LESSON PLAN ON HYPERTENSION

(Bisaya)
Prepared By: Oliver Anthony C. Adolfo and Kimberly Musher
Submitted to: Jeffrey Lloyd R. Titong, RN - Clinical Instructor I3 BSN IV

I. Pag-ampo
II. Pagsiuna
Maayong buntag kaninyo tanan. Among nabantayan nga ang common nga
reklamo sa panglawas diri sa Dauin mao ang taas nga Blood pressure o
Altapresyon. Mao karon magatudlo kami kaninyo kabahin sa altapresyon o ang
ginatawag nga high blood pressure. Ang akong hinugpong nga katuyuan mao
ang “paghuman sa pagtudlo, kamo nga makaangkon ug kasuyuan, maayong
gawi alang sa paglikay sa altapresyon, ug mga komon nga sinyales para
pagkontrol sa altapresyon.” Usa ko magsugod, mangutana ko unsa may inyong
pag-sabot ug altapresyon?

III. Unsa ang Altapresyon?

Ang altapresyon o gitawag na high blood pressure ang pagtaas sa
“systolic blood pressure” nga 140 mmHg o taas pa og ang “diastolic blood
pressure” nga 90 mmHg o taas pa. Maakingon raka nga adunay altapresyon ang
usa ka tao kung edaran na cya ug sa sulod sa kaduha og katulo sa pgkuha ug
BP 140/90 ang resulta o labaw pa sa sulod sa duha ka semana.

IV.Mga Hinungdan sa Altapresyon

A. Ang dili na mausob nga hinungdan -Mga hinungdan nga walay kontrol ang
mga tawo ug dili na malikayan.

A.1. Kaliwat
Kasagaran mao kini ang hinungdan ngano ang anak sa usa ka high-bloodon
mag high blood sad. Dakong posibilidad gyud nga makaangkon pud nianing
sakita ang mga anak

A.2. Edad
Ang insidenta sa high blood musaka pud sa pagsaka sa edad.Sa singkwenta
porsyento hangtod saysinta porsyento sa mga kliyente nga ga eded ug saysinta
anyos pataas naay high blood.

A.3. Pagkatawo
Ang insidente sa altapresyon sa lalaki mas taas sa edad nga singkwentay singko
padulong syetentay kwatro. Pero pag syetentay kwatro mas taas na kini ang mga
incidente sa mga babae.

A.4. Etniko
Ang statistiko nagpakita nga mas maba ang incident sa mga puti komparar sa
mga itom. Ingon sa mga eksperto wala panila makita ang hinungdan ni ani.

B. Ang Mausob pa nga mga hinungdan - Mudepende sa istilo sa kinabuhi sa

usa ka tawo, pasabot, naa siya’y control niani.

B.1. Stress
Ang sobra kahago, kabalaka, kahadlok, kakapoy nga tao possibleng mu taas ang
iyang BP mao kini ang makatungod nga mag altapresyon. Kana pung sobra rata
kalihok pareha anang walay puhulay kay dili mahimutang kung dili makatrabaho,
makakusog pud kini og bomba sa kasing kasing. Kung kusog ang pagbomba sa
kasing kasing, mu taaas ang presyon sa dugo.

B.2. Sobrang Pagkaon/ Sobrang Pagkadako sa Lawas

Ang tambok kayo nga tawo makapadugang ug hago sa kasing kasing. Ang
tambok maoy mubara sa normal nga pagdagan sa dugo sa mga ugat, ug
mahimong maputos sa tambok ang mga ugat nga mu resulta sa pagkadili
“elastic” niini. Kay nawala naman ang pagka- elastik ni ani, dili na kabukhad ang
ugat ug maoy hinungdan nga mukusog ang presyon sa dugo.

B.3. Pag abusar sa panabako ug pag inom nga adunay alcohol og caffeine

Alcohol
Ang tawong nag inom ug unom ka sukod nga kutsara nga ethanol sa usa ka
adlaw kay taas ang posiblidad nga magka altapresyon og dugay nga mayo sa
tambal. Kaning ethanol naa gyud ni siya sa mga ilimnong alcholol. Pareha anang
beer; sa 720ml nga beer aduna na siyay duha ka sukod nga kwarentay-otso ka
kutsara nga ethanol. Ang ethanol makapabaga sa mga ugat nga maoy alagian
sa atong dugo. Tungod niani, mugamay usab ang alagian sa dugo nga muresulta
sa pagsaka ka presyon ug pagpakusog sa pagpitik sa kasing kasing.

Sigarilyo
Ang pagpanigarilyo maoy makahimo sa ugat ng mugahi o dili na elastic, kay ang
carbon nga ginasuyop sa usa ka tao, madala kini sa dugo og maoy makapahimo
sa ugat nga dili elastic (mogahi ang ugat). Kay nigahi naman ang ugat, dili na kini
mobokhad inig mudaghan o mukosog ang pagbumba sa dugo gikan sa kasing
kasing nga maoy hinungdan sa pagpataas sa presyon sa dugo o mahimong mu
resulta sa ataki.

Kape
Adunay gamay nga porsyento nga posibilidad nga ang tawong kalagmitan nag-
inom ug kape pwede mag ka altapresyon. Pero dili gyud ni ang kanunay nga
makaingon, makapasamot lang cya ug taas sa BP.
B.4. Aktibong Presonalidad
May mga tawong saputon, dali mapungot, o ug isog og kinaiya nga
makapahinungdan sa pagkusog sa bomba sa kasing-kasing nga makaresulta sa
pagtaas sa presyon sa dugo.

B.5.Pagkaon/ Nutrisyon
Ang kanang parat kaayo nga pagkaon ang usa sa makaingon sa altapresyon.
Kay kung sobra ang asin sa atong dugo maka pagawa ni cya ug usa ka
“hormone nga makapaingon sa pagpaspas sa pagbomba sa dugo. Ang maba
pud kaayo nga calcium, Potassium, Magnesium maka pataas pud sa imung BP.

V. Mga Komon Nga Sinyales Ug Sintomas

Importante nga makabalo kita kung unsa ang mga possibleng sinyales sa
altapresyon. Kay kini rabang altapresyong gitawag ni siya ug “Traidor” o “Silent
Killer” tungod sa iyang kumon ug simpleng sintomas nga kalagmitang I bali wala
ra sa mga tao. Kung ikaw nakasulay naka ni ani importante gyud nga mudagan
ka sa imong doctor. Kay kung pasag-daan lang kini nimo daghang komplikasyon
ang maabot niini. Mao kini ang pina ka komon nga sinyales nga atong
pagabantayan og dili ibaliwala:

5.1 Sakit sa likod nga bahin sa ulo - Grabe ni nga pagtukar sa sakit sa ulo nga
kasagaran nga masinati sa buntag og kung mangisog o kung anaay makatungod
sa pagtaas sa BP sama sa panigarilyo og uban pa.

5.2 Kakapoy
Ang mga tawo nga adunay sakit sa altapresyon, dali makabati ug kaluya ug
kawala sa kusog paghuman sa ilang mga ginabuhat,pareha anang maghangos
dayon maski duol ra ang gilakaw.

5.3 Lipong lipong

Kini maeksperinsya sa tawo nga naay altapresyon uban ang panimati nga mura
og galutaw lutaw o mura ug kakapoy.

5.4 Paspas nga pag pitik sa Kasing-kasing - Kasagaran sa mga tawo nga
adunay high blood makabati sa kakusog sa pagpitik sa ilahang dughan.
5.5 Paghanap sa panan-aw - Mao ni siya ang dili klaro nga paglantaw sa mga
butang resulta sa pagtaas sa atong dugo

VI. Possibleng komplikasyon tungod sa pagtaas sa dugo

Sakit sa kasing-kasing
Nag dugang ug trabaho ang pagpaspas ug bomba sa kasing kasing para maka
sirkular ang dugo sa tibuok kalawasan. Kini mo resulta sa pagdako sa maskulo
sa kasing kasing. Ang maong pagkadako mo resulta pud sa pagkahinay o kulang
sa kaabtik sa kasingkasing, pareha rapud sa tao nga kapoyon kung masubraan.
Tungod ni ani mahitabo ang sakit sa kasing kasing o heart failure diin dili na kini
maka hatag ug igo nga dugo nga gikinahanglan.

Stroke
Ang utok kay nagkinhanglan ug oxygen ug mga nutrisyon nga ginadala sa dugo
sa iyang pag agi sa mga ugat para makabuhat siya sa iyang mga trabaho pareha
anang paglakaw, paglantaw, paghuna-huna, pag-gimok ug uban pa. Kung ang
dugo nga ga agi sa usa ka ugat kay gamay ra o mahunong, mahimo kining
hinungdan sa stroke. Ang utok sensitibo kaayo, kung dili mahatagan dayon ug
husto nga oxygen ug nutrisyon, sa pipila nga sigundo, mahimo ning mamatay.
Tungod ni ani mu resulta ang istrok nga permanenteng pagkadaot sa utok nga
muresulta usab sa pagkaparalesa. Mao nang dili na makalihok, makasulti, ug
uban pa.

Sakit sa rinyon
Tungod nga gamay nalang ang sirkulasyon sa dugo padulong sa rinyon. Dili na
kini maka trabaho ug pag ayo kay kulang naman kini sa oxygen ug nutrisyon.
Ang mu resulta ni ani mao ang sakit sa rinyon. Kon dili matambalan dayon, puydi
kini muresulta sa permanenteng pagkadaot nagyud sa rinyon.

VI. Pag Usob Sa Mga Istilo aron malikayan ang Altapresyon

Pagpaminos sa timbang. Ang pagminos sa timbang makapamaba pud kini og

BP sa pila ka porsyento sa mga tawo nga adunay highblood. Kini pud usab
makapa epektibo ug samut sa mga tambal nga imung gi inom para sa taas nga
presyon.

Pagminos sa pagkaon sa mga asgad o parat. Mao kini ang atong mga
paboritong dilata, ginamos, bulad, og uban pang mga asgad nga pagkaon nga
maoy ginadili sa adunay highblood. Warning pud kini siya sa mga tawo nga wala
pay highblood kay basin tungod niining pagkaon nato og parat, magka highblood
na hinuon ta imbis wala.

Ang pagminos sa pagkaon sa mga tambok.

Ang mantika nga angay natong gamiton mao kadtong gikan sa mga tanom o
“vegetable oil” kay mao kini gamay ra ug tambok ug asin.

Ang pagehersisyo. Usa sa pinakaimportante ang pag ehersisyo. Mao kiniy

makatabang pag serkular sa atong dugo tibook kalawasan. Ang pag ehersisyo
usab, anaay mga benepisyo nga dili nimo makuha sa tambal lang. Pero ginadili
ang mga bug at nga ehersisyo tungod nga maka pasamot ni cya ug paspas sa
bomba sa dugo. Kanang sakto2x lang aron usob makaigo rapud sa ka kusog sa
imong lawas.
Pagdili sa pag inom ug alcohol, kape ug sa pag undang sa pagpanigarilyo.
Magkuyog kini siya permi sa ehersisyo. Kay kung segi pud ka og ehersisyo pero
ang bisyo wala pud undangi, wala ra gyapoy kaapingnan. Taas gihapon kaayo
og risgo nga magka altapresyon.

Pagrelax o pagpahuway. Daghang pamaagi sa pagrelax pareha anang

pagpaminaw anang music, pag lantaw sa tin-aw nga tubig sa dagat, pag-ampo
og uban pa. Kinahanglan pud ta mopahulay og gamay sa atong mga buluhaton
taga adlaw kay kung kini masubraan usab, moresulta ra gihapon og altapresyon.

Paglikay sa tensyon, ug kahago. Mas maayo kung planohon ang mga

aktibidades sa imung adlaw ug busa sundun kini ka nimo para dili ka
magkabuang ug trabaho sa sulod sa gamay nga oras. Ihan-id pud ang imung
trbaho para likay sa kayamukat nga makapasapot. Pag-anad anad pud sa imung
kalawasan para dili ka makalitan. Kani sila maka minos sa posibilidad nga
mupaspas ang pagbomba sa dugo.

Pag-inom sa tambal ug pag-sunod sa rekomendasyon sa doktor.

Kinahanglan gyud nga tiwasun ug inom ang tambal maski nakabati naka ug
arang-arang sa imung kalawasan kay mas epektibo kini kung matiwas nimo ug
inom.Usa pud, ang pagkalit ug undang sa pag- inom sa medisina maka ingon
siya sa pagtaas og balik sa imong presyon.

Mao ra kini ang atong pagabuhaton aron malikayan ang Altapresyon. Atong huna
hunaon nga karong mga panahona, bawal jud ang magkasakit og kinahanglan
baskog ta kada adlaw para sa atong pamilya og sa atong pang adlaw2x nga mga
buluhaton. Salamat.

VII. EVALUATION (Question and Answer portion: Prices are given to those
who can answer the question correctly.)