IzvodaJ' (x) funkcl)c /11
g2. Nati dircrcncijal funkciJ:l-
lacki x i eli fcrcnciJilla dx nczaV1Sno prollljcnljive x, rj. dy = dl(x) = f' (x) dx. "

Diferencijal prcdstavl,ia priraslaJ ordinate langcnlc u tac-ki (tJ(x)) n:1 gr;lfikll ,I) y = (Jx~ - X)2 : c) Y=(' d) Y arcsin2x;
funkc!je y=f{.\) kojl odgov,lra prll-;lslajll nrgll!1lCnla od \'rljl'dnn<:ll \' (Ill
vnjednosli x j. {21x, In x
g) Y = - - u tacki x = I
'\./x
2. Osobine diferencija/a
til'
Vrijcde slijedccc osohlne di fercnciJala' Kt Prillljcnom d 'r
IICI'CnC1JiI rt'1 dx
.. Ia fit 1ret! ako ,I'e:
6f(x)~f(x+ 6x)-llx)~d/(x)+" IiI \ I, II
I'
f(x+ 6x) "'flx)+d!lx), :.\) xy=sin (x y); b) arctg-
\
d(af+bg)~adl+bd,,«(), bER),
d ([II)~ ldg + (jell: H4. Izracunati sin 44" aproksimirajuci prirast diferencijalom

(f) lI'if -, idg

d - ~---- IlIfO),
9 gl
85. Prirnjcnom difcrcncijala aproskimirall:
a) \'/'1"1)
,_: b) C sO59'"
.., c) arc tg I,OS;
df(g(x))=J;dg,
86. J)okazali ispruvnost slijcdccih pribliznlh formula Z<i dovoljno malo u:
3. lzvodi i dijerellCljal niz((J redo 1 I I
Drugi izvod I" (x) funkcijc I u tacki X jc prvi izvod izvoda J' (x) funkcijc.l u tacki
a) ,--·",1-0;
I+a
h) +0,,1 +·a;
2
Jic) - .--. ~1-2(Y
(I +a)l
x, Uopste, II-ti izvod li;i
funkcijc (l! laCki x jc prvi izvod (fl-I)-og ilvoda
87. NiH:i drugi izvod funkcija:
jin'-I)(X) funkcijcJu tacki x.
a) y=x\..h+xi; b) ),=.\llnx, d) )'=(1 +.\l)arclgx.
Drllgi diferellcija/ d1f(x) funkcije j tI taCki x je prvi diferencijal difcrenc-ijala
df(x) funkcijeJu lacb x. UOPSIC, II-I! difcrcncijal dj(x) funkcije/ll lacki x jc -~--"

pryj diferencijal (n-I )-og difcrcncijala d" I/(X) fllnkcijc f l! tacki x • (JOII fried Wilhelm Lcibnlz (1646 - 171 (,), ov'mack! lllil!Clllal lear! filrllof
 102. Doka7.uti:
88. Pokaz3ti da funkcija Y= ,./2.\ ~ .. Xl zadovoljava jednacinu ),3y" +! "" 0
89. Pokazati da funkclja V=,Il'l; tgx zadovoljava difcrencijaJnll jcdnacillll
(I +x') r" +2q( "cO
b) ako jc ae X
+ beY "-"'" I, tada jc y" = y' (i -~ y'); izraziti y''' i y(4) kao f unkcije od
90. Naci drugi izvod funkclje \I lacki (J, J) ako jc: x 2 + 2xy+ .1'1 __ 4x + 21' = 2 )'

91. Ako jc funkc,ja y(x) dC["lIl1.':,:ana jcdnaClflO!ll /:,)'+xy:o:"'-c, naci y" (OJ i03. P rovjcril i izvodc:"
, ,_ In x
u lack, x (x.>O) (~-":~-lyl! (~-~~)4"
--
!-. \_1) '" = 2(lx'~I)~lxJl~~~
__ ~________~ ______''',
92. Nan drugl ulfcrcnclJal (unkCl)c .1'=
,
'"-- a) h) (arcIgx-h,,/i
- (I +x'j-'

93. NaCi drugi izyod c) (xsin 2 xY4)=-8 (2sin2x-t xcos2x).

funkclje Y (xl dcfinisanc jcdnacinam<I;
I 104. Pokazati da funkcija y = e4x -+ 2r -~ zadovoljava jednaCinu y'" - J3y' - 12y= O.
a) x=efcnst, y=/:,I Slot ; h) X=I+-· y:o:=t-f-I-
I' , c) x=eUlcoshl
105. Pokazati da funkcija y=sh xsin x zadovoljava jednaCinu y(4)+4y=O.

106_ Ako su 11, V, W, { funkcije od x koje imaju prvi i drugi izvod, tada je
v v w
94. Pokazati da funkcija y (x) dcflnisana jcdnacinama x = In (I + [1), y:c::: I _ arc [g I
"(ut)' (VI)' "'
(WI)' = /1
"
U V W
zadovoJjava jednaCinu SlY"~ = I +4y'1.
(ul)" (VI )" (wt)" u" V W"

95. Transformisatl difcrencijalOl l1.raz 107. Provjeriti:

d1j.' d)/
(1_ Xl),-------=----_~.\ __ :_
dXl dx'
+ \' a) (x<»(M)=fl!(Ci)xo:- n (CiER, x>O); b) ((rY~)=ax(ln(lr ([1>0, xER);

smjenom, X=Cosl, gdjc jc l nova

Wi. Nab trcci izvod .1',;" funkcljc y (x) drfinisanc jednacJflam<l:
nt:DlVlsno prornjcnljiva.
cJ IS'nX)'"'~s:'~(x+n~} d) (COSX)'"'~cos(x+ni}
) . ) I . e) [l/(ax+b)]{n)=( l)"lI!l1~/(ax+h)"+! (X-f -~}
a) x=acos l, y=bS1I11; b) x=a(cosl-lntg,-),y=aslOl
2 f) (I/i;;+bx)'"'~(--I)"(2n~ 1)"b"/(2"(,,+bx)"J;,~:&:~);
d2 )/ (j2x g) [In(x-)a)J'"'~(~ 1)"-' (n I)'/Ix-)-a)"
97. Odrediti - '1 za para1lletarski
dx dl 108. Akojc!(x)=xJcosx, odrcdilifM)(x).
. _, ' . dly d1x
provJenl1 da vflJcdt -~
2
+ ""--- """ I 109. Ako je:
dx dy"
a) f(x)~ e -", ,ada je I"' "(x) + 2x1'"' (x) + 2n/'" " (x)~ 0;
98. Za zadane funkcijc odrediti )'~'.
b) I(x) ~ (2xl-1 )/(x' ~ lx + I), tada je 1'"' (O)~ 3,,1" -" (O)~" (" ~ 1)1'"-21 (0),
a) X2-+y2=2.~ 7a x=3, .1'=4, b) \: +Y''''{'-' )'; (,,;'2)

110. Dokazati:
99. a) Transfoffilisati jednaCinu 9x\'_\: y" +6~,/~y~ - y=O stavivsi x=tJ
b) Transformisa(j (I +x2)Y"+2x(1 +X2)1"+ y=O ako je x=tgl II'
a) (x"lnx)(n+l)=_: (;.:>0);
x
100. Ako uzmclllO y za nOVll nczavtsno rromjcnljivu, lada jcdnacina b) (I +x')J'" ' 21 (xJ+ 2 (" + Ilxi'"'" (X)!-II (11+ I )i'"' (x)~O, gdje je I(xl~afC tgx
y;' - xy/ +eYy/ = 0 postajc x;." + x = ('y
Ill. Dokazali

101. Odrcditi aER, tako dajcj"(O)= -"'~ akojef(x)=v~l+xlln(x+v/}'''I~~~i). (~~ (sinJx cos x)= 2" - 1. sin (2X +" ~)- 21n -") sin (4X +11 ~).
"
15S 159
 112. Dokazali (nrr. malcmaliCkom indukc!jom):

al - -
dx" X
d" (e') =(_I)NI1!
c'
---
X"'l •.
L~ {-,
o
-- I' ./,1 d,"
d"
,2
(IT)\
b) -.-sil1ax=a"slIl tlx-l-n- ;
86. Koristill formuluj(x+D.x)--j(x)-:::::/,{x)D.r

a) ULCilj(X)=-;
x
I
b) u1-c(i i(x) = ,jx , c) IJZCII f(~)=
,
--;
,.
d" x (3 + 2X1) 2,
e) d-;;;- [eHO'O cos (x sin 0)] = e'CD.<o cos (x sin 0 + nO); 87. a) r' (J +xl)3J1'
b) y'=llnX-I-_l, d) y" 2i1fClgx+_, __
- 1 +Xl
I
~[sjnxsin2xs,n3xl= Ir2I1sln('2x+~~~)- I
89. ) - - 90. r'(!,I)"'-3
d) + ! !- \1
dx'" . 4_ . 2

dly 2e-' '" 21 J

93. iI) -,,--=y"=----..- ...---; h) .1'" = ----" .. -----;
dxJ ~ (cos/-Slnt)} , ((1_1))
lB. Naci n~tj difcrencijal funkcijc Y= u lack! I.
, X=
(a 1 +b 1 )be-- 4 !
c) y : ' = - - --.--:1; d)
dly 12/(1+(')"
--=------"-------,.. ,,---
(acosbt--bsmb{) dx 1 (1_,(1).l(1+41-1-r4)l
114. Naci dvadesell izvod funkcijc y=x2('2~.
115. Naei dvadesclpcti difcrenci,iai funkcilc 1'=,\2 5111 .'(.
116. Naei IHi izvod funkcije y= x1elU
117. Pokazatl da je:

a) (i'sinxl 1nl =i!' £(I1)Slll(X+k~)';

k '"0 /.:. ,.
b) (arctgx){n)=(-l),,-I(IJ_ 1)!(I+x1)'1!/lsin(narccIgx);
c) (x"-lelIX){n)=(_J)"x-n-lell~;

dl (J+<)(n
1- Xl
l
=lI! ({l--xl-n-I+{ ___ I)"(1 b)ji-l-y=O

dy

e) ( If(-1))'"' =-.-----t'"
x" {-I)" (I)-.
x x" t I . 'I:
,ako postoji/,ni(x).
!OJ. f{x}=
f(x)-f(O) In,/;;-; Inial
x _In(x-l-,./x 1 +a 1 )-I-IJ({))=I, r(OI=lim---=------;==--=-----;
I
va1+x J ,-0 X • ,Iallal
I
RJESENJA ,
QER',*a=-, QER-,,*"Q=-f

b) dy= 71.1- rtdx; '~

c) dy= Xl! Z dx
107. Korisliti malematit'ku indukciju
2d,
d) d Y = -c,~·::::;:,=; e) dy",,(2'ln2+.1 'In.1-t- 1 -)d.\;
,/1-4x1 lOR PrimJC!lom Lajbnicovc: formule dircklllo izlazi
2,,1 y
dy cos (x- y)- y dy 2x -I- Y dl' - 2x f"J (x)= x3 cos (x +n~.)+ 3nx1 sin (x.,. n ;.)_.
83. a) --..- = _..- ~-------'; b) --- "" ---,
dx cos (x - y) -1-.\ dx x - 2.1' c) d \ xl 'j-:-};i"+2y-
84.
IT IT
:.:=-;' D.x=-!iW,sm(:':+D.x)~slnx+C{lSX D.x,
- 3n (n- 1 )X"COS(X+/I~)~ If (n- 1) (n - 2) sill (x/~~)
109. a) PoSto jej (x)+2x/(x)=O, tojc i [f(X)-f·2xj(x)J!"1=0,
,,/2 )2 n
sin 44'-:::: 2- - 2'180 = 0,707 J - 0,707] n,GI? eo n,W'l!; Ij_ r'IJ (x)+ 2xf~J (x)+ 2nt" .. IJ (x) = 0;

b) (Xl~ 3x+ I )f(x)=2x-1 ,,*"(x1 _ 3x -I- I If"l(x)-I-n(2x-3)!"' Il(x)+n(n_l)t" -ll(X)=O, (n;;<2)

85. a} 1,007; bl 0,5151, c) O,ROI4; d) U
Za x""O dobije sc dati rezultat
 (}Il -- 1111 IX' j(X) ClJ
J 10. I J J l. Koristili malcrnallcku indukClJu: llJ. (-- II" 2" d \" b) Neka se za x=a funkclja --"~,,- javlja lJ neodredcnom obliku Ako
'J.-' 9 (x) co
1!4, Po LajblllCOV{l) furilluil J~ {i'i'\2("',,_(,,~'\I!"'Xl+:()k),lu"I(\~J 1-19nk!'j""'{I'j- '-' I' (x)
~c ~!Q (1:' + 20_\ + 9'; Ifl' POSl.ojl lirn'--;-~, onda Je
"09 (x)
115. (1_\ 1._ 6()Ojcos \ t- S()( .,in.l" i d \ 2_'
/(x) , j ' (X)
116. Na (Jsnovu Lajbnicow~ formulc hlce (eO-'\)tl={c~')("1 Xl+(~)(e~')I" II(X')'+ (fI)(ea'llh-'21 (Xl)"-,-, linl'--·-= 11IH ------
2, ~~"l) (X) x~a~j' (X)
=1'''' (a"x1 + 2'la"-l \ -I- /I (11 __ t )1/"_2\
C) 0 VJ. Ncka se Z<I X=(I funkcijaj(x)'y(x)javlja u neodredenolll obliku O·w.
Tada je
7.4, OSNOVNE TEOREME DIFERENCIJALNOG RACUNA
Ilin (((x)
I NJIHOVA PRIMJENA
d) :_() - 0:::'. Neka se za x =11 funkcija j(x)- 9 (x) javlja u neodredenom obliku
L Rolova 1 ! teorema
'::0 - cn, Tada jc
Ako je funkcija / neprekidna na segment u [a, b a ima konacan ill beskonaean J.
i.zvod u (a, b) i j(a)=/(b), lada pos(ojJ bar jcdna tacka c n3 intervalu (a, b) za
kOJu je I' (c}c~O, lim (ns)
x---->"
2. LagrafJzova 2 ) teorema c) (Y, I''', (fJ0. Nekasczax;c;:a funkcij3 [f(x)]!1(;djavlja ujcdnom od oblika:OO,
Aka jc funkcijalneprekidna na scgmctHu [a, b] i ima konacan iii beskonacan I'" i (DO Tada.ic
izvod U ((1, b), tada postoji bar jedna tatka c na intervalu (0, b), tako cia
I'(b }-/(u ) 0' (b - all (c}, a < c < b.
3. Kosijevt[l' teorema
Ako su funkcije jig neprckidne na scgmcntu [a, b] i imaju konacne iii
IAIlACI
bcskonacne izvode f (x) i g' (x) na inlcrvalu (a, b), pri cemu je ri' (xlfO, (ada
pos(oji bar jedna lack a c na tntervalu (0, b), tako cia .Ie
118. Odrcditi vrijednosti za c iz Rolove leoreme aka je:
/(b)-/(o) r (c) a<c<b.
a) I(x) = sin x, 0 ~ x -'( It; b) f(x}=x (x - 2)(x - 4), 2::;;x:;;; 4.
9(b;-=-9(0) ~ g;G="i' J 19. Pokazati da funkcijaf(x}= [ ·___ x 2 na segmentu [ -1, + [J ispunjava sve uslove
4. Lopilalova leorema Rolove tcoreme, pa odrediti tacku c intervala (~- I, + I), tako da budc.f ((.")=0
Neka funkcijeli 9 ispunjavaju
i neka je a*! tack a iz intervala
S\'C
(Xl'
uslovc Kosijeve teorerne na segmcntu
x2 )
[Xl' x2 ]
l21),
rr 5rr
Pokazati da funkcijaj(x)=lnsinx na segmentu [ -,
_6 6
~ J ispunjava svc uslove

a)
o Neka se za x =(1
.
funkclJa
fix}
~.-- javlja 1I neodredenom obJikll -. Ako
0
o
... j' (x) .
rJ (x) I)
RoJove teorcrne, pa odrcditi tacku c intervaJa (~, 56ft) za koju jei' (c)=O.
pOS(O)1 [1m ~--, ooda Je
<-og' (x)
121. a) Da Ii se Rolova tcorema moze primijcniti na funkciju f(x)= I -- ZI? na
. I'(x} . j' (x)
I1rn -~~ = 11m -'-. segmentu[-I,+I]?; b} istoza/(x}~ij;-x,[-I, I]
,_og(x) <'og'(x}
122. Prirnjenom Rolove leorerne na funkciju f(x)= (x - I) (x - 2) (x - 3) (x -, 4)
Michel Rolle (1652-··1719)
JI
1) Joseph Louis Lagrange (1736-1813).
dokazati da su svi korijcni jednacine f (x)=O realni i odrediti intervale u
») Augustin-Louis Cauchy (1789-1857) kojima se oni nalaze.
4) Guillaume Franrois Antoine L'Hosrilal (1661 -1704). rl'ancuski rnalematicari
*) Lopilalovll. teoremu vali i z.a a = ± CD 123. Dokazat! da jednacina :~:s + 5x + 3 =0 ima samo jedan realan korijen.

I:' 163
162
124. Odrcditi vrijednos{ za c iz Lagranzovc formulc 132. Prirnjenjujuci Lopitalovu teoremu, dokazati:
f(b)- f(a) , x 2 - 2x 1 cosx-cos2x 3
--I--"~--=f (c), u<c<h, akoje:
, a
a) lim-,--=-;
X~Z x - 4 2 c) ~~;''' '-~_~-"~=2;
a)/(x)=x 2 , a:(x:(b; b)/(x)=lnx, i:(x(2e; c)/(x)=~, !~x.(4,
x
d)/(x)=x 2 +2x-J, O:::;x:(l; e)/(x)=x 2 /\ O(x(i x+sin x _ x-t-arctgx
d) lim---=2; e) 11111 ---"...,"_.,,- = 2;
125. Odrediti 0 koje se javlja u jednakosti X--'O e-I _,"'0 x
x-' S!l1X 1
(I) /(x +h),- /(x)= hf (x + 8h), 0 <ti< I, te izracunati lim 0 ako jc g) Ii 111 - - ' , - - '
6
a) i(x) = sin x: h) I (x) = Xl. c) f " (x) of 0 i .I" neprekidna II nekoj okolini
tacke x. \33, Odrcditi;
e=~cosax a-'-_a"n_' _ xarctgx
126. Prirnijcni[j Lagranzovll forrnlliu na funkclju J (x)= In x na segmenlu [I, 1 + h J i a) lim bx ; b) lirn--,-: c) Ilm--------"",,--;
odrediti 0 kao funkcijll od h. x ..... oe --cosbx ,,--,'0 x' X-~O I "- cos x

127, Primijenili Lagraniovu forrnulu na fllnkcije: In 2 + 21n cosx - cos 2x

d) lilll 2
a} y=axl+bx+c; b) y=eax, (1+0 x"':r C05 2x
na segmenlll [x, x+h] i ouredili 8 kao fllnkciju od h. 2
1- 5sin x+4coslx- 5,,/cos]2x
r) lim ~-'--~-'-'-"-~~~-.
128. Na kllbnoj paraboli y=x] odre(flll one tacke u kojirna su nlene langcnlc sin6 x
paralclne sa sjeCicom koja prolazi kroz 1acke A ( - 2, - 8) i B 8) (2: 134. Dokazati da je:
129. Dokazati nejednakosti i identitete:
tgx . In(l-x)
Inn ----=0;
!~~2<tgb-tga<~~. (O:S:(1<b<~); i 1 +d I a) In') --~ ] b)
a) b) ~-<In---< (a>O); -'-"'J t g 3x nx
cosla coslb 2 d+ J a II tg--
x 2
c) x<arcsinx<-_-=::= (O<x<l); log(lx x'
. . ./1 -- x 2 d) lim --.--=0 (k>O): e) Itm -,~O (k>O. a>l)
,,-1.00 x 1'·'+m a
d) lI(y_x)xn-l<yn_xn<n(y~x)'N-l (O<x<y, 11>1);
x 1 ~X2 135. Odrediti:
e) arcsinx=arctg------r== qxl<I); f) arccos-"-----=2arclgx (xjoO); Xlnx
vl-x2 I +x 2 , Inlsinxl
b) lim
,
g) 2arccosx+arcsm(2xvl-x2)=1t
,'-'"' (.'/2 . /i)
--'2:s: ':::;:T;x
a) llrn-----;
.. _0 Inlxl ,\."'1 C()
~~.
(Inx)"

136. Dokazati da je:

h) arcsin
sinx+cosx
v2 3rt
+x=4- 4~x~-4
(IT
SIT)
. x
a) lim (n-x)tg-=2: b) Iirn(e'-I)ctgxo.l: c) lim Inxln(!-x)=O,
X"" II 2 ,-0 x-1-0

130. Poka7.ati da funkcijej(x)=x] i g(x)=x l na segmenlu [a, b] (O<a<h) ispu- 137. Odrcditi:
njavaju svc uslove Kosijeve leoremc. Oclrediti c u Kosijevoj formuli nx 1 sinx
f(b)- /(a) f'(c) . a) limx'!nlxl (k>O): b) lim C,)s··--In(l-x); c) lim 2 in--,;
'(b) ( ";~, a<c<b, za date runkcijef(x) i g(x) na segmentlJ [a, bJ .. -0 x"'l -·0 2 x ..... ox x
9 - 9 a) 9 (c) ,
131. Primijeniti Kosijevu leorernu na funkcije: d) lim x (e' - I): e) lim (rt-2arclgx)ll1x
-" .. , -j co
a) /(x)= I --cosx i 9 (x)=x': b) /(x)=x-In (I +x) i 9 (x)= x':
c) j(x)=x~sinx i g(x)=x] na segmentu [0, II] i odalle izvesli formulu za 138. Dokazati da je:
pribliino izracunavanjc:
a) lim (~I~_~I-)=~: '!
b) limi,,--;--- =-:
I) I
a) cosh: b) In(1 +h): c) sinh. x--+I lnx x-- I 2 x-o \x e - 1 2
 146. Da Ii se prirnjenom Lopilalovog pravda moze odredj(j:
c) lim
.>C~O
(-.~ -- ctg x \) -= ~1;
1
ell lim (x--Inchx}=ln2.
(I) lun-
1"- thx sh x
b) iilll--;
x - Sin X
c) lim - - - - ' !
<_. en X + sin x
X _
,_ m e~ x_ocr\ch x
139. Odrediti:
147. Za kriYu: a) y=arctg(lnx); b) y=ln(arctgx) odrediti oblas! dcfinisano-
a) lin) (-.:'- ____ IT_); 51i, y' (0+ ), y (O+ ), y (+ co), y' (+ (jJ), prcsjck sa x-osom i ugao pod kojilll
x~:r ctgx 2easx
kriv<l sijcce x-osu Ie skiciraLi grafik Ii': runkcije.
c) lim (~~l
x-a xSlnx
__~ I,) x,

140. Odredi!i: RJESENJA

, '- ; 2
a) lim (e"·+-x}-;-; b) lim c) lim x~
b) c=2+----:;=-
x-·n X-4 ,,/3
3
119. FlItlkeijaf{x) ima kOJJ<tc;lJl izvudj (x)= 2x u svakoj tacki x iutetvala (-- I, + l) Onaje neprekidna
e) Jim (tgxfOH; I) I""(I~-e'r'; g) lim V+2xV na segrnentu [ .., I, +!:J
i ispuliJava uslov f( - I) = j (I) = 0 Dakle, funkcija f(·x) ispuujuva sve
-0
w;lovc Rolovc {eorcme, pa posioji tacka c nu interv(llu (- I, + I) 7.a kOJu JC {,.)=(J Iz Jednatilic r
141. Dokazati da je: r (c)=O nalazinlO d:l je ,=0
'2 )".-;- =e -;, IT )-'- I ! zo. ('" - . 121. a) FUllkcijaf(xlje neprekicina lEI segmenlu r-!. + I] I ispunjilvu uslav
a) lim (-arccosx
);_0 \1t
b) lim
-'~ f ,>0'
(--arctgx
2
Inx:o::_;
e ((
?
I I=f(+ 1)=0 MCUUlim, fUllkciJa fix) nClna il.vod samo u lacki x",{j intervala (- I, +1).
p<l IlC p(~5(OJi nijcJn<l. latka c illtervalil (" I, + I) U ko)oj je J' (e) = 0:

c) lim (I + tg 2 el) I
I]\..{O:. /(O),=, +:.r:'
-' -~() .. b)j(- 1)=/(1),,,,0: J'I-d=--::::::--I za xEr-l,
J\/Xl .
I'rcma {orne, ruukciJa

141. Uporediti infinitczima!e: ISpUllj:l''; uslovc Ra!ore lWleJl\e UobijalllO I ( ± Ill,\., J) =0

3) /(x)=e,;z - l_x 2 i {] (xl=sin 4 x kada x--.O; b) xr--sinx i x kada x-d):
Ill. (1,2), (2, 3), (3. 4)
c) x' XU ocInosu na x- 1 kada x-.I
123. l'almOIll ((x)""x~+5x-!-J JC neparnog slcl!Cna, pa zato IIna bar Jed<ln realan korijw_ Pretposta.
l43. Pokazati da su istog reela inlinitezill1alc/(xj=ln(l+x)-x i {J(x)=I-cosx virno da 110lillOlll/V] ima dva rcalna kOlijena Xl i Xl (XI <Xl)' Tada funkcijaf(xl nil scgmcntu ("Xl'
kada x---+O. Xl] ispunj;lVll s,.e uslove Rolove (eorcIllC, pa pos(oji lilcka C!lel interva!u (XI, -"l)za kojuje.r(c)=O
Dakle, il pretposlavke sliJedi da jc / {c)=0. sto je Ilcmogucno, jer jef (x)= 5 (x 4 + 1»0 7.a sVilko
144. Odrediti broj Ii. tako da granicna vrijednost: t lnilti. datil Jednntina irna 5ill110 jcdan realan koriJen
2xcosx~ kshx (j" + cos x -- Sitl X - k I 2e ~ I
a) L=lim--·~-.-,--~-; b) L = lim -----,-:---'---; 114. al c=-(tl+b); b) c=--'--; c) c =2;
_, .... 0 Sin x ,,--'0 x Sin X 2 1 + In 2

c) L~lim(__I _ _ ~) 125. b)O=;; '[(xl+hx_++ ")'.']-.\.

x--o 1+2x x
10--
l+x I
limO (xfO) iii 1/1110=-------;"", (.\=0);
bude konacna .--0 ~·,o ,/3
c) ako u (I) ~ldvililoI {x+Oh)=j' (x)+Ohj' (x +010"), (] <B< I, (ada se iz (I) dobije:
J45. FunkcijaJzadana je sa:
I Ix + h) - f(x)- hf (x) I I
1 I eX _ e''''-' IlmO=illll------,------"---- lim -----..---, =-
a) r(x)~--~-~- (x"O): b) /(x)----. ~ (x"O): " "0 ), -0 }/ "_oF(x+OIGlr) Z
. ,r- I x x-- Sin X
I I ! 1 1'""-1
In (I -+ x2 )_. x arc Igx +e'''tx ~ (j" 126. o(h)= --~------ - - 127. a) 0=-: b) o(h)'='-· I n - - -
c) /(x)~-~---. -~--~-. (x"O). In(l+II) Ir 2 ali Ilh
5IOX--X

Da Ii se moze definisali /(0) tako da je J neprekidna u x =o? U po!vrdnom .,

-~:,'J, '~) i ('=,,:'3,-,":3
-'--,/) - 8 ~)
118. ( 3 9 ,1 9
slucaju odrediti f (0) i ispitati da Ii je l' neprekidno u x=O.
167
166
 I J _ f(x)-- flO)
129. a) !ztgb-tga=(b-a)----, 145. a) f(O)=lim/(xj= -?",f(O)=hm --.--.---~
cos.!,
<-0 _ , •• 0 X 12
" ol.'"posreono proizil<lZi data VI i)dnoSl; slitno se do\;aZllju I nCJe<!nakosll Ill, c) I ti)
o~ a < c <: b < 2' I
lim! (x)= =~=f'(O), tj-f (x) JC takolle ncplckidna
neposrcdnom primJcllorn Lagrantove leoremt 0 srcdnjoj Yfljedonsll. e) Lh,edimo runkel)l)
12
x
f(x)=arcsillx~-arclg/=, (lxl<I). Njcll jlrvllzvodjc!(x)=O U svakoj latb lute/val;) { ! 146. al: b); c) - oe
Vi_xl ' n -TI

+1), pajc funkclja/(x) konstanlna, !j,/(x)""c na inlervaju (--I, +1).lz/(O)=O slijcdi c=O I
147. a) deL x[O(O, + co), y'=-------...
2
pres)ek jt Iii \=1, O:cC--, y'(O+l=,xl, .1'(0+)=
x(1 +ln \)
odallef(x)=O nU mtcrvalu (-I, + I), SlOje [rebaln dokazAli_ Slitllo sc dokazujlJ I jcdnaknsil n, g) IT
I hJ, r(.;' (X; )="2' y' (+ 00)=0

130. Funkcije fix) i g (x) imaJu knnrlene jzvodef (xj= Jx 1 ! g (x)=2x U svakoj lackj intervala (a, h), pri
tcmujc g'(xj'fO I, osim toga, ncprckidne Sli na scgmClltu [a, h] Za funk,jy fix) i g{x) Kosijrnl
. bl -Il) 3 2 a1+ab+b l
romlUla glasl -,-i"=- c, (a<c <b), odaklc je c=··- _~,_,_ 7.5. TEJLOROV POLINOM I TEJLOROVA FORMULA
b -a ? 3 a+b
131. a) Funkcijef(x) j g (x) na segmenlll [0, Ii] ispunJ<lvaju sve uslove Ko~ijeve leorcme, pa eemo prema
1. Neka funkcijaJu tacki x=_~1__ in2~1__ ~_~nacan !.J-~!"J_~:.'.?_9l:(~). Polinom
... " . I -cosh sjn(Oh) Ii" sin (011)
KO~IJevoJ fonnull lmatl ~""'~='~---, I) cos 11=1 -----...- gdje je 0<0<1 Zll male (x-a) (x~a)2 (x--a)"
11< 20h 2011'
T (x)~f(al+-~-J (al+~-·---~+ +--/",(a)
. . sin (Oh) , n 11 2! 11!
vriJednos(1 Iill
JC Oh::;:: I, pa formula Zll prihliino innCU!l3v:mjc cos h gIllS):
zove se Tejlorov* polillom tHO(j stepellu J!mkc!je f It tacki x o:;~ a. Specija!l1o za
a 0 polinom Tn (x) zove se Maklnrellov** polinom

" Ina 15 2. Ako funkcija f irna neprekidan IHi iz.vod l1a segmentu [a, x] I ako postoji
133. a) b(bjO); b) 6- (a>O); c) 2; oj - ,. ej I, konacan jli beskonacan (n +- 1)-vi iz\'od na mtervaltl (a, x), tada vazi Tej/orOlIQ
4
135. a) I, b) 0 formula

137. 'J O· b} 0; oj dl I; e) (l

I
139. 'I -1; bl - 00; c) 6' gdje je

I I (x-·at+ 1
140. a) e1 ; b) 1; c) 1; dl -; 01 R"(x)~- J""'(a+O(x~a)), (0<0<1)
, I·
,
f) -. g) e 9
(n+ I)i
.
I·U. a) ISlog su reda, Jcr Je 11m
. . . f(-'I I ostarak Tejlorove formule u Lagranzovom obliku, a
-=0'.

~-o g(x) 2
(I e )"( _a)"+1
b) Odredimo k>O, tako da infinilezima1e xli-sinx+xc-' blldu istog reda. Dobija se - I x /"ClI(a+0 1 (x-a)), (0<01<1)
xc-' -. sinx 11! .
b=o lim - -.. _-=! za Ii = 2, ~Io mati da je funkcija xc-' - sin x infillite-zimata drugog reda tJ
.<··0 Xl

odnosu Ila x, kada x--.O; c) data infinile7jmala jc dnlgog reda

ostalak u Kosijevom obliku. Ostatak RII (x), kad x -... a, predstavlja bcskonacno
malo viseg reda u roredenju sa (x-·ar, tj.
144. a) Primijcnimo LopilaJovo pmvil0

L ='Iml
~-o
~.~~kShx(___
sinlx
0)_..-0
0
-11m .2COSX-2.xSinx-kChX(
___ ~__ ~._~ __ ._ _ _
3 SllllxCOS X
2-k)
0- ,
Rn (x) = () «(x --" n)n).
- 3. Spccijalno za (1=0 iz Tejlorove formulc dobija se Maklorcnova formula
odaklc slijedi 2 - Ii = 0, Ij. Ii = 2, tako da jc
X x2 x: n xll +!
. -4sinx-2xcoSX-2ShX( 0) . --6cosx+2xsinx-2chx -8 f(x)~f(OI+~l' (O)+--~r (01+ ... +~f"' (O)+-_-J"'" (9x), (0<0< I) .
L=~l~ -'6sinx~oslx'-=-3sjnlx - =0 =~i~~ -'"6c~~Jx 21 sinlxc<;~~=6' I! 2! t1!' (11+ I)!
4
Ij_ L=-" (za k=2); Brook Taylor (1685-- 1731), cngleski malemallcar
]
Cohn Maclaurin (1698-1746), ~kolski malcmalibu

If-Q
 15(). Aproksimira(i funkciju /(x)= Vi! +x Maklorcnovllll polinofllofll drugog slc-
perla i proCJjcniti greSku aproksimacljc za x E [0, I J
. _ ". x
157, Aproksinmall funkclJu j (xl"~ -~="--'=-~
Maklorcnovim polinornorn treceg sle-
'/ 1-. '(2
pt na i procijeni!1 gresku aprosk Itnacijc za Ix) < 10- J

158. Aproksirnirati funkciju:

ZADACI

148. a) Naplsfw Tejlorov poilllom cCIVrlog stcpena za polinom tvlaklorenovim poJinoJllom: a) Ireceg; b) celvrtog slcpcna i procljcnill grcsku
p(x):::x4 ·-5x 3 +5x 2 +x+3 II !<lcki x=2;
b) razviti po s!epenima bifloma x-1 polinorn p(x)=x5+4 x J+2. aproksllll<l.cije nJ segmenlu [-~)' +J~J
J49. Napisali TejJoroy polinom sestog slepcna za poliooln r (x);c." x 6 u tacki x = ~ I. 159. Aproksimirali funkciju x" In 2 x LJ okoJlTli lackc x=! Tejlorovim polinollloll1
150. Napisali Maklorcnovc poJinornc lreccg slepena funkcija: cd vnog slepcna i procljenill gre.skc aprOkSlflJacijc za x EO [~, ~ J.
a) y=arctgx; b) y=tgx

151. Verifikovati forrl1u!e: j(IO. Aproksinmati funkciju 19x MakJorenovirn polino1l1otll Irrceg Slepcna i proci-
e lli I
d) e'=
"'"; I
L -k1 \k I- ____ \,,-11 (Xf:R):
-
jcnili greSku aproksimacijt za lxi, <-
10
k=O (1/ + /)1
A-J XU-J X 211 + 1 161. Za kojc vrijcdnosli x lllozcfno iZVfSil1 aproksimaciju:
b) SillX~ I ( - I) -------+(-I)"cosOx--___ (xER) '0:-' \_5
'"' (2k-I)' (2n+I)'.' - , b) S!flX;:;:;X----+ - taka cia grcska budc lllanJ'a od
X·
2k
\2~ -+ 2 3! 5! '
c) CO$)::.= I (-ll---=.-~--+(--1Y'4IcosOx·-~.---, (xER); {),()005'!
'"0 (2k)' (2n +2)'
162. Odredill Ivlaklorenov polinotn funkcije In (! +x), koji ce je apraksimirati na
tI) (I+x)'= f (")x'+(-
k"-() k, II,
~ I )(I+IJX)'-"-'X""', (x>--I);
segmcl11u [0, ~J sa gre.skom manjom od 10-
2
, Prillljenonl Ie formule izracu-
:~~ I
e) 111(1 +x)~ I (-I)'
1
k + (-- I )"
X'd J
;,+1 (I +8~)-;'" (x> -I), lako JC nali In 1,05.
H
8610, I)) 163. Aproksimirati funkciju: a) ~/I~" xi; b) 1+ x1 .,/I+x Maklorcnovim polino-
152, Za funkciju/(x)=,,/; napisali Tej/orov po/ioom treceg stepena u lacki x= I
odgovarajuci ostatak Tejlorovc formuJe u Lagranzovom obJiku.
153, ~3 funkciju[(x)=x 2 1n x napisati Tejlorov polinonl drugog stepena u
J odgovarajucl ostatak u Lagran'lovolll obJiku.
web X= 1
seglllentu [0, n
mom: a) sestog; b) cctVrlog stepena j procijeniti gresku aproksimacije na

(-----

164, Arroksimirati funkciju I(x)= \/ I -+ x Maklorenovlm polinomo1ll trcceg stepe-

154. Razviti po Maklorcnovoj [annuli fUllkcije:

na, pa pomoc:u njega pribliino izracunati Vl4 i procijeniti uCinjcnu gresku.
a) y·=a'; b) y=xe 2x ; c) y=e ~x2. 165. Aproksimirati funkciju ~./~~~ Maklorenovim poiillOnlOm prvog stcpena, pa
d) y=shx; e) ).'=chx; f) y=sin2xcosx; . pomocu njega priblizno izracunati \.1250 i procijeniti uCinjenu greSku.
155, Razviti po Ivtakforenovoj fonnuli funkcije: 11>6, Aproksim irati funkciju e-' Sill x Maklorenovirn polinomolll treceg stepcna, pa
I +x ,- I
a) V~lll(l-X); b ) y~ln--­ c) y~x--ln(l-x'); pomocu njcga priblizno izraclInati ~ e' sin - i procijeniti uCinjenu greSku.
i-x' 10
I
]+x
J) \'~ ___ - x3 I 167, Aproksirnirati funkciju In ~-. Maklorenovim poliJlomom treceg stepena, pa
. I-x' e) Y=T=-~2< r) Y==- c-~- I-x
'.II-x pomocu njega pribJizno izraclInati In 2 i procijeniti tlcinjenu gresku
170
171
 168. Jzracunali; 1. _ I ~,
xll-' X hTI
f) sm2xcosx=--(sJ[Jx+sm)x)=-·- L_ (- \) • -'13" ',·1)-----,,---+( - 1 ) " - - -..
I 2 2.=1 (2k-IJ! 2(!n+I)!
a) Ve sa tacnosclJ do 2~ 10-2; eI) cos 50 sa tacnOScll do 10- 5 , (3H 'cos)Ox+cosOx);

b) V; sa tacnOSCli do 10-- 3 ; e) sin 9" sa tacnoscu do 10- 5 , g) C{)s:lx=~(l

2
+COS2X)=O~(2-E::.t+
2. 21
+C-l)""~-+I
(2x )'-"

(211)1
c) Z;~5 sa tacnoscl! do 10- 1 ; f) ...;7: 2SCl tacnoscu do JO - 5.
x' x"' I
x X4
155.1\) In{I--x)=ln{l-I'(---X))=x--;- (0<:8< I);
169. U kom intervalu MakJorenov polinom 1----+--- 11+1 (I-OX)",I
2! 4! "
aproksimira [unkciju cos x sa greskom manjom od 2'I 10 -4?
1+X
b) In--=ln(l+x)-ln(l-x)=2
I-x
( X+---+.
"
) +i~~~~-)+ f~-I~: CI +H~)ii71 + 0~)1"~} (1--

170. U kom intervalu oblika (O, r) Maklorenov polinorn l-x+x 2 -.r'

I I X""I
aproksimira hll1kciju .-." sa gre§kom manjorn oel 10 -4? 01 - =! +x+x~+ .. +x"+"------, (0<0< I);
I+x J --x (I-Ox)"tl
x
, x"""
+. +x}·-IJ+_·_· ___ · ___________ , (0<0<1);
171. Razvijajuci [unkcije po Tejlorovoj [ormuii, izraClinati granicne vrijcdnosli: 01 (l-Ox<r'l
,
cosx-e 2 (2rl- I )!! x"~ I
a) 11In--
. In(l+x)·-xcosx
4
-- b) Illn ---~~.--: c) .. 1- (2,1-.;-2j!I' ~-G;'i~-+-:;jl
x~{} x ;<~Il ,,/I-x2 __ !

156.
RJESEN1A 8\.: (I -to)'

x'
148. a) T.(x)=1-7(x-2)-(x-21)+](r __ 2)1+(x_2)"';
157, l(x)';::;5X---, IRoll<] 10 6
J
b)f(x)=7+ 17(x-JI+22(x-I)1+ 14(x--I)·1+5(x_.lyl-+(x _1)-1
' I
149. 1~ (x)= 1-6{x+ i}+ 15(x+ 1)2 - 20(.~ -I- !)1+ 15 (x+ 1)4_6(.\+ I)' +(t+ Ii"
Zi! I\1(;-I II 0<0<1

I ,
ISO. a) TJ (x)=x--X ;
J
x'
R (x 1'"' - ---""--- Kako Je
I ! I (x-I)"' 4 8{1~.Ox)Jfl
152. T3 (x)"" I +- (x--I)- - (X-l)l--1--_(x- I)J R~ (x)= ___ /4)(1 +0 (x- 1))=
2 8 16' 4!

5 (x-It ,- I I 1 I 5 (x-It
,(0«1< J), vlX = I +-(x-I)--(x-I) +-(x~ I)J ____________ .
128(I+O(x-l)f 1
I
2 8 16 128(I+O(x~.IFll
.1 I (X~ 1)3
153, Tl{X)=(X~ I)+-(x-I 'I, R1 (x)""- - . ____ .
2 JI+O{x-l) I I
x 2 (Ina)'
160. IgX::::X+--x~,
]
IR,I<-----;:;:;-·
hi
154. a) «'=e-"ln"=I+x!na+ __ ."._-t x"(!na)" x"' I (lnar"
+----.---1 --'--""--ao,;
2' tl! (n--!-I)! 47n
2"x n
2"'l x "'l 1"-'
'! 161. a) Ix! <0, I; bl IXI <.-.
180
+ -,,-,- + {~"+Ti! c ;
x' x·
x"" X Zn ' l
162. Podimo ad Maklorenove formule In(l+x)=x-- + +(-1)" '_+Rn, gdje Je
+(-I)"-+(-I)"l1 ___ e-~; 2
II! (11+ 1)1 H1 " 1
IR"I>("I:;~~+.')2".'
X
Oa bi
R"=(~I~-;;-+I(l-:;O-;:t>1'
1 1 __ (Od),l) Za O:os;X";;-2 1 0,0· I Imamo

greSb bila manJa od 10 2, dovolJllo JC da bude (Il + I ) 2"

X2 Xl x
> 100, odakle se dohija n;<:4 Prcma

tOIllC, trazeni Malclorcnov polinom jc 1~ (x)=X-

2' +3----4; lin 1,05=0,048
 I I 1 1 "
163. a) I~C\)"~I+-.\J--x~.IR,,(x)I<-i.IO· e I (), 15M3, f) !Fl1<!mo R" == 2'-'-;- (II !_ I )! ei . 2" (n -t- I )!. jC! jc 1 <.c l ~.e' II < 2. D" bl aprOkSlIllJCljd
) 9 ,
1 1
b) 1~{x)=I+Xl+_XJ __ x4, 11<,(x(I" hila tacna na celiri utCinlalnJ. rnjcst;), lahllje\ac~ll\(} l~"<l(} ), Ij --<I() ~, a oua\(k
2 8 • ". l'; 2"{n-!- 1)1

2"(n-l-I)'> 101, stOJC tacna za 11;..6 Dakle,

164. Maklorenov PUjlJlOlll treccg ster)tua date funkcljeJe T\ (x)= l-1-~x- ~Xl+~X3 a oS!;lIak Maklo-
1 1
- 3 9 S!'
"c 0:;1-1 j------ +------+----""+ ~ -- -:;: 1,(14::17
10 4 ' ! . 2 . ,- :; II 21_2' 2-'-31 ]441 2' 51_ -X, U
fCIl(WC fonllule \l Lagralllovom oblikuJe RJ(x)=-- 243.\ ([+ex) 3, (0<8<1), Posta sc'l!14
169. Kaku JC funkClJa cosx aprokslmil:llla MaklorJ:ll(lVI[]1 pOiJIIOJIIOI:l CtlVrlog stq-x:na, to jc oSlalat
nlOie napisati U obliku \1')4 = Z:'S~~6 = 2 J~-~, lada CC bili Z/14" ~ 2 T J G)= (! 2 ~ j(; -I- l~)
-t- - x"
M"klorenove fOIr!1l1k Rj(x)= ---ti!cos{Ox), (0<0<1) Da hi grdka dpr0ksilllaclje Gila lI1aIlj;! od

'12R,())I=~-(I+~~)
4, 192 4;
~~ i IO _ ' f'rematome,dobijalll()dajcV!4~2,4sagreSkommanjom I
-If]"
2
4,
0 !
mora bitl -<-10
6! 2
4, odakle je Ixl <0,575.
I

i~J
Od-']o-'
2 170. (0, 171. a) b) I;
- I
165. \/250;:,:3,017 ,a grdkam rnallJom od -10
!
1
1M. '~-,'esil1---~O,110JJ ,<I greSkom manjUrn oJ 10 7.(), MONOTONOST I EKSTREMNE
10 !
VRlJEDNOSTI FUNKClJA
167. In 2-::::0.69 sa greskolll 111anjolll od 1O-- l

168. a) Ako se u Maklorenovol rOfJnuli rUllkcije ,,' stavi x=4'I dobiJ<! se l. Rw,'cclljc i opadanje JUllkcijd
Neka je funkcijaJ dcfinisana na intervalu (a, b) i ncka ona na IOIll intervalu iJlla
- 1 1 Izvod j' Ako je izvod j' (x) poplivan (negalivan) na inlerva!u (a, b), onda je na
~/e = I +--+--~-+ -I--~---I- -~."'--t'i "
4 4ll! 4" n! 4"~ 1 (II -I- I)! 10m intcrvalu fUl1kcija/strogo rastllca (Slrogo opadajuca).

2. Lokalni ekslrellli Jtmkcij"a

a) Neka je funkcija/dcfinisana i ncprekidna na j[}(crvalu (a-·o, a+(), Ako je
funkcijaJstrogo rastuca na intervalu (a-o, 0) i Slrogo opadajuca na intcrvalu
(a, a+o), onda u tacki x=a funkcija I iIlIa lokallli maksimum [(a). Ako jc
fUl1kcijajna intervalu (a~b, a) strogo opadajuca i na intcrvalu (a, a+8) strogo
rastuca, onda u tacki x = a funkcija J irna lokalni minimum j(a). Ako funkcija f

.+ ( (')
-

')
3 1
n 2"
--1-
-
3!
n+! 2"+[
-' (I +-)2
Z
0 "":1--"
. Da
ima u tacki x=o izvod 1'(0), onda mora bill }'(a)=O. Uslov }'(0)=0 nlJe
dovoljan za egzistcnciju ekstrcmuma.
Ako je}' (a)=O, onda se tacka x=a zove sfacionarnom tackom funkcije f.
bi grdka aproksimauje bila manja od 10 , , mora bJlr
.. ~J 1
2"'
I( '/l)1 '
n+ L
<-, odakle se dobija 11?2
100
r
b) Neka jc /I neparan broj i lleka jc f (a) ~ (a) ~ , ,,~f"' (a) ~ 0, FUllkclja I U
tackj x =0 iITla !oka!ni maksimum I(a) ako je f"+ I) (0)< 0, lokalni minimum f(a)
Prema tome, bite ~/I-_5:;:-_I-l-~-- -~~1,!4.
6 l6
aka jc /"'" (a» 0. Najcesce jc f (a).= 0, a
ima lokalni maksimum (odnosno lokalni minimum) koji iznosiJ(a).
r
(a) < (iii f' (a»O), pa funkcija I °
x'
d) Maklorcnova rormula funkcije cosx gldsi cosx= 1_. + gdje jc
2'
Xl"'l
ZADACI
Rlo q = (- 1t+ 1 cos (Ox), (0 < 0 < I) Da hi grdka aprokslmacije za x"" ..~ bila manja od
----
(2n+2)!' 36
172. Oarediti intervale rascenja i opadanja funkcija'
, _C~y~'l 1
10~ , mora bill , . _ - - < - odakle je n::;., I Dakle, bite cos 5D=cos~~I ____ ::::;0 99619
n nZ
2 2x
a) f(x)~x - 2 Inx; b)f(X)~~2;
(2n+2)! lOS' ---- . 36 2'36l' , I+x

174 175
 178. Odrediti lokalne ekstreme fuukcija:
c) !(X)=x '\,1 ' ( - Xl
I 3 I 2. 3x+ I .
I a) /(x)~-x ~-·x ~2x, b) /Ix)'c,,~=,
ej /lxj~arC[gx~2In II +X'); 3 2 ,..,/4+5x 2
1 1t 2 1
c) /(x)~x'lnx; eI) r(x)~-(x'+ I)arc(gx--~x ~-(x I);
173. Dokazati da su sve navedene fllnkcije monotono ras!uce: . 2 8 2
a) !(x)=x5+20x~·6; b) y=lnx-···arctgx; e) f(X)~X'12~ (x~ 1)21';
x I I +x g) x 3 +i-3axy=O(a>O)
c) Y~---,===; d) J'~·-In--
-JI~x2 2 I--x
179. Naci najmanju i najvecu vrijednosl funkcija:
174. Dokazali da Sll sve navedene funkcije monotono opadajuce: a) /(x)~v'25 -=--4;' (~2 ~x ~ 2);
smx x~I
a) /(x)~ I ~X3~X7; h) /(x)~ .. - (O<x<n); b) f(x)~--' (0 ~x ~4);
x x+I
2X2+X x3
c) l(x)~ ~ 3x~ (X+2)2/5; eI) l(x)~--i"---; c) l(x)~--2x2+3x+1 (~I~x~5).
x- +x + 1 3
I I I
c) /(x)~~+ ..-+----, x~ (0, 1,2) 180. Pokazati cia funkcija
x x-I x-2

175. Dokazati ne.iednakosli: I(X)"(P~~-x )(4-3x 2

)

I I za svako p=/=O Ima tacno po jcdan lokalni rnakslmum i minimum. Odrediti p

a) cosx> 1-2"x 2 , za x>O; d) x?ln (1 +x)~x ____ x2, za x ~O; tako da razlika izmcdu lokalnog maksimumil i lokalnog minimuma bude
2
najmanja.
I I 3 n
b) sinx>x tiX3, za x>O; e) !gx>x+-x, za O<x<--.
3 2 181. Odrcditi geometrijsko rnjesto ckstrcmnih tacaka skura krivih
I x2 ~ P
c) c):-l +X+"2X2, za x):-O; y~-- (p<I),
x+1
gdje je p realan rarametar.
176. Dokazati nejednakosli:
182. U !optu poluprecnika r upisati pray kruzni ciJindar taka da povrsina njegovog
a) Vx ~2x+~83 za x~O; d) x 3 + 3x+2+6x Inx- 6x 2 >0, za x> 1; oOlolaca bude najveca.
sinx x 1t
arc tgx e) 1>--;-->I-;,1.aO<x<2; 183. Zapremina cilindricne posude sa kruznom osnovom iznosi V. Odrcditi dimcn-
b) In (I + x » - - - za x>O- zijc ove posude, tako da je njena povrsina najmanja u slucaju kad je posuda:
I+x '
f) x"-Ct.x.:s;I--Ct.,zaO<a:<I,x>O. a) otvorena, b) zatvorena.

184. Odrediti maksirnalnu zapreminu kruznog cilindra upisanog u da/om pravom

kruznom konusu visine h.
177. Odrediti lokalne ekstreme funkcija:
185. Naci dimenzije pravougaonika najvece povdine upisanog u segment para bole
I
a) /(X)~X3 __ 3x+5; b) /(x)~x+~.; y'~4px koji obrazuje prava x~a_
x
c) f(x)=sinJxcos3x; d) /(x)~xV;;=I; • • v' x
2
~-+-=
l -. .
186. U c!IPSU zadanu Jednacmom I tlplSan JC pravougaoIllk, tako da su
x' 400 225
e) f(x)=x4e~;>;2; f) /(x)~2+ I +cosx; mu strane parale!ne osama eJipse. NaCi dimenzije upisanog pravougaonika:
g) /(x)~chx+cosx. a) najvece povrsinc, b) najveceg obima.
187. Odrediti najmanju mogucu povrsinu Irougla koji obrazuju tangente e!ipse date IUESENJA
sa x=aCOS1, y"",bsint i koordinalne ose. Xl._ I
172. al FllnkCljaj(x)je ddinisana za sV<lko x>O lima izvodf (x)=2-,-' Izvodf(x)je negativan n3
188. Krug radijusa r podijeljen je na dva scgmenta pravom koja prolazi na
rastojanju Ii od centra. Nati dimenzije pravougaonika najvcee povrsine ko]i se intervalu (0, I), a pozilivan na mtervalu (I, +0')). ZnaCi, funkcija f(x)je slrogo opadajuCa na
inlervalu (0, I), a strogo rasluCa na intervalu (I, + ')J).
moze upisati u manji segrnent.
b) Funkcija j(x) je strogo opadajuca na iotervalima (- CIJ, - I) i (l, + ;0). a sHOgo rastuca 0:1
189. U prvom kvadrantu koordinalnog sistema Oxy odredili tacku oa clips; mlervalu ( ... I, + I I.
9K+4/=72 u kojoj njcna tangcnla sa koordinalnim osama cin; trougao
najmanjc povrsme.
e) Funkeijaj(x) je strogo rastuca na Inlerv3iu (0, ~). a slrogo opadajuca oa inlervalu G, I)
dj Futlkcija /(x) je slrogo opadajuca na mlervalimu (- co, 0) I (2, + :0), a slrogo rasluca na
190. Data je relacija Qx+by=[', gdje su (I, b, c dati pozilivni brojevi. Odreditj
intervalu (0,1).
pozitivne brojevc xi y, tako d?- zbir ojihovih kvadrata bude najmanji. e) Fllllkcijaj(x) je S[fOgO rasluca na intervalu (- :.0, I), a strogo opUdajllCa na 'mterva\u (I, + X))
191. Na krivoj ),1= --In.x nac! tacku kojaje najb!iia koordinatnorn poeetku. f) FlIllkcijaJ(x)je slrogo ras\Uea na intervalu (- CD, +;:0)
173. a), b), c), d) dokazali dajef(x»O za s . . e x IZ oblasti definisanosii.
192. Medu pravougaonicirna dale povrsine P odrediti onaj koji ima najmanji obim. 174, a). b), c), u), e) Uokilza[i da je)'C\)<O za svc x iz oblasti <.kfi!1lsuno;[)

193. U kruzni isjecak poluprecnika r i centralnog ugla a: (a i-)

< upisati pravougao- 175. a) UVeUll1IO funkcijuJ{x)=cos x-I + ~ x" na polusegrncntll [0, xl. Njcn prvi izvod), (x)= x -5111 x

Ie pozltivan:m svako x>o, pil j~ funkCljaJ(x} slrogo raslUC<1 [fa Inten·alu (O, +CIJ). Kako Je
nik maksimalnc povrsine.
x2 y2 ~(O)= 0, tada ce za x >0 bitl/(xl>O, tj cos \ >- 1 - >1; bl, C), dl, el dokazuju se kao a)
194. t:Jeb je A(-a, 0) data {atka. Odrcditi na eiipsi ··-+-=1 tacku AJ i njoj
a 2 b2 t7fi. DobDlje St kao a) iz prelliodnog l.adatka
simetricnu tacku N tl odnosu na x-osu, tako da povrsina trougla AMN bude
177.:11 Ulatklx=llllillillllHllf(l)=·3,alltatklx=~1 m"dbimuIllJ(-I)ee 7
najveca. I( - 1)= - 2, a 1I lack! x = 1 rnJflimuIllJ(I)= 1;
b) U (ack! x = ._ I lllaksililUin

195. Mettu pravama koje je rnogucno povlatiti kroz datu tacku Mo (xo, }'o) u prvom c) U
n
lack! x = (4k + !)"8 maksifliUlII. a 1I tackl .'('~ (4k + 3 )8'Il ilIinmlLll1l, kE Z',
kvadrantu koordina!llog sistema Oxy, odrediti onu koja ima na]rnl:ltl.ii odsjc-
cak rncdu pozitivnim dije]ovnna koordinatnih osa.
d) fU!lkeija/(x) ifna u tatki x=~ milliIllUII,.rG)= - ~t/2;
196. Meau pravouglirn paralc!opipedirna date povrSine P, cija je osnova kvadrat,
odrediti onaj koji ima najvecu zapreminu. e) funkcij,lf(x} ima U t'ackallla x= ±,/i lokalnl m"Jks"lIllUrnj(±'/2)=~' a 1I (ack"! x=O lokalni

millimullI /(0)=0.
197. Medu pravim kruinim kOllusil1la date povrsine P odrediti onaj koji ima Kako je)' (0)=f' (0) = pi (0) =0 i /4) (0)= I > 0, runkcija J IllIa u tack! x =0 loka!1Il minirnllill
najvecu zapreminu. /IO)~2.
g,) FunkcljaJ(.\) Ima u tacki x=O 10kalrl1 millirnumj(0)=2
198. Medu pravim kruznim konusima koji su opisani oko !opte poluprecnika r 7 . ..
odrcditi onaj koji ima najmanju zapreminu. 178.
aj FunkcijaJ(x) ima u tacki X= -Ilokalni lnaksilnllITlJ(- !J=6' 3 U tackl x=110kalnl Irllna]'lum

199. U Dekartovom pravoug!om koordinatnom sistemu Oxyz date su ravni 10

/(2)~--;
(at)x=O i (a 1 )y=2 i prava 3 _

(b)x=l+t.y=2 (I+t), z=-t.

12
oj fUllkcijaf(x) ima u taCki x=j lokalill makSlrIlumJ
. . (12) ,/205
5- ""10;
Pra\'a (b) prodire ravni (ad i (al) redom u tackama PI i Pl. Na pfcsjeku ravni
(a)) i (a 2 ) odrcditi tacku P 3 , tako da povrsina trougla P 1 P 1 P 3 bude minirnalna c) funkcljaf(xj ima 1I tacki x=~\=-I()kal!ll
,je
rwnll'll ull1 f(~)= -21.~;
ve
X' I
200. Ova tjemcna pravougaonika su na krivoj V=-,--, a druga dva na njenoi .
d) fuokcija j(x) !fila u (a" I
'k 0 10"
k'i II , ,n·,k"·,,,um
"" ~
/(0)=-,
1 a u lack! x = I lokaloi minimum
. x +1
X=
'
asirnptoti. Odrediti polozaj tjemrua oa krivoj, tako da povrsina pravougaoni-
ka bude maksimalna.

179
178
 7.7. KONVEKSNOST, KONKAVNOST I PREVOJNE TACKE.
e) funkcijaJ{x) i11la u lack! x=O mmlDWIll /(0)= - I i u lack! X= 1 rnahlmum /(1)= I, ASIMPTOTE GRAFIKA FUNKCIJE
f) y' = - 2I za sve x, lj f(lnkclja je oradajul:a; g) za x= a~li maksimum y(.1\/2) = a~/;i
1. Neka je funkcijaJneprekidna na intervalu (a, b) i ueka ona oa tom intervalu inn
179. a) min/""f(±2)=3, maxf=/(0)=5; b) min/=j(O)= -I, m[\Xf=J(4)=~; izvodJ" (x). Ako je izvodf' (x) pozitivan (negativan) na iOlervalu (0, b), onda je
5 ua tom intervalu funkcijaJ kOlweksml (ko/lkavna)
)) 23
c) min/=/( .-1)= ---, maxJ=f(5)=-
] J 2. Nekaje funkcijajdefinisana u tacki ;-::-c:.c. Tacka x=c je prevojllQ rackajlll1kcije
180. p= ±I 181. y=2x(xf -I); 182. Neka JC x poJuprccnik osnove pravog kru7.nog cilinJra j S j ako postoji takva okolina V (e, 8) tackc c da je funkcija f konveksna
povrSina omolaca log cilindra Tada je S{x)=.:jllx"\.i~;i. Funkcija S(>.:l je drrmiqna na (konkavna) na intervalu (c-8, e), a konkavna (konveksna) na intervalu
I [0]' .. r_2xl r,/i (c, c+8). Ako funkcijaJima ueprekidan drugi izvod 1I lOch x=c, onda mora
segmcn u ,r. NJen prvl lzvod S'(xJ=4rr----::== 51! anulira 7.a x Funkcija S(x) La
-y'r'- Xl =2'· bitij"lc)=O
r/i.
x = 2" Ima najvccu vrijednost 2rrr}. 3. Neka je f neprekidna funkcija na inlervaiu (0, b). Prava X = A je !1cr(ikailJo
asimptota gra fika funkcije f ako vrijedi jedna (iii vise) od sljedeCih jednakosti :
4V
183.
b) 11=2,=3-;-.
J lim/(x)=+oo, lim I(x)=-oo,
<-+A+O ;("'.1-10
lim f(x)~+(X),
);-+.1-0
lim Ilx)=-oo.
);-+A-O

184. Radijus datog konusa neka je r, a visina h. Tada JC radijus odabranog cilindra x=:r i visina )I=~, Prava y = B je horizontalna asimptota grafika funkcije f ako je
J .]
lim Ilx)=B iii lim f(x)=B
.,., - cD

2a 4 ~ Prava Y= kx+n je kosa asimptote grafika fun~jje j kad x--+c(.", ako postojc
185. } ' j,/Ja p 186. a) 20./2 i 15)'2; b) 32 i 18; 187. ali
granicne vrijednosti
. Ilx)
k= lun ~ 1 n= li111 [f(x)-kx]
189. JednaCina tangente Jate clipse u tacb M(x,y).glasi 9xx+4yY""n Njeni odsjecci na koordlllat-
,
nun marna SIl:; i YI' BuduCi da [acka hJ pripada clipsi, mora biti 9x"+4r"=72 Ako S~ r

olnacill1o I)Ovrsinu pr~vouglog tloogl"""".J '-•• ", k"I'.I'~.

a... 18, tada jc
i - 48
p(x)=-'-~= Prvi izvod
ZADACI
X y xJS-x"
4_Xl 201. Ispitati ponasanje funkcija u naznaeenim tackama:
p' (x) "" - 96-,-~ se anulira 7.a x,." 2. Funkcija p (x) ima 11 tacki X,,~ 2 lokalni mininmn,. P"
x (8-x ) a) y=2x6 -x'+3,x=O; b) y=x"+3x'+I,x=O;
eI) y=61nx-2x +9 x2 18x,
je (2, 3) lrazena tai':ka na elipsi. 3
c) y=2cosx+x 2 , x=O; X= 1;
190. x=~. y=~_ 191. (-./,'2, ±{2,ln2) e) y=6sinx+x2, x=O.
a1 +b 2 ' a2 +b I

192. Kvadral slranicc ",iP 193. Pravougaonik slranica , sin ~

,
i ---..!...-a a
194. M ( 2'
b-)
"2v'3 202, Ispitati konveksnost, konkavnost i prevojne tacke krivih:
2cos- a) y=x 5 / \ b) Y=X 8 / 3 ., c) y=x); d) Y=X4;
2

195. Y-Yo=-3f"ii(X-X o ). 196. Kocka ivicc

~;;
JC. 197. Poluprecnik osnove - If;
2
'-.
,
f) y=x 6
; g) y=lncosx.

203, Ispitati konveksnost, konkavnost i prevojne tacke funkcija:

198. R=r.../2, lJ"",4r.
x3~2x2
199. Neposredno dobijamo P J (0, 0, I) i P1 (\,2,0). Tacka PJ(O, 2, z) pripada presjeku ravni x=O i a) J(x)= (x + I)'; b) I(x)= x''' - (x -I )2/3; c) f(x)= x + xVx';
yo=: 2. PovrSina p trougla PI P2P) jc P (z)=J5? - 2z +5. Prvi jzvod p' (z)= ...·. 5,-:: I sc anulira x'
I J5z 2 -2z+S d) l(x)=ln(l +x 3 ); 0) I(x)=--+sinx.
4
za 1=-.
5
Daklc, povdina p je m:nimallW. za tacku P (0
3"5'
200 (I (_ I I)
°'2"2
2~) ~)
 204. Pokazati da je funkcija 216. Nab asimptote funkcija:

f(x) ~ x In x + I I - x I In (I - x I - Ix _ 112 al f(xl~(2x+ lie"";

konveksna na syom definicionom podrucju.
I I
cl I(x)~x+-+e-"; d) /(xl~ (x + I )e:;-iT
205. Pokazali da grafik funkcije x
x+1 217. Naci asimptote funkclja:
J(xl~~-
x 1+ I
ima In prevojne lacke koje pripadaju jednoj pravoj. a) y=2x+arc tgx; b) y=2x~arccos
I
x
cl Y~X(I +~)' (.001:
206. Pokazali da prevojne tacke hive y=xsinx pripadaju krivoj (4+x1)y,1=4x1. In t
n x=tll1l,y=~;
I
x+p
207. Odredili rcalne parametre p i q (pq i= 0), tako da funkcija Y = -----r= za
",/x 2 _ q
x= -1 ima lokalni ekstremum, a za X= -2 prevojnu tacku.
208. ?dredili geometrijsko mjesto prevojnih tacaka skupa krivih y=(x+p)e-", gdje
Je p real an pararnelar. RJESENJA

209. U tack; x=O ispitati konveksnost i odrediti jednacinu tangente na krivu datu 101. !I) Opada, (0, 3) je prevojna laeka; b) nllllilllumi koji imose I; c) minimum koji iznosi 2; d)
jcduacinom: ulaksimum koji iznosi -11; e) rasle; (0,0) je prevojna latka

bl xlny+y-x~1 202. a) konveksna za x>O, konkavna za x<:O, (0, OJ je prevojna laeka; dl sIal no konveksna, lIema
I
pJevojllih taeaka; g) y"= -~-;;-SlX' y" <0 za sve x jz oblasti definisauosli, funkclja slaino konkav~
2100 Odrediti intervale konveksnosti (konkavnosti) i prevojne tacke krivih:
na, !lema preYojnih tacaka_
203. a) Funkcija J(x) je defillisana z.a svako x *- anulira se n
I. Njen drugi izvod
(x+ It
7x~2
f' (x)""2~~
x-- 11 2 2 2
21I. Ako je f(x)=-,,-" , naC! prevojne tacke funkciJ'c i pokazati da one Ide Ila X=·~. Kako je }"(x)<O za svako (x* -. I) x<- i }"(x»O za svako x>-. fUllkeija I(x) je
x 2 +a 2 7 7 7
jednoj pravoj. kOllkavna lIa interYalilTla (-0), -1) i (-l'~) I konveksna nn inlervaju (~. +0). Taekax=~je
212. Za koje 11 rllnkcijaI(x)=~e 'h 2
,,1 (h>O) ima prevojne tacke x= ±f. Jljenaprevojna Jacka. b) Funkcija I(x) je dellmsana 7.a svako x. Njcn drugi izvod

.Jrr
2 I
° I
}" (x)=- [(x _. l)-4IJ - x- 4 /J] Ullnlira se 7..a x = -. Kako jet' (x)< za svako (x of 0) x <- if' (x»
9 2 2
°
213. Naci asimptote funkcija:
. x' lx x'
za svako (x:f= I) x>~, funkcijaJ(x) je konkavna na inlervalirna (- co, 0) i (0, D i konveksna oa
a) j(xl=-~;
3
I-x
b) /(xl=-:-·-;
x+!
cl I(xl~l-~;
x +x+l inlervalima G, I) i (I, +0). Tacka x=~je njena prevojna latka. c) FnnkcijaJ(x)je konkavna na
214. Naci asimplote funkcija: inlervalu (--co, 0), a konvcksna na inlervalu (0. +co). Tacka x=0.ie njena prevojna laeka

a) J(xl~---;
x l -5x
x+4
cl/(x)oo ex'·.
~ -;,;--- 2
d) Ftlukcija j(x) je konkavna na inlervalima (-I,D) i (~/2, +ccj, a konveksna na in(ervalu

(0, ~/2). Njcne prevojnc taeke su x=O i x=V2. c) Funkcija je konveksna na inlervalu (2k1t+~,
215. NaCi asimplote funkcija:
zkn + Vrr;). a konkavna na intcrvalu (2kn+ ~ 2kit+~ tt)'
it, gdje je k cio broj_ Njene prevojne

al I(x)~xJ:'.=.l;
x-2
b) I(x)=V~i:;:I_V~i; c) J(x)~---;
2x+1
tatke Sll
, 5,
x="6 + 2krr i x =-6+2kn:, gdje jc k cio broj.
-R+I 2x2_2x+1
dII(xl~Vx'+3x'; rlf(xl~l-x+ j;-.
x3
3+x
Funkcija je definisana za 0 < x < I,

svom definicionom podrueju

f' (x)= -
x(l-x)
> 0 'Vx E (0, I). funkcija je konveksna Ila

182 183
 r parnost i periodicnost funkcije;
2(x-l)(x2+4x+l) , I
205. f' (x) =-- ~--,f (xl = 0, Xl ",,0, XI = !, Xl, I = - 2 -+ v} NiJc Idko provjcriti da tacke 4'" asimptote;
(x-"+ll 1
Y' intervale monotonosti i ckstremne vrijednoSli;
PI (I, I), PI ( ~ 2 + jJ, ~~:4'/~} P , (... 2 ,/3,! -,/ii) prip,l(jiljU pravoj \- 4 \' + J."" 0 6'~ konvcksnost, konkavnast I prevojnc tacke.
206. y"=2cosx--xsinx, )'''=() 111 x=2ctgx, v=2co$.\ p:l JC (-'I+.~)/=(4+4ctix) 4(0"l);,
Osim toga, potrebno je ukazati i na druge vazne osobine graflka.
4
~--'4COS1X=4' (2ctgX)1 =4;.;1
sin1 x
I ZADACI
207. p=q=-2 208. y= 2(" 209. a) y'(O)=;?>O, funkcija.ic konveksna, a llJCIlH langcllla u

tacki x=:O ima jednaCinu ey+ x - t' = 0; b) y" (0)= -- 2 < 0, funkcija je k0nhvna, a nJ~na tangent,l U Ispil3ti 10k funkcija i nacrtati njihove grafikc:
taCki x=o ima jednaCinu y-x-I =0
c) Y~lx'-I)'-I;
210. a) Konveksna za XE(-W,!)U(2, +co), konkavna za XE(J, 2), prcvojne tacke xl=l, x 2 =1; 3 l
218. a) y=x _6x +9x-4;
b) y=x6 _3x 4 +3x
2
;

r) Y~Ix'-2x'l-x:
b)konkavna za XE( -~~~~, 2y3). konveksna za XE( -co, _2y3)U(~{~' +':o} prcyojPe d) ),"0Ix+2), Ix_I)'; c) Y~lx+illx'-I)';
x 7 3
2y'j ( 1/ 1/ \) 11,,/) g) Y~ I +"+--'-~;
tacke ±.---; c) konkavna 1.a xC' ---------:~,~, konveksna za Ixl>--'-, prcvoJnc lackc 2 2x 2X2
3 vi} ,/J. 2
a ,,/3 xl+5x
x= :1: --, 219. a) Y~----;
2 x-- 4
2 (x + a)(xl_ 4(1X + all
2x+3-X2 5 -- 6x + x
2 (l x/
f' ( x ) = - - - - - , - - - - "
211.
(Xl + a~)J
prcvojne lacke!' (x)=O 1.a XI = ~- a, X2.3=21/ :I:llv'3
d) Y e) Y ~--,---;
1- 2x
f) Y~fl +xl"
I 2x+
212. II=---=:. 213.a)x=J,y=0;h)x=-I,y=3;c)y=~\--I;d)x=-2,J-'=x---5 3 (I-2x)' x'(x-2)
x
.)2 h) Y~--"-'-c-; i) Y~-(x+l)' ;
114. a)x=-4,y=x-9; h) x=l,y=x+5;c) x=2,)'=x+1 (x-----'+oo),y=-x~1 (x"",-~(j)
g) Y'"2(x':;:W; (I+2x),

215, a) x"",2, y=x+

J
; b) y=o; c) y=2 (x-----,-+-w) i y= ~2 (x----> - (0); d} y=x+ I; e) )'='2
x
(x-, + :r:,) x 3 + 2X2 x-I "
I) Y ~-,--'-'-;
2 J) F'----': k)F-,; 2x- -" 8x + 6
2 (x- I) x-
x I S
i Y= -2 (x-----, .~ co); f) x = - 3, y = '---:2 kada x"" + ce, y=:2 - 2x kada x-----' -" co

2 2
I + 0, y=x +2 kada
,
216. a) x=O, y=2x+3; h) x= --, y=x+_·; c) x=O, y=x' d) X= -! kada
, X-----' -

x----> ±eo. x-2 c) IY_X)'~X3;

b) y~-r===;
x---->~oo; y=e('x--- I
,}x' + I

p;"
217. a) Y=2x+_,1t kada x-'+eo i y=2x-::' kada b) y=2x-::'; c) .):
2 2 2,

d) Y=~X-I kada x _____ +oo, Y="-~X-l kada x-'-co: e) x=-~(r-'~I""x _____ -~, y--+~>::.J e) y~l-x+ --};
x+
,I 3 i) y~2x+2-}lx+I)'I';
y=O (I ..... ±w=x--> ±oo, y ..... O), y=-x--- (r--d=_\:--~C(J i Y-tco); f) x=O, y=O; g) x=O, h) x'+xy'- 3x'+y'~O;
2 4
y=-x-l,y=-x+2
k) Flx+I)'W; I) y = V4".;i=--I2x;
I 9
0) y= xll3 - :;;4/3;
7.8. OP~TA SHEMA ISPITIVANJA FUNKCIJA I
CRTANJE GRAFIKA FUNKCIJA s)
Jr~i
y~-"'~.
x+I
Prilikom .crtanja grafika funkcija y=/{x), potrebnoje odrediti:
1° Oblast definisanosti i tacke prekida funkcije !e ponasanje funkcije na ~~rajcvima 221. a) y=.x 213 eO-x; b) y=(x+2)e,j,;
oblasti definisanosti i u okolioi tacaka prekida; 2x-x1 ,
d) y~(3'-x')e'; e) y~e ,
2° oule funkcije i njen znak;
 e'
h) Y=~---' jzvodaj' (xl zakljucujemo da Je runkcija/(x) strogo opadajuCa fla intefvalima (.- 00, - I jU( - I, 0),
2x+ 1 a strogo rastuca na intefvalirna (0, l)U(1, +co) Ta funkcija ima u tatki x=O lokalni minimum
j) y=xe-- I /-,,; ",/"5
J (U)=--·2. Drugi izvollj'V)=6(5.\4-6x1 +1) al1u1ira x La x=1-1, X=+--.
5 Kako u tim
1-2x ~ ~

m)y= ..~~~; lackailla drugi ilvudj" (xl mijcnja znak, one Sli prevojtlc tatke funkcijcJ(x). U prevojnim tackdma
e
( - !, - I) i (I, I) tangente fla grafik runkcije su parale!nc X-OSI _ d) F unke-ija je de finisana za sve
222. a) )'=X 1n 1 x;
c) FX'I{-n, )(ER Nulc funkcije 5U )(",,~2 j x=l, a y(O)=,-4, Ima lokalni maksimum u tacki (-2,0). a

]0kalni minimum u tacki tije JC

4
)(= - - , dok JC P(l, 0) prcvojna tacka.!~Funkcija dostize
.
Inx+ 1 1112 x x 5 ~/
d) r=~--' e) r=-3-: f) Y=~~: I
x x In 1 x· IlllJlilllalllu vrijednost za )(1 = -- ! i Xl "" I, a maksimalou za X"" - ". Kriva ima prevojne tacke za
)
x ln 3 x Inx I I
g) Y=------- h) Y=-~T; I) Y=~--_: x=] i x= -I. f) Funkcija dostiEc maksimalnu vrijednost za X= 1, a minim aInu L1 x=) i x=2
, 1 +!nx' lnx+ 1
2
lox-1 In Drugi izvod funkcije mijenja znak za X = 3' i x = 2. g) Definisana je Zil. x-4=O. Polozaj jedinstvenog
j) Y=i~;=2 kl Y= I) r=-------
n:alnog korijena Xl E (0, I) moze se pribliz!lo odrediti. i(f)a maksimum u tack am a x = - 3 i x = !, a
"i X - x(lnx-I)'
9 x
m) y=(x+ 1)ln (x+ 1); 1 2x 1 +5x+2 I minililum za X= 2. Prevojna {atka je x = '1
Asirnptote su Y= '2- + 1 i x =0. h) Definisana je za sve
0) )-,=10------_ 0) y=----.~.
x +J
1
I +Inlxl' I
Hijedllo5ti plomjcnljive x. Nu!e fUllkcije su X=() i x= lIma maksimwll za x=2: Asimptota nerna
r) ),=In(x' 2x+2); Nema izvod u tackama XE {O, I), Ij. Zll x=o i X= 1 ima prelolll!lU tacku.

119. a) Defillisalla je za we x*,4 Nule funkcIJc su XI =0, Xl = - 5. [ma minimum u tacki X= 10 koji
iznosi Y= 25 i waksimurll u lackj X = - 2 koji i1.1I05i y = I Prevojnih taeaka nema, a asimptote ou
x=4 i y=x+9. b) Definisa!l~l za sve t=f' ±,,/], Funkcija je nepama, tj. f(-x)= ~!(x)
223. a) J'=2sil1x+cos2x; b) y=4cos 1 x~cos2x;
COSx 4,5 za x=}. Ymon=4,5 za x= ~ J. Tacka prevoja grafika je (0, 0). Asimplote su x"=' ±/J j
cl y~~----
2+sinx'
)""",=
x j- }"=O, c) Dcfillisanil. za sve x * I Nula funkcije je u lacki x =0, a u loj tacki je i prevojna tacka
sinx
til V=-~-~­
. 2+cosx' e) y=sin 3 x+cos J x; f)
X . 2x
y=-+arc S l n - - - - grafika funkcije. Ima minimum;:a x=JI koji izoosi Y=~J¥, te vertikaillu asimptolu x=1
2 I +x2 •
- 2x x J
g I y=arCS)fl---- h) Y=2+arcctgx; d) [)'-~fillisalla za SYe x-4= -2' Nule funkcije Sll Xl '" ~ Ii xl=3. Ima minimum u tatki x= -3 koji
- 1 +x 2 '
izrlOSI y=4, a maksimulll u taCki x=O koji iznosi Y= L Ncma prevojnih taeaka, a asimplole su
j) y=arctge"-In !e':'-_
V~1x+ I' k) y=cosx~-ln (cos x);
3 I 7 I
x = - ..~ i Y= - -x +". e) De[iuisan3 za sve x f-. Nu!e funkcije su XI = I, Xl = 5. lOla minimum u
1 2 4 1
taCki X= _. J koji iznosi y=4, a maksillium u lacki x=1 koji iznosi y= l. Nema prevojnih taeaka, a
X2+ 1
1) y=arctg-2- - ;
X ~·l
1
2
I
2
II
a:;imptote su X=- i Y= ~-X+-. f) Nijc definisaua u tacki X= -I. Nula funkcije je
4
I. Irna x=
jedan minimum za x=-·5. Prevojna tacka je (1,0). Asimptote su prave x=-l i y=-·x+5.
J
g) Dc~nisana za sve x -4= - 1. Minimuma nema, a Ym .. = -- 3"8 za X= - 3. Tacka prevoja grafika je
RJESENJA
I I I
(0, 0). Asimpto!e su x = - I i y =- x-I. h) Nije definisana u !acki x = -~. Nula funkcije je x =-
118. a) Definisane za svc 2 2 2
XER. Nille fuok"l e su
ll -1 -4
-~.2 (~,2 x= -~2 i
J)U(l,4). Ima min koji iznOSI -47; X - ,x)- ,y>OzaxE(4,+cc),y<O,XE(_CO
P (2, -2). b) Odin/sana za 5VC xER. Nx=3, a max kO)1 lZflOSI 0 za x=l, !e prevoTnu la"k': 1ma jedan minimum za x= Prcrojna lacka je 0). Asimptote su prave
I f k ' , "
U e un elJe su X],1=0, y>O za 5ve xi-O. FunkclJa Je
I
pama, tj,!(-x)=!(x). Ima min u tack] (0, 0) j Celiri prevojne tacke
.. .
X
1,2
""+1
- , X3,4'-
_ .Js
i 5"
Y= -2x+5. i) Nije dcfin-Isana u tacki J;= -1 Nula funkcijeje Xl =0 / xl=2. Y,,,,o= ~4 za x= I,

c) Funkclja Je definisalla za sve XER. Nule funkci'c su x

!(--x)=/(x), Prvi izvodf(x)=6x(:t?-_ \l J,
_;:;
<
1
...
I . l - ±v . Funkclja JC pama, IJ
'.
. Y",,,,,,,,O za x1=0. Ym,,=-~t za x 2 =-4, rrevojna tackaje pG, -/8 6
9). Asimptote su x=-I i
1) sc anuhra za Xl = -- 1, Xl"'" 0, XJ = 1. Na OS!lOVU znaka
y=x-4.j) Data funkcijaje definis3na;:a sve x-4=l, a nute funkcija 5U xl=O / x= ~2. Y"".=O za
IB6
187
 + X)), sto ZlluCi tla je ta fllnkcija konn::ksna na oba Inlervals. Kako Je f (- I, - 0)= + co 1
y~,," =_1; za x , = 4, =~ 7..1 -~,
/(-1,0)= _ 0::>, funkcija u tacki X= -1 neOla prvi izvod, j) Funkcija je ddin',sana za sve xER.
x, = 0, Ym " X = - I, prevojna latka je P ( 1:9} AsimptolC SU x ='1 , Stalno.ie pozitivna, tj. y>OVxER. Y"'O, jc a~imptota grafika date funkcije. Ima u tacki

)"=_
,x + 2. k) FunkciJa je defilllsaoa za x'" 0, a nula funkcije je za x = I ASlinplole grafika 5\1 x-osa ,~
x ~ - 2, lokalni maksimum j .( - ') './4;:;1, 2 ""
. 'JC f···
6, Jcr ,( '')
IJ, .\-05(1

2 < 0, "'\In kClJJ. .Irna prevoJnc

" tacke
2
, x =-I,x =0. Poslojef(-l}= +0::> if(O)= ~c(J, to u tackama (-~ I, I)i (0, I).graftk fUl',hiF
l 1
I y-osa. Ona Ima u tacki x = 2 lokalni maksimum /(2)=-, a u tacki x=3 prCVOJrlU tacku. {(x) ima tangente paralelne sa y-osom. k} Derin!sana JC za sve XE~. Nule funkcIJ~. s~ Xl =.- I I
4
X, =0 O. y> OVx E (_ I, O)U (0, + co), a y < o\Ix E ( - w,
I) Funkcijaje definlsana za x'" 11 x",3 i njen grafik SijCClC x-osu 11 lacki .\",,0, Asimplolc grafib. I). Nem,l aSlmptota. FunkClJa Ima \l tack!
I
date funkeije su prave x ~~ I, x = 3 I Y= '2' Ona IIna u tacki X = 0 lobini minimum /(0) = 0, a U lack!
X= _otT loblni maksimum f( -,~};:;oO'18. Prcvojne tacke 5U xl = -1, xU=4~(-8±'/J-i6), a

prvi izvod u tacki x = 0 ne postoji, tj. f'. (0) = :I: co. I) Dcllnisan<l. JC za svc x E R. Nu!e funkcljc Sli

x=~ lokalni maksimlllll/(J)=

2 2 2
-~,
m} Ddinisana za sve x';, 0. Nema nuie, y>O'V'x",O. Flwkcija x,=O, .\23= ±..j'i Funkcija je neparna, tj, f( -,x)= ..·f{x}. Ima rn~ksimum u tac.ki (-I, 2)~ a
minimum' u lack! (I, -,2) Prcvojne tack.:: sn (t,/3,. 0) i (0, 0), KOS~ asimptota/ Y=Zi4x
je parna, tj-f( - x)=f{x). )'m,"=2 za x= ± 1. Ncma maksinlllma. Nema tacaka prevoja. AsilTl]JlOla
x=O. nj Definisana je 7-<1 sve vrijednosli promjenljivc x. Ima dvostrllku nulu x=! i prostu nulu m) Definisana je za x E (_ 00, O]U(2, + 'Xl). Nu!,! funkcljc JC x = 0 IJn:J. mHlIJDlII'!l II tacb X = 3 kOJi
X = - 2. Ima minimum za x = I, maksim\llll za ·'1 E (- 1,0)_ Asimptola ie y= x. 0) Defmisana je Zll iznosi y(3)=3..ji Prcvojnih tacaka oema. Asirnplole 5U y,,,x+1 i x=2, y(2+0)"" +,X).
sve xER, nemn mila; y>O\;ixER. Asimptota je y= I. lma !okalni rnaksimum \l tacki x= -·1 kOil

iznosi y=3 Ie lobln! minimum u tacki x","'-

,
J koji iznosi y=l' Dalje je y (0)= 1. Ima lri prevojne
nj Definisana za sve XE R. Nule funkcije su XI =0 i X 2 = - I Funk("lja Je poz!llvna za x E (0, + w),
,
a negalivna za XE(-W, -I)U{-I, 0). Nellla aSlmrlola.lm~ mID mum u labi X= - ;
2
koji i:mosl

3
lacke tije su apscisc rjdenje jcdnacinc ·_x +3x+ I =0. p) Nije definisana za X= ±J. DosliZc
minimum za x=l, a maksimum za x=9. lrna jednu prcvojnu lacku. Asimplole Sl! x= ±3 i y=() y( _ D = - ~ J~. Nc postoji prvi izvod u lacb x = - !, Ij.f;. (- I) = ±. X), Ij langenta ~a graGk u
Ddlni~ana l.a sve x +O. Nuk funkclJc Sll x = ± 27. FU,~_kclP JC
220. a) Definisana je za sve ,>;f,R. Grafi!;. funkcijc sijcCe koordinalne ose u tackarna (0, 0) i (¥., 0) tack!' (_ I, 0) je paralelfla y-osi, 0)

parna, tj.f(-x)=/(x). ASJ[nptote Sll x",~O i y=O.~ma maksimllrl1 u lackan1:! x= :t54 v 2 I dVIJe
Povralna tackaje (0, 0). frna minimum u taCki (I, -I). Asimptota nema, b) Funkcljs je rldinisan~ 33 .2.7 f2-:"7 378J4 - ., . . - J
±--~-5- y-----;;;= t-- - ·'5-' Pi r-unkclya Je dcf:nlsana 7Jl XC{- x" () U
za sve XER, Nula funkcija jc x=2, Grafik funkcije ima asimptole y= 1 1)'= \. lma lJ tacki
, (,),~ .
prevojoe tacke za x=
s
x= .- '2 lokalni
.
mmimum f - '2 = -,)5 Prevojne taCke funkcije £u
"

(- 3 ± -)4 I) U[I, + co). Njenc nula tac'ke su x~O i x=1 OCigledno Je )">0 za x>1 1),<0 za x<O, pa se
, J
c) Definisana jc za x E [0, + co J. Dvoznacna je. Nule funkcije su x = 0 i x= I. Ekslremna vrijednosl gralik nalazi u prvom i treeem kvadrantu. Horizontalnc asimptote $1] \'= ±4 x='4 Ilijc ve:lblnil
4 4
funkcije je Ym"=n za x=9" Povratna tacka prvog reda je (0, 0) (1 kojoj je tangcnla )'=.\
as:mpfota,jer ta (atka ne pripada oblasti defl/llSanosll. Funkclja irna m~lkslmum Y(~)=::.i""O.3
Asimptota nema. d) (Xfmls:ma za $ve Ixl';'2,/2; dvozllacna je. Nule funkClje Sll .\1=0,
q) Fllnkcijaje defillisana za x=O (izolovana tatka) i Ixl)-I FUllkc~:p je pama, tj./(-xl=/(x)
Xl ,)= ±2y'i2'. Grafik funkcljc je simetrican u odnOSll na koordinatoe ose. )'",.. =4 La x= ±2 , x
Tacka prevoja gr~ka je (0,0). Asi,mptola nema. e) Oblast dcfinisanosti x~O i x< -3. Nula Ima rninimalne vrijedno~li y =0 za x = ± \. Asirnplolc Sl! .1'=:;- za X-t -I- Xl I Y= - 2' za x .... - J)

5+..;'13 4
funkcije x=---2~-~4,30. Minimum Y= \3 za X= -4, mllksimum y= I Z1I x=O. Asimplolc Sll r) DefinisBna je za sve vrijednosli promjenljive x, Za x=O ima mirnmum y=O, a za x=)
5 , maks:rnum. Nule funkcije su XI =0 i x l =2. Drugi izvod mijcnja mak za x=2, pa je 10 i prCyojn3
Y""2- 2x, za X-t - 00, y= -'2 za x--+ + co, x= m·3 za x .... -- 3-.. O. f) rxrmisana za sve XE(O, 4].

Nula funkcije jc x=4. AsimpI()(a je x=O, y'<O za sve x iz oblasti de-finisan(lSli, funkcija stalno lacka graflka. Asimplota je y"". x+~. 5} Funkcija nije delinisana za x= ._\. y>O Vxc{--I,

+ (0), a y< OVx E (_ 00,

opada. Prevojna tacka je P (3, ~3). Funkcija je dvoznilcna, gralik je sirnetrican II odnosu na
OjU(O,

,. . .
.- !). Asimplote su x = .- 1 i y=O (x-osa). Funkcija ima mliksimum

Izvod niJ'e {ldinisan u tacki x=O jer jc y~(O}= ±w,

4
u tacki x= I kOJI IznOSI Y="2'1 tj, tangenla

x Olill. g) Delinisana je za x;? - I i dvoznacna je. lma ckstrcmllme \l tackama, x= - - i x=O

5
3-1-hi3 l-Ji'4
grarika u tacki (0, 0) je y osa, Ima dvije prevojne tacke, za Xl = '---.-)- I x-l = ~-'-3~-

Prevojne lacke su (-~,5 ±~ J3). Asirnptota nerna. h) Ddlnisana je za

25 5
-I <x~3. Funkcija je
221.
a) DcfinisHoa za sve XER. Nula f!lTIkcije x=O. FunkciJa je pOlitivna za SVC x",o. AsimplOta JC
0 i x~ =3. Prava x= - 1
Y(D=~~O,39-
dvoznacna, tj. grank je sif9clrican U odnosu na x-osu, Nulc fllnkcije su Xl =

je vcrtikaJna asimpfola, Funkcijll ima u lacki x=v'3 Joblni maksimurn y(y3)~I, 2. Drugi IIvod y=O kada X_+C(l, y .... +oo kada x .... -C(l. Flmkcija ima lnaksimum Prv'1
funkcijc y"(x)<O VXE(-J, 3), pa jc funkcija u 10m intervaiu stalno konkavllll. i) Funkcija je
r.' .. 19 iZ\'od funkcije nije definisan u lacki x=O,!j y'±(Ol~'" ±CO, tj tangenIa u tacki (0,0) na krivu
dClllllsana za sve XER. Ima dVIJe nu!e; Xl = -1, X2=-_ Ima minimum II laCki x=O koji iznosi
8 2-~6 .
. 2 je y-osa; (0, 0) jc minimum fllllkcije. Prevojlle taUe su ~I =--J~::::; -0,15, YI ",,0,34 1
y {OJ = - I. Drugi Izvod funkcije y" (X)=J (x +- I) '4iJ je pozi(ivan na interva!ima (- 00, -" 1 )U( - I,
 x,• =~":!",/6 "" 1,48, Yl ~0,30. b) Tacka prekida funkciJe x =0. Nula funkcije je 2 Minimum (.1'~ + T·, x-·I +()) i y=x+ L. Ima lokalni nlakslll1ulll
,
3 JC X="- TAl Y=~
, l.' x=O Ie !okalni mininlUili
, . (J 8 )
F=4,/e z 6,59 Z<I x=2, rnaks:muill -~- .. ------;;;:
,
y=-~0,37 za x·=~I, Tacka prevop Je x·= 5
),,,,4,,/e za X""}, Prcvojna tacka je P -5'
5e 1 ,/f
8 2
Y =-e-)11~O,IJ, Asilnillotc Sli x=O )'=x+3 c) Definisana za sve x4-
I O, Nula funkci-c Jox
5 T
J =9' 121, a) Ddillisana za SYC x>(). Nula funkc;je je x= I MaksimaJna II'ljcdn05! jc y=(:Y za x=e '1, fl
ASlillpto!e su y =9x + 7 i X"" 0, )'--> - XJ kada t ->0 +. Dalje, y---->O- kada x--tO~. Funkcija IfIla
, 2
koji imosi y=~ I m'IIIIlHIiII za X= J knjl iznosi y=4ey'e; IInajednu prevojnLl
nj,lnllLJ\na y~,O za X= I. Prevojnd lacka je p(~':) As'ltnplola fltflla, b) Defil1lsana za we x>O
lilaksimtnn za
, ,
lacku G, ~ ~ )~J d) Defl!l:S;lJ13 La 5VC X E R, Nule funkclje su x= ± i3. y > 0 7..a Ixl < J3, a y< ° y > () ;Cd sve x> (l, Nula fllllk<:ije je x = I fma loka!n: makslmll!li Y = 2' za x =~ Ie lokalm Illl!!ltnu;n

r ... 6
v = 0 7a x = I. lnlll dvije prevojne tacke za x = e- 'tJ\U, c) Definis;Hl<! za svc '\2<0, Nula f~nkClje JC
za Ix l>,-/3, FunkclJfl Hila fIllllilllUlll U tackl x=3 koji iznosi y= _2' a maksimuill II tacki X= 1
X= 2. ),>0 za x < - 2, Ie y<O za XE ( - 2,0), lma lokalni minimum )'= -~ za X= - "Ir;' Dalje
koji iznosi y=2e.lma prevojnC' lacke 73 X= -2 ±.j5. Daljeje y(0)=3. Hor'lzonlalna as'l1ilp\otaje -2
'Y:. e) Definisana za sve .,,,R, Funkcija je pozilivna za sve xER. Graflk je
),,,,,0 (x,05a) bda,Y-> - I'--t{)- kada x---->O~. Prevojna tacka 7A X=~ ASll1lplOla !wrna, d) Definis:lna 1.<1 sve x>O
~ e --Je
'./2
1 ± 2-'
simelrican U odnosu na pravu x = I /I.-falsilllllln y = e za x = I. Tacke prevoju 5U Pl.I. (XI,l =
Nula funkcije x =L y> 0 za x >~, a y < 0 za x E(0, ~). ASHnplola je x =0 (y-osa), (y----> - co) I y=O
YJ,2 = vie
FlInkcija
:::;0 1,(5). Asil1lplOla j(' y =0. f) Definisallc za 5VC x E R Funkcijaje poziliv[Ja 711 sve xER.,
je parna, Ij f( .. x)=/(x) 1\labl1lllJl) y= 1 za x=O Tacke prevoja su (x-osa) kada
, " ('-)'.. )
x + J.,' Ima lokalnl maksillllJlll Y"" I za x = I Prt'voJna tatka je P ve, .-.-
--t
2 >Jc
"u"" ±A"'" ±1,22, YI.l=~e-Ji2:::::0,56 ASlmplola je .1'=0. g) funlu:ija je definisana za sve
e) Defm!san<! za svc ), >0, Nula funkciJc je x = L y > ° za svc x E (0, I )U(l, +::0). AS!mptolc ~lj

XER. Fl1nkcijaje pozitivna za sve xi- L Nula funkciJcjc x= I. ),=0, tj. x-osaje asimptot:J glafika
x=0 (Y---+ I, i)) I y=O (x---+ -t- Xl) Ima lokahli !l1i!lilllum y=O za .< = I I lokalni maksimufli Y= 9~1'

funkcije. Funkcrja I(x)

2
lack! x = 1 nerna pn'l izvod, jer je f (I -- 0) = ~ --
2
If (! +0) = _, Funkcija
Zil x=\/~i Funkclja ima dV'je prel-'ojnc lackc I'1(t/~, .--~) I Pl(C, ~).'-;3.:,nefinisana za sve
,
U
36 '.i e .
N 0 •• .,' ~>O ASlIl1plola Je t- I )- ~.o IA x____>o. Ima lokalnl minimum u!
x ----0 ' ema nu a } -> I", ~
I
2 " , ( '(' )
Ima u tack! x= I 111111;rnlll11 1(1 )=0. a u 1,..:'il..1 x "= 7. lukalnl lIlaks\llllllll 1(2)= _

,
"
Tacke x""! i x= 3

, \ =-r kOJI IZllOSI} = ~

4
PrCH1Jna lacka je 1'()' ~) g) Dcr.nlsa'l<1 za sve xE 0, ;)U ~' +::0
,
-2
E(~' + (o,~) ~
su prevojne tacke funkcije I(x). h) funkClja je ciefinisana za svako x=!- i U lacki x=2 Inla

('I)2 ""''2ve.
I .- , Ncma Hula. y>O, x :0 ). a .1'<0, x EO Ako x -.0 'j', {ada y.-on -. Asimptol\l x = I[na
lobln; minimum / 1ma vertikalnu asimp!olu X=--, y(~w)""O~, Y(+X»=+XJ lokalnl flllnHnllm y=1 za x=I.~dinlsana je za '(>0 Ima nulu Ireeeg reda x=1 Ima

i) Defini~ana
2
za sve xER. X ,,,,0 je nuJa funkcije. Funkcija ilTla u lacki x= _I lokalni minimum
2 2 1 ,~.
maksimurn u tacki (,lIl, ¥
e~3). Prevojlle tacke su 1\ (I, 0), 1'1 (", ~-, ~), p) (e 2,~i). Asirnplole
I(~l)=~·-, u tacki x=! lokaln; maksimum f{!)=-, a u tackama x 1 =0, xu=±-.j1O su
e e 2 su x=O! y=O. i) Definisiil1uje za sve XE(O, ~)u(~, +::0) IIna nulu x=I, ASlmplote su X=~ I
prcvojlle tacke_ FUllkcija je neparna. j) FUllkcija je definisana z.a svako x1'O, njen grafik ne sijeee
x-osu. y-osa je aSimplO!a graflka funkcije. Takode, y=:>:_1 je Icosa asimplOla grafika fUllkcijc, Y= L Y > ° za x E( 0, ~)U(I, + JJ), a y < 0 za X E G, !). y.-. I za X---+O + Nerna ekstJema, staillO JC
,
Funkcija ima u lackl x = - I lokalni maksimum f{ -])= --e. Ie) Funkcija nije definisana u
rastucll, Nema prevojnih tacaka. j) Defillisana je za sve XE(O, el!U(e~, +.~)' Nula funkclJe Je
,
tackama x=1 i :>:=3. /'",,,=- za x=2. Funkcija je pozitivn3 za sve x iz oblasti definisanosli. x =e Asimptole su x =!-- i y= 1. Funkcija nema ekstrellla, slalno )t opadaJuca ..'<:-:> , za. x---+O +.
°
Nem~ prevojnih !acaka, y> za X E (0, e)U(c-l, + C::O), a Y < 0 la XE (e, .,--l). ~) Defillisana Je za sve
Minimumilllcma. Glafik nema lacaka prevoja. Asimplolc 5U x= I, x=} i y=I.I) Definisanaje za
x>O. Nula fllnkcijeje za x= L y>O za XE(!, + w). a y<O za XE(O. I). ASlmptote SII )'=0 1 x=O.
x E (- co, 2)U(2, + -':0). Nula funkcije je x =0. 1ma ~~~mnc vrijednosti za X= I i x = 4. Asimptote
Ima lokailli fllaksimum Y=-1 za . (e-, '
+ Xl). , .
, x ""e2 , Ima prevojnll lacku u inlcnalu I) De Ir!lsana Je
su y=x+l i x=2, y{2·-0)=0, y{2+0)= +CO~Definisalla 2.1 sve XER, y>O za x<~, a y<O la sve XE (0, elUte, + c::o). Ncma nula. y> e za XE (e, + XI), a y<O Z3), E(O, e). Asif11pt,o~C su x=e,
, 1 },=o x=o. Ima lokalni maksimUfll u lacb x=1 koj! iznosl y=-[ Nema prevoJOIh tacaka
za x>'2"' Nula funkcije je x=?: Asimplola je y=o (x-osa) 2.1 x----> + '.D. 1ma lokalni minimum II m} Def\lj'l.<;an'dJczasvcx>·-I.lmanuu
' . °
I X= .y> 0 z a Svc XE I-~ I , O)U(O , + ~), Ima loblni

x=~ koji -~.:::. ',no", y=--

1
"k S . , u tack; x=---1 koji iznosi e4 ." 0 0 I ma prevoJnu
. t·a tk.1 I
lacki iznosi y= Prevojna Jacka je za x=:.;jn) Definisana za sve xefol Nula
11,. ~ l I loblnl m:lllinUIll Y= za X=
e "i e
2
funkcije je x"",_1
2
),>0, XE(-I, I)U(l, +:0), a y<o.-x--d(-:c, -I). Asimplole Sli .x=!
x= l+~. Nema as'nnptola. n) Definis3na je za sve XE{~XI, -2)U( -~, +XI)' Ima nule

190
191
 ·-5±./21
'(1,1="~-2~-,tj
.
Xl:::;; 4,8 I Xl:::;; ~0,2, Ima asimplolu .1'=1112 Ie X= 2i x= ~
, Ima loblni f) Definisanaje za sve xER. Ima nulu x""O. Funkcija lma minimum u tatkama ( -I, -~-~-) i
2
9
maksimurn y=ln-' 7..a X= I Ima prevo)nu tacku U Illlervalu (I, + 0:0). 0) Funkeij" je dcfml'>al1a za ... -'2-+3'
(-./3, /3 ')' a maksirnum u !ackama ( t, :2+2
, ') ( --./3,_ -2---3'
I
Jl ') _Ftlnkcija je nepama.
2
,
x*O I x* ±-., FUllkcija Je parna, tj, grafik je slfndrican u odnosu na y-osu, :-\smlplolc grafika Prevojnc taCke hive su 1\ (-[, ~"-~),
Pl (0, 0), Pl(J, As:mptoUI ~ +~). je
f'==, g) Funkcija
. ,
±- i
22 '22 "2
jc definlsaoa za sve xER. Nula flllkcijejc x=O. Funkcijaje nepama. Funkcija ima u tacki x=-l
funkciJe su pravc x =
, r=O. Prvi izvod je razliclt od nule za sve x iz oblasti defmisanos(I, Daljc . , ,
minimum f( -1)= a tl {aCki x = I maksimum f(l) =2'
Dalje je .1-'1 + ::0 )=0 +, y (- Xl) = 0·- ,
je lim f (x)= i,O)· Prevojne lath graflka funkclje S\I (±~j-, .~) p) funkCija JC defll11S3n3 za
(e Y~ (J )=± 1, ld - ±L
Prevojna tatka P (0, 0). h) Defin'lsal1a je za sve XE R. Nula funkcije je
1)=
.~o+ e 2
1 K . 1 3rr
l:h:S x:::;; - 5,95. Minimllm y='2 + '4:::;; 1,285 za x= I. a maks:mllffi Y"" -1:+4:::;; 1,856 za X= - L Tacka
sve x E (- 1, O)U{l, + 00), gdje je ncprebdna I SlrogO raSlUca. NlJle [unkcijc su x =--':"2'''''-' a
x x
prevojna latka x = - -J..):5-:2:::: -
0,48. FUllkcija neOla ekstrema, a asimptote su pnlve x =0 - i prevoja je (0,0). Asimpto!e grafika funkcije su Y='i+n za x_ - Xl I Y='2 za X-I- +::0. d Obi as!
x=±L r) Definisana za svc xER Nula funkcijc je x=l, a y>OVx*1 Dalje jc
y(l+x)=y(1-x)=ln(x 1 +1). Sijcee y-OSll u tacb (0, ln2). lOla ]ol.:alni minimum y=O za x=l. definisanosti funkcije je Ixl
< L Funkcija je nepama. Ona nema ekstrerna, monolono je rastliCa
Nema asimptota, a prevojne taCke su P j (0, In 2) I P1 (2, In 2). Inate je y> 0 za sve x I
s) Definisana jc za svc x E (- <Xl, 0). Ima jcdnu null] za x E ( .- I, 0), Ebl rem nih vrij~dnosl' nema
* Tatka prevoja je (0, 0), a asimptote grafika su x = ± 1_ j) Dcflllisana je za sve x E R. Irna rninimnm
rr
1.1\ x""o i prevojnu tach za x=ln(l +..)2). Asimptole gU za x>o: y='2' i za x<O:y= '-x
Kako je f(x)<O, to je funkcija slalno opadajuca, a kako je f'(x)<O, to je funkClja 51alno

--~+2h, i+2kn).
konkavnu. Ima dvije asimptotc x""O i),"" -x. I} Defifllsana je Zll XE(O, +::0), Nula fuuk('lje je

x=1. maxy=y(,/c)=~!...,::-::
k) Delillisana je 7.1\ XE( gdje je kcia broj Ima period 2n Nema nula, Za
Ima ekstremne
e
vfijednosti minv=y(.')"",-I,
2~?
Dalje JC
,
k"", ±2klt funkcija ima m·In·lIlllJllle. Prevojnih tacaka nema Asirnplote krivc su x= ±2'+21-:rr
y (+ 00) =0+, Ij. asimptota je prava y = 0. [ma In rrevojne lacke
Funkcija je parna. I) Definisana je za
sve x =F- ± I Ncma nula. y> 0 > I, y<o La < 1, za Ixl Ixl
223. a) Delinisana je za sve x E R. Posto je period funkClje 2IT, dovoljno jt ispitall funkciJIJ Zil x dO, 21\} n It rr IT
y(-x)=y(x). Asimptola je prava Y=4' Dalje je y(!+O)""Z' y(I-O)",,-.'2" .r(-I+O)=-'2'
lOla minimume za
n ,311
x='2 1 X=2'
,
a 1J1akslmwnc za
11
x=6 I x="6'
511
b) Del'.IlISan:l jc za S\,C xEf{ ,
y(-I._.O)=Z' Funkcija ima loblni maksimllm y=-'4-
,
za x=o Ima prcvojne taCke x=
,
Nema nule. y>O za sve xER, Posto je period funkcije 11. llo\'oljno je ispitati za X0[0, IT) Imil
, ,
minimlJm Y= I 1~\ "='2' ;:) maksirnUHW ".1 ,_,' m) Dcfinisana jt za sve xER. Null' funkclje su x=krr. 1ma ekstremne vrijednostl za x=4+2krc
c) Definisana jt za sve xER. Funkcija je periodlcna sa periodom 2n:, pa Cemo ispltlvali nJene 5,
, 3, (rnaksimum) j za x=4+2k-rr (minimum). Asimpto!a knve y"",O (x-osa) kada X·" +- Xl. nl Tacke
osobine na intervalu [0, 2n]. Nilie fuokcije su Xl =-- I x,=---. Grank nema aSimpIO!:~, Sijec-c y"osu
2 2 presjeka s koordinatnim osama: (0, 0) za t=O-, (±2v'3-3, 0) za t=±.J3 i (0, -2) za 1=2;
u lacki (0, D. Funkcija ima minimum y(~)= -~3 : :; - 0,58, a maksimum y(-~~)= ~3 ~0,58 x o,,, "'" 1 i y", .. = 2 za t= 1 (povra!na latka); Ymm = - 2 za r = -- 1. 0) Funkcija y (xl definiSlllla je na

, In polusegmenlll [ -~, +00) i njen grafik sije6e x-osu u tack! x=o, Prave x=o I y=o su asimplote
Prevojne latke su u lackama x=- i X=--. d) Definisall<l je z.a svc XE R. FUflkcija je periodlCI111 sa
2 2 grafika funkcije y(x). y(x)=O 7,3 1=1, Ij. x=e, u toj tatki funke'lja 'una lokalni maksim\lrn
periodom 2n:, pa cemo ispitivati njene osobine na intervalu [0, 2n-]. Funkclja jc neparn:l. Nuk 1 . c_ ±Jf ,----
y(e)=-, Prevojne tacke grafika funkclje y (x) su -" = ± ../2 e za r = ± -./2. Kriva je sime!ritna u
...13 4rc
,
funkcije su XI =0, x)=n:, x3=2n:. Grafik nema asimptota. Ima minimum y= -~- za X=-', a odnosu na pravu x+y=O,
3 .1
..;'3 2n
maksimum y=) za x=). Prevojne (acKc $11 nllle funkclje. e) Funkcija je definisana I
neprekidlla za svako xER, njen osnovni period je 2n. Tada je dovoljno vr~iti ispilivanje loka Ie
In 7n
funkcije na segmenlu [0, 2n]. Nule funkcije su XI =.~- i Xl =-'-. funkcija ima loka!ne maksimume
· 4 4

1(0)= 1, I(~)= 1,j(~)= -~,J(2rr)= I, a loblne minimume I(~)=~,f(n)= -l,f(?)= ,- I.

2
Prevojne tacke SII II 1l111a-tatkama, kao i 1I tackama x koje su rjdenja jednacll1c sin 21.:=-
3

10'
 1 predstavimo ga U obliku
8. POLINOMI
1\ (X) =a O(X _. X,) (X~' X2) ... (X - XII)'

gdjc SU Xl> X2' "'j X" nule poiinoma PII(X),

Iz identiteta
0ox"+a,x,,-1 + .. +a,,_ ,X +(1" =(10 (x- Xl) (x-· X2)' .. (X - X,,)
prcma stavu 6.b), slijede formu!e:
1. Funkcija oblika
a,
Xl +x}.-I- ... +x,,= -"'--,
P,,(x)=aox"+a,x"-'+ ... +akx"-k+ .. -ta,,_lx+a,,= L (1],;X"--.I;, gdjcje fl pri- aD
k "'0
(/2
rodan broj, (10, Q, • ... , an (00 fO) realni iii kompleksni brojevi, a x realna iii X 1 X 1 +X 1 X 3 + .. .+X,,_,X,,=-,
kompleksna prornjenljiva, naziva se polinom iii cljela racionalna junkcija. Broj ao
Il naziva se stepen polinoma.
a]
XIX]X} +X 1X 2 X 4 + .. .+x". lXII_IX" co'" __ N,
2. Osnovni slav algebre (iii Gausoy'" stav) glasi:
Svaki polinom stepcna n (?;: I) ima bar jednu nulu u skupu kompleksnih '"
brojeva.
XIX] ... Xk+· .+X,,_k+,X"_k+]·

3. Bezuova u teorema. Pri dije!jenju polinoma Pro (x) razlikom (x -- Xl) dobija se
ostatak koji je jednak P" (XI). Kao posljedica Bezuovog stava izvodi se
slijedeca teorcma: ako je XI nula polinoma, tj. p"(xd=O, onda je polinom
1\ (x) djeljiv (bez ostatka) razlikom (x-~x,).
8. Aka algebarska jednacina IHog stepcna P" (X) '"-""" ° sa cijelirn koeficijcnlirna
4~ Na osnovu Gausovog i Bezuovog stava izvodi se slijedeca teorema: svaki
polinorn 1I-tog stepena m07..e se I!<1.pisati u obliku:
{1kCZ, (k=O, 1,2, ... ,11) irna racionalan korijen~, (PEZ, qEN), (p, q)=l,
q
P,(x)="" (x- x,) (x-- x 2 ) ___ (x - x,). tada je p djditelj ad a" i q djelitelj ad (lo.
9. Svaki polinom P,,(x) stcpena fl'moze sc, fla jedinstven naeill, predstaviti u
gdje su Xl' X2, ... , XII nule polinoma, a 001-0 koeficijent uz X".
obliku
5. Ako polinom p" (x) ima jednu nulu oblika a+bi, onda mora imati i drugu P" (x)=ao (x--" X1/
1
(x - X2)k2 ... (x - x,/t,
nulu oblika a-hi, ukoliko su koeficijenti polinoma realni brojevi.
gdje su svi Xl> x 2 , ••. , Xr razliCiti brojevi, k" k2 , ... , kr prirodni brojevi,
6. a) Ka.ze se da su polinomi P,,(x) j Q",(x) identickijednaki aka dobijujednake takvi da je k, +k2+ . . +k,=n i {Jo koeficijent uz najstariji Clan polinoma
vrijednosti za svako x. P, (XI_
b) Potreban i dovoljan uslov da polinomi PII (x) i Qm (x) budu identickijednaki Broj k i zovcmo redom viSesrrukosti korijena Xi (i;;:;; I, r).
je da koeficijenti njihovih odgovarajucih Clanova budu jednaki.
10. J/ornerov* postupak (shema)
7. Vietove*** fonnule
Prj dijeljenju polinoma
Posmatrajmo polinom
P,,(x)=aOx"+a1x,,-1 + .+all_tx+a"
p" (x)=aox"+ atx"-' + ... +a,, __ lx +a"
billomom x-xI> dolazimo do idcntiteta
P, (x)= (x-x, )(box'-' +b,X,-2 + ___ +b,_, )+R,
'" Carl friedrich Gallss (1777 ~ (855), njernacki matematicar.
H Etienne 8czout (l730~ 1783), francuski maternatiCar.
Ui>. Fran~ois Viete (1540-1603), frallcuski matematiear.
'" William George Horner (1773 -1827).

194 195
 gdje je R ostatak dijeljenja nezavisan od x i gdje su ho, bl , · · · , b N ,. I privremeno Xl:::': I +- -J3 bude nula polinoma
7. Odrediti racionalne brojeve p i 'I, tako da
neodredeni koeficijenti. P(x)=X 4 +pX 3 +qx2 +6x+2. Za tako odredene vrijednosti paramefara p i q
Za izracunavanje koeficijenata bk (k "",0, n -1) i ostatka R prakticno je upotri- naci ostale nule polinoma P(x).
jebi!i Hornerov poswpak (shemu), ko]i se zapisuje ovako: 8. Pokazati da je kompleksan broj Xl = 1 + i nula polinoma x 3 ..- 2x+4, a zatim
ao a, a, odrediti ostale Dule toga polinoma.
X, ak 1 1 a.
---.. -----~-~-.--.--- ...- -.... ..-."-
~

9. Nab nule polinoma P(X)~X4+1.

a" xlbo+a l xlb l +(11 x1bk+ak+1 xlb n - l +a"
'---v-' '--v--' '--v--' '--v--' 10. Odrediti rcalne brojeve p i q, tako da x = I bude dvostruka oula polinon1a
~R.
n
=bo =b 1 =112 =bl<+l '[ P(X)=pX4+ qx 3_ X +1.
11. Prostim iii parcijalnim razlomcima (u polju realnih brojeva) smatraju se Za tako odredene vrijednosti p i q naci ostale mIle polinoma P (x).
funkcije oblika:
A MX+N 11. Pokazati da je polinom x (x + 1) (x+- 2) (x + 3)+ 1 pot pun kvadrat.
X"'-(--)" (kEN; A, aER); x~- , .. (keN, p' .. 4q<O)
x-a (x +px+q) 12. Odrediti ostatak pri dijeljenju polinoma x 8 -- 2x 5 + I polinomom x 2 -- I.
" . I f k··
12. Sva k a nesvo dlJlva prava raClOna oa un cIJa
Pm (x) (m < /1) moze se na
X.-.Jo-- 13. Odrediti koeficijente (1, b, c realnog polinoma P (x)= X3 +- ax 2 +- bx + c, tako cia:
Q. (x) a) polinom bude djeljiv binomima x-I, x+2, a da podijeljen binomom x-4
jedinstven naein rastaviti ua pafcijaine razlomke oblika daje ostatak 18;
A A A b) polinom bude djeljiv binomom x i, a da podijeljen binomom x + 1 daje
')2+ ... +--'-k' gdjeje k red korijena a i
_'_+_(
x-a x-a (x-a) ostatak - 5.

M,x+N, 14. Pokazati da je polinom P n (x) djcljiv polinomom Q (x):

+-~--~
. (x'+px+q)" a) p.(x)~(x-·I)"-x"+2x+l, Q(x)-2x'-3x'+x, nEN;
b) p.(x)_x6 ';'+X'"+I+I, Q(x)~x'+x+l, (n~O, 1,2, .. );
gdje je fred faktora x 2 +px+q u po!inomu Q,,{x) (p2_4q<O), tj. kvadratni
faktor odgovara pam konjugovano kompleksnih korijena reda I realnog c) p.(x)~x(x'·I-na'·')+a'ln .. I), Q(x)~lx·-a)'.
polinoma Q. (x)). 15. Pokazati ·da su polinomi:
a) x 2 "-nx n+ l +nx,,-I--l;b) x 2 ,,+I_(2n+l)x"+!+(2n+l)x"· I•

ZADACI c) (n-2m)x~-nxn-"'+nx"'--(1l-2m) dje!jivi sa (x-I?

1. Ncka je P (x) polinom petog stepena i neka on ima jednu trostruku nulu x = I i 16. Dat je polinom x 3 -- 6x 2 - A, AE R. Diskutiratj broj i prirodu korijena ovog
jednu dvostruku nulu x= -2. Odrediti polinom Pix) ako je P(2)~48. po!inoma za razne I•.

2. Odrediti realan po1.inom najmanjeg slepena cije su nule: 17. U kojim granicama mora varirati A. da bi jednaCina 3x4 _4x 3 --12:¢ +A=O
imala sva cetiri realna korijena?
a) Xl =2, x 2 =1 +i, x3=1 +2i; b) Xl = I, x2=2, X3= I-i.
3. Podijcliti slijedeee polinome: .. 18. Data je algebarska jednaCina ax6 + bx + I =0, (a, bE R). Odrediti a i h, taka da
je x = I dvostruki korijen jednacine.
a) 2.0-3x3 +4x 2 +5x+6sax 2 --3x+l; b) .2-3x3 -x-1 sa3x 1 -·2x+l.
4. Neka je P(x) real an polinom ectvrtog stepena i neka on ima nule prvog red a 19. Odrediti racionalne korijene polinoma:
x~ -I, x=2 i x~2+i. Odrediti pol mom P(x) ako je P(O)~20. a) x4 +2x'--13x'-38x-24; b) x'-6x'+15x-14;
c) x5_2x4~·4x3+4x2_5x+6; d) 2x 3 +3x1 -l.
5. Neka je P (x) fealan polin om petog stepena i neka on jma dvoslruku nulu
x = 2i. Odrediti polinom P (x) ako je P (O)~ - 8 i P (2)~ 32. 20. Napisati Vietove formuJe za polinome:
3 1
6. Ako je x=2 uuia polinoma x -6x +21x-26, odrediti ostaie Ullie toga a) trcteg stepe.na aox3+alx1+a2x+a3;
polinoma, b) eetvrtog stepena aox4+ajx3+alxl+a3x+a4.
21. ZnajuCi da jc zbir dva korijena jednaCine 2x 3 __ x 2 _7x+A=0 jednak 1, c) P(x)=x 4 -8x3 +24xl --50x+90, xo=2;
odrediti parametar A. d) P(x)=x 4 +2ix3 .- (1 +i)x 2 - 3x + 7 +i, Xo = -J.

22. Dal je polin om P (x)= x 3

+ 2.x 1
.- 5x~ 6, P (2) =0. Pomocu Vielovih formula 36. Koristeei Hornerovu shemu, razloziti po stepenima ad x
nab ostale korijene jednaCine P (x) = O. P (x +3) ako je P (X)=X4_ ,,' + I.
23. Nab ostale nule realDog polinoma P(x)=x 3 +a2 x·+-l0a 3 ako se zna da je 37. Rastavi na lincarnc faktore:
jedna nula Xl =a (1 + 2i).
a) cos (rzarccosx); b) (x+cosa+isina)"-(x-cosa-isina)".
24. Nab vew izmedu koeficijcnata a, b, c, tako da korijcni jednaCine
x J + ax + bx + c = 0 obrazuju gcornctrijsku progresiju.
2 38. Razloziti na nerazloZive realne faktore slijedcce polinomc:
25. Odrcditi realan pararnetar 0, tako da konjugovano kompleksni korijeni jedna~ a) x4+4; b) x 6 +27; c) x4 +4x3 +4x1 +1;
" Cine Z4 - 2ar + 18z1"- 242 -I- 16 = 0 budu tjemena trapeza Ciji produzeci krakova d) x'"-2x"+2; ej x'-ax'+I, lal<2.
pro laze kroz koordinatni pocetak. 39. Provjeriti razlaganja racionalnih funkcija na proste razlomke;
26. KoristeCi Hornerovu shernu, napisati rezultat dijcljenja polinoma x-I I I 3 I 2
a) ~ ___ ~O,_ - - - _.-+,.--.'
15x4-lJ:c+2x-I binomom x-2. 2 x 2 x +. 2 x + 1 '
x 3 + 3x 1 + 2x
27. Ispitati pomocu Hornerove sheme da Ii je: x+2 3 3 4
h) - ..~--~, = ' - ... - . - + _.~. __ .
a) x=2jednostruka nula; b) x=3 dvostruka uula '. (x-l)(x-2)' x I x--2 (x-2f'
poiiDoma Ps (x}=x 5 -8x 4 +22x 3 -26x2 +21x 18. x+2 3 I I I --x/2-1 I x+1
CJ _._.--- ~ - -'~- , -'" + . '~ .-- - - ._. -.
28. Polinom K 2X4 + 3.0 - 4x1 + 2x + 5 razviti po stepenirna osnove x-- i pomocu (x' - I) (x' + I)' 8 x -- I 8 x+I (x' + I )' 2 x' + I '
Hornerove sheme. 2x:4 +2x 2 __ 5x /-1 I x-3 x-·-4
e1J ~ ~ ~---=--+-~~'+-'----'
2
29. Dokazati identitet x(x2+x+I)2 x x +x+·1 (x2+x+I)1'
(l +x +X1 -1- ... +X")2 - x" = (l +x +X2 + ... +Xll-l) (1 +x +x 2 + .. +x ll +!), 2krr
rlEN.
XCO$----- 1
2n + 1 1 211 + I
e) --._.- = '--- + 2 L .-'-.----.. ~-
30. Aka je " paran broj, lada polinom P (x) = (x + 1 )" - x" - 1
211 1
X - ···_1 x-I k"'1 1 2kn
x _. 2xcos--+ I
nije djeljiv sa Xl +x+ 1. Dokazati. 211+ I

31. Odrediti polinom P (x) petog stepena koji zadovoljava ova elva uslova:
(I) (x-I)'I {P (xj+ I), (2) (x + I )'i{? (x)- I).

32. P (x) je poliuom Ciji su koeficijenti cijeli brojevi. Pokazati da jz uslova 6jP (2) i
61p (J) slijedi 61p (5).
33. Pri kakvim uslovima vrijedi:
a) x2+mx-1 je djelitelj ad x 3 +px+q;
2
b) X +I1IX+l je djelitelj ad x 4 +px+q.
34. U prostiti polinom
40. Dokazal! ela postoji broj a taka\' ua je polinom x 6 _15x 3 8x 2 +2 dje\jiv
x x(x-I)
x(x-I) . . (x-II+I) poiinomom x 2 +ax + I.
P"(X)=I-I+~2!--·I(--lr, . II!
41. Koristeci identitet
35. KoristeCi Hornerovu shemll, razloiiti polinom P(x) po stepenima od X-Xo: I
. 1
(I) '(x-")(x-b)=;:'b I "'x--b"')'
I ( x--~
a) P(x)~x4+2x3-3x'-4x+l, Xo= -I; b) P(x)=x', Xo~ I;

198 199
 dokazati 13. a) Iz Ilslova 1'(1)=0, P( ..··2)=0 j P(4)=18 dohijamo sistem jednacina: a+b-l-c= -1,
4a-2b-l-c=&, 16a-l-4b+c=-46, cije je rjeSeoje a=-2, b=-5, c=6; dakle,
P (x)=x 3 .. _ 2x 2 _ 5x+6;

b)iz uslova P(i)=O, (P('-i)=O), P(-I)=

14, a) Nule poJinoma Q(x)""Zx 3 _. 3x~+x Stl x~O, x=l i Za (e iSle: vrije:drlOsti se auu1ira I

polmorn p"(x)=(x-l)l~-xh-l-2x-l, paje prema Bnuovom SUIVU !vrdenje taeno;

1 ,- 2-n: 2n;
b) nule polin om a Q {x)=x 1 + x -I- 1 su XI 2 =-.. (- I ± j,/J), odnosno Xl =COS---I- i sin~, ~l = x,
. 2 3 3
Lako se provjerava da je i X, nula polinorna P~(x) (komlili Moavrovu forrnulu). Naravllo,
RJESENJA
x1 =x, mora, lakode, biti nula po!inoma P,,(x). ZllaCi, polinom p.(x) je djcljiv polinomom
Q(x)
1. Polinom P(X) ima oblik P(X)=ao(X- !}'(x+2j1. Iz uslova P(2)=48 shjedi da je ao=J. Prema
tome, bite P(x)=3 (x-1r'(x+2)2 c) rastavljajuti polinom 1'~(x) nB faktore, dohija se da je jedan njegov faktor (x-at', sto maci da
je polinom P,,{x) djdjiv polinomom Q(x)
2. a) Imamox4=x2=I-i,x~=x3=1_2i, leje
15. B), b), c.) Treba provjerili da vafi P(I)=P'(l)=P"(l)=O.
P, (x) = (x- 2)(x -- I - i)(x- I + i)(x - I + 2i) (x - I - 2i) = (x _ 2)(x J _ 2x+ 2)(x" _ 2x + 5);
16. Posmalrati funkcije y=xl_6xl i y=}. i nacrla(i njihove graflke. Dobijamo: za "E{-OO, 32)
b) X4 = Xl:== I + i, Ie je P4 (x)= (x-. I )(x- 2)(x - I + i)(x - I - 0'" (x- I)(x _ 2)(r _ 2x -I- 2) polinom ima jedan realan korijen; za A= - 32 Iri realna korijena od kojih je jedan dvostruki; za
AE( - 32,0) trl realna razlicila korijenB; za A=O iri korijena od kojih je jedan dvostruki; l.a ,,>0
3. a) Ko!icnik je 2x1 + 3x -I- ! I, os{a{ak 35x- 5; b) kolicnik.ie ~ (3x- 7), os(atak je ~ (_ 26x- 2) jedan realan korijen.
17. ispilali funkciju y=A.= J0+4x'+12x1 ; "E[O, 5]
4. Nula polinoma P(x)je j komp~~k~n braj x",,2-L Polinom irna oblik P(X)=ilo{x+l)(x-2)
(x"- 4x-l- 5). Iz uslova P (0)= 20 shJedl da 1e au = - 2. Dakle, biee P{x)= ._ 2 (x-I- ! )(x- 2)(_>?- 4x -I- 5) I 6
18. Treba da je f(1 )=0 j f (1)",,0, Ij. a +b + I =0 i 60 + b = 0. Od<lvde dobijamo da je a ='~, b =
o
I
5. P(xl="2(x- !)(:.?-I-4j1. 19. a) Koristeci 8., nalazimo korijene XE{ 1,"' 2, ~3, 4:;

6. Ak~je xl.;2 nula polin om a J 1

x ·_6x +21x 26, clijeljenjem tog polin0lna bionoll1om x- b) x=2; c) xE!I, -2,3); d) XE{-I,n,X1=-ljedvostrukikorijen
cloblJamo x ·-4x+13,---,0, I) x1.3=2±31

7. Kako je X.I = I + J3 ~ula poliooma P (x) sa racionalnim koeficijentima, onda jc njegova nula
-'(' n:alan bro) Xl = 1 - )3. Sloga je polioom P (x) djeljiv polinomom Xl _ 2x -I- 2. lz ideotite!a
ill a1
X4 -I- px ' -I-qxl -I- 6x -I- 2 "" (Xl - 2x- 2) (Xl -I- bx -I- c) b) x, +X2 -I-X3+X4= -~, XIX1+XIXJ +XIX4 +XlX3 +X1X4 -I-X,X4=~'
~ ~

dobijamo p"'" - 4 j q = I. Dakle, Ostale nule polinoma P (x) su x) = I -I-J2 i x =

4
J --Ji.
s. Imamo (I + if- 2 (l + i)-I- 4= I + 3i -I- 3i1 +e - 2i- 2 -I- 4= I + 3i _ 3 _ i- 2i+2:0"O.
7 ,
9. Polinom P (x) mourno predslaviti u :liku 21. Prema Vie(ovim fonnulama xl+X1+X l xIX Z + (Xl -I- xl)x;, = -"2' iXIX1X~ = - 2' a prema prel-
4
X4 + I ""x -I- 2x" + 1 2:x? ={x -I- 1)1_ (x J2'f =(x
l 1
__ x ,,/2 + I) (Xl -I- X Ji -I- J), odakle dobijamo poslavci daje x l +x1=1, odavcle dobijamo daje XJ = -~
I
i x l xlF-3, teje A=-3 .
2 ,
. .fi .fi
X"l =(1 ±'IT' X3,4 =( -I ±ilT' nnle polinorna P (x), 22.. ImamoxI+x2+X3=-2,xJX1+XIX3+XIX3=-5, !.
X,X 2 X 3 =6; (e zbog x3",,2 je x, -I-x2 = -4, XIXl =3, 1j XI = - I. Xl = - J
23. Posto je x,"i'a{l+2i), je x2""x l ""'a(l-2i), a odavde
10 X I X1=5ff. Iz Vietove formuk:
Xlx1X3= - lOa] dobijamo sada X3= -2a.
11. (xl+3x+ It'.
12. Odredimo realne: brojeve p j q iz idenliteta .r' _ 2r + 1 = (xI _ l)K (x)+ px+ q, 25. Slavljajuci da je ZI =Q1cis <fl, x) =1, = Qlcis (- 41), Xl =Qzcis <p, z~ =12 = Qlcis (- <p) u Vielove formule
~dje je ~ (xl ~oJ!no~ os~og stepena. Odatle za x = I i x = - J dobijamo sistem jednaCina p + =0. XI + Zj -I-z1 +1 2 "" 2a, IIZI +Z IZ2 + Zit! +ZIZl +11 12 + z212 = 18,
p-l-q-4, elje: Je rJe~eoJe p= -2, q=2. Dakle, ostatak pri dijeljenju polinoma je _ 2x+2. q
ZIZ,Zl -I- ZIZI12 +ZIZ111 + ZlZJZ1 ",,24, ZIZIZlz1 "" 16, dobijamo a ",,3.

)00
 26. Rczultat dije!jCllJil pOllll0l11il. 15x4 -- 13x -I- 2x - I sa x - 2 dut je prcg!edno Hornerovom shcmom:
J

2 ! 15 -13 0
Dakle, ostatak Jijeljcnja je 139, dok je djclimicni
I 15 17 34 70 139
kolicnik 15x'-I-17x'+34x+70
27. Odgovor je potvrdan. pi! jt i\ (xl = (x~' 2) (x - 3)1 (xl -I- I)
2 1
28, Koristee! Hornerovu ShCIlIU, dobijamo da je )8. a) (x2+2x+2)(Xl_-lx+2); b) (x 1 +3){x +3x+3)(x -lx+3):

x 5 -2x 4 -i·3x 3 -4x 1 -t-2x+5=(x_l)5-t- 3 (x- J)"+S(x-I)J+3 (X_I)I-1-5. c) (:! +2x-I- I -h/2-· 2(x -j-l )J(J2m!2)(x 1
-f-2x -t I f- ,/2+2 (.\ -I- I )J(J2-~'i)!2)'
x"'I_1
29. KOrlSll!! cinjenice eli! je I I x -I- Xl -I- -I- x" = --,----,- (xtl); I+x+x'+. +x"- 8k+ I
21/1- 0xcos-----1l+ 2 11") :
x-' I 4"
X"~l_ I
-!-X·"=- (xi=l). 40. Aka je data pretposlavka tacna, tada jc
X --
(Xl -I- ax -I- 1) (X4 -I- Ax] -I- B)? -I- ex -I- 2) = x" ! 5):;3 ~ 8x 1 + 2,
Z 1
1-
30. Kakojc x +x+I=(x_a)(x_o: ). O:="2(-l+i y ' }j, polwom P(x) djeljiv je sa xl+x+1 aka i odakle se na osnovu prmcipa identileta !lo!illoma dobljc sislelll jcunilCina

(I) a·l A 0,
samo ako je (o:+I)"···a"-I=O! (0: 1 +1)"-(:('"_1=0. Kako je a+l=-a1 ! [j2+1=_a., ove
jednakos\! pos\aju aZ~_ a" - 1=0 1 cr" - c.:1"- 1 = O. odakk poslije salmanja proizilazl -- 2. = 0 (2) l+aA+ B 0,
Zakljucujemo da je tvr(knjc !skazano u zadatku tatno ell A-HB+ C = ~ 15,

31. Uslov (I) kazuje dn jc polmom P(x)+ I djeljiv sa (x_I)'. To mati da je izvod log poiinQma, Ij (4) B+aC+2 = - 8,
P'(x), djdjiv sa (x-If lz usloya (2) slijedi da Je izvod poiinoma P(x)-I, Ij. 1"(x) dje~i'i sa (5) C+2()= o
(x + I )2. Kako je, po pretposlaVCI, Pix) pohnolil petog slepena, moze se pisali P' (x)= A (Xl' -~ I f (A lz (I), V) i (5) izlazi (A, B, C)=(, Il, a1 _ I, - 2a), Ie uv/Sl<iIJUJWllih Illjconosli u jedJ1<!cine (3) I

je kunslanla) Iz ovcjednatinc izlazi I'(X)=A(~X5 __ '~X'+x)+B' gdjcje B kOll$tanta. Buduci dn (--1) dobij'lITIo:
iJ.1 4a + 15=0 /la 1 =9, Ij. a = - 3 (posto a= 3 He zadovoljava pi III jeduutinu)
J 5 15
jc P (I)"" -- I, P ( - I) = I, traj~lJi polinom P (x) ima oblik P (x)= - -_"(~ + __ x 3 - - x
41. Moze se dokaza!l opslljl rCZullal
8 4- 8

32. Ol1laCimo date uslo,'e 6iP(2) I 6Ip(3) sa (I).lmamo:

( ",'
(~)~~: __ ·;T(:t._b)"-'''·l~()(-l)l
(,,+'-1') ~b}~~'{
n-I
1 ( 1 , " (X_aY-=i-.-(-I)
1 )
(7-=-b)"-l
(2) P (x) - P(2)= (x -- 2) QI (xl; l' (xl'- P (.1) = (\ ~ <) Ql (x)
Q! (xl i Ql (x) su polinomi clji je Slepcn n~~ I aka je 11 slcpen polinoma Pix). KodicijCllli poiinoillil Rezultati (ll, (2) I (3) sc dobiju IZ (*) za n=l, 2, 3 respcklivllO. Ookaz..1.1i matematiCkom
Q! (xl i Ql (xl su cijeh brojcvl. lz (2) La x=5 doblja se: l11duckijorn da (.) vrljedi za sve rlEN
(l) P (5)- P (2)~ JQ, (SP' (5(- P (J)~ 2Qo(5)
Na OSIlOYU uslova (I) i relaClja (3) l.akljuClljc sc
{llp(,) i 211'(5)1=611'(5).

33. a) Treba da je (Xl + fIlX- l)(x - a)=x 3 + px +q, sto je prerna principu identileta poiinoma
=-il''"q II ~()m- I =p II rrJ-Il-·0-=m ='1 A[!= _q" I (Aa= m);
~) treba da je (r + mx + I) (Xl + ax + h)= X4 + px 2 +q
~a+m=O II I +am+b==p Aa+bm=O IIb=q
=(m=Ollp=Q+JjV{q=!Ap=2· m 2 )(a= Ill, b=q).

34. OCilO je P.(r)""

1=0
I (-I)"(')={I
k
1)'=0 .. r=l,n, Ie jc prcma leoremi 4. p.{x)=(-!)"
II!
(x-I) (x~ 2) ... (x- rl).

35. a) (x+I.t'-2(x+I)J-3(x+IY+4(x+1l+-1;
b) (x-I)'+5(x~ It+ lO(x_I)3+ IO(x,-1)1+5(x-1)+ 1-, c) (x-2J"'-18(x-2)+38;
d) (x+it -- 2i (x + if - (I +i) (x + ill - 5 (x+ i) + 7 + 5i.

36. Razvili P (xl po stepenima od x ~ J, a zalim zarnijeniti x - 3 sa x +3 Dobije se

P (x+ 3)=x4 + IIJ? + 45x1 + 81x + 55

202 203
 3. Dokazati da Sll tacke M J (2, _.), 1), M2(4, 11,6) i M)(4, -4,3) tjemena
9. ANALITICKA GEOMETRIJA U PROSTORU pravouglog trougla M I M z M 3 ·
4. Odrediti taeku na z-osi koja jc podjcdnako udaljena ad taeaka A (J, -·1,3) 1

B(2, I, I).
5. Dale su taeke A (l, 2, I), B (2, - I, 3) i C (3, h, c). Za koje vrijednosli b 'I C

tacka C lezi oa pravoj AB?

6. Poeetak vektora ~ je u tacki A (2, 1 1), njegoy inlenzitet je 3, a projekcije
91. VEKTOR POLOZAJA. RASTOJANJE DVIJE TACKE. vektora ; na x-OSu i y-osu Sll respektivno 2 j 1 Nab koordinate krajnje taeke
~
PODJELA DUZl lJ DA TOJ RAZMJERI vektora o.

1. Polozaj laeke M u prOSloru U odnOSll na lacku 0, pol, odredcn je vekrorom 7. a) Odrediti tacku T koja je jednako udaljena od tataka A (I, - I, I), B (- 2,
-J.-i' -t ... .ry
L I), C (.~ I, - I, 2) i D (2, 2, - 1).
OM =r, koji se naziva veklorom p%iaja lacke M. Oznacimo Ii sa i, j, k
jedinicne veklore osa Dekartovog* desnog pravoug!og koordinatnog sistema b) Dokazati da je retraedar T, (0, 0, 0), T, (0, I, I), T, (I, 0, I), T. (I, I, 0)
vezanog za polO, lada je pravilan.
; =x7 + y] +zk, 8. Provjeriti da tacke A (3, -1,2), B(I, 2, --I), C(-I, I, ~ J), D(3, -5,3) cine
~
tjemena trapeza. NaCi diiZine njegovih para!elnih strana.
gdje su x, y, z koordinate (projekclje) vektora polozaja r. Imamo da je
';hlx'+I +z', te 9. Data su tri uzas!opna tjemena para!e!ograma A (I, I, 4), B (2, 3, - 1), C (- 2,
2,0). Nab cetvrti vrh paraleJograma D.
x y z
cosCt.=-, cosp=-, cos'1=-,
r r r 10. Dokazati da je trougao ciji su vrhovi A (3, - 2,5), B (- 2, 1, - 3), C (5, I, -- J)
gdje Sll a, p, '1 uglovi koje veklor ; zak!apa sa pozitivnim srnjeroYlina osa ostrougli.
Dekartoyog pravoug[og Sistema (tj, sa vektorima Vazi 7, j, Ih 11. a) Odrediti koordinate !ez.ista T trougla ABC u prostoru;
cos 2 a
2 1
+C05 0+C05 '1 = 1;01 2 = I. b) odrediti koordinate tezista trougla ABC ako je A (5, 1, 12) B (11, 3, 8), C (2,
~ ~ 5,0)
2. Neka su r, ' r, vekton polozaja tataka M, (x" y, z.) , M, (x" y" 2,).
Rastojanje d(M I , M 2 ) izmedu taeaka MI i M2 je 12. Tacke Ml (2,5,0), Ml, (0, 1, 7) i M3 (1,0,2) su tjemena (rollgia M 1 M 2 M 3 ,
d= 1;2 - ;~]I = v'(x"; - XI)2 + (yz -- Y])·~'+-(z-,---z]? Odreditl koordinale sredista duzi M2M3 i Iez.ista trougla M 1 M 2 M 3 ·

3. Neka su dale taeke MI (Xl' y], zd i M2 (Xl, h, Z2). Ako (atka M (x, y, z) dijeli 13. Odrediti vektore polozaja ;, i ~_~I~caka A...;
b !!
i C }9je leZ~ respektiv~~ u
duz MIM2 u razmjeri A, onda vrijedi jednakost ravnima Oyz, Ozx i Oxy, ako je a·b=81, b'c=9, ca=36 I ako se te7Jste
~ ~
trougla ABC nalazi u tacki T(2, 4, 6) .
...,. -t -i""'. -i' rl +Ar z
(r-r,)~),(r,~·r), tJ. r~---
1+), , 14. Izracunati povrsinu troug!a M]M2M3 cija su tjemenii tacke:
~~ -i' ~_ ~ ---t -t
gdje su OM I =r 1 , OM 2 =r 2 , OM =r veklori polozaja. Odavdc s!ijede fonnu!e a) M, (7,3,4), M, (1,0,6) i M, (4,5, - 2);
Xl+AX1 Yt+Ah ZI+AZ z b) M.(I, 2, 0), M,(3,0, -3)1 M,(5, 2, 6).
x~I~' Y~I+C' z~I+i.-
15. Izracunati zapreminu tetraedra M 1M 2M 3M4 <Sija su tjemena taeke M 1 (1, I, 5),

ZADACI
M, (4, 0,8), M, (6, - 2,6) i M, (5,0,3).
16. NaCi odnos u korn koordinatna ravan xOy dijeli odrcl.ak izrnedu tacaka A (2,
1. Izracunati raslojanje izmedll tacaka MI (7, 1,3) i Ml (5, -1,2).
-1,7) 1 B(4, 5, -2).
2. Dokazati da SII tacke M, (3, - I, 2), M, (0, - 4, 2) i M, (- 3, 2, I) tjememi
jednakokrakog trougla M 1 M 2 M 3 . 17. Duz AB je podijeljena tackama C, D, E, F na pet jednakih ~ijelova. Ako je
C(3, -5,7) i F(-2, 4, -8), nab koordinate tataka A, B, DIE .
• Rene Descartes (1596-1650), franClJskl malemallCaf 1 filozof.

,OJ
 IS. Ncb SU fl' r~, r J
.
I f4 ycktori poloZaJa tacaka M" M I , M) i M. Zaprcmina V tetraedra
18. Izraziti radijus-veklor Idista trostrane plramide rreko radijus-vektora njenih I -> .... .,. -+ • •

MiM1M»f~ jt: V=6!{(T/-rtlX{TJ .. rd) (~4"-;!)I,V"'3

vrhova A, 8, C, D.
7 -1-), ( -- 2) 7
19. Dataslldvavrhatro.llglaA(~4
k ' --1 2),B(3
_'_ _" 5 ~ 6) . N aei" [reC(" vr I1 C (X y 16. Neb prava A13 sljcec [aVan xO}, U lack! ,\1(_\, ),,0) [mama I + } , ' lJ ),""-2 Sada je
{)=---------

z )Oa 0 se zna da sredlOa Slrane AC lezi fla OSI Oy, a sredina s(rane Be na ra~n; 7
x z. 2+,--4
1
x=---
7
RJESEN1A

1. d= 3.

1. MIMJ"",MIM:"'y'46
18. Teiis(c pirMnide dijeli odrcl.ak DE, gdje JC E leZlste Irougla ABC U odnMu ),,,.~3:1; dobljamo
3. -;\:f~M5 = ~t;i.fi + M';-M~", 234
., ! -. -, -+ -->

4. (0, o,~). f7=4(rrl-rff-l-rc-I-rj): C(4, ~5, 2)

5. b= -4. (",,5; mora bili:47 =kAB, tJ vektori AC! An su koliflcarni

6. 8 1 (4, 2, I); 8 1 (4, 2, -3).
9.2. JEDNACINA RA VNI. RASTOJANJE TACKE OD RAVNI
7. aLSrediste tetraedra ABeD: l'AT!1=IBf!.l""ICill=rD'TI1=d=T(~'22'2
~ :~) ' MEDUSOBNI POLOZAJ DVIJE RA VNI
b) 1TJ:I=ji,i1j, 1. lcdnaCina ravni koja proiazl kroz tacku Ml (Xl' ft, ::d i nonnalna jc n3
AD- =~ (ARI = -in, IDe! =2/22, Ai =~ DC.
~
8. DC, vcktoru n=(A, B, C) g!asi (u vektorskom obltku)
1
9. Koristiti uslav AD;:= Be, D (~ 3, (l, 5) (:-:!)·;;=o
10. ~r~,'g"htitdi ,:!njCfl, iell da je kvadrat stranice koja lei! naspram ostrog ugla manji od sume kvadrata lIi
,1 ,I)U S ramea. '
--. -. -. ~ -.
r' 110 = P (normaini, Heseov* oblik jednaCine ravni),
Ii. a) Tdiste T trougla dijel'l medljanu AAI trQlIgia U odnosu A= 2;!, pa je ; r= ~_C.~A-,- ""!:.-.• +-~~.~
1+2
gdje je p=;-';o (:;0:0, udaljenost ishodista a od ravni), QM=;, "OMI =:1
. -+
-.
"rl/+rc (p):.O). Dalje je, zbog no = (cos a,
~
COS p, COS
~
y) i r = (x, y, z),
Kako je A1 sredin3 stranice Be troug];l, tOJerA=~--
, 2
xcosa+ yeos ~+zcosy- p=O,
~ r_A+rS+rC
3 'J
x -"-x
_ _ -,aodavdex""_ci_ +x
.. _'_,c
-, _Yci+YI/+YC
Yr~~'--3---'
ZA+ZJl+ZC
zr=------·
(
3 ' b) T 6 , 3 , -3 '
20)
sto predstavJja normalni oblik jednaCine ravni 1I skalarnofTl obliku.

12. Tacka sG,~, D sred!~!e je dUli l~f;AI;. Tezis!e T rrougla ima koordillate x=!, y=2, z=) Opsti ob!ik jednaCine ravni u skalarnom obliku je

13. Neka je
.
a=yJ+l k, l
~ -+ • -. .,.
b=X1i-l-z:tk. c=xli+y~; tada iz uslova zadatka dobijamo ovaj sistem iii
A (x-x,)+B(y- yrl+C(z-z,)~O

jednai:ina
Ax+By+Cz+ D=O.
Yl+Yz=12, z\+Zl",d8,
Yl'Y1=36, 1 1 '1 1 =81. Segmentni oblik jednatine ravni je
y z X
_+-+-=1
abc '
-+ .... -. gdje Sll a, b i c odsjecci koje ravan odsijeca na koordinatnim osama,
l4. Neb SU'I> /'2,'1 vekton pololaja !ai:aka M 1 , M2 i MJ
I -+ -. -+ -+
P="2I('2--rl)x(rJ-r!)I. a) P-;oo24,5; b) P=!4 • L, 0, Hesse (1811-·1874), njematki matcmaticar

207
206
 2. Jedn.aCina pramena (sveznja) ravni koje prolaze kroz preSjeenU pravu dvije 26. "~aci)e~.lta.0nt~ ravn_~ kola s~?rzi {aeku Ai I (1, I, I) I paralelna je veklorima
ravnJ
a=2i +) ~ k i b= ~j +3) +2k
.-.--', -Jo .~ "'-i-
27/ NaCi jednacinu ravui koja je paralelna vekloru a = i + 4} + k i odsijeca na x-osi
je i y-osi odsjecke 3 i ~ 6.
28. Odrediti odsjecke SIO ih ravan odsijeca na koordinatnim osama:
aJ x~2y+3z-6~O; bJ 5x+y-·3z-15~O:
3. Ugao iZJ11edu dvije raVOI Cijl su veklOri normale;;
C )je
= (A 1 ,B e ) ' -I _ (A B
]lll1~ 2"2,
2
J ], c) XT2y~3z~O: el) 2y·-3x~6~O

n l 'n 1 29. Nab lacku SlmC[ficnu koordinatuom pocelku U odnosu na ravan

cOS(P=±~.
;(/+2j 2k)--5=0
Ind· hi
Odavde se dobijaju uslovi parale!nosti dvije ravni: 30. Dalaje ravan ;.;=
I, ~=(I, 2,3). Oa II se tacka P(~2, -7, 1) nalazi sa iste
Aj B, Cj slrane rayni sa koje i koordinatni parclak? IzraCtmati odslojanje te Lacke ad
A2 = Bl = C 1 ravol.

i norma!nosli dvije rayni 31. Isp'ltati oclnose 'Izmeau dalih rayni:

aJ 2x-·4y+4z+ 7~O, 3x~6y+6z~ I ~O:
AIA z + B j B 1 +C j C2 =0.
b) x+3y+7z+9~O, 4x+y-z+8~O;
4. Odslojanje laeke M (x o, Yo, zo) ad rayni Ax + By+ Cz + D = 0 data je obrascem c) 2x+y+zJ5+5~O, 3x-· y~O:
-Jo-~?-~ -~7?-)- -.~? ..,
i !AXo+BYo+Czo+D! .... --j. d) r(i+2j+3k)~4~O,r(2i+j k)~3~O,r(3i+3j+2k)~7:
,_. ~ - (~Ir-no-Pi)-
2x-4y+3z~l,x~2y+4z~3, Jx-y+5z~2_
Vi A2 +B2 + C1 e)

32. Odrediti parametar p, taka da ravni 2x+py+z~3=O ! 3x~2y+pz+3=O

ZADACI
budu narmalne. ~

20. Saslayiti jednaCinu ravnl koja: 33. Odrediti parametre pi q, taka da ravn; 2x+py+3z=O i x+2y+qz+I=O
a) prolazi kroz osu Oz i hoz laeku M (1, - 2, 1); budu paralelne.
b) prolaz~ kroz lacku M (2,3, "-4); paralelna je ravni yOz; 34. bdrediti ugao pod kojim se sijeku ravn; 2x+·3y+6z-'l=O
c) pr~lazl kroz facku P(2, -2, -4) i odsijeca odrezak na Ox-osi a= -3 a ua 2x--2y+z+ I ~O.
OZ~OSI c = 2. '

21. Tacka M (2 , -, . I.'~.

2) J-e podnoz'J-e no rrna Ie spustene
• - k - 35. NaCi jednacinu ravni koja sadrzi laeku M 1 (l, I, I) i para!elna je ravo;
IZ oordmalnog pOCclka 0 3x~ y+ 7z-12~O.
na ravan. Nac! jednacmu ravni.

22. a) Saslaviti jednacinu ravni koja sadrZi tri date neko!inearne [aeke M ( , 36. NaCi jednaCinu ravni koja sadd:i taeku M J (0,0, 1) i normalna je na ravnima
zd, Ml (x 2, Yl, Z2) i M3 (x 3, Y3, Z3); J XI, .fl, 2x+y+z+l~O i x~3y+5z-7~O_

b) lizeti, specijalno, da je M, (I, I, I), M, (7, I, -I) i M, (~6, ._ 3,6)_ 37. NaCi jednacinu ravni koja sadrZi tacke M 1(4, 1, - 2) i Ml (- 2, 3, - 5) i
23. Naei jednacinu ravoi koja sadrii laeke M (I - 5 I) - \1 (3 2 _ 2) nonnalnaje na ravui 3x+ y-2z+5=O.
. -Jo 7 ~ --7 1" I 1 1 " , a
paralelna je vekloru b = i - 2j + 3k,
38, Naci jednacinli ravni koja odsijeca na Ox-osi i Oy-osi odsjecke 6 i 3 i
24. Na6i)~dnaCinu ravni koja sadrii t3cku M J (1, 2,3) i normalna ie na vekto' normalna je na ravan 4x + y ~ 2z + 7 = o.
polozaJa te tacke. . ( IU
n
25. NaCi jednacinu raYn] koja sadrzi tacku M (I 0 - I) - I - k 39. NaCi jednacinu ravni koja sadrzi Oz-osu i zaklapa ugao 3 sa ravIlI
.... ~ ~ --7 . 1 " I norma na JC na ve loru
n=2, +2) +k. Dobijenu jednaeinu sves{j ua normalni oblik 2x+ )'-zJ5-7~O.
208
 40. Na osi Ox odrediti lacku M jednako udaljenu ad tacke A (9, - 2, 2) i ad ravni 56. Odrediti parametre a i b, tako da ravan 5x+ay+4z+b",,-0 pripada prarnenu
3x-'6y+2z--3~0, [avni a (3x -7yl' z- 3) + ~ (x - 9 y+ 2z + 5)= 0,

41. Na osi Oy odrcditi (acku M jednako udaljcnu od dvije ravni x+ y-z=-I, 57. Iz pramena ravoi a.(4x+13y-2z-60)+B.~4x+3y+3z-30)~O lzdvojiti onu
x- y+z- 5=0. ravan koja od koordinalnog ugla xOy odslJeca {rotlgao pOvrsll1c 6.

42. Kroz lac.ku M (- 5, 6, 12) postaviti dvije ravni od kojih jedna prolazi kroz osu
Ox, a druga kroz osu Oy. IzraClloati ugao iZmc(1u ovih ravni.
RJESENJA
43. Kroz presjek ravni 4x- J'+3z-1 =0, x+5y-z+2=0 poslaviti ravall koja:
a) prolazi kroz tacku M (I, 1, 1); u) paralelna.ic sa os am Oy; 20. a) C=,DdJ, Ax+By=O, A I+B (-2)=0, A=2fJ, 2x+ydl;
ill "/x+D=O, A-2+D=0. D=~2A, k\~2A=0, x-2=0;
c) normalna je oa ravaH 2x- y+5z- 3=0. x y z 2 -·2 ~4 6 x r 1_
tl a=~3,r=2'--=3+b+2=1, _.3 1 -';-+'"-2-=!.b=-II'-=3+--6/11+2~1
44. Nab odstojanje ravlli:
a) llx-2y-lOz+15~0 i Ilx-2y-IOz-45~O; 21. 2(."(-2)~ J (y+I)+2(z-2)=0, 2.-.:-·Y-t·2z-9=0,jer je ~=(2, -1,2)
b) x+2y+2z-7~O i x+2y+2z+5~O, 22. a) UZ!1llmO pro'lzvo!jnu !acku M (x, y, z) ruvn'l) spojIJ1l0 jedJllJ od dauh (ataka, npr. AI) sa M, Ml

45. Izracunati visinu lis piramide tiji Sli vrhovi II tackama S(O, 6,4), A (3,5,3), ] :'vf , . Veklori 'M]A;, 'Ai;"M; i M~I; Sll kompiatwrni, pa je Iljlhov mjdoviu vcklorski proi7.vod
B (- 2, II, - 5) i C (I, - I, 4), Jednak nuli, Ij

46. Odrediti jednaciou ravni koja .ie paralelna ravni datoj sa x - 2y+2z - 7 = 0 i
\-X)

Xl~:\1
Y-Yl
Yr"Y]
, -', I
Zl'- 21 = 0,
udaljena je od nje 2-<1. 3. \
X3-'\] Yl-j", Z.l - ZI

47. NaCi jednacinu ravoi koja sadrii tacku Ail (2, - 2, 4) i pravll presjeka ravni SID predstavlja lrUzenu jedllabnll ravO!
x+ y+z- I =0 i 2x- y- 3z+3 =0. oj Imama

48. NaCi jednaCinu ravni koja sadrii pravu presjeka ravni 4x- y+3z-1 =0 i X-,,[ r -I ,- [I
x+5y--z+2=O i normalnaje na ravni 2x+y·-f-5z-1=O. o ~ 2 '"" 0,

49. Odrediti pararnetar b, tako da ravni bx - y- 2 =0, X- by+z =0, x+ y- bz = 0

I -7 -4 5
-8(x- I)·~ 16(y- 1)-·24(z- t)=O, -8x 16y- 24z+48 =0, x + 2y+ Jz- 6=0
proia7.e haz jednu zajednickll pm vu.
23. Cmacirna sa ~J ~;1 ~ek\()re P~Jol.~~a tataka MI ~ M 2 , a sa (R) tra:(,cnu ravan ladu ravan (Rl
50. Naci geometrijsko mjesto tacaka koje su ad ravni 3x + 2y + 62"- 35 = a udaJje- sadrji v('ktor il = r 2 - r 1= 2i +7j ~ 3k, a nonna!n<l JC na vektoru
ne za 5.

51. Date su taeke A(7, 3, 4), B(I, 0, 6) [ C(4, 5, -2), Odrediti geornetrijsko k
mjesto taeaka M, tako da zapremina tetracdra ABCM bude 147. " " "
11=(1x6= -3 =15t~9r-l!kt
-1'
52. NaCi geometrijsko mjesfO tacaka koje su podjednaka udaljene od ove dvije
Prcma lome, jednatina ravni (R) gl:ISI
ravni 3x+2y+6z-35~0 i x-2y+2z--3~0,
15 (x··~ 1)~ 9 (y+5)~ I! (z~ 1)=0 iii 15x -9y~ Ilz~49=O.
53. Izracunati zapreminu koch tije clvije strane pripadaju ravnima
2x-2y+z-1 =0, 2x-2y+z+5~0, 24. x+2y+3z-14""0.
2 2 I I
54. Izracunati zapreminu tetracdra ograniCenog ravnima x+ y+ z-l =0, 25. _. x +~ y+ -·1--=0.
3 3 3 3
x-y-I~O,x-z-I=O,z-2~(),
26,5x 3y+7z-9=0
Izracunati duzinu visine !etraedra SpUSlene iz tjemena koje lezi II ravni Oyz.
27, 2x ~ y+2z~6=O.
55. Iz pramena ravni 2x- 3y +z- 3 +1.. (x+ 3y+2z + 1)=0 izdvojiti anu ravan koja: 28. a) a=6, b= ~3, c=2; b) a=J,b=15,c=~5;
a) prolan kroz tacku M(1, -2, J); b) je paralelna sa OSOI11 Ox. c) ll"",b=c=O; d) fl=J, b= ~2, (;;00 ±oo.

210 211
 I 2 2 5 47. Tra7rna ravan pripada pramcnu ravnl,tIJajej~dnatm3 p(x+y+l-l)+Q(lx-y-Jl+3)=O Jz
29. Op~li obhk jcdnatin~ ravni glasi x+2y-2z-S=O, a normaln'l oblik glasi - x+'-y- ;:--=0. uslO\'a da tralcna ravan sadrzj lacku M) slijedl p= q Dakle, j~dnabna ravnI jt 3 t 2; + 2 = 0
:I :I 3 :I
Dak!e, odaJ)cnost
. r[lVnl
'od. 5 . (10 20 - -20).
0 Iznosi·- Rjdcnjc JC (atka -,- -
48. h+56y-·14z+23=0
3 9' 9' 9 49. b=2;
J(). Da, d=JI4. SO. 3x+2y+67=0, )x+2y+6z ..· 70=0;

31. a) Ravni S\I paraldnc, jef su vektori ~) = 2-; - 4j +4k i ~l = 3-; - 6j +6; koJinearni; 51.2x-6y-)z-IIO=0,2x-6y--3z+142=0;

b) ravnj sc sijcku pod pravim uglom, jer $\1 ~, = i + 3j + 7k i ~l = 47 +J-- k orlogonalni;

veklori I I
52. Buduci da je -I)x + 21'-1' 6z- 351 =-Ix - 2y + 2; -.31, Imamo za gcomelflJ,ko nqes{o lacaka d\ lie
---t -t -> ----t ,- -, ..--. 7 - )'
c) ovdje je 1I,=2i+j+k..j5! 1I1=3i-j. Sa <p Ol--llilCimo oSlar ugao izme(1u favni. Tacla 12
ravni Cij.: sujednacine x+ IOy+21-42=0 i 8x- 4y+ 16z-63=0
-. ---t I __ . n 11:
jednacine cos Ijl = Icos (n nJI =::;- shJedi 4) = -] . Znab, ravni se sijcku pod ugloll\ --; 53. 1'=8
" _. ]

d) sijeku se po pravoj, Ij. Ireta ravan pripada pramcnu ravni odredenim sa pfve dvije ravni, ]Ji
bcskonacno moogo rjc.knja sistema; 54. V=6, h=--.
2
e) prcsjecna lal:ka je (- I, 0, I), Ij. imnmo jedmslwno rjdcnJe sislema
55, a) posta tach M !ezi na Irazenoj ravni dalog pramena, ro imamo 2 + 6 + 3·- 3 --i- ic (l- b + 6 + 1)= 0,
32. p=6. 1...=-4; trazena ravan je 2x-3y+z-3-4(x+3y+2z+I)=0, Ij. 2x+15y+7z-+7=O; b) na-
pisimo jednatinu pramena U obliku (2+},)x+(-3+3),)y+(I+2A)z+(- 3+A)=0, posto jc
33. p=4; q=I,S.
ravan paraldna sa O$OIll Ox, dobijamo A=2+1.=0, \=-2. Trazcna ravan ce hili
4 1x- 3y+z··· 3--2 (x+3y+2z+ 1)=0, 9y+32 + 5 =0.
34. <p = arc c"os-.
21 56. lzjednacine dalog pramena napisanog u obliku (3Cl+~)x+(-7o:-9B)y+(a--2Blz'+f-Ja+50)"'"·O
35. 3x- y+7z-9=O
i jednatine date ravni Sx+ay+4!,j-b=O dohipmo 30:+))=5, ~ 7o:-9!hci, ,":/-- 211=4,
_ 3a+5B=b-, dobijamo a=7., B=· - 1, odnosno <1= - 5 1/)= -II
36. Ovdje Je ~) = 2'r +j +"k, ~! =7 - 3) + 5k, ~; = ~1 X ~! = 8; - 9j - 7k. )ednatina ravni, koja sadrii tacku a
_ 1
a
,_= 29
__ lcjerinIlCineravni4x-J},+6z -12=Oi !2x-491'+38zt84""O
~- =
All i noonalnaje na vckloru~, glasi 8x-9y-7z+7=0.
57. Dohijamo
p 8 p 44
37. x+2Jy·t-12z- I =0.
38. x+2y+3z-6=0.
39, Jcdnafina ma koje rami koja sadfzj l·OS\) ima ob!ik Ax+By=O. Posla je ugao Izmedu dale j
• • IT .. . 12A + BI I . I
9J. JEDNACINA PRAVE. RASTOJANJE TACKE 00 PRA VE.
[razene ravnJ ~, tad a mOla blt! ------;;;;::.----==--= -, odakle se doblja A =-B iii A = ,. 3R, Dakle,
3 JIO'JA1+B1 2 3
MEDUSOBNI POLOZAJ OVIJE PRA VE
jednacine Iraienih rayni su: x+3y=0, 3x- y=O.

)3x-. 31 -~ . (68 ) 1. Neka prava (p) prolazi kroz tacku M] (x]' y], zd i neka je paralelna vektOrtl
40. Iz us]ova --,-=IAMI dobijamo M] (8,0,0) l!lfl '~S' 0, 0
~=(l, m, n). Neka je M(x, y, z) proizvoljna tatka -}
na pravoj (p), a
---+
~------)- -~
;1 i;
41. M (0, - 3, 0). radijus vektori tacaka M t i M. Vektori M1M=r-r l i Q::fO su kolincarni, pa

42. cosljl=13
Is na osnovu kolinearnosti tih vektora imamo
~ ~ ~

r-r1=ta (fER)
43. a) 23x-32y+261-17=O; b) 2Ix+14!-3=0; c) [avan pramena lma jednaCillll
iii
1-.(4x~.y+3z- J)+j!(x+5y-!-t2)=O, Ie I;>: uslova ~=(4\+J-1' -A+5\1, 3A~f-I).L(2, - \, 5) (reba ~ ~ ~

odredlli A J II (= lila primjer). r=rt+ta,

44. a) O~igJcdno, ravni &11 paralelne. Treba najednoj ravni odabrali proizvo!jnu latku, npr. Ai (- I, 2, gdje je t promjenljivi skalar koji za svaku tacku prave uzima odredenu brojnu
0) na prvoj ravlli, Ie nae; udaljenost od druge ravni. Dobijamo d=4; b) d",,4. vrijednost. Gornja jednacina predsta vlja yekt orsku jednacinu pra ve (p). Jedna-
45. Treba odrediti, odstojanje lacke vrlla S od ravni baze piramide odredene lackama A, B i C. cina prave (p) u kanonskom obliku glasi
Jednacma raYn! hoz tacke A, B i C glasi 2x·- y - 2z + 5 =0; dobijamo H.=d= 3.
x-x]
_ Y-Yl = _
_ = ____ Z·_·Z,
_ (=r),
46. Trakna ra:an ima jedna6nu x - 2y+ 2z + D = 0. D Cerna odredili iz IlsJova cia rasrojanje izmedu
raVnl Iznosl 3_ Uzeeelllo proizvoljnu tacku l1a datoj ravni, npr. M (7, 0, 0) i naci !ljtnu vdaljenosl
I m n
_17+~
d--~-]- od trai.ene raVnl. Iz uslova
. 17+DI
3=-,- dobijamo Dl =2, D1 = -16, ~Io znati da irnamo a u paramelarskom
dVlje ral'ni: x-2y+2z+2"",0 i x-2y+2z-16=0 X=X 1 +It, Y=)', +mt, 2=ZI +nr, gdjeje r reaian parametar.
 .lcdnaCina prave koja jc data presjckO!Tl dvije ravni je -,
59. Prava (p) sadrO', tacKu M,(I. 9, ~I), paralelna je voktoru ,,~(3, 2, 7)

{ A1X+B1Y+~IZ+Dl =0
A1x + B1y+ e z + Dl ;:;:,0.
2
Napisati jcdnacine prave (p) u parametarskom obllku.

60. Napisa!i karlOnski oblik jednaCine prave zadane vektorskl

"+ -lo _~ ---Jo -lo -+ ---Jo
2. Neka je Mo (xo' Yo, zo) data tack a i neka je r x (2i +j ~ 3k)~5i +2J +4k.
X --Xl Y-- YI Z·~ZI
.-~- = -~-- =--- 61. Napisati jednaclnu pravc koja:
m " a) prolazi kroz lacku M 1(1, - 2, I) i parale!na je Ox-osi;
jednacill<I date prave (p). Prava (p) sadrii tacku M j (x j , Yj, Zj) i paralelna je b) prolazi kroz tacku Afl (- 2, 1, \) i paralelna jc pravoj
vektoru p= (t, m, 1/). Rastojanje d tacke Mo od prave (p) je x-2 .y+2 z+3
;:0) x,;,
,(;.~! ~ o - - ~3'
d = ..,-~--=T"-'~~-,
c) prolazi kraz tacku MI (1, I, ~.. 2) j parale!na je pravoj
~ -,
Irl x=2, y=3, z=t.
gdje su fO i r l vcktori poloi:aja tacaka Mo i M j .
62. Prava (p) je definisana jednacinama Y= 3x+ 1, Z= 2x- 3 Napisati jednacinu
3. lednaCina prave kroz dvijc tacke Ml (Xl, YI, 2 1 ) i Ml (X:z, Y2, Z2) glasi prave (p) u kakonskom obliku.
~'>~Xj Y~ YI Z-Zj
63. Prava (p)je definisanajednacinama 2x+3y.-z~5=O, x--3y+2z+2=O. Na-
X2~X] Y2-YI 2:z-2 1 pisati jednacine prave (p) u parametarskom obl!ku
. 4
4. Ugao ~v Izmedu
4
pravih (pj) i (p2l definise se kao ugao izmedu vektora Q (/j, 64. Date pravc:
j

nIl i nosaca pravih i glasi X~2Z~I

{ 2x~3y~2z+7~O' { y=3--22 ;
!Ill, Q2=(il' ml, tl2) 2x~ v~z 4~O X-2Y+3Z-4=0
) - . b) c) .
~ -, a { 3x -I- 2y ~ 5z _. 4 ~ 0
Ql·(ll. ..
cOS~=~-lh cos~' napisati u kanonskom obliku
la,lla,.1 65. Odrediti kosinme uglova kojc prava definisana jednaCinarna 2x - 2)' - 2 + 8 = 0,
. ~ ~
Prave (PI) i (p:z) paralclne su ako i samo ako su vektori a l i Ci:z kojinearni, tj. x+2y- 2z+5=0 gradi sa koordinatnim osama
ako vrijcdi
66. Naei jednacine simetrala uglova sto ih obrazuju prave (PI) i (P2l date jed-
naCinama
,+7
~ -,
x- I y-- 2
.~~.~.- = .~.~ , x~

~-
I y-2
~~- ~
z--l-7
Prave (pd i (P2) su uzajarnno normaJne ako i sarno ako su vektori a, ' Q2 2 ~3 6 3 -6 ~2
uzajanmo normaIni, tj. aka vrijedi
4 4

Ql· a Z=O iIi l,i 2 +m 1 tr/2+!l 1!l2'=O. 67: Izvesti jednaCinu prave koja prolazi hoz tacke M 1 (Xl' Y., zd i M2 (x2' h, zJ;
b) napisatijednacinu prave kojasadrzi tacke M,(l, I, 1) i M:z(2, -3,4).
UsIa\' da se prave (.pd j (P2) sijeku (iIi Sll paralelne)
x2 - Xl Y2- YI Z2-Z1 68. Neka su M, (3, ~ I, ~ I), M, (I. 2, ~ 7) , M, (~5, 14, ~ 3) tjemena traugla
[;:Z-;~1';' b]= II It!, 111 =0, A-J,M:zM]. NaCi jednacinu prave koja sadrZi tezisnu duz MI T trougla
12 nl2 fJ 2 M j M 2 M J (T je te1:i:ite lrougJa).
gdje tacka M,(x" y" z,) IeO'i na pravaj (P,), (k~ 1,2).
69. Ispitali odnose izmedu pravih:

ZADACI x+2 ~y--~~z {x-- y·-5z~8~O x y-I Z-l-i x-I y z+5.

b) ~~~~~ -~-~~-,
a) T---:=- 2 ~ I'
x+ y~z~O ' I 2 3' 6 3 ·-4
58. Prava (p) sadrij tacku Ml (1, - 2, 3) i paralelna je vektoru ~= (2, _ 3, 5).
x-I y-7 z-5 x-6 y+! 2
Napisati jednaCinu prave (P) u kanonskorn obliku. c) '2~ -- 4- --3~~--=2- -
214
215
 K tacku Ml (1, 2, 1) postaviti pravu koja sijcce prave
70. fzracunali ugao izmeou pravih:
f2x~ly+5
81. rO;._1 Y+ I z+3 :x- ~.=.r:=~ -j~ .
{ z=2x+2,
Y~2X-1 i (q):
aJ (P)-2~-6=~1~ J~ I

2X-2 11 -Z+8=0
tz=2x 2 '
J4x+y+3z-21 =0 82. lzracunatl rastoJanJc
. ','
taC
~k M (l
eo,
°
,
2) od pravc date .iednacinom
bJ {
x-j·-2y- 2z+5=0, l2x+ 2y- Jz +:') c·.d). x y+1 2-2
1~~2=2
71. Odrediti parametar c, tako cia prave date jedn<lcinarna
. _ .' ~k P(l 22) od prave koja prolazi taCkam3 .4(2, 2,3) i
x )' z x-I y--2 z+1 83. OdredJil rasfoJanJc tac e "
... = =-, ----=-.~-=--- budu onogonalne.
2 3 c 2 ,~5 7 8(2, -1,0),
, ' tac'k e AI'0 (J , - I , 7)
84. Nab raSloJ3I1JC ~
oel prave
72. Prave (PJ) 'J (Pl) su dafe jednaCinarna
x-I y+1 z-J x+1 y--l z 2X- y+z-4~0
~-~-2~~-~' ~-~~~I-~-'
{ x+Y-2+1 =0,
a) Odrediti parametar c, tako da se prave (PI) i (p~) sijeku; Izracunati rastojanje izmedt1 paraleJnih pravdl
85, 1
b) za tako dobijeno c nab koordinate [acke presjeka pravih (Pd i (P2)- x y~4_z-~ x~=y-=-~=z-.
73. Napisatj jednacinu prave koja sadrli tacku M J (_." 1, 2, -3), norrnalna je Iln T=~--2 -I J 2
~--t --t ----t
veklOfU a=6i-·2j-3k i sijece pravu 86. lzvesti obrazac za rastojanje izmedu dvije mimoilazne prave.
x-I +1 z-3
(b):~3- 2 ~~ 5 87. Izracunati rastojanje izmcdu mimoilaznih pravih·.
x-3 y-6 z-3 .~_~_=y+~=z+?
74. Tacke M I (2, 0, 0), M 1 (4, 1, -2) i M)(-2, 3, -5) su tjemena lrougla a) (P):-4=~=~2~ (q), 8 - J 1
MIMzM). Nab jednacinu prave koja sadrzi visinu MIN trougla MIM1M). jy=z
75. Naci jednacinu prave koja sadrzi tacku MI (0, -1,3) i sijeee obje prave: (q) Iz=x+ 1
(p):x=IH, y~-2+1t,z~J-t, (IJJ:x~5--2t,y~-3-Ht,z~~~71
. x· ..- 8 y- 2 _""_z ' .
,. tacKu Cijc rastoJanJe 0
d t ae'k e (8 ,-,
7 0) iznosi
88, Na nravoJ ---=--- naC! ,
76. Naci jednaCinu prave koja sadrzi koordinatni pocetak i normalna je na " 8 -6 °
(IJJt:~:=~
x-I y z-1 10,
pravama (P»--=-=~-
3 7 2
77. Nac! jednaCinu prave koja saddi tacku MI (1, - I, 2) I sijere pravu
x+ y- z+ J =0, 3x+2y+2z-1 =0 pod pravim uglom. RJE~ENJA
x-I y+2 z-3

78• N ael' Je
'd " x y-2 z+3 x y 58. -2~ "" ---:1 ""
-5~'"'
naemu prave k '" "
oJa slJe1.;-t; prave -=~-=-~ I
2-1
-=--=-- a
1 3 2 2 -I I' 59. x=I+3r,y=9"1"21,Z,,,,-1+7r.
. x-I y+5 z-3
paralelna Je sa pravom ~-=--~=~-,
3 1 2 ~ ., '"" _ ; ; k \ =(~3y_z)i+{3);;+2z})+(x-2Y
• , Jk = 5'~ + 2~.I +4k ' I
3Y-2=5,
60. fx(21+J~3k)- x} z
". . x-I y+2 z-2
79, OdredltJ prcsJccne tacke pravlh (p):--~~-~.-- i \2 1 ~3
. :.:_4Y2+5
2 1 -4
3x "1' 2z= 2, x ~ 2y=4, odakle slijed! da je ~)
x-9 )-'---2 z+1
(q»~-~~---=-- x- I y- I 2+2
6 3 I x+2 y-I z-I. oj -O~·~-o~=-l·
b) '~O=~l=~'~i'
80, Odrediti presjecnu tacku pravih:

(p) {
5X-2 Y +5Z+3=0
i (q)
{lX+ lOy-z~·47~0 y_1
62. lz datih jednaCina slijedi: x",,-]-, x=--2-
2-\-3 iIi
x .\'~!
-~~-~,
;: +3

x+3y-4z-1O~0 6x-2y+ 7z+1~0.

216
63. UveulfllO veklorc ~1=2i+3j.-k, ';1=1-3j+2k P,aya (p) jc paraJelna vcklOru -, , . I' 61~2m-31!""O a !1 uslova prcsjeka pravlll (b) i (p) jednaclll<]
f"" n. x ;;j =
Ji 5) - !z d;!tih jcdnacina za ~ =
9k dobijall10 sislcm jcJnatina 2.\ + 3y - 5 = 0,
x _" Jy+ 2 =0, clje jc rjdcnjc x = I, y= 1 , IJakJc, p,ava (p) saddi tacku At! (J, 1,0), Jedllabna prave
° p dobIJamo JCI. naLillU'

31+18m+ ]In''''O 1'.,. 8'""J·'·"

v'"
,
J'~d".·,~ina
'-~ l-
dutnJ';JIlIO 1=·-
2
-,/11,,]= 2m, Ako jc, lla pn!l1Je.r, me;;;; .1,
x-! y-l
if) IJ kanonskom obl!ku glas) 3--
a u paramctarskolll obliku x=!+Jl, y=I-51, ':"'5=:'9"' Slslem jednatilla 'Ima rjcScnjc 1=2, r1!"-' -3, 11=6
Z c':: - 91 x+1 y--2 7,+3
-3 6
19 If
x- -- y- --
4 2 x ,- 2 Y
74. =---=
&4. ,) 74 51 -- 110
-I 2 - 4
sat:crcll1O II jelioacinc, dobljamo 4x-21 -8=0, a odavde z=2x-,·4 Aka prvu jcdnacllllJ x y+! 1-3
c)
75. --~= --,---
pomnozai1o sa -3, pa je sabcrcmo sa drugof11 jet.!nacinom, dobijamo 8y- 14z+8'=o0, a oduvde 148 -,88 - 15
4 4 4 4 x- 2 y+ I ,. 1 7
z=-:;I'+7 Imamo sada 2x-4"'-'-7 Y +7=z, iii -1=-7-=z, III x='21+2, )-'-"=4'1-1, z'=='l 76.
x y

4 ,-2
,-. 2 -J..-i- 1 -+ -. 2 x -- r+l
65. cos(i, p)=-, cosU, p)=-, cos(k, p)=-
J 3 3
n 16
=-----=---
59
6{), Simclrale uglova S10 ih obrazuJll prave (PI) i (pz) 51lddc lacku M j (1,2, -7) presjeka lih pral'ih. x+} 15
... -i- ,'-+ --> --> -->1... ... I.,. .,. ---j. 7!l
Ako slal'IITlO PI,=,Zi-3j-6k p2~~3i.-6j'-21-;, onda je SI=7(Pl+P1)=7(5i-.9j+4k), I
lsPUlljtl1 jc uslov za prcsjek dvije pravc
-,
Sl
I·, I + -i- -,
=7 (p,,~ P2)= i( - i +3j +8k). Prcma tome,jednacinc sirnetrala uglova !ito ih oblazuju prilve (PI) ', --x,
=Jo
i (P2) glasr
x-I ),-2
-9
2+7
4
x'-' 2 z+7

. .
I I,
I,

Napl5 11T1O date pl'ave u parametafskom obliku:

4

67. Tach All I Ml odred\lju jcdnu i samo jednu pravu (p) Ako.'in'l j'1 vektori poJoiaja tacaka 11.11 i (p):x=!+ 21t> y= - 2+1 1, Z-"= 2- 41 1,
-+ --> -.-, -; .,. ---;.
M 1, Olld~ JC prava (p) nosac veklora (1= r~ - ' 1 = (Xl - XI) i + (Yl - YI)j + (Zl - Zl) k Tada jednacinll {q):x=9+61 1 , y=2+JI~, Z= -I +1 2
(-XI V-'V I :-ZI x-I 1'-1 z-I
pfll\e (p) giasi ":,~,-,,,-,,,,--=---. b) -"-""~---" Rld:!Va,'\ ,'I 'T'rnil sislem jcdnaCinJ, doblJ<lITIO:
.',.-X I YI-}'! 21 z, -4 . - 21 1 -61 2 =
11 .-31 1 =
x-J 1'+1 1+1
68. ,~",~ = -'-. -41 1 -' [2= -3, a odavde
-9 4
x . x ~ J, }'= _ I, Z= 2, Dak!e, Iraj.ena tacka plesjeka datil! prayih Je (3.
K
11 =1'/1=-I.ona"noJe:
-7 .. • ---> ... '> • ".
69, a) Pra.e su paraJelne, jer su veklOri Pl=Ji-2j+k
.... -J. '" _. --;. • ~
I Pl=61-4j+2k
_.
kolillearni.; b)prave su - I, -2)
or1ogonillne, jc, su vektori PI = i + 2j + 3k i PI = 61 + Jj - 4k ortogonalni; C) prare se sJjeku, jer jc t'da SlI pravc zadane kao presjeci rayni, koordinate pn::sjecne tacke pravil,l moraju
delenniu.'lll(a
80. S ~ )Z!7 lJl
'cd latine zadatih ravni. To mati da Ireba rijditi sis!em od &:t'lri linearnc Jcdnacme
• ["
za ovoJava I 1, 'D., bi ovaJ' sislem imao rjdcnja, treba da je clirninanla sistema Jcdnaka null
sa In ncpoznu c. ,
Zaista, us!ov je ispunjen, jer je
-2 5
] -4 -10
~O
jednaka nuli

• -, .,. -;. ---j. ". .. -i- -> -. --;. PI' Pl

..
19 ... --;. 4
6 -2
10 -I - 47
J
.,. 2 z 1 koj~ zat.!ovoljll-
70. a) Kako JC PI = i + 2j +2k j P1 "'" 3i + 2j +6k, !ada je cos (PI' Pl)=--::;'~-=-; b) cos (PI' P2)=-~-' Rjdavaujcm bilo koje tri jednacinc ravni dolaz~~l1o do fJC c,nJa x = ,y= ,
<1
'''-
Ipdlp,1 21 21 vajll i telvrlu jednaCinu. DakJe, date pruve se slJcku u lath (2, 4, -I), . '

71. c=5, b) (5, 7, 6). 81.

Prava Idi u ravni (R) odredenoj sa M\ i (Pl te !; ravni J§) odredenoj sa MI.~ (q~ PresJck ,te dVI)c
M M (I 1 -3) an =qxM1 M),M 1 (2 .
. (R) i (S) d'J'c trazenu pravu. Imamo nR = P x M 0 I> 0 , - " , •
raynl,' -> ---j. ... -i- ~ ---j. k.' prarc
·· • J"! 4'+6k an =4i-5j+7k. Konaello je Ye tor plavca!fa ene
0-3) Do b ijamonR= )-- '1 ' •
73. Prava (b) jc paralelna vektoru b=3i+2}-5k. Jednatina !ralene prave (P) bite oblika , . x-I y-2 z+1
x+ly-2z+3 --;'-J..---;. --+ ; "";;R x ~,=27 .1--3] + ,,', pa jcdnaCina traiene reave gJasi ~2=J= '1--
'1-=--:1-=-'-" gdje treba odrediti vektor p",,/i +mj +nk, Iz nsJova ortogonalnosti veklora a i
d=l
219
218
 3. Uslov da prava (p) ]ezi II ravni (a) jc da je (p)ll(o:) i cia tacka Ml E (p) ]ezi i u
! F
83. d=-'..,6
2 ravni a, tj.
AI+Bm + C/I=O AAxl + BYl + eZ I + D=O,
gdje jc {acka M J (Xl> Yl' Zl) na pravoj (p).

ZADACI
89. Ispitati odnose izmeau pravih i ravni·.
x-I y z+1
a) _~=-=~'-, x+y+5z- 7 =0;
2 3 -I
x--2 y--I z-3
b)---~=-~=-~' 2x+2)'-z-3=0;
3 - 2 2
x-- 1
c)
3 x y-1 z- I
prave ravnl
90. Nab koordioate tacke prodOfd 3 6 2
88. Mora bili v'(~~-::~8")l+Tv=-2)I-+?=JO. {j. (x __ 8))+{'~21+72_
sfere s ccn!rom \l (acki ')(8 2 0)' J ~ _ ) ) - - 100, 'sto prcdst<lvija jcdnacinu 2x- y+2 z + 3 =0 .
x-I v- 1 z-J
paramclarskom obliku' t'-8;+'8 ~ pouprcl.-mkom U=IO_ Napisirno jednllCi,!lu date prave II proclire ravan
. __ , \'_' -61-f-2 z-O te WIOI n
(81+8-8)2+(-nl+2-2)1=JOO 'd kl _ ' - '.
k
, r (l presJe prave I sfere: dohiprno 91. IzraClinati ugao pod kojim pra va -I 2
, 0 a e Je 1= -t- I Za 1 = J in1(l ~k If
1= .-1 doblj,l1TIO lacku hi) (0,8,0). -- - rnn tal.- U J 1(16, -4.0), 'J. za x+z-2=0.
92. Napisati jednaCin~1 prave koja sadrii lacku M 1 (1, ~ 1, 2) i normalna je na
ravan x+2y-3z--6=O.
9.4, RAVAN I PRAVA 93. Napisati jednacmu ravni koja sadf'li lacku M 1 (l, 0, 0) i nornlalna jc na pravoj

Neb je data prava ()X-~XI i'~J'I z-·z '. x-I y+2 z,-3
1. :: :-~1~-=~~-;;--=---;~' a=(I, m, rl) i ravan 2~=-=--3

(a):Ax+By+Cz+D=O
je sa ' n"-(A
_. , B , C) . U gao Izmedu
' prave (p) i ravni (a) dal 94. Sastaviti jednaCinu normale povueene iz tacke P (2, 3, 1) na pravtl

~ "
x+1 y z-2
---=~=-~

sjn<p=~= AJ+Bm+CII 2 -I 3
lallnl Jl'+m'+n")A'+B'+C" 95. Napisati jednaCinll ravni koja prolazi kroz tacku Ail (0, -1,0) i sadri! pravu
Us!ov para!eloosti prave (p) i ravni. (a) gJasi x-I y z+1
Al+Bm+Cn=O 2-=1=-3-'
Uslov nonnalnosti prave (p) j ravn! (a) glasi 96. Nab lackll koja Je simet riena tacki M ( - I, 0, - I) U odnosll na ravan
ABC 2x+y-z+7=0.
{=;=; 97. NaCi jednacinu ravni koja sadrii tacku M 1 (l, 0, 1) i pravu 2x + 3y- z- 5 = 0,
x- 3y+2z+2=O.
2. !acka
Jednacme praveprave (p) i ravoi (a) nalaz! sc tako sto se napisu parametarske
prodora x y+1 z-J i paralelna je
98. Napisati jednacinu ravni koja sadrzi pravu -=' ~2 -=-='1
. x=xJ+1r, Y=Yl+mt, Z=Zj+llt
.x-1 y--l z-l
JdzamdUene vrijednosti x, y, z u jednacini r,avni. Iz tako dobijene jednaCine
pravo] -2~=-3=-4-'
o re J sc parametar l , a s a mlm
- tim
. I- k oordlnate prodora.

220
 99. Naei jednacinu ravni koja sadrii prave 113. Napisati jcdnaCine zajednicke normaJe pravih
x y I z+l x-I Y z+2 x-3 v-I 2-1. x 7 y-3 z--9
(I', 1-7-~'-·2~--:::l' (p'):-T 2 -- I
2 -4 -3
~x+ y+z=2
{
x-- I y ,-I 114. NaCi jcdnaCinu zajednicke norrna!e pravlh
100. Pakazati da Sl! prave
-2
--, 2x+3y+4z~7
pararelne j !lac I
X+Y '-I~O, {Y~X
jednaCinu ravni koja ih sadr.zi. { 2x+z=3 z=x+1
101. Naci jcdnaCinu ravni koja sadrii pra'lu x~·-2y+z-6=O, x+z-2=0, a nalazi
se na [a5(ojanju 2 ad koordinatnog poCetka. lIS. Data je ravan x+y=O i prayc (PI) 3
y+l
-- 2
z-3
i (P2) t~:~+2 Ouredi!1

pravll (p) paraJclnu dataj ravrl! j koja sijece dale prave U lackarna cije jc
102. Nab koordinate ortogonalne projekcije tacke M J (-- 3,7,4) oa pravll definisa-
nu jednacinarna 2x·- y+ z- I = 0, x + y- 3z+ 1 = O. rastojanje 3

x-I y+2 z-3 116. Odr('diti rarametar te, taka da pravc

103. Nacl jednaCine ortogonalne projekcije prave ~-=--=--- na ravan
'2X+2Y-Z--10=O x+7 y-S 2-9 . 1
2x-4y+z+5~O
2 I 3 .(11)
jx-y-z-22=0 (/2) .... =--~=-4- budu paralelne 1 ooca
k
104. NaCi jednacinu ortogonalne projckcije Oz-05e na rayan Ax + By+ Cz + D = 0 odrediti ravan koja ih sadrz!
Jx+5),+z,-,=0
x--I J' z+1 i sa rayni (S):
105. Praya --.~=-.=.----- projicira sc tacke ,z A (6,5,4) na ravan
117. Nab jcdnaCinu ravni koja pro!azi kroz prayu lx ,+4,,0
2 3 4 0
x- 4y- 8z+ 12 =0 gradi ugao od 45
x +- 2.1'+ 22 - 15 = O. Naci jednacinu te projekcije.
a
z+2 x+J J'- J 118. Odrediti iednaCinu rayni koja proJazi kroz tacku T(3, - I, 2) i paraleln je sa
106. Naci jcdnaCinu kose projekcije
-3
prave
4
x + 2 y + 3z -- 6 = 0 ako se projiciranje vrsi paralelno vektoru 2i + j
2
=~

..
..--=.-- na
~

+ 3k .
ravan - x-2 y+S z-I. x+1 y-l z+5 teodrcdititaCku
pravama (p); '-'~--=~---'--=.~- I (q)' --"-=-·-·S-=~·~'
1
sirnclriCl1u koordinatnolTl pocetku
-3 2
U
2_
odnosu na tu ravan.
107. Pra va, definisana presjekom rayni 2x ~ 3 v + 5z = 0 i 4x -I- y-- z = 0, projici fa se rx+2y+2z~3=0 . X+3X+Z-4=O
_~ -~ ~ --4
fla ravan 0)-'2 paralell10 vektoru a = i ~ 2j +6k Naet jcdnaCinu H~ projekcije. t19. Dale su prave I' i q: (1'1 (Jx+4y+z-(b+5)~O ' (q) { 2x+2y--z-4=0_
108. Na pravoj presjeka ravni x + y+ z~ 2 = 0 i x + 2y~ z-- 1 =0 naCi tacku koja je Odrediti param'!tar b, tako da se prave fJ i q sijeku. Zatim odrediti presjek
podjednako udaljcna od ove dvijc ravni x+2y+z+ 1 =0 j x+2y+z~3=0. pravih (p) j (q) i jednaCinu ravoi koj;) ih saddi.
_ x-2 y-I z+I
109. Naci jednaCillu prave koja je simetricna pravoJ --=--=-~ U odnosu
2 4 3
l1a ravan x+2y+z-3=O. RJESENJA

HO. NaCi jcdnacinu pravc koja sadrii tacku MI (3, 2, -4), paralelna jc ravni
~. .
--. "' ~.. -, . .
89. al Prava je paralelna sa. ravni, jer su vektori p "",2i + 3j - kill = i +j -1- Sk Orl()~~ual~l; b~ pn~:a
... ~ x-2 y+4 z-1 _ d a ravn!- "'0 I,D ("'," Al o~,
ptlpa (' I, 31 'lfipada pravoj i ravni_ Clj!
-+
su., veklOri P = 31 -~ 2J +
.. ---"I, _, ~
2k _II
lx- 2)'~ 3z-7=0 I sljece prayu --~=~'-='-'--. La ",-,,,

3 -2 2 ~;=2r+2;-k; c) prava je ortogonalna na ravan, jer Sll vckwrl p=31 2j+k! n=61-4J+2k
koiinearn l .
111. Napisati jednacinu prave koja pripada raVUI 2x+3y-z+6=O i sijeee prave 90. x",,3t, y=fir+ \, z",,2t+ I; 61- 61-1 +4/ +2+ ]--+=~, 41=_-4, f= - I; tack<! je (- 3, - 5, ... I).
x=2t, y=t"-2, z=6t+l pod prayim ug!oll1.
... ~ -+ ---"I -+ ..P-II_> •.
IT ,/3.
x+5 y-3 z+I 91. K"ko jc p=i - j +2k i 11=1 + k, lada JC Sin <P=~=2' I4I=J'
112. Napisati parametarskc jcdnaCine prave koja sijcce praye --=----.. = - - , IrlH
2 --4 3
x-J y+I z-2 x-I y+! z-~2
_._- =--.,.=-~
paralclna je ravDlma 3x+I2y-3z-5~O 92. 2····=--=--3·
3 4
3x-4y+9z+ 7~O_ 93.2x+}'+3z--2=O.

223
222
 94. Ravan kojoJ pripada dala lacka P i koja JC normalna na dalu pravu ima jdnacinu x-I 16!l3 2-11/13
_w.-__ =_
2 (x - 2)-! (.1'- 3) + 3 (2 -. J )=0, lj_ 2x- y + }z -- 4 =0, Prodor dale pravc kroz dobijcnu ravan jt 114. -4
x- 2 y- 3
P'(- I, 0, 2) lednatina Iraicnc normale (PP') glasi' -],-=-")"'-= I

95. ~=MAf, x;, J..lh-l "",-I--]+k, ;=27+]+3k,

l ~=-'-47+5j.j.k, ravall (R): -4x+5y+z+D=0,
tCl.bogM1ER -4,0+ (-I)HJ+D=O. D=5:dakleimalllo:(R}:'L>.:-Sy-z-5=O,
96. Prodor normale kroz datu lacku M na dalu ravan (R) HTl3 koardmalc 1"( - J, - I, 0)_ Sada je T{XT'

y' -,2 2
(p')
aizi=-miI 1
'7
") Iz i=-nl .1 /1 = I dobija mo (p):
-2
97 14x+}y-j-)z-J7=O
98. !lx-6.1'-z--S=0.
~~=~.=_IO/9 = z+8/9.
4 - 4
99. 7x+2y+5z+3=0
100. x+y+z=2
101. Data prava prolazi kroz lacke (2, -- 2, 0) I (0, - 2, 2)_ Ncb je jcdnacma lrazt:ne ra\'nl
Ax+By+Cz+[)=O. Tadajc
2A-2B+D=O, IVI
~===2,
--2B+2C+D=O, JA1+8l+Cl
3 paje (Ri x+20r+7z-12=0
odaklc jt A=C=O, D=28 iii A=C=-211, D=6B Prema lome, traienc ravni Sl] y+2=0 I 4
2x- y+2z-6=0.
1100 2500 2100\
102. (2, 6, 3). lIS, (Rl: l1x+25.1',,-21z-50=0. 0' ( l187'1187' 1-1-0)
103, Onogollalrw projekcija Je prava presjeka dale r;IV!l1 I ravni koja sadrzi datu pravu i normalnct Je nJ lz uslnv:t daje elimimnla mlem'J jednaka Huh, dQbljarno b=2', prcsjek pmvlh f! I 1/ Jt> S (I, I, OJ, a
datoj ravni: rczulla!: \3x + 4)" - 1Oz + 25 =(),2x- -- 4r+ z -t 5 = 0 119.
jednacillil ravllI koja sadrzi date prave giasl 2x+2),'-: 4",0
D
z-t--
X y C
104.
AC= Be: =--:::(:4- + El)
2

x'" 3 }'--3 z-3

105. .-=--~--. 9.5. POVRSI (POVRSINE) DRUGOG REDA
6 -~ 4
106. Trai.cna kosa projckcija defillisana je presjekolll dale ravni i ravn'l koja sadrzi datu prllVU i 1. Jednacina sferne povrSi sa cent rom u ! ack'I C (a " b c) i poluprecnikom R glasi
paralelna je datom vektoru; rezuitat: 13x - 2y- 8z+ 25 =0, x + 2y+ 3z~ 6=0.
(x- al +(y-. bf + (;;:- cf = R2_
107. x=O, ROx+ l3y-92=0
2. a) Neka je II prostoru data kriva !inij(l. (D) koju zovemo dircktrisa (lxJdilja)
108. (3, - 1, 0).
x-2 y-I z+J kao prcsjek dvije povrsi
109. --7- = -']4 = ~4- . (S,): (I), (x, y, z)~O
1l0. Nadimo ravan (R) pliraleinu sa datom ravn! (5) koja saddi datu lacku M! i sijcce dall] pravu (p) (S,): 1>2 (x, y, z)~O,
Zbog Rl!S je ;R=(J, - 2, --3)=31-2j - 3k. Sada je zbog MI ER: 3'3-2'( ~2)- 3'( -4)+ D=O,
D= - 25, pa je (R): 3x- 2y- 3z- 25 =0. Dalje je pnR = Mo (8, - 8, 5), Ie je jednaCina Irazenc
p
i vektor (1, nt, /I). Prava (G), koju zovemo ,2e1leratrisa (iwodllica), koja
x-3 y+2 2+4 klizi duz krive (D), a ostaje para\clna vektoru p, opisuje povrs koja se lOve
prave (M!Mo); -'-""'--=~-,
5 - 6 9 x-2 cilindricna povrS.
-4
b)
Neka prava (G) sijecc kr'tvu (D) u tackt Afl (XI' ),,, ZI) koja sc krece po

113. Jednacina ravnl {Rd koja sadrzi pravll (pd I para!clna je pravoj (Pz) glasi 2x+)'+4z-ll=0;
krivoj (D). Tada je
jcdnatina ravni (R 2 ) koja sadrzi pravu (PI) i normalna je na ravan (Rd jc 5x+34y-! lz- 38 ",,0; <I) 2 (x I' Y1, z 1 )~O.
"x-x,
... _ _ = Y-Yt Z-Zt.
___ ~=~'_ ffi (
.. __ , '*'1 , " )-0'
XI, )1' ~l - ,
jednacina ravni (R3) koja sadrzj pravu (Pll j normaina je na ravan (Rd jc 3x-2y-z.-6=O
Zajednicka norll1ala mimoilaznih pral-'ih (PI) i (p,)jc presjek ravni (R l ) i (R J ). Njenajednacina giasl I m n
x-- I y z+3 Ove cetiri jednacine eliminacijom koordina.ta XI: )'1 i fl daju jcdn.u vezuCF)' (s,
~'-=T=~4-'
y, z)=o, gdje Sll (x,)', z) koordinate pro!zvolJne tacke na generalflSl (-, , tj.

224
 na ponsi koja predstavljajednaCill1-l cilindricnc povrSf. (Specijalni slucajevi: Xl \!- i-
el dvog-ranog hiperholoida: _,,+:.,_,1 __ O"-=' -I'
F(s, y)~O; F(x, ,)~O; F(y, d'~O) (/1/1 ("2 '

r)
Xl
3. RO/aciOlIe (obrtne) povrj'i
d) eliptickog paraboloida. -+=------=22, (pq> 0);
Rotaciona povr.s nastaje obrtanjem date krive oko koordinatne ose (kriva je P 'I
11 ravni koja sadrii 0511), taka cia svaka tack a te
krive opisuje kruznicu sa \"
-, ~2z, ([1'1>0),
cent rom na [oj osi, pri cemu kruznica pripada ravni koja stoji normalno na toj c) hlperbolickog paraboloida:
fI !J
OSl.
a) Ako je jednaCina hive koja rotira F(x; y)=O, z=O, a osa rotacije je Ox,
odnosno Oy osa, tada .ie jednaCina rotacione povrsi F (x, ,/yl+-z2) = 0,
odnosIlo F (v7i~-;1, y)=O.
b) Aka je jednaCina krive koja rotira F (x, z)=O, y=O, a osa rotacije Ox, ZADACI
~

odnosno Oz osa, tad a je jednacina rolacione povrsi F(x, ,1/'+z2)=0, 120. Naci jednaCinu geoJl1ctl"ljskog rnjesta lac(lka c:ija su rastojanja od tacke (I, 2,
odnosno F (.,.'/;2 +},i, 2)=0 3) jednaka 5.
c) AkojejednaCina krive koja rotira F(y, z)=O, a osa rotacijeje OJ', odl1Dsno Nati jednaCirw sfere l'ijl je cenlar II tack! (I, I, 0) I koja dodlruje ravan
0:: osa, tada je jednaCina rotacionc povrsi F (y, JT+- Z2) = 0, odnosno x+2y+2z+3~"0.
F(v~r+ y', z)~O.
122, Ravan lJx+6y+ 10z-" 30=0 odsijeca od prvog oktan13 koordinalllog sistema
4. a) Neka je u proslOru data kriva linija (D) -- (direktrisa) kao prcsjek dvije Oxyz tetraedar. Naci jednacinu sfere opisane oko tog tetraedra
povrsi Nael jednacinu sfere koja S3(Ji-ZI ove dvije krllz.Illcc:
(5,): <D, (x, y, z)~O

(5,): 'D, (x, y, z)~O { ~~+/=25

2
£ __
i {xl+_~.,l:16
"'- -3.
i tacka A (a, b, c). Prava (G) (gcneralrisa) koja klizi po krivoj (D) i prolazi
kroz tacku (vrh) A opisuje povrs koja sc zove kOllllsna. 124, Nat! jcdnaCinu srere koja dodiruje ravan x+2y+2z+2=0 U lackl A (4, -I,
-- 2), a poluprecllik 30] je 1":=6
b) Prava (G) sijcre krivu (D) u tack! Al (Xl' YI' ZI) koja se krece dllZ (D) 'I njena
je jcdnaCina 125, NaCi jednaCinu sferc ciji je centaf U lacki C (2, 3, -!) i koja od prave
x-a y-b z-"c 5x--4y-j-3z+20=0,3x 4y+z-8=0 odsijeca odsjecak duzine 16
--'~='.'--~--',

126, NaLI rastojanje taeke A (2, - I, -- 3) od sfere x + l + Z2 .-- 4y- 6z + 12 = O.

2
xl-~a Yl~b z, c
Osim toga je Nati poluprecnik i centar kruznice koja je derinisana presjekom ravnl
(1)1 (Xl' YI' 2,)=0, Jx+y-z-9~0, sfere (x-4)'+(y-'7)'+(z+I)'~J6,
q)l (Xl' Yl' zd=O.
128. Na sfer'l X2 +yl+Z2-:::::9 naci tacku kojaje najbliza ravni x+2y+2z-21=0,
lz ove celiri jednacine e1iminaeijom koordinata XI, Yl i 2\ dobija se neka
veza F(x, y, z)=O, koja predstavljajednaCinu konusne povrsi (gdjc su x, y, 129, NaCi poluprccnik i centar krU7J1icc koja je definisana presjekom ravoi
z koordinatc proizvoljne tacke na generatrisi ((1), Ij. na povrsi). Jx'-4y+12z+99~O i sfere (x-6)'+(y-81'+(z- 7)'~196,
5. Algebarske povrsi drugog reda su povrSi dellnisane algebarskom jednacinom 130. Nati jednaCinu sfere koja saddi tacku A (1, I, 1) i kruzuicu definisallu jedna-
drugog reda 60ama Y+i+r+4x-·2y+ 10z--6=0 i x+4y+z-3=0.
Ax' + By' + C,' + 2Dxy+ 2Eyz + 2Fxz + 2Gx + 2Iiy+2Kz + L~O,
131. Sastaviti jednaCinu ravni koja dodiruje sferu .xl + I +r- lOx +2y+26z-113 0:=0,
Kanorlski obi lei jednacina povr!;i drugog red a S1l, na primjer: . x+5 y-l z+13 , x+7_y+l_z-8
x2 l 22
a parale1na Je sa pravama -"-",,".. =~-...-=-~-- 1 --'~----~-----.
2 . -J 2 J -2 0
a) clJpsoida: 2+2+-1= I
abc 132, Date su tacke A(5, 4,-6), B(9, -,4,2) i C(-I, -5,6), Ov']e sfere
x2 l Z2 poluprecnika 2 dodiruju sirnctralnu raVail duzi AS. Na pravoJ AC naJazc se
b) jcdnogranog hiperbo!oiJa: - 2 +_. - '"~ = I;
a 1/ CZ srcdista tih sfera. Naci jednaCine sfrra.

1_" 227
226
133. Kroz pravu definisanu jednaclOarna 8x ~ ! ly+ 8z'~ 30 = 0 i x -- y-- 2z = 0 POYU-
144. Odredili jednaCinu konusne povrsi cija Stl direk[risa (D) I vrh u t<J.cki A:
ci ravni koje ce dodirivati sfent X2 + / +;;2 +2x- 6y +4z-· 15 =0.
aj (Dj4x'+9y'~J6,z~O,A(O,O,2);
134. Kroz tackc presjcka prave x=Jt+ I, }'=6t--4, z,,-,,4t-t-6 I sfere
Xl + l + Z2 + lOx - 6,v- 87 = 0 povuCi ravni koje ce dodlrivati datu S'fCfU. c) (D))"~2px,z~O,A(O,O, I).
135. Napisati jednaCinll sfere koja prolazi kroz krug x + i - I I =0, z=O I dodirllje
2 145. NaCi jednacinu konusne povrsi sa vrhorn u lacki A (3, --1, .- 2) fija je vodtlja
ravan x--!-·.\'+7-5=O, data jednaCinama
136. Odrcditt jcdnaCinll cilmdricne povrsi ako Sl! gcneralrisa (G) i cjircktrisa (D) x- y+z=O i x}'+J1--- ZZ = I

zadani: 146. Naci jednacinu konusnc povrsi sa vrhoJTl u tacki A (1,1, I) cip je \Iodilja data
x
y z jednacinarna
a) (G):2,o-i~I' (D):2x'~y, z=o;
X 2 +y2=1 i x+y+z=O.

b) (G) paralelne vektofu ~=7 +j + ",', (D) x 2 + y2 = I, 2=0; ·,· sa vr It lOn1 u koordinatnom pocetku cija je
147. Nab jednacinu k'onllsnc povrs
c) (D) y2 + Z2 - X = 0, x - 2z =0, a generatrisa okomit a na ravan dircktrise (D); vodilj~ data jednacinama
d) (D) (x-I)'+(y+3)'+(z-2j'=25, x+),--z+2=0, a (G) paralelna sa x 2 _z1 =liy=l.
osom Ox; 148. Napisati jednaiSinu kruznog konusa is!ji je vrh u koordinatnom pocetku, osa
e) (G) paraldna vektQru ;;= T+J+ k, (D) x + y+ 2 = 0, x 2 - y2 = z. mll .Ie z-osa, a prolazi kroz tacku M (3,4,5)
2
137. Saslavili jcdnacinu cilindricne povrsine opisane oka lapte xl + i + Z2 = 1, ako 149. lz koordinatnog pocetka povucene su tangentc na sferu x + yl +;:1 + 4'(-
njena generatrisa (G) zaklapa jednake uglove sa osama. ~ 2y- 6z + 5 =0. Naei jednacinu geornetrijskog mjesta svih tih rangenat?!

138. Naei jednacl!1lJ cilindricne povrsl Cija je izvodnica paralelna sa vcktorom 150. Nab jednacinll konusne povrsi sa 'Tholll II koordinarnom poccrku Cija JC
-, oJ- .,~,

a=3i+2j+k, a njena vodiljaje krllznica x 2 +)'2+z1=I, y=Z voclilja kriva data jcdnaCinama:
x=osintcost, y=asin 2 l, z=acost.
139. Naci jednacinu cilindricne povrsi Cija je izvodnlca pdralclna sa pravom presje-
ka ravni 2x+3y·+·z=O i x+),--2z+I=0, a njcna vodiljajc clipsa deunisana 15!. Vrh konllsne
POVrSi jc U lacki A(I, 2, 4), a izvodnlCe IllU grade 5,1 ravnJ
2x+2Y+2=0 lIgao od 45°. Nati jednaCinu tog konusa.
jednaCinama x2+4r-4y=O, z=O.
152, Dat je konus 4x2+Sr-zz-8x-IOy+4z+S=0. Na~i jccinac,ine izvodnica
140. NaCi jednaCinu cilindricnc povrs! Cije su izvodnice parale!ne pravoj X=y=Z, a konusa koje pro!aze hoz (<leke presjeka datog konllsa I prave x=y=z-S.
njena vodiUa je kriva x =2r + I, y= arc sin t, z = t.
153, Nati jednacinu geomctrijskog mjesta ortogo~alnih ~rojckcij~ koordinatnog
141. Kruzni cilindar sadrZi tacku M] (2, - 1, 1), a osa mu je prava poeetka 0(0,0,0) na /"avan px+Qy+z=2, gdje SlI p I q realm parametfl,
y+2 z-2
=-,- =-,~ Napisati jednaCinll tog cilindra. 154, NacijcdnaCinu one povrsi cije su tacke dvaput dalje od ravni x 8=0 nego od
-2 I taeke M (2. 0, 0).
142. Naei jednacinu rolacione povrsi koja naslajc na s!ijedeci nacin: 155. Naci jednaCinu onc povrsi cUe Sli tacke dvaput dalje od tackc lvf (l, 0, 0) nego
2
a) obnanjem hive. x +21 -- 3.1 - 6=0, y=O oko z-ose (x-ose); oel ravni 4x-I=O. .
b) obrtanjem kruznice (x-xjF+r=r\ (O<r<xd, y=O oko z-ose; 156. Nati jeelnacinu one povrsi rije su {aeke podjednako udaJjcne od taeke M (0, I,
c) obrtanjem parabolc oko ose simetrijc; 0) i ravni y.+ I = O.
.
d) o brtanJcm I· )"
e Ipse b2 +~=
z' 1
,x=O oko z-Ose (y-osc); 157. Ispitati koje su povrsi predstavljene sljedecim jednacinama:
a) x2+4l+9r-2x-16y~19=O; b) 4X2+y2_z2_2y_4z_7=O;
e) obrtanjcm rarabole Z=X2, y=O oko z-ose.
c) 4X2_l~9zz+8x+2y+362 69=0;
143. Naci jednaCinc obrtnih povrsi koje nastaju obrlanjem prave x=y=z aka:
a) x~ose; b) y-ose; c) z-ose. d) 9x'+4/-z'-18x-l<iy+6z+16=0;

228
 f) '(2+Z1_ 2y+2z+, 1 =0; g) 2X2-31'2_4x+6y __ 2z~S~();
nt 6x-7y+6z-7(l=O.
III x 2 +2x +4y-3z-+-S=O.
135. Centar sfcre C(O, 0, C)EOZ, a jednacilla norm.lie na ravan 1I dodll!loj lacki sTere I dale ravni gla>]
x- I y-- I z
158. Na(;i lacke presjeka elipsoida x 2 +2}.2+4z 2 =2 i prave ---=-~ za ~"=~==--=~~=1, lj. X=I, y=l, Z=I+C_ Tacka Jodll-a N illla koordmale N (/, 1. /-i-c), Mora bill
a I 1 I
,,/2 N(:= CM, gdje (atka At pripada datoj krlll:llici, npr. M (.,./11. o. 0), !z gornjeg u510va dobljamo
a=-- Za koje a je prava tangenta eJipsoida? (l+I'+I'=I!+c· 2, a s druge s[rane je l+l+l+C-5=O, IJ c=5-31 Sada dobij:lIllO
2 '31" = I I ,-(5·-- 3rf, a odarde 11 =2, 12 = 3, odnos!)o (I = I, (1 = ~4 a R; ",,31;, R; = JI~. lj R~ = 12.
R~ = 27, Dak!e, HTI<lrno dvije sfne. Xl -1_\.1 + (z+ 1)1 = 12 I ,,"(I + ,~.1 +(z+4)1 ",27

RJESENJA 136. a) Jednacilla prave (G) kl'oz prOIZ\0!jIlU latku At !la c:ilIIlUIICrlUJ povrsl je (G)
x-,: Y~y Z-z
110. Sfera (x_Ij2 j (y._2)2+(z_3)2=25 _ - --__ = _ " , gdje su X, Y, Z tekuce koordiuate praye (G). Dobljalllo X = 21 -I- x, r = (+ y,
I 1
11(. (x-JI 1 +{y_l)l+T=4. 7-:=1 f-z, a IZ 2. ['oSlO prava (G) sljete (D). Itllamo 2(21+"xf=l; y.
us)ova 2",,0, 1+2=0, t=
X-x )-y 2·,-z
Ill. Sfera kOJa jc oplsana ako Iwacdra sadrii lackc (0,0,0,), (2, 0, 0), (0, 5, 0), (0,0, J), Neka JC otinosno 8z 1 -8zx+2x 2+z-y=O; b)ima!ll() (G); - - , , , , -.. --=-~-=r, odnosno X=I+X,
(x __ al" + (.I' - bf + (? - e)" =,-1 j<'dnilCIllJ {raltut skrc_ Tada je a~ +f;l +c 2 (2 _ a)2 +b2 +c1 ~ rl. ""r, r= + y,
1 I I
Z = I + 2, gdje su (x, y, z) koordinate proizl-'o)jne tatke na pravoj (G), a (X, Y, Z) Sll
I
(/ --I- (5 _/»2 'i-- ('" = r". <1" + b1 + P -- e)l = r~, odakle je <1 = I, b =~, e = ~ i r =~-/38. lednac:na Uazenc lekuec koordmate prave (G), [Z uslova Z=O (jobljallIo t= z. a iz X2 + }'l = I dob'Jalll(J j~dllaciHU
2 2 2
5)' +(z-;)
- ,-, =-~.18 Indene ciiillJIICIlC povrSi (X __ Z)2+(y z)l=l: c)(G): X-x=!~=Z.-2_=I=-~X=I+X. t'=y.
skre glasi (1-. 11'+ (.1'-2' I 0 - 2
22 -- X
Z= :11+2, )'1+(1_21)2 ___ (1+\)=0 Ie l+x-2(-21+-:)=0, tj 1= te konai',JlO
123. ).:"+).1+(2+2)2=41.
124. Celllar srerr nill:lli se nJ pI;Jvoj x=t+4, y""2r-~ I, z=2t-2, koja sadrzi tach A i llormaluaje na
dato) ravrll, Iz uslova da lastojanje i{rnedu la-caka (1+4, 2t,-I, 2(-2) i (4, -I, --2) bude 6,
r' + (:-::/.:::y (?z ':4~~)=O; d) (G) ~1-'~=;---:::=~-~ I = I=X =[ +_X, Y = y, Z =2,
dub'0am0 da je 1 = ±2, pa je cenlar sfere iii U lacki (6, 3, 2) iii u tacki (2, 5, -- 6). Dakle, imamu U-+x 1);+(J-2r+(z-2)1~-"25 te
H-x+y-z-l-2=O=c=:-2-y-x. i konacno (Z_3_y)l--)-
dvije sfere sa da10m o50binom, clJe su jeJnaCinc (x- 6)1 -I- (y~ 3):1 +(z~2f = 36, I I I
(x-2)"--!-(r+S? +(2+6i-=36 +(\'- 2)1+{z_2)l=25; e) 9(2x-Y--2J2~-9(2y'--x-zY=3(2:.-x-r). tj_ xl--rl_2xz+2yz+

125. Nalazeci raslojanje date tacke Cod date pra\'e, dobijilllH; (x- 2? --)- (y~ 3f +(z+ 1)2 =289, , .\ +- y ,- 2z = 0 prcd.>!a 'llja (mzenu Lil IIl(lI iCHU pows

U6, Dala Jednacinil moze se naplsati U obliku Xl + (y- 2)2 +(z~ 3)2= I i preds/avlja sfelu sa cenlrom u
lacki C (0, 2, 3) i poluprecnikom f= I. Rastojanje d tacke A od date sferc je d= A(~ _ f = 6,
137. Ie; I tJ X""x+l, )'=),+1, Z=z+1. a it uslova X + Y-f-Z=() dobijamo
I
. x-4 y--7 2+1 1
127. 1 atka prodora prave -~--=.~-=~~ i date ravni je centar kruznice. Iz ovog uslova slijedi daje [= --3(x+ Y -t-z).
3 ! -I
cenlar kruznice u !acki (I, 6, 0), Njen poluprecllikje r=5. +{2z-x y)<=9
128. (1, 2, 2) 138. (x-3y+JZ)"+2(y~-2z)1=1.

129. KruzllIcu sa cent rom u (aeki (3, 12. 5) I p01.upreClllkoHl 3)i 139. (x -- 7Z)1 +4 (y+ 5Z)l =4y+ 20z
130_ Jednutllla sfera koje sadr:!e datu kruInicu gJasi + T +i + 4x -- 2y + 10;:- 6+ A r 14U. z+! =x-sin(x+y-2z-1)
(x+4{+z-3J=0. Kako lraiena sfera sadrzi i tacku (I, I, I), tadaje A= -3, pa Ce njenajednaCina
bIll x +r+z1+;;:-14y+7z+3=0. 141. Kruzlli cilindar je geomctrijsko nljeslo tacaka koje su od date prave udaljene Z<J ,'3: rezult,\l
(h + 3y+4Y + (x- 3z+5)1 +{y+ 2z- 2f =42
131. Sfera ima jcJnacillu !x- 5)2 + {J'+ 1)2 + (z --)- lJ)2 "" 308. VeklOr nonnale ravni koja sadrii dale prave
~=(2;-3;+2k)x(31-2j+0·k)=41--6;+5k. Sadaje (R): 4x+6y+5z+D=O. Da bismo
gi<:lSI
142. 01-.:0 .~-()se, f(x, z)=X}_3Z1~6,f('/Xl--!:-?, z)=oxl+rl-3r-6""O: oko x-ose:f(x,J>~l)",
odredili D, nallimo probodi~le prave (P) koja prolazi krozcentar sfere (5, - I, -13), a flomlalna je
'" Xl __ 3 (/ +Zl)_ 6 =0; b) rotaciorla pons je torus ~ija je jednacina {..,I~-+ y-l ~ XI )l + Z2 =,.-2 iii
x,-5 y+l z-+!3
na r,Han (R): dobijamo (p): --4=--6-='''-~5~=t, tj, x~4t+5, y,,=6t~ I, z=51-13 te (\' + r'+ ::" + xi·-?Y =41~ (_>? + y.l )'. c) parabola u !Jvlli xOz sa osom Ox. tjcmenom 0 i par~llIetrolll
(411 + (61)) ·f- (51)~ = 308=t = ±2 Dakle, imamo Td-J, -13, -23) i T~ (13, II, -3) 2p iflla jcJrlilCinu r = 2px_ ZumjeJlOnl .\ sa ,/x2 + r dobijalllo l.1 jednatinu rolacione povdi
T) ER=D=205, a 1iER=D= 103_ Trazeoe ravni Sli (R,j: 4x+6y--)-5z+205=0 i (R~): r=2pJ;1+i iIi z4_4 pl(X 1 +).1)=O: d) oka z-ose: zamjenjujuti y sa ,/~l'+7 dobija se
4x+6y+5z- 103=0. '(1+/ Zl , _ ,"~~ )-'2 xl+r
, ..---~ +-,- = !; oko y-ose: zamjellJuJuci z sa ,i.rl + Zl dobija se - +~--= I: e) jeJnJtina obrtne
132. (x·-J)l+(y-lf +(z+2?=4, {X __ l)l+ (y+2)<+(z_2)l""4 b1 ? ~ ?
povrsi je x 2 -+ l =; i predstavlja obrlni paraboloid
133. 2x- 3y+4z- JO=O j 3x-4Y-l-2z - ]0=0

230
231
 x -0 Y-O Z--2
predS1aYlja dvograni hiperholoid sa sfedi~(em U lacb (-I, I, 2) I pnluo:;arna a=3, 11=6 I (=2.
144. a) Ncb JC web M(x, y. z) on ponsl lrnarno (G): ·-"-=--------'-=~--~""1, Ij_ A'=XI, Y=-p,
x-O .1'-0 z-2 (x- 1)2 (y~2)1 (1 __ 3)'
d) data jednatina se svodi na oblik _ _ _ +_·_________ ~_=O; e) data jednM'lna se svodi na
Z = (z ··2)1 + 2 POSl0 (G) sijece (D), imamo 4 (X!)l 9 (yl)l .16, Z =0, (z - 2) I -1- 2 =0, 4 9 .16
-j-
,- " oblik (x·- 2)1 +4 (y+ l)~ ~ 2 (z+ 2)=0 i prcrlsI3vlja cliplitki pMabo)oid sa l)cmenom u l:\cki (2, - I,
JC 4x 1 -I- 9l- 9 (1 - 2)1 = 0 Jednatin:t trazene konusne povfsi; b) im3Jl]O (G); X =- xl, Y = (.1' - b) I + Ii, _ 2), II Cija jc osa paraJelna sa l-osorn; f) d;;(a jednJcina svodi se nil oblik ).! + (':-1- I f - 2 r ",0 i
- b (I'I)2 {xl)l predstavlja ohrlni paraboloid oko y·ose sa tjCIll¢nOm II_tack! to, 0,_ - ,I); g) data J~dnabnG $Yodl $\'
Z=ZI, Ie iz Y=O dobijamo 1=~"~', odJlosno iz ---,,-----=1 dobijamo jednacinu trazcne
y-b ? il' na oblik 2(x-l)I-3(y- 1)2_2(l+2)",,0 ! predstilvlJil hlpnDoilck! pMabo!o:d sa IJemenom lJ
Xl (y_b)l Zl tacki (I, I, ,- 2), a bja je osa definisana jcdnac:nama X= I I Y= I; h) data jt'Jm/m3 prerlstavlJil
konllsne POVfSl -+~----··--~O, c) imamo (G) X=XI, Y=I'I, Z=I(.> 1)-1-1 a iz 2=0 paraboliCki cilindar cije Sll izvodnicc para!clne pravoJ x=O, x+2y~Jz=O. a \'(')(jI1J3 1llU JC
at h1 c1
parabola x 1 +2x-I-4y+5=O, z=O
--I
dohij;jJllp >; = -,,-- Ie (ye)l = 21'XI, odnosno )'2 = 2px (:;: - i)' prcd')tavlp trazenu fhWrS II parametarskom obliku: x= I -1-1, Y= 1 +1, Z=()[, U\'r~[~\-'aj\lci [e
2-1 158. Naplslmo jcdnacin\l date prave
,vrijednosti
, x, Y , . - - - b··
! Z u Jednatmu datog ellpsoltia, do !jarno
(I ) ' --I- 211 -1-1 )' + 4a Ztl~1
-1-1 - _ , 0 dna sno
X 3 Y+I Z+2 O+4( 2 )t l +6/+ I ",,0, iz koje dohijamo da je
145, (G)-
x":-3=·;+!=~2·=t, 11_ X=(x·- 3)1+3, Y=(y+I)I-- I, Z=(z+2)1--2 -3±,j~
2 3 +411"
jednaCine X _. Y + Z = 0 da je 1=---------, a iz jednacine Xl + yZ - Zl = 1 tr:tzenu jednacinu
2-x+y-- z
kOl1usne povrsi (x_3Y-l-3z)2+(x+Y-l-z)I_4(x·_y-l-2z)1=(2_x+y_zll iii 3x1 5l+7z'- Za a=4~· dobijamo dvijc vrijcdnosli I J = .. 1,11 "'-5 Odgovaraju(;e lacke rresjeka sO"
-- 6xy + J()xz- 2Y1 - 4x +4y- 4;: + 4 = 0
'--i'2
146, (2x- J'- Z)l + (x- 2y+z)~= (x+ y-l-1- 3)1 xl=I--I=O, Yl=I~I=O. zl,~-{-I)o==--.IJ AJJ(Q, 0, Yl= I
2 2

148, xl+l=Zl
21= "'.~2 (_~)= 10' Ij i,
Ml(~' -{~) Ako je daw prav;ltangenla clirsc,"la, mora bill (1 =11,

149. Geornelrij'iko ITljesto tangenata je konusna povrS, CiJJ.ic w,ddl'l kruinica deiinisan<1 jdll:d-iila:ll~l
Ii
odnosno 6_4a l =0, a odavdc (1= ±~2
x2 + /+;·f·4x- 2y~6z+5=O i 2x- y- 3z+S=(); re2l1llat- ):1+4/_4z1 +4xY-l- 12xz 6yz=O
150. /1,=).1(;.:1+),,)
151. 2 (2x+ 2Y-I'Z- 10)1 =9 [(x- J)l + (y- 2)1 + (1- 4),J
y"-I z-2
-....-=-_-.
I
153. JednaCina pravc koja prolazi hoz koordinatni pocelak I S!Ojl norrnaJno 1lZ1 ravnl px+qy+z=2
x y z
glasi -=-=-. Koordinutc tucke prodonl 1e prave 1 d,l1e ravni su:
p q I
2p 2q 2
x~--- ..--; Y=-----; z=-_·---_
1 +p]+q~ I+v'+ql I +V+ql
Eliminacijom paramclara p j iz prelhodnih jednaCina dobijamo jcdnaCirm:2+ r+(z-I)-2 "" I, koja
predstavlja geomelrijsko mjcslo onogonalnih projekcija koordinalnog po&tka na datu ravan.

x'_
154. Elipsoid -~+-+--"" L
I "
16 \2 12
155. Dvograni hiperboloid 12:2- 4y2 - 4z~ = 3.

156. Kruzni paraboloid :2 + z2.=4Y.

(X-l)2 (y-2f r
157. a) Data jednaCina se maZe Iransformisati lJ oblik ---+----+--= J, odaklc sc v!di da je !O
36 9 4
e)ipsoid sa sredi~lem u tack! (I. 2. 0) i poluosama (1=6, b=3 i c=2; b) datu jednacina se svodi na
x' (y-It (H2Y
oblik ]+--4----4-"-= I i predstavlja jednograni hipcrboloid sa srcdi~tem u tacki (0, I, .. 2) I

_ (x+l)~ {y-If (Z_2)l

poluosama a"" I, b",,2 i c=2; c) data jednacina se svodi na obIt\.: - - - - - - - - --_= 1 I
9 36 4

232
10. INTE:GRALNI RACUN ' dx
_____ = __ clhx+C 14
1.1
J ShlX

IS
16.
J -~-
a 1 _x2

(a+-O)~
=11"
2
10+X 1+ C
(j-X

10.1. NEODREDENI INTEGRAL [ NJEGOVE OSOBINE

1. Primitint/a fimkcija. Neka je funkcija I(x) dcfinisana na intervalu (a, h). Za

ncprekidnu funkciju F (x), defillisanu fla integralu (a, b) kaze sc da je primitiv-
najimkcija funkcijcf(x) ako je F' (x)=j(x) za svako xe(a, b). 7_..·\llACI
. I
- -, - ., r k· ['(')1' k,"ej'('d-'- definisanuna'lfllervaiu(O,
L Udredlll pnrDltJV1ll1 un ciJu . x un clj _ . - \:'
2. NeodredclJi integral. Nekaje F(x) primitivna funkcija funkcijej(x) na interv;1~
!ll (0, b). Neodredeni integral funkcijef(x) oa intervalu (a, b) zove se skup svih +0:::), koja zadovoljava uslov F(J)= I
funkcija oblika F (x) + C i pise 51;'
2. Odrcdl1i primillVl1U funkciju F(x) funkcija: ,,_' v

j!(x)clx=F (x)+ C', > b)j' (,)-sinx' c) /~(x)=cosx, kOJI se anulnaJu II tacki
J ()
a) I x =e , 1 "- , .
gdje JC C proizvoljna konstanta. x.cO, I} 7"'
koje je F(lJ)~O
Koris[~Ci osnovIlC osobine neodredenog inlegrala I lablicll intcgrala elclllcnlar-
3. OSllOlme osobirlc rIcodredellog i//fcgm/a. Neb funkcije I(x) j 9 (x) 111laju
neodredene illtegralc na lO{crva!u (a, b). Tada je: nih funkcij3, izracllllali slijedece jntcgrale:
a) d fjlx)dxj=J(x)dx'*: JAJ(x)dx=A jJ(x)dx, (A ~'constjO):
5. ~r-~~
c)
b) JdJ(x)~I(x)+C": (1) f[j(x)±g(x)]dx=jJ(x)dx±jg(x)dx 3, f-'(5 dx 4. J",/-;dX. ,/x \,iX dx. vx
4. Tahlka i!llegraia elemell/amih jimkclja

f \'_d~
.I'~~v;;·
7. dx 8. I(J'-4'ldX
6,
I 1X =X+C; 2. f x"dx ~~-
x"" -}- C, (n oF I): 4·
",I X
I!+l v

1. •fdX
-:;-=In\x \+C:(xjO): 4. lrdx=r+c: 9. fY+3~dX 10. JY+_~mi&,SX-l dx. II . Ji&~ I dx
~ e
5. f (ldx;;::'~.+C,
a'
In a

7. fCOSXUx=o=:SillX+C;
(1 ja>O); 6. fSin x dx =-". cosx + C;

8. f ---=tgx+C;
dx
12. r: I
)2 dX 13. J (2x- sin.x +4cos x) dx. 14. ltg'xdx

r:--
cos 2 x
15.
r cos 2x
~ ~~~;x-;inx elx.
16. I~+ 2x_vl -.-"- d x 17. Jlh 2
XdX.

9. f-~~~""= ~-ctgx+C; 10. fShXdX=ChX+C;

.,/1- Xl

dx.
SI01X

II. fell x dx = sh x + C; 12. f dx

-,-=thx+C;
ell x
18. IClh1Xdx. 19. I;j~1l2 x1co;x-.;dX.
".0. I(2X + I)"
f"+X-2
lzraz F (x) -I- C (reba pf ihvalili kao sku p {ll) (x))(]) (."1:)= r (x) + C !\t' (x) = f(x)J, ali se zbog kral kate
zapisivanja IsplislaJu odgovarajuce zagrade 21. f"'+~dX
c"+ I
22. I~d'
x + I ""
2
23, : xl+~i-dX"
U Vrijedi iSla kao u prelhodnoj primjedbi
235
234
 RJESENJA
Izracunali in!egra1e:
I. Neprckidna runkcija F(.\)", 1 -I- In \ E:C -f in \. CE R;. definisana na lJl!crva]lI {O, -1--_,1_), primili\'J1:j
I I
je fUIlKCijll funkcije f(x)=-, dd!nisanc nil intervalu (0, + 0::;), jer je F' (x)=f(x)=-.- za svako
XE(O, +w) x x
25. f l5 - 2X)9 dx 26. f"hx -:-~3 dx. 27. r <Ix
. x + 5'
2. il)F(x)=('A~!, b)F(x)=I~cosx;c)F(x)=slOx

3. -I \ 0 oj-( ' 2 1-
4 -
28. fe-~XdX 29. ISin (2x + J) dx 30. a) f +cns x f
I
dx . b) dx
.~.-
xl. +9
4.-xvx+C
6 3 6. _~/>:3+C
J
7, c "
8.
3~
,-~~ ~.~
In 3
·1<
In 4
+ c. 9.
I
"--~-~--+C
3'ln3
I
2'ln2 10. __ .3_(
»+----~-('.'r +C
31.
J
dx
+4
32. f·"\,/3r:C~:~--l'
-x
33. Jx lx' 13)13dx.
In5 5 51112 2,

13. x"+cosx+4sinx+C 34. fxlodx x'

5
"1
35. J-Sin
2
l - dX.
2
1
36. fSin3xcos3XdX.
x x
IS. sinx~cosx+c.

r
16. arcsin_>:+xl+C

18. ~-- cllu+C. 19. tgx-cIgx-I'C 21. I'h-I"+X+C

37. gXdX
.
38. f~~dX
X4+ t
39. f~<-·
x!nx
I x' 2
22. -x~~x+arclgx+C 23. T,-2arcI g x-t-C
J
40. fc~.~~~dX. 41.
f;~~;x ' 42. f dx
smx+x ,/1- xi (} ~~'~i~~~ .
10.2. JNTEGRACIJA METODOM ZAMJENE.
PARCIJALNAJNTEGRACIJA 43. Jc~~x~; . 44. J ~T+3·dx
x 45. J --dx
c"
c" + 1
1. Nckaje funkcija* x=(p(t) ncprekidna kno i njen izvod lp'(r) na intervalu E) i
neka ona ima inverzilu funkciju <.p -- 1 (x) oa 10m intervalu, Ako jc funkcija f{x) 46. JtgpXdX, (PfO). 47. Jel8PX Ipf O). 48. Jlh dxx
neprckidna oa intcrvalu 1:."',.. = 4) (E,), onda jc

!j,
ffl\)dX~ Jf[~)(t)lq/(l)dl' 49. fClh x dx. 50. J
~Inxln~~'
dx 51.
fj~~~-;'
52. JA~
I-x
l+x dx. 53. J x'dx 54.
Je'dx
Z/x 3 +"\" eh + l'

55. VdX f~~-~,

2. Neka su funkcije lI=u(x) i v=v(x) dcfiolsanc na inlcrvaJu E i neka one imaju
56. 57. farctgX)'dX.
neprekidoe izvode** u' (x) i II' (x) na 10m intcrvalu. Tadn vazi pravilo 0 sinxz' ~ sio x 2
I +X2
parcijalnoj (djclimicnoj) inlegraciji
farc sin x. dx, fxc .,2 d x.
f"dV=lv- }dll. 58,
j1-x'
59. 60.
f~~x'
ZADACI
61. Provjeriti:
24. Ako je JJ(X)dX='~(X)+C' pokazall da je a) fSin 2 x dx =~ (x·· sin xcos x) + C; b) fCDS' X dx =~ (x + sin x cos x) + C;
, 1
Vlax+b)dx=;F(lIx+b)'fC, (afO)
c) JSin 4 xdx =~ (l2x - 8 sin 2x + sin4x)+ C;
32

=~" (12x + Rsin 2x + sin 4x)+ C.

• UsJoyi leoreme so sarno dovoljni, a nisu ! potrebni
.. Vrijedi ista primjcdba blO U leoremi IU eI) fcos 4 x dx
32
 62. Koristeb se ronllulama:
izracuna!1 neodredcnc Il1legrale.
I
sin f'Y cos qx =- [sin (p - (1) x
2
I
+ sin (p + q) x],
91. JC,2 + Inx dx. 92. f~Jl-~_~dX.
~e"
93.
f In x dx
:~(I~'~-2.~i~i-)
sinpx sinqx =- [cos (p- q)x cos (p +- q)x],
2
I . 94. JSi!1 3x dx 95. JcoS 5 xdx 96. JSi!lln, 1X dx
cos px cos qx =-- [cos (p- q) x +C05 (p + q)x I.
2. .
izracunati neodn~aene integrale: 97. fcos2n-, I X dx 98. J cos n X sin 2x dx. 99. JSill 4 _yeos 3 xdx.
a) Jsin3xcosxdx; b) JSin3xsin5xdx;
C) Jcos3xcos4xdx; d) Jcosxcas2xcos5xdx.
Oovoaenjem kvadratnog lrinoma na kanonski oblik, izracunati slijedece
lOll.
fcos.l x
---·dx.
4
" sin x
101. f~~~~~-:Sill x
dx, 102. ft gJ x dx
in!egrale: l----------:-""····---
r
~

(,,/ a~~~;:l '~_ :-- ~\_ d_y J~~~-

63. r
JX
dx
-,-'~--. 64.
JX2(~;'~' 65. J~,~l;~~..
103.
;T;;--.;~l~
dx
4C05 2 x 104.
~ ,/ I ____\2
105.
\/i-- x 2
r-
+px+q

f J~2'- ~~'~-"_ ----2 .

d
66.
2X2
clx
+ x -.~ 3 67. J clx
x 2 +·4.\>-l~·
68.
J4~2_d~<: + "
106.
~x,,!l-'-x
:-,. I07.
). '.14--x

r' Izracuna!i neodredene integrale:

r~I
dx
69.
J,,/~~~~'b;-+~~ 70. r.cJ::,=
\,/X+X2 71. J/~=. x+5 r 4x- 7
~ ,,/2x-x 2
108. I' dx. 109.
~ ~!x2~-!dx. 110. X+ I
-f~~~--1~-'1 dx
J dx
r-'~r-_;X _--; L4~d2:~~
+4 • Xl

72.
~-i2':~2 -1~3~'
73.
~",2x -x+>-
74.

Pogodnom smjenom date integralc svesti na tablicne i izracllnati ill:

111.
r ,,'J
5 -- 2x
+ 2;.;--
dx. 112.
J::-i?X::~T . 113. J xcix
~'1 +-;=~\2

Primjenom mclode parcijalne iJllcgracije, izracunali integra!e:

JX~lnXdX (--It-aER).
75. 76. 77.
114. JIU x dx 115. JXlnXdX 116.

x'
119. p(~
clx
78.
r -;:=dx.
. ,,/x- 2
79. 80.
J~/l ~-e" .
(--
117. JXCOSXdX. 118. JCOS(1flX)dX.
cos 2 x .

f·,/~+TdX v I +x' 120. JarctgxdX- 121. Jx 1 SinXdX_

J
8t. 122. JX.YdX
82. 83. ----clx.
X4

123. J x cos 3x dx. 124. Jx 2 e h dX 125. J(XSinX):ldx.

84. 85. 86.
126. J(X 2+I)e "1x dx. 127. JxarctgxdX. 128.
Jarccosx
--=-dx.
ox JI +x
87. 88.
89. JJx'+k'. 129. JxnlnXdX. 130. Jarctg,j;:dX. 131. JarCCOSXdX.

are sin x
132.
J-2----' dx.
x
134. J(ln x)' cix
239
 Jzracunarj neodredene integrale:
47. ~llllsinpxl+C. 48. In chx+C
p
135. p!.:,.~~~~dX. fXarCfgX
136. . __ dx.. 137.
nx 1,····---
x" ~,/I+x2 Ie,.-";- )' dx 53. _~j(x3+1j1+C
2
54. arclgc'-t-C

138. Ix 2 1n "--.
I~x dx. 139. JefUsinbxdx, 140. IeQ.\ cos bx dx. 56. ~
Sin X
-I-C
I
58. -(arcsinxr+C
2
60.
~I
~+C
Inx
1+,
62. a) Pofazcb od idcn!itela sin 3xcos x =iI (sin 2x -I- sin 4x). imamo
~-----
141.
rarcsinx
~
-----dx.
{I- X 2 )3 12
142. J,/i.;-2 + k dx, 143.
J
..../x2 +2x-1 dx.
fsin 3xcosxdx=- If
2
~I
(sin2x+sin4x)dx=~cos2x--cos4x+C;
4
I
8

144. JcoSX.JCOS2;dX. 145. re -, cos' d

~ x x. 146. JSin (!nx)dx.
I
b) 16(4sin2x-sin8x)-I-C
I
c) !"4(7sinx-t-sin7x)+C;

I I I
147. Izvesli rekurentnu ronnulu za izracunavanje ncodredcnog integrala: d) ovdje je cos xcos 2x cos 5x = - (cos 3x +cosx)cos 5x =- (cos 8x +e05 2x) + - (cos 6x +CO$ 4x)'
2 4 4
a) 1,,= JX"ePAdX gdjejc 11=;00, 1,2, i pjO; I
reZul\al: _. (3 sinSx + <1 sin 6x -1-6 sin4x + 12 sin lx)+ C
96
b) l"~ JS;il'XdX, (n~O, 1,2, .); --D, o=GY -q<O;
c) l,~ JCOS'XdX, (,,~O, I, 2, .1; "~~-lnl~~I,
2k z-t-k
z=x+£,
2
k="V,/n-, o>(];

d) 1"= I-2~X
(x + a )
2 n' gdje.ie 11 pmodan broj i afO; ~, Z=X +~, k= o=GY - q=O,
c) In= J~~.-,x gdje je
Sin
11 prirodan broj;
I --
64. ·~ln
2
I' 1
x+2
+C 65. 2,,/3 ,HC 2x+1 1 x +2
67':,;a[c(1.\1+ C

dx I

J
f) In = --n.... gdje je n prirodan broj.
cos X
68. ~--+c.
4x- 2

RJE.~ENJA 69. (Vidl zadalak 63), Joxl~b;:;:~ = Jo(x+t~Y~:~~Zbl ¢R Rjdenje mogucc ako je I" 0>0 i

I D §O; 2" 0<0 i 0<0, gdjc jc D=b~-4ac, a nemoguCe je ako je 0<0 i D<O
24. Slavili ax-t-b=l, dx=-d/. 27.1nlx+51+C.
a
2 I I x
70.10Ix+-,'+Jx2+xl+c 71. arcsin(x .. I)+C 72. ~ln(x+~+ JX1+~X)+C.
28. __ e~Sll·+C
5 . 29. --'cos(2x+3)+C b) 3aretgj-t-c.
J2 4 '1/ 2"
2
2 -~- , I I I 73. :21nlx-~+f~T::~'I·t-C 74.
2+J4+2x-'X1
·--arctg-,~- +c.
31. --J3x+4+C 32. arcsin----:::-+C. 34. ---'--+C 35. C.
l . e05-+ x
Jl 4
4 In x x
I
1+- 75. Smjena I-x"'-'!, -2Jl-=-::~i+2In(J+J~)+c.
x 1 +1 Xl I 1 x<-I
37. - Inlcos xl -I- C. 38. -,--~--, smjena X--=I; -"-:aretg--+C
x-l-l xZ+.~ x ...Ii x ,/2 76. Smjena x+2=>=!2, 2Jx+2 -41n (2+Jx+2)+C
x'

39.ln)lnxl+c 4{}.lnjsinx-I-xl+c. 41. h+gil+c. 42.1nlarcsinxl+C.

45,ln(e'+1)+C
I
46. - -)nleos pxl + C.
78. Smjena X_2=/1, " 6 5 +41 3 +81 )
2 ( _-1-_/ +c.
7 5 .
p
 79. RaclC'iiailfut; Uil-cIVtllk; dobljanlu
cos"" + I X =('05 1,.\, COS (I -- sin l xl" cos \ 5dllJer<a Sin \ ~ I, (OS \' d I;
j.~-:;Z + \/~+-T) dx "" Fe ,/;4~ dx + Ix
97. X '" = d,: r~lultat
J = JX (. + I dx, sllljena x-+ 2",1 1 , odnosno
2
). + I = [1; n:zuhat' 1:5 [(3x - 4)(~t -1- 2)J/l + (Jx _ 2) (x -+ I )3,"] -1- C
2
98. tos"xsln2x=2sIIlXCOS"'I_ x. slTlJl'n~ c05X=I. SItlXOX"" -01, rczultal __ (0,"1\+(
11+2

'In
99. SIf)4X(OsJx",csI1l4x-(I-slnJ.xlc(l5x. slIljtna smx,-"I, c05xdx,,,dl; [nullal +-c
"I S - 2 1 21d! ----- \/~~-I
o. ,mJtllilC'+I=1 ,x=ln(l-l),dx=-i--,rezullal:2,jc'+I+ln_~=-_, __ +c. Il-sll/x)COSX I
1--1 '/1'<+1+1 100. "-~-:-C",:~--:-, smjena Sin x "" I, cos x dx = dr; rezuilal -~-- --- -I- C
J sln J \
, Sill X

H2~ Smjena r."=r, e'=l z, dx=~dt, rczulla!: {:OS.\X(! __ sin1x)cosx I

I 101. -----=----.--~ ,smJcna Sl!1x=t, co~xdx""dl; rczultal. -2coslx+lnlsinxll-C
Sifl x Sill X
, dr
83. SmJcna x=lgr. dx=--, rczullal:
COS'(

I ,/x 2 + 1
84. Smjena x =1, ;dx= -dl, rezullal: --'''--fC.
x 103. Smjcna Ig-""!, dX=~I'+1~~I2' SllllX",_~.l
I t_ll
,COS1_\"_,,~I_;
I+
rezuhat ~.arClg(~lgX)'ll·
(l_~, )

85. Smjena x=sint, dX=COSldl, rczullal- _ x ---=-+C ----1 2

,/1 _ Xl / 1, srnjena arcslflx=/l u /1' Iczu\lal ,/I-x +-
J

i}6. Srnjcn3 x = a Sill (, dx = 11(0.'> I dt, rCluHal: ~ (0' arc sill x + x \,/~T~:;i) -1- C
2 (1

106. Smjella ~\=sjlll; rezultat I[]~l~~--' Ie (moze I srnjena x=:-)

,,'4 ~ Xl
01 I
88. SIIIjcn<J x = Ig t, dx ='---; rezullal - , __;:':'=_ + C 107. SmJtna _t=2,inr, dx=2coSldl; rClu!tal' ----+c
2 ,j.\'
COS ( vi 1 + xJ
108. +4+5Infx+ +4)+ C
89. Smjcn<l .;;=ksht, dx=kcht; rezulla!: in(x+,/x<+k")+C.
,--------1 .\-1 ..
90. SmJcll:J x=kchl, dx=ksht; rczuHat; In/;;+Jxl_kll+c 110. IlL 2,/J+2x~;; +3arcsll1--Z-- +(

I+e' ____ _ 113.

- .'_ ,---=--~:c' JI-t-t;< _ I +e' 41 /2_1
"II-e = ----,SlJlJerlil-----=1 1,c'=. _ _ e"dx=--___ . reZulla!: arc sin r ., J! -- .?-x- -I- C I ~
l~r:'
~.--
0" (
I-I? (1+1' (l+r2j1' 116. Inx---)
114. x{lnx--I)+C
dx ! 0:+ 1 a+ I,
93, 5lJljeHa Inx=l, ---;=dl; relullat: lln(1 +ln1x)+.C,
118. \ [sm(lnxH-cos(luxl]+C
2
119 . .\ !gx + Inlcos xl -1- e. 120. x[\rc!g_\",'~ln(1 , +x")+-C

J' I
121. (2-x")cosx+hsinx+C 122. --,(xln3- t)+e. 123~ ;; (3x sin 3x +cos 3.-.:) -I- C.
ln 2 ]
95, cos~X=COS4X'COSX=(J -- sin 1x))cosx, srnjena sinx=l, cosxdt=dt, rezultat:
2 _J I, 1
sin x .- - Sin X-f- - sm5x + C. 124. _e h (9Xl~ 6x+ 2)+C 125.
3 5 22
1 I
96. sill~"T 1 (= sinl"x' sin x (1- coslx)" sin x; smjena cos x = I, sin x dx = _ dt; fCluita!: _(Xl +- J jarctgx-- ~x + C. 118.2,I+xan:cosx-4",I-x+C
2 2
l:"- 1- II"1 (")C052<+1
-~-~-+C
X ,

,:0 k 2k+l ,"" ( lIu--------

I ) -I-C
129. :..~,~'" 130.
11+ 1 , rl+l
242
243
 arc Sill
X J - .. ./!~~ x+! --~
JJL ~--+Jn----'--I-C 143. _ .. _-/x'+ 2x--1-lnlx+ I +,jxl+2x-11+C
, Ixl 2

133. Sa I omatimll dati in!egral. Ako se stavj Ii = (arc sin x)2 i dv= dx, bi6e 144. JCOSXv'COS2Xd_X= fCOSX"\i/l"--i-;i~-;;dx, smjcna sinx=l, cO$xdx.-,,,dt, /= d,

v=x . , Ix arc Sin);

!mamo I=x (arcslnx) - 2 ·-~--dx. Ponovno primijenilllo pravilo 0 parciplnoj ~ j"
=vcos2x sinx+-~ arc SHl (".'2sinx)+ C.
"iI_xl 2
x arc sin x
integraC1JI

dx
na integral II =
I -----;:::=.~dx
v'! __ -x'
Aka sc stavi u=arcsin J.:
I dv =
xdx
~~~'I~~_~(-; , biee 145.
1
--e-~{2sI[J2x-cos2x··
10
5)+C 146. ::.[ - cos (Inx) +sm (In x}]
2
+C

d!I=-~-- i p=-JT':::7. Tada integral II postajc JI=-J1---'~i arcsinx+x+C. Pre-rna 1 • 1

J1~:;; 147. a} Za 11=0 imamo lo=-e1'-'+C Aka sc slavj u=x" i dv;=cl'-'dx, biee dll=lIy·-ldx i 1'=- efA
I' p
tome, irnamo I = x (arc sinx)' -I- 2)\ - xl· arc sin x -" 2x -I- C Prirnjenom pravila 0 parc:ijalnoj inlcgraciji, ImaCl'mo

I
1J4. u=ln x, du=dx, du=-x-dx, v=x; l=xln 1 x·-2
llnx I!nxdx=xln1x-2Xlnx+2'+C. I.=--x"e"'--
1
f! P
"I
xn-'e'"'dx, odak!e se dobija rekurenlna formula
o
1
I =-(xC-cP'-III '1)'
P •

2 dx x +! hie rekurentne [ormu1e dobij:lwo:

'
135. Slavimo 1/ = In (x + I), dv= :~"]; rezuhat: In)xl- --'2- In (Xl + I) + C.
1 1
11 =- (xeP" -1 0)=-- (px~· I )cP-' ~- C,
p p'
136. Stavimo u = afC 19 x, dv=- ~~~----"; rezuilal: v'Tt:~l arc Ig x -In (x + -Ji1;;i) + C
JI+xl b)Zall=Oin=! imamo·/u"" JdX=X+Cil , = jSinXdx=.-COSX+C

1
Aka za n> I stavimo u=sin~-'x 1 dv=sl[)xdx, onda je dU=(I1-llsl[),-lXCOSX Lc.~ -cosx
,
- - (Jnlx+ 2Inx+2)+ C
Primjenom pravila 0 parciJainoJ inlcgraclji :rnacnTlo
I

1~X I 1 xJ 1-- x
138. Stavimo 1/=ln-----, dv=:2dx; rezultat: - _x1_· __ lnll _ Xl) +--In---+C. Jxcoslxdx, odakle se dobija rekurenlna formula
I+x ) 3 ) I+x
1
IY). i 140. Stavimo 11 u=e a " dF=sinb(dx, bite dll=ae"-'dx i F= -"j;coshx. Tada integral II postaje
1.= -~sin'-lxcosx+~..1 II Ie rckurtninc formuk dohijamo npr '

/1 = ~be"<cosbx+'b
1 "f 1 "
eA<cosbxdx= -bed'cosbx+bTl. Ponoyo prjmij{~nimo pravi!o 0 parci- 1
"
1 1
12 = - -sin xcos x +--To =- (x -
"
Sill X cos x)+ C;
1 2 2 2
jalnoj integraciji na integra! 11' Ako se stayi u=e"" i dll=cosbxdx, bite du=aed'dx j v=-sinbx.
b I , 2 I , 2
--sm1xcosx +-1 I"" _. -- (2 + Sl1l x)cos X + C;
1
Tada integral 12 postaje /l=-ea'siobx~·-
b b
I
b
,
e~'sinbxdx=-e'l<sinbx-···II'
b
"I
Rjdavanjem siste-
/) =
J J J

I _1 3 1 - . 1 C
I a I a 14 =--,sln xCOSX+"'ll=-(1"(-3sl1lxcosx~2sJn xcosx)+ __
ma jednaCina 11=~i/"-cosbx+b 12 , IJ--"be""sllJbx~t;Il' po II i 12, dobija se: 448

eM e=
11 =~'--l (asin bx-bcosbxH-C, 12 = - - - (bsinbx+acosbx)+ C.
c) Za n=O i n= 1 imamo 10= jdX=X+C i 11 = fCOSXdX=Sinx+c
a +0 a1+b1
1
Primjenom prayila parcijalnoj integraciJi, za n> 1 dobija se rekurenlna formula 1"=··

f
Ccil 0
141. Smjenom x=sint, dx=costdl, integral postaje I ~ -,-, parcijalnom integracijom: U=I, "
cos t

d[I=-~-,
1
d,
du=dt, v=tgt; imamo [=Itgt+
COS (
f xarcsinx I
Igldl=/lgt+ln)cosl)=------:=-+-.lnlx2
,v'I-x1 2 --~-----
n -- I
5inxcos"-lx+_~" I.'"J'*
,
Ovaj se rezul!a( moze dobi(i iz rezuhala za I. Smjcnom x=--z dobijamo
2
142. 11= ,/0+ k, dv=dx, dll=_~X~,_ [-=x. Jmamo r=xJx1+k-I X2 __ '~,"'dX=
v!xl+k' ,/X'+k l

= \ + k-/ + k Injx+Jx1 + kl,

-,- I --.-
odakk JC I=-(x ,/Xl
2
+"
___._
+ "In jx '1-)x 2 + "1)+ C
I
=-cos"xsinx+-~

"
/1-1

"
I.(x).
 d) Za II=! IIll<lilleJ
ZADACI
II "" J"-~-::-=-J-;lITlg::.+C.
1
xl+a a a Izracunati ncodrctJene integra It'"

148.
Tada integral l. postaje

151.

J~4~L~.
1
+I x
f dx
-'--2
odakle se dobiJil rekurcntna [OIl1IUJ;; X
154. 156. --:--<ix 157.
J xJ-3x+2
J x -x
X .. X

~ ~ [2'(;';'_~-i)(:1 + alF~J- + ~:: =~ I" -

~

J = I
lzracunati neodredene integrale:
II te rckurentne foullule slijedi da je npr

158. 159. ,_X_3--; dx.

12 =~ ( .. _--'-
2 1
i--~,arc tg':,)+c J Xl +x + I
20] x +a (j a

161. 164.

"'--Sln--n'IXt05X (n - 1)
f dx
-~-----'
sln"x
+ (II -- 1) f
___ ,,dx
__
srn,,-l x
165. 166.
f
x1 + x - 1
--i-------'··'r- dx.
. (x-,2)
167. 168.

Odavdc JC . lx+ I dx
169. [
• X (Xl +Tji dx

(4x 2 -8x)dx
f
170.,,---
(x4- _ 1)1

n Na sll~an !Jacm dobijamo: 172.

I +1

f- dx
cos'x
SIIlX
. {1I-1)cos'-
' - - -l x
n-.2f dx
+ - -----
Il-! cos·~./x
RJESENJA

I
148. -In
I-'I+c
x ' J
ISO. -In 13x-1- II +-In
1 I
12x- 31- 3-In !_~I ,- c
5 x+ 5 IJ 33

10.3. INTEGRAClJA RACIONALNIH FUNKCIJA

151.
1. Aka je razlomak pod intcgralom ncpravi, prethodno treba izdvojiti IZ oJega
cijcli dio. ):J_2.x.1_4 A }J C [)
152. Data realna funkcija R(x) moze so: uapisatl U obliku X(X_!)l .- x-I +(~I)i+ (x-l)i+-~'
1. Ako je razlomak pravi, onda se njegov nazivoik rastavi po mogucnosti na odakle je x 3 _ 2xz-4= (A + D)x 3 + (- 2A + 8- 3D)x 1 +(11 ~ B+C +3D)x- D, gdje su A, B, C i [)
cinioce oblika (x-a)" i (Xl+pX+q)ll, pa se zatim razlomak razlaze oa zbir konstante koje !reba adredili. Posljednja jednakost je Idenlll;ki ispunjena aka je A+ [)= 1,
elcmentarnih razlomaka na slijedeCi nabn: - 2A +B- 3D = - 2, A -- B+C+3D=O, - D,,,, - 4, adak!e se dobija 11= - 3, B=4. C= - 5, 0=4

Prema [orne, Imacemo

P(x) A, A, A"
- ..._---_.
2
__. '~--+-- ...-+ .. +---+
(x-a)"(x +px+Q)' x-a (x-a)" (i-a)" - 3 4 5 4
"'1451
R (x)=~=-!-+ (x- 1)1 .'(~--1)'J +;, odakleje
fR(x)dx=ln - .-
1{X_ ..
--+C
1)-l
-~.--".-+~
x-I 2(X_!)1

153. 3Inl~l
x+2
. _2_+C
x+2
I
154. _, +-+In----+C
\
(\ '- 1)1

Ixl IX-II I
155. 21n ..... _- ----I-c.
x x 2

246
247
 156. "-In
2 -- /X- '/ --~-+C
' , I /'
157. -+-In - I / +c.
------
17t. _ .. _I___ ~lnlxl+ll+c
9 x+2 3(x--I) x 2 x+ I
2(xl+ll 2 x1_1
158. OJjelje-njern ro1moma x~ + X4 - 8
poilf)omom Xl _ 'Iv~ "'0'-"'0' .
1
'L (atu rilClOllalnu fll!lkuju R (x) I
napisali lrk R() 1 4x +16x_8 173. ------I-arctg(x+ 1)+C
. U 01) U X =X -I-x-l-4+---.. _,______ . Dobijcna praYlI filciemalna fllllkriJ'a mO~J: se- xl+2~+2
x -4x
napisali U obliku
2
4x + 16x-8 ABC lOA. INTEGRACIJA IRACIONALNIH FUNKCIJA I
~ IX - 2i (x -I- ii =:;- -I- x - 2 -I- x -I~2' DIFERENCLJALNOG BINOMA. OJLEROVE SMJENE
odakle jc 4< -I- l~x - 8 = {A -I- B -I- C)x + (211 - 2C) x --- 4A, gdje su A, 13, C konslaoie kojc (reba
1

odredllL PoslplnJa jednakost jt jdcnli~ki isrllnjena aka je 1. Neka je R racionalna funkcija od x, r,/x----; i 0-;,
gdje Sll p, q, r j s (p> 1, q> I)
A+B+C=4, 2B-2C=I6, -4A= -8, cijeli brojevi. Smjcnom X = In, gdjc jc n najmanji zajednicki sadriilac brojeva p i
odakle sc dobija A=2, 8",,5, C= -3. Prcma (Orne, imamo q, neodredeni integral S R (x, fj;;, v;!)dx syodi sc na integral racionalne
funkcije,
R (x)=x
1
+X+4+:+~ ___ .~._, odakle Slljcdl JR (x)dx=.l, Xl +_~Xl +4x +In I~(:~~I+ c
x x-- x+2 3 2 (x+2)J 2. Razmatracemo integrale oblika
~ Jo 1_:-111
159. 4 -]-"2
x+

I
161. 10 Ix I-21n x+ 11+-lo(x
MC

2
!gx+c.

2x- I
2 -x+ 1)+-..::o-arclg--=-"
Xl
2
2
,/3
2x+1
t60. --x+-----:::arc!g-_ _ +C
J3 J"XI b,
cx+d fZ::, ., l::DdX,
prirodni brojevi, ad~bc+O. Smjena
I +c. gdje su n 1 , 11 1 , , 11,
2 }3 ,/3 ax+b
1 J I 2x+ I --='", gdje ., 11.) syodi integral 1 na integral
16L In-- -+-In(xl f x+l)+ --arctg _+( cx+d
vr;-::Jj 6 Ji xl] racionalne funkcije sa promjcnljivom (. (Integral JR (x, ;;j;~-~'"+b) dx jc poscball
163. ,il-'-I
Iny J 2 I 2x--1
x+1 ---lll(x -x+IH-~arc!g----t-C slucaj od J za r= 1, c=O, d= L Osim toga jc i slucaj 1° JR (x, ~/~-;, ~)dx
6 J3 /3 poseban slucaj intcgrala JR (x, ~;;-, ~;-, ,if;)dx, jet" je R (x, Zr;;,
1 1 x
zrx;j=R (x. J:.~, if;)
165. -------.::::arc Ig-----+ C

f---~:---
3x 3}] jj"
3. Integral oblika se smJcnom X=- svodi na integral oblika
xJa~2+bx+:;- t

f
dx
Jax2+bx+c'
4. Integrali oblika iR(x, J;T:~i)dx, iR(x, #+a'jdx, iR(x, Jx'-a')dx
169. Data funkcija se mote napisati u obliku svode se na integraciju racionalnih funkcija smjenama: x = a sin t (ili

---""-+--+---
]x+ 1
x(x"+l)l
A
x
Bx+C
x 1 +1
Dx+E
(x2+1'f'
x=acost), x=atgt (iii x=actgt), x=~~
cost
(iii x=-:.--).
smt
odakle je
5. Integral diferencijalnog binoma* Sxm (a +bx")P dx maze se izrazlti II konacnom
3x+ 1=(A +B)x"+Cx1 +(2A+B+ D):r? +(C +E)x +A, obliku u slijedcca tri slucaja:
gdje su A, B, C, D j E konstan!c. Posljednja jednakosl jc identiCki isrunjcna ako jc A +B=O, C =0 m+1
2A+B+D"",O,C+E=3,A=I,odaklcjeA=1 , 8"",-1 ,C-O
1.) Kada je p cio broj, razlaganjem na sabirke; 2.) kada je - " - cio broj,
- , D- - - 1£-)
, - . D a kl e, .Imarna . /I

f ~-'~dX~f(~--':-.-
2
x(x +IY
x-3 ) .
~ x 1 +1 (x1+1'f dx= In
Ixl 3x+1 3
Jx1::f+ 2 (x1+i)+2"arc tgx+c.
m+ I
smjcnom a+bx"=t S , gdje je s nazivnik razlomka p; 3.) kada je --+p cio
broj, smjenom Qx-"+b=t', gdje je s nazivnik razlomka p. n
170. ~arc[gx ___1 X__ ~lnl~l+c
8 4(x -l) 16 x+l '" Ovaj rezllltat pripisujc sc rnskom matematilaru tebi~eVll p" L. (1821- 1894), cnira se bo tearema
C.ebikva.
 (). Ako je podiIltegralna funkcija oblika j(x)=R (x, .J;~2+bx+c), tada se
f R (x, "\./~~~bx+-~)dx svodi na integraciju racionalne funkcije, ako se koristi 205.
Ojlcrova J) srnjena promjenljivih:
I.) ako jc a> 0, treba izvrsiti smjenu "\/;;~~ bx ~ = t ±x Ja; 2.) aka je c ?O, , dx
tada treba izvrSiti sOljenu Jaxi+b-x+~-=X{±J~; 3.) aka kvadratni tribolll
2
+bx+c ima realne i raz]iCite mde a i /3, lreba izvrsiti srnjenu
209.
J 4r=~"
+x
,,/1
{Lx
11 (x-" p)=(x-a)t'"
' i;"-
V ~.
dx.
,\
212. 213.

ZADAcr dx
Izracunati neodrcdene integrate: 215. r
~ Xl \,I(I-~-I- x3 )-:;.

f,,-·~~··~~7.-
174. dx.
vix Primjenolll nekc oei OJ!crovih srnjena, IzracunaU integra!e:
x(1 +\,/x)
175. [,x-Jr,dx
"\/ X
218.
x-I
177. 179.
f,/2~'+ I dx.
221.
IBO. fji~~dX 18t.
, x

' xdx
+2 dx 226.

185. j ~"I-~:-1
184.

f"-.-
v .•. I

186. 187.
f J;-t:ldx.
X
188. IUESENJA
l
174. .Aka se uvcdc smjena !;jX=l, ondaje X""I" i dx=61 dl Dall inlegflll p05l<lJC

dx
189.
f -;=----'- 2·-----;;;:·---:---·
X"\.I 1Ox ~ 6;.; +1
dx
192. 194.
f (9 + x'),""

195. 196.
JX'-4
f~-3 --
dx. 198.
f
Ji+-~
"~-dx"
2+X2

dx vlxdx
199.
r
. (x'+4)N+I"
200 .
20t. f (I +V;:f
JX- 1(I +X1/3)-3dx_ dx
202. 203.
J "
xoVJ+X5
r.-:-<."

I) Leonhard Euler {1707 - 1783), svajearski malcmllllCar. ISO. Smjena!+x=f1;rcZl1llat2v +x-In -_/~ +C
I-"I+x II+vGI
250 251
 sin I sin I x I 5,
+C
Posto je tgl ~ ;;;;-;"" JI-- sin"r = J---~l = ~/9~ Xl
1--
Sada je I =-1ln: tg -----~:::.:.~:~.c:::
20 4,.,/9 - _,)

f-~~-~
2
183. Rurionalisall naZ!ynik; rezultal: -((x -+ afll- X.ll1J +C I9L Sm)-ena, x =ctg I', imamo 1= f(ctil- etg t + 1)( - sin c) dr:= fcos I dc-
J, SiU I

184.
SmJ cn3 11_;(
~=ll , x=~
]_H 1 "
d'(=~-
(1+(1)"'

1= - 4 f(tl ~t~-i7dl = _4 Li'(~ 1 +4 f(tl :ITf =4 arcclgt-t-4 [2 (/t:--!-)+~ fl: J=

= 2arcclgl+----=2arcctg
(I
21
+I
!2-x _ _
--+jl--xl +c
I +x 193.
185. Smjena X+l=1 6 ; rezu]lal.
] 6 6 3 2
-(x+ 1)1/3 -- (x+ 1)~16+(X+ J )---- (x+ I )lIf'+_(X -,-I tiJ_--(x+ I )311 -I- C
2 5 7 4 3 .
I-x 1_/1 -4/ 211
186. Smjcna __ =/1, X=-~, dx=---dl, J -x=---_ lmamo
I+x 11"/" (I+(J)1 1+/"

h J!L~_~r.
4r4
r' ~~--.- dl =
0-1-(11'
- J~-~
/1
= -~ -1- C = ~.-~ -I- C
I - ~~>:-
x-I
187. Smjena--- = rl;rezullat
x+1
'j:~1
---+1
I x+1
-In~~-

2 JX--I -·~-I
x+i
I +X 1
x
188. Smjena ._""/ ; rczu!lal: ---=::;;;:.-+C.
I-x jl_x1
I I
189. Smjcna x =[' dx = -;I dt; dobijamo

-~dt f -dt , I 2 ..)x l _4

f
1= ~J~~-~~-= v/IO-6f+11
194. .m

9j9+x 1
X
_----:::= + C _ 195. --===+C
5)5-x"
196. - arc cos .. _, _.
4 X
~-----,
2\1
C

[ (1 I

=-In --3+
I
IX
~'·I
]0-,,-+- +c= ··'"I·I-3x
X
"
Xl
.,. \'/lx·O..·.>-~';+II"·[·.
- 1
197.

I rezultal; _ -'_
190. Smjena x=-; __ _I" Ix+5._+ vl5 J7x l
+ 2x ~;..-.5.. 1+ C 199.
I vIS 5x
.
191. SmJena x=3smt, 1= . f 3costdl f d,.. _ _ ..
~_ _ _
x+!.=~3 tgl; rcrulla!: ~.-:.:~-~_ +c.
(9sin1 t+ 16)3cost 25sin 1 t+ 16cos 2t- I+x+x,(x +'2')' +(J3)1
""2' smJcna

= f dl
COS11(25ttt+16)
f d (Ig t) I f d (Ig I)
25lg21+16=2'5 --«)l=Warctg 4tg1 +G.
I (5)
200. lmamo

6 -
=

... - J~/;
2 2 3 jl +x~

6;-
Xl

Itf+ - 201. Smjena x=1 6 ; rerultat: -Vx~.- 4)x + 18 Vx +--,":::- 21 arc tg" x +C
5 5 I +Vx
)\2
 102. SilijCjJa 3
X=t ; imamo I""J r -I (1+1)
219. Ojierovu srnjcna +:1:+ 1 '" -X-j-l d'!Jc X"'--
11_ !

21 +!

----+ c=
2 (21 -I I)

203. ~Jl1.iena 1 __ ,_ J . ' • I 1 ,/J 2/ -f-l I

I x -/ ,Ifllarno [",,-In I-I! +~ . -arclg-·--=- ___ lnI12+{+ II+c I=}/!+··.~-;- c
5 5 ,/3 10 -, v ,

204. i=,I~J(I_l-~
.'
,_'
x ) - dx, o'vdJc
m-jl
JC - - -
11
_
=: r= 1-". SllljCJlJ I _ Xl '--' I; Ja), 220. OJien)va slTIJcnJ ,,/1 +x- '(1 "'.\1- I licljc
21+ I
+, 1 dx '" r1 +1_ 1
·2 - - - dl saua JC
(11 + 1)1 '

., _··= ...·····+c
IJI+ I 2(1 + 5 ··61 dl
205. OvdjeJe -+f!=IE'Z.$mjella_t-~-t-I=12,!j d_\o-~I«dl. 221. OJicroYlI smjcna 2)1 daje x=-_· I uX"'{r-~
" 2 /1+1

Sada jc 1= Jl::,,/~~7dx= fXJ(X-4+ l)wtlx= f>;J I (-~IX~)dl= --: r~--+.:}-:~ dl "'~-: I + C' = __ .___._~~~- ~8:=_:_~~) _~+ C
9. r 9r 9 9(x-2),,'h--lU _\~

-·~fx~rld{=-~f--'-'--dl=-~J'_~----'·I-
2 2 ((1_1)' 4 I' 12[1- II-I, --lldr
du=dr, dv=----_ u=,",_.',_
I I
=
- 2 (', - ',,,
2 I-
I~+' I+ c)
1
I - I ({I_Ill'
2B. Mugu sc kuristili sve lri Ojlercl\'t' smjcnc _\ - 4", (x 1) (1 ill
l
'v,x -')x+4=x+1 iii ,_iXl S_t-t-·l=_\I+)"; !czultat

m+ I 2x .--- 5 9
106. O\djeJc -"--+pEL, smJena ,-I J "'--1"[<: rtzullat 1=- 5~+4--lnl2x-'i+ \/yl 5_,_-1-4I+-C
8
"
m+1
107. OvdjcJC--;-+PEL,smjell<ll
f
xJo~{-lrJ;sadajcJ", X-J(l-X3)-li-ldX=-ifdl= 22<1.

21+ I
. arsh----.:::-·=
2'./1+1+1)
= - In --- --- + J'
((-l')' '-i' -- ---
+I + (.
=~ f ~-d/
' =~arc
j- - - - - ' : - - - \,' ,\ -1-.\ {poku-
,I J
208. Ovdjc Jt:
I=~,!!"'~~;J
~';-=OEZ,
m+l
smjena I -I-x
J
=/4; sada je 1
]
-..
{4_1 3
tgI +~In I-'--'I~c
:3 1-1-1' ,g(JcJe
, ,j:1

~atl OJierove smjelle ,/x 2 +x+1 ",,\(+1 IIi t+1}

x ..

m+! ft!dl 225.

------- 1 ---
Xl,l + 1),,'x1 +2 __ ·!n(x+"i x1 +Z I+C 226. In 'I ,,/!+x+~)+x
"_.
I +(
209. Ovdjeje ..··--+P=OEZ,.'mjCJI,i 1+/=x4/4:sadaje/=~ __.' 4 2 ,/I+x+xl+x+2
n ~-l

210.
10.5. INTEGRACIJA TRIGONOMETRIJSKIH
21L 2{4+V:~)3!2+C I DRUGIH TRANSCENDENTNIH FUNKClJA
I. Ncka jc R racionalna funkcJja ad sinx i cosx-. Srnjenorn
1 .. odakle je
217, :"(1+z/,-j4IJ (4~/x-]J+C
7 2r t __ II 2dl
Stnx= COS.'(=--'-, dx=--,
1+;2 l+tI 1+12

254
 J
~leodred~ni i~tegral R (sinx; cosx)dx svodi se na integral racionainc funkcl-
JC. Ovo JC ufllverzalna smjena.

2. Ako je podinlegralna funkcija racionaina po sin x i cos x, a liZ to je:

264. VS~'2.:'.dX.
5sIn x
265. f~/~i·~·l.~- . cos] x dx 266.
f ~=~
dx
~/cos7xslnx

a) R (- sin,x, cosx!.= - ~ (sin x, COS x), tada smjena cosx = t svodi inlegraciju
date na mtegraclJll raclonalne funkcijc po t; 267. f "
dx
;-
\/sm xeos' x
268.
fv;-;;;;~~~~;,-= . 269. JSln 4x SIn 6x cix
b) R (sin x,. --cos x!.= -- ~ (sin x, cosx), lada smjena sin x = t svodi inlcgraciju
dale na mtegraC1JlI raclonalne funkcije po I; 270. r
" Sln
x x
3 cos 4 dx.
271. Jeos 4x cos 7x dx 272.
~r
X\
sin·-slI1 dx
3 2
c) R (- sin x, - cosx)= R (sin x, cos x), lada smjena tg x = l svod! integraciju
dale na !fltcgraciju racionalne funkcijc po t.
273. JSin3XCOS IOxdx 274. rSin 3xsin xdx 2

ZADACI
276. Jsm 5xcos 4XdX. 277. JSin 31S x cos"x dx
cosx
227.
J ---dx.
1 +cosx
228. Js~Xx . 229.
279. JSin 2 xcos4 XdX 280. JS1l1 4 XCOS 2XdX

J
230. dx
5-=-3C05 X. lzracunali neodrcdene inlcgrale:
2-Sinx
233.
234.
J--~-dx.
2+C05X
281. 283.
r
~
x x
sin x sin -. sin - dx
: 3
236. x'

sm x . cos x
284. 285. JShXCOSXUX 286.
J - - !2UX
(x-I)
240. 241.~--
J ____
· dx.
(3+COSX)2 242.
J
sinx
'';-1;;-;- dx 287. 288.
v
r ~
dx
-.jIg x
289.

243.
245.
f . 2 '
dx
~-_. _ _
Sill x-4sll1xcosx+5cos2x·
291. 292.
J
dx
Ig;:-~2

246.
248.
f SIOX
-c-----dx.
SIflX+COSx

Sin 3 xdX
294. 295.
f
ntgx
--··dx
cos4 x
249.
251.
J
--_
I +C05 2 X·
296. b) fSh3XdX; c) fShX(ChX+S!JX)dX.

252. r-
254. 297. 298.
f Ylhxdx. 299. J..../l - xi arc sin x dx.
255.
J 3
Sin 2x cos' 3x dx. 2<6
J.
Jcosxcos 2.xcos_xdx.
3 257. Jsin4xcos1xdx. 300. 302.
J
(3 +x2fx3
(l+x')'
~dx.

258.
J~~.:':dX
sin 2x . 259. 260.
J
Sinxcos x
--·-··~dx.
4
1+ sin x 303. f ~.
e' I+c'
304.
f
Igxdx
1 +tgx+tg x 2
. 305.
f
x'+ I
-6-dx.
x +1
5 5
261. fSin x cos x dx. 263.
J - _dx_ ~_
sin2x-2sinx·
306. J(x +_1) dx .
x(J+xe')
307.
J
I r-
- y 1·I-x 2 dx.
x'
,56
309. 3l6. Za koie
,
Ci. I /3 je
f nix
-r:-""'==;c,-:c= algcbarska funkcij<l?
.jxl+ax+f3

31 I. Pnwjcfrtl da je: 317. U k6m slucaju JC fJ'T~::;' dx (n-: Q) elemcl1larna fUl1kclja?

.+(-It' (Igx x):

RJESENJA
I '
b) "lg
_r
' 2n - I xdx:::=-'--·-~-!g
- I "on
211- 2
I
1 X _____ , Ig Zn - 4 X+.
2n - 4
+( -I)" ( -Ig'x+ Inlc05xl):
\2 117. "m'CII"j 19-"'"
, J'
, [I -I'
2 --., 1= • --,----dr=
! +/1 -lc---I-x+C
"2
x

~P(X)+
a 1
.. +(-1)"
':X" + I
1'::" (X)J, 228. Smjclla Ig:' = / dajc I"" f-=!.:. = Inlll + C = In
- 2 I
Ilg ~~-I +
2
C

gdjc je P n (xl poJinom Slcpcna n i o:iO; x

229. Smjcna Ig-''''I
2
dajc 1= f 20'
.---"---
/2_81 j 5
1'-51
=In -,-- +C=,in
I-J,
xC
"-I

C) f~~~n;="- LC1~ I)d::k_i-Il~; ,

23<J. Sm!enalg---=_Idajcl= -- --+C 1.11.
k=() • 2 x
2 - 192'

312. Provjcrili rekurenlne forrnuJc:

! 1 1 J'~ 2n + I 2
,
133. Sllljenatg---=lday:/=2arclg ------Ig- +C
j - r 2
('" X) i(}<r<~!, -fl<.~<It)
--'-x·- (2ax-x ) "+------(/ In-I, za
11+2 11+2
SrnjC:lla 19
X
2: =1 (lxl < Il) daje 1=4.,
r(T;_JT(l+ljdl
" " ,,' [(\;-'0
2, 2'
- ~i-1-1
= "
")
+~':!-:-:; dl =
!l~J

f
] X dx
b) / - . - ' -·-+--~,·--I"_l,za
n-(;;-="2)~! (aZ-+x2)"1z" 1 (11_2)(/1 1,,= (~+X2r/2; ,
~ , Ig-
(n=2k I, kEN);
Il.jJ 4,IJ
= In ------ -1---:--"" arc tg~::::
I
+(
~
= In (2 -I- cos _x) -I- -----
4,/3:2
arc tg ---------=- + (
.

C) I" = f (I - X
4
)- nUX:=:> 411 In + 1 = (411 -, 1)1" +- X (1 - ."(4 r
(2-1-1 J \,/J 3 ,J

3}3. Provjcri!i formulu fCl(X)+I(X))C"dX=("\/"(X)+COOSt, te jc primijenil1 0<-1

mtcgrale:

a) fL::...:,inX_e-' dx;
I +-cosx

314. a) Odredili funkciju F(xl za koju je

F'(x)~ J~~~4,F(D~ln2: b) odredilif(x)akojel'(sll1'x)~cos2x

clg J x
237. Smjcna IgX=1 dajc 1= -ctgx--3----I-C
315. Odredili kOllsl3nlc a i b, taka da funkcija f(x)= f(.'(l+aX+-b)e-XdX
2J8. Smjcna sin x ~ cos.t = { dilje (sin x + cos x )dx =dr daJe.

Hila korijcn drugog reda za X= I I cia jc limj(x)=O.

I ~ "4-"1'
r~--=~llll~~:
4 2-1
l+c=~'lnl~'~-~~~'"~~I-I-C
4 $lllx-cosx-2

r,'
2Si) 259
 , I
Ig--- __

239. SmjcDa [={g~; rCluita[' i'nl--~-'~I+C 256. 257. I (

~- ' I I
2x--'iIf)2x--sin4x+--~inf'x ) +C
32 2 2 6 ,
tg---I-2
2
x 258.
I
19 x -1-
I
In Ilpl-t- ( 259. <~~lrClg( ~_ Igx)-x+c
( 2
1Ig2'-t 2 2 - ,,15
2-m. Smjcn3 [g]"= I, rClullat -----=-arc 11\-,,----:::--'..---- -f- ('
I , (OS 2x cos) 2x C()$~ 2x
viiS . \/15 260. ;,arcl g (2I g x+I)+C 261. --t------- ----I-e -- ! C
M % 320 cos x
241. Sllljena} + cos x = I; rcZulla[- --In (3 -\- cos x) -:-- _______ -I- C
J + cos x

242. Srnjcna IgX=I; lezulta(: ~(smx.-cOSX}---~I!lI,g(~+~)I+c

2 2yi2 2 8 2&1.

243.

f
3 J J ---
265. SmJenasinx=I;I= V;'i(I .. ll)dl=_I~i3 ___ rl!{l+(_ ~'sln~\
5 !I 5
2
" J ---, ,____ _

26<i. _
5
1~ll_l_2flll-t- C =-:5 ltt x -t- 2 \ltr."
..
-I- C

244.
267. Smjcna 19x=l; ZJlgX+C

245.
Smjtn" Igx=/ clajc /=f-:i-~=---=3rC,g({-2)+(
I --41 +5
=arctgl'g\--2)+C 269. [= f~ (cos 2x - cos IOx)dx =~ sin 2x- 1
·-sin IOx-t-C
2 4 20
246. d, I ~ _~.~11'
__1 II,g,"
SllljCJ)lI IgX=1 daje 1=
J --=-In
I"~ J 6 J 1- Ig'x- 270. "2 +C
J

247. I I 3 5 x 1 1
271. -sm3x-t--"sinJ!x+C 172. 3sin- ---sin-x+C 273. -cos 7:.:- --cos 13:.: i- C
(, 22 6 5 fi 14 26

I I 1
274. -.. ,-cos 3x + - cos x -+- -'-cos 5x + C
6 4 20
275. Smjcna tgx=1 (IIi zamijcnl(l

1 2cos 7 x cos 9 x
276. --cos~ x-t---_·- - - t C
5 7 9

I 2 1
25fl. Smjcna sin x= I; rczuha(: - Sln l x"- -sinS x -+- -sin') x -I- C 278.
357

251. Smjena cos x =1; rczuhal: cos x - 2 arc tg (cos x)./- C 279. I In-cos 2x)(1 -+ cos 2X)2 dx =: fn -t-C0S 2x - cos 2 2x _. cos J h)dx ""

251. Smjena Sill X=I; rezuhal: I.

-4 slrlx -t- 16 1n
3 12sinx-II
2si;;-;-:;~ +C 'f (I
l+cos4x l+cos4x
+ cos 2x _. --2-- - ~--2--- cos 2x) dx ""
25 ' I 21g x
.3. SmJcna tgx=/; rczullal--.arclg _ _ +C
Ji
2,/3 =~
16
fo +C05 2x -cos 4x - cos 4x cos 2x) dx = jcos 4xcos 2x =

254, 1 14'8'-31
Smjena tgx=l; rezullal -~Jn ~-_" -+C
16 41gx+l = ~cos 2x-t-~cos 6xl =~
2 2 16
J( +~C05l
I
2
X - cos 4x
x
16
sin 2x sin 4.\
64
sin 6x
-----+C
19~
155.
SmJcna cos x = I; / = 8 Ism xcos x (4cos 3
J J
X - 3 cos X)i dx '" 8 J([6C j 1_ 401" + 3)c7 __ 91~) dl sin 2x sin 4x sin 6.\
280. ··-----+---+C
16 64 64 192
260
lSJ, 1= r(SII1XCOS3XfdX=
. Jn-~(Sm4X"-sln2x)fdx~!,
L2 . 4.
fSln14{JX-- I Sjf]4.x5jn2xdx+-~ fS1rl'lxdx=
2 4 ISH. "nIICIi""] I!~'
Ml1t: .
,
I I
==- x- -sln2x~~sln4x+---SIll6;..---SI(lHx+C
I
lR'J. \1l1jeP;1 'I , IU\dl;11 2,/11' \ , (
<1 S 32 24 64 "
rcP" r/ J,jClg
SIf) X I r cos' x 290. .t
d. !
CO.,] \

~1Il
d_1 ((h

,J, -:----dx- elg" x-.----dx-=

owlx. sin"x
.' \111 7x
, ,I,
, "' • '" \ COo' X

,
)

r -~-dx
sinl x
+. Clg"_x dx '--~ -
,
df,~ x de x
___,M - -I- -~_ - - clgx'- x + C I i
• '- 11'\
(Zildaldk 2KK), I - 1 il) 1\1)) \ -t CI>, \ "n \ I f- (

283. J= "l'cos (X')

-- x--- -cos (')]
J2 , 2 2 3 2 . 2 3 2 2 )
'fcos--sln-dx=
, x·dx",,-- I"COS--Slll--dx--
x+- sin x x I h.
, "
, II
,,-.'1
,Ife cos \
I
. I
d.
xl - _t 1
arcco,x f· -Inl
2 I
", I H

'f x 'f5x
-,- sin-dx+-· sin-dx-+-- sin-·-dx-- sin--dx=
4646464(,
'f" 'j-II' 2n. Ig _, co I,
d.
co''! x
0.- dl, d<""c(ls' \,11. d\ ,-
I
"
dl.
'" _Ur
,I,

2) (1" I II

, 5x -Ix I Ix II _- I + \! dl
=--C()S~ ---cos --cos--+~-c()S- I-e
2 () 10 14 6 22 6
dx _\ >0, '--.lIIi"n(llfi \ In,\ -~I, dl(ln t j lltix,
284. Parcij<lina 1Il1qjlacija u = arc Sill x. dv = _;2' dll"" ",'ililial

C, '''' II I-In_\)d" ,i .II I (' '"' j'''''' + C "" x' I (

x
d_1
- a~_~~~_ ](1 ~l~}I=_- ar: SI_I~: _ilJl! ~-~ I~ c=·- :~=:1Il:~ -~ In! ~~~f~ 1+ c 211~. ,',llljCflOIl\ Ig ,x =-1. !II ,- C()5 1 -'_ do! :p n,J

')1 +-1'
-- +C
285, ParclJaJna in!egracija u=$I1.>:, dl'=cosxdx, cl!xdJ:=du, u""sinx; I=shxsinx- jchxsinxd.>:= 9

=)ChX=I', sinxdx=du, dll=shxdx, V= -cosx)=shxslflx-I-chxcosx- JCOSXShXdX; irnarno 2~h/_x+h )+( , h)

,
2fSh ~cos (dx=shxsinx+chxcos_\, lJ'I=~(Shxsin.x+chxCOSx)+c. 197. \rli)' IIOIli Iii x "" [ doh,jalfl(\ 1 = J[l !g
(- 2
f ("

~ -, - I
186, Srnjena x"- I = I VI. t=(x- !)Il, x= I + \11, x J = I + 3 \7't+ 3Vr + dx= --------::_; Vt,
12~!! 29E.
I J 1 I
[cwJI al : 1 6 = -- -"--._-- _ ~-"-'--- - ------ - ---"--' -I- C
II (x_1)1l lO(x_I)IO 3(X-J)9 8(x-If
19'). S,nicIH1111 \ ",' sin ( dohljamo I = fC()\ll <.II 7 ~f (I Has 21) dl =

. 1 2 I lI
287. Smjtllil clgX=1 ,~=l , 19x=--, - ~-,-- dx = Z1 dl
Ig x I~ sin 1 x ' ate Sill ,I

I "~."- I
+ ~--;:::: arc sin)sin x - +C
= rein )sin x +COSX - Jsin 2x)
02 ~2
cos x)
',He ~fll c' 1- ,f" II \ "- ',Ir"; Sill I" + f
• \: 1-

H
~ MoZe i smjena x- J =1
Vidi zadalak 164
arc Sllle' C(l~ I

• ~II\ I (, '\ I
ell i\!csmr,'f i 11111 "I ,:' ., (

262
"
 )01. !'arnj~l!nom Inlcgracljom
. dl"~d'( dnhlj;lInn
I,
11}.

frh)<,'d_\ t J(C\k'(i<'='
, I
( +2arclg,,/x+C ,.' I (\ I I ( . !"('what· ill c' t g 2 t (. b) ,.'+ (
,"
, . , Iil+
I -I-'\' =1 d()\"Jd!110 / ""_. . .
?
2)1 (t.
I}
') dt"'""lI ( f-l-J\nl.j-_;') +C
,-, I
J 14. ;1) , I'
.1
In "·(Jx~
2 I
~~),.bl(iX)"'~- "
303.
Srnj\'nom ! -I <,' = 12 dohijilr110 1= F,-i ~I:'ii
2
= ]15. ParclJillna mlcgracljll u= Xl -I- ax -+- 0, dv "'(' 'dx dajcj(x)= - e -, (Xl -1- 1-, -I-(L\ i- b t a -I- 21 t- C:
1 1 I 1 I
-- --)--In 1- 1 !I -~----+-J[] II -+- II 0
11m j(x)"dl "';. C=(), lj_}(X)= - ~---; (Xl -I- 2x +IJX -+-h-+-u -I- 2);
2 (1--1 2 2(1-1-1) 2
xl+2x-+-ox-+-h-+-11+2-=o(>;-1)1 =-11 - 4, hoo]
2 Ig X·I I
= x-- an::lg - +C
316. (0:, (ll= (0. pl, (pd\)
\./]

305.

10.6. ODREDENI INTEGRAL. NJUTN-LAJBNICOVA

FORMULA. METOD ZAMJENE PROMJENLJIVE I
PARCIJALNAINTEGRACIJA
f ",
I-I I
y =f(x) dcrinisana i ogranicena na intervalu La, h]

I I+
1. Neka je funkcija
= lulll- In II -+- Ii =In ;e'~-I xc'
C. (pokusall S!l1JCllll 1+ w' = I) Podijelimo interval r0, b] na /1 dijelova tackarn3 (j = Xo <XI < -'2"': ..:: x" = b
Uzmimo C,iE (x, I' Xi) i posmalrajrno sumll
307.

II(Ur\x" gdjeje r\x,~x,-·x,.,

i= I

308. Pan;ljalna inlcgracija: u = In J x, dl!= x .) ox; dobl);lll)o Ako postoji lim :L!([;j)6X j I af"o je konacan, za rna bkvu podjelu
'T"" ,'><, .• 11 ; = I
in--+ c<il
I"" -, )~llll)
_x
X + ~fx~) In
2
l
x dx= - ~=.+~(.- .~- In
2X1 2, 2x1
1 x -I- Ix Inlcrvala [a, b], zvacemo ga ()drcdellim illlf'(jra/olllfimkcijeI(x)u RilllCillopom 11

310', I J(
--""-,1'"+-, -]llIx-+-- x J(h --"-
'f ) 31n 1 x 31nx smis/II 11 granicama od a do h j oznaeava{:emo ga sa
"
ff(x)dx ZnaCi da je
2x" ,x 2x 2 4Xl 4x1 ";;),1 C=

,
Kx , (411\3,-1-61I1X--'_]).'.(· ,. .
'PO'!b<l!)\l!Ivnulll,O'-
( ;) f I(x) dx ~ m"~j:::o ,~,/(~,) l1x,
(n --+ OJ)

3(}9. SmJ~lla -.: = 11 rezuhal

I -I-x • tJ tom slucaju kaic se da je funkcija illtcgrabi/na na intervalu [ii, h1 Da bi
funkcija bila integrabilna na [a, b], dovoljno je da je neprckidna il! cia ima
310. SmJ~IIi1
\ t- I = I; r~1.!llral 1/2+
I In :::. -
- J~
-1- ~ I: -I- _11
-I-C
konacan broj prekida prve vrste.
HI
I) fklnh;nd Rll':lllann (IR26·- IR(6), nje-mac_b malClllalitar
 2. Vaz!IIje o,whine odredel/uf/ IfJ{eqra/u.

111!(xldx,'-o 5_ /umicllll {!I'(Imil'lIljiue /I ot/rn/t'lIolll illlcqru/u

Ako /(x) nq)l"l~kldlla na [a, hj, gdjc jl' [0, /J-J =(11 ([r1, ~p
it: hmkclJa I x='v{l)
I, " ncprekldlla Zlljl'dno sa SVOJlIll Izvodolll ttl' (t j na [a, (1J, gdic It' (11 (al,
{/:=

il I!(xldx~ --iJ(xldx; h (p nIl, prl cell1u je I[w (tlJ ncprckldna na [a, 1'1.1, lada Jt'
" I'
h ,- /,
I I Ixlel, ~ fi[~' (I)]~, Illd/
.
11 1!(Xldx~fi(xldx+fj(Xldx,
-
("<c<i,);

6. IJi/rella/lid intcyruciju
4Iako)'/(), 'f " .-
c_ x f1drnd unkcl)<l, onda,JC J I{Xldx=2f/(x)dx; Ako Sli funkcije II (x) I (I (xl difcrcncijahilnc nil odsjcCku [a, hj, lalla jc

5) ako jc I(x) Ilcparna funkclja, onda jc Sj

"
(x) dx ,= () lU(K)tJ (xjdx'=II(x)p(xj b "
l .fp(xju'(Xjdx
3. Procjl!lI({ imeqrala
1) Ako je/(x)~F(x) na rl!, hJ. lada,it'
/,II)'\CI
"
J,,'f(X)dx~JF(\)dx 1 /I1(h-uI_<,!!! ) I
'
\/
x ex"", (h-III, liB. P01ll0CLI granicflc vrijcdnosli inlcgralnc sumc naci
gdje je najmanja vrijednost fllnkcl~~!(
,
fI1
vrljCdnosl fllnkci)c n'l [I I' 0,
,[, ,
, J , x} Bel a, hJ, a til naJV.cca
"

ai Jxdx: h) Jr/dx.
"
c) Jx 2 dx; til J" xI iIx; e) J5inxdx,
"
f) Jcosxdx
, I,)J. Vd neJcdnakosl 1ll .~. •.. .
kniliom ledllakosCL k'- j -, " o z e 51: Zd11llJellili ckVIV,I_ " "
, I, d( JC 1(\-) IlCprckrdll<lI},I/II, hi, "
l19. 7<1 funkclju!(x)=x odredill gornju I donju in!cgralnu sumu (S" S~) dijelcCi
"
f(~lib-u)~iJ!Yldx, gil)E JC ~E la, bl Intel val rd,
h J 11<1 II jednakih dljelova
I

I I )okal.al I ria JC
2) UfO) p~I(S)~··-·!/('1 1-. <'.. . .
b~ (x ZO\C sc vct/lI}a prtjcdl/o.<;t }uflkci;e ./(x) 11<1 I
[", hJ "
(I - -
Ilin .\= 11m Sn=---,{P-.(/),
1) Neb!.'ill fUllkcijcf(xj I (p() .. _
,-
pri lome funkcij'\ <.j) ( ) • x ?gl,dflICCIlC i iIllcgrahdnc na l!llcrvaiu !(I, 11.11 I, I
, x ne nllJcnJd milk za XE (a, b). Tada jc Ie na OSnOyuloga daje JJ(x)dx=~_(!/-.u2),
r "
• 2
[f(x) ~r (y)«y ~ P J4' (xlilx, 1
320. a) l.a funkciju}(x)=x odredlt! integra!ne sume!in i Sn ako sc segment [a, bJ
(0<(1</;) padijcli lako da dione tacke Cine geomc[rijsku progresiju, !e
gdjc jc inf ./(x)~p::::.:: sup I( 'k','
hI.
v

"':<,-/, '" __ ",, ' xl_ 1\ () jC, ]os,/(x) ncpn:bdna rw [a, c!okazali da jc
{ada posloji c«(I~c~b), [ako JaJc P=j{c). _, b I
lim /?n=-: lill] Sn=JJ(x)dx=-:-(bJ~aJ);
4. N jut}) I) - IAljhlIiL'O/)({ forlllula n-· tt! n·' ' " ' ' J

Ako jc (unkclja }(x) neprcktdna na /0 hJ " " h) iSIO, dljCieCI interval [ii, bJ na TJ jcdnaklh (lijclova,
neodrcdenl1n!egral !f(x)dx=F( _ , ' , ,;' [~dd !}O~IOJi na torn IIl!Clvalli
b x)+( 1 Vel!1 sllJcdccllJcdnakosl: c) iSla, za funkcijuJ(x)=e x
, xE[a, b].

.
If(x) OX ~ F (I;) - F (al ~ [F (xl]:.
. 321. Za Dinhleoyu funkciju Jf'(x)=I, XEQ i .ff'(x)=O, ;(f/:Q pokazali cia nijc
integrahi!na na [0, I]
322. PornocH odrcdcnog inlegrala oell'cditl_

a) lin.l.(-! +--!
n n ++ .+/-):
! 211
h) lim (-~+-,~-+
n 1
+~'-=-~);
1
,,'
266 n ." n • 'XI /1 '
 c) Inn" ( __,I ~', _+ __:~ __ + +nP,-,
H" )
(p>OJ, dl lill) (" _,11 __ + ) /I
,I' "(\ ,0
, I
-+ 1 1/--1- + ,+ ,",), dx + Ig2 X
,/1
f f
"_', /I'" I !lP'1 J
11-"., /I~ I ell -sinxdx: cJ fI --.-, dx
_el)

J
c) llln--- _/1+--+
11_." II ,V n
J( /1 j' ;,J+--j-
n
" "If,
sin 2x
"i,1
(I + 19q'

32X. Dok a'I,:! 1J da jc

323. Nt Ijes<Jvajllci inlCrralc, <lokazall <Ii! Je
". : . _{O, akOj,C mfll,

il)
1

J arcslnxdx=O; ci
"i..J
f Igxelx~O;
a)
f SJIlfllXSlnllxJx- k' ,
R, it -0 Je m=tl,

1/2
)+x ' {O, ako jc 1- n,
f
111
dl S cosxln-----dx=O; e) J x(2+cosxjcosI7xdx=O h) cos rnx cos nx <Ix = k' I
I-x 1(, a 0 JC m:::c' f ,

Gcomcrrijskl prOlumaCll1 Ie fezlI/rale

324. Prllll]cnorn Njuln-LajhnlCovc [orrnlJic Izracoilaii slljcdecc Illiegralc:

c) f sin rnx cos nx dx =0,

2
, I ako Sli m I tJ pmodnl hrojevi
al f~"-
!+x 2
'
hi fl'dX;
x'
cJ (ShXdX; ell
f ,,/
dx
4"~
cl "
Jx ~
xJ
I
lh
329. Provjcrl rC7.ullatc:
" " "
325 izracun,lIi odrcdcnc inlcgralc:
u. 01 .r l +~o~; elF 2 hi ,feos' XelX~~( ~ 1'51112 XciX}
aI
f" ,,'
,-,

v \:"+9
<Ix
" "
,
f~l-.t-~~- :;-·10 ;
2
f x 2 s1nxtixo ;T{-2;
f~;~j:X'+I";
c) 1'arclgxux=o; d) CO

d) c) fl
, (I

,
326. Izracun,ui odredenc Inlegralc:
, r) farC!gXdx=:.-~!n2.

(I
b) f~i:) "
:no. Izracunall odrcdcnc mlcgra!c:
,
f) fi:" 1~:s~T
o
al fxV,:::j dx; hi
f
)1;1
"·_·-··dx:
x+i
ci f; :(~;; ell
f
xdx
-4.-..:
327. Izracunali odredcne inlcgralc: , j4 0
~i-1
." ,
a) f l
sin (3x+l)dx; b) f COS1XSlflXdx; c)
_j2

f vlZos;--cos)xd'.~; eI 1';J\IX~~; f)
x

f J~id;S~:' gl Jx \J/;2~~ 9dx

" , ~12
x

268
331. fZ)",!clIna!f odrcdcflc inlt'gl'ak"
"il • [Ii
]
cos x dx
c) fX- \/9--
2 2
x dx;

"
(J-SSI/lx-l-sln 1 x'
336. J/\'(sil It'kun.:nll1tl rOtlllll I\I I,it o( IiC( Iell I In cg ,
"
'-'11 f "n
=
Jr x n
sln(.2j/+l)xth:,

, "
dl
r c v'
dx

1-
el
J" l" 1+
d_, , f) f\,./(x--a)(h-x)dx(a<hj:
,'J
"
] r \lSltll;,:d\

g) r . ___ ._
dx
,J(x 1 +3)2 +1 337. Odrcdill lokaillc cksilcmc rllnkuja
"
332. l/J,\C',llfIUII odrcdl'llc Inll'grak ;1) / Ix I c- j'1! 1 )e' til 1 hi y(x)= J (I' 4· 1) In I dt

"',' nl2
"
I
dx- dx
,I)
r 2 - cos x
- hJ
I +, Sin x +cOsx
3.1H. Plo\-yr-lil
",,1
n~/\lI[<l[c .
]

r dx IT
" (Lx I
hi I,
- , I n :~
ell r dx " x sin x
--.,--- dx
:1)
J -( -j
I,] J 1+ _x 2 2

J! -COSPSIIlX'
l')
j, I -1- cos 2
x

333. iZI'<lCtll)(lti odrl'cknc InlcgraJe:

I !
.I, dx
,- \ -1- ::'
:! ,1 rc SI n

I
"/4
xdx
ill fl::(lnX+J)dX, h) X (Sill X 1 )dx; CJ
J cos 1 X

"
ell
"
r(10-x)Sin'~~~dx;
)
c) J'"'(2(OSX dx;
f _;-dx=arCSlllj'
, \,./5--4x--'( -
I)

"
334, Inacllnall odredenc ]n"glaie I
, , , I
2x -- 2 dx = , (2 +Jln(l+j2)); SIIl4):cos2xdx=j'

a) flinxl dx; hJ f in (I -1- ;,:J)dx: c) JXln(X 2 + I )dx; dJ J(a rCSlnx)2 dX:

(]

"
I,{,

, " " 319. I'rovjcfltl rCluJtalc'

,,;2
nil
'
eJ f'HC,1f;.L~
,,/1 +x
dx; IJ J 2
e "cosxdx, g)
'"
Ie "' ISill xl dx. ;1) Jsin4xcos2dd_x=O; It)
J
,';tn
4
X
J.
cost> xdx= 512'

" " "

271
no
 c) f'" <Ix
;i7;-+;;S6~=4Tr; el)
'"
J
dx
----- .. ~4·
I-Ilconi '
- KO_I' J'e Vl'Ci od s!ijcdccih inlcgrula:
34:',
,
J"s""<dX'" [xsm'\d\"
n/1 "
c)
f" --_._---.-
dx
cos 4 x + sin 4 x
IT
= .-'
v2
G'
n J sin" x Sin 3x <Ix 0",
-
4
15
"
346. ,t) Dokaz,lli da jc J1(x}dX
r Jr.! I{I- x) dx I rczlIllat prot umaCi[ I gconh~tfljskl

" " " "

340. DokazLili da jc (ul1kqia F(x)= funkcija funkclJc
b) Dokazati jcdnakosl
JXil",nxldx~~ Ii,S"'X)"X, gd]c Jeilx) neprck,dna
o
/Ix)~----
1
Zhog (;ega jc fLmkcija na odsjccku [0, " Ttl
fJ'X)dX/ F (3)- P (0),
Ix - 2)' c) KOrlS1CCi gomjc rczultatc, izracunat i intcgralc
o njJ

tj. zasto se nc moie pnlllijenill Njuln-Lajbnicova formula?

2" J \og"(I+,,,/3tgx)dx
341. Dokazali nejcdnakosli:
, "
a) f sin!O xdx < J sin 1 x dx; h)
Je 'dx < J e ~2 dx;
347. Ni.H:i na]'rnanju I na,ivccli vnjednosl f\lnkcijc

21+1..___ dl za X E.[I ' V11'IJ

" 0
" [(xl= .. :,~ ___
nlJ nil
J [--2{+2
- T

C) J sinn.nlx> J sin n + 1 dx(IIEN)

"
342. Izraclinal i:
,
a) JI(X)e1xzaIlx)~{x"OO(XO(I, 349. lspiulli i nacrli:lli grafik funkcijc:
3-x, I <x::;2;
" a) I{x)= JteliXdl+xlel!X- ,2
, {X' O:::;x~a,
b) J/(X)dXzal(xl~
-
I-x
a---,a~x~l (a<I).
"
() I-a
c) l(sl~ j(let)"'ln(I+l)d l
343. OdreJ!l1 srcdnju vrijednos[ funkcljc na datorn inlcrvaltJ: ,
a) /(X)~X3, XE[O, IJ; b) I(x)~J-;, XE[O, IOOJ; 350. lzraCt!T1ali inlegra! l,,~ fx"c -' ds
c) /(x)~sinx, XE[O, IT]; e1) I(x) ~ sin x sen (x+ <1'), x E [0, 2n];
c) /(x)~sin' x, xc[O, 2ITJ; f) I(x)::::2+2cosx+3slIlx, x~::rO, 21r] "I'
"
344. Dokazi1tj nejednakosl:
351. Dokai'.all da !C
r sen" x
J
on -:1 [ SIO"
Il •
2.X dx, pa na osnovu toga naCi
0.5

I
1
"
aj 0,50(
f
o
<Ix IT
JI-_;;-;;0(6,"0,523 (n;;'I); b) --~
2
Ve
J' (,x --"dx::;2e 1 . Slnh.\ ds
"

"
272
 352. L:rilctlnat I:
,il k;i d',1 II + , I ,IlL! ,'t Odl,dtlll Inlcgral h'lt

;JJ d ,1~s,n2.\ dx; bl d J' slf1"~xd_\. 11'1

rh: dh

d
Jcos {2 dl d I III I, ill" In

\jl+ (II - I J It _'n

c) f) Jllll 0 Sill - _'>In
d, , 'Ii
r 1 i "HI , Ii \ - i'.ill
"'"
, (' "
II __
~dn
II
I s,n
~n
lolD I" "I) It ,) Inn
h_i,,11
211 .:11

J(a rctg{)2dl (f e" ell)'

g) lillJ hl Jilil () Jim 0
".()
-,~I ''''1+_;;; , -,,, ," ,.' II d

-,2jL , I ,J', - lu'"

"" ,," 1 . \ ~ Ir
,(I

"
I" II, II fllllKc II.' 1111" 'nl,-,~.uhdll;\ na I fl, 1 J

i.! ) d
dx , "\
I' h) ~I JSinXdXZaXE
dx
" {
0, IT
4
~22_ ;11 \UIII;l \,,-
" I
,I

IHCI)I~I (OII1C Il' III!]

RJESENJA
1/1 ~'I I) (hu IC IlItcgralll;1 ,UIII~' 11Inl.cllc
bl \, I ' " ,
31ft al Ii 11-'= \ it neprckid!l~ na ro, 4] J_uh =, Illn L ~,Ih" CH,'-'
4
(,
11'11

" .' _\1 II

4 1(, 1(, nIH-) I) I Cd - t n'i od'JCa \l IP. ~ j. 1';1 jl' 11111 -\," J \ d \ "'- :: L,
J \ d \ ,- Ilin - =- Jim () 1- .:-+ I II) '--' lilll '-0 R:
I! """ 11" II'
I'll' ?" II" \
I ( I" Inn ( til")
c:11 1111 II"" .,,11 ,II"
c'_

I' '.,,""
hi I<"\!' _- Ian {eO!" ('Ii"-+-
" "1'- I,
. , II

II'

II <1
(,) PI»!,!' iolr,,) \q~JJH:nl [a. hJ na 'I JC',jnakdl d')cio'.a id2ka/li,! XI =(1 ~ I, (1_=0. I. 2:, , II)
" ell .1'
h -, II
("IIJllil)UCI ~,~ 11+ -I, Ii"" I, 2, , II), IlllilllH)

", "---(' h'-fi)l/i __ d

Lli~,)i\x,:=I fi+------I -
,:, ,= 1 ' "/"

tl'(h-u) 2a(li-a)'"
= '1+ ----- .-- :[ ,Ire tj!, () ~
II n~, ~,

n-+-] (b-£drn-+-I)(2n+
=(h-'<llru 1 +II(h_a) _ ---+ II] . 17 -;I' II tl lh , I" llo I . l'Il(l-' dl 1- !.

274 275
 f) aka uvtdclJ)() smjcllli ~ =aco~ll
- ,ne ,Ill arC~III( dx=2(1J-alsmlcosldl. p,ljC
",
f Sllllccoslldl=~(b JSIll12Idl=~(h
oil

e) j- , in), -f Ii r 1111
/,,,2(1) _all __ a)1

1 4 gl ,mjcna x = 19l daJc! 2'1

I I =
325. it J 12, hi c) In -: d) Mcl!, 1.1' eI il In \ )[ "
Il :\1< " I
.5
K
.1 I_S (,

alSmjcn(Jtg~=ldajel=2
.jl!l

J n \_ 3
326. d) . +In ---, b) -In ,I " d)lnC\!\/ Ill),
331. arc tg (/
15 2 5 (,

Jly'2
bl 102; 0) ~-; dl e) $mJena x = n - t daje
2 Sill P

,0 (n-Il,iot J sinl
I"" flO" \' dx Jwsx=2:f)2
J=
J I +CO')2(
dt=n --·~~~dr-
I +cos1t
I, sada je

"
327. (1)-. d)2h/2--JJ; c) -In
I
J: f)
"
330. a) UvCtilillO snljl'nll _\ =/)-71 (0)';1:( II Ta fllllkuI" 1"'.... 1,",." .•,
2 I'"'

Njen prVl Izvod '(' (1)= ]/1 je neprcbdnil funktlJil na Illlel

"
valli fO,Inle/ \'011 [0,
) I Tada jt'
II !Iii Inl~I\',d II 2)
333. a) Parcrjaina InlcgraclJ<I IO_t 'j ) = 1/ I dl) = -" (h (]aJ!:
,
J
I" "J'
7
-I-
4,
"2
! = -- (In x -1- I)
I',
I r
-1-"dx=---(II1X+I)1
2. _ 2 ,
Xl '1
I
_Xl
4
I' =2In2+':',;
I ,j

il) dati IIlteglal s,' mo)c nap'sall \! ()hllkll I (1\

r' ,
, \ f I
,h h) parcljillna inlcgraclj<l l< '" x, dv ~ (sin x - I ldx daJe

Ako !.e Ilvcdu ~Illjcoc ,/ - x = Ii I

114"" v, Inlegral! pOSfaj('

~r2u+lnlll-,-:::-JII -72fl'-arclgvJ~=I-
11-/-1 '1/1
IT+ 1nJ ,
1;1

c) parcijalna integracija 1/ =x, dl' = ,--~,~- daje I ~'x Igx ['14 - r tgx dx =
I
=4(n-ln4l,
cos

I' I
X J •

c) "- In 4: 50
tI) l'cjUI'CdllllllSBlJCflU
6' 1.:,,1(1<'1<'1)
'-I 2'"'' 1 .! fun k(1).1 P'(o III dId Illlcrl,11 ~ 11:1
d 1-1)"-; e) 4rr;
Illl

II1!crval [I, 2J NJcn prvi Izvod _x' (I) "" ~, t~ jc neprekalllO! flln~rliil nil Jilfel villu r~, 1 j Tada JI: 334. iI) Sa I (llnal':imo d;"!li
, 1Il1(~gral Kako jC
, -lflx, -:(x;;:),
,
f) In
7 +2)7
9 --_., ,
jln xl = 1 e
Iflx. 1 <x:(e,
integral 1 postajc 1 = - Jlnxdx+ JlnXd_\,,,~(e 'I.

1
",
c) :1 (10 4 I);

c) sa 1 oZllacimo dati integral Ako uvcdemo smjcnu J---; = I, integral I [los!aJc

h)smj,:nasinx=o,/dajc/"" r. lil"
. (,_51+1 1
=lnll--JIII",ln,l clKln.d)
1-2 (I l' 1(, 1,1:)
9
., \-1rr 81;
Ako se stavi lI=arctgt i dv=
( III
r----.
"il_t_1 1
imaccmo
 _~.w. 1'()d.lliq-".llri.l fIII1KtIJ'\ Jl' I'!l:k.dll;\ 1:1 \ - 2, i(). 1). 1M '><."!ll" 111"/(" prdll!jc'lJiI NIIIIIl-LaJhn'C(H"
drl -- fp, III ,,;',1 II ,I V,II '. '111'.1111"

1
l-1 ilrCi£II -2 J d,
21n(1 +v'2); 1/1111 1,)1,',

1\
I ( I' ,
iI" 2). I Inll ( ) 1 inll I' I'
5 1, ." 'I!

335, h II Hll;J!110 - \: II d, -~ -_\ ---__ x]X!',"

-_-- _ ~_2] \.11.
1
,
Ako ';e uvcdc smJena X=~1111 d;ili Hllegral pO~1aJc P;ilnjtllom praviia () \! 1<." (' ',- ,1 S,l(i;! It I J(' I' ,I d\

.I,el>" Ll(' I :11

2/\

J, >((\
p,-lI"ujalllo) iJllegraciJI na Integral II"'" dobiJalllO fckllrClllrw formulu lJ"' 1 = ---------11"

2n 2n-- !/]-4
2/1 + I
:142. "I 1'1 (t! d, - .f ,I d, , j ,, \ iii \ "~I
.1 'n
,(" c, 1! ~) ~
II
I,
odaklt jc 'In. t "- -----
211+ J 211-1 21)--]

'/')
336. Pfn1\jjcnilllu pl<lvllo 0 pllrclplnoJ Irltcgr<lclji Ako Si;Jvilll() u=x", i
cos(lp+ I)x
dt',~sin (2p+ I)xdx, dobiJc \t J \d, I [ " I
• I
d,
"I" , I
/1 f -

d" = fiX" - t dx j V = pl IJl1egrai J, pO'ilaJe

2p+ I
Ion 20
,l--D_ ... I'
,I
f f h 1<1 \
J
II J \' ," "~I'
4 '
.' 1'1 p --
1()1l .1
' ' , , I'' '
.
, ISO
100 III,
I'

,,
,
"
LI)\I{ Ii I 11-- dJ f I I I "If] \ '.If) ( \ ! ~)I-
I
, [(Ill C'- \ t-'!,i '_(1\ Ijl J

j'OIW\,O pr ;J,i JClIllnU pl'dvliu Q pJ[Cip.in0J IfllegraciJI 11<1 dobijenl ililegl'<lJ_ Ak0 se stavi 1/- \

d,' ~. CO\ (2{, + I ) t dx, dobl):! .'it

sin (2p -t- J).x:
elli = (11 - !) x" - 1 ux i l! = _____._"_, pa integr<ll 1" poslaje
2p + J
"
III
,lit 2
~'Jl (l.r j- ~o) I'I
l

f,=
" Il-X 'Sill(2P -t-i)X-["
_.- -, "--"' --..
2pt!(
n

..
lp+l
~_--
) 2p+ I
J x" lSlIl("2J1+ I)XdX}

I'I-erna IOllle, rckurenlna rOf!nula giasl

("I P
I
srn'tCOSI'1 + '1!/\d\I"'~-
I" ] "r I 1 (' I
!slnX(ll~A" I" I
+2-\l, I'") =
11(11- I) ,1 "..). dl 4 .
-- .--,_ ... _}
(2p-t- J)1 "-

.Jl JSlnx)dx""~ (2X+2SIllX-.. JC()~.\)\),'

In t
rx sin lxdx= -~. tada se- IZ rekurclll!le fonnulc za p= I
, 9
(,Ill! 2"n]1l :l«(l~lll 2\1\1111 )("~()I~- -(41l~3+3J=2
:J'( 2,
-- rr- /- -. dx
12 27 344. a I lJ

JJ7. a) !lyud t (I: ) "" (x -- I ) l" il n Ul'l;l S~ za -'- co J Funkcija j {.\) UTl a u I OlcK I ,t = I 10K aJni III inlill Ulli

hi
f (I) '" 2

Itv(ld It
e;

1
(x}=(x t 1)ln \ ;iilllJI1;\ $C 7<1 x'" J hlllck'JJ y(x) 1!T1'l II laCKI x =! lokal!1l nlHllllllllll
,[' ,', J dx

y(I)",O

279
ng
 " I ale I [: I aic II! I -'- I,
J,
I
. I i-I' dl ltil'
1\11

,,':1 j I'

i2
III (I + "i I t (II t
'.il !.\'iHC!g.\ In (X'I' \,/1 +;.:2
,
x"\ln).\ < XSln
1
'1:, a odal'(k f x1SII)1 <d\ ,- J\ '>Inl \ d\
S;,daIL\/II-\larclgx
InL'I\,_'lfl:')=(),\t,/I_I\]~I,,,/lf\l-'-_1
In(~I_v'I+\l)""\/I_t-,larclg).,dodavdt
x,lt,)""I-?,I-I-," '''"-()
,
346. a) SIH)Cna X=(j-_ (' b) smJcnaX=H
.f xc,/· (il '""' XC'I'
"
dx= dldajc fXJ(SJnI1dX=--f(1l fJ!{.'lnl)dl.-,-n J/hilltldl' JI/iC,,111 1dI Q
Sllda jc J(x)=OXl'II' Funkcija )C ddini,ana 1.;\ ~vc ,(1'1) Neill" nuL!,
.(1 i";! ,.11
'ISIIHpl<>I'I,.\' 1m:, !ok,d!" IIlinlt:lLtnl II I,I(:-~I II d

f \/ (sin x) d ( == 1\ f ((sin x) do' f -~/ ("j n x) dx. ,I od,l vdc 2 J\ (,in _~) d \ ~c n Jf (,In \ ) d_,. Ie
hi/h)
l'rava \''''',\ t I i~ kos;! H~)ll\pl\lt<1

c'( 2);
NCIl\:! I'fcvojnill \;Icak;\

C)f(\)-~(lt-,)II}rIJl'lt, ~-\+:
):;0, !':IH:daln;t illiegr;W!ja l' = y", dl' = t' . d \ d'lle

1 I'
X"l) +
re 'IIX" I d_~ 0-
1-111" , {I, + 11 r I
+{IT - I ) In
, I

J,
",
0
•

c) J'

t II {Il- Ill, , rr
! 11(/1
I'I
t (Il 2)1, ,1 ~
rr
2
f lit o~:i!rl(gll'
1+ { 1 . c f
, 11(/1

,
I)
1/1111 J}(II 2)/0 -' .-
11111 II

n
'" :> (;m: Ig J arctg(~ 1))= '(' +---n)
~
-
4 4
= rr' •
4
11(11 1)(11 2) 1l(11' I)
1-llln 1)(/1 2I II"
, 2 -cos-
('
,m)ena x"" _ I, l-t-\.lJlgX=oI+lg_
,{~
,- II
Igx'" II {I! I) /1(/1 I) II'
.1 +n! ( - 1-11 1 ,-
_1 cosx J
I'

I(X)"'"J- ___:~:::.2 __'d/+JJ-__ ~11 - ,,,In(/l--21-lnl',+J,HClgU--II[',' I

/2-21+2 /]-21+2 +71 1 1 )-11 1
Ii II! !-7I(1I I) t

3n
}(x)=IIl(x l -2x_I 2)+3arctg(x- 1)+ 4 ·ln2; • ,,1

2x+ I
)SI. 'r"
• Sill 'x
I ( \ r
~,~'n "IX",nXti,\·'.. ,.' " I,, _ "-sin" 1\.d(!'-"Slfl_,dxi-=-

I (x)"" x2'_2x+ (x)=o 7.<1 X= - -

2

l'"
"
I I
POSIt) ---rl[l, J3+1J, a f'(xJ> 0 Z<l
2 J; > - 2' dak1c, runkCljil jc rasluca la X(-II, \,/"1+ 11.1(1 jc cos X SIO" I x, t (n- I) JSIIl" 1XlOS' \d\ ""Ill - I) J"lIl' I"
- 7'1',
najvccil vriJcdnos! ,\-[ = IIJ] -I- II = In 2 -1
., "" 5,49K, il 1l00jlll0lilia vri)cdnml
," ," ," "11

II JSIf1"\d~=-(11 f ~lD" I) /Ih. II

J _,Ill" \ d\_-
n
I J sm" ) xd_\
 1','.1 I"",,,
Aku p(ls!()jf~. kOll;!C:lll 1(:, Intc"l':li kOllVt.:lglla, :t ako nc I'OSlOjl ill Y

, r
I c
d, !H:ogl-:lnrccn, dlvergll:1
"
Anal')gll() Ie

11\ l~ " f ( \ ) d.\

JS1. :11 II Ii) '.111 2 ,),

! (1\" _\) d,
I') 1111\ L>
I. I" ,
Il1Irgl:til de I·I1W.,anl PU( I I ,,'. 1.,)1"1 ,\l' 1lI',\I/oj'.>rucl1i ill/e.ljfilll

J. j" t/,lll od krilcriill kIIIlI J{,((!(,l1cijc je /)u/llmherIJP (J)'All1l11hl'l"l)*

):) 1111)
"
" .'\ko jc !/(-l.'ll<F(x) Zd i1-<,-;_"\~_;h I ako Jf (\-ldx konvcrgl1a, kUflvcrglra I

'Illl \
~- hill
Ii) -1' I) (J
Analogn(' '( ?- u, tali,l II konvcrgl'flCIJC

353. a) Ii
d,
I~ '. I +" d\ d ['
d_l"
I I ,: d,-
J F(y),I\ sllJedl kU!lVcrgclll'q<l

fJ "->/\ '" (J, 0Ii1 Zil \ -'"

,"
,
1.
.., V
/ I SI
~_S(,
/,\ 1),\(1
d
bl
d, Jsin '. d_1 -, sin ,_ , - e,), {) 0

)0 " ~ ,
I'
I
'I 15d. r .I, 1):'\.
J
cI_y
)5(). n, d\ ,157,
J'::
, \/ \

0 ,
10.7. NESVOJSTVENI INTEGRAL
d_\:
I, d\
1. Inll!wuli Ilf!oyr(/I!icenihjtlllkciju
.15N.
J,0 J:'it). \ (1\ 360.
J ; -_I .\ 1
361. JXIOXdX

Ako jc funkcija/(x) ncograniccfEl II lacki q' (a, h) i intcgrabilna na fll, I) 1:,1

dx d\ Jarctgx
"
svako lera, c) ina (s, hj"l:l svako s(dc, hJ, onda sc Jj(,\')dx
slijcdCL:! naCin'
dcfrnisc nil 362.
J x: In \'
(iI> 1) 363.
J\./.\' 364. dx

b c - '-

jjlx)dx~ lOll j f(x)", I· lOll j l(x)<I, d.\ J cos ,x:

Ako limcsi postojc

,-() t

! kOll<lCfll SlI,
~ "0 t (' b

bl.cmo dit il/leymi k()/Juerqiru; lJ protlVIlOlll

365.
J
J /
", ~
d, 366.
J+ II _~-J)II.\
](,7. dx

divcrqira

2. lllfeqruli sa hcSkof/ucnim 3, arCSII)-

Ako.ic runkcijaj (x) 1!llcgl'ahilll<1 na [0, I J

yrollicillnU

1.<1 svako IE: [tf, + f'L fada .ic 3M!.

,
r ," 1\1) \

\. ,\
3(1).
J Xl"
<II 370,
J 1+ X,,'X
('"
.~ dx
"
/(x)d.\'o;;;-; Inn S/(x)dx:
h --+ 1 'J, (J
.171. J fly
372.
• f
(,
dx I'"
cI
(m>()) ]7].
hi f (' '''cosh\-dx(II:>O); "I J x"c 'cix:

, "
374.
f" eos.
- x d.,
, 375. 176.
f
"
2 + SJOX
Ix I I'
dx II
r
. I I I·
d_\
x'!" .
., ,
377. J ctgxdx. 37H. 379.
.1
' \111
\' \/x
\:

IULSj·NJA

", rdx ~, lUll

d \;
r"i \ ~c Inn 2

eosx
354. f(\}--
--.,1'1'
jc ncog,alllcerw /,<1 x c D. pa jC
L j \ .0 .r

380.
f --. - dx.
x-2
381.

"
dx 382.
1I,'i 355, I I) f
356,

383. f 384.
f .'(1+4x+5
dx
385.
r
.
dx
:( (In xJl'
(/1(
_157. 11111 J.I -, d \ .c, 11111 Xl
.n I
"1
,'J
(1_01 S( = I .1'; ' d•. '
.1
Inn In c = ',f__,)

Inri +<1 'drCSll1i

386. ,

"
f x dx. 387. j
• \../1 +I <.II

d
1
arcsin I r' (.,

te rijcSlli JcdnaCinu
f +1
dl=2 \..'
"

"
/'

dl
0

j ," lim

389. RijeS,(i Jecinacinu

I,,~
fi~4 R

SID X arc tg.\

390. Ispilati konvergcnciju integralil
f
"
t +X2
d_x

Ills. dl' '--' \ d\: rendlal

I", ,.
391. Dokazalidajcr{p+l)= j x"e 'dx=p!,gdjejcpprllodnihro) d, Cd (Ill xl
r In In 111-- -+- f_
IlIll (In inl>
" 362.
o \ In.\ /'
lUll
.,., J 111,\
392, lzraCUIl<-lli ncsvojslvcnc Integrate
.Ix n
I". ;IICI~,\, .I" rallll;l!' 1- In 2
164. l':tl'cijalna inlq,raCII<l \' .
f
i' -

~
dx x 1 dx
a) I, (~i + ;;i-)~i.~~~i?') (x 2 ;-ix) ,,
! 1I 1 !- h 2 )'
J
f~" Itlll
(, 3M.
165. IlIll
"
(ol·O.o+I>,.O)
" " ."
 k :Ik,\ Ie k'" \ I, 1(, i" Il'' , 'I·
., I
I, I'

1'.1 d,ll, '1I1~~I;d k,m\'l"!"IT,'

l II \ l'J )' I I ~ I

," 21\Hl\ 1·2+~1!l'\

.17k )maill"
(\ II' f
,J!\ 1)1
,h I
,,(, I)'
<It

b)<;1 1/(,11;, pa tbll 1111q!t':d d,\crb""

"
369. /a \_ ' I I" 01, 'Ii \
-\(.'

177_ I )"":1 )~II:I \7H. I

_179. K"I\,C1fU1;1 IllO. !),liel!'.lra 3Ht. KOllvcrglra :lX2. K!HlVC!glra JiiJ. in 2
2
'J! ~ lim ( I" ')0_11111
" Ii,

~lrC,,1f\2'-'() 1, I~! I \\."\ -'\\./x, a i)ci;)nk

'i~ Ilin
I
. (\ I ?) ; I
) CC" Ilin aiel!!!!, 1-21
"" .
11111 iliC Ig (., t 21

I \ v'

i \)
(/. h I\k,) ~L 1/\ ,_~, ~II1ILI1:1 ,1\ ,., I, odlC(kn. 'lIlq!: all (il. h) Ii \ 1)("lajc

372. l-unkuj<I - .Ie IIcpr<:kidll<l .'_<l ,10:, ·~h i ima prckid u tatki ." <I '111(1-1 J'j
Lx~· a)''' ell
.1 dl 11111 1 I'). d"""
RaJ)HOirlu'm,' ()dv(JJ~JlU tr, ,IUC;q,l III" I. 2' IJ) = I. l' ,II / I I

I), I"W

I" la IIlr:lliJiUlf() I~_

• (\
{I\
<I)'"
-lilll
1)( \
li:,I'1 -'-I 111
1
1,1 [1) )';/1 I·j J I ,~
eI,
) In (I ·1 "j
2
Inl) I rli
f-.llan;lg, h
('lI ,if, , II

)'ICllid iOlne, bl(T II hln 1111\ l(rI, IJI ~I\

I I
limt ."
I "." [
I
(h aim (III 1)lh uJ'" , ti!
JH7. \<lIi(

illn J d\

Uakle in{egr~1 dm;rgira I,

::
J 'I I

I
dx
r fa m> I, karl i u PfVOIll ,lul-<lJu 11:1,.1;'
r
• (.\ -II)"'
j
III - 1
liml,",l)_
"IlI. (/1 - </)'"
", eI, ' ilrC ~III I

No, blko jc III - I> n,

(U nc 1'0,IOjl kun<\clI;! gr,llllcn:! nijedllo'l i HHcgral div~rgHil Daklc, i!1lq~lid
JilH. l'dIUjallla, ,\cgraClJ;! arc ',)11' '" II, dl
--I j I'
dll_
,,/I
. l' ~ ~, I -I" dilJc
I
.' I t I iii '" ~ './ 1 +1

konvcrgira za II! <" I, a JiVCfl"ll<I fa II! ~ I

373. Funkcija- JC ncprdudIli! 7,1 {),c; \ ,- I i una jln:kid U [LICk! ,\ =- I 11ll;11lW saua
,
",: d()\'IJ~ ~w~~lljt' jnil);,2Inc \ =
I ,

(an: ,in xl .lilt}.

= 11111 ",lillliarcsin(1 1:) ;!rCSiIlOJ",h!llan;~in(1 I:) dilJC

cos x Ctl.'" ,\ I
374, Funkclja No. za \ >0 1-- " I
I ,
i
.X ,\
--ar~lg2'--'ar~lg2""-

kOIl\'C1 g:ra

2X7
 Sad:! I = lim J '" '" lUll arc II! '. c'
, . Pmnjenom pravda 0 parrijalnoj integraciji, imacemo
j\' ;uc Ig 2 \/ /"
-,. ,il"·j , -0
h\-l "
), odaklc JC !,=n!; c) IZI'!~lIl srnjenu xl=l:

, ,
arl:l['.2' , -4=4·,odilkk)C
2
\i(,' 4- l.o;j;lvd(('- 4=4,lJ ", eX, \=lnX-'O,lJn!.
rt'Zllital- ~ n! f) za 11= J nnamo J Ako sc- lIvedc _~mjcna x=lgt, dati Int,~gral postaj,'

39t1. JI11:1" ° da JC 1'ln_~_i_lr~tg_:xlclilfC!g~\I;:;

I +x 1+ \" 2 1_1_
I. Jl
\,2
j)ol:aDI,TIlI() dit JC
•
r'' n2 ,",.'.',." l()Jlv(~!t!cnl.!1l
(2n - 3)!1 It
)/dl=----
'," (II> I);
(2, 2)! I
imaillo

11 n f[ Jll
=- 11111 (arclg/J ·arctgO)=~ Po J)a1iHllhnrll'Olll krlll:rljll l.n~cl dil 1 d;iil Inlq~l;iI
2 I> "" 2 4 10.8. PRIMJENE ODREDENOG INTEGRALA

f
SlllilfClgx
... . ' .'" (Lx knnvl'fglrl!
I +- ,1 . 10.8.1. I'OVRSINA RAVNOG L1KA
Neka jc funkcija y=/(x) ncnegativna i in!cgrabi!na na scgmcntu [a, bJ
Povrsina P figure ogranicenc kriyorn y=/('() i pravama
X=(I, x=b i y=O
oznacava se po formuli

p,~ J/(X)dX
I" pool r(2)= fXi'-'d_\=,I~~,JXI' 'd\=lllllj--H' 'J)-t- J(' 'dxl'~
, "
Aka jc poYrs!Oa P ograniccna dvjr:ma knvirna Y=/l (xl I Y 12 (_\), gdje su
c"llm{ le"-r '1)=lun{-I(' '-t Ii,' I t- Ilin
-- 1- I
I ,) ~_ I -- II
, - j' 7

,.' (unkc!jr: /; i j~ intcgrahilnc, I dvjcma pravarna x = (1 I -( = h, gdje Ie

" (1 (x)02 (x) za a~x~b, tada je
fvrdnJ1l JC tacna La /1= I

2" Prctpos!<lvirno da je Ivrdnj<1 tacna /;1 f'? I, IJ r If' -I- 1)= f X l'(, 'd( =" 1,1
I'~ JU1(X)-f, (x)]dx
i)okaljmo da Je sada tvrdnja tacna i za I' ~ I'

Aka jc kriva zadana jednacinama II parametarskorn ohliku x = (p (t),

y= w(I), tada se povrsina krivolinijskog trapcza, ogranicenog lorn krivonl,
(I "
dvjcma pravama x = (J i F= h i adsjeckorn osc Ox izrazava integralom

--_IP'_~,+ lim {p+ I)fe ~xPJ\",d)-j (p+ I).rt'

'1
=Iim
e' , _,,,
'xPdx=O-I-(I'-t I) p!=(I'+ 1)1
P= J I./t (t) (P' (I) ell, gdjc jc q) (c 1) = 0, (p (t 1 ) = b, (a < b),
ZnilCI, !vnl!lFI V1!zi 7.<1 svc prirodnc ilrojcvc I'

Aka je kriva data u polarnim koordinatama r:::::::j(qJ), onda JC povrsina

392.
krivolinijskag trougla DAB data obrasccrn

hl)=~(~_!)'ll=.'
2 II II
__ II
2I1h(lI-lhi'
1/"",2(<1+/1)
II -,b)l;c)-.,1l_-,-;d)sa/"oZlliltilllOdi11iilltcgral
(//+1>' I' ~~ J "
U(<p)]' dq>, gdjc JC A (a,j(a)) , B (~,/W))·
 lADACI 40'-). I Odrcdi[1 povrsiou ogranlccntl kllVltll'

.193. IzraclJn2lti povrslIlu ravne figure ogranlccnc krivom: '( = 0, '( "" I' .~-= (), il.
illy) 2x+J,y=x~J; b) r =x 2 + l, x ''''' 2, X= Ii y=O;
"
c) }' =xl+4x i y=x+'1; d) yl=2px, y=O, X=(/, x=b ((/<h); ell'''' ,r=clgx,x'~"(), d) y=L'
sin x
Xl v1 3 .1
c) --0,-
u~
-i-,"-=
r
I, y=O, X=X 1 , X=~\2' V=-x 2 - ~'( J
2 2
394.Izracunarj povrsnw figure OIW:OCIlC p<lrabo1ama 4y=x 1, 1"2=(1.\ \-OSOIlI, g) x~11l (I

395. Izra<:llnall povrslIlu figure omcdcnc hipcrbolom 9Xl - 16y2 0;'" 144 I praVlllll
x ,.-= 5 409. Parabolul 2px s(ictc krug x 2 +j.l-2rx=O II dvije l<lckc A I fJ_ Ourcdill
para1llClar p, [ilko da povr,~iml ograniccna paraholorn I lclivom AB bulle
3<)6. IZraC\lllilli povrsinu figure olllcdcnc krllznicorn Xl +.1'2= 16 i parahoiolll maksimalna
yl =h,
,I Ill. Napisall Jcdnacinu sjceicc parahoic y1=4x koja rrol2W kroz koordlnatni
397. Izracunall povrsJJlu rlgure orncdcnc ciipS01ll x 2 +4l=4 I desnOlll granolll pocclak I od dille prallo.le ()d"ljl~C<I odsy:cak pO\'rslne 9
hiperbo!c Xl~. 2y1 2.
411. 1;,raclIn;\[i povrsinu flgun: olllClknc'
398.0dredl!! povrslIll! figure oJllcdcl!e r<llaboiom y2=4a(u.j- x), krUZtllC01l1
xl. -t- y'- = 4(12 I njenom !angen!oll1 tl tack! (2a, 0). :I) k11V()1l1 y-;;;;llxl--llc > I X--O:;OI11;

h) kllVlnl IJtllj;II11<l J'=<lrCSI!1X. y=arCC05X I X-OSOlll,

c) knvlJl1 illllj<llna y=lnx I y=11I 2 x,

400. Iz tackc s(~, 0) POVUCI langenle na hipcrbolu xl __ y2 = 1 I nab po\--'rsiou

d) krIVOllll',--cx1lnlxl) "(-050In;
c) lukolll krlvc )'=e ':-;in \ od lackc () (0, OJ do lacke ;! (IT, 0) I odsjcckolll
ogranicctlu tim langentaJll:J i lukom hipcrbole izmcdu dodirnih lacaka (JA

401. Odrwilli povrsinll figure ogramccne knvilJl \,l:\ +y'Y=(I ((1>0), x=O, y=o 412. i;l"dlUliall pov6;inu l'(h) figure olllcdcnc krivolll 1'=(X 1 J) l' " \-osom 1

pravorn x'=h(h>,,/J), a zatim naci lim P(h).

402. Odrcclill povrsinu e!ipsc yl b-' + en

403. Naci povrSinu ogranieel1u lukorn krive x",,6- Y_ yl i y-OSOHl. 4/3. Izracunati povr~inu figure ornedene Iukom cikloidc x = (I (r - sin r),
j.' = (J (I - cos t) od laCke 0 (0, 0) do tacke A (lan, 0) i odsjcckom Ok
404. U presjecnim lackarna pravc x- y+ I =0 i paraholc y=x 2 4x+S povLlccnc
Sll tangente na parabolu. Izracunaj povd';inu ograniccnll parabololll i
414. Izracunati povrsinu flgurc ciJi jc rub:
langentailla.
<\) e!ipsa x=acosl, y=hsinl; b) astroida x=llcos) I, y",,-usin J r;
405. Izracllnall povrSinu ograniccIlulinljallla x=y1-2y+2, x=O, y=O, 2x+y=9.
c) kriva x=(lsinl, y=bsin21
406. Izracllnali povrsinu figure omcc1cne lisoidom (4_'X)y2=X J I pravom x=2.
IIx+h 415. Izracu"Jti povrsinu figure Ciji .ic rub:
407. Odrediti koeficijente a, h, c, d, tako da IJiperbola y=-'~--'-"' prolazi kroz
cx+d a) !cmniskata rl ""'{J2COS 2{p; b) kardoida r=(l (l-t-COSql);
koordl1l31ni pocctak i ima za asimplotc pravc x=2 i Y= I. Zall111 izracunall
pOVrSlTlU ogranieenu lukom Ie hipcrholc i pravc x+ y+ I =0. c) kriva r=alsin24)1

408. Izracllnati povrsinll ograrllccnu lukom krivih y"'..::(I_x1) In (l-x 2 ), y=O. 416. Izracunati povrsinu fIgure omcdcnc kruznicom r = ,,Ii ~in 41 i kardoidofll
Nacrla!i sliku!
r= I -I-cos <.fl

2{)0 291
 RJE$ENJA
407. a =c= I, Ii =0, d= ··2, 1'=4.Jl+ 2!n (J- /2)
393. =(,;
".
125 2
4(1). f a)p=~j.:f ydx=I: b) 1'=-- fllrctg(l+;)dX=~i_:(- f arCIS(l
oi d) P=:;(by(bj-ay(a)):
6

1:) 1',,_,,=~[:,;;;;--7+~arcsin:l')'
. a.2 2 (l."
Ie SI: za X, ,-,-0 I X)~'iI dobi]<1 telvrtina p()vr~inc elips~ =llIn
, .n
f arcig(1 -1- 1_ )dx=llI=arcIS(1 +~),Jv=dxl'''~;
_x. x <\

,6 I }}I
1'."='411, LJ povdina cJipsc JC 41'0_.=06rr, f) l' =
, )00

394.
16
395·1'=2 'f r- ]
vxl-16dx""4(l5.- 161n2)
, ..

, .
396. Dale krjv~ sc sijekll U latkama (2, 2,/1) 1 (2. - 2,/_,) l'OVr'i!lil rlglll'c i/llO\1 n f'= J":~\
"
1'=2 f ,/('-;dx+2 f~1 dX=~ (,/31411)

397. rt----
..../2-ln3-2arcsm J
2
J2 409. J''''
'"
410. )' '-'- ± ,x
4 J
'" 411. i1) /' = ,h) l' '" 412.2(I+Ij),,-,i J
399. TaCke prt".Jd.:a kflvd) S\l \ = :!. 2rJ I'

,. ,,, ,. ,.
400. Tangen!l'IIl1<Jj11jcdnatme5x· 4\,- '\",,01 5\ 'l),t.l- O';]LIOdlllH"dC]""'\U!1(5,4)'1I(5,4)
,J 3, ,1.1
Sada jc

= In 3 ---
9
8
401. F'= f yde
,\1\ 415. ill Povr~ma I' figure iznosl 1'=4
,
402. /'= f
"'
(Yl-Yl)dx""j) f ,fi=~ld~=on:"l
.p
403. p= fXd}'=~25
/, 416. Povdina l' r'gure llnOSI F' = --1 f
'il

3 sin1l(ldq> -I- 1
.'
-ji .ji I 2

JI
."
404. Presjeene laeke S\l A(4, 5), iJ(l, 2), a I'~---
4
jil 9/2 10.8.2. ZAl'REMINA ROTACIONOG T1JELA
405. l''''''f {y2-2y'1 2ldy+ r~(9~Y)dl,=69?
• 2 '11l Neka jc y=/(x) neprckidna* funkcija na intervalu [a, b], Zaprcmina V
'" lijeJa nasta!og obrtanjern figure ome..-1ene krivom y-:::::.f(x) i pravama x=a,
406. Povr.~lna I' lrH:t:cne ~gure data jc odredenim !nlegralolll x=b i y-:::::.O oka x·osc izracunava se po farmu!i

V.~nJy'(x)dx
•
."
J; = 2 .'11111, gornjl Inlc-gral PO~ldJC I' "" 64 f ~In' I lit '" 6n
'" • Zahljcv da JC: / ncpreki(lna 11107.£ se oslabill, nadomjcsllil sa !nte-grubilna
 Ncka je x=q(y) ncprekidna funkclja Ila InlcrvaJu [c, dJ Zaprernin;l V lijcla b) knvorn y::=ol" I pravarn<.J X=O, x=2 i )'=0;
nas!<..dog obnanjcrn figure orn(xicne knvorn x~"y{)'l i pravama y=c, I' d I c) paraho!olll Y= 2x -- Xl i X-050In.
x=O oko y-osc izraclinava se po fOll1lllii
423. Naci zaprclIllllU tijela koje nastaje rotacijom dijcla povrsHle ogr<lni{;cnc krivoll1
a) r=2(!xe l~ I njcnolll asrmplolorn oko asnnplulc,
III x·· (! +X 1 )2 y2=0 oko IljCIlC asirnplotc;
Zapremlna tijcJa kojc nastaje rotacijom krivolinijskog trougla, ograniccnog c) 1'=1)' +c', x,=O, y=e]·j e oko y-osc
krivim r =/(<p), 'p = C( i {[J = ~ oko polarne ose, data je obrascem
,124. Iz"raclinall Dlprcminu lorusa, Ij. lijela naslalog ohnanjefll oko x-osc figure
t,:o:: ~ 1[ "JrJ sin (pd(p. olTlC<..1cnc kruzrlicom x1-j-(y_. hf=r2(b~r).
J
425, Nab zaprcrninu lijcla kojc naslajc rOlaCljom jednog llika (svoda) cikloidc
x a(I·--sinl),Y=Il(S cosl)oko 1" x-ose; 2" y-ose; 3° pravex=mt.
ZADACI
426. Inacuna!1 zaprcminu lijcla naslalog obrtanjcm oko x-osc figure omedcne
astroldorn x=acos 3 t, y=as'ln t.
J
417. Izracunali zaprcminu loplc poluprccnlka r

418, Nacr zaprcrninu tijeli.l kojc naSl<ljc rOlaujoll1 dljc!a povrslnc olllcckne krrvim: . . Xl l Z1
427. Odredrti zaprenlliltl ehpsolda ----,--
(1"
+2
h
+ -}
c
= I, (11, b, c > 0)
a) y Xl, x=o, X= I, y=() oko I' x-ose; 2" y-osc;
-.:.1 /
h) )J = 2.'( Xl I X-OSOfll oko x-osc, ci +~~ I oko If) x-osc; 2" y-usc;
(/2 1/

,
,
<1 W. it) I" v,"'" rr J X4 (b ., ~ : )" y)dy", -,
2

419. IzraCllna!i zapreminu lijc!a nastalog obrlanjelll oko x-osc figure omcdenc
lukom sinusoidc y=s'lIlx od lackc 0(0, 0) do tackc A (It, 0) i odsjcckom OA.
420. Izracunali zaprcmillu lijela naslalog obrlanjcm oko x-osc figure omcdcnc
x
lancanicom Y=llch-! pravarna X= c, x=c, y=O.
a
I rra.l 1('
421. IZraCllnati zapreminu lljcl;l nilstalog ohrlanjetll oko x-os/.: figure omedcnc: 419. V=_·rr 1 410. V'" ·-·sh +rw 1 (
2 2. u

a) krlvorn y=arcsinx j pravarna x:-:::: Ii y=O;

b) krivom y \C' j pravama x = I i J' ~~ 0:
422. a) Flinkclja y=smx(o<x...:i·) Irna invcn:nu funkciju x(y)",-arcsmy(O,;;:y,;;:lj, Zaprcmma V

I ,0 It
c) luko!ll krive y=e-xsinx od tacke 0(0,0) do lackc A (rr, 0) i odsjcckorn Iljda IznOSI v=n!(arcsinyfdy""rr!, 11C05Idl=4·(11: 1 -8); b) funkClja yoo,,' ima invcrznu runkcl.
OA. ,
j\l x(y)",lrl), Zaprcnllna V lljda illlOSI V=4n('1._rrJ(lnyj1dy",,<1ne1_fr1e'dl=2rr(r+lj; c)
422. Izra(:unali zaprcmillu lijcla naslalog obrtanjem oko y-ose figure omcdenc: , 0

+- /1 \/j"=-:;,
A(~'
funkcijc XI (Y) "" I y! Xl (y) "" I su redorn invcrlllc funkClje funkcija y (x)= 2x - Xl,
a} lukolTl sinuso'idc y=sinx od laCke 0(0, 0) do lacke 1) i prav,lma I ! _. 8n
x): I I yCx)= lx ,- Xl, x< I Tada jt V= It J (x; - x~)dy=4nJ Ji - ydy= '--,
3
x=Oly=l: 0) 0)

294 295
 413. a) V=II f V(](=.
Ako je glatka kriva definisana na intervalu [ex, PJ jednaCinom r.=r(cr), gdje
su r i (f) polarne koordinale, onda se duzina 5 te krive na torn mtervalu
izracunava pO [ormuli
,---
s~IJr'+r"dq>,

. "
415. I" V,= Ilfy1 dx,,", Ilf a~{I-cosl)Jdt=5allll:

. "
2" V,=2nJ-xyd-x=1n J if(l-sint)(l-coSI)ldl""'611 1n3;
ZADACI

428. IzraclInali duzinu luka:

J~ V=nj(na-x)ldx=~Il(jJ(9rrl., 16) 1
h a) rarabole y~"'(x'~ I) ad tacke A I~ I, 0) do tacke E(I, 0);
• 0 ,
2
426. v= It JI J
d-x=1t a 1 sin 6 t (-- Jacos 1 I sin t)dl = - 31l l J(sin l t)J ·cos' I sin Id/= b) krive /=x) od taiSke 0(0,0) do taeke A(4, 8);
c) lancanice y=ch x 0<1 lath (0, I) do lackc (0, eh b) (b:> 0);
1
d) krivc y= In (I .- Xl) izmedu taiSaka Cije Stl apscise x = 0 i x =-;
2
c) krive y=lnx izmedu tacaka cije S\J apscise x",~,/3 i x=,/8;
XE[ -·a, a1, sn poluo~ama
b ----
bJ = - J i l l _ xl
"
I
Cija je povdina S(x)= f) parabole y2=2px od koordinalnog pocelka do tacke (i, fl) (p>O)

1 1
429. izracllnal i obim figure koja je ornedena krivorn Y=_X2~ Inx 1 pravama
4 2
x=l, x=2 i y=O.
10.8,3. [)UZINA LUKA KRIVE 430. lzratunali dtlzinu luka krlve:

Aka je glatka kriva definisana na intervalu [a, bJ jednacinom y=/(x),\ a) x 1 +l=,J; b) x=acosJt, y=asin)t;
onda se du1.ina s te krive na tom intervalu izracunava po fannuli c) Xco(l(c~sinl), y~a(l ~cost), IE[O, 2.]; d) y~x', xc[o, xl
,
s~ I Ji~+ y" dx,
f) y=incosCl, XE[O, ~l
Analogno, ako je kriva zadana jednaCinom x = 9 (y), C:f;.y :f;.d, imamo
, 1( 2IT]
J' 1+-
I), xc [ ,1+'- J .
g) y=lnsin(x
s~ 1'/1+-;:> dy.
,~- ,r"
431. Izracunati duzinu hive linijc y = 'oj X -- x 2 + are sin ..jx.
Ako je glatka kriva definisana na inlervalu [til l;,d parametarskim jcdnaCi-
nama x=x(t}, y=y(t)H, ooda se duzina s te kriYe na 10m intcrvalu 432. IzraclInati duzinu luka krivc x = (I (cos t + t sin I), y=a (sin t·- [COS /) od tacke
izraclinava po formuli 1=0 do tacke t=n.
433. Jzracunati duzinu:
a) kardioidc r= a (1 + cos 'P);
b) luka Arhirnedove spiralc r=(lcr, koji odgovara segmentu [0, 2n];
• Kriva y=/(x), X£!".I), b]je glalku ako je ncprckldno difcrcncijabllna U (Il, b]
•• Kriva x=x (I), Y"" yet), I £:(0:, ~) je gla(ka ako su izvodi x (I) i J'(I) IE (0:,13) neprekidni I _e -I- J,l >0 c) luka hipcrbolicne spiralc np= I, koji odgovara segrnentu [~, r]
10C
434. Pokazall dn je duzlna iuka SIIlUSOI(.Jc \'.= Sill X, XE [0, 2TI Jjednaka opsegu elipsl'
x 2 +2/=2

435. Na Clkloidl na(:i lackll koja dljeli /)(VI svod u razmjerl 1:1
I..
'I)
r.
'-./}(I _+cOS'l'ld'l' = "2(1 "If I
"
CO'7'r ll<p=X{i,
<

436. Naci d uzin u Iuka para hole l = 2x +J kojl odsijeca pra va )' = x·- 1_
c) ,\ ,-In
.1
f
2 12
'H7. :1) Odrcditi duzinu krlv(; ..F'''' f ,,least dl, h) neka praYa x=l (>0) sijcc(; krivc
,1.14. 1,,.k;\!.llJt ',C da JC ,I, "-'Sl =4
."f '-./) f em 1 \ d"
nl2

\' -= (J
-,
eh-
-,
y=ach- respcktivno lJ tackailla M f i Ml> a x-osu u A1. Pok<.IZ<lti ,
/ (j'
u 4.15. r;:\i f,- \ i I I: dl "" -- 4{/c(ls, "I ,111 COS
2
+411,
2"
X
da je d(Af, M1ljednaka duzmi luka hive Y~"(Jch- od lacke 1'(0, a) do lade 1 " I
' ~4(j+4I1cOs
4I1cos--1
a
2, 2
M,
I
.,.llI=
2" .aM.ll--
(4r{~~(_,:\.h.'_,")
,

RJESENJA 4:16. \' v'll <dY=~(.\\.:·I()j f in

.1 +,/10)
..,,/2 I
I
418. a) Luk iii JC glalka kriva definisafl<l fI,l scgmtll!u [-·1, -I- I] jeonatillolll},= (Xl_ 1) Kako it;
4,\7. ;1) ~111).A.f)(I,achl).
2 11
, {J "

y' (x) = '(, ladll dul.ina sluka /1 fJ Illlosi ,I = ] ,/1'-:1-:-;;' dx ", J2 + In (l -I- y/i); , - - ,I

!\ -- 1 I 1 r+ I'
r(ll. II), ,\fM, "",a~1i j- ,'
sh "" d.~ = I I I'
ell dx =

b) ,1=-"{I0JIO-l); e) s=shb, ti) ,1=ln.1-< e) s= J +--In:'; f) ovdjc je s=

p})
"J J ·dx " [) 0 \ (1

27
-- "2 2 2 I) V 2.{
',,'.
'-- Jdl-·<.Ix"".f/sli
X r
I=(/.~h-
1
f)'lklc,ll,fM,=IH 1T
Ako sc slavi
J f!
1 +-=1,
2x
' .
IrnaCCl110

I I
(l II II <) II

1''' .
- _. + 1 dl=,-(.,j2.+JfI(/2+1))
If (I-I I) ) 2
10.8.4. KOMPLANACIJA OIlHTNIH I'OVRSI
419. s=3
43{). a) s=2r1l (mol.e se preci i na paramet,lrske jcdnati!lC kruznice x=rCOSI, y=rsinl); b) Iuk AE Povrsina I' povrsi nastale obrtanjclll oka x-ose luka glatke krivc v=/(x) od

astroide deflUisan je na segmcntu [0, iJ datim jedna6nan1a Kako je x'(O= -3I1cos]1 sinl,
Laeke (u, l(d)) do Lucke (h, l(h)) izracunava se po fonnuli
,.
y' (I) = 30 sinllcos I. tada dulina s astroide iznosi I' = 2Jt y ,/1"+ -;,; dx.J
Povrsilla P povrsi nasta!c ohrtanjem oko y-ose luka glal kc krivc x = g (y) od
lackc (q(c), c) do tackc (q(d), d) izracunava sc po formuli
2., I 110 I
, !
+x/ dy.
X ___ ~---~-

=2/1 f sin:-"" - 4a'cos- 1 = ~-4a (- I~· 1)=8(/; d) s=-JI +4.:.: 1 +-arsh2.x; I>::~ 211Jx \,/ I
o 2 20 2 4

"
f)s=lnctgg;g) ~=II1J ZA])AC]

43B. IZVC5li ohrazac za povrsinu skrc [loluprccnika r.

431.
439. IzraCllnaLi povrsinu povrsi nilsLalc ohrtanjcfll ako x~osc;
(\) lub kubne parahok y = x J od l<lcke (0, 0) do tacke (I, I J;

298
299
 I
b) luka parabolc j,1=2px od koordlllalnog potclka do lackc (~, p}
c) gornjc polovinc clipsc 9x 1 +2Sl=225; , 2(J2+ I)
c) P"",/5'-'J2+tn~~,_~­
tI) !uka sinusoidc y=sinx od koordinatnog pOCelka do laekc (n, 0); ,)5 + I

c) luka krivc y=lgx od koordinatnog pOCelka do lacke (~, l). 440. a) p=rr[fi+t n {l+,/2)j; b) posto jt x~=~(y-~), povrsina P povrSi imosi
2 y

440. Izracunati povrsinu povrSi naslalu rOlacijom luka kove:

a) y=e-x, x ~O oko x-ose;
p"",_
IT
4
f(y2_2Iny) (')
y+- dy=--(e
y
I T , -9):
16

I I c) kako jt x' (t)= - r sin t, y' (1)=rcO$ I, povrsina P povdl imosi

b) x=4'T~2!ny oko y osc izmcdLl laeaka cijc su ordinatc y= I I y=c;
1~ ____ ~"

c) kruznicc X=rC05(, y=b+rsinl, O<r<b oka x-ose; P=2n; S y(th./X· 2 +y. 2 dt=211: J (b+rsint)rdt=4b rn 1 :
d) cikloidc x = a «( - sin r), y=a (I - cos I) oko x-osc, od koordinall1og pocctka '2 h ),
do lacke (2an, 0),
c) astroide x=acos J I, y=asin 3 ( oko x-osc;
d) P=2rr f yJ3;;1+j,ldt=2rt f 1l(l_eoSl)-2aSjn~dl=8aln: f Sin)~dl=
f) kardioide r=a (I +costp) oko polarne osc; "
g) lcmniskatc r1=a 2 cos2/.!) oko polarnc osc;

11) elipSC
x
-+-=
(Jl
2

/,2
l
I (a>h) oko ]" x-osc; 2" y-O$(~;
1
= 8a n
"
f (1 - cos
2
n sm -i dt = \cos ~ u\ = 1611 l
= 11:

)f9;i ,"
I) krlYc Y= 4 -- '!--~- oko X-OSC za x ~O (Juk izmedu koorLiinalnih osa)
2
e) P=12a1 n: JSin4rcosrdl=.I~;d-rr:
441. Nacrlall krlvlI 9i=x(3 x? I nac) povrsinu koja naslaje ohrl<lnjcm pelijc IlS'n2(jl ,'~-' "
g) kako jc r' (~) = _ ---::0= I j'= r Sin 4) ==.1 \.1 cOS 2qJ Sin ~). lacia povrsma P pOI hi ImOSI
oko X-OsC.
"/eos 2-+,
442. Izracunali povrslIlu povr~i koja naslaje rolacijonl krive: _14 _"~_ _,'4 1 /~
P=411: S y,jr+r'2dqJ=4a1n S Sil}(pd<r=2u It(2-v'2);
1
a) x +l=2yokox-osc; b) y=arcsin'\/i~"::::~;Z+1(/2 oko x-osc: o

Y P
' b' 1+,)
=2n ( a1+-tn--- :
)" 3£ \-£/

i) P=29,6,,_
RJESENJA

,
439. a) Kllko jc y' "" )xl. wd<l povdma P pOvr~1 IZI)OSI
, 442. a) P=PI+Pl"-~2n f (Yl/11'Y?+YJ,/J+y/)dx=

I' = 2rr f -/1+9-.>:" d~

xJ = II +9.>:" = [1) = ~ (10 ,/1"0 -~ I); j )~

-,
 = In r>I~~~-=4r.:arCSiILl:r 1 ~
",,4r.: (arcsin 1 arcsin (~1»=4nG-- ( _~))=4IfI; 11. KRIVINA KRIVIH U RA VNI
---

X= ±slny,/( -x)=!(x), x=siny, x'=cos v, P=~(3rr~4)'

. J '

I I I KRIVINA I POLUPRECNIK KRIVINE.

EVOLUTA I EVOLVENTA

1. Ncka je glatka kriva L definisanajcdnacinorn y=/(x) i neka u tacki X funkcija

Y~/(x) il1la izvod y"~f" (x).

Krivina K krive L u tacki M (x,/(x» izracunava se po formuli

y"
K.=--==
(I + y")JJ2'
PolupreCllik R krivine L u tacki M je

Aka je kriva L zadana pararnclarskim jednaCinama x=x(l), y.=y(t) za

tc:(a,~), pri cemu su x(t) i y(t) dva puta diferencijl1bilne funkcije, krivina se
izracunilva po obrascu
~ X)Y- xJ'
K~--·­
(5:1 + j,1 )3/2 .

Ako je, pak, kriva L zadana jednacinofll r=r(cp), gdje Sli (r, <.p) polarne
koordinate tacaka krive, tada je

. Ir' + 2 (r')' ""I

K~------
=

(22 + (r')2 ?/2 .

2. Za clvije hive y=/(x) i y=g(x) kazemo da irnaju U lacki Xo dodir ll-£Og reda
ako je

f'" (xo) ~ g'" (xo)' (k ~ 0, I,. , /I) if'""" (xo )" g'H" (xo ) gdje je fOJ (xo) ~ / (xo)
i g(O)(xo)=g (xo)·
3. Krug eiji centar lezi na normali povucenoj u tacki M (x,y) krive date jednaci-
nOI11 y=f(x) i poluprecnikom R zove so krug kriville. Krug krivine je, u stvari,
osku/aromi krug krive Gija je jednacina y=/(x) u tacki M (x, y). Prema tome,
krug krivine ima za datom krivom dodir drugog iii viseg reda. Tacka C (Ii, v)
se zove centar krivine krive date jednaCinom y=/(x) u tacki M. odnosno
ccntar oskulatornog kruga.
Dakle, krug krivine ima jednaCillu
(x= v)' + (Y= v)' ~ R',
302
303
 9. Na krivoj:
gdje je
a) Xl __ 21nx=4y;
y' (1 + y")
u=x----,-
y" ' Daei tacku u kojoj ana im3 maksirnalnu krivinu.
Aka je kriva data paramelarskim jednaCinama x = x (t), Y= Y (t), (ada je 10. Na krivoj y=eP:< (pfO) nad tacku M p U kojoj o~~ i.ma najvecu krivinu.
.i!(X 2+y2) X (il+j!)2 Odrediti geornetrijsko mjesto taeaka M p kada se p mlJcnp .
tl=X----.-.-,:-;-, V= Y+--.-..""-,-.- 11. Nati centar krivine krive y=2(3 u tacki A (1, -2).
xy-xy xy-xy X={2,

4. Geometrijsko mjesto centaru (IJ, v) kruga krivine naziva se evoluta date krive. 12. Naci jednaCinu evolute krive:
Sama kriva U odnosu oa Syoju evolutu zove se euo/vema. b) paraboJe y2=2px;
a) elipse x=acost, y=bsint;
d) y' (2a-x)~x'.
c) cikloide x~a (t- sin t), y~a (I-cos t);
ZADACI 13. Odrediti parabolu Cija je osa simetrije paralelna Oy osi i koja ima isti kmg

1. lzracunati krivinu j poiuprecnik krivne krive xy= 1 u tacki M (l, I).

"
krivine sa kriyom y=sinx u tacki x=2'

2. Odrediti krivinu i poluprecnik krivine krive u proizvoljnoj tacki te krive:

x';? x';? x
a) l=2px; b) -+-~I' c) ---~I' d) y=alncos-' RJESENJA
a2 b 2 ' (12 b2 ' a'
1 d . (1) I ' '(I )=1. Krivina ! pnluprC'cl1lk krivine kflve
1. Funkcija y=~ ima II tacki X"" 1 IZVO e Y = IY

3. Odrediti krivinu i poluprecnik krivine krivih:

xy=l \J tacki M su K(1)= ~ i R(l)=,)2;
a) y=x'-4x'-18x' u tacki (0,0); b) y=x' u tack; (I, I): p _pl R=p (2X)312 1

c) xy=a 2 U tacki (a, (1); d) X 3 +y3=6xyu tacki (3, 3).

)'
2. a y =y' y ,,~_
~ l ' l+-~-
p'
K
R

4. Nab krug krivine krivih:

a) y=tgx u tacki (~, I} b) y=e" u tack; (0, I).

all x
d) R =--x' K =R""~cOS~;
5. NaCi ekstremne vrijcdnosti krivine krivih: cos-

a) y=aln(l~~} b) y=ach;; 1. K . R J.
"
e) funkcija y= In sec x ima izvode y' = tgx i y" = ~;;;2;; lmamo = cos x I = ,-os X '
c) x=acost, y=bsint; d) y~arctg(lnx).
1( ..,)-'
6. Odrediti poluprecnik krivinc R krivih: g)K=-ch · ;

a) cikloidex=a(c-sint),y=a(1--cosc); b) astroidex=acos3 t,y=asin 3 t; " "

c) lemniskate ~=a2cos2<p; d) Arhimedove spirale r=a(p; c-e-:< e'"+e-:< I ,2 1 (e-' -X)z
h) y,=_,_,y,,=-_,-=y,K=y;' R""y =4 +e
e) Logaritamske spirale r = en",;
f) kruine evolventne X = a (cos t + t sin (), y =a (sin t - t cos t). 1 J sliD
3. ,) K~J6, R~36; b) K~5-jiO' R~J-;
7. Na krivoj y=lnx odrediti tacku u kojoj krivina dostize maksimalnu vrijednost
te sastaviti jednacinu kruga krivine u toj tacki. 4J'i lJ2
d) K=-J-' R=-,-'
8. Odrediti red dodira krivih y\ = th x - tg x i Y2 = - ~ x3 u tacki T (0,0).
3
 2 , 12. MATRICE I LINEARNE FORME
5. a) - u tacki (0, 0); a
I
a
b) -
a
tl tatki (0. a); c) /1 u tatkama (±a, 0), a >b; d}Km"=~ u tacki (1,0)
2,/2
6, a) 4(jSin~; b) 3asintcost;
(a2+?yl~
d)~~_
2a Z+rl '

( ,/2 v2)
7_ A -;-, ,,-, ,(X,2v 21'+(J-I,'-+_
-_ i ii l)' 27 ~,
~ 2 ,2 2 4'
1. Ncka je l'l'k = {I, 2, ... , k} eN, kEN, [aela svako presiika\'anjc
8. Krjye imuju dudir SeSlOg recla, jcr )e
(I) A :NmxN"-,C, (11. mcN),
)'; (0) = 0, y~ (0) =0, , yil (0) =0, y;'1 (0) = 0,
nazivamo (kompleks/10m) matricom j()]'mata m x 11.
a[1 y~1I (0)= -544+0, J'~'11 (0)=0
Matrica se obitoo zadaje kao pravougaona shema syojih vrijednosti
9. ill Kll,ina date kme u proizY'oljnoj T' - 4x
lac 'j IZllOSI K (x)=--~, 11 njen prvi izvod AU,j)=a;j(i=I,m;j=l,n),lj.
(Xl + lY
1- 3x ,,/3'
1

K' (x)=4~- _ _ anulira Sf Z1I x=~ L k ' ,,/}

(x1 +1)' '. 3' 11 0JcproYJerilidafunkcijaK(x}irnaulaCkix=---.:...._
J
:liJb I!IUIll Prema tome, data kriva Hna najvecu knvinu u tacki
3
(JJ, 3
J + 3111~)- _
12 '
iii A =

c) x=---ln2
4

10. Krivi[l<l hive Y=/,"< tl tacki x Je- rtill k'elJa K ( x}=-___r"~ ~_ koja ima izvod K' { I
(l + p1elP"fll' x =
iii krace: A"" (a')m, " iii A ~ Ilaull m ,"
Tacka na krivoj y-""e"x II kojoj ona ima najveCu krivinu illla koonlillate
Aka je m = 11, to je matrica A (kvadratna) malrica reda n.
1 ,,/2
J = l~ [11 2D~ i Y'' '2"][,I' (PfO)_ Elimillac;ijom paramelra p iz gomjih jednaCina dobija se jednaCina 2, Neka Sll A ~ (aU)m_" B ~ (Ii,)" " C~ (c')'" Iri maleice i ncka je k E C Tada sc
s abzirom na definiciju matrice prirodoa uvode slijedece definicije:
X= In r geollletrijsKog mjesta tacah M p (i) A=B¢:>((m, 1I)=(p, q), (l;j=bij; i= ,m;j="(nj;

11. 1= - 1, 3:=2r, x'= 2, J'=6r 2 , i= 121, tj_ ~ = -2, _x-=2, y=6, y= -12, u= -19, v=-'" 26. (ii) A+B=C¢:>(m, Il)=(p, q)=(r, 5), (l;j+bjj=c jj ; i= 1,m;j= J,lI);

a1_b l a1 __ b1
3 (iii) kA~B=((m, n)=(p, q), ka'j~b'i i~T~;;;:j~ I,n);
II, a) 11 ""-··'--cosJ r, L'= ---._sin31,
a h
(iv) AE~C=(n~p , r=m , s~q-' -c-~
I)
\'
~
(l b- i=Jm-J=i'q-)
Ik k), " ,
pa je jedllatina .::volute astroida kubna parabola 27pvJ ",,8 (u _ 1')3; k'" I

c) cikJulda u = I1:Ll + a (T - sin r); V= - 2a --1-(J (i-con), gdje je t = t.- n; J. Familija rnalrica iSlOg formata III X n !lad paljern C (iIi R) U odnosu 03
sabiranje mat rica (ii) i mnozenje mat rica skalarom (iii) Cini linearni vektorski
prostor flad poljem C (iIi R):

13. Opsti oblik jedllacine paraboie jc y= ax' +bx + c. Po~(O krive imaju isti krug krivine u lacki x =~_ 0= 11011",": suprotna matrica matrice A = 11";;llm,,, je mat rica -- A ~ 11- a;;II",,,
onda moraju imati jednake ordinate i zajednicku tangentu u toj tacki. Prema tome, mora~~ 4. Kvadratna matrica I (iIi In), gdje je 1= I!Oijlln,
(gdje je O;j Krunekerur 5imbol
z
pi.!;tojali jeJtlacine: arc --l-2brc+(:= 1, mr+b=O, 11= ±_,i. Iz ovih jednacina, uzimajub i (0;1= 1; 0;]=0, if) naziva se jedinicoom matricom (reda n).
a"", -:2'
. 1(, 8-1('
dobiJa se b=-- 1 c = - - Prema iome, j~dnacina para bole glasi Y= ~ ::.+~x +~,::-1(J . 5. Mnozenje mat rica, definisano sa 2. (iv), ima s!ijedece osobine:
, 8
2, 8 A (BC)~ (AB)C, A (E+ C)= AE+ AC:
306 (A+B)C~AC+BC.

J07
 6. Neka je A kvadratna matrica. Tada se stepen matrice A definise rekurentno
.4°=1, A"~' =A"A, IIENo. 12. Matricu formata k x I
Lako se dokazujc da vazi
a "j , ai,i! (lilil
A""An=A",+n, (Am)"=Amn, tn, flEN. {) '2Ji
Q'lj, (lili)

7. Nckajc A=llaullm.",
Tada dcr.nikse
(i) I",nspono"on" malric" matrice A sa

A' = Jlxiill
n, m~(\;ii = ~tl; j = Lm) xi) =tljj;
(ii) konjtlgovtlllQ matrica matrice A sa
1~il<i2<"'<!k",-,::m;
'" j?2h""-----2'
" ' j ' <. <j'<n
A= Ilxiill"" n~(V'i= T:;;;; j = 1,-;;) xij=a ij
;
naziramo subnwtricom mal rice A = Ilaijli""
'/=

n'
(iii) kon}ugo"anMronsponovano mol rica rnalricc A sa

A*=A' = Ilxull", m~(\fi= "1:;;)= G-;)xij=a jj

.
13. Kazemo da mat rica A ima rang r i pisemo rang A =r ako m:du kvadratnim
submatricama mat rice A postaji bar jedna regularna submalnca red a r, a s\:c
8. Za opcraciju transponovanja vrijedc osobine: submatrice reda veceg od 1", ako posioje, su smgularne. Rang nllla mat rice Je
(A+B)'=A'+B, (kA)'=kA' (kEe); nula.
(A-B)'=B'A', (A")'=(A')" (nEN), 14. Sistem linearnih jednacina
9. (i) Neka je A = Ilaiilln kvadratna rnatrica reda n, tada rnatriel! L o;.0J=b i , 1, m
adj A ~ IIAijll;, j=
j_l .

gdje je Ali (i, j = [n) kofaktor elementa a'j' nazivamo adjtmgo!lr1twm matricom ima rjesenje (saglasan je) ako 1 samo ako JC:
matriee A.
all 0," 1111 111n b,
(ij) Inverzna rnatrica rnatrice A (ako postoji)je takva matricaX=A- 1 za koju
vrijedi X A = AX,
rang = rang
I
Dokazuje se da matrica A ima inverznu matricu ako i sarno ako je det A fO
(takva matrica nazi va sc reglJlarnom, u suprotnom se naziva .'lingu!ornom a",) I1m~
I
matricom). Tada je am' am" bml
(Kroneker- Kapelijeva* teorema).

15. Lineame forme

10. Za invertovanje mat rice vrijedi:
(kA)"=k~'A~', (AB)~'=B~'A~';
/;= L {lijX j , i=l,m
j"'l

(A")~' =(A~')", (AT'=(A-')" (liEN, kER), nazivaju se finearno zavisllim aka

m
11. Matricu A = lIaiAln nazivamo: L Ikd 10 A L U>o,
(viii) ortogonalnom~A'A=I;
;'"1 ,001
(i) skalarnom¢>A=kI (kEe);
(ii) gornjotn trol1gQotlom<;;';>-(lij = 0
a linearno su nezavisne aka
(i>}); (ix) unitarnom~A*A =[; m
(iii) danjom trougaonom-<;;>aij = 0 (i <i); L Ik,I=O=Lk,j,=O
(x) normalnom~AA*=A*A;
(iv) simetricnom~A=A'; i"'l i",1
(xi) inuo!utivnom~A2 =1;
(v) kososimetrjcnDm~A= -A'; 16. Neka je A kvadratna matrica reda n. Aka JC , AX =)X . ' gdJ.e,JL
"A "skalar
,'. '.~a ,\
(xiii) idempotentnom~A2 =;1; 1

(vi) H ermitskom*¢>;1 = A"; vektor :/=0, anda se skalar A. naziva SO[ls~v.ena (S1JoJs~v~r~a.llt karakttrlS!ICna)
(xiii) nilpOlentnom=A P~ 11 0 11"
(vii) koso-Hermitskom-e;.A= -A*; "dnos,
vrlJc .. '. (sl'oi~tl'nli ]I! karaktertstlcm) vektor matnce A
I a veklor X SO[15tl'cni 'j"', .
(7.a neko pEN),
Skup svih sopstvenih vrijednasti mal rice A naziva se spektar te matnee,
• en. Hennilc (1822 - 190J), francuski matematitar.
* Capelli V. (1850·-1910), italijanski malematiear
308
 17. Matrica A-AI jc karakteristib!a malri(d, funkcija iU---tdet(A Al)je karakteri-
sticni polino m, a jednacina det (.4 -- AT) = 0 je karakterislicna jedllaCina matfice 4. Izracunati .4B BA ako jc:
A.

18. Sopstvene vrijednosti matrice A su nule karaktcristicnog po!inoma mal rice A,

iI) A~C 2). B~(O :)
-I .2
Neb su A1 , . . , An sve sopstvene vrijednosli matrice A reda 11 (medu kojima, , 1 L"
l1loguc-e, ima jcdnakih). Tada vrijedi:
~ ~). B~ (-: 2
hi A ( 2
,I 2 3/ ' 1 "
L
D
.1~ ( ~} B~ (
2 J
gdje je tfag matricc A : Ir A I" aii' c) 3 2 -2)
4 .
I"d
2 , 3 5 -1
19. Svaka rnalrica je nula svojc karakteristicne jednacine (Keli-I-IamiHonova*
tcorerna). 5. Provjeriti da je:

COS 2t -Sin2t). 0 .. t g ,)
I + A cc ( (1- A). gdje je: .1-
( tg' o.
sin2t cos2/
ZADACI
6. Za Paulieve maaicc
1. FOfl1lirati matricu A = Ilaijllm, '" ako je:
u) (jlj=i+j, lllxn=3x4; b) (lij=i-j, mxrz=3x3; A~(O
1 O·
I) B~(O
i
m=Il=·3 koje se koriste II kvantnoj mchaniei, vrijedi:
2. Dilte su rnatrice a) A2 =B2 ,,,,,,C2 =1;

(32 ..-2I)
b) BC~-CB~i,1; CA~ -AC=iB: AB~ .. BA=iC.
A~ c) [A, DJ=[B, D:J=[C, DJ-,;dJ, gdjcjc: D=A2+B'+C 2 , Oje oulu mal rica i
[X. Y]~X 1·· IX
lzracunati matl'ice:
A+B: 2A- 3B, AB. BA , AB .. BA. 7, Odrediti sve mat rice kOIllU!alivne s matricama:

J. Provjeriti fewHatc:
/1 a) A~C 2); b) A~(I0 ~ ~');
a)(~
D G 1 ~)~G
0
-1
1
-)
-1 ;
0
.. I

-3)
1 2

(ac db) ,(a-d)bc10

; f) A~
-2

b) (-!
" 5 ,5
-2
.. 4
5)( 5 3)
2 ····10
2
4
~. ~O;
4 -15 6 8. Neka su A i B kvadratne mat rice istog reda; dokazati cia je us!av ABfBA

G 3)("28 93)C ~)=G ~}

ekvivalentan sa:
c) 5 38 -126 2 0) (A+B)''/'o,1'+2.1B+B 2 ; b) (.1+B)(,1-B)'/'o.1'-B 2 .

-I -I)CO C° °0) .
2 -18 9. Ookazati da aka (i samo ako) AB=BA, tada je:
0)
( 0
-~ 2 52 26
34 "'..16807) (- 2746 31 10) ~
-1~ ~ 2 a) (A+BJ'~A'+2AB+B'; b) (A+B)(.1-B)~.12 B';
-2 .. 1 101 50 - 140 3 2 5

• Wdl:BJn Hamilton (l805 ~ 1865), irski ma(cmaticar i astronom.

° c) (A+B)"=A"+(;,)I1"" Ii+ +( /I ).4B""+B".
f1~1

310
J 11
 10. Odrcditi svc brojeve x, takvc da je del (xA)=dct A, gdje je A nesingularna
rnatrica n-tog reda.

II. JzracLlnali/(A) ako .ie:

cini grupu U odnosu na operaciju mnozenja rnatrica

a)J(x)~x'-x-l, A~C _I ~} b) f(x)~3x' 2x15, A ~O

-2
-4
18,1. Odrediti inverznu matricu A-I matrice A ako je
()
J -5 D -2 5
2 3)
c) I(X)~X3 - 7x' + 13x 5, A ~G
2
3
-3)
-I
1 2

2 -- 1/ 18,2, Odrediti invcrznu matricu iii na drugi naCin provjeriti rezultate:

12. a) Dokazati da svaka mat rica drugog red a A = (~

1
b)
d
zadovoljava jcdnaCinu
'
al (2I 2)-1
5
_(
-
5
- 2
b) ( a
J'
b). =----:-,
d
1 (d - b\) ' (a<f - I)C~'0'J.
ad~··b(
-( a /
___

x _ (a+d)x+ad-bc=O;
b) polazeCi od Ie jednacine, odrcditi svc matrice drugog rcda koje imaju
1 2
_~)-I j~ _~
osobinu A2 =0; c) 0 1

c) dokazati da je AI;=O (kEN, k> 2) ako i samo ako je ,12=0_

(
o 0 1. \~ 0

-~ ~)-I~(:
-4
13. Nae! sve kvadrarne mat rice drugog rcda cijl je kvadra! jednak jedinicnoj
rnatricl. ,- 5
14, 2 1 - I 6
Dokazati cia je Ir AB=lr BA. Zatim, koristeci taj rezultat, dokazati da ne
posloje rnatrice A i B za koje jc ispunjcna jednakost AB = 11,4 =J.
15, Izracunati (nEN):
2
2)-1
2
I ('12
~--
2

G -7
1 9 2 2
a)
-4
bl (4 =U, C)G =~r
l: :)
5

(COS a -- Sina)" C (1

~); 0 C~
-, I -1

(i ---I -- 1
dl ,
sma cosa
; 0)
0
3
-2 T
'
-1
-1 -I
1
--
4 -1
-1 -1
'

( } G) .~.
I 0 -I 0

TC
0,
o 2
g) (~ J h< i) 0 I ,
2
1 3 4 ° -
-3
31 -19 °3
0 a -1 2 3 - 23 14 -2 3
0"
16, Dokazati:

(I) A"~G :y~(~" b 1a"-I+ a "-2C+ "+OC"-'I-C"-'),

1]-1
1 1 (2_" 1
1 ~- I
C 11-1

gdje je /lEN. Da Ii laj rezultat vrijedi bez ogranicenja za nEZ\N?

17. Pokazati da skup Paulijevih mat rica °"
p~ {( 10) (-i 0)
i,' ( ° I) (0 i -i) (_I 0) (i 0)i'
19. Neka su A i B kvadratne matrice istog reda j neka je A nesingu!arna ma!ricJ.
Dokazati da je
0 l' 0 -1 0' - 0' 0 -I' 0
(A + B)A'I (A- B)~ (A -B)A - I (A + BI.
3D
 20, Ako Sl! A i B kvadratnc ma!rice reda 11 ) AB +.It + 1 =. 0, dokazati da je mat rica
A reguJarna j da je A 1 = - I - I3
27. Dokaz::lli da skup S matrica
21. Rijesili jednaCinu A.X =0, gdjc je A data, a X nepoznata matriea, obje drugog

~ -~}XER
reda.

21. Ncka su A i B nesingularnc matriee Islog reda. Dokazati da su slijedece

jednakosti ekvivalentne:
AB=BA, AB-l =B- 1 A, A-I B=BA -I, A 1 B- 1=B--1 A-I, ,dllC)Sll
obrazujc grupu II C _ na ol1Cracij'u mnozeuJa rnatrica. Da II je grupa
Da Ii (0 znaci i da matricnt jednaCine AX = B i YA = B imaju iSlo rjdicuje? Abclo\'a?
23. Hijesiti rnalricne jednacine:

a) e~)x~(~ J (~ ,-I -UI (I ~)

-- 6
b) X o ~ 4
-I
3
2B, Dale~.~lIlilal~lce~) I K~~~ ~ ~ ~J
J
-2 11"0010 0010

(2'2 :)x~G II) ; d) X C

1000 0 00
,; I)~(I
,0 ~}
c) Dokazalt da jc H =K -I, J-IT =K, H- 1 =Hl',
J/
29. Ako je
-3 )
- 5 2·X, (:I 7I
o
12 '-~9 ; A=~1-'1) A=X+iY (i=,,/.~ I),

-7 3 I I gdje Sli X, f realne mat rice, dokazatl da je X}, = rX, X 2 + }"1 =I

15 II

-) ('
-I
-2
X~ I
I
2
-I ~)
30, Dokamti da jc za
(11 A""z=Ar._j_A]
.
IJ E
1,
No .. (' 0
gdJcJC A= 1 0
0 I
()
I
0

,.
Da Ii gornja jednakost vrijedi i za !l E Z"'\N o?

}~
J
2 n-I 3 L Dokazat i da je:
0 "
;1~2 4)" ~(6n+ I 1-·611
4n ) (IlEZ);
.
0 0 0 - 5 -9n
24. Rijesiti mat ricne jcdnaCine:

(~ ~)" ~~ (a+2b)" (: I~ +3I (a-b)" ( -I2

-I
a) (A-2l)X~A+I: b) Y(A-21)~A+l. b) :: I 2

A~(~ ~ V
b b (J .) I ,-I ,I
gdje je
il 0 0

~..
0 () k () 0
25. Dokazati da je

. , A(t)~ (cos. t + sin t

A(t)"~A(nt), nEZ, gdjejc 2 sin
. .t) c) ( il I 0
G) k 0 • (keNo):

26. Aka imaju smisla jednakosti

X~(A+B)(C+D), )~A(B+C)J),
,-Slnt cOst-Sill! -I -1 0
-k-
G) -k 0

kakvog su farmata rnatricc A, B, C, D, X i Y?

d) ( 3 2)"~Cn+1 2n),(nEZ)
,-2 -! ·_·211 J -211
314
315
 40. Dokazati da je:
32. Pokaza!i da Sll matrier:
a) detenninanl3 or/ogonalne rnatrice jednaka ,± 1;

a) ('530
~ -20)
26 ~~ III
-2) . . ..
b) determinant a unitame matrice po modulu Jednaka JedW!CL

idempOlenlne.
-24 '
b)
C 21
12
15
8
21 ;
13 41, Dokazati da svako od Iri 5vojslva
un'ltarna ~ slijedi jz preostaia elva.
kvadratn e matriee: fraina, onogonalna.

33.1. Ako je A idempotentna, onda je: 42. Dokazati: (. )

',]'e ortogonalne (ullitarne) malrice je orlogonalna unllarna
B=2A--/ (iIi B=/-2A) invoiulivna matrica. a) proizvod dv
I mal rica . , '
33,2. Ako je A involutivna, [ada je matrica B ="2 (A + 1) Idempolcntna b) inve,:zna matrica ortogonalne (unitarne ) mal rice jc onogonaln a (uOltarnaj.

34, Ookaza! i da su rna! rice: n linearno nczavisni Ycklori. Doka7..ati da su vcktori y+z,
SU x, Y, zeC
43. N ek a . .
z+x, x+y takoele linearno nez3V1Slll.

(~ ~}
~- 2
(CO~{J Sina}~ 1 I -I

C
-I WX* Dokazati da je B=B*"",B I
1 B = / "-~,
44, Ncka jcXcC",X*X=,
- sm a cosa 3
2
2 I
I
I -I
-i) 45. Ako je :4 * =A dokazatl da Je X* AX reLtlno za svako X E ("
ortogonalnc tako da je
sime!ricna mat rica,
46. Neka je A s'lmetricna. I ,.S ~oso
35. Ako je A unitarna malrica i R = (A + Sr~! (A -~ S), Prov]er", da JC
AB=BA, dokazati dajc AB*=B*A R"(A+S)R=A+S; R"(A-S)'R=k~S
36. a) Ako je K koso sime!ricna ma!rica, dokazati cia .ic mal rica
A=(i+K)(I-Kj-! ortagonalna,
47, Ncka jc A=iiau(k)ii.,"' noka jc po definic'j!
b) Ako je H hermilska ma1rica, dokazall da je mat rica
U = (11 + il) (II - if) ! (i = - I) unilama, I
lim (
37.1. Neka je A nesingu!arna matrica. Dokazali implikacije: t ..• "" - a/n
a) (A je involutivna i ortogonalna)::o:>A je sirnetricna;
48, Neka je
b) (A je ortogonalna i simetricna)::o:> A je involulivna;
c) (A je simetrlcna i invo!utivna}=>A je ortogonalna; o
tj. ako neka matrica posjeduje dva svojstva od slijcdeca tri: involutivna,
ortogonalna i simetricna, ollda posjeduje i trecc. M=(i cosa
sin a

37.2. Provjerili da ITIa!rice: Ookazati da je 1+ M regularna mat rica i da vrijedi

a) ~ (- ~ - ~
3 -2 -2
-2)
-2
1
; b) ~
2
(:
1 -I
-I
(/_ M)(/ +M)-! =tgd~
2~
1 -I -I
posjedllju sva tri svojstva iz prethodnog zadatka. 49, Neka je M skup mal rica oblika
38. Proizvod dvije simelricne matrice je simelricna mal rica ako i sarno ako su

~ ~
komutativne. Ookaza!!.
o 0cO, (a, b, cER),
39. Proizvod dvije koso simetricne rna!rice A i B je koso simefricna mat rica ako j Ii 0 a
samo ako je AB= -EA.
 KOJI usiov rnoraju zaJovo!jav<lti (1, b, c da hi matriee iz M bile regularne? Za
tako odredeno a, b, c dokazati ua skup M u odnosu na opcraciju mnozenja
fIlatrica ima strukturu grupe. Oa Ii je grupa Abelova? 55.1.
Pokaz<.1ti da se rang-lTlatriea ne mijcnja elementarnirn lransfoflllacijama
SO. Dokaz3ti da .Ie matriec, gdjc su elemcntarne transformacijc:

A ~(~ ~ _" _" 0 nllpotentna lI1deksa 3

r
1 Il1nozenje elemenata \Ts(e brojem razlicitirn od nulc;
Q

2" zamjenom dvije vrste;

dodavanjcm elcmentima jedne vrste elemenata druge vrste pOmnozenih
nekim brojem v

Primjcdba: Kate sc da je A nilpolcntna indeksa k, aka je

Ak-ljO, Ak=O. OSIll1 toga, rang A ~ rang A taka da sc n!ee 'vrSla u gO! IIJlm IskaZlmct mon
svuda zalllijeniti rjeeju kolona
51. Ako jc (;(x)=3 ..-2x+x2
3), ."
dokazatl da JC
55.2. Odrediti rang matriee
B"'g(A)B~g(S-' AB)" I,

Da Ii zadnja jednakost vrijcdi za svaku kvadratnu rnatrieu A i svaku regularnu

matricu B istog reda?

52.1 Q Ako je data kvadnltna ll1atrica

A "{~!r :,), 56. Przhjeriti rezultatc:

2

1V~2;
4 -I 2 0

('i
10

c l
gdje su AI, A2 i U kvadratne matrice reda II, gdje su Al i 112 rcgularne (0 je 1 0 -J
nula matrica), dokazati
A- r
a) rang l~ 8
18
18
40 b) rang -2 1
0
A 1= 1 3
( ,1 7 17 J 9 -1
o -1 -5 7 2 -7
2"' Komleci taj rezultat odrcditi
(0 II 0 0
5
7).' 0 1 Il U 0

(~
0 2 0

I}l
'"t
2 .- 3 U 0 0
I 2 . c) I I ~5; 0
d) rang
o 1 J 4 5 0 2 I .
2 3 4 5 U U 0
53. Ako je A~C U)1 , UOkazatl..
da "Ie
J 4 5 6

57. Ispitati ral1g matriee:

Da Ii taj rezultat vrijedi za IlEZ\.No? KoristeCi taj rezu]tat, izracunati
A"(IJEZ)

54. Neka je;

a) A~
(3
a
~ 7
I
4
I
10
17
I} b)A~G -I
a -I
a Dza razoe vrijednosti a
X=(x 1 x 2 x 3 )', Y=Ch Y2 Y3)', 2=(2 Z1 ZJ)' 2 4 10 -- 6
1

2
('2 4 -V' (-2_ ~\
58. Odrediti (1 i b za koje rnatrica
A~-I O.B~

-u
4 2-3

Aka je X
2

=
- 3 4 2

A Y, Z = B V, izraziti X pOmOL-li Z,
A~
I
2
( a
6
b
3
3 -2)
"" 4
-2
]18
ima najmanjl rang Ispitati rang A za ostale vrijednosti a, b

319
 59. Ispila[i linearnu zavisnos{ linearnih farmi:
a) YI=2x 1 +2X2+ 7X3-X4,
Y2 = 3x\ - X2 +2X3 +3x4 ,
YJ=x j +x 1 +3x 3 +X 4 ;
c) Yl=2x j -x 2 -3x3 - X4 ,
Y2 =X 1 + 2X2 + 2X3 - x 4 ,
YJ =x t +x1 +2X3 - 2x4 ,
Y4 =4x 1+2X1 +x] -4X4;
66. Odredi[j k, taka da su slije.dcCe iinearne forme linearno zavisne i odrediti
linearnu zavisnost;
Yl = x, + 2X2 + x]- 3x 1 +2X5'
Y2=2x 1 +x:z.+xJ +X4 - 3x 5,
YJ = XI + x 2 + 2x] + 2X4 - 2x 5 ,
h = 2x! + 3x 2 -. 5x:.> ..- 17x4 + kX5
61. Pokazati da su vektori
x=(1 0 0), y=(O 1 0), z=(O 01),11=(1 1 I)
linearno zavisni. Takode dokazatl da su bilo koja tri od njih !incarno
nczavisni.
62, lspi[a[i rang malrice;
b{ ~)
a{~ ~}
3 5 4 ~3
2 3
1 2 3 ' a 2
1 1 a 9 9
63. Diskutovati sistcm
allx + ally+auz=b 1 ,
a21x +a21 y+a 23 z =b 2,
a:.>,x+a33y+a)3z=b] i rezultatu dati geometrijsko tumaeenje.
64. Date su linearne forme:
YI =Xl + 2X2 + x) -
PX4 + 2x s,
Y2 =2x 1+x2 +X) +X4 - pX s,
Y3 =XI +x2 +2X3 +2X4 - 2x5 ,
Y4 =2x, +3X2- 5X3 - 17x4 +qxs·
Odrediti p i q, tako da forma Y4 budc linearna kombinacija preosta!ih formi.
65. Rijesi(i sis(em jednacina
x l -2x 1 +x:.>+X4 =1,
x,-2x1+X3-X4 = -1,
x, - 2X2 + x] + 5X4 = 5.
320
66. Odabrati a, taka da sistem jednacina tina rjesenje, Ie rijeStti sistem jednacina
b) YI =3.x 1 +2xl -5x]+4x], 2xI -X2 +X3+)(4= 1,
y:!. = 3x2 - Xl + 3X3 - 3X4, )(\+2x 2 -x 3 +4x4 =2,
J'J=3Xl +5X2'-' 13x}""t- 11x 4; Xl + 7x2 -4X3 + 11x4~o;a.
d) Yl=2xl+X1-X]+X4, 67. Rijesiti iIi dokazati nesag!asnos{ sistema jednacma:
Y1=Xl +2X2 +X3 --X 4 ,
a) Xl+X2-3X3= -I, b) 2XJ+X1+X)=2,
Y3=Xj +x 2 +2x 3 +X4 .
2x, +X 1 -- 2x]= 1, x 1 +3x 2 + X 3 =5,
Xl +X1+X3=3, Xl +X1+5x3''''' -7,
x 2 + 2X2 - 3X3 = I ; 2Xl + 3X2 -- 3x] o:.c:: 14;
[U
c) x,+3x 1+2x]=0, d) 2x 1 +3x]-x]+5x4 =0,
2Xl--'X1+3x]=0, 3Xl-X2+2x3-7x4=0,
3Xl - 5X2 + 4x] =0, 4xJ + X2 3X3 +6X4 =0,
XI + 17x1 +-4x] = 0; xl-2x1+4x3-7x4=O;
e) 3xt+4x2~5x3+7x4=O, f) Xl +X 1 +X 3 +X4 +x 5 =7,
2xI .._. 3X1 + 3x)·~ 2X4 = 0, 3x 1 + 2X1 +x) +X4 ~ 3X5 = -- 2,
4Xl + 11x2 - 13x3 + 16x4 = 0, X 2 + 2X3 + 2.\:4 + 6X5 = 23,
7Xl -- 2X1 +X3 +-3x4 =0: 5x 1 +4X1 +3x4+3x4-Xs= 12:
g) Xl +2X1+3x)- .. x.j.=:-: I, b) 8Xl-+-6x1+5x)·+-2x4=21,
+ 3x 1 +2X3 + 2x4 = 10,
3Xl
3x, +2X1 +X)-X4= I,
2xI +3x1 +X 3 +X4 = I, 4xI +2X1 +3X3+X4"'~8,
u zavisnosti od a. 2x] +2x 1 +2x)--X4= 1, 3x 1 + 5x 2 + x.l -1-.\:4 = 15,
2
a 5xl+5x2+2x)=2; 'Ix] +4X1+5X3+2X4= 18;
i) 2Xl+3x2+X)+2x2=4, j) 24xl+14x1+30X3-!-40X4+41x5=28,
4x l ·+ 3x 1 -+· X3 + X 4 = 5, 36x I +- 21x2 + 45x3 + 6 1-:1:4 +. 62xs = 43,
5x, + lIx1 +.3X3 +2X4 = 2, 48x 1 + 28x 1 -+ 60x 3 + 82x 4 + 83x5 = 58,
2x] +5x1+x3+x4=1, 60x] + 35x2 -+ 75x3 +99x4 + I 02x5 = 69.
xl-7x1--X)+2x4=7;
68. lspitati saglasnost sistema! nab opsie rjeSenjc u zavisnosti od vrijerlnosti
parametra a:
b) 3x j +2x 2+5x 3+4x4 =3,
a) 5x,"- 3x 2 + 2X3 +4X4 = 3,
2xj +3x1+6x]+8x4=5,
4xI ·-2x1+3x3+7x4=1,
_\ I - 6x 1 - 9x],- 20X4 11,
8xj-6x2-x3-5x4=9. 0-.0; -
7x, ~ 3X1 +7X3 + 17x4 =a; 4x, +X2+4x3+ax4=2;
c} ax l -4x2 +9x 3 +10x.j=11, d) RXj+12xl+7x3+ax4=9,
2X\-X2+ 3x3+ 4x4=5, 6x, +9X2+5x:.>+6x4=7,
4x] - 2X1 +5x) +6x4 =7, 'ixl +6X2 + 3X3 +4X4 = 5,
6x,-3x 1 +7x]+8x4=9; 2x I + 3x 2,., 2x] + 2X4 = 2.
 h) '(\+2x2+:-X3=3, c) "':I-l - 2x ,+3x 3 "",3.
6Y. K,-' oje uslove Ireba da Jspul1Javaju bl"Oj"C"l hI, !J h h 3, }J-.\-, IIS d"a slskm )e(
_ I 'l nacina
'
2-'2 , \, ",J = -- 2, - 2'<1 +_x) ~'" ~ 2,
(1) Xl ~i' X;, ~ XJ ..I- 2X,t +- A5 = It),
'-1 >-:'-\2-'>:3 ""J, xl+2x). .\:;,=3,
IJl L~'j +- _'-"1 + =_'-";) -1- X..; - -"=5 c:-.'c h2'
--/:t +2.\,,+ 12"3=1. '(\+2x 2 +12-'=_,o:;',2
(JJ 2Xl +'\2 + 2x f, =h 3 •
(4) Jx\ + 2-">':2+ 3.\:J +2X,t '-x~=h.~_,
(5) _'---) x) +x,\ =h~
lma rjcSellje? Pnmtjeni(\ (JJU5(lV postllpak

70. Rljesili si~tl'Jll jcdnaZ~lna l)l'\mjcnom Gausovog posiupka:

,,) \,1'2x)+4x3'3x.~O. c> I) .;..1:1
') 0 +3X7_+-'<;,+'2X4=4,
:h t -~-5x2+(jx3~-'--!X4=O. 4x\-l-JX:.+X3+ X4=S,
"iY 1 ,+-- 5x: 2 ~ 2x) + }Y4 = 0, 5x\ + 1 b': l -1- 3x J + 2X4 = 2. 75. Neka je :1 =C~
lx; +8x 2 -r2AxJ-19x.t=O; 2xj -} --l--x J +X4 = I,
lzraCtlllatl B - \
xt ---7X2- X3 + 2-'<4 "",7;

L'l :h j -1- 5Xl -T" 2x) =0, dl).;I- X.1=O, e-) X j -X 3 +X 5 =0,

4x\ + 7.-.:, -\- 5xJ =0, Xl-- X.)=O, Xl )(4 -+ X6 =0,

Xl +X 2 - 4X J =0, -Xj+X.l-X5= ·-1, X\ - X2 +.\5 ._- _cr, "=0,
2.\:1 l--9x 2 +6x,=O -'(2+X4 ~X{l=-/ X 2 -- X:l+ x" "'" 0,
.\:, t--'\5 =0, XA --).;4 + X;:, ,,,,0
77, l\1alnca
-X4- +x\,=O~
o
71. Odr<:cltti sops\wne yrijednos!1 I sopstvcne veklore rnalrice: I

0) (~,
S
0 ~ : h)
'. 5 l! ~ \:) -)
! 1 3
2 .1 :
3 , 4
-6
4

8
7 :
<\
c{~~ -) o
-at
o

-) U =~}
(2 .. 10 3 irna karaktcristicoi polinom
JlP,)= i1o-f- a )-+ ,+d"_I',,,-l+),n. Dokazatil
d) ~ il .. 15
)
e) 7
4 .. 8 78. Dvije rnalfice A i B islOg reLla nazivaju se s/ittle aka postoji nesmgubrn3
16 .. 15 tlHltricf'
I
72. Odred\\\ karakleristicni po!mom Illa"',ce /1.
< KoristeCi karaklerislicni palinOll'. lTlatrica C, tab'a da je B=CAC- .

;zI<'tcunall Dokaz.n\] da shcne mal rice Hllaju jednake kar·akterislicne pol!llDme.

A -), A -2, If <"' SA.
79. Nekajc karaktefisticni polinoHi m,nrica A p(x)=del (A--xl) i lleka.ie

~;)
2
o g (x)= l1o (x-x,) IX'" x,) ... (x- x,)
2 F (x,),
a) pokazali cia jt detq(A}=boP(.X1)f--'C"(1)
13. Metodoll1 climinacije rijesiti sislemc jedlla<::ina: b) \J s\llcaju kad jc
a) XI +2X2+JX)+2x4+Xs=3,
,- 2x\ -+ )-;., + X,j. - 5X5:=' - 2, lz,racunati Jet g 1..4).
(,
x\ + 2:0: 2 -X J +6x4 +5X5= 3,
--"j +-2x2+12x~-5x4- !2xs=1:
6
80. Odrcditi parame!re 0, h, c, !aka da Ola[ncc 90. Data.ie kvadratna ma!rin) reela 11

A~(=:~ ~ ~)'B~(~ :~)

24 18 --I -17 I
budu sllene, Zatim odrediti sopstvene vektare mat rica A i B te rnatricu P, za
kojuje AP~PA.

81. Dala jf; malrlc-na jednaCina AX =)cX., gdje 511:

Dokaza!l da je matnca A regularna ako je )., > 1 I 10m slucaju odrcd111 njcnll
-~
A=(- ~
\l
2

-I
6 V' X nepoznati vektor ) /, ncpoZnal! skalar
mverznu matrlcu.

91. Nekaje A ~ Ilaull" i 1>1> 0 takav da je laul ~ M

2 (Vi, j = I, n)
Odrcditi za koje vrijednosti A data jcdnaCina ima netrivijalno rjescnjc po X) a Dokazati da apsol11tna vrijednost svakog element a mal rice Ak (1(;;::./\/) ni.ie VEe;]

zatim nab sva takva rjesenja. odnk-1M~.

82. Neka je rang Ilaij\\m.n=min lin, H:. Dokazali cia su linearnc forme 92. Neb je A kvadratna matrica reda n
Aka je adj A adjungovana mat rica rnalrica A, dokazati da JC:
y,.".::c L (1,;:'j) i= ~.; linearno nez<lvisne a) adj(AB)=adjBadjA; b) adj(adjA),_(detA)"-2,4 (n>21
j = I
93. Neka)e A = 11",Jlm
gel)C je
83. Neka Sll Ai n mat rice reda II i neb je iI,i=a, 1 (i=fJ). Za koje vrijcdnosti od
0ij= (l je matrica A regllhrna? I~pit3[i
AB-BA=1. Dokazali daje: rang A za fazne vrijcnn0sti (I

(1) A n13_ BA"=nA n - 1

(liEN), lj (2) /{A)B- B/(A)=n./' (A), gdje jefpolinom 94. Odredill sve matriee komutativne sa lllalricolTl (,.'I "7')'
I

84. Neka SII A, B, C simetricnc mat rice, takvc daje 4+B+C,,,,,1. Dokaza!i da 51.1 A, 95. Odrediti broj (/ tako da rang malriee
B, C idempotentne ako i sarno ako je AB = BC = CA =0.
85. Ako su A i B matrice reda fl, dokazati daje tr(A13t=tr(BA)" (lIEN)_
3
a
I
4 10 I I 4)
86. Odredi sve matricc X tipa 2 x 2 za koje vrijcdi Xl_ pX +qJ = 0 ( I 7 17 J
2 2 4 J
87. Odrediti matricu P, takvu da je bude SIO manji. (Ispitati rang za osta!e vrijednosli od (J )

p(-IO -6) p- I dijagonalna rnatrica.

96. Odrediti x, tako da je

I~
II 18 4 4
I 1 -J
-I 0
88. Znajuci da je AC=CB, gdje je rang x 2 2 2 ~J_
(
9 9 x J

97. Odrediti sopstvene vrijcdnosti ).'1' A2 , 103 rnatrice

89. Pod stohaslickom matricom podrazurnijevamo matricu S=

nenegativni i za koju je L sij = 1 (I = T~-~~)

Ilsu!!u ciji Sli elementl A= (: - ~ - i) i provjeriti relaciju

i"'l A 3 = (A, + )'2 + A3) A' + (A,)" + A,A3 + A3A,) A - A, )"A) = o.

Dokazati da je 1 karakterislicna vrijednost svake stohaslicke matricc, 98. Odredili karakteristicne vrijcdnosti rnatricc A = lIa;j\\n ako je Qjj= 1 (i, j = I, n)
 1
~ =~(I 108. Doka:wti da jc za nr::Z
, ,,") ("
99. Odrcdill A I ako je A
,
1 I II' A'''~ 'J'"
(\ 0
0). ;I'""~(-]'"
JIll,' '~," ' gdjc jt' .4~ . -,1 'I.)
,4 yll " ,. 1
WO. N\~ka jc A kvadratna mdtrica Dokazarl da jt'
109. In-aruna!l.
(A')'~ (A '1' (kEN)
" I '1
Ako jc A !'egulamCi matric3. d8 !i ta jednakost vrijcdi za sve kE Z? al ( ,
d5
IOJ. Neb ie

(0n 0 I.,
I"~ (I
b)
C ~
3
l
-I
-j
-2
- 1
akoJC

A~l
I) 0
. ie, . A]. ')-n=t~O Odrediti clemente matriee A -!.

G
1 -) r i)(~ ~)(
- 2 = 2
3 \,
3
2
4
0

(l
0

,
L
2

5
)
I""
102. Ako mat rica A zadovo!java uslov
f +A +A2+ ... +Ak=O (kEN), dokazati da.ic 1'1'1 =Ak.
1113, Odn::ditl karaklcristicni polinom
I) ),
I,
·1
4),
Ie 'k 2

I, 1... 2 +2).

mat rice 1'1= ((; 0 -~\ Ie na osnovu toga izraclinati A"(nEN). ' ).+ I )". 2
3 4 ~ Il ~ 2), 2tc- 3

n
( 2 (/.- 1) 2 (I, -- I )
1lJ4. Odrcditi matricu A ako jc

A~ _-I~ ~.
111. Odie-dill buaktcmlicnc vrijednosll I karaklerisln':nc vektorc maiI"IU\'

,dJ

105. Neb je S skup svih mat rica oblika

al e, 0".
,I
I'
1 ): b) (;
'J
~) c)
(0 l
I')
o . (IER);

(
I (i+ib
-c+Jd
a--lb
.
C+id)
. ' (a, b, c, dE R, i - I).
el) (-2
-I -3
2
0
~; e{! J
5
6
6
-:)
-x
Dokaza!! oa je struktura (S, +, .) !ijeJo, gdje su +, operatori sabiranja I
rnnoicnja rnalriea. 112. Ako sc znaju karaktcr'lsticne Vfljednosti matriee A, odrediti karakterislicne
106. Odrediti sopstvcne vrijednosti i sops!vene vektore matrice vnjednosti:
a) matrice A -I; b) matrice A2; c) matriee Am;

(
0
1/2 02 V
2. d) m3.trieel(A), gdjejel(x) polinorn.
1/4 1/2 ll3. Dokazati cia su sopstveni vcktori matrice A is!OHcmeno I sopslvenl vcktorl
107. Data jc rnatricna jednacina rnatnec /(A), gdje jc f:R -, R polmom

(i ~ ~x{ ~
114. Odrcditl karakteristicnc vrijcdnosti i sopstvene vektore matriee:

~: b)~ ~ (r ~ -~}
0 0 0 0 -I 0
--5
a{~ ~
0 0 0 0 0

Odrediti fonnat mat rice X kao i sarnu matricu X.

4
0 5 I
0
0
0
0
c) 0
0
0
I)
dl (i -I
0 5
-I

326
327
 RJE$ENJA
Prema tome, /1 1 = 0 ako i sarno ako JC

J. 'I e" 45) 56;

6 7
01
('
2 4
3 6 9
2
~),
J'
,{ :) A=C _~) gdjeje bc+a:l=O(= -rictAl

-2) (- 5 -I} (-; "

c) (=jAkoJe AI=O=A'=AlA' ',,",O(k>7l
2.
G - :). C -7' -6J -2 (=:, -D Uskw je dovoljan
(=) Ako je A<=O, (k> 2), lada jc del (A') = 0, Ij del A -=0, \e iz incn!ilctn (I j dotJIJe@)

4. 01 (
-5
J
J C~ bl
-7
-
i4 -;)
-4
01
/0
(0 0
o
0

(I
")
(I

0
A" = (a + d) A. Odal!c, lnaslopnim mnnlenje:Tl sa .4, dobljcrno
A.l =(a +d)A1=(a+t!"f A
A4 = (a-HI)) A}= (a+d)l A

7, a) Trazcna malrica (: o~"" Ak = (a+ d)' -1 A1 = (a + d)l-) A.

Prema posJjcdnjoj jcdna!wstj je a + d=O.

-I
'), _~ro jc ekvi\'alcntno sa' Dak!c, prema b) (isti zadatak) shjedl A2 = 0 (posta je del A = ° ,'Ill + d= OJ Uslov je 1 pOi reban

13. A2 =1 =po~(Ojc Hi rjcsenja'

a+2c=a-·b, -a-'c=c-d,
b+2d=2a--b, -b~d=2c~d, 1, -"1, ("
, -a
b), (1~-'rbc=I),
Ij h=-2c,d=a+2c
14. izrHZl AB=C i DA=D imaju smisla aka (I sarno ako) JC A""I!"iJII ... ", B=!!b,;I!n.rn, I~da je prcrna
Daklc, lralena l1larrica je (d .- 2c ), gdje su a i c prrm:voljni brojevi dr['niciji 2 (ie) Ill[lol,cnja malrica
c a+2[,
PrlmJedh~_ Primi.Jc!J1i da je rjc!';enje dohlJcno 1I obllku c=llc'J= L a,.b.,ll",."" [)=I!dkj = I b""i,ii"r
Dakle, dohijemo:
( ,:1 -2c )=(a+C)!'-CA;
aI- 2c
!rC= L C,,= L I {Jilb';J' trD= I dn ,,- I 2:: h",-a,.
h) G ") ~ =(x~y)l+yA; 01 (I ,: ,:) i~l '"I I ~,

gdjr: sc posijednj<1 jednaknSl dobljc promjenGn1 ,r.-j( ';irlcda smnlranJ1\

lw) ,_

}l-JX-II

dl(;~;): (i I'" I _I)

(, b')
X
111:1 (J"nOVlI kOInllt:ll:lnvstl n1rl07cnjil
3y ) '~1 '~l '~I'~ 1
'I
° 0 x
(
-5y .>:+9)-' , f) cy X-l-(d~~a)y Dakle,doblllsmotrAB=trBA Premalomeje triAB-BA)=O

K ako .Ie tr J. = n, to je jedmlkosl AD - BA =1 t~, :n0gu(-;1

al (A +1l)1_ (Al+2AB+WJ=BA _ AB(10);
pr01zlaze date ekvivalencije /3
IS. a) ( 21
-
-22;
14) b)
(3M
305
-61): (0'I 0)I c) za n=2k, ("
;
- 62

G:;) ~ G-2}
9. Formulc a) i b) dokazane su u zadatku 8

c) Lako dokazujcmo maU_·matickom indukcijom Jasllo, prvo (reba dnkazari da jz kOl1l!J!arivI10Sli dl . COS na -Sinna),
AB""DA slijedi A"B=BA" i AB"=B"A (VIl~N)
(
smml cos un 'I 8,

2kn _, __ _
,
(
k=O,n-·l; (del AjO).
=-X'='CI$ _ _ ,

g) Co ,"nan 'l): hi ('; a; 0) il

,,"
11. a) f(A)= ( ~ (~ ~): b)
- 'I
- 13
- 2J
4
IS)
10 : c) nilia mat rica
o
o
-2 ! 2 (
-9 22 25 o a;
12. a) DHcklno se provjerava idcmilel 16. Matematickom inc1II k'ClJom
" ~
<e lako provJ'erava ako nfl'-/. 7..a detA=ac-1-0 formulu (I) ('emo
1 promalrali U obliku
(1) A --(a+d)A+dctA-J=0
b) Ako jc Al =O=dcl Al "" (de( Af =O=d~( A = 0, 12 gornjeg jdcntiteta slijedl:
(a+d)' A =O=a+d=O.
(*) tl"=
("" ""-'")
o
b ' - .--
a-c
,"
, a-1-c

328
 KakoJc A-- 1
1 'c -b)
=---( ,0
(1C
,Iojc, prt'ma "~_"c)
-h---
a
C --
, Ie 1(:dllaCllle i;llaju i$IO fJcsrnje, pOSIO it; za k(),nUi;II'i\-IIC iJlill!l(:e A I D '<C{: doka,mno da Je
" A -IB=11;1-1

d,
(~.j A-"=
("_' ,,_,_,_,)
b---~--,
c'

23.
" (\(~
h

':) bl
(-3 -4 ~) d( I -t-(J b
2/,)
" , , -5 0,
- 2el
() (-.

I, -4-,)
18.
I) fOUlll.ia (~}Je (acual
x dobiy: jz (H) kad se s(avi da

!lhlZl detAc.o20*O KuLlktori su

za n~gdll\!le
(-"'il
Pc)(cIlLlje lIIillrice A kadje c*a U $!ucaju Lid)c (=a, leoita!
dl IH:Sdgla_'-,:;ll~
" (; D r, (' ;" 8- b
/J-J
h
2 -t-c-
,- ,
.
" " (' )} I
0
:)
AIJ=I~ -21 =7;
"° 0 I.

~I = --9 AI2~' -I~ 'I

; = 4:

"
24. PoSto su mati lee .-t
fje1;,>nje (\Ill, 7,adi)]ak 22) Doblje se
21, A +1 k·,ll); H:1(1 die j if - 2! y:: Ilnillglii:l. [i~, to ohJC Kdn:lcillc nnaJu ISIO

All=I~) 31 =
2
-4. An= -I~ ~I= 3; x= ) =(A -I-fj(A - 21)" = (A - 2l)-1 (.1 +1) , "')'
'/2
1/2 I
,, -
AJI =1 __ z 16; A.\)= I'iJ 'I
~ 7. 4 AJ}=I~ 21_ -8
- 2,
15.1<1 n=! fC,;1niJI<I Je Hkntltel A(I)I=..1(1 I) Neka f(l![lllil:1 Llbl:! za nekl) liE:\'. Ij
A (I}" A (lit) Tada j~ na 0~no'u ddllliUj(' pC'''''''''''J'' lIIillfl(J
nckil jt

Pa JC A(rril'~A(tJ"A(I)

-4
4
;)-
-8
-,-" A (Ill) A (I) (lud llbl''/l<l preqw.'.t:H ka)
= (cos III + sin III 2sinnr ) (cos t-l-Sifl i 2sin I )
\ -Slflnl COsn[-$lnnt , --51fl1 cos I - sin I

", , , (-9 - I
'I) (_045 - 0,05
080)
= (--COS (II + 1)-1- Sill (Il -1- 1)1
\ -510(11-1- 1)1
h;n(II+ljl
cOS(II-I-I}r-~Ill(II'1 II,
) =,1((11-1-1)11
A--'" -:-'--liA'fii
(Jtl A
=-"-
20
" 4 = 0,20 -0,20 0.20
7 -- iii 0,J5 0.15 -0,40 Prema lome. dokazaJlO Je m;ilcm;!!I,,;lolI1 :nJ iL:JCiil Ja JC fOlllHila laC-na za 71E:1.j
19, Izr<lccJJl<ljulo obJ<C Sii'ane jedllakosil' 1'0$10 Je dc, A (r j = cosli -t-S1ll11 '* 0, to pOslojl
-SI[JI
L ~ (..1 -I- B)A -I (A - B)=(/-I- DA 'l)(A - B)= A _ B+13(A -J A).~ BrIR=A B r ' B, -. ;Slni )
,11 1,1- 1 =A (-- 1 I),
Sill I cos [-j-SIIlI.
!h-IA-B)A-IIA-I-D)=il~' n,r'j(A+B)=A+B·-B(A-1Al-BA-'B=A-·BA lB, tj L"",D
tJ formula je tacllil za 'I "'"
2(). 17. AB -t- A + 1 =(l=A (8 +1)= - { =-det A dct iB +- 1)= del (-I)=-det A· det (8 +1)= (., I)". Z" '~I>/)EZJe
tJ_ dn A ,*0 iii A je reguiaW<l lllalrica A (Il'"=[A (Ij-lj-" (-nfN),
MnozcC! datu jednakost slijcva sa A ~l, d\l~lijam() (A -J A) B+A ~, +A -1 =0 iii A -J = - B-1. =/1 (-IJ-~.

21. Aka je ..1=0, to je bilo koja malrica X rjeknje, ""A(-rl·(-t)) (postn formula \Tuedl uN),
Ako .ie del A 0#0, to je (A -I A)X = 0, tj, X =0. Na kraju ako je det A =0, ali A *0, onda su vrs(e (III =..1 (II!),
ko]olle lllalrj!.:c A proporciollaIIlC!_ Neka je odnos ekmcnata prve koio!le mall'ica A prcma eiernenli- 1J formula je tacna I za cij(:ie !legallHle broje .. e
rna druge kolonc IX:~, tj. n"ka je
26. Prva jednakost !fila smisla ako su rnatl'lce A I B, tj C I D is!()g fOlHwla (sabiranJ!: dd2 (Ii))_ lbog
A~(aa Ila) . TadaJcX=
. (' 0x 0Y) za svako x, J' rnnozl:nja, ako su A I E formata In x II, (reba cia Sll C i D formala 11)( P
,b f}h -CiX -:.:y r
11 dl'tJge jednakosti, = A (E + C) D, 1hog sabluwj.l, B I C [reba da $\1 ising f(J('Indla, pa kako je B
n~ K.ako Sll malnee A I B nU!1IgllLtuw, 10 postoje invcrzllc mat rice A -I i 13 ---I POllll1ozimo sad formata 711 X 11, a C fOi'lJlawllxp, 10Je m=/l; p",,/! Dakle, sve matrice Sli k'aJ,allic l ,.dog [ol!Tl\Ua
jedl1akoSl AB""-BA slijeva, pa ()ulllah zalim i zdesna, sa B-! DobijcJno (p!imjenom awcijll!ivnosti! 27. Lako se provjerava da je
!UJ'1=Jr I 8=l):
(i) ('1x, YER)(x +JER) AA (x), A (.1')=11 (J: + y),
Ir I (AB)Wl = Wi (BA)Wl=--WI A (BB"1)=(B -1 B)AB- I =(B- 1..1)1 =1 (AB-- l )<"-""8 lk=AB- 1.
(ii) (lX, y, ?ERj(A(x)-A(y))(A(z)) =A(x+y) A(z}=A(x+r-l-z)
Slicno se dDkazujll preosi:l!e d,ijc chi\ilkncije.
=A{x)-Atv'i z)
kdn:u::nu AX = B, tj. )'A = B, Fomno21mo slijcva, tj, zdesHa (lcS[xktinlO) sa A - ! Dobije:mo: 0= A (x){A (v). (A (z)):
(A'-'AjX=A-JB, tj. Y(AA ')=B.'1- J (ill) iOERA(O)=i;
=--[X=A- 1 8 i Y1=BA "1
(id (VXE R)( ,- X E R)A (x) A (- x)= A (0)= A (.- xl A (x);
=X '" A -IB! r=,BA
(1.') (,,;'x, y,-- R) A (x), A (y)= A (y}. A (x),,-, A (x + y),

330
331
 I) prcma (:).- (i:) DperaCIJa 1l1nOZCnja malri:;;l n:l skup\J S JC inlel'nil, ds,JCij;itIV: ;1: ncutr;lln: elemen;)j 37.1. a) (A1=I,A'A=l)=(A=A-1,A'=A-I)=(A=A'); b) (A'A=I,A=A')={A]=l);
{jl'dn~cina matrical I = A (O)E S; svaka mat rica Ima mvcrwu (dc! A (x)= I --!-..? >0) i vrijcdi komllta-
c) (A'=A, A1=l)=(A'A=A1",,1), tj. A'A=1.
tlvnOSi mnoh:nja na S Dakle, (S, ) jc Abclova grupa
38. Po pre!poslavci A'=A, B'=B, leje (AB),=B'A (tcorcma 8), ti· (1) (AB)'=BA
lB. Lako 5e provJcrava HK =1 i H r =K, odakle slijedJ If 1= J( I If I /-I J
Ako su A i B komutativne, Ij. AB= BA, tada je prema (1 i (AB), ",-A8, IJ AB je "Imclrjhl~ matrica
00-

I
Dakle, H JC ortogonalna Da Ii JC i K or!ogonalna matrica? lzraCimali fr .~--adjH Akoje A8 sim('.tricna, tj (A8)'=A8, sto zajedno s (l}daje AB""BA, Ij, kt'ill\lWi:,'W'sr .Ie I polrehan
del H .
usloY.
29. Ako Je k=X +iY, onda je A ""X -iY Zbog A ""A - I je AA=~1-1A =1, tj 39, Sadaje A'= -A, 8"=-8 po rrcl;,oslavci, Ie je
(X + ir)(X _. ir)=I=-X 2 + Y" + i (YX -X y)=k..\:"l + y:1 ~d, n- -X}'=O sid (I) (ABr~BA.

30. Za n=O jednakosl postaje idcnlilr,t Al=Al (=) Sada iz prelpostavke AD = - BA j (l) slijed,

Za II = I : AJ = A~ + A ··-1 je tatoo posto JC karakteristi(:ni poiir10ln malncc (AB)' = - AB, tj. AB je koso slmeHicna
A :del(fJ~A)=!,3-A'-"--t-1 (=) Iz (AB)'= --AB i (I) slijedi BA= -AR

Mogucc JC da se fomwla provjcri direktno, bez r'Olivllnja nil karaktemticni polinoJ1) 40. a) IzA'A=I=deIA'·detA=detl,{det.4)l=l,pOSloJcdeIA =dcI.j
Po(\emo Ii od prelposlavke da ronnu!a 0) vrijedi za neko n (?-l), tada je pnslije mlloll~nja isle sa A Prcma lome, det.4 = 1.1.
(slijcva jji zdcsn~, svejedno) b) 1z A*A=I=detA*detA=det/; deIA*=deIA =del:1=d~t·A,
A~+I >1= A"'! + A3 _ A = A" 1 + (A 2 +A ..-1)- A Ij_
,"
A"')=A",I+A'-·}
detA-d~:t A = 1, i!i Idet AI.! = l.
41. (:4"= A, A'A=/)=A-;;:t=I=A';l=i; (.4'A=I, A'.4=I)=.4.'=A 1=~:j'=(A')'=(AT=A=A;
Daklc, formula (!)Je tacna la we IlEN o' pO prmnrll malcmailcke tndukcije
PomnozmlO II fannul\) (1) sa A -. (pOSlojl A ~l, jer ,it' de! .440), roslij~ rr~llr('(1c~nja dobljcmo (A'A=I, A =A)"",(4'A =1, A' =.4.')=..1'A =1
A -",] = A -" + A' - t, lj formula (1) je latna I 1.a nq;lI:\'Il(' cijele brojne 42. a) 12: X'X =I..,..X '=X* =X -I, dohijemo (AB)~ = (ABY =8'A' =B ; A I =/A8)-

31. Prilvjefl!1 rczuital a)-d) I!ldl!kCljorn 711 I1ENo: za n~gall\'ne cijdt /1 POst!)PI!1 s1leno kao u pretho()- tj. (AB)" (A8)=1.
nom zadatku Dakle, A i B su 1lnilarne malrice, ~to implicira da je AB uni!'1fn3 Inarric-a
Jo~lakse se dokazuje:
32. U a), b): c) vrijcdl A' = A
A'A =1 i B'B=I=(A11)' (AB)= B' (A'A) B= B'IB= B'B=1
33. I. lz Al = A =(2A - /)1 = 4Al - 4A +I = T, tj mal rica B= 2...1 -- I jt 1Il';n!lit:\,nJ ako je A idcmpoi(',nl!lS
b) lz .4'A =1 (A "A '" I) 5!:j(,(j:, POSto postoj! A -I 1 A -1 (A" - t L da Je
33.2. SadaJe ( ..1+/)2=A 1 -1·24+1 (..1 1 =1) .4'=.4- 1 , (A~=A-!),

1 )' I Ij
-",2(..1+1). IJ ( 2(A+I), =2'(A+1).
(AT1=(A'"I)-', ((.4~) t~"(A 1)-1).
I
lako daje lllatrica '2(.4+1) Idempillentna akoje A I!H'olu!lvnil (A "1)' = (A -1)-1, «(A "'I)~=(A -1) -1),
(A~I)' A -1=(A- 11- 1 .4 '1, (A 'I)' A -( =.(A --1)-1.4 --I),

34. Neposredno provjerili daje AA'=I iii A-1""A'. (A -Iy A -1 =1, (lA '-I)~ A -I =1)
35, Iz ...1* A =1 (lj. A je unilaroa, der. II (Ix)) slijtdl del A to i pOSlojl A -I = A ~ 43, Pretpostavimo Sllprotno, da su veklori y+z, Z--I'X, X+ y !inC'amo z3l'isni, Ij. da posloj: ndriviplna
Sada iz A B = BA (kao II lad 22) slijedi: trojka skalara (a, b, c)4 (0,0,0) i vrijedi
/r' (AB)A -I =A -1 ([jA)A~I, (r'A)BA~! =.4' lB(AA "1) a (y+ z)--!- b (x--!- x)+c (x + 1') '" 0
B4- I =A- 1 B, I). BA·=A~B
Odatle shjedi
iii (1) (+b1z+(b--!-c)x+(c+a)y=O,
(BA*)*={A*B)*, AB·=B·A te kako $U veklori x, y, z irncanJO nezavisni, pOlrri:1no je da budc
]6, a) PrelpostavkaK'=-K.lzlazi: a+b =0
A' ~ [(I +K) (1.- K)-'], ~ [(1- K)· 'J' (1 +K)' ~ (1' -K')-' (I' +K')~ (I +K)-' (l-·K), (2)
{
b--!-c=O,
Ie je a+ c=O.
A'A =(/ +K)-l (I-K){l +K)(1-K)-l ={/ +Kf! (I +K)(1-K)(I-K)-I, Delerminanla homogcnog sislema (2) je
gdje smo kad zadnje jednakosti koristili osobinll komllialivnosli matric-a I+K i I-K. Dakle,
A'A =1, Ij, A je ortogonalna matrica.
b) Dokaz se izvodi s!icno kao kod I". Dobije sc
U* = (H +if)-! (H - iI), (fI* = Ii), U·U =(H + jf) 1 (11 - il)(If +if) (f-! - i1)"
D~li :1~I-HHiO'i
Ie posloji sarno !riYijalno !jdenje (a, b, c)=(O, 0, 0) sistema (2) DaKle, rrelpOS!ilVkil da su vektorl
= (H +il)-! (H --!- U)(f-! - il)(ll- iff' I =1 U.d. x+y, y+z, Z+X linearno wvisni otpada. posto nilS dovodi do prollHjccnosl1
 44. Prerna (eorerni 8 (O"d!ill~ transpoflo\;wja) dobij<:mo neposl'eJllo (B~" B')
B·=,(l"-2XX~)·. Polazeci od (I ), vidi se cia J~

=1:- 2 (XX"')*, (I) operacip rnihiz.cnjJ inlerna na M, POSlO JC

=i.-2(X"')*.P, ('" (a') -- ["2) =,dd (ai - bi) (01- 1}~)fO',

=1,-, 2XX·, lj, B*""'B. iii) lako se provJerava asociptlVIlOSI

La drugl dio tHdllje, da je B= 8- 1, dokazimo PrYo da je malrica A =XX. idempotentna: (A\.-1JA)=A j (A1AJJ,,"-,;I(;, b, ~), ;;=Il'aJ +b'b 3 , b=a'b)+ aliI': c=c'c]:
A" = (XXO) (X.\:*)=X (X*XjX*=XX·, tj I'll =.1 (posto je X*X = 1) jiil) matrica A (I, D, !lEAf (c= J TO, lal = I T ibi ={)) je jediniclli elefl\ent, tj A (1,0, I) =1;
Sa.dil Je B=/,- 2A (vidi zaJa(ak 33.1) invo]utivna, lj. 8 1 =1, iji 8=B- 1 s.cd OrJ Da bi fllillrica A ix:, r. z) bila lflverzna mJuic;, matri,~t -1 \<1, h, d, treba da JC rrenH (Il i (111),
1"(, y, I)- A l(l, h, c) = A ii, 0, I),
45. Za lllJ.\llCli 1-J prvug recla je B' =B, lj, B~= eN,
I}
,j
8' =8, Kako je X matrica kolona u dakle, fOl'maUl
1)>-.:1, tojeX~~~X' formala lXII, tejeX+OAX matrica formata (]XI1)x{lIxn)x(nxl)=Jxl
Dakie, tJ·;1.I -I-bv-,-,
X~ AX = (X* AX)~ =X* A ~ (X·)* In +,;1\-'= I =(x,y,
-6
,'c):
=X*A.X, tj.X*AX je real no za svak!) XEC"
t'z'" I (c(o"-h'lfO)
)\,'.lpOmCJHJ.: Na isti llilCin se moze dobzali da je YA Y* rcalno za wako YE- CIT'
lz /(=(A+ ,(W 1 (A - S), A'=A, S'= - S=-R'=(A - S)'(A+S), I =(A'- S')(A -I- ST I

"',\.4-1-S)(A---S)-'
D,\kJc, illlam') Prell\'-')IJ Iii) 1:11. ) ,I'; l'rupi\

Fe (A -I· S) R = (A -+ S) (A -, S)- \ (A -I- 5) (A -I- S)-1 (A - S) = !zllljeAI Al""A, A"la-<vakQ 4,A 1 c/lf,lako (\aJegrura {i'>f, j,A,txiUVl!

'-v----" 50. Neposredno sc izraculluvil

I
/0 () 0\
= (A -+- SI (A -:W \ (,.1.- S!.
'------v---' A) ""
(
0 () ()), Ij A je nilpolen!na IIlatrica mJeksa 3
I () () (]

R' (A +S)R= A +S s Ld 51, Neposredno 13 'gIA)D-!lllJ 'AB1","O L,\ko 5C dobzuje, npr materna!ickolll
I:: dok;l[3nC jednakosli lnlU~i''--'ll,JVal!Jcm dobijen,o \l\dukei)om,

R' fA -I- SIP), "" (A -+- Sr, ti· R' (A -+ S), (Wi' = (A' +- S'), (A' =A, S' = -- S) (1) (';'k",'\'<)1(8 \AB1'""B-IA1lJ
iIi W(A-- S)R=(A-~ S) <; Id za <vake dVl}C kvadralne rnalncc A I B. ako Je B regularna lIlal i,-,L Sad JC i, (l 1
47. Oblo je
L adB lABJ'=B- 1 ( ± a,A')B, tj, U(W 1 AB)=W 1 g(A1D,
Sill Y)' , \ ~O ',= 1
cos lp
gdjeje,r' x,--' L U,.\I bi!o kabv poliuoll1 sa kocfidjenlima a.ER (iii C), k=O,Il, liEN

51. a)
Od>llJe (vidi zadatnk !5.d)) dobijcmo'

COSIIlp Silllllp )
(
-- sinnljl cos "!Pi gdje je B razbiJeno n:\ blukove kao i matrica A, Ij. B\, Ill' Xi Y su kvadratne mal rice reda /I

Trella da jc

!ilT\l1lp=alilll·~"'.il >1B~[, ,0
"i'E,0 "
,-() tg lp
Prema tome,
, I
lim ( : alrl)" ~ ( c~s a Sino),
0.'" ,-d;1I 1 ~·Slna cos a Dakk, dobjcmD ;;'S!CIll l\id!\'CW!i jcdna2inJ
49, i'vlatrica A (a, b, e)E M je rcguJama ako je de! A (a, b, c}=c (a 1 _ bl) 10=c TO A la) of \b), il) A1Bl-+-UY=E". (3) Al Y=O,
Prcrna lorne, treba daje Af={A(a, b, ell icicfoOAialTjbiJ (21 A,X+Ull, =O, (4) A)J2 = E.
Neka su A.=A (Ok' b., Cl ), k= l;3, biJo koje tri malriee iz ,\1. Lako se dokazuje;
(J) A {aI, bl> cdA (a~, b 1 , cz)= A (a', b', c'), a' =alar\- bib,; b' =a1h 1 + alb l ; c' =C C Iz (J) i (--1) jednacinc, pOSIO pOSlOjl A1- 1 (A 2 je po prdp05t~l\ci r<:gulallla), dobijarno
1 1
1'=.-4 2 \ ()"'O (rwla lfI:w!Ca), B1=A;I£,=A;'
334
lJS
 Sad JC iz (2) 1)- rang A=2, za a""O, b)mngA=2,zaa=3,
=3,zaa",0 =J,l<1nof3
x= A1-1UBl,aiz(l) HI~"A1IE"=AI-1 (Yed))
58.
DJkle,

(:;.) A I =
(~!'-' o 5
h--3a 6--0
b) Ako sc l1latrica A reda 4x4 razbije na blokove bo II al, dobijcm\)·.
]

-3) (--5
! '
U"C
2 (' 2) _, (' ').1.
A,= () I ' Al = 1
,
6,-11
0
b-311

odnosno prema (5) 2 )

"
-,20)
-11 2(0- 1)
2
tJ. fflng A = 2-=B - 30 =0 Ao- I = ()<.">(a, &)=(1, J)
o
o "
-2
, =3-=(a, b)f(l, J)
59. a) tvtalfl(:a skupa ljnearnih farmi (YJ' YI' J'21 je
53, Napraviti dekompoziciju A=I+13, gdjeje B=(~ ~} tako ctajc fj'=O za k;;'2

T"da JC zh()g kOll1utativllosti matrica E i R (vidi z;J.datak 9.cj)

o - 4 -- 7 :)\ ,
o _. ]
'I 0)
A"=U+BJ"=/+nB""(fI I ' nEN_Lakoseprovjcravadarczullalvrijediiz.1I1EZ
-4 -7
I) rang matrice skupa !ineamih fom1i (rang A = J) ,ectnClk,ic broju linearnih fOOlli, Ie su lineame
J

forme Yj, Y2' Y~ lineamo nezlIvisne;

54, IzlllZl dellJ'fO, IJ post oj! B-!, te IZ Z "" B)' slijcdl Y = n-- I - Z, tako da jc b) rang sistema Oineamih fonni) je 2, te su dvije ImcMne f0n11e hnearno neZll.V1S!lt, a trebl je
X =A Y= A {B- 1 Z)={AB- 1 )Z, njihova lin("urnfl kombinacija 2Yl - )I, - Y3 =();
'J c) Y'+Y2+Y'-Y4=O,rangA=3;

x~~ (=::
-8
8
-10
'8)
- 25
26
Z
d) linearnc forme SlJ lincarno nezavisne, rang A = 3
&1 J\-htncli linearnih formi giasl

A~C
-·3
-J
-,
55. 2. Nm)!ll eierncnl;uoih Iransformacija (kajc !Ie fll1jenjajlJ rang) dobljemo:

-2) (elemclltima druge, Iftee, celvrte I pete vrste

2
-5
2
--- 17
-3
2) (' -,
-~ ~ ~
0 ]

- 1
7

-11
=:}
k-4

) dodani su elemenll prve vrSle, pomno:h:nl sa

- 2, - 2; - 6, - 7 respektivno)
, , -3_.,5
-i)-G , -~ J
2)
-c 0
0
-4
-8 -16
0
0
-4
0
-8
0
---4
5
J.: -- 10
.

~
:1
0 0
~:)
0
(druga vrs!a pomnol£oa sa - I, z!llilll je treroj,
eetvrtoj i peloj vrsti dodana druga vrsta,
tj rang k.-d, za k= 10,
,"",4, za kf 10

(o 0 0 pomnOZena sa 3, 7, 10 respek!IYllo) Dakle, linearne fonne YI' Y2, h,}'4 su linearno neLilvisne za briO Za k= 10 JC
o 0 0 3YI+2Y1 5Y3--Y4=0-
DlIkle, mng A 00; 2. 61. Posto jc
57. a)

, o, 0)
"ngG 0

-~)o .
o ,
a-- 12
- 20
.- 4
6
'0
2
- 15
41
- 25 C
~,

J °
0
0
-4 2
0 0
0
--4
n
o o
to su vckton x, y, Z, 1-1 hnearno zaVlsnl (oelto je Il=X+ Y+1); iSlrJVremcDo 5lJ III vcktora x, J'. z
- 5 "
~
linearno nezavisna
62. d ,I fdng A = 3, 11 "" 3, b) fang ~1=_1, QE'{2. ~6:,
"'4, r!4d. -",'f,o~12. --6\ Po§to Ji~ nlllg A=4 jednak broju nerozna(ih. to siSlelll ima sarno lrilija)llo rje5enje

63. Nell! JC
e) (\1' ,\;. t J , "'4 I~," (':: J._=.L3_,~~
17 '
.19 ,\ l_~,~,(~ ~
1"7 ,-'J'
)
.\4,' gdje SIJ XJ' x. proizvoljni (."" fang A "'rang

0.0) ;,:)~"
<11l (Ill ill)

C'
B=2)
rallg
C"
a),
1111 (in

(lu
an =111;

0"
rang Q

,ill I
J1 <in
11)2
""
"" h, •
f) (XI' x z, X,l_ .\4' .t~j "--' (~ 16 +X3 +.\4 +5_\5' n 2t j - 2.1:4 ~ 6x.\. x J • x., Xl).

(ada jc m :;'~Il ~ 3 I r:l1.lEkujcnlO siuCaj~vl S. III

I' III =l! = 3, svc I rI rarni sc sijeku sarno u jednoJ UII;k!: 4" m = I, 11= 3, nemoguGe je; 1\ S\sttfJl plot\vrjc,;';!n;
2" /11=2,11=3, ravni obrazuju pnl.lllatlcnll povrs'mu; 5" m= I, n=2, raV\ll S(J palalelne;
]" 111=2, n=2, raV1;l1 proJazc krozjednu pravu; 6" m= 1,11 = I, ravJli se pokJapajll j) {x,. Xl, -'.I' X,>1""(
64. It: \Jslova J'~=llYl +hYl+CY3 sliJcdl brojevi
a+20+(=2, 68. al Za ilT'0 sis(e[ll nesag!asan, Zll (1,,·,0
2(1+b+e=),
lI+h-t-2t",_, ~ 5, 1'\1' Xl, Xl, X,d=(_-:::_~~~-IJl'---:,~. ~-:::-~I~=-_~_I.~~ !I, l'J. gdje Sll II, [' proizvo\jni
\ 2 2 !
pa+h-l-2t= - 17,
b} Ia II = 0 ne5agiasalL Z;! {! of {}
2n-pb-l(=q
9!J 16
Iz jJJ'\e 111 jc iJl,iCin;; JUbljeiliU ii!, Ii, (J=U, 2. ~ 5), a potorn iz posljednje dv!jc p=], '1=10
Prcma (ome, )'4=3Y1 +2,h-,5j'J
5ii
cj Saglasan za sve a
65. La];o se jJfovJcrava daje fallg A=nlllg 1.1=1,
Za d=H'(x!, Xl, Xl, ~~)=(xl' 4+2,t] - 2'\4'
gJ,ie je' A malnca sistema, 13 lIl<1[J,(:a ,-.'-:::1:" proSII-ena koiol101l1 sloboUJlill ciallO";t sistema
7.a J l' C; qden Je JC
Doblje se
i'-I' ~:. \-" _\4).".({),4~ 2~" ,1·- 2-, •. 3" 2>:4, _x,). gilJe JC \4 prvi,:IOI!IlO
x: = 2<:; ~ XJ' >:~ = I (X2> XJ pfOlZ'voljnol
66, Pr! ::,jt'rir;,,) jJo5llipak Ga(Js()vt l1ougaonc t:l1li:!l.1;:Ij~, sin ccmo kraee 7.llplsati provodcci eltl1lcnuulJ(; d) Saglasan za $\e {/
trans!orrndcije samo !lad wstallla matrier (i prosirene married sistcma. Prdirena ITlall'ica 5i5tem~ Za (1'-'= B rjdenje 'is, t) {.\'I' _t" X.I> .(4) = (s, I, -- I.~·- .I -- _if '2)
{kolona S],l!JOUlIij; cialllHd} ,),hoj<:Il<l Je IsprekEdanorn ,e!libJuom lin;jom: Zii dr'P- (''7sl (x]. t" ~\, \~)=(s. 4:J~2s _, ~ 1.0)
x,
"
;}
Xx

- I I I
I,"
C : ~

4
I 4
II ,,/
.\1+
'\2i

t)
\.j--lXl=hl~h\,
4x J -x 4 -x,=h 2 -211"
+2.x, =h J 2li s ,

-~)
- I 4 4
~ (:1 -5 J ~~ 7 2) ('
- J _ 0 -5 -7
[iimill;_'~1il ' sadll pomocli jeJn<1cilw (I) IZ preo,laidl jtJiJacina (4')
\0 5 li~2 0 0 0 0 0-5 xJ (2') -

(2 ') 4x, ~ 2X4 - 2.\s = -hi +h J - ii"

Prcrna lome, Si\km y~ sagia;;;l1l ako je (/ = 5. Tada jc rang A =rang B, inaee je rang B = 3, rang A = 2,
{J')2X3~ X4~ xs=-ilr+h3-hs,
III (l =t- 5, Ostaje da rijdimo sistem
{4')6x.1 _h4~3x5=2hl+h.-h5·
_>.:,--I-2Xl - K.l+4x4=2,
~ 5-'-l--l Jx) --7x... = - J

Iz druge jc:dn3.cinc je Xl =5I (J + JX3 _. 7.'4), te z3mjcllom u prvu jednaCinu Jobijcmo (3'~) O=h l +h.l-2h3+hs,
{4' j (J-dI 1 +Jh~ -- 2h4 ~ lis
I
'~1""5{~--xJ-6x ..l
Daklc, Gauso\' !rougaoni SIS!Clll je
67. ,1) SIS(elll je nesaglasan, rang A jrang B,
(5) Xl ~x,+x.,=hs,
oj rang A r<lng 13=3, sistem ima Jediustveno fjdenje (x], X2' x 3 )= (2,2, - 2);
(I) "+x,+x,~h,-h,,
c) (Xi' Xl, X3)=(- !It/7, '-1/7,1)1;<1 svako I
(2' 4x,l ~- 2XA _. 2xs'~ - hi +h z li j ,
d) Svakako je rang A = rang B posto je sistem hOfllOgcll, tako da kolona aula (sloboJllih c!anova)
Be Illijcnja rang prosircne lila trice 0" O=/ir+/i l 2h3+h5'
(4

338
339
 1'[<':l11a lOme, $1$lern (I) (5) 1111<1 rjdenje (ak() I SHmo ako SISlem (5), (1'), (2"), (r-), [4" j l111a
fy':Scn)C) ako I samo aka JC

hi +h 1 - 211)-1-11; =0, Ii, +3h z - 2114 -h~ =0, IJ_ ako je

- ~),
(hi' hI, Ii" 11 4 , hol=(hl,hI.
,2
~(h) +h1+1I,), ~(hl
2
+ 3h z -!i 5), II,),
.
gdje SIJ ill' h2 I 115 proizvolJIH hl'Ojt'd
(,

IzlaZI
U 10m sillcajil IZ (5), {l ') i (2") dobijamo rjeS~vanjem unazad,

'(' -D
-8 - 24
,.j"'!=16 ~ 4 A 14
0 16

(>:4, XI su prniz\'oljfli hrojcvi) Dalje je:

7fl. a) (XI' X.l' "',. -'-4)= (8x)~. 7x 4 . "- 6x) -I- 5x., , X" \4) b) si:;lem jt prolivrjeeiln; .4 6 = (AJy = (2A ~ \(1)2 = 4.4" - 64..1 + 2561

c) sarno lrivijalno rjdcnje (Xl> Xl' XJ) "" (0, 0, 0); d) Xl = Xl =-'X3 =;(4 =X$ =X b ","", !; A' ",-4 (2A - 16£)··, 64A 1 -+- 256A = A' -- 8A '00 -, M (A" +/) + 256 A,
e) (XI' Xl' X.l, ;(4. Xs. ;(6}=(X.. -- x 5 , X .. - '\6, );4 • .\4' x 5 , xd, gdje su ;(4' x~, X6 proizvoljni brojevi Ie je
71. iI) Karakleristi(:na jednabna malriee A jt det ()J - A) = (A ,- 13) (A -I- 5) O. -+- 8), 192 n 640\
Ie $U \; a rakreristcne vrijednoS!j I.E 1J 3, .- 5, ~ 8) A"-8.4=
(
-448 64 704 J.
512 512 - 704;
Karakteristicni veklnri se dobij1J iz homogcnog sistema jednaCina
(iJ-A)X=O
Za )'1"" !3,,~XI=cI(J,I,J)';
x;> x, x~ \; x,
5=X)=cl(5,~13,5r;
'\1 .\1 \2 XJ
"
(-i
A,=

B~ -}(i " n
2
),.1= -, 8 =X 3 =C 3 IS,S, ~ 13)" gdje ~u fl' f l , c) pwizvcijni skalari
0 -3
hi Sopslvcne vrlJCdnOSli su "1 = - !, 1.1 = 1, ' •.1 = 2, a sopstveni vektori'
()
"
X, ~" G). x,~,,(l). X,o" (i) (C"" "EC)
..

x,
,
x,
12 ·5 .. L? I () 15 -II 4/

" x"
" " 0" "
1 ::-
"
-. 1/2
'Ci
'J . )

-c ij-C " )"

c) ;'1=-8,1'2=8')']'",8,
7/4 5/4 - 3/4 7. 4 5/4 - 3:4
() (l -;-4 4 4 -I Ii
4 15 -- 3
<I
gdjc jc c!imirHcij(l provedenil J naVJSC J nanik
" \1 -8 -8

U zadnjcm korakll di~linacije olimrni_~(,1llo nepollJatu ,Xl p(lmOCII lrete jednacrn(' (Odg()I'ill';) jO) IIt:C:J
vrsla m';llnce e!lm'milCIJa), Iz pf('()s\aldl JeclnaCina d(\Olje:mo

I \1 0 -I 2
D- ° °\ \ 0 3
e) AI =0,1.1 =9,A)=-9 ( O
o °° °
-1 -I
o D
Jz posljednje malrice (-B) vldi se daje dati Sl,lcm ekvil'alrntan sistem
Xl - -,,~+2x\=I,

71. Karakteristicni polinom mat rice Ii je dct (A ~1) = A) - n + 16 -"1 +3X4+ -,,~=1,
-")- x4 -- -"5=0,
PrctTIa lmnc, Al-2A+16/=0
0=0.
Odavde je odakle shjedt
(x!, Xl' X). -'4, x5 )=(1 +-"4 - 2x" ! - 3x~ -X'i' X. -+-x" X4, :1:5)' gdje 5U X4 , X5 PfOl?\'cljn: hrojevi
c) sistern je P[OII\Tjccan
iIi
74. Karaktcristicni pollDom je
-2 I I P (/..)=dct (A - iJ)= 0.. - 2f p..+ 2)
A =----(-A -8:4+21)
128 =O=AE{-2,2:
 KarJkltnSIH:'1lI vtho! I SII ,jdLllji' ydnilCln,_- IA - fJ)X .oc (J
llLw fCI~ ':!7,/(I),-.,I"i. 1"1"
7,1 ;\-~2 (lro;lllIk, kCJrljcn karaklcflSIICnOi! pU]'[iO'lla) dohlJCIllO
JeI9(AJ",.:J/('11 /i',1 /I'd"(\( ,- f(>:d=OJ

Za).'----'-2jcX'=c(J, -I, -I, -1),ucC ill 0

{jell·, U: ~ I
I
I~
~·l l:-{
n
)I"· .p. ' II
-- II - Ie
- I~ 9 \1
75. l'~arakkrISII(lll PU:ilh,nl malrlCC A jc del ("U - .-1)= ;.2 - 6;1. -t- 7 blo Je ..1 2 =6 .. ! _ 7/, Ie Jt - (I. 11[1) , illll, t) 1+.'1 17.1
A' -" 29."1 42f,,.j4 = 132A _ 2031
lzlaZI I=/'{I/' I sllyd' dell,) -U)~,kl(/J _)/1
B-",2A'-12/e-l-19A 1 29A+37J",A+2{ II dcIIB-i-/I=(),tlcllfJ-/j"O,lki(lij-.lI)=O OdavdcfC' (l--b-Jc=I,,~oU,2,,-

Nekajc W1=xA-j-'yl(x,YER) Tadajc 1=[J W 1 =(A-I-2J)-(xA-I-yl), IJ tj {(!,h, (i"'t--!J, - 0) Daklc,

I 8 '. 4
~-~18x-tY)A-(7x_2}')f, -2'"3'23)
I
aodalJc 8x-l-y=O,7x-2F=_I, Slodajt(x,y)=( . J SOpSI\'rnl \cklOrl IT):IIIIC~ B S_I
I S
Dilkie, n-I=------A-f----.j
2-' 1,
76. Karaki~i iSliCllI [ \)]:!iUill InatflCC A y.: del I)) -. ,I) = 19 - J }/-. - f.1+ f. J , Ie JC A J = Al +_ I 3A _ 191

..1
2
" A ,{, " -;)
IS;
"
A J c~
c; q
1
(,
,)-,,(, D 't
/1

()
Il

II
0) (-102 II "j(')
()
1
=
35
35

19 - ~,:;/ '

C' "8
- 74
li<l

n
]5 - -I)
_~-1

211.1,

A
19
(-.4
2
+,.1+ Uf)""
19 (,
\
G - J
II :)
-4
78. Ak0,lcB=CAC- 1 ladaje gdjc jc
del (B ,-)}) = del (CAe - I _.).1)= (lei [C (A -·IJ) C - IJ = det C· dCI (,1.- A/hle! C -I = (kl (A _ IJ),
POSIt) je del C'del C-I =dCI/_"" I

79. a) dCI g(A)=d~l[ho(A-_\Il) (rl-_\))j 2 0

b) sad jc
=/Jf;oel (A --XI!)
=b;;P(xd
del (.-1--.,.1)
P(.'{,)~I_d,
PI =
C =D~ -}
.. J
P,- (
.
·1
]
I)

I :D Ij_ za matrictl P=P1P;1 Vl'ljecii Af'="D

flJ. Vrijednos(1 I, 7..'1 kojc jr:dJl;lc;n:1 AX=f.).' IIna nctrllijalull IJd~IlJc' po X SU qc_~cnja (kOliJcllll

~ (\- .. '}) (\. - I) (~-i~).

j kaf3.ktnISllCn~ jcdnaCllit
[! IX) = 2 x - 5 \; + \ +2= a karaktC'I'ISi enl pol nUI!l illdll tn' ,--I giasi
det(A - )J)=O, Ij_ AC 14. 8 \

,")",X_C,G)H,O) Z" '.-8X -c (=:) Ie e,. e,ee)

342
J4J
83. Fonnu!u (I) lako proyjeravall1o matem<llitkom inchkc:jorn: Prema tome, 1razene matrice Sll obllka
Zll n= I, (I) sc WOdl na AI1~BA=I, stole u prelp()';r~vci daw:
iz pretpostavke ela jc (I) t~cno za odo liEN, posJlje rnn()2enJ~ jedn~kostl (!) sa A LJ!jc','a) dobijemo
AntIB~ABA"=I'lA", Ij
A"'! B~ BA"'! =ABA"~ 8A'"' I +IlA" 87. TrebadajcPA=D 1',1)

(" 1')(1018
=(AB-,f:jAjA"-I-nA"
=}'A"+nA"
-6)~("
5 { , 11 ,-0
=(11+ I)A"j-j
(I) -- (!O)+IJ)x+ 18y=0, (3) -(IO+/:t)s+181=O.
Dakk, (I) JC \atno
(2) -6x+(ll-a)y-=(), (4) -(ls+(II--n)I=()
Podemo II od (l), lada je
a•. _1lB -- 8 (aIA')= !m.AI.-I)(a1E R, kEN) =- ( L aiA') B - 11 ( L a.A")= L i;IJ,A' -1 (<."'->(2 Ji SiSlem hOTTlogf'nlh jednacrna (I) (2) (iii (3) - (4)) Irna nerll' :jalno fJeScnJ'o ako"u" 1 b qe_~cnjc

jcdnatinc
84. Neka je
A+8+C=I, ,,1=A', B=B', C=C' Tada treba dokalall Ilo+d
I 6
18
I! d
I
""O=dE{2 -1\
' I

AH=BC=CA=O~;;--Al=A, [Jl""B, C1""C lz AI1=O-'*I3':1'=O- "",BA,,,"{).

Za a = 2 $ISlem (\) - (2) se svodl na jedn<lbnu - 6x + 9y=0, tlJe JC jedno rjc!'>enje (x. y) "-~ (3, 21
SI1(':no se dokazuje CB=AC=O Za b = - I se svodl rJl1 jrdnabnIJ __ 65 -t- III =0 tl)e jc jenno fF~{'nje (5, 1)= {2, I)
Sad je A~· .4 =.4 (1- A)=A (B+C)=.4B+ AC=O,
2

lj A=; Al (poiplJno an~lob'JlO se dobzuju ostaJe dVlje jednakosll; B = [jl. C = C")

(=) lz A +B+C=1 = A (A +B+C)=.4, tj (I) AfJ+ AC-""O
e2) (- 10
Prema lome,

2 I 18 ~
0) (1 2)
1 2 I ' tJ,
(
I _ 10
18
- 6') ~I(
1)/ ,
"l (",' "~I,
- I/,~ Ij
Analo!;,'1lo se dobije
( I
(2)B,,1+!JC=O, (3)8C+.4C-",0 gdje .le(-2
lz (I), (2) I (3) "", (AB -j- ACl+ (lJ,! + BC) - (liC + AC)c~O, Ij
(4) AJ3+13A=O 88. Akoje AC-",CR I postoj, C- 1
, ladaJe B =c- I .4C Odallc Izlaz.
lz (4) =.41-1= -. BA =,. A -(-11318= A ([:lA) n, 1) B"=(C-1ACJ(C -lAC) (C-1AC)(C lAC)
(5) AB = - (AfJ)1 =C-1A"C
Sad je
A})= -.4C=~, (AC)C (IZ (1) I C'=C), - 5,
4)"
2
I) lo"
= ABC (iz (Ill,
-1)(1 ")(2 I') (Yld, zaci,,:ak
=A1JBC=AB{-AC) (IZ OJ),
=AD-(AB) (IZ (l))
")
_I ° J I
)
_/
IS.g))

Dakle,
1+6" 4,,) (vidl zadalak J!)
= ( -911 1-6n
(6) AB={AB)l
Sabiranjem jednako51i (5) i (6) dob:jamo I1B=O. 89. Razmotrimo karaklerisricni polinom slnhastickc ma1f1ce S = IIsijllo, det (.I,' ~ tJ)
Analogno se ptMjtrilraju i elruge dvije jednakosll, BC = CA =0
Ako u {oj delerminan1i, prvoj kolont dodamo oswle kolone, lada je U lakn dobljenol m(l1flCi B

85. Lako je provjcrili (vidl zadalak 14) daje tr(BCA)= LLI a,jJjl.<k,=lr(ABc), &,) = I 5'j- f,= I~· 1-. Tada vrijedi
,~I i"'l l~1

Ie, vodeci racilna daje (BA)"=BCA, (ABf=,,1BC, gdjeJc C=(AB)"'1 (nEN), (l) del (S - /J)=dct B = (I ~ ;qdetB, gdje jc il = 1I[;,jll~, za koju su clementi prve kolone [;il "" !,
se dobija !rai.eni rczuilal. j = 1, II, a ostale kolone su iste kao U Illatrice S - ;U (iIi B).

Iz (1) se yidi da je f.= \ karakteristiCnD. vrijednost syakc Slnhamcke malrlee S.

Nekajex=(", db). Tadaje (vidi zadatak

(:'
&6. 12) 9<J,

,J
X 2 _ (a +d~Y + ad- bc=O. Prema lOme, lreba da je

a+d=p
ad~bc=q
1=l5a +ad=q+/Jc,
d=p
takodasua,drjcSenjakvadralnejcdll3cinc r-pz+q+bc=O p-.-I){n+f.-I)
-I 2-- 11-1

Zll proizwlljno odabrane b I c.

 91. Po prelposlavci IvrJllja HijcUl 1~1 L71
Neb Je A'=H=lIb'JII, I 11'+' =C=ilf'Jlin Tada IZ A'+J =A AI., Ij_ C=...1B shjed! %.

I~C -I 4) (' -I ,:) ~ :

-3 0
(;1 = I 1J,J\j Odalle JC Ic,J;~; L ia,,) ill,,1 1 Il 1 4\ (' I
.", x ~ 0 -6 8 0
Fuianc-; od j!0s1jtdnje nejeJnakV:iii I od IHJLlkli\'n~ prclposlavke da je Ib,J~f1i 4 9 ,0 x+9 ~J 0 (I
M za sve r,j""- LIl
fa z;) ndo k ~ I). dobijaliio
I'ustu Jl p,' Ii' U i;.' tkd' aI· l:til:! i i:l!i-I~<l eli)"g; iI:ll[;a, !O Iako laUJu2lJJ~mu eLI 1':
r;mg A = 4, t 1 \ - 6,
,= I J.
lJ t\'ldnJil vnjtch 1 za k + I lako vfljedi za neko k) Time Je dokaz illdukcijom za\'lkll 98. !z det fA" UJ (n·- \l{ - IS -, (vlill zacilliak 9.\) ,!, !"jdl:W JJ Sli klll,lk[r:li\iI2nc \ flje,j:hh[' l1l;]tflce
=0

a I Neka je- A = A --';. fl, E= 13 + ).J, gdje je A. EO R, Uk0 iubran da su ! ,4 i B nesingllla: He lll;l[i Id' (aku --j :\=11_ /-_",1) fkOf!jen \ISe~lfLEkos[, Ii I)
su A i B ncsingularne IlwtflCC, lada je A =.4 I B= 8, La A=O)
99.
K;]ko je

I ,I " c (':" ;,,)

{AS1- 1 = iJ -I ;1' 1, X ._j =---adjX (de!'\" *0).
de!X \! II a-I /

ildj(,.1i31 adjB adj,.1 Prlnlledba OpS!IJI rel.ull'l1 dokazan Je II blJIZI D K Fadejev,! S Somin,kr, S],'C'll1lk ~ad:IC po vlgej
del._IE"'" dc!B del Ii IJ adj (,1 B)=adj fJ adJ A algebre. t>1()skva 1972. Sif 302 (Ita r:Lkum)

Iz 1!<)~ljcJnje formule, !m::laskorn nu limes kad 1. ,() (vidi l.adatak 47), dobtje sc iorllluia kojil Je 1ni). Fh n.dd se l<1ko dck:),-,;j~ li1<lt~nl<l!:ckoll1 md"kC:'Jc II (\In (Ville korislill osobir:c Op'cl:l-:t)C !raIISpCIlO-
trebalo dobmli nnjil, Viti! dd Rj
bJ Iz ,1adj,,1=detAI slljtdi detA-dt[(adjA)=(dcl/1r, lJ dct (adj/l)'O=(det ,4)"-1 Ako Ie dctAofo(), forllluia vl'ljedllil sve kl Z
ill dd(adjA)=(de!A),-1 WI.
n
,
Ako jh)llci\'l) pvdc!i!u oei l~le fOI'lIlUie, dobijc se adj A (dCl At -1 ,-/=(del A)" 1 r. odakle sllj~dl
(I "
()
()

A~'_II
J,.

:idl{,\dj,~)=(det,4)-'-lX IJ adj(adJA}=(dcIA:r·-l-A, 11>2;

=...1, /)=2 A
93. PoMoj e i vl(jiz.adalak90) dd,.j=(a+l1~l)((j~l)"-j, malricaAjereg\llaillUzaa~{l, 11:
Lako se jJ;U"jt ~l\a daje () \2
, U 0
ran),: A "" Ii, art {I, I---n:. ;'1- l) I)

'~'!l~ I, II"" 1-11,

""I, Ul1. Ako dalu jdnakoSI pOInDollillO sa f - A. dnhj~l)lc.
11=1
r __ 'A~'l=O=l=A"l, (boN)
94. Vldl lad:lIak 7,[):
Iz posljednje jtdnukost: slijcdi (del A)H 1 = I (jO), Ie jt A rcgularna mat rica Pomnozil1lo Ii zadnJu
, (ni<l:jierni)j((!rwcrnu sa A-I, eJobije 5e
(2r 4y
A-- 1 =A k (kENj iU_d.

l1J3. I7JazideIOJ-A)=1. J +26)O. Zaloje .4'=-26A

95.
Sad je

}C
0 I)

=;:)- A'~ C:~ ')

12
4 10
"; (J-12 6
A=
C 7
2
17
4 3 0
~20

~4
10
~ 5,
- 17
~
J
25
• A 3 =-26A, A" = _ 26A 2 ,

'
{~
0 0 0 0
0) (' 0010) AlI= (- 26)'-1 Al,
I
" 12
- 20
-4 !}C ° I

0
-·4
0 o
" o
1
-
(]!

,~_O._~!!.
(] 0
() j

010
I
0 (Ii
, A2<-I=( __ 26)'--I,.1, kEN

OSlaje da 5C formula (1) provjcri malematickO[Jl llldukcijOIll

=rang 'I =2, <1=0 104. Kako je ("'idi :zadatak 92) det (adjA)=4(jO)=dct A= ±2,

=3, ajO 1
A=--- adj(adjAJ.
det A
\] A=± 32 22 1 V
( Il 4 3
346
347
 iii
lOS, Ncpnsrt'dno SC' pr(njl."ra'.a da je
(a) (S, -j-) Ahc!oviJ grufla, det(A"'-IJ)= n P.i-·A} =O=7I.=).i(k=G'l iU,d
(b) dlst,lhUljvllost mnn;lenjel 11 ndnnlU nil sabiralljc lila SI • ~I

(e) (S\,{O}, Jjc grupa d) Stavirno g (x);;o/(x)- A (gdjr jc !. proi1.VOIj:Hl broj) I I'rH1'lijtnlmo IvnJnjl' u zadiltku n,a)
Dobijemo
106, )~I 2=C -I, AJ =2 (=7I.' ]A ,2=0)
det ({iAI-AJ)~lrl'.')-)·I({().,I- Ie) 1[11..1' 'I

x, ~c, ('
\ 0
~) ",( ~). x,~,(;)' .i',. ',. ,'cel
- I \1
Odavde slijedi da svakoj karakteristicnoj vrije'cinosli ~'" (k
karnk((~l'IStitna vrlje<inos! f(}.') rnall-ice/(A}
= I-~i matriee A (n·lOg reda) odgovara

113. Neb je X brakterisliCnI vektor ma!flcc A kOJl odgovaril karak!nislitnoj \'njedn(1,;Li J." Tada Je
J()7, lz AX=B(dclA= ,-I +0) dobijemo
IX=X,AX=U, A1 X=)..2X, .. , A'"X=A"'X

Xd'n~C D
.
(flrcm a defmiciji bra k tcnstlcllog k
ve'tora, u zalj a_r k II 112,:"ell te mnozenjem 110 jcdnak(Jsti sa
odgov:lmjubm kodicijentirna polll10ma / I S<lh:r3nJfT1l dohlJcmo

~ (11A~X=/(A)X=/P,)X=o ~ il",'X,
1-0 .~O _ ,_ "
108, Lako se p[()rjc!ava rn~leITIatltkom mdukclJom lj, X je sopstveni vektor matricc /(A), kOjl odgr)\/ara birabzmtl-2n0J vfI;t.dnclsll f iJ, 1
109. 114. a) AI =1,A 1 ,3=2±3i;sopstveniveklorizaf"=I:
, (3197- 1266),
b)
190
126
189
127
-189)
126
X; =c (1,2, I); za A= 2+31 :X 1=c(3- 31,5- 31,
) 7385,- 922 ( za A-""2~3i'X;=c(3+3i, 5+3i, 4), gdjejr -I, cfO
,252 252 ,- 251;
b) Aj ,1",,1,A.l,4=O;Sopstvcniveklorl·
110, Kako jc de! A =20.- I )3, del B =3 {A-- I p, 10 jc rang A = rangB= 3, la '.11;
za t.= J :X'I =c(O, 0, 0, I); za A=O
rangA=ranglJ=l, la ).=!
X;=c (O, I, 0, O)+c1{O, 0, J, 0), (r+O
j
I (C1> c 2 10{O, 0))
Ill. a) f. , =1')'2=3, .1'i=a(l, --I),Xi=iJ(l,I)", h) :I.]=7,}'2,'",--2; X'I=rl(\, ]),.1';=11(4, -5) c) i\u = J, i~,4 =0; sopstvcni vekte!'!
c) f.]=-±:I i; X;=a(J+i), X;=b(l,--il', d) 1'1=0, !'2,J= -±i.J14~ X'I =(1(3, -·1,2); 7-<lA=]'X;=c!(l,O, 1,0)+c2 (0, 0,0, I);

X 1 ,3 = b (3:L 2i v -14, 13, 21= 31 ,/14), gdje- y: i =,i - 1, a, b proizvolJni hrojevi

za ),=0, X; =('1 (0, 1,0, 0)+C1 (0, 0, 1,0), gdJc Je kll -1- JchH )
d) f,=2:X'=c l (L I, -I,O)+c1 (1, LO, I), kd+lc,I"'O
112. a) Lako y- pro"jera\'a Jcdnakost

pp.}=-del(·r j -U)=o::(-"/.)"det A-I 'det

I '.
(A- -:-1) "o(---Aj'detA- 1
(I)
QI---
A, \k
(n Je rcd mali'lea A, !rl),

gdje Je P(x) brakteristicni polinorn invcrznc matriee A 1 (rnatrice A), Q(x) karakterisuClll
polinom rnlltrice A. Iz dohijenc jednakosti se vldi da ako je A. braktcristicna vrijednost mat rice
1
A -1 (I' O"l)= 0, viSeS!(ukos!i I), lada je _ .. karakteristlcna vrijcdnost malricc A (islc viSewukosti).
A,
b) Neka su AJ , /'1, , Ie" karakteristicilc vnjednosti matnce A Tada je:
P (A)= det (A·- fJ)= (AI - A) (;I'l-}.,)'" (/,.-1.);
I' (- A}=det (A + IJ)= (AI + Aj(,,,! + A) ,. P'n + A)
Pomnoz.imo II ovc jednakosri j zamijenimo A-l sa f., dObijcmo'
del(..12-AJ)=(Af-A)()'~.-A) ... (;"; A),
tj. karaktcriSllcne vrijednosti matrice ..1 1 su kvadrati Ai sopstvcnih vrijednosti mal rice A_
c) Slil'no:;e doka-zuje da Sll karakterislienc vrijcdnosti rnalrice A"' jcdnaki lIl"lOrn slepclllJ karakteri-
Slit-nih vrijednosli malricc A, Ako pDdemo od kam!-;lcrislitnog polinoma matrice A
de! (A - fJ)= (Aj -- ).) ().z - A)
2n
i z_arnijenimo A redam sa An, An~, , Ad"-I, gdjc je G""cis- {tako da su (1, ,,1, ... , a"~1

kompleksni korijcll! jedinice, tj_ rjcknja jcdnatine :" = I: oJ, 11, tada je '"
dct n (A-/.<:f/)= n n (}.,l-A.d'), lJ det(A"'-' A'"I)= n O..i-)..m)
13. ZADACI SA PISi\IENIH ISPlTA J!ll1i, 1980.
L U t<lcki ,\i(l(x o Yo) kru2.nicc x 2 +}.: ,_,=,-,.2 naJ>'ls;:I!i jedn<lcillu tangentC'.
!

x2
2. Ispltali 10k I n<tcrtati grafik funkcije .1'= .
x-I-I
x+!
3. Nae! prim1tiv!lu funkciju funkcije Ie,)=;;; -----.-.-----------
).:3 _j __ '(2 (tX

EKONOMSKI FAKULTET U MOSTARU

lUlli, 1979. 5. Rijesill 11larricnu jednacinu (11 -- 2I)X = A + I, gdje jc

it
I
Z=·-···--~---. 10 I i\
A""(~ ~ ~)
1. Neka NaCi Rez, Im2.
It JI
cos-+islfl--
J 3
c' 6, Odreditl 111.tako da sistern
2. Ispitall i naenati grafjk funkcije Y=---
x x-l-y-t-z 0, mx+4J- -1-:::=0,6x+(1II+2)y+2z=0 IIna Ilelri,ijalno rje.~enjc I na(:i
to rjescnjc
3. izracunati slijedcCe integrale"
OklObdr, 1980

b) J x cos x dx
L Neka su E, FiG proizvoljni skupov'l Dokazall
({UGh 1'.-11' x E)U(G x E)
4. Na{j jlv\lsillll ogranicenu krivim: y=2X_X1, X+ ),=0 2. N,H:i limese:
In .\ 19x - SIIl x
5. SISltm napisati Ll malricnolll ob!iku i rijesiti ga: a) lim -~; b) lim - - - ,..,,---
, x
\:+v+r:=], x+2y-t-:~z=-2, 2x+3y-z,,-"::9, \' x
3. )\;aci par,lhoiu y=x1-l-bx--!-{ eip jC t(lllgCtlla U laell Al(!, I) paralclna sa
Septembar, 1979. pra\-'om y=x.
4. Izracunati integrale:
IX--II'dX
2. Ispltati tok i nacrtati grafik funkcije y(x+ 1)=x1+4.
a)
f
-J--;
• _-;:-+3x+4

3. Izracu!1a!i intcgralc: 5. Naci d 3 z ako jc z=xcosY+ ysinx.

6. Neka je A ~ G :].X~[~ ~J Poka,""l daje

al
,i e-'cosxdx;
X ,.4X~[.-97 _'.:JiX-IA"X=[1+6n
--9n 1
411
J-6n
Jzasvel1EN.
4. Ako je
11l11i, 1981
x-I . (\./3-+i')12 ."
flxl~
-2
J x
-J
~I • izracunali r(iI.fG}r( -j).f1- 1 1
1. Izratuna[l ~J'-'
, -
. (Kunstlll Moavro\"u fonnuiu.)

x+
2. Naci granicne vrijcdnos! i:
5. Ispitatl sistem jednaCina u zavisnosti od paramctra m: \./ '1+ x + ~2 _ "F,-.---; 2x ~-~i sin 3x - sin x
x+2y- Im+3Iz~8, 2x+3),- (m+4)z~ 12, 3x+(6m+5Iy-7z~20. a) lim -- ---------- -'---- b) lim
Xl ~- 2x In (I +x)

350 lSI
 3. Odrediti y' (x) ako jc xsiny+ y sin x = 0 3. Izracunali:

4. a) Naei ugao izmedu krivih y=.,.//2 sinx, y=,,/2C05X; a) fx'dx ; h) fin (x'+x)dx.
x2
b) naCi prevojnu tacku funkcije (ako postojc) 16
}'=.:0 - 8x 3 + 24x1 . 4. Izracunati povrsinu ogranieellu krivim Y=-:2 i Y= 17-x2 (u prvom kvadrantu).
x
5. Izracunati inlegrale:
5. UzirnajuCi U obzir osobinu delcmlinanti, dokazati
0) f-~~~·"dX'
(x-I)'(x-13) ,
b) f xc .,' dx. a ,,'
b &' ~(b-a)(c-,,)(c-b).

6. Naci dJz ako je z=sinxsiny.

" c c'
7. Naei rang matrice
6. Provjeriti da matrica A = [~ bJ 7..adovoljava jednacmu
. x,- (a+ d)x + ad- be =0.
d

(i :i i) oktobar, i981.
1. Neka su A, B i C rna kakv! skupovi. Dokazati
(A "B) "C~ A "(BUC).
2. a) NaCijednacinu tangente krive xl+1\.2l+yl=1, u tacki M(O, I);
N(J('cmoar, 1982

1. U razvoju binoma (il+~; "t- ,j'l"~ r koeficijent treecg clana jednak jc 28. Nab b) nab limese.:
srednji Clan razvoja. ~~-. ~

. ,/l+sinx-yl-sinx
2. a) Nae! po definiciji izvod funkcije y=sin(2x+5); 11m "--~-~ lim l11xln(l+x).
x
x' IT
b) na paraboli y=~ naei tacku II kojoj tangenta ima nagib :3"' Napisati
4
jednaCinu te tangcnte,

3. Nab ekstremnu vrijednost funkcije y=>!e-->=. 4. Naci integrale:

4. Izracunati integrale:
a)
'f 2x'-3x+7
dx
a) f x'dx
(~-j-2)'(x+ I); b) i x'cosxdx.
,
5. Nadi povrsinu omedenu krivim i=x, y=l, x=8.
x (x-3)(x--4)

5. Koristeci osobine determinanti, dokazati da vrijedi

a a a a
6. Rijesiti jednacinu AXB = BA ako jc

A~C~ _;). B~C~ -:) a b b

abc
abc
b
c
d
~a (b·- a)(c- b)(d- c).

Juni, 1982.
6. NaCi d 3 zak6je z=xeYsin(x+y),
1. Nab trinaesti cian razvoja (9X- ~)" ako jc binomni koeficijent treeeg ciana
razvoJa 105.
Juni, 1983.
\, Rije!itijednaCinu 2"-81 ~O.
2. a) Nab po definiciji izvod funkcije y=2x +5x -7x-4; J l

b) naCi limese: 2. a) NaCi limese:

lim(~-~);
. cosxsinx-tgx
lim arcsinxctgx. hm .2 ' -;
."~ 3x'-4 3x+2 x .... o x 8mx

'"
 b) na krivoj y= (x - 1)/(2x+ I) nab laekt! u kojoj jc tangenta nonna!na na pravll
8
I h) u t:lcki A (2, Yo) krivc Y=---l povucena je tangenta koja sijetc x osu u tacki B
Y~~-8X-3 x .
NaCi ugao i71nedu AB i OB.
3, NaCi povrsinu lika ograniCenog krivim Y=f~x, y=x+l, x=S.
3. Rijditi integralc:
4< Nab c i d, tako da sistem
a) J ---I dx: b) J, xix' I)'dx
Ic+ I)' x- Ic+ I )Y+c~O, Id- I )x+ 15- 2d)\,- c-4 o ima jcdinst veno rjesenjc
lx, y)~(I, I) 4. Naci oER.., taka da povrsina !Igurc ogranicenc krivim x=a, .1"=2', )'=4' bude
5. Odredl1i u i b, [ako oa matriec jcdnaka povrsini figure ograniccne krivim y=2''', y=O, x=O, X=(1.

A~,
(
01
a 2
I 2
-I)
3
4
i B= (I>9 b 5)
a
(!

b
a
u
,
5. POkal.3ti da funkeija z =

, [i Z I1z
yylX sin ~ zadovoljava jednaCinu
x

X" ··---+xy·'-= vz
Dx oy ~
budu kOl1lutativne_ Za tako nadcno a i b naci A"'I, B- 1,

Novemhar. 1984
6. Naci opSfc rjeSellje jednaCine (l-x 2)y' -x)'''-"Oxy i ana partikularno rjescnje 1. lzracuuat i:
kojc prolaz! tack am M (0, ~-). +2x _. 5
a) lim -----;'j--,--.;
Novembar, 1983. I-'S ,-/x-2
1. IzracLll1ali integrate:
2. Za funkcije y""sinx, y=cosx odrediti jednacinu tangente i normalc u jednoj
,x' + I dx: njillOvoj presjecnoj tacb te oorediti lIgao pod kojim se sijeku
J)
I--~
• X4_X
3. Izracunali:
2. Izracundi PO\ rsinu ogranieenu krivim )'2 = 4x, Xl = 4y,
b) Jsin In.\ d_t
3. Rijeslti sisLem (aER).
x +Y+ 2~ (1, x+(1 +a) y+z ~ 2o, x + y+ (I +a)z"~O~ 4. NaCi d-'z aka jc z=x lD y.
4. Odredili ekstreme funkcije z =e"!Y (5 ..- 2x +y).
5. Z'l proizvoljne bER odrediti rang A, gdje je
5. Nab rang matrice
3 Za sluc-aj rang A = 3 llaCi A I.

A~(l
-2
4 3 -I -3)
-4 JllI!i, 1985.

]
3
8
-4
I
-7
-7
-J .
1. U razvoju binorna _ ~,=)n odrediti Clan razvoja koji ne saddi
(aZra._ ..~a5 (1 ako jc
-8
suma binomnih koeficijenata 2-og clana sa poeetka i 3..ceg clana s kraja 78.
JUlli, 1984~
1. Neka su A, B i C proizvoljlli skupovi. Dokazati 2. a) Odredili dOHlen funkcije i njen izvad u svim lackama U kojima postaji ako jc:
Ax (BrlC)~(A x B)n(A x C). )'~In(e'""-I);

2. a) Naci granicnc vrijedllosti:

b) nact intervale monotonosli i ekstrcmne vrijednosti funkcije y = x (x - I f (x _. 2 r,
" n!
lim "..-----~.
,,~oo (11+1)!--n!'
. tg3x-3tgx
IlIll - .."-~---.'
" ..... 3 ( IT)'
, . f
3. a) Izracunatl A=
3X3 +_-.?+5X+i
3
x +x
2
dx, D=Jxln xdx;
cos x+·-
6
b) izracl1nati povrsinu figure ograniecne kr!vim y = 0,25.0, Y = 3x -- a,s,..?
354
355
 4. 0) Za razne vrijedr10S!i oER rijesiti sistcm ax+ y+z= 1, x+ay+z= I, x--J y+
+ az= 1. JamlOr, 1986.
I +cosa+isina
5. Data je matricna jednaCina A (X -.- B) -I = B -1 A j mat rice 1. Nab Izl i argz akoje Z=--~" .. , aER.
I +COsa~lsma
2. Za koje Q i b je (l, 3) prevojna tacka funkcije y = ax 3 + bx??

3. Izracunati integrale:
+ e<.l
'-I) Koji uslov moraju zadovoJjavati rnatrice A i B da bi data jednaCina
imaJa rjcsenje X = 2B? l+x
a) - 1 dx;

b) rijesi!i datu jcdnaCinu ako Ai B ne zadovoljavaju uslov dobijen pod a). Sta se
f l+x

II tom siucaju moZe zakljuCiti 0 zadanim matricama A i B? 4. Data je mat rica

Noucmhar, 1985_
p~
(
~3
0 1 3
2)
t. Izracunatl vrijednosl "flii.)}, Ie dokazati \,fl+i)3+JJ=i',,/3=\,/6 002

Odredili x (E C), tako cIa je det (P - xl)=O. Zatim odredili )' (E C) takvc d(l. je
2. Odrcditi K, L, M, tako da fUl1kcija (x)=----+Mx zadovoljava uslovc:
KX1+L det (p? ~ y1)=O. Dokaz.:1.ti da je, zapravo y= Xl.
. x~l

x y)
o
. Xl' (
f(2)~23J(O)~4, I f(x)(x~ l)dx~37/6. 5. Nat! ekstremne vrijednosti funkclje z=2 1 ~ 3~ 4 .
~I

3, Izracunati determinantu

2 3
2 __ x 2 2 3
D~
2 3 5
2 3 9--x1

a zatim rijesiti nejednacine:

a) D<3(x'~4);

4, Ispital! rang matrice

l~a)
l~a I-a
A~
(1/1 J-a 1
l~b
: ,(a,bER).
1 l~b

5, Izracunati integrale:

a) f x'dx
~--'
x4 +5x2 +4 '
b)
1

fx~x
1/1

3SIi
ARHITEKTONSKI FAKULTET U SARAJEVU Scptembar, 1986. god

Jlmi, 1986. 1. Dati Sll vektori ~ = T-;

-I- 2"1:, = + t- b 7 J k.
Nad vekrtorima ~ I kOl1struisan je b
para!elogram Izracunati povrsinu P parale!ograflll{ i duzlnc uijagonala
paraJe\ogram<l
X'"- 2
2. ISI,itati funkciju Y=-----
2
i nacrtati njen grafik.
x
CRUF'A ,1
x
L lspitilti funkciju Y=2-+arcctgx I nacrtali ojen grafik. NaCijeduaCinu tangcnte u
Oktobar, 1986. god.
prevojnoj tacki. GRUPA A
1. Obill1 (lsnog prcsjeka llspravoog va!jka jednak je Ga. Odrediti maksimalnu L Dati Sll vektori ~;=2;·-·3~; i_}=;-I-;;, pri eemu je 1;/=2,lq!=3,
zapreminu takvog valjka.
a) Nab projekciju vektora a n3 Osll odredenu vektarom b;
x4+ 1
vektorima~; i ,;.
3. a) lzracunati
r.0_ Telx; b} odrediti povrsinu trougla konstruisanog nad

.. (x~ 2)'
b) nab duzinu luka krive y=2!n(4-x2) koji !ezi iznad x~ose. 2. a) Isritati funkclJu .V=·--~'--- i nacrlati njen grafik;
1
x +.\:+1
bl kutiju (oblika pravoug\og para\clopipcdaJ Ixz pokJ:)!xa InUI u1p[.·~rnlnll
GRUFA J] 72cm 3 , a njene osnOvne iVlce MOJe II ra7JTljCri 1:2. Kolike Sli IVlce kutlJe aka
-, -t -Jo -~ --+ .• i- joj je povrsina najmanja mogllca?
L Dali su vektori a=2i+}+k; b=i ..··j.
f--~:~"-~~~·~·?·~JX;
~ ~

a) Odrediti povrsinu trougla konstruisanog nad vektorirna a i b; 3. a) Izracunati

--t --). -. 4x + 12x3
lOx 2
-
b) odrediti A tako da vcktor a+Ab bude okomit na vektor b.
b) skiclrati keivLI y~lflslfl (x I) i naci duzinu luka ie krlve izmeuu tacaka :0;
x 2 -1
2. Ispitati funkciju Y=-l-'" i nacrtati njen grafik. IT 2IT
x+- 1 apscisama X= I -j-- 1 X= 1 +-] .
]
Naci jeunaCinc tangcnata u prevojnim tackama.
5x3 + 5x1 + 2
J
xt~. CRUPA B
3. a) Izracunati ~---,,--·~-dx;
x J _5):2 +4x ~ "

1. a) Izracunati povrsinu para!elograma konstruisanog nad vektorima a + 3b [

--+ _)- -l- -l- '---} '---}
b) izra(:uuati zapreminu tijela kojc nastaje rotacijom Juka ogranieeuog krivom
y=lnx, pravom x=e i pravom y=O oko x-osc.
3(1 + b ako je lal ~ 1"1 ~ 1 i 1: (a, b) ~ 30
e
,
4~~·--+~~')",",-l-')-+-)

Juli, 1986, b) Pokazati da su vektori a=2i+5j+7k, b=i+j k, c=i+2j+2k

komp!a nami .
1. Odrediti duzinu strana j ugao pri vrhu A trougla ABC ciji su vrhovi dati
.} -t --t ---t--+ ·t ++ -+ +---t-
vektorima polozaja: r A = - j - 2) +·4k, rB = - 4i -2}, rc=3i - 2) + k.
x'
2. a) Ispilati funkciju Y='--~~- i naertati njen grafik;
(x ~ 2)2
2. Ispitati
x'
funkciju Y='-T--- i nacrtati njen graflk. b) nab jednacinu tangente u tacki presjeka te krive i njene kose asimptote.
.\:.- 3
3X1+25X--S2
3. a) Izracunati
J
2x' .. 1
---------dx·
3 1
x _5x +6x '
3. a) Izracunali
f x 4 +8x3 +4Ix2 dx;

b) odrediti l.aprerninu tijda koje nastaje rotacijorn lika ogranieellog krivima

b) izracunati povrsinu lika ograniecllog krivima y=6-x-2x2 i y=x+2. Y=_X2 i y2=x oko x-ase.
358 359
 MASINSKI FAKULTET U MOSTARU Oktobar, 1978.
I. semeslar

Juni, 1978.

2. RijeSiti matricllll jednaCinu A-X· Bo. C, gdje jc

1. semestar
-I). C=(14 16).
-2 . 9 10
3. Data je kocka ABeD A 1B,C,D, ivice a=4. Tacka M je sredina gamje strane
\, Neka su A (I, I, I), B (,- 2, 4, J) i C (I, .- 5, - 6) vrhoyi tmugla ABC. Odrediti
osnove A1BtC,D" a tacka N.ie srcdina strane BeeIR,_ NaCi duzine vektora AM
a) jedllaCinu visine jz vrha C; b) povrsiou trougla ABC; c) duzinu visine iz ~.~

vrha C. i AN j ugao izmedu njih.

---t ~~ --i> -t

]" Rije!itijednaCinu 11-x-'I+lxl-3=O, XER. 7..apreminu para!elopipeda cije su ivice vcklori III """a+b+c,
4. Izracunati
->->77-)4'1'''1- .--+'';--+., .. , .
11=a+b-c, p=a-b+c, ako vekton 11, b, (' ohrazuJu desOl tnJCdar I aka Je
3. Rije:5iti matricnu jednatinu (A + B)X = C + B ako je: --t --t ..." 1
zapremina paraJcJopipeda konstruisanog nad vektorima a, b, c jednaka 4"
A=(~
5
6 5. Napisati jednaCinu ciJindricne povrsine koja pro!azi kroz krivu Xl + yI = 4x, Z= 0,
3 7
a generatrisa joj je paralelna vektoru ; = (1, 1, J).
~t ...,. -+
4. Vektori a~(k, I, I), 1>=(1, k, I), c~(I, I, k) su Ivice paralelopipeda. Nael:
a) zapreminu paraieJopipcda; 2. semestar
b) odredjti k za koje su vektori
...,.
-~...,.
kompJanarni; za vcee takvo k ustanoviti linearnu
za visnost vcktora Q, b i c 1. Ispitati i nacrta!i grafik fUllkcijc y=x 3 /(3 x 2 ).

5. NaCi jednaCinu konusne povrsine sa vrhom u S (1, 1, J) i direktrisom 2. Funkcijl1 y=';; aproksimirati Tajlorovim polinomom treceg stepena U okolini
x-'+Y+(z+3)'=25, z=-1. tacke x= I i procijeniti gresku aproksimacije za x E [9/10, 11/10]'
Odrediti krivu po kojoj taj konus sijeee ravan Oyz.
3, Izracunati f ~. .
x x2+x+1
2. semestar
2X2+3x--3 4. Izracunati povrsinu ogranicenu krivim
1. Izracunati integral
f .2
(x-I)(x -2x+5)
dx.
y=2x+l, y=x-1.
2. Izracunati nesvojstveni integral iii ustanoviti njegovu divergenciju 5. Odrediti zapreminu tijelu koje nastaje rotacijom knlga
I
dx x 2 +(y_bt=a 2 oko x ose (b>a>O).

,
f, (2-x)~
'ol 1. semestar
3, Izracunati J Jl=-;-; dx. Jlllli, 1979.
o 3
I x2
4. Izracunati povrsinu lika ogranieenog krivim Y=--- y=- (nacrtati sliku)
1. Rijesiti nejednacinu ;( 1x--+.21
I
> 4.
1 +)".1' 2 .
5. Odrediti zapreminu tijela kojc nastaje rotacijom oko x-ose dijeJa povrsine (..,/2 _. i J2)lO
2. NaCi Rez, Im z, ako je z
ograniecne krivim y=2"',4y.--3x-5=O. (-03+i)20 .
 -"-, -, --; 4. Napi~;ati jednaCinu konusne povrsinc Cija je direktrisa
.:t Neka su tn, Il i p jedinicni vekiori, takvi da je
(x~~ 3)2+y2+Z2=4, x=4.
"t (;;t, ;;l=4S", 1: (~, ~)=l)0", 1: (~, -;;;)= 120:>. i vrh S {I,I, 1)_ Naci krivu po kojo] t;JJ konus sijece ravan Ox:

2 st!/IIcs/al"
q. Pokaza!i dOl 5U pravt
sin? ~'(
a) X=2-1- i, 2=2- y; b) x=5z+2, y=z-J 1. Odrediti konstante i1 i h da grafik funkcijeJ(x)= a-bcosx- inla ekslremulll U
11limoilazne i odrcditi njihovo rastojanje

5. Vcktor ;= -- 31+ 12) +6k r;1z1oziti na komponente u pravcll vektora lack! (1T,
,3
=I)(
;= ,-i-!--~q, 6=27 61+k, ~:=J-3k. Zutirn
-+ -~ -+-
odrediti llg!ove sto ih vektor; 2. Aproksimirati funkciju y= xllnl x U okolini tacke x = 1 Taj!orovim pojinornoOl
zatvara sa svakirn od vcktora a, b, c. treccg stepena j procijeniti gre!iku za x EO [9/10, 11/10]
3. Ispittlti i nacrtati gralik funkcijc yl = X4 (I + x)
2 5CIlli!star arctglX
1. Izracunati koeficijente A, B, C, D polinoma
4. Izracunati •
r--7- dx
lx
p(x)~X'+AX3+Bx'+Cx+D, tako da je P(O)~P'(O)~P'(I)~O, 1'(1)=1. 5. lzracunati povrsinu tijeJa kojc nastajc rotacijolTl krive y=e- ako x ose 'U
Zatim nacrtati gralikc funkcija y= P (x), Y= P' (x). \~O
2. U uspravni kruzni kt'mus poluprecnika R, vi sine 11. treba upisati cilindar
najvcc:e jlovrsine_ Nab poluprecnik OSIlOVC cilindra Juni. 19RO
I. semeSfar
3. U kOjoj tncki paraboJe y~"xl-2x+5 je tangenta normalna na simetmlu prvog L Za koje til (: n slijcdeci sistem jednaCina im3 netrivijaln(l rjeScnja?
k vadranta. Napisati jednaCinu te tangente
mX+l-'-t- z+t=O, x+my+z+ t=O,
4, Izra0unati'
x+y-f-mz+t=O, X+ J'-!--z+mt=O

a)
f In cos x
,------:--.-dx;
sm" x b)
dx
f)x+~+J; Za yceu takvu vrijednost od
2. Nekaje vektor; kOl11planaran sa vektorima; i
In odrediti rjesenje sistema

~;, pri cemuje: !/;j=2, !ql·=4,

5. Izracunati duzitllJ Juka krive .-+ __ , IT -~ _,f --;. .+

y=2{,j~'=-i-,-arctg,j(-'~-I), XE[O, n]. 1: (p, q)=l' wp=8, n-q=)6.

-t --;. . --;. -). .-+
Odrediti no (prcko vektora p I (j) 1 1::: ( IJ, p)

I. semestar
Septembar, 1979. 3. Odredltl skalarcJ' 1 z tako da vektor ~;=(2, j', z) bu~e nonna/an na vektore
b=(
~ I. 4, 2), c={3, -3, -1). Zatim izracunati i ugao koji obrazuJu lal
1. Nae! projekciju prave
a:2x~3j'+4z-1 =0. x+5y-2z+3=0
-. ., -... ,
vektori b+c i l1+b+c.
-~

na ravan a:3x--4y+z--8=0. Kolika je udaljenost te projekcije od koordinat~

nog pocetka? 4. Odrediti rastojanje pravih
x-9 ),+3 z x y+7 z-2
2. Neka su ;~(I, 3, -I), bo,'(3, 2, 0), ~=(2, -1,3) ivice paralelopipeda: a: ~."'"- = -- --- b· -~.- = -~- = --"'
-, ~
4~~3 l' '-2 9 2
a) odrediti visinu paralelopipeda upravnu na ravan vektora a i b;
4 ~

b) kako glasi jedinicni vektor normalan na vektore a j b'! 2 ,<;emestar

3. Broj z=sina+i (l-·-cosa) napisali 11 trigonometrijskom obliku pa zatim nati 1. Na krivoj y=lnx nab tacku u kojoj k,rivina dostize maksilllum. Zatim
broj 11=\/;. f0n11irati jednacinu kruga krivine u tOJ tack!

363
362
 2x JUfli, 1981.
2. Ispitati j nacrtati grafik funkcijc Y=X+2~-­ 1. semestar
x .. 1
1. Dokazati nejednakost
3. Izracunati f4"~dX.
x -}
4. Izracunati povrslnu tijela kaje nastajc rotacijom hive y=ach:~., XE[O, aJ oko
(/ ~ ~ ~

x-OSt. 2. Dati su vektori a = (2k, 1, 1 - k), b = (- 1, 3, g), C:.= (5, 1, 8). Odrediti k, taka
da a zaklapa jednake uglove sa vektorima b i c. Za tako oadena k odrediti
5. Nab zapreminu tijc1a koje nastajc rotacijom dijela povrsi ogranicene krivorn
y=2exe- 2x i njenc asimptote oko asimptote. zapreminu paraJelopipeda konstruisanog nad vektor~a-t;' i visinu b;
paraJelepipeda koja odgovara straoici koju Cine vcktori a i h.
r-
6. Rijesiti jednacil111
f-, ._J] arCSinx
+l dr = 2 v x
c-
+ 1 arc sin x + 4 ",/l. 3. Nekaje Tteijste trougJa ABC. Tadaje

. x- 8 y- 2 0 .. 'k • . . . . d 'k A (8 2 0)
AT+BT+CT=O. Dokazati!
4. Na pravoJ ~"2--=~6"'" Z= , nae! tac U cIJe.le rastopllJC 0 tac"c "
1. semestar Septembar, 1980.
jednako 10.
1. Odrediti a E R, tako da sistem
2. semestar
4x+y~5, 3x+2y~5, 6x+2y~a'-2a;
ima rjesenje, a zatim za vcCe takvo a rijditi sistem. 1. Odrediti lim cos 1n X

2, Aka su lacke A (0, I, 2), B (2, 01, 1), C (3, I, 0) lri uzaslopna tjemena x2+5x··~4
paralelograma ABeD, odrediti: presjek dijagonala paralelograma, te2:iste 1ro- 2. Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=
ugJa ABD, povrsinu trougla ABD. --t-5x+4
dx
--'} --"> ------'> --">
3. Neka su CB=a, CA=b vektar! strana trougl<1 ABC. Odrediti vektor h=AA;
visine trougla poYUcene iz vrha A trougla.
"-;' ---------t 3, Izracunati
f -~-.-----c.
(sinx+cosx)2

4. Jzracunati povrsinu ogranicenu krivom y=xe- x2,'z i njenom asimptotom.

4. Fom1irati jednacinu ravni koja sadrii pravu
x-3 z-2 x+3 y-2 z-1
- - = y+4=-- i paralelna je pravoj --~-_=_ .. _. 1. semestar Septembar, 1981.
2 -3 4 7 2
1. Odrediti a E R, tako da sistem
2. semestar
x+ y+z=O, ax+4),+z=0, 6x+ (a+2)y+2z=0
x3
1. Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=---_. ima rjdenje razlicito od trivijalnog. Zatim nati rjeSenje sistema.
2(x+I)'
x 2. Oat je paralelogram ABeD i tack a T u njegovoj ravni. Dokazati da je
------'l- -----t __ -----t
2. Napisati Tajlorovu forrnulu treeeg reda funkcije y=-_.- u tacki x=2.
x-I TA +TC ~TB+TD.
Odrediti rannak u kame je IR3 (x)1 < 10- 1 • -t -+ -+ -t
3, Dati su vektori a ~ (0, 2k, k), b = (2, 2, 1), c = ( - 1, - 2, - 1). Odredili veklor d
3. Odrediti povrsinu odredenu x~osom i jednim svodom cikloide iz uslova
x=a(t-siot), y=a(l-cost), (a>O). Zatim naei tacku koja svod cikloide -+ -+ -+ -+ -+ .. ~ -+ -+
dijeli u razmjeri 1:3. a x b = c x d, a x c = b x d.
-+ -+"7 -t ··t -+ -+ -+ -+
1
4. Izracunati zapreminu tijela koje nastajc rotacijom krive Y=--2 Dokazati da su vektori (l- d, b - c kolincarni, a da su vektori a x h, a xci d
oko njcnc
asimptote. I+x komplanarni.
xe'dx x+l y z-l
5. Izracunati
f---,
(1 +x)
4. Napisati jednaCinu projekcije prave - ' - = - = - - oa koordinatne ravni.
2 1 -1
 ") SemCSfdF
Septembar, 1982.
1. Data je kriva .1'.2 = 2x[ lim (tg f),gJIY st'mcs(ar
r-~ ~,'4

Ispi!ati i nacrtati graJik te hive, zatim izra(;unati zapreminu tijela koje nastaje 1. Neka jc /(2)=2 Z_J7 .
J
Izracunati :~,/7~Gi), Ie rezultate graficki
rotacijom te krive oka njcne asimptote. predstav"tt'1.
2. U dati polukrug upisati pravougaonik najveceg obima. 2. Rijesiti sistcmjedllacina: X+Y-f-7=I,2x+2y+27+21=2, Jx-t2J+4z-2[=2
x -. -) -+ '-'i-

3. Nab Tajlorov poiinom treceg stepena 13 {x) funkeije f(x)=-- u okolini 3. Dati su vektori a"~{I, 1, I), b=(,-2, -1,21, c=(I, -1,2l_ RazloZiti vektor c
-+ -+ -) -,
x-I -~

u pravcu-+vcktora
_., a, b, a x b; izracunati ugao sto ga vektor c zaklapa sa ravni
tackc .>:=2. Zatim naertali graflk funkcija y=/(x) j y=T3(X),
vcktora 11 i h
xc'
4. lzracunati
c r
------;=:c dx.
-.../} +e'
4. Tacke A (2, J, I), B (4, I, 2), C (6, J, 7), D (- 5, --- 4, 8) su !jemena tetraedra.
Fonnirati jednaCine: prave kojoj pripada visina povueena iz Dna straniCll ABC
tetraedra i prave koja prolazi korz A i tdisle trougla BCD. IzraCllnati ugao
Juni, 1982 izmec1u lill pravih.
I. 5t'm('siar

1. Izracunati
COS
.
( SIl1
x -- sin x)" , nEN. 2. seIllC,,{l1r

x cos x

2. RijeSiti jednJ.cinu Z4 + 8·· 8i \./3 = 0 j rjdenje graflcki predstaviti. ,

2. !spitali i nacnati grafik funkcijc y=xe -~}
3. Tac,ke A (-3,2, k), B (3, ··3, 1), C (5, k, 2) su tri uzastopna tjemena
paralclogra!lla ABCD. Odrediti cetvrto tjeme paralclograma; odrediti k iz 3. izracunali integra!c:
uslova IADI = ,/14; za vecu, tako nadcnu vrijednost parametra k raz!oziti
vektor ~:tC u praycu vektora -::iD j B~D. a) !arClg: lb.::

4. Odrediti jcdnacinu prave koja siy:ce dvUe date prave

x+3 v 5 x-IO y+7 x x
4. Izracunati povrsinu ogranicenu krivo!ll Y = -.:::::.----::=;:- , nJenolll asimptotorn i
-~.---=-'-=Z, .. _...- =- ""---2, a para!c!naJc praYOl z.
2 3 5 4 8 7 \,: 1- Xl
pozitivnim dijelorn x-ose.

2. semestar Juni, 1983.

( '5)2 . . 1. semesiar
1. Odreuili parametre a i b, tako da tacka 2, bude prevojna tacka knve
1. Ollrediti kompleksne brojevc koji odgovaraju vrhovima pravilnog sestougla
zadane jcdnacinom x1y+ax+by=O, Odrediti i os tale prevojne tacke krive, ako upisanog u kruznicu po!uprccllika r= 1, sa cenlrorn u koordinatnom pocetku,
postoje. ako se jcdan vrh nalazi na realnoj pozitivnoj poluosi.
2. Aproksirnirati runkciju /(x) = (2x 2 + 3x) e ~ x Tajlorovirn polinol1lom treeeg stc-
1 'I')..
pena II okolini tacke x=O i procijeniti grcsku u intcrvalu Ixl~1/10. 2. Dokazati jednakost (1/11 EN) 0 (I IJ)" -(0
.
3. Ispitati funkciju i naertati njen grafik: i=x(x-If.
3. Odrcditi koordinate tezista trollgla pri uslovima:
4. Izracunat i f Xl arc cos x dx.
a) yrhovi trougla dati su vektorima polozaja ;k (k = D);
5. Naci duzinu !uka krive Y=ie .J
I 1 \ XE [ 0, I .. b) ,trougao je zadan sa dva vektora koji irnaju zajednicki pocelak i nisu
kolinearni.

366
367
 2. semestar
1. Izracunati lim (l +sinx)l/x.
x·-o
sijeku. Zalim odrediti njihov presjek 1 jednaCinu pravc koja pralazi kroz
x 1 _··1
koordinatni poectak i normalna je na ravan koja sadrZi date prave. 2. Ispitati i nacrtati grafik funkcije .~'=-'~
x3 '

3. Izracunati:
2. semeswr

f
~t4
f
are tgx
L Ispitali i naena!i grafik funkeije y=xz(1-1nx). a) """2.-dx; 0) ---tk
x x

2. NaCi lim
x ..... o
(ctgX-~)_
x
4. NaCi zaprerninu tijela koje nas[aje rotacijom oka x-nse dije!a povrsinc ograni-
eene krivim y=9x, y=3x.
3. Izracunati povrsinu [ijela koje nastaje rotacijom petlje krive 9y1=X (x- 3)2 ako
Juni, 1984.
x-ase.
J. semestar
4. Izracuna!i _~_os3
f
x ... dx.
4sm 2 x-I 1. Rijesiti jednaCinu X4 + 2x3 - s.x2 - 6x ''''' 0 te izvrsili faktorizaciju polinoma
p (x) = x" + 2x' -- 5x' --- 6x_
5. lzracunati 2. RijeSiti i prodiskutovati rjdcnje sistema jednacina

t arc 19 t dl ,,-----
G
I)(D (I)
1 b-I0 1 Y = 1 _
6. Rijesiti jednacinu
fv
o
~
I +t 2
=vl+x2arctgxpOx. 3 b J

3. Odrediti onaj jedinicni vektor normalan na vektore ~ = (- 2, ~. 6, -- 1), = (I, b

2, 0) koji sa vektorom ~ = (2, - 1,0) obrazuje ostar ugao. U smjeru LOg vek/ora
Septembar, 1983. ->
I. semestar odrediti vektor d, tako da je zapremina paralelopipeda konstruisanog nad
-> -> ->
vektorima n, b, d jednaka 18.
I /3
1. Akojex =_~_i'!__ korijenjednacine x 5 _x4 _2i'_x 2 +x+2=O,odrediti 4. Na pravoj 2x-z= -2, 3x- Y= -3 naci tacku koja je jednako udaljena od
, 2 2 lacaka A (2, -1,5), B (4, 3, 1)_
ostale korijene.
2. semeslQr
2. Rijeslti sistem jednacina
x

~ 2~+ a~V G)=()'

1. Aproksimirati funkciju y=--~Tajlorovim polinomom drugog stepena u
JI-x'
1 aER okolini taeke X= 0 j procijeniti gresku za Ixl < 10- 3 •
x
In t xf (x) x' -"
=~, AB AC b.
3. U trouglu ABC je
~
=
~
Izraziti vektore tezisnica trougla ABC preko
-
datih vektora b i c. Odrediti duzine tdisnica i ugao izmedu njlh ako je:
-) -) """t-~
o
f
2, Dalaje funkcijaJ(x)= - , a<1- Pokazati
t"
dajeJ(x)=-------~-_
I-a (l~a)2

Ibl=2, Icl=l, 1: (b, c)="/3_ Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=/(x) za a= _.1. Izracunati ve!icinu povrsine
ogranieene grafikom Ie funkcije (za a= -1) i x-osom.
4. Odreditijednacinu prave koja prolazi kroz tacku A (2, -1,2) i normalnaje na

pravu
x-2
-J-=-2-=-~J
y-2 z-2
.
, -f
3. Izracllnat!
3
x"+1
~------dx_
2
x -x +x-1

lCQ
4. NaCi zapreminu tijela koje nastaje rotacijorn oko x-ose dijela povrsine izmec1u 3. Izracunati int e grale
krivih y=2", 4y-3x=5,
b) JxcosnXdX.
Septembar, 1985.
I. semeSfar
4. Izracunali povfsinu ogranicenu krivorn
yl = x?· (a l ~ :x?), a> O.

2. Dokazari daje 0+1/" rea/an broj za svako flEN.

3. Rijesiti sislern jednacina

(a--l)x+ y-z~O, (a+2)x+ay+z~2a+ I, (a+ l)x+ y+z~a+ I.
4. Napisati jednacillu ravni koja je normalna na ravaIl 2x+3y- z=4, a prolazi
x--I y+l z+2
kroz pravu .--~~-~~ ...
2 2

2. s£:rnl!star
2x-l
1. Ispitati i naena!l grafik funkctje Y=-·-,.
(x-l )-
2. Odrediti broj x ciji je x-ti korijen rnaksimalan.
4
X5 +X _S
3. Izracunati
J- -3" - - - dx.
x -4x
4, Izracunati povrsillll onu:denu krivim: Q=2a.J"3sin<p, Q=2acos<p, a>O.

1. semestar lamw,., 1986.

1. RijesillmatricIlujednaCinli (A+B··1·X)-IA-1=1, gdjeje

A~( - 2
I 3) 13-"( 6
0' 36
2, RijesI(I jednaciuu z' ~ i, (ZE CI.
.,
3, Odrediti l . apreminu tetraedra kOI1struisanog nad vektorima Q = (~2, 3, 0),
" ~,
h=(-2, 0, 6), c=(O, 3, 8) i visinu koja odgovara stranici tetraedra odredcnoj
" ~
vektorirna b i c.

4. U ravni x+ y+z=l nat! tacku M koja ima osobil1u da njen vektor polozaja
CiIli jednake uglove s koordinatnim osrun/l, a potorn naci projekciju tacke M na
ravan x+2y+3z=O.

2. semestar
xl
1. Ispit3li i nacnati grafik funkcije y=-~".-'."
(I +x'),
2. Polinomf(x)=x'--2x 2 +3x+5 razviti po stepcnima binoma x-I.

370 371
 4. Odrcditi visinu uspravrtog kruznog cilindra najvete zapremine kO)1 mozemo
MASINSKI FAKULTET U SARAJEVU upisati u sferu zadanog radijusa R.

dpril, 198.1.
_ _f
5. Izracunat!
r~-----

1fl (2X-3+ v 4X 2
x'
_..
----------·-··,,··--~dx.
12X+l

6. Naci povrsinu ogranicenll grafikom funkcije

x'
J. a) U jednoj od presjccnih tacaka krivih Xl +1- 8x =0 i 1=---, iZllzirnajuci 2x-1
y=.----.---., os om Ox pravarna x=·1 x~.=:o2
2-x j
x (x' x+l) ,
(0, 0), napisati jednacine tangenata ovih krivih j nab ugao izmedu njih \l ,
odabranoj presjecnoj tacki; 7. NaCi duzinu Juka krive x~",2acost+acos2f y"'~2asin[-asin2t, za O::s;tS;::!!'.
-- - J
I +t l+t
b) u proizvo!jnoj tacki M krive x=7-' Y=-t- povllcena je tangcnta koja 8. Ako je z irnplicitno zadana funkcija ad x, y formulom

sijcee osu Ox II P. Nab srediste duii MP. . .. ..3z 3z

F(x,)" z)=S!l1xY+S!l1yz+sll1zx-i, IUlC! - , ~
2. a) U uspravni kruzni konus dirnenzija R i H upisati novi konus ciji jc vrh u
ax oy
sredistu datog. Naei dimenzije upisanog konusa da mu zaprcmina bude
najvcea.
b) U uspravni kruzni konus dirnenzija R j H upisati kruzni valjak, tako da Olu
osnova lei.i na osnovi konllsa. Naci dimenzije valjka ako mu je zaprcmioa 10. Izracunali povrsinu P paralelograma konstrnisanog nad VeklOrllna ;; = (3, 2, 5).
b~(I, 6, 4)_
najvcca.
I 2 . d2 V dy 11. Naei zapreminu V tetraedra ABeD ako je A (0, 2,5), B (6, 6, 0), C (3, - 3,
3. a) Ako je x=sin-t, y=cos-t, cia Ii vnjedi 9 (l-x2)----T-9x--~+ 16y=O; 6), D (2, -1,3)
2 J dx dx
b) funkciju f(x)=,f;" aprob;imiratj poiinornom 4-1og stepena II okolini tacke
lIIaj, 1983
Xo:=: 4, pa zatim nab priblizno '/,(1. -,
]. Odrediti A, tako da vcktor a 0;";;;: (21" 1, 1- n obrazujc jednake uglovc s vcktori-
4. Nacrtati grafik funkcije:
ma b=(-l, 3, 0) i ~=(5, -1,8). Da Ii Sll za dobijeno A veklOri;, b i 7
komplanarni?
april, 1983_
1. Dat; SlI vektor; ~~(-I, J, 4), b~(2, 0, I), ;~(I, 1,2)_
4 2. Dokazati vektorski da sredine strana proizvoljnog eelverotlgla predstavljaju
a) NaCi pr,,+b+,a; rjemena paralelograma.
~ ~ ~

b) pokazati da su vektori a, b, c linearno zavisni, pa zatim odrediri tu linearnu

zavisnost. 3. Duzina manje osnoviee jednakokrakog trapeza iznosi 17em, a hak je !Oem.
NaCi ugao na osnovici i duzinu veee osnovice tako da je povrsina trapeza
2. Tetraedar ABCD dat je svoj;m vrhovlma A (2, - I, I), B (3, 0, - I), C (0, 0, I),
najveca.
D (I, 2, 3)_
Nac! jednaCinu ravni ABC, a zatim napisati jednaCinu visine telraedra koja I
4. Naertati grafik funkcije y=---~~-.
prolazi haz vrh D. x(Inx--I)

3. Data je funkcija x=sin4r, y=cos 4 t.

a) Napisati jednacinu tangente
_
I normale grafika funkcije u tacki r
IT
=4; 5. Izracunati r:2 arctg(2x+l)dx.

d'
b) provjeriti da Ii vrijedi df (sin4 t + cos4 t) = ~ 4 cos 4t. 6. Nat! povrsinu ogranieenu krivim x 2+ 4x 2= 20, xY= 4.
 7. Nal~i duziou luka krive X=3(COSl-!-lntQ~)'
2,
y=3sint, ~S;t:,::;211
2 -" - 3
~
8. Naci.
(Z (IZ 32 C2
a) I --,- aka ie l b} -- I -- aka ic ):--(12-- (PCr~-- /;Z)o.:=.O
i"X 3)' - ax ('.I' .

mai,1983. jUlli. 1983

1. A) Dati su vcktori ;=(2, I, .1), &=(1, 0, -1),7=(1, --1,2).

1. A) Nad vektorima ;=; 2~, 1;=2;-l-q, 1;1=2)2, 1;]1=3, -, .-j.

1: (I', q)~45° kon·

3.) Poblzati da vektori
~

0,
~ ~

b, c nisu komplanarni:
struisan je paralclogram. Naci: ~ ~ .... ~ ~
-,} -f
b) razloz-iti vektor (J x b u pravcu vektora a, b, c.
a) vcktor x visine paralelograma oa a; b) povrsinu paralelograrna.
Il) Date su tacke A (J, "-1,0), B (0, 2, I), C (2, l, "-I). Nab: B) Neka su;, i;, ~ nekornplanarni vektori:
-+-+'';'--} -+-1'~' -+-j.
Stavimo a=u, b=v-2u, c=w-l-211-3v.
a) Pl!.A[)( i pr~ (AS +A(~): b) jednaCinu ravni ABC.
NaCi odnos
;'(bxZ) i geometrijski ga protlllllaCili
2. a) Napisati jednaCinu ravni koja prolazi kroz tacku (2, -3, 1), a paralelna je
pravirna :_.!~=y~~=~~;
3 "~4 (,
8x +z·~ 3
2x y-2~O
=o}; "
x-·y-z-o }
2. a) NaCi jednacinu projekcije prave na ravan
x- 5y+z-lO-O
x-8 y"-.4 z-6 X=2Z+1}
b) odrediti a, tako cia sc prave --=-.---.=~-, sijeku i nat:i x+2y+3z-2=O j odrcditi ugao izmedu te projckcije j ravni xO),;
. k....
presJc (l 5 4 'v = 3z + 5 b) Napisati jednacinu ravHi koja pralazi kraz tacku (1, 1, 2), a paralelna je
x={a+b)sint·~asilr1t
} \+1 z+1 2X- Y +3=O}
3. U bilo kojoj tacki krive A) . ; nrav!llM - -~;;;;-) -1---::;-
y= {a- b)cos t + a sm 2 tcos t . 2 I. X =2

B)
X= {b - a)cos t + b sin tcOS
) . . 3
2
t} povuccna je A) normala, a B) tangenta. Nat! 1
3. a) Da Ii [uokeija x=2a-sin 1 t, y=2n-"2sin2t, (n:::;const) zadovoljava jcdnacinu
y~=(a+bsU1r bS111 r .
duzinu odsjdka izmedu osa.
(2a- d' v
Y)--T-~ (elY')'
_.
dx dx
4. a) Od svih trapeza cije su tri strane jednake a, najvecu povrsinu im3 onaj Gija je
crtvrta strana 2a. Dokazati!; b) oko polulopte radijusa R opisati llspravni kruzni konus najmanje zapremi-
b) u !Oplu radijusa r upisati valjak najvece povrsine omotaca. nc. NaCi visinu konusa i velicinu najmanje zapremine.
5. a) lzracunati cosx
4. a) Nacrtati grafik funkcije Y=---·
Jydx ako je x ::..dn (t-- 3)+21, cos2x
1 Nab veliCinu povrsmc ograniccnc lukolll ovoga grafika i x-osorn za
J'~t'_41+S;
O;SX;26; "
6. Izracunati povrsillu izrnedu krivih:

b) nacrtati graljk funkcije y

'7. lzracunati: NaCi vcli6iuu p0vfsine ograniccne ILlkom grafika i osorn Ox za 3;£x;?:4.
o

b) f x1arecosxdx.
5. Izracunati:

~112

374
375
 6. a) Nacj duiil1LJ luka hive x=acos J t, y=asin 3 t, 3. Dataje kriva x=a(l~cost), y=a(I-,sint).
82X~2.J2; a) Eliminacijam parametra t ustanoviti koj\1 krivu prcdstavljaju dale
b) Nae! zaprCmil111 obrtnog tijela kOje nastaje rotacijom krive jednaCine;

y=t
~Jl ~ 1r
- -2 aka ose Ox
"ismx, O'::;;x'::;;-- ..
b) tangente ove hive povllcene u tacki t = to (0 < to <~) sijece koorcii113tna 05a
u tackarna MiN. Nab ohim trougla OMN.
X
7. a} Akoje z=e- {x 1 +2x+2y+2tg(x+y)), da Ii vazi
4. Nae! najvecu vrijednost od xmy", gdje je x-+y=(! (x>O, y>O, m>O, 11>0)
(}1 Z (}1 Z oZ
-r- --~+2---+z=2e--X?;
ax or l
ax
b) ako jc Z=Xf(~), da Ii vaii X1~~=-_
1
y1 (j1z =o?
x 3x oy2 6. Nab zapreminu tijela dobijenog rolacijom luka krive

juni, 198). y=e-xJsinx (o~x~~) oka ose Ox.

1. Dat jc trollgao ABC, Ai1 =~, AC; = ':. Ako je 1;1 = 3, Ibj = 1, .j: (~, b) = 60", naci: j1</I, 1984.
a) cos 1: DiD, BE), gdje je D sredina strane Be, E sredina strane Ae;
l, Neka
-~ -. -t
su a, b i c radijus-veklori tataka A (2, - 1,2), B (0, J, 0) , C (1,0, _ I)
b) pavrsinu troug!a kOl1struisanog nad vektorima AD i BE. redom.
2
2. U pollJejipsu, 9x + 16i = J 44 upisati jednakokraki trapez najveee povrsinc, a) Da !i uredena trojka (;, [;, ;) predstavlja desni rrijedar'.);
taka da se veca osnova Lrapeza poklapa sa precnikom elipse. Odrediti velicinu -t --+ 3 --+ -->
Ie pavfsme j provjeriti da je najveca. b) nacrtati vektore Q, b i 2(11+/));
. .. x]+a c) nab skalarc a, p i "I, tabe da je a~ + Pb + liZ = 2J + 47:.
3. Data Je fUl1kc!Ja Y=~'~~)l' (a, PER). Odrediti a i ~, tako da je [atka
2. Nab jednacinu ravni koja je normalna na ravan 14x+2y+ 7 =0, prolazi kral.
( - 3, - ~7) ,taelDnarna tacka fUl1kcije (uzeti manje ~). Za dobijeno a i 11 koordinatni poeetak, a njen vektor normale obrazlljc ugao od 45° sa osom Oz.

nacrlati grafik funkcije. 3. Neka je y=/(u), u=arc sin 3x. Aka jef dvaput diferencijalna funkcija ad ll, da
Ii vrijedi jednakost

4, Naei f-I--arClg(]X.-2)dX.
(x+ I)'
d y dy
2
d y
(I-9x')-·-9x-=9--'
2
dx 2
dx
2

du
( I)
Ixl <-3 '
5. Nab velicinu povrsine ogranicenc krivim
4. Obim jednakokrakog trougla iznosi 16. Nab strane ovag trougJa ako zapremi-
x =cos 2{- 2 sin t + 1, Y= 2 sin /- sin 2t i X-O$om za 0 ~ t ~27t. na tijela dobijena rotacijom ovog trougla oko njegove osnove ima najvecl1
vrijednost.
juti, 1984.
l, Dale su lacke A (I, I, I), B (2, 3, 0), C (3, 5, - 2) i D (0, - I, I). 5.Izracunati Jxcos 2 xsinxdx.
~3
. "---t -._--)
a) Pokazatl da su vektori AB i CD paraJelni i naci odnos njihovih duzina; 6. N aCl,. povrslOu
,. d··lJe I a ravl11. ogral11cenog
., gra fik r k·· ;i (x' - 7)
1 om un clJe y=-'--.--.. -~ .. ,"~., osom
x
b) naci je?jni~?i vektor Zkoji je nonnalan na vektore Ail i Be, a sa njima Ox i pravama x=./i, x=y"14. PrimijeJliti trigonometrijskll smjcnu.
obrazllJe tnJedar desne orijentacije.
'00
2. Na~isati jednaCinu ravni koja proIazi kroz tacke (1,0, - I) i (2,1,3), a normal- x-I
7. NaCi -c-,-------c- dx.
BaJe na ravan x+y-z+2=0. f x(x'-x+l)

376
 l ,_ ilz OZ .
8. Naci --- I - funkcije date IInplieitno
0X 0)'
x2+3/~4z2+3x-··2y+lOz~42=O u lacki (4, 2, I).

juni, 1985. 9. Funkciju /(x)=,,/x-2 aproksirnirati Tejlorovnll po!inomom slepena 2 u

I, Ako lacka E I"
_._
t ~------l-
, ,
'_. eZI fla stra,lllCI A [) paraJelograma ABC'D I k d
' ,
"
a 0 a Je okolini .\'0 = 3i procijeniti greSku u intervalu l-~\ 7-],
a) AD~4IE b -'~ '-, , , ' 2 2
~ . ,/, ) AD = SAt, onda SpOjIllCa EB sijece diJagonalu AC u
tackl 1-, tako da je:
a) ~jc = 5A[:~" ') ---, - - I
o AC=6AF Dokazati!
il) nacrtati grafik fllnkcije y=ln (1 . +·x-
. 2x 2 ).
2. Kroz p''''sj 'cnu (, ;k -( ) , Nab povrsinu ograniccnu grarikom funkcije, osom Ox i apscis3ma nuJ-
,'- l de u ravOl a I prave (p) definisanih jednacinama'
a) I,N)
'-A X+y+z-.l=O, (1)){X+2Y~Z=4 .
-tacaka.

x=y jl1li, 1985.

b) (et) x+y+z-,3=0, (){X-f-- z=3 -+t-. ~+~

P x- v+2~O L Ncka su fl' r) i r-J ra~~ijus:.vekt.ori ~acaka A, B ie, redom. Akoje IAcj=ICBi,
povuCi pravu koja lc.zi u ravr;i (a),' a nODn~lna je na pravu (p) tada su vektori 2r3 ~ r 1-- f 1 i r 2 - r J uzajarnno normalni, Dokazati!

3. Naplsati jednaCinu tangente i Ilorrnale grafika funk' , L Ravan je odredena trima nekoJinearnim tackama
1---
1
elJe.
n) y=(x,+ . .,/x +I)n (n-konstanta); b) y=2arcsinx+(arcsillx? . I)
A(l, 2, ] ,BIO, 2, I), Cia, 6,-1)
II tacki Cijaje apscisa: a) xo=O; ,/3
b) xO =2" Naci koordinate orlogonalne projckcije kiJordinatnog pocelka na datu ravan

Da Ii data funkcija zadovoljava diferencijalnu J'cdnacinu' 3. U proizvoljnoj tacki krive x=asint(3+cos 2 t), y=acost(sin 2 1-2), (a=
d' ' = const > () povu(cna je norm ala. Nab duzinu odsjecka no!'male izmedu koor-
a) (1 +x l ).,_.Y1 -j--x~nly=O?' b)' 11_ ,)dly . dy
dx x -d'2 - X -d-- 2 =O? dinatnih osa.
"
x x ,
4. Nacrtati gra fik fllnkcijc:

a)y=_~. b) y~-_,_
sm x
4. Smjcnom x = tg t nab f ___~__.~x ----=.
(2- x 2 ),/1 +x2
2--'C05X' o
2+cosx
na intervalu njenog osnovnog periotia. 5. Nab zapreminu tijeJa dobijenog rotacijom luka krive
Ix dy aka je:
(OS;X$~)'
5. Naci
I - -2 okoose Ox
a) X~;, y~arcsin(2t+J); I
b) x~'c. ),ooarclg(2t_3),
Juli, 1985,
6. A) NaCi zapIcminu tijela dobijeoog rotacijom luka krive
L Odrediti broj k, tako da vektori:
F=(!xcOSX oko ose OX(/OSA::-:;~).
,_.- 4
A) ; ~ (2, Ie, - I), b~ (5,4, - 6), ; ~ I- I, 2, k+ I);
B) Naci ll1aoju od povrsina ogranicenih krivim ?
3) = 16x, Xl+ y2=25. Crtei! H) ;;~II, Ie, -4). L(k, I, I, 0), Z~(5, 0, 4)
7. NaCi dui'mu luka krive y~ln(l- x')(O;;;X;;;~} budu komplanarni, pa za jcdnu od dobijenih vrijednosti k razloziti vektor b u
, ,
'.
rravcu vektora a i c.
378
379
 2. Data' k
su tjemella trougl. M(3 I 2) N(I 0 -1)'1 prO 0 I) N"
' d' ' , ", "
.. d •
, , . dj)lsatl Je naClflll
mvnJ 'oja sa rZl prayu: A) MN; B) NP, a nornlalna je na ravan trougla ELEKTROTEHNICKI FAKULTET U SARAJEVU
3. AI Da!J. runkclJa
". I I + 3 cos l I
x """'-.-, Y=---. -3 ---~ zadovoljava jednaCinu
Sin l 5111 [ .
UVOD U MATEMATIKU*
(Xl ~ l)y~' +xy~-9y=O?

B)Ako je y=/(II), u=arcsin./l-=-.~:-:Z (O<x<I), da Ii vrijcdi jcdnakos! funi, 1984.

(J Xl)y:'_xy~=y~'?
GRUPA A
4. Naei d!!nenZ!je uspravllog kruznog koollsa koji;
A) pn .daloj povrsini P=36rr,' B) prl' ctatlllTI va Iumenu ru 11l1a:
.
a) najvccll 1. Dokazati da je prebrojiv skup tacaka koje lele u IOPI! Xl + l + Zl ~ 8, a Imaj\!
zaprcmmu; b) najmanju povrsinu omotaca, cjelobrojne koordinate.
5. Naei: -,
;= (11+ 2J, 7,,,,1
A) f:Jfr:I!03x +2l
Xl
dx'
'
2. Ispitati linearnll zavisnost vektora
3. Izvesti razne oblike jednaCine prave.
b:=2Cli-3J+4-::, + k.

6. Naci duzinu Juka krive:

GR[JPA B
A)
1
x=r +r, y=~tl_l (O~t~I); 1. Kaordinatlli sislemi.
2. Odrediti j graficki predS(avlt! presjek skupova
7. Aka je els difcrcncijalluka krive x=cos 3 { v=sin 3 [ (0 .... [.-~)
' - '" '" ,
ll~:'·
"".l
JY I
-- ( S A={(x, yllx 2 +y'-4x;;IO}, B={lx, y)12x'-y';;IOj.
2 x

z=x2r(J')+-~II(X_4_21'1
8. Naei ;"i?:_ akoje
uXdy . x y2 ' 'J.
3. Ispitati regularnost matrice A = (~_ :8 ~) 311
9. Nacn<l(i grafik funkcije y=(x+J)e1/h--1)
10. Primjenom difcrencijala nati arclg 1,1. Septembar, 1984.

11. Nacrtati funkclju y=j3x- 2 1- 2 JxJ. 1. Na koliko se razlicitih nacina mogu rnrerla!i slova iz rijeci MATRICA, bez
obzira na smisao nastale rijeCi.
12
.
Z I~I 2 I~bl
a a =,
] --t --;
=, ';:(a,b 11: . ----> -~ ---->-+
l =;;"a6 la-2bl'+13ax2bl. 2. Normalni oblik jednacine ravni .
--t-+-+....,-+_~-)_+

3. Ispisati Jinearnu zavisnost izmedu vektora a=i +2) +3k, h=2i - j - k,

--} 7 -t --jo

c=i+j+k.
Oktobar, 1984.

1. Kolika se razlicitih kvadratnih matrica maze formirati ad elemenata kvaciratlle

mat rice formata 2 x 2.
2. ]ednacina ravni kraz tri tacke.

3. Ispitati rang matrice 8

4 6)
a .
.- ] 4

.. Program uvoda U Illalemaliku obull'r":l(a poglavlje l. 2, 5,4,9 I 12 ove Zbirke Ie kOmDI[1H(onkli.

}80
 Januar, 1985.
Jut/i, 1985.
GRUPA A
1. Odrediti jednacinu ravni koja pralazi kroz tacke A (8,6, J), B j C, gdje je tatka
B presjec:na tacka ravni x + y- 4z = 2, 2x - z= 3, 4x + y + 2z= - l, dak je tatka
1. Formu!isati i dokazati Kroncker-Kapelijev stav.
C presjek prave x-I =2y+3=3z i ravn! x+ y+z=2.
2. Naci jednaeinu ravni koja proJazi kroz probodistc prave X= y=2z i ravni z=4,
2. Izracunali povrsinu pravilnog tclraedra eija su dva vrha u tackarna A 0,4,8) i
a okomitaje na pravu x=y=2z.
B (2, J, 5). Odrediti gcomctrijsko mjesto tacaka ostala dva vrha tetraedra_
3. RijeSiti je.dnacinu Z5 + I024~.:o.O. Nacrtati rjd;enja!
Februar, 1985
GR.UPA A

L Ci!indricni koordinatni sistern

L Izvesti segrnentni oblik jednacine ravni.
2, Odrediti zapreminu tetraedra tiji SLl vrhovi A(1, 3, 0), 8(2, 6, -1), C(8, -I,
2), D(12, 13, -I) 1, RijeSiti matricnu jednaCinu:

46) (7 8 1')(/1
( oo
3. Ko!iko ima kombinacija 1I Igfl Iota (lzvlaci se 7 od 39 brojeva) u kojoj ne
uces(vuju brajevi 2 i 17
~2 3 0 2
SIX-I
, 0 2 1 o 1 0

GRUPA B i-J
3. Rijesiti jednacinu z}---=o.
27
1. Sfemi koordinatni sislem
Nacrtati rjcscnja!
2. OdredHi vektor ~=(-2, C2> C3), tako da je okomit na vektorc ;=(1,5,8),
i;~(2, 3, 6),
Seplcmb(11", 1985
3. Koliko ima kombinacija II igri Jato u kojaj nije zastupljen nijedan jednocifreni
1. Dati su skupovi
broj.
Ac-" {(x, y)12x' +4x +3;"- 121'+8 <OJ, B~ {(x, y)lx' + 2x~ 1- yj
Maj, 1985, Odrcditi grancki i analiticki A nB i B\A.
GIWPA A
2. Ko!iko se razlicitih rijeci od po pet slova moze formirati od slova sadrzanih u
1. Datisuskupo,i X~{(X,Y)IX2_;"<I), Y~{(x,Y)12x+I>;"),
rijcci PARADA
Odredili graftcki A~Xn Y, B~ Y\X,
3. Odrediu projekciju P rackc T(2, I, 1) na ravan x+y+3z+5=O.
z-8
2. Odrediti rastojanje tacke 1'(2,3,4) ad prave x=y=---,
9
Ft'DnUJr, 1986

GIWPA B GRUPA A

L Dokazati da eleruentamc transformacije ne rnijenjaju rang rnatrice. L Tfi vektora .su !lIlearno zavisna aka i samo ako su komplanarna Dokazati f
-~-t~-l- -Jo-+7-? IT
2. Odrcditi vektor r =xi -+ yj +3k koji je okomi! na vektore a = j +-j + k, L Zakojezjearg(z+I)~4,lz+I1~4,

3, Odrediti AnB, gdjeje A~{(x, yllx'-2;"+y<IOj, B~{(x, y)lx-3y<4:

382
JRJ
GRUPA JJ 3. Dat je niz (~"):"'l' gdje je ~,,=a"n!/nn{a>O). Odrediti granicnu vrijednost nim
(b");:'"" gdje je b"~~"+rI~"·
1. Dokazati da elementarna transformacija ne mijcnja rang matrice
4. Provjeriti da Ii funkcija J (x) = (e 5x + 2) e - x zadovoljava jednaCinll
2. Odredili x I y iz (x+iy)="(1 +i)16.
jm (x) .. 13/, (x)-12J(x)~0.
3. Odredi" D~C\,B ako je
B~ {(x, YJlx'-4y'~0), C~ {(x, y)ix' +6y'-2y< 10). Scplembar, 1984.
Teorija:
JUl1i, 1986.
GRUPA A 1. a) Definisati pojrnove neprekidnc i ravnomjerno neprekidne funkcijej:E--+R,
gdje je EcR.
1. Odrediti rastojanje probodista prave x= ~2y=4z i ravn! x-2y+z-2=O od
ravn! x+y+z=4.
b) Aka je funkcijaJneprek·ldna na segmentu [a, bJ, Lada je i ogranieena na
tom segmentu. Dokazati!
2. Nab AnBakoje A~{(x, y)iX2.. 2y;;;4), B~{(x, y)i x '+2y'<7).
2. a) Definisati pojam illverzne funkcijc jedne realne promjcnljive.
3. Razni oblici jednacine raYn!.
b) Dokazati da svaka strogo monOLOna i neprekidna funkcija lflla strogo
monotonu (u istom smisiu) i neprekidnu inverznu runkciju.
GRU PA B
c) Formulisati i dokazati teoremu 0 izvodu inverzne funkcije.
1. Odrediti pravll koja prolazi kroz tacku TO, 2, - 1) i okomita je na pravu koja
prolazi kroz taeke A (2, -2,4), B(I, I, I)
.. ~

2. Ispitati linearnu zayisnost yektora a=(a, 2, 3), b=(I, a, 4), c=(l, 2, 5)

~
3. a) Definisati pojam duzine luka hive jinije.
b) Navesti i dokazati teoremu 0 rabmanju duZine luka hive Imije.
8 . ,'P
3. Razo! oblici jednaCinc pravc. c) Izracllnati duzinu lllka krive linije Q=-iSsm 5' gdjc Sll Q i i.p polarne

koordinate.
;

MATEMATIKA I'
4. Izracunati integral J "\/(x-~)(b-x), (n, bER).
Jmwar, 1984.

I, Dataje familija funkcijaF(x)~(Il-x)(4-3x')aER.

Dcccmhar, 1984.
a) Iz date farnilije izdvojiti onu funkciju koja prolaz! kroz tackll

(x ~- 1)
1. Date Sll funkcije:
M(a-~,o).aJ'o; 'P (x) ~ arc tg e", 0/ (x) ~ In ~;(-,"'." , x Eli;
sin
A(X)~--"-"--,
sin
xEN.
x+ 1 . I
b) !spitati i nacrtati grafik runkcije pod a}. xSlll--1
x
2, Data je funkcijaJ(x, t)~(1 +x'r' In (I +xt).
, a) Nac! definiciona podrll~ja fllnkcija 'tl i *,
skup tacaka gomilanja njihovih
definicionih podrucja j skicirati njihove grafike.
··· d d J( ) b) lzracunatl
a ) Od re d It I IZVO dt x, (;
. . funkclJu
.. I (l)= fdJ(X, t)
-d-~--dx;
• t b) NaCi granienu vrijcdllost funkcije ;I. (x), xEN u tacki gomilanja njenog
o
definicionog podrucja koja mu oe pripada.
C} da Ii fllnkcija I (t) ima primitivnu funkciju?
c) Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije
... Program materna/ike I obuhvala pog!avlja 5, 6, 7, 8, 10, II ove Zbirke. y~'P(X)-o/(X).
 c) NaCi vezu izmedu parametara a i b, tako da funkcija
. U, (x)]' n
dokazali daje Ij< (x) ~ J2-J~""-"~­ ima ekstrem urn u tacki x = -- .
a 2-bl, (x) 4

d) !spitati tok i naerlati graflk funkcije A(x)~x-l; (2x).

e) Na6i primilivnu funkciju funkei]e Jl (x)~ U, (x), U; (x))'r l

i odrediti skup E(cR) tacaka za koje ova formula vrijedi.
f) Nab veJicinu poV[sine ogranicene krivom v(X)=[2+/l (x)]"" 1
3. Formulacija i dokaz Njutn-Lajbnicove fonnulc. X"~osom i pra vim x = 0, X"" 1(

g) Dokazati jednakost
Februar, 1985.
_. ? n-J(n_l\(t g X)2ktl
L Dale su rcaine funkcije jednc realne promjenljive I [I; (xW'"dx~ I )'-'-+const
k"O k 121.:.+1

(ucR). Maj, 1985.

Teoflja:
a) NaCi tacke gomilanja skupa At infA, supA, gdje je
l. Ncka je I(x) ogranieena funkclja na [a, bJ
A~{J;(x)IXEN}.
a) Navesti definiciju pojma integrabilnosti funkcije na (11, bJ u Rimanovom
b) Ispitati ponasanje flHlkcije/4(x)
L! okolini (realnih) tacaka gorniiallja njenog smislu.
definicionog podrucja koje mu ne pripadaju. b) Navesti tcorem 0 potrebnim i do\"Oljnim llslovima integrabiinosli funkcije
c) Pokazati da funkcija 'P(x)=Ji. [h(x)] ima na definicionom podrucju prvi i f(x) na [a, b].
drugi izYod i da su oni koristantnog znaka.
c) Ookazati da je funkcija (I1(x)=Sf(l)dt neprekidna II proizvoijnoj tacki
d) lspitati tok i nacrtati grafik funkcije I{t (x) =/1 U3 (x)j.
x e (a, b).
e) Izractll1ati povrsinu koju obrazuje luk hive !l>(x)=~; (a+b/2 (x)) 2. a) Definisati pojam granicne vrijednosti za realnu funkciju jedne realne
(aER, bER+), koji leii ispod x-osc sa X-OSOITI. promjenljive.
f) UZ1ll1ajuCi da je a=b 1
, odrediti b, tako da dobijena povrsina pod e) bude h) Dokazati da iz lim/(x)~ A ('I' ± co) slijedi lim /f(x)1 ~ 14
najveea. r-a X~a

2. Defll11sati funkciju <1>{x) kao fllnkciju goruje granice odredenog integrala.

c) Dokazati da iz lim/(x)~A ('I' ±co) slijedi lim (((x)-~t)~o.

Zatim formulisati i dokazati teoremll 0 neprekidnosti te funkcije. 1

.. 1 4 x +1
3, Date su funkclJeJ(x)=x -x, Ip(X)=--.
Maj, 1985. x+1
a) Ispitati tok i nacrtati grafik funkcije f
1. Date su element arne funkcije II (x)=sinx,/z (x)=(x-af"l (aER).
b) Odrediti konstante a i b, tako da vrijedi jednakost lim (qJ x) - ax - b )=.0.
a) Skicirati grafik funkcije 1/11; (4x)1 ill, (x)l.

b) N aCI" graIllt.;IlU
., .. d nost f un k
VflJC ' <p ()
"ClJ':: x = ~rlX)J"')
x cp () --
rlo')
4. lzracunati integral I =
f
1-" sin x
~ ..----:--.
+
I Sill X
dx.

u (realnoj) tacki gomilanja lljenog definicionog podrucja koje mu pripada, a Seprcmbar, 1985.
zatim llacrtati dobijenu granicnu vrijednost posmatrajuci je kao fUllkciju 1. Date su realne funkcije jedne rcaine prornjenljive
nezavisno promjenljjyc Ci..
I, (x) ~ arc 19x,/, (x)~ (x+ I )/x, J~ (x)~ In x.
386
387
 a) Nacrtati grafike funkcija: (V, (x)p-', V, (x)l, ([3 (xW'· c) Izracunati povrsinu luka ogranieenog krivom C cija je jednaCina
0) Ispltati tok i nacrtati grafik funkclje 'I'(x)=j, ((,(x)).
y' =x' ((, (x))'.
c) Izracunati povrsinu ograniecilu lukom hive ql (x) i koordinatnim osama.
2. Krive C 1 j C1 dale su, respektivno, sa
n
d) lspilati ponasanje funkcije *(x)=J;(x)tg- tacki x=l.
r
II
2x
I I sh I
x=;/-2Iny, (1 ;';Y;';e), '1'=, -I-dl, (O;';Q;';a)
I r:--
2. Naci primitivou funkciju funkcije f(x)=--..,J l-tix1 (a+O), o
x
na odgovarajueem skupu taeaka. (gdjc Sll; Q - poteg, a <p poJarni ugao).
2Q
Dokazati da je omjer duiina lukova datih krivih SI/S2 =e" (~+ 1 )/[2 (e - 1»).
r
3. Dataje familija krivih <fl(x)=ae +(4a)-le-.>:.--b (a>O, b> 1).
3 4
3. Niz (a/T):"o definisan je formulama ao = 0, {lj = 1, aN + I = 7" an -1 +:j' an (n EN).
Dokazati da x-osa sijeee svakll krivu date familije krivih u dvjerna tackama i
odrediti duzinu luka krive izmedu tib presjecnih talaka. a) Naei opsti clan niza (uputa: koristiti metod matema.ticke indukcije)
b) Tspitati konvergenciju nila (a,.).
c) Skicirati grafik funkcije y=J(x), gdje jeJ(n)=a •.
Teorija: Seplembar, 1985.

Teorija: Okrohm, 1985.

I. a) Definisati pojam izvoda funkcijeJ:R-R.
b) Ako funkcija f ima izvod u tacki x=a i ako jc f(x)':F0' [ada funkcija
1. Formulisati i dokazati Lagranzeovu teoremll.
Xf--t[f(X)J-l ima izvod u tacki x=a. Dokazati!
c) Formulisati i dokazati Rolovu (eoremll. 2. Navesti j dokazati Njlltn-Lajbnicovu formulu.

2. Navesti i dokazati tcoremu 0 srednjoj vrijednosti odredenog intcgrala i njene x3-2x+2

posljedicc.

. .. I
3. Izracunati integral 1 =-.::.
f- - - . - . -..- - -
(x'·- 2x+ I )(x' + I)
dx

3. Ispili:uJ ponasanje funkcIJc f{x)=·--~11x

U okolini (rcalne) tacke gornilanja 4. Izracunati dUlinu luka astroide x=acos 3 t, y=asin 3 t.
1 +e
njenog definicionog podrucja koje mu ne pripada.
Septcmbar, 1986.

4. Izracunati integral 1. Kriva Kl data je jednacinom xl - ax -/-- a =0, a ~ 1, a kriva K] simetricna je

sa krivom KI U odnosu na simetralu prvog i treeeg kvadranta. lcdnabnu hive
Kl napisati U obliku y=/(x).
a) Ispitati tok i nacrtati grafik krive K2 za sve a f; I.
Oklabar, 1985.
b) Odrediti jednacine langente i narmale krive K, u tacki Mo (0,/(0)).
1. Daie su rcalne funkcije realne prornjen]jive
2. Izracnnali vrijednost lzraza

I, (x) f
~v.;:(l-x) J, (x)= (21 sin ~- casD dl,/, (0)=0. .4=
~Il

f( lSinl
- - -1+ least )
l+cos r l+sm 2 t
. ~
dl+lim(,lx-l)
.>:-to
f
,,<Ix

InFt
;:-dl.
yt
o
o Ifx

a) lspiratJ panasanje funkclje rp (x)=-~ {[!r (1- x)]') 2. Navesti i dokazati Njutn-Lajbnicovu formulu.
dx
3. Prirnjenorn Kosijevog opsteg kriterijurna konvergencije nizova dokazati da
u okolini tacke gomilanja njcnog definicionog podrucja koje mu ne pripadaju.
sinl sin2 sinn
b) lspitati ncprekidnost izvodaA (x). niz (x n ), gdje x lI =-2-+7+·· .+-F konvergira.
GRADEVINSKI FAKULTET U SARAJEVLJ Juni, 1986.

1. Pokazati da Sll tjemena kvadrata laeke A (0, 2, -4); /3 (2, 5,2); C (3, --4,2)
LlNEARNA ALGEBRA' NaCi eel vrto tjeme.
Kakvll krivu dobijamo aka konusou POVfS bja je direktrisa kruznica sa
--.-----t
April, 1986. cClltrom 1I B, poluprecnika 7, okomita na AB, a vrh u A, prcsjecel1lo 5a ravni
y.-::cO?
L RijcsitijednaCinu (z2+z+1)3+1;;o;;O.
2. Odrediti parametar (J, tako cia raVll1

2. Nab geolllctrijsko mjesto tacaka koje zadovoljavaju jednaCinu -x+y+z='QX

IZ2+q~2121~O. :(-- y-l-z=ay
--+ -~ 1(
1: (m, n)~J' x --I- y--- Z = QZ prolaze kroz jednu pravu.

Izracunati ial2 - 3a' h.

-, --jo -7
3, RijeSiti matricnu jednacinu X 2 =diag {r£l, «, d 1
}.
n
4. Pokazati cia je Ak=O, k>2 cio braj ako i samo aka je A2=O, gdje je A 4, Jednacina Z5 _.- 2Z4 + 2Z1 - 4= a illla jedan korijcn ciji je argument Naci taj
4
kvadratna rnatrica reda 2. kornpleksan broj.
5. Napisati jednacinu prave koja sijece prave
5. Dati geometrijsku interpl'etaciju ncjednacine 12z1 < II +?I
x+S y-3 z+1 . x-3 y+l z+2
----.-"':--"-=---~- 1 ~,,--= .....- = - - (analiticki i geometrijski).
2 ~4 3 ~2 3 4
i paralelna jc ravnima 3x + 12y 3;;,~ 5 i 3x- 4y +9z + 7 =0.
ANALIZA 1"
Maj, 1986.
.In/i, 1986

1. a) Data je matrica A ~ (~ : ~ D Fannirati matricll B = A ~ kI i L Pnmjenom Maklol'cno'le fonnll!e na funkciju cosx, izracunati pribliznu vrijed.
,
rijditijednaCinu uctB=O.
b) Fonnirati matriee M=A·~k), N~""A ..-klI, P=A~-k3I, gdje su kl' kl'
nost integrala j cosx
-.~ dx sa granicorn grdke 0,001.

k3iz a). o
Da Ii matriene jednaCine MX 0;-.-;:; A i A Y =N imaju rjesenje i zasto? 1. Nab opste rjdenjc diferencljalne jednaCine
------.-.--,. ----------" --~
" 4x - 2" 8 2 _-x
2. Trougao ABC odreacn je vektorima polozaja OA, DB, ~C. Odrediti vcktor I' +-··~t ~~---y=2(x+l) e
.----.-Jo
. 2x+I' 2x+1
OM (M proizyoljna [atka simetra1e strane AB trougla ABC).
ako je jedan partlkularni integra! homogenc jednacine oblika c"'X
3. Dokazati identitet x' -·1 = (x ~ I) (x'·· 2x cas 72 0 + I)(X" ~ 2xcos 144 0 + I). 1 NaCi opste rjesenje jednacine.
0

4. Naci pravlI koja prolazi hoz tacku M (- 5, 2, -1) i sijece pod pravim uglom 2° Oclrediti integralnu krivu koja dodiruje X~OSti u koordinatnom pocetku.
x 1 y z+2
pra'lU ~--=-"=--. 3. Rijesiti sistcm jcdnacina
3 5 ~2
i=4y-2z-3x
5. Napisati jednacinu geometrijskog mjesta tacaka na tangentama povueeoim oa
y=z+x
1
povrs Z=- (Xl + y2) iz laeke A (-1,2, - 3). z=6x- 6y+5z.
2 ,
Program anali?): I ovuhvata pogla.'lja 5, 6, 7, 8, 10, ! love Zbirkc Ie funkcijc vik promjenljivih,
* Program lineame algebrc obuhvala poglavJja 1,2,3,4,9 i 12 ove Zbifke. 'Iscslruke in!eglule i abicnt Jifer~ncijalne jdn;lcine

390 391
 4. Pokazati daje9rr(; II(X 1
+),2--6X-6 Y -+-21)da::S;S77r, GRADEVINSKI FAKULTET U MOSTARU
D

gdje je D oblast ogranicena krivom Cija je jednaCina Xl _ 4x +9),2 _ 54y -+- 76 = O. Juni, J980

Septembar, 1986.

1. Iz oktanta lorte xl-+- .1'1 +.:? :S;c L, X ;"0, Y~O, z;,.o izrezano je tijclo ogranic.eno
X )'
koordinatnim ravnima i ravni ;-+b'=l
sc zna da je gusI}na u svakoj cacki jednaka aplikali Ie tacke.
(a~c, b(;c)_ Naci Idiste tog tijela aka
I • lspilati tok i nacnati grafik funkcije -V=
I I-lilt
-,-·df.
t

I k+ I 3k-t-2 2. Odrediti kompleksan braj a akoje arg(a-l)=O, 10-- 1\=1,

2. Aka sa In (f)= ---,-arccos- n-- olnacimo integraJnc sume funkcije;; gdje
fJ 3 zatim rije~iti jednacinu Z4 -+- 3 = a. Rjesenja zapis(lri u algebarskom obliku j
k"'O predstaviti graficki.
. I. . .
JC Xl-,-l-Xk=-, lzracunall 1,m In(f) 3. Izracunati X izjednaCinc A x B=C,
n 11-",
3. Rijesiti diferencija!nu jednaCinu (y" - y')cosy= y'2 siny. gdjejeA~G ~). B~G ;). c~(-: J
4. Prccizno lspitati funkciju 2x
y = arc Sin -----''- (I) 4. Pokazati da postoji ravan koja sadrzi pravce
. x +I
2
2-2x=-)'=2z~l, lx+y+z~21-+-12x+Jy+4z-7!=0 i nae! jednacinu Ie
i sklLlfali njen dijagram_ ravDJ.
b) Nab povrsinu oblasti ograniccnu krivom (I) i x~osom. In'

Okrobar, 1986.
S. Izracunati integrale A f
~ J;0=\ c1x, B= JX(lnX/dX
In.1

1. Odrcditi asimptote krive linijc y=3-x+ W~2)~. 6. Tzracunati povrsinu dijela ravni izmeou krivih
'{-;-+-1
. 2. Odrediti koordinate tezista segmenta sfeTe Xl + I -I- Z2 = R2, 0 <a ~z ~ R, ako je
Teorija:
gustina u svakoj tacki proporcionalna rastojanju te tacke od osnove segmenta.
3. Partikularna rjeSenja diferencijalne jednacine 1. Definisati konacnu j beskonacnu granicnu vrijednosl niza i funkcijc Ie neprc-
d 2 x dx kidnost funkcijc.
----+x-+-COS(=O
dt 2 dr 2. Matcmatickom indukcijom dokazati
d 3 y dy ('V'x E R) ('V'n E Z) (cos X.-f" j sin x)n=cos fiX -+ i sin /lX.
·_·3..-+-=0 koja zadovoJjavaju uslove
dt dl 3. Forrnulacija i dokaz Kosijevc teoreme.
IT
xl,o,,~O, xL~2~1,
4. !zraclluati integraie fe=cos bx dx, fe= sin bx dx_
yl,00=2, Yl,oo=O, j,j,oo~ - J.,
odreduju neku povrs. Naei zaprcminu tijela kojc je omedeno 10m povrsi I Seplcmbar, 1980.
sferam Xl+ l+r=4.

4. RijeSiti diferencijalnujednacinu (2xy+x'y+~)dX+(X'+y')dY~O. 1. Odrediti lacku M na luku AB krive x=acos 3 t, y=asin 3 !, tako da jt:' ILlk
cetvrtina cijelog luka AB, gdje je A (a, 0) B (0, a), a> 0_
AX-I,
lzracunati zapreminu lijcla koje nas{aje rotacijom te krjve oko y-osc.
392
2. Dokazati da je (~ -9\n=(1+611 ~91l),nEZ. 3. Rijditi Hlutricnu jednacinu AlX =1, gdje je
--, 5) 4/1 i ~--- 6n
3. Primjcnom Kroneker-Kape!ijeve leoreme ispitati saglasnos! sistema jcdnacina I jCdllllC1l3 matnea I A ~~ ~ D·
2x- y+37 7t= 15, 6x--· 3y+z-4l=7, 4x--2y+ 14z- 31t=6 i ako je sistem
sag!asall, odrediti rjeSenje. 4. Izracunali povrslIlu ograniCellu krivom y=e-~l (x+x 3 ) i Iljenom (lSJnlptotom
(nacrtati sliku)
4. Izracllnali integral f(x)=J(l-l-rr 111 !n(l+r)dt. e" -- e,g,
o 5. Ncb JC l\-\)='---------, x '[;00 Ddinlsall [(0), taka da jc funkClja ncprckldna u
\-{gx
Zatim ispitali i naenall graOk funkcije y=/(x).
lack! x 0
5. Za funkciju y=x+sin 1x:
I () Ispitati prirodu stacionarnih tacaka i odrediti sve prevojne tacke;
Tcorija:
2° izracunati zapreminu tijela koje nastajc rotacijom dijela povrSine omedenog
lukom krive, x-osom i ordinatama u dvije uzastopne prevojne tacke najb!ize L Ddinicija i grafici funkcije th2x i njene inverzne funkcije. Korisleci ..definiciju
koordinatnorn po6etku u prvom kvadrantu. i2voda i teorcm 0 izvodu inverzoe fllUkcijc, odrcclitl Izvodc 11h funkclJa.
6. Date su taeke A (-·9,6,2), B (2, 6, - 9), 0 (0,0,0). 2. Rolova i Logranzova teorenla. Dakazati jedou.
I' OdredHi tacku C, taka da je loci =1011 ,
~> .. __ -----J- -~_; ~-t 1[ --~ -+ -----7
3. Dcfmicija nesvojstvenog integra!a. lzracunatl SxPdx (p<O)
'r (~C, 0,1)= 'r (DC, OB)=, i trijedar (OA, DB, OC) dcsIle orijelltacije; o

4. Korjenovanje komplcksnd1 brojeva_ Izracunati ,-,'i-!

2" JZraClinatl ugan sto ga zaklapa prava VA sa ravni ABC i zapreminu
tClraeJra VABe. jmHlaf, 1981.
x'
1. Precizno ispJtali i nacrtati graJik funkciie
.
y = - -2
3 ~- x
Teorija:
• 1
2. Dokazali nejcdnakost 2,,/ _t ~ 3 - - za x> O.
1. DeOnicija integra!ne sume i odredenog integrala. Navest! osobine odredenog x

, )~:)
integral a i dokazati jednu osobilltJ.

2.. Definisati rang matrice, F i D* Kroncker-Kapelijevu teoremu. 3. RijeSiri matricnu jednaCinu AX 1= 2X + A, gdje je A =\~ (0 0'

3. F i D Vietova pravila. Napisati realni polinom ciji su korijeni Xt ,2 = ± 1.

4. Izracuuati povrsinu i zapremillu tijela SIO nastajc rotacijom jednog svocla krive
4. Definisati izvod, lijevi i desni izvod i di fercIlcijal f unkcije X3 = 1 -- i J3. y=2cos(2x+3) oko x-ose.
---t --.--} -->- -->- ---t _._--t + -->-

Oktobar, 1980. 5. Nad vektorima a= Be = Si + 2j, b= CA = 2i ~ 4j konstruisan je (rougao ABC.

Odrediti vektor vi sine ho
i odrediti ugao sto ga visina zak!apa sa slranicom AC.
L Disku!ovati i rijditi sistem jednacina za razne vrijednosti a E R.
Xl + Xl + X::; +2X4 =0, Xl +2X2 + 3xJ~' x 4 = 0, Teorija:
2Xl +3X2 +axJ+X4=0.
1. F i D teorernu 0 nizu koji konvergira ka e.
2. Ispitati i nacrtati graOk funkcije y=f(x)=Jte!IXdt+.i!ellx-xl. 2. Formulisati teoremu 0 smjeni promjenljive u odredenolll integralu. fzracunati
o
ail

• F j D nadalje mati: fomlllJisati i dukazati

i #-x'dx (a>O) .
394 395
 3r
3. Dcfinicija granicne vrijednosli, lijeve i desne granJcne vrijednosli funkcije. 3. Nacrtati grafik funkcije y=2a - 1 , O<a< L Odredifi izvod Ie funkcije prcma
Izracunati lim In x Inln x definiciji izvoda. Zatim odrediti inverznu funkciju, njen grafik i lzvod (prema
,,~J +0 teoremi 0 izvodu inverzne funkcije).
Pos(oji Ii i lijevi limes Ie funkcije u tacki X= I.
4. Dokazati da 1 + J2 ¢ Q.
4. Definisatj vektorski proizvod veklora i izvesti formulu za koordinatni oblik tog
proizvoda.
jllni, 19KI
April, ]981.

1. Izracunati svaku od povrsina sto je ogranicavaju krive / = J + Xl),), 4x 1 + l = 4. 1. Luk krive x! +(y+ ~0.)'
, r
=rl, y>O, rotira oko x-ost. Izracunati pOVrS!Jlll 1
,
2. Odrediti obJast dcfinisanosti funkcije f (x) =S (t 4 _ t2 ) - I/I dr zapreminu tako naslalog tijela.

n 2. Odrediti tacku B koja je simetricna lacki A (-1,0, - J) U odnostl na ravan

te rije§ili jednaCinuf(x)=-. 2x+y-z+7=O, Napisa!i jednaCinu sfere sa ccntrom u tacki 13 kOja dOIICt;
3
3. Date su prave datu ravan.
p: 12x+ 3y- z- II +Ix+ y- 3z- iI-- 21 ~O, 3. Rijesi!i jednacin\1 i' +2 = D, gdje je
iJ :lx+5y+4z,,-31+lx+2y+2z- II~O dl a 1
Odrcdi!i parametar a, lako da sc prave p i q sijeku. Zalim odredirt presy,;r3nu
1
D= a (12,a=-,)+i
lacku i ravan koja ih sadrii.
a' (l

4. Data jc ma!rica 4. Dala je kriva y=arctg(lnx).

A~(~X__
1 Nab ugao pod kojim ta lcriva sijece
0
.X-osU.
4x )
4x ,1_ _ ,O<x< I r Izracunali
\ ,.il x 2 \..1 I "-x lim )', lim y, lim y', lim y'.
IzraCllnati:
I" ckslremum runkcijef(x}=dcIA; 3° Skicirati grafik te funkcije

2° malricu B, ako je AB= (: ~ ~). 5. Odrediti <1, tako da ravoi 2x+ y+ Z=QX, x+2y+z=I1Y, x+y+2z=az
prolaze kroz jednu pravu. Napisati vektorsku jednacinu Ie prave i odrediti
1 1 1 tacko na pravoj koja je najbliza tacki (I, - I. 11.

5. 1° Pokazati da svc tangenle krive y=~JX_4X2

sijeku ordinatnu osu u tacki
2
koja je podjednako ueialjena oei koordinalnog poCelka i od dodirne tacke. Teorlja:
2° Izracunali povrsinu i zapreminu tijela koje nastaje rotacijom grafika te krive
oko x¥ose. 1. Mjesoviti proizvod vektora i njegove osobil2.e._~F.~i D Icoremtl 0 zapremlOl
para!elopipcda konstruisanog nlld vektorima n, b, c.

Teorija: 2. Formulisati Tajlorov teorem. Izvesti Maklorenovu romll!lu za sinx sa ostat-

kom u Lagraniovom obJiku.
1. Definiclje integralne Sume i odredenog integrala, F i D Njuln-Lajbnicovu
formulu. 3. Integracija iracionalnih funkcija.

2. Izves!i razne oblike jednacine prave. F i D uslov da dvije prave Ide lJ jednoj 4. Iskaz3ti Kc1i~Hamiltonovu teoremu i zapisati lu teorernu za maniel! drugog
ravni. reda.

390
 Septemhar,1981_ 4. Odrediti vektor visin~ lIa iz vrha A lrougJa ABC aka jc:
------, --j. .---;. -. -, -----c> --j- r::. --. -, rt
L Odrcdifi jednacUlu r(1Vll! koja prolazi hOl pravu 2x-- y+ 3z= 1, BC=Iil+21l, CA=2m-n, 11111=)11)",,3, 1:.: (Ill, 11)=--
8x-- 1'+2z"'" -2 i okomita je 11a ravan 2x-4y+z+5=0. Zatim oati tacku 2

J
-~

koja je simetricna koordmatnom pocetku U odnosu na dobijenu ravao. 2x

5. Odrediti obl;lst definisanosll i we asirnptote runkcije )' = (x -+- I) --,,----
_v-I
2. Izntcullati:

sill X
A=Jim ----
(
)"<' ,
"I
B = lim ( - - - -- - 2
1)
Tcol'lJa.
~_() x X~O X tg X x /
Sin X

3. Primjenom Kroneker-Kapelijeve teoreme ispitati rjesivost te odrediti rjeScnje

1. Definisati grimicnu vrijednost funkcije ! dokazatl da je :!!,}~ ~-=. -.. J

sistema (a E R)
2. F I D teorcm 0 izvodu mverzne funkcije. Koristeti tll tcoremu, odrediti izvod
2x j xJ.+3x)-7x4 =15, 6xj-·-3xl+X)~4x4""'7, 4xj-2xz+14x)-3Ix4=a.
inverzne funkcije funkcije f (x) = th x.

X4
3. Integracija racionalne funkcije: teorern 0 razlaganju i integracija svakog od
4. Ispitali i oacrtati grafik funkcije y = J - - elementarnih raz!omaka
x .- 1
4. F i [) teorern 0 saglasnosti siSlema od (/1 +! )-ne linearne algebarske jednacine
5. 1° Izracunati vecll ad povrsina stoje omeduju hive x 2 +1-=2, x+l=O; sa n nepoznatih
2" iZraClllJari povrsinu i zapreminu tije!a sto nastaje rotacijom te povrsine oko
x-ose JOtltWr, 1982

1. Skicira!i gralJke runkcija x 2 +y1-4x=0, l=~x+2. Zatim izracunali povrsine

Teorija: omcdcne tilll krivim, kao i zapreminu lijela koje nas!aje rotacijom Ie povrsmt'
OkCl x-ose
1. lzvesti rawe oblikejcdnacine prave, Zapisali jednacine ravni: para !cIne osi Ox,
para!elne koordina(noj ravni Oyz, koja proJazi kroz osu Oz,
2. Izracunall 10' sin2x Ox.

2. Definicija izvoda i diferencijala. Aka je !(X)=(x-i)Sinx, prema definiciji 2)3In(x-2).

3. lspitati tok i nacrtati grafik funkcije y= (x
IT
odreditiI (x) i dJ(x) u X·=-. Zatim izracunatiJ' (x) i d1f(x) U x=O. 4. RijcSili matricnll jednacinu
3
3. Deflnicija primi!ivne funkcije i neodredenog integrala. Navesti osobine ncodre-
dcnog integrala i dokazati bar dvije osobine.
C)xC~ J=G
dt )(
4. F! D leoeem 0
d
izvodu s!ozene runkcije. Odrediti - ' (arc Ig In sin Xl).
dx
5. Rije§iti jednaciuu
. f
_../1
-~=:-=-""-.
1,-/[1_l 12

Oktaba,., 1981. Temija:

1. Defmisali funkcije!(x)=cth2x i,njenu 'II1verznu fllnkciju, Ie nacrla!i r~jihove

1. Nacrtati ravnu llgufu omec1enu knvim y3 '=xJ., y= -.\/~? grafike. Odrcditi izvodc tih funkclja prema definiclJI Izvoda I Icoreoll a Izvodu
te izracunati povrsinu i obim raYne figure. Ie inverzne funkcije-.
2. Ispitati i naertati graflk fUIlkcije V=xl(l~lnx). 2. Prava a povucena je hoz tacke A (;j), B 01)' Izvcsti razne oblike je-dnatinc
3. Rijditi jednaCinli Z3 = (- I _ i)lo. prave a, Zalim odrcditi rastojanje tacke C{rJ) od prave o.

398 399
3. F I D leorcmu za racunanje zapreminc rOlacionog lijda. Posebno !uacuna!1
2. Dalje poJinom g(x)=2+x-x2, Ie malriet
zaprcmlnu lorusa.

4. Dennie'ja ,"tegralne sume, Darbuove sume , oclredenog ",tegrala F, D A~C ~). B~(: ~). Izracunali B-' i}(A)lr'-g(B-'AB)
nejednakostj koje povczuju Ie pojmove.
x
3. a) Ispitati j nacnali grafik funkcije y=/(x)= -~~2-=-1'f

April, J9S2. ~

b) Izracunat, A ~
,j I(x)cix ,
c) Dati gcometrijsku interpretaciju rezultata pod a). Ako jc B= S f(xld.x, da

lije B+A=D i zasto?

x'
2. Dokazali dvostruku nejednakosl x-2·~<ln (I +x)<x, za 8+i Izracunatia={z-2)10/25, Ie fljesitljccfnaCinllz-'-t-(l=O
4. Nekaje z=3-2i-~-----::;-:.
3 .+. LJ
3. Izracunati povrsinu i zapremmu lijela koje naslaje rolaeijom dijcla povrslnc 5. Date Sll pra ve
ogranieenc krivim fx+5y+4z-IO~O,
f2x+Jy-z-4~O,
1a- x rx
y=~~ ,j~-(a>O), y=O, oko x-ose
p' •
. lx
+ y - Jz -- a + 2 - 0; q: lx+2y+2z-5~O
Odrediti Q E R, tako da se prave p i q sijeku. Zailln odredlli presjccl1u (acku
pravih p, q i jcdnaCinu raVI11 a u kojoj Ide abe pra ve
4. Neka 511 A (I, - 3, - 2), 13 (8, 0, - 4), C (4, 8, - 3) tri llzastopna vrha paralelo-
grama. Odrediti preostali vrh D i povrsinu paraleJograma. Zatim odrediti ugao
izmedu dijagonala paralclograma j jednaCinu ravni u kojoj lcZi praralelogram Teorija:

1. a) Definisali funkciju xf------+sinx. ~,~t.im nacrlat; grafik funkcije/(xl"",2slnx+ I

Teorija' Prema definiciii izvodCl odredHl Izvodf (xl·
b) Odrediti jedm; restrikciju funkcije f koja im~ inverznu funkclju, le.odredill
J. Fonnulisati Tajlorovu teoremu sa oSlatkom u Lagranzovo1T\ obliku. Napisa!i njenu inverznu funkciju. Koristeci tcorem 0 Izvodu mverzne funkClJe, odre-
TajJorov polinom za funkcijuJ(x)=ln (l ~x) U okolini taeke x=O.
diti njen izvod.
2. Definisati rang matriee. Zapisati sistem od n jednaCina sa m nepoznarih, 2. a) Definisati lijevi i desni trijedar :ektora I ~ek(O~skl proizv~d veklora. Naves!1
matricu i prosirenu malrjclI sistema. F i D Kroneker-Kapdijevu teoremu. osobine vektorskog proizvoda I dokazall bar Jednu osobmu.
3. F i D teoremu 0 racunanju povrsine tijela nastalog rotacijom funkcije
b) Izracunati [(i-j) x J-2k)] x (k-2h
.f: [a, bJ-R ([(x);'; 0) oko x-ose.
. " .>; [' je~hcos5xdx.
4. Definicija lijevog i desl10g limesa i neprekidnosti funkcije, Odrediti a i 1(0), 3. Definis3ti nesvojslveni integral. Z allm lzra\;una I
o
e-']/J:+ a '
lako da jc fUllkcija/(x)=-li"-~ neprekidna u tacki x=o.
2e- J:+ 1 4. F i D teoremu 0 racunanju duzine luka grafika funkClje/:[a, bJ-l-R.

JUIJi, 1982 Seprembar, 1982

1. a) Prccizno nacrtati gntfikc funkcija y=x1, y=x1Inx. 1. NapravojpCijajejednaCina: p:2x~z+2=0, 3x~y+3=O. L

b) Izracunati velicinu povrsil1c S{O je zatvaraju te krive. odrediti tacku ( koja je jcdnako udaljena od taoaka A (2, - I, 5)}' B (4,3, Ii c
c) Izracunati zapremil1u koja nastaje rOlacijom dijela te povrsine iznad x-ose, Zatim odrediti tacku DE p, tako da Je zapremma tetraed~a ABeD Jednaka
oko x·ose. jedinici, i visinu istog tetraedra povucenu iz vrha D oa stran~ ABC tetraedra.

400
 , /,
1 . ,j 3. D,Ha je flIafrIca
2. Akoje x'''' -----H-:,---.-k-Bfij(.."t-polinoma
2 ,
Izvrsl!i realnu faktorizaciju polinoma. 2alim izracunati Jdx/P {x} A(X)~( ~'__ :
3. Ispit:11i I nacrtati grafik funkcije y=e 11 (4l-3.<-X 1 ). -/1_x2 0
Neka je f(x)=detA (x) lzraclinatr zapreminu tijela koje nasfaje kad kriva
4. Izracunall ohim I POv[SII1U ravne figure omcuene krivirn ;:3=X 2 , y=\./2-x£, y"",/(x) fo/ira aka x-ose.
RijeSiti jednacinu ZA (xo)=B, gdje jc
Zatim u:raCunali zaprernUlu (ijela koje naslaje rotacijo!1l Ie povrsine ako y-ose
5. IzracuI1il t i :
2 ~/)
,
/(x,)~!llax/(x),B~ ( 1-I I).
I

.1
1 I·

.. 1
dx
J
B = arc sin x dx
5+4c05X'
" 4. Jspitati i nacnati graflk funkcije f(x)= f '/ I
dl
+ Xl -·;2(7
Tcorija:
5. Neka je f(x)= ----"_I Odrediti sve tacke prek'ida funkcije. U kojoj je
SlOX t'
1. a) DokaZ31i Paskalove formuJe
tacki prekida llloguCc definisati I(x) tako da funkcija pos/ane neprckidna u {oj
(,l1n, kENO)(IJ)~(
~ ,,-k
" )+(")=("+1).
" ),( k-l k k
lacb? Zatim odrcditi izvad (aka postoji) funkcija u roj tacki.

b) F I D Njutnovu binomIlu forrnulu Teorija·

C) Izracunati (x-- 2/)5
1. Integracije lrigonometrijskih funkcija
2. a) Nacrta!l graflk funkcije I (x)= 3e 1 " -I. Prema definieiji izvoda izracunali f' (x).
h) Odredlli inverznlJ funkcijuI- 1 (x), naena!! njen grafik te koristeCi teorem 0
2. Karisleei teorernu 0 izvodu odredenog integrala po gornjoj granici izracunati

gdje je /(x)= ' ? arctg ,,i, de Zatim odrediti

izvodu inverznc funkcije izracunali njen !zvod.

3. a) Definicija inverzne j odjungovane rnatriee.

f' (II)
\2/ 0
/(x) i provjeriti dtrckt·

b) Aka je det A to, dokazati da je A-I =adj A/det A. no taj rezultat.

4. a) Defiuiciju inlegralne stune j odredenog integrala. Uslov integrab!lnos(i 3. Date su tacke Mk (;d, k = 1:1.
Odrediti jednaCinu prave (a) povuCeue kroz taCke
I"unkcijej;[a, b]_R u terminoJogiji "e-o". I'v!1 i M2 i jednaCinu favni (0:) kroz tacke M I , M2 i M J • Zatim izracunati
b) F j D [eo rem 0 srcdnjoj vrijednosti integra/a. raslojanje tacke MJ od pravc (a) i povrsinu trougla M 1 M 2 M J .
4. a) Definisati granicnu vrijednost i beskonacnu granicnu vrijednost funkcije u
Okrobar, 1982. konacnoj i bcskonacnoj tacki, neprekidnost i diferencija/ II-log reda fuokcije.
b) Odrediti oblasl definisanosti, asirnptote i znak prvog iz.voda funkcije
1. Dat je sistem jcdnaCina
3x-2y+5z+41=2, 6x+ay+4z+31=3, 9x-6y+3z+2t=b, Y=ln(e+~) ina osnovu toga skicirati grafik funkcije.
gdje su a j b paramelri.
. , . d' y za x = -.I
Odredili .we vrijednosli a i b za k~je je sistem saglasan. Pose bno !zn1.cuna(!
e
U siucaju kad jc jedna jeduaCina sistema posljedica druge dvije, rijesiti sistem.

2. Izracunati duzinu luka knve y""'ys.:--=-7i+arcsin.j;. Zatim izracunati povrsiM Jamwr, 1983.

ntl ravne figure S10 je zatvara ta kriva i prave x=O, Y=~. 1. a) lspitati i nanla!i grafik krive (y- 3+x1 f=8-4x 2
2 b) Odrediti veliCinu povrsine rayne figure ograllic--ellc 10111 knvom.
402
403
2. Tacka M na prvolll svodu clkloldc x=-~(1(t y (/(1 +cost)
SID!), 3. Izracunati karakleristicnc vnjednosli I karakteris!icne vck!ore ma!nce
projekluje sc II lacku P na osi x. Nonnala ciklode povuccna tJ lacki M sljec-c 4
OSLI x tJ tacki S. Odrecliti tacku M lako daje povrsina trollgla MPSekstrcmna 7
Kolika jc (a povr~ina i kakve je prirode !acka ekstrcmuma? -I
3. Znajuci da jt zblr d\'a korijena jcdnaCinc / (x) = L,(J ~ x 2 ~ 7x + j" = () 4. Izracunati
jednak I, odrediti parameliH I,. Za!im ooredil! korljene jednacine I nacnall
grnfik funkcije y=/(x) B= lim [,/(a+x)(b-l- ,)

4. Nekaje A=X+iY, gdje suX, Y kvadratne malriee i~'"\,,'-!. Akoje A-1:::,/J,

:~ -3"
L 3 211+ J
dokaza[i da je X y= YX, X2+ yi =1. 5. Dokazati jednakosl (\in E.N) ~
4 4 3"
k ~ 1
eX - J
5. Skicirati grafik funkcijc F=f(x)=ln---:--···--.
. e"+ I
Zallm odr~diti dui.inuluka te krive izme(l11 tacaka A (0,/(0)), II (b,/(b)), b>o Teoflja:

1. Dcfinisali lokalni ekstre01um (maksimum iIi minimum). F i D kritcrijum Zd

Teorija: ekstremum ako funkcija ima izvode dovoljno ve!ikog reda

Prlmjer', Ispitati prirodu [ackc x=O za funkciju !(x)=ch x+cos,\
1. a) Nacrtati grafik fllnkcije/(x)=21hx-1 te odredlll njcn izvod po ddinicljl
2. Zapisa!1 sistem od II linearnih jednacina sa 11 nepoznallil, ddcrn1llwntu Sistema
izvoda
i detenninantu nepozn:He X k (J..=f,II riD Kramero\'u tCOfelllU
b) Odrediti inverznll fllnkciju elate funkcijc i nacrtali grafik Ie funkcije. Zalilll.
prema teorerni 0 izvodu inverzne funkcije, odrediti izvod te funkcije. 3, Defmisati skalarni proizvod i navesli osoblne Dokazali jednll od OSOhll13
2. Dcfinisati kosu asimplOIU. F i D krilerijum za kosu Odreditl
"/~x -~~:) dx
asimplOlU. 5VC
4. Integrali tipa fR (x, Vcx+d Izracunati
asirnplOte funkcijeJ(x}=x Fl.
~2;:t 1
3. Rjesavanjc binomnejcclnacine F i D. Primjcr: z3+8i=0.
./J.mi,1983

4. Integracija trigonometrijskih funkcija. L Ispi!ali! nacrtati graflk fLlnkcije y=x~/(x+ If

Izracllnati povrsinu ravnc figure SIO je [a funkclja za[\ara sa -<-OSOI1l

2. Odrediti po!uprecnik osDove i visinll uspravne kupe koja Ima ckstrernnu

April, 1983 zapreminu ako JC pavrsina omotaca kupe kOnS!3ntna {spltal; prirodu
ekstremuma.
1. U tacki A (x,x 2 ) parabole y=Xl povllcena je normaJa na parabolu y=x 2
Odredili vc!iCinu povrsine P=f(x) sto je la normala isijcca na paraboli. NaCi 3. Na prvom svodu cikloide x=a (t~ sin I), y=a (1 ~ cos t) ((J > 0),
lacku A za kOjll ta pov!"sina dostize ekstrcmnu vrijednost i ispitati prirodu ~ I~.
ekstrernurna i velicinu ekslrcmne povrsine. odrediti tacku M (x, y), tako da je luk GM =5 GA, gdje Je 0 (0,01. A (2i1a. 0)

2. a) Ispitati i nacrtati krivlI C ;(Y_X)2=X 3. 4, DatesutackeA(I,I,ll,B(I,2,3),C(-I,,1,2)

Kriva C i prava x= 1 grade krivolinijski trougao. IzraCllnat!: a) Odrediti tac-ku D koja Idi na pravoj x+)'+z=O, x--2y+}:=O.
b) povrsinu tog trougla; tako da je zapremina tetraedra ABeD jednaka I.
c) zapreminu tijela koje nastaje rotacijom tog trougla ako x-ose. h) Naci podnozje visine povucene iz D na straml ABC lc!raedra
5. IzrIlcunati: b) Odrediti oblast definisanosti, granicne vrijednosti u tacki prekida I na
l x
krajevima oblasti definisanosli i nacnall grafik funkcije y=.arctge /

f
dx c) Odrcditi Izvod funkcijefl nacrtati grafik funkcije y=I(x)
b) --r-~--==: .
X\.iXl+2x-1 2. DefiIli~alj konveksnost i prevojnu tacku grafika funkcije. Naves!i kriterijume
../i,~ !
za konveksnost i prevojnu tacku i dokazati jcdan od kriterijuma,

Teorija; 3. F i D Moavrovu formulu. Zatim izraziti sin7 x kao l!flearnu kombinaciju sinusa
i kosin usa viscslrukih uglova Ie izracunati
1. Izvesti jednaciuu raVll1 i prave. Jsin 7
x dx.
b) Odrediti presjek ravoi i pravc. Diskusija. 4. <1) Defmlsati subdeterminantu i kofaktor determinanle n-tog reda.
2. a) Deflnisali granicIlU vrijednost funkcije u konacnoj i bcskonacnoj tacki. b) Zapisati razvaj dderrninante !Hog reda po k-toj koloni
b) F i D teo rem 0 granicnoj vrijednosti zbira funkcije (u konacnoj i beskonac-
noj tacki). c) lzracunati I (likAjk (gdjeje i=Gl,j=l,n)
h=1

3. a) F i D teoremu 0 smjeni pro01jenljive U odrec1enom integralu.

b) Izvesti formulu za racunanje povrsine kruZnog odsjecka.
Okrobar, 1983
4. Fonnullsati Rolo'V·u, Lagranzovu i Kosijcvu teorcmu i dokazati jednu od njih.
L Date Sll funkcije y=e~I{l~2x), y=4e~x~·3e··h.
1~ Ispltati i nacrtali grarlk till funkcija;
Septembar, 1983.
r i7.faCun3ti veliCinu povf1fme P (a) koja jc omcc1ena graflcima tih funkcija i
pravom X""'Cl (>0), ispitati da Ii postoji lilIl Pta)
1. Ispitati i nacrtati krivll zacianll jednacinom x 3 + y3 +6x2=0. a~(»

2. Dokazau da jt
"
J[(x) clx =Jf (a .. x) dx aka je funkcijaj : [0, al~ R integrabilna 2. Odrediti sve rE Q, takve da jc /(x, r)= f "./l+~ dx e!crnentarna funkcija

~).
o 0

na [O,a]. Zalim izracuuati

',J3 log2(1+\,/3tgx)dx. Izn1cunalif(x,

~:
~ 7 7
o
3. Neka postoji vektor koji zadovoljava jednaCinc (l) ; x;: = h, cxr=d
3. Ako kompleksan broj z zadovoljava uslov Z5 - 1=0, izraCllnati determinantu
z -. z 0
1~ Dokaza!i da je ~;·~f+b·~ ;",,0.
o ,2 -1 r dati geometrijsko znacenjc svake od jednaCina (l).

z z+ 1 4. Ispitati konvcrgcnciju nizova

4. Odrediti aER, tako da {rj ravul (a+l)x+y+z=O, x+(a+1)y+z=0, 17 1·2+2·3+ .. +n(I1+J)
X_=I1-/{,!7 (/1-1)/, Yn=-'·-~~··~~·~--·~~-
" nJ
x+y+(a+l)z=O proJaze krozjednu pravu.
Za koje a se sve tri ravlli poklapaju'l 5. Data je kriva x=asint(2--sin1r), y=acoslsin 2 t, a>O. Odredili jednaCine
tangel~t{.' i llotllWie Ie krive poyucene u tacki M(x(a), y(u)), aE[O, 211:). Zalirn
5. Zuajub daje P(2-iJ.])=O, gdjeje P(x)=x' 4x3 +Sx2 _4x+7, odrediti sve pokazati da je uuzina odsjecka norma!c izmcdu koordinatnih osa konstanlna
primitivne fuukcije polinoma P (x).

Teorija: Tcorija:

1. a) Dcfullsati neprekidnos{ funkcijc.

1. a) Definisati Jijevu i desnu graIlicnu vrijednosl funkcije i granicnu vrijednos{ u
beskonacnosti. b) Odrediti ob!ast dcfinisanosti i nacrtali grafik funkcijc y=r1/1.,1

407
406
 c) Oa II se data fllnkcija moze lako definlsa!i da I U lackl prckJda buck
neprekidna?
2. a) Dc!lnlSCllp
C ' t' oJ'am krlvine krive u ravni' ,'~, "~
odrediti kri,\'inll krive y=/{x).
d) NaCi izvod dale funkcije. , " -',,= II dosllze ekSlremum I I:-.pllall
b) Odre d It" I tac'k u \1 k()J'oJ' kr',v,'na kr'v""
prirodu tog eks!remum3.
2. a) Ookazali (VxER)(VnEZ(cisx)"=cisl/x.
b) lzraziti cos 7x kao funkciju ad sinx, cosx. ,) F j D LopitaJovll teoremu za slucaj koJicnika beskonacno mallh "
"I c
3. a ) Odrediti nblas! definlsanosti desnu granl IlU YrIJC" d,.n os't_ U lackl,_" x =]
3. a) Definisati integralnu SUIllU i odredeni integral b funkcije I(x) = In X· In In x. Postojl Ii lijeva granlcna vrljcdn,,)SI flln!,.l.-lJc j II
b) F i D Njutn-Lajbnicovu fomlulu_ tackix=l?

c) Da Ii vrijcdi iJ(x)dx=F(2)-F(O), . 1 Tl

o
gdJe Je {Ix)=---, 4. Za run k'C1JU
·· ,((,,)=cos J 2x odreditl diferencija! II tacki te :zracunatl
zasto?
. (x - I)'
,{e
I f(xldx
4. Deflnisati monotooosl i lokaloe ekslremume. Zatim navesli i dokazati knfcfI- - ~/2

jum za monotonost ako funkcija ima prvi izvod.

April, 1984

}(jill/Or, 1984
1. Ispitati i nacrta!i grafik funkcije Y=f(x)""x2~"il --x,
J. Odrediti polinoill P (x) sa naJ'stanjim koefiCljentom jcdnakim jedinici, koji maxf(x)
iSPlll1java Lls]ove: djeJjiv je sa x+ 1, a podijcljen sa x i x- 2 daje ostatak 1 i 3 Ako je rnaxf(x) lokalni maksimum te funckije, izracunati !~~l~, (I-~_~,;~'/l'
respeklivno. Ispilali i nacrtati grallk funkcije Y=P(x). Zatim odredjti vcll(~inll
povrsine SID je ta kriva zaklapa sa x-Osom. Izracunati povfsinu ravne figure Slo je ta funkclja zak!apa sa kosom

2. Odredili aER za koje sistem jcdnacina

2, Ncka jcflx)~ +2x+5-",/;2_2x+5. lzracunati J;'-" lim f(x)
2Xl-X2+X3--2x4=1, x l -2x1 +2x3 -x4 =a, 4x +x --
Xj
-4x4-=3 x-' :0

ima rje,~elljc i odredjti to rjeSenje.

j 2
3. Izracuoati veJicinu ravne figure ogranicene krlvllll

3. Ispitati j nacrtati grafik funkcije y=(2'~x)e-llx. Odredi!i jednacinu tangente

2 ly-I)2 +x=O, (y-I)' +<+ 1=0
koja proJazi kroz koordinatni poee!ak_ Ncka ta ravna figura rotira oko x~osc. lzracunatl zaprcminu tako naslalog
tijda.
4. Izracunati integralc
,r2 4. Izracunati integrale:

A=
f
o
2-sinx
2'+cos~dx, B=
f
o
xlnx
II+x2)idx

5. Izracunati veJiCinu manje povrsine SIO je zatvaraju krive 5 J+ l=O,

y X
Xl + yl =6. Zatim izracunati obim te povrsme i zapreminu tijela koje nastaje . ..-'-. 2' 1 "-I), b~13 " -I 4),~:~14,""+,"'l-
5 DatlsLlvektoIlQ·-("L -3, I). Odredlti
k zakoJe
d
rotacijom Ie povrsine oko x-ose.
( R) vektor a Latvara Jcdnake ug IDve sa ve kt OI!!TI
-' a b I C . Za
", ta 0 . na ~---t
eno I
~
• r y .

t E .. zatvara sa ravol odredenom ycklOnma b I c.

odr~d!tl
to a veklor
Teorija: ugad?s
Zatlrn odre g., 11 , J'ednu stram! i visinu lelracora konstruisanog nad
It! zaprcmm
tim vektorima.

~ ry
1. a) Oorediti rastojanje-, tacke MD(r D) od prave (0) povueene- hoz tacku P(rd
paraielno vektorl! a. Teorija:

a ~ (2, I, I)
b) Zahtjev pod a) realizirati pose bUD za Mil, _. I, I), P (I, _ 2,0), -, 1. Definisati monotonost i konveksnost funkcije.
Formulisati kriterijume za monotonos! i konv(;ksnos\ i dokazati je-dan od njih
408
 2. Zapisati sislem od n liuearnih jcdnacina sa m nepoznatjh, matrlCl1 j proslrcnu Sepcembar, 1984
IIla[fJCU log sis/cIlIa Ie formulisati Kroneker-Kape!ijevu icorcmu.
3. NacrtalJ grafik funkcije Y=SHlX+COS't, [e po definic.iji izvoda odrcdili izvod te 1. lzracunat: i!ltegraJe
funkcije.
4. DefUlJSatJ ci/indriCIJu povrsinu i izvesli njcnu jednacinu. A= Jsinlnxdx,

. ""' I'lc"karnakrivc v:"_4x_v+'J=Oipravc v_x_l=Opcwucenesu

Juni,1984, 2 L) pres.Jccl1nn < _. , _.' ". • • r: I

'" t) krivu Odrcdlll novrslllu I OblOl taka nasI ale la\nC llgure
13ngente fla \ -
1. Odrcdltl kornp!eksne brojeve 2 za kojc je (~~~~_)2 rcalan broj.
I'

'"ln x - 21nl x
x
1. Luk hive y=-'"---
12-1

izrncJu !acke maksirnuma i bliz.e prcvojne !acke rotira oko

3. {spltatl <',·ecizno nacrtali grafik funkcijc y=f():)""
I t-' j, -~:,t'--
A
(Lc

x +1
2
hOI Ilontalne aSlmp!otc lil
x-osc. Odrcdi{j zaprcrninll tako nas!alog lijela Izracuml.!! velicinu povrsine izmec1u Ie krive i njcne
3. Ispilali i naerta!l graflk funkcijc Y={3 .. _x)e'/(1-,r J. x> I.
40 Rijditi i prodisku!O\lati rjdenjc jednacine
4. U tacki x=O odredili jednacinu langcntc i norrnalc hive eY+xy= 1.

Ci T :XD=(D
!spilaii kOi1vcksoOSI km'c u tacki x=O

5. a) Napisati jednacinu prave p koja prolazi kraz lacke presjeka ravni ;(f +j+ k)=2
sa pravama: . I •. kad s,·sten' inn bcskonacno rnnog.o rjeScnja odrediti ono rjeSenje za
1) S HeaJU < < , I" tk
"'>- -t '" -~ -t? -----> koje tatka M (x,y,z) ima ekstre!Jll1u udalJcnost ad kuorc.lI1atnog, poce a
b: r =2i +j +3k +v (i - j - 2k).
lspitati prirodu tog ckstremullla.
Zatim odrediti tacku A koja je od svih tacaka prave p najbliza koordinat-
, " I
nom pocetku, l.f eltpsu ~~,,+~,~= 1 upisan je pravougaonik, taka da su 1l1U straniee parale ne
5. ., f L

"- ), 'k' Odred!ti ona)· pravougaofl!k koj! 'Inn ekstrernan obim I

Tcorija: 0$31113 pra vougaon! a, '
ispitati pr'lrodu tog ekstremul11a
L a) Dokazati: (Vn, rENo) (\r,,) + (r+l
" ) = ("+1)
r+!
fonnirati Paskalov
trougao do 7 reda,
Tcorija:
b) F j D billo1J1flU formulu
c) Izraziti sin 7 x kao linearnu kombinaciju sinusa. i kosinusa vise.'Hfukih uglova 1. a) F i D teoremu 0 broju e
tc iUllcunati Ssin"! x dx. b) Bez primjene Lopitalova pravila izracunati :i~:~ (cos xf'P
2. a) Dcfluisati skalarni i vektarskl proizvod vektora. 2. a) F i D Lagranzo v leOfern 0 srednjoj vrijcdnosti I· L ' t e ne
-) -4 -4 ',', - b=x·-t-h odredlli ~=l;(x, I) IZ agranzove eor r
b) Neka je a= (I, 2, 3). b = (0, I, - 2), c = (- I, I, 0) bl Na [0, b,
J I
gCJcJe (J-X, ,
Izr3cunati zapremiuu tetracdra konstruisanog !lad vektorima
~
(1,
" ~
h, c. Koje je za funkciju f(x)= ,/~. Zalirn odrediti ~i~~~,
orijentacije trijedar (;, b, ~)? 3. F i D teorem 0 diferenciranju integrala po gornjoj granici IzraCllnati (V (0) ako
lnco,~
3. a) Deflnisati konveksnost i prevojnu tacku.
jc\'f'(X)= etg1dr
b) F i D krilerijum za prevojnu tacku.
In{! +"o,x)
4. a) Definisati operaciju mnozenja matrica, navcsti osobinc operacije i dokazat'!
•• Odred,ti oblast der.nisanosti i SYC asimptote funkcije y=x J2x-l.
x+1 bar jcdnu osobinu

410
411
 b) Definisati rang matrice Ie odrediti JIi!1i, 1985

(~
0 1
t 1 a na s feri
2 1 0 Odrediti sve ravni koje su norrnalne na simctra 1II d rugog 0 k-tan, ,
rang
4
5 2 3
1) 1. _~ + / + r _.. 4x + 6y- 22 _ 2 = 0 isijecaju kruinicu povrsille 4n: Odrediti meou-
sobllo rastojanje tih ravlli.
2. Rijditi po nepoznatoj matrici X rnatri6nu jeJnacinu
Oktoha,., 1984_ (A-J)X(A+I)d-A',
1 ? '
1. InaCUnJli Inlegralc
, gdjeje A~(~ 2-7).
1 1 2
J, (~~a'~:~;-=';l
dx
A~
f ----.
1+ Icosxl' c=
.
(00) 3.
a) Izraziti sin 6 x kao linearnu kornbinaciju vj.~estrukih uglovCl od x te izracunati
."

2. Dale su ravni: a:x+2y-z-).::::O; fJ:x-j'+2z-2=0

A= J sin 6 xdx.
.- ,,/1
a) Odrediti lacke na OS] ()z koje su jednako udaJjene od ravoi a I /l o arc sin el :<.
b) Izracunali povrsinu trougla MAE gdjeje M rjdenje zadatka pod a) za z>O,
A i B Sl! podnozja normala povucenih iz M na ravni c( i p respcktivno.
b) Izracunati B~ J--~u ---dx

-In J2
J. Odredirj rang mat rice . .. In!xl+ 1
4. a) Ispitati i nacrtatl grafik funkclJc Y=_·-x-··'·'-·
A~ (~
1
~), ( I) _.
a
-I II QER
ItJ .- 6 1,
b) Luk Ie krive, pozitivna poluosa Ox i prava X={l \a>'; ogranlcav3Jll

a) Za ana a za koje rang A ima najmanju vrijcdnost, odrediti rje.senje jcdnacinc ravoi povrsine P. Odredill (l, tako da.ie P=4
AX =0, gdje je 0, nula vekroJ". '." . ravnu firuru omcdenu krivim x=O, y=arcsinx, Y=inccos x
5. i;rl~~:;~~ti povrSi~ll te figure i zaprernine VI> Tl2 ujela koje I1:::lsraje rotacijorn tc
4. Ispitali i nacrtati graflk funkclje figure oko x~ose i y~ose, respektivno.

5. Izracunali obirn i povrSinu ravoe figure omedenc krivim yl ,,",x 3 , y2+x~2=O

Teorija:
1. a) F j D teoremu 0 smjeni promjenUive U odredenom integralu.
Teorija: ".Jill ~_

,f
b) Izracnnati vx2-al dx (a>fi)
1. F j D tcorem 0 egzistenciji inverznc matriee. -,
2. F i D teorem 0 smjeni promjenljive u neodredenom integraJu. 2. a) Fommlisati princip indukcije.
.. d k f (A A
b) Koristeci princip ind U k'C1JC, 0 a~a I. I 2"
.A.)-J=A;l
3. Definisati diferencijal i diferencijal n-tog reda. Za funkciju
((x) ~e -'cos' (3x + I) odredi!i d'J(x) u tacki x ~ O. su AI> A l , .,., All regularne matnce lstOg reda.
3. F i D Kosijevu teoreI)1u.
4. Definisati nesvojstvcni integral te izracunati:
o 4. Obrazloziti u tenninologiji ,,£-5" tvrdnje:
dx j
lim 9 (x)~ - Xl. lml h(x)=O'J,
A-
~
f
- -
x2~al
(a>O), B~ xlnxdx. I
o
lim bn = ... 00.
n ..• ro

412
 Septembar, 1985.
]" a) Ispitati i nacrtati grafik funkcije y=x 2 ln 1 x.
1. a) Odrediti a>O, (aka da kriva y=ax 1 iS1J'eca na krugu x'+J"-11 k .'
d v' - • u OVe CIJC , - b) Izracunati povrsinu ogranicenc figure sto je ta kriva zatvafa sa X-Osorn.
5U ,"uzmc t_l razmJen _J. 2. Za taka odredeno a odrediti odnos izrnedu
povIslHa kOJe la knva JSljeca na krugu. c) Aproksimirati funkciju Tajiorovim polinomorn trcecg stepena i procijenitl
b) IzraCuIlatj obim manje povrsinc gresku aproksimaciie za x E ['~,., ~-J
. 10 10.
2. a) Ispl!ati da Ji jc PUllllorn
P {X)=nx";-] --- (l -t-'l1p)x n + il,-I.)(x"-l + x"' + .. +x)p 3. Data je kriva
IF;-) -
y=e- 1 -", xf:;O,
djelJ! v sa x 2 -- (p + 1) x +P =x-!-l, _., 1 ~x<O,
b) Rijesili jednacinu Jl 2 (x)=()
=0, x< 1.
Izracunati povrsinu raYne figure sto je ta kriva zatvara sa x-osom, zaprermntl I
povrsinu lijela koje oastaje rotacijam tc hive aka x-osc
a) Rijesili jednaCinu F (x)=~" b) Izracul1a! i
12 4. Odrediti konstante Q j b, taka Ja funkcija/(x)=sin l x/(a~bcosx) ima ekstre-
lim F(x) mum u tacki (ITj3, 1/4). Za tako nadcno a i b ispitati i naenali graflk funkcije
4. Dati Sl! vcktori ~;=(O, 2t, fl, 6=(2, 2, 1), ~=(_I
taka da je ' .." 2, ~ 1). Odrediti vcktor ;:,
~ ~ ~ ~ ~ -t 1 ~ 5. Izracunati
axb=cxr j axc=bxr.
~:,t

5. izracunati integra Ie : A = S sin x sin 3x dx, - fare tgx Teonja:

B_ ,--~-.dx
(I +x')' '
o 1. a) Definisati funkciju, billarnu opcraciju, grupu i polje
Teorija: b) Provjeriti da l! je skup S= {il-l-b \. /i la,
bEQ] polje u odnosu na operacije
sabiranje i mnozenje brojeva.
1. a) Fornl~l~sati Tajlorovu teorernu sa ostatkom u Lagranzovom obliku_
1. a) Definisati sloienu funkciju_ F i 0 teoremc 0 izvodu slozene funkcije
b) O~rcJltl Tajlorov polinom n-tog stepena i ostatak za f(x)=e= u k I' ,
tacke x = 1 ' 0 0 JIll
b) Bez koristenja izvoda naertati gra fik elementarne funkeije )' = arc tg ( I + ~)
2. Odredj(i vcktorski, simct~'icni i parametarski oblik jednaCine prave kroz lack Zatim odrediti izvod i diferencijal te funkcije u taCki x = - I
A (I, I, I), B (- 2, 3, 2) 1 lzracunatl rastojanje tacke T( ... _ 1, ~ 1, 5) ad te prave~
3. a) Definisati konusnu povrsinu i odrediti njenu jednacinu
Zc<1 isa li sistcm ~d n linearnih algebarskih jednacillJ sa p nepoznatih. F i D
p
3"K
fone kcr-KapelIJcvu tcoremu. b) Isto za konus sa vrhom u 0 (0, 0, 0) sa direktrisorn x 2 --t y2 +r = 2R 2,

x+y+z~R, (R>O).

4. a) F j D tcoreme a duZinl tuka kriveI:[a, b]---+R.

b) Definisati krivillll i !zvesti formulu za krivinu hive y=I(x:).

OklObar, 1986,
.lamlar, 1986
1. Odrr-diti (-entar i poillprecnik kruznicc
3x+ y- z- 9 ~O, x' + y' + z' - 8x - 14y+ 2z + 30~ 0, 1, a) Ispitati i nacrtati grarik krive x 3 _3x 2 +x/+y2=O (y;;:;O)
PovuCi ravan nonnalnu oa datoj ravni koja na dat . ~ ., ,., k" . Odrediti posebuo (0) i y' __ (0)
}'+
poluprecnika. OJ s en ISlJcca rUZlllCU Istog
b) lzracunati zapreminu tijela koje nastaje ro!acijom oko x-ose zatvoreoe
figure ogranicene y-osom, datom krivom i krivom Xl -I- yl - 2x - 3 = O.
414

415
 2. 2) Dokazati da 511 linearne
<
/.Orme
J'l=X 1 +Xl -2xJ -2x +x .
4 5, }2 = 2x J - X + X + 2 .
YJ=x1+4xl-7X -8 "2 .] --"'.:4+X'), 3. Ispitati da Ii su konvcrgcntnl Iii divergentni nizovi
X 4 +2x5 , y =2x +2 . __
Z!;1 (zr;+! -- Z/;;~~l ),
3
linearno zavisne 1 odrccfr" I" 4 J _ Xl )(3+3x4+X5 a" =
b)' Od ' j' . J ! III IncarOll zavlsnos!
ret HI a lako da' . _ .
ca I' ' .. ~. . sJ.s!e m jcdnacilla /' 7
.) gasan, pa rljes!!] laJ· SISleln . j' . I =",. Y2=a, Y3"",6,
. JC( oaClOa J'4 =I bude
3. Neb SU u, 1 1_.1 1_ 1 IiVd::.]
VEe !akvi da J·c.
... _. [! -
"
Dokazalidajcz=~~~_v. ' . ' ' .
CISlo llllagmaran.
l-llV
4. izracunati nesvojstveni integra! f' JL-~-~dX.
4. Dokazali daje 0 411 + 1 _ d" I" I-x
0
je jlvo sa 30 za svako a, 1J E A'. - I

5. Jzracllnali iOlcgralc
5. Neka je aER. Diskutovall i rijesitJ sislem jednacina
x+y-az=a, x+oy-z=J, ax~)'-z:;o:a

za raznc vrijednosti parametra a.

Ttorija:
Teorija:
1. a) Dcfinisati funkciju X'·-"C05X. Nacrtati grafik funkcije y~'::3cosx·-l Prema
1. Navesli De Morganovc forlllul~ , definiciji izvoda odred!li izvod Ie funkcije.
forrnu1i.l za skupovc j ' 1 f t : Zd slldovc I skupovc I dokaz::)tl .I'cdnll ,",I b) Odrediti invcrznu funkciju jednc rcst:-ikcije date funkcije I kOflSICCI Icorem 0
Je( rlU ormulu za SlJdo\'e de

inodu inverzne funkcijc, odrediti njen izvod

2. DC,finisali U lerminologiji ,,£-0'"
a) granicnu vrijednos/ i beskona" . 'v
2. a) Definisati granicnu vrijednos( i neprekidnosl funkcije
beskonacnoj tacki; cnu glanlcnu vrijednosl funkcije u konacnoj I a+2e-1.,
b) Data jc funkcija f (x) = ""--.--~~----,:-, (] E R Odredill svc Ii c R za k~Jj(:' fUDke!-
b) neprekidnost funkcije. a+l~c !"

ja ima prekid prvc, druge vrste iIi otklonjiv prekid

3. F j 0 (eorcme 0 brojll e.
c) U slucaju kao funkcija ima prekid drugc vrste, nacnall njen grafik,
4. Definisa!i Operaclj"e sab' ',' ",
'. , 1ranJ3 I mnozenJ3 mal' Z· 3. a) Dcfinisati integralnu SUJnU i odreoeni integral.
opCraClja I dokazati po jednu osol - ' , . nca. ,aWn navesti osobine !ib
)JflLJ za sablranje i mno2cnje matrica.
b) Navesti II terminologiji "E~ 8" uslov da je funkcija 1l11cgrabilna u Rimano-
yom smislu.
~.

4. a) fzvesti rame oblike jednacine prave i odreditl rastojanje tacke A (ro) ad

prave.
Fcbrllar, 1986.

I, NekajeJ(x)~4 f J+;;r;
sin t dt
b) Zahtjev iz a) rijesiti za pravll koja prolazi bo? tacke T{~ 1, I, 0), S(·~2, 0,
··I)iA(-1,5,2).

- ~Il S. a) Dcfinisati konveksnost funkcije

Ispitati i nacrtalj grafik f k·· F i D teoremu 0 dovoljnirn uslo\ ima za konveksnost ako funkclja im8 drug!
un elJe Y~flx)
izvod.
2. Dar je poJinom P .
In(x)=(x+a+b)2n~J lnl! 2 'j
I" Dokazati da 'e p '" ~ x - a n~ ~ b2n t J
20 "W' J
_ 2N (x) dJe!JJvo sa P (x).
•
1
'
RIJes!t! JednaCinu P4 (x)==O,

416
LlTERATURA

lkrllHll, G. N., ZborniA tadal po kurSIi m.aUmalil(Jkogo analiN. Moskra, 1962.

Hlafluh, D., Vila ma/emarika I i II diD, TdmiUa knjiga Zagreb. 196), 1965. i 1969.
Borwn, A., Duko;'ic N. i o5!aJi (pod rtdakcijom Deyide V.). Rijdtni zaMel il vu,. mal(malik,. 5
kratkim repetitodjem definicijt i leorema, IV. Ill, Sl::olska lnjiga Zagrcb, 1975.
Bratkovic, M., Maunwlika I, IV. 1, III III, Svjctlost Sarajevo. 1986
Cuberbilcr, 0, N ... Zadati I upralrknia po olUllilicesloj f}wmelrii, Moskva, 1962
Cvijenovic, M., Comic I., i aSIa!;, Zbirl4! rdoli}, raja/aka it mal .. malik .. I, Na!Jcna Knjiga Ikograd,
1964
D;!f1ko, P L. Popov A. G. i Kok..-nikovlI. T" ViJaja malorwlikn I' upra!runiah i radala/', iV.!.
Mo~kva. InD.
DClniciovit, B. P., Zbornlk zadat I uprafn .. nii po rna!(matict'sMntU analill<, Mo~kva, 1962.
9. Dcvidc, Y., Rijde:ni tadacl II vUe malt'matlk;( $ kratkim r(~tironj(m dt'finidja i Irorrma, sv. I i
II, Skolsb knjiga Zagreb, 1972. i 1973
iO , Zad<!c/ II upsrrohnt algt'bre, Nauen! I:njiga Ikograd. 1963.
II Djubjuk, P. E., Kruci:.ovic G. 1. i ostnli, Zbonllk zadac po btrsl rUtj ma/tmarlkl, Mod:va, 196)
" Flillcngolc, G. M., KurJ dijutneJaiMllo I Jnlt'uraJr.ogo IJeiJ/tnija, T. I i 2, Mo~\:.ya, 1966.
IJ Klelni}:, D. V., Zbornik zadac po arwlitiltskoj Qtomtlrli, Mosha. 1963
14 Kosmajac, M. i Lekovjt K., LJnl!arna a/{llbra j analiriCka (Jl!om({rija - titrnl!l1/i {(orijt 5a zbirkom
ll.da(ab, Univcrl.i!e!ska rijec Titograd, 1975.
15. Kudrjavcev. L. D., Kutasov A. D. j osta!i, Sbornik ladaC po rnoltmatict'skom'l analiw I i II,
Moskva. 1984. i 1986
16 Kllli5ic, M., Zbirka rijdalil! ladataka il mattmalikt I - neod~dcni inlegral, Sv)<:tlost Saraj~vo,
1978.
17. Kur~pa, D., Teorija $kupotla, Skolsl.:a \:;ojtga Zagreb, 195\.
18. Kurepa, S., Maumatitka aMlira 'Yo I i If, TehDith kDjiga Zagnb, 1981. i 1984.
19. LjaSko, L 1., Boajrcuk A. K. i osla!!: MatematQlsHi onali! I dio, Kiev, 1983.
20. Marjaaol(ic, 1vI., Matenwritka otUJ!iza I, Nautna hljiga Beograd, 1983.
21. Mdl<lik)\'ic, D., Janie R. R.: Elementi TtJatematit~ ana/ire I, NauCrl3. bjiga I, 1978.
11. f.,·lilrinovic, D. S.., Zbirka .zadataka it maumacike, Znanje Beograd, 1954.
23. *$~ ,Zbornik TtJiltematflkih problemaIi II, Nautna hjiga, 1958. j 1960.
2~. , Matematlka II ooliku ltu:codilu lbiru raJaraka sa rjeJenjima, I i II,
GradeYlnska knj!ga Beograd, 1972.
25. • Matriu i dtrermlnal!ll!, fuwi Zbornik zadnraka i probltnta, Nautna knjiga
Beograd, 1972.
7.6. Mi(rinovic. D. $ ... (~fadn.ik P. S. Vasic): AMlitilu nl!jednakosli, Gndevinsra \::njiga Beograd, 1970.
n l',·jininovic, D. S., Mihai\ovic D. i Vasil' P. M .• f.j~arna o/gtbra, {XIlil'1Omi i anafilitka {leomt'trija,
Gradevinsl.:a knjiga Beograd, 1983.
28. Milrinovic, D. S., Kcl':kit I. D., Algebra, zbirka probkma, Nauena rnjiga Ikograd, 1969.
7:-( lvlitri:wvic, D. S. i Dokovic, D. L., Poiinomi j i7'"j/rice, IzdavaCl:o-infoonari',ni ccn!ar s(udcnala
lkograd, 1975.
30 Nuil', N., Zbirka zadataka iz ma(emarike I, MaJinski fakultet Beograd, 198},
J1 Proskurjakov, 1. V., Zbornik zaJat po lill~jnoj a/gebrt, Moskva, 19&.1.
32 Ukamlic, 1\-1., i }.filicic, P., Zbirka radaraka It vi1( maUfruHik.e: /, Naucna l::njiga lkograd, 1976.
D. Vasil', P. M., Janie;' R. R. i oSlal;, Mattmarilki prirJJcnik In wJ..mic(nj<' sri'dl!jdkolaca i prij~mfll
jrpi/( na laku/wima, Gradevinska knjiga lkograd, 1983.

419
 Akbra 1: pn!eul i modol;, !inrp,rna algchr8
Algebra Ii: op~lc algc:barsl:e stru\o:tu[c, lcorija polja, glgehuslc .i-cdllat.inc
dr MiloJ Tomif: Malcrnarih-Ji[c~ncijalne jcdnaEmc, inlegrali, fl)nkc~ic kompkhnc pro-
m.knljivc
Marernalil:;a-Jctcrminl['J!C, SiSlcmi linturnih jdn1.1cinR, elcmrn i v:klonl:r
algcbre j IinaJilitl:c geomeHijc
1'1r MuJlilmd 8ratkouie: Malcmaril:a-<!ifcrro("ijaini ratun (unI:6j( }ednc r(omj<:nlji\,'~
mr MuJumd Brllnouie: Malcmatii:a-inrcgralni ratun fllnlcijc jcdnc promj¢nljivc, funl::rijc dvijc
promjcnljive
dr Miloj Tomie; Difcrcncijalnc jedllliCine
dr V Peri':, dr M. Tomie: Zbirh rijdcnih zadalaka iz malcmRril:c II, £I'csh I: cldr.rencijalnt jed-
natine
dr V p"ri~, J. H Tomi; Zbirl:a rijdcnih liIdatala iz malcl1llltiLe!l, svcsb II:
P. Karacli:: Difcfcncijalna geomctrija, viks/nll:i, linij\ki i [X>vriin~ki infq;rnli, ,'d:tor-
sl:a atlllJiz.a
th V. p"ri(-, de At ramie, Zbirl:a rijcknih zadalai:a iz malcma\jke n, sv~ka Iff;
P. KaraCie; Funlcije l.:ompJcbnc promjcn!jivc, rcciovi, Lar!1UOV~. (rum(cm:o.ciji!
M. Ku/ilie; Zbirb rijc.knih zacata\.:;!. iz Jll~tcl1latjLc f: ocodf'tdcni integra!

mr I-l. Fad:ic, Difercncijailli ra~un runlcija dvijc i vik rromjcnljivih -- \l obllku l<:pCli-
mr V. [)rayr!tVIC: torija tconjc i mctodit\.:c zbirlc 7.:JdalaL! sa rjdcnjima
IIIrV. Dragi/:cn'C', Odredcni i viksfrul.:i integrali - u obJilu rcpdi!orija tcorije i mcwdickc
mr If. Faktic; zbirlc :t.adatab sa Ijdcnjima
R. J:i:>.l:orit., ,\{r 1-1 Fa(kic, Zbirka ladatal:a iz matcrnalike sa rjclcnjima, t~p(Jtatrl8. i n>7.!lJUHima (ma-
Z. Stupilr: lematiCLa log:ila i ~Lupovi, algc:ban:l~ .!ruktuIT brojtVil: idnil,'inc i
oejcdnatinc, p,')linomi, <irirmc!itb 'I gt"omcrrij,1:i niz)
t. Ljub(wi!, A, BoJnjak' Zbirla rijdcnih udataJ.:a i1 malcm;II!\.:C za e:l:ooomis(c, I dio
A. 8oJnjd, C. Ljubodc: Zbiri:a rijeknih udalal:a iz mal ems tile za ekonomirli:, II dio

420