¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú, ¬ı±ô¶¬ı › ·Ì¸—¢∂±˜

’¬ı˛+¬Û± ˜˝√√±Ê√Ú
¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú › ¬ı±ô¶¬ı
&iß±¬ı˛ ø˜Î«¬±˘ Ó“¬±¬ı˛ õ∂:± ø√À˚˛ ’ÀÚfl¡ ’±À·˝◊√ ˚± ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Ú, ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈¯∏ Ó¬±¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬± ø√À˚˛˝◊√ ’±Ê√ ¤í ¸Ó¬…øȬ
’Ú±˚˛±À¸ ά◊¬Û˘øt fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘øÂ√À˘Ú, ìõ∂øÓ¬¬ÛøM√√˙±˘œ Œ·±á¬œ¬ı˛ ¶§±ÀÔ«¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ ˝√√˚˛ ¤¬ı— Ó¬± ¤˝◊√
¶§±ÀÔ«¬ı˛ ’Ú≈¯∏e ø˝√√¸±À¬ı˝◊√ ¸Ó¬… ŒÔÀfl¡ ø¬ı‰≈¬…Ó¬ ˝√√˚˛ ......ºî ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤˝◊√ S꘬ıÒ«˜±Ú ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ¸±ÀÔ ¸±ÀÔ ¸¬ı˛fl¡±ø¬ı˛ Ó¬ÀÔ…¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±¶ö± › ¤&ø˘¬ı˛ õ∂±¸øefl¡Ó¬± Sê˜é¬œ˚˛˜±Ìº í90-¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ Ó¬Ô±fl¡øÔÓ¬ 븗¶®±¬ı˛ ¬Û˚«±˚˛í ¬ı± ë˜ÚÀ˜±˝√√Úœ˚˛ ¬ı±Ê√±¬ı˛ ’Ô«ÚœøÓ¬¬ı˛í
¬Û˚«±À˚˛ ¤ø¬ı¯∏˚˛øȬ ’±¬ı˛› õ∂fl¡È¬ ˝√√À˚˛ Œ√‡± ø√À˚˛ÀÂ√º ¤È¬± Œ˚ qÒ≈˜±S ‡¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ fl¡±·ÀÊ√¬ı˛ ø¬ı:±¬ÛÀÚ øÚ¬ı«±‰¬Úœ Ϭ±fl¡ÀϬ±À˘ ¸œ˜±¬ıX Ó¬± Ú˚˛,
¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú øÚÀ˚˛ Œ¬ıÃøXfl¡ ‰¬‰«¬±˚˛› ø¬ıô¶¬ı˛ ¸˜¸…±¬ı˛ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬ı˛±À©Ü™¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ’Àe¬ı˛ ¢∂˝√ÌÀ˚±·…Ó¬± øÚÀ˚˛ ’±Ê√fl¡±˘ Œ˚ˆ¬±À¬ı ¤Àfl¡¬ı˛ ¬Û¬ı˛
¬Û¬ı˛ õ∂ùüø‰¬˝ê Œ√‡± ø√À26√, ¸¬ı˛fl¡±ø¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú ø¬ıˆ¬±·› ¤¬ı˛¸±ÀÔ ¬Û±~± ø√À˚˛˝◊√ ‰¬˘ÀÂ√º
√ø¬ı˛^Ó¬± ø¬ıÓ¬fl«¡
뇱√… › ¬Û≈ø©Ü¬ı˛í õ∂ùü øÚÀ˚˛ Œ˚¸¬ı ø¬ı√*Ê√ÀÚ¬ı˛± Œ¸±2‰¬±¬ı˛, ˚±¬ı˛± Œfl¡±Ú ¬Û”¬ı«˙Ó«¬ ŒÔÀfl¡ Ú˚˛ ñ øÚÀ˜«±˝√√ ‘√ø©Ü ŒÔÀfl¡ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¸Ó¬…Àfl¡
ά◊X±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ’±¢∂˝√œ Ó¬±¬ı˛±› ’ÀÚfl¡Àé¬ÀS ¬Ûø¬ı˛¸—‡…±ÀÚ¬ı˛ Ú±ÀÂ√±Î¬ˇ ˚≈øMê√ÀÓ¬ õ∂ˆ¬±¬ı˙±˘œ¬ı˛ õ∂‰¬ø˘Ó¬ Ò±¬ı˛Ì±¬ı˛ Ù“¬±À√ ¬Û± ø√À26√Úº ¸≈Ó¬¬ı˛±—
¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú ŒÔÀfl¡ ¢∂˝√ÌÀ˚±·… ¸”S ∆Ó¬ø¬ı˛¬ı˛ ¬Û”¬ı«˙Ó«¬ ˝√√À26√ ¬Ûø¬ı˛¸—‡…±ÀÚ¬ı˛ øÚˆ«¬¬ı˛À˚±·…Ó¬±¬ı˛ ˚≈øMê√ ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡¬ı˛±º ŒEÈ¬Ú › Ê“√± ŒEÊ√ ¤¬ı— ά◊»¸±
¬ÛAÚ±À˚˛Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÒ… 뇱√… › ¬Û≈ø©Ü¬ı˛í õ∂ùü øÚÀ˚˛ ¸±•xøÓ¬fl¡ ø¬ıÓ¬fl«¡ ’ÀÚÀfl¡¬ı˛˝◊√ ÚÊ√¬ı˛ Œfl¡ÀάˇÀÂ√º ¬Ûø¬ı˛¸—‡…±ÀÚ¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ øˆ¬øM√√ fl¡À¬ı˛ ¬ÛXøÓ¬·Ó¬
ø¬ıÓ¬fl¡« Ê√±ø¬ı˛ Ô±fl≈¡fl¡º øfl¡c 뇱√… › ¬Û≈ø©Ü¬ı˛í ¸ÇȬ Œ˚ ¬ı±Ê√±¬ı˛ ’Ô«ÚœøÓ¬¬ı˛ ’øÚ¬ı±˚« ¬Ûø¬ı˛ÌøÓ¬ Ó¬± õ∂˜±Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¸—¶®±¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ¬ı±ô¶¬ı ’øˆ¬˜≈‡
¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú ø√À˚˛ Ê√Ú¸˜Àé¬ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛± Êèø¬ı˛º ά◊»¸± ¬ÛAÚ±À˚˛Àfl¡¬ı˛ ˜ÀÓ¬ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏« ¸—¶®±¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ·Î¬ˇ ‡±√…˙À¸…¬ı˛ ¬ı± fl¡…±˘ø¬ı˛
¢∂˝√À̬ı˛ ˜±S± Œ˚ ¬ÛάˇøÓ¬¬ı˛ ø√Àfl¡ Ó¬±˝◊√ Œ√‡±˚˛ Œ˚ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ·Î¬ˇ ’±˚˛ ˚¬ı…˚˛› øڕߘ≈‡œ ’Ô«±» √ø¬ı˛^Ó¬± S꘬ıÒ«˜±Úº ’Ô‰¬ ‰¬˘øÓ¬ ¬ÛXøÓ¬ÀÓ¬
¬Ûø¬ı˛¸—‡…±ÀÚ¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛ Œ√‡±˚˛ Œ˚ ·Î¬ˇ ’±˚˛ ˚ ¬ı…˚˛ ÿÒ√ı «˜≈‡œ ¤¬ı— Ó¬± ŒÔÀfl¡ ŒEÈ¬Ú › ŒEÊ√ ‡±√…˙¸… ¢∂˝√À̬ı˛ ¸±ÀÔ ’±À˚˛¬ı˛ ¤fl¡ ø¬ı¬Û¬ı˛œÓ¬
’Ú≈¬Û±Ó¬ ¤¬ı— ‡±√… ¢∂˝√ÀÌ ∆¬ıø‰¬ÀS…¬ı˛ ’Ú≈˜±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’Ô«±», Ó¬±À√¬ı˛ ’Ú≈˜±Ú ˜ÀÓ¬ ‡±√…˙¸… ¢∂˝√À̬ı˛ ˜±S± fl¡˜À˘› √ø¬ı˛ À^¬ı˛ ˝√√±¬ı˛ ¬ı‘øX
‚ÀȬøÚº Ó¬À¬ı ¸—¶®±¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛ ·Î¬ˇ õ∂fl‘¡Ó¬ ’±˚˛˚ ¬ı…˚˛ ¬ı‘øX¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı˘À˘›, ¢∂±˜ ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ Ú¬ı3˝◊√ ˙Ó¬±—À˙¬ı˛ ¬ı±ô¶¬ı ’¬ı¶ö±¬ı˛ ’¬ıÚøÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± Ó¬±¬ı˛±
’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√Ú Ú±º ¬Ûø¬ı˛¸—‡…±Ú › ¬ÛXøÓ¬·Ó¬ Ó¬±¬ı˛Ó¬À˜…¬ı˛ Ê√Ú… ≈√˝◊√ ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛ ø¬ıÀ¬ı˛±Òœ Ò±¬ı˛Ì± ∆Ó¬ø¬ı˛ ˝√√À˘›, ¬ı±Ê√±¬ı˛ ’Ô«ÚœøÓ¬¬ı˛ Œ˚ ˜”˘
ø¬ı¬Û√ Œ¸‡±ÀÚ ¤˝◊√ ø¬ıÓ¬fl«¡ Œfl¡±Ú ’±À˘±fl¡¬Û±Ó¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¸≈À˚±· øÂ√˘ Ú±º ¸—¶®±¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛ ’¸±À˜…¬ı˛ ^nÓ¬ ¬ı‘øX Œ·±È¬± ¸˜±Ê√ › ¬ı˛±©Ü™¬ı…¬ı¶ö±Àfl¡
Sê˜˙– ’ø¶ö¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬˘ÀÂ√º
¸±•⁄±Ê√…¬ı±√ › ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ˙±¸fl¡À|øÌ
S꘬ıÒ«˜±Ú ¤˝◊√ ’ø¶ö¬ı˛Ó¬± ¸ÀN› ¬ı±Ê√±¬ı˛ ’Ô«ÚœøÓ¬¬ı˛ fl¡±˚«fl¡±ø¬ı˛Ó¬± ¸•ÛÀfl«¡ Œ˜±˝√√ fl¡±È¬ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ Ú±º ¤˝◊√ Ò±¬ı˛Ì±¬ı˛ ¬ÛœÍ¬¶ö±Ú ›˚˛±ø˙—ȬÚ
ŒÔÀfl¡ ’±¸± ¬Û¬ı˛±˜˙«Àfl¡ ’¬ı:± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ’鬘Ӭ±› ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ÚœøÓ¬ øÚÒ«±¬ı˛fl¡À√¬ı˛ ¬Ûe≈ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛±À‡º Ù¬À˘ ¸±•⁄±Ê√…¬ı±√œÀ√¬ı˛ ø˙ø¬ı¬ı˛ ø¬ıˆ¬±Ê√ÀÚ ›
¸±˜ø¬ı˛fl¡ ¬ı˛ÌÚœøÓ¬ÀÓ¬ ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¬ı˛±©Ü™ ˚‡Ú ¸øSê˚˛, Ó¬‡Ú ¸˜±Ê√fl¡˘…±ÀÌ Ó¬±¬ı˛ øÚø©ç¡˚˛Ó¬± ˘é¬Ìœ˚˛º Ó¬±˝◊√ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¬ı˛ÌÚœøÓ¬¬ı˛ ¶§±ÀÔ« ˆ¬±¬ı˛Ó¬
¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˝◊√¬ı˛±Ú-ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ŒÓ¬˘-¬Û±˝◊√¬Û˘±˝◊√ÀÚ¬ı˛ õ∂ô¶±¬ı ø˙Àfl¡˚˛ Ó≈¬À˘ ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ Ó≈¬øfl«¡-ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ¬Û±˝◊√¬Û˘±˝◊√ÀÚ¬ı˛ õ∂ô¶±À¬ı ¸±ø˜˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛
’Ú…ø√Àfl¡ ¬ı˛±ø˙˚˛±¬ı˛ ¸±ÀÔ ¸±˜ø¬ı˛fl¡ ‰≈¬øMê√ fl¡À¬ı˛ ¸±•⁄±Ê√…¬ı±√œ ø˙ø¬ı¬ı˛ ø¬ıˆ¬±Ê√ÀÚ ¸˜”√¬ı˛Q ¬ıÊ√±˚˛ ¬ı˛±‡±¬ı˛ ˜ø¬ı˛˚˛± õ∂À‰¬©Ü± ‰¬±ø˘À˚˛ ˚±À26√º øfl¡c ¤í
õ∂À‰¬©Ü± Œ¬ıø˙ø√Ú ¶ö±˚˛œ ˝√√À¬ı Ú±º ’¸±˜… ”√¬ı˛œfl¡¬ı˛ÀÌ ¬ı˛±À©Ü™¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡±Àfl¡ Ú¸…±» fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛, ø¬ıÀù´¬ı˛ ά◊√œ˚˛˜±Ú 鬘Ӭ± ø˝√√¸±À¬ı ˆ¬±¬ı±¬ı˛ ’˘œfl¡
≈√–¶§Àõü ˜¢ü ŒÔÀfl¡ ¬ı˛±©Ü™œ˚˛ ÚœøÓ¬ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˘Ú± fl¡¬ı˛À˘ Œfl¡±Ú ¤fl¡ ¸±•⁄±Ê√…¬ı±√œ ø˙ø¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ Œfl¡±À˘ ϬÀ˘ ¬Ûάˇ± Â√±Î¬ˇ± ·Ó¬…ôL¬ı˛ Ô±Àfl¡ Ú±º ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛
˙±¸fl¡À|ø̬ı˛ ’±À˜ø¬ı˛fl¡± õ∂œøÓ¬ ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¬ı˛±©Ü™Àfl¡ ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ…˝◊√ ’±À˜ø¬ı˛fl¡±Ú ¸±˜ø¬ı˛fl¡ ¬ı˛ÌÀfl¡Ã˙À˘ ’ÀÚfl¡‡±øÚ ¸±ø˜˘ fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√º
¬ı±Ê√±¬ı˛ ’Ô«ÚœøÓ¬ › ’ø¶ö¬ı˛ ¸˜˚˛
øfl¡c ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¬ı˛±À©Ü™¬ı˛ Sê˜é¬œ˚˛˜±Ì ¢∂˝√ÌÀ˚±·…Ó¬± ˙±¸fl¡À|ø̬ı˛ ’ˆ¬…ôLÀ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… &?Ú ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬ı±Ê√±¬ı˛ ÚœøÓ¬¬ı˛ ø¬ı¯∏±√Ê√Úfl¡
¬Ûø¬ı˛ÌøÓ¬¬ı˛ ˘é¬Ì&À˘± √‘˙…˜±Ú ˝√√ÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ’Ô«ÚœøÓ¬ø¬ı√ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀȬ±¬ı˛ Ú±À˜ ¬ı±Ê√±¬ı˛-’Ô«ÚœøÓ¬ÀÓ¬ 댬ÛÀ¬ı˛ÀȬ± ¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊í ¬ıÀ˘ fl¡Ô±
‰¬±˘≈ ’±ÀÂ√º Œ¸±Ê√± ˆ¬±¯∏±˚˛ ø¬ı¯∏˚˛È¬± ¤¬ı˛fl¡˜º ˚ø√ ≈√íÊ√Ú Œ˘±fl¡ ¸˜±Ú ¬ı± ø¬ıÚ± ¬Ûø¬ı˛|À˜ 1000 Ȭ±fl¡± ¬Û±˚˛ ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ õ∂Ô˜Ê√Ú 990
Ȭ±fl¡± ¤¬ı— ø¡ZÓ¬œ˚˛Ê√Ú 10 Ȭ±fl¡± ŒÚ˚˛, Ó¬±˝√√À˘ ¬Û≈“øÊ√¬ı±√œ ¬ı±Ê√±¬ı˛-’Ô«ÚœøÓ¬ÀÓ¬ Ó¬± 댬ÛÀ¬ı˛ÀȬ± ¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊íº fl¡±¬ı˛Ì ¬ı˛±˜ › ˙…±˜ øfl¡—¬ı± ˝√√ø¬ı˛
¤¬ı— Ȭ˜ƒ-øάflƒ¡ õ∂ÀÓ¬…Àfl¡˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ’¬ı¶ö± ŒÔÀfl¡ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ˆ¬±À¬ı ˆ¬±À˘± ’¬ı¶ö±˚˛ ¤À¸ÀÂ√º ’Ô«±», Œ√À˙¬ı˛ ø¬ıfl¡±˙˚ø√ ‚ÀȬ› ¤¬ı—
Ó¬± ˚ø√ ¤˝◊√ ‘√ø©ÜÀÓ¬ ë¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊í ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛, Ó¬±˝√√À˘ ’¸±À˜…¬ı˛ ά◊M√À¬ı˛±M√√¬ı˛ ¬ı‘øX ‚ȬÀÓ¬ Ô±fl¡À¬ı ¤¬ı— ¬ı…¬ı¶ö±øȬ˝◊√ ˆ¬„≈√¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀ¬ıº
’˜Ó«¬… Œ¸Ú› ¤˝◊√ ˜Ó¬ ¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Œ˚, 댬ÛÀ¬ı˛ÀȬ± ¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊í ’Ô«ÚœøÓ¬› ≈√À˚«±·¬Û”Ì« ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º øfl¡c Àfl¡f øfl¡—¬ı± ¬ı˛±Ê√…
¸¬ıfl¡øȬ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛˝◊√ ¤˝◊√ ˚≈øMê√ÀÓ¬˝◊√ Ó¬±À√¬ı˛ ά◊iß˚˛ÀÚ¬ı˛ Ê√˚˛·±Ú ·±˝◊√ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º Ó¬±ÀÓ¬ √±ø¬ı˛À^¬ı˛ ¸—‡…±¬ı‘øX ˚ø√ Ú±› ‚ÀȬ, ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬±¬ı˛ ¬ı‘øX ‚ȬÀÓ¬
Ô±Àfl¡ ¤¬ı— Œ·±È¬± ¬ı…¬ı¶ö± Ê≈√Àάˇ ’¸±À˜…¬ı˛ fl¡±À˘±Â√±˚˛± ¬ı…¬ı¶ö±Àfl¡˝◊√ Ó¬±Î¬ˇ± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º

1
¸—¶®±¬ı˛ fl¡˜«¸”‰¬œ › ¬ı±˜ÙˬKI◊
¬Ûø(˜¬ıÀe¬ı˛ ¬ı±˜ÙˬKI◊ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛› ¤˝◊√ ¤fl¡˝◊√ Ù¬“±À√ ¬Û± ø√À˚˛ÀÂ√º 鬘Ӭ±˚˛ øȬÀfl¡ Ô±fl¡ÀÓ¬ 1994-¤¬ı˛ Œ¸ÀõI◊•§À¬ı˛ ø¬ıÒ±Ú¸ˆ¬±˚˛ ŒÊ√…±øÓ¬
¬ı¸≈¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú ø˙äÚœøÓ¬ Œ‚±¯∏̱¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛˝◊√ ˜ÚÀ˜±˝√√Úœ˚˛ ¸—¶®±¬ı˛ ÚœøÓ¬¬ı˛ ¸±ÀÔ ¬ı±˜ÙˬÀKI◊¬ı˛ ÚœøÓ¬¬ı˛ ”√¬ı˛Q fl¡ø˜À˚˛ ’±Ú±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ qè ˝√√˚˛º
’Ú…ø√Àfl¡ ’¸±˜… ”√¬ı˛ fl¡¬ı˛±¬ı˛ › Ó¬±¬ı˛ ’Ú≈¯∏e 鬘Ӭ±˚˛ÀÚ¬ı˛ õ∂øSê˚˛±¬ı˛ ˜±Ò…À˜ ’¬Û±À¬ı˛˙Ú ¬ı·«±¬ı˛ ˜Ó¬ ¸—¶®±¬ı˛ fl¡˜«¸”‰¬œ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬
’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı±˜ÙˬÀKI◊¬ı˛ 鬘Ӭ±¬ı˛ ˜”˘ ·Ìøˆ¬øM√√Àfl¡ ’¬ı:± fl¡¬ı˛±› ’ÀÚfl¡ ’±À·˝◊√ qè ˝√√˚˛º ¬Ûø(˜¬ıÀe¬ı˛ Ó¬‡Úfl¡±¬ı˛ ˘…±`¬ ø¬ı˛Ù¬˜« fl¡ø˜˙Ú±¬ı˛
ø˚øÚ ’¬Û±À¬ı˛˙Ú ¬ı·«±¬ı˛ ë¬ıv≈… øõ∂KI◊í ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú Œ¸˝◊√ Œ√¬ı¬ıËÓ¬ ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛ ¸±ÀÔ ¬ı±˜ÙˬÀKI◊¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ ‡±¬ı˛±¬Û ˝√√À˚˛ ˚±˚˛, fl¡±¬ı˛Ì øÓ¬øÚ
¤˝◊√ ¸—¶®±¬ı˛ õ∂øSê˚˛±Àfl¡ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ›fl¡±˘øÓ¬ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ˆ¬±·‰¬±¯∏œÀ√¬ı˛ ÚøÔˆ≈¬Mê√ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜±ø˘fl¡±Ú± Œ√›˚˛±¬ı˛ ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛
õ∂ô¶±À¬ı ’Ú…±Ú… ¸¬ı˛fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˜Ó¬ ø¸ø¬Û¤˜› Ȭ±˘¬ı±˝√√±Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Ô±Àfl¡º ŒÊ√±Ó¬√±¬ı˛ › ˆ”¬ø˜ ˜±ø˘fl¡À√¬ı˛ ø¸ø¬Û¤˜ ’¸c©Ü fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±˚˛øÚº
Œ√¬ı¬ıËÓ¬¬ı˛ ˜ÀÓ¬ 1981 ¸±À˘ ˆ¬±·‰¬±¯∏œÀ√¬ı˛ ÚøÔˆ≈¬Mê√fl¡¬ı˛Ì õ∂øSê˚˛±› ¬ıg ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º [¸”S – Œ˘Ùƒ¬Èƒ¬ ¬Ûø˘øȬ' ˝◊√Úƒ Œ¬ıe˘ ñ ˜Úø¬ıÚ± &5]º
&èQ ¬ı‘øX ¬Û±˚˛ 댬ÛÀ¬ı˛ÀȬ± ¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊í Œ¢∂±Ô ˜ÀάÀ˘¬ı˛ ø√Àfl¡º
¬ı˛±©Ü™ › Ê√Úfl¡˘…±Ì˜≈‡œ ¬Û√À鬬Û
댬ÛÀ¬ı˛ÀȬ± ¤øÙ¬ø¸À˚˛økí ˚‡Ú Œ·±È¬± ¬ı…¬ı¶ö±È¬±Àfl¡˝◊√ ë˝◊√Ú¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊í fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘, Ó¬‡Ú ¬ıÓ«¬˜±Ú ÚÓ≈¬Ú ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬ÀÓ¬ ‡≈¬ı ¤fl¡È¬±
fl¡±˚«fl¡¬ı˛ Ú± ˝√√À˘› fl¡˘…±Ìfl¡±˜œ ¬ı˛±À©Ü™¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± ·±Ú ’±¬ı±¬ı˛ ·±˝◊√ÀÓ¬ ˝√√˚˛º øfl¡c ¬ı…øMê√·Ó¬fl¡¬ı˛À̬ı˛ Ù¬À˘ fl¡À¬Û«±À¬ı˛È¬ ≈√øÚ˚˛±¬ı˛ ¬ı√±Ú…Ó¬±˚˛
ά◊¬Û¬ı˛Ó¬˘±˚˛ ≈√Ú«œøÓ¬ › ¸≈…˝◊√¸ ¬ı…±Ç ¤fl¡±Î¬◊KI◊ Œ‡±˘±¬ı˛ ’Ô«ø˘o≈ ’±˜˘± › ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ ‰“¬±˝◊√À√¬ı˛ Œ˚ ŒÃάˇ qè ˝√√À˚˛À Â√ Ó¬± ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Úœ‰≈¬Ó¬˘±
¬Û˚«ôL õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬Û±¬ıƒø˘fl¡-õ∂±˝◊√Àˆ¬È¬ ά◊ˆ¬˚˛ ¬Û±È«¬Ú±¬ı˛ øfl¡—¬ı± ¬ı˛±©Üœ™ ˚˛-’¬ı˛±©Üœ™ ˚˛ ά◊ˆ¬˚˛ ’—˙œ√±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ… ≈√Úœ« øÓ¬¬ı˛ 댬ÛÀ¬ı˛ÀȬ± ¤øÙ¬ø¸À˚˛KI◊í
ÚœøÓ¬ ‰¬±˘≈ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ ¤˜øÊ√¤ÚÀ¬ı˛·±í¬ı˛ ˜Ó¬ Ê√Úø˝√√Ó¬fl¡¬ı˛ › ·Ì’øÒfl¡±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛fl¡ ø¶®˜ › ’±˝◊√Ú ˙±¸fl¡À|ø̬ı˛ ˝◊√øoÓ¬ õ∂Ó¬…±˙± ¬Û”¬ı˛ÀÌ ¬ı…Ô«
˝√√˚˛º ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛Àõ∂øé¬ÀÓ¬ ¤È¬± ’Ú≈˜±Ú fl¡¬ı˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ Œ˚ ø¬ı·Ó¬ ¬ıÂ√¬ı˛&ø˘ÀÓ¬ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏« ·Î¬ˇ ’±À˚˛¬ı˛ ¬ı‘øX¬ı˛ Ó¬Ô… ˚ø√ ¸øÓ¬… ÒÀ¬ı˛ ŒÚ›˚˛±
˝√√˚˛, Ó¬±˝√√À˘› ¤ÚÀ¬ı˛·±¬ı˛ ˜Ó¬ fl¡˜«¸”‰¬œ ¢∂±˜-ˆ¬±¬ı˛ÀÓ¬¬ı˛ ά◊À~‡À˚±·… ’±˚˛ ¬ı‘øX ‚Ȭ±ÀÓ¬ ¬ı…Ô« ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬› &èQ¬Û”Ì« ø¬ı¯∏˚˛ ˝√√À26√ ¤˝◊√
Œ˚, |˜-’øÒfl¡±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚fl˛ ¡ ¤˝◊√ ’±˝◊√ÚøȬÀfl¡ Œ¬Û¬∏CÚ-flv¡±À˚˛KI◊ ¸•ÛÀfl«¡¬ı˛ ø¶®À˜ ¬Û˚«¬ıø¸Ó¬ fl¡À¬ı˛ fl¡±Î«¬-Œ˝√√±ã±¬ı˛ › ¬ı˛+¬Û±˚˛Ìfl¡±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı¬ı˛±Vfl‘¡Ó¬
’ÀÔ«¬ı˛ ˆ¬±·-¬ı±ÀȬ±˚˛±¬ı˛± fl¡À¬ı˛ ŒÚ›˚˛±¬ı˛ ≈√Ú«œøÓ¬ ’=˘Àˆ¬À√ ’¸±˜…Àfl¡ õ∂˙ø˜Ó¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬ı√À˘ ’±¬ı˛› Ó¬œ¬ıË fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ù¬À˘ ¢∂±˜¸˜±ÀÊ√ ¶§±ÀÔ«¬ı˛
¸—‚±Ó¬ ’”√¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬ ˆ¬˚˛Ç¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Ò±¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¸—‚±Ó¬˜˚˛ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬ › ·Ì’±Àµ±˘ÀÚ¬ı˛ ø√˙±
Œ˚¸¬ı ’=À˘ |˜Ê√œ¬ıœÀ√¬ı˛ ‹fl¡… › ’øÒfl¡±¬ı˛-鬘Ӭ±˚˛ÀÚ¬ı˛ ˘Î¬ˇ±˝◊√ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… ¸≈øÚø«√©Ü ø√˙± õ∂√±ÀÚ¬ı˛ ¸±—·Í¬øÚfl¡
˙øMê√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√, Œ¸‡±ÀÚ Ê√Ú·À̬ı˛ ¤˝◊√ ’±˝◊√Úœ ’øÒfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˝√√±øÓ¬˚˛±¬ı˛ ¬ı≈À˜¬ı˛±— ˝√√À˚˛ ˙±¸fl¡À|øÌÀfl¡ ø¬ı“ÒÀ¬ıº ’¸˜ ˜Ê≈√ø¬ı˛ |ø˜fl¡ ˝◊√ά◊øÚ˚˛ÀÚ¬ı˛
ŒÚÓ‘¬ÀQ ’¸À˜ ·Ì-’øÒfl¡±¬ı˛ õ∂øӬᬱ › ·Ì-鬘Ӭ±˚˛ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ¸—¢∂±˜ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ·Ìøˆ¬øM√√ Œ¬ÛÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬ı¬ı˛±fl¡ ά◊¬ÛÓ¬…fl¡±¬ı˛ øÓ¬Ú
ŒÊ√˘±¬ı˛ ˝◊√ά◊øÚ˚˛ÀÚ¬ı˛ fl¡±Ê√fl¡À˜«¬ı˛ Ò±¬ı˛±¬ı±ø˝√√fl¡Ó¬± ŒÔÀfl¡ ¤È¬± õ∂Ó¬œ˚˛˜±Ú ˝√√˚˛ Œ˚ ‰¬Ó≈¬˜≈«‡œ ¸“±Î¬ˇ±ø˙ ’±Sê˜À̬ı˛ ¬ı˛ÌÀfl¡Ã˙˘ øÚÀ˚˛ ¢∂±˜œÌ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡
¸—·øͬӬ√ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ˝◊√ά◊øÚ˚˛ÀÚ¬ı˛ õ∂˚˛±¸ ¸Ù¬˘Ó¬± Œ¬ÛÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¸“±Î¬ˇ±ø˙¬ı˛ ¤˝◊√ ‰¬±¬ı˛øȬ ˜≈‡ ˝√√À26√ ñ [1] fl¡±ÀÊ√¬ı˛ › ‡±À√…¬ı˛ ’±˝◊√Úœ
’øÒfl¡±¬ı˛Àfl¡ ¬ı±ô¶À¬ı õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ fl¡±Ê√ ø√ÀÓ¬ Ú± ¬Û±¬ı˛À˘ Œ¬ıfl¡±¬ı˛ ˆ¬±Ó¬± õ∂√±ÀÚ ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛Àfl¡ ¬ı±Ò… fl¡¬ı˛±º ¸¬ı«Ê√ÚœÚ Œ¬ı˛˙øÚ— › ‡±√… øÚ¬ı˛±¬ÛM√√±
’±˝◊√ÀÚ¬ı˛ √±ø¬ı fl¡¬ı˛±º [2] ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ Úœ‰≈¬Ó¬˘±¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ 鬘Ӭ±˚˛ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ¸fl¡˘ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ø¶®˜ ¬ı˛+¬Û±˚˛ÀÌ ¬Û=±À˚˛Ó¬˚›˚˛±Î«¬øˆ¬øM√√fl¡ ¢∂±˜¸ˆ¬±Àfl¡
fl¡±˚«fl¡¬ı˛œ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı±Ò… fl¡¬ı˛±º [3] 鬘Ӭ±¬ı˛ ø¬ıÀfl¡fœfl¡¬ı˛À̬ı˛ Ê√Ú… ¬Û=±À˚˛ÀÓ¬¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ 39øȬ ø¬ıˆ¬±· Ó≈¬À˘ Œ√›˚˛±¬ı˛ √±ø¬ıÀÓ¬ Œ¸±2‰¬±¬ı˛ Ô±fl¡±º
[4] Ê√ÚÀ·±á¬œ·Ó¬ ’øÒfl¡±¬ı˛ › ¸—‡…±Ú≈¬Û±ÀÓ¬ ¸˜ô¶ ¸≈À˚±· ¸≈ø¬ıÒ± ¬ıKI◊ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ¸√± Œ¸±2‰¬±¬ı˛ › ¸Ó¬fl«¡ Ô±fl¡±º ¸±—·Í¬øÚfl¡ˆ¬±À¬ı ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú
·Ì¸˜±À¬ı˙-·Ìø¬ıÀ鬱ˆ¬ ¤¬ı— ’±˝◊√Úœ ¸—¢∂±À˜¬ı˛ ¬ı˛+¬ÛÀfl¡ ˜±Ò…˜ ø˝√√¸±À¬ı ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÂ√ ¤¬ı— ˝◊√√±Úœ— Ó¬±¬ı˛ ¸±ÀÔ ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ fl¡˜«fl¡±ÀG¬ı˛
¬ı˛+¬ÛÀfl¡ Ê≈√Àάˇ ø√À˚˛ S…˝√√¶ÛÀ˙« ≈√Ú«œøÓ¬¢∂ô¶ õ∂˙±¸ÚÀfl¡ Ú±ô¶±Ú±¬ı≈√ fl¡¬ı˛±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ qè fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
·Ì’±Àµ±˘Ú › ¸Ù¬˘Ó¬±
˝◊√ά◊øÚ˚˛ÀÚ¬ı˛ ŒÚÓ‘¬ÀQ ·Ì-’±Àµ±˘Ú ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… Œ¬ı˙ øfl¡Â≈√ ¬ıάˇ ˜±À¬Û¬ı˛ ¸±Ù¬˘…› Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ˝√√±˝◊√˘±fl¡±øµ ŒÊ√˘±˚˛ ’Õ¬ıÒˆ¬±À¬ı ¢∂±˜¸ˆ¬±¬ı˛
˜±Ò…À˜ ∆Ó¬ø¬ı˛ ˝◊√øµ¬ı˛± ’±¬ı±¸ ø˝√√Ó¬±øÒfl¡±¬ı˛œ¬ı˛ Ó¬±ø˘fl¡± ¬ı±øÓ¬˘ fl¡À¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ ŒÊ√˘±Ê≈√Àάˇ ¢∂±˜¸ˆ¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı±Ò… ˝√√˚º˛ ˜±˝◊√ÀÚ±ø¬ı˛øȬ ŒÎ¬Àˆ¬˘±¬ÛÀ˜KI◊
Ù¬±À`¬¬ı˛ Œé¬ÀS› ŒÊ√˘±ô¶À¬ı˛ √˘œ˚˛ õ∂øÓ¬øÚøÒÀ√¬ı˛ øÚÀ˚˛ ø˝√√Ó¬±øÒfl¡±¬ı˛œ øÚ¬ı«±‰¬ÀÚ¬ı˛ õ∂øSê˚˛±¬ı˛ ø¬ıèÀX ·ÀÊ«√ ά◊Àͬ ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú ¤¬ı— ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œÀÓ¬
¬Û=±À˚˛Ó¬ ’øÒfl¡±¬ı˛ ¸≈¬ı˛é¬± ¸ø˜øÓ¬ ¤¬ı˛ ø¬ıèÀX ˜±˜˘±› √±À˚˛¬ı˛ fl¡À¬ı˛º ¤ÀÓ¬ õ∂øÓ¬øȬ ¬Û=±À˚˛ÀÓ¬ ¢∂±˜¸ˆ¬±¬ı˛ ˜±Ò…À˜ ø˝√√Ó¬±øÒfl¡±¬ı˛œ øÚ¬ı«±‰¬Ú
õ∂øSê˚˛± ‰¬±˘≈ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ’±À√˙ Ê√±ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¤¬ı— ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± Ó¬±ø˘fl¡± ¬ı±øÓ¬˘ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ ¢∂±˜¸ˆ¬±¬ı˛ õ∂øSê˚˛± ¤‡Ú ŒÊ√±¬ı˛fl¡√À˜ ‰¬˘ÀÂ√º ¤ÚÀ¬ı˛·±¬ı˛
Œé¬ÀS› ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú ¢∂±˜¸ˆ¬± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ õ∂˙±¸ÚÀfl¡ ¬ı±Ò… fl¡¬ı˛ÀÂ√º Œ¬ıfl¡±¬ı˛ ˆ¬±Ó¬±¬ı˛ õ∂Àùü ˝√√±˝◊√˘±fl¡±øµ › fl¡ø¬ı˛˜·? ŒÊ√˘±˚˛ ’±˝◊√Úœ ¸—¢∂±˜ ¬ıU”√¬ı˛
’¢∂¸¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤í õ∂Àùü ˝√√±˝◊√Àfl¡±ÀÈ«¬ ¤fl¡øȬ Ê√Ú¶§±ÀÔ« ˜±˜˘±¬ı˛ ¬ı˛±˚˛› ˝◊√ά◊øÚ˚˛ÀÚ¬ı˛ ’Ú≈fl”¡À˘ Œ·ÀÂ√º ˝√√±˝◊√˘±fl¡±øµ¬ı˛ øÓ¬ÚøȬ ¬ıvÀfl¡ ˝◊√ά◊øÚ˚˛ÀÚ¬ı˛
·Ì-ø¬ıÀ鬱Àˆ¬¬ı˛ ‰¬±À¬Û ≈√Ú«œøÓ¬¬ı˛ ø¬ıèÀX Ó¬√ôL qè fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¤¬ı— Ó¬√ôL ø¬ı˛À¬Û±ÀÈ«¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ø˘ø¬Û ˝◊√ά◊øÚ˚˛ÚÀfl¡ õ∂√±Ú fl¡¬ı˛±¬ı˛ ø˘ø‡Ó¬ õ∂øÓ¬|n∏øÓ¬
ø√À˚˛ÀÂ√ õ∂˙±¸Úº ¤˝◊√ õ∂øÓ¬|n∏øÓ¬¬ı˛ Œ˜˚˛±√ Œ˙¯∏ ˝√√À˘ ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú ¤fl¡ ¬ıάˇ¸Î¬ˇ ·Ì¸˜±À¬ı˙ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ± fl¡¬ı˛ÀÂ√º fl¡±Â√±Î¬ˇ-˝√√±˝◊√˘±fl¡±øµ ŒÊ√˘±˚˛
¬ı±·±Ú |ø˜fl¡À√¬ı˛ ˜ÀÒ…› ¸±—·Í¬øÚfl¡ ¬ı…±ø5 ‚ȬÀÂ√ ¤¬ı— øÓ¬Ú ŒÊ√˘±¬ı˛ ’¸—·øͬӬ |ø˜fl¡À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜Ê≈√ø¬ı˛ |ø˜fl¡ ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú ¤fl¡ ¬ı…øÓ¬Sꘜ
¸—·Í¬Ú ø˝√√¸±À¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬øÓ¬ Œ¬ÛÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ê√Ú·À̬ı˛ ’±¶ö± ’Ê«√ÀÚ¬ı˛ õ∂±Ôø˜fl¡ ¬Û¬ı˛œé¬±˚˛ ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú ά◊M√œÌ«º èøȬ-èøÊ√¬ı˛ ∆√ÚøµÚ ¸—¢∂±˜
› ¸˜±Ê√-¬ı√À˘¬ı˛ ¬ı‘˝√M√¬ı˛ ¸—¢∂±À˜¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚ ¡ZiZ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ˝◊√ά◊øÚ˚˛Ú ŒÚÓ‘¬Q ¸À‰¬Ó¬Úˆ¬±À¬ı Ó¬±ÀÓ¬ ˝√√ô¶Àé¬¬Û fl¡À¬ı˛ øfl¡ Ú± ¤‡Ú ¤øȬ˝◊√ Œ√‡±¬ı˛º
2