Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ

Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…fl‘¡øÓ¬

ά0 øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√

’Ò…±¬Ûfl¡, ¬ı±—˘± ø¬ıˆ¬±·
¬Û±G≈ fl¡À˘Ê√, &˚˛±˝√√±øȬ-12

øˆ¬øfl¡ ¬Û±¬ıø˘˙±¸«
¸¬ı˛¶§Ó¬œ ’…±¬Û±È«¬À˜KI◊, ø‰¬˘±¬ı˛±˚˛ Ú·¬ı˛, ˆ¬±„√√±·Î¬ˇ, &˚˛±˝√√±øȬ-5
Œ˚±·±À˚±·ñ 0361 2451586, 94350-10632

1
Jibanananda Das o Nilmoni Phukaner kabyakriti
by
Dr.Timir Dey
ά◊»¸·«√
õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛Ì ’±RÊ√ Ÿ¬Ó¬À˜¬ı˛
2010

õ∂26√√
√œ¬Û—fl¡¬ı˛ fl¡¬ı˛

¢∂Lö¶§Q
Œ√¬ı±¬Û«Ì Œ√
¬
ø¬ıøÚ˜˚˛
150 Ȭ±fl¡±
õ∂fl¡±˙fl¡ –
øˆ¬øfl¡ ¬Û±¬ıø˘˙±¸«
¸¬ı˛¶§Ó¬œ ’…±¬Û±È«¬À˜KI◊
ø‰¬˘±¬ı˛±˚˛ Ú·¬ı˛, ˆ¬±„√√±·Î¬ˇ, &˚˛±˝√√±øȬ- 5
”√¬ı˛ˆ¬±¯∏ñ 0361 2451586
¸eˆ¬±¯∏ñ 94350 10632
ISBN 978-93-80382-43-2

2 3
 ¸”ø‰¬¬ÛS
ˆ”¬ø˜fl¡± ˚7
˜≈‡¬ıg ˚10
õ∂Ô˜ ’Ò…±˚˛ ¬Û”¬ı«±ˆ¬±¯ ˚12
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…
õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú± ˚22
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
fl¡±À¬ı… Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± ˚46
fl‘¡ ‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
Ó¬ fl¡±À¬ı… ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ± ˚63
: ¬Û=˜ ’Ò…±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…
Ó¬± ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± ˚79
¯∏ᬠ’Ò…±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…
’˜À¬ı˛˙ ¬ı˛±˚˛, ø¬ÛKI◊≈ &5, õ∂¸”Ú ¬ı˜«Ú, ¬ı±¸¬ı ¬ı˛±˚˛, Ú˚˛ÚÀÊ√…±øÓ¬ ˙˜±«, ˜±À˘fl¡ ’±˘œ, Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬˝√√… ˚107
’Ò…±¬Ûfl¡ ø√˘œ¬Û fl≈¡˜±¬ı˛ Úµœ, ˜U˚˛± Œ√ ¸5˜ ’Ò…±˚˛ ά◊¬Û¸—˝√√±¬ı˛¬˚126
¬› ¬Ûø¬ı˛ø˙©Ü [fl¡] ¢∂Lö¬Ûø? ˚128
Œ¸ÃÀ˜Ú ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛± [‡] øÚ‚«KI◊ ˚134

4 5
 ˆ¬”ø˜fl¡±
øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√í¬ı˛ ·À¬ı¯∏̱˜”˘fl¡ ¢∂Lö ëÊ√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…fl‘¡øÓ¬í
¬ı±—˘± ’±è ’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ≈√Ê√Ú ˜˝√√±Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú±º ≈√˝◊√
ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¤˝◊√ ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ıfl¡ ∆˘ ¤ÀÚ ø¬ıô¶‘Ó¬ ’±À˘±‰¬Ú± Œ˝√√±˚˛± Œ˜±¬ı˛ ‰¬fl≈¡Ó¬ ¬Û¬ı˛± Ú±˝◊√º ¤˝◊√ ≈√˝◊√
õ∂øÓ¬À¬ı˙œ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ˜”˘ ¤Àfl¡ ˜±·Òœ õ∂±fl‘¡Ó¬ ˝√√À˘› ≈√˝◊√ ˆ¬±¯∏±¬ı˛ Ê√Ó≈¬˚˛±-ͬ±“‰¬[idiom]¬ı˛
øˆ¬ißÓ¬±˝◊√ ’±è ¶ö±Úœ˚˛ ά◊¬Ûˆ¬±¯∏± ¸˜”˝√¬ı˛ ¬Û¬ı˛± Œ˝√√±˚˛± ’±Â√¬ıÀ˘ ≈√À˚˛± ˆ¬±¯∏±Àfl¡ ¶§fl¡œ˚˛Ó¬± √±Ú
fl¡ø¬ı˛ÀÂ√º ≈√À˚˛± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ¤˝◊√ ¶§fl¡œ˚˛Ó¬± ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ˘é¬… fl¡ø¬ı˛¬ı ¬Û±ø¬ı˛º
¬Ûø(˜œ˚˛± ø˙鬱, ¸—¶‘®øÓ¬ ’±è ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¸—¶Û˙«Õ˘ ¬ı±—˘± ˆ¬±¯∏± ’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏±Ó¬Õfl¡
¬ıUÓ¬ ’±·ÀÓ¬˝◊√ ’±ø˝√√øÂ√˘ ’±è ¬Ûø(˜œ˚˛± ø‰¬ôL± ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı Ê√œÚ øÚ˚˛±˝◊√øÂ√˘º ¬ı±—˘±
ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ’±Ò≈øÚfl¡œfl¡¬ı˛Ì ’±è ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ Ú¬ıÊ√±·¬ı˛Ì Œ¸À˚˛˝◊√ ’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏±Ó¬Õfl¡
’±·¬ı˛º ¬ı±—˘± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸˜‘øXÀ˚˛ ’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏±-¸±ø˝√√Ó¬…fl¡ ’±Ò≈øÚfl¡œfl¡¬ı˛Ú¬ı˛ ¸˜˚˛Ó¬
¤fl¡ ά◊»fl‘¡©Ü ά◊√±˝√√¬ı˛Ì ∆˝√√ ¬Ûø¬ı˛øÂ√˘º ø¬ıÀ˙¯∏Õfl¡ 19 ˙øÓ¬fl¡±Ó¬ ’¸˜œ˚˛± Â√±S¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ
Œfl¡±˘fl¡±Ó¬± ’Ò…˚˛Ú¬ı˛ Œfl¡f Œ˝√√±˚˛±¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÚ ŒÓ¬øÓ¬˚˛±¬ı˛ Ú¬ı… ˆ¬±¬ı¬ı±√œ ’¸˜œ˚˛±
Œ˘‡fl¡¸fl¡À˘ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ’±ø˝√√« ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ¬Û±˝◊√øÂ√˘º ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸±ø˝√√Ó¬… ¬Ûø(˜¬ı˛
¬ı±-¬ıÓ¬±˝√√¬ı˛ ¸—¶Û˙«Õ˘ ’±À˝√√±ÀÓ¬ ø˚À¬ı±¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú ¸±ø˝√√Ó¬… 艬œ ’±è ¸±ø˝√√Ó¬…-Ò±¬ı˛±˝◊√ ˆ¬±¯∏±
¸±ø˝√√Ó¬…fl¡ ÚÓ≈¬Ú ·øÓ¬ ø√øÂ√˘, Œ¸˝◊√À¬ı±¬ı˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…Õ˘ ’±·ÀÓ¬˝◊√ ’±ø˝√√øÂ√˘º ’±Úøfl¡
¤˝◊√ ø¬ı¯∏˚˛Ó¬ ¸fl¡À˘± ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı±—˘± ˆ¬±¯∏± ’±·¬ı±øϬˇøÂ√˘º ·øÓ¬Àfl¡
’¸˜œ˚˛± Œ˘‡Àfl¡ ˝◊√—¬ı˛±Ê√œ ˆ¬±¯∏± ’±è ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ø‰¬ôL±, Œ˘‡±¬ı˛ √d¬ı˛ ’±è ¸±ø˝√√Ó¬…-
艬œ¬ı˛ ¬ı±À¬ı Œ˚ÀÚ√À¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ ¸˜˘ ¬Û±˝◊√øÂ√˘, Œ¸˝◊√√À¬ı˛˝◊√ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛±› õ∂ˆ¬”Ó¬
Œ‡±¬ı˛±fl¡ ¬Û±˝◊√øÂ√˘º fl¡í¬ı Œ‡±ÀÊ√± Œ˚ ˝◊√˚˛±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ’¸˜œ˚˛± Œ˘‡fl¡ ά◊¬Ûfl‘¡Ó¬ ∆˝√√ÀÂ√º ˘·ÀÓ¬
¤˝◊√ÀȬ± fl¡Ô±› fl¡í¬ı Œ‡±ÀÊ√± Œ˚ ¸˜‘X ¬ı±—˘±ˆ¬±¯∏±¬ı˛ õ∂¬ı˘ õ∂ˆ¬±¬ıÓ¬ ά◊øȬ ˆ¬±ø˝√√ ÚÕ·
’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏±˝◊√ Œ˚ ¶§fl¡œ˚˛ ∆¬ıø˙©Ü ’Ê«√Ú fl¡ø¬ı˛ÀÂ√ ’±è øÚÊ√± Ò¬ı˛ÀÚ ¸˜‘X ˝í√√¬ıÕ˘ Œ‰¬©Ü±
fl¡ø¬ı˛ÀÂ√, ø¸ ’¸˜œ˚˛± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ‘√Ϭˇ ø˙¬Û±À¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ά±ø„√√ ÒÀ¬ı˛º ‰¬±À˜ ‰¬±À˜ ’˝√√± ø¬ıøˆ¬iß
’±·¬ı˛Ì≈˚˛± ’¸˜œ˚˛± Œ˘‡fl¡¬ı˛ ¤˝◊√ Œé¬SÓ¬ ˚ÀÔ©Ü ’¬ı√±Ú ’±øÂ√˘º øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√˝◊√ ŒÓ¬›“¬ı˛

ºº 7ºº

6
¢∂Lö¬ı˛ ˆ¬”ø˜fl¡±Ó¬ Œ˘ø‡ÀÂ√ ¬ı±—˘± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…Õ˘ õ∂Ô˜ ˜˝√√±˚≈X¬ı˛ ø¬ÛÂ√Ó¬ ¤fl¡ ø¬ıÀ˙¯∏
¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ’±ø˝√√øÂ√˘º ’¸˜œ˚˛±Õ˘ ŒÓ¬ÀÚ Ò¬ı˛Ì¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ’±ø˝√√øÂ√˘ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ıù´˚≈X¬ı˛
ø¬ÛÂ√Ó¬º ·øÓ¬Àfl¡ ¤˝◊√ ÚÓ≈¬Ú ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…Ó¬ ø˚À¬ı±¬ı˛ ‰¬‰«¬± ∆˝√√øÂ√˘, ŒÓ¬øÓ¬˚˛±¬ı˛
’¸˜œ˚˛± Ó¬èÌ Œ˘‡Àfl¡ øÚÊ√¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…Õ˘ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú¬ı˛ Ò±¬ı˛± ’±ÀÚ±ÀÓ¬ ¤˝◊√À¬ı±¬ı˛ ‰¬‰«¬±¬ı˛
¡Z±¬ı˛± ’±è ’±—ø·fl¡¬ı˛ ÚÓ≈¬ÚQ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ’Ú≈õ∂±øÌÓ¬ ∆˝√√øÂ√˘º ’¸˜œ˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ Ó¬±¬ı˛ Â√±¬Û
¬Ûø¬ı˛øÂ√˘, øfl¡c ’¸˜œ˚˛± fl¡ø¬ı¸fl¡À˘ Œ¸˝◊√ õ∂ˆ¬±¬ıfl¡ ’øÓ¬SêÀ˜± fl¡ø¬ı˛øÂ√˘º ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ’±è
¬ÛȬˆ¬”ø˜¬ı˛ ¸±‘√˙… Ôfl¡± ¸ÀQ› Œ¸À˚˛˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¶§±√ ’±è Ò√ıøÚ ˆ¬—ø·˜± ≈√À˚˛± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ Œ¬ıÀ˘· Ò¬ı˛Ì¬ı˛ ∆˝√√ÀÂ√º ≈√À˚˛± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛±ÀÓ¬À˝√√
ø˜˘ ’±è ¬Û±Ô«fl¡…À¬ı±¬ı˛ ¶Û©Ü ∆˝√√ Ò¬ı˛± ¬ÛÀ¬ı˛º øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√í¬ı˛ õ∂À‰¬©Ü± Œ¸˝◊√fl¡±¬ı˛ÀÌ &èQ¬Û”Ì«º
¤È¬± fl¡Ô± ˜Ú fl¡ø¬ı˛¬ı˘·œ˚˛± ëfl¡À~±˘í ¬ÛøSfl¡±¬ı˛ ¸˜˚˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ¤‰¬±˜ ÚÓ≈¬Ú
fl¡ø¬ıÀ˚˛ Œ˚øÓ¬˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú Ò±¬ı˛± õ∂¬ıÓ«¬Ú fl¡ø¬ı˛¬ı˘·œ˚˛± ∆˝√√øÂ√˘, ŒÓ¬øÓ¬˚˛± ŒÓ¬›“À˘±Àfl¡
¤fl¡ ˜˝√√œ¬ı˛+˝√√ õ∂¬ı˘ õ∂ˆ¬±¬ı¬ı˛ ¸ij≈‡Ó¬ øÔ˚˛ ø√¬ı ˘·œ˚˛± ∆˝√√øÂ√˘º ¤˝◊√ fl¡±˜ ¸˝√√Ê√ Ú±øÂ√˘º
øfl¡c ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤˝◊√ õ∂ˆ¬±¬ıfl¡ ’øÓ¬Sê˜ fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± ’±è ’Ò…±¬ı¸±˚˛¬ı˛ Ù¬˘ÀÓ¬˝◊√ ’±Ò≈øÚfl¡
¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬± ˜±S± ø¬ıø˙©Ü ∆˝√√øÂ√˘º ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô ’±øÂ√˘ ¤˝◊√ ˜˝√√œ¬ı˛+˝√√º ’¬ıÀ˙… ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ
¤˝◊√ õ∂À‰¬©Ü±Ó¬ øÚÀÊ√› ά◊√·øÚ ø√øÂ√˘ ’±è Œ˙¯∏¬ı˛ Ù¬±˘¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ øÚÊ√¬ı˛ ‰¬‰«¬±¬ı˛ ˜±ÀÊ√ø√
’±ø˝√√«› Œ√‡≈˚˛±˝◊√øÂ√˘º ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ’¸˜œ˚˛± fl¡ø¬ı¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ÀÓ¬± ˚ÀÔ©Ü ’±øÂ√˘º
øfl¡c ¤˝◊√ õ∂ˆ¬±¬ı ø‰¬ôL± ’±è fl¡äÚ±Ó¬ ¬ı…¬Ûfl¡ˆ¬±À¬ı ¬Ûø¬ı˛À˘› ’¸˜œ˚˛± fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±Ó¬ ¬ı±—˘±¬ı˛
√À¬ı˛ ’±“À˝√√ ’±“À˝√√ Œ¸±˜±˝◊√ ¬Û¬ı˛± Ú±øÂ√˘º ’¸˜œ˚˛± ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı±√œ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ Œ¸À˚˛˝◊√
¬ı˛¬ıœfÚ±Ôfl¡ ’øÓ¬Sê˜ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¸˜¸…± õ∂Ò±Ú Œ˝√√±˚˛± Ú±øÂ√˘º ŒÓ¬›“À˘±fl¡¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡
fl¡±¬ı…¬ı˛œøÓ¬fl¡ ¤fl¡±¯∏¬ı˛œ˚˛± fl¡ø¬ı˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú fl¡±¬ı…¬ı˛œøÓ¬ õ∂¬ıÓ«¬Ú fl¡¬ı˛±ÀȬ±À˚˛ õ∂Ò±Ú õ∂À˚˛±Ê√Ú
∆˝√√ ¬Ûø¬ı˛øÂ√˘º ¤˝◊√ fl¡±¬ı… ‰¬‰¬±« Ú±Ú± Ò±˜‡≈˜œ˚˛±Ó¬ ¬Ûø¬ı˛ ’±¬ı˛yøÚÀÓ¬ Ú±Ê√˘-Ú±Ô˘ ∆˝√√øÂ√˘º
øfl¡c Œfl¡˝◊√·¬ı˛±fl¡œ˜±Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±˝◊√ ÚÓ≈¬Ú ¬ı±È¬ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ˘í¬ı ¬Û±ø¬ı˛øÂ√˘º ¤˝◊√ ¸fl¡˘¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛Ó¬ Úœ˜˘øÌ Ù≈¬fl¡Ú ¤Ê√Ú õ∂Ò±Ú fl¡ø¬ıº ¬ı±—˘± ˆ¬±¯∏±Ó¬ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ıfl¡ ’øÓ¬Sê˜
fl¡ø¬ı˛ ø˚Àfl¡˝◊√Ê√Ú fl¡ø¬ıÀ˚˛ ÚÓ≈¬Ú fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤fl¡ ∆¬ıø˙©Ü¬Û”Ì« ¬ı˛+¬Û ¸‘ø©Ü fl¡ø¬ı˛¬ı ¬Û±ø¬ı˛øÂ√˘ Ó¬±¬ı˛
øˆ¬Ó¬¬ı˛Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ ¤Ê√Ú ’±è Ó¬fl«¡±Ó¬œÓ¬ Ú˝√√À˘› õ∂Ô˜º Œfl¡˝◊√¬ı±Ê√ÀÚ± fl¡ø¬ıÀ˚˛
¬ı˛¬ıœf-õ∂ˆ¬±¬ı¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ˜≈Mê√ ˝√√¬ıÕ˘ Œ‰¬©Ü± fl¡ø¬ı˛ ˜˝√√±˜·¬ı˛œ˚˛ ¬ÛȬˆ¬”ø˜Õ˘ ’±ø˝√√øÂ√˘º ’±Ú˝√√±ÀÓ¬
¬ı˛¬ıœfÚ±Ô¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¸fl¡À˘±ø‡øÚ Œ˙±ˆ¬± ’¬Û¬ı˛+¬Û ∆˝√√ Ò¬ı˛± ¬Ûø¬ı˛À˘›,
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙ Œ¸˝◊√ ¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ’±è ¤fl¡ ’ˆ¬”Ó¬¬Û”¬ı« ˜±S± ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛øÂ√˘º
˝◊√ ŒÓ¬›“¬ı˛ fl¡äÚ± õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ ˙øMê√À¬ı˛± ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ Œ¸Ãµ˚«À¬ı±Ò
¬ı≈fl≈¡¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ∆˘› Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡Ó¬±Ó¬ ’±Ò≈øÚfl¡ ˜±S± ¸—À˚±· fl¡ø¬ı˛øÂ√˘º ’¸˜¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬fl¡
ºº 8ºº
øˆ¬iß ˜±S±¬ı˛ ¬ı˛+¬Ûfl¡, ά◊»Àõ∂鬱¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ˆ¬—·œÀ¬ı˛ ά◊Àij±‰¬Ú fl¡ø¬ı˛, ’±è ¤˝◊√ fl¡±¬ı˛ÀÌ ŒÓ¬›“¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬± Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ ˚≈·¬ı˛ ’¸˜œ˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬Õfl¡ Œ¬ıÀ˘· ∆˝√√ ¬Ûø¬ı˛øÂ√˘º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙
˝◊√—¬ı˛±Ê√œ ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ Â√±S ’±øÂ√˘ ’±è Œ¬ÛÂ√±Ó¬ ’±øÂ√˘ ø˙é¬fl¡º øfl¡c ŒÓ¬›“¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬
˝◊√øÓ¬˝√√±¸-Œ¬ı±Ò ’±øÂ√˘ õ∂‡¬ı˛º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ± Œ¬ÛÂ√±Ó¬ ø˙é¬fl¡ ’±øÂ√˘, øfl¡c ŒÓ¬›“
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı˛± Â√±S ’±øÂ√˘º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙¬ı˛ √À¬ı˛ ŒÓ¬›“¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬± õ∂‡¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸-Œ¬ı±Ò
Œ¬Û±˚˛± ˚±˚˛º ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò¬ı˛ ά◊»¸Ó¬ ¤fl¡ Ò¬ı˛Ì¬ı˛ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡Ó¬± ≈√À˚˛±Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬
Œ¬Û±˚˛± ˚±˚˛º ≈√À˚˛±Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬ øÚ¸·« õ∂¬ı˘ˆ¬±À¬ı ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ’±è ˝◊√øf˚˛±Ú≈ˆ¬”Ó¬œÀ¬ı˛
Ê√øάˇÓ¬º øfl¡c Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¢∂±˜…-õ∂fl¡‘ øÓ¬ [ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ¬Û”¬ı« ¬ı±—˘±¬ı˛]
¸Ê√œ¬ı ÚÓ≈¬ÚÀQ¬ı˛ ¶ÛøµÓ¬º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¢∂±˜… õ∂fl‘¡øÓ¬ ’¸˜¬ı˛ñ ˝◊√˚˛±¬ı˛
Ú√œ, ˝√√±ø¬ı-¬ıÚøÚ ’±è ø¬ıø‰¬S ‰¬¬ı˛±˝◊√-ø‰¬ø¬ı˛fl¡øÓ¬¬ı˛º ¤Àfl¡ Ú±˜¬ı˛ ≈√‡Ú Ú√œ [Ò±Úø¸øάˇ, ÒÚø˙¬ı˛œ]
≈√À˚˛±À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬ ¬Û±À˘› ≈√À˚˛±‡Ú Ú√œ Œ˚ øˆ¬iß õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛, ≈√À˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ¬ı…?Ú±˝◊√ Ó¬±fl¡
Œ√‡≈˚˛±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙¬ı˛ õ∂Ô˜ Ù¬±˘¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ’±˝◊√ø¬ı˛‰¬ fl¡ø¬ı Œ˚˛Èƒ¬‰¬¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ¬Ûø¬ı˛øÂ√˘
øfl¡c Ó¬±fl¡ ŒÓ¬›“› Ê√œÚ øÚ˚˛±˝◊√øÂ√˘º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÚÀ¬ı˛± õ∂Ô˜Ù¬±˘¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛
õ∂ˆ¬±¬ı ¬Ûø¬ı˛øÂ√˘, øfl¡c ŒÓ¬›“ Ó¬±fl¡ Ê√œÚ øÚ˚˛±˝◊√ÀÂ√º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙ ¬Û√…Ò˜œ« Â√µ ¶ÛµÚ
¬Ûø¬ı˛˝√±¬ı˛ Úfl¡¬ı˛±Õfl¡À˚˛ ’±Ò≈øÚfl¡ Â√µ ˆ¬—·œ¬ı˛ ∆¬ıø˙∏©Ü ¸‘ø©Ü fl¡ø¬ı˛øÂ√˘º øfl¡c Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ
¸À‰¬Ó¬Ú ˆ¬±À¬ı ¬Û√… Â√µ ¬Ûø¬ı˛˝√±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ ø‰¬SÒ˜œ« ·√…Â√µ¬ı˛ ‰¬‰¬±« ∆˘ ’±ø˝√√øÂ√˘º Ó¬Ô±ø¬Û
≈√À˚˛±Ê√ÚÀ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô¬ı˛ ˆ¬±¯∏±Ó¬ ëø‰¬S¬ı˛+¬Û˜˚˛íº
øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√˝◊√ ŒÓ¬›“¬ı˛ ¢∂LöÓ¬ ¤˝◊√ ≈√˝◊√ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸˜”˝√¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú± øÚø¬ıάˇ ¬Û±Í¬¬ı˛
˜±ÀÊ√ø√ fl¡ø¬ı˛øÂ√˘ ’±è ≈√À˚˛±Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸±‘√˙… ’±è øˆ¬ißÓ¬± Ú±Ú± ‘√©Ü±ôLÀ¬ı˛
ø¬ıù´±¸À˚±·… ˆ¬±À¬ı Œ√‡≈˚˛±˝◊√ÀÂ√º ¤˝◊√ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú± ŒÓ¬›“ ¬Û“±À‰¬±È¬± øˆ¬iß ø√˙¬ı˛
¬Û¬ı˛± fl¡ø¬ı˛ÀÂ√º ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ŒÓ›“¬ı˛ ’Ò…˚˛Ú ’±è fl¡±¬ı…À¬ı±Ò¬ı˛ ¶§±é¬¬ı˛ Œ¬Û±˚˛± ˚±˚˛º
≈√À˚˛±Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂øÓ¬ ŒÓ¬›“¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ |X±À¬ı˛± ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ¬Û±˚˛± ˚±˚˛º ’¸˜œ˚˛± ’±è ¬ı±—˘±
ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¤ÀÚ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√Ú ’±ÀÂ√ ’±è øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√í¬ı˛ ¤˝◊√
¢∂Lö ¬ÛÔœfl‘¡» ˝í√√¬ı ¬ı≈ø˘ ’±˙± fl¡ø¬ı˛À˘“±º
ºº 9ºº

˜≈‡¬ıg
õ∂Ô˜ ø¬ıù´˚≈ÀX¬ı˛ [1914-1918] ¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ¤¬ı— ø¡ZÓ¬œ˚˛
ø¬ıù´˚≈ÀX¬ı˛ [1939-1943] ¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡ ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ Œ˚
Ò±¬ı˛± ˘é¬ fl¡¬ı˛± ø·À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛˝◊√ ¸”S ÒÀ¬ı˛ ≈√˝◊√ õ∂øÓ¬À¬ı˙œ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ≈√Ê√Ú ø¬ıø˙©Ü ’±Ò≈øÚfl¡
fl¡ø¬ıÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¬ıÓ«¬˜±Ú ·À¬ı¯∏̱ ¢∂Lö ëÊ√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…fl‘¡øÓ¬í
¬ı˛ø‰¬Ó¬º ¬ı˛¬ıœÀf±M√√¬ı˛ ˚≈À·¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ Œ|ᬠfl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ [1899-1954] ¤¬ı—
’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˘t õ∂øӬᬠfl¡ø¬ı Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú [Ê√ij 1933]-¤¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê√·Ó¬ Œ˚
‘√ø©ÜÀfl¡±Ì ŒÔÀfl¡ Œ√‡±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± Ó¬± ë¬Û”¬ı«±ˆ¬±¯∏í ¬ÛÀ¬ı« ά◊À~ø‡Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˜”˘ ·À¬ı¯∏̱ øÚ¬ıgøȬ
2006 ¸±À˘ Œ·Ã˝√√±øȬ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ ’Ú≈À˜±√Ú ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛º ¤ ¢∂Lö Ó¬±¬ı˛˝◊√ ¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬
› ¬Ûø¬ı˛˜±øÊ«√Ó¬ ¬ı˛+¬Ûº
·À¬ı¯∏̱ øÚ¬ıgøȬ¬ı˛ ¬Û¬ı˛œé¬fl¡ øÂ√À˘Ú ¬ıÒ«˜±Ú ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ ¬ı±—˘± ø¬ıˆ¬±À·¬ı˛
’¬ı¸¬ı˛õ∂±5 ’Ò…±¬Ûfl¡ ά0 ¬ı˛ø¬ı¬ı˛?Ú ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ ¤¬ı— Œ·Ã˝√√±øȬ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘À˚˛¬ı˛ ˝◊√—À¬ı˛øÊ√
ø¬ıˆ¬±À·¬ı˛ ¶§Ú±˜ÒÚ… ¸≈¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡ ά0 ˝√√œÀ¬ı˛Ú Œ·±˝√√“±˝◊√º Ó“¬±À√¬ı˛ ¸≈¬Û¬ı˛±˜À˙«˝◊√ ¤˝◊√ ·À¬ı¯∏̱
øÚ¬ıgøȬ ¢∂Löfl¡±À¬ı˛ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√º
’±˜±À√¬ı˛ ¤˝◊√ ·À¬ı¯∏̱ øÚ¬ıgøȬ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛ ’Ú≈√±Ú ’±À˚˛±· [˝◊√ά◊øÊ√ø¸] 2004-
¤ ëé≈¬^ ·À¬ı¯∏̱ õ∂fl¡äí-¤¬ı˛ Ê√Ú… ’Ú≈À˜±√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±À√¬ı˛ ’±øÔ«fl¡ ¸±˝√√±À˚… ·À¬ı¯∏̱
fl¡˜«øȬ ¸•Û”Ì« ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º ¤˝◊√ ’¬ı¸À¬ı˛ Ó¬“±À√¬ı˛ ÒÚ…¬ı±√ Ê√±Ú±˝◊√º
¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜œé¬±˚˛ ˝◊√—À¬ı˛øÊ√ › ’¸ø˜˚˛± ά◊¡Z‘øÓ¬¬ı˛ ¬ı±—˘± ’Ú≈¬ı±√ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛øÚº qÒ≈
’¸ø˜˚˛± ά◊X‘øÓ¬¬ı˛ ¸˜˚˛ Œfl¡±ÀÚ± Œfl¡±ÀÚ± Œé¬ÀS ’鬬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú fl¡À¬ı˛ Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ά◊X‘øÓ¬ Œ˚ ¸¬ı fl¡±¬ı…¢∂Lö ŒÔÀfl¡ ŒÚ›˚˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ Œ¸‡±ÀÚ Î¬◊X‘øÓ¬¬ı˛ ¬Û±À˙ fl¡ø¬ıÓ¬±
› fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ Ú±˜ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œ¸Ê√Ú… ¬Û‘Ôfl¡ fl¡À¬ı˛ ¬Û±√Ȭœfl¡±˚˛ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛±
˝√√˚ø˛ Úº ¢∂L¬ö Ûø?ÀÓ¬ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛±¬ı˛ Ê√Ú… ¬Û±√Ȭœfl¡±˚˛ ’±fl¡¬ı˛ ¬ı± ¸˝√√±˚˛fl¡ ¢∂Lö ¸˜”À˝√√¬ı˛ ¸•Û±√fl¡,
õ∂fl¡±˙Ú õ∂øÓ¬á¬±Ú › ¸—¶®¬ı˛À̬ı˛ fl¡Ô± ά◊À~‡ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛øÚº qÒ≈ ¢∂ÀLö¬ı˛ Ú±˜ › ¬Û‘ᬱ ¸—‡…±
ά◊À~‡ fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ø¬ı¯∏˚˛ ά◊À~ø‡Úœ˚˛ Œ˚, Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ
ºº 10ºº
Ù≈¬fl¡Ú õ∂Ò±ÚÓ¬ fl¡ø¬ı, øfl¡c Ó¬±À√¬ı˛ ·√… ¬ı˛‰¬Ú±› ¬ıU˘˜±S±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Ó¬À¬ı ’±˜±À√¬ı˛
¤˝◊√ ¸˜œé¬±˚˛ Ó“¬±À√¬ı˛ qÒ≈ fl¡ø¬ı ¬ı˛+À¬Û˝◊√ ˜”˘…±˚˛Ú fl¡¬ı˛±¬ı˛ õ∂À‰¬©Ü± fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤¬ı— Ó¬±
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ Œé¬ÀS ’¬ı˙…˝◊√ ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí [1985] Ú±À˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö ¬Û˚«ôLº
Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¬ı˛‰¬Ú± ¤˝◊√‡±ÀÚ ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝√√˚˛øÚº
’¸À˜¬ı˛ õ∂øÔÓ¬˚˙± fl¡ø¬ı ¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡ ˝√√À¬ı˛fl‘¡¯û ŒÎ¬fl¡± ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡± ø˘À‡
ø√À˚˛ÀÂ√Úº ’±ø˜ Ó¬“±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø‰¬¬ı˛Ÿ¬Ìœº
·À¬ı¯∏̱ øÚ¬ıÀg¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡±˚« ¸•Û”Ì« fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¬ıU&Ìœ :±Úœ qˆ¬±Ú≈Ò…±˚˛œ¬ı˛ qˆ¬±ø˙¸
Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√º Ó“¬±À√¬ı˛ ¸¬ı±˝◊√Àfl¡ ¤˝◊√ ’¬ıfl¡±À˙ fl‘¡Ó¬:Ó¬± Ê√±Ú±˝◊√º fl‘¬Ó¬:Ó¬± Ê√±Ú±˝◊√ ’¸ø˜˚˛±
¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ ·äfl¡±¬ı˛ › õ∂±¬ıøgfl¡ ά0 ¬Û¬ı˛±· fl≈¡˜±¬ı˛ ˆ¬A±‰¬±˚« ˜˝√√±˙˚˛Àfl¡, ø˚øÚ
≈√À˚«±À·¬ı˛ ø√ÀÚ ’±˜±Àfl¡ ’±À˘±¬ı˛ ¬ÛÔ Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı ˚“±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±ø˜ ø‰¬¬ı˛ fl‘¡Ó¬:√√,
øÓ¬øÚ ˝√√À˘Ú ’±˜±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ |ÀX˚˛ ·À¬ı¯∏̱ øÚÀ«√˙fl¡ ’Ò…±¬Ûfl¡ ά0 øÚø‡À˘˙ ¬Û≈¬ı˛fl¡±˝◊√Ó¬º
Ó“¬±¬ı˛ ˜˝√√±Ú≈ˆ¬¬ıÓ¬± › Œõ∂¬ı˛Ì± ’±˜±Àfl¡ øÚ¬ı˛ôL¬ı˛ ά◊»¸±ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
¢∂ÀLö¬ı˛ ¬ı±ô¶¬ı ¬ı˛+¬Ûfl¡±¬ı˛ øˆ¬øfl¡ ¬Û±˘ø¬ı˙±¸«-¤ fl¡Ì«Ò±¬ı˛ Ó¬Ô± ¬ı…øÓ¬Sê˜ ¬ÛøSfl¡±¬ı˛ ¸•Û±√fl¡
’±˜±¬ı˛ øõ∂˚˛ Â√±S Œ¸ÃÀ˜Ú ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛±Àfl¡ ’À˙¯∏ ÒÚ…¬ı±√ Ê√±Ú±˝◊√º ÒÚ…¬ı±√ Ê√±Ú±˝◊√ ø˙äœ
√œ¬Û—fl¡¬ı˛ fl¡¬ı˛Àfl¡ ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ ¤fl¡øȬ ¸≈µ¬ı˛ › ˜±øÊ«√Ó¬ õ∂26√√ ¤“Àfl¡ Œ√›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú…º
¬Ûø¬ı˛À˙À¯∏, ¸ø¬ıÚÀ˚˛ ¤˝◊√ fl¡Ô± ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛ Œ˚, ’±˜±¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂̱˘œ¬ıX ’±À˘±‰¬Ú±˚˛
õ∂øӬᬱ fl¡¬ı˛± ø‰¬ôL± ˆ¬±¬ıÚ± › ø¸X±ôL ¸˜”˝√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±
¸•Ûfl«¡œ˚˛ Œ˙¯∏ ø¸X±ôL Ú˚˛º ’±˜±¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ Œfl¡ÃÓ”¬˝√√˘ øÚ¬ı˛¸Ú › ˆ¬±¬ıÚ± ¬Û±Í¬fl¡ ¸˜±ÀÊ√
ø¬ıøÚ˜À˚˛¬ı˛ ’ˆ¬œo± øÚÀ˚˛ ¤˝◊√ fl¡±À˚« ¬ıËÓ¬œ ˝√√À˚˛øÂ√º Ó¬À¬ı ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ’Ò…˚˛Ú ˆ¬±¬ıœfl¡±À˘¬ı˛
’Ú≈¸øg»¸≈ ¬Û±Í¬fl¡ › ·À¬ı¯∏fl¡ ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ø√fl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı
˜ÀÚ±øÚÀ¬ı˙∏ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ’Ú≈õ∂±øÌÓ¬ ˝√√À¬ıÚ ¤¬ı— ≈√˝◊√ ˆ¬±¯∏±À·±á¬œ¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸•xœøÓ¬,
w±Ó‘¬QÀ¬ı±Ò › ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ ø¬ıøÚ˜À˚˛¬ı˛ ¬ÛÔ õ∂˙ô¶ fl¡¬ı˛À¬ı ¬ıÀ˘ ’±˙± fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º
øÓ¬ø˜¬ı˛ Œ√
¬Û±G≈ fl¡À˘Ê√, &˚˛±˝√√±øȬ-12
30 Œ˜, 2010
ºº 11ºº

õ∂Ô˜ ’Ò…±˚˛
¬Û”¬ı«±ˆ¬±¯∏
¬ı˛¬ıœÀf±M√√¬ı˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ Œ|ᬠfl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ [1899-1954]º
1923 ¸±À˘ ëfl¡À~±˘í ¬ÛøSfl¡±Àfl¡ Œfl¡f fl¡À¬ı˛ Œ˚ ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡±¬ı… ’±Àµ±˘Ú qè ˝√√À˚˛øÂ√˘
Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ ¸±ø¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ı øÂ√À˘Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙º ¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈ [1908-74], ¸≈ÒœfÚ±Ô
√M√ [1901-60], ø¬ı¯≈û Œ√ [1909-82], ’ø˜˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ [1901-86] õ∂˜≈‡ fl¡ø¬ı
fl¡±À¬ı… ÚÓ≈¬Ú ÚÓ≈¬Ú ά◊¬Û±√±Ú ‡“≈Ê√ÀÓ¬ ˚‡Ú ¬Ûø(˜˜≈‡œ › Ú·¬ı˛Àfl¡øffl¡ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√Ú,
Ó¬‡Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ fl¡±¬ı… Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ·Àάˇ øÚÀ˚˛øÂ√À˘Ú ¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬
¤¬ı— ¢∂±˜œÌ ¸ˆ¬…Ó¬±, ¸—¶‘®øÓ¬ › ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±fl‘¡©Ü ˝√√À˚˛ øÚÓ¬…ÚÓ≈¬Ú ά◊¬Û±√±ÀÚ ¬ı±—˘±
¸±ø˝√√Ó¬…Àfl¡ ‹ù´˚«˜˚˛ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº ’øÓ¬ ¸±Ò±¬ı˛Ì ·±Â√¬Û±˘±, Ù≈¬˘-Ù¬˘, Ê√œ¬ı-Ê√c¬ı˛
¸˜±˝√√±À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ¶§±√ ¤ÀÚ ø√À˚˛ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö
˚ø√› ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í [1927], øfl¡c fl¡ø¬ı ø˝√√¸±À¬ı ’±Rõ∂øӬᬱ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí
[1936] fl¡±¬ı…¢∂ÀLöº ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛˝◊√ øÓ¬øÚ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ Ê√±Ó¬ ø‰¬øÚÀ˚˛
ø√À˚˛ÀÂ√Ú ¬Û±Í¬fl¡Àfl¡º ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí [1942] ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí [1944],
븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í [1948], ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í [1957], ëŒ˝√√ Œõ∂˜ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ Œˆ¬À¬ı
Œˆ¬À¬ıí [1998 ø‡Ë– õ∂øÓ¬é¬Ì ¡Z±¬ı˛± õ∂fl¡±ø˙Ó¬] õ∂ˆ¬‘ øÓ¬ fl¡±¬ı…¢∂Lö ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√Ó¬…Àfl¡ ·øÓ¬˙œ˘
› ∆¬ıø‰¬S˜øGÓ¬ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º
’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ëÊ√˚˛ôLœí [1938] ¬ÛøSfl¡±Àfl¡ Œfl¡f fl¡À¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ıù´˚≈ÀX¬ı˛
¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı˛ ¸”S¬Û±Ó¬ ˝√√˚˛º ‰¬ø~À˙¬ı˛ √˙Àfl¡ Œ˝√√˜ ¬ıè˚˛±
[1914-77], ’˜”˘… ¬ıè˚˛± [1922-46], ˜À˝√√ù´¬ı˛ ŒÚ›· [1918-95] ¤¬ı— ˆ¬¬ı±Úµ
√M√ [1919-51] õ∂ˆ¬‘ øÓ¬ fl¡ø¬ı ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú õ∂±Ì ¤ÀÚ ø√À˚˛ÀÂ√Úº ’øÊ√Ó¬
¬ıè˚˛± [Ê√. 1928], ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ Ú¬ıfl¡±ôL ¬ıè˚˛± [1926-2002] ¬Û=±À˙¬ı˛ √˙Àfl¡
Œ¬ı˙ øfl¡Â≈√ ά◊»fl‘¡©Ü fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±Ò≈øÚfl¡ Ê√œ¬ıÚ˚±S±¬ı˛ ¸Àe
ºº 12ºº
‹øÓ¬√˝√… › fl‘¡ø©Ü ø˜À˙ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú Œ‰¬Ó¬Ú± ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¤˝◊√ Ò±¬ı˛±¬ÛÀÔ˝◊√ Úœ˘˜øÌ
Ù≈¬fl¡Ú [Ê√. 1933] fl¡ø¬ı ø˝√√À¸À¬ı ’±Rõ∂øӬᬱ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö 블˚«
Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í¬ı˛ [1963] ˜Ò… ø√À˚˛º Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ø¬ı¬ıÓ«¬Ú ¤¬ı— ’±R-
’Ài§¯À∏ ̬ı˛ ¬ı…±fl¡≈˘Ó¬± Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛º Ó“¬±¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¤¬ı— Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl¡±¬ı…¢∂Lö ëøÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛
˙sí [1965] › ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…í [1968] ¸±•xøÓ¬fl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú
ø√·ôL ά◊Àij±‰¬Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ’¸ø˜˚˛± ¢∂±˜œÌ ¸ˆ¬…Ó¬±-¸—¶‘®øÓ¬ ¤¬ı— Œ˘±fl¡˙s ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ˝√√›˚˛±¬ı˛
Ù¬À˘ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú õ∂±À̬ı˛ ¶ÛµÚ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
˜ÀÓ¬±º ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í [1972] fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ˜±Ò…À˜ øÓ¬øÚ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
¬Û±˘±¬ı√˘ fl¡À¬ı˛Úº fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛¬ıd¬ı˛ ŒÔÀfl¡› ø˙ä Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ ø√Àfl¡ Œ¬ıø˙ ’±fl‘¡©Ü
˝√√Úº ¸±•xøÓ¬fl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œé¬ÀS øÓ¬øÚ ’øˆ¬Ú¬ı fl¡˘±Àfl¡Ã˙˘ õ∂√˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
ø¬ıøˆ¬iß Œ√ø˙-ø¬ıÀ√ø˙ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ά◊¬Û±√ÀÚ ¸˜‘X ’Ô‰¬ ¶§Ó¬La ¸≈À¬ı˛ ¬ı“±Ò± fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ Ó“¬±Àfl¡
‡…±øÓ¬¬ı˛ ‰”¬Î¬ˇ±˚˛ Œ¬ÛÓÀÂ√ ø√À˚˛ÀÂ√º ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ ëfl¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl¡±˝◊√Ȭí [1975],
댷±˘±¬Ûœ Ê√±˜≈¬ı˛ ˘¢üí [1977], ëfl¡ø¬ıÓ¬±í [1981] ¤¬ı— ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí [1985]
õ∂ˆ‘¬øÓ¬ fl¡±¬ı…¢∂Lö ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ¶ö±˚˛œ õ∂øӬᬱ ¤ÀÚ ø√À˚˛ÀÂ√º ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬ ¬Û‘øÔ¬ıœí
[1985] Ó“¬±¬ı˛ ά◊À~‡À˚±·… ¸‘ø©Üº ¸±•xøÓ¬fl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡±¬ı…¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ øÓ¬øÚ ¤fl¡Ê√Ú
ø¬ıÀ˙¯∏ ˙øMê√˙±˘œ fl¡ø¬ı Œ¸ ø¬ı¯∏À˚˛ Œfl¡±Ú› ¸Àµ˝√√ ŒÚ˝◊√º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ ¬ıÓ«¬˜±Ú ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… õ∂¬ı±√õ∂øÓ¬˜ ˚˙¶§œ fl¡ø¬ıº Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú
Ê√œø¬ıÓ¬fl¡±À˘ ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ øfl¡—¬ı√øôL fl¡ø¬ıº ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… Œ˚˜Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ
√±˙, øͬfl¡ ŒÓ¬˜Ú ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ıù´˚≈ÀX±M√√¬ı˛ fl¡±À˘¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜
Œ|ᬠfl¡ø¬ıº Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙, ¬ı˛¬ıœÀf±M√√¬ı˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… 댬∏C`¬ Œ¸È¬±¬ı˛í fl¡ø¬ıº øÓ¬øÚ
õ∂Ô˜ ¬ı˛¬ıœÀf±M√√¬ı˛ ˚≈À· fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ¸≈¬ı˛ qøÚÀ˚˛ÀÂ√Úº ¸±Ò±¬ı˛Ì Ó≈¬26√, é≈¬^ ά◊¬Û±√±Ú
ø√À˚˛› Œ˚ ά◊»fl‘¡©Ü fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ñ Ó¬±¬ı˛ õ∂˜±Ì øÓ¬øÚ Œ¬ı˛À‡ Œ·ÀÂ√Ú Ó¬“±¬ı˛
¸˜≈√˚˛ fl¡±¬ı…¢∂ÀLöº ¢∂±˜œÌ ¸—¶‘®øÓ¬, ¬Ûø~¬ı˛ ά◊¬Ûfl¡Ô±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸-Œ‰¬Ó¬Ú± ‹øÓ¬˝√√… ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±
¤¬ı— ¸À¬ı«±¬Ûø¬ı˛ ά◊¬Û˜± ’˘—fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ø¬ıø‰¬S õ∂À˚˛±À·¬ı˛ Œ√Ã˘ÀÓ¬ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… øÓ¬øÚ
’¸±Ò±¬ı˛Ì ‡…±øÓ¬ ’Ê«√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øͬfl¡ ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ı Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú
¸•ÛÀfl«¡› ¬ı˘± ˚±˚˛º Ú·¬ı˛Àfl¡øffl¡ ˝√√À˚˛› fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’¬ı˚˛¬ı ·Àάˇ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú ¢∂±˜… ¸—¶‘®øÓ¬Àfl¡
Œfl¡f fl¡À¬ı˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚˜Ú Ú√œ˜±øSfl¡ ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ Œ¸±Ú±ø˘ ŒÙˬÀ˜ ¬ı“±Ò± ‚Ú¸¬ı≈Ê√
¬Ûø~¬ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø‰¬S ’—fl¡Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú , øͬfl¡ ŒÓ¬˜Ú˝◊√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ’¸À˜¬ı˛ ’¬ı˛Ì…¸Ç≈˘
¬Û±¬ı«Ó¬…ˆ”¬ø˜¬ı˛ Ú˚˛Ú±øˆ¬¬ı˛±˜ ‘√˙…, ‰¬±-¬ı±ø·‰¬±¬ı˛ fl¡˜Úœ˚˛ ø¶ß*Ó¬±, ˜˝√√±¬ı±U ¬ıËp¡¬Û≈ÀS¬ı˛ ≈√¬ı˛ôL
≈√˜«√ ¬ı˛˝√¸…‚Ú ·øÓ¬À¸Ãµ˚« ά◊Ê√±Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√Ú Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
ºº 13ºº
Ó≈¬26√ ά◊¬Û±√±Ú, ¬ı≈ÀÚ± ·±Â√ ·±Â√άˇ±, Ù≈¬˘-Ù¬˘, Ê√œ¬ı-Ê√c, ¬Ûq-¬Û鬜, fl¡œÈ¬-¬ÛÓ¬e õ∂ˆ‘¬øÓ¬
¸±Ò±¬ı˛Ì ø¬ı¯∏˚˛ ’¬ı˘•§Ú fl¡À¬ı˛ øÓ¬øÚ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…-˝◊√˜±¬ı˛Ó¬ ·Àάˇ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬,
Œ˘±fl¡Ú‘Ó¬…, Œ˘±fl¡·œÓ¬ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ¸±Ò±¬ı˛Ì ø¬ı¯∏˚˛ Ú±Ú± ¬ı˛À„√√, Ú±Ú± ¬ı˛+À¬Û, Ú±Ú± ¬ıÀÌ« Ó“¬±¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¶ö±Ú Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Œ˚˜Ú ‡“±øȬ ¬ı±„√√±ø˘ fl¡ø¬ı, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú
ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ‡“±øȬ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıº ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸Àe ¤Ó¬ ·ˆ¬œ¬ı˛ › øÚø¬ıάˇ
¸—À˚±· ’Ú… Œfl¡±Ú› ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÒ… ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬
Ê√œ¬ıÚ › õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ ¸Àe Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ ø˜˘ ’±ÀÂ√º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øÚø¬ıάˇ øÚÀfl¡Ó¬Ú ˜Ù¬¸ƒ¸˘ ˙˝√√¬ı˛ ¬ıø¬ı˛˙±À˘ [¬ıÓ«¬˜±Ú
¬ı±—˘±À√À˙] Ê√ij¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛Úº ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ èøÊ√-Œ¬ı˛±Ê√·±À¬ı˛¬ı˛ Ó¬±ø·√±˚˛ fl¡˘fl¡±Ó¬±
˙˝√√À¬ı˛ ¤fl¡øȬ ˆ¬±Î¬ˇ±¬ı±øάˇÀÓ¬ ¶ö±˚˛œˆ¬±À¬ı Ô±fl¡ÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ıø¬ı˛˙±˘ ŒÔÀfl¡ fl¡˘fl¡±Ó¬±˚˛
¤À˘ ’±¬ı˛ øÙ¬¬ı˛ÀÓ¬ ˜Ú ‰¬±˚˛ Ú±º ¬ÛS-¬ÛøSfl¡± › ¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡ ¬Ûø¬ı˛˜GÀ˘ øÚÀÊ√Àfl¡ Œ˚Ú
ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú øÓ¬øÚº Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛› Ê√ij ˜Ù¬¸ƒ¸˘ ˙˝√√¬ı˛ Œ√¬ı˛·±“ ›À˚˛¬ı˛
¤fl¡øȬ ¢∂±À˜º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ‚Ú ¸¬ı≈Ê√ ’¬ı˛Ì… ¸Ç≈˘ ¬Û±¬ı«Ó¬…ˆ”¬ø˜, ‰¬±-¬ı±ø·‰¬±¬ı˛ fl¡˜Úœ˚˛ ø¶ß*Ó¬±¬ı˛
˜ÀÒ… õ∂øÓ¬¬Û±ø˘Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú øÓ¬øÚº ¬ıÓ«¬˜±Ú &˚˛±˝√√±øȬ¬ı˛ Œ¬ıÊ√¬ıè˚˛± Ú·À¬ı˛ ¶ö±˚˛œˆ¬±À¬ı øÚÀÊ√¬ı˛
¬ı±øάˇÀÓ¬ ¬ı¸¬ı±¸ fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ 1919 ¸±À˘ fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ Œõ∂ø¸Àάøk fl¡À˘Ê√
ŒÔÀfl¡ ˝◊√—√À¬ı˛øÊ√ ’Ú±¸«¸˝√√ ø¬ı.¤. ¤¬ı— 1921 ¸±À˘ fl¡˘fl¡±Ó¬± ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛ ŒÔÀfl¡
˝◊√—À¬ı˛øÊ√ÀÓ¬ ¤˜. ¤. ¬Û±¸ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› 1975-¤ &˚˛±˝√√±øȬ¬ı˛ fl¡È¬Ú fl¡À˘Ê√
ŒÔÀfl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ’Ú±¸« ¸˝√√ ø¬ı.¤. ¤¬ı— 1960-¤ Œ·Ã˝√√±øȬ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛ ŒÔÀfl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸
¤˜. ¤. ¬Û±¸ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Êœ¬ıÚ±Úµ √±˙ ˝◊√—À¬ı˛øÊ√ ¤˜. ¤ ¬Û±¸ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß
fl¡À˘ÀÊ√ ’Ò…±¬ÛÚ± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú 1954 ¸ÀÚ &˚˛±˝√√±øȬ¬ı˛ ’±˚« ø¬ı√…±¬ÛœÍ¬
fl¡À˘ÀÊ√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ø¬ıˆ¬±À· ’Ò…±¬Ûfl¡ ¬ı˛+À¬Û ‰¬±fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ Œ˚±·√±Ú fl¡À¬ı˛ 1992 ¸ÀÚ ¤˝◊√
fl¡À˘Ê√ ŒÔÀfl¡˝◊√ ’¬ı¸¬ı˛ ¢∂˝√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ¸Ãˆ¬±·… ˝√√˚˛øÚº
1954 ¸±À˘¬ı˛ 14 ’À"√√±¬ı¬ı˛ ¸g…±˚˛ fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ Œ√˙øõ∂˚˛ ¬Û±Àfl«¡¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¸±g…w˜À̬ı˛
¸˜˚˛ ¬ı˛±ô¶± ¬Û±¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¬∏C±˜ ≈√‚È« ¬Ú±˚˛ &èÓ¬¬ı˛¬ı˛+À¬Û ’±˝√√Ó¬ ˝√√Úº 22 ’À"√√±¬ı¬ı˛ qSê¬ı±¬ı˛
¬ı˛±Ó¬ 11-35 ø˜– ˝√√±¸¬Û±Ó¬±À˘ Ó“¬±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ˝√√˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Œ˚ ¬ıÂ√¬ı˛ ¬∏C±˜ ≈√‚«È¬Ú±˚˛
˜±¬ı˛± ˚±Ú Œ¸ ¬ıÂ√À¬ı˛˝◊√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘‡ÀÓ¬ qè fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº fl¡È¬Ú fl¡À˘ÀÊ√
’±˝◊√. ¤. ¬Ûάˇ±¬ı˛ ¸˜˚˛ ëʱ√è˚˛±ø˘¬ı˛ ·±Úí Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±º ¶≈®˘ Ê√œ¬ıÚ ŒÔÀfl¡˝◊√
¸±ø˝√√Ó¬… ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ õ∂¬ı˘ ’±fl¡¯∏«Ì øÂ√˘º ά"√√¬ı˛ ˜À˝√√ù´¬ı˛ ŒÚ›· [1918-95]
¸•Û±ø√Ó¬ ë¬ı˛±˜ÀÒÚ≈í ¬ÛøSfl¡±˚˛ ’¸ø˜˚˛± ¢∂±˜… ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛fl¡ øÓ¬ÚøȬ õ∂¬ıg ø˘À‡
¬Û±øͬÀ˚˛øÂ√À˘Ú ¤¬ı— õ∂¬ıg&ø˘ Â√±¬Û±› ˝√√À˚˛øÂ√˘º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ı¸M√√± › fl¡ø¬ı˜Ú
ºº 14ºº
Œ√¬ı˛·“±›À˚˛¬ı˛ ¬Ûø~ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ Úœ¬ı˛À¬ı ·Àάˇ ά◊ÀͬøÂ√˘ ¤¬ı— Ó¬±¬ı˛˝◊√ õ∂fl¡±˙ ‚ÀȬ fl¡È¬Ú
fl¡À˘ÀÊ√ ¬Ûάˇ¬ı±¬ı˛ ¸˜˚˛º fl¡ø¬ı øÚÀÊ√˝√◊ 댘±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± – ŒÚ¬ÛÔ…¬ı˛ fl¡Ô±í-˚˛ Ó¬± ¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
¤ˆ¬±À¬ı –ñ
ìfl¡È¬Ú fl¡À˘Ê√Ó¬ ˆ¬ø¬ı˛ ø√À˚˛˝◊√ ¬Û±À˘±ø˝√√ fl¡ø¬ıÓ¬±À¬ı˛ ά◊M√˘± ¤fl¡ ¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛Ìº ŒÓ¬øÓ¬˚˛±
53 ‰¬Úº fl¡È¬Ú¬ı˛ Œfl¡˝◊√¬ı±·¬ı˛±fl¡œ› Â√±S˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘À‡º ...... Œ˜±À¬ı˛± ˜Ú ˘±À˝√√ ˘±À˝√√
fl¡ø¬ıÓ¬±Õ˘ Ϭ±˘ ˘À˘º ¬ÛøϬˇ¬ıÕ˘ ˘À˘“± Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛¬ı˛ ’¸ø˜˚˛± ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±, ¬ı±—˘±
fl¡ø¬ıÓ¬±º
˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ˝√√±Ó¬Ó¬ ¬Ûø¬ı˛˘ø˝√√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí[õ∂Ô˜ ø¸·ÀÚȬ ¸—¶®¬ı˛Ì],
¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈ ¸•Û±ø√Ó¬ ëfl¡ø¬ıÓ¬±í, ‰¬œÚ±, Ê√±¬Û±Úœ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’Ú≈¬ı±√ ’±è Œ˚˛È¬‰¬ ¸•Û±ø√Ó¬
...º ŒÓ¬øÓ¬˚˛±˝◊√ ë¬ı≈¬ı˛?œí ’±è ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œõ∂˜í [¸”˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√íÀÓ¬ ¸—fl¡ø˘Ó¬] ’±ø√
fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘À‡“±ºî 1
¤‡±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡± qèº Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÊ√œ¬ıÚ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬± ˘±Àˆ¬¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÚ
¬Û”¬ı«¸”ø¬ı˛ ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’¬ı√±Ú ’±ÀÂ√º ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı [Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÚ Ê≈√Àάˇ]
’±ÀÂ√º ¤˝◊√ ¬õ∂ˆ¬±¬ı ¸•ÛÀfl«¡ fl¡ø¬ı ¤fl¡ ¸±é¬±»fl¡±À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìõ∂ˆ¬±À¬ı± ¬ıUÒ¬ı˛Ì¬ı˛ ˝√√í¬ı ¬Û±À¬ı˛º fl¡±ø˘√±¸¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ ¬ı±ø{jfl¡œ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı, Œ‰¬Ù¬±ø¬ı˛Â√
’±è ¬Û±Á¡¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ ¤ø˘˚˛È¬¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı, Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ Œ˚˛»Â√, fl¡œÈ¬Â√ ’±è ¤Î¬·±¬ı˛
¤À˘Ú Œ¬Û±¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı, Ú¬ıfl¡±ôL¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ˝◊√Ó¬…±ø√º ‰¬ffl≈¡˜±¬ı˛ Œ˚ÀÚÕfl¡
Œ˜±¬ı˛ fl¡±¬ı˛ÀÌ ’¸ø˜˚˛± fl¡±¬ı… ‹øÓ¬˝√√±ÀȬ±¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡, Ú¬ıfl¡±ôL ’±Ò≈øÚfl¡ ‹øÓ¬˝√√±ÀȬ±¬ı˛ õ∂øÓ¬ˆ”¬º
õ∂ˆ¬±¬ı ø‰¬fl¡±¬ı˛œÀ˚˛ Œ˜±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ≈√À˚˛±À¬ı˛ øfl¡Â≈√˜±Ú ¬Û—øMê√¬ı˛ ø˜˘ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ·íÀ˘ ¤Àfl¡±
ŒÚ¬Û±¬ıº Œ˜±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ ≈√À˚˛±À¬ı˛˝◊√ õ∂ˆ¬±¬ı Ó¬˘¸”“Ó¬œ˚˛± ‰¬ø¬ı˛S¬ı˛, ¬ÛÀ¬ı˛±é¬, Œõ∂¬ı˛Ì±˜”˘fl¡º
≈√À˚˛±Ê√ÀÚ ˆ¬±¯∏±ÀȬ± ÚÓ≈¬Ú fl¡ø¬ı˛ÀÂ√, ˆ¬±À˘˜±Ú ά◊¬Û±√±Ú ‹øÓ¬˝√√…¬ı˛¬Û¬ı˛± ∆˘À‰¬º ˜˝◊√› fl¡ø¬ı˛À“√±,
˜˝◊√› ∆˘À“√±º ‹øÓ¬˝√√…¬ı˛ ¬Û¬ı˛± Œ¬Û±˚˛±ø‡øÚfl¡ ŒÓ¬›“À˘±Àfl¡ ˆ¬±ø„√√ÀÂ√-ø‰¬ø„√√ÀÂ√, ÚÓ≈¬Ú ¤È¬± ¸≈¬ı˛
ø√ÀÂ√, ÚÓ≈¬Ú ’Ô«, ’øˆ¬¬ı…?Ú± Ò√ıøÚ ¸≈¯∏˜±À¬ı˛ ¸Ê√±˝◊√ÀÂ√-¬Û¬ı˛±˝◊√ÀÂ√, ¸˜‘X fl¡ø¬ı˛ÀÂ√º ˜˝◊√›
fl¡ø¬ı˛¬ıÕ˘ Œ‰¬©Ü± fl¡ø¬ı˛À“√±º õ∂ÀÓ¬…Àfl¡˝◊√ øÚÊ√¬ı˛ øÚÊ√¬ı˛ ¸‘Ê√Ú˙œ˘ fl¡äÚ±, ’øˆ¬:Ó¬±, ’øˆ¬:±Ú,
øÚÊ√¬ı˛ fl¡±ø¬ı…fl¡ øˆ¬Â√Ú ’Ú≈¸ø¬ı˛ fl¡±˜ÀȬ± fl¡ø¬ı˛ÀÂ√º Ó¬Ù¬±»ÀȬ± Œ¬ı±Ò˝√√˚˛ Ó¬±ÀÓ¬˝◊√º õ∂ˆ¬±À¬ı±
õ∂Ò±ÚÕfl¡ Ó¬±ÀÓ¬˝◊√º ¤ÀÚfl≈¡˚˛± ¤fl¡±øÒfl¡ ¬Û”¬ı«¸”¬ı˛œ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı¬ı˛¬ Û¬ı˛± Œ¬ı±Ò ˝√√˚˛ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ±
¸±Ô«fl¡ fl¡ø¬ıÀ˚˛˝◊√ ˜≈Mê√ Ú˝√√˚˛ ’±è ŒÓ¬ÀÚÕfl¡À˚˛ ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±¬ı˛ ˘·Ó¬ ¤Ê√Ú fl¡ø¬ı ˚≈Mê√ ˝√√˚˛ºî 2
--------------------------------------------------------------------------------------------------
1] Œ·±˝√√±“ ˝◊√, ˝√√œÀ¬ı˛Ì [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±] 2˚˛ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, ˘˚˛±Â«√
¬ı≈fl¡ ©Ü˘,1997, ¬Û‘–125
2] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–191
ºº 15ºº
 ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ õ∂øÓ¬ øÚᬱ › ¬ı…øMê√·Ó¬ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ &ÀÌ ‡≈¬ı ’äø√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ øÓ¬øÚ
øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ı õ∂øÓ¬ˆ¬±Àfl¡ Œ˜À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÀÚ ¸≈”√¬ı˛õ∂¸±¬ı˛œ õ∂ˆ¬±¬ı
ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Ú¬ıfl¡±ôL ¬ıè˚˛± › ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙º
fl¡ø¬ı Œ¸ fl¡Ô± ά◊√±¬ı˛ ø‰¬ÀM√√ fl‘¡Ó¬:Ó¬± õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ìÚ¬ıfl¡±ôL ’±è Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¬ÛøϬˇÀ˚˛˝◊√ Œ˜±¬ı˛ fl¡ø¬ı ˜ÚÀȬ± ˘±À˝√√ ˘±À˝√√ ’Ç≈ø¬ı˛Ó¬ ∆˝√√øÂ√˘º
Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛Ó¬ Ú¬ıfl¡±ôL˝◊√ Œfl¡ÀÚÕfl¡ Ô±Àfl¡, øfl¡ øfl¡Ó¬±¬Û ¬ÛÀϬˇ, Œfl¡ÀÚÕfl¡ ˜≈·± fl¡±À¬Û±¬ı˛Ó¬
¬Û˘±˙ Ù≈¬˘¬ı˛ Â√ø¬ı ’±“Àfl¡, ’ègÓ¬œ Œfl¡±Ú, øfl¡˜±Ú ø‰¬·±À¬ı˛È¬ ‡±˚˛ ø√ÚÀȬ±Ó¬ ŒÓ¬›“, ˝◊√Ó¬…±ø√
Ú±Ú±ÚÀȬ± fl¡Ô±¬ı˛ ˜˝◊√ ‡¬ı¬ı˛ ¬ı˛±ø‡øÂ√À˘“±º Œ¸˝◊√√À¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚµÀ¬ı˛±ºí 3
’¢∂Ê√ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¤Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ø¬ıÚ•⁄ |X±:±¬ÛÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
¬ı‘˝√» ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ˜À˘º øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ ’Ú… fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ õ∂Ó¬…é¬ › ¬ÛÀ¬ı˛±é¬ õ∂ˆ¬±À¬ı¬ı˛
fl¡Ô± ¤˜Ú ά◊±M√√ fl¡ÀF ’Ú… Œfl¡±ÀÚ± fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú øfl¡ Ú± ¸Àµ˝√√º ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬
fl¡ø¬ı¬ı˛ ’¸±Ò±¬ı˛Ì ’Ú≈¬ı˛±·º ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô › Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂øÓ¬º ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛
õ∂øÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜ |X± › Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ Œfl¡ÃÓ”¬˝√√˘º ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛
’Ú…±Ú… ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂¬ı˘ ’±fl¡¯∏«Ìº Ó“¬±¬ı˛
fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÀÚ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜º ¤˝◊√ õ∂ˆ¬±À¬ı¬ı˛ fl¡Ô± ˚Ô±Ô« ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛
Ù≈¬fl¡Ú ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìÊœ√¬ıÚ±Úµ¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ’±Ú ¬ı„√√±˘œ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ Œ˜±fl¡ ŒÓ¬ÀÚÕfl¡
õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ fl¡ø¬ı˛¬ı ¬Û¬ı˛± Ú±øÂ√˘º ¬Û=±Â√¬ı˛ √˙fl¡Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙, ¸≈ÒœfÚ±Ô √M√, ’ø˜˚˛
‰¬Sê¬ıÓ«¬œ, ¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈, ¸˜¬ı˛ Œ¸Ú ’±è∏ ø¬ı¯≈û Œ√¬ı˛ øfl¡Â≈√ ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ÛøϬˇøÂ√À˘±“º
ë’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±íÓ¬ ¸—fl¡ø˘Ó¬ ŒÓ¬›“À˘±fl¡¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±À¬ı±¬ı˛ ¬ÛøϬˇ ’±Ò≈øÚfl¡
Œ‰¬økø¬ıø˘øȬÀÚ± øfl¡,ñÓ¬±¬ı˛ ¤È¬± Ò¬ı˛Ì± ∆˝√√øÂ√˘º
˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ¤È¬± ≈√Ȭ±Õfl¡ Ê√±¬Û±Úœ, ‰¬œÚ±, ˜˝√√±À√˙œ˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’±ø˝√√ ˝√√±Ó¬Ó¬ ¬Ûø¬ı˛¬ıÕ˘
Òø¬ı˛À˘ ’±è ˘±À˝√√ ˘±À˝√√ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˘·Ó¬ Œ˜±¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ ŒÚ±À˝√√±˚˛±¬ı˛ øÚø‰¬Ú±˝◊√ ˝√√í˘º
’¬ıÀ˙… ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô ’±è Ê√œ¬ıÚ±Úµ ˘·Ó¬ Ô±øfl¡ ·í˘ºî 4
Ó¬À¬ı ¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ ’±fl¡¯∏«Ì › |X±À¬ı±Ò ’±ÀÂ√º ¬ı≈XÀ√¬ı
¬ı¸≈¬ı˛ ¸•Û±ø√Ó¬ ëfl¡ø¬ıÓ¬±í ¬ÛøSfl¡± ¬Û±Í¬ fl¡À¬ı˛ ø¬ıù´¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¸Àe Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ˝√√˚˛º
Ó¬± Â√±Î¬ˇ± ëfl¡ø¬ıÓ¬±í ¬ÛøSfl¡± Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˝◊√˜±¬ı˛Ó¬ ·Í¬ÀÚ õ∂ˆ”¬Ó¬ ¸±˝√√±˚… fl¡À¬ı˛ÀÂ√ñ
--------------------------------------------------------------------------------------------------
3] Œ·±˝√√±“ ˝◊√, ˝√√œÀ¬ı˛Ì [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±] 2˚˛ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, ˘˚˛±Â«√
¬ı≈fl¡ ©Ü˘,1997, ¬Û‘–192
4] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–192
ºº 16ºº
Œ¸ fl¡Ô± øÓ¬øÚ øÚÀÊ√˝◊√ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
댘±¬ı˛ èø‰¬ ’±è∏ ˜±Úø¸fl¡Ó¬±¬ı˛ ·Ï¬ˇÚÓ¬ ¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈¬ı˛ ëfl¡ø¬ıÓ¬±í ’±À˘±‰¬Úœ‡Ú¬ı˛ ’¬ı√±Ú
’±ÀÂ√º fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ›À˘±˚˛± ˜˝√√±À√˙œ˚˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı±—˘± ’Ú≈¬ı±√À¬ı±À¬ı˛ Œ˜±fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ıø‰¬S
ˆ¬±¬ı ¬ı˛+¬Û ¬ı˛¸ ’øˆ¬¬ı…øMê√¬ı˛ ’ôL˝√√œÚ ’¬Û±¬ı˛ ∆¬ıˆ¬¬ı¬ı˛ ¸g±Ú ø√À˘º fl¡ø¬ıÓ¬± øfl¡˜±Ú Ò¬ı˛Ì¬ı˛
˝√√í¬ı ¬Û±À¬ı˛, õ∂øÓ¬ÀȬ± ø¬ı¯∏À˚˛˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ˝√√í¬ı ¬Û±À¬ı˛, õ∂øÓ¬ÀȬ± ¬ıd¬ı˛ ˘·Ó¬ ¤È¬± ¸•Ûfl«¡
Ô±øfl¡¬ı ¬Û±À¬ı˛º fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜˝√√±ø¬ıù´¬ı˛ ˘·Ó¬ Œ¸À˚˛ Œ˜±¬ı˛ õ∂Ô˜ ˜≈‡±˜≈ø‡º ëfl¡ø¬ıÓ¬±íÓ¬ ›À˘±˚˛±
øfl¡Â≈√ ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸•Ûfl«¡œ˚˛ ’±À˘±‰¬Ú± ¬ÛøϬˇ ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±¯∏±, ά◊¬Û˜± õ∂Ó¬œfl¡
fl¡äø‰¬S ¬ı˛‰¬Ú± ’Ú≈¸e-õ∂¸e, ¬ı…?Ú± øÚ˜«±Ì ¬ı˛œøÓ¬ ¸•ÛÀfl«¡ øfl¡Â≈√ fl¡Ô± Œ˜±¬ı˛ ’¬ıø˝√√Ó¬
˝√√˚˛ºí 5
õ∂ÀÓ¬…fl¡ fl¡ø¬ı˝◊√ fl¡±¬ı… ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ õ∂±¬ı˛øyfl¡fl¡±À˘ ¤fl¡Ê√Ú ’¢∂Ê√ fl¡ø¬ıÀfl¡ ˜ÀÚ õ∂±ÀÌ
’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Úº Œ¸˝◊√ ¬Û”Ê√Úœ˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ à±˝◊√À˘ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ≈¬¬ıÚ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛Úº ¤˝◊√
¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±˚˛ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› ’±ÀÂ√Úº õ∂Ô˜ Ê√œ¬ıÀÚ øÓ¬øÚ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛
˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙Àfl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬±“¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬Û±Í¬ fl¡À¬ı˛ ’Ú≈õ∂±øÌÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú,
ά◊Vœ5 ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ø˝√√¸±À¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ ŒÔÀfl¡ øÓ¬øÚ ’ÀÚfl¡ øfl¡Â≈√ ø˙鬱 ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
øÚÀÊ√Àfl¡ ¸˜‘X fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ øõ∂˚˛ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙º ¤fl¡ ¸±é¬±»fl¡±À¬ı˛
˜ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ Œ·±¬ÛÚ fl¡Ô±øȬ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëë’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ı¸fl¡˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ˝◊√ Œ˜±¬ı˛ ’±È¬±˝◊√Ó¬Õfl¡ øõ∂˚˛ fl¡ø¬ıº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø‰¬SÒ˜«œ ‰¬ø¬ı˛S˝◊√, ŒÓ¬›“fl¡ øÚ¸«· ’±è ˜‘Ó≈¬… Œ‰¬Ó¬Ú±˝◊√ ø¬ı¯∏iß ˜¢ü
øÚÊ«√Ú ¤‡Ú ’±Ò…±øRfl¡ Ê√·Ó¬Õ˘ Œ˜±fl¡ ∆˘ ∆·øÂ√˘, ˚íÓ¬ ¤fl¡ õ∂˙±øôL˜˚˛ ø¬ıô¶œÌ« øÚÊ«√Ú
Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛±Ó¬ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¸fl¡À˘± fl¡±Àµ±Ú ’±øÓ«¬-’±Ó«¬Ú±√ ˜±¬ı˛ ∆·øÂ√˘ , ˜±¬ı˛ ∆·øÂ√˘ ’±Úµ
fl¡À~±˘ ˝√√í¬ıÕ˘, ‰¬¬ı˛±˝◊√¬ı˛ ˜±Ó¬, ˝√√ø¬ı˛Ì±¬ı˛ ø‰“¬˚˛¬ı˛, ŒÏ“¬fl¡œ˚˛± ø˝√√Ê√˘ ·Â√, Ú¢ü øÚÊ«√Ú ˝√√±Ó¬, ’±À‚±Ú¬ı˛
Œ·±g ’±1n∏ ¬ı˛í√ 댸±Ì±˘œ ά±Ú±¬ı˛ ø‰¬˘í ’±è∏ 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í ˝√√í¬ıÀ˘, ¤È¬± Œ¬ı±Ò
˝√√í¬ıÕ˘ºî 6
¤˝◊√ Œ¬ı±Ò Ó“¬±¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛ ·±Ï¬ˇ ˝√√À˚˛ ¸=±¬ı˛ ˝√√›˚˛±¬ı˛ ¬ıU ¬¬Û”¬ı« ŒÔÀfl¡˝◊√ øÓ¬øÚ, fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ
√±À˙¬ı˛ õ∂øÓ¬ ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ’Ú≈¬ı˛Mê√ [ˆ¬Mê√]º 1973 ¸±À˘ 븗˘±¬Û ¬ÛøSfl¡±˚˛í 댘±¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬± – ŒÚ¬ÛÔ…¬ı˛ fl¡Ô±í õ∂¸Àe ’fl≈¡Fø‰¬ÀM√√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ¸±˜ø¢∂fl¡ õ∂ˆ¬±À¬ı¬ı˛ fl¡Ô±
¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
--------------------------------------------------------------------------------------------------
5] Œ·±˝√√±“ ˝◊√, ˝√√œÀ¬ı˛Ì √ [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±] 2˚˛ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, ˘˚˛±Â«√
¬ı≈fl¡ ©Ü˘,1997, ¬Û‘–192
6] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–193
ºº 17ºº
 ì¬Û=±˙¬ı˛ √˙fl¡Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˜±¬ı˛ ¤Ê√Ú ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı øõ∂˚˛ fl¡ø¬ı ’±øÂ√˘º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ õ∂ˆ¬±À¬ı± ’±ÀÂ√ Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛Ó¬ ø˘‡± 붧õü¬ı±¸¬ı√M√±í fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬º ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí¬ı˛
¸¬ı≈Ê√ ‚±À¸¬ı˛ Œ√˙ ˚‡Ú Œ¸ Œ‰¬±À‡ Œ√À‡ √±èø‰¬øÚ ¡ZœÀ¬Û¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛... ¬Û±ø‡¬ı˛ ÚœÀάˇ¬ı˛ ˜Ó¬
Œ‰¬±‡ Ó≈¬À˘.. ¤˝◊√ ˙±¬ı˛œ ≈√Ȭ± ¬ÛøϬˇÀ˚˛˝◊√ øfl¡Â≈√ ·˜ Òø¬ı˛¬ı ¬Û±ø¬ı˛øÂ√À˘“±ñfl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Ÿ¬Ó≈¬ ¸˘øÚ¬ı˛
˜˜« ’±è ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬±¬ı˛ ’øˆ¬Ò±º Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¬ÛøϬˇÀ˚˛˝◊√ õ∂ÔÀ˜ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±¬Û±Ó¬-¸¬ı˛˘
¬ı˛+¬Û, fl¡øÔÓ¬ ’±è∏ ·“±˚˛˘œ˚˛± ˆ¬±¯∏±¬ı˛ fl¡±ø¬ı…fl¡ ¸y±¬ıÚ±¬ı˛ ¸Ày√ ¬Û±˝◊√øÂ√À˘“±º ø¬ıÀ˙¯∏Õfl¡
ŒÓ¬›“¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ Œ˜±¬ı˛ øÚ¸·« Œ‰¬Ó¬Ú±fl¡ fl¡ø¬ı˛ Ó≈¬ø˘øÂ√˘ Ó¬œéƬ, ¸ÀÓ¬Ê√ ’±è ’øÒfl¡
¸—À¬ı√Ú˙œ˘º ø¬ıù´±¸ fl¡ø¬ı˛¬ıÕ˘ ∆˘øÂ√À˘“±, ά◊¬Û˜±˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±ºî 7
ά◊¬Û˜±˝◊√ fl¡ø¬ıQñÊ√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ¤˝◊√ ø¸X±ôLÀfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ˜ÀÚ õ∂±ÀÌ
¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±¸˘ õ∂±ÌÀfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Œ˚˜Ú
’±ÀÂ√, ’±R±› ŒÓ¬˜øÚ˝◊√ ’±ÀÂ√º ¤˝◊√ Œ¬ı±Ò Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú õ∂Ô˜±¬ı¶ö±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ
√±À˙¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ ø˙鬱 ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ù¬À˘ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ õ∂Ô˜ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛
˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ’Ú≈¸¬ı˛Ì Œ¬ı˙ Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇº ¤ ø¬ı¯∏À˚˛ 붧õü¬ı±¸¬ı√M√±í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛
fl¡Ô± fl¡ø¬ı øÚÀÊ√˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±¬ÛÚ˜ÀÚ¬ı˛ ¬ı±¸Ú±›
õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬ıÀ˘ õ∂±: ¸˜±À˘±‰¬fl¡ ά– fl¡¬ı˛¬ıœ ŒÎ¬fl¡± ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëë 붧õü¬ı±¸¬ı√M√±í Ú±˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀȬ±Ó¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛¬ı˛ ’±ø√˜ ˜±Ú¬ıÊ√ÀÚ õ∂fl¡±˙¬ı˛ ¬ı±È¬
ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ÀÂ√º :±Ú, flv¡±øôL ’±è õ∂Ì˚˛¬ı˛ ¬ı±¸Ú±À¬ı˛ ˆ¬¬ı˛± ˜±Ú≈˝√¬ı˛ ˜ÚÓ¬ ¤øȬ ¶§õü ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ q˝◊√
Ô±Àfl¡º Œ¬Û±˚˛±-ŒÚ±À¬Û±˚˛±¬ı˛ ¸fl¡À˘± ø˝√√‰¬±¬Û ¤fl¡±À¯∏ ∆Ô Œ¸˝◊√ ¸À¬Û±ÚÓ¬ ˜±ÀÔ±Ú ¸“‰¬± ∆˝√√
ά◊Àͬ 븜˜±˝√√œÚ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ’gfl¡±¬ı˛ ά◊M√±˘ ¸˜≈^¬ı˛ Ó‘¬¯∏±ºí fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√˚˛¬ı˛ ’±fl‘¡øÓ¬ ˆ¬¬ı˛±
fl¡ø¬ıÓ¬±øȬӬ Œ˚Ú qÚ± ˚±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ ¤øȬ ”√¬ı˛ø̬ıȬœ˚˛± õ∂øÓ¬Ò√ıøÚºíí 8
¤˝◊√ õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛˝◊√ –
붧õüÓ¬ Œfl¡±˚˛± fl¡Ô± ¸“‰¬±, ¬ı±¸¬ı√M√±Ø
Ê√ij¬ı˛ ’±øÊ√ ’±fl¡±˙ ¬ı˛y±, Œ˜‚±˘œ¬ı˛ Ù“¬±Àfl¡ Ù“¬±Àfl¡ ¬Û”¬ı˛¬ıœ¬ı˛ ¸≈¬ı˛
¬ı˛±øÓ¬¬ı˛ ’¬ı˛Ì… Ê≈√ø¬ı˛ Œ¬ı±¬ı±, Œ¬ı√Ú±¬ı˛ Œ¸˚˛± øÚø¬ıάˇ øÚ˜¢üÓ¬±
’fl¡Ì ’±|˚˛ ø√˚˛± Œ˜±fl¡, ¬ı±¸¬ı√M√±º
’fl¡Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±|˚˛ñº
ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı˛ õ∂˙±ôL¬ı˛ ’±¬ı˛¬ı¬ı˛ ¬ıe¬ı˛, ¸±·¬ı˛¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛
ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ˆ¬±·ø¬ı˛ ¬Û“±À˘± ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡íÓ¬ ‚¬ı˛, fl¡íÓ¬ Œ¸˝◊√
--------------------------------------------------------------------------------------------------
7] ˝√√œÀ¬ı˛Ì Œ·±˝√√“±˝◊√ [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±] 2˚˛ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, ˘˚˛±Â«√
¬ı≈fl¡ ©Ü˘,1997, ¬Û‘–125
8] ŒÎ¬fl¡± ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡± ά0 fl¡¬ı˛¬ıœ . ë’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±í 1˜ õ∂fl¡±˙,1992, ¬Û‘–223
ºº 18ºº
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‰≈¬ø˘¬ı˛ ¬ı˛±øÓ¬¬ı˛ ’±fl¡±˙ , Ù≈¬˘ ’±è Œ˜Ã ’±À˙±fl¡ ¬ıÚ¬ı˛ºî 9
¤ Â√±Î¬ˇ± ë¤øȬ ˝√√ø¬ı˛Ì± Œ¬Û±˚˛±ø˘í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ¸¬ı˛±¸ø¬ı˛ ’Ú≈fl¡¬ı˛Ì Œ√‡±
˚±˚˛–
ì˙±˘ Ó¬±˘ ø˝√√Ê√˘ ’±è∏ ˜ø~fl¡± Ù≈¬À˘À¬ı˛ ˆ¬¬ı˛±
¤˝◊√ ’¬ı˛Ì…Ó¬ ¤øÓ¬˚˛± ‰¬•Ûfl¡ Ù≈¬˘¬ı˛ ¬¬ı˛±øÓ¬
˜˝◊√ ’±è ¤øȬ ˝√√ø¬ı˛Ì± Œ¬Û±˚˛±ø˘
Ù≈¬È≈¬fl¡±Ù≈¬È≈¬fl¡œºî 10
Ó¬À¬ı ¤&ø˘ ˝√√À26√ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ı ˝√√À˚˛ ›Í¬±¬ı˛ õ∂døÓ¬¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±º õ∂±Ôø˜fl¡ ’¬ı¶ö±˚˛
øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¬ıÚ±Àfl¡ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ø¬ıøˆ¬iß Î¬◊¬Û±√±Ú øÓ¬øÚ ¸—¢∂˝√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Ó¬À¬ı
øÚÀÊ√¬ı˛ ’±˝◊√ÀάøKI◊øȬ ˝√√±¬ı˛±ÚøÚº Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡±¬ı…¸—fl¡˘Ú 블˚«… Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√
Ú√œÀ˚˛ø√í fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸—‡…± ‡≈¬ı Œ¬ıø˙ Ú± ˝√√À˘› , ¤ fl¡Ô±
˝√√˚˛ÀÓ¬± ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛± ˚±À¬ı Ú± Œ˚, Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı… õ∂øÓ¬ˆ¬± fl¡˜º ¬ı¬ı˛— ¤˝◊√ ¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡˝◊√
øÓ¬øÚ øÚÀÊ√Àfl¡ ¸—À˙±ÒÚ fl¡À¬ı˛ õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ ˝√√›˚˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ¸øgé¬Ì
¸˜À˚˛¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı…Mê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¸˜±À˘±‰¬fl¡ ÒÚœ ¬ı¬ı˛± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëfl¡À˘Ê√œ˚˛± Â√±S¬ı¶ö±ÀÓ¬ ≈√Ȭ±˜±Ú fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ õ∂fl¡±˙ Œ¬Û±˚˛± Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡äÚ± õ∂øÓ¬ˆ¬±fl¡
Œfl¡±ÀÚ± fl¡±¬ı… ¬ı˛ø¸Àfl¡ ’¶§œfl¡±¬ı˛ Úfl¡À¬ı˛º ’±Ú˝√√±ÀÓ¬ Œ¸˝◊√ ¬ı˚˛¸ÀÓ¬ Ù≈¬fl¡ÀÚ Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛
¸íÀÓ¬ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Œ˝√√±˚˛± ‚ȬڱÀȬ±› &èQ¬Û”Ì« fl¡Ô±À˝√√º fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ¬ı˛ ’±¬ı˛yøÌÀ¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√
Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ øÚ–¸e ’Ú≈ˆ≈¬øÓ¬ ’±è ˙”Ú…Ó¬±À¬ı±Ò õ∂26√iß ¬ı± Œ·±¬ÛÚ ¬ı˛+¬ÛÀÓ¬± ’±øÂ√˘
fl¡±¬ı˛ÀÌ˝◊√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ ŒÓ¬›“fl¡ ’Ú≈Àõ∂¬ı˛Ì± Œ˚±·±˝◊√øÂ√˘ ¬ı≈ø˘¬ı ¬Û±ø¬ı˛º ... Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛
˘·Ó¬ ¶ö±ø¬ÛÓ¬ Œ˝√√±˚˛± ¤ÀÚ ’±Rœ˚˛Ó¬±˝◊√ Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡±ø¬ı…fl¡ ˜ÀÚ±ˆ¬—·œ ¤È¬± ·Ï¬ˇ ø√˚±˛ Ó¬ ¸˝√√±À˚˛
fl¡ø¬ı˛øÂ√˘ºî 11
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡±À¬ı… õ∂Ô˜ ø√Àfl¡ ¸ÀÓ¬…fÚ±Ô √M√, ˚Ó¬œfÚ±Ô Œ¸Ú&5,
Œ˜±ø˝√√Ó¬˘±˘ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛, ÚÊ√è˘ ˝◊√¸˘±˜ ¤¬ı— ¸À¬ı«±¬Ûø¬ı˛ ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô Í¬±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı
øÂ√˘º øfl¡c ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ ¶§œ˚˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ıÀ˘ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ı¸M√√±Àfl¡ õ∂øӬᬱ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¤¬ı—
Œ˚Ȭ± Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ά◊À~‡À˚±·… ‚Ȭڱº øÓ¬øÚ õ∂Ô˜ ¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í
--------------------------------------------------------------------------------------------------
9] ¬ı¬ı˛±, ˜À˝√√f . ëÚÓ≈¬Ú fl¡ø¬ıÓ¬±í, 4Ô« ¸—¶®¬ı˛Ì, &˚˛±˝√√±øȬ, 1997, ¬Û‘–102, 103
10] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘– 106
11] ¬ı¬ı˛±, ÒÚœ . ë’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı…±‡…±í, [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ Œfl¡˝◊√Ȭ±˜±Ú fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ õ∂¸—·Ó¬] 1˜ õ∂fl¡±˙, Ú˘¬ı±øάˇ, 1992,
¬Û‘– 91-92
ºº 19ºº
[1927] fl¡±À¬ı…¬ı˛ ’±À·¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘Àfl¡ ¸•Û”Ì« ¬ıÊ«√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛
˜ÀÓ¬± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› õ∂Ô˜ Ê√œ¬ıÀÚ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ õ∂±˚˛ ¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡˝◊√ ¬ıÊ«√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Œ˚¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’ôL¬ı˛±R± ¸±˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√, Œ¸&ø˘Àfl¡ Œ¬ı˛À‡ ¬ı±øfl¡ ¸¬ı&ø˘˝◊√ ¬ıÊ«√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú,  ø¬ı¬ı˛+¬Û ¸˜±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ø¬ıèÀX õ∂øÓ¬¬ı±√ Ê√±øÚÀ˚˛øÂ√À˘Ú ά0 ¸ÀÓ¬…fÚ±Ô ˙˜«±, fl¡ø¬ı ¸˜±˘±‰¬fl¡
¤˜Úøfl¡ Ó“¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í ¸—fl¡˘ÀÚ ë¶§õü¬ı±¸¬ı√M√±í
fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀfl¡› ¶ö±Ú Œ√ÚøÚº Ó¬À¬ı ¤fl¡Ô± ’±˜¬ı˛± ¸¬ı±˝◊√ Ê√±øÚ Œ˚ ¤˝◊√ ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛
’±Rõ∂øӬᬱ¬ı˛ Œé¬ÀS ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛Ó¬…Mê√ ¬ı± ¬ıøÊ«√Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜”˘… ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜º
Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ fl¡±¬ı… ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ Œé¬ÀS ¤fl¡øȬ ø¬ıÀ˙¯∏ ¬Ûø¬ı˛˜G˘ ∆Ó¬ø¬ı˛
fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√Úº ¬ı˛+¬Û-¬ı˛¸-·g- ıÌ«- ¶Û˙« ’Ô«±» ¬ÛÀ=øfÀ˚˛¬ı˛ ¸˜±˝√√±À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¤fl¡
ø¬ıÀ˙¯∏ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚˜Ú ά◊¬Û˜±,
’˘—fl¡±¬ı˛, ø‰¬Sfl¡ä, ˙sõ∂À˚˛±· ˆ¬±¯∏± ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ’øˆ¬Ú¬ıQ ’±˜±À√¬ı˛ ø¬ıø¶úÓ¬
fl¡À¬ı˛ ŒÓ¬˜øÚ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› õ∂Ó¬œfl¡ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛, ά◊¬Û˜±-’˘—fl¡±¬ı˛ , ˙s øÚ¬ı«±‰¬Ú › ˆ¬±¯∏±
õ∂À˚˛±À· fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ‰¬±èQ ¤ÀÚÀÂ√Úº ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı… ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸±˜?¸… ’±˜±À√¬ı˛
’¬ı±fl¡ fl¡À¬ı˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ¸Àe Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ı õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ Ó≈¬˘Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
ø·À˚˛ |ÀX˚˛ fl¡ø¬ı-¸˜±À˘±‰¬fl¡ › fl¡ø¬ı ¬ıg≈ ¬ı˛¬ıœf ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëø˘ø¬ı˛Àfl¡˘ Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ Ù≈¬fl¡Ú√±¬ı˛ ¬õ∂Ô˜ ø√fl¡fl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸±ÀÔ
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛øSfl¡ ø˜˘ ¬ı˛À˚˛Â√º ¬ı˛+¬Û, ¬ıÌ« › ·g ø¬ı¯∏À˚˛ ≈√Ê√Ú˝◊√ ‡≈¬ı
’Ú≈ˆ≈¬øÓ¬õ∂¬ıÌ ¤¬ı— ˝◊√øf˚˛Àfl¡ ≈√Ê√Ú˝◊√ øˆ¬iß ’ÀÔ« ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œ˚˜Ú ¬|n∏øÓ¬Àfl¡
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ‘√˙…˜±Ú, ‘√˙…˜±Ú ø‰¬ÀS ¤ÀÚÀÂ√Ú ¶ÛÀ˙«¬ı˛ ˜±Ò≈˚«ºî 12
qÒ≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛, ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…› ˚ÀÔ©Ü ø˜˘ ’±ÀÂ√º Ê√œ¬ıÚ±Úµ
√±À˙¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±, Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±, ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±, ¶§À√˙±Ú≈¬ı˛±· , ¸À¬ı«±¬Ûø¬ı˛
Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬ › ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬ Œ˚˜Ú õ∂¬ı˘ ’Ú≈¬ı˛±· , øͬfl¡ ŒÓ¬˜Ú˝◊√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ Œ˚ ¶§Ó¬La ¸M√√± øÚÀ˚˛ Ê√±·¬ı˛+fl¡ ’±ÀÂ√, ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ¤fl¡øȬ
’±˘±√± ø¬ıÀ˙¯∏Q Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙Àfl¡ Œ˚˜Ú
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬ı± øÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬ı˘± ˝√√˚˛, ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÚÀfl¡
øÚÊ«√ÚÓ¬˜ fl¡ø¬ı ¬ı˘± ˝√√˚˛º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Œ˚˜Ú õ∂Ô˜ ø√Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ ø¬ı¬ı˛+¬Û ¸˜±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ¸•ú≈‡œÚ
˝√√À˚˛øÂ√À˘Ú, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ’¬ı¶ö±› ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ˝√√À˚˛øÂ√˘º ë˙øÚ¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ø‰¬øͬí-¬ı˛ ¸•Û±√fl¡
¸Ê√Úœfl¡±ôL √±¸ Œ˚˜Ú øÓ¬˚«fl¡ ¬ı±fl¡…¬ı±ÀÌ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ Ê√œ¬ıÚÀfl¡ ’øÓ¬©Ü fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘øÂ√˘,
øͬfl¡ ŒÓ¬˜Ú˝◊√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ëfl¡ø¬ıÓ¬± Úfl¡˘ fl¡À¬ı˛í ¬ıÀ˘ õ∂‰¬±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ fl¡˘—øfl¡Ó¬
fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¤fl¡È¬± ’¬ÛÀ‰¬©Ü± ‰¬±˘±ÀÚ± ˝√√À˚˛øÂ√˘º Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙Àfl¡ Œ˚˜Ú fl¡ø¬ı¬ıg≈ ¬ı≈XÀ√¬ı
--------------------------------------------------------------------------------------------------
12] ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛, ¬ı˛¬ıœf . ¬ı…øMê√·Ó¬ ø‰¬øͬ, 12-12-03º ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˘t õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ fl¡ø¬ıº ¬ıÓ«¬˜±Ú fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛
Œ¸±√¬Û≈À¬ı˛ Ô±Àfl¡Úº
ºº 20ºº
¬ı¸≈ ¬Û¬ı˛˜ ¸˚ÀP Â√±˚˛± ø√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛ õ∂fl‘¡Ó¬ fl¡±À¬ı…¬ı˛ ˜”˘…±˚˛Ú fl¡À¬ı˛ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬Û±Í¬fl¡ ¸˜±Ê√Àfl¡
ˆ¬±¬ıœfl¡±À˘¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ Œ|ᬠfl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ õ∂˜±øÌÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂÚ, ŒÓ¬˜øÚ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
ˆ¬À¬ıÚ ¬ıè˚˛± ¤¬ı— fl¡ø¬ı ¬ıg≈ ά0 ˝√√œÀ¬ı˛Ú Œ·±˝√√“±˝◊√º Ó¬À¬ı Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ¬ıÓ«¬˜±ÀÚ ’±Ê√
≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ ˘tõ∂øӬᬺ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ Œ˚ ¶ö±Ú, ¸•ú±Ú
› õ∂øÓ¬¬ÛøM√√, ¸±•xøÓ¬fl¡ ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛› Œ¸˝◊√ ¤fl¡˝◊√
’¬ı¶ö±Úº
¤˝◊√ ≈√˝◊√ õ∂øÔÓ¬˚˙± fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±¬ı… ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ ¸˜˚˛ fl¡ø¬ı˜±ÚÀ¸¬ı˛ Œ˚ ά◊ƒ√¬ıÓ«¬Ú › ¬Ûø¬ı˛ÌøÓ¬
˘é¬Ìœ˚˛ Ó¬±˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ¬Û˚«±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ Œé¬Sº õ∂fl¡‘ øÓ¬, Œõ∂˜, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ˜‘Ó¬≈ …, ¶§À√˙,
˜±Ú¬ıÓ¬± õ∂ˆ¬‘øÓ¬ ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛ ¤˝◊√ ·À¬ı¯∏̱ › ø¬ı‰¬±¬ı˛-ø¬ıÀù≠¯∏À̬ı˛ õ∂˚˛±¸ ’±˜¬ı˛± øÚÀ˚˛øÂ√º
Œ¸˝◊√ ø¬ı¯∏˚˛ øÚ¬ı«±‰¬Ú Ó¬Ô± ’Ú≈¸øg»¸±¬ı˛ Œé¬ÀS fl¡ø¬ı øÚÀ«√ø˙Ó¬ ¬ÛÔ ¬ı± ˝◊√øeÀÓ¬¬ı˛ ¸”S ÒÀ¬ı˛˝◊√
øÚÒ«±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œfl¡Ú Ú± øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±¬ı… ø¬ı¯∏À˚˛ ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ ˜”˘…¬ı±Ú ˜ôL¬ı… fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Ó“¬±¬ı˛ ëŒ|á¬fl¡ø¬ıÓ¬±í¬ı˛ ˆ”¬ø˜fl¡±˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸•ÛÀfl«¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì’±˜±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Àfl¡ ¬ı± ¤-fl¡±À¬ı…¬ı˛ fl¡ø¬ıÀfl¡ øÚÊ«√Ú ¬ı± øÚÊ«√ÚÓ¬˜ ’±‡…± Œ√›˚˛± ˝√√À˚˛À ,
Œfl¡Î¬◊ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ¤ fl¡ø¬ıÓ¬± õ∂Ò±ÚÓ¬ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı± õ∂Ò±ÚÓ¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ › ¸˜±Ê√-Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛,
’Ú… ˜ÀÓ¬ øÚÀ(Ó¬Ú±¬ı˛ , fl¡±¬ı˛› ˜œ˜±—¸±˚˛ ¤ fl¡±¬ı… ¤fl¡±ôL˝◊√ õ∂Ó¬œfl¡œ , ¸•Û”Ì« ’¬ıÀ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ,
¸≈¬ı˛ø˘˚˛±ø˘àº ’±À¬ı˛± Ú±Ú±¬ı˛fl¡˜ ’±‡…± Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇÀº õ∂±˚˛ ¸¬ı˝◊√ ’±—ø˙fl¡ˆ¬±À¬ı ¸Ó¬…
Œfl¡±ÀÚ±-Œfl¡±ÀÚ± fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı± fl¡±À¬ı…¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ±-Œfl¡±ÀÚ± ’Ò…±˚˛ ¸•§Àg ‡±ÀȬ , ¸˜¢∂ fl¡±À¬ı…¬ı˛
¬ı…±‡…± ø˝√√¸±À¬ı Ú˚˛ºî 13
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ·Í¬Ú, ø‰¬S¬ı˛‰¬Ú±, ˙sÀ‰¬Ó¬Ú±, ά◊¬Û˜±
¸‘ø©Ü¬ı˛ ¬Û±ø¬ı˛¬Û±È¬… õ∂ˆ¬‘øÓ¬ ¸•§Àg øÚÀÊ√¬ı˛ ˜Ó¬±˜Ó¬ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ø¬ıøˆ¬iß ¸˜˚˛, ø¬ıøˆ¬iß
¬ÛS-¬ÛøSfl¡±˚˛º
Ó¬À¬ı Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ¤˝◊√ õ∂¸Àe ’±˜¬ı˛± ¶ú¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛, Œ|ᬠfl¡ø¬ı ¸fl¡˘
¸˜˚˛˝√◊ Œ|ᬠ’±À˘±‰¬fl¡ Ú± ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú, Ó¬¬ı≈ ’±À˘±‰¬fl¡-fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±¬ı…ø¬ı¯∏˚fl˛ ¡ ά◊øMê√-õ∂Ó¬≈ …øMê√
ŒÔÀfl¡ õ∂±˚˛˙˝◊√ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ Œ¸˝◊√ ’±À˘±øfl¡Ó¬ ¬ÛÔ ˚±¬ı˛ ¸±˝√√±À˚… Ó“¬±¬ı˛ ¸‘ø©Ü¬ı˛ ¬ı˛˝√À¸…¬ı˛
·ˆ¬œÀ¬ı˛ ø¬ıø‰¬S ¸y±¬ı˛ ‡≈“ÀÊ√ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¬ÛÔ ÒÀ¬ı˛ ’±˜¬ı˛± Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ ›
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı… ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ fl¡À¬ı˛øÂ√
˚± ¤˝◊√ ·À¬ı¯∏̱ øÚ¬ıÀg¬ı˛ ˜”˘ ά◊ÀV˙…º
--------------------------------------------------------------------------------------------------
13] √±˙, Ê√œ¬ıÚ±Úµ . ëŒ|ᬠfl¡ø¬ıÓ¬±í, ˆ¬±¬ı˛ø¬ı õ∂fl¡±ø˙Ó¬ 7˜ ˜≈^Ú, Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, fl¡˘fl¡±Ó¬±, 1988, ˆ¬”ø˜fl¡±
ºº 21ºº

ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
fl¡±À¬ı… õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±
õ∂fl‘¡øÓ¬ ˜±ÀÚ ø¬ı˙±˘ Œé¬Sº ’±fl¡±˙, Ú√-Ú√œ, ¬Û±˝√√±Î¬ˇ-¬Û¬ı«Ó¬, Ù≈¬˘-Ù¬˘, ¬Ûq-
¬Û±ø‡, ‰¬f-¸”˚«, ¢∂˝√-Úé¬S, ’±¬ı˝√√±›˚˛±, Ê√˘¬ı±˚˛≈ñ ÚÀˆ¬±˜GÀ˘¬ı˛ ¸˜ô¶ øfl¡Â≈√˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
’—˙º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛˝◊√ ø¬ıù´¸±ø˝√√ÀÓ¬… ’Ê√¶⁄, ’¸—‡… fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡± ˝√√À˚˛ÀÂ√
Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±Ú› ¸œ˜±-¸—‡…± ŒÚ˝◊√º õ∂fl‘¡øÓ¬ fl¡‡Ú› ˝√√˚˛ ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛ ¬ÛȬˆ”¬ø˜, ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú›
øÚÀÊ√˝◊√ ø¬ı¯∏˚˛ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇº õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ Œ√‡±¬ı˛ ‘√ø©Üˆ¬øe fl¡ø¬ı ˜±ÀS˝◊√ øˆ¬iß ˝√√˚˛º õ∂±Ì˜˚˛œ
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı ‡≈“ÀÊ√ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛› ’Ú±ø¬ı˘ ˙±øôL, ’Ù≈¬¬ı˛ôL Œõ∂¬ı˛Ì±º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ≈√Ê√Ú˝◊√ õ∂fl¡‘ øÓ¬Àfl¡ ¤fl¡øȬ ¶§Ó¬La ¸M√√± ¬ı˛+À¬Û fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
¶ö±Ú ø√À˚˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Ê√ij ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¸≈¬ı˛˜… õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙º ¬ıø¬ı˛˙±À˘¬ı˛ Œ˚
¬ı±øάˇÀÓ¬ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ∆˙˙¬ı, ∆fl¡À˙±¬ı˛ ¬ı± õ∂Ô˜ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ø√Ú&ø˘ Œfl¡ÀȬøÂ√˘ Œ¸˝◊√
¬ı±øάˇøȬ øÂ√˘ ø‰¬S˘ ¬ı˛+¬Û˘ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ’¬Û¬ı˛+¬Û Œ˙±ˆ¬±˚˛ Œ˜±Î¬ˇ±º fl¡ø¬ı-ˆ¬¢¨œ ¸≈‰¬ø¬ı˛Ó¬± √±À˙¬ı˛
¶ú‘øÓ¬fl¡Ô±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ¸≈µ¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ’±ÀÂ√ –
ì¬õ∂±eÀÌ fl‘¡¯û‰”¬Î¬ˇ± ·±ÀÂ√¬ı˛ øÚÀ‰¬ ˜‡˜À˘¬ı˛ ˜Ó¬ ¸¬ı≈Ê√ ‚±¸º Ó¬±¬ı˛ ά◊¬ÛÀ¬ı˛ fl‘¡¯û‰”¬Î¬ˇ±¬ı˛
¬ı˛øMê√˜ ¬Û±¬Ûøάˇ¬ı˛ ¸≈‰¬±è ’±äÚ± ’“±fl¡±º ¸”À˚«¬ı˛ Ê√±Ù¬¬ı˛±øÚ ’±À˘±¬ı˛ ¬ı˛À„√√ ˘Ó¬±¬Û±Ó¬± ¬Û±‡-
¬Û±‡±ø˘¬ı˛ ¸¬ı«±e ˜≈Àάˇ Ô±Àfl¡º Ê√±Ú±˘±¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ≈√ÀȬ± ·g¬ı˛±Ê√ ·±Â√ ’±·±À·±Î¬ˇ± ¸±√±
Ù≈¬À˘ ŒÂ√À˚˛ Œ·ÀÂ√, ¬Û±Ó¬± Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ’±Î¬ˇ±˘ ŒÔÀfl¡ ά±fl¡ Œ√˚˛ Úœ˘ Ê√¬ı±º
˜±Ò¬ıœ&À26√ ¬ı˛Mê√¬ı˛±·º fl“¡±Í¬±˘ ‰“¬±¬Û±¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ˜Ò≈¬ı˛ ·Àg ¬ı±Ó¬±¸ ˆ¬±¬ı˛±Sê±ôLºî 14
fl¡ø¬ıÀQ¬ı˛ ¶£≈¬¬ı˛Ì ‚Ȭ±ÀÚ±¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ¤¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ά◊¬ÛÀ˚±·œ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ’±¬ı˛ fl¡œ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º
¤Àfl¡ ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙, Ó¬±¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ˜±Ó¬± fl≈¡¸≈˜fl≈¡˜±¬ı˛œ Œ√¬ıœ¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ ˚P øÚÀ˚˛ ¬Û±‡¬Û±‡±ø˘-
·±Â√¬Û±˘±-Ó¬è˘Ó¬±-Ù¬˘-Ù≈¬À˘¬ı˛ ¸Àe ¤Àfl¡ ¤Àfl¡ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ fl¡ø¬ı˛À˚˛ Œ√›˚˛± ø˙q Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
--------------------------------------------------------------------------------------------------
14] &˝√√, ˆ¬”À˜f [¸•Û±.] .ëÊ√œ¬ıÚ±Úµ ¶ú‘øÓ¬ ˜˚˛”‡í – ¬Ûø¬ı˛¬ıøÒ«Ó¬ › ¬Ûø¬ı˛˜±øÊ«√Ó¬ ¸—¶®¬ı˛Ì, Ú˚˛± ά◊À√…±·, fl¡˘fl¡±Ó¬±,
2000, ¬Û‘–160-161
ºº 22ºº
˜ÚÀfl¡ õ∂fl‘¡øÓ¬ Œõ∂ø˜fl¡ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘øÂ√˘ ¤¬ı— Œõ∂˜ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ õ∂Ô˜ ø√Ú&ø˘ ¬Û˚«ôL
’Ô«±» ¬ıø¬ı˛˙±˘ Ó¬…±· fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û”¬ı« ¬Û˚«ôL, fl¡‡Ú› ¬ı…±˝√√Ó¬ ˝√√˚˛øÚº ˝√√˚˛øÚ, fl¡±¬ı˛Ì Ê√œ¬ıÚ±Úµ
’±¬ı˛ ¬Û“±‰¬Ê√Ú ¸±Ò±¬ı˛Ì ŒÂ√À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¶≈®À˘ ¬ı± ¬Û±Î¬ˇ±¬ı˛ ¬ıg≈¬ ı±g¬ıÀ√¬ı˛ ¸Àe UÀȬ±¬Û≈øȬ
fl¡À¬ı˛, ’±D± Œ˜À¬ı˛ ’Ô¬ı± ά◊26‘√∫˘ˆ¬±À¬ı ‚≈À¬ı˛-Œ¬ıøάˇÀ˚˛ fl¡±È¬±ÚøÚº ø‰¬¬ı˛ø√Ú˝◊√ õ∂fl¡‘ øÓ¬·Ó¬ˆ¬±À¬ı
øÓ¬øÚ øÂ√À˘Ú ’±R˜¢ü , Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ˜¢üÓ¬±¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ õ∂Ò±Ú ’¬ı√˘•§Ú˝◊√ øÂ√˘ õ∂fl‘¡øÓ¬º ¸≈Ó¬¬ı˛±—
õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ øÓ¬øÚ ¬Û˚«À¬ıé¬Ì fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ’øÓ¬ øÚø¬ıάˇˆ¬±À¬ıº
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ Ê√ij¶ö±Ú ’¸À˜¬ı˛Œ√¬ı˛·“±›º ø¬ÛÓ‘¬ ø¬ÛÓ¬±˜À˝√√¬ı˛ ’±ø√ ¬ı±¸¶ö±Úº
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ ˆ”¬ø˜ Œ√¬ı˛·“±›À˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ∆˙˙¬ı, ∆fl¡À˙±¬ı˛ ¤¬ı— Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ õ∂Ô˜
ø√Ú&ø˘ ’øÓ¬¬ı±ø˝√√Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘º õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ø¶ß* ˜±˚˛±˜˚˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±Ê√›
˜ÀÚ ’±ÀÂ√º ¢∂±À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ › õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸Àe øÚø¬ıάˇ ¸•ÛÀfl«¡¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø¬ı
¶ú‘øÓ¬ Œ¬ı˛±˜LöÚ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì·±“›‡Ú¬ı˛ ¤È¬± ˜”¬ı˛Ó¬ ¤‡Ú ’±·±˝◊√ÒÚœ ˝√√±ø¬ı¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ’±˜±¬ı˛ ‚¬ı˛º Œ¸“±˚˛±˘≈-ø˙˜˘≈
‰¬øÓ¬˚˛Ú± ‰¬±˜ Œ‰¬±˚˛± ¬Û±¬ı˛ø˘ Ú±˝√√¬ı˛ Œ¸±µ± ¬ıÊ√¬ı˛˜øÌ ¬ı˝“√Ó¬ ¬ıÚ-Œfl¡‰¬è ŒÎ¬¬ı±‰¬±ø˘ ŒÓ¬¬Û¬ı˛
Œ˘ÀÓ¬fl≈¡ ¬ÛøÌ˚˛˘ ’˜¬ı˛± ˆ¬±Ó¬ø‚˘± Œfl¡±È¬Àfl¡±¬ı˛± Œ‰¬±¬ı˛±Ó¬ ŒÙ¬±¬Û±Ó¬ Œ˜±fl¡±˘ ¬ıÊ√±˘ ˆ¬˘≈fl¡±
Ú˘ Ê√±øÓ¬ Œ¬ı“øÓ¬-¬ı“±˝√√ ’±ø√ ˝√√À¬ı˛fl¡-¬ı˛fl¡˜¬ı˛ ’fl¡±øͬ-¸≈fl¡±øͬ ·ÀÂ√À¬ı˛ ˆ¬¬ı˛± ¤‡Ú ·˜ƒ·œ˚˛±
¬ı¬ı˛ ά±„√√¬ı˛ ˝√√±ø¬ıº ·Â√¬ı˛ ά±˘ ¬Û±Ó¬¬ı˛ ¸≈è„√√± Ê√˘„√√±À¬ı˛ ’˝√√± Œ¬ıø˘¬ı˛ Œ¬Û±˝√√À¬ı˛ ˝√√±ø¬ı‡Ú¬ı˛
˜±Ê√Ó¬, ’±g±¬ı˛Â√Ȭœ˚˛± ˜±øȬӬ Œ˜ø˘ ø√À˚˛ Ù≈¬È¬fl¡±-Ù≈¬È≈¬fl¡œ ¬ı≈Ȭ±¬ıÂ√± ¤‡Ú ˝◊√fÊ√±˘º
˝√√±ø¬ı‡ÚÓ¬ ¤¬ı±¬ı˛ ŒÚ±À¸±À˜±˚˛±Õfl¡ ø√ÚÀȬ± ŒÚ˚±˚˛º ’±è ˝√√±ø¬ı‡Ú¬ı˛¬Û¬ı˛± ›˘±˝◊√ ’±À˝√√±ÀÓ¬
¸√±˚˛ ¤È¬± øÚÊ«√Ú ø¬ı¯∏iß ˜Ú Õ˘ ‚”ø¬ı˛ ’±À˝“√±º ¬ı±ø¬ı˛¯±∏ ¬ı˛ ˝√√±ø¬ı‡Ú¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ ¤È¬± Ê√¬ı˛Ê
ƒ √¬ı˛øÚÀ˚˛
&“˝◊√¬Û“±›fl¡¬ı˛± øÊ√ø˘ ’±è Œ˝“√È≈¬˘≈fl¡ ‰¬¬ı˛±˝◊√¬ı˛ ˜±ÀÓ¬, fl¡í˘± ¬ı·± ˝√√±˘Òœ˚˛± ¬Ûø‡˘±À¬ı±À¬ı˛,
øÚÊ«√ÚÓ¬±˝◊√ ’±øÊ√› Œ˜±fl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛º ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ ά◊ˆ¬øÓ¬ ‰¬±“› ø¬ÛÂ√Õ˘º ¤øÓ¬˚˛±›
˝√√±ø¬ı‡Ú¬ı˛ Œ·±gÀȬ± Œ˜±¬ı˛ Ú±fl¡Ó¬ ˘±ø· ’±ÀÂ√ºî 15
¤˝◊√ øÚÊ«√ÚÓ¬±, ∆Ú¸ø·«fl¡ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ Œé¬ÀS õ∂ˆ”¬Ó¬ ¸˝√√±˚˛
fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’¸À˜¬ı˛ ’¬ı˛Ì…¸Ç≈˘ ¬Û±¬ı«Ó¬…ˆ”¬ø˜¬ı˛ Ú˚˛Ú±øˆ¬¬ı˛±˜ ‘√˙…, ‚Ú¸¬ı≈Ê√
¬Ûø~ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø‰¬S, ˜˝√√±¬ı±U ¬ıËp¡¬Û≈ÀS¬ı˛ ≈√¬ı˛ôL ≈√·«˜ ¬ı˛˝√¸…‚Ú ·øÓ¬ Œ¸Ãµ˚« ¤¬ı— ¬Û±˙±¬Û±ø˙
‰¬±-¬ı±ø·‰¬±¬ı˛ fl¡˜Úœ˚˛ ø¶ß*Ó¬±¬ı˛ ¬ıÌ«Ú± ’±ÀÂ√º ’¸À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ¸Ãµ˚«Àfl¡ ø¬ıÀ˙¯∏ ˜±S±
ø√À˚˛ÀÂ√ ‰¬±-¬ı±ø·‰¬±¬ı˛ Œ‰¬±‡Ê≈√άˇ±ÀÚ± Œ¸Ãµ˚«º ‰¬±-¬ı±ø·‰¬±¬ı˛ ’Ú≈¬Û˜ ‘√˙… Œ√‡±¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬±
fl¡ø¬ı Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ’±ÀÂ√º ¬ı…øMê√·Ó¬ Œ¸˝◊√ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ¤fl¡ ¸±é¬±»fl¡±À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì≈√˚˛±¬ı˛ Œ˜ø˘À˚˛˝◊√ ¬Û±˜-˜±ø¬ı˛ Ôfl¡± ’±è Œfl“¡‰¬± ‰¬±˝√√¬Û±Ó¬¬ı˛ Œ·±g, ñŒ√ø‡¬ıÕ˘ ¬Û±˜
--------------------------------------------------------------------------------------------------
15] Œ·±˝√√“±˝◊√, ˝√√œÀ¬ı˛Ì [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í, 2˚˛ õ∂fl¡±˙, 1997, ˘˚˛±Â«√ ¬ı≈fl¡ ©Ü˘, &˚˛±˝√√±øȬ, ¬Û‘–165
ºº 23ºº
Ù≈¬ø˘ Ôfl¡± ø¬ı˘±Ó¬œ Œ¸±Ì±è Ù≈¬˘À¬ı±¬ı˛, ’±è ‰¬±¬ıÕ˘ ¬Û±˜ ”√¬ı˛-ø√·ôL ø¬ı˚˛ø¬Û Ôfl¡± ·±Ï¬ˇ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı ¤fl¡ ø¬ıÀ˙¯∏ ‚Ȭڱ˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤fl¡±RÓ¬± ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛±, -ø˚ Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛± ∆· ø¬ı˛øÌøfl¡-ø¬ı˛øÌøfl¡ Œ‡± ¬Û±˝√√±¬ı˛ÀȬ±Ó¬ ˘±ø· Úœ˘± ∆˝√√ÀÂ√Õ·ºî16 ë븬ı˛±¬Û±Ó¬ Œ¬Û±Ó¬ ˚±˚˛
¤˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬±, ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ Œ˚ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±ÀÂ√, Ó“¬±¬ı˛ fl¡±À¬ı… õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤fl¡È¬± ’±˘±√±, ¶§Ó¬La ˝√√+√˚Ó˛ ¬
¸M√√±, Œ‰¬Ó¬Ú± øÚÀ˚˛ ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√À¬ıñ Ó¬±ÀÓ¬ ’±¬ı˛ ’±(˚« fl¡œØ õ∂fl‘¡øÓ¬ Œ˚ ¤fl¡ ¸¬ı«˜˚˛ ˜¬ı˛± øÊ√ø˘¬ı˛ Œ‡±˘±Ó¬
¸M√√± øÚÀ˚˛ fl¡ø¬ı Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚÀfl¡ ø‚À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√, Œ¸ fl¡Ô± fl¡ø¬ı øÚÀÊ√˝◊√ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛í√¬ı˛ ¬ı˛—î
¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – [ìŒÒ±˚˛±¬ı˛ ¸˜˚˛î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
ìøÚ¸·« Œ˚ øfl¡Â√≈¬ ¬Ûø¬ı˛˜±ÀÌ Œ˜±¬ı˛ fl¡±¬ı…-Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ’¬ı˘•§Ú Ó¬±Ó¬ ˆ≈¬˘ Ú±˝◊√º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ¬ı˛ÃÀ^¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı˛— ‘√˙…Ó¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ø˙˝√√¬ı˛Ú Ê√±·±ÀÚ±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
˙…±˜˘ ø¶ß*Ó¬±¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ˘±ø˘Ó¬ ∆˝√√ÀÂ√ Œ˜±¬ı˛ ˜Ú, õ∂±øÌÓ¬ ∆˝√√ÀÂ√ Œ˜±¬ı˛ ø¬ıø‰¬S ’±À¬ı·Ø ¤fl¡ ’¬Û”¬ı« ø¶ß*Ó¬± Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇ –
Ÿ¬Ó≈¬À˚˛ Ÿ¬Ó≈¬À˚˛ Œ¬ı˛±˜±ø=Ó¬ ’±è ’±Àµ±ø˘Ó¬ ∆˝√√ÀÂ√ Œ˜±¬ı˛ ˝√√+√˚º˛ ¬ı¯∏±« , Œ˝√√˜ôL ’±è ˙œÓ¬ÀÓ¬˝◊√ ëë¬ı±“˝√¬ı˛ ’±·Ó¬
˜˝◊√ ¸¬ı˛˝√ ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘ø‡ÀÂ√±º ¬Û±Í¬fl¡¸fl¡À˘ ˘é¬… Úfl¡¬ı˛±Õfl¡ Ôfl¡± Ú±˝◊√ Œ˜±¬ı˛ ’øÒfl¡±—˙ ŒÒ±˚˛±˝◊√ ’±À¬ı˛
õ∂Ó¬œfl¡ ’±è ά◊¬Û˜±¬ı˛ ά◊˝√ õ∂fl‘¡øÓ¬ºî 17 øÚÊ«√ÚÓ¬±
Ó¬À¬ı ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ , Ó“¬±À√¬ı˛ ¸‘©Ü ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ õ∂Ô˜¬ÛÀ¬ı«, õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ’¬Û¬ı˛+¬Û ˜ø˝√√˜± fl≈¡˚˛ø˘Ó¬ ‡ø˝√√ ¬ÛÀ¬ı˛
¸±˜ø¢∂fl¡ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚº S꘱i§À˚˛ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ˜±Ò…À˜ Œ¬ıø˘¬ı˛ ˜≈‡î
õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Û”Ì«¬ı˛+¬ÛøȬ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Úº [ìŒÒ±˚˛±¬ı˛ ¸˜˚˛î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±À˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸Àe øÚø¬ıάˇ ¸•Ûfl«¡ Ô±fl¡± ¸ÀN› Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸—fl¡˘Ú ë·Ò”ø˘ ø˘‡±í fl¡ø¬ıÓ¬±› fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ¤fl¡˝◊√ ’Ú≈ˆ¬”øÓ¬ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√–
ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í-¤ õ∂fl‘¡øÓ¬ ’Ú≈¬Ûø¶öÓ¬, ’ôLÓ¬ Œ¸˝◊√ ’ÀÔ« ’Ú≈¬Ûø¶öÓ¬ Œ˚ ’ÀÔ« Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ëëfl¡±øÓ¬¬ı˛ øÚ˚˛À¬ı˛ fl¡±˜≈ø¬ı˛ Òø¬ı˛À˘
¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ fl¡ø¬ıÓ¬±Ò±¬ı˛±˚˛ õ∂fl¡‘ øÓ¬Àfl¡ ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√ÀÓ¬ Œ√‡± ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ’±ÀÂ√ qÒ≈ ’‰¬ø¬ı˛Ó¬±Ô« ·Ò”ø˘¬ı˛ ˜±Ó¬
Ê√œ¬ıÚÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¶§Àõü¬ı˛ ˆ¬±„√√±·Î¬ˇ±, ø‰¬ôL±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ Ú±Ú±ÚÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ø¡Z˜≈‡œ, ¬ıU˜≈‡œ ¬ı± Ú√œ¬ı˛ ¬Û±ÚœÓ¬ Ê√±Àfl¡ Ê√±Àfl¡
õ∂øÓ¬˜≈‡œ Ȭ±Ú±À¬Û±ÀάˇÚ, ’±¬ı˛ ’±ÀÂ√ øfl¡Â≈√ ’fl¡±¬ı˛Ì Œ˚ìıÚ Œ¬ı√Ú± , ˝√√Ó¬±˙±› ’±ÀÂ√, ø˙q ’±è ‚ø¬ı˛˚˛±˘
˙”Ú…Ó¬±À¬ı±Ò› ’±ÀÂ√,  øfl¡c ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛˝√◊ ŒÚ˝◊√ øÚÊ√¶§ ∆˙˘œñ ’±ÀÂ√ Œ¸˝◊√ ∆˙˘œ ’±ø¬ı©®±À¬ı˛¬ı˛ ˜‘Ó¬Ê√Ú¬ı˛ Œ˜˘± ˜≈‡Ó¬ñ
øÚ√±èÌ ¬ı鬱À¬ı·º Œ¸˚˛± ’ÚôL¬ı˛ Œ·±gî
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛› õ∂Ô˜ fl¡±¬ı…¢∂Lö 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í-¬ı˛ ˜ÀÒ… [ì·Ò”ø˘ ø˘‡±î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚÊ√¶§ õ∂fl‘¡øÓ¬ˆ¬±¬ıÚ± ŒÓ¬˜Úˆ¬±À¬ı ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛øÚº õ∂Ô˜ ¬ÛÀ¬ı« ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í ¤¬ı— ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±Gø˘ø¬Ûí-¬ı˛ ˜Ò…¬ıÓ«¬œ √œ‚« ¸˜À˚˛¬ı˛ ¬ı…¬ıÒ±ÀÚ Ê√œ¬ıÚ±Úµ
Ê√œ¬ıÚ±Úµ, ¬ı˛‚≈Ú±Ô Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ [1979-1968], Ú¬ıfl¡±ôL¬ ¬ıè˚˛±¬ı˛ [1926-2002] øÚÀÊ√Àfl¡ ’±R¶ö ¤¬ı— ¸—˝√√Ó¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ú·¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˛Ã¬ı˛¬ı ŒÔÀfl¡ ¤fl¡È≈¬
’Ú≈fl¡¬ı˛À̬ı˛ ¶Û©Ü Â√±¬Û øÂ√˘º Ó“¬±¬ı˛ øÚÊ√¶§ ∆˙˘œ Ó¬‡Ú fl¡—øSêȬ ˝√√À˚˛ Œ√‡± Œ√√˚˛øÚº Ó¬À¬ı ¸À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√Ú øÓ¬øÚ, ¸À¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√Ú õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√ Œ˚ ¤À˘Ú, Ó¬±¬ı˛
ëøÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙sí [1965]ñ fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸Àe fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ˚ ’±øRfl¡ fl¡±¬ı˛Ì õ∂fl‘¡øÓ¬ ˝√√˚˛ÀÓ¬± Ó“¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ά±fl¡ ø√À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±Àfl¡º ¤È¬± ‡≈¬ı˝◊√ ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ Œ˚
¸•Ûfl«¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¶Û©Ü ˝◊√øeÓ¬ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ ëŒÒ“±˚˛±¬ı˛ Ú·¬ı˛Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œflv¡√±Mê√ ¢≠±øÚ ’±¬ı˛ ø¬ıù´ Ê√œ¬ıÀÚ ˝√√Ó¬±˙±¬ı˛ ’±‚±ÀÓ¬ fl¡ø¬ıø‰¬M√√ ˚‡Ú øÂ√iß
¸˜˚˛í › ë·Ò”ø˘ ø˘‡±í ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú± Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º ëŒÒ±˚˛±¬ı˛ ¸˜˚˛í øˆ¬iß ˝√√À˚˛ ˚±À26√, Ó¬‡Ú Œ˚ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸Àe Ó“¬±¬ı˛ ’±¬ı±À˘…¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¸•Ûfl«¡, Œ¸Ã˜…-ø¶ß*
˙±øôL¬ı˛ñ ø¬ı¬ı˛±˜ ø¬ı|±À˜¬ı˛ Ê√·» ‡≈À˘ Œ¸ Ó“¬±Àfl¡ ’±˝3√±Ú fl¡¬ı˛À¬ı˝◊√, ’±¬ı˛ fl¡ø¬ı› Œ¸˝◊√
--------------------------------------------------------------------------------------------------
16] Œ·±˝√√“±˝◊√ , ˝√√œÀ¬ı˛Ì [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í 2˚˛ õ∂fl¡±˙, 1997, ˘˚˛±Â«√ ¬ı≈fl¡ ©Ü˘, &˚˛±˝√√±øȬ, ¬Û‘–185 ’±˝3√±ÀÚ ¸±Î¬ˇ± ø√À˚˛ øÚÀÊ√Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ŒÂ√Àάˇ Œ√À¬ıÚº ¬ıdÓ¬ ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í, ¤¬ı˛ ¬Û¬ı˛
17] Ó¬À√¬ı, Û‘–126
ºº 24ºº ºº 25ºº
ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí-¬ı˛ ¸˜˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤À¸˝◊√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ øfl¡Â≈√Ȭ± ¶§øô¶ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
ì¬ı±¬ı˛-¬ı±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¸¬ı Œfl¡±˘±˝√√À˘ ¸˜±À¬ı˛±À˝√√ ¬ı˛œøÓ¬ ¬ı˛Mê√-flv¡±øôL ˘±À· Œ˚Ú ,
Ó¬±˝√√±¬ı˛± ’ÀÚfl¡ Ê√±ÀÚñ¤˝◊√ ”√¬ı˛ ˜±Àͬ ’±ø˜ ‡“≈øÊ√ Ú±Àfl¡± Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜±ÀÚ
qÒ≈ ¤˝◊√ ˜±Àͬ-¬ı˛±Ó¬ ’±˜±À√¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡ÀÂ√, ’±˝√√±,-¬ıÀ˘øÂ√ , ë˚±¬ı Ú± ’±¬ı˛í-Œfl¡Ú ¡
Œfl¡Ú ˚±¬ı∑ ¤˝◊√ Ò≈À˘± ‡Î¬ˇ ·±ˆ¬œ ˝“√±¸ ŒÊ√…±»¶ß± ŒÂ√Àάˇ ’±ø˜ ˚±¬ı Œfl¡±Ú‡±ÀÚ,
Œ¸‡±ÀÚ ø‰¬ôL±¬ı˛ ¬ı…±Ô± Ú± øfl¡∑
’±Ê√ ¬ı˛±ÀÓ¬ qÒ≈ ’±ø˜ ˙±øôL¬ı˛ ’±fl¡±˙ Œ‰¬À˚˛øÂ√ Œ˚-Œ¸˝◊√ ˆ¬±À˘±..........î
[¤˝◊√ ¸¬ı, Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Û, ’õ∂fl¡±ø˙Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±]
õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ øÚÊ«√Ú, ˙±øôL ¸˜±˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ ’øô¶QÀfl¡ ‡“À≈ Ê√ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº
¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ˙±ˆ¬± Œ√À‡ ά◊»Ù≈¬~ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√¸¬ı Œfl¡±˘±˝√√˘ ¸˜±À¬ı˛±À˝√¬ı˛√
ø¬ı¬ı˛øMê√ flv¡±øôL ŒÔÀfl¡ ”√À¬ı˛ ¸À¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’Ô« Œ‡“±Ê√±¬ı˛ √±˚˛ ŒÔÀfl¡
˜≈øMê√ øÚÀ˚˛ øÓ¬øÚ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ “√±øάˇÀ˚˛ÀÂ√Úº õ∂fl¡‘ øÓ¬ø‰¬ÀS¬ı˛ øÚø¬ıάˇ ’±Úµ¬ı˛¸ øÓ¬øÚ Î¬◊¬ÛÀˆ¬±·
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
쉬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Ú≈À˚˛ ¬ÛíÀάˇ Ù¬À˘ÀÂ√ Ù¬¸˘,
Ó¬±À√¬ı˛ ô¶ÀÚ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ŒÙ“¬±È¬± ŒÙ“¬±È¬± ¬ÛøάˇÀÓ¬ÀÂ√ ø˙ø˙À¬ı˛¬ı˛ Ê√˘Ø
õ∂‰≈¬¬ı˛ ˙À¸…¬ı˛ ·g ŒÔÀfl¡ ŒÔÀfl¡ ’±ø¸ÀÓ¬ÀÂ√ Œˆ¬À¸
Œ¬Û“‰¬± ’±¬ı˛ ˝◊“√≈√À¬ı˛¬ı˛ ‚˱ÀÌ ˆ¬¬ı˛± ’±˜±À√¬ı˛ ˆ“¬±Î¬ˇ±À¬ı˛¬ı˛ Œ√À˙Øî
[’¬ı¸À¬ı˛¬ı˛ ·±Ú, Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Û]
ˆ“¬±Î¬ˇ±¬ı˛ Œ√À˙¬ı˛ ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬ø‰¬S, Ó“¬±¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ’±¬ı˛› øÚø¬ıάˇˆ¬±À¬ı ˜ø√¬ı˛
˝√√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√ ¤˝◊√‡±ÀÚ –
ìŒ√À‡øÂ√ ¸¬ı≈Ê√ ¬Û±Ó¬± ’‚˱À̬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ˝√√˘≈√,
ø˝√√Ê√À˘¬ı˛ Ê√±Ú±˘±˚˛ ’±À˘± ’±¬ı˛ ¬ı≈˘¬ı≈ø˘ fl¡ø¬ı˛˚˛±ÀÂ√ Œ‡˘±,
˝◊“√≈√¬ı˛ ˙œÀÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ Œ¬ı˛˙À˜¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ¬ı˛±À˜ ˜±ø‡˚˛±ÀÂ√ ‡≈√,
‰¬±À˘¬ı˛ Ò”¸¬ı˛ ·Àg Ó¬¬ı˛Àe¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ˝√√À˚˛ Á¡¬ı˛ÀÂ√ ≈√íÀ¬ı˘±
øÚÊ«√Ú ˜±ÀÂ√¬ı˛ Œ‰¬±À‡, ¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±Àάˇ ˝“√±¸ ¸g…±¬ı˛ ’±Ò±À¬ı˛
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ ‚≈À˜¬ı˛ ‚˱ÌñŒ˜À˚˛ø˘ ˝√√±ÀÓ¬¬ı˛ ¶Û˙« ˘À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ó¬±À¬ı˛ ,î
[˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’±À·, Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Û]
¤˝◊√ ¬ı˛+¬Û¬ı˛¸ ‹ù´À˚«¬ı˛ ˆ¬±G±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ õ∂fl¡‘ øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±Àfl¡ ¸≈õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí-ŒÓ¬ õ∂Ô˜ õ∂øӬᬱ Œõ∂À˜¬ı˛º õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤À¸ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ˝√√À˚˛º Ó¬À¬ı
ºº 26ºº
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¸˜ô¶ õ∂fl‘¡øÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡fl¡ˆ¬±À¬ı ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í¬ı˛ ¤fl¡È¬± ¶§±Ó¬La…
˜±˝√√±R… ’±ÀÂ√º ’Ú…S õ∂fl‘¡øÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˚˜Ú Œ√˙-fl¡±˘ øÚ¬ı˛À¬Ûé¬ ∆Ú¬ı«…øMê√fl¡ ¬ı˛+¬Û,
묬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í ŒÓ¬˜Ú Ú˚˛º ¤ÀÓ¬ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¢∂±˜œÌ ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ‘√˙…¬ÛÀȬ Œ˚ ά◊8˘ ’±À˘±
;˘ÀÂ√, Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¸˜ô¶ fl¡ø¬ıÊ√œ¬ıÀÚ Ó¬±¬ı˛ ’±ˆ¬± ¬ÛÀάˇÀÂ√º ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í-˚˛ ’±¬ÛÚ
¶§À√˙ ¬ı±—˘±À√˙Àfl¡ fl¡ø¬ı ¤˜Ú˝◊√ øÚÊ√ Œ¸Ãµ˚«À˘±Àfl¡¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ ˜LöÚ fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú
Œ˚, ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û qÒ≈ ¬ı±—˘±¬ı˛˝◊√ ˜ÀÒ… ¸œ˜±¬ıX Ô±Àfl¡øÚ, ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Œ|ᬠ∆Ú¸ø·«fl¡
ø‰¬S ˝√√À˚˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±ø¸Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡ø¬ı ’ôL¬ı˛À˘±Àfl¡¬ı˛ ·”Ϭˇ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ¸Àe õ∂·±Ï¬ˇ Œõ∂˜ ›
˜˜Ó¬± ø˜ø˙À˚˛ ˙s › ¬ı…?ÀÚ¬ı˛ øÚ‡“≈Ó¬ Â√ø¬ı Â√“±fl¡øÚ ø√À˚˛ ¬Ûø¬ı˛©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ·Àάˇ Ó≈¬À˘ÀÂ√Ú
¤fl¡ ¬ı˛±Ê√õ∂±¸±√º fl¡ø¬ı øÚÀÊ√˝◊√ Œ˚ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì¬ı±—˘±¬ı˛ ˜≈‡ ’±ø˜ Œ√ø‡˚˛±øÂ√, Ó¬±˝◊√ ’±ø˜ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛+¬Û
‡“≈øÊ√ÀÓ¬ ˚±˝◊√ Ú± ’±¬ı˛î [ëë¬ı±—˘±¬ı˛ ˜≈‡ ’±ø˜ Œ√ø‡˚˛±øÂ√íí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
fl¡ø¬ı Ó“¬±¬ı˛ ·”Ϭˇ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬À˘±fl¡ ø√À˚˛ ø√ÀÚ¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ø√Ú ˜LöÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛
Ê√˘, ¶ö˘, ’±fl¡±˙, ¬õ∂±ôL¬ı˛º ¤˜Úøfl¡ ¬Ûq¬Û±ø‡, fl¡œÈ¬¬ÛÓ¬e, ¬ı±—˘±¬ı˛ ˙¸…À‡Ó¬, ˘Ó¬±-
¬Û±Ó¬±, ·±Â√-·±Â√±ø˘, Ù≈¬˘-Ù¬˘ñ ¸¬ıøfl¡Â≈√˝◊√º ¸¬ıøfl¡Â≈√˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ‰¬±À‡ Ò¬ı˛± ø√À˚˛ÀÂ√ Ú±Ú±
¬ıÀÌ« Ú±Ú±Ú ¬ı˛À„√√ Ê√±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛º øÓ¬øÚ ¬Û≈∫±Ú≈¬Û≈∫¬ı˛+À¬Û Œ√À‡ÀÂ√Ú ¬ı±—˘±¬ı˛ ¢∂±˜À√À˙¬ı˛
˜±Ú≈¯∏ › ˜±Ú≈¯∏œÀ√¬ı˛ ¤˜Úøfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¬ı±—˘±¬ı˛ ø¬ı·Ó¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ‰¬ø¬ı˛S ¬ı~±˘
Œ¸Ú, ‰“¬±√ ¸√±·¬ı˛, ¸œÓ¬±¬ı˛±˜, ¬ı˛±˜Ú±Ô ¬ı˛±˚˛ õ∂˜≈‡Àfl¡º ¬ı±—˘±¬ı˛ ëͬ±fl≈¡˜±¬ı˛ Á≈¡ø˘í ŒÔÀfl¡
ά◊»¸±ø¬ı˛Ó¬ ¬ı˛+¬Û¸œ·Ì ë˙∫˜±˘±, ‰¬f˜±˘±, ˜±øÚfl¡˜±˘±íñ ¤¬ı˛± ¤¬ı— ’±À¬ı˛± ’ÀÚÀfl¡
˚±¬ı˛± ¸¬ı±˝◊√ ø˜À˘ ¬ı±—˘±¬ı˛ Ú¬ı˛Ú±¬ı˛œ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ˚±S±¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚≈À· ˚≈À· ¸•Û‘Mê√ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ñ
Ó¬±¬ı˛± ¸fl¡À˘˝◊√ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÀ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ø‰¬¬ı˛ˆ¬±¶§¬ı˛ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√Úº ¬ı±—˘±¬ı˛
¬ı˛+¬Û¸g±ÀÚ ¤¬ı˛fl¡˜ ·ˆ¬œÀ¬ı˛¬ı˛ ¶Û˙« øÓ¬øÚ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú Ó“¬±¬ı˛ ì¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±î-¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛
Â√ÀS Â√ÀSº fl¡øÓ¬¬Û˚˛ ‘√©Ü±ôL ¸˝√√À˚±À· ø¬ı¯∏˚˛øȬ ø¬ı˙√ fl¡¬ı˛± ˝√√˘–
[1] ìŒÓ¬±˜¬ı˛± Œ˚‡±ÀÚ ¸±Ò ‰¬À˘ ˚±›-’±ø˜ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛
¬ı˛À˚˛ ˚±¬ı , Œ√ø‡¬ı fl“¡±Í¬±˘ ¬Û±Ó¬± Á¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±Ó¬±À¸ ,
Œ√ø‡¬ı ‡À˚˛ø¬ı˛ ά±Ú± ˙±ø˘Àfl¡¬ı˛ ¸g…±˚˛ ø˝√√˜ ˝√√À˚˛ ’±À¸î
[ìŒÓ¬±˜¬ı˛± Œ˚‡±ÀÚ ¸±Ò ‰¬À˘ ˚±›î, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
[2] ëë’±ø˜ Œ˚ ¬ıø¸ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ‚±À¸
¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀÔ ‚≈À¬ı˛ ¬ıUø√Ú ’ÀÚfl¡ Œ¬ı√Ú± õ∂±ÀÌ ¸À˚˛
Ò±Úø¸“øάˇøȬ¬ı˛ ¸±ÀÔ ¬ı±—˘±¬ı˛ ù¨˙±ÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡ ˚±¬ı ¬ıÀ˚˛,
Œ˚˝◊√‡±ÀÚ ¤À˘±‰≈¬À˘ ¬ı˛±˜õ∂¸±À√¬ı˛ Œ¸˝◊√ ˙…±˜± ’±Ê√› ’±À¸íí
ºº 27ºº
 [ì˚Ó¬ø√Ú Œ¬ıÀ‰¬ ’±øÂ√ ’±fl¡±˙ ‰¬ø˘˚˛± Œ·ÀÂ√î, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
[3] ë뤽◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¤fl¡ ¶ö±Ú ’±ÀÂ√ñ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ¸≈µ¬ı˛ fl¡èÌ –
Œ¸‡±ÀÚ ¸¬ı≈Ê√ ά±„√√± ˆ¬À¬ı˛ ’±ÀÂ√ ˜Ò≈fl”¡¬Ûœ ‚±À¸ ’ø¬ı¬ı˛˘ ,
Œ¸‡±ÀÚ ·±ÀÂ√¬ı˛ Ú±˜ – fl“¡±Í¬±˘ ’ù´O√√, ¬ıȬ, Ê√±è˘, ø˝√√Ê√˘ ,
Œ¸‡±ÀÚ Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ Œ˜À‚ ڱȬ±¬ı˛ ¬ı˛À„√√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ê√±ø·ÀÂ√ ’èÌ ,íí
[ì¤˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¤fl¡ ¶ö±Ú ’±ÀÂ√ñ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ¸≈µ¬ı˛ fl¡èÌî, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
[4] ë댷±˘¬Û±Ó¬± Â√±Î¬◊øÚ¬ı˛ ¬ı≈fl¡ ‰≈¬À˜ Úœ˘ ŒÒ±˚˛± ¸fl¡±À˘ ¸g…±˚˛
’ù´ÀO¬ı˛ ¸g…±˚˛ ˝√√±›˚˛± ˚‡Ú Œ˘À·ÀÂ√ Úœ˘ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ıÀÚ
øˆ¬ÀÊ√ ˝√√À˚˛ ’±À¸ Œ˜À‚ ¤-≈√¬Û≈¬ı˛-ø‰¬˘ ¤fl¡± Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙íí
[쌷±˘¬Û±Ó¬± Â√±Î¬◊øÚ¬ı˛ ¬ı≈fl¡ ‰≈¬À˜ Úœ˘ ŒÒ±˚˛± ¸fl¡±À˘ ¸g…±˚˛î, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
[5] ëë’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı øÙ¬À¬ı˛ Ò±Úø¸“øάˇøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ñ¤˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛
˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜±Ú≈¯∏ Ú˚˛,ñ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı± ˙∫ø‰¬˘ ˙±ø˘Àfl¡¬ı˛ Œ¬ıÀ˙ ,
˝√√˚˛ÀÓ¬± Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±fl¡ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ fl¡±øÓ«¬Àfl¡¬ı˛ Ú¬ı±Ài߬ı˛ Œ√À˙íí
[ì’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı øÙ¬À¬ı˛ Ò±Úø¸“øάˇøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ñ¤˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛î, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
[6] ëë¤-¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬± ’±ø˜ ˚‡Ú ø˘À‡øÂ√ ¬ıÀ¸ øÚÊ√ ˜ÀÚ ¤fl¡± ,
‰¬±˘Ó¬±¬ı˛ ¬Û±Ó¬± ŒÔÀfl¡ Ȭ¬Ûƒ-Ȭ¬Ûƒ ŒÊ√…±»¶ß±¬ı˛ Á¡À¬ı˛Â√ ø˙ø˙¬ı˛ ,
fl≈¡˚˛±˙±˚˛ ø¶ö¬ı˛ ˝√√À˚˛ øÂ√˘ •°±Ú Ò±Úø¸“øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ ,íí
[ì¤-¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬± ’±ø˜ ˚‡Ú ø˘À‡øÂ√ ¬ıÀ¸ øÚÊ√ ˜ÀÚ ¤fl¡±î, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±]
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ¸≈µ¬ı˛ øÚÊ«√ÚÓ¬± ≈√À‰¬±‡ Œ˜À˘ Œ√‡ÀÓ¬ ˘±·À˘Ú fl¡ø¬ıº ¬õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√
˜±˚˛±˜˚˛ Œ¸Ãµ√˚« fl¡ø¬ı ∆˙˙¬ı ŒÔÀfl¡˝◊√ Œ√À‡ ¤À¸ÀÂ√Úº ¤¬ı±¬ı˛ qÒ≈ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ó¬±Àfl¡ ø˙øäÓ¬
¬ı˛+¬Û√±Ú fl¡¬ı˛±º ¤˝◊√ Œ˚ Œ√‡± › Œ√‡±ÀÚ±ñ ¤˝◊√‡±ÀÚ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¶§Ó¬La ˜±S±
Œ¬Û˘º Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ¤˜Ú fl¡À¬ı˛ ’±¬ı˛ Œfl¡˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ Œ√À‡ÚøÚ , ¤ Œ√‡± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
˜ÀÓ¬± õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛+¬Û √˙«Ú Ú˚˛, øfl¡—¬ı± ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛ ’¸œÀ˜¬ı˛ ¸œ˜±-õ∂fl¡±˙, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛
¸À˝√√±√¬ı˛± ˝◊√Ó¬…±ø√ Ó¬ÀN› Œ√‡± Ú˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ fl¡ø¬ı ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ˘Ú
Ó¬±Àfl¡ ˙Ú±Mê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈ ø˘À‡ÀÂ√Ú –
ìAll poets in a sense, are poets of Nature, but Jibanananda is so
in a rather special sense , he is absorbed in Nature: Physical nature,
and certain aspect of it. A nature worshipper, but by no means a
platonist or Pantheists, he is rather a Pagan who loves the things of
nature sensuously, not as tokens or symbols, nor as patterns of per-
ºº 28ºº
fection, but simply because they are what they are.î 18
ø‰¬√±Úµ √±˙&5 Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂fl¡‘ øÓ¬ ¸•ÛÀfl«¡ ’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ø¬ıÀ˙¯∏Ì ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
ë¢∂±˜…í ë[rustic]íñ ˚± ¬ı≈XÀ√¬ı fl¡À¬ı˛ÚøÚ ’Ô‰¬ Œ¸ ¸•ÛÀfl«¡ øÓ¬øÚ ¸À‰¬Ó¬Ú øÂ√À˘Ú,
'they are what they are' fl¡Ô±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… Ó¬±¬ı˛˝◊√ ˝◊√øeÓ¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ’Ú˘—fl‘¡Ó¬
¢∂±˜… õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ Ó¬œ¬ıË ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬-¸•ÛißÓ¬±¬ı˛ ˜±Ò…À˜ Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤Àfl¡¬ı˛
¬Û¬ı˛ ¤fl¡ ¤“Àfl¡ Œ·À˘Ú ’Ô‰¬ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√øf˚˛Ê√ [sensuousness]-¤¬ı˛ √±À˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
øÚÊ√¶§-¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ ˜”øÓ«¬ Œfl¡±Ô±› ø¬ıfl‘¡Ó¬ ˝√˘ Ú±, ¬ı¬ı˛= õ∂fl‘¡øÓ¬ ’±¬ı˛› øÚø¬ıάˇ › ˜±˚˛±¬ıœ
˝√√À˚˛ Œ√‡± ø√˘ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ fl¡±¬ı…¢∂Lö ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙sí ¢∂ÀLö fl¡ø¬ı¬ı˛
õ∂fl‘¡øÓ¬ õ∂œøÓ¬, õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú± ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ¬ı…±¬Ûfl¡ ˝√√À˚˛ Œ√‡± Œ√˚˛º ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ ë‘√˙…í,
ë¢∂œÉ¬ı˛ Œfl¡˝◊√Ȭ±˜±Ú é≈¬^fl¡±˚˛ ‘√˙…í › ë¬ıËp¡¬Û≈SÓ¬ ¸”˚«±ô¶í õ∂ˆ‘¬øÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√
ø¬ıÀ˙¯∏ õ∂fl‘¡øÓ¬ ˆ¬±¬ıÚ± õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ fl¡±¬ı…¢∂Lö ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛
Ù¬±À˘í [1973] ¤˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬ Œõ∂˜ ø¬ıô¶‘øÓ¬ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛º¬ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ˚ ¤fl¡øȬ øÚÊ√¶§ ¬ı˛+¬Û,
Œ‰¬Ó¬Ú± › õ∂±Ì ’±ÀÂ√ Œ¸ ˜Ú≈¯∏… ˜±S Ê√±ÀÚº øfl¡c Œ¸˝◊√ Ê√±Ú±, fl¡ø¬ı¬ı˛ ‘√ø©ÜÀÓ¬ ’¬Û¬ı˛+¬Û
˝√√À˚˛ ά◊Àͬº ë‘√˙…í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˆ¬±¶®˚«¸˜ ¤fl¡ ’¬Û”¬ı« ¬ı˛+¬Û õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
ìøÚÔ¬ı˛ ·Â√¬ı˛ ¬Û±Ó¬, ¬Û±Úœ¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬
fl¡ø•ÛÓ¬ øÚ¶§Ú
øÚ‰≈¬fl¡ ¬ıœÌ±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛Ó¬
¬ı“±fl¡¬ı˛ Ú‡¬ı˛ ’±‚±Ó¬îº
[ì‘√˙…î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ¤fl¡˝◊√ ά◊¬Û˘øt fl¡ø¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, õ∂‡¬ı˛ ¢∂œÉfl¡±À˘º ¤˝◊√ ά◊¬Û˘øt¬ı˛
fl¡Ô± fl¡ø¬ı ¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ë¢∂œÉ¬ı˛Œfl¡˝◊√Ȭ±˜±Ú é≈¬^fl¡±˚˛ ‘√˙…í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º õ∂‡¬ı˛ Œ¬ı˛ÃÀ^ Ó¬5
ˆ”¬˜GÀ˘ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øÚÔ¬ı˛ ô¶t ‘√˙… õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ı ˜≈* ˝√√À˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì¬ıÓ¬±À˝√√ Œ˜ø˘ ø√øÂ√˘
·Â√¬ı˛ ˙…±˜ø˘˜±
”√¬ı˛-ø√·ôL¬ı˛ ’±‰«¬œÓ¬
Ò≈˚˛ø˘ ¬ı˛í√
* * *
--------------------------------------------------------------------------------------------------
18] Bose, Buddhadev:'An Acre of green grass', 1982 Paprus Re.Print/Pg.-58
ºº 29ºº
 ˘≈˝◊√Ó¬Ó¬ ø¬ı˝√√-Œ˜ÀȬfl¡±¬ı˛ ì∆Ú‡Ú¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı±È¬ÀȬ±
‰¬˘˜±Ú ¡Zœ¬Û ’±Ò±À¬Û±Ó¬ ∆· ¬Ûø¬ı˛ Ôfl¡±
”√¬ı˛-ø√·ôL¬ı˛ ’±‰«¬œÓ¬ ¸±¬Û ¤È¬±¬ı˛ √À¬ı˛ ¬ı±È¬ÀȬ±À¬ı˛
ø¬ıfl¡œÌ« õ∂˝√¬ı˛ºî ‰≈¬ø˘ Œ˜ø˘ ‚”ø¬ı˛ ’±ø˝√√˘
[ì¢∂œÉ¬ı˛ Œfl¡˝◊√Ȭ±˜±Ú é≈¬^fl¡±˚˛ ‘√˙…î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í] ¤·¬ı˛±fl¡œ øÓ¬À¬ı˛±Ó¬±

ì¬ıËp¡¬Û≈SÓ¬ ¸”˚«±ô¶î ¤fl¡øȬ ά◊»fl‘¡©Ü fl¡ø¬ıÓ¬±º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ qÒ≈ ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛˝◊√ Ú˚˛
Œ·±È¬± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…¬Ûø¬ı˛S꘱¬ı˛ ¤fl¡øȬ ά◊8˘ ¸‘ø©Üº õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤˜Ú ˘±˘¸±˜˚˛
ø‰¬SÒ˜«œ fl¡ø¬ıÓ¬± ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ø¬ı¬ı˛˘º
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í-¬ı˛ ¬Û˚«±À˚˛ ¤À¸ øÚÀÊ√¬ı˛ fl‘¡ø©Ü,
¸ˆ¬…Ó¬±, ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸Ê√±· ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ¢∂±˜… ‹øÓ¬˝√√… ’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˚ ˜”˘øˆ¬øM√√
Œ¸ fl¡Ô± fl¡ø¬ı ¤¬ÛÀ¬ı« ˜À˜« ˜À˜« ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¢∂±˜… õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤¬ı— ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ õ∂øÓ¬
fl¡ø¬ı¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ’±fl¡¯∏«Ì ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛˝◊√ øÂ√˘º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« fl¡ø¬ı øÚø¬ıάˇˆ¬±À¬ı Ó¬± ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Ó¬±¬ı˛ ˜”˘ fl¡±¬ı˛Ì ¬˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ¶ÛÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ı ·øÔ«˚˛± ˘fl«¡±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’¸ø˜˚˛± ˆ¬±¯∏±˚˛ ¬ı˛+¬Û±ôL¬ı˛
fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸Àe Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ Œ˚ ¤fl¡øȬ ’ø¬ıÀ26√√… ¸•Ûfl«¡ ’±ÀÂ√ñ
Œ¸ fl¡Ô± ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬± Â√±Î¬ˇ± Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í fl¡±¬ı…¢∂LöøȬ ¬ÛÀάˇ
˝√√˚˛ÀÓ¬± ’Ú≈Àõ∂¬ı˛Ì± ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ¢∂±À˜¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ڱάˇœ¬ı˛ ¸•Ûfl«¡º ¢∂±À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡
¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ ˜ÀÒ… øÓ¬øÚ ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ∆˙˙À¬ı¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ¸±Ú±ø˘ ø√Ú&ø˘¬ı˛ fl¡Ô±
¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ı ø¬ı¯∏J ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√Ú –
웇 ›‡ ¤Ê√±¬ı˛ ·Â√¬ı˛ “√±Ó¬
˜”26«√± ∆· ¬Ûø¬ı˛ ’±ÀÂ√
Œ˜±¬ı˛ ∆˙˙¬ı
Œ˜±¬ı˛ ∆˙˙¬ı
ά◊ø¬ı˛ Œ˚±˚˛± ¤Ê√±fl¡ ÒÀÚ˙ ‰¬¬ı˛±˝◊√
¬Ûø¬ı˛ Œ˚±˚˛± Ó¬±¬ı˛ “√±...........î
[웇 ›‡ ¤Ê√±¬ı˛ ·Â√¬ı˛ “√±Ó¬î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
¢∂±À˜¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘œÚ ‘√˙…¬ÛȬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ ’±^« fl¡À¬ı˛º ¶ú‘øÓ¬ ø¬ıÊ√øάˇÓ¬ fl¡ø¬ı Ó¬ij˚˛
˝√√À˚˛ ¢∂±À˜¬ı˛ Œ¸˝◊√ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ fl¡Ô± Œˆ¬À¬ıÀÂ√Ú, Œ˚ øÚÀÊ√¬ı˛ Œ¬ı±¬ı± ¸ôL±ÚøȬÀfl¡ øÚÀ˚˛ ¢∂±À˜¬ı˛
fl“¡±‰¬± ¬ı˛±ô¶±¬ı˛ ¸ø¬Û«˘ ¬ÛÔ ø√À˚˛ Œ˝“√ÀȬ ‰¬À˘ÀÂ√Ú–
’±è ø¬ÛÀ‰¬ ø¬ÛÀ‰¬
ŒÊ√±ÚÀȬ±Õ˘ ’±„≈√ø˘˚˛±˝◊√ ’˝√√±
Œ¬ı±¬ı± ¤øȬ ø˙q¬ı˛
˙œÓ¬˘ ¬Û√˙sî [ì∆Ú‡Ú¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛À¬ı˛ ¬ı±È¬ÀȬ±î, 블˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
’¸À˜¬ı˛ ¢∂±À˜¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ øÚ‡≈Ó¬ Â√ø¬ı, ˙s ø√À˚˛ fl¡ø¬ı ¤“Àfl¡ÀÂ√Ú
¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ 9Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¬Ûø~ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤fl¡ ’¸±Ò±¬ı˛Ì Â√ø¬ı Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
Œ√‡±¬ı˛ ‘√ø©ÜÀÓ¬–
ì√œ‚˘ SêÀ˜ √œ‚˘ ∆˝√√ ’˝√√± ¬Û±˝√√±¬ı˛ÀȬ±¬ı˛ ’±g±À¬ı˛
Ϭøfl¡ Òø¬ı˛øÂ√˘ ∆Ú‡Ú
Ò±¬ı˛ øÚøÂ√·± ô¶tÓ¬±¬ı˛ ¤øȬ Ò±¬ı˛
∆Ú‡Ú¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ øÊ√˘ø˜˘±˝◊√ ά◊øͬøÂ√˘ ŒÊ√±Ú±fl¡œÀ¬ı±¬ı˛˛
ø¸“˝√Ó¬¬ı˛ ά◊ø¬ı˛ Ù≈¬¬ı˛± Œ¬Û±˝√√¬ı˛Ó¬
Œ·±Ò”ø˘¬ı˛ ’±ÚÓ¬ ˜≈‡î
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú… ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı‘ø©Ü¶ß±Ó¬ ¤fl¡ ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ‚Ȭڱ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÚÀfl¡ ’±^« fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˘œ˘±¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ¤fl¡øȬ ‚Ȭڱ¬ı˛ fl¡Ô± ¶ú‘øÓ¬¬ÛÀȬ
Œˆ¬À¸ ά◊ÀͬÀÂ√–
ìø˙˘ ’±è∏ øÚÊ√¬ı˛±À¬ı˛ ¤˝◊√ ά◊¬ÛÓ¬…fl¡±Ó¬ Œ˚øÓ¬˚˛± Œ˚øÓ¬˚˛± ¬ı¬ı˛¯∏≈Ì ˝√√˚˛
¬ÛÔ±¬ı˛ Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛± fl¡¬ı˛± Ê√˘±Ó¬fl¡ ’±g±¬ı˛Ó¬ ›¬Ûø„√√ ά◊Àͬº
øάø„√√Õ˘Àfl¡ Î≈¬¬ı Œ˚±˚˛± fl¡˜˘fl≈¡˚˛¬ı˛œ¬ı˛ ˜≈‡ºî
[3 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±, ëëø˙˘ ’±è øÚÊ√¬ı˛±À¬ı˛ ˆ¬¬ı˛±î, 블˚«˜≈‡œ Ù≈¬È¬À˘±È¬¬ı˛ Ù¬±À˘í]
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸±Ò±¬ı˛Ì Ó≈¬26√ ‚Ȭڱ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˝◊√øeÓ¬˜˚˛ ˝√√À˚˛ ›Àͬº ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛
¬Û±¯∏±Ì ¬ı≈fl¡ Œˆ¬√ fl¡À¬ı˛ Œ˚ ·±Â√ øÚÀÊ√¬ı˛ õ∂±Ì˙øMê√ ’±˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ ø¬ıÊ√˚˛œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
¸Ê√œ¬ı ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ñ fl¡ø¬ı Ó¬±¬ı˛ ≈√«√˜Úœ˚˛ Ê√œ¬ıÚœ˙øMê√¬ı˛ ’±˝3√±Ú qÚÀÓ¬ ¬Û±Ú, ά◊Vœ5 ˝√√Ú,

ºº 30ºº ºº 31ºº
’Ú≈õ∂±øÌÓ¬ ˝√√Úº õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸Àe ¤fl¡±R ˝√√À˚˛ ˚±Ú –
ìÓ≈¬ø˜ Œfl¡±Ú Ú±¬ı˛œ ·Â√ ∆˝√√ ø˙À¬Û±˚˛±
ø˙˘¬ı˛ ¬ı≈fl≈¡Ó¬-
˜±øȬ ¬Û±Úœ Ê≈√˝◊√ ŒÓ¬ÀÊ√ Œ¸˚˛± ˜±ÀÓ¬ Œ˜±fl¡î
[11 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±, ëëÊ√œÌ« Œ¸˝◊√ ¶ú‘øÓ¬ ’±øÊ√ Ê≈√À˚˛ Œ¬Û±¬ı˛± ˜±øȬíí, ëfl¡±˝◊√Ȭ Œ·±¬Û±˘
’±è fl¡±“˝√◊Ȭí]
¤˝◊√ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬, ά◊¬Û˘øt Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±À˚˛› ’±ÀÂ√º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… øÚÀÊ√
˘œÚ ˝√√À˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙› ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì¤˝◊√ ‚±À¸¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ Â√±øÚñ Œ‰¬±À‡ Œ‰¬±‡ ‚ø¯∏
‚±À¸¬ı˛ ¬Û±‡Ú±˚˛ ’±˜±¬ı˛ ¬Û±˘fl¡,
‚±À¸¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ‚±¸ ˝√√À˚˛ Ê√ij±˝◊√ Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ øÚø¬ıάˇ ‚±¸-˜±Ó¬±¬ı˛
˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ¸≈¶§±√ ’gfl¡±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ŒÚÀ˜ºî
[삱¸î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
¬ı±—˘±À√˙ › ’¸˜ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˝√√À˘› ¤ ≈√À˚˛¬ı˛ Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ¤fl¡º Ê√˘¬ı±˚˛,≈
’±¬ı˝√√±›˚˛±¬ı˛ ¬Û±Ô«fl¡…› Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º Ó¬À¬ı ≈À√À˙¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±Ô«fl¡…
’±ÀÂ√º ¬ı±—˘±À√˙ ˝√√˘ Ú√œ˜±Ó‘¬fl¡ Œ√˙º ˙¸… ˙…±˜˘±¬ı˛ Œ√˙º ’¸˜ ˝√√˘ ’¬ı˛Ì…¸—fl≈¡˘
¬Û±¬ı«Ó¬…ˆ¬”ø˜¬ı˛ Œ√˙º ¤‡±ÀÚ¬ı˛ ‰¬±-¬Û±Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœø¬ı‡…±Ó¬º ‰¬±-¬ı±ø·‰¬±¬ı˛ ø¶ß* Œ¸Ãµ˚« ˜ÚÀfl¡
Œ˜±ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛º Ú√-Ú√œ, ‡±˘ ø¬ı˘ ˝◊√Ó¬…±ø√ ≈√À√À˙˝◊√ õ∂‰¬≈ ¬ı˛ ’±ÀÂ√º õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛˜G˘
≈√À√À˙¬ı˛ ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛› õ∂‰≈¬¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú
≈√Ê√Ú˝◊√ ¶ö±Úœ˚˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙, ά◊¬Û˜±, ’˘—fl¡±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬≈¬ıÚ ·Àάˇ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘œÚ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ˙±ˆ¬±¬ı˛ ¤fl¡ ’¬Û¬ı˛+¬Û
¬ı˛+¬Û Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º ¬ı±—˘±¬ı˛ øÚÊ√¶§ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛˜G˘ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤fl¡
¶§Ó¬La ˜±S± Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¬ı±—˘±À√˙Àfl¡ fl¡ø¬ı Œ√À‡ÀÂ√Ú ’Ó¬…ôL øÚø¬ıάˇˆ¬±À¬ı, ¤fl¡øÚᬠ˝√√À˚˛
˝√√+√˚˛e˜ fl¡À¬ı˛ –
ì¬ı±—˘±¬ı˛ ˜≈‡ ’±ø˜ Œ√ø‡À˚˛øÂ√, Ó¬±˝◊√ ’±ø˜ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛+¬Û
‡≈“øÊ√ÀÓ¬ ˚±˝◊√ Ú± ’±¬ı˛ – ’gfl¡±À¬ı˛ ŒÊ√À· ά◊Àͬ Î≈¬˜≈À¬ı˛¬ı˛ ·±ÀÂ√
Œ‰¬À˚˛ Œ√ø‡ Â√±Ó¬±¬ı˛ ˜Ó¬Ú ¬ıάˇ ¬Û±Ó¬±øȬ¬ı˛ øÚÀ‰¬ ¬ıíÀ¸ ’±ÀÂ√
Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ √À˚˛˘¬Û±ø‡ñ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Œ‰¬À˚˛ Œ√ø‡ ¬Û~À¬ı¬ı˛ ô¶”¬Û
Ê√±˜-¬ıȬ-fl“¡±Í¬±À˘¬ı˛-ø˝√√Ê√À˘¬ı˛ ’˙ÀO¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ’±ÀÂ√ ‰≈¬¬Ûî
[ì¬ı±—˘±¬ı˛ ˜≈‡ Œ√ø‡˚˛±øÂ√î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
ºº 32ºº
¬ı±—˘±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Û, ¤˝◊√ õ∂±Ì ’±¬ı˛› øÚø¬ıάˇˆ¬±À¬ı fl¡ø¬ı ¸±˜ÀÚ ŒÔÀfl¡ Œ√À‡ÀÂ√Úº
¢∂±À˜¬ı˛ õ∂øÓ¬ø√ÀÚ¬ı˛ Œ‰¬Ú± Ê√·» ¤fl¡ ˘˝√√˜±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ˘‡Úœ¬ı˛ ’“±‰¬Àάˇ ø‰¬¬ı˛ôLÚ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√–
ëëÚ¬ı˛˜ Ò±ÀÚ¬ı˛ ·gñfl¡˘˜œ¬ı˛ ‚˱Ì,
˝√√±À¸¬ı˛ ¬Û±˘fl¡, ˙¬ı˛, ¬Û≈fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ Ê√˘, ‰“¬±√± ¸¬ı˛¬Û≈“øȬÀ√¬ı˛
˜‘≈√ ‚˱Ì, øfl¡À˙±¬ı˛œ¬ı˛ ‰¬±˘-ŒÒ±˚˛± øˆ¬ÀÊ√ ˝√√±Ó¬ñ˙œÓ¬ ˝√√±Ó¬‡±Ú,
øfl¡À˙±À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±À˚˛-√˘± ˜≈Ô±‚±¸, ˘±˘ ˘±˘ ¬ıÀȬ¬ı˛ Ù¬À˘¬ı˛
¬ı…øÔÓ¬ ·Àg¬ı˛ flv¡±ôL Úœ¬ı˛¬ıÓ¬±ñ¤ø¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂±Ìî
[ì’±fl¡±À˙ ¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛± ˚‡Ú ά◊ÀͬÀÂ√ Ù≈¬ÀȬî, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¤˝◊√ ’øÓ¬ ¸±Ò±¬ı˛Ì ¬ı˛+¬Û ’±¶§±À√¬ı˛ Ê√Ú… fl¡ø¬ı ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ ¤‡±ÀÚ˝◊√ ŒÔÀfl¡
Œ˚ÀÓ¬ ‰¬±Úº ¬Ûø~ ¬ı±—˘±¬ı˛ Œ¸Ãµ˚«, ˜±Ò≈˚« fl¡ø¬ı õ∂±Ì ø√À˚˛ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì’±ø˜ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇ±·“±À˚˛ ¬ı“±øÒ˚˛±øÂ√ ‚¬ı˛ ,
¸g…±˚˛ Œ˚ “√±Î¬ˇfl¡±fl¡ ά◊Àάˇ ˚±˚˛ Ó¬±˘¬ıÀÚñ˜≈À‡ ≈√íÀȬ± ‡Î¬ˇ
øÚÀ˚˛ ˚±˚˛,ñ¸fl¡±À˘ Œ˚ øÚ˜¬Û±ø‡ ά◊Àάˇ ’±À¸ fl¡±Ó¬¬ı˛ ’±À¬ıÀ·
Úœ˘ ŒÓ“¬Ó≈¬À˘¬ı˛ ¬ıÀÚñŒÓ¬˜øÚ fl¡è̱ ¤fl¡ ¬ı≈Àfl¡ ’±ÀÂ√ Œ˘À· –
¬ı“˝◊√ø‰¬¬ı˛ ¬ıÀÚ ’±ø˜ ŒÊ√±Ú±øfl¡¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Œ√À‡ ˝√√À˚˛øÂ√ fl¡±Ó¬¬ı˛ºî
[ì¬Û‘øÔ¬ıœ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¬ı…ô¶ Œfl¡±Ú‡±ÀÚî, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ‘√˙… fl¡ø¬ı¬ı˛ ÚÊ√À¬ı˛ Ô±Àfl¡º øfl¡Â≈√˝◊√ ¤øάˇÀ˚˛ ˚±˚˛ Ú±º
¬Ûø~¬ı±—˘±¬ı˛ ’±Ú±À‰¬ fl¡±Ú±À‰¬ ‚≈À¬ı˛ fl¡ø¬ı õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ¸Ãµ˚«Àfl¡ ά◊¬ÛÀˆ¬±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì ...’±Ú±¬ı˛¸ ¬ıÚ ,
‚±¸ ’±ø˜ Œ√ø‡˚˛±øÂ√ , Œ√À‡øÂ√ ¸Ê√ÀÚ Ù≈¬˘ ‰≈¬À¬Û ‰≈¬À¬Û ¬ÛøάˇÀÓ¬ÀÂ√ Á¡íÀ¬ı˛
˜‘≈√ ‚±À¸ , ˙±øôL ¬Û±˚˛ , Œ√À‡øÂ√ ˝√√˘≈√ ¬Û±ø‡ ¬ıUé¬Ì Ô±Àfl¡ ‰≈¬¬Û fl¡íÀ¬ı˛
øÚÊ«√Ú ’±À˜¬ı˛ ά±À˘ ≈√À˘ ˚±˚˛ñ≈√À˘ ˚±˚˛-¬ı±Ó¬±À¸¬ı˛ ¸±ÀÔ ¬ıUé¬Ìºî
[ì¬ı±Ó¬±À¸ Ò±ÀÚ¬ı˛ ˙s qøÚ˚˛±øÂ√î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¬ı±—˘±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı˛+¬ÛÀ¸Ãµ˚« fl¡ø¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ˜À˜« ˜À˜«º ˆ¬±˘À¬ıÀ¸ÀÂ√Ú õ∂±À̬ı˛
Ó¬±ø·√±˚˛º ¬Ûø~ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û˜±Ò≈˚« fl¡ø¬ı Ê√ij Ê√ij±ôL¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ˆ¬±˘¬ı±¸ÀÓ¬ ‰¬±Úº qÒ≈ ¤
Ê√œ¬ıÀÚ Ú˚˛, ¬Û¬ı˛Ê√Àij›º Ó¬±˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ’±fl¡±„∏鬱–
ì’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı ’±ø˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ Ú√œ ˜±Í¬ Œé¬Ó¬ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸
Ê√˘±eœ¬ı˛ ŒÏ¬Î¬◊À˚˛ Œˆ¬Ê√± ¬ı±—˘±¬ı˛ ¤ ¸¬ı≈Ê√ fl¡èÌ Î¬±„√√±˚˛,î
[ì’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı øÙ¬À¬ı˛ Ò±Úø¸øάˇøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
ºº 33ºº
 fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı±—˘± õ∂œøÓ¬¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛˝◊√ ¸±˜ø¢∂fl¡ˆ¬±À¬ı Ó“¬±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤fl¡øȬ
øÚÊ√¶§ ¶§¬ı˛+¬Û ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¶Û©Ü ˝√√À˚˛ ›Àͬº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡±À¬ı… Œ˚˜Ú ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ ¬õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Â√ø¬ı ¬ı± ¬ıÌ«Ú±
’±ÀÂ√, ’Ú≈¬ı˛+¬Ûˆ¬±À¬ı Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ’¸À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ˙±ˆ¬±¬ı˛
¬ıÌ«Ú± ’±ÀÂ√º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¸±˜ø¢∂fl¡ fl¡±¬ı…¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ ˆ”¬ø˜ ’¸À˜¬ı˛
¤fl¡øȬ ø‰¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬ı˛+¬Û ’±˜±À√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ Ù≈¬ÀȬ ά◊Àͬº
’¬ı˛Ì…¸Ç≈˘ ≈√¬Û±À˙ ‚Ú Ê√e˘ Ó¬±¬ı˛ ˜±Á¡‡±ÀÚ ˜˝√√±¬ı±U ¬ıËp¡¬Û≈ÀS¬ı˛ ’√˜… ·øÓ¬ ¬ıÀ˚˛
‰¬À˘ÀÂ√ñ ’¸À˜¬ı˛ Œ˚ Œfl¡±ÀÚ± õ∂±ÀôL ¤˝◊√ ‘√˙… Œ√‡± ˚±˚˛–
ëëS꘱» ˝√√±Î¬◊ø˘ ’±À˝√√ ¬Û±˝√√±¬ı˛ÀȬ±
·Â√ ·Â√øÚ
¬Û±Ô¬ı˛
Ó¬¬ÛÓ¬ ∆˝√√ ’±À˝√√ ά◊˙±˝√√
¬ı≈fl≈¡ ˆ¬±ø„√√ fl¡flƒ¡¬ı±fl¡±˝◊√ ∆¬ı ’±À˝√√
¤À„√√è˚˛± ¤‡Ú Ú√œî
[ì10Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
¤˝◊√ Ê√˘¬ÛÔ ø√À˚˛˝◊√ ¤‡±Úfl¡±¬ı˛ ¶ö±Úœ˚˛ ˜±Ú≈¯∏ ˚±Ó¬±˚˛±Ó¬ fl¡À¬ı˛Úº fl¡ø¬ı› fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú
¤fl¡ø√Úº Œ¸˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú –
ëëÊ≈√˝◊√ ;ø˘ Ôfl¡± ¤‡Ú ’¬ı˛Ì…¬ı˛ fl¡±À¯∏ø√ ’±ø˜ ≈√À˚˛±
Ú±À˚˛À¬ı˛ ∆· ’±øÂ√À˘“±º fl≈“¡˚˛˘œ¬ı˛ √À¬ı˛ ŒÒ“±˚˛±¬ı˛ ¸±·¬ı˛Ó¬
¸“±Ó≈¬ø¬ı˛ ¸“±Ó≈¬ø¬ı˛ ‰¬¬ı˛±˝◊√À¬ı±¬ı˛ Ê√±Àfl¡ Ê√±Àfl¡ ά◊ø¬ı˛ ∆·øÂ√˘,
˘±øÚ øÚøÂ√·±Õfl¡ ¸±¬ÛÀ¬ı±¬ı˛ ¬Û±ÚœÓ¬ ά◊øͬ ’˝√√± Œ√ø‡øÂ√À˘“±ºî
[ë¬ı≈¬ı˛?œî, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
’¸À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ˙±ˆ¬±¬ı˛ õ∂Ò±Ú ’±fl¡¯∏«Ì ¬Û±˝√√±Î¬ˇ, ¬Û¬ı«Ó¬º ’¸À˜¬ı˛ Œ˚ Œfl¡±Ú›
¶ö±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ ¤˝◊√ õ∂±‰¬œÚ, øÚ(˘ øfl¡c ¸Ê√œ¬ı ¸¬ı≈Ê√¬ Û±˝√√±Î¬ˇ Œ√‡± ˚±˚˛º ’¸À˜¬ı˛ Ê√±Ó¬œ˚˛
Ê√œ¬ıÀÚ ¤˝◊√ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ › ¬Û¬ı«Ó¬ õ∂‰≈¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛˜±ÀÌ õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˝◊√ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ › ¬Û¬ı«ÀÓ¬¬ı˛ ø¬ıø‰¬S ¬ıÌ«Ú± ’±ÀÂ√ñ ˚± Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
ŒÚ˝◊√º ’±¸À˘ ¬ı±—˘±À√À˙ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ ’¸À˜¬ı˛ ˜ÀÓ¬± õ∂‰≈¬¬ı˛ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ ¬Û¬ı«Ó¬ Œ√À‡ÚøÚº
˚± Œ√À‡ÚøÚ Ó¬± ¬ı±øÚÀ˚˛ ¬ı˘±¬ı˛ ¶§ˆ¬±¬ı ¸» fl¡ø¬ı ˜±ÀS˝◊√ Ô±Àfl¡ Ú± , Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ŒÓ¬±
Ú˚˛˝◊√º Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, fl¡ø¬ı Ù≈¬fl¡Ú øÚø¬ıάˇˆ¬±À¬ı ¬Û±˝√√±Î¬ˇ ¬Û¬ı«Ó¬Àfl¡ ¬Û˚«À¬ıé¬Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ø¬ıø‰¬S Œ˙±ˆ¬± Œ√À‡ÀÂ√Úº ¸fl¡±˘ ≈√¬Û≈¬ı˛-¸g…±-¬ı˛±øS ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ’¬Û”¬ı« ˜ø˝√√˜±
ºº 34ºº
˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤fl¡ø√Ú ¸g…±˚˛ ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ¬ı˛+¬Û øÓ¬øÚ õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì√œ‚˘ SêÀ˜ √œ‚˘ ∆˝√√ ’˝√√± ¬Û±˝√√±¬ı˛ÀȬ±¬ı˛ ’±g±À¬ı˛
Ϭ±øfl¡ Òø¬ı˛øÂ√˘ ∆Ú‡Ú
Ò±¬ı˛øÚøÂ√·± ô¶tÓ¬±¬ı˛ ¤øȬ Ò±¬ı˛
∆Ú‡Ú¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ øÊ√˘ø˜˘±˝◊√ ά◊øͬøÂ√˘ ŒÊ√±Ú±fl¡œÀ¬ı±¬ı˛
ø¸“˝√Ó¬¬ı˛ ά◊ø¬ı˛ Ù≈¬¬ı˛± Œ¬Û±˝√√¬ı˛Ó¬
Œ·±Ò≈ø˘¬ı˛ ’±ÚÓ¬ ˜≈‡î
[ì7Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
’±¬ı±¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡ø√Ú fl¡ø¬ı ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ·øÓ¬˙œ˘Ó¬±¬ı˛ ’¬Û”¬ı« ‘√˙…
√˙«Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œ¸˝◊√ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı…Mê√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëë”√Õ¬ı˛¬ı˛ Ê≈√˝◊√fl≈¡¬ı˛± Œ˚øÓ¬˚˛± fl¡±¯∏ ‰¬±ø¬Û ’±À˝√√
¬Û±˝√√±¬ı˛ÀȬ± Œ˚øÓ¬˚˛± ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ”√¬ı˛Õ˘ ˚±˚˛
Œfl“¡Ó≈¬ø¬ı˛ Œ˚øÓ¬˚˛± Œ·±g±˚˛ Œfl“¡‰≈¬˜ÀȬ±Ó¬ Ê√œ˚˛±Ó≈¬ ;À˘
¬ı“±˝√√øÚ‡Ú¬ı˛ ¬˜±ÀÊ√À¬ı˛ ˜˝◊√ Œ¬Û“¬Û± ¬ıÊ√±˝◊√ ˚±›“ºî
[ì7Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±, fl¡ø¬ıÓ¬±î]
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸±ø¬ı«fl¡ ¸M√√± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Ê≈√Àάˇ õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ’±ÀÂ√º ¸‘ø©Ü¬ı˛
’±ø√fl¡±˘ ŒÔÀfl¡ õ∂fl‘¡øÓ¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’eº ˝◊√˝√fl¡±˘ ¬ı± ¬Û¬ı˛fl¡±˘, ˜±Ú≈¯∏ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
¸±øißÒ… fl¡±˜Ú± fl¡À¬ı˛º Ê√œø¬ıÓ¬fl¡±À˘ Œ˚˜Ú ˜±Ú≈¯∏ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øÚø¬ıάˇ ∆Úfl¡ÀȬ… ’±À¸ , ˜‘Ó≈¬…¬ı˛
¬Û¬ı˛¬ıÓ¬πfl¡±À˘› ŒÓ¬˜Ú˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø‰¬¬ı˛˙±øôL ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸±øißÀÒ… ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛
·±À˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤fl¡Ê√Ú ’øÓ¬ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ øõ∂˚˛ ˜±Ú≈¯∏ øÓ¬˘Ù≈¬˘ ¬ı˛+À¬Û ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡À¬ı˛ ’±ÀÂ√º
¶ú‘øÓ¬ˆ¬±¬ı˛±Sê±ôL ¤˝◊√ ‘√˙…¬ÛÀȬ ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ fl¡Ô± ¶Û©Ü ˝√√À˘› ¤‡±ÀÚ ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ Œ¸Ãµ˚«˝◊√
õ∂fl¡±À˙… Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√–
ìˆ≈¬˘ÀÓ¬ ŒÓ¬±˜±fl¡ ø¬ıÂ√±Ú±‡ÚÓ¬
Œ‡ø¬Û˚˛±˝◊√ Ù≈¬ø¬ı˛øÂ√À˘“±,
Ó≈¬ø˜ Œ˚ ¬Û¬ı«Ó¬ÀȬ±¬ı˛
Ú±˜øÚÓ¬
øÓ¬˘Ù≈¬˘ ∆˝√√
˝√√±ø˘ Ê√±ø˘ Ù≈¬ø˘ ’±ÀÂ√ºî
[ìÓ≈¬ø˜ Œ˚ øÓ¬˘Ù≈¬˘ ∆˝√√î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
’Ô¬ı±,
ºº 35ºº
 ì¬Û±˝√√±¬ı˛Ó¬ Ê≈√˝◊√ ;ø˘À˘˝◊√ [ì’±¬ı±¬ı˛ ’±¸ø¬ı øÙ¬À¬ı˛î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
ŒÓ¬±˜±fl¡ ¸±¬ıøȬ ˘í¬ı¬ı˛ ˜Ú ˚±˚˛ [3] ì˝√√±˚˛ ø‰¬˘, Œ¸±Ú±ø˘ ά±Ú±¬ı˛ ø‰¬˘, ¤˝◊√ øˆ¬ÀÊ√ Œ˜À‚¬ı˛ ≈√¬Û≈À¬ı˛
’±Àfl¡Ã Ê√ij Œ˘±˚˛± ’±Àfl¡Ã Ê√ij Œ˘±˚˛± Ó≈¬ø˜ ’±¬ı˛ Œfl“¡À√± Ú±Àfl¡± ά◊Àάˇ ά◊Àάˇ Ò±Úø¸øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙ºî
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø‰¬Ó¬±¬ı˛ øÓ¬˘Ù≈¬˘ [ì˝√√±˚˛ ø‰¬˘î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
¤øÓ¬˚˛±› ˜¬ı˛˝√± Ú±˝◊√î [4] ìÒ±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ øfl¡Ú±À¬ı˛ ’±ø˜ qÀ˚˛ Ô±fl¡¬ı-ÒœÀ¬ı˛-ÒœÀ¬ı˛-¬Ûά◊À¯∏¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬-
[ì26 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±î, ëfl¡“±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí] Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú Ê√±·¬ı Ú± ŒÊ√ÀÚñ
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ ˆ”¬ø˜ ’¸À˜¬ı˛ Œ˚ Œfl¡±Ú› õ∂±ÀôL “√±Î¬ˇ±À˘˝◊√ ¸±ø¬ı˛ ¸±ø¬ı˛ ˙±˘- Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú Ê√±·¬ı Ú± ’±ø˜ñŒfl¡±ÀÚ±ø√Ú ’±¬ı˛ºî
Œ¸&Ú-ø˙q ·±ÀÂ√¬ı˛ Œ¸Ãµ˚« Œ√‡± ˚±˚˛º fl¡ø¬ı› ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Û ‘√˙… Œ√À‡ÀÂ√Ú – [ì’gfl¡±¬ı˛,î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
ì¬ı±È¬¬ı˛ Œ˜±¬ı˛Ó¬ [5] 쌘À‚¬ı˛ ≈√¬Û≈¬ı˛ ˆ¬±À¸ñŒ¸±Ú±ø˘ ø‰¬À˘¬ı˛ ¬ı≈fl¡ ˝√√˚˛ ά◊ijÚ
Ô˜øfl¡ Œ¬ı˛±˚˛± Œ˜À‚¬ı˛ ≈√¬Û≈À¬ı˛, ’±˝√√± Ò±Úø¸øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙ ,
˙±¬ı˛œ ˙±¬ı˛œ Œ‰¬&Ú ·Â√º Œ¸‡±ÀÚ ’±fl¡±À˙ Œfl¡Î¬◊ ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛, ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ‚±À¸ºî
Œ˚Ú Ê√±¬ı˛¬ı˛ ŒÊ√±Ú±fl¡Ó¬ [ìø¸g≈ ¸±¬ı˛¸î, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
øÓ¬Úø¬ı¬ı˛±˝◊√ ά◊ͬ±
‡±Ê≈√¬ı˛ ¬Û±Ó¬¬ı˛ øÚ˚˛¬ı˛î ’±¬ı±¬ı˛ Ò±Úø¸øάˇ ÚœøȬ¬ı˛ fl¡Ô± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º øÓ¬øÚ
[줇øÚ ˜≈‡î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’Ú≈¯∏Àe ¬ıU¬ı±¬ı˛ Ò±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ fl¡Ô± ά◊À~‡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
ø¬ıøˆ¬iß ·±Â√-·±Â√±ø˘ ˆ¬¬ı˛¬Û≈¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¶§·«¬ı˛±Ê√… ’¸À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ Úœ˘˜øÌ [1] ìÒÚø¸øάˇ ¬Û±¬ı˛ ˝√√íÀ˘˝◊√ ¬ÛÔ±¬ı˛
Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı±¬ı˛—¬ı±¬ı˛ Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º ’¬ı˛Ì…¸Ç≈˘ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ ¬Û¬ı«ÀÓ¬¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ø¬ıøˆ¬iß ’±è øfl¡¬ı± ¤È¬±
Ú√-Ú√œ¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±› Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ’¸À˜¬ı˛ õ∂±Ì ˝√À26√ ˜˝√√±¬ı±U Ê√œ˚˛± ˜±Â√ ∆Ú
¬ıËp¡¬Û≈Sº ˚±¬ı˛ ’Ú… Ú±˜ Œ˘±ø˝√√Ó¬º ¤ Â√±Î¬ˇ± ø¬ıøˆ¬iß ˙±‡± Ú√œ¬ı˛ Ú±˜› Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ˚˛± ·Â√¬ı˛ Œ·±gî
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ŒÓ¬˜Ú˝◊√ õ∂Ò±Ú Ú√œ ¬ÛΩ±, Œ˜‚Ú±, ·e± ˝◊√Ó¬…±ø√ [ìÒÚø¸¬ı˛œ ¬Û±¬ı˛ ˝√√íÀ˘˝◊√ ¬ÛÔ±¬ı˛î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
Â√±Î¬ˇ±› ø¬ıøˆ¬iß Î¬◊¬ÛÚ√œ › ˙±‡± Ú√œ¬ı˛ Ú±˜ ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ó¬À¬ı [2] ìÚÓ≈¬ÚÕfl¡ Œ¬Û±˚˛± ¬Û≈˚˛± ¤È¬± ÒÚø˙¬ı˛œ¬ı˛ ŒÒ±˚˛±
’±(˚«Ê√Úfl¡ˆ¬±À¬ı ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤fl¡øȬ Ú√œ¬ı˛ Ú±˜ ¬ı±¬ı˛—¬ı±¬ı˛ ¤À¸ÀÂ√º Ò±Úø¸øάˇº ¬ı˛ÌÓ¬ Œ˝√√è˚˛± Œ˜±¬ı˛ Œ‚“±¬ı˛± fl¡√˜Ó¬î
¤˝◊√ Ò±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ fl¡Ô± ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ Œ˘‡±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ò±Úø¸øάˇ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ [ì¤‡Ú ø¶ß* ά◊√…±Ú ¬Û±¬ı˛Õ˝√√ ’±øÂ√À˘“± Œ˚Úî, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
øõ∂˚˛ Ú√œº ¤˝◊√ Ò±Úø¸øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıU¬ı±¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß õ∂¸Àe Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤À¸ÀÂ√º [3] ìÒÚø˙¬ı˛œ Ê“√ø¬Û˚˛±˝◊√
˚Ô±– ¸À¬Û±Ú Ù¬È≈¬fl¡œ
[1] ì¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀÔ ‚≈À¬ı˛ ¬ıU ø√Ú ’ÀÚfl¡ Œ¬ı√Ú± õ∂±ÀÌ ¸íÀ˚˛ ø¸¬Û±¬ı˛Ó¬ Œfl¡±Úî
Ò±Úø¸øάˇøȬ¬ı˛ ¸±ÀÔ ¬ı±—˘±¬ı˛ ù¨˙±ÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡ ˚±˚˛ ¬ıíÀ˚˛î [ì’±„≈√ø˘À¬ı±¬ı˛ Œ˜ø˘ ø√˚˛±î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
[ì˚Ó¬ø√Ú Œ¬ı“À‰¬ ’±øÂ√ ’±fl¡±˙ ‰¬ø˘˚˛± Œ·ÀÂ√ Œfl¡±Ô±˚˛ ’±fl¡±À˙î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
[2] ëë’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı øÙ¬À¬ı˛ Ò±Úø¸øάˇøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ñ¤˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛ Ò±Úø¸ø¬ı˛ ’¸À˜¬ı˛ ¤fl¡øȬ õ∂Ò±Ú Ú√œº ¤‡±ÀÚ ¸≈¬ıÚø¸øάˇ, Ò±Úø¸øάˇ ˝◊√Ó¬…±ø√ Ú±À˜˝◊√
˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜±Ú≈¯∏ Ú˚˛, ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı± ˙∫ø‰¬˘ ˙±ø˘À‡¬ı˛ Œ¬ıÀ˙ ,íí Ú√œ ’±ÀÂ√, øfl¡c ¬ı±Ú±Ú ’±˘±√±, Ê√œ¬ıÚ±Úµ ø˘À‡ÀÂ√Ú Ò±Úø¸øάˇ, ‰¬fø¬ıµ≈ Œ√ÚøÚº Ó¬±˝√√À˘

ºº 36ºº ºº 37ºº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ øfl¡ ’¸À˜¬ı˛ Ú√œøȬ¬ı˛ fl¡Ô± ø˘À‡ÀÂ√ÚØ
fl¡±¬ı˛Ì Ê√œ¬ıÚ±Úµ ’¸À˜ Œ˚ Œ¬ıάˇ±ÀÓ¬ ¤À¸øÂ√À˘Ú Ó¬±¬ı˛ õ∂˜±Ì ’±ÀÂ√º |ÀX˚˛
¸˜±À˘±‰¬fl¡ ÚÀ¬ı˛˙ &˝√√ ’Ú… ¤fl¡ õ∂¸Àe ¤˝◊√ &èQ¬Û”Ì« Ó¬Ô… ’±˜±À√¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√Ú –
ìÓ“¬±¬ı˛ õ∂±˚˛ ¸¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ Ó¬œéƬ ¤¬ı— õ∂·±Ï¬ˇ õ∂Ó¬…é¬Ó¬± øÚÀ˚˛ ¢∂±˜ ¬ı±—˘± ά◊¬Ûø¶öÓ¬ñ
¬ıø¬ı˛˙±À˘¬ı˛, fl¡‡ÀÚ± ’±¸±˜-’¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ ’±¬ı˛ø˙ÀÓ¬ Œ˚ ¬Û~œ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Àfl¡ øÓ¬øÚ Ó“¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
fl¡À¬ı˛ ø‰¬ÀÚøÂ√À˘Úº ¬ı±À˘… ¬ıø¬ı˛˙±À˘¬ı˛ ˘±˙fl¡±È¬± ‚¬ı˛È¬± Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Œ¸ ’√˜… ¤fl¡ Œfl¡ÃÓ≈¬˝√√À˘
ø¬ı¯∏˚˛ øÂ√À˘±, ’gfl¡±À¬ı˛ ¤fl¡± ¤fl¡± ˜±Àͬ ¬Û±˚˛‰¬±ø¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú ’±¬ı˛ ˚±¬ı˛± Œ√‡ÀÓ¬Ú, Ù¬À¬ı˛à¬ı˛
fl¡±fl¡±¬ı˛ ¸Àe øÓ¬øÚ øfl¡Â≈√fl¡±˘ ’±¸±À˜¬ı˛ ’¬ı˛ÀÌ… ¬ı±¸ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú øfl¡—¬ı± Ó“¬±À√¬ı˛ ¬ı±øάˇÀÓ¬ Œ˚
‚À¬ı˛¬ı˛ Œ√˚˛±À˘ Œ√˚˛±À˘ ’¸—‡… ø˙fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¬∏CøÙ¬ñ ¬ı±À‚¬ı˛ ‰¬±˜Î¬ˇ±, ˝√√ø¬ı˛À̬ı˛ ø˙À„√√¬ı˛ Ò”¸¬ı˛
¬Û±G≈ø˘ø¬Û-ŒÁ¡±˘±ÀÚ± øÂ√À˘±, ¤ ¸¬ı fl¡Ô± Ê√±Ú±È¬± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ά◊¬ÛÀˆ¬±· ¬ı±Î¬ˇ±˚˛ Ú± ¬ıÀȬ,
øfl¡c ø˙䜘ÀÚ¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ õ∂¬ıÌÓ¬±¬ı˛ øfl¡Â≈√Ȭ± ¬ı˛˝√¸… ά◊Àij±‰¬Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ ˝√√˚˛ÀÓ¬±ºî 19
øfl¡c ¸≈Úœ˘ ·Àe±¬Û±Ò…±˚˛ ëÒ±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ ¸g±ÀÚí õ∂¬ıÀg ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìÊ√œ¬ıÚ±Úµ øÚø(Ó¬ ’±¸±À˜¬ı˛ Ú√œøȬ¬ı˛ fl¡Ô± Œ˘À‡ÚøÚ, Ó“¬±¬ı˛ Ú√œøȬ ¤fl¡±ôL˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛
¢∂±˜… Ú√œº ¤fl¡ Ú±À˜ ¤fl¡±øÒfl¡ Ú√œ Ô±fl¡± ’¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ øfl¡Â≈√ Ú˚˛º ˝◊◊√Â√±˜Ó¬œ › ˚≈˜Ú± Ú±À˜
¬ıU Ê√±˚˛·±˚˛ ’±˘±√± ’±˘±√± Ú√œ ’±ÀÂ√º ∆¬ıÓ¬¬ı˛Ìœ Ú±À˜ Ú√œ› ¤fl¡±øÒfl¡ºî20
Ó¬À¬ı øÓ¬øÚ ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ ¬ıø¬ı˛˙±˘ ŒÊ√˘±˚˛ Ò±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ ¸g±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛
˝√√Ó¬±˙ ˝√√À˚˛ Œ˚ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó¬±ÀÓ¬ ’±˜±À√¬ı˛ ¸Àµ˝√√ ¬ı±Àάˇ–
ì¤˜Ú øfl¡Â≈√ ’±˝√√±˜ø¬ı˛ ¬ı˛+¬Û Ú˚˛ Œ¸ Ú√œ¬ı˛, ... ¤fl¡ ¸˜˚˛ ¤ Ú√œ› Œ¬ı˙ ‰¬›Î¬ˇ± øÂ√˘,
¤‡Ú ˜ÀÊ√ Œ·ÀÂ√, ¤fl¡ø√Àfl¡ ‰¬¬ı˛± ¬ÛÀάˇ ˚±›˚˛±˚˛ Œ¸ø√Àfl¡ ά◊“‰≈¬ ¬ı“±Ò Œ√›˚˛±º Ó¬¬ı≈ ¤‡Ú›
¤˝◊√ Ú√œ Ú±¬ı…, øfl¡Â≈√ ŒÚÃfl¡± ‰¬˘±‰¬˘ fl¡À¬ı˛º ... ¤ Ú√œ¬ı˛ õ∂¶ö, ¬ıάˇÀÊ√±¬ı˛ ¬ı±·¬ı±Ê√±À¬ı˛¬ı˛
‡±À˘¬ı˛ Œ√άˇ&Ì, Œfl¡±Úø√Àfl¡˝◊√ Ò±ÚÀ‡Ó¬ ŒÚ˝◊√º ¤fl¡ø√Àfl¡ ¢∂±˜º øfl¡Â≈√ øfl¡Â≈√ ¬ı±øάˇ › ·±Â√¬Û±˘±º
... Ò±Úø¸øάˇ ¤‡Ú ¤fl¡øȬ ’øÓ¬ ’øfl¡ø=»fl¡¬ı˛ ŒÂ√±È¬ Ú√œºî 21
Ó¬À¬ı ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤fl¡˝◊√ Ú√œ¬ı˛ Ú±˜ ¬ı±¬ı˛—¬ı±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ˝√√›˚˛±˚˛ ’±˜±À√¬ı˛
Œfl¡ÃÓ≈¬˝√√˘Àfl¡ ¬ı‘øX fl¡À¬ı˛º
Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ ¬ı˛+¬Û ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ’¬Û¬ı˛+¬Û √é¬Ó¬±˚˛º
--------------------------------------------------------------------------------------------------
19] è^, ¸≈¬ıËÓ¬ [¸•Û±ø√Ó¬] .ëÊ√œ¬ıÚ±Úµ √±˙– Ê√œ¬ıÚ ’±è ¸‘ø©Ü [ÚÀ¬ı˛˙ &˝√√– Œ˝√√˜ÀôL¬ı˛ fl¡ø¬¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙]Ú±Ô
¬Û±¬ıø˘ø˙—, fl¡˘fl¡±Ó¬± -29, 1999, ¬Û‘– 243
20] ·Àe±¬Û±Ò…±˚˛, ¸≈Úœ˘ . ë’±˜±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ › ’Ú…±Ú…í, ëëÒ±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ ¸g±ÀÚíí, ’±Úµ ¬Û±¬ıø˘˙±¸«
õ∂±˝◊√Àˆ¬È¬ ø˘ø˜ÀȬά, fl¡˘fl¡±Ó¬± -9, 1999, ¬Û‘– 35
21] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘– 37-38
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Œ˚˜Ú õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛±ÀÊ√…¬ı˛ ¬ıU ά◊À¬Ûøé¬Ó¬, Ú·Ì…, Ó≈¬26√ Ê√œ¬ı-Ê√√c, fl¡œÈ¬-
¬ÛÓ¬e, ¬Ûq-¬Û±ø‡, ·±Â√·±Â√±ø˘, Ù≈¬˘-Ù¬À˘¬ı˛ Ú±˜ ’Ê√¶⁄¬ı±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Ó¬√¬ı˛+¬Û
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˝◊√ ¸¬ı Ê√±Ú±-’Ê√±Ú± ’Ô‰¬ ¸±Ò±¬ı˛Ì ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬± ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ Ù≈¬˘-Ù¬˘, ·±Â√¬Û±˘±,
¬Û±ø‡, Œ¬Û±fl¡±˜±fl¡Î¬ˇ, Ê√œ¬ıÊ√c¬ı˛ ¤fl¡øȬ √œ‚« Ó¬±ø˘fl¡± ’•§≈Ê√ ¬ı¸≈ Ó“¬±¬ı˛ ë¤fl¡øȬ Úé¬S
’±À¸í ¢∂ÀLö ø¬ıô¶‘Ó¬ˆ¬±À¬ı ø√À˚˛ÀÂ√Úº õ∂fl‘¡øÓ¬ ¬ı˛±ÀÊ√…¬ı˛ ¤˝◊√ ά◊À¬Ûøé¬Ó¬ ø¬ı¯∏˚˛&ø˘ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚ÀÔ©Ü ¸±‘√˙… ’±ÀÂ√º
¬ı±—˘± fl¡±À¬ı… Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¤˜Ú ¤fl¡È¬± ÚÓ≈¬Ú õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸g±Ú ø√À˘Ú, ˚±
’±À· øÂ√˘ Ú±º ’±À· õ∂fl¡‘ øÓ¬Àfl¡ fl¡‡Ú› fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ï≈¬fl¡ÀÓ¬ Œ√›˚˛± ˝√√˚ø˛ Úñ ’±ø√˜ ’¬ı˛ÀÌ…¬ı˛
¬ı√À˘ ¤fl¡È¬± Œ˙Ãø‡Ú ¬ı±·±Ú øÂ√˘º Ê√œ¬ıÀÚ ’±˜¬ı˛± ¬ıÌ«Àˆ¬√ ˜±øÚº fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬› ¬ıÚ…
’ôL…Ê√ÀÚ¬ı˛ ”√À¬ı˛ ¸ø¬ı˛À˚˛ ¬ı˛±‡± ˝√√À˚˛øÂ√˘ ¤Ó¬ø√Úº fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˚ ø¬ı¯∏À˚˛¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛À¬ı Ú˚˛ñ
’øˆ¬¬ı…øMê√ÀÓ¬, ¤ Œ¬ı±Ò ’±˜¬ı˛± ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ Ê√±Ú˘±˜º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¸˝◊√ ά◊√…±ÀÚ¬ı˛
¬ı±˝◊√À¬ı˛ ¤À¸ ¬ıËp¡±¬ı˛ ø¬ı¶ú˚˛fl¡¬ı˛ Ê√·» Œ√‡˘±˜–
[1] ì Ò≈-Ò≈ ˜±Í¬,Ò±ÚÀé¬Ó¬, fl¡±˙Ù≈¬˘, ñ ¬ı≈ÀÚ±˝“√±¸,ñ ¬ı±˘≈fl¡±¬ı˛ ‰¬¬ı˛
¬ıÀfl¡¬ı˛ Â√±Ú±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ˚Ú Œ˜±¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
¤À˘±À˜À˘± ά±Ú± Œ˜À˘ Œ˜±¬ı˛ ¸±ÀÔ ‰¬ø˘˘ Ú±ø‰¬˚˛±Ø
ñ˜±Á¡¬ÛÀÔ ŒÔÀ˜ Œ·˘ ¸¬ı,
qfl≈¡ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˙”ÀÚ… ¬Û±‡± ø¬ıÔ±ø¬ı˛˚˛±
”√À¬ı˛,ñ”√À¬ı˛ñ’±¬ı˛› ”√À¬ı˛,ñ’±¬ı˛› ”√À¬ı˛ ‰¬ø˘˘±˜ ά◊Àάˇ,î
[쌸ø√Ú ¤ Ò¬ı˛Ìœ¬ı˛î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
[2] ìø√Àfl¡-ø√Àfl¡, ñ‰¬Î¬ˇÀ˚˛¬ı˛ ˆ¬±„√√± ¬ı±¸±
ø˙ø˙À¬ı˛ ø·À˚˛ÀÂ√ øˆ¬ÀÊ√,-¬¬ÛÀÔ¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
¬Û±ø‡¬ı˛ øάÀ˜¬ı˛ Œ‡±˘±, ͬ±G±-fl¡Î¬ˇfl¡Î¬ˇ
˙¸±Ù≈¬˘,-≈√-¤fl¡È¬± Ú©Ü ˙±√± ˙¸±,ñ
˜±fl¡Àάˇ¬ı˛ ŒÂ“√άˇ± Ê√±˘,ñqfl¡ÀÚ± ˜±fl¡Î¬ˇ¸±
˘Ó¬±˚˛ñ¬Û±Ó¬± ,ñ
Ù≈¬È¬Ù≈¬ÀȬ ŒÊ√…±»¶ß±¬ı˛±ÀÓ¬ ¬ÛÔ Œ‰¬Ú± ˚±˚˛ ,î
[옱Àͬ¬ı˛ ·äî, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
[3] ë댬ı&Ú ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ Á¡±Î¬◊ ¬ıȬ ø˝√√Ê√À˘¬ı˛ ά±˘¬Û±˘± ‰≈¬À¬Û-‰≈¬À¬Û ŒÚÀάˇ
Œfl¡ Œ˚Ú ø¬ıÂ√±ÀÓ¬ ‰¬±˚˛ ڜάˇ Ó¬±¬ı˛ ·±ÀÂ√¬ı˛ ˜±Ô±¬ı˛í ¬ÛÀ¬ı˛ ˝“√±À¸¬ı˛ ˜Ó¬Ú ,

ºº 38ºº ºº 39ºº
 Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ Œ√‡± Œ√˚˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ , øÚÊ«√Ú ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ø¬ıø¶úÓ¬ ˝“√±À¸À¬ı˛
Œ√ø‡ ’±ø˜-¬ı˛+¬Û±˘œ ¬Û±˘Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ά◊άˇ-ά◊άˇ Ê√±˜¬Û±Ó¬± Â√±˚˛± ˙±˘¬ıÚ
¬ÛøάˇÀÓ¬ÀÂ√...î
[ì¬ı≈ÀÚ± ˝“√±¸î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
[4] ì....Œ¬ı˛Ã^ øÚÀˆ¬ Œ·À˘ ¬Û±ø‡-¬Û±‡±˘œ¬ı˛ ά±fl¡
qøÚøÚ øfl¡∑ õ∂±ôLÀ¬ı˛¬ı˛ fl≈¡˚˛±˙±˚˛ Œ√ø‡øÚ øfl¡ ά◊Àάˇ Œ·ÀÂ√ fl¡±fl¡Øî
[옑Ó≈¬…¬ı˛ ’±À·î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
[5] ëë·e±Ù¬øάˇÀ„√√¬ı˛ ڜάˇ, fl“¡±‰¬À¬Û±fl¡±, õ∂Ê√±¬ÛøÓ¬, ˙…±˜±À¬Û±fl¡± ŒÏ¬¬ı˛,
ø˝√Ê√À˘¬ı˛ flv¡±ôL ¬Û±Ó¬±-¬ıÀȬ¬ı˛ ’Ê√¶⁄ Ù¬˘ Á¡À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛
Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ ˙…±˜ ¬ı≈Àfl¡ , ¬Û±Î¬ˇ·“±¬ı˛ øfl¡À˙±À¬ı˛¬ı˛± ˚‡Ú fl¡±ôL±À¬ı˛
Œ¬ıÀÓ¬¬ı˛ Ú¬ı˛˜ Ù¬˘, ڱȬ±Ù¬˘ Œ‡ÀÓ¬ ’±À¸, Ò≈µ≈˘ ¬ıœÀÊ√¬ı˛
Œ‡“±Ê√ fl¡À¬ı˛ ‚±À¸ ‚±À¸,î
[ìŒfl¡±Ô±› Œ√ø‡øÚ, ’±˝√√±, ¤˜Ú ø¬ıÊ√Ú
‚±¸-õ∂±ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛î, ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
[6] ì’±˜±À√¬ı˛ fl¡±˘œ√˝√-·±„≈√άˇ-·±À„√√¬ı˛ ø‰¬˘ Ó¬¬ı≈ ˆ¬±À˘±¬ı±¸±
‰¬±˚˛ Œ˚ñŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ñ‰¬±˚˛, Ó≈¬ø˜ ŒÏ¬À˘ √±› øÚÀÊ√À¬ı˛ øÚ–À˙À¯∏
¤˝◊√ √À˝√√ñ¤˝◊√ ‰”¬Ì« ˜Àͬ ˜Àͬñ¤˝◊√ Ê√œÌ« ¬ıÀȬ ¬ı“±Ò± ¬ı±¸±ºî
[ìù¨˙±ÀÚ¬ı˛ Œ√À˙ Ó≈¬ø˜ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ñ¬ıUfl¡±˘
Œ·À˚˛ Œ·Â√ ·±Úî, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
[7] 쉬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Á¡±Î¬◊ ’±˜ øÚ˜ Ú±À·ù´¬ı˛
Œ˝√√˜ôL ’±ø¸˚˛± Œ·ÀÂ√ ,ñø‰¬À˘¬ı˛ Œ¸±Ú±ø˘ ά±Ú± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ‡À˚˛ø¬ı˛ ,
‚≈‚≈¬ı˛ ¬Û±˘fl¡ Œ˚Ú Á¡À¬ı˛ Œ·ÀÂ√ñ˙±ø˘Àfl¡¬ı˛ ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛ Œ√ø¬ı˛,
˝√√˘≈√ fl¡øÍ¬Ú Í¬±— ά◊“‰≈¬ fl¡À¬ı˛ ‚≈À˜±À¬ı Œ¸ ø˙ø˙À¬ı˛¬ı˛ Ê√À˘ ,
Á¡ø¬ı˛ÀÂ√¬ ˜ø¬ı˛ÀÂ√ ¸¬ı ¤˝◊√‡±ÀÚñø¬ı√±˚˛ øÚÀÓ¬ÀÂ√ ¬ı…±5 øÚ˚˛À˜¬ı˛ Ù¬À˘ºî
[ì≈√Ê√Úî, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
[8] ì¬ı˛Mê√ Œflv¡√ ¬ı¸± ŒÔÀfl¡ Œ¬ı˛ÃÀ^ ŒÙ¬¬ı˛ ά◊Àάˇ ˚±˚˛ ˜±øÂ√ ,
Œ¸±Ú±ø˘ Œ¬ı˛±À√¬ı˛ ŒÏ¬Î¬◊À˚˛ ά◊άˇôL fl¡œÀȬ¬ı˛ Œ‡˘± fl¡Ó¬ Œ√ø‡˚˛±øÂ√ºî
[쒱Ȭ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ¤fl¡ø√Úî, ë˜˝√±√¬Û‘øÔ¬ıœí]
[9] ëëŒ˝√√ ø¸g≈¸±¬ı˛¸,
˜±øÂ√ ’±¬ı˛ , ˝√√˘≈√ ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ·Àg ˆ¬íÀ¬ı˛ ›Àͬ ’ø¬ı‰¬˘ ˙±ø˘À‡¬ı˛ ˜Ú,
ºº 40ºº
Œ˜À‚¬ı˛ ≈√¬Û≈¬ı˛ ˆ¬±À¸,ñŒ¸±Ú±ø˘ ø‰¬À˘¬ı˛ ¬ı≈fl¡ ˝√√˚˛ ά◊ijÚ
Œ˜À‚¬ı˛ ≈√¬Û≈À¬ı˛, ’±˝√√±, Ò±Úø¸øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙ ,
Œ¸‡±ÀÚ ’±fl¡±À˙ Œfl¡Î¬◊ Ú±˝◊√ ’±¬ı˛, Ú±˝◊√ ’±¬ı˛ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ‚±À¸ºî
[ìø¸g≈¸±¬ı˛¸î, [¬Û≈Ú(] ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
[10] 쉬±À˚˛¬ı˛ Œ¬Û˚˛±˘± fl¡íȬ± Œ¬ıάˇ±˘Â√±Ú±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±-‚≈À˜-Œ‡À˚˛±
fl≈¡fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ’¶Û©Ü fl¡¬ıÀ˘
ø˝√√˜ ˝√√íÀ˚˛ ÚíÀάˇ Œ·˘ › ¬Û±À˙¬ı˛ ¬Û±˝◊√¬Û Œ¬ı˛ô¶¬ı˛“±ÀÓ¬
¬Û…±¬ı˛±øÙ¬Ú ˘FÚ øÚÀˆ¬ Œ·˘ Œ·±˘ ’±¶ö±¬ıÀ˘
¸˜À˚˛¬ı˛ õ∂˙±øôL¬ı˛ Ù≈“¬À˚˛ ,
¤˝◊√ ¸¬ı Œ‚±Î¬ˇ±À√¬ı˛ øÚ›ø˘Ô-ô¶tÓ¬±¬ı˛ ŒÊ√…±»¶ß±Àfl¡ Â≈“√À˚˛ºî
[쌂±Î¬ˇ±î, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í]
[11] ëë¤fl¡ø√Ú Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ’ø?¬ı˛ ·±ÀÂ√¬ı˛ ά±À˘ ¸fl¡±À˘ Œ¬ı˛±À√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
Œ¸±Ú±ø˘ ¸¬ı≈Ê√ ¤fl¡ ŒÎ¬√±¬ı˛±fl¡±È¬± ¬ı˛±é≈¬À¸ ˜±fl¡Î¬ˇÀfl¡ ’±ø˜
¤fl¡øȬ ø˜ø˝√√Ú ¸≈ÀÓ¬± øÚ√À˚˛ ≈√À˘ øÚÊ«√Ú ¬ı±Ó¬±À¸
Œ√À‡øÂ√ ¶§À·«¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ø√Àfl¡ ¤˘ ŒÚÀ˜,
¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ SêÀ˜ ‰¬À˘ Œ·˘ Ú¬ı˛Àfl¡¬ı˛ ¬Û±ÀÚ ,
˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ¸ ÿÌ«Ú±ˆ¬ Ú˚˛º
’·Àô¶…¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú±Ú± ’±˚˛≈¬ı˛ ¸g±ÀÚ
Œ‰¬±‡ Ó¬±¬ı˛ Œ˘À·øÂ√˘ ¬ıËp¡±¬ı˛ ø¬ı¶ú˚˛ºî
[ì˝◊√øÓ¬¬ı‘M√î, ά◊M√¬ı˛¸”ø¬ı˛, Œ¬Ûï∏ 1364 ]
¤˝◊√ ’Ú≈¬ı˛+¬Û ’¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ Ê√·» ’±˜¬ı˛± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› ’¸À˜¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ’¬ı˛Ì…Ê√±Ó¬ ¬ıÚ… ’ôL…Ê√À√¬ı˛ øÚÀ˚˛ ’¸—‡… fl¡ø¬ıÓ¬±
¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
[1] ìfl¡í¬ı˛¬ı±Ó¬ ø√ø‡øÂ√À˘“±
¤˝◊√øÚ ˜≈‡
Œ√Ú ≈√¬Û¬ı˛¬ı˛ √œ¬Û¬ı˛ ø¬ı˘¬ı˛
¬Û±Ìœø¬Û˝√√± ‰¬¬ı˛±˝◊√¬ı˛ ˜±Ó¬ñ
øÚÀ˜«‚ ’±fl¡±˙ºî
[ì¤‡Ú ˜≈‡î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
ºº 41ºº
 [2] ëëfl¡±øÓ¬¬ı˛ øÚ˚˛À¬ı˛ fl¡±˜ø¬ı˛ Òø¬ı˛À˘ [8] 옱øȬ Ù¬±øȬ¬ı
Œ·±Ò≈ø˘¬ı˛ ˜±Ó¬ ¬Û±Úœø˝√√Õ˘ Ù≈¬È¬±ø√ ø˙˘ Ù¬≈øȬ¬ı
Ú√œ¬ı˛ ¬Û±ÚœÓ¬ Ê√±Àfl¡ ʱ√Àfl¡ √ø˘˚˛±˝◊√ ø√ø¬ı ŒÓ¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬¬ı˛
ø˙q ’±è ‚ø¬ı˛˚˛±˘ ˝√√±Ó¬œ “√±Ó¬¬ı˛ ˝√√±Ó¬î
˜‘Ó¬Ê√Ú¬ı˛ Œ˜˘± ˜≈‡Ó¬ ’ÚôL Œ·±gî [ëë≈√À˚˛±‡Ú ≈√˚˛±¬ı˛ Œ˜ø˘ Ôø¬ıíí, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
[쌷±Ò”ø˘ ø˘‡±î, ëøÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙sí] [9] ëëŒÚÊ√±ÀÚ± Œfl¡±ÀÚ› ŒÚÊ√±ÀÚ±
[3] ë댸ά◊Ê√œ˚˛± ˙¸…¬ı˛ ˜±Ê√¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ˝√√±Ó¬ ≈√‡Ú ά◊ø˘˚˛±˝◊√ fl≈¡è˚˛±¬ı˛ Ò≈˜≈˝√±Ó¬ fl¡±¬ı˛ Î≈¬ø¬ı˘ Ú“±›
ŒÓ¬“› ’±è ’±˜±¬ı˛ ˜”¬ı˛¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛Ó¬ Œ˜ø˘ ÚíÒÀ¬ı˛, ¬ı±È¬Ó¬ Ê“√ø¬Û˚˛±˝◊√ ¬Û·˘± Œ‚“±¬ı˛±¬ı˛
¬ı˛±Ê√˝“√±˝√√ ∆˘ Ê√˘Àfl¡ø˘ fl¡ø¬ı˛ Ôfl¡± ¬Û¬ı˛œÀ¬ı±¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛± Œ˝“√˝√øÚºî
fl¡±øϬˇ ’±øÚ øÚÀ√À˚˛ø˝√√ ά◊8˘Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛˜±˚˛≈ºî [ëë¤Àfl¡‡ÀÚ ‚¬ı˛ÀÓ¬ ’±øÂ√À˘± ≈√‚¬ı˛ ˜±Ú≈˝√íí, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
[ëë¤È¬± Úœ˘ ά◊¬Û˘øtíí, ë’±è øfl¡ ∆Ú .˙sí] [10] ìø˝√√—¸± õ∂øÓ¬ø˝√√—¸± ‚‘̱¬ı˛ Ê≈√˝◊√Ó¬
[4] ìfl≈¡è˚˛±ÀȬ± ’±ø˝√√À˘ ά◊ø¬ı˛ ;À˘ ’fl¡±˘ ¬ı˛±øÓ¬
¤Ê√±fl¡ Œ¸±Ì±˘œ øÙ¬‰¬±¬ı˛ ˜±Â√ ø˙˚˛±˘ fl≈¡fl≈¡¬ı˛¬ı˛ Ȭڱ ’±“ÀÊ√±¬ı˛±Ó¬
fl¡±¬ı˛ ‰¬fl≈¡À˘±Ó¬ ˜À¬ı˛ ¬Û≈ø¬ı˛ºî Œ√˙¬ı˛ ڱάˇœ-ˆ≈“¬è ˝√√±Î¬ˇºî
[ëë˝◊√˚˛±¬ı˛¬Û¬ı˛± øfl¡˜±Ú ”√¬ı˛íí, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í] [ëëŒfl¡±ÀÚ± Ú±˝◊√ ˝◊√˚˛±Ó¬ ø˙q Ú±¬ı˛œ ¬ı‘Xíí, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
[5] ëë‚”¬ı˛±˝◊√ ø√˚˛± Œ˜±fl¡ ·„√√± ø‰¬˘ÚœÀ¬ı±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ ¤˝◊√ ’¬ı˛Ì… Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸Àe ø¬ıˆ”¬øÓ¬ˆ”¬¯∏Ì ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±À˚˛¬ı˛
˘≈Ìœ˚˛± ¬Û±Úœ¬ı˛ ‰¬fl≈¡À¬ı±¬ı˛ [1894-1950] ë’±¬ı˛Ì…fl¡í [1939] ά◊¬ÛÚ…±À¸ ¬ıøÌ«Ó¬ ¬’¬ı˛Ì… ¸•ÛÀ√¬ı˛ ’±(˚« ø˜˘
˜±Á¡À¬ı±¬ı˛¬ı˛ ¸ÀÓ¬ ˜±¬ı˛ Œ˚±˚˛± ŒÈ¬±Ó¬ ’±ÀÂ√º Œ¸‡±ÀÚ› ¤˜Ú˝◊√ ’Úøˆ¬Ê√±Ó¬ õ∂fl‘¡øÓ¬ ˜˚«±√±¬ı˛ ’±¸Ú Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√˘º Œ‰¬±À‡¬ı˛ Í≈¬ø˘
˜˝◊√ ’±Àfl¡Ã Ê“√ø¬Û˚˛±˝◊√ ’±À˝√√±“ºî ‡ø¸À˚˛ øÓ¬øÚ› Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ ¤˝◊√ ¬ı±ô¶¬ı ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ø√Àfl¡ Ó¬±øfl¡À˚˛ Œ√À‡øÂ√À˘Úº
[ëë‚”¬ı˛±˝◊√ ø√˚˛± Œ˜±fl¡ ·„√√± ø‰¬˘ÚœÀ¬ı±¬ı˛íí,ëfl¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl¡±˝◊√Ȭí] õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… ŒÚÀ˜ ø·À˚˛ Ó¬±Àfl¡ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸øÂ√À˘Úº Ó“¬±À√¬ı˛ ø˜˘
[6] ì˝√√—¸Ò√ıøÚ qøÚÀ“√± Ó¬±˝◊√ ¸˝√√Ò˜«œ ¬ıd‘√ø©Ü¬ı˛ ø˜˘º ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Œ‰¬Ã˝√√øV¬ı˛ ¬ı±˝◊√À¬ı˛ Œ˚ ¸øÓ¬…fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚfl¡±ôL±¬ı˛ Ó¬±
¬ı˛±øÓ¬ ¬Û≈˚˛±˝◊√ÀÂ√ ŒÚ ¬ı˛±øÓ¬ ∆˝√√ÀÂ√ ¬ı±—˘±-’¸À˜¬ı˛ ¢∂±À˜ ¬õ∂±ôLÀ¬ı˛› Œ˚˜Ú ø¬ı˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ’¬ı˛Ì… ‡ÀG› ŒÓ¬˜Ú˝◊√º Œ¸˝◊√ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛
˝√√±Ó¬¬ı˛ ’±„≈√ø˘Ó¬ Œ˜±¬ı˛ õ∂Ó¬…é¬ ˝√√À˚˛ ¬ı˛˝◊√˘ ø¬ıˆ”¬øÓ¬ˆ”¬¯∏À̬ı˛ ά◊¬ÛÚ…±À¸, Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º Ó“¬±À√¬ı˛
ŒÏ“¬fl¡œ˚˛±À±¬ı˛ ·øÊ√ÀÂ√ºî fl¡±ÀÂ√˝◊√ ’±˜¬ı˛± ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ ø˙À‡øÂ√ õ∂fl‘¡øÓ¬ ’±¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬… ≈√øȬ øˆ¬iß õ∂Àfl¡±á¬ Ú˚˛ñ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
[ì˝√√—¸Ò√ıøÚ qøÚÀ“√±íí, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í] ¸¬ı≈Ê√ ¸ÀÓ¬Ê√ ˙…±˜˘ ˚Ó¬˝◊√ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ø¬ı¬ıÌ« ø¬ıq©® ¬Û‘ᬱ&ø˘ ¬ı√À˘ ø√ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛À¬ı ¸±ø˝√√Ó¬…
[7] ëë·±“›‡Ú ŒÓ¬øÓ¬˚˛± ¤Ê√±fl¡ Ó¬Ó¬˝◊√ ¸ÀÓ¬Ê√, ¸˜‘X › õ∂±Ì¬ıôL ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ¬ıº
ŒÏ“¬±¬ı˛± fl¡±Î¬◊¬ı˛œ Œ˝√√ ά◊ø¬ı˛ ·í˘ Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜øÌ ˚Ô±SêÀ˜ ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛± fl¡±À¬ı… õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¸ÀÓ¬Ê√ ˙…±˜˘Ó¬±
fl≈¡fl≈¡˝√√± ∆˝√√ Ò±ÚÀ¬ı±¬ı˛ ø√À˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú Ò±¬ı˛± õ∂¬ıÓ«¬Ú fl¡¬ı˛À˘Úº ˚ø√› Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú fl¡ø¬ıÓ¬±
¬Ûfl¡± ά±ø˘˜¬ı˛ &øȬ¬ı˛ √À¬ı˛ ˜±Ó¬À¬ı±¬ı˛î ¬ı˛‰¬Ú± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¸˜˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ ’Ú≈¯∏e ø˝√√À¸À¬ı Œ¬ıø˙ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
[ëë’±è ŒÓ¬øÓ¬˚˛±˝◊√ ’:±Ú ∆˝√√ ¬Ûø¬ı˛øÂ√À˘±“íí, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í] õ∂fl‘¡øÓ¬ ˆ¬±¬ıÚ± Ô±fl¡À˘› õ∂fl‘¡øÓ¬ õ∂Ò±Ú ˝√√À˚˛ ›ÀͬøÚº õ∂fl‘¡øÓ¬ fl¡ÚÀ¸õI◊ ¤À¸ÀÂ√ Úœ¬ı˛À¬ı ,

ºº 42ºº ºº 43ºº
õ∂Ò±Ú › ˜≈‡…ˆ¬±À¬ı Ú˚˛º ’Ú…ø√Àfl¡ õ∂fl¡‘ øÓ¬Àfl¡ øÚÀ˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ·À¬ı¯∏̱º fl¡¬ı˛±¬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì± øÓ¬øÚ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ‹øÓ¬˝√√…Àfl¡ ˜±Ú… fl¡À¬ı˛º õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ Œ√‡±, ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛
øÓ¬øÚ ¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√Ú, õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±ÀÊ√… Œ˙¯∏ ¬ıÀ˘ øfl¡Â≈√ ŒÚ˝◊√ , ˙œÓ¬ Œ˚˜Ú ’±À¸ ¬ı¸ôL› ŒÓ¬˜øÚ Œ√‡±ÀÚ±, Ó¬±¬ı˛ ¸Ó¬…Àfl¡ ˝√√+√˚˛e˜ fl¡¬ı˛±√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ õ∂fl‘¡øÓ¬ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú
’±À¸º ˙œÀÓ¬ ˚±¬ı˛ ¬Û±Ó¬± Á¡Àάˇ ˚±˚˛ ¬ı¸ÀôL Ó¬±¬ı˛ Ú¬ı øfl¡˙˘˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛, ŒÓ¬˜øÚ ˜±Ú¬ı ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡¬ı˛À˘Ú ¬ı±—˘± Ó¬Ô± ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…º
Ê√œ¬ıÀÚ ¬ı± Ê√·ÀÓ¬ ≈√–¸˜˚˛ ’±À¸ ’±¬ı±¬ı˛ ≈√–¸˜˚˛ Œ˙¯∏ ˝√√À˚˛ ¸≈¸˜˚˛› ’±À¸ , Œ¸˝◊√
¸≈¸˜À˚˛¬ı˛ ¸≈√¬ÛÀ˚±· fl¡À¬ı˛ fl¡±ÀÊ√ ˘±·±ÀÓ¬ ˝√√˚˛ ’Ó¬œÓ¬ ’øˆ¬:Ó¬±Àfl¡º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
fl¡±À¬ı… õ∂fl‘¡øÓ¬ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ’Ú≈¯∏Àe˝◊√ qè ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¸˜˚˛-ˆ¬±¬ıÚ±ñ ’±¬ı±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛
Œé¬ÀS› Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¤fl¡ ø¬ıÀ˙¯∏ Œ‰¬Ó¬Ú± ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ Œ˚ Œ‰¬Ó¬Ú± Ó“¬±¬ı˛ ˜ÚÚ˙œ˘Ó¬±Àfl¡
ø¬ıqX ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀÓ¬ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¸±˝√√±˚… fl¡À¬ı˛ÀÂ√º õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ·À¬ı¯∏̱˚˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ &èQ¬Û”Ì«
Œ˚ ¸•Û√ øÓ¬øÚ ’±R·Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬± ˝√√˘ ¸˝√√Ú˙œ˘Ó¬±º ˘é¬ fl¡ø¬ı˛, Œ˝√√˜ôL Ó¬“±¬ı˛ øõ∂˚˛
Ÿ¬Ó≈¬ñ Œ˚ Œ˝√√˜ôL ¤fl¡ Ò±À¬ı˛ ø¬ı˛Mê√Ó¬± ¤¬ı— ¬Û”Ì«Ó¬±¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡º ¤˝◊√ Ÿ¬Ó≈¬ÀÓ¬˝◊√ ˜±Àͬ ˜±Àͬ
Ù¬¸˘ ¬Û±Àfl¡, Ù¬¸À˘¬ı˛ ¬Û”Ì«Ó¬±˚˛ ˜Ú ˆ¬À¬ı˛ ›Àͬ ’±ÚÀµ, ’±¬ı±¬ı˛ Ù¬¸˘ Œfl¡ÀȬ ŒÚ›˚˛±¬ı˛
¬Û¬ı˛˝◊√ ˜±Í¬ ‡±ø˘ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛ñ ø¬ı˛Mê√Ó¬±˚˛ Ó¬‡Ú õ∂¸±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛, ¬ÛÀάˇ Ô±Àfl¡ ˜±Àͬ ˜±Àͬñ
’±fl¡±˙ ŒÔÀfl¡ Á¡À¬ı˛ ¬ÛÀάˇ ø˙ø˙¬ı˛º õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ ’±R·Ó¬ fl¡À¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˚ ¸˝√√Ú˙øMê√ fl¡ø¬ı
˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬±¬ı˛˝◊√ ›Ê√ø¶§Ó¬±˚˛ øÓ¬øÚ õ∂¸iß ø‰¬ÀM√√ ø¬ı˛Mê√Ó¬±Àfl¡ Œ˜ÀÚ øÚÀ˚˛ õ∂Ó¬œé¬±
fl¡À¬ı˛Ú ¬Û”Ì«Ó¬±¬ı˛ Ê√Ú…, ≈√–¸˜À˚˛¬ı˛ õ∂fl¡À¬Û¬ı˛ ˜ÀÒ… øÓ¬øÚ øÚˆ«¬œfl¡ˆ¬±À¬ı “√±Î¬ˇ±Ú ¸≈¸˜À˚˛¬ı˛
õ∂Ó¬œé¬±˚˛º õ∂fl‘¡øÓ¬˘t ¤˝◊√ ’±Rø¬ıù´±¸ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘˝◊√ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… øÓ¬øÚ
’ÚÚ… ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√Úº
õ∂fl‘¬øÓ¬Àfl¡ Œ√‡±¬ı˛ Œ‰¬±‡ Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚ˆ¬±À¬ı ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√Ú, Œ¸˝◊√ ÚÓ≈¬ÚÀQ¬ı˛
¸g±Ú Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ’¸À˜¬ı˛ ’Ú… Œfl¡±Ú› fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±˚˛ ¬Û±ÚøÚ, ¸≈Ó¬¬ı˛±— Ó“¬±Àfl¡ ¬ı±—˘±
Ó¬Ô± ¬Û±(±ÀÓ¬…¬ı˛ Ú¬ı fl¡±¬ı… ø¬ıøfl¡¬ı˛À̬ı˛ õ∂Ó¬…±˙œ ˝√√ÀÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤¬ı— ¤Àé¬ÀS ’Ú… Œfl¡±Ú›
fl¡ø¬ı¬ı˛ Ó¬Ó¬‡±øÚ õ∂¬ıÌÓ¬±·Ó¬ ’±Rœ˚˛Ó¬± Œ¬ı±Ò fl¡À¬ı˛ÚøÚ øÓ¬øÚ, ˚Ó¬‡±øÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú fl¡ø¬ı
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ¸Àeº ¬ıdÓ¬ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø‰¬S¬ı˛+¬Û±˚˛ÀÌ, ¬ıÌ«À˘¬ÛÀÚ, ‘√ø©ÜÀfl¡±Ì øÚÒ«±¬ı˛ÀÌ,
Œ√‡±¬ı˛ ‘√ø©ÜÀÓ¬, ø¬ı¯∏˚˛ øÚ¬ı«±‰¬ÀÚ ˝◊√Ó¬…±ø√ Œé¬ÀS Úœ˘˜øÌ, Ê√œ¬ıÚ±Úµ ŒÔÀfl¡ ’±À˘±fl¡
¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ’±¬ı±¬ı˛ Œfl¡±Ô±› Œfl¡±Ô±› ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı, ø¬ıÀ˙¯∏ ø‰¬ôL±Ò±¬ı˛±˚˛ ¬ı± ø¬ıÀ˙¯∏
˝◊√À˜Ê√ ¬Ûø¬ı˛fl¡äÚ±ÀÓ¬› Úœ˘˜øÌÀfl¡ õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ, øfl¡c ¶ö±˚˛œ Œfl¡±Ú›
Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ñ fl¡±À¬ı… ’±·±À·±Î¬ˇ± õ∂˘ø•§Ó¬ Œfl¡±Ú› ø¬ıÀ˙¯∏ õ∂¬ıÓ«¬Ú±˚˛ Úœ˘˜ø̬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ŒÚ˝◊√ñ ˚Ó¬È≈¬fl≈¡ ’±ÀÂ√ Ó¬± ¬ÛÀ¬ı˛±é¬, Œõ∂¬ı˛Ì±˜”˘fl¡º Úœ˘˜øÌ Ó“¬±¬ı˛
fl¡±¬ı… fl¡œøÓ«¬ÀÓ¬ õ∂fl‘¡øÓ¬Àfl¡ ¸±¢∂À˝√√ñ õ∂±À̬ı˛ Ó¬±ø·À√˝◊√ ¸˜±√¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, øfl¡c Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
’ˆ¬…ôLÀ¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¶ö±Ú ¤¬ı— ˆ”¬ø˜fl¡± ø¶ö¬ı˛œfl‘¡Ó¬ fl¡À¬ı˛ÚøÚº ˜”˘Ó¬ ¤˝◊√‡±ÀÚ˝◊√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ
¶§Ó¬La ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√Ú ’Ú… fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ŒÔÀfl¡, ∆Ó¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú Œ˜Ã˘¬ÛÔ Œ¸ ¬ÛÔ ∆Ó¬ø¬ı˛

ºº 44ºº ºº 45ºº
 ŒÓ¬ ¤À¸ øô¶ø˜Ó¬ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º ¬ı˘ÀÓ¬ ˝√√˚˛, Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¸≈¬ı˛øȬ
¤‡±Ú ŒÔÀfl¡ ¶Û©Üˆ¬±À¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º
ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂±˚˛ õ∂øÓ¬øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Â√øάˇÀ˚˛ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛
∆Ú¸ø·«fl¡ ¬ı˛+¬Ûº Œ¸˝◊√ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬ÛȬˆ”¬ø˜fl¡±˚˛ Œõ∂˜ ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ øÚÀ˚˛ ¤À¸ÀÂ√ ¤fl¡ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡
√œ‚«ù´±¸º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ø‰¬ôL±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ Œõ∂˜ ¤fl¡ ˙¬ı˛œ¬ı˛œ ¸M√√± øÚÀ˚˛ ’Ú≈õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ’Ò…±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ Œõ∂À˜¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú ¬¬ı˛+¬Û õ∂Ó¬…é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛
Œõ∂À˜¬ı˛ Ê√·» ŒÔÀfl¡ Ê√œ¬ıÚ±Úµ ’ÀÚfl¡ ”À¬ı˛ ¸À¬ı˛ ¤À¸ Œõ∂À˜¬ı˛ ¤fl¡ Ê√œ¬ıôL ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¬ı˛+¬Û õ∂√±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œõ∂À˜¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛¬ı˛ ¶Û˙« › ·gÀfl¡ ˜±Ú… fl¡À¬ı˛› ’Ó¬œøf˚˛ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛
fl¡±À¬ı…Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± Ê√·ÀÓ¬ øÚÀ˚˛ ˚±Ú–
ì¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀÔ Œ˝“√ÀȬ Œ˝“√ÀȬ
õ∂fl‘¡øÓ¬, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ˜‘Ó≈¬…, ¸˜˚˛ › ¸˜±Ê√ ’Ò…˚˛ÀÚ¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ά◊2‰¬Ó¬¬ı˛ fl¡Ó¬ø√Ú ¬ı˛±øS Œ·ÀÂ√ Œfl¡ÀȬØ
õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚˛ Êœ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… ’±·±À·±Î¬ˇ± õ∂±Ì¬ı˛¸ ¸?œø¬ıÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√, Ó¬± ˝√√˘ Œõ∂˜º fl¡Ó¬ Œ√˝√ ¤˘,ñŒ·˘,ñ˝√√±Ó¬ Â≈“√À˚˛ Â≈“√À˚˛
Œ¬ıø˙¬ı˛ˆ¬±· ¬Û±Í¬fl¡˝◊√ ’±ÀÂ√Ú ˚“±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜≈‡… ’±À¬ı√Ú õ∂fl‘¡øÓ¬ Ú˚˛, Œõ∂˜º ø√À˚˛øÂ√ øÙ¬¬ı˛±À˚˛ ¸¬ı , ¸˜≈À^¬ı˛ Ê√À˘ Œ√˝√ Ò≈À˚˛
fl¡±À¬ı…¬ı˛ ¬ı˛¸±¶§±√ÀÚ ¬Û±Í¬Àfl¡¬ı˛ ’øˆ¬˜Ó¬ ’¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º Ó¬±˝◊√, Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… Úé¬ÀS¬ı˛ Ó¬À˘
˚ø√ õ∂Ò±Ú ≈√øȬ ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀÓ¬ ¬ı˘± ˝√√˚˛, Ó¬± ˝√√À¬ı õ∂fl‘¡øÓ¬ › Œõ∂˜º ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú˙œ˘ ø¬ıÀù´¬ı˛ ¬ıíÀ¸ ’±øÂ√,ñ¸˜≈À^¬ı˛ Ê√À˘
ø‰¬¬ı˛ôLÚ ˜±Ú¬ıœ˚˛ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ ’øˆ¬¬ı…øMê√¬ ˝√√˘ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±º ¤˝◊√ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¤fl¡øȬ Œ√˝√ Ò≈À˚˛ øÚ˚˛±
ø¬ıÀ˙¯∏ ¬ı˛+¬Û Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¸˜¢∂ fl¡±¬ı…Ê≈√Àάˇ ’±ÀÂ√º Ó≈¬ø˜ ëøfl¡ ’±ø¸À¬ı fl¡±ÀÂ√ øõ∂˚˛±Øî
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ’±ø√¬ÛÀ¬ı« ëÁ¡¬ı˛± ¬Û±˘fl¡í-¤¬ı˛ ’±˜À˘ ∆√ø˝√√fl¡ Œõ∂À˜¬ı˛ ˜±Úø¸fl¡ [ì1333î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
ά◊ÀM√√Ê√Ú± ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Ó¬‡Ú fl¡À~±À˘¬ı˛ fl¡±˘º Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛ ’Ú… fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± øÓ¬øÚ ¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜À˚˛¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜”˘…À¬ı±Ò˝√√œÚÓ¬±¬ı˛ ;˘ôL ά◊√±˝√√¬ı˛Ì Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
Œ√˝√Ê√-fl¡˜Ú±-’±¸øMê√ ¬ı˛+¬Û±˚˛ÀÌ ø‰¬¬ı˛±‰¬ø˘Ó¬ ¬ÛÀÔ Œ·ÀÂ√Ú– ¤fl¡øȬ ¬Û„ƒ√øMê√¬ı˛ ˜ÀÒ… ά◊;˘ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√–
ë댬Û˚˛±˘±˚˛-Œ¬Û˚˛±˘±˚˛ Œ¸˝◊√ øÚø˙ ˝√√˚˛øÚ Î¬◊Ó¬˘±, ìŒ√˝√ Á¡À¬ı˛, Ó¬±¬ı˛ ’±À· ’±˜±À√¬ı˛ Á¡À¬ı˛ ˚±˚˛ ˜Úºî
Úœ˘ øÚÀ‰¬±À˘¬ı˛ Œfl¡±À˘ Ú±À‰¬ Ú±˝◊√ ’±fl¡±À˙¬ı˛ Ó¬˘± [Ó¬À√¬ı]
ÚȬœ¬ı˛± ‚≈ø˜À˚˛øÂ√˘ ¬Û≈À¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛,ñ‚≈À˜ ¬ı˛±Ê√¬ıÒ”, ’Ô‰¬ fl¡ø¬ı ˜Ú-õ∂±Ì ø√À˚˛ õ∂fl‘¡Ó¬ ’ÀÔ«˝◊√ Ú±¬ı˛œÀfl¡ ˆ¬±À˘±¬ı±¸ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú, øfl¡c
‰≈¬ø¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ø¬ÛÀ˚˛øÂ√Ú≈ SêœÓ¬√±¸œ ¬ı±ø˘fl¡±¬ı˛ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ˜Ò≈Ø ˝√√Ó¬±˙ ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú–
¸•⁄±:œ øÚ«√˚˛ ’“±ø‡¬ı˛ √¬Û« ø¬ı^+¬Û ˆ≈¬ø˘˚˛± ì’±˜±À¬ı˛ Œ¸ ¬ˆ¬±À˘±¬ı±ø¸˚˛±ÀÂ√,
fl‘¡¯û øÓ¬øÔ-‰“¬±ø√Úœ¬ı˛ Ó¬À˘ ’±ø˜ Œ¯∏±Î¬ˇ˙œ¬ı˛ ÿè ¬Û¬ı˛ø˙˚˛± ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ fl¡±ÀÂ√,
˘Àˆ¬øÂ√Ú≈ ά◊~±¸-ά◊Ó¬À¬ı˛±˘Øî ά◊À¬Û鬱 Œ¸ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ’±˜±À¬ı˛,
[ëë’ô¶±‰“¬±íí√, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] ‚‘̱ fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ ñ ˚‡Ú ŒÎ¬Àfl¡øÂ√ ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛
¤fl¡¸˜˚˛ õ∂fl¡øäÓ¬ Œõ∂À˜¬ı˛ ’±À¬ıÀ·±26√˘ ’±øÓ¬˙˚…˜˚˛ ¬ıÌ«Ú±ÀÓ¬› ’Ú…±Ú… Œõ∂À˜¬ı˛ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸ Ó¬±À¬ı˛ ,î
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl≈¡˙˘Ó¬± øÂ√˘º øfl¡c ¤˝◊√ ά◊~±¸ › ά◊ÀM√√Ê√Ú± ë Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí- [쌬ı±Òî, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]

ºº 46ºº ºº 47ºº
 Ê√œ¬ıÚ±Úµ, ∆Ú¬ı˛±˙…¬ÛœøάˇÓ¬ fl¡ø¬ı ÚÚ, ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ıº Œõ∂˜ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ ¤fl¡
’Ù≈¬¬ı˛ôL ø¶ß*Ó¬± øÚÀ˚˛ ’±À¸º Œõ∂˜ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ‰¬˘±¬ı˛ ¬ıœÊ√˜Laº Œõ∂À˜¬ı˛ ’¬Û±øÔ«¬ı
˜ø˝√√˜±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø¬ı Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ìŒõ∂À˜¬ı˛ ¬Û±À˚˛¬ı˛ ˙s Ó¬¬ı≈› ’±fl¡±À˙ Œ¬ı“À‰¬ ’±ÀÂ√Ø
¸fl¡˘ ˆ≈¬À˘¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ˚±˚˛ Ú±˝◊√ Œfl¡Î¬◊ ˆ≈¬À˘-‰≈¬Àfl¡
Œ˝√√ Œõ∂˜ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛Ø ˜‘ÀÓ¬¬ı˛± ’±¬ı±¬ı˛ Ê√±ø·˚˛±ÀÂ√Ø
Œ˚¬ ı…Ô±ñ˜≈øÂ√ÀÓ¬ ¤À¸ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜≈À‡
’±À¬ı˛± ¬ı…Ô±ñø¬ı˝3√ ˘Ó¬± Ó≈¬ø˜ ¤À¸ ¬ø√À˚˛ Œ·À˘ Ó¬±À¬ı˛ñ
›À·± Œõ∂˜,ñŒ¸˝◊√ ¸¬ı Ó≈¬À˘ ø·À˚˛ Œfl¡ ‚≈˜±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Øî
[ëëŒõ∂˜íí, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±`≈¬ø˘ø¬Ûí]
fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Ú±Ú± ∆¬ıø‰¬ÀS…¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ Œõ∂˜ ¤À¸ÀÂ√º Ú±Ú± ’Ú≈ˆ¬≈øÓ¬ fl¡äÚ± ›
’±fl¡±„√√鬱¬ı˛ fl¡Ô± øÓ¬øÚ Œ·±¬ÛÀÚ Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂ√Úº ˜±Ú¬ıœfl¡Ú…±¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ Œ˚ Œõ∂À˜¬ı˛ ¬ıø˝ê
øÓ¬øÚ ;±ø˘À˚˛ÀÂ√Ú Œ¸˝◊√ fl¡Ô± ’fl¡¬ÛÀȬ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ìŒfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ˜±Ú≈¯∏œ¬ı˛ Ó¬À¬ı˛
Œ˚˝◊√ Œõ∂˜ ;±˘±À˚˛øÂ√ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬ ˝√√À˚˛ Ó¬±¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛Ø
’±ø˜ Œ¸˝◊√ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬ñ Œ¸˝◊√ ¬Û≈À¬ı˛±ø˝√√Ó¬Øî
[ìøÚÊ«√Ú ¶§±é¬¬ı˛î, ë Ò”¸¬ı˛ ¬Û±Gø˘ø¬Ûí]
Œõ∂˜±Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ıU˜±øSfl¡ ’±|˚˛ fl¡À¬ı˛˝◊√ ìøÚÊ«√Ú¶§±é¬¬ı˛î ¤¬ı— ›˝◊√ Ê√±Ó¬œ˚˛ ’±¬ı˛›
fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ‚Úœˆ”¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ø¬ı¯∏±√ › ¶ú‘øÓ¬ˆ¬±¬ı˛±Sê±ôL Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ ’Ú≈¯∏eº Ê√œ¬ıÚ
› ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œ√±˘±‰¬À˘¬ı˛ ˜±Á¡‡±ÀÚ ’±˙±¬ı±√œ Œõ∂ø˜fl¡ fl¡ø¬ı ’±øÓ«¬ Ê√±øÚÀ˚˛ Ó“¬±¬ı˛ ˜±Ú¬ıœ
fl¡Ú…±Àfl¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ì’±ø˜ Á¡íÀ¬ı˛ ˚±¬ı, Ó¬¬ı≈ Ê√œ¬ıÚ ’·±Ò
ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ¬ı˛±ø‡À¬ı ÒíÀ¬ı˛ Œ¸˝◊√ø√Ú ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛-
’±˜±¬ı˛ ¸fl¡˘ ·±Ú Ó¬¬ı≈› ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˘é¬… fl¡íÀ¬ı˛¬ºî
[ ìøÚÊ«√Ú ¶§±é¬¬ı˛î, ë Ò”¸¬ı˛ ¬Û±Gø˘ø¬Ûí]
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ø‰¬¬ı˛ôLÚ Œõ∂À˜¬ı˛ Œ˘±Àfl¡±M√√¬ı˛ ˜ø˝√√˜±¬ı˛ ά◊¬Û˘øt ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘¬ı˛ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö
ø¬ıô¶±¬ı˛˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡±¬ı…¢∂ÀLöº ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ’À•§¯∏À̬ı˛
¬Û¬ı˛ øÓ¬øÚ Ó“¬±¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡±Àfl¡ qÒ≈ ‡“≈ÀÊ√˝◊√ ¬Û±ÚøÚ-¬ı¬ı˛— Ó“¬±¬ı˛ ¸Àe fl¡ø¬ı¬ı˛ ’ÚôLfl¡±À˘¬ı˛
’øô¶ÀQ¬ı˛ Œ˜˘±¬ıgÚ ‚ÀȬÀÂ√º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ√˙, fl¡±˘, ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¬ı‘˝√M√¬ı˛ ¬ÛȬˆ”¬ø˜ÀÓ¬ “√±øάˇÀ˚˛ ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú
ºº 48ºº
Œõ∂˜˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤fl¡˜±S õ∂Ó¬…˚˛Àfl¡ ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛ ¤¬ı— ˜±Ú≈¯∏ Ó¬±˝◊√ Œõ∂À˜¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’±¶ö±¬ı±˝√√œº
Ú±¬ı˛œ ¤Ê√Ú… Œõ∂À˜¬ı˛ ’±¶ö±¬ı±˝√√œ¬ı˛+À¬Û Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ά◊Àͬ ¤À¸ÀÂ√º Ú±¬ı˛œ ø¬ıÚ± Œõ∂À˜¬ı˛
¬Û≈Ì«Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø¬ı ˆ¬±¬ıÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú Ú±º Ê√œ¬ıÚ±Úµ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ˙øMê√¬ı˛ ¸Àe ¸˜¬Û˚«±À˚˛
Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú Ú±¬ı˛œ Œõ∂À˜¬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì±˙øMê√Àfl¡º Ú±¬ı˛œÀfl¡ øÓ¬øÚ Œ√À‡ÀÂ√Ú ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ¸?œ¬ıÚœ
˙øMê√ÀÓ¬º Ú±¬ı˛œ Œˆ¬±· ˘±˘¸±¬ı˛ ÿÀÒ√ı« Œ˚Ú ’±À¬ı˛± ’ÀÚfl¡ øfl¡Â≈√ñ¬ı…Ô±, Œ¬ı√Ú±˚˛ ’±ÚÀµ,
¤˜Úøfl¡ ˆ¬±¬ıÀ˘±Àfl¡ ˚±¬ı˛ ά◊¬Ûø¶öøÓ¬ Â√±˚˛±¬ı˛ ˜Ó¬Ú ¸¬ı«é¬Ì ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ ¬Û±À˙ ¬Û±À˙ Ô±Àfl¡º
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜Ó¬Ú Œ˚Ú Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ¸Àe ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ Ê√Àij¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤fl¡ Œ˜˘±¬ıgÚ ¸±¬ı˛±
Ê√œ¬ıÚ¬ı…±¬Ûœ, ˚±Àfl¡ ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ ’¶§œfl¡±¬ı˛ ¬ı± ά◊À¬Û鬱 fl¡¬ı˛±¬ı˛ ά◊¬Û±˚˛ ŒÚ˝◊√º Ú±¬ı˛œÀfl¡ øÓ¬øÚ
¤¬ı˛fl¡˜ ’±Ò≈øÚfl¡ ˜Ú ø√À˚˛ Œ√À‡øÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘˝◊√, Ú±¬ı˛œÀfl¡ ø¬ıÀ˙¯∏ ˜˚«±√±¬ı˛ ’±¸ÀÚ õ∂øÓ¬øá¬Ó¬
fl¡À¬ı˛Úº ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ˜”˘…À¬ı±ÀÒ øÓ¬øÚ Ú±¬ı˛œÀfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛±ÀÊ√… ¸•ú±Ú Œ√Úº ¤fl¡fl¡Ô±˚˛
¬ı˘± ˚±˚˛, Ú±¬ı˛œÀfl¡ øÓ¬øÚ ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ’˘—fl‘¡Ó¬ fl¡À¬ı˛Ú Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¤¬ı— Ó¬± Œ¬ı˙
ά◊2‰¬˜”À˘…˝◊√º Œfl¡±ÀÚ± √±¸ÀQ Ú˚˛, ¸•Û”Ì« ˜≈Mê√Ó¬±¬ı˛ ’Ú±ø¬ı˘ Â√Àµº
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¤˝◊√ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ Ó¬Ô± Ú±¬ı˛œˆ¬±¬ıÚ± Sê˜ ø¬ı¬ıÓ«¬Ú ’±˜¬ı˛± ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í
ŒÔÀfl¡ ˘é¬ fl¡À¬ı˛ ’±¸øÂ√º ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡±À¬ı… Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ¬ı˛+¬Û Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º
fl¡ø¬ı Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ Ó¬±èÀÌ… ά◊X≈X ˝√√À˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡±Àfl¡ ’Ài§¯∏Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˜ÀÚ¬ı˛
¤fl¡ Ó¬œ¬ıË ’±fl¡¯∏«ÀÌ øÓ¬øÚ ‡≈“ÀÊ√ Œ¬ÛÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú Ó“¬±¬ı˛ ˜±Ú¸¸≈µ¬ı˛œÀfl¡º qÒ≈ ¤ ˚≈À· Ú˚˛,
˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ’Ài§¯∏Ì fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ÀÂ√Úº
ì˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ’±ø˜ ¬ÛÔ ˝“√±øȬÀÓ¬øÂ√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀÔ,
ø¸—˝√√˘ ¸˜≈^ ŒÔÀfl¡ øÚ˙œÀÔ¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ˜±˘˚˛ ¸±·À¬ı˛
’ÀÚfl¡ ‚≈À¬ı˛øÂ√ ’±ø˜ ,î
[ì¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úî, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
’ÀÚfl¡ ‚≈À¬ı˛ÀÂ√Ú øÓ¬øÚ, øfl¡c ¸¬ı«S øÓ¬øÚ ¬ı…Ô«, flv¡±ôL, ø¬ı˛Mê√ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ı
Ê√œ¬ıÚ¬ı˛+¬Û ¸˜≈^ ¸ÀÙ¬ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ı…Ô«Ó¬±, ø¬ı˛Mê√Ó¬±, Œflv¡√, ÷¯∏«± Œ¡ZÀ¯∏¬ı˛ ˜ÀÒ… ˚‡Ú øÓ¬øÚ
¬Ûø¬ı˛|±ôL , Ó¬‡Ú øÚÀÊ√¬ı˛ ¬Û±À˙¬ı˛ ¢∂±À˜¬ı˛ Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¸±Ò±¬ı˛Ì ‚À¬ı˛¬ı˛ Ó¬èÌœ Ó“¬±Àfl¡ õ∂fl‘¡Ó¬
’ÀÔ«˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±¸˘ õ∂˙±øôL ø√À˚˛øÂ√À˘Ú –
ì’±ø˜ flv¡±ôL õ∂±Ì ¤fl¡, ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸˜≈^ ¸ÀÙ¬Ú,
’±˜±À¬ı˛ ≈√√G ˙±øôL ø√À˚˛øÂ√˘ Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úºî
[Ó¬À√¬ı]
Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√˚˛Ê√±Ó¬ Œõ∂˜ ¸M√√±¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡º fl¡ø¬ı Ó“¬±Àfl¡ qÒ≈
ºº 49ºº
¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ¬ı˛±Ê√fl¡Ú…± ø˝√√À¸À¬ı Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±ÚøÚº øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ¸øeÚœ ø˝√√À¸À¬ı Œ¬ÛÀÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ¸˝◊√ ’À‰¬Ú±, ’Ê√±Ú± ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ Ú±¬ı˛œ fl¡ø¬ıÀfl¡ ¤fl¡±ÀôL¬ Œ¬ÛÀÓ¬ ‰¬±Úº Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛
Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô± Œ√À˙¬ı˛ Ò”¸¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ’o¬ı˛± Ú± ˝√√À˚˛ ¬ıÚ˘Ó¬± ¬õ∂fl‘¡Ó¬ ’ÀÔ« ˜±Ú¬ıœ ¬ıø˘á¬ ’±À¬ı√Ú › ’±¬ı√±¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ ¬Û≈˘fl¡ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√º fl¡ø¬ı Œ¸˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô±
˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√Úº fl¡ø¬ı Œ¸˝◊√ ˜±Ú¬ıœfl¡Ú…±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì‰≈¬˘ Ó¬±¬ı˛ fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛, ø¬ıø√˙±¬ı˛ øÚ˙±, ìfl¡±ôL±À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÔ ŒÂ√Àάˇ ¸g…±¬ı˛ ’“±Ò±À¬ı˛
˜≈‡ Ó¬±¬ı˛ |±¬ıô¶œ¬ı˛ fl¡±èfl¡±˚« , ’øÓ¬”√¬ı˛ ¸˜≈À^¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Œ¸ Œfl¡ ¤fl¡ Ú±¬ı˛œ ¤À¸ ά±øfl¡˘ ’±˜±À¬ı˛
˝√√±˘ Œˆ¬À„√√ Œ˚ Ú±ø¬ıfl¡ ˝√√±¬ı˛±À˚˛ÀÂ√¬ ø√˙± ¬ıø˘˘, ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ ‰¬±˝◊√ – ...î
¸¬ı≈Ê√ ‚±À¸¬ı˛ Œ√˙ ˚‡Ú Œ¸ Œ‰¬±À‡ Œ√À‡ √±èø‰¬øÚ-¡ZœÀ¬Û¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ [ëë˙∫˜±˘±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
ŒÓ¬˜øÚ Œ√À‡øÂ√ Ó¬±À¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ – ¬ıÀ˘ÀÂ√ Œ¸, ë¤Ó¬ø√Ú Œfl¡±Ô±˚˛ øÂ√À˘Ú∑í Œ¸˝◊√ ’¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ Úœ¬ı˛¬ı ά◊¬Ûø¶öøÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”¬ı« ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬Û±Î¬ˇ±·“±À˚˛¬ı˛
¬Û±ø‡¬ı˛ ÚœÀάˇ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ‰¬±À‡ Ó≈¬À˘ Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úºî Ó¬èÌœ¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ˜ÀÚ ’±À¸ –
[Ó¬À√¬ı] ì˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇ±·“±¬ı˛ ’èø̘± ¸±Ú…±À˘¬ı˛ ˜≈‡î
[ì¬ı≈ÀÚ± ˝“√±¸î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
é≈¬^ ¬ıÌ«Ú±˚˛, ŒÂ√±ÀȬ± fl¡Ô±˚˛ fl¡ø¬ı Ó“¬±¬ı˛ ˜±Ú¸ ¸≈µ¬ı˛œÀfl¡ ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ŒÂ“√Àfl¡ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº Œ¸˝◊√ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ Ú±¬ı˛œ Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛ ’Ài§¯∏Ì fl¡ø¬ı ¬ıU˜±S±˚˛ ø¬ıøˆ¬iß ˜≈‡¿¬ı˛ ¸Àe Ó≈¬˘Ú±
Ó¬Ô±fl¡øÔÓ¬ ¬ı˛+¬Û ¬ıÌ«Ú±¬ı˛ ’˘—fl¡±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ Ú± fl¡À¬ı˛, ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ’øˆ¬Ú¬ı ’Ô‰¬ ¸˝√√Ê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
ά◊¬Û˜±, ø‰¬Sfl¡ä õ∂À˚˛±· fl¡À¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ fl¡Ô± ˚Ô±Ô«ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤˝◊√ ì˝√√œÀ¬ı˛¬ı˛ õ∂√œ¬Û Œ;À˘ Œ˙Ù¬±ø˘fl¡± Œ¬ı±¸ Œ˚Ú ˝√√±À¸
¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ıø˘á¬ Œõ∂À˜¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ø˝√√Ê√˘ ά±À˘¬ı˛ ø¬ÛÀÂ√ ’·ÌÚ ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±fl¡±À˙,ñî
õ∂‰≈¬¬ı˛ Œõ∂À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡± ˝√√À˚˛ÀÂ√, øfl¡c ¤ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ≈√˘«ˆ¬º ¬ı˛¬ıœf¸±ø˝√√ÀÓ¬… õ∂‰≈¬¬ı˛ [ì˝√√ø¬ı˛À̬ı˛±íí, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
ά◊À~‡À˚±·… Œõ∂À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Ô±fl¡À˘› ¤ õ∂¸Àe ’±˜±À√¬ı˛ ëfl¡äÚ±í [1900] fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… øÚÀÊ√¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ fl¡ø¬ı ’˜‘Ó¬¸”À˚«¬ı˛ ¸g±Ú Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº Œõ∂˜
붧õüí fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ Œ¬ıø˙ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇº ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ˚Ó¬ Œõ∂À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ˘‡± › õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø˜˘ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡ ¬Û”Ì«¶§±√ fl¡ø¬ı ά◊¬ÛÀˆ¬±· fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí ’Ú…Ó¬˜º ¤Ó¬ ¬ıø˘á¬, ˙øMê√˙±˘œ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ ì‹ Œ˚ ›‡±ÀÚ ¬Û±˚˛¬ı˛± ¤fl¡± ά±Àfl¡ Ê√±ø˜À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÀÚ
Œõ∂À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ø¬ı¬ı˛˘º ˜ÀÚ ˝√√˚˛ Ó≈¬ø˜ Œ˚Ú ‹ ¬Û±ø‡ñÓ≈¬ø˜ Â√±Î¬ˇ± ¸˜À˚˛¬ı˛ ¤-ά◊æ√±¬ıÀÚ
ø¬ı¬ı˛˘ õ∂øÓ¬ˆ¬±Ò¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ıø˘á¬ Œõ∂À˜¬ı˛ ø‰¬˝ê ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ’Ú… ’±˜±¬ı˛ ¤˜Ú fl¡±ÀÂ√ñ’±øù´ÀÚ¬ı˛ ¤Ó¬ ¬ıάˇ ’fl”¡˘ ’±fl¡±À˙
fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œõ∂À˜¬ı˛ ’Ó¬˘ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬±, ø¬ı˙±˘Ó¬± fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±¬ı˛ fl¡±Àfl¡ ¬Û±¬ı ¤˝◊√ ¸˝√√Ê√ ·ˆ¬œ¬ı˛ ’Ú±˚˛±À¸ñî
õ∂øÓ¬øȬ Œfl¡±Ì ŒÔÀfl¡ ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ëÚ¢ü øÚÊ«√Ú ˝√√±Ó¬í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡ [ìÓ≈¬ø˜î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
¸M√√±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ¸±Ô«fl¡ ¬ı˛+¬Û ¶Û©Ü Œ√‡± ˚±˚˛º Œ˚ Ú±¬ı˛œ fl¡ø¬ıÀfl¡ ’±Ê√œ¬ıÚ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸ÀÂ√Ú ’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…S ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
fl¡ø¬ı Ê√±ÀÚÚ Ú±, Œ‰¬ÀÚÚ Ú± ¤˜Ú øfl¡ Ó“¬±¬ı˛ ˜≈‡› fl¡ø¬ı fl¡ø¶úÚfl¡±À˘ √˙«Ú fl¡À¬ı˛ÚøÚº øfl¡c ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ øÚø¬ıάˇ fl¡±À˘± ‰≈¬À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛
Ó“¬±¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ø¶ß* Œõ∂˜ fl¡ø¬ı ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛Úº fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ¸˜≈À^¬ı˛ Ú≈Ú ,
ìŒ˚ ’±˜±Àfl¡ ø‰¬¬ı˛ø√Ú ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸ÀÂ√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ Œ¬ı˛‡± ’±ÀÊ√±
’Ô‰¬ ˚±¬ı˛ ˜≈‡ ’±ø˜ Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú Œ√ø‡øÚ, ˜‘Ó¬ fl¡Ó¬ Œ¬ÛÃM√√ø˘fl¡ ‡‘à±Ú ø¸g≈¬ı˛
Œ¸˝◊√ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±ºî ’gfl¡±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤À¸ Ú¬ı ¸”À˚« Ê√±·±¬ı˛ ˜Ó¬Ú ,
[ìÚ¢ü øÚÊ«√Ú ˝√√±Ó¬î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí] fl¡Ó¬ fl¡±ÀÂ√ñÓ¬¬ı≈ fl¡Ó¬ ”√¬ı˛ºî

ºº 50ºº ºº 51ºº
 [ì¸ø¬ıÓ¬±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
Œõ∂˜ › õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤Ó¬ øÚø¬ıάˇ, ·ˆ¬œ¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ˜±S±
¸—À˚±Ê√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí ¬ÛÀ¬ı« fl¡ø¬ı Ú±¬ı˛œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±¸øMê√Àfl¡ Œõ∂À˜ ¬Ûø¬ı˛˜±øÊ«√Ó¬ fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú ,
¤¬ı— Œ¸˝◊√ Œõ∂À˜¬ı˛ ¸±¬ı˛ øÚÀ˚˛ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¸≈¬ı˛?Ú±-Œfl¡º
¸≈¬ı˛?Ú±¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ô¶¬ı˛ ¸≈À‰¬Ó¬Ú±º ¸≈À‰¬Ó¬Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…» ¸øeÚœº ’±¬ı˝√√˜±Úfl¡±À˘¬ı˛
Ú±¬ı˛œ ë¸≈¬ı˛?Ú±í-Œfl¡ fl¡ø¬ı ÚÓ≈¬Ú ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ŒÎ¬Àfl¡ ¤ÀÚÀÂ√Ú ë¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛
ë’±fl¡±˙˘œÚ±í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º
ì¸≈¬ı˛?√Ú±, ’˝◊√‡±ÀÚ Œ˚À˚˛±Ú±Àfl¡± Ó≈¬ø˜,
Œ¬ı±À˘±Ú±Àfl¡± fl¡Ô± ’˝◊√ ˚≈¬ıÀfl¡¬ı˛ ¸±ÀÔ ,
øÙ¬À¬ı˛ ¤À¸± ¸≈¬ı˛?Ú± ,
[ì’±fl¡±˙˘œÚ±î, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í]
¸≈¬ı˛?Ú±, ¸≈«√˙Ú±, ¸≈À‰¬Ó¬Ú±, ¬ıÚ˘Ó¬±, ¸ø¬ıÓ¬±, ˙…±˜˘œ, ˙∫˜±˘± ¸¬ı˝◊√ Œ˚Ú fl¡ø¬ı¬ı˛
¬Û‘Ôfl¡ ¬Û‘Ôfl¡ ë’±˝◊√øά˚˛±í-¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡º ¤˝◊√ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ë’±˝◊√øά˚˛±¬ı˛í õ∂Ó¬œÀfl¡¬ı˛
¸Àe fl¡‡Ú› ¬Û√ø¬ı˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛ [댸Úí, 븱څ±˘í, Œ‚±¯±˘∏,í] ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú› ¶ö±ÀÚ¬ı˛ Ú±˜
[ëÚ±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí] ά◊À~‡ fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ø¬ıù´±¸À˚±·…Ó¬±¬ı˛ › ¬ı±ô¶¬ıÓ¬±¬ı˛
¤fl¡ ¬ı±Ó¬±¬ı¬ı˛Ì ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸±ø¬ı«fl¡ Œfl¡fœ˚˛ ˙øMê√ Ú±¬ı˛œº fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ Ú±¬ı˛œˆ¬±¬ıÚ±
ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√º Ú±¬ı˛œÀfl¡ qÒ≈ øÓ¬øÚ Œˆ¬±À·¬ı˛ ¸±˜¢∂œ ø˝√√À¸À¬ı Œ√À‡ÚøÚ,
fl¡˘…±Ì˜˚˛œ ¸M√√± ¬ı˛+À¬Û Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛º ¤ ¸•ÛÀfl«¡ ¬õ∂±: ¸˜±À˘±‰¬fl¡ õ∂≈√…•ß
ø˜S ˚Ô±Ô«˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìÓ“¬±¬ı˛ ë¸≈¬ı˛?Ú±í, ë¸≈À‰¬Ó¬Ú±í, ë¸≈√˙«Ú±í, ¬ë¬ıÚ˘Ó¬±í, ë˙…±˜˘œí, ë¸ø¬ıÓ¬±í-¬ı˛±˝◊√ qÒ≈
¬ı˛Mê√˜±—À¸¬ı˛ ˜Ó¬…«˜±Ú¬ıœ˜±S ˝√√À˚˛˝√◊ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√ÚøÚ, ¤ÀÚÀÂ√Ú ˚Ô±SêÀ˜
˜±Ú¬ı˝√√+√À˚˛¬ı˛ ≈√˜«¬ı˛ Œõ∂˜À¬ı±Ò, qˆ¬À‰¬Ó¬Ú±, Œ¸Ãµ˚«ø¬Û¬Û±¸±, ’±ø√ øÚ¸·«˜≈ø‡ÚÓ¬±,
˜±ÚÀ¬ıøÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’ôL˘«œÚ Œ˚ìıÚ-’ˆ¬œo± › Œõ∂À˜¬ı˛ Œ¸Ã¬ı˛Àõ∂¬ı˛Ì±¬ı˛ ¬ı…?Ú±ºî 22
Œ¸Ã¬ı˛Àõ∂¬ı˛Ì±¬ı˛ ¬ı…?Ú±¬ı˛ ¬ı…?Ú±˚˛ øÓ¬øÚ ‰¬Ó≈¬ø«√Àfl¡¬ı˛ ’¸—˘¢üÓ¬± ¤Î¬ˇ±ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº
Ú±¬ı˛œ˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬√√ , Ú±¬ı˛œ ¸˜˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ó“¬±¬ı˛ ¸˜˚˛À‰¬Ó¬Ú±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò, õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú± ›
Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸•Û‘Mê√ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ¤fl¡ ŒÊ√…±øÓ¬˜«˚˛œ ¬ı˛+¬Û 댬ı˘±-’À¬¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í-¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı«
ά◊¬Û±¸Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ά◊2‰¬ fl¡ÀF Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ¤˝◊√ ø¬ıù´˜˚˛œ¬ı˛+¬Û ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
--------------------------------------------------------------------------------------------------
22] ø˜S, õ∂≈√…•ß – ëÊ√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±Ê√·»í 1˜ Œ√íÊ√ ¸—¶®¬ı˛Ì, 1990, fl¡˘-73, ¬Û‘–63
ºº 52ºº
ìÓ¬¬ı≈› ŒÓ¬±˜±˚˛ ŒÊ√ÀÚøÂ√, Ú±¬ı˛œ, ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛
Œ˙À¯∏ ¤À¸, ˜±Ú¬ı õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛
¬ı˛+ϬˇÓ¬± › øÚ©£¬˘Ó¬±¬ı˛ ’Ò˜ ’gfl¡±À¬ı˛
˜±Ú¬ıÀfl¡ Ú˚˛, Ú±¬ı˛œ, qÒ≈ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸
¬ı≈ÀÁ¡øÂ√ øÚø‡˘ ø¬ı¯∏ øfl¡ ¬ı˛fl¡˜ ˜Ò≈¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ºî
[ìŒÓ¬±˜±Àfl¡íí, 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í]
’¬ıé¬˚˛ √œÌ« ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¬ı˘˚˛ ŒÔÀfl¡ ά◊M√œÌ« ˝√√›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… fl¡ø¬ı Œ˚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±Àfl¡
Ó“¬±¬ı˛ ’¬ı˘•§Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±Ú, Ú±¬ı˛œ õ∂øÓ¬˜± Œ˚Ú Ó¬±¬ı˛˝◊√ ’Ú…Ó¬˜ ’øˆ¬¬ı…øMê√º ‡Gfl¡±À˘¬ı˛
’øˆ¬:Ó¬± Œ˚ ø¬ıÀ¯∏¬ı˛ √˝√Ú øÚÀ˚˛ ’±À¸ Œ¸˝◊√ ŒÔÀfl¡ ά◊M√œÌ« ˝√√›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛
˜˝√√±¸µÀˆ«¬ Œ¬ÛÓÂ√±ÀÚ±¬ı˛ ¸±¬ı˛øÔ ˝√√À˚˛ ›Àͬ ’±À˘±fl¡ õ∂øÓ¬˜± Ú±¬ı˛œº ¤fl¡Ô± ˚ø√ ˜ÀÚ ¬ı˛±‡±
˚±˚˛, Ó¬±˝√√À˘ Ú±¬ı˛œ› ¤fl¡ ’øÓ¬fl¡ä ¤¬ı— ·øÓ¬ › ά◊M√¬ı˛À̬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡º ë’ÀÚfl¡ Ú√œ¬ı˛ Ê√˘í
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¸˝◊√ fl¡Ô±˝◊√ ¶Û©Ü fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
쌸 Ú±¬ı˛œ Œ√À‡øÚ Œfl¡Î¬◊ñ
Â√í ¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜À¬ı˛
˝√√+√À˚˛ ¤À¸ÀÂ√ Œ¸˝◊√ Ú√œº
: : : :
Œõ∂˜
S꘱˚˛±Ó¬ ’“±Ò±¬ı˛Àfl¡ ’±À˘±øfl¡Ó¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ õ∂ø˜øÓ¬ºî
[ì’ÀÚfl¡ Ú√œ¬ı˛ Ê√˘î, 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í]
Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ ø˘e-ø¬ıˆ¬±Ê√Ú ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’ôL¬ı«±¸œ Ú±¬ı˛œ ¬Û±Í¬fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬ ’±¬ı˛ øÚÀ©Ûø¯∏Ó¬
Ú˚˛º ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ’±¬ı¬ı˛À̬ı˛ ’±Î¬ˇ±À˘ ¬Û≈?œˆ”¬Ó¬ ’gfl¡±¬ı˛Àfl¡ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ Ê√Ú… ’±À˘±¬ı˛
¬ÛÔ øÚÀ˚˛ ’±À¸ õ∂øÓ¬˜±ø˚˛Ó¬ Ú±¬ı˛œº fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ø¸X±ôL ¬ı± fl¡ø¬ıø‰¬ÀM√√ ¤fl¡ ¶§Ó¬La ¬ı˛+À¬Û
ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√ñ Ó¬± Œ˚˜Ú ¬ıø˘á¬ ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ’Ú… fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ˜ÀÒ…
¤fl¡±ôL ≈√˘«ˆ¬º ø¬ıù´¬ı…±¬Ûœ ’¬ıé¬À˚˛¬ı˛ ˚≈À· ø¬ı˘±¸œ õ∂Ó¬Àfl«¡¬ı˛ ˜ÀÒ… Ú± ø·À˚˛, Œõ∂À˜¬ı˛
’ôL·”«Ï¬ˇ ˙øMê√¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ øÚø¬ıάˇ õ∂Ó¬…À˚˛ ¶§fl¡œ˚˛ ˜”˘…À¬ı±ÀÚ ÚÓ≈¬Ú ˜Úœ¯∏±À˘±Àfl¡ øÚÀÊ√¬ı˛
Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚÀfl¡ õ∂¸±ø¬ı˛Ó¬ › ¸≈õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ fl¡¬ı˛À˘Ú Ú¬ıõ∂Ê√Àij¬ı˛ fl¡±ÀÂ√º
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı… õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ ά◊À~‡À˚±·… ø√fl¡ ˝√√˘ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±º
õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸:±Ú, Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’Ú≈¬ı˛±· › ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√
Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı… ¬Ûø¬ı˛S꘱¬ı˛ ¸Àe Sê˜˙ ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º Œõ∂˜ ¸•ÛÀfl«¡
øÚÀÊ√¬ı˛ ˆ¬±¬ı, fl¡äÚ±¬ı˛ ¤fl¡ ¬Û”Ì«±e ¬ı˛+¬Û øÓ¬øÚ Ù≈¬øȬÀ˚˛ Ó≈¬˘ÀÓ¬ ¸é¬˜ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ˚ø√› Ó“¬±¬ı˛
ºº 53ºº
õ∂Ô˜ ø√Àfl¡¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ fl¡äø¬ıô¶±À¬ı˛¬ı˛ ’±øÓ¬˙˚… ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¤fl¡Ê√Ú
’±R˜¢ü Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÓ¬± øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘Ú –
ìŒ˝√√˜ôL-øÚÊ«√Ú ¤˝◊√ Ê√±¬Û±Úœ Œ¬ı˛‰¬˜¬ı˛ ¬ı˛±øÓ¬
˜˝◊√ ˜ø¬ı˛ Œ˚±˚˛± ˝√√íÀ˘
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝“√±ø˝√√¬ı˛ √À¬ı˛ ŒÊ√±Ú±fl¡œ¬ı˛ ø¬ı26≈√ø¬ı˛Ó¬ ¤˝◊√
’±À˘±fl¡¬ı˛ é¬øÌÓ¬ Úœ˘±ÀÓ¬º
Ó≈¬ø˜› ˜ø¬ı˛ Œ˚±˚˛± ˝√√íÀ˘
¤˝◊√ øÚÊ«√Ú øÚ˚˛“¬ı˛ÀÓ¬
˚≈øÔfl¡± ˜≈fl≈¡˘¬ı˛ √À¬ı˛ Œ˜±¬ı˛ ¤˝◊√ ‰≈¬˜±¬ı˛
‰≈¬˜±ÀÓ¬ºî 23
[ì¤flƒ¡‰ƒ¬ÀȬø‰¬î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À¸ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
¤˝◊√ øÚÀˆ«¬Ê√±˘ Œõ∂À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±¬ı… õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ ø√fl¡fl¡±¬ı˛ ¸”‰¬Ú±
˜±Sº ¤ õ∂¸Àe ¸˜±À˘±‰¬fl¡ ά0 fl¡¬ı˛¬ıœ ŒÎ¬fl¡± ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìfl¡±¬ı…‰¬‰«¬±¬ı˛ õ∂Ô˜¬ı˛ Ù¬±À˘Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ ’øˆ¬¬ı…øMê√¬ı±√¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ¬Û±À˘› ø¬ÛÂ√Õ˘ ŒÓ¬›“
õ∂Ó¬œfl¡¬ı±√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±fl‘¡©Ü ∆˝√√øÂ√˘º ·øÓ¬Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ õ∂Ó¬œfl¡¬ı˛ ¬ı±U˘… Ô±øfl¡À˘›
Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ ¤fl¡ ’±ˆ¬±¸ ¸•Û”Ì«ˆ¬±À¬ı ø¬ı˘≈5 ∆˝√√ Œ˚±˚˛± Ú±˝◊√º ŒÓ¬›“¬ı˛ Œõ∂˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬À¬ı±¬ı˛Ó¬
ˆ¬±¬ı‚Ì ô¶¬ıfl¡¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ Ê√±¬Û±Úœ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ √À¬ı˛ fl¡˜ fl¡Ô±ÀÓ¬ øÊ√ø˘øfl¡ ά◊Àͬºî [24]
Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±¬ı…‰¬‰«¬±¬ı˛ õ∂Ô˜ ø√Àfl¡ Ú¬ıfl¡±ôL ¬ıè˚˛± › Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙Àfl¡ ’Ú≈¸¬ı˛Ì
fl¡¬ı˛ÀÓ¬Úº
qÒ≈ ¬ıø˝√√¬ı˛Àe¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ Ú˚˛, fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’ôL·«Ó¬ ø¬ıøˆ¬iß fl¡˘±Àfl¡Ã˙˘&ø˘ øÓ¬øÚ ¬ı˛5
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Ú¬ıfl¡±ôL ŒÔÀfl¡º fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÓ¬, ¬¬Û=±À˙¬ı˛ √˙fl¡ ŒÔÀfl¡ Ó“¬±¬ı˛ ¬øõ∂˚˛
fl¡ø¬ı ˝√√À˘Ú, Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙º Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ó“¬±¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛ ¤fl¡ ø¬ı˙±˘ õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√˘º
¤˝◊√ ’ôL– Œõ∂¬ı˛Ì±¬ı˛ Ó¬±ø·√±¬ı˛ ¬ıÀ˙˝◊√ øÓ¬øÚ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛
ϬÀ„√√ 춧õü ¬ı±¸¬ı√M√±î fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ fl¡Ô± ¤¬ı˛ ’±À·› ’±˜¬ı˛±
’±À˘±‰¬Ú± fl¡À¬ı˛øÂ√º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ’±ø√˜ õ∂¬ı‘øM√√ √±Ú± Œ¬ı“ÀÒ
ά◊ÀͬÀÂ√º :±Ú, flv¡±øôL, õ∂Ì˚˛ ¬ı±¸Ú±˚˛ ˆ¬¬ı˛± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÚ ¤fl¡øȬ ¶§õü ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ qÀ˚˛ Ô±Àfl¡º
¬Û±›˚˛±-Ú±¬Û±›˚˛± ¸¬ı ø˝√√À¸¬ı ¤fl¡ ¬Û±À˙ Œ¬ı˛À‡ Œ¸˝◊√ ¶§õü SêÀ˜ ¸Ó¬… ˝√√À˚˛ ά◊Àͬ ¸œ˜±˝√√œÚ
Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ’gfl¡±¬ı˛ ά◊M√±˘ ¸˜≈À^¬ı˛ Ó‘¬¯û±º fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ’±fl”¡øÓ¬ ˆ¬¬ı˛± fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Œ˚Ú
--------------------------------------------------------------------------------------------------
23] ¬ı¬ı˛±, ˜À˝√√f  . ëÚÓ≈¬Ú fl¡ø¬ıÓ¬±í , ¬ıÚ˘Ó¬±, 4Ô« ¸—¶®¬ı˛Ì, øάÀ¸•§¬ı˛,1997¬,Û‘–107
24] ŒÎ¬fl¡± ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡±, ά. fl¡¬ı˛¬ıœ ë’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±í, ¬Û‘–222
ºº 54ºº
Œ˙±Ú± ˚±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı…¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¸≈À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬Ò√ıøÚ–
춧õüÓ¬ Œfl¡±˚˛± fl¡Ô± ¸‰“¬±, ¬ı±¸¬ı√M√±
Ê√ij¬ı˛ ’±øÊ√ ’±fl¡±˙ ¬ı˛„√±, Œ˜‚±ø˘¬ı˛ Ù“¬±Àfl¡ Ù¬±“Àfl¡ ¬Û”¬ı˛¬ıœ¬ı˛ ¸≈¬ı˛
¬ı˛±øÓ¬¬ı˛ ’¬ı˛Ì… Ê≈√ø¬ı˛ Œ¬ı±¬ı± Œ¬ı√Ú±¬ı˛ Œ¸˚˛± øÚø¬ıάˇ øÚ·¢üÓ¬±
’fl¡Ì ’±|˚˛ ø√˚˛± Œ˜±fl¡, ¬ı±¸¬ı√M√±º
’fl¡Ì ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±|˚˛ñº
ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ı˛ õ∂˙±ôL¬ı˛ ’±¬ı˛¬ı¬ı˛ ¬ıe¬ı˛, ¸±·¬ı˛¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛º
ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ˆ¬±·ø¬ı˛ ¬Û“±À˘±, ŒÓ¬±˜±¬ı˛ fl¡íÓ¬ ‚¬ı˛, fl¡íÓ¬ Œ¸˝◊√
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‰≈¬ø˘¬ı˛ ¬ı˛±øÓ¬¬ı˛ ’±fl¡±˙, Ù≈¬˘ ’±è Œ˜Ã ’±À˙±fl¡ ¬ıÚ¬ı˛ºî [27]
[춧õü¬ı±¸¬ı√M√±î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
Úœ˘˜ø̬ı˛ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı…¬ı˛ ά◊¬Ûfl¡¬ı˛Ì, ˆ¬±¬ı fl¡äÚ±¬ı˛
õ∂‰≈¬¬ı˛ ’ôL…ø˜˘ Œ√‡± ˚±˚˛º ë¬ıÚ˘Ó¬±Œ¸Úí Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¤fl¡øȬ Œ|ᬠŒõ∂À˜¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±º
¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚ ˆ¬±¬ı › ø¬ı¯∏˚˛&ø˘ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú Ó¬±
’Ú≈¬ı˛+¬Ûˆ¬±À¬ı ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ‚ȬڱøȬ ¬Ûø¬ı˛©®±¬ı˛ˆ¬±À¬ı Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛ ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ
¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘ –
ì˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ’±ø˜ ¬ÛÔ ˝“√±øȬÀÓ¬øÂ√ ¬¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀÔ
ø¸—˝√√˘-¸˜≈^ ŒÔÀfl¡ øÚ˙œÀÔ¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ Ò”¸¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬
’ÀÚfl¡ ‚≈À¬ı˛øÂ√ ’±ø˜ , ø¬ıø•§¸±¬ı˛-’À˙±Àfl¡¬ı˛ Ò”¸¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬
Œ¸‡±ÀÚ øÂ√˘±˜ ’±ø˜  , ’±¬ı˛ ”√¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ø¬ı√ˆ«¬ Ú·À¬ı˛ ,
’±ø˜ flv¡±ôL õ∂±Ì ¤fl¡ , ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸˜≈^ ¸ÀÙ¬Ú,
’±˜±À¬ı˛ ≈√-√G ˙±øôL ø√À˚˛øÂ√˘ Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úº
‰≈¬˘ Ó¬±¬ı˛ fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛ ø¬ıø√˙±¬ı˛ øÚ˙±,
˜≈‡ Ó¬±¬ı˛ |±¬ıô¶œ¬ı˛ fl¡±èfl¡±˚«, ’øÓ¬”√¬ı˛ ¸˜≈À^¬ı˛ ¬Û±¬ı˛
˝√√±˘ Œˆ¬À„√√ Œ˚ Ú±ø¬ıfl¡ ˝√√±¬ı˛±À˚˛ÀÂ√ ø√˙±
¸¬ı≈Ê√ ‚±À¸¬ı˛ Œ√À˙ ˚‡Ú Œ˚ Œ‰¬±À‡ Œ√À‡ √±èø‰¬øÚ-¡ZœÀ¬Û¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
ŒÓ¬˜øÚ Œ√À‡øÂ√ Ó¬±À¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ , ¬ıÀ¸ÀÂ√ Œ¸, ë¤Ó¬ø√Ú Œfl¡±Ô±˚˛ øÂ√À˘Ú∑í
¬Û±ø‡¬ı˛ ÚœÀάˇ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ‰¬±‡ Ó≈¬À˘ Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úºî
[ì¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úî, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
--------------------------------------------------------------------------------------------------
27] ¬ı¬ı˛±, ˜À˝√√f  .ëÚÓ≈¬Ú fl¡ø¬ıÓ¬±í, ¬Û‘–102
ºº 55ºº
 붧õü¬ı±¸¬ı√M√±í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¸¬ı˛±¸ø¬ı˛ ’Ú≈fl¡¬ı˛À̬ı˛ ¶Û‘˝√± Ô±fl¡À˘› Ó‘¬¯û±Ó«¬ ¬Û±ø‡¬ı˛ ˜Ò… ŒÔÀfl¡ qè fl¡À¬ı˛ ¸g…±¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±˚˛ ¬ı± ¢∂±À˜¬ı˛ Œ·±Ò”ø˘ ¬ÛÀÔ¬ı˛ øˆ¬À¬ı˛¬ı˛
Úœ˘˜ø̬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¤fl¡øȬ Œ¬ı±Ò ·Àάˇ ά◊ÀͬøÂ√˘ñ Œ¸ ø¬ı¯∏À˚˛ Œfl¡±ÀÚ± ¸Àµ˝√√ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı ‡≈“ÀÊ√ ‰¬À˘ÀÂ√Úº õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ¶ß˝√Â√±˚˛±˚˛ Œ¸˝◊√ øõ∂˚˛˜≈‡ Œ√‡ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı¬ı˛
ŒÚ˝◊√º ’±¸À˘ 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ¬õ∂Ô˜ ø√fl¡fl¡±¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ Œ¸˝◊√ ’ÚôL ø¬Û¬Û±¸± ¤fl¡øȬ ø¬ıÀ˙¯∏ õ∂Ó¬œfl¡-¤ ¬ı…Mê√ ˝√√À˚˛ÀÂ√º fl¡ø¬ı Œ¸˝◊√ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ fl¡Ô±
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡˜ Œ¬ıø˙ ¬Ûø¬ı˛˜±ÀÌ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı Œ¬ıø˙ fl¡À¬ı˛ Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇº ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¤‡±ÀÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
¸˜˚˛ Ê√±¬Û±øÚ fl¡ø¬ıÓ¬±, ’±À˜ø¬ı˛fl¡±¬ı˛ ˜±Ú¸ø‰¬S¬ı±√ ¤¬ı— ˝◊√ά◊À¬ı˛±À¬Û¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡œ fl¡±À¬ı…±√˙«œ 줇±øÚ ˜≈‡
Ó“¬±Àfl¡ õ∂ˆ¬±ø¬ıÓ¬ fl¡À¬ı˛øÂ√˘º Ó¬À¬ı ‡≈¬ı ’äø√ÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛˝◊√ fl¡ø¬ı Ó¬±¬ı˛ ¶§fl¡œ˚˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ ˜≈‡ÀÓ¬± Ú˝√√˚˛
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√Úº ’±˜±¬ı˛ ‰¬í¬ı˛±¬ı˛ ·±˜˘±¬ı˛
Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, 붧õü¬ı±¸¬ı√M√±í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Œ˚ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸√Ô«fl¡ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ê√±¬Û±Úœ ¬Û±˜¬ı˛ Œfl¡±˜˘
¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛ñ Œ¸ ø¬ı¯∏À˚˛ Œfl¡±ÀÚ± ¸Àµ˝√√ ŒÚ˝◊√º ë¬ı±¸¬ı√M√±í-Œfl¡ ¶§Àõü¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡äÚ± ¤øȬ ¬Û±Ó¬ºî
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Ó“¬±¬ı˛ ¸±˝√√‰¬˚«¬ fl¡±˜Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚˜Ú ˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ flv¡±ôL õ∂±Ì [줇øÚ ˜≈‡î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
øÚÀ˚˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸ÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ë≈√√Gí ˙±øôL Œ‰¬À˚˛øÂ√À˘Ú , ŒÓ¬˜Ú˝◊√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú, ’±¸À˘ ¤˝◊√ ë¬ı˛+¬Ûí Œ˚Ú ø‰¬Ú ¬ı± Ê√±¬Û±øÚ ø‰¬Sfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ‘√ø©ÜÀÓ¬ Œ√‡± õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ø¶ß*Ó¬±¬ı˛
¶§õü¬ı±¸¬ı√M√±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ë’fl¡Úí ’±|˚˛ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Ú ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ ¸Àe ”√¬ı˛ ”√¬ı˛ÀôL¬ı˛ ¶§Àõü ˆ¬¬ı˛± ¤fl¡øȬ øõ∂˚˛˜≈‡ ’øˆ¬iß ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√º ˚ø√› fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˜≈‡¿
¬ı˛Mê√ ˜±—À¸¬ı˛ Ú±¬ı˛œ ¬ı˛+À¬Û fl¡ø¬ıÀfl¡ ¸±b√LÚ± ø√À˚˛øÂ√À˘Úº øfl¡c Úœ˘˜ø̬ı˛ ë¬ı±¸¬ı√M√±í ¶§õü ¬ıÌ«Ú±¬ı˛ ¸˜˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸ÀÚ¬ı˛ ë˜≈‡ Ó¬±¬ı˛ |±¬ıô¶œ¬ı˛
Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ Ú±¬ı˛œº øÓ¬øÚ ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ ˜±øȬÀÓ¬ ¬Û± Œ√˚˛øÚº fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÓ¬øÚ ’Ò¬ı˛±˝◊√ ŒÔÀfl¡ fl¡±èfl¡±˚«í-¤¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√º Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í, fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛
Œ·ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ¤˝◊√ Œ¬ı˛±˜±øKI◊fl¡ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ Œ¬ıø˙ø√Ú ’±R˜¢ü ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡ÚøÚº 블˚« ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂˜ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ¶§¬ı˛+¬Û õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛º fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± ¤‡±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√
Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ’Ú… ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ øfl¡À˙±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ‘√Ϭˇˆ¬±À¬ı øˆ¬øM√√¶ö±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛º
fl¡±˜Ú±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ı…Mê√ fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ øõ∂˚˛Ê√ÀÚ¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ fl¡ø¬ıÀfl¡ Ó¬±øάˇÓ¬ fl¡À¬ı˛º ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ’ôL·«Ó¬ ë∆˜Ô≈Ú ¸eœÓ¬í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ’Ú¬ı√…
∆fl¡À˙±¬ı˛fl¡±À˘¬ı˛ Œ¸˝◊√ ˆ¬±À˘±˘±·± ¬ı˛˜Ìœ¬ı˛ Âø√¬ı fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ’±Ê√› ڱάˇ± Œ√˚˛ – ¸‘ø©Üº õ∂fl‘¡øÓ¬ › Ú±¬ı˛œ ø˜À˘ ø˜À˙ ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ˚ÃÚ ˘±˘¸±¬ı˛ ’±ø√˜ ¬ı˛+¬ÛøȬ
ëëÓ≈¬ø˜ q˝◊√ ’±øÂ√˘±, õ∂fl¡È¬ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˚ÃÚ ø¬Û¬Û±¸±, ’±fl¡±„∏鬱 fl¡ø¬ı, õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…›
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø¬ı˛˝√±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ı˛„√± ’±“‰¬˘ Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ˚ÃÚøSê˚˛± ¤¬ı— õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ øSê˚˛±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ‘√˙…˜˚˛ ¸—À˚±·
’±è ˆ¬ø¬ı˛¬ı˛ Úœ˘± Úœ˘± ø˙¬ı˛À¬ı±¬ı˛ fl¡ø¬ı ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ˜ÀÒ… ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
¤øÓ¬˚˛±› Œ˜±¬ı˛ ˜ÚÓ¬ ¬ÛÀ¬ı˛ºî ì¬Û≈√˜øÚ ¬Û≈‡≈¬ı˛œÓ¬ ˜øfÓ¬ ¬ıÓ¬±˝√√
[ìÚœ˘± Úœ˘± ø˙¬ı˛À¬ı±¬ı˛î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í] Œ√˝√Ó¬ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ√˝√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛Ó¬
Ú±¬ı˛œÀfl¡ fl¡ø¬ı ˆ¬±À˘±¬ı±À¸Ú, |X± fl¡À¬ı˛Úº Œ¸˝◊√ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ëø¬ı˛˚˛±í¬ı˛ [¬ı鬬ıgøÚ] ˘±˘ ¤øÓ¬˚˛± ¤¬Û±˝√√ ¬ı˛„√±Ù≈¬˘
’±“‰¬˘, 눬ø¬ı˛¬ı˛ Úœ˘± Úœ˘± ø˙¬ı˛À¬ı±¬ı˛í-¤¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı˚˛–¸øg fl¡±À˘¬ı˛ ά◊»¸≈fl¡… › Œfl¡ÃÓ”¬˝√√˘ ŒÔ±¬ı˛ Œ˜˘± Ó¬±¬ı˛ ¬Û±Ó¬ÀȬ±Ó¬
Ô±fl¡À˘› ¸z˜À¬ı±Ò øÂ√˘º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ά◊À~‡À˚±·… fl¡ø¬ıÓ¬± ˝√√˘ 뤇øÚ ˜≈‡í Ò±¬ı˛±¸±¬ı˛ ¬ı¬ı˛¯∏≈Ì Ê√±fl¡
’Ô«±» ¤fl¡øȬ ˜≈‡º Œ˚ ˜≈‡ fl¡ø¬ı ˆ¬±À˘±¬ı±À¸Úº Œ˚ ˜≈‡ Œ√‡±¬ı˛ Ê√Ú… fl¡ø¬ı ά◊ij≈Mê√ ˝√√À˚˛ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ô¶Ú¬ı˛ ¬ı˛Mê√ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ›“ͬӬî
’±ÀÂ√Úº Œ¸˝◊√ øõ∂˚˛ ˜≈‡Àfl¡ fl¡ø¬ı ’Ài§¯∏Ì fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ÀÂ√Ú ¸¬ı«Sº ë√œ¬Û¬ı˛ ø¬ı˘í [28] ¤¬ı˛ [ì∆˜Ô≈Ú ¸eœÓ¬î, ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…í]
--------------------------------------------------------------------------------------------------
28] √œ¬Û¬ı˛ ø¬ı˘ &˚˛±˝√√±øȬÀÓ¬ ’¬ıø¶öÓ¬º ¤˝◊√øȬ ¤fl¡øȬ ’¸À˜¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬ ¬Û鬜 ’ˆ¬˚˛±¬ı˛Ì…º ¤‡±ÀÚ ø¬ıøˆ¬iß õ∂±ôL
ŒÔÀfl¡ ’ÀÚfl¡ õ∂Ê√±øÓ¬¬ı˛ ¬Û±ø‡ ¤À¸ ø¬ı|±˜ fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ ø¬ıÀ˘ ø¬ıøˆ¬iß Ò¬ı˛À̬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ ˜±Â√ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Úœ˘˜ø̬ı˛ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ¸Àe Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ëfl¡…±À•Ûí fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø˜˘ ’±ÀÂ√º ëfl¡…±À•Ûí

ºº 56ºº ºº 57ºº
¤fl¡øȬ ˜˝√√» fl¡ø¬ıÓ¬±º ’±ø√˜ ’¬ı˛ÀÌ… fl¡ø¬ı Ó“¬±¬ı˛ fl¡…±•Û ¬ıø¸À˚˛ÀÂ√Úº ˚±øLafl¡ ˜±Úø¬ıfl¡Ó¬±˚˛ ŒÓ¬Ê√ ∆˝√√ ¬ı¬ı¬Û¬ı˛± ˜˝◊√ ’±Àµ±ø˘Ó¬ ¢∂œÉ
øÚ–¸˝√√±˚˛ øÚ¬ı˛±¸Mê√ fl¡ø¬ı ·ˆ¬œ¬ı˛ ’¬ı˛ÀÌ… fl¡…±À•Û ¬ıÀ¸ ’±ø√˜ Œ˚ÃÚ õ∂¬ı‘øM√√¬ı˛ Ó¬±Î¬ˇÚ±˚˛ ¤fl¡√√ ŒSê±Ò¬ı˛ ˆ¬¬ı˛Ó¬ Œ“√± ‡±˝◊√¬Û¬ı˛± Œ˚ìıÚ
‚±˝◊√ ˝√√ø¬ı˛Ìœ¬ı˛ øÚ©®•Û ¸≈¬ı˛ Œ˚˜Ú qÚÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú Ó¬√¬ı˛+¬Û Úœ˘˜øÌ› ’¬ı˛ÀÌ…¬ı˛ ˜ÀÒ… : : : :
븱À¬ı˛— ‰¬¬ı˛±˝◊√¬ı˛ ˜±Ó¬í qÀÚÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚‡±ÀÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – ŒÓ¬Ê√ ∆˝√√ ¬¬ı¬ı¬Û¬ı˛± ˜˝◊√ õ∂;ø˘Ó¬ ˆ¬±¬ıÚ±ºî
줇±ÀÚ ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ fl¡…±•Û ’±ø˜ ŒÙ¬ø˘˚˛±øÂ√, [ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±U¬Û±˙Ó¬ ˜≈˝”√˜≈˝«√– ø˙˝√√ø¬ı˛Ó¬î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
¸±¬ı˛±¬ı˛±Ó¬ √ø‡Ú± ¬ı±Ó¬±À¸ ά◊M√±˘, ¸±Ô«fl¡ Œ˚ÃÚ ¸eÀ˜¬ı˛ ά◊¬Û˜±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« Ê√œ¬ıÚ Î¬◊¬Û˘øt¬ı˛ ¤fl¡ ¸±Ô«fl¡
’±fl¡±À˙¬ı˛ ‰“¬±À√¬ı˛ ’±À˘±˚˛ ø‰¬S ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤˝◊√ ¤Àfl¡˝◊√ ¸≈¬ı˛ ¬ı± Œ˜Ê√±ÀÊ√¬ı˛ ’Ú… ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±
¤fl¡ ‚±˝◊√˝√ø¬ı˛Ìœ¬ı˛ ά±fl¡ qøÚ,ñ ˝√√˘ñ뤽◊√ ¤È¬± ˜±S ˙s-Œ¸Î¬◊Ê√œí ¤¬ı— ë˝√√±Ó¬Ó¬ Œ‡±˘± Ó¬À¬ı˛±˚˛±˘ ∆˘ ’±ø˝√√¬ı±íº
fl¡±˝√√±À¬ı˛ Œ¸ ά±Àfl¡ºî ¤˝◊√ ¤fl¡˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ¬ı˛+¬Û ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl¡±“˝◊√È¬í ¢∂ÀLö¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡øȬ
[ìfl¡…±•Ûî, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±Gø˘ø¬Ûí] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ά◊V±˜Ó¬±¬ı˛√ ’±˝3√±Ú √œ5 fl¡ÀF Œ˙±Ú± ˚±˚˛ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«º
’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – ø‰¬¬ı˛ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ø¬Û˚˛±¸œ ˜Ú ÚÓ≈¬ÚÀfl¡ ¬ı¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛, ¬Û≈¬ı˛±Ó¬Ú ¸—¶®±¬ı˛Àfl¡ ø¬ÛÂ√ÀÚ ŒÙ¬À˘ Ó¬œéƬ
ë’¬ı˛Ì…Ó¬,’¬ı˛Ì…¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛Ó¬ ά◊8˘ ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬¬ı˛ ¬ÛÀÔ qÒ≈ ¤ø·À˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÚøÚº ¬Û±˙±¬Û±ø˙ˆ¬±À¬ı
¸±À¬ı˛— ‰¬¬ı˛±˝◊√¬ı˛ ˜±Ó¬ Ê√¬ı˛±¬ı˛ ø¬ıèÀX ø‰¬¬ı˛ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ά±fl¡ ø√À˚˛ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
Œ˜ø˘ ø√˚˛± ≈√øȬ ¬ı±U ì’±˝√√±, ’±ø˜ Ÿ¬Ó≈¬˜Ó¬œ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı±À¬ı˝◊√ ¬ı¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛“±
˜±¬ı˛ ˚fl¡ Ô”ø¬ÛÓ¬¬ı˛± ¬ı±˝√√ ¬ı¸ôLfl¡î
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‰≈¬ø˘¬ı˛ Œ·±gÓ¬î [ì·Â√¬Û±Ó¬À¬ı±¬ı˛ Œ˜±˝√√±ø¬ı˛À˘˝◊√ ŒÓ¬Ê√ ›˘±˚˛î, ëfl¡±“˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
[ì∆˜Ô≈Ú ¸eœÓ¬î, ë’±è øfl¡ ∆Ú˙sí] ø‰¬¬ı˛ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ’±˝¬ı±Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂±ÌÀfl¡ ά◊7¡¡¡œø¬ıÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¸≈5 õ∂±À̬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚
Œ˚ÃÚ ˘±˘¸± ∆Ê√ø¬ıfl¡ õ∂¬ı‘øM√√ ˝√√À˘› Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚ ’±Úµ ’±ÀÂ√, Ó¬±¬ı˛ Œ˚ ¤fl¡øȬ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ Ù≈¬˘ Ù≈¬ÀȬÀÂ√, Ó¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˜Ú õ∂±À̬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ Ú¬ı ø√·ÀôL¬ı˛ ά±fl¡ qÚÀÓ¬
øÚÊ√¶§ Œ¸Ãµ˚«À¬ı±Ò ’±ÀÂ√ñ Œ¸ fl¡Ô± ¤˝◊√ ≈√øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ά◊¬Û˘øt fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Œ¸ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº ¤˝◊√ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ¸≈¬ı˛ fl¡ø¬ı qÒ≈ øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ Î¬◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬± Ú˚˛,
˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤fl¡ ’¬Û¬ı˛+¬Û ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ fl¡ø¬ı Ù≈¬fl¡Ú õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¤˝◊√ ë∆˜Ô≈Ú õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ¸˝◊√ ’ÚôL Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ά◊¬Ûø¶öøÓ¬ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸±Ò±¬ı˛Ì Ó≈¬26√
¸eœÓ¬í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ‚Ȭڱ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¤fl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˝◊√øeÓ¬˜˚˛ ˝√√À˚˛ ›Àͬº ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ¬Û±¯∏±Ì ¬ı≈fl¡ Œˆ¬√ fl¡À¬ı˛ Œ˚
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ fl¡±¬ı…¢∂Lö ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜”‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í ·±Â√ øÚÀÊ√¬ı˛ õ∂±Ì ˙øMê√ ’±˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ ø¬ıÊ√˚˛œ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸Ê√œ¬ı ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ñ fl¡ø¬ı Ó¬±¬ı˛
Ó¬“±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ’øÊ«√Ó¬ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¤fl¡ ’Ú…¬ı˛+¬Û Œ√‡± ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« fl¡ø¬ı Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ≈√«√˜Úœ˚˛ Ê√œ¬ıÚœ˙øMê√¬ı˛ ’±˝3√±Ú qÚÀÓ¬ ¬Û±Ú, ά◊Vœ5 ˝√√Ú, ’Ú≈õ∂±øÌÓ¬ ˝√√Ú –
Ê√˚˛·±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œõ∂À˜¬ı˛ ø¬ıÊ√˚˛ ’øˆ¬˚±Ú ¤¬ı— Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ Ê√˚˛·±Ú Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ìÓ≈¬ø˜ Œfl¡±Ú Ú±¬ı˛œ ·Â√ ∆˝√√ ø˙À¬Û±˚˛±
ø¬ı¬ı˛˘ ¤fl¡ ¶ÛµÚ˜˚˛ Â√Àµ¬ı˛ ˜±Ò…À˜ ¤fl¡±fl¡±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√º ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±U¬Û±˙Ó¬ ˜≈˝”√˜≈«U– ø˙˘¬ı˛ ¬ı≈fl≈¡Ó¬ñ
ø˙˝√√ø¬ı˛Ó¬í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Ó¬±¬ı˛ ά◊8˘ ‘√©Ü±ôLº fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ô¶¬ıfl¡ Œ˚Ú ¬ıø˘á¬ ·øÓ¬˙œ˘ ˜±øȬ ¬Û±Úœ Ê≈√˝◊√ ŒÓ¬ÀÊ√ Œ¸˚˛± ˜±ÀÓ¬ Œ˜±fl¡î
’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ¤fl¡ Ó¬¬ı˛eº ˜≈Mê√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ŒÓ¬Ê√ø¶§Ó¬±, ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬±, õ∂±‰≈¬˚« ’Ú…ø√Àfl¡ ’±fl¡±„∏鬱 [ìÊ√œÌ« Œ¸˝◊√ ¶ú‘øÓ¬ ’±øÊ√ Ê≈√À˚˛ Œ¬Û±˚˛± ˜±øȬî, ëfl¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
¬Û”¬ı˛À̬ı˛ Ó¬œ¬ıË ¬ı±¸Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√ –
ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±U¬Û±˙Ó¬ ˜≈˝”√˜≈˝«√– ø˙˝√√ø¬ı˛Ó¬ ëfl¡“±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ ¬ıø˘á¬ Œõ∂˜±Ú≈ˆ¬” øÓ¬¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛
˜˝◊√ ’±g±À¬ı˛± Ú˝√√˚˛, Œ¬Û±˝√√À¬ı˛± Ú˝√√˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ˜±Ú¬ı‰¬ø¬ı˛ÀS¬ı˛ Œ|ᬠø‰¬M√√¬ı‘øM√√ ˝√√˘ Œõ∂˜º ’±Ê√ij Œõ∂ø˜fl¡ fl¡ø¬ı Œõ∂À˜¬ı˛ ¤fl¡

ºº 58ºº ºº 59ºº
ά◊¯û ø˙˝√√¬ı˛Ú ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Úº ∆Ê√ø¬ıfl¡ ˝◊√øf˚˛À‰¬Ó¬Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂±ÀÌ ¤fl¡ Ó¬œ¬ıË Î¬◊ij±√Ú± ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÚœ ˙øMê√¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛ ˝√√À26√ Œõ∂˜º ¤˝◊√ Œõ∂˜˘œ˘±
Ê√±ø·À˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º ∆fl¡À˙±¬ı˛ Œõ∂À˜¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¸≈‡¶ú‘øÓ¬ Œ˚ìıÀÚ ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı Œ¬ı˛‡±¬Û±Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛± Œ˚˜Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ŒÓ¬˜Ú˝◊√ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…› ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
ëÚ±„√√ͬ ∆˝√√ Ôfl¡± ŒÓ¬±˜±fl¡ ˜˝◊√ Œ√ø‡À“√±í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ıø˘á¬ Œõ∂À˜¬ı˛ øÚ«√˙Ú õ∂fl‘¡øÓ¬Ê√±Ó¬ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ õ∂¸iß Î¬◊¬Û˘øt ŒÔÀfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛– ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí [1985] fl¡±¬ı…¢∂LöøȬº ¤˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ˝√√À26√ ë˝◊√˚˛±¬ı˛
ìÚ±„√√ͬ ∆˝√√ Ôfl¡± ŒÓ¬±˜±fl¡ ˜˝◊√ Œ√ø‡À“√± ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±Úœíº Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¸±˜ø¢∂fl¡ Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Û”¬ı« ˆ¬±¬ıÚ± ¤‡±ÀÚ ¬Û±›˚˛±
‰¬fl≈¡≈√Ȭ± ˜≈ø√ ˜˝◊√ ŒÓ¬±˜±fl¡ ‰≈¬˜± ‡“±›ñ ˚±˚˛º fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ¤fl¡øȬ ˜˝√√» fl¡ø¬ıÓ¬±º ø¬ıù´Ê√ÚœÚ ¬ÛȬˆ¬”ø˜ÀÓ¬ ˜±Ú¬ı˝√√+√À˚˛¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ôLÚ ’øˆ¬˘±¯∏
’±è ¬ı≈¬ı˛ ˚“±›.......... ¤fl¡ ¸≈ø¬ı˙±˘ Œé¬ÀS ¸≈µ¬ı˛ˆ¬±À¬ı ’±À˘±øfl¡Ó¬ fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√–
: : : : ì˝◊√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±Úœ
ŒÓ¬±˜±ÀÓ¬ ˜˝◊√ ˜À¬ı˛“± ˜˝◊√ Ê√œ ά◊ÀÍ“¬± ˝◊√¬Û±¬ı˛ ø¸¬Û±¬ı˛ Ú˜øÚ
¸fl¡À˘± Œ˝√√è˚˛±¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÓ¬± ˜˝◊√ ŒÓ¬±˜±fl¡ Ó≈¬ø˜ ˝√√±Ó¬ Œ˜ø˘À˘˝◊√ fl¡˘±¬Û±Ó¬‡Ú
Œ˝√√è˚˛± Ú±˝◊√î ˘À¬ı˛ øfl¡ ‰¬À¬ı˛
[ìÚ±„√√ͬ ∆˝√√ Ôfl¡± ŒÓ¬±˜±fl¡ ˜˝◊√ Œ√ø‡À“√±î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û fl“¡±˝◊√Ȭí] ‰≈¬ø˘ Œ˜ø˘À˘˝◊√ ¬ı¬ı˛¯∏≈Ì Ê√±fl¡
fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂˜ qÒ≈ ¬ı˛Mê√˜±—À¸¬ı˛ ˜±Ú¬ıœ¬ı˛ õ∂øÓ¬-˝◊√ Ò±¬ı˜±Ú Ú˚˛ Ó¬± ¤fl¡ ’Ó¬œøf˚˛ ·±Ó¬ ’±ø˝√√ ¬ÛÀ¬ı˛î
Ê√·ÀÓ¬ ø·À˚˛ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Œõ∂˜ õ∂fl‘¡øÓ¬ Ú±¬ı˛œº ¤fl¡ S˚˛œ¬ı˛+¬Û fl¡ø¬ı Úœ˘˜øÌ, [ì˝◊√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±Úœî, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Ú– Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛ ˝√√À26√ Œõ∂˜º Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛ ‘√˙…¬ÛȬ fl¡äÚ± fl¡À¬ı˛, ’¸ø˜˚˛± ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛
ì·Â√¬Û±Ó¬À¬ı±¬ı˛¬ı˛ ˜±ÀÊ√À¬ı˛ ’±ø˝√√ Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛±Ó¬ øÊ√˘ø˜˘±˚˛ ά◊¬Û±√±ÀÚ fl¡ø¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡±Àfl¡ Ê√œ¬ıôL ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œõ∂ø˜fl¡± Ó“¬±¬ı˛ Ú¬ı˛˜, ø¶ß*
Ó≈¬ø˜ Œ˜±¬ı˛ ά±˚˛¬ı˛¬ı˛ ˜≈‡¬ı˛ ¬ı˛í√ Œfl¡±˜˘ ˝√√±Ó¬ Œ˜À˘ Ò¬ı˛À˘˝◊√ ¸√… õ∂¶£≈¬øȬӬ fl¡˘±¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ø˙˝√√¬ı˛Ú ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Úº
õ∂ÀÓ¬…fl¡Ê√±fl¡ ¬ı¬ı˛¯∏≈ÌÓ¬ ŒÓ¬±˜±fl¡ ˜˝◊√ øÓ¬øÓ¬ ’˝√√± Œ√À‡“± ¸√…¶ß±Ó¬ Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛ ‰≈¬À˘¬ı˛ Á¡“±Àfl¡ ¬ı‘ø©Ü¬ı˛ ¶§±√ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Úº Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛ ¤˝◊√ ˝◊√øf˚˛Ê√
ŒÓ¬Ê√ ø¸“ø‰¬ fl¡í¬ı˛¬ı±Ó¬ Ó≈¬ø˜ Œ˚Ú ˆ”“¬˝◊√ è˝◊√ ’±˝√√± ’±fl¡¯∏«Ì fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ Ó¬œ¬ıË Œ˜±˝√√ › Œ¬ı√Ú± ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl¡ø¬ı¬ı˛
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ‰¬±˚˛øÚÀ¬ı˛ ά◊ø¬ı˛ ’±À˝√√ ¤‡Ú ¬ı˛±˜ÀÒÚ≈î ˝√√+√˚˛ Ú˚˛º 똱Ú≈À˝√√ ‡±˝◊√ ¬Û±˝√√ø¬ı˛ Œ¬ÛÀ˘±˚˛±í-¬ı˛ ˜ÀÓ¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂˜ Ú˚˛º ¤˝◊√ ˙±¬ı˛œø¬ı˛fl¡
[ì·Â√¬Û±Ó¬À¬ı±¬ı˛¬ı˛ ˜±ÀÊ√À¬ı˛ ’±ø˝√√ Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛±Ó¬ øÊ√˘ø˜˘±˚˛î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí] Œõ∂À˜¬ı˛ ˜ÀÒ…› Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¶ÛµÚ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ± Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛› øÂ√˘ – 쉬¬ı˛±˝◊√ ¤È¬± ά◊ø¬ı˛ ’±À˝√√
ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ øÚø¬ıάˇ fl¡±À˘± ‰≈¬À˘¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ ŒÍ“¬±È¬Ó¬ ∆˘ ¤Î¬±˘ ≈√¬ıø¬ı˛î
fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ¸˜≈À^¬ı˛ Ú≈Ú , [ì˝◊√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±Úœî, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ Œ¬ı˛‡± ’±Ê√› fl¡ø¬ı Œõ∂˜ˆ¬±Ú±˚˛ ¤Ó¬˝◊√ ˜˙&˘ Œ˚, ¤˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ Œfl¡±ÀÚ± ≈√–‡ ŒÚ˝◊√, ;±˘± ŒÚ˝◊√
˜‘Ó¬ fl¡Ó¬ Œ¬ÛÃM√√ø˘fl¡ ‡‘©Ü±Ú ø¸g≈¬ı˛ ˚La̱ ŒÚ˝◊√ ¤˜Úøfl¡ ˜‘Ó≈¬…› ŒÚ˝◊√–
’gfl¡±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤À¸ Ú¬ı ¸”À˚« Ê√±·±¬ı˛ ˜Ó¬Ú ìfl¡íÀÓ¬± Œ˚Ú ¤øÓ¬˚˛± Œfl¡±ÀÚ± ˜¬ı˛± Ú±˝◊√
fl¡Ó¬ fl¡±ÀÂ√ñÓ¬¬ı≈ fl¡Ó¬ ”√¬ı˛ºî Œfl¡±ÀÚ± ø˙q
[ì¸ø¬ıÓ¬±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí] Œfl¡±ÀÚ± ¬ı‘Xî
¸‘ø©Ü˙œ˘ õ∂¬ı±˝√√˜±Ú Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ά◊¬ı«¬ı˛Ó¬± Œ¬ı±Ò, õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ˙øMê√¬ı˛ ’¬Û¬ı˛+¬Û ˘œ˘± [ì˝◊√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±Úœíí, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]

ºº 60ºº ºº 61ºº
 fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ± Sê˜˙ ø¬ıô¶‘øÓ ¬˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º õ∂fl‘¡øÓ¬ Ú‘Ó¬…˘œ˘±¬ı˛ ˜ÀÒ… ‰¬Sê±fl¡±¬ı˛
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬ı˛˝√¸… õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì˝◊√˚˛±¬ı˛¬ ¬Û¬ı˛±˝◊√ Œ˜ø˘
¬ı≈¬ı˛ Œ˚±˚˛± Œ√ø‡
˝◊√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ŒÊ√±Ú ›À˘±˚˛± Œ√ø‡ºî [Ó¬À√¬ı]
qÒ≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛, õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ øÚÓ¬… Œõ∂˜˘œ˘±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı…øMê√·Ó¬ Œõ∂À˜¬ı˛ Œ¬ı˛˙˜ ‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±˚˛
’Ú≈ˆ¬À¬ı¬ı˛ ’±Úµ ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œõ∂À˜¬ı˛ ¸”Ñ ’±Úµ ’Ú≈ˆ¬” øÓ¬¬ı˛ ≈√˚±˛ ¬ı˛ ‡≈À˘ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…
˜ÀÒ…› fl¡ø¬ı ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú øÚÀÊ√¬ı˛ ¸M√√±Àfl¡ – ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±
ì≈√˚˛±¬ı˛ Œ˜ø˘À˘˝◊√ Œ√ø‡
øÚÓ¬… ’±¬ıøÓ¬«Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ≈√Ê√Ú˝◊√ Ê√œ¬ıÚ¬ı±√œ fl¡ø¬ıº Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
¤‡Ú Œõ∂À˜¬ı˛ ¬Û‘øÔ¬ıœî õ∂±‰≈¬À˚«¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ Œ¬ıø˙ ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛, ·”Ϭˇ ¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ ¸g±Ú Ó“¬±¬ı˛±
[ì˝◊√˚˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±Úœ,í ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí] ¸±¬ı˛± Ê√œ¬ıÚ Ê≈√Àάˇ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’±˙±¬ı±√œ ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Ê√˚˛·±Ú
Œõ∂À˜¬ı˛ ¤˝◊√ ¸±ø¬ı«fl¡ Œ‰¬Ó¬Ú±¸˜‘X ˆ¬±¬ıÚ± ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ø¬ı¬ı˛˘º Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’¬Û¬ı˛ ø√Àfl¡ 똑Ó≈¬…í Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¶§Ó¬La ¸M√√± øÚÀ˚˛ ά◊¬Ûø¶öÓ¬
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡øȬ ’ôLÚœ«˘ ø˜˘ ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˜‘Ó≈¬… ¸•ÛÀfl«¡ Ó“¬±À√¬ı˛ Ò…±Ú, Ò±¬ı˛Ì± › øÚÊ√¶§ ø¸X±ôL ø¬ıøˆ¬iß fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ù≈¬ÀȬ
˚±˚˛º ≈√íÊ√ÀÚ¬ı˛˝◊√ Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜”À˘ ’±ÀÂ√ Ú±¬ı˛œ ˆ¬±¬ıÚ±º Ú±¬ı˛œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ·ˆ¬œ¬ı˛ õ∂œøÓ¬, ά◊ÀͬÀÂ√º Ó¬À¬ı ˜‘Ó¬≈…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ õ∂Ô˜ ¸±Ô«fl¡ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊√ ¬ı˛¬ıœf¸±ø˝√√ÀÓ¬…º ¬ı˛¬ıœfÚ±ÀÔ¬ı˛
ˆ¬±À˘±¬ı±¸±, |X± › ¸•ú±Ú ≈√íÊ√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√À˚˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«ˆ¬±À¬ı ’±ÀÂ√º Ú±¬ı˛œÀfl¡ Œfl¡f ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±˚˛ ά◊¬ÛøÚ¯∏À√¬ı˛ √œ5 ’±À˘±Àfl¡¬ı˛ ˆ¬±¶®¬ı˛Ó¬±˚˛ ÚÓ≈¬Ú ¤fl¡ Ê√Àij¬ı˛ ˝√√±Ê√±¬ı˛√≈√˚˛±¬ı˛
fl¡À¬ı˛ Ó“¬±À√¬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± Sê˜˙ ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ ¬Û±ø¬ı˛¬Û±øù´fl¡ ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ’±˜±À√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ ‡≈À˘ ˚±˚˛ñ ’±˜¬ı˛± Œ¸‡±ÀÚ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±Àfl¡ ¬Û±˝◊√ ˜≈øMê√¬ı˛ ˜ÀÓ¬±–
Ó¬Ô± Œ¸Ã¬ı˛˜`¬À˘ Â√øάˇÀ˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√º ¤˝◊√ ˆ¬±¬ı › ˆ¬±¬ıÚ± Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ [1] ë똬ı˛ÌÀ¬ı˛
¬ıU˜±S±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú± Sê˜ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ ¤fl¡øȬ Ó≈“¬U ˜˜ ˙…±˜¸˜±Ú
˙œ¯∏ø« ¬ıµ≈ÀÓ¬ ø·À˚˛ ’¬ı¶ö±Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±À¬ı… Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± ø¬ıøé¬5ˆ¬±À¬ı ¬Û˚«±˚˛Sêø˜fl¡ Œ˜‚¬ı¬ı˛Ì Ó≈¬Á¡, Œ˜‚Ê√Ȭ± Ê”√Ȭ,
ø¬ıfl¡±˙ ¬ı˛+¬Û Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛, øfl¡c Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ıøÒ«¯≈û ¸¬ı˛˘Õ¬ı˛ø‡fl¡ ·øÓ¬ÀÓ¬ ¬ı˛Mê√ fl¡˜˘fl¡¬ı˛, ¬ı˛Mê√ ’Ò¬ı˛ ¬Û≈Ȭ,
Ó¬± õ∂¸±¬ı˛ ˘±ˆ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛øÚº Œ¸ø√fl¡ ŒÔÀfl¡ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡¬ı˛À˘ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú±, Ó¬±¬Ûø¬ıÀ˜±‰¬Ú fl¡èÌ Œfl¡±¬ı˛ Ó¬¬ı
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ Œõ∂˜À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ qÒ≈ ¬ıø˘á¬ Ú˚˛ Œ¬ıø˙ ˙øMê√˙±˘œº ˜‘Ó≈¬… ’˜‘Ó¬ fl¡À¬ı˛ √±Ú.
Ó≈“¬U ˜˜ ˙…±˜¸˜±Úºî [29]
[올ı˛Ìî, 눬±Ú≈ø¸—˝√√ ͬ±fl≈¡À¬ı˛¬ı˛ ¬Û√±¬ı˘œí]
[2] ë똑Ó≈¬…¬ı˛ õ∂ˆ¬±ÀÓ¬
Œ¸˝◊√ ’±À‰¬Ú±¬ı˛ ˜≈‡ Œ˝√√ø¬ı˛ø¬ı ’±¬ı±¬ı˛
˜≈˝”√ÀÓ«¬ Œ‰¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º Ê√œ¬ıÚ ’±˜±¬ı˛
¤Ó¬ ˆ¬±À˘±¬ı±ø¸ ¬ıíÀ˘ ˝√√À˚˛ÀÂ√ õ∂Ó¬…˚˛,
˜‘Ó≈¬…À¬ı˛ ¤˜øÚ ˆ¬±À˘±¬ı±ø¸¬ı øÚ(˚˛ºî [30]
--------------------------------------------------------------------------------------------------
29]ͬ±fl≈¡¬ı˛, ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô  .ë¸ø=ø˚˛Ó¬±í, ø¬ıù´ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ, fl¡˘fl¡±Ó¬±-17, ¸—À˙±øÒÓ¬ ¬Û≈Ú˜”^Ú, ∆‰¬S-1400, ¬Û‘–29
30] Ó¬À√¬ı ¬Û‘–444
ºº 62ºº ºº 63ºº
 [옑Ó≈¬…î, ë∆ÚÀ¬ı√…í]
[3] ëëÒ”¸¬ı˛ Œ·±Ò”ø˘˘À¢ü ¸˝√√¸± Œ√ø‡Ú≈ ¤fl¡ø√Ú
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ √øé¬Ì ¬ı±U Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡ÀF ø¬ıÊ√øάˇÓ¬
¬ı˛Mê√ ¸”S·±øÂ√ ø√À˚˛ ¬ı“±Ò±ñ
ø‰¬øÚ˘±˜ Ó¬‡øÚ Œ“√±˝√√±À¬ı˛º
Œ√ø‡˘±˜ øÚÀÓ¬ÀÂ√ Œ˚ÃÓ≈¬fl¡
¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ ‰¬¬ı˛˜ √±Ú ˜¬ı˛À̬ı˛ ¬ıÒ”ñ
√øé¬Ì ¬ı±UÀÓ¬ ¬ıø˝√√ ‰¬ø˘˚˛±ÀÂ√ ˚≈·±ÀôL¬ı˛ ¬Û±ÀÚºî [31]
[ìÒ”¸¬ı˛ Œ·±Ò”ø˘˘À¢üíí, 댬ı˛±·˙˚…±˚˛í]
øfl¡c õ∂Ô˜ › ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ıù´˚≈ÀX¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜”˘…À¬ı±Ò ‡≈¬ı ^nÓ¬ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ ¸Àe
¸Àe ¸˜fl¡±˘œÚ ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú± øÚÀ˚˛ ¤À˘± ¬ıœˆ¬»¸ ¬ı˛+¬Ûñ˜‘Ó≈¬… ˝√√˘ fl¡øͬÚ,
øÚ˜«˜ øfl¡c ˙œÓ¬˘ˆ¬±À¬ıº Œ√˙, ø¬ıÀ√À˙ ¸¬ı«S ¤fl¡ ø¬ı¬Û≈˘ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú Œ√‡± Œ·˘º Ó¬±¬ı˛
ά◊¬Û¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ˝◊√ά◊À¬ı˛±¬Ûœ˚˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛ Ó¬‡Ú ά◊À~‡À˚±·…ˆ¬±À¬ı Œ√‡± ˚±˚˛
ÙˬÀ˚˛Î¬œ˚˛ Ó¬ÀN¬ı˛ ·±Ï¬ˇ õ∂ˆ¬±¬ıº Œ¸ Ò±¬ı˛± ¸¬ı˛±¸ø¬ı˛ ’±À¸ ’±˜±À√¬ı˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬… › ø˙Àäº Ó¬±˝◊√
˜‘Ó≈¬… ¸•ÛÀfl«¡ ˜±Ú¬ı ˜ÀÚ ø¬ıù´˚≈ÀX¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı Œ˚˜Ú ¬ÛÀάˇ, ŒÓ¬˜øÚ ÙˬÀ˚˛Î¬œ˚˛ Ó¬ÀN¬ı˛
õ∂ˆ¬±¬ı› ¬ÛÀάˇ ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ˜ÀÚº ¤Ê√Ú… ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û øÚ˜«±ÀÌ› Œ√‡± ˚±˚˛
¤¬ı˛ ¬ı…±¬Ûfl¡ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Úº
¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ’Ú… ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ά◊À~‡À˚±·…ˆ¬±À¬ı ˜‘Ó≈¬…¬ı˛
é¬ÀÌ-é¬ÀÌ ¬ı√À˘ ˚±›˚˛± ¬ı˛+¬ÛøȬ ’±˜¬ı˛± Œø‡ ’±Ò≈øÚfl¡ ˚≈À·¬ı˛ Œ|ᬠfl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±À¬ı… ˜‘Ó≈¬… fl¡‡Ú› ¶§±ˆ¬±ø¬ıfl¡ ¬Ûø¬ıSÓ¬± ¬ı˛é¬± fl¡À¬ı˛,
fl¡‡Ú› ¶ú‘øÓ¬ Œ¬ı˛±˜LöÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… Ô±Àfl¡, fl¡‡Ú› Ú±¬ı˛œ¬ı˛ Œõ∂À˜ ˜¢ü Ô±Àfl¡º ˜‘Ó≈¬… fl¡‡Ú›
¬ı…Ô« Œõ∂À˜¬ı˛ ˚La̱ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛º ˜‘Ó≈¬… ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú› Ù¬¸À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, fl¡‡Ú› ˜±À‚¬ı˛
˙œÓ¬, øÓ¬˘Ù≈¬˘, ’gfl¡±¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ø√·ôL¬ı…±¬Ûœ fl≈¡˚˛±˙±¬ı˛ õ∂Ó¬œÀfl¡ Œ√‡± ˚±˚˛º ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±Àfl¡
Ó“¬±¬ı˛± ≈√Ê√Ú˝◊√ ÚÓ≈¬Ú ÚÓ≈¬Ú ¬ı…?Ú±˚˛ fl¡±À¬ı… ά◊¬Û¶ö±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ ˜‘Ó¬≈ …À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ·±Ï¬ˇ Œ¬ı√Ú±-ø¬ı¯∏iÓß ¬±¬ı˛ › fl¡±¬ı…Ê√·ÀÓ¬ ¤fl¡±øfl¡ÀQ¬ı˛
¸≈¬ı˛øȬ øÚ¬Û≈̈¬±À¬ı ¸±øÊ√À˚˛ ø√À˚˛ fl¡ø¬ı ¬ı±—˘± fl¡±¬ı…Ê√·ÀÓ¬ ¸¬ı«õ∂Ô˜ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ∆¬ıø˙À©Ü…¬ı˛
’±À˘±Àfl¡ ¸√± Ê√±¢∂Ó¬ fl¡À¬ı˛Ú ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ¬ı±ÒÀfl¡º ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı øÚÀÊ√Àfl¡
¶ö±ø¬ÛÓ¬ fl¡À¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú¬ı˛+À¬Ûñ ’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊√ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¸•Û‘øMê√¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ’Ú… ¤fl¡
Ê√œ¬ıÚ±ÚµÀfl¡º Œ˚ Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¸¬ı ¸˜˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ ∆‰¬Ó¬Ú…À˘±Àfl¡ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú± Ê√±¢∂Ó¬
-------------------------------------------------------------------------------------------------
31] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–820
ºº 64ºº
fl¡À¬ı˛ ‡≈À˘ Œ√˚˛ ’±¬ı˛ ¤fl¡ ∆‰¬Ó¬Ú…À˘±Àfl¡¬ı˛ ¬ı˛±Ê√≈√˚˛±À¬ı˛º Ê√œ¬ıÚ › ˜‘Ó≈¬… Œ˚ ’±¸À˘
¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¸M√√±ñ ¤ Œ¬ı±Ò Ê√œ¬ıÚ±Úµ ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ú¬ı¬ı˛+À¬Û ά◊¬Ûø¶öÓ¬ fl¡À¬ı˛Úº
˜‘Ó≈¬…ø‰¬ôL± fl¡ø¬ı-˜ÀÚ Î¬◊√˚˛ ˝√√›˚˛±¬ı˛ fl¡±¬ı˛Ì ø˝√√À¸À¬ı ’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ ¬ıø¬ı˛˙±À˘¬ı˛ ∆fl¡À˙±¬ı˛
¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º Œfl¡Ú Ú±, ¬ıø¬ı˛˙±À˘ Ô±fl¡±fl¡±˘œÚ øÓ¬øÚ Œ√À‡øÂ√À˘Ú
˘±˙fl¡±È¬± ‚¬ı˛, ¤¬ı— ˜À·«¬ı˛ &À˜±È¬ ’±¬ıøÓ«¬Ó¬ ø¬ı¯∏J ˙À¬ı¬ı˛ ‚Ë±Ì Œ¬ÛÀÓ¬Ú õ∂±˚˛ ø√Úº
˝√√˚˛ÀÓ¬± Ó¬‡Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ ˜‘Ó≈¬…ø‰¬ôL± Ó“¬±¬ı˛ ˜ÀÚ ¤fl¡ ·”Ϭˇ ’Ô«¬ı˝√√ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬøÂ√˘ ¬ı˘± ˚±˚˛º ¤
Â√±Î¬ˇ± ¬ı…øMê√·Ó¬ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡èÌ ’øˆ¬:Ó¬±, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ıù´˚≈X › Œ√˙ˆ¬±· ˝◊√Ó¬…±ø√ Ó“¬±¬ı˛
˜ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ± Ú±Ú±¬ı˛+À¬Û, Ú±Ú± ¬ı˛À„√√ Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º ˚±¬ı˛ õ∂øÓ¬Ù¬˘Ú Œ√‡± ˚±˚˛
Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê≈√Àάˇ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú± ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ ¬ı√À˘ÀÂ√ Ú±Ú±Ú ˆ¬±À¬ıº Ê√œ¬ıÚÀfl¡
fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ˚˜Ú Ú±Ú±ˆ¬±À¬ı Ú±Ú±¬ı˛+À¬Û Œ√À‡ÀÂ√Ú ŒÓ¬˜Ú˝◊√ Œ√À‡ÀÂ√Ú ˜‘Ó≈¬…Àfl¡›º
Œ¸Ê√Ú… Ó“¬±¬ı˛ fl¡±À¬ı… ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú± ¤øȬ ¶§Ó¬La ¸M√√± øÚÀ˚˛ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±¬ı… õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ õ∂døÓ¬ ¬Û¬ı« Á¡¬ı˛±¬Û±˘Àfl¡¬ı˛ fl¡±˘ ŒÔÀfl¡˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
˜‘Ó≈¬…ø‰¬ôL± Œ√‡± ˚±˚˛º ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡Ô± ά◊À~‡ ’±ÀÂ√º
ë¤fl¡ø√Ú ‡“≈ÀÊ√øÂ√Ú≈ ˚±À¬ı˛íñ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı Ó¬±¬ı˛ øõ∂˚˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ ’Ài§¯∏Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
ø¬ıøˆ¬iß ’Ú≈¯∏Àe¬ı˛ ˜ÀÒ… ‡“≈ÀÊ√ Œ¬ÛÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº ’±À˘± ’±Ò±À¬ı˛¬ı˛ Œ√À˙ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÚ
¬ı±ÀÊ√ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¸≈¬ı˛ –
옑Ó≈¬…¬ı˛ ¸≈À˜è ø¸g≈ ’gfl¡±À¬ı˛ ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ά◊øͬÀÓ¬ÀÂ√ fl“¡±ø√Ø
˜¬ı˛˜¬ı˛ Œfl“¡À√ ›Àͬ Á¡¬ı˛±¬Û±Ó¬±ˆ¬¬ı˛± Œˆ¬±¬ı˛¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¬Û¬ıÚ,ñ
’±ÀÒ± ’“±Ò±À¬ı˛¬ı˛ Œ√À˙
¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ ’±À¸ Œˆ¬À¸
fl¡±¬ı˛ ¸≈¬ı˛Ø
Œfl¡±Ú ¸≈”√À¬ı˛¬ı˛ Ó¬À¬ı˛ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ Œõ∂Ó¬¬Û≈À¬ı˛ ά±øfl¡Úœ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ˜±¬ı˛
Œfl“¡À√ ˜À¬ı˛ ˜Úºî [32]
[ì¤fl¡ø√Ú ‡“≈ÀÊ√øÂ√Ú≈ ˚±À¬ı˛î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
fl¡ø¬ı, ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ ¤Ó¬˝◊√ ˜¢ü Œ˚, Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ Œ¸±Ú±ø˘ ø√Ú&ø˘¬ı˛ ¸˜˚˛ ø‰¬¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…‰¬¬ı˛
ù¨˙±ÀÚ¬ı˛ ’¬Û±¬ı˛ ˜ø˝√√˜±¬ı˛ fl¡Ô± Ó“¬±¬ı˛ ˜ÀÚ ’±À¸ –
쌘±˝√√˜˚˛ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ¸±Ò
’±Ó¬5 fl¡ø¬ı˛˚˛± ŒÓ¬±À˘ ¶öø¬ıÀ¬ı˛¬ı˛ Ó≈¬ø˝√√Ú ’Ò¬ı˛Ø
ø‰¬¬ı˛-˜‘Ó≈¬…‰¬¬ı˛
--------------------------------------------------------------------------------------------------
32] &5, Œé¬S – ëÊ√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡±¬ı…¸˜¢∂í, ¬Û‘–29
ºº 65ºº
 ∆˝√√ Œ˜ÃÚ ù¨˙±Ú, ø‰¬Ó¬±¬ı˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ ˆ¬˚˛ñ‰¬˜Àfl¡¬ı˛ fl¡Ô± ¸¬ı ø¬ÛÀÂ√ ŒÙ¬À˘ Œ¬ı˛À‡
Ò≈˜-’¬ı&FÀÚ¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ’±¬ıø¬ı˛ ¬ı˚˛±Ú ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ øfl¡ ‰¬±˚˛ Ú±˝◊√ Ò¬ı˛± ø√ÀÓ¬∑
Œ˝√√ø¬ı˛ÀÓ¬Â√ øfl¡À¸¬ı˛ ¶§¬ÛÚØî [33] ’±˜±¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ Œõ∂˜ ›˝◊√ ˜‘Ó¬ ˜‘·À√¬ı˛ ˜Ó¬î
[ìù¨˙±Úî, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] [ìfl¡…±À•Ûî, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
ù¨˙±ÀÚ˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ø‰¬¬ı˛Ó¬À¬ı˛ ø¬ı˘œÚ ˝√√À˚˛ ˚±˚˛º ˜‘Ó≈¬…”√Ó¬ ‰≈¬ø¬Û‰≈¬ø¬Û Úœ¬ı˛À¬ı ’Ô¬ı±,
’±˜±À√¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ’±R±Àfl¡ ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±˚˛º Ó¬±˝√√À˘ ˜‘Ó≈¬… øfl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˙¯∏∑ ìŒ˚ ˜≈˝”√Ó«¬ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˚˝◊√ ø√Ú&ø˘
¤˝◊√ õ∂ùü Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛– Ù≈¬¬ı˛±À˚˛ ø·À˚˛ÀÂ√ ¸¬ı,ñ¤fl¡¬ı±¬ı˛ ’±À¸ Ó¬±¬ı˛± øÙ¬À¬ı˛
ë똑Ó≈¬…,ñ Œ¸ øfl¡ Œ˙À¯∏¬ı˛ fl¡Ô±∑ñŒ˙¯∏ øfl¡ ˙¬ı±Ò±¬ı˛∑ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬Û±À˚˛¬ı˛ ‰¬±À¬Û Ó¬±À√¬ı˛ fl¡À¬ı˛Â√ Ó≈¬ø˜ Ò”ø˘Ø
¸¬ı±˝◊√ øfl¡ Œ·± Ϭ±˘±˝◊√ ˝√√À¬ı ø‰¬Ó¬±¬ı˛ fl¡±ø˘¬ı˛ “√±À‰¬ºíí34 ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’±‚±Ó¬ ø√À˚˛ Ó¬±À√¬ı˛ ø·À˚˛Â√ Ó≈¬ø˜ ø“√ÀάˇØî
[ìø˜˙¬ı˛î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] [ì’ÀÚfl¡ ’±fl¡±˙î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
˜‘Ó≈¬…˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˙¯∏ ¬ı± ¸˜±ø5 Ú˚˛, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬±º ¤˝◊√ Œ¬ı±Ò Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ’Ô¬ı±,
ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√ ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí fl¡±¬ı…¢∂Lö ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ¸˜˚˛º Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ ìÓ¬¬ı≈ ‰¬±˝◊√ ¸¬ı≈Ê√ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛
¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ ˜ÀÒ… Œ˚˜Ú Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂±‰≈¬À˚«¬ı˛ fl¡Ô± ’±ÀÂ√ , ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ’±ÀÂ√ ¤ ¬ı…Ô±¬ı˛ ¸≈‡Ø
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ø¬ı¯∏JÓ¬±– ..... .....
ì˚‡Ú Á¡ø¬ı˛˚˛± ˚±¬ı Œ˝√√˜ÀôL¬ı˛ Á¡Àάˇ ’±¬ı±¬ı˛ ¬Û±¬ı øfl¡ ’±ø˜ øÙ¬À¬ı˛
¬ÛÀÔ¬ı˛ ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜Ó¬ Ó≈¬ø˜› Ó¬‡Ú ¤˝◊√ Œ√˝√Ø ¤ ˜±øȬ¬ı˛ øÚ–¸±Î¬ˇ ø˙ø˙À¬ı˛
’±˜±¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ qÀ˚˛ ¬ı˛À¬ı∑ ¬ı˛ÀMê√¬ı˛ Ó¬±¬Û ŒÏ¬À˘ ’±ø˜
’ÀÚfl¡ ‚≈À˜¬ı˛ Œ‚±À¬ı˛ ˆ¬ø¬ı˛À¬ı øfl¡ ˜Ú ’±ø¸¬ı øfl¡ Ú±ø˜Øî
Œ¸ø√Ú ŒÓ¬±˜±¬ı˛ºî [ìø¬Û¬Û±¸±¬ı˛ ·±Úí, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
[ìøÚÊ«√Ú, ¶§±é¬¬ı˛î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí] øfl¡—¬ı±,
Œõ∂À˜¬ı˛ ˜ÀÒ…› fl¡ø¬ı ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ õ∂¸e ¤ÀÚÀÂ√Úº fl¡‡ÀÚ± Œõ∂˜ › ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜ÀÒ… ·Àάˇ ìŒõ∂À˜À¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œ‰¬±À‡ Œ¸˝◊√‡±ÀÚ Œ√ø‡˚˛±øÂ√ Œ˙À¯∏Ø
ά◊ÀͬÀÂ√ ¤fl¡ øÚø¬ıάˇ ¸•Ûfl«¡º fl¡‡Ú› ¬ı± Œõ∂À˜¬ı˛ ¬ı…Ô«Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ‚ÀȬÀÂ√ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡èÌ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ Ó¬±˝√√±¬ı˛ ˜≈À‡À¬ı˛ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸
¸≈¬ı˛ñ Œõ∂ø˜fl¡±¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ¬ı…Ô± › Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ·±Ï¬ˇ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ÀÓ¬º fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ¤› ¤‡±ÀÚ ¤À¸øÂ√ ’±ø˜, ’±¬ı˛ ¤fl¡¬ı±¬ı˛ Œfl“¡À¬Û ά◊Àͬ
˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ˆ¬±À˘±¬ı±¸± Ú± Œ¬ÛÀ˘ Œõ∂˜˝√√œÚÓ¬±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ ¤fl¡˜±S ˜‘Ó≈¬…Àfl¡˝◊√ fl¡±ÀÂ√ ’ÀÚfl¡ ˝◊√26√±¬ı˛ Œ¬ıÀ·, ˙±øôL¬ı˛ ˜Ó¬Ú ’¬ıÀ˙À¯∏
ŒÈ¬ÀÚ ŒÚ˚˛º ¤Ê√Ú… fl¡ø¬ı Œõ∂À˜¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Ú±Ú±Ú ¬ı˛+À¬Û¬ı˛ ¸˜±À¬ı˙ ‚øȬÀ˚˛ÀÂ√Úº ˚± ¸¬ı ŒÏ¬Î¬◊ Œˆ¬À„√√ øÚÀ˚˛ ŒÙ¬Ú±¬ı˛ Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜Ó¬ Ù≈¬ÀȬ,
’±˜±À√¬ı˛ ˝√√+√˚˛ › Œ¬ı±ÒÀfl¡ ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı ڱάˇ± Œ√˚˛º ˚Ô±– ‚≈˜±¬ı ¬ı±ø˘¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛ ,ñÊ√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ø√Àfl¡ ’±¬ı˛ ˚±¬ı Ú±Àfl¡± Â≈√ÀȬØî
ì’±˜±¬ı˛ ˝√√+√˚˛ñ¤fl¡ ¬Û≈è¯∏ ˝√√ø¬ı˛Ì- [ìÊ√œ¬ıÚí, ¸—‡…±-29, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¸¬ı√√ ø˝√√—¸± ˆ≈¬À˘ ø·À˚˛ Œõ∂À˜¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ Œ‰¬±À‡ Œ√‡± ¤fl¡˜±S Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¬ÛÀ鬽◊√ ¸y¬ıº ’±¬ı˛
¸y¬ı ¬ıÀ˘˝◊√ øÓ¬øÚ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú–
--------------------------------------------------------------------------------------------------
33] &5, Œé¬S – ëÊ√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡±¬ı…¸˜¢∂í, ¬Û‘–47 ë똑Ó≈¬…À¬ı˛ ŒÎ¬Àfl¡øÂ√ ’±ø˜ øõ∂˚˛±¬ı˛ ’ÀÚfl¡ Ú±˜ ÒÀ¬ı˛íí [Ó¬À√¬ı, ¸—‡…±-26]
34] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–49
ºº 66ºº ºº 67ºº
 Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛ 똑Ó≈¬…¬ı˛ ’±À·í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬº
똑Ó≈¬…¬ı˛ ’±À·í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˚ ¸˝√√Ê√, ¸¬ı˛˘ Œ‰¬Ú± Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸¬ı≈Ê√ ŒÙˬÀ˜ ¬ı“±Ò± Œ¸±Ú±ø˘ ø‰¬S
’±˜¬ı˛± ¬Û±˝◊√, Ó¬± Ò”¸¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬ı˛„√ Œ˘À· Œ˚Ú ¬ı±ô¶¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸Àe ’À˜±‚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛
fl¡äø‰¬SøȬ õ∂øÓ¬ˆ¬±ø¸Ó¬ ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ˘› Êœ√¬ıÚ ¸•ÛÀfl«¡ ’±˜±À√¬ı˛ Ò±¬ı˛Ì± ŒÚøÓ¬¬ı±‰¬fl¡ Ú˚˛,
¬ı¬ı˛— ¸√Ô«fl¡º ∆√ÚøµÚ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ¬˜≈˝”√ÀÓ«¬ ’±˜¬ı˛± ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ‚Ë±Ì ¬Û±˝◊√º ˜‘Ó≈¬… ¸•ÛÀfl«¡
¸À‰¬Ó¬Ú ˝√√˝◊√, øfl¡c Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±˙± ¬Ûø¬ı˛Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛ Ú±º Ê√œ¬ıÚ-˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤˝◊√ ∆¡ZÓ¬-˘œ˘± fl¡ø¬ı
õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ ’¬Û¬ı˛+¬Û ø‰¬ÀS¬ı˛ ˜ÀÒ…–
ëë’±˜¬ı˛± Œ˝“√ÀȬøÂ√ ˚±¬ı˛± øÚÊ«√Ú ‡Àάˇ¬ı˛ ˜±Àͬ ¬Ûά◊¯∏ ¸g…±˚˛,
Œ√À‡øÂ√ ˜±Àͬ¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ Ú¬ı˛˜ Ú√œ¬ı˛ Ú±¬ı˛œ Â√άˇ±ÀÓ¬ÀÂ√ Ù≈¬˘
fl≈¡˚˛±˙±¬ı˛, fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ¬Û±Î¬ˇ±·±“¬ı˛ Œ˜À˚˛À√¬ı˛ ˜Ó¬ Œ˚Ú ˝√√±˚˛
Ó¬±¬ı˛± ¸¬ı, ’±˜¬ı˛± Œ√À‡øÂ√ ˚±¬ı˛± ’gfl¡±À¬ı˛ ’±fl¡µ Ò≈µ≈√˘
ŒÊ√±Ú±øfl¡ÀÓ¬ ˆ¬íÀ¬ı˛ Œ·ÀÂ√ , Œ˚ ˜±Àͬ Ù¬¸˘ Ú±˝◊√ Ó¬±˝√√±¬ı˛ ø˙˚˛À¬ı˛
‰≈¬À¬Û “√±Î¬ˇ±À˚˛ÀÂ√ ‰“¬±√ñŒfl¡±ÀÚ± ¸±Ò Ú±˝◊√ Ù¬¸À˘¬ı˛ Ó¬À¬ı˛,î
[옑Ó≈¬…¬ı˛ ’±À·î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
Œ¬Ûï∏¸g…±¬ı˛ ¤˝◊√ øÚÊ«√Ú fl≈¡˝√√fl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ Ê√œ¬ıÚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ ø˝√√À¸À¬ı˝◊√ Ò¬ı˛±
ø√À˚˛ÀÂ√º ø¬ı˛Mê√ ˜±Í¬, fl≈¡˚˛±˙±˚˛ Ϭ±fl¡± ’¶Û©Ü ‰“¬±√º ø√·ÀôL¬ı˛ Ú•⁄Úœ˘ ŒÊ√…±»¶ß±, ø¬ı¯∏J ˜±Í¬,
¸¬ı øfl¡Â≈√¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ fl¡ø¬ı Œ˚Ú ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ıÚ-¬ıÚ±Úœ¬ı˛ ¸¬ı≈Ê√ ¬Û±Ó¬± ’‚˱ÀÚ¬ı˛
Œ‡˘± ˙œÀÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ ˝◊√“≈√¬ı˛ Œ¬ı˛˙À˜¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ¬ı˛±À˜ ‡≈√ Œ˜À‡ÀÂ√, ¤ ¸˜ô¶˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛
¸˝√√Ê√±Ó¬ ø¬ı¯∏JÓ¬±Àfl¡ Ê√±¢∂Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º øfl¡c ¤¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ¶Û‘˝√±¬ı˛
fl¡Ô± ’fl¡¬ÛÀȬ ¶§œfl¡±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ìø˙q¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ ·g, ‚±¸, Œ¬ı˛±√, ˜±Â√¬ı˛±„√√±, Úé¬S, ’±fl¡±˙
’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√ ˚±¬ı˛± ‚≈À¬ı˛-øÙ¬À¬ı˛ ˝◊√˝√±À√¬ı˛ ø‰¬˝ê ¬ı±À¬ı˛±-˜±¸,î [Ó¬À√¬ı]
¬ı±, 쌬ıÀÓ¬¬ı˛ ˘Ó¬±¬ı˛ øÚÀ‰¬ ‰≈¬Î≈¬À˚˛¬ı˛ øά˜ Œ˚Ú ˙Mê√ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√,
Ú¬ı˛˜ Ê√À˘¬ı˛ ·g ø√À˚˛ Ú√œ ¬ı±¬ı˛-¬ı±¬ı˛ Ó¬œ¬ı˛øȬÀÓ¬ ˜±À‡,î [Ó¬À√¬ı]
¬ı±À¬ı˛± ˜±À¸¬ı˛ ¤˝◊√ ‘√˙…-·g ˜±Ú¬ı¬ı˛À¸¬ı˛ Œ˚ ’˜‘ÀÓ¬¬ı˛ ¸g±Ú Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ñ Ó¬± Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
’±¸˘ ˜±Ò≈˚«º øfl¡c fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜±Ò≈À˚«¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û√Ò√ıøÚ› qÚÀÓ¬ ¬Û±Úº
Ó¬±˝◊√ øÓ¬øÚ Œ√À‡ÀÂ√Úñ ‰¬Î¬ˇ≈À˚˛¬ı˛ øά˜ Œ¬ıÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Úœ˘ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√, ¬ı±Ó¬±À¸ øÁ“¡øÁ¡-
¬ÛÓ¬Àe¬ı˛ ·g, ‡Àάˇ¬ı˛ ‰¬±À˘¬ı˛ Â√±˚˛± ά◊Àͬ±ÀÚ¬ı˛ ŒÊ√…±»¶ß±˚˛ ¬Û~ø¬ıÓ¬º fl¡ø¬ı Ê√±ÀÚÚ ¤˝◊√
¸˜ô¶ Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± øfl¡Â≈√˝√◊ ¶ö±˚˛œ ˝√√À¬ı Ú±, ¸¬ıøfl¡Â≈√˝√◊ ˘≈5 ˝√√À¬ıº Ó¬Ô±ø¬Û fl¡ø¬ı ’±˙±¬ı±√œº
¤fl¡øȬ ’¸±Ò±¬ı˛Ì ø‰¬Sfl¡Àä¬ı˛ ˜±Ò…À˜ fl¡ø¬ı ‚ȬڱøȬ ά◊À~‡ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ºº 68ºº
ì’±˜¬ı˛± Œ√À‡øÂ√ ˚±¬ı˛± q¬Û±ø¬ı˛¬ı˛ ¸±ø¬ı˛ Œ¬ıÀ˚˛ ¸g…± ’±À¸ Œ¬ı˛±Ê√
õ∂øÓ¬ø√Ú Œˆ¬±À¬ı˛ ’±À¸ Ò±ÀÚ¬ı˛ &À26√¬ı˛ ˜Ó¬ ¸¬ı≈Ê√ ¸˝√√Ê√,î [Ó¬À√¬ı]
Œ¬Ûï∏ ¸g…±¬ı˛ ¤˝◊√ øÚˆ‘¬Ó¬ fl≈¡˝√√Àfl¡¬ı˛ ¸Àe fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ ¬ı˛+¬Ûfl¡ Ó≈¬˘Ú±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú, ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¤˝◊√ Ò”¸¬ı˛ ˙œÓ¬ ¸g…±¬ı˛ ¬ı˛+À¬Û ˚±¬ı˛± ˜≈* Ó¬±À√¬ı˛ ’±¬ı˛
˜‘Ó≈¬… ˆ¬˚˛ ŒÚ˝◊√, fl¡±¬ı˛Ì ˜‘Ó≈¬…› ¤˜Ú˝◊√ ˙œÓ¬ ¸g…±¬ı˛ ˜ÀÓ¬±º Œ¬ÛÃÀ¯∏¬ı˛ ¸g…±˚˛ øÚÊ«√Ú ˜±Àͬ
Œ˚ ’¶Û©Ü ’±À˘± fl¡ø¬ı õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Œ¸˝◊√ ’±À˘± Œ˚Ú ¬ı˛˝√¸…˜˚˛œ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛˝◊√ ’±À˘±–
ì’±À¬ı˛± ¤fl¡ ’±À˘± ’±ÀÂ√, Œ√À˝√√ Ó¬±¬ı˛ ø¬ıfl¡±˘À¬ı˘±¬ı˛ Ò”¸¬ı˛Ó¬±
Œ‰¬±À‡¬ı˛ Œ√‡±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ŒÂ√Àάˇ ø√À˚˛ Œ¸˝◊√ ’±À˘± ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ ø¶ö¬ı˛,î
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ ¬ı˛+¬Û Œ√À‡ fl¡ø¬ı ¬ı≈ÀÁ¡ÀÂ√Ú ë˜‘Ó≈¬…í ’±¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬
Ú˚˛–
츬ı ¬ı˛±„√√± fl¡±˜Ú±¬ı˛ ø˙˚˛À¬ı˛ Œ˚ Œ√˚˛±À˘¬ı˛ ˜Ó¬ ¤À¸ Ê√±À·
Ò”¸¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜≈‡,î[Ó¬À√¬ı]
¤˝◊√ ˜‘Ó≈¬… Œ˚Ú ˜±˚˛±¬ıœ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛º ¤˝◊√ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛˝◊√ ¬Û√Ò√ıøÚ fl¡ø¬ı qÀÚÀÂ√Ú Œ¬ı˛ÃÀ^ øÚÀˆ¬
˚±›˚˛± Œ¬Ûï∏ ¸g…±˚˛ ’¶Û©ÜÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…, ¸g…±¬ı˛ ¬Û±ø‡¬ı˛ ά±Àfl¡º øfl¡c ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛
˝◊√øeÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı ˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Ê√œ¬ıÀÚ Œ¬ı“À‰¬ Ô±fl¡±¬ı˛ ¬ıœÊ√˜Laº Ó¬±˝◊√ ‰¬¬ı˛˜ ’±˙±¬ı±√œ
fl¡ø¬ı, ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’±À· ¸˜ô¶ øfl¡Â≈√ Ú¤ûÔ«fl¡ ŒÊ√ÀÚ› øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ì... Œ¬ı˛Ã^ øÚÀˆ¬ Œ·À˘ ¬Û±ø‡-¬Û±‡±˘œ¬ı˛ ά±fl¡
qøÚøÚ øfl¡ ∑ õ∂±ôLÀ¬ı˛¬ı˛ fl≈¡˚˛±˙±¬ı˛ Œ√ø‡øÚ øfl¡ ά◊Àάˇ Œ·ÀÂ√ fl¡±fl¡ºî [Ó¬À√¬ı]
¸˜ô¶ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ά◊¬Û˘øt Œ˚Ú ˙¬ı˛œ¬ı˛œ ¬ı˛+¬Û Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬ı˛+¬Û ¬ıÌ«Ú±¬ı˛
fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ˝◊√øf˚˛ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ά◊»¸≈fl¡ › ¸øSê˚˛ Œ˝√√˜ôL õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ˚ ¬ı˛+¬Û fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ıøÌ«Ó¬
Œ¸ ¬ı˛+¬Û Œ˚Ú ˜‘Ó≈¬…¬ı˛˝◊√, Â√±˚˛± ˜”øÓ¬«, ˘é¬… fl¡¬ı˛±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ , ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı ˜‘Ó≈¬… Œ¬ı±Ò-Œfl¡
Œ˚Ú õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ìÒ”¸¬ı˛ ¬Û±Gø˘ø¬Ûî¬ı˛ ¸˜fl¡±À˘ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ì¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±î˚˛
¤˝◊√ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±À¬ı±Ò ’±À¬ı˛± ’±À¬ı˛± ¶Û©Ü › Ó¬œéƬº ¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±˚˛
·±Ï¬ˇˆ¬±À¬ı ’±26√iߺ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, õ∂fl‘¡øÓ¬ ¤À¸ ¤fl¡¸Àe øˆ¬Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ø‰¬Sfl¡Àäº
’±¬ı˛ ¤¸À¬ı¬ı˛ ¸—ø˜|ÀÌ ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√ ¤fl¡ ˜‘Ó¬ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ ¬ı˛+¬Û±˚˛Ì ˚± ’±˜±À√¬ı˛
‡øGÓ¬ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œˆ¬À„√√-¬Ûάˇ± ˜”˘…À¬ı±ÀÒ¬ı˛ ¶Û©Ü Â√ø¬ı Ù≈¬ÀȬ ά◊Àͬº
¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ Œ¸Ãµ˚« fl¡ø¬ıÀfl¡ ¬õ∂øÓ¬ ˜≈˝√”ÀÓ«¬ ˜≈* fl¡À¬ı˛ÀÂ√º øÓ¬øÚ ø¬ıø¶úÓ¬
˝√√À˚˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ’ôL¬ı˛ ‘√ø©Ü ø√À˚˛ õ∂fl¡‘ øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ ˘œ˘±À‡˘±¬ı˛ ’±¬ı«Ó¬ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜‘Ó¬≈ … ¬ı˛˝√¸…Àfl¡
’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
ºº 69ºº
 ì’±ø˜ ‰¬íÀ˘ ˚±¬ı ¬ıíÀ˘
‰¬±˘Ó¬± Ù≈¬˘ øfl¡ ’±¬ı˛ øˆ¬øÊ√À¬ı Ú± ø˙ø˙À¬ı˛¬ı˛ Ê√À˘
Ú¬ı˛˜ ·Àg¬ı˛ ŒÏ¬Î¬◊À˚˛∑
˘ÑœÀ¬Û“‰¬± ·±Ú ·±À¬ı Ú±øfl¡ Ó¬±¬ı˛ ˘ÑœøȬ¬ı˛ Ó¬À¬ı˛∑
Œ¸±Ú±¬ı˛ ¶§Àõü¬ı˛ ¸±Ò ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ fl¡À¬ı ’±¬ı˛ Á¡À¬ı˛Øî
[쌸˝◊√ø√Ú ¤˝◊√ ˜±Í¬ ô¶t ˝√√À¬ı Ú±Àfl¡± Ê√±øÚî, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
ø‰¬¬ı˛ôL¬ı˛ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı≈Ê√ Œ¸±Ú±ø˘ ‘√˙… fl¡ø¬ı ˚≈·˚≈·±ôL¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ά◊¬ÛÀˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬
‰¬±Úº øfl¡c Úù´¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ Œ¸˝◊√ Œ¸±Ú±ø˘ ¸≈À˚±· ¬Û±À¬ı Ú±º Ó¬±˝◊√ ¤ Ê√Àij˝◊√ ¸˜ô¶
’±fl¡±„∏鬱 ¬Û”Ì« fl¡À¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±˚˛ ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¬ıÀ˘Ú–
ìŒ˚ø√Ú ¸ø¬ı˛˚˛± ˚±¬ı ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡ ”√¬ı˛ fl≈¡˚˛±˙±˚˛
‰¬À˘ ˚±¬ı, Œ¸ø√Ú ˜¬ı˛Ì ¤À¸ ’gfl¡±À¬ı˛ ’±˜±¬ı˛ ˙¬ı˛œ¬ı˛
øˆ¬é¬± fl¡íÀ¬ı˛ ˘À˚˛ ˚±À¬ı , Œ¸ ø√Ú ≈√íG ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ Ó¬œ¬ı˛ñ
¤˝◊√ Úœ˘ ¬ı±—˘±¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ qÀ˚˛ ¤fl¡± ¤fl¡± øfl¡ ˆ¬±ø¬ı¬ı, ˝√√±˚˛ ,ñ
Œ¸ø√Ú ¬ı˛À¬ı Ú± Œfl¡±Ú Œé¬±ˆ¬ ˜ÀÚíí
[ë댸ø√Ú ¸ø¬ı˛˚˛± ˚±¬ı ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ fl¡±Â√ ŒÔÀfl¡íí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
˜‘Ó≈¬… ¸À‰¬Ó¬Ú fl¡ø¬ı, õ∂øÓ¬ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ øÚÀÊ√¬ı˛ Úù´¬ı˛ Œ√À˝√√¬ı˛ ¸œ˜±¬ıXÓ¬± Ê√±ÀÚÚº ˜‘Ó≈¬…
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¸˜±ø5 Ú˚˛, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬±º õ∂øÓ¬ø√Ú, õ∂øÓ¬˜≈˝”√ÀÓ«¬ øÓ¬øÚ ˜‘Ó≈¬…”√ÀÓ¬¬ı˛
¬Û√Ò√ıøÚ qÚÀÓ¬ ¬Û±Úº øfl¡c ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ øÓ¬øÚ ¬ı¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ øÚÀÓ¬ ‰¬±Ú ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡–
ìfl¡‡Ú ˜¬ı˛Ì ’±À¸ Œfl¡ ¬ı± Ê√±ÀÚ-fl¡±˘œ√À˝√√ fl¡‡Ú Œ˚ Á¡Î¬ˇ
fl¡˜À˘¬ı˛ ˜¬ı˛Ì ˆ¬±À„√√- ø“√Àάˇ ŒÙ¬À˘ ·±—ø‰¬˘ ˙±ø˘À‡¬ı˛ õ∂±Ì
Ê√±øÚ Ú±Àfl¡± ,- Ó¬¬ı≈ Œ˚Ú ˜ø¬ı˛ ’±ø˜ ¤˝◊√ ˜±Àͬ ‚±ÀȬ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
fl‘¡¯û-˚˜≈Ú±˚˛ Ú˚˛- Œ˚Ú ¤˝◊√ ·±„≈√Àάˇ¬ı˛ ŒÏ¬Î¬◊À˚˛¬ı˛ ’±‚˱Ì
Œ˘À· Ô±Àfl¡ Œ‰¬±À‡ ˜≈À‡ñ¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘± Œ˚Ú ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛
ŒÊ√À· Ô±Àfl¡ , Ó¬±ø¬ı˛ øÚÀ‰¬ qÀ˚˛ Ô±øfl¡ Œ˚Ú ’±ø˜ ’Ò«Ú±¬ı˛œù´¬ı˛î
[ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¤fl¡ø√Ú, ‰¬À˘ ˚±À¬ı ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¸ôL±Úî, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¤fl¡ø√Ú ë˜¬ı˛Ìí Œ˚ ‰≈¬ø¬Û¸±À¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ó¬èÌ Ê√œ¬ıÚÀfl¡ ˝√√¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ ˚±À¬ıñ Ó¬±
øÓ¬øÚ ¬ıU¬Û”À¬ı«˝√◊ ’Ú≈˜±Ú fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Úº ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÚ ˝√√˚˛ øÓ¬øÚ øÚÀÊ√¬ı˛ ≈√‚È« ¬Ú±Ê√±Ó¬
’±fl¡ø¶úfl¡ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡Ô± ’¬ıÀ‰¬Ó¬Ú ˜ÀÚ ¸¬ı¸˜˚˛ ¬ˆ¬±¬ıÀÓ¬Úº Œ¸Ê√Ú… øÚ¬ı˛±¸Mê√ ˆ¬±À¬ı
¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú–
ì‚≈˜±À˚˛ ¬ÛøάˇÀ¬ı ’±ø˜ ¤fl¡ø√Ú ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Úé¬ÀS¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ ,
ºº 70ºº
Ó¬‡ÀÚ± Œ˚ìıÚ õ∂±ÀÌ Œ˘À· ’±ÀÂ√ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı±ñ’±˜±¬ı˛ Ó¬èÚ ø√Ú
Ó¬‡ÀÚ± ˝√√˚˛øÚ Œ˙¯∏ - Œ¸˝◊√ ˆ¬±À˘± - ‚≈˜ ’±À¸ - ¬ı±—˘±¬ı˛ Ó‘¬Ì
’±˜±¬ı˛ ¬¬ı≈Àfl¡¬ı˛ øÚÀ‰¬ Œ‰¬±‡ ¬¬ı≈ÀÊ√ - ¬ı±—˘±¬ı˛ ’±À˜¬ı˛ ¬Û±Ó¬±ÀÓ¬
fl“¡±‰¬± Œ¬Û±fl¡± ‚≈˜±À˚˛ÀÂ√ ñ ’±ø˜› ‚≈˜±À˚˛ ¬ı˛í¬ı Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ ¸±ÀÔ,
‚≈˜±¬ı õ∂±À̬ı˛ ¸±ÀÒ ¤˝◊√ ˜±Àͬ ñ ¤˝◊√ ‚±À¸î
[ì‚≈˜±À˚˛ ¬Ûøάˇ¬ı ’±ø˜ ¤fl¡ø√Ú ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Úé¬ÀS ¬ı˛±ÀÓ¬î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Ó¬èÌ ø√ÀÚ Œ˙¯∏ ˝√√À˚˛ Œ·À˘› ˚≈· ˚≈·±ôL¬ı˛ ÒÀ¬ı˛, ¬ı±—˘±¬ı˛ ∆Ú¸ø·«fl¡
ø‰¬S Ú˚˛Ú ˆ¬À¬ı˛ qÒ≈ Œ√‡ÀÓ¬˝◊√ ‰¬±Ú Ú± , ¬ı¬ı˛— ¬Û= ˝◊√øf˚˛ ø√À˚˛ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±Úº
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¤˝◊√ ¶Û‘˝√± fl¡±˜Ú±, ¬ı±¸Ú±- ’±fl¡±„∏鬱 fl¡ø¬ı¬ı˛ qÒ≈ ¤ Ê√Àij¬ı˛˝◊√  , Ê√ij
Ê√ij±ôLÀ¬ı˛¬ı˛º Ó¬±˝◊√ ¤˝◊√ Ê√Àij ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ ¬ı¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ ŒÙ¬¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˜±À˝√√ ’±¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛
’±¸ÀÓ¬ ‰¬±Ú ˜±ÚÀ¬ı¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛–
ì’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı øÙ¬À¬ı˛ Ò±Úø¸øάˇøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ ñ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛
˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜±Ú≈¯∏ Ú˚˛ñ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı± ˙∫ø‰¬˘ ˙±ø˘À‡¬ı˛ Œ¬ıÀ˙ ,
˝√√˚˛ÀÓ¬± Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ fl¡±fl¡ ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ fl¡±øÓ«¬Àfl¡¬ı˛ Ú¬ı±Ài߬ı˛ Œ√À˙î
[ ì’±¬ı±¬ı˛ ’±ø¸¬ı øÙ¬À¬ı˛ Ò±Úø¸øάˇøȬ¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛ ñ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±˚˛î, ë ¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ± fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Ú ¬ÛÀ¬ı«› øÂ√˘º Ó¬±˝◊√ fl¡˜±˘±À˘¬ı≈¬ı˛ ¬ı˛+¬Û øÚÀ˚˛ øÓ¬øÚ
øÙ¬À¬ı˛ ’±¸ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú–
ì¤fl¡¬ı±¬ı˛ ˚‡Ú Œ√˝√ ŒÔÀfl¡ ¬ı±¬ı˛ ˝√√À˚˛ ˚±¬ı
’±¬ı±¬ı˛ øfl¡ øÙ¬À¬ı˛ ’±¸¬ı Ú± ’±ø˜ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬∑
’±¬ı±¬ı˛ Œ˚Ú øÙ¬À¬ı˛ ’±ø¸
Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ ˙œÀÓ¬¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬î
[ìfl¡˜˘±À˘¬ı≈ î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
fl¡±¬ı˛Ì õ∂fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬˝◊√ ¤fl¡˜±S õ∂¸iß õ∂±ÌÀ¶⁄±Ó¬ ˙±øôL ø¬ı¬ı˛±øÊ√Ó¬º Ó¬±˝◊√ øÓ¬øÚ ˙±øôLÀÓ¬
‚≈˜±ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú–
ìÒ±Úø¸øάˇ Ú√œ¬ı˛ øfl¡Ú±À¬ı˛ ’±ø˜ qÀ˚˛ Ô±fl¡¬ı ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ¬Ûά◊À¯∏¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬
Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú Ê√±·¬ı Ú± ŒÊ√ÀÚñ
Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú Ê√±·¬ı Ú± ’±ø˜-Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú ’±¬ı˛ºî
[ì’gfl¡±¬ı˛î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
¤˝◊√ ë’gfl¡±¬ı˛í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±˜¬ı˛± Œ√ø‡ fl¡ø¬ıÀfl¡ ’Ú…ˆ¬±À¬ı, ¤fl¡ ’Ú…¬ı˛+À¬Ûº Ê√œ¬ıÚ±Úµ
¬ı˛±øS¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÂ√Ú ’±|˚˛º Œˆ¬±À¬ı˛ ’±À˘±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ’øô¶ÀQ¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ Ȭ±Ú
ºº 71ºº
ŒÚ˝◊√º ∆√øÚfl¡ ¸—‚¯∏«˜˚˛ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ øÓ¬øÚ Œfl¡¬ı˘ qÚÀÓ¬ ¬Û±Ú ¤fl¡ ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ ’±Ó«¬Ú±√º
¤Ê√Ú… øÓ¬øÚ ˆ≈¬À˘ ˚±Ú ¸”À˚«¬ı˛ ’±À˘±˚˛ õ∂±Ô«Ú±˚˛ ¬ı¸ÀÓ¬ñ ¸”˚« Ó¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ŒÔÀfl¡ ¸À¬ı˛
˚±˚˛ñ ¸”À˚«¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ô±Àfl¡ Ú± Œfl¡±ÀÚ± ’±fl¡¯∏«Ìº fl¡ø¬ı øÚø˘«5ˆ¬±À¬ı˝◊√ ¬ıÀ˘Ú–
ì˝√√+√À˚˛¬ı˛ ’ø¬ı¬ı˛˘ ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ¸”˚«Àfl¡ Î≈¬ø¬ıÀ˚˛ ŒÙ¬À˘
’±¬ı±¬ı˛ ‚≈˜±ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ√ ’±ø˜,
’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ô¶ÀÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Œ˚±øÚ¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ ’ÚôL ˜‘Ó¬≈ …¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ø˜À˙ Ô±fl¡ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ√ºî
[ì’gfl¡±¬ı˛î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
˚La˚≈À·¬ı˛ ¸ˆ¬…Ó¬±› fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±Àfl¡ Œ√˚˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ’Ô«º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ fl≈¡¿
øÚÀ©Û¯∏Ì › ’¸eøÓ¬ Â≈“√À˚˛ ˚±˚˛ fl¡ø¬ı˜Úº ˚La̱ø¬ıX øflv¡©Ü Ê√œ¬ıÚ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’øˆ¬Àõ∂Ó¬ Ú˚˛,
fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ¬Û¬ı˛˜ õ∂±øÔ«Q ˝√√À˚˛ ›Àͬ ¤fl¡˜±S ˜‘Ó≈¬… fl¡±˜Ú±º Œ˚ ˜‘Ó≈¬… Ó“¬±Àfl¡ ¤ÀÚ Œ√˚˛
¤fl¡ ¬Û¬ı˛˜ ˙±øôLº Œ¸Ê√Ú… fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘Ú–
ëëÊ√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ¸≈¶ö ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øÚˆ¬‘øÓ¬ ˜¬ı˛Ìºíí
[ìÊ√œ¬ıÚî, ¸—‡…±-16, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
¤‡±ÀÚ Œ˚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘Ú, Œ¸ ˜‘Ó≈¬… ∆√ø˝√√fl¡ ˜‘Ó≈¬… Ú˚˛, ¬ı¬ı˛— Ê√œ¬ıÚ ˜‘Ó≈¬…
’À¬Û鬱› ’¸≈¶ö › ˚La̱√±˚˛fl¡, ¤˝◊√ øÓ¬Mê√ ’ø√ˆ¬:Ó¬±˝◊√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ¬ı±Ò, Œ˚ Œ¬ı±Ò fl¡ø¬ıÀfl¡
øÚ¬ı˛ôL¬ı˛ flv¡±ôL › Œ¬ı√Ú±ø¬ıX fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ flv¡±øôL › Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ˝√√ÀÓ¬ fl¡ø¬ı Œfl¡±ÀÚ± ø√Ú›
¬Ûø¬ı˛S±Ì ¬Û±ÚøÚº Œ˚ ˚La̱ ˚≈À· fl¡ø¬ı Œ¬ı“À‰¬ÀÂ√Ú, Œ¸˝◊√ ˚≈À·¬ı˛ ‡¬ı˛Ó¬± › Ó¬œéƬӬ± fl¡ø¬ıÀfl¡
¬ÛœøάˇÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬› ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ¤˝◊√ ø¬ı¬Ûiß › ˚La̱√±˚˛fl¡ Œ¬ı±ÀÒ√¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ fl¡ø¬ı
¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ 쒱Ȭ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ¤fl¡ø√Úî fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˜‘Ó¬ ˚≈¬ıfl¡ Œ˚
Œ¬ı±ÀÒ ’±R˝√√Ó¬…± fl¡À¬ı˛øÂ√˘ , Œ¸ Œ¬ı±Ò˝◊√ fl¡ø¬ıÀfl¡ flv¡±ôL fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ˜‘Ó¬ ˚≈¬ıfl¡øȬ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤˝◊√
flv¡±øôL ˝√√˚˛ÀÓ¬± fl¡ø¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ› ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı ¤ fl¡Ô± ¶ú¬ı˛Ìœ˚˛ Œ˚, ¤˝◊√
’±R˝√√Ó¬…±Àfl¡ fl¡ø¬ı ¸˜Ô«Ú fl¡À¬ı˛ÚøÚ, fl¡±¬ı˛Ì ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚ ˙±øôL Ó¬± ’Ô«˝√œÚº Ó¬±˝◊√
˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±˚˛ ’±R˜¢ü fl¡ø¬ı ά◊¬Û¸—˝√√±À¬ı˛ Ê√œ¬ıÚÓ‘¬¯û±¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ¬ıÀ˘Ú –
ìÓ¬¬ı≈› ŒÓ¬± Œ¬Û“‰¬± Ê√±À· ,
·ø˘Ó¬ ¶öø¬ı¬ı˛ ¬ı…±— ’±À¬ı˛± ≈√˝◊√ ˜≈˝”√ÀÓ«¬¬ı˛ øˆ¬é¬± ˜±À·
’±À¬ı˛fl¡øȬ õ∂ˆ¬±ÀÓ¬¬ı˛ ˝◊√˙±¬ı˛±˚˛ñ’Ú≈À˜˚˛ ά◊¯û ’Ú≈¬ı˛±À·ºî[Ó¬À√¬ı]
¬ı±,
ìŒ˝√√ õ∂·±Ï¬ˇ ø¬ÛÓ¬±˜˝√√œ, ’±ÀÊ√± ‰¬˜»fl¡±¬ı˛∑
’±ø˜› ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ı≈Àάˇ± ˝√√À¬ı±ñ¬ı≈øάˇ ‰“¬±√Ȭ±À¬ı˛ ’±ø˜
fl¡íÀ¬ı˛ Œ√À¬ı± fl¡±˘œ√À˝√√ Œ¬ıÀÚ±Ê√À˘ ¬Û±¬ı˛ ,
ºº 72ºº
’±˜¬ı˛± ≈√íÊ√ÀÚ ø˜À˘ ˙”Ú… fl¡À¬ı˛ ‰¬À˘ ˚±À¬ı± Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂‰≈¬¬ı˛ ˆ“¬±Î¬ˇ±¬ı˛ºî
[ë뒱Ȭ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À·¬ı˛ ¤fl¡ø√Úî, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
Ê√œø¬ıÓ¬ ’¬ı¶ö±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ± õ∂‡¬ı˛ øÂ√˘ ¬ıÀ˘ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˆ“¬±Î¬ˇ±¬ı˛ ¸g±Ú øÓ¬øÚ
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº Ó¬±˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ó“¬±¬ı˛ ¤fl¡ø√Àfl¡ ’Ú±¸øMê√ › ’Ú…ø√Àfl¡ ’±fl¡¯∏«Ì, ¤˝◊√ ˚≈¢¨
ø˜˘À˘˝◊√ ·Àάˇ ›Àͬ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±À¬ı±Ò Ó¬À¬ı Œ¸ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±À¬ı±Ò fl¡‡Ú›
¬Û˘±˚˛ÚÒ˜«œ Ú˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸˜˚˛ ˚≈À·¬ı˛ ¸øgé¬À̬ı˛ ’¬ı¸±À√ ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±› ¸±fl¡±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û øÚÀ˚˛ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º Œfl¡ÚÚ± ø¡ZÓ¬œ˚˛ ˜˝√√±˚≈ÀX¬ı˛ ¬Û¬ı˛
¸˜±ÀÊ√¬ı˛ øÚ˘«7¡¡¡ Œ‰¬˝√±√¬ı˛±, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬Û±˙ø¬ıfl¡ Ú¢üÓ¬± Œfl¡±ÀÚ± ¸˜À˚˛˝◊√ ά◊À¬Û鬱 fl¡¬ı˛ÀÓ¬
¬Û±À¬ı˛ÚøÚ fl¡ø¬ıº ¤ ’±˜¬ı˛± ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ ŒÈ¬¬ı˛ ¬Û±˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¤Ê√Ú…˝◊√ fl¡ø¬ı ¸y¬ıÓ¬
¶§26√Àµ Œ˝“√ÀȬ Œ˚ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Ú Œ¬ı±ÀÒ¬ı˛ Œˆ¬Ó¬¬ı˛ ø√À˚˛ ˜‘Ó¬≈ …À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Ú¬ı… ’±À˘±Àfl¡ øÚÀÊ√Àfl¡
·Àάˇ øÚÀÓ¬, fl¡‡Ú› Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√ ’±|˚˛ Œ¬ÛÀÓ¬, ¬Û¬ı˛˜ øÚø(ÀôLº 츱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛î
› 쌬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±î fl¡±¬ı…¢∂Lö ≈√øȬ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤¬ı˛fl¡˜ ‘√©Ü±ôL õ∂‰≈¬¬ı˛ Œ√‡±
˚±˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ fl¡‡Ú› ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ… ø√À˚˛ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ Ê√˚˛ fl¡À¬ı˛ øÚÀÓ¬º
˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¶§õü Œ√À‡ÀÂ√Ú ’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛º
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤fl¡ Ò±¬ı˛±¬ı±ø˝√√fl¡
ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ø¬ı¬ıÓ«¬Ú Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º Ê√œ¬ıÚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˘œ˘± fl¡ø¬ı Ù≈¬fl¡Ú Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂Ô˜
¬ÛÀ¬ı«˝◊√ ’Ú≈Ò±¬ıÚ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Úº ˜‘Ó≈¬… Œ˚ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛˝◊√ ’e ¤˝◊√ Œ¬ı±Ò Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
fl¡‡Ú› fl¡‡Ú› õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚˛ ˝√√À˚˛ ›Àͬº 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛
’Ú…Ó¬˜ ø¬ı‡…±Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬± ëÓ≈¬ø˜ Œ˚ øÓ¬˘Ù≈¬˘ ∆˝√√í Ó¬±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ˜ô¶ ά◊√±˝√√¬ı˛Ìº Â√˚˛ ˘±˝◊√ÀÚ¬ı˛
¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Úœ˘˜ø̬ı˛ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û!¡ ø‰¬ôL±¬ı˛ Â√±¬Û ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛–
ìˆ≈¬˘ÀÓ¬ ŒÓ¬±˜±Àfl¡ ø¬ıÂ√±Ú±‡ÚÓ¬
Œ‡ø¬Û˚˛±˝◊√ Ù≈¬ø¬ı˛øÂ√À˘±
Ó≈¬ø˜ Œ˚ ¬Û¬ıÓ«¬ÀȬ±¬ı˛
Ú±˜øÌÓ¬
øÓ¬ÚÙ≈¬˘ ∆˝√√
˝√√±ø˘Ê√±ø˘ Ù≈¬ø˘’±Â√±ºî [35]
[ìÓ≈¬ø˜ Œ˚ øÓ¬˘Ù≈¬˘ ∆˝√√î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Œ‰¬ÃVøȬ ˙Às ·øͬӬ ˝√√À˘› ¤¬ı˛ Ó¬±»¬Û˚« ·ˆ¬œ¬ı˛ ¤¬ı— ·yœ¬ı˛º fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛
--------------------------------------------------------------------------------------------------
35]Ù≈¬fl¡Ú, Úœ˘˜øÌ [¸•Û±ø√Ó¬], 댷±˘±¬Ûœ Ê√±˜≈¬ı˛ ˘¢üí [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±], ¬Û‘-24
ºº 73ºº
 ’ôLøÚ«ø˝√√Ó¬ ¸≈¬ı˛ Œ¬ı√Ú± Œ˜≈√¬ı˛º øõ∂˚˛ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ±¬ı˛ ≈√–‡ fl¡©Ü ˚La̱ fl¡ø¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
’ˆ¬…±¸¬ı˙Ó¬ fl¡ø¬ı Ó¬±Àfl¡ øÚÀÊ√¬ı˛ ’Ó¬…ôL fl¡±ÀÂ√ ’Ô«±» ø¬ıÂ√±Ú±˚˛ ‡≈“ÀÊÀÂ√Ú , øfl¡c ¬Û±ÚøÚº
Ó“¬±¬ı˛ øõ∂˚˛Ê√Ú ’±Ê√ ˜‘Ó¬º Ó¬À¬ı Œ¸˝◊√ øõ∂˚˛Ó¬˜± ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ øÓ¬˘Ù≈¬˘ ˝√√À˚˛ ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛
·±À˚˛ ¸˜‘X › ά◊8˘ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√º ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ fl‘¡ø©ÜÀÓ¬ Œ√‡± ˚±˚˛ øõ∂˚˛Ê√Ú ˜±¬ı˛± Œ·À˘
ù¨˙±ÀÚ ¸»fl¡±À˚«¬ı˛ ¬Û¬ı˛ øÓ¬˘ øÂ√øȬÀ˚˛ Œ√˚˛ , Ó¬± Â√±Î¬ˇ± |±ÀX¬ı˛ ¸˜˚˛ øÓ¬˘√±Ú fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛º
øÓ¬À˘¬ı˛ Ó¬±»¬Û˚« fl¡ø¬ı ‰¬˜»fl¡±¬ı˛ˆ¬±À¬ı ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ õ∂À˚˛±· fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ëøÓ¬˘Ù≈¬˘í ¤˝◊√
¤fl¡øȬ ˜±S ˙s õ∂À˚˛±À·¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ ·±Ï¬ˇ ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸À‰¬Ó¬ÚÓ¬± ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º
ëøÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙sí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ˜ÀÒ…› fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ‘√©Ü±ôL ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º fl¡ø¬ı
Œ˚ìıÀÚ √œ5fl¡±À˘˝◊√ ŒÊ√ÀÚøÂ√À˘Ú Œ˚ ˜‘Ó≈¬… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛˝◊√ ˆ”¬¯∏̺ ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ ¤fl¡ø√Ú ¬ı¬ı˛Ì
fl¡¬ı˛ÀÓ¬˝◊√ ˝√√À¬ıº ˜‘Ó≈¬… Â√±Î¬ˇ± Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ·øÓ¬ ŒÚ˝◊√º Ó¬À¬ı fl¡ø¬ı ’±˙±¬ı±√œº Ó¬±˝◊√ ˜‘Ó≈¬…
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’e ˝√√À˘› , õ∂fl‘¡øÓ¬ Ú‘Ó¬…˘œ˘±¬ı˛ ˜ÀÒ…› ˜‘Ó¬Ê√ÀÚ¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ ·Àg¬ı˛ ˜ÀÒ… ’ÚÀôL¬ı˛
¶§±√ ¬Û±Ú –
ìfl¡±øÓ¬¬ı˛ øÚ˚˛À¬ı˛ fl¡±˜≈ø¬ı˛ Òø¬ı˛À˘
Œ·±Ò”ø˘¬ı˛ ˜±Ó¬
Ú√œ¬ı˛ ¬Û±ÚœÓ¬ Ê√±Àfl¡ Ê√±Àfl¡
ø˙q ’±è ‚ø¬ı˛˚˛±˘
˜‘Ó¬Ê√Ú¬ı˛ Œ˜˘± ˜≈‡Ó¬ñ
Œ¸˚˛± ’ÚôL¬ı˛ Œ·±gî [36]
[쌷±Ò”ø˘ ø˘‡±î, ëøÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙sí]
¤˝◊√ ¤fl¡˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ fl¡Ô± ë’±è øfl¡ ÕÚ–˙s…í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ëŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬˙”Ì…Ó¬±Ó¬ ’±˜±¬ı˛
≈√‡¬ı±¬ı˛í fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… qÚÀÓ¬ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¸‘ø©Ü øÚ˚˛˜ Œ˜ÀÚ ’±˜¬ı˛± ˜‘Ó≈¬…Àfl¡ ¬ı¬ı˛Ì
fl¡ø¬ı˛ øͬfl¡˝◊√,øfl¡c Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±˙± ’±fl¡±„∏鬱 Œfl¡±ÀÚ± ˜≈˝”√ÀÓ«¬˝◊√ ¬Ûø¬ı˛Ó¬…±· fl¡ø¬ı˛ Ú±º fl¡ø¬ı
øÚÀÊ√› Ê√œ¬ıÚ¬ı±√œ, Ó¬±˝◊√ ≈√¬Û≈À¬ı˛ ŒÙ¬±È¬± Ù≈¬À˘¬ı˛ ’øô¶ÀQ¬ı˛ ˜ÀÒ…› ˜‘Ó¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ‰¬±À‡¬ı˛
Ê√À˘¬ı˛ ˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛˝◊√ ¶Ûµ√Ú ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛Ú –
ìøÚ˙± ≈√¬Û¬ı˛Ó¬ é¬ÀôLfl¡À˘í Ù≈¬˘± Ù≈¬˘¬ı˛ √À¬ı˛
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ’øô¶Q
˜‘Ó¬Ê√Ú¬ı˛ Œ˜˘± ‰¬fl≈¡À˚˛ø√ ∆¬ı ’˝√√±
¤È≈¬ø¬Û Œ˘±Ó¬fl¡ºî [37]
[ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˙”Ú…Ó¬±Ó¬ ’±˜±¬ı˛ ≈√‡ˆ¬±¬ı˛î, ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…í]
--------------------------------------------------------------------------------------------------
36] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–30
37] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–44
ºº 74ºº
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ 똑Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛í Œ˚ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ñ Ó¬± Œ˚
ŒÚ˝√√±» fl¡±äøÚfl¡ ø‰¬ôL±¬ı˛ Ù¬¸˘ Ó¬± Ú˚˛ , fl¡ø¬ı Œ˚ øÚÀÊ√¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬±Ê√±Ó¬ ˆ¬±¬ıÚ± ŒÔÀfl¡˝◊√
Ó“¬±¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú± ¤fl¡øȬ ¶ö±˚˛œ ø‰¬ôL±¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛ ˝√√À˚˛ “√±øάˇÀ˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ õ∂˜±Ì
¬Û±›˚˛± ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜”‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂Ô˜ fl¡ø¬ıÓ¬± ëÔ¬ı˛ ∆˝√√ ŒÓ¬“›
’±˜±¬ı˛ ˜≈‡Õ˘ ‰¬±˝◊√ ’±ÀÂ√í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ…º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ Ê√œ¬ıÀÚ
˜±Ó‘¬ø¬ıÀ˚˛±À·¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ ø¬ıÊ√øάˇÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±º ’¬ı˙… ¬ı…øMê√·Ó¬ Œ˙±fl¡ Ú˚˛, ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤fl¡ ¬Ûø¬ıS
’Ô‰¬ ø¬ı¯∏±√·yœ¬ı˛ ø¬ıù´Ê√ÚœÚ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ õ∂±Ìº øÚÔ¬ı˛ øÚ–¶ÛµÚ ˜‘Ó¬À√˝√ Œ˚Ú
’øÚ¬ı«‰¬Úœ˚˛ ˆ¬±¯∏±˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ Œ·±¬ÛÀÚ ˝◊√øeÀÓ¬ Œ¸˝◊√ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ ˚±À26√Úº fl¡ø¬ı, ˜‘Ó¬Ê√ÀÚ¬ı˛
Œ¸˝◊√ fl¡Ô±¬ı˛ ’Ú≈¬ı˛ÌÚ qÚÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú–
ëëÔ¬ı˛ ∆˝√√ ŒÓ“¬› ’±˜±¬ı˛ ˜≈‡Õ˘ ‰¬±˝◊√ ’±ÀÂ√º ˝√√±Ó¬ ≈√‡Ú Œ˚Ú
ά◊ø¬ı˛ Œ˚±˚˛± ¬ı·˘œÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘ Œ˜ø˘ ø√¬ıÕ˘ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ÀÂ√
Ù≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«±˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘ºíí
[ìÔ¬ı˛ ∆˝√√ ŒÓ¬“› ’±˜±¬ı˛ ˜≈‡Õ˘ ‰¬±˝◊√ ’±ÀÂ√î, 블˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
˜‘Ó¬À√˝√ Œ˚Ú Î¬◊άˇôL ¬ıfl¡ ¤¬ı— ¸”À˚«¬ı˛ ø√Àfl¡ ˜≈‡ fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬À˘¬ı˛ ø√Àfl¡ ≈√
˝√√±Ó¬ Œ˜À˘ ø√À˚˛, ’±˜±À√¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ øÚ·”Ϭˇ ˆ¬±À¬ı ˝◊√—ø·Ó¬ fl¡¬ı˛ÀÂ√Úº ’Ô«±» ˜‘Ó≈¬…˝◊√
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˙¯∏ fl¡Ô± Ú˚˛, ˜‘Ó≈¬… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬±º ¤˝◊√ Œ¬ı±ÀÒ Î¬◊Vœ5 ˝√√À˚˛ ˜‘Ó¬Ê√ÀÚ¬ı˛
õ∂øÓ¬ ’±˜¬ı˛± ø¬ı¬ı˛˘ ¸•ú±Ú ¤¬ı— |X± ¬Ûø¬ıSÓ¬±¬ı˛ ¸Àe ’¬Û«Ì fl¡ø¬ı˛, Ó“¬±¬ı˛ ¸»fl¡±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛º
ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ˜”˘…À¬ı±ÀÒ õ∂øÓ¬øá¬Ó¬ › ’¸ø˜˚˛± ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ ô¶y fl¡ø¬ı Ó“¬±¬ı˛ ˜‘Ó¬ ˜±À˚˛¬ı˛
|X± øÚÀ¬ı√Ú fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ì˘¬ı˛±˘ø¬ı˛Õfl¡ ’±·ø˘ fl¡˘±¬Û±Ó¬ ¤‡Ú¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬
¤·øÂ√ ˙ø˘Ó¬± ;˘±˝◊√ ø√À˘“±º ŒÓ¬“›¬ı˛ ˜≈‡¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬
Ó¬ø¬ı˛ ø√À˘“± ¤‡Ú ¬ı·± ‰¬fÓ¬±¬Û, ¶§26√, ά◊8˘ qwÓ¬±ºî [Ó¬À√¬ı]
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œ˙¯∏ ô¶¬ıÀfl¡ Œ√‡± ˚±˚˛ Œ˚ õ∂¬ıœÌÀ√¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı…ô¶Ó¬˜ ¸˜ô¶ ˆ¬øMê√¬Û”Ì« ’±‰¬±¬ı˛
’±‰¬¬ı˛À̬ı˛ ø√Àfl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’ôL˝√√œÚ õ∂¬ı±À˝√√¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ Ú¬ıÊ√Àij¬ı˛ õ∂øÓ¬øÚøÒ Ú¬ıœÀÚ¬ı˛± ø¬ı¶ú˚˛
ø¬ı˜”Ϭˇ ˝√√À˚˛ Ó¬±øfl¡À˚˛ ’±ÀÂ√º ø¬ı¶ú˚˛, ’±Ó¬Ç ¤¬ı— ¬Û”Ê√±¬ı˛ ˆ¬±¬ı ¤fl¡¸Àe ø˜À˙ Ê√±¢∂Ó¬
˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ˜ÀÚ ¤fl¡ Ó¬œ¬ıË Œfl¡ÃÓ”¬˝√√˘º Ê√œ¬ıÚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œ¬ı˛±˜±À= Ó¬±¬ı˛± √œøé¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√
¤fl¡ fl¡Àͬ±¬ı˛ ¸ÀÓ¬…º Ê√œ¬ıÚ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’±¬ı˝√√˜±Ú ¤˝◊√ ˘œ˘±¬ı˛˝√¸… Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı±À¬ı˛
¬ı±À¬ı˛ Œ√‡± ˚±˚˛º
ìÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬À˘È¬±¬ı˛ Ù¬±À˘í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ 6Ú— › 11 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˝◊√
˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ fl¡Ô± ’±¬ı˛› ¶Û©Ü fl¡À¬ı˛ Ê√±Ú± ˚±˚˛º ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ 6Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ë˝√√ø¬ı˛»
ºº 75ºº
õ∂±ôL¬ı˛Ó¬ ˝√√ͬ±» ¬ı±øÊ√ ά◊øͬ˘ ¤È¬± ‚∞I◊±íº ’±˜±À√¬ı˛ õ∂ÀÓ¬…Àfl¡¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ ¤fl¡ø√Ú ˜‘Ó≈¬…¬ı˛
‚∞I◊± ¬ı±ÀÊ√, Ó¬‡Ú ˜‘Ó¬≈…Àfl¡ ¬ı¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ øÚÀÓ¬ ˝√√˚˛º ¤È¬±˝◊√ ø‰¬¬ı˛ôLÚ øÚ˚˛˜º fl¡ø¬ı ≈√˘±˝◊√ÀÚ¬ı˛
¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¸˝◊√ ø‰¬¬ı˛¸Ó¬…Àfl¡ Ù≈¬øȬÀ˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Ú –
ì˝√√ø¬ı˛» õ∂±ôL¬ı˛Ó¬ ˝√√ͬ±» ¬ı±øÊ√ ά◊øͬ˘ ¤È¬± ‚∞I◊±
Ê≈√˝◊√ Ú≈≈Ú≈˜≈˚˛± ø‰¬Ó¬±¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛Ó¬ ¤øÓ¬˚˛± ¸g…±î
[ì˝√√ø¬ı˛» õ∂±ôL¬ı˛Ó¬ ˝√√ͬ±» ¬ı±øÊ√ ά◊øȬ˘ ¤È¬± ‚∞I◊±î, 블˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ ’Ú≈¬ı˛ÌÚ qÚÀÓ¬ ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛ ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√È¬í ¢∂ÀLö¬ı˛ ë’±fl¡±˙‡ÀÚ Ò¬ÛƒÒ¬Û±˚˛ ‰¬±øfl¡ÀȬ± Œ‡ø¬Û˚˛±“›íñ
fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ…º ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ fl¡fl«¡È¬ Œ¬ı˛±À· ’±Sê±ôL ˝√√À˚˛ Ê√ij√±Sœ ˜± ˝◊√˝√Ê√œ¬ıÚ ŒÔÀfl¡
ø¬ı√±˚˛ øÚÀ˚˛øÂ√À˘Ú , Œ¸˝◊√ ¶ú‘øÓ¬ fl¡ø¬ıÀfl¡ ’±Ê√› ¬ÛœøάˇÓ¬ fl¡À¬ı˛º Ê√œ¬ıÚ ¸—¢∂±À˜¬ı˛ ’øÚ¬ı±˚«
fl¡©Ü, ˚La̱, ¬ı…Ô±-Œ¬ı√Ú± ’±¬ı˛ ø¬ıˆ¬œø¯∏fl¡±, ¸—À¬ı√Ú˙œ˘ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√˚˛ Œ˜±øÔÓ¬ fl¡À¬ı˛ ¤fl¡
’¸˝√√Úœ˚˛ ’±øÓ«¬ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ‚Ú ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ˚Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ ¶§·«·Ó¬±
˜±Ó‘¬¬ı˛ Â√±˚˛±˜”øÓ«¬ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±Ú–
ì’±fl¡±˙‡ÀÚ Ò¬ÛƒÒ¬Û±˚˛ ‰¬±øfl¡ÀȬ± Œ‡ø¬Û˚˛±›“
˝√√ͬ±» Œ¸“± ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ Œ√À‡±Ú
˜±î
[ì’±fl¡±˙‡ÀÚ Ò¬ÛƒÒ¬Û±˚˛ ‰¬±øfl¡ÀȬ± Œ‡ø¬Û˚˛±›î,ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
Ó¬À¬ı ¤‡±ÀÚ Œ¶ß˝-√√˜±˚˛±, ˜˜Ó¬± ŒÔÀfl¡› õ∂¬ı˘ˆ¬±À¬ı Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√ ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ ˚La̱¬ı˛
øÚ–˙s ’±Ó«¬Ú±√ –
쉬fl≈¡Ó¬ ‰¬±øfl¡ÀȬ± ˜≈‡Ó¬ ŒÓ¬Ê√ñø‰“¬˚˛ø¬ı˛ ø“√›
Ê√ÚÊ√Ú±˝◊√ ˚±˚˛ fl“¡±˝√√¬ı˛ ¬ı±øȬӬ Œ˜±¬ı˛
˝√√±˘øÒ ¬ıȬ± ¬ı˛±øÓ¬î [Ó¬À√¬ı]
fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ¤fl¡øȬ ø¬ıÀ˙¯∏ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ øÚø¬ıάˇ õ∂øÓ¬¬ı˛+¬Û˝◊√ Ú˚˛ñ Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÁ¡ õ∂fl¡±˙
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤fl¡ ‚øÚá¬Ó¬˜ õ∂±Ôø˜fl¡ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ Ó¬Ô± ø¬ıù´±¸º ˜‘Ó≈¬…, ø¬ıÀ26√√, ˚La̱,
¸Ó¬…, øfl¡c Ó¬±¬ı˛ ’ôL¬ı˛±À˘ ’±ÀÂ√ Ê√ij ’±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’±¬ı˝√√˜±Ú ’õ∂øÓ¬À¬ı˛±Ò… õ∂¬ı±˝√√º
Ê√œ¬ıÚ õ∂¬ı±À˝√√¬ı˛ ¤˝◊√ ˘œ˘±À‡˘± fl¡ø¬ı õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øÚÓ¬…ø√ÀÚ¬ı˛ ‚Ȭڱ¬ı˛ ˜ÀÒ… Œ√‡ÀÓ¬
¬Û±Úº fl¡ø¬ı ά◊»¸±ø˝√√Ó¬ › ά◊Vœ5 ˝√√À˚˛ ¤fl¡øȬ ‚Ȭڱ¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì ø√À˚˛ ’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ-
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…Àfl¡ ÚÓ≈¬Ú ˆ¬±À¬ı Ê√±Ú±À26√Ú –
ë댉¬±˚˛± Œ‰¬±˚˛± ·Â√À¬ı±À¬ı˛ Œfl¡ÀÚÕfl¡
’±ø˘eÚ fl¡À¬ı˛ ¸”˚«fl¡
ºº 76ºº
õ∂øÓ¬ÀȬ± ˜≈˝”√Ó«¬˝◊√ ¤Àά±„√√± ŒÓ¬Ê√
õ∂øÓ¬ÀȬ± ˜≈˝”√Ó«¬˝◊√ ¤¬Û±ø‰¬ Œ¸µ≈¬ı˛œ˚˛± fl¡˘î
[ì˝√√ͬ±» Œ¸˝◊√ ’±Ó«¬Ú±√ ’±ø˝√√ Œ·±È¬ ˜±ø¬ı˛î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ‚Ú ¬ı˛˝√ ¸… ’±Ê√› ŒÒ“±˚˛±˙±º ˜‘Ó¬Ê√ÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’fl‘¡øS˜ √¬ı˛√º
Ê√œ¬ıÚõ∂¬ı±À˝√√¬ı˛ øÚ¬ı˛¬ıø26√iß ’±ù´±¸ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’±Ó«¬ ˝√√+√À˚˛ õ∂±À̬ı˛ ŒÊ±˚˛±¬ı˛ ’±ÀÚº fl¡ø¬ı
’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛±, ά◊¬Û˘øt¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı˛˝√¸…øÚÀfl¡Ó¬ÀÚ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛ Ê√±ÚÀÓ¬
Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Ú ˜‘Ó≈¬… Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ø¬ıÀ26√√ Ú˚˛, ¬ı¬ı˛— ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«Ó¬±º Ê√ij-Ê√ij±ôLÀ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¤˝◊√
˘œ˘±À‡˘± fl¡ø¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Úº ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˚“±¬ı˛± ’±Ê√ ’‘√˙… ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú
Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ı ’±¬ı±¬ı˛ ¬Û≈ÚÊ«√ij ¢∂˝√Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº fl¡±¬ı˛Ì Ó“¬±¬ı˛± Œ¸ø√Ú› Ê√œø¬ıÓ¬ øÂ√À˘Úº
Ó“¬±À√¬ı˛ ø‰¬Ó¬±¬ı˛ øÓ¬˘Ù≈¬˘ ’±Ê√› ¸Ê√œ¬ı ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√º Œ¸˝◊√ ˜‘Ó¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛± fl¡ø¬ı¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬¬ÛÀȬ
’±Ê√› ¸ÀÓ¬Ê√ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√Ú, Ó“¬±À√¬ı˛ ά◊ÀV˙… fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ı ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ’‚«… øÚÀ¬ı√Ú fl¡À¬ı˛
¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ì¬Û±˝√√±Î¬ˇÓ¬ Ê≈√˝◊√ ;ø˘À˘˝◊√
ŒÓ¬±˜±fl¡ ¸±¬ıøȬ ˘¬ı¬ı˛ ˜Ú ˚±˚˛
’±Àfl¡Ã Ê√ij Œ˘±˚˛± ’±Àfl¡Ã Ê√ij Œ˘±˚˛±
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø‰¬Ó¬±¬ı˛ øÓ¬˘Ù≈¬˘
¤øÓ¬˚˛±› ˜¬ı˛˝√± Ú±˝◊√î
[ì¬Û±˝√√±Î¬ˇÓ¬ Ê≈√˝◊√ ;ø˘À˘˝◊√î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
¤˝◊√ ˜‘Ó¬≈ …À‰¬Ó¬Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±À¬ıø·fl¡ ˜”˘…À¬ı±Ò ’ÀÚfl¡±—À˙ ¬Ûø¬ı˛¬ıøÓ«¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
’±¬ÛÚÊ√ÀÚ¬ı˛ ’fl¡¶ú±» ˜‘Ó≈¬…À˙±Àfl¡ ˜≈˝√…˜±Ú fl¡ø¬ı ˝√√ͬ±» fl¡Àͬ±¬ı˛ fl¡øÍ¬Ú ¬Û±˝√√±Àάˇ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
¬ı˛+Ϭˇ ¬ı±ô¶¬ı Ê√·ÀÓ¬ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛Ú–
ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Ê≈√À˚˛ ¸±øÚ ∆Ó¬ ·í˘ Œ˜±¬ı˛ ˜≈‡Ó¬
õ∂√œ5 øfl¡ fl¡øͬÚÓ¬±
Ò≈˜≈˝√±¬ı˛ ˜≈fl≈¡È¬ ø¬Ûøg øÔ˚˛ ∆˝√√ ¬ı˛íÀ˘±
Œ√›˘·± ¤˝◊√ õ∂±‰¬œÚ ¬Û±˝√√±¬ı˛Ó¬î
[ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Ê≈√À˚˛ ¸±øÚ ∆Ô˘ ·í˘ Œ˜±¬ı˛ ˜≈‡Ó¬í, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ’Ú≈ˆ¬” øÓ¬ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Œ¬ı±ÒÀfl¡ ’±¬ı˛› ·±Ï¬ˇ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º
ìfl¡ø¬ıÓ¬±î › ìÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœî fl¡±¬ı…¢∂Lö ≈√øȬ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ά◊»fl‘¡©Ü ¬ı˛‰¬Ú±º ¤˝◊√
¢∂Lö¡ZÀ˚˛¬ı˛ ˜ÀÒ…› Ó“¬±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ Œ¸±Ú±ø˘ ¸˜˚˛
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ fl¡Ô± Œfl¡Î¬◊ ˆ¬±À¬ı Ú±º Ê√œ¬ıÚ, Œ˚ìıÚ ’ÚôL ¬ıÀ˘˝◊√ Ê√±ÀÚº øfl¡c ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛
¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˜‘Ó≈¬…› Œ˚ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Sê˜˙ ¸±øißÒ… ’±À¸ñ ¤˝◊√ Œ¬ı±Ò ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛
ºº 77ºº
Ô±Àfl¡ Ú±º ëfl¡ø¬ıÓ¬±í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ 11 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˜±Ú¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’˜”˘… ¸•Û√ Œ˚ìıÀÚ¬ı˛
¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıøÌ«Ó¬ ’±ÀÂ√º ˙À∫¬ı˛ øÚÚ±À√¬ı˛ ¸Àe ¸Àe ’±¬ı˛y ˝√√˚˛ ˜˝√√±fl¡±À˘¬ı˛ Œ¬ı˛Ã^Ú‘Ó¬…º
¸‘ø©Ü › Ò√ı—À¸¬ı˛ Ú‘Ó¬…¬ı˛Ó¬ ¤˝◊√ ˘œ˘±¬ı˛ ˜ÀÒ… ˜±Ú¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜”˘ ¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ ¸g±Ú fl¡ø¬ı
Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº Œ˚ìıÀÚ¬ı˛ ’±Ò±¬ı˛ Œ˚ ˜‘Ó≈¬…ñŒ¸˝◊√ ά◊¬Û˘øt› fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√À˚˛À–
옑Ӭ Œfl¡±Ú Œ¸˝◊√ Ú±¬ı˛œ
ø¬ı¯∏fl¡Ú…± ¸±øÊ√ ¬Û=˜ ’Ò…±˚˛
qw ¤øȬ ø˙˘¬ı˛ ¬Û±SÓ¬ ˚±À‰¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…
ô¶Ú ¬ı‘ôL¬ı˛ ¬ı˛Mê√ ˝◊√ øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±
’Ó‘¬5 ˜±Ú≈˝√¬ı˛
’ÚôL Œ˚ìıÚ¬ı˛ ¬ı±À¬ıî
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛, õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú± Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ± ›
[ì˙∫¬ı˛ øÚÚ±.√..,íí ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
˜‘Ó¬≈ …À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ë˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±í-› ¤fl¡øȬ õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚º˛ ≈√Ê√Ú√ fl¡ø¬ı˝◊√ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö
Ê√œ¬ıÀÚ ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ıº Ó¬±˝◊√ ˜‘Ó¬≈ …¬ı˛ ¤˝◊√ ‚Ú¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ ˜ÀÒ…› Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Ê√˚·˛ ±Ú˝◊√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú–
õ∂·±Ï¬ˇ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ø√À˚˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¸˜˚˛ ø¬ıøˆ¬iß ’Ú≈¯∏Àe
ì¤˝◊√ ¸¬ı«Ú±˙¬ı˛ ˜±Ê√ÀÓ¬± ¬ı˛é¬± fl¡À“¬ı˛± Œ¸Î¬◊Ê√œ Œ¸±Ì±˘œ
Ó“¬±¬ı˛± ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¬Û‘ᬱ ŒÔÀfl¡ ά◊¬Û±√±Ú ¸—¢∂˝√ fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˙¬ı˛œÀ¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú õ∂±Ì ¸=±¬ı˛
¤È¬±√√ Ò±¬ı˛±¬ı±ø˝√√fl¡Ó¬±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± qÒ≈ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡øȬ ¶ö±Ú-fl¡±˘-¬Û±ÀS¬ı˛ Ú±˜ ά◊À~À‡¬ı˛
¬ıU Ê√ij¬ı˛ ø¬ÛÂ√Ó¬ ˜±Ú¬ı Ê√ij¬ı˛ Œ¸˝◊√ ’±ø√˜ ¬ı…±fl≈¡˘Ó¬±î
˜ÀÒ…˝◊√ ¸œ˜±¬ıX Ú˚˛, Ó¬±¬ı˛ ¸Àe ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ õ∂fl‘¡Ó¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ¬ı±Òº Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡±À¬ı… ¬Û”¬ı«±¬Û¬ı˛
[ìŒfl¡øÓ¬˚˛±¬ı± ŒÓ¬±˜±fl¡ ’±Àfl¡Ã ¬Û±ÚœÓ¬ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ ˚“±›î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
’Ú≈˙œ˘Ú fl¡¬ı˛À˘ ¤˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò ¸øSê˚˛ˆ¬±À¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Ó¬À¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…
˜±Ú¬ı Ê√ij ˚±ÀÓ¬ ¸±Ô«fl¡ ˝√√˚˛, √œ‚« ¬Û¬ı˛˜±˚˛≈ ¬Û±˚˛ , Œ¸ Ê√Ú… fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂±Ô«Ú± –
fl¡À˚˛fl¡øȬ ’Ó¬œÓ¬fl¡±À˘¬ı˛ ¶ö±Ú ¬ı± ¬Û±ÀS¬ı˛ Ú±˜ ά◊À~ø‡Ó¬ Ô±fl¡À˘˝◊√ Ó¬±Àfl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬Ú
ìÊ√œ¬ıÚ¬ı˛ ˜¬ı˛Ì¬ı˛ ø¸¬Û±¬ı˛ÀÓ¬± Ó≈¬ø˜
fl¡ø¬ı ¬ı˘± ˚±˚˛ Ú±º õ∂fl¡‘ Ó¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú ¬ı˘ÀÓ¬ fl¡œ Œ¬ı±Á¡±˚˛ Œ¸ ¸•ÛÀfl«¡ õ∂±: ¸˜±À˘±‰¬fl¡
Œ˜±¬ı˛ fl¡ø¬ı
’•§≈Ê√ ¬ı¸≈ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
˜±Ú≈˝√fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±fl¡ ø√˚˛± ¬Û¬ı˛˜±˚˛≈î
ì˝◊√øÓ¬˝√√±¸|˚˛œ fl¡ø¬ıÓ¬±˜±S˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ˝√√À˘ õ∂øÓ¬øȬ Œ¬ı˛±˜±ø∞I◊fl¡ fl¡ø¬ıÀfl¡˝◊√
[ì˜≈‡-’±g±ø¬ı˛Ó¬ ’±è ˝√√±Î¬ˇ-fl“¡À¬Û±˚˛± ŒÊ√±Ú±fl¡Ó¬î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
¸y¬ıÓ¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸-Œ‰¬Ó¬Ú fl¡ø¬ı ¬ı˘± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÓ¬±, øfl¡c Ó¬± ˝√√˚˛ Ú±º ˝◊√øÓ¬˝√√±¸-Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
¸≈√œ‚« ¤˝◊√ Ê√œ¬ıÚ ˚±ÀÓ¬ ¸±Ô«fl¡ ˝√√˚,˛ ¬Û”Ì« ˝√√˚, ˛ ¤˝◊√ fl¡±˜Ú± fl¡À¬ı˛Ú fl¡ø¬ı Ó¬À¬ı ˜‘Ó¬≈ …ˆ¬±¬ıÚ±
Ó¬±»¬Û˚« ˝√√À˘± ø¬ıÚ±˙˙œ˘ fl¡±˘ › ’ø¬ıÚ±˙œ ‹øÓ¬˝√√… ¸•ÛÀfl«¡ :±Úº ’Ó¬œÓ¬ fl¡‡ÀÚ±˝◊√
¬ı± ø‰¬ôL± ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ Œ˚ ¬Ûø¬ı˛À˙±ÒÚ › ¬Ûø¬ı˛˙œø˘Ó¬ fl¡À¬ı˛, ¬Ûø¬ıS fl¡À¬ı˛ ¤È¬± fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ıX˜”˘
øÚÀÊ√¬ı˛ ˚≈À·¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ ø¬ıÚ©Ü ˝√√˚˛ Ú±º ¬ıÓ«¬˜±ÀÚ¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛ Œ¸ Ù¬â≈¬ı˛ ˜ÀÓ¬± õ∂¬ı±ø˝√√Ó¬ ˝√√˚˛,
ø¬ıù´±¸º ¤˝◊√ ø¬ıù´±¸¬ı˙Ó¬ fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘Ú –
¬ıÓ«¬˜±ÀÚ¬ı˛ ’ôL¬ı˛±À˘ Œ¸ Œõ∂ÀÓ¬¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ø¬ı¬ı˛±Ê√ fl¡À¬ı˛, ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬¬ı˛ ·Àˆ«¬ Œ¸ w”À̬ı˛ ˜ÀÓ¬±
ì’íÀ˜±¬ı˛ ¸À¬Û±Ú¬ı˛ ¸”˚«¬ı˛ ˜±Ú≈˝√
¬Û≈ÚÊ«√±Ó¬ ˝√√˚˛º... ‹øÓ¬˝√√… ¸•ÛÀfl«¡ ¶Û©Ü › ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« Œ¬ı±ÒÀfl¡ ¸—˝√√Ó¬ ’±fl¡±À¬ı˛ ¬ı˘± ˚±˚˛
‰¬fl≈¡ Œ˜ø˘ ‰¬±
˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±ºî ¬[38] ¬
˜‘Ó≈¬…¬ı˛ √±À¬Û±ÚÓ¬ ‰¬± ŒÓ¬±fl¡î
¤˝◊√ ά◊¬Û˘øtÀfl¡˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±fl¡±¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̺ øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√˙
[ìŒfl¡±ÀÚ± Ú±˝◊√ ˝◊√˚˛±Ó¬ñø˙q Ú±¬ı˛œ ¬ı‘Xî, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
fl¡±À˘¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬ › ¬ıÓ«¬˜±Ú ‹øÓ¬˝√√…Àfl¡ Ó“¬±¬ı˛± ¬Û”Ì«±eˆ¬±À¬ı Ù≈¬øȬÀ˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Ú fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±, ¬Û鬱ôLÀ¬ı˛ ˜±Ú¬ıÓ¬±¬ı±À√¬ı˛˝◊√ Ú±˜±ôL¬ı˛º --------------------------------------------------------------------------------------------------
38] ¬ı¸≈, ’•§≈Ê√ – ë¤fl¡øȬ Úé¬S ’±À¸í, ¬Û‘–50-51
ºº 78ºº ºº 79ºº
Œ√À˙¬ı˛ ¸—¶‘®øÓ¬, fl‘¡ø©Ü, ¸ˆ¬…Ó¬± › Œ¸±Ú±ø˘ ’Ó¬œÓ¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸Àfl¡ Ú±Ú± ¬ı˛À„√√, Ú±Ú± ¬ıÀÌ«
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ù≈¬øȬÀ˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº Œ√À˙¬ı˛ Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ŒÔÀfl¡ qè fl¡À¬ı˛, ¶ö±Úœ˚˛
‹øÓ¬˝√√…, ’±=ø˘fl¡ ά◊¬Û±√±Ú, Œ√˙œ˚˛ [¶ö±Úœ˚˛] ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛ Ó¬Ô±
ø¬ıÀù´¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ‚Ȭڱ¬ı˘œ¬ı˛ ø¬ı¬ı¬ı˛Ì Ó“¬±¬ı˛± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ά◊À~‡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬Ú
fl¡ø¬ı ˜±ÀS˝◊√ ¸˜±Ê√¸À‰¬Ó¬Úº fl¡ø¬ı Œ˚À˝√√Ó≈¬ ¸±˜±øÊ√fl¡ Ê√œ¬ı, Ó¬±˝◊√ ¸±˜±øÊ√fl¡ √±˚˛¬ıXÓ¬±
Ó“¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ ˚±˚˛º ’±¬ı˛ ¤˝◊√ qX ¸±˜±øÊ√fl¡ √±˚˛¬ıXÓ¬±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìfl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ¸˜±Ê√Àfl¡ Œ¬ı±Á¡± √¬ı˛fl¡±¬ı˛, fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’ø¶ö¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Ô±fl¡À¬ı ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±
› ˜À˜« Ô±fl¡À¬ı ¬Ûø¬ı˛26√iß fl¡±˘:±Úºî [39]
¸˜±Ê√Àfl¡ Œ¬ı±ÀÁ¡˝◊√ Œ˚ Œfl¡±Ú ¸» fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂Ò±Ú fl¡Ó«¬¬ı… › Ò˜«º Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜øÌ
≈√Ê√Ú˝◊√ ¸» fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘˝◊√ Ó“¬±¬ı˛± ¸˜±Ê√Àfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¸¬ı¸˜˚˛ Œ‰¬©Ü± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ’±¬ı˛ ¤˝◊√
¬Ûø¬ı˛Àõ∂øé¬ÀÓ¬ ¬ı˘± ˚±˚˛ Ó¬“±¬ı˛± ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬Ú±Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ øÚ¬Û≈̈¬±À¬ı Ó≈¬À˘
¤ÀÚÀÂ√Úº
¬ı±—˘± ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡±À¬ı… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ø¬ıô¶±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±¬ı…˝◊√ Œ‰¬±À‡ ¬ÛÀάˇ
Œ¬ıø˙º ˝◊√øÓ¬˝√√±¸¸À‰¬Ó¬Ú± Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±¬ı…Àfl¡ Œ˚˜Ú ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ’˘—fl‘¡Ó¬ ¬fl¡À¬ı˛ÀÂ√,
ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ¸˜‘X fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±, ¤fl¡fl¡Ô±˚˛ ¬ı˘± ˚±˚˛, Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… ¤fl¡
ÚÓ≈¬Ú ’±À˘±¬ı˛ ø¬ı26≈√¬ı˛ÀÌ Î¬◊ƒ√ˆ¬√±ø¸Ó¬º
fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú±˚˛ õ∂±¬ı˛øyfl¡ fl¡±˘ ŒÔÀfl¡˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±˚˛ fl¡ø¬ı ˜ÀÚ¬ı˛ ’øÒfl¡ ’±fl¡¯∏«Ì
Œ√‡± ˚±˚˛º fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ øÚÀÊ√˝◊√ ¤-õ∂¸Àe ìfl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±î ¢∂ÀLö ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ì˜˝√√±ø¬ıù´À˘±Àfl¡¬ı˛ ˝◊√˙±¬ı˛±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ά◊»¸±ø¬ı˛Ó¬ ¸˜˚˛-Œ‰¬Ó¬Ú± ’±˜±¬ı˛ fl¡±À¬ı… ¤fl¡øȬ
¸eøÓ¬¸±Òfl¡ ’¬Ûø¬ı˛˝√±˚« ˜ÀÓ¬«…¬ı˛ ˜ÀÓ¬± , fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘‡¬ı±¬ı˛ ¬ÛÀÔ øfl¡Â≈√≈√¬ı˛ ’¢∂¸¬ı˛ ˝√√À˚˛˝◊√, ¤
’±ø˜ ¬ı≈ÀÁ¡øÂ√, ¢∂˝√Ì fl¡À¬ı˛øÂ√ºî [40]
ñfl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˜ôL¬ı… ŒÔÀfl¡ ’Ú≈˜±Ú fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Œ˚, Ó“¬±¬ı˛ fl¡±À¬ı… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
&èQ fl¡œ ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜º Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı… ’±·±À·±Î¬ˇ± ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘ ¤fl¡øȬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò ¸øSê˚˛ˆ¬±À¬ı
˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º fl¡‡Ú› õ∂26√iß, fl¡‡Ú›-¬ı± ‡≈¬ı˝◊√ ¶Û©Üˆ¬±À¬ı fl¡±¬ı… ’¬ı˚˛¬ıÀfl¡ ’øÒfl¡±¬ı˛
fl¡À¬ı˛ Ô±fl¡± Œ¸˝◊√ Œ¬ı±Ò Ó¬“±¬ı˛ ¸‘ø©Ü¬ı˛ Œé¬ÀS Œfl¡±ÀÚ± ’±fl¡ø¶úfl¡ ’±ø¬ıˆ«¬±À¬ı ø‰¬ø˝êÓ¬ Ú˚˛º
’±ø√¢∂Lö ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í ŒÔÀfl¡ Œ˙¯∏Ó¬˜ ¬ı˛‰¬Ú±øȬ ¬Û˚«ôL ¸¬ı«S˝◊√ ¤˝◊√ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ’±ˆ¬±¸ ˘é¬
fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ¸˜±Ê√À¬ı±ÀÒ¬ı˛ ¸—Àù≠À¯∏ ¤˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± ’±¬ı˛› ά◊8˘ ˝√√À˚˛
’±Rõ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í › ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ÀÓ¬º
--------------------------------------------------------------------------------------------------
39] √±˙, Ê√œ¬ıÚ±Úµ . ëfl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±í, ¬Û‘–32
40] Ó¬À√¬ı, ¬Û‘–40
ºº 80ºº
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú± øÚÌ«˚˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¸˜±À˘±‰¬fl¡ õ∂…≈ ij ø˜S ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
쌸ø√Ú ŒÔÀfl¡ [˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ø√fl¡ ŒÔÀfl¡] Ó“¬±¬ı˛ ’±ø√Ó¬˜ ¢∂ÀLö¬ı˛ [Á¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡]
ìø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬î ¤¬ı— fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ı»fl¡±À˘ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ Œ˙¯∏Ó¬˜ ¢∂Lö 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í,
ì˜fl¡¬ı˛ ¸—Sê±øôL¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬î fl¡ø¬ıÓ¬± ≈√øȬ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ά◊æ√¬ı › ¬Ûø¬ı˛ø˜øÓ¬¬ı˛
¬ÛÀÔ ≈√øȬ ø√˙±ø¬ı˛ ø√fl¡ø‰¬À˝ê¬ı˛ ˜Ó¬ºî [41]
Ó¬À¬ı ’±˜±À√¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ˜ÀÚ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ¸‘ø©Ü¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛øÒÀÓ¬
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± qÒ≈ Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ¬ı± ‹øÓ¬˝√√±ø¸fl¡ ‚Ȭڱ¬ı˛ ά◊À~‡˜±S Ú˚˛, Ó¬± ’øÓ¬Sê˜
fl¡À¬ı˛ ˜ÚÀÚ¬ı˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛ ˘±ø˘Ó¬ ¤fl¡ ά◊M√¬ı˛Ì õ∂˚˛±¸œ ’Ài§¯∏Ì Œ¬ı±Ò fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º ¤ø¬ı¯∏À˚˛
Ê√œ¬ıÚ±Úµ øÚÀÊ√˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ë븘±Ê√ › ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸•ÛÀfl«¡› ’±˜±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ‰¬Ó¬Ú± ˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√, ’±À¬ı˛±
¬ıάˇ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ά◊M√¬ı˛õ∂À¬ı˙ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√, øfl¡c Œ¸˝◊√ :±Ú‘√ø©Ü øfl¡ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ ˚± ¸˜±Ê√Àfl¡ ÚÓ≈¬Ú
¬ÛÔ Œ√‡±ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛∑... øfl¡c Œfl¡±Ú fl¡ø¬ı Ó¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¸˝◊√ ’À˜±‚ ëø¬ı:±Ú‘√ø©Üí¬ı˛
õ∂ˆ¬±À¬ı ¸˜±Ê√ › ¬Û‘øÔ¬ıœÀfl¡ ÚÓ≈¬Ú ¬ÛÔ Œ√ø‡À˚˛ÀÂ√ñ fl¡ø¬ı˘øé¬Ó¬ Œ˚˝◊√ ¬ÛÔ Œ¬ıÀ˚˛ ˜±Ú≈¯∏
Ó¬±¬ı˛ õ∂±À̬ı˛ ’±fl¡±ø„√√é¬Ó¬ ¸˜±Ê√ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√∑ õ∂˚˛±À̬ı˛ õ∂Ô˜ ø√Ú ŒÔÀfl¡ ¸≈è fl¡íÀ¬ı˛ ’±ÀÊ√±
’±˜±¬ı˛± Œ¸ ¸˜±Ê√ ¬Û±˝◊√øÚºî [42]
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ά◊øMê√¬ı˛ ¬Û¬ı˛ ’±˜±À√¬ı˛ ’±¬ı˛ ¸—˙˚˛ Ô±Àfl¡ Ú± Œ˚, Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√
˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ’Ô« øÚÂ√fl¡ ’Ó¬œÓ¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’±¬ı˝√√ › ¬Ûø¬ı˛˜G˘ ¬ı˛‰¬Ú± Ú˚˛, ˜±Ú¬ı
˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’ôL˘«œÚ ¸≈¬ı˛øȬ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡¬ı˛±º
ìÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡î fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ά◊À~‡À˚±·… ìø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬î, ì’ô¶‰“¬±À√î, ìø˜˙¬ı˛î, ìÚ±ø¬ıfl¡î,
› ìø¸g≈î fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘º ˜ÀÚ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ó¬‡Ú› Ó“¬±¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±
‡“≈ÀÊ√ ¬Û±ÚøÚº Ó¬¬ı≈ Œ¸˝◊√ ø˙鬱Úø¬ı˙ ¬ÛÀ¬ı« ¤˝◊√ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±ÀÒ¬ı˛ õ∂Ô˜ õ∂˚˛±¸º
ìÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡î ¢∂ÀLö¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ õ∂Ò±Ú fl¡ø¬ıÓ¬± ìø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬îº ¤ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı ø˜˙À¬ı˛¬ı˛
˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’Ú…Ó¬˜ õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚˛, ø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬Àfl¡ Ó¬±¬ı˛ ’Ó¬œÀÓ¬¬ı˛ fl¡Ô± ¶ú¬ı˛Ì fl¡ø¬ı˛˚˛± ø√À˚˛
¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìŒ˝√√ øÚ¬ı«±fl¡ ø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬,ñ’Ó¬œÀÓ¬¬ı˛ ô¶t Œõ∂Ó¬-õ∂±Ì
’ø¬ı‰¬˘ ¶ú‘øÓ¬¬ı˛ ˜øµ¬ı˛Ø
--------------------------------------------------------------------------------------------------
41] ø˜S, ¬õ∂≈√…ij – ëÊ√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú± Ê√·»í, ¬Û‘–105
42] &˝√√, ˆ¬”À˜f [¸•Û±.] . ëë˜˚˛≈‡íí, Ê√œ¬ıÚ±Úµ ¶ú‘øÓ¬ ¸—‡…±– ¬ÛS õ∂ˆ¬±fl¡¬ı˛ Œ¸ÚÀfl¡ Ê√œ¬ıÚ±Úµ– ¸—‡…±-3, ¬Û‘–43
ºº 81ºº
 ’±fl¡±À˙¬ı˛ ¬Û±ÀÚ Œ‰¬À˚˛ ’±Ê√› Ó≈¬ø˜ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√± ø¶ö¬ı˛Øî [ìø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] Œfl¡ ¬ı± Ó¬±˝√√± Ê√±ÀÚØ
˜‘Ó¬˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ˆ¬±G±¬ı˛ ˚≈· ˚≈·±ôL¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¤˝◊√ ˆ¬±À¬ı ’ø¬ı‰¬˘ ’±ÀÂ√º ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’ø‰¬Ú ’±fl¡±˙ Ó¬±À¬ı˛ Œfl¡±Ú fl¡Ô± fl¡˚˛ fl¡±ÀÚ fl¡±ÀÚØî
fl¡Ó¬ Œ˚ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ˝√√À˚˛ Œ·ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ Œ‡˚˛±˘ ŒÚ˝◊√º Œ¸˝◊√ Ê√Ú… fl¡ø¬ı fl¡È¬±é¬ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú– [ìÚ±ø¬ıfl¡,î ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
ì¤Àfl¡ ¤Àfl¡ Î≈¬À¬ı ˚±˚˛ Œ√˙, Ê√±øÓ¬-¸—¸±¬ı˛, ¸˜±Ê√ ¤˝◊√ ’ø‰¬Ú, ’¸œ˜ ’±fl¡±˙ ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÚ fl¡±ÀÚ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ ¸≈”√À¬ı˛ õ∂øÓ¬ ø¬Û¬Û±¸±
fl¡±¬ı˛ ˘±ø· Œ˝√√ ¸˜±øÒ, Ó≈¬ø˜ ¤fl¡± ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√± ’±Ê√ ¬ı±øάˇÀ˚˛ ŒÓ¬±À˘ –
fl¡œ ¤fl¡ ø¬ıé≈¬X Œõ∂Ó¬fl¡±˚˛±¬ı˛ ˜Ó¬ÚØíí ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ά◊˘eÚœ˘ Ó¬¬ı˛Àe¬ı˛ ·±ÀÚØ
[ìø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] fl¡±À˘ fl¡±À˘ Œ√À˙ Œ√À˙ ˜±Ú≈¯∏ ¸ôL±ÀÚ
øfl¡c fl¡ø¬ı õ∂Ó¬…±˙± fl¡À¬ı˛Ú, ˜‘Ó¬À√˝√ ’ø¬ıfl‘¡Ó¬ › ¸—¬ı˛øé¬Ó¬ ¬ı˛±‡±¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˚ ø˜˙¬ı˛œ˚˛ Ó≈¬ø˜ ø˙‡±À˚˛ÀÂ√ ¬ıg≈ ≈√˜«√-≈√¬ı˛±˙±Ø
’±‰¬±¬ı˛ Ó¬± ¤fl¡ø√Ú õ∂øÓ¬¬ı±√œ ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ¬ı – ’±˜±À√¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ Ó≈¬ø˜ Ê√±·±À˘ ø¬Û¬Û±¸±
ëë‡≈À˘ ˚±À¬ı fl¡À¬ı èX ˜±˚˛±¬ı˛ ≈√˚˛±¬ı˛Ø ≈√(¬ı˛ Ó¬ÀȬ¬ı˛ ˘±ø·ñ¸≈”√À¬ı˛¬ı˛ Ó¬À¬ı˛ºî [ìø¸g≈î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
˜≈‡ø¬ı˛Ó¬ õ∂±À̬ı˛ ¸=±¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ë’ô¶‰“¬±√î fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ fl¡ø¬ı ø‰¬¬ı˛fl¡±˘œÚ Œõ∂ø˜fl¡ ¸M√√±Àfl¡ ‡≈Ê “ √ÀÓ¬ ø·À˚˛ øÚÀÊ√Àfl¡
Ò√ıøÚÓ¬ ˝√√˝◊√À¬ı fl¡À¬ı fl¡˘˝√√œÚ Úœ˘±¬ı˛ Œ¬ı˘±˚˛ñ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ë’±¸œø¬ı˛˚˛ ¸•⁄±È¬í, ëSn∏¬ı±≈√¬ı˛í fl¡ø¬ı, 댶ÛÚœ˚˛ √¸…≈ í øfl¡ ëøfl¡À˙±¬ı˛ fl‘¡À¯û¬ı˛í
ø¬ıÀ26√À√¬ı˛ øÚø˙ ŒÊ√À· ’±Ê√› Ó¬±˝◊√ ¬ıÀ¸ ’±ÀÂ√ Œ¬ıÀ˙º ¤˜Úøfl¡ ≈√˘±˝◊√ÀÚ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ‚Ȭڱ ά◊À~‡ fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±ÀÒ¬ı˛
ø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬ ˝√√±˚˛îØ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛› ø√À˚˛ÀÂ√Ú –
[ìø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] ì”√¬ı˛ ά◊¬ı˛ñ¬ı…±ø¬ıÀ˘±Úñø˜˙À¬ı˛¬ı˛ ˜èˆ”¬-¸ÇÀȬ,
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˜ÀÚ±ˆ¬±¬ı ŒÔÀfl¡ ¶Û©Ü Œ¬ı±Á¡± ˚±˚˛, øÓ¬øÚ ø¬Û¬ı˛±ø˜Àά¬ı˛ ¤˝◊√ ’ø¬ı‰¬˘ Œfl¡±Ô± ø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬Ó¬À˘, ÷ø¸À¸¬ı˛ Œ¬ıø√fl¡±¬ı˛ ˜”À˘î [ì’ô¶‰“¬±À√î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
¶ú‘øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ…› ø˜˙¬ı˛œ˚˛À√¬ı˛ ’ˆ≈¬…√À˚˛¬ı˛ ¶§õü Œ√À‡Úº õ∂±˚˛ ’Ú≈¬ı˛+¬Û ¬ıMê√¬ı… ëø˜˙¬ı˛í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ Ó¬À¬ı Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ıø˝√√¬ı˛e õ∂¸±ÒÀÚ Ê√œ¬ıÚ±Úµ fl¡‡Ú› fl¡‡Ú› ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛
˜ÀÒ…› ’±ÀÂ√ – ¶ö±Ú-fl¡±˘-¬Û±ÀS¬ı˛ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛À˘› ˚ÀÔ±ø‰¬Ó¬ fl¡±¬ı… ˆ¬±¯∏± ¬Ûø¬ı˛ø˜Ó¬À¬ı±Ò › ø˙äÀ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
ì˙œÓ¬˘ ø¬Û¬ı˛±ø˜Àά¬ı˛ ˜±Ô±ñë·œÀÊ√í¬ı˛ ˜≈¬ı˛øÓ¬ ’ˆ¬±À¬ı ‹øÓ¬˝√√±ø¸fl¡ ¬Ûø¬ı˛˜G˘ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ Ô±fl¡À˘› Ó¬± ¸±Ô«fl¡ ˝√√À˚˛ Ù≈¬ÀȬ ›ÀͬøÚ ñ
’Çø¬ı˝√√œÚ ˚≈·¸˜±øÒ¬ı˛ ˜≈fl¡ ˜˜Ó¬± ˜øÔ Ó¬À¬ı ¤ fl¡Ô± õ∂˜±øÌÓ¬ ¸Ó¬… Œ˚ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò ¤‡±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ ·Àάˇ ά◊ÀͬøÂ√˘º
’±¬ı±¬ı˛ Œ˚Ú Ó¬±fl¡±˚˛ ’”√¬ı˛ ά◊√˚˛ø·ø¬ı˛¬ı˛ ¬Û±ÀÚØ ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í ŒÔÀfl¡ ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûíñ õ∂fl¡±˙fl¡±À˘¬ı˛ ¬ı…¬ıÒ±Ú ˜±S Ú¬ıÂ√¬ı˛ ˝√√À˘›
댘•ßÀÚí¬ı˛ ‹ fl¡ÀF ˆ¬À¬ı˛ ‰¬±¬ı˛Ì ¬ıœÌ±¬ı˛ ·±ÀÚØî [ìø˜˙¬ı˛î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] fl¡±¬ı…Õ˙˘œ¬ı˛ ø√fl¡ ø√À˚˛ ≈√ô¶¬ı˛ ¬ı…¬ıÒ±Ú ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¤‡±Ú ŒÔÀfl¡˝◊√ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
õ∂¸eÓ¬ ά◊À~‡ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ ëÚ±ø¬ıfl¡í › ëø¸g≈í fl¡ø¬ıÓ¬±≈√øȬº ¸≈√”À¬ı˛¬ı˛ ’øˆ¬˚±Ú › õ∂˚±˛ À̬ı˛ ¶§fl¡œ˚˛ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ø¬ıfl¡±˙ › fl¡±¬ı…ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ¬ı˛+¬Û Œ√‡± ˚±˚˛º ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí¬ı˛ õ∂Ò±Ú
ˆ¬±¬ı&ø˘Àfl¡ ’±|˚˛ fl¡À¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ˚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ õ∂˜±Ì ¬Û±›˚˛± ø¬ı¯∏˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ › Œõ∂˜º õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú± › Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸Àe ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±› õ∂Ò±Úˆ¬±À¬ı ¤
˚±˚˛ ¤‡±ÀÚ– ¢∂ÀLö¬ı˛ ¤fl¡øȬ ø¬ı¯∏˚˛ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º Ó¬À¬ı fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±À¬ı±Ò ’¬ı˙… ëÒ”¸¬ı˛
ìŒfl¡±Ú ”√¬ı˛ √±èø‰¬øÚ ˘¬ıÀe¬ı˛ ¸≈¬ı±ø¸Ó¬ ¡Zœ¬Û ¬Û±G≈ø˘ø¬ÛíÀÓ¬ ŒÓ¬˜Ú ¸øSê˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ Ú±˜ ά◊À~‡
fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ ø¬ıw±ôL ŒÓ¬±˜±À¬ı˛Ø fl¡¬ı˛± ’±ÀÂ√ ˜±S [˙fl≈¡Ú, ’¬ı¸À¬ı˛¬ı˛ ·±Ú ˝◊√Ó¬…±ø√]º ¬ı¬ı˛— ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬ÚÓ¬±¬ı˛ ¬ı√À˘
: : : : ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± õ∂¬ı˘ˆ¬±À¬ı fl¡ø¬ı ˜Ú ’±Sê±ôL ˝√√ÀÓ¬ Œ√‡± ˚±˚˛º øfl¡c ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬
Œfl¡±Ú ”√¬ı˛ fl≈¡˝√√Àfl¡¬ı˛ fl”¡˘ ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ‹øÓ¬˝√√…À‰¬Ó¬Ú±› ¶Û©Üˆ¬±À¬ı
˘é¬… fl¡ø¬ı˛ Â≈√øȬÀÓ¬ÀÂ√ Ú±ø¬ıÀfl¡¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˜±d˘ ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¢∂±˜ ¬ı±—˘±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸, ‹øÓ¬˝√√…, fl‘¡ø©Ü ¸ˆ¬…Ó¬± › ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±fl‘¡©Ü

ºº 82ºº ºº 83ºº
˝√√À˚˛ fl¡ø¬ı ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂±Ì-Œfl¡ ÚÓ≈¬Ú ˆ¬±À¬ı ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ ά◊Àij±‰¬Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬±˝◊√ ë¬ı˛+¬Û¸œ
¬ı±—˘±í ¢∂ÀLö ¸±˜ø¢∂fl¡ˆ¬±À¬ı Œ·±È¬± ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛ Â√ø¬ıȬ± ‰¬˘ø‰¬ÀS¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’±˜±À√¬ı˛ ¸±˜ÀÚ
Ù≈¬ÀȬ ά◊Àͬº ¤˝◊√ ¢∂ÀLö ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò qÒ≈ ø¬ıù´ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¬ı± ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛
˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ú˚˛, ¶ö±Úœ˚˛ ¬ı± ’±=ø˘fl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ õ∂øÓ¬› ¸˜±Úˆ¬±À¬ı |X±¬ı˛ ¸Àe
¸øSê˚˛º ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬ Œ‰¬Ó¬Ú±º øfl¡c ¤˝◊√ õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¸•Û‘Mê√ ˝√√À˚˛
¬ı±—˘±¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√…˙±˘œ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º ¬ı±—˘±¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛¬ı˜˚˛ ’Ó¬œÓ¬fl¡±À˘¬ı˛ ˝◊√øÓ¬¬ı‘M√
ø¬ıøˆ¬iß õ∂¸e ŒÈ¬ÀÚ ¤ÀÚ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ÚÓ≈¬Ú ¤fl¡ ¬ı…?Ú± ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Œ˚˜Ú–
ëë˜Ò≈fl≈¡¬Ûœ ‚±¸-Â√±›˚˛± ÒÀ˘ù´¬ı˛œøȬ¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ Œ·Ã¬ı˛œ ¬ı±—˘±¬ı˛
¤¬ı±¬ı˛ ¬ı~±˘ Œ¸Ú ’±ø¸À¬ı Ú± Ê√±øÚ ’±ø˜-¬ı˛±˚˛&̱fl¡¬ı˛
’±ø¸À¬ı Ú±ñ Œ√˙¬ıg≈ ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ ‡¬ı˛Ò±¬ı˛ ¬ÛΩ±˚˛ ¤¬ı±¬ı˛,
fl¡±˘œ√À˝√√ flv¡±ôL ·±—˙±ø˘À‡¬ı˛ øˆ¬Àάˇ Œ˚Ú ’±ø¸˚˛±ÀÂ√ Á¡Î¬ˇ,
’±ø¸˚˛±ÀÂ√ ‰¬Gœ√±¸-¬ı˛±˜õ∂¸±À√¬ı˛ ˙…±˜± ¸±ÀÔ ¸±ÀÔ Ó¬±¬ı˛, íí
[ì’ù´ÀÔ¬ı˛ ¸g…±˚˛ ˝√√±›˚˛± ˚‡Ú Œ˘À·ÀÂ√ Úœ˘ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ıÀÚî, ë ¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
’Ú…S–
ëë... ˚‡Ú ˜≈fl≈¡µ¬ı˛±˜, ˝√√±˚˛
ø˘ø‡ÀÓ¬øÂ√À˘Ú ¬ıíÀ¸ ≈√í¬Û˝√√À¬ı˛ ¸±ÀÒ¬ı˛ Œ¸ ‰¬øGfl¡±˜e˘,
Œfl¡±øfl¡À˘¬ı˛ ά±fl¡ qÀÚ Œ˘‡± Ó“¬±¬ı˛ ¬ı±Ò± ¬Û±˚˛ ñ ŒÔÀ˜ ˚±˚˛ ,ñíí
[줇±ÀÚ ’±fl¡±˙ Úœ˘-Úœ˘±ˆ¬ ’±fl¡±˙ Ê≈√Àάˇ ¸øÊ√Ú±¬ı˛ Ù≈¬˘î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±î]
¬ı±,
ë븜Ӭ±¬ı˛±˜ ¬ı˛±Ê√±¬ı˛±˜ ¬ı˛±˜Ú±Ô ¬ı˛±˚˛ñ¬
˝◊√˝√±À√¬ı˛ Œ‚±Î¬ˇ± ’±ÀÊ√± ’gfl¡±À¬ı˛ ¤˝◊√ ‚±¸ Œˆ¬À„√√ ‰¬íÀ˘ ˚±˚˛ñ
¤˝◊√ ‚±¸ –íí
[ìÊ√œ¬ıÚ ’Ô¬ı± ˜‘Ó≈¬… Œ‰¬±À‡ ¬ı˛À¬ı - ’±¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ı±¸ î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¬ı±,
ëë ¬Û“±‰¬À˙± ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À· ˝√√˚˛ÀÓ¬±-¬ı±ñ ¸±Ó¬À˙± ¬ıÂ√¬ı˛
Œfl¡ÀȬ Œ·ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ’±˜ Ê√±˜ fl“¡±Í¬±À˘¬ı˛ Œ√À˙ ,
Ò±Ú fl¡±È¬± ˝√√À˚˛ Œ·À˘ ˜±Àͬ ˜±Àͬ fl¡Ó¬ ¬ı±¬ı˛ fl≈¡Î¬ˇ±˘±˜ ‡Î¬ˇ,
¬ı“±øÒ˘±˜ ‚¬ı˛ ¤˝◊√ ˙…±˜± ’±¬ı˛ ‡?Ú±¬ı˛ Œ√˙ ˆ¬±À˘±¬ı±À¸,íí
[ì‚≈˜±À˚˛ ¬Ûøάˇ¬ı ’±ø˜ ¤fl¡ø√Ú ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ Úé¬S ¬ı˛±ÀÓ¬î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
’Ô¬ı±,
ëë¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¤˝◊√ ¸¬ı ·ä Œ¬ı“À‰¬ ¬ı˛íÀ¬ı ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ , ñ
ºº 84ºº
¤ø˙ø¬ı˛˚˛± Ò≈À˘± ’±Ê√ ñ Œ¬ıø¬ı˘Ú Â√±˝◊√ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ºíí
[쌸˝◊√ ø√Ú ¤˝◊√ ˜±Àͬ ô¶t ˝√√À¬ı Ú±Àfl¡± Ê√±øÚî, ë ¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¤˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ¬ı±Ò ’±=ø˘fl¡ ¸œ˜±¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ’±¬ıXº øfl¡c
¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ fl¡±¬ı…¢∂Lö ë ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úíñ ¤ fl¡ø¬ı¬ı˛ ≈√˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬ı…±ø5 › ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬±
˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±¬ı…¸‘ø©ÜÀÓ¬ ¤˝◊√ ¢∂Lö ¤fl¡øȬ ¶§Ó¬La ˜˚«±√±˚˛ ’øÒøá¬Ó¬º ¤˝◊√
¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ë ˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí ¢∂Lö ¸˜fl¡±˘œÚ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ¸—fl¡˘Ú ˝√√À˚˛› fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸‘ø©Ü ¬Ûø¬ı˛¸À¬ı˛
’±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ¸øg¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ ¸”‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√  , fl¡±¬ı˛Ì ¤˝◊√ ¸—fl¡˘ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡˝◊√
¬õ∂fl¡‘ øÓ¬Àõ∂ø˜fl¡ Ê√œ¬ıÚ±Úµ øÚÀÊ√Àfl¡ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¤˝◊√ ˜˝√√±˚≈ÀX ’±À˘±øάˇÓ¬ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛
Ó¬œ¬ıË ¸À‰¬Ó¬Ú ˚La̱ ø¬ıœÌ« ’±Ò≈øÚfl¡ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ õ∂¬ıMê√± ø˝√√¸±À¬ıº ¤˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬
fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¸˜˚˛À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛26√iÓß ¬±˚˛ ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ ¶Û©Ü
› ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ ¸‘ø©ÜÀÓ¬ ¤fl¡øȬ ¸øSê˚˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò ¤fl¡ø√Ú Œ˚˜Ú fl¡±À¬ı…¬ı˛
¬Ûø¬ı˛˜G˘ ¬ı˛‰¬Ú±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚµÀfl¡ ¸±˝√√±˚… fl¡À¬ı˛ÀÂ√, ’Ú…ø√Àfl¡ ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ øÚ·”¬ı˛Ó¬¬ı˛
ˆ¬±¬ı¸ÀÓ¬… ’øˆ¬¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ fl¡±¬ı… õ∂Ó¬œøÓ¬Àfl¡º
ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí ¢∂ÀLö√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±˝◊√ õ∂Ò±Úˆ¬±À¬ı õ∂¶£≈¬øȬӬ ˝√√À˚˛ÀÂ√, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±
¤À¸ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¸˝√√±˚˛fl¡ ˝√√À˚˛º Ó¬À¬ı ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± ’±À˘±‰¬Ú± õ∂¸Àe õ∂Ô˜Ó¬˝◊√ ’±˜À√¬ı˛
ÚÊ√À¬ı˛ ’±À¸ ë ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí Ú±À˜ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬº ì¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úî fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ fl¡ø¬ı ˚‡Ú˝◊√
¬ıÀ˘Ú–
ì˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ’±ø˜ ¬ÛÔ ˝“√±øȬÀÓ¬øÂ√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ÛÀÔ,
ø¸—˝√√˘ ¸˜≈^ ŒÔÀfl¡ øÚ˙œÀÔ¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ˜±˘˚˛ ¸±·À¬ı˛
’ÀÚfl¡ ‚≈À¬ı˛øÂ√ ’±ø˜ , ø¬ıø•§¸±¬ı˛ ’±À˙±Àfl¡¬ı˛ Ò”¸¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬
Œ¸‡±ÀÚ øÂ√˘±˜ ’±ø˜,î
[ëë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úíí, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
’Ô¬ı±,
ì‰≈¬˘ Ó¬±¬ı˛ fl¡À¬ıfl¡±¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛ ø¬ıø√˙±¬ı˛ øÚ˙±,
˜≈‡ Ó¬±¬ı˛ |±¬ıô¶œ¬ı˛ fl¡±èfl¡±˚«î
[Ó¬À√¬ı]
Ó¬‡Ú fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬ı…øMê√ › ά◊M√¬ı˛¬ı…øMê √¸M√√± ¤fl¡ ¸øSê˚˛ ˆ¬±À¬ı fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛º
¶⁄©Ü± Ó¬‡Ú øÚÀÊ√Àfl¡ ’±¬ı˝√√˜±Ú ˜±Ú¬ı±R±¬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛ ŒÚÚº fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
’±À˘±‰¬Ú± õ∂¸Àe ¸˜±À˘±‰¬fl¡ √œø5 øS¬Û±Í¬œ ˚Ô±Ô«˝◊√ ˜ôL¬ı… fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂ÔÀ˜˝◊√ ά◊À~‡À˚±·… ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úíº
ºº 85ºº
Timeless ¤¬ı— temporal-¤¬ı˛ ¸˜i§˚˛ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ˝◊√øÓ¬¬Û”À¬ı« ˝√√˚˛øÚº ¬ıÓ«¬˜±Ú ˚≈À·
Œõ∂À˜¬ı˛ ’‰¬ø¬ı˛Ó¬±Ô« ¬ı˛+¬Û Œ√À‡ fl¡ø¬ı ¬ı…øÔÓ¬, Œ¸Ãµ˚«˝√œÚÓ¬±˚˛ ¬ÛœøάˇÓ¬º Ó¬±˝◊√ øÓ¬øÚ Œõ∂À˜¬ı˛
› Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ õ∂fl‘¡Ó¬ ¶§¬ı˛+¬ÛÀfl¡ ‡“≈ÀÊ√ÀÂ√Ú ˆ”¬À·±˘ › ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¬ı‘˝√M√¬ı˛ ¬ÛÀȬº Œ√˙fl¡±À˘
¸œ˜±¬ıX Ú±ÀȬ±À¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸ÀÚ¬ı˛ ¬Û(±ÀÓ¬ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ˆ”¬À·±À˘¬ı˛ ø¬ıô¶‘Ó¬ › ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛
Œ¬ı±Ò [depth]º ¤˝◊√ ≈√˝◊√ ’±˚˛Ó¬ÀÚ¬ı˛ Œ˚±À· ¤fl¡øȬ é≈¬^ ø˘ø¬ı˛fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬± ˜˝√√±fl¡±À¬ı…¬ı˛
¬ı…±ø5 Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ºî [43]
Ó¬À¬ı ¤ fl¡Ô± ¸Ó¬… fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀfl¡ ¤fl¡øȬ ’±˘±√± ˜±S± ø√À˚˛ÀÂ√,
Ù¬À˘ ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı…øMê√¸M√√±¬ı˛ Œõ∂˜±Ó«¬ øÚÀ¬ı√ÚÀfl¡ ’øÓ¬Sê˜ fl¡À¬ı˛ ˜±Ú¬ı±R±¬ı˛
ø‰¬¬ı˛fl¡±˘œÚ ˜ø˝√√˜±Àfl¡˝◊√ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ Œõ∂鬬ÛÀȬ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œõ∂˜ › Œ¸ÃµÀ˚«¬ı˛ flv¡±ôL˝√√œÚ ¤˝◊√ ’Ài§¯Ì∏ ’Ú…S›
˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Œ˚˜Ú ëÚ¢ü øÚÊ«√Ú ˝√√±Ó¬í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬº ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ øõ∂˚˛±¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬‰¬±¬ı˛Ì±¬ı˛
˜ÀÒ… Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ‰¬±À‡ Œˆ¬À¸ ά◊ÀͬÀÂ√ ˝√√±¬ı˛±ÀÚ± Œ¸Ãµ˚« › ¬Û”Ì«Ó¬±¬ı˛ Ú±Ú± Â√ø¬ı –
숬±¬ı˛Ó¬ ¸˜≈À^¬ı˛ Ó¬œÀ¬ı˛
øfl¡—¬ı± ˆ”¬˜Ò… ¸±·À¬ı˛¬ı˛ øfl¡Ú±À¬ı˛
’Ô¬ı± Ȭ±˚˛±¬ı˛ ø¸g≈¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛
’±Ê√ ŒÚ˝◊√, Œfl¡±ÀÚ± ¤fl¡ Ú·¬ı˛œ øÂ√˘ ¤fl¡ø√Ú,
Œfl¡±Ú ¤fl¡ ¬õ∂±¸±√ øÂ√˘  ,
˜”˘…¬ı±Ú ’±¸¬ı±À¬ı ˆ¬¬ı˛± ¤fl¡ õ∂±¸±√ –
¬Û±¬ı˛¸… ·±ø˘‰¬±, fl¡±øù¨¬ı˛œ ˙±˘, Œ¬ıø¬ı˛Ú Ó¬¬ı˛Àe¬ı˛ øÚÀȬ±˘ ˜≈Mê√± õ∂¬ı±˘,
’±˜±¬ı˛ ø¬ı˘≈5 ˝√√+√˚˛, ’±˜±¬ı˛ ˜‘Ó¬ Œ‰¬±‡, ’±˜±¬ı˛ ø¬ı˘œÚ ¶§õü ’±fl¡±„∏鬱,
’±¬ı˛ Ó≈¬ø˜ Ú±¬ı˛œ ñ
¤˝◊√ ¸¬ı øÂ√˘ Œ¸˝◊√ Ê√·ÀÓ¬ ¤fl¡ø√Úºî
[ëÚ¢ü øÚÊ«√Ú ˝√√±Ó¬í, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
Ó¬À¬ı ¤˝◊√ ëÚ¢ü øÚÊ«√Ú ˝√√±Ó¬í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı…±fl≈¡˘ ˜ÀÚ¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ’±øÓ«¬˝◊√
õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ ˜±ÚÀ¬ıøÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¤fl¡øȬ flv¡±øôL˝√√œÚ ’Ài§¯∏± › ˜±ÚÀ¬ı¬ı˛
ø‰¬¬ı˛˚±S±¬ı˛ ¬ı…?Ú±øȬ ¤‡±ÀÚ ¶Û©Ü ˝√√À˚˛ ›Àͬ –
ì˜ÀÚ ¬ÛÀ¬ı˛ fl¡À¬ı ¤fl¡ Ó¬±¬ı˛±ˆ¬¬ı˛± ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ¬ı±Ó¬±À¸
Ò˜«±À˙±Àfl¡¬ı˛ ŒÂ√À˘ ˜À˝√À√f ¸±ÀÔ
ά◊Ó¬À¬ı˛±˘ ¬ıάˇ ¸±·À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛÀÔ ’øôL˜ ’±fl¡±„∏鬱 øÚÀ˚˛ õ∂±ÀÌ
--------------------------------------------------------------------------------------------------
43]øS¬Û±Í¬œ, √œø5  .ë’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı±—˘± fl¡±¬ı… ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛í, ¬Û‘–151
ºº 86ºº
Ó¬¬ı≈› fl¡±Î¬◊Àfl¡ ’±ø˜ ¬Û±ø¬ı˛øÚ Œ¬ı±Á¡±ÀÓ¬
Œ¸˝◊√ ˝◊√26√± ¸„∏‚ Ú˚˛ ˙øMê√ Ú˚˛ fl¡˜πÀ√¬ı˛ ¸≈ÒœÀ√¬ı˛ ø¬ı¬ıÌ«Ó¬± Ú˚˛
’±À¬ı˛± ’±À˘± – ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ó¬À¬ı˛ ¤fl¡ ˜±Ú≈¯∏œ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˝√√+√˚˛ºî
[ì¸≈¬ı˛?Ú±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
’±¸À˘ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘œÚ ’±fl¡±„∏鬱, ¸˜fl¡±˘œÚ ˆ¬±¬ıÚ± › ˜ÚÀÚ¬ı˛ ·ˆ¬œÀ¬ı˛
Œ¬Û“ÃÀÂ√ õ∂:±‘√ø©Ü ø√À˚˛ øÓ¬øÚ Î¬◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ˜±ÚÀ¬ıøÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ õ∂fl¡‘ Ó¬ ¶ÛµÚº ë ¬ıÚ˘Ó¬±
Œ¸Úí ¢∂ÀLö¬ı˛ ’ÀÚfl¡&ø˘ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˝◊√ ¶ÛµÚ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º ¸±˜ø¢∂fl¡ˆ¬±À¬ı ë¬ıÚ˘Ó¬±
Œ¸Úí fl¡±¬ı…¢∂LöøȬ ¬Û±Í¬ fl¡¬ı˛À˘, ’±˜±À√¬ı˛ ¤fl¡øȬ ¶§26√ Ò±¬ı˛Ì± ˝√√˚˛ Œ˚, ¸˜˚˛ ¤fl¡øȬ ˜˝√√±fl¡±˘
õ∂¬ı±˝√√  , ˜±Ú¬ı Œ¸˝◊√ fl¡±˘À¶⁄±ÀÓ¬¬ı˛ ¬ÛøÔfl¡ , Ó¬±¬ı˛ ˘é¬ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœíº ¤˝◊√ ˘Àé¬
’¢∂¬ıÓ«¬œ ˝√√À˚˛ fl¡ø¬ı, Ó“¬±¬ı˛ Œõ∂ø˜fl¡±Àfl¡ fl¡±Ó¬¬ı˛ ’Ú≈Ú˚˛ fl¡À¬ı˛ ¬ı˘ÀÂ√Ú –
ì¸ø¬ıÓ¬±, ˜±Ú≈¯∏ Ê√ij ’±˜¬ı˛± Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√
˜ÀÚ ˝√√˚˛ Œfl¡±Ú ¤fl¡ ¬ı¸ÀôL¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬
ˆ”¬˜Ò…¸±·¬ı˛ ø‚À¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¸¬ı Ê√±øÓ¬
Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ ¸±ÀÔ ø¸g≈¬ı˛ ’±“Ò±¬ı˛ ¬ÛÀÔ fl¡À¬ı˛øÂ√ &?Úºî
[ì¸ø¬ıÓ¬±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ fl¡ø¬ı ’Ú…S ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ìŒ˚Ú ¸¬ı ˜øé¬fl¡±¬ı˛ &?ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¤fl¡ ø¬ı˝3√˘ ¬ı±Ó¬±À¸
ˆ”¬˜Ò…¸±·¬ı˛˘œÚ ”√¬ı˛ ¤fl¡ ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ŒÔÀfl¡
’±Ê√Àfl¡¬ı˛ Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±˚˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸,î
[ì¸≈¬ı˛?Ú±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
˜±Ú¬ı¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ Ê√˚˛˚±S±¬ı˛ ¬ÛÔ Œ˚ 똸‘Ì Ú˚˛,í Ó¬± fl¡ø¬ı ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı Ê√±ÚÀÓ¬Úº
ø˝√√—¸±, ŒSê±Ò, ˘±˘¸±˚˛ ά◊ijM√√ ¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¬ıœˆ¬»¸Ó¬± fl¡ø¬ı ˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº øfl¡c
ø¶öÓ¬õ∂±: fl¡ø¬ı ø¬ıù´±¸ fl¡¬ı˛ÀÓ¬Ú, ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¬ıÓ«¬˜±Ú ¤˝◊√ ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ø√Ú
Ú± ¤fl¡ø√Ú ˙±øôL ’±¸À¬ı˝◊√º ¤˝◊√ Œ¬ı±Ò › Œ‰¬Ó¬Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ¯∏±˘’±Ú± øÂ√˘º ’±¬ı˛ øÂ√˘
¬ıÀ˘˝◊√ ‘√Ϭˇ õ∂Ó¬…À˚˛¬ı˛ ¸Àe øÓ¬øÚ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú –
ì¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬¬ı˛ ’¸≈‡ ¤‡Ú,
˜±Ú≈¯∏ Ó¬¬ı≈› Ÿ¬Ìœ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛˝◊√ fl¡±ÀÂ√î
[ì¸≈À‰¬Ó¬Ú±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
õ∂fl‘¡Ó¬¬ÛÀé¬ ¤˝◊√ ’¸≈¶ö ø¬ıfl¡˘ ¬Û‘øÔ¬ıœ fl¡‡Ú› fl¡‡Ú› Ò√ı—¸˘œ˘± ¬Û¬ı« ¸±e fl¡À¬ı˛
¸‘ø©Ü¬ı˛ ø√Àfl¡ Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ¬ÛÀÔ ¤ø·À˚˛ ‰¬À˘º ¤˝◊√ ¸Ó¬… ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ ά◊2‰¬±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛
ºº 87ºº
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º fl¡ø¬ı¬ı˛ ‘√Ϭˇ ˘t ø¬ıù´±¸ 뤽◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœ ¬ı˛Ì-¬ı˛Mê√-¸Ù¬˘Ó¬±í Œ˙¯∏ ¸Ó¬… Ú˚˛º fl¡±¬ı˛Ì
¬ıÓ«¬˜±Ú ¤˝◊√ Œ˚ ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬± Ó¬± ¤fl¡ø√ÀÚ ¤fl¡Ê√ÀÚ¬ı˛ fl‘¡øÓ¬ÀQ ·Àάˇ ›ÀͬøÚº ˝√√±Ê√±¬ı˛
¬ıÂ√¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¬ıU ˜Úœ¯∏œ¬ı˛ ¸≈fl¡À˜«¬ı˛ Ù¬À˘ ¬ıÓ«¬˜±Ú ¤˝◊√ ¸ˆ¬… ¸˜±Ê√, øÓ¬À˘ øÓ¬À˘ ·Àάˇ
ά◊ÀͬÀÂ√º ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ı, Ó¬±˝◊√ Œõ∂ø˜fl¡±Àfl¡ ’±ù´ô¶ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì¸≈À‰¬Ó¬Ú±, ¤˝◊√ ¬ÛÀÔ ’±À˘± Œ;À˘ñ¤ ¬ÛÀÔ˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ Sꘘ≈øMê√ ˝√√À¬ı,
Œ¸ ’ÀÚfl¡ ˙Ó¬±sœ¬ı˛ ˜Úœ¯∏œ¬ı˛ fl¡±Ê√,
¤ ¬ı±Ó¬±¸ øfl¡ ¬Û¬ı˛˜ ¸”˚«fl¡À¬ı˛±8˘ ,ñ
õ∂±˚˛ Ó¬Ó¬ ”√¬ı˛ ˆ¬±À˘± ˜±Ú¬ı-¸˜±Ê√
’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± flv¡±ôL flv¡±ôL˝√√œÚ Ú±ø¬ıÀfl¡¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬
·Àάˇ Œ√À¬ı, ’±Ê√ Ú˚˛, ŒÏ¬¬ı˛ ”√¬ı˛ ’øôL˜ õ∂ˆ¬±ÀÓ¬ºî
[ì¸≈À‰¬Ó¬Ú±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¤¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ¸±Ô«fl¡ › fl¡±¬ı…¸≈¯∏˜±˜˚˛ ’øˆ¬¬ı…øMê√ Ó“¬±¬ı˛
øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±À¬ı…¬ı˛ ’Ú… Œfl¡±Ô±› ¤˜Úøfl¡ ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ≈√˘«ˆ¬º ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±Àfl¡ ø‰¬¬ı˛¶ö±˚˛œ
ά◊ißøÓ¬¬ı˛ ¬ÛÀÔ ¤ø·À˚˛ øÚÀ˚˛ ø·À˚˛ÀÂ√Ú ’ÀÚfl¡ ˙Ó¬±sœ¬ı˛ ˜Úœ¯œ¬ı˛±º Ó¬±˝◊√ fl¡ø¬ı ≈√ø√ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√
¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ’¸≈‡ Œ√À‡ øÓ¬øÚ ø¬ı‰¬ø˘Ó¬ ÚÚº ø¬ıù´Ú±·ø¬ı˛fl¡, ˜±Ú¬ı√¬ı˛√œ fl¡ø¬ı ¤› Ê√±ÀÚÚ,
¤˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ¤fl¡ø√Ú ˙±øôL¬ı˛ ’±À˘± ;˘À¬ıº fl¡±¬ı˛Ì ˙Ó¬ ˙Ó¬±sœ¬ı˛ ’¸—‡… ˜Úœ¯œ∏À√¬ı˛
’±R√±ÀÚ Œ˚ ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬± ·Àάˇ ά◊ÀͬÀÂ√, Ó¬± Ò√ı—¸ ˝√√¬ı±¬ı˛ Ú˚˛º ¸˜À˚˛¬ı˛ ‚”̱« ¬ıÀÓ«¬ ¸±˜ø¬ı˛fl¡
‚Ú ’gfl¡±¬ı˛ Œ√‡± ø√ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛, øfl¡c ¤˝◊√ ’gfl¡±¬ı˛˝◊√ Œ˙¯∏ Ú˚˛º ‰¬¬ı˛˜ ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ı
ø¬ıù´¬ı±¸œ¬ı˛ ¤˝◊√ Sê±øôLfl¡±À˘ Œ¬ı√˜ÀLa¬ı˛˝◊√ ˜ÀÓ¬±˝◊√ ά◊2‰¬±¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì˙±ù´Ó¬ ¬ı˛±øS¬ı˛ ¬ı≈Àfl¡ ¸fl¡ø˘ ’ÚôL ¸”À˚«±√˚˛ºî
[ì¸≈À‰¬Ó¬Ú±î, ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
Ó¬À¬ı ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸ÀÚ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± õ∂¸Àe ¸±˜ø¢∂fl¡ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ ¸˜±À˘±‰¬fl¡
’±ø˙¸fl≈¡˜±¬ı˛ Œ√ › ø˙õ∂± Œ√ ˚ÀÔ©Ü ˜”˘…¬ı±Ú › Ó¬±»¬Û˚«¬Û”Ì« ˜ôL¬ı… fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìÒ˜«±À˙±Àfl¡¬ı˛ ŒÂ√À˘ ˜À˝√√Àf¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±ø¸fl¡ ¸˜≈^˚±S± 똱Ú≈À¯∏¬ı˛ Ó¬À¬ı˛ ¤fl¡ ˜±Ú≈¯∏œ¬ı˛
·ˆ¬œ¬ı˛ ˝√√+√À˚˛¬ı˛í ˝◊√26√±¬ı˛ ¸Àe ¸—˘¢ü ˝√√˚˛ ¸≈¬ı˛?Ú± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ë˜øÌfl¡± ’±À˘±í ˝√√±ÀÓ¬ øÚÀ˚˛
˙Ó¬Àfl¡¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… ¬Û±¬ı˛ ˝√√À˚˛ Œ¸ ’À¬Û鬱 fl¡À¬ı˛º ë’À˙±Àfl¡¬ı˛ ¸—‚, Ò˜, øÚ¬ı«±À̬ı˛í ’±˝3√±ÀÚ¬ı˛
˜ÀÓ¬± Œ¸˝◊√ Ú±¬ı˛œ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’“±Ò±¬ı˛Àfl¡ ø¶ß*Ó¬±¬ı˛ ’±À˘±˚˛ ά◊MœÌ« fl¡À¬ı˛ [ø˜Ó¬ˆ¬±¯∏Ì, ¬ıÚ˘Ó¬±
Œ¸Ú]º ë¸≈À‰¬Ó¬Ú±í˚˛ ¬ı≈X, fl¡ÚÙ≈¬ø˙˚˛±À¸¬ı˛ fl¡Ô±˚˛, ë¸ø¬ıÓ¬±í˚˛ ˜Ò…˚≈À·¬ı˛ ’¬ı¸±ÀÚ ˝◊√ά◊À¬ı˛±¬Û-
¢∂œÀ¸¬ı˛ ëά◊8˘ ‡‘à±Úí ˝√√À˚˛ ›Í¬± ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬±Àfl¡ ¶Û©Ü
--------------------------------------------------------------------------------------------------
44] Œ√, ’±ø˙¯∏ fl≈¡˜±¬ı˛ › Œ, ø˙õ∂± √ .ë’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬± õ∂¸e › õ∂fl¡¬ı˛Ìí, [N/A]
ºº 88ºº
fl¡À¬ı˛ºî [44] ¬¬¬¬
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ’±Rø¬ıù´±À¸¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ‚Ú ‰¬S걬ıÓ«¬ Ó¬NøȬ ¤‡±ÀÚ õ∂fl¡±ø˙Ó¬
˝√√˚˛º ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ‚ڂȬ±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ά◊M√¬ı˛Ì õ∂˚˛±À¸¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±
’ø¬ı¬ı˛±˜ ·øÓ¬ÀÓ¬ ¬ıÀ˚˛ ‰¬À˘ÀÂ√º ·øÓ¬˝◊√ Œ˚ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’øôL˜ ¸Ó¬… Ê√œ¬ıÚ±Úµ Œ¸ fl¡Ô±
ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı Ê√±ÚÀÓ¬Úº fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö ¤˝◊√ ·øÓ¬À¬ı˛‡±øȬ ’±¬ı˛› ¶Û©Üˆ¬±À¬ı
’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º
ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí ¢∂ÀLö¬ı˛ ¸˜¬Û˚«±À˚˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂LöøȬº õ∂±˚˛ ¤fl¡˝◊√ ¸˜˚˛
¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¸±˚≈Ê√… ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Ó¬± Â√±Î¬ˇ±
ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ Œ˙À¯∏¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı Ê√øȬ˘ ¬ı±ô¶¬ı Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¸Àe
·±Ï¬ˇˆ¬±À¬ı ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ø˝√√—¸± ά◊ijM√√ ¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¬ıœˆ¬»¸Ó¬± fl¡ø¬ı ˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
fl¡Àͬ±¬ı˛, fl¡øͬÚ, èϬˇ ¬ı±ô¶¬ı Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Ú¢ü Â√ø¬ı Œ√À‡ fl¡ø¬ı ø˙ά◊À¬ı˛ ά◊ÀͬÀÂ√Úº fl¡ø¬ı ˝√√+√˚˛Ê√±Ó¬
ά◊¬Û˘øt ø√À˚˛ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ ì¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬¬ı˛ ’¸≈‡ ¤‡Úîº ¤˝◊√
’¸≈¶ö ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ;±˘± ˚La̱ ŒÔÀfl¡ øک硘ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÔ Œ¬ıÀÂ√ øÚÀ˚˛ øÓ¬øÚ, ¤fl¡ ¶§fl‘¡Ó¬
ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí-¬ı˛ ¶§õü Œ√À‡ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸±˝√√±À˚… Œ¸ :±Ú˜˚˛Ó¬± ά◊¬Û˘øt
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, Ó¬±¬ı˛˝◊√ ¸‘ø©Ü ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœíº Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ά◊¬Û˘øt ¤À¸ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¬ı‘M√±ôL
fl¡±À˘¬ı˛ Ò±¬ı˛± ÒÀ¬ı˛ õ∂:± › ¸—:±¬ı˛ ¸±˝√√±À˚…º ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±¬ı˝√√˜±Ú ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛
˙œÀ¯∏« ¤¬ı— Œ¸‡±Úfl¡±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ fl¡ø¬ı¬ı˛˝√◊ ¸‘ø©Üº Ó¬¬ı≈ Œ¸˝◊√ ¸‘ø©Ü ’±¬ı˝√√˜±Ú ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛˝√◊
fl¡±Â√±fl¡±øÂ√º ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛˝◊√ Œõ∂À˜, :±ÀÚ, ˝√√+√À˚˛¬ı˛ øÚÀ«√À˙ ø¶ß*º
ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí ¢∂ÀLö øÓ¬øÚ ’Ó¬œÓ¬ › ¬ıÓ«¬˜±ÚÀfl¡ ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬¬ı˛ ¸Àe ˚≈Mê√ fl¡À¬ı˛
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ’±À˘±Àfl¡ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú˜±Ú ¸˜±Ê√Àfl¡ øÚ¬ı˛œé¬Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’±¬ı˛ Œ√À‡ÀÂ√Ú
’±ø√˚≈· ŒÔÀfl¡ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ·øÓ¬Ò±¬ı˛±˚˛ Sê˜ ø¬ı¬ıÓ«¬Ú –
쌸˝◊√ ’±ø√ ’¬ı˛ø̬ı˛ ˚≈· ŒÔÀfl¡ qè fl¡À¬ı˛ ’±Ê√
’ÀÚfl¡ ˜Úœ¯±, Œõ∂˜, øÚ˜œ˘, Ù¬¸˘¬ı˛±ø˙ ‚À¬ı˛
¤À¸ Œ·ÀÂ√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ¬ı√Ú± › ¸—À¬ı√Ú±˜˚˛º
¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛±Ê√¬ÛÀÔ ¬ı˛Mê√¬ÛÀÔ ’gfl¡±¬ı˛ ’¬ı¬ı±ø˝√√fl¡±˚˛
¤‡ÀÚ± ˜±Ú≈¯∏ Ó¬¬ı≈ Œ‡±Î¬ˇ± ͬ…±À„√√ ∆Ó¬˜≈À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¬ı±¬ı˛ ˝√√˚˛î
[ì’±¬ı˝√√˜±Úî, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
’±¬ı˛ ¤˜Ú˝◊√ ˆ¬±À¬ı ¸è ¬ÛÔ ŒÔÀfl¡ ¬ı˛±Ê√¬ÛÀÔ ¤À¸ ˜±Ú≈¯∏ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸Àfl¡
ˆ¬±À„√√, øÚø(˝ê fl¡À¬ı˛ ’±¬ı±¬ı˛ ÚÓ≈¬Ú fl¡À¬ı˛ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ Ú¬ı¸‘ø©Ü¬ı˛ õ∂Ó¬…±˙± ˜ÀÚ Œ¬Û±¯∏Ì
fl¡À¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ºº 89ºº
 ì’±˜±À√¬ı˛ õ∂ˆ≈¬ ø¬ı¬ı˛øÓ¬ ø√À˚˛± Ú±, ˘±À‡±-˘±À‡± ˚≈· ¬ı˛øÓ¬ ø¬ı˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ‚À¬ı˛
˜ÀÚ±¬ıœÊ√ √±›  , ø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬ ·Àάˇ-ø¬Û¬ı˛±ø˜Î¬ ˆ¬±À„√√ ·Àάˇºî
[ìõ∂±Ô«Ú±î, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ’±Rõ∂Ó¬…˚˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛˝◊√ ¸•x¸±¬ı˛Ìº fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸
¸À‰¬Ó¬ÚÓ¬± qÒ≈ ’Ó¬œÓ¬‰¬±ø¬ı˛Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ Ú˚˛, ¬ıÓ«¬˜±Ú ¸˜±ÀÊ√ ˜”˘…À¬ı±Ò˝√√œÚÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…›
¸√± Ê√±¢∂Ó¬º fl¡ø¬ı, ¤ ˚≈À·¬ı˛ ’±øRfl¡ ˝√√œÚ•úÚ…Ó¬±, øڬۜάˇÚ, Œ˙±¯∏Ì, ≈√–‡, fl¡©Ü, ˚La̱ ›
’¬Û˜±ÀÚ ø¬ıX ˝√√À˚˛ Ó¬œ¬ıË Œé¬±ˆ¬ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬œéƬ ˆ¬±¯∏± › ¬ı…?ÀÚ–
쉬±ø¬ı˛ø√fl¡fl¡±¬ı˛ ’±¬ıÂ√±˚˛± -¸˜≈À^¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Ê√œ¬ıÚÀfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛
˜‘Ó¬ ˜±ÀÂ√¬ı˛ ¬Û≈À26√¬ı˛ ∆˙¬ı±˘, ’gfl¡±¬ı˛ Ê√À˘, fl≈¡˚˛±˙±¬ı˛ ø¬Û?À¬ı˛ ˝√√±ø¬ı˛À˚˛ ˚±¬ı˛ ¸¬ıî
[ì˙œÓ¬¬ı˛±Ó¬î, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
’Ô¬ı±
ì¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ Œ¸˝◊√ ˜±Ú≈¯∏œ¬ı˛ ¬ı˛+¬Û∑
¶ö≤˘ ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ˝√√íÀ˚˛ ¬ı…¬ı˝√√+Ó‘ - ¬ı…¬ı˝√√+Ó ¬- ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ -¬ ı…¬ı˝√√+Ó¬ ˝√√íÀ˚˛
¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ -¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ -
’±&Ú ¬ı±Ó¬±¸ Ê√˘, ’±ø√˜ Œ√¬ıÓ¬±¬ı˛± Œ˝√√±-Œ˝√√± fl¡íÀ¬ı˛ Œ˝√√À¸ ά◊ͬÀ˘±
¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ -¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ˝√√íÀ˚˛ q˚˛À¬ı˛¬ı˛ ˜±—¸ ˝√√íÀ˚˛ ˚±˚˛∑î [ì’±ø√˜ Œ√¬ıÓ¬±¬ı˛±î, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
øfl¡—¬ı±,
옱Ú≈¯∏ ¤‡Ú› Úœ˘, ’±ø√˜ ¬¸±¬Û≈Àάˇ –
¬ı˛Mê√ ’±¬ı˛ ˜‘Ó≈¬… Â√±Î¬ˇ± øfl¡Â≈√ ¬Û±˚˛ Ú±Àfl¡± Ó¬±¬ı˛± ‡øÚÊ√, ’˜”˘… ˜±øȬ ‡“≈Àάˇº
¤˝◊√ ¸¬ı√√ Œ˙¯∏ ˝√√íÀ˚˛ ˚±À¬ı Ó¬¬ı≈ ¤fl¡ø√Ú , ˝√√˚˛ÀÓ¬±-¬ı± Sê±ôL ˝◊√øÓ¬˝√√±¸
˙±øÌÓ¬ ¸±À¬Û¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ’gfl¡±À¬ı˛ øÚÀÊ√Àfl¡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ õ∂±˚˛ ¢∂±¸ºî
[ì¬Ûø¬ı˛‰¬±˚˛fl¡î, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
¸˜fl¡±˘œÚ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬±˚˛ fl¡ø¬ı ¸≈”√¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…ÀÓ¬¬ı˛ Œ√˙ fl¡±˘ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ èϬˇ
¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ Â√ø¬ıøȬ ¶Û©Ü Œ√‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛øÂ√À˘Úº Œ¸˝◊√ ¸˜À˚˛ fl¡ø¬ı ˜±Ú¬ı ¬¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ Œ˚
ø¬ı¬Û˚«˚˛ Œ√À‡ÀÂ√Ú, Ó¬±¬ı˛-˝◊√ õ∂fl¡±˙ ‚ÀȬÀÂ√ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ÀÓ¬º ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛
¸˜fl¡±˘œÚ ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ ’ø¶ö¬ı˛Ó¬±, ¸±•x√±ø˚˛fl¡Ó¬± ø¬ıÀ¡Z¯∏, Œ˚ˆ¬±À¬ı ¸øSê˚˛ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬøÂ√˘,
”√¬ı˛‘√ø©Ü¸•Ûiß fl¡ø¬ı Ó¬‡Ú˝◊√ ’“±‰¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Ú Œ˚, ëŒ√˙í ¤fl¡ø√Ú ˆ¬±· ˝√√À¬ıº
Œ√˙ ø¬ıˆ¬±À·¬ı˛ ’ôLÓ¬ ≈√À˚˛fl¡ ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À· ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ë¬ıø˘˘ ’ù´O Œ¸˝◊√í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ…
ø√À˚˛ ά◊¡Z±d Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ˚ fl¡èÌ fl¡±ø˝√√øÚ, fl¡ø¬ı ¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ Ó¬± ’±Ê√ Ê√œ¬ıôL ˝◊√øÓ¬˝√√±¸º
’±¸À˘ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ õ∂26√iß õ∂:±˚˛ Ó¬“±¬ı˛ ˝√√+√˚˛ fl¡¯∏Ì« Ê√±Ó¬ ˜À˝√√±M√√¬ı˛
ºº 90ºº
’Ú≈ˆ”¬øÓ¬&ø˘ qX Œ¬ı±ÀÒ Sê˜ø¬ı¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ø¬ıøˆ¬iß ¬ÛÀ¬ı«º Ó¬À¬ı
븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í-¤ ¸˜±Ê√ ¸À‰¬Ó¬ÚÓ¬± ’ÀÚfl¡ Œ¬ıø˙ Œ¬ıÀάˇÀÂ√º ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂Ò±Ú ¬ıMê√¬ı… ø¬ı¯∏˚˛&ø˘ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ˘t ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ ¬ıø˝õ∂«fl¡±˙
‚ÀȬÀÂ√º
븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í-¤ ¸—fl¡ø˘Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘ 1928 ŒÔÀfl¡
1943-¤¬ı˛ ˜Ò…¬ıÓ«¬œ ¸˜À˚˛º ¬ı˝◊√ ø˝√√À¸À¬ı õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘ 1948 ¸ÀÚº ¤ ¸˜˚˛
¬ı±—˘±¬ı˛ ¸±˜±øÊ√fl¡ › ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ ’¬ı¶ö± ά◊M√±˘ , fi¬ÛøÚÀ¬ıø˙fl¡ Œ˙±¯∏À̬ı˛ Ú¢üÓ¬± Ó¬‡Ú
ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ˆ¬±À¬ı õ∂fl¡È¬º Œ¬Ûìı˛ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ fl¡±Í¬±À˜± ø˙øÔ˘, ø¶ö¬ı˛ ’Ô«ÕÚøÓ¬fl¡ øˆ¬øM√√ Ú± Ô±fl¡±ÀÓ¬
‰”¬Î¬ˇ±ôL øÚ–¸˝√√±˚˛ › ’øÚÀfl¡Ó¬ õ∂Ê√Àij¬ı˛ ’±øÓ«¬ ¸y±¬ı… ¶§õü › ’±fl¡±„√√鬱 ø¬ıÒ√ıô¶ fl¡À¬ı˛
øø26√˘ ¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛º ¬ıU˜≈‡œ ‚Ȭڱ¬ı˛ ‚”Ì«±¬ıÓ«¬ ø¶ö¬ı˛ ˝√√ÀÓ¬ ¤˘ ˜i§ôL¬ı˛, √±e±, Œ√˙ø¬ıˆ¬±·,
¶§±ÒœÚÓ¬±, ά◊X±d ¸˜¸…±  , õ∂fl¡È¬ ˝√√À˚˛ ά◊ͬÀ˘± é≈¬Ò±, Œ˘±ˆ¬, ¬ı=Ú± ’±¬ı˛ ø˜Ô…±‰¬±À¬ı˛¬ı˛
’fl¡äÚœ˚˛ ¬ıœˆ¬»¸Ó¬±º Ê√œ¬ıÚ › ˜‘Ó≈¬… ¤À¸ “√±Î¬ˇ±À˘± ¤fl¡˝◊√ ø¬ıµ≈ÀÓ¬ ’gfl¡±À¬ı˛ ’‰¬˘
’ˆ¬…±À¸¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛º ¸˜À˚˛¬ı˛ ¬ÛÔ Œ¬ıÀ˚˛ Œ˚ qXÓ¬¬ı˛ ¶§õü ¬Û”¬ı˛À̬ı˛ ¬ı±ô¶À¬ı Œ¬Û“ÃÂ√±ÀÚ±¬ı˛ fl¡Ô±
øÂ√˘, Ó¬±¬ı˛ Œ¬ı˘±ˆ”¬ø˜ ¬Û≈Àάˇ ¬ı…±¬Ûfl¡ ˝√√˘ qÒ≈ ’˜±Úø¬ıfl¡Ó¬±, Œ˜±˝√√ˆ¬e ’±¬ı˛ ’±R˝√√ÚÀÚ¬ı˛
˜ø√¬ı˛ ά◊ij±√Ú±º ¬ÛÔ Œ√‡±ÀÚ±¬ı˛ fl¡Ô± øÂ√˘ Œ¸ ¸5ø¯∏«˜GÀ˘¬ı˛, Œ¸˝◊√ øÚÀ˚˛ ¤˘ ∆Ú¬ı˛±Ê√… ›
’¬ı¸±À√¬ı˛ ˝◊√˙±¬ı˛±, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛˝√±¸ õ∂fl‘¡Ó¬ ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ ¸Àe ¶§õü¬ı˛ø?Ó¬ ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛
S꘬ıÒ«˜±Ú ¬ı…¬ıÒ±ÚÀfl¡ ø‰¬øÚÀ˚˛ ø√˘ ’±¬ı˛›º fl¡ø¬ı¬ı˛ ˙s ˆ¬±G±À¬ı˛ ëÓ¬±¬ı˛±í õ∂˚˛±À̬ı˛ ›
qXÓ¬±¬ı˛ Œ˚ ’±Àfl«¡È¬±˝◊√¬Û ø˝√√À¸À¬ı ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√À˚˛øÂ√˘ ,  Œ¸√Ȭ±˝◊√ ¤¬ı±¬ı˛ ¤˘ ’±À˘± ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛
˚≈·˘¬ıµœÀfl¡ Ú¬ı±øÊ«√Ó¬ ’øˆ¬:Ó¬±˚˛ ¤fl¡˜±øSfl¡Ó¬±˚˛ Ó≈¬À˘ Ò¬ı˛À˘±º ¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛± qÒ≈
’±¬ı˛ ø√·øÚÀ√˙fl« ¡ ø˝√√À¸À¬ı ¬ı˛˝√◊˘ Ú± øÓ¬ø˜À¬ı˛¬ı˛ ¬ÛȬˆ”¬ø˜Àfl¡ ’±À˘±øfl¡Ó¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¤fl¡øȬ Ú¬ı˜±S±
Œ¬Û˘º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ó¬¬ı≈ ¸±˜±øÊ√fl¡ ’±¬ıÀ˝√√¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛±=À˘ “√±øάˇÀ˚˛› fl¡ø¬ı¸M√√±¬ı˛ ¤fl¡fl¡
õ∂øÓ¬¬ı±À√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ øÚÀÊ√√¬ı˛ ¶§±ÒœÚ ’¬ı¶ö±Ú ¤¬ı— Œ¸˝◊√ ’¬ı¶ö±ÀÚ¬ı˛ Ú±µøÚfl¡ › ‹øÓ¬˝√√±ø¸fl¡
õ∂±˜±øÌfl¡Ó¬± õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº Œ¸Ê√Ú… 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í-¤¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛
ø¬ÛÂ√ÀÚ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ’¸≈ø¬ıÀÒ ˝√√˚˛ Ú±, fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚÊ√¶§ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬ÚÓ¬± fl¡œ ·ˆ¬œ¬ı˛ ’øˆ¬øÚÀ¬ıÀ˙¬ı˛
¸Àe fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¸¬ı±«Ò≈øÚfl¡ fl¡±¬ı…¢∂Löº ¤˝◊√ ¢∂ÀLö fl¡ø¬ı¬ı˛
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¸±Ô«fl¡ › ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì« ˆ¬±¬ıÚ± õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º ¸˜fl¡±˘œÚ ø¬ıøˆ¬iß ‚Ȭڱ
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±ÒÀfl¡ ’±¬ı˛› ¸˜‘X fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛ ø¡ZÓ¬œ˚˛ ˜˝√√±˚≈X, Œ√˙ˆ¬±·,
¶§±ÒœÚÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛Mê√é¬˚˛œ ’±Àµ±˘Ú, ¸±•x√±ø˚˛fl¡ √±e± ˜i§ôL¬ı˛ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ ·ˆ¬œ¬ı˛
ºº 91ºº
Œ¬ı˛‡±¬Û±Ó¬ fl¡À¬ı˛º ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¬ıù´˚≈X ˜±Ú¬ı-¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ øˆ¬øM√√ Œ˚ˆ¬±À¬ı Ȭø˘À˚˛ ø√À˚˛øÂ√˘, Ó¬±ÀÓ¬ Ù≈¬È¬¬Û±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ”√¬ı˛ øÚèM√√¬ı˛ Ù≈¬È¬¬Û±ÀÓ¬ ø·À˚˛
Œfl¡±ÀÚ± ¸—À¬ı√Ú˙œ˘ fl¡ø¬ı Úœ¬ı˛¬ı ˝√√À˚˛ ¬ıÀ¸ Ô±fl¡ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛ÚøÚº Ê√œ¬ıÚ±Úµ fl¡˘fl¡±Ó¬±¬ı˛ Úé¬ÀS¬ı˛ ŒÊ√…±»¶ß±˚˛ ‚≈˜±ÀÓ¬ ¬ı± ˜À¬ı˛ Œ˚ÀÓ¬ Ê√±ÀÚîº
¬ı≈Àfl¡ “√±øάˇÀ˚˛ ˜˝√√±˚≈ÀX¬ı˛ ø¬ıÒ√ı—¸œ ¬ı˛+¬Û Œ√À‡ÀÂ√Ú  , ’±¬ı˛ Œ√À‡ÀÂ√Ú ˜Ú≈¯∏…ÀQ¬ı˛ ’¬ı˜±ÚÚ±, [ìøÓ¬ø˜¬ı˛ ˝√√ÚÀÚ¬ı˛ ·±Úî, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í]
é¬˚˛é¬øÓ¬ › ’Ò–¬ÛÓ¬Úº qÒ≈ Œ‰¬±‡ Œ˜À˘ Œ√À‡ÚøÚ, ˜À˜« ˜À˜« ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, ¤¬ı— ¸±•x√±ø˚˛fl¡ √±e±, Œ√˙ˆ¬±À·¬ı˛ ˚La̱, ά◊¡Z±d Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ fl¡èÌ ’øˆ¬:Ó¬± ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛
¸—·Ó¬ fl¡±¬ı˛ÀÌ ø¬ı¯∏J ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº ¤ ˚≈À· ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ˜≈˘… ŒÚ˝◊√ – ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ˚≈À·¬ı˛ Ú¢üÓ¬±Àfl¡ –
ìfl¡±˜±ÀÚ¬ı˛ Œé¬±Àˆ¬ ‰”¬Ì« ˝√√À˚˛ 쉬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ø¬ıfl¡˘±e ’g øˆ¬Î¬ˇ ’˘œfl¡ õ∂˚˛±Ìº
’±Ê√ ¬ı˛±ÀÓ¬ ŒÏ¬ˇ¬ı˛ Œ˜Ò ø˝√√˜ ˝√√íÀ˚˛ ’±ÀÂ√ ø√Àfl¡ ø√Àfl¡ºî ˜i§ôL¬ı˛ Œ˙¯∏ ˝√√íÀ˘ ¬Û≈Ú¬ı˛±˚˛ Ú¬ı ˜i§ôL¬ı˛ ,
[ì ø¬ı˛à›˚˛±‰¬î, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í] ˚≈X Œ˙¯∏ ˝√√íÀ˚˛ Œ·À˘ ÚÓ≈¬Ú ˚≈ÀX¬ı˛ Ú±µœÀ¬ı˛±˘ ,
’Ô¬ı±, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˘±˘¸±¬ı˛ Œ˙¯∏ ŒÚ˝◊√ ,î
ì˝√√+√˚˛ø¬ı˝√√œÚ ˆ¬±À¬ı ’±Ê√ [ì¤˝◊√ ¸¬ı ø√Ú¬ı˛±øSî, ëŒ|ᬠfl¡ø¬ıÓ¬±í]
∆˜ÀS˚˛œ ˆ”¬˜±¬ı˛ ’ißÀ˘±ˆ¬±Ó≈¬¬ı˛º ø¬ıù´˚≈X ¤-˚≈À·¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡ Œ˚ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬¬ı˛ ˜±Á¡‡±ÀÚ Â“≈√Àάˇ ŒÙ¬À˘ÀÂ√, Ó¬±ÀÓ¬ ˝√√+√À˚˛
¬ı˛ÀMê√¬ı˛ ¸˜≈^√ ‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ Œ¬ı√Ú± ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛±¬ı˛ õ∂ˆ”¬Ó¬ fl¡±¬ı˛Ì ’±ÀÂ√ , øfl¡c ‡≈¬ı ’±˝√√Ó¬ ø¬ı¶úÀ˚˛ fl¡ø¬ı ˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
fl¡˘fl¡±Ó¬± ŒÔÀfl¡ ”√¬ı˛ Œ˚, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ø¬ıÀ¬ıfl¡ ’¸±Î¬ˇ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√, Ó¬±˝◊√ ë’±˜¬ı˛± Œ¬ı√Ú±˝√√œÚ ’ôL˝√√œÚ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ¬ÛÀÔíº
¢∂œÀ¸¬ı˛ ’ø˘ˆ¬ ¬ıÚ ∆√ø˝√√fl¡ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜±Úø¸fl¡ ˜‘Ó≈¬… ’±¬ı˛› Œ¬ıø˙ ˆ¬˚˛±¬ı˝√√º Œfl¡±Ô±˚˛ ’±|˚˛ ŒÚ˝◊√,
’gfl¡±¬ı˛ºî Œfl¡±Ô±˚˛ ˆ¬¬ı˛¸± ŒÚ˝◊√, Ó¬±˝◊√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ Ù≈¬È¬¬Û±Ó¬ ŒÔÀfl¡ ’Ú… ¤fl¡
[ì√œø5î, 븱ӬøȬ ¬Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í] øÚèM√√¬ı˛ Ù≈¬È¬¬Û±ÀÓ¬ Ó¬±øάˇÓ¬ ˝√√À˚˛ ˙”Ú…Ó¬±˚˛ Œˆ¬À¸ Œ¬ıάˇ±À26√ º øfl¡c õ∂‰¬G ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ı
1942-¤¬ı˛ ≈√øˆ«¬Àé¬ ˘é¬ ˘é¬ ˜±Ú≈¯∏ Ú± Œ‡ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ˚˛ ¬ı˛±ô¶±‚±ÀȬ, Ù≈¬È¬¬Û±ÀÓ¬ ˜±¬ı˛± Ê√±ÀÚÚ ¤˝◊√ ’ÀÒ±·øÓ¬ ø‰¬¬ı˛¶ö±˚˛œ Ú˚˛, ¤fl¡ø√Ú ¤¬ı˛ ¸˜±ø5 ˝√√À¬ı˝◊√º Ó¬±˝◊√ fl¡ø¬ı ¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛
Œ·ÀÂ√º øfl¡c Ó¬±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ ¬ıÀ˘ ˜ÀÚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ˜‘Ó≈¬… ¸•ÛÀfl«¡ ¸±Ò±¬ı˛Ì ë’ÚÀôL¬ı˛ ’Ù≈¬¬ı˛ôL Œ¬ı˛ÃÀ^¬ı˛ øÓ¬ø˜À¬ı˛í [45] ¤¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ¸ø=Ó¬
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øÚ˜«˜ ά◊√±¸œÚ… › Ó¬œ¬ıË ’Úœ˝√√±º ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤˝◊√ ∆ÚøÓ¬fl¡ ˜”˘…À¬ı±Ò˝√√œÚÓ¬± Œ√À‡ ˜”˘…À¬ı±ÀÒ¬ı˛ Œ˙¯∏ fl¡Ô± fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
fl¡ø¬ı ø˙ά◊À¬ı˛ ά◊ÀͬÀÂ√Ú – ì’±˜¬ı˛± øfl¡ øÓ¬ø˜¬ı˛ ø¬ı˘±¸œ∑
ìÓ¬¬ı≈› Œfl¡±Ô±› Œfl¡±ÀÚ± õ∂œøÓ¬ ŒÚ˝◊√ ¤Ó¬ø√Ú ¬ÛÀ¬ı˛º ’±˜¬ı˛± ŒÓ¬± øÓ¬ø˜¬ı˛ ø¬ıÚ±˙œ
Ú·¬ı˛œ¬ı˛ ¬ı˛±Ê√¬ÛÀÔ Œ˜±Àάˇ Œ˜±Àάˇ ø‰¬˝ê ¬ÛíÀάˇ ’±ÀÂ√  , ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√
¤fl¡øȬ ˜‘ÀÓ¬¬ı˛ Œ√˝√ ’¬ÛÀ¬ı˛¬ı˛ ˙¬ıÀfl¡ Ê√άˇ±À˚˛ ’±˜¬ı˛± ŒÓ¬± øÓ¬ø˜¬ı˛ ø¬ıÚ±˙œî
Ó¬¬ı≈› ’±Ó¬ÀÇ ø˝√√˜ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ø¡ZÓ¬œ˚˛ Œfl¡±ÀÚ± ˜¬ı˛À̬ı˛ fl¡±ÀÂ√ºî [ìøÓ¬ø˜¬ı˛ ˝√√ÚÀÚ¬ı˛ ·±Úî, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í]
[ìø¬ıøˆ¬iß Œfl¡±¬ı˛±¸î, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í] fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ¢∂Lö 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í-
’Ô¬ı± ¤¬ı˛ ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ¤¬ı— ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸—fl¡˘Úº ¬ı˛‰¬Ú±fl¡±˘ 1934-1950º
ì˘e¬ı˛‡±Ú±¬ı˛ ’iß Œ‡À˚˛ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ¸—fl¡˘ÀÚ¬ı˛ Œ˜Ã˘ ’¬ı˘•§Ú ¸˜˚˛ › ¸˜±Ê√ ¤¬ı— ¸˜˚˛ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛
˜Ò…ø¬ıM√√ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ øÚ¬ı˛±˙±¬ı˛ ø˝√√À¸¬ı øάø„√√À˚˛ ø¡Z¬ı±‰¬øÚfl¡Ó¬±˚˛ ø¬ıÒ‘Ó¬ ˜±Ú¬ı¸M√√± õ∂fl‘¡Ó¬ ¶§¬ı˛+¬Û ά◊ƒ‚±È¬Ú¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı«
Ú«√˜±¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ˙”Ú… ›ˆ¬±¬ı˛ø¬ıËÀÊ√ ά◊Àͬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Û≈Ú¬ı˛±ø¬ı©®±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ øÓ¬øÚ ø¬ıø26√iß ¬ÛœøάˇÓ¬ › é¬˚˛flv¡±ôL ¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡
Ú«√˜±˚˛ ŒÚÀ˜ --------------------------------------------------------------------------------------------------
45] ë블˚« õ∂øÓ¬˜íí, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í ¢∂ÀLö¬ı˛ Œ˙¯∏ ˘±˝◊√Ú
ºº 92ºº ºº 93ºº
ά◊MœÌ« ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√øÂ√À˘Úº ¤˝◊√ Ê√Ú… 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í-¬ı˛ ¬Û±Í¬fl‘¡øÓ¬ÀÓ¬ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸,
’±À˘± ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ øÚÂ√fl¡ ˙s ˜±S ˝√√À˚˛ Ô±Àfl¡øÚ, ’±ø√fl¡Àä¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛Ó¬± › ¬ı…±ø5 øÚÀ˚˛
¬ı±¬ı˛ ¬ı±¬ı˛ øÙ¬À¬ı˛ ’±À¸º ¸˜±Ê√ › ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ ˚‡Ú S꘱·Ó¬ ˆ¬±„√√‰≈¬¬ı˛ ‰¬˘ÀÓ¬ Ô±Àfl¡,
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸—À¬ı√Ú˙œ˘ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ÛÀé¬ ’ø¶ö¬ı˛ Œ¸˝◊√ Sê±øôLfl¡±À˘ ¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ±
˜”˘…À¬ı±ÀÒ¬ı˛ ¸eøÓ¬ ¸•ÛÀfl«¡ õ∂ùü ¬Î¬◊O±¬ÛÚ fl¡¬ı˛± Â√±Î¬ˇ± ’Ú… ά◊¬Û±˚˛ ŒÚ˝◊√ ’±¬ı˛º ’±¬ı±¬ı˛
øÓ¬øÚ Œ˚À˝√√Ó≈¬ øÓ¬ø˜¬ı˛ ø¬ı˘±¸œ fl¡ø¬ı ÚÚ, øÓ¬ø˜¬ı˛ ø¬ıÚ±˙œ ¤fl¡ ’¢∂¬ÛøÔfl¡ ά◊M√¬ı˛ÀÌ ˆ¬±¬ı
¬ı…?Ú± Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıfl‘¡øÓ¬¬ı˛ Œ˜Ã˘ ά◊¬Û±√±Úº 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í-¬ı˛ õ∂±˚˛ õ∂øÓ¬øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú± ¤¬ı— ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ’ôL¬ıÓ«¬œ ’±À˘± › ’gfl¡±À¬ı˛¬ı˛ ∆¡ZÓ¬Ó¬± ¬Û±Í¬fl‘¡øÓ¬¬ı˛
ÚÓ≈¬Ú ø¬ıÚ…±¸Àfl¡ ¸y¬ı¬Û¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º ¤˝◊√ ø¬ıÚ…±À¸¬ı˛ õ∂Ò±Ú ’Ú≈‚Ȭfl¡ ø˝√√À¸À¬ı fl¡±Ê√
fl¡À¬ı˛ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸±˜±øÊ√fl¡ √±˚˛¬ıXÓ¬±º ’±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸±˜±øÊ√fl¡ √±˚˛¬ıXÓ¬±¬ı˛ ’±Ò±À¬ı˛ ¬fl¡ø¬ı
¬ıÀ˘Ú–
ì˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸=±ø¬ı˛Ó¬ Œ˝√√ ø¬ıøˆ¬iß Ê√±øÓ¬, ˜Ú, ˜±Ú¬ıÊ√œ¬ıÚ,
¤˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ˜≈‡ ˚Ó¬ Œ¬ıø˙ Œ‰¬Ú± ˚±˚˛ ‰¬˘± ˚±˚˛ ¸˜À˚˛¬ı˛ ¬ÛÀÔ
Ó¬Ó¬ Œ¬ıø˙ ά◊M√¬ı˛Ì ¸Ó¬… Ú˚˛, Ê√±øÚ , Ó¬¬ı≈ :±ÀÚ¬ı˛ ø¬ı¯∏JÀ˘±fl¡œ ’±À˘±
’øÒfl¡ øÚ˜«˘ ˝√√À˘ ÚȬœ¬ı˛ Œõ∂À˜¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ˆ¬±À˘±
¸Ù¬˘ ˜±Ú¬ı Œõ∂À˜ ά◊»¸±ø¬ı˛Ó¬ ˝√√˚˛ ˚ø√, Ó¬À¬ı
Ú¬ı Ú√œ Ú¬ı ڜάˇ Ú·¬ı˛œ Úœø˘˜± ¸‘ø©Ü ˝√√À¬ıº
’±˜¬ı˛± ‰¬À˘øÂ√ Œ¸˝◊√ ά◊8˘ ¸”À˚«¬ı˛ ’Ú≈ˆ¬À¬ıºî
[ì’±g±¬ı˛ ŒÔÀfl¡î, 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í]
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…S ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ìøÚÀÊ√Àfl¡ Œfl¡¬ıø˘ ’±RSêœ˚˛ fl¡ø¬ı˛, ڜάˇ
·øάˇº ڜάˇ Œˆ¬À„√√ ’gfl¡±À¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˚ÃÚ Œ˚ÃÔ ˜La̱¬ı˛
˜±ø˘Ú… ¤Î¬ˇ±À˚˛ ά◊»Sê±ôL ˝√√ÀÓ¬ ˆ¬˚˛
¬Û±˝◊√º ø¸g≈˙s ¬ı±˚˛≈˙s Œ¬ı˛Ã^˙s ¬ı˛Mê√˙s ˜‘Ó≈¬…˙s ¤À¸
ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ ά±˝◊√Úœ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Ú±À‰¬-ˆ¬˚˛ ¬Û±˝◊√-&˝√√±˚˛ ˘≈fl¡±˝◊√,
˘œÚ ˝√√ÀÓ¬ ‰¬±˝◊√-˘œÚ-¬ıËp¡˙Às ˘œÚ ˝√√À˚˛ Œ˚ÀÓ¬
‰¬±˝◊√º ’±˜±À√¬ı˛ ≈√í˝√√±Ê√±¬ı˛ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ :±Ú ¤-¬ı˛fl¡˜ºî
[ì˝◊√øÓ¬˝√√±¸˚±Ú∏î, 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í]
Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ø˙鬱 ˜±Ú¬ı Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ Sê˜ Î¬◊M√¬ı˛À̬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì±Àfl¡
Ê√±¢∂Ó¬ fl¡À¬ı˛º ά◊Vœ5 fl¡À¬ı˛º fl¡±¬ı˛Ì, ¤fl¡˜±S Ê√œ¬ıÚ±Úµ˝◊√ ¬ı˘ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Ú –
ºº 94ºº
ì˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ‡“≈άˇÀ˘˝◊√ ¬ı˛±ø˙ ¬ı˛±ø˙ ≈√–À‡¬ı˛ ‡øÚ
Œˆ¬√ fl¡À¬ı˛ Œ˙±Ú± ˚±˚˛ q|+¯∏±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˙Ó¬˙Ó¬
˙Ó¬ Ê√˘Á¡Ú«±¬ı˛ Ò√ıøÚºî
[ìŒ˝√√ ˝√√+√˚˛î, 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í]
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Ê√·» ’±˜±À√¬ı˛ ’ôL«√œ¬Û ˝√√+√˚˛Àfl¡ ·±˚˛Sœ ˜ÀLa¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
¬ı±¬ı˛¬ı±¬ı˛ qX › ¬Ûø¬ıS fl¡À¬ı˛º ’±˜±À√¬ı˛ ø¬ıÀ¬ıfl¡, ¬ı≈øX, ˜Ú-õ∂±Ì-˝√√+√˚˛Àfl¡ qX fl¡À¬ı˛,
¬Ûø¬ı˛˙œø˘Ó¬ fl¡À¬ı˛ ¬Û”Ì« ˜±Ú≈¯∏ ˝√√›˚˛±¬ı˛ Œõ∂¬ı˛Ì± ŒÊ√±·±˚˛º
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±Ê√·ÀÓ¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±
¤fl¡øȬ õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚˛º fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±, Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±, ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸
¸À‰¬Ó¬Ú±› fl¡±¬ı… õ∂øÓ¬Ó¬œÀÓ¬ ¸˜±Úˆ¬±À¬ı Ê√±·¬ı˛+fl¡º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’ø¶ö¬ı˛ ˜ÀÒ… ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¶ÛµÚ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Úº ’±¬ı˛ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú
¬ıÀ˘˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º˛ fl¡ø¬ı øÚÀÊ√ ¤fl¡Ê√Ú ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛
’Ò…±¬Ûfl¡ øÂ√À˘Úº Ó¬±˝◊√ ¶§ˆ¬±¬ıÓ¬˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú± › Œ¬ı±Ò Ó≈¬˘Ú±˚˛ ¤fl¡È≈¬ Œ¬ıø˙
˜±S±˚˛ fl¡±Ê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ó¬À¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı… Œ˚˜Ú fl¡ø¬ıÓ¬± ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ õ∂Ô˜ ¬Û¬ı« ŒÔÀfl¡˝◊√
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√, Ó¬^n¬Û Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±
õ∂Ó¬…鬈¬±À¬ı ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ ëfl¡ø¬ıÓ¬±í [1980] fl¡±¬ı…¢∂Lö ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ¸˜˚˛ ŒÔÀfl¡º Ó¬±¬ı˛ ˜±ÀÚ
¤˝◊√ Ú˚˛ Œ˚, Ó“¬±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡±¬ı…¢∂Lö 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í [1963]
ëøÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙sí [1965], ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…í [1968], ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛
Ù¬±À˘í [1972] ¤¬ı— ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí [1975] ¢∂ÀLö ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ŒÚ˝◊√º
’±¸À˘ ‚ȬڱøȬ Ó¬± Ú˚˛, ¤˝◊√ ¸˜ô¶ fl¡±À¬ı… fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ õ∂À˚˛±Ê√ÀÚ fl¡‡Ú› fl¡‡Ú›
˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ‘√©Ü±ôL ¤À¸ÀÂ√ Œ·Ã̈¬±À¬ı, ¤Àfl¡¬ı±À¬ı˛ ˜≈‡… ¸À‰¬Ó¬fl¡ ø˝√√À¸À¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ õ∂±À̬ı˛
˜ÀÒ… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¶ÛµÚ ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ ëfl¡ø¬ıÓ¬±í › ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí [1985]
fl¡±¬ı…¢∂ÀLöº ¤‡±ÀÚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Û±˙±¬Û±ø˙ ¸˜˚˛À‰¬Ó¬Ú±› fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±¬ı…ˆ¬±¬ıÚ±Àfl¡
õ∂¸±ø¬ı˛Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
¸˜±Ê√Àfl¡ Œ¬ı±Á¡±˝◊√ Œ˚ Œfl¡±ÀÚ± ¸» fl¡ø¬ı¬ı¬õ∂Ò±Ú fl¡Ó«¬¬ı… › Ò˜«º Úœ˘˜øÌ ¤fl¡Ê√Ú
¸˜±Ê√ ¸À‰¬Ó¬fl¡ › ¸» fl¡ø¬ı øÂ√À˘Ú ¬ıÀ˘˝◊√ øÓ¬øÚ ¸˜±Ê√Àfl¡ ¬ı≈Á¡ÀÓ¬ ¸¬ı ¸˜˚˛ Œ‰¬©Ü±
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ’±¬ı˛ ¤ fl¡±¬ı˛ÀÌ˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡Ô±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛Àõ∂øé¬ÀÓ¬ ¬ı˘± ˚±˚˛ øÓ¬øÚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±Àfl¡
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œˆ¬Ó¬À¬ı˛ øÚ¬Û≈̈¬±À¬ı ά◊À~‡ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’±¸À˘, Úœ˘˜øÌ Ê√±ÚÀÓ¬Ú ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛
¬ıdÊ√·» ¸¬ı¸˜˚˛ ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ¶§õüÊ√·»Àfl¡ ˆ≈¬˘ õ∂˜±øÌÓ¬ fl¡À¬ı˛º ¤ fl¡±¬ı˛ÀÌ ¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ ¬ıdÊ√·»
ºº 95ºº
˚ø√ ’±˜±À√¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ’Ô«˝√œÚ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇ, Ó¬±˝√√À˘ ’±˜±À√¬ı˛ ’ôL¬ı˛À‰¬Ó¬Ú±› ˙”Ú…Ó¬±˚˛ ’±Sê±ôL Œ√‡± ø√À˚˛ÀÂ√º ¬Û”À¬ı«¬ı˛ Œ¸˝◊√ øÚ˜«˘ ’±Úµ˜˚˛ Ê√ÚÊ√œ¬ıÚ ’±¬ı˛ ŒÚ˝◊√º Ó¬œ¬ıË ˝√√Ó¬±˙±˚˛ fl¡ø¬ı
˝√√À˚˛ ¤fl¡ø√Ú ’Ô«˝√œÚ ˝√√À˚˛ ¬ÛάˇÀ¬ıº øfl¡c Úœ˘˜øÌ ¤ ¸Ó¬… ά◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú Œ˚, ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ Ê√·» Œfl¡¬ı˘˜±S ¬ıÓ«¬˜±Ú ˚≈À·¬ı˛ ˜”˘…À¬ı±ÀÒ˝◊√ ¸œø˜Ó¬ Ú˚˛º ¤ Ê√Ú… ¬ı˘± ˚±˚˛ ëë·“±›‡Ú ŒÓ¬øÓ¬˚˛± ¤Ê√±fl¡
õ∂±À̬ı˛ ά◊7¡¡¡œ¬ıÚœ ά◊»À¸¬ı˛ ¸g±ÀÚ ’±R·Ó¬ ˝√√À˚˛√ øÓ¬øÚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± ·ˆ¬œ¬ı˛ˆ¬±À¬ı ά◊¬Û˘øt ŒÏ“¬±¬ı˛± fl¡±Î¬◊¬ı˛œ ∆˝√√ ά◊ø¬ı˛ ·ë˘
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı ’±˜±À√¬ı˛ ˜ÀÚ ¬ı˛±‡ÀÓ¬ ˝√√À¬ı, Úœ˘˜ø̬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ’±Î¬ˇ±À˘ ˘≈øfl¡À˚˛ fl≈¡fl≈¡˝√√± ∆˝√√ Ò±ÚÀ¬ı±¬ı˛
’±ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˚≈·À‰¬Ó¬Ú±, ¶§À√˙À‰¬Ó¬Ú± ¤¬ı— ¸À¬ı±«¬Ûø¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√…À¬ı±Òº ¬Ûfl¡± ά±ø˘˜¬ı˛ &øȬ¬ı˛ √À¬ı˛ ˜±Ó¬À¬ı±¬ı˛
ëfl¡ø¬ıÓ¬±í fl¡±¬ı…¢∂LöøȬ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛ 1980 ¸±À˘º ˚ø√› ¤¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±fl¡±˘ 1975-80 Œ˚øÓ¬˚˛± Â√±˝◊√ ˝√√í˘ºíí
¸Ú ¬Û˚«ôLº ¤˝◊√ ¬ı˛‰¬Ú±fl¡±À˘¬ı˛ ¸˜˚˛ ’ø¢ü·ˆ«¬ ’¸À˜¬ı˛ ¬ı˛±Ê√ÕÚøÓ¬fl¡ ’ø¶ö¬ı˛Ó¬± ˆ¬e≈¬ı˛ [ì’±è ŒÓ¬øÓ¬˚˛±˝◊√ ’:±Ú ∆˝√√ ¬Ûø¬ı˛øÂ√À˘±î, ë fl¡ø¬ıÓ¬±í], [¤fl¡]
’±Ô«¸±˜±øÊ√fl¡ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬, ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ ¸—fl¡È¬, ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ w±Ó‘¬‚±Ó¬œ ¸—‚¯∏«, õ∂˙±¸ÀÚ¬ı˛ øÚá≈¬¬ı˛ ^nÓ¬ ¸±˜±øÊ√fl¡ ’¬ıé¬À˚˛ Ê√Ê«√ø¬ı˛Ó¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ∆√ÚøµÚ Ê√œ¬ıÚº ’±Àµ±˘ÀÚ¬ı˛ Ú±À˜
øÚ˚«±Ó¬Ú, ˙±¸fl¡ Œ|ø̬ı˛ Ú¢ü Ú±¬ı˛fl¡œ˚˛ ά◊~±¸ fl¡ø¬ı õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛ ˝√√+√˚˛, ˜Ú, ¤fl¡ õ∂fl¡±¬ı˛ øÚ˚«±Ó¬Ú ‰¬˘øÂ√˘ ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ê√œ¬ıÚº ˆ¬e≈¬ı˛ ’±Ô«¸±˜±øÊ√fl¡ fl¡èÌ ’¬ı¶ö±˚˛
õ∂±Ì ¬ı…øÔÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√, Œ¸˝◊√ ’¬ı…Mê√ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ fl¡Ô± fl¡ø¬ı õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ¤˝◊√ ¬Û˚«±À˚˛¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ˝√√±˝√√±fl¡±À¬ı˛ ¤fl¡ ˜˜«±øôLfl¡ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬¬ı˛ ά◊æ√¬ı ˝√√˘º é≈¬Ò±Ó«¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±øÓ«¬
ø¬ıøˆ¬iß fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ø¬ıøˆ¬iß ’Ú≈¯À∏ e¬ı˛ ˜±Ò…À˜ fl¡ø¬ı øÚÀÊ√¬ı˛ Œ¸˝◊√ ˜ÀÚ±À¬ı√Ú± Ù≈¬øȬÀ˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ıÌ«Ú±˚˛ ’±¬ı˛› ‚Úœˆ”¬Ó¬ ˝√√À˚˛ ›Àͬ–
¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ì˘À‚±Ìœ˚˛± ¬ı≈ϬˇœÊ√ÚœÀ˚˛ fl¡íÀ˘
¸M√√¬ı˛ √˙fl¡ ŒÔÀfl¡˝◊√ ’¸À˜ ¬õ∂¬ı˘ˆ¬±À¬ı Œ√‡± ø√À˚˛øÂ√˘ Ê√±Ó¬œ˚˛Ó¬±¬ı±√œ ’±Àµ±˘Úº Œ¬ı±¬Û±˝◊√ ’±è∏ Úfl¡ø¬ı
¤˝◊√ ·Ì ë’¸˜ ’±Àµ±˘Úí-¤ ’¸À˜¬ı˛ õ∂±˚˛ ’ÀÚfl¡ ø˙äœ ¸±ø˝√√øÓ¬…fl¡˝◊√ Ê√øάˇÀ˚˛ ¬ÛÀάˇøÂ√À˘Ú, ¬Û±Úœ &ø‰¬ ø˙˘ ˝√√í˘
øfl¡c Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú øfl¡Â≈√Ȭ± øÚ¶Û‘˝√ › ¸—˙˚˛±26√iß ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ ’±Àµ±˘ÀÚ¬ı˛ ά◊ÀM√√Ê√Ú± ’iß &ø‰¬ ø¬ı˝√√ ˝√√í˘î
ŒÔÀfl¡ ¤fl¡È≈¬ ”√À¬ı˛ ¸À¬ı˛ ¬ı˛˝√◊À˘Úº ˝◊√øÓ¬˜ÀÒ… ¤˝◊√ ’±Àµ±˘ÀÚ ’˜±Ú≈ø¯∏fl¡ w±Ó‘¬‚±Ó¬œ ¸—‚À¯∏¬« ı˛ [Ó¬À√¬ı, øÓ¬Ú ]
¸‘ø©Ü ˝√√˚˛º ¸¬ı˛fl¡±ø¬ı˛ ¬Û≈ø˘˙ › ’Ò«¸±˜ø¬ı˛fl¡ ¬ı±ø˝√√Úœ¬ı˛ ¬Û±˙ø¬ıfl¡ ’Ó¬…±‰¬±¬ı˛ ‰¬¬ı˛˜ ¸œ˜±˚˛ é≈¬Ò±Ó«¬ ¬ı‘X± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Œ˚, ¬Û”À¬ı«¬ı˛ Œ¸˝◊√ Œ¸±Ú±ø˘ ø√Ú ’±¬ı˛ ŒÚ˝◊√, Œ˚‡±ÀÚ ’±À· Ê√˘
ø·À˚˛ Œ¬Û“ÃÂ√±˚˛º ¤˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛ ·Ì ά◊ij±√Ú± ¤¬ı— ¬ı˛±©Ü™œ˚˛ ¸La±À¸¬ı˛ Ú±¬ı˛fl¡œ˚˛ ‘√˙…±¬ıø˘¬ı˛ øÂ√˘, ’±Ê√ Ó¬± fl¡øÍ¬Ú ø˙˘±˚˛ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Œ˚‡±ÀÚ ’Ài߬ı˛ õ∂±‰≈¬˚« øÂ√˘ ’±Ê√ Ó¬± ø¬ıÀ¯∏
‚Ȭڱ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√˚˛Àfl¡ ¬ı…øÔÓ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ˜±Ú¬ı√¬ı˛√œ fl¡ø¬ı ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¤˝◊√ ∆ÚøÓ¬fl¡ ˜”˘…À¬ı±ÀÒ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ÌÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
’Ò–¬ÛÓ¬Ú Œ√À‡ fl¡±Ó¬¬ı˛ ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√Úº ¤˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ øfl¡Â≈√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œé¬±ˆ¬, ¤ Œ˝√√Ú ’±Ô«-¸±˜±øÊ√fl¡ ¸—fl¡ÀȬ¬ı˛ fl¡±À˘ ¬ı˛±©Ü™œ˚˛ ¸La±¸ Œ˙¯∏ ø¬ıµ≈ÀÓ¬ Œ¬Û“ÃÀÂ√ øÂ√˘º
ø¬ı˝3√ ˘Ó¬±, ø¬ı¶ú˚˛ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º ¬Û≈ø˘˙¬ı±ø˝√√Úœ ŒÔÀfl¡ qè fl¡À¬ı˛ ’Ò«¸±˜ø¬ı˛fl¡, ¤˜Úøfl¡ ¸±˜ø¬ı˛fl¡ ¬ı±ø˝√Úœ¬ı˛ √˜Ú ¬ÛœÎ¬ˇÀÚ
ëfl¡ø¬ıÓ¬±í ¢∂ÀLö¬ı˛ ë’±è ŒÓ¬øÓ¬˚˛±˝◊√ ’:±Ú ∆˝√√ ¬Ûø¬ı˛øÂ√À˘±í fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ fl¡ø¬ı ¤fl¡ Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛ ’¸ø˜˚˛± Ê√±Ó¬œ˚˛ Ê√œ¬ıÀÚ ø¬ıˆ¬œø¯∏fl¡± Œ√‡± ø√À˚˛øÂ√˘º ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¸¬ı«ô¶À¬ı˛ ¤˝◊√
ø¬ı¯∏J ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬ÀÓ¬ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬ ¬ı˛‰¬Ú±¬ı˛ ¬ÛȬˆ≈¬ø˜ ¬ı…±‡…± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ øÚ˚«±Ó¬Ú, ’Ó¬…±‰¬±¬ı˛ ‰¬˘øÂ√˘º ¤˜Ú˝◊√ ¤fl¡øȬ ‚Ȭڱ¬ı˛ ¸±é¬œ fl¡ø¬ı –
fl¡ø¬ı øÚÀÊ√˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – 옱Ú≈˝√ÀȬ± ά◊‡ø˝√√ Œ·øÂ√˘
ì¬ı±Ó¬ø¬ı˛ fl¡±fl¡Ó¬Ó¬ [ŒÚø˘¬ı˛ ˝√√Ó¬…±fl¡±G] ¬ÛøϬˇ ’±è fl¡ø¬ı ¬ıg≈ ˝√√À¬ı˛fl¡‘ ¯û ŒÎ¬fl¡±¬ı˛ ˜≈‡Ó¬ñ ŒÓ¬Ê√ ¬ıø˜ fl¡ø¬ı˛øÂ√˘
‚¬ı˛À¬ı±¬ı˛Ó¬ ¤Ù¬±˘¬ı˛ ¬Û¬ı˛± Ê≈√˝◊√ ˘·±˝◊√ ø√ ˆ¬˚˛±¬ı˝√√ ’ø¢üfl¡±G¬ı˛ ¸‘ø©Ü fl¡¬ı˛± fl¡Ô± qøÚ ëfl¡ø¬ıÓ¬±í¬ı˛ Ú«√˜±Ó¬ ¬ı±·ø¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛øÂ√˘
‰¬ø~˙ Ú•§¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±ÀȬ± ø˘ø‡øÂ√À˘±“ºî [ 46 ] ˜≈‡‡Ú¬ı˛ ¤Ù¬±˘
fl¡ø¬ı¬ı˛ øõ∂˚˛ fl¡±ø∫Ó¬ ˙±ôL, ø¶ß* ¸˝√√Ê√ ¸¬ı˛˘ ¢∂±˜…Ê√œ¬ıÀÚ ˝√√ͬ±» ’±Ê√ ’¬ı˛±Ê√fl¡Ó¬± ¤¬ı˛±˝◊√ ∆·øÂ√˘
--------------------------------------------------------------------------------------------------
46]Œ·±˝√√“±˝◊√, ˝√√œÀ¬ı˛Ì [¸•Û±.]– ¸±·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫, ¬Û‘–215
ºº 96ºº ºº 97ºº
 Ó¬±¬ı˛ ø¬ÛÂ√ÀÓ¬± [ì˝√√—¸Ò√ıøÚ qøÚÀ“√±î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
¬ı≈ÀȬÀ¬ı˛ &ø¬ı˛˚˛±˝◊√ “√±Ó¬À¬ı±¬ı˛ ¬ı±
ˆ¬±ø„√√ Œ¬Û˘±˝◊√øÂ√˘ ìŒ√›¬Û¬ı«Ó¬¬ı˛ ’±g±¬ı˛Ó¬ ø˙˘¬ı˛
&5±eÓ¬ Ê≈√˝√◊ ˘·±˝◊√ ø√øÂ√˘ ˜”øÓ«¬À¬ı±¬ı˛ ‚”ø¬ı˛ Ù≈¬À¬ı˛
’±è∏... î ˝√√±Ó¬ ˆ¬„√√± ø¬ı¯≈û ˜”øÓ«¬À¬ı±À¬ı˛ ø‰¬˚˛“À¬ı˛
[Ó¬À√¬ı, ‰¬±¬ı˛] Œ˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ≈√‡ÀÚ› Œ˜±fl¡ ø‰¬˚˛“À¬ı˛íí
¤˝◊√ Ê√‚Ú… ˙±¸fl¡ Œ|ø̬ı˛ øÚá≈¬¬ı˛Ó¬±˚˛ fl¡ø¬ı ø¬ı¯∏J ˝√√À˚˛ÀÂ√Ú, øÒ√!¡±¬ı˛ Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú, [ìŒ√›¬Û¬ı«Ó¬¬ı˛ ’±g±¬ı˛Ó¬ ø˙˘¬ı˛î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
Œé¬±ˆ¬ ˝√√Ó¬±˙±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’ôL¬ı˛±R± Œfl“¡À¬Û ά◊ÀͬÀÂ√º ¬ıÓ«¬˜±Ú ¤˝◊√ ¸—fl¡È¬, ’¬ı˛±Ê√fl¡Ó¬± › Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, Ê√œ¬ıÀÚ ’øÊ«√Ó¬ ¸≈‡-≈√–‡, ¬ı…Ô±-Œ¬ı√Ú±, ˚La̱ › ’±ÚÀµ¬ı˛ ˜Ò…
øÚÀ©Û¯∏Ì Ó¬±¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ ˜Ú≈¯∏…ÀQ¬ı˛ ¤˜Ú ‰¬¬ı˛˜ ’¬ı˜±ÚÚ± fl¡ø¬ı ’±¬ı˛ ¸˝√√… fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√Ú ø√À˚˛ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ Ÿ¬øX˙±˘œ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º ¤˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ øÓ¬øÚ ’Ê«√Ú
Ú±º ¬Û±¬ı˛¶Ûø¬ı˛fl¡ ¤˝◊√ ¸¬ı ‚Ȭڱ&ø˘ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝√√+√˚˛ ˜Ú õ∂±ÌÀfl¡ ’¸œ˜ ˚La̱˚˛ ø¬ıX fl¡À¬ı˛øÂ√˘º fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ø¬ı¬ı˛˘ ˜±Ú¬ıœ˚˛ ˜”˘…À¬ı±Òº qÒ≈ ’±—ø·Àfl¡¬ı˛ ‰¬±èQ Ú˚˛, ά◊¬Û˘øt¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬›
¤˝◊√ ˜±Úø¸fl¡ ˚La̱, fl¡ø¬ı¬ı˛ ¬ı…øMê√·Ó¬ Ê√œ¬ıÚÀfl¡› ’øӬᬠfl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘øÂ√˘  , Œ¸ fl¡Ô± fl¡ø¬ı Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± Œ|á¬Q ’Ê«√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛¬Û$¡ ˜ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ˆ¬±¬ıÚ±&ø˘ [ø¬ıÀ˙¯∏ fl¡À¬ı˛
øÚø¡Z«Ò±˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ¸À‰¬Ó¬Ú±] õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡±¬ı… ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí [1985]
쉬±¬ı ŒÚ±˚˛±À¬ı˛“± ¢∂ÀLöº ¤˝◊√ ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬ ¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂LöøȬ qÒ≈ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ|ᬠ¢∂Lö-
qøÚ¬ı ŒÚ±˚˛±À¬ı˛“± ˝◊√ Ú˚˛, ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¤fl¡øȬ ˜˝√√±˜”˘…¬ı±Ú ¸•Û√º
fl¡í¬ı ŒÚ±˚˛±À¬ı˛“± ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí 1985 ¸ÀÚ õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√˚˛º ¢∂LöøȬ¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú±fl¡±˘ 1981 ŒÔÀfl¡
ˆ¬±ø¬ı¬ı ŒÚ±˚˛±À¬ı˛“± 1984 ¸Úº ¸≈√œ‚« ¤˝◊√ ¬Û“±‰¬ ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛ ˚±¬ıÓ¬œ˚˛ ’øˆ¬:Ó¬±, ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú˙œ˘ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛
‡±¬ı ŒÚ±˚˛±À¬ı˛“± ˜”˘…À¬ı±Ò, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À¬ı±Ò, ’¸ø˜˚˛± ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ¤fl¡ ø¬ı˙±˘ ¸˜±À¬ı˛±˝√√ñ õ∂±˚˛ ¸¬ı øfl¡Â≈√
q¬ı ŒÚ±˚˛±À¬ı˛“±íí ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√ ¤˝◊√ ¢∂ÀLöº ëfl¡ø¬ıÓ¬±í fl¡±¬ı…¢∂Lö ¬ı˛‰¬Ú± fl¡¬ı˛±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ
[Ó¬À√¬ı, øÓ¬Ú] ¬ı…±¬Ûfl¡ ¤fl¡øȬ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ’±À¸º ¤˝◊√ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ ˜”À˘ ’±ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ‡…±øÓ¬º ëfl¡ø¬ıÓ¬±í
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ‚Ȭڱ¬ı˛ ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ ø˘À‡ÀÂ√Ú, øfl¡c ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ ’¸±Ò±¬ı˛Ì ¸±Ù¬À˘…¬ı˛ Ê√Ú… 1981-¤ Ó“¬±Àfl¡ ¬ı˛±©Üœ™ ˚˛ 븱ø˝√√Ó¬… ’fl¡±À√ø˜í ¬Û≈¬ı˛¶®±À¬ı˛
&èQ ¤fl¡È≈¬ ’±˘±√±º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ Œ˚Ú ’¸ø˜˚˛± Ê√±Ó¬œ˚˛ ’±Àµ±˘ÀÚ¬ı˛ ¤fl¡øȬ √ø˘˘º ¸•ú±øÚÓ¬ fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛º ˆ¬±¬ı˛Ó¬¬ıÀ¯∏«¬ı˛ fl¡ø¬ı ˜˝√√À˘ Ó“¬±¬ı˛ Ú±˜ Â√øάˇÀ˚˛ ¬ÛÀάˇº qÒ≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛,
¸—À¬ı√Ú˙œ˘ ¸≈fl¡≈ ˜±¬ı˛ ¬ı‘øM√√Ò±¬ı˛œ fl¡ø¬ı˜Ú ¤˝◊√ ¬ı˛Mê√±Mê√ ¬ıÒ…ˆ”¬ø˜¬ı˛ ˝√√Ó¬…±˘œ˘±¬ı˛ ŒÚ¬ÛÀÔ… 1982 ¸ÀÚ ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ¸¬ı˛fl¡±À¬ı˛¬ı˛ fl¡ø¬ı ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¤fl¡˜±S õ∂øÓ¬øÚøÒ¬ı˛+À¬Û ˚≈À·±ù≠±øˆ¬˚˛±¬ı˛
õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ˜˝√√±fl¡±À˘¬ı˛ &è·yœ¬ı˛ ¬Û√À鬬ۺ àò≈·± ˙˝√√À¬ı˛ ëàò≈·± fl¡ø¬ıÓ¬± ¸g…±í˚˛ Œ˚±·√±Ú fl¡À¬ı˛Úº Ù¬À˘ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˚˙ ’¸À˜¬ı˛
ëfl¡ø¬ıÓ¬±í ¸—fl¡˘ÀÚ ì˝√√—¸Ò√ıøÚ qøÚÀÂ√±“ î fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ øˆ¬iß ˜±Úø¸fl¡Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛› Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ¸œ˜± Â√±øάˇÀ˚˛ ø¬ıÀù´¬ı˛ ’Ú… Œ√À˙› Â√øάˇÀ˚˛ ¬ÛÀάˇº àò≈·±¬ı˛ ¤˝◊√ ˚±S± fl¡ø¬ı¬ı˛
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¤‡±ÀÚ fl¡ø¬ı ’Ó¬œÓ¬‰¬±ø¬ı˛Ó¬±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ‹øÓ¬˝√√… › ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ê√œ¬ıÀÚ ¤fl¡øȬ ¬ı…±¬Ûfl¡ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ’±ÀÚº ’ˆ¬±¬ıÚœ˚˛ ¤˝◊√ ˜ÀÚ±¬ı˛˜ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛
ø√À˚˛ÀÂ√Ú – fl¡Ô± fl¡ø¬ı ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí ¢∂ÀLö¬ı˛ Œ˙À¯∏ ·√…±fl¡±À¬ı˛ ø˘ø¬Û¬ıX fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
ì¬ıUÓ¬ ø√Ú¬ı˛ ˜”¬ı˛Ó¬ ¤˝◊√ ¤Ê√±fl¡ Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí ¢∂LöøȬ Ú±Ú± ∆¬ı¬Û¬ı˛œÀÓ¬…¬ı˛ ¸˜±˝√√±À¬ı˛ ¸˜‘Xº Ó¬±¬ı˛
¬ı¬ı˛¯∏≈ÌÓ¬ øÓ¬øÓ¬À“√± ά◊¬Û±√±Ú Œfl¡¬ı˘ ¬ıø˝–√√õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ Ú˚˛, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’ôL–õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¸±—¶‘®øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛˜G˘
fl¡±ø˘√±À¸¬ı˛ ∆¸ÀÓ¬ ‰¬˜«i§Ó¬œ ŒÔÀfl¡ ¤À¸ÀÂ√º Ó“¬±¬ı˛ Ó¬ij˚˛ ά◊¬Û˘øt Ú±Ú± ˆ¬±¬ı-¬ı…?Ú±˚˛ ¬Ûø¬ı˛¶£≈¬È¬ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º ’±À·¬ı˛
Ú√œÓ¬ Ú±ø˜À“√±î fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¸Ù¬˘ ø¬ı¯∏˚˛¬ıd › ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ¤fl¡ ¸≈¯∏˜ ¸˜i§˚˛ ¤˝◊√ ¬ÛÀ¬ı« ‚ÀȬÀÂ√º

ºº 98ºº ºº 99ºº
¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛ø¬ıÀ¬ı˛±Òœ ¤¬ı— ¸˜‘X Ê√œ¬ıÚÀ¬ı±ÀÒ ‹fl¡…¬ıX ˝√√À˚˛ÀÂ√º ˙±øôL, õ∂·øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ qˆ¬ ø‰¬»fl¡±¬ı˛Àfl¡ ø¬ıÀ^±À˝√√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ά◊¬ı«¬ı˛± ˙øMê√¬ı˛ õ∂±Ì¬ıôL ˝√√À˚˛ ›Í¬±¬ı˛ ’±˝3√±Ú fl¡¬ı˛±
fl¡±˜Ú±¬ı˛ ¸Àe ˜±Ú¬ıœ˚˛ ≈√¬ı«˘Ó¬±¬ı˛ ø√fl¡&ø˘› õ∂fl¡±ø˙Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊√ ¸—fl¡˘ÀÚº Œfl¡Ú Ú± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¬ı˛±Ê√± Œ·Ã¬ı˛œÚ±Ô ø¸—À˝√√¬ı˛ ¸Àe Ê√øάˇÓ¬ ¤fl¡øȬ fl¡±ø˝√ø√Ú, ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
¸≈ø¶ö¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬ › ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ ˜ÀÒ… øÓ¬øÚ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÚøÚº fl¡±¬ı˛Ì ¬ı…±‡…± õ∂Ò±Ú Î¬◊¬ÛÊ√œ¬ı… ø¬ı¯∏˚˛º ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ¬Û±Àͬ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¤È¬± ¤fl¡È¬± ¬Û±√øȬfl¡±º øfl¡c õ∂Ó¬œfl¡˜˚˛
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ fl¡ø¬ı ¸˜±À˘±‰¬fl¡ ˝√√À¬ı˛fl‘¡¯û ŒÎ¬fl¡± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú– ¬ı…?Ú±˚˛ ¬ı±„ƒ√˜˚˛ ¬ı˛+¬Û øÚÀ˚˛ÀÂ√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º Œ·Ã¬ı˛œÚ±Ô ¤‡±ÀÚ Œfl¡¬ı˘
ëø˚ ¸˜˚˛ÀÂ√±˚˛±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí-Ó¬ ¸—fl¡ø˘Ó¬ ∆˝√√ÀÂ√º Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛ÀÂ√±˚˛±Ó¬ ¤fl¡Ê√Ú ø¬ıÀ˙¯∏ 붧·«À√¬ıí Ú˚˛º Œ·Ã¬ı˛œÚ±Ô fl¡±˜Ú±À˘±˘≈¬Û ¬Û≈≈è¯∏ ’±¬ı˛ ˝√√+√˚˛˝√œÚ ˙±¸Àfl¡¬ı˛
’¸ø˜˚˛± Ê√±Ó¬œ˚˛ Êœ¬ıÚ Ú±Ú± Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ά◊M√±˘, ’˙±øôL˜˚˛, ά◊À¡Z·-’øÚ(˚˛Ó¬±À¬ı˛ √œÌ«, ¤fl¡ Œ˚ÃÔ õ∂Ó¬œfl¡º ’¸˝√√±˚˛, ’¬ı˘± ¤fl¡ ¬ı˛˜Ìœ, Œ·Ã¬ı˛œÚ±ÀÔ¬ı˛ Œˆ¬±À·¬ı˛ ¸±˜¢∂œº ˙¬ı˛œ¬ı˛
ø¬ı˜”Ϭˇ, ø√˙±˝√√œÚº ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí-¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ø‰¬Sfl¡äÓ¬ ¤˝◊√ ¸˜˚˛ÀÂ√±˚˛±¬ı˛ èé¬ ¬ı±ô¶¬ı¬ı˛ Œˆ¬±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ’±¸± Œ·Ã¬ı˛œÚ±ÀÔ¬ı˛ Ê√Ú… ’¸˝√√±˚˛ Ú±¬ı˛œ Ó¬±¬ı˛ ‚À¬ı˛¬ı˛, Œ√À˝√√¬ı˛ ≈√˚˛±¬ı˛ [√¬ı˛Ê√±]
õ∂øÓ¬ø‰¬S Ú±Ú± ¬ı˛+À¬Û Œ√…±Ó¬Ú±˜˚˛ ∆˝√√ ’±ø˝√√ÀÂ√, øfl¡c èé¬, ¬ı±ô¶¬ı õ∂Ó¬…鬬ı˛+À¬Û ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ‡≈À˘ Ú± ¬ı˛±‡À˘ ά◊¬Û±˚˛ ŒÚ˝◊√º ’¬ı˘± Ú±¬ı˛œ Ó¬±˝◊√ ‚À¬ı˛¬ı˛ √¬ı˛Ê√±˝◊√ ‡≈À˘ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú Œé¬±Àˆ¬
Œ˝√√±˚˛±Ó¬Õfl¡ fl¡ø¬ı˜±Ú¸Ó¬ ˝◊√˚˛±¬ı˛ ’øˆ¬‚±Ó¬À˝√√ õ∂øÓ¬˜±˜˚˛ ∆˝√√ ά◊øͬÀÂ√º [47] ≈√–À‡ õ∂øÓ¬¬ı±À√ –
øfl¡c Ó¬Ô±ø¬Û fl¡ø¬ı, Ó“¬±¬ı˛ ’øÊ«√Ó¬ ˜”˘…À¬ı±Ò ŒÔÀfl¡ ”√À¬ı˛ ¸À¬ı˛ ’±À¸ÚøÚº ¸±˜ø˚˛fl¡ ì≈√À˚˛±‡Ú ≈√˚˛±¬ı˛ Œ˜ø˘ Ôø¬ı
øÓ¬øÚ ≈√–‡, fl¡©Ü, ˚La̱ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú, øfl¡c ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸≈Ó¬œ¬ıË ˆ¬±À˘±¬ı±¸± fl¡‡Ú› ˝√√±¬ı˛±ÚøÚº Œ·Ã¬ı˛œÚ±Ô ’±ø˝√√¬ı
Ê√œ¬ıÚ Ê≈√Àάˇ ¤˝◊√ ’øˆ¬:Ó¬± øÚÓ¬… ’±¬ıøÓ«¬Ó¬ ¤˝◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ·øÓ¬ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ∆˙˙¬ı ŒÔÀfl¡˝◊√ ≈√À˚˛±È¬± ˜„√√˝√ ˝√√±˘øÒ ¸±øÚ
’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ ’±¸ÀÂ√Úº ·øÓ¬¬ı˛ ¤˝◊√ øÚÓ¬… ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú, Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ…› ˘é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ≈√À˚˛±È¬± ‰¬fl≈¡Ó¬ ;˘±˝◊√ Ôø¬ı
·øÓ¬-˝◊√ Ê√œ¬ıÚº Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ ¶ÛµÚ fl¡ø¬ı ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ’Ú≈ ¬Û¬ı˛˜±Ì≈¬ı˛ ˜ÀÒ…› Œ√‡ÀÓ¬ ¸±Ó¬¬Û≈è¯∏˚˛œ ‰¬fl≈¡¬Û±Úœî
¬Û±Úº ˜˝√√±fl¡±À˘¬ı˛ ’À˜±‚ øÚÀ«√À˙, ’‘√˙… Œfl¡±ÀÚ± ˙øMê√¬ı˛ ’ôL¬ı˛±ÀÚ ‰¬Sêfl¡±À¬ı˛ ‚”Ì«±˚˛˜±Ú [ì≈√À˚˛±‡Ú ≈√˚˛±¬ı˛ Œ˜ø˘ Ôø¬ıî, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ øÚÓ¬… Ú‘Ó¬… fl¡ø¬ı õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ÿ¬X˜Ú øÚÀ˚˛, øÓ¬øÚ Î¬◊¬Û˘øt fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú, øÚ˚«±øÓ¬Ó¬ ¤˝◊√ Ú±¬ı˛œ ˝√√˚˛ÀÓ¬± ˜≈‡ Ù¬≈ÀȬ ø¬ıÀ^±˝√√ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√ Ú±, øfl¡c Ó¬±¬ı˛ ’¸˝√√±˚˛
Ú‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ˜˝√√±˙øMê√-Œfl¡º Ó¬±˝◊√ fl¡±¬ı…¢∂ÀLö¬ı˛ Ú±˜fl¡¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœíº Ú±¬ı˛œ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ Œé¬±ˆ¬ ;±˘± ˚La̱ Œ¬ı√Ú± õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ Œ˘‡Úœ¬ı˛ ¶ÛÀ˙« –
¤˝◊√ ¸•ÛÀfl«¡ ¸˜±À˘±‰¬fl¡ ˝√√œÀ¬ı˛Ú Œ·±˝√√“±˝◊√ ˚Ô±Ô«-˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – ì¬Û”√ø˘Õ˘ ›˘±˝◊√ ø‰¬˚˛“¬ı˛ÀȬ± ˜±ø¬ı˛ø¬ı
츗fl¡˘Ú‡Ú¬ı˛ Ú±˜fl¡¬ı˛Ì¬ı˛ ¸±Ô«fl¡º ø√Ú-¬ı˛±øÓ¬, Ÿ¬Ó≈¬ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú, Ê√ij ’±è ˜‘Ó≈¬…, ¸‘ø©Ü ˜±øȬ Ù¬±øȬ¬ı
’±è é¬˚˛, ˜e˘ ’±è ’˜e˘¬ı˛ ˜±ÀÊ√À¬ı˛ ’±&˚˛±˝◊√ Ôfl¡± ¬Û‘øÔ¬ıœ ¤ÀÚ Â√µÀÓ¬˝◊√ ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬±íº ¬Û±Úœø˝√√Õ˘ Ù≈¬È¬±ø√ ø˙˘Ù≈¬øȬ¬ı
Œ¸À˚˛˝◊√ Ó¬±¬ı˛ Ò√ı—¸, é¬˚˛, Ó¬±G¬ı, ø¬ıˆ¬œø¯∏fl¡± fl¡ø¬ıÀ˚˛ ’±À¬Ûøé¬fl¡ˆ¬±À¬ı õ∂˙±ôL ø‰¬ÀM√√ ¢∂˝√Ì √ø˘˚˛±˝◊√ ø√ø¬ı ŒÓ¬±¬ı˛ ˝√√±Ó¬¬ı˛
fl¡ø¬ı˛¬ı ¬Û“±ø¬ı˛Àº√ øfl¡c ¸—fl¡˘Ú‡øÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±À¬ı±¬ı˛ Œ˙¯∏ ø¬ı‰¬±¬ı˛Ó¬ Ê√œ¬ıÚ¬ı˛ ¸‘ø©Ü˙œ˘Ó¬± ˝√√±Ó¬œ“√±Ó¬¬ı˛ ˝√√±Ó¬î
’±è Œ¸Ãµ«˚…¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¤Àfl¡± ¤fl¡ÀȬ± ’‚«…ºî [48] [Ó¬À√¬ı]
ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂LöøȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… fl¡ø¬ı¬ı˛ õ∂‡¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ Œ‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± Œ˙±ø¯∏Ó¬ ¬ıø=Ó¬ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ |X± ˆ¬øMê√ ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜º Œ·Ã¬ı˛œÚ±ÀÔ¬ı˛ ˘±˘¸±¬ı˛
˚±˚˛º ¤‡±ÀÚ Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’¸À˜¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸¬ı˛ ‚Ȭڱ¬ı˛ fl¡Ô± ά◊À~‡ ’±ÀÂ√º øÚÀ©Ûø¯∏Ó¬ ¤˝◊√ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ˜˜Ó¬±, ¸˝√√±Ú≈ˆ”¬øÓ¬º Ó¬±Àfl¡ ˜±Ó‘¬¬ı˛+À¬Û ¸À•§±ÒÚ
¢∂ÀLö¬ı˛ 4Ú— fl¡ø¬ıÓ¬± ë≈√À˚˛±‡Ú ≈√˚˛±¬ı˛ Œ˜ø˘ Ôø¬ıí fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±À˝√√±˜ ¸±•⁄±ÀÊ√…¬ı˛ ¤fl¡ fl¡±˜±Ó«¬ fl¡À¬ı˛ ’Ó¬…±‰¬±ø¬ı˛Ó¬ ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ ø¬ıèÀX Ó¬œ¬ıË õ∂øÓ¬¬ı±À√ ¸¬ı˛¬ı ˝√√ÀÓ¬ ά◊»¸±ø˝√√Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
¬Û≈è¯∏ ¶§·«À√¬ı Œ·Ã¬ı˛±Ú±ÀÔ¬ı˛ ’¬Ûfl¡œøÓ«¬¬ı˛ fl¡Ô± Ó≈¬À˘ ÒÀ¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ¤fl¡øȬ ’¸±Ò±¬ı˛Ì ¸‘ø©Ü¬ı˛+¬Ûœ, ά◊¬ı«¬ı˛± ˙øMê√¬ı˛ ά◊»¸ ¤˝◊√ Ú±¬ı˛œ Œ˚Ú øÚÀÊ√Àfl¡ ˝√√œÚ, ≈√¬ı«˘ Ú± ˆ¬±À¬ıº Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ…
fl¡ø¬ıÓ¬±º ¬Û≈èÀ¯∏¬ı˛ fl¡±˜Ú±, ¬ı±¸Ú±, ˘±˘¸±˚˛ Ê√Ê√«ø¬ı˛Ó¬ ’¸˝√√±˚˛ Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ˝√√+√˚˛ øÚ„√√¬ı˛±ÀÚ± ’ÚôL ˙øMê√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ó¬±˝◊√ fl¡ø¬ı ø¬ıÚ•⁄ |X± Ê√±øÚÀ˚˛ Ó“¬±Àfl¡ ά◊Vœ5 fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì’±˝◊√ Ó¬˝◊√ ¬ı˛˝√Ϭ˘± ¬ÛÔ±¬ı˛Ó¬
--------------------------------------------------------------------------------------------------
47] ŒÎ¬fl¡±, ˝√√À¬ı˛fl‘¡¯û – ëëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœíí, ë·¬ı˛œ˚˛¸œí ¯∏ᬠ¬ıÂ√¬ı˛, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¸—‡…±, ÚÀˆ¬•§¬ı˛, 1998 ¬Û‘–86 ά◊˘e ∆˝√√ Ú±ø‰¬ø¬ı
48] Œ·±˝√√“±˝◊√ , ˝√√œÀ¬ı˛Ì [¸•Û±.]– 븱·¬ı˛Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫í ¬Û‘–XXIX[ˆ¬”ø˜fl¡±]
ºº 100ºº ºº 101ºº
 Ú±ø‰¬ø¬ı ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ Ú‘Ó¬…î øfl¡˝√√¬ı˛ ‚¬ı˛î
[Ó¬À√¬ı] [Ó¬À√¬ı]
fl¡ø¬ı ’±¬ı˛› ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ ’±Rø¬ı¸Ê«√Ú ¬ı…Ô« ˝√√À¬ı Ú±, Ó“¬±¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂øÓ¬¬ı±√, ’¬ıÀ‰¬Ó¬Ú ˜ÀÚ¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¬ÛÀ¬ı˛±é¬ ˆ¬±À¬ı ¶§Àõü¬ı˛ ˜±Ò…À˜ ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛˝◊√ ¬ı˛+Ϭˇ ø‰¬S
ø¬ıÀ^±˝√√ ¤fl¡ø√Ú Ú± ¤fl¡ø√Ú Ù¬¸˘ Ù¬˘À¬ı˝◊√ ˚Ó¬˝◊√ ˚Ó¬ Œ·Ã¬ı˛œÚ±Ô ’±¸≈fl¡ Ú± Œfl¡Ú – õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√º
ì·±øÊ√ &˜ø¬ı˛ ¬ı¬ı˛¯∏≈Ì ’±ø˝√√¬ı ¸La±¸, Ò√ı—¸, ˜‘Ó≈¬…, ’˜eÀ˘¬ı˛ ø‰¬˝ê, ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬Û±˙ø¬ıfl¡ øÚá≈¬¬ı˛Ó¬± Œ√À‡ fl¡ø¬ı ˝√√Ó¬±˙
ά◊M√¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛± √øé¬Ì¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√Ú ¤¬ı— øÒ!¡±¬ı˛ ø√À˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
¬Û”¬ı«¬ı˛¬ Û¬ı˛± ¬Ûø(˜¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ë뉬fl≈¡ÀÓ¬ Œ˝√√¬ı˛±˘ Ù≈¬˘Àfl“¡±˚˛¬ı˛¬ı˛ Œ‚“±¬ı˛±
’±è Œ‡øÓ¬˚˛fl¡À¬ı±¬ı˛ ¬ı±È¬Õ˘ ’±è fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ˆ¬¬ı˛¸±
›˘±˝◊√ ’±ø˝√√¬ıî ¬ı±À¬ı˛ ¬ı±À¬ı˛ øÚÊ√Àfl¡ ø√›“ øÒfl¡ƒfl¡±¬ı˛
[Ó¬À√¬ı] Ê√œ˚˛± ˜¬ı˛±¬ı˛ Ó¬Ù¬±» øfl¡ ˝◊√˚˛±Ó¬î
¤˝◊√ ¸±b√LÚ±¬ı±Ìœ, ‘√Ϭˇ õ∂Ó¬…˚˛œ ’±˙±¬ı±√œ fl¡ø¬ı Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀ鬽◊√ Œ√›˚˛± ¸y¬ı ˝√√˚˛º [ì¬ı±È¬¬ı˛ fl¡±¯∏ÀÓ¬ Œ¬Û˘±˝◊√ ∆Ô ˚±˚˛î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ¸˜±Ê √Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ¸ ¤˝◊√ Ò√ı—¸fl¡±˜Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ˜ÀÒ… ·ˆ¬œ¬ı˛ Œ¬ı˛‡±¬Û±Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¸À˝√√…¬ı˛ ¸œ˜± ’øÓ¬Sꘜ
¸˜˚˛ ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí-¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±&ø˘ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛øÂ√À˘Ú, Œ¸˝◊√ ¸˜˚˛ Ê√±Ó¬œ˚˛ Ê√œ¬ıÀÚ ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ‚Ȭڱ˚˛ fl¡ø¬ı ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ Ó¬œ¬ıË ’¬Û˜±ÚÀ¬ı±Ò, ά◊ij±√ õ∂øÓ¬øSê˚˛±˚˛
Ú±Ú± Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ά◊M√±˘, ’˙±øôL˜˚˛, ά◊À¡Z·-’øÚ(˚˛Ó¬±, ø¬ı˜”Ϭˇ, ø√˙±˝√√œÚ ¸—fl¡È¬fl¡±˘ øÂ√˘º ≈√©‘®Ó¬œÀ√¬ı˛ ø¬ıèÀX õ∂øÓ¬¬ı±√ ˜≈‡¬ı˛ ˝√√À˚˛ øÚÀÊ√¬ı˛ Œ·±¬ÛÚ ˝◊√26√± õ∂fl¡±À˙… ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí-¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ¬ø‰¬Sfl¡Àä ¤˝◊√ ¸˜À˚˛¬ı˛ èé¬ ¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ õ∂øÓ¬26√ø¬ı Ú±Ú± ¬ı˛+À¬Û ìά◊ij±√ ∆˝√√ ‚¬ı˛ÀȬ±Ó¬ Ê≈√˝◊√ ˘·±˝◊√
Œ√…±Ó¬Ú±˜˚˛ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√, Ó¬±¬ı˛ ‰¬±˝◊√ÀÓ¬ Œ¬ıø˙ õ∂Ó¬œ˚˛˜±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ά◊À¡Z· ˜±Úø¸fl¡ ø√¬ı ‡≈øÊ√øÂ√À˘“±
’¬ı¶ö±º ¤˝◊√ ¢∂ÀLö¬ı˛ øÓ¬Ú Ú•§¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¸≈5 Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤fl¡ ø¬ı¬Ûiß, ‚”¬ı˛Ìœ˚˛± √±À¬Û±Ú‡Ú
ø¬ı¬Û˚«ô¶¬ı˛+¬Û Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√ – ˆ¬±ø„√√ Œ¬Û˘±¬ı ‡≈øÊ√øÂ√À˘“±
ì¤È¬± ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ˙s ˝√√í˘ fl¡±À¬ı˛±¬ı±fl¡ ŒÈ“¬È≈¬ Œ‰¬¬Û± ø√
Ó¬±¬ı˛ ø¬ÛÂ√Ó¬ Úœ¬ı˛¬ıÓ¬± ˜±ø¬ı˛ Œ¬Û˘±¬ı ‡≈øÊ√øÂ√À˘“±î
’±Àfl¡Ã ¤È¬± ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ˙s ˝√√í˘ [ìfl¡Ó¬ fl¡Ô± ¬Û±˝√√ø¬ı˛À˘“± fl¡Ó¬ fl¡Ô± ¬Û±˝√√ø¬ı˛ Ô±Àfl“¡±î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
ø˙˘ÀȬ±¬ı˛ ¬ı≈fl≈¡Õ˘ Œ¸±˜±˝◊√ ·í˘ ¤‡±ÀÚ √¬Û«Ì ˆ¬±„√√±¬ı˛ ˝◊√26√±È¬± Ó¬±»¬Û˚«¬Û”Ì« – fl¡ø¬ı ά◊ijM√√ ø˝√√—¶⁄Ó¬±¬ı˛ ’±ÀSê±À˙ ¸±Ò±¬ı˛Ì
¬Ûø‡˘±ÀȬ±î ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ øÚÀÊ√¬ı˛ ’±R¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ Ú©Ü fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº ø˝√√—¸±, õ∂øÓ¬ø˝√√—¸±˚˛ Ê√Ê√«ø¬ı˛Ó¬
[ìø‡ø¬ı˛fl¡œ‡ÀÚø√ Œ¸±˜±˝◊√ ’±ø˝√√˘î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí] ¸˜±Ê√ Œ√˙ ¬ı˛±À©Ü™ ’±Ê√ ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ’gfl¡±¬ı˛ ŒÚÀ˜ ¤À¸ÀÂ√–
ø˙˘±¬ı˛ ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ø¬ıÀ¶£¬±¬ı˛fl¡ ˙Às ø˙q¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ ˝“√±ø¸ ’±¬ı˛ ¸≈µ¬ı˛ ˙±ôL ¬Û±ø‡¬ı˛ Ê√œ¬ıÚÀfl¡ ìø˝√√—¸± õ∂øÓ¬ø˝√√—¸± ‚‘̱¬ı˛ Ê≈√˝◊√Ó¬
é¬Ó¬ø¬ıé¬Ó¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¸Ãµ˚«, ˜±Ò≈˚À« fl¡ ’±R¸±» fl¡À¬ı˛ÀÂ√, qÒ≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛, ’ø¢ü√* ;À˘ ’fl¡±˘ ¬ı˛±øÓ¬
fl¡À¬ı˛ ¸•Û”Ì« øÚø(˝ê fl¡À¬ı˛ ø√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛ ’±|˚˛¶ö˘Àfl¡ – ø˙˚˛±˘ fl≈¡fl≈¡¬ı˛¬ı˛ Ȭڱ ’±“ÀÊ√±¬ı˛±Ó¬
ì’±Àfl¡Ã ¤È¬± ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ˙s ˝√√í˘ Œ√˙¬ı˛ ڱάˇœ-ˆ“¬è ˝√√±Î¬ˇî
‚¬ı˛ÀȬ±Ó¬ Ê≈√˝◊√ ˘±ø·ÀÂ√ [ì¤Àfl¡±‡Ú ‚¬ı˛ÀÓ¬ ’±øÂ√˘ ≈√‚¬ı˛ ˜±Ú≈˝√î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
fl¡±¬ı˛ ‚¬ı˛ ¬ı±fl¡ƒø˙äœ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú fl¡À˚˛fl¡øȬ ˙Às¬ı˛ ’“±‰¬Àάˇ Œ˚ ø˝√√—¶⁄Ó¬±, ¬Û±˙ø¬ıfl¡Ó¬±, øÚá≈¬¬ı˛Ó¬±¬ı˛

ºº 102ºº ºº 103ºº
¬ıÌ«Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú Ó¬± ˆ¬±¬ıÀ˘ ’±Ê√› ’±˜±À√¬ı˛ ø˙ά◊À¬ı˛ ά◊ͬÀÓ¬ ˝√√˚˛º w±Ó‘¬‚±Ó¬œ ¸—‚À¯∏«, ˆ¬±À¶®± ¬Û¬ÛÀfl¡ ˚ÀÔ±ø‰¬Ó¬ |X± Ê√±øÚÀ˚˛ øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
’ø¶ö¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø¶öøÓ¬¬ı˛ ’øôL˜ fl¡Ô± Œˆ¬À¬ı fl¡ø¬ı ø˙ά◊À¬ı˛ ά◊ÀͬÀÂ√Úº øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√˙ øÚÀÊ√¬ı˛ ìŒÓ¬±˜±fl¡ ¬Û±˝◊√ øÚÊ√¬ı˛ ‰¬fl≈¡ÀÓ¬ ¬Û±À˘“±
Ê√±øÓ¬ ’±Ê√ Œ˚ ‚‘̱ ø˝√√—¸± õ∂øÓ¬ø˝√√—¸±˚˛ ø˘5 ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ñ Ó¬± Œ˚ é¬øÌÀfl¡¬ı˛, Ó¬± fl¡ø¬ı ¤‡Ú ¬ı˛±˜ÀÒÚ≈
ˆ¬±À˘±ˆ¬±À¬ı Ê√±ÀÚÚº Œ¸Ã˝√√±À«√…¬ı˛, ¸ø˝√√¯≈ûÓ¬±¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±À˘¬ı˛ Œ˚ ‹øÓ¬˝√√…, ¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛± Ó¬± ’±Ê√ ˝√√+√˚˛Ó¬ ˜±Ú≈˝√¬ı˛ ¤È¬± ˝}√√
¤˝◊√ ˜≈˝”√ÀÓ«¬ Ò¬ı—¸ ˝√√ÀÓ¬¬ Û±À¬ı˛ Ú±º ¸˝√√Ê√, ¸¬ı˛˘ ˙±øôLøõ∂˚˛ ’¸ø˜˚˛± ˜±Ú≈¯∏ ’±Ê√ ˝√√ͬ±» ’±è Œ¬ı˘À¢∂ά¬ı˛ ¬ı˛±ô¶±Ó¬
Œfl¡Ú Ó¬±¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√… ˆ≈¬À˘ fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú ¶§±Ô«±Ài§¯∏œ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ fl¡¬ıÀ˘ ¬ÛÀάˇ ¤˜Ú ˆ¬˚˛—fl¡¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘¬ı˛ ¤È¬± ;˘ôL ≈√¬Û≈¬ı˛î
ø˝√√—¸± õ∂øÓ¬ø˝√√—¸± ˜M√√ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√ñ Ó¬± fl¡ø¬ı ¬ı≈ÀÁ¡ ά◊ͬÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛ÀÂ√Ú Ú±º øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√˙ [ìÓ≈¬ø˜ Œ˜±fl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¤‡ÚÀfl¡ ø√˘±î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
Ê√±øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’¸±Ò±¬ı˛Ì ˜˜Ó¬±, ˆ¬±À˘±¬ı±¸±º ¤˝◊√ ˜˜Ó¬± › ˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˙Ó¬ fl¡ø¬ı ¤˝◊√ ˝√√+√˚˛ ¸˜≈^¸˜ ˜±Ú≈¯∏Ȭ±¬ı˛ Œ˘‡± ¬ÛÀάˇ Œõ∂¬ı˛Ì± Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú, ’Ú≈ˆ¬¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
Ó“¬±¬ı˛ Œ√À˙¬ı˛ øõ∂˚˛ ˜±Ú≈¯∏À√¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¬Û”¬ı« ‹øÓ¬˝√√… ¶ú¬ı˛Ì fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬ı˘ÀÂ√Úº fl¡ø¬ı¬ı˛ ¶§Àõü¬ı˛ ìÓ¬≈ø˜ Œ˜±fl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¤‡ÚÀfl¡ ø√˘±
Œ√À˙¬ı˛ ¸”˚«¸˜ ˜±Ú≈¯∏&ø˘ Œ˚Ú øÚÀÊ√Àfl¡ ˆ¬±À˘± fl¡À¬ı˛ Œ√À‡Úº Ê√±Ó¬œ˚˛ ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±, fl‘¡ø©Ü ø¬ıÀ^±˝√√œ ˜±Ú≈˝√¬ı˛ ά◊¬Ûø¶öøÓ¬ Œ‰¬Ó¬Ú±î
¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ’±√À˙« ά◊¡Z≈X ˝√√À˚˛ Ó¬±¬ı˛± Œ˚Ú øÚÀÊ√À√¬ı˛ ’±R¸˜±À˘±‰¬Ú± fl¡À¬ı˛Ú, Œ¸ fl¡Ô± fl¡ø¬ı [ìÓ≈¬ø˜ Œ˜±fl¡ ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ˝√√±Ó¬ ¤‡ÚÀfl¡ ø√˘±î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
¤˝◊√‡±ÀÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Úº ˙±øôL-˝◊√ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂·øÓ¬, ˙±øôL-˝◊√ ’±˜±À√¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±À˘¬ı˛ ¬ı±¸Ú±, ø¬ıÀ^±˝√√œ ˜±Ú≈˝√¬ı˛ ά◊¬Ûø¶öøÓ¬¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±í˚˛ ά◊¡Z≈X ˝√√À˚˛ øÓ¬øÚ 11Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ ¬ı˛‰¬Ú±
’±fl¡±„∏鬱º ’±˜±À√¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ˜˝√√±Ú ˘é¬…º fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ˚≈À·±ù≠øˆ¬˚˛±¬ı˛ øÓ¬ÚÊ√Ú ˙˝√√œÀ√¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸|X › ¸•ú±Ú Ê√±øÚÀ˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂ÀLö ë¬àò≈·±í w˜À̬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛ fl¡Ô± ¬ıøÌ«Ó¬ ’±ÀÂ√º ëàò≈·±í ëë¤ø√Ú ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¸fl¡À˘± ͬ±˝◊√¬ı˛¬Û¬ı˛± ¸fl¡À˘±À˚˛˝◊√ Œ√ø‡¬ı
w˜À̬ı˛ ¸˜˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÚ¬ı˛ ø√·ôL øfl¡ˆ¬±À¬ı ø¬ıô¶‘Ó¬ fl¡À¬ı˛øÂ√˘, ‘√ø©Üˆ¬øeÀÓ¬ ÚÓ≈¬Ú õ∂¸±¬ı˛ ¤˝◊√ øÔ˚˛ ›‡ ¬Û±Ô¬ı˛ÀȬ±
¤ÀÚøÂ√˘ Ó¬±¬ı˛ õ∂˜±Ì ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ ¤˝◊√ ¸˜À˚˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¤˝◊√ ¸˜˚˛ ’±è ŒÓ¬øÓ¬˚˛± ¬ı·± ‰¬¬ı˛±˝◊√ÀȬ± ˝√√í¬ıÀ· ’±fl¡±˙
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Œ˚ ¸•x¸±¬ı˛Ì ˝√√À˚˛ÀÂ√, ‘√ø©Üˆ¬øe¬ı˛ Œ˚ ¬Ûø¬ı˛¬ıÓ«¬Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¸¬ı«S˝◊√ ˝√√í¬ı ¤‡Ú ’±fl¡±˙
õ∂Ó¬…é¬ õ∂˜±Ì ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ 10 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡ ¬Ûø¬ı˛¸œ˜± Ê√˚˛ Ê√˚˛ôLœî
’¸˜ ŒÔÀfl¡ ¸≈”√¬ı˛ ¬àò≈·± ˙˝√√À¬ı˛¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙Àfl¡› ¶Û˙« fl¡À¬ı˛ÀÂ√º fl¡ø¬ı¬ı˛ [ìÊ≈√˝◊√fl≈¡¬ı˛± ˝√√í˘ ¤øÓ¬˚˛± ¤È¬± ¬ı·± ¬Û±Ô¬ı˛î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± › ¸˜˚˛À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛› ¸•x¸±¬ı˛Ì ‚ÀȬÀÂ√ ¤˝◊√ ¸˜˚˛º øÚÀÊ√¬ı˛ ¤˝◊√ ˜±Úø¸fl¡ ñÙ≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˜Ú õ∂Ó¬…˚˛‘√5 Ê√œ¬ıÚ˜≈‡œ ¸≈¬ı˛ ¬Û”À¬ı« Œ˙±Ú± ˚±˚˛øÚ√º àò≈·±
ά◊M√¬ı˛Ì ¸•ÛÀfl«¡ fl¡ø¬ı ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – ˚±S±˝◊√ ¤¬ı˛ ˜”˘º àò≈·± w˜À̬ı˛ ’±¬ı˛› õ∂ˆ¬±¬ı ’±ÀÂ√ ’±iß± Œ¬ı˛˝◊√ÀÊ√Ú¬ı±·« Ú±À˜ fl¡ø¬ı¬ı˛
쉬íÓ¬¬ı˛ ø¬ıU¬ı˛ ’±g±¬ı˛ øÚ˙± õ∂øÓ¬ ¸À•§±ÒÚ ë’±iß±í Ú±˜fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ¤˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± ë’±iß±í Œfl¡¬ı˘ ¤fl¡Ê√Ú ¸±Ò±¬ı˛Ì
Ó≈¬ø˜ ‚¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛± ›˘±˝◊√ Œ˚±˚˛±Õ˘Àfl¡ ˜ø˝√√˘± fl¡ø¬ı ÚÚ, øÓ¬øÚ ¤fl¡øȬ õ∂Ó¬œfl¡ñ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛, õ∂fl‘¡øÓ¬˙øMê√¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡, Œ¸Ê√Ú… øÓ¬øÚ
fl¡ø˘e¬ı˛ ¬Û¬ı˛± øˆ¬À˚˛È¬Ú±˜Õ˘Àfl¡ √˙ˆ≈¬Ê√± –
: : : : ì’±øÊ√› ø¸“˝√ÀÓ¬ ŒÚÊ√±øÚÀ˘
ŒÓ¬›“ ŒÓ¬±˜±À˘ ¤È¬± øÊ√À¬ı˛˝◊√øÚ˚˛±˜ƒ Ù≈¬˘ ø¬ı‰¬±ø¬ı˛ Ó¬¬ı˛˜≈Ê√¬ı˛ øÓ¬¬ı˛‡Ú Œ˚ ¬ı˛„√±
àò·≈ ± ¬Û±˝◊√ÀÂ√Õ·î ’±øÊ√› ø¸—˝√√Ó¬ ŒÚÊ√±øÚÀ˘
[ìŒÓ¬›“ fl¡±˝√√±øÚ› ŒÓ¬±˜±fl¡ ˆ≈¬˘ fl¡¬ı˛± Ú±î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí] ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ˚±øÚÀ¬ı˛˝◊√ Œ˚
àò·≈ ±˚˛ øÓ¬øÚ ˆ¬±À¶®± ¬ÛÀ¬Û¬ı˛ ¸±é¬±» √˙Ú« Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº Ó“¬±Àfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ά◊ÀVÀ˙ ¸√±˚˛ Œ¬ıø˘ ›˘±˚˛
Œ˘‡± fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ &èQ ¤fl¡È≈¬ Œ¬ıø˙º Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÀÚ Ó“¬±¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜º ’±iß± Œ¬ı˛˝◊√ÀÁ¡Ú¬ı±·«

ºº 104ºº ºº 105ºº
 ŒÓ¬±˜±À¬ı˛˝◊√ √˝√‡Ú ˝√√±Ó¬î
[ì’ø¢üî, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
fl¡ø¬ı ¤˝◊√ ‘√Ϭˇ ˜±Úø¸fl¡ ˙øMê√, fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ø¬ı¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ ¬ÛÀÔ˝◊√ ˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ
¬ı±˝◊√À¬ı˛¬ı˛ ‚Ȭڱ qÒ≈ ’Ú≈¯∏e˜±Sº fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¬ıù´±¸, Œ¬ı±Ò, ά◊¬Û˘øt › ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±,
˜±Ú¬ı˜ø˝√√˜±¬ı˛ ø‰¬¬ı˛fl¡±˘œÚ ¸Ó¬…Àfl¡˝◊√ õ∂øӬᬱ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¤˝◊√ ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬±
¬Û‘øÔ¬ıœí fl¡±¬ı…¢∂LöøȬ ¸±˜ø¢∂fl¡ ˆ¬±À¬ı ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛˝◊√ ø¬ıÊ√˚˛·±Ô±º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±À¬ı… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ õ∂¸e Œfl¡±ÀÚ± ‚Ȭڱ¬ı˛ ’Ú≈¯∏e
˝√√À˚˛ ’±À¸øÚ, ¬ı¬ı˛— Ó¬± ¤fl¡øȬ ¶§fl¡œ˚˛ ø¬ı¯∏˚˛ ø˝√√À¸À¬ı ά◊¬Ûø¶öÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
fl¡±À¬ı… ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ ’ôL¬ı˛±À˘ ¸•Û‘Mê√ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ ¸˜˚˛À‰¬Ó¬Ú± › ‹øÓ¬˝√√…À‰¬Ó¬Ú±º
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±À¬ı… õ∂Ò±Úˆ¬±À¬ı ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Ú±˜±ôLÀ¬ı˛ õ∂fl¡±˙ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√
fl¡ø¬ı¬ı˛ ˚≈·À‰¬Ó¬Ú±º Ó¬À¬ı ≈√íÊ√Ú˝◊√ Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÚÚ Ÿ¬X ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ‰¬‰«¬± › ø‰¬ôL±¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛
ø√À˚˛ÀÂ√Úº ≈√íÊ√Ú˝◊√ Ê√œ¬ıÚÊ√±Ó¬ ’øˆ¬:Ó¬± , :±Ú ˝◊√Ó¬…±ø√¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ øÚÀÊ√À√¬ı˛ ¶§fl¡œ˚˛
ˆ¬±¬ıÚ±Àfl¡ õ∂øӬᬱ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı ¤fl¡øȬ ø¬ı¯∏˚˛ ˘é¬ fl¡¬ı˛±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ˚, Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ø¬ıÀ√À˙¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ‚Ȭڱ¬ı˛ fl¡Ô± ά◊À~‡ Ô±fl¡À˘› øÓ¬øÚ fl¡‡Ú› ø¬ıÀ√À˙ ˚±ÚøÚº
øfl¡c ø¬ıÀ√˙ w˜À̬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ’±ÀÂ√º Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ õ∂Ó¬…é¬ ’øˆ¬:Ó¬±¬ı˛
fl¡Ô± øÓ¬øÚ ø¬ıøˆ¬iß ˆ¬±À¬ı ¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó¬À¬ı Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ø‰¬ôL±-‰¬‰«¬±¬ı˛ ø¬ı¯∏À˚˛
Ó“¬±¬ı˛ ≈√íÊ√Ú˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ˜±S± ¸—À˚±Ê√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ Œ¸ ø¬ı¯∏À˚˛ Œfl¡±ÀÚ±
¸Àµ˝√√ ŒÚ˝◊√º √
ºº 106ºº
¯∏ᬠ’Ò…±˚˛
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…√
Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › Œ˘±fl¡‹øÓ¬˝√√…
¬ı˛¬ıœfÚ±Ô Í¬±fl≈¡¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛ ë¢∂±˜… ¸±ø˝√√Ó¬…í ˙œ¯∏«fl¡ õ∂¬ıÀg Œ˘±fl¡ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂fl‘¡Ó¬ Ó¬±»¬Û˚«
› &èQ ¸•ÛÀfl«¡ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ø·À˚˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì·±ÀÂ√¬ı˛ ø˙fl¡Î¬ˇÈ¬± Œ˚˜Ú ˜±øȬ¬ı˛ ¸Àe Ê√øάˇÓ¬ ¤¬ı— Ó¬±˝√√±¬ı˛ ’¢∂ˆ¬±· ’±fl¡±À˙¬ı˛ ø√Àfl¡
Â√άˇ±˝◊√˚˛± ¬Ûøάˇ˚˛±ÀÂ√, ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ¸¬ı«S˝◊√ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ øÚ•ß-’—˙ ¶§À√À˙¬ı˛ ˜±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ ’ÀÚfl¡
¬Ûø¬ı˛˜±ÀÌ Ê√øάˇÓ¬ ˝√√˝◊√˚˛± Ϭ±fl¡± Ô±Àfl¡ , Ó¬±˝√√± ø¬ıÀ˙¯∏¬ı˛+À¬Û ¸—fl¡œÌ«¬ı˛+À¬Û Œ√˙œ˚˛, ¶ö±Úœ˚˛º
Ó¬±˝√√± Œfl¡¬ı˘ Œ√À˙¬ı˛ Ê√Ú¸Ò±¬ı˛À̬ı˛˝◊√ ά◊¬ÛÀˆ¬±·… › ’±˚˛M√·˜…, Œ¸‡±ÀÚ ¬ı±ø˝√√À¬ı˛¬ı˛ Œ˘±fl¡
õ∂À¬ıÀ˙¬ı˛ ’øÒfl¡±¬ı˛ ¬Û±˚˛ Ú±º ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Œ˚ ’—À˙ ¸±¬ı«Àˆ¬Ãø˜fl¡ Ó¬±˝√√± ¤˝◊√ õ∂±À√ø˙fl¡
øÚ•ßô¶À¬ı˛¬ı˛ Ô±fl¡ƒÈ¬±¬ı˛ ά◊¬ÛÀ¬ı˛ “√±øάˇÀ˚˛ ’±ÀÂ√º ¤˝◊√¬ı˛+¬Û øڕ߸±ø˝√√Ó¬… ¤¬ı— ά◊2‰¬¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛
˜ÀÒ… ¬ı¬ı˛±¬ı¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛fl¡±¬ı˛ ¤fl¡øȬ Œ˚±· ’±ÀÂ√º Œ˚ ’—˙ ’±fl¡±À˙¬ı˛ ø√Àfl¡ ’±ÀÂ√ Ó¬±˝√√±¬ı˛
Ù≈¬˘Ù¬˘ ά±˘¬Û±˘±¬ı˛ ¸Àe ˜±øȬ¬ı˛ ÚœÀ‰¬fl¡±¬ı˛ ø˙fl¡Î¬ˇ&À˘±¬ı˛ Ó≈¬˘Ú± ˝√√˚˛ Ú±ñ Ó¬¬ı≈ Ó¬Nø¬ı√À√¬ı˛
fl¡±ÀÂ√ Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ ¸±‘√˙… › ¸•§g øfl¡Â≈√ÀÓ¬˝◊√ ‚≈ø‰¬¬ı±¬ı˛ ÚÀ˝√√ºî [49]
Œ˘±fl¡¸±ø˝√√Ó¬… › ά◊2‰¬Ó¬¬ı˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ Œ˚±· Œ˚ ’Ó¬…ôL øÚ·”Ϭˇ Ó¬± ¤˚≈À·› ¶§œfl‘¡Ó¬º
ά◊2‰¬Ó¬¬ı˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¸Àe Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¤˝◊√ ’Ú±˚˛±¸ ¸•§gøȬ õ∂·±Ï¬ˇ ˆ¬±À¬ı ¸•Û‘Mê
˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı…º
Œ˘±fl¡¸±ø˝√√Ó¬… ¬ı˘ÀÓ¬ ’±˜¬ı˛± ¬ı≈øÁ¡ ¢∂±˜œÌ øÚ¬ı˛é¬¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ Œ˜Ãø‡fl¡ õ∂‰¬ø˘Ó¬
¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛+¬Ûº
õ∂±‰¬œÚ Â√άˇ±, ·œÓ¬, ·œøÓ¬fl¡± [Ballad], ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±, Ò“±Ò±, õ∂¬ı±√, ø˜Ô ¬ı± ¬Û≈¬ı˛±Ì
fl¡±ø˝√ø√Ú, ˝◊√øÓ¬fl¡Ô± ˝◊√Ó¬…±ø√ Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬
øÂ√˘ Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ õ∂œøÓ¬ › ¬ˆ¬±À˘±¬ı±¸±º
Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¡ZÀ˚˛¬ı˛ ¤˝◊√ ’±fl¡¯∏«Ì ∆˙˙¬ıfl¡±˘ ŒÔÀfl¡˝◊√ ·Àάˇ ›ÀͬøÂ√˘º
--------------------------------------------------------------------------------------------------
49.ͬ±fl≈¡¬ı˛, ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô – ¬ı˛¬ıœf¬ı˛‰¬Ú±¬ı˘œ, Ó‘¬Ó¬œ˚˛‡G, ø¬ıù´ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ, ¬Û‘ – 794
ºº 107ºº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ ∆˙˙¬ı › ∆fl¡À˙±¬ı˛fl¡±˘ Œfl¡ÀȬÀÂ√ ‹øÓ¬˝√√…¬Û”Ì« ¢∂±˜… ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛
¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛ ˜ÀÒ…º ¢∂±À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › Œ˘±fl¡-‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ˜ÀÒ…˝◊√ Ó“¬±¬ı˛± õ∂øÓ¬¬Û±ø˘Ó¬
[¬ıÀάˇ±] ˝√√À˚˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂Ô˜ ¸ÀÓ¬À¬ı˛±-’±Í¬±À¬ı˛± ¬ıÂ√¬ı˛ ’øÓ¬¬ı±ø˝√√Ó¬
˝√√À˚˛ÀÂ√ ¬ıø¬ı˛˙±À˘ , ¬Ûø~-õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ‚øÚᬠ¸—¶ÛÀ˙«º ¤ ’øˆ¬:Ó¬± Ó¬“±Àfl¡ ¸˜‘X fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’ôL¬ı˛e ¬Ûø¬ı˛‰¬À˚˛ ¬Û≈©Ü ˝√√À˚˛ÀÂ√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±º
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ˚ õ∂¬ı˘ ’Ú≈¬ı˛±· › øÚᬱ ∆˙˙¬ı › ¬ı±˘…Ê√œ¬ıÀÚ˝◊√
·Àάˇ ›ÀͬøÂ√˘ Œ¸ fl¡Ô± ’±˜¬ı˛± ø¬ıøˆ¬iß Ó¬Ô… ŒÔÀfl¡˝◊√ Ê√±ÚÀÓ¬ ¬Û±ø¬ı˛º ’Ú≈Ê√ ’À˙±fl¡±Úµ
√±˙ Ó“¬±¬ı˛ ∆˙˙¬ı õ∂¸Àe Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú –
ëë√±√± [Ê√œ¬ıÚ±Úµ] ’±˜±¬ı˛ Œ‰¬À˚˛ ¬Û≈À¬ı˛± øÓ¬Ú ¬ıÂ√À¬ı˛¬ı˛› ¬ıάˇ ÚÚº ∆˙˙À¬ı › ∆fl¡À˙±À¬ı˛
’ÀÚfl¡ ¸˜˚˛˝◊√ ’±ø˜ Ó“¬±¬ı˛ ¸±Ôœ øÂ√˘±˜º ’±˜±À√¬ı˛ ∆˙˙¬ı ’Ó¬…ôL ’±ÚÀµ Œfl¡ÀȬÀÂ√º
...Œ‡˘¬ı±¬ı˛, ¬ı±·±ÀÚ Œ¬ıάˇ¬ı±¬ı˛, õ∂Ê√±¬ÛøÓ¬¬ı˛ Œ¬ÛÂ√ÀÚ Œ√Ãάˇ¬ı±¬ı˛, ‚≈øάˇ ›Î¬ˇ±¬ı±¬ı˛, õ∂‰≈¬¬ı˛ ’¬ıfl¡±˙
øÂ√˘ºî [50]
Ê√±øÚÀ˚˛ÀÂ√Ú, ˝√√±-Î≈¬-Î≈¬, fl≈¡øô¶, ˜±À¬ı«˘ Œ‡˘±¬ı˛ fl¡Ô±º ¬ı±øάˇ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬±¬ı˛fl¡-¬Ûø¬ı˛‰¬±ø¬ı˛fl¡±À√¬ı˛
¸±øißÀÒ…› øÓ¬øÚ ¬ıU øÊ√øÚ¸ ø˙À‡ÀÂ√Úº ’±ø˘ ˜±˜≈√ ·±ÀÂ√ ά◊ͬÀÓ¬, Œ¬ıάˇ± ¬ı“±ÒÀÓ¬ ¬Û±¬ı˛√˙«œ
øÂ√À˘Úº ¸“±Ó¬±¬ı˛ ’±¬ı˛ õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øÚø¬ıάˇ ¬Û±Àͬ √œé¬± Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ øÚÀ˚˛ÀÂ√Úº
Ù¬øfl¡¬ı˛ › õ∂√±√ Ê√ø˜ øÚÀάˇ±ÀÓ¬ ≈√Ò ŒÊ√±·±ÀÓ¬ ’±¸ÀÓ¬±º ’±¸ÀÓ¬± fl¡±˙œ¬Û≈¬ı˛ ˘±‡≈øȬ˚˛±¬ı˛
Ê√eÀ˘¬ı˛ ø˙fl¡±ø¬ı˛ ˜≈øÚèøVº ¤À√¬ı˛ ’øˆ¬:Ó¬± ŒÔÀfl¡ Ê√œ¬ıÚ±Úµ ’ÀÚfl¡ øfl¡Â≈√˝√◊ Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Úº
˜øÓ¬¬ı˛ ˜± Œ˙±Ú±ÀÓ¬Ú Ú±Ú±Ú Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ·äfl¡Ô±º ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ Ê√·»øȬ¬ı˛ ¸g±Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµ
Ó¬“±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√˝◊√ õ∂Ô˜ ¬Û±Úº ¬ı±˘…Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√¸¬ı ‚Ȭڱ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œ Ê√œ¬ıÀÚ
·ˆ¬œ¬ı˛ Œ¬ı˛‡±¬Û±Ó¬ fl¡À¬ı˛øÂ√˘º
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˙±ù´Ó¬ Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ Ê√œ¬ıÚÒ±¬ı˛± ¬ıU˘ˆ¬±À¬ı ø‰¬øSÓ¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’ôL·«Ó¬ ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ’¸±Ò±¬ı˛Ì √¬ı˛√º ¤˝◊√ ’fl‘¡øS˜
ˆ¬±À˘±¬ı±¸±¬ı˛ Ê√Ú…˝◊√ øÓ¬øÚ Ó¬±À√¬ı˛ ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ¶ö±Ú ø√À˚˛ÀÂ√Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ qÒ≈ ¬ıÓ«¬˜±Ú fl¡±˘
’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏Àfl¡˝◊√ ά◊¬Û˘øt fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ‰¬±ÚøÚ , øÓ¬øÚ ’Ó¬œÓ¬ ¬ıÓ«¬˜±Ú-ˆ¬ø¬ı¯∏…» fl¡±˘Ò‘Ó¬
Œ˚ ’±¬ı˝√√˜±Ú ˜±Ú≈¯∏ Ó¬±Àfl¡ ά◊¬Û˘øt fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Ú ¬ıÀ˘ Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˘≈5 ’Ó¬œÓ¬
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±fl¡¯∏«Ì Œ√‡± ˚±˚˛º Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı˛˝√¸…˜˚˛ ¶§õü › Ò”¸¬ı˛ ’¶Û©Ü
fl¡äÚ±¬ı˛ Œ˚ Ê√·» Œ¸‡±ÀÚ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ õ∂À˚˛±· ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Œ¸Ê√Ú…
¸˜±À˘±‰¬fl¡ ˜±˝√√¬ı≈¬ı ¸±ø√fl¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ëëÓ“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’Ú≈ˆ”¬Ó¬ ˝√√À¬ı ”√¬ı˛ ’Ó¬œÓ¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˝√√+√À˚˛¬ı˛ ¬Û≈À¬ı˛±ÀÚ± Úœ¬ı˛¬ı-Œ¬ı√Ú±,
--------------------------------------------------------------------------------------------------
50. √±˙, ’À˙±fl¡±Úµ – ¬ı±˘…¶ú‘øÓ¬ [¸≈¬ıËÓ¬è^ ¸•Û±ø√Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ – Ê√œ¬ıÚ ’±¬ı˛ ¸‘ø©Ü], ¬Û‘ – 65
ºº 108ºº
˘≈5 ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ › ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ Â√±˚˛±, ’Ó¬œÓ¬ › ¬ıÓ«¬˜±Ú Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¸Ã·g, ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛
’øÓ¬À˘Ãøfl¡fl¡ ¶Û˙«, Œ˘±fl¡¬Û≈¬ı˛±Ì ¤¬ı— õ∂±‰¬… › ¬Û±(±Ó¬… ¬Û≈¬ı˛±À̬ı˛ ¬ı…?Ú±˜˚˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ‹øÓ¬˝√√…, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±, ¤¬ı— ¬Û≈¬ı˛±Ì õ∂±˚˛ ’e±eœˆ¬±À¬ı Ê√øάˇÓ¬º
‡≈¬ı ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ øÓ¬øÚ Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÚ, ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±, Œ˘±fl¡¬Û≈¬ı˛±Ì › ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú±¬ı˛ Ò±¬ı˛±SêÀ˜¬ı˛
˜Ò… ø√À˚˛ ø˜Ô ¬ı˘À˚˛ õ∂À¬ı˙ fl¡À¬ı˛Úºî [51]
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í ŒÔÀfl¡ qè fl¡À¬ı˛ 댬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘±í ¬Û˚«ôL õ∂fl¡±ø˙Ó¬
fl¡±¬ı…¢∂ÀLö Œ˘±fl¡ ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂À˚˛±· ¸•ÛÀfl«¡ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛À˘ Œ√‡± ˚±˚˛ Œ˚, øÓ¬øÚ
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂À˚˛±· ø¬ıøˆ¬iß ô¶À¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ¬ˆ¬±À¬ı fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ’øÓ¬À˘Ãøfl¡fl¡ ¶Û˙« ¤¬ı— Œ˘±fl¡‹øÓ¬˝√√… › Œ˘±fl¡¬Û≈¬ı˛±À̬ı˛ ’øô¶Q
’Ú¶§œfl¡±˚« Ú˚˛ , ¤˝◊√ ≈√øȬ ô¶¬ı˛ Œ¬Ûø¬ı˛À˚˛ Ó“¬±Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡¬Û≈¬ı˛±Ì õ∂À˚˛±· fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ√‡±
˚±˚˛º Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√, Œ˘±fl¡‹øÓ¬˝√√… › ¬¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ø‰¬S¬ı˛+¬Û ¤fl¡
’Ú… ˜±S±˚˛ õ∂øÓ¬ˆ¬±ø¸Ó¬ ¬˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√º
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬±˝◊√ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛› Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂øÓ¬ ·ˆ¬œ¬ı˛ ’±¢∂˝√, õ∂œøÓ¬
› ˆ¬±À˘±¬ı±¸±º fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’¬ı˚˛¬ı ·Í¬ÀÚ fl¡ø¬ı Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß Î¬◊¬Û±√±Ú ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô± ά◊¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚ·”Ϭˇ ˆ¬±À˘±¬ı±¸± ∆˙˙¬ıfl¡±˘ ŒÔÀfl¡˝◊√ ’±ÀÂ√º
Œ¸ fl¡Ô± fl¡ø¬ı ’¬ı˙… øÚÀÊ√˝◊√ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìøÚÀ‰¬√˝√◊ ˘¬ı˛±ø˘ fl¡±˘ÀÓ¬˝◊√ õ∂Ô˜ ’±˝◊√Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛±˝◊√ ¬Û±˝◊√øÂ√À˘“± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ [’¬ı˙… Œ˜Ãø‡fl¡]
˝√√+√˚˛¬ı˛ ¸—¬ı±√º ‰¬fl≈¡À˘± È≈¬øfl¡ È≈¬øfl¡ qøÚÀÂ√À˘“± ’±˝◊√Ó¬±¬ı˛ ˜≈‡Ó¬ñŒÓ¬Ê√œ˜˘± ’±è fl¡˜˘±
fl≈“¡˚˛¬ı˛œ¬ı˛ ¸±Ò≈ ≈√À˚˛±È¬± ¸±Ò≈À¬ı˛ ¤Àfl¡± ’—˙ ’±˝◊√Ó¬±˝◊√ ¸≈¬ı˛ ø√ ø¬ıÚ±˝◊√øÂ√˘º ....’±˝◊√Ó¬±À˚˛˝◊√ Œ˚Ú
Œ˜±¬ı˛ ˝√√+√˚˛ Ó¬LaœÓ¬ ¬ı±øg ø√øÂ√˘ Œ¸˝◊√ ≈√‡¬ı˛ ¸≈¬ı˛º ’±è ·“±˚˛¬ı˛ ø¬ı¯∏˚˛± ¸¬ı±˝√√Ó¬,ñø¬ıÀ˙¯∏Õfl¡
ø¬ı˚˛±Ú±˜[Œ˚±¬ı˛± Ú±˜ ¬ı±À√] ’±è ’±˝◊√Ú±˜¬ı˛ ·˝√√œÚ Œ˜ÃÚ ¸≈¬ı˛¬ı˛ øÚ˚˛¬ı˛ ¬Û±˝◊√ ˜≈fl¡ø˘ ∆˝√√øÂ√˘
Œ˜±¬ı˛ ’±À¬ı·ºî [52]
fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ’±À¬ı·, ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬¬ı˛ ø¬ıô¶±¬ı˛ Œ·±È¬± fl¡±¬ı…Ê√œ¬ıÀÚ˝◊√ ¸≈˘ˆ¬º ’¸ø˜˚˛±
Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬, Œ˘±fl¡fl‘¡ø©Ü¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ’±fl¡¯∏«Ìº ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±, ά◊¬Ûfl¡Ô±, ¸±Ò≈fl¡Ô± ›
Ê√Ú|n∏øÓ¬¬ı˛ ¸√˝√Ê√ ¸¬ı˛˘ Œ˘±fl¡fl¡Ô±¬ı˛ fl¡ÔÚˆ¬øe fl¡ø¬ı fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
˜ÀÒ… ˚‡Ú˝◊√ ¸≈À˚±· Œ¬ÛÀ˚˛ÀÂ√Ú Ó¬‡Ú˝◊√ Œ˘±fl¡˙s ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡¸˜±Ê√
› Œ˘±fl¡‹øÓ¬˝√√… Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬¸¬ı«±e Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸Àe
¤Ó¬ ·ˆ¬œ¬ı˛ › øÚø¬ıάˇ Œ˚±· ’Ú… Œfl¡±ÀÚ± ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜ÀÒ… ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛ Ú±º
--------------------------------------------------------------------------------------------------
51. ¸±ø√fl¡, ˜±˝√√¬ı≈¬ı – ëfl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ø˜Ô ¤¬ı— ’Ú…±Ú… õ∂¸eí, Ϭ±fl¡±, 1993º
52. Œ·“±˝√√±˝◊√, ˝√√œÀ¬ı˛Ú [¸•Û±ø√Ó¬] – ¸±·¬ı˛ Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫ [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú, Œ˜±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± – ŒÚ¬ÛÔ…¬ı˛ fl¡Ô±], ¬Û‘ – 124
ºº 109ºº
’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬ › ‹øÓ¬˝√√… ø¬ıfl¡±À˙ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ fl¡ø¬ı¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ ’Ò…¬ı¸±˚˛º ¤¬ı˛˝◊√ Ù¬¸˘
¶§¬ı˛+¬Û fl¡ø¬ı ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡fl‘¡ø©Ü¬ı˛ ά◊¬Û¬ı˛ øÚ¬ı˛ôL¬ı˛ ·À¬ı¯∏̱ fl¡À¬ı˛ ¬ı˛‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú
ëŒ˘±fl¡fl¡ä‘√ø©Üí [1987] Ú±À˜ ¤fl¡‡±øÚ ˜˝√√» ¢∂Löº ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛
ø‰¬¬ı˛ôLÚ Â√ø¬ı Úœ˘ÚøÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±À¬ı… ¶Û©Üˆ¬±À¬ı ˜≈ø^Ó¬ ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√º
Œ˘±fl¡¸±ø˝√√Ó¬… ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¤fl¡ ’ø˘ø‡Ó¬ ˜±Ú¸ Ò˜« › øÚ˚˛˜±Ú≈¸±À¬ı˛ ¤fl¡ ø¬ıÀ˙¯∏
˙‘∫˘±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ø¬ıfl¡ø˙Ó¬ ˝√√˚˛º ¤˝◊√ øÚ˚˛˜ ‰¬˘˜±Ú Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’ôLøÚ«ø˝√√Ó¬ ˙øMê√¬ı˛
øÚ˚˛˜º ˚≈·-˚≈·±ôL¬ı˛ ÒÀ¬ı˛ ¤¬ı˛ ¬ı…øÓ¬Sê˜ ‚ÀȬ Ú±º Œ˘±fl¡¸±ø˝√√Ó¬… ’ø˘ø‡Ó¬ ¸±ø˝√√Ó¬… øfl¡c
’Ú≈˙œ˘ÀÚ¬ı˛ Ê√Ú… ø˘ø‡Ó¬ ˝√√À˘› Ó¬±¬ı˛ ˜”˘… ˝}√±¸ ¬Û±˚˛ Ú±º Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…˜”˘…
Œ˚˜Ú ¶§œfl¡±˚«, ¤¬ı˛ ¸˜±Ê√˜”˘…› ŒÓ¬˜Ú˝◊√ ¸≈õ∂øÓ¬øá¬Ó¬º Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ŒÔÀfl¡ ¸—¢∂˝√
fl¡¬ı˛± Œ˘±fl¡˙s øÚ¬ı«±‰¬Ú qÒ≈ fl¡ø¬ı¬ı˛ Ê√Úøõ∂˚˛Ó¬±Àfl¡ ¬ı±Î¬ˇ±˚˛ Ú±, ¬ı¬ı˛— Ó“¬±¬ı˛ õ∂fl¡±˙ ˆ¬eœ›
˜˜«¶Û˙«œ ˝√√À˚˛ ›Àͬº ¤˝◊√ ø¬ı¯∏À˚˛ T. S Eliot (1888-1965] ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú – "I will find
the most conscious expression of their deepest feeling in the poetry
of their own language rather than in any other art in the poetry of
other languages." 53
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ øÂ√À˘Ú ¤˝◊√ ø¬ı¯∏À˚˛ ø¸X˝√√ô¶º øÓ¬øÚ ¸±Ò±¬ı˛Ì ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ˜≈À‡¬ı˛ ˆ¬±¯∏±Àfl¡
Œ˚ˆ¬±À¬ı fl¡±À¬ı…±¬ÛÀ˚±·œ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Ú Œ¸È¬± ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡ ’Ú… fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±ÀÂ√ ø¬ı¬ı˛˘ ¬ı˘±
Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º Ó¬≈√¬Ûø¬ı˛, ¤˜Ú ø˜ø˝√√Ú ˆ¬±¯∏±¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ øÓ¬øÚ ¸±˜ø¢∂fl¡ ˆ¬±À¬ı Œ·±È¬± ¬ı±—˘±
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÚȬ±Àfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… Ó≈¬À˘ ¤ÀÚÀÂ√Úº øͬfl¡ ¤fl¡˝◊√ˆ¬±À¬ı Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú›
Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ õ∂Ò±ÚÓ¬ Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬ ŒÔÀfl¡ ’±˝√√ø¬ı˛Ó¬ Ó¬Ô… ø¬ıÀ˙¯∏ˆ¬±À¬ı ¶ö±Ú ø√À˚˛ÀÂ√Ú
¤¬ı— ˚± Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı › õ∂fl¡±˙ˆ¬eœ¬ı˛ ·±yœ˚« ˚ÀÔ©Ü ·±Ï¬ˇÓ¬¬ı˛ fl¡À¬ı˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√º
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…ø¬ı‰¬±À¬ı˛¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬
ø·À˚˛ ά0 Œ˘±¬Û± ¬ıè˚˛± ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ì¢∂±˜… Ê√œ¬ıÚ Ó¬Ô± Œ˘±fl¡-¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ø˚˜±Ú Œ√‡±
˚±˚˛, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ Ó¬±Ó¬Õfl¡ fl¡˜ Œ√‡± Ú±˚±˚˛º Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬ ¤˚˛±
Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ı˛ Œ¬Û±Ú¬ÛȬœ˚˛± õ∂ˆ¬±¬ı ¬ı≈ø˘¬ı ŒÚ±˚˛±ø¬ı˛ ˚ø√› ’¬ıÀ˙¯∏ ø¬ı‰¬±¬ı˛Ó¬ ≈√À˚˛±Ê√Ú± fl¡ø¬ı¬ı˛
fl¡±¬ı… ø‰¬ôL± Ó¬Ô± Ó¬±¬ı˛ ά◊»¸-¸g±Ú ¤fl¡ ‹fl¡…¸”SÓ¬ ’±¬ıX ¬ı≈ø˘¬ı ¬Û±ø¬ı˛º
¤ÀÚ√À¬ı˛ ø¬ı‰¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı˛À˘ Œ√‡± ˚±˚˛, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±Ó¬,ñø¬ıÀ˙¯∏Õfl¡ ’±·
¬ı˚˛¸Ó¬ ø˘‡± fl¡ø¬ıÓ¬± ¸˜”˝√Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ¬ √±˙¬ı˛ ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜ õ∂ˆ¬±¬ı ’±ÀÂ√º ’¬ıÀ˙… ¤˝◊√
õ∂ˆ¬±¬ı ¬ÛÀ¬ı˛±é¬, Œõ∂¬ı˛Ì±˜”˘fl¡º ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ı·¬ı˛±fl¡œÀ˚˛ øÚÊ√¬ı˛ ¸‘ø©Ü-õ∂øÓ¬ˆ¬±, ’øˆ¬:Ó¬±
--------------------------------------------------------------------------------------------------
53. Eliot,T. S. : 'The Social Function of the Poetry', P-20
ºº 110ºº
Ó¬Ô± ’øˆ¬:±Ú ’Ú≈¸±À¬ı˛ Ó¬±Ó¬ ¶§fl¡œ˚˛Q¬ı˛ ¬ı˝√√Ú ‰¬¬ı˛±˝◊√ÀÂ√º øÚ¸·«À‰¬Ó¬Ú±, ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±, ’±è
‹øÓ¬˝√√…-õ∂œøÓ¬ ≈√À˚˛±·¬ı˛±øfl¡ fl¡ø¬ı¬ı˛ ˜±Ê√Ó¬ ø¬ı√…˜±Úº øfl¡c ŒÓ¬ÀÚ Œ‰¬Ó¬Ú±fl¡ ≈√À˚˛±Ê√ÀÚ fl¡ø¬ıÀ˚˛
øÚÊ√¶§ ¬ı˛œøÓ¬À¬ı˛ øÚÊ√¶§ õ∂øÓ¬ˆ¬±À¬ı˛ ˆ¬±ø„√√ ÀÂ√ ·øϬˇÀÂ√ºî [54]
Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√À˙¬ı˛, øÚÀÊ√¬ı˛ fl¡±À˘¬ı˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › Œ˘±fl¡-‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛
Ò√ıÊ√±Ò±¬ı˛œ ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛ fl¡±¬ı…Ê√·» Ê≈√Àάˇ ¤¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜ ˆ¬±À¬ı ¬ÛÀάˇÀÂ√√º Œ˘±fl¡¸˜±Ê√
Œ˘±fl¡-‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ’Ú≈¸±¬ı˛œº Œ¸ ‹øÓ¬˝√√… Ê√œ¬ıÚ‰¬‰«¬±¬ı˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÚ ‰¬˚«±¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß ø√Àfl¡¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¸˝√√Ê√˘ˆ¬…º Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÚ ‰¬˚«±¬ı˛ ¤fl¡øȬ ø√fl¡
˝√√˘ ¬ıdÀfl¡øffl¡º Œfl¡±ÀÚ± Ú± Œfl¡±ÀÚ± ¬ıdÀfl¡ Œfl¡f fl¡À¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ‰¬‰«¬±¬ı˛ ø¬ıô¶±¬ı˛ ‚ÀȬº
¬ı±¸¶ö±Ú,ø¬ı¬ı±˝√√, ¬Ûø¬ı˛ÀÒ˚˛ ¬ı¶a › õ∂¸±ÒÚ ¬ıd, ά◊»¬Û±√Ú › ø˙fl¡±¬ı˛ ¸¬ı˛?±˜, ‡±√…¬ıd,
¬ı±√…˚La, ˚±Ú¬ı±˝√√Ú ˝◊√Ó¬…±ø√ Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ õ∂Ò±Ú ’eº Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¤˝◊√ ø√fl¡&ø˘
’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛À˘ ¤fl¡øȬ Ê√±øÓ¬¬ı˛ õ∂fl‘¡Ó¬ Œ˘±fl¡‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ‹ù´À˚«¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛È≈¬fl≈¡ ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±À¬ı… ˚Ô±SêÀ˜ ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛± ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ά◊ißÓ¬
Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±¬ı˛ øÚ‡“≈Ó¬ Â√ø¬ı&ø˘ ¬Û˚«±˚˛SêÀ˜ Ù≈¬ÀȬ ά◊ÀͬÀÂ√º
õ∂Ô˜Ó¬ ¬ı±¸¶ö±Úº ¤˝◊√ ¬ı±¸¶ö±ÀÚ¬ı˛ øÚ˜«±Ì Œfl¡Ã˙À˘¬ı˛ ˜Ò… ø√À˚˛ ¤fl¡øȬ Ê√±øÓ¬¬ı˛ øÚÊ√¶§Ó¬±¬ı˛
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí¬ı˛ ë¬ıø˘˘ ’ù´O Œ¸˝◊√í fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı±—˘±¬ı˛
댇±Àάˇ± ‚¬ı˛í-¤¬ı˛ ά◊À~‡ ¬Û±˝◊√º
쬬Û=±˙ ¬ıÂ√¬ı˛› ˝√√±˚˛ ˝√√˚˛øÚÀfl¡±,ñ¤˝◊√ ŒÓ¬± Œ¸ø√Ú
ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ø¬ÛÓ¬±˜˝√√, ¬ı±¬ı±, ‡≈Àάˇ±, ŒÊ√ͬ±˜˝√√±˙˚˛
ñ’±ÀÊ√±, ’±˝√√±, Ó¬±˝√√±À√¬ı˛ fl¡Ô± ˜ÀÚ ˝√√˚˛Ø
¤‡±ÀÚ ¬˜±Àͬ¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ Ê√ø˜ øfl¡ÀÚ Œ‡±Àάˇ± ‚¬ı˛ Ó≈¬À˘
¤˝◊√ Œ√À˙ ¤˝◊√ ¬ÛÀÔ ¤˝◊√¸¬ı ‚±¸ Ò±Ú øÚ˜ Ê√±˜èÀ˘
Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ flv¡±øôL é≈¬Ò± ’±fl¡±∫±¬ı˛ Œ¬ı√Ú±¬ı˛ ëqÀÒøÂ√˘ Ÿ¬Ìí ,íí
[ì¬ıø˘˘ ’ù´O Œ¸˝◊√î ,ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]
’ù´ÀO¬ı˛ Ê√¬ı±øÚ-’±|À˚˛ ¬ıMê√¬ı…-¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ÀÚ ¸¬ı«-’±R±¬ı±À√¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ˘é¬Ìœ˚˛º
댇±Àάˇ± ‚¬ı˛í ¤‡±ÀÚ ¬ı—˙±Ú≈Sêø˜fl¡ ’±|˚˛º ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¬ı±˝√√fl¡º √œ‚«Ê√œø¬ı ’ù´ÀO¬ı˛
¶ú‘øÓ¬‰¬±¬ı˛Ì±˚˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¬ıÚ¬ı±À¸¬ı˛ Œ˚ ˝◊√øÓ¬˝√√±¸ ø¬ıÒ‘Ó¬ ˝√√˚˛ Ó¬±ÀÓ¬ Ò¬ı˛± ¬ÛÀάˇ fl¡±˘-¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±,
Ò±¬ı˛±¬ı±ø˝√√fl¡Ó¬±, ‹øÓ¬˝√√…øÚᬱº ’±¬ı˛ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ flv¡±øôL é≈¬Ò± ’±fl¡±„√鬱 √ Œ¬ı√Ú± Œ‡±Àάˇ± ‚À¬ı˛¬ı˛
õ∂±Ì õ∂øӬᬱ fl¡À¬ı˛º ¤˝◊√ øÚÂ√fl¡ Ó¬Ô…Àfl¡ Ê√œ¬ıÚ±Úµ fl¡ø¬ıQ ¬ı…?Ú±¬ı˛ ¶ÛÀ˙«, ¬Û‘Ôfl¡ ˜±S±√±Ú
--------------------------------------------------------------------------------------------------
54. ¬¬ıè∏˚˛±, Î 0 Œ˘±¬Û± – ë’¸ø˜˚˛± ’±Ò≈øÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı,í ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛ ’Ú≈√±Ú
’±À˚˛±À·¬ı˛ é≈¬^ ·À¬ı¯∏̱ õ∂fl¡ä¬ı˛ õ∂øÓ¬À¬ı√Ú, 2003 ¬Û‘ – 47
ºº 111ºº
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº ’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú ø‰¬¬ı˛±‰¬ø¬ı˛Ó¬ ’¸ø˜˚˛± ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’±ø√ ¬ı±¸¶ö±ÀÚ¬ı˛
fl¡Ô± ¶ú¬ı˛ÀÌ Œ¬ı˛À‡¡ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
ìŒ√˙ Â√±øÚ fl¡¬ÛϬœ˚˛± Œ˙Ú ›˘±˘
¸±Ó¬¬ı±¬ı˛ ¬ı±Ú¬Û±Úœ ˝√√í˘
¸±Ó¬ ø√Ú ¸±Ó¬ ¬ı˛±øÓ¬ ;ø˘˘ ø˙„√√ø¬ı˛ ‚¬ı˛
¸±Ó¬±ø˘ ¬Û¬ı«Ó¬î
[줬ۯ¬ı˛ ˜”¬ı˛Ó¬ ¸è∏fl¡Ì ‚±ÕȬÀ˚˛ ’±ø˝√√ fl¡íŒ˘î, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
¬ı±
ìøˆ¬Úƒ øˆ¬Úƒ ’±‡¬ı˛¬ı˛ ’±fl‘¡øÓ¬¬ı˛ øfl¡Â≈√˜±Ú ›˚˛±·±Ó¬º
’±è∏ ¤È¬± ˆ¬·± ˜øµ¬ı˛, ¬ÛøÓ¬Ó¬ ¬ı˛±øÓ¬¬ı˛ øÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ Œ√˝√
¬ıÓ¬±˝√¬ı˛ ¤È¬± ά◊è∏‡± ‚¬ı˛ºíí
¤‡±ÀÚ Î¬◊À~ø‡Ó¬ ëø˙„√√ø¬ı˛ ‚¬ı˛í › ëά◊臱 ‚¬ı˛í ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛˝√◊ ¬Ûø¬ı˛‰¬±˚˛fl¡º
Œ√˙œ˚˛ Œ¬Û±¯∏±fl¡-¬Ûø¬ı˛26√√ › õ∂¸±ÒÚ ¬ıd¬ı˛ ά◊À~‡ ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚÚÀµ¬ı˛ ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö ¬ı±—˘±¬ı˛ ‹øÓ¬˝√√…˙±˘œ ø¬ıøˆ¬iß ˙±øάˇ¬ı˛ ά◊À~‡
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛–
쉬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ¬ı±—˘±¬ı˛ Ò±Úœ ˙±øάˇ-¸±√± ˙“±‡±-¬ı±—˘±¬ı˛ ‚±¸
’±fl¡µ ¬ı±¸fl¡˘Ó¬± Œ‚¬ı˛± ¤fl¡ Úœ˘ ˜Í¬-’±¬ÛÚ±¬ı˛ ˜ÀÚ
ˆ¬±ø„√√ÀÓ¬ÀÂ√ ÒœÀ¬ı˛ ÒœÀ¬ı˛ ,-‰¬±ø¬ı˛ø√Àfl¡ ¤˝◊√ ¸¬ı ’±(˚« ά◊263√±¸î
[ì¤fl¡ø√Ú Ê√˘ø¸øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ ¤˝◊√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ˜±Àͬíí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¬Ûø~¬ı±—˘±¬ı˛ ¬ı˛+À¬Û ø¬ıÀˆ¬±¬ı˛ fl¡ø¬ı ¬ı±—˘±¬ı˛ Ú±¬ı˛œÀ√¬ı˛ Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬ÛȬˆ”¬ø˜fl¡±˚˛
õ∂Ó¬…é¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº Ò±Úœ ˙±øάˇ ¬Û¬ı˛± Ú±¬ı˛œ¬ı˛ ˝√√±ÀÓ¬ ˙±√± ˙“±‡±, fl¡ø¬ıÀfl¡ ˜≈* fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ˙±√±
˙“±‡± ¸Ò¬ı±¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡º ˚≈·¬Û» ¬ı±„√√±ø˘ Ú±¬ı˛œ¬ı˛± ¸Ò¬ı±¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡ ¬ı˛+À¬Û ˙±√± ˙“±‡±Àfl¡ ¬ı¬ı˛Ì
fl¡À¬ı˛ øÚÀ˚˛ÀÂ√º ˙±√± ˙“±‡± ¬ı±—˘±¬ı˛ Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ õ∂Ó¬œfl¡º ’±¬ı±¬ı˛ ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í-¬ı˛
’Ú… ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ¬ı˛ÃÀ^¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛ Œ˚ Œ˜À˚˛øȬÀfl¡ Œ√‡± ˚±˚˛ Ó¬±¬ı˛ ¬Û¬ı˛ÀÚ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√
ëÚ'±À¬ÛÀάˇ ˙±øάˇí–
숬±„√√± ˜Í¬ñ Ú'±À¬ÛÀάˇ ˙±øάˇ‡±Ú± Œ˜À˚˛øȬ¬ı˛ Œ¬ı˛ÃÀ^¬ı˛ øˆ¬Ó¬¬ı˛
˝√√˘≈√ ¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ¸íÀ¬ı˛ ˚±˚˛, Ê√˘ø¸øάˇøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙ ‚±À¸íí
[ì¬Û±Î¬ˇ±·“±¬ı˛ ≈√¬Û˝√√¬ı˛ ˆ¬±À˘±¬ı±ø¸ Œ¬ı˛Ã^¬ Œ˚Ú ·g Œ˘À· ’±ÀÂ√íí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¬ı±—˘±¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬ 뢱˘À¬ÛÀάˇí ˙±øάˇ¬ı˛ fl¡Ô±› ¤‡±ÀÚ ’±ÀÂ√º
ìŒ√À‡øÂ√ øfl¡À˙±¬ı˛œ ¤À¸ ˝√√˘≈√ fl¡¬ı˛¬ıœ øÂ√Àάˇ ŒÚ˚˛ñ¬ı≈Àfl¡ ’±¬ı˛ ˘±˘ Œ¬ÛÀάˇ øˆ¬ÀÊ√
ºº 112ºº
˙±øάˇ fl¡èÌ ˙À∫¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Â√ø¬ı Ù≈¬È¬±ÀÓ¬ÀÂ√ ,î
[ë뤽◊√ ¬Û‘øÔ¬ıœÀÓ¬ ’±ø˜ ’¬ı¸¬ı˛ øÚÀ˚˛ qÒ≈ ’±ø¸˚˛±øÂ√íí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ Ú±¬ı˛œÀ√¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ õ∂¸±ÒÚ ^¬ı…› Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ÚÊ√¬ı˛ ¤øάˇÀ˚˛ ˚±˚˛
Ú±º ëfl¡øάˇ¬ı˛ ˜±˘±í, ëfl¡±“‰¬±À¬Û±fl¡± øȬ¬Ûí ˝◊√Ó¬…±ø√› fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸≈ÚÊ√À¬ı˛ ’±À¸º ¤ Â√±Î¬ˇ± ’±À¸
¬ı±—˘±¬ı˛ Œ˘±fl¡±˚˛Ó¬ ∆√ÚøµÚ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤fl¡øȬ øÚ‡≈“Ó¬ Â√ø¬ı–
ìŒ√ø‡˚˛±øÂ√ Ò”¬Û ;±˘, Ò¬ı˛ ¸g…±¬ı±øÓ¬
ŒÔ±Àάˇ¬ı˛ ˜Ó¬Ú ˙±√± øˆ¬ÀÊ√ ˝√√±ÀÓ¬, ¤‡≈øÚ ’±ø¸À¬ı øfl¡Ú± ¬ı˛±øÓ¬
ø¬ıÚ≈øÚ Œ¬ı“ÀÒÂ√ Ó¬±˝◊√ñ fl“¡±‰¬À¬Û±fl¡±øȬ¬Û Ó≈¬ø˜ fl¡¬Û±À˘¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛
¬Ûø¬ı˛˚˛±Â√... Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ‚≈˜±À˚˛Â√ – fl¡{√®±¬Û±Î¬ˇ ’±“‰¬˘øȬ fl¡À¬ı˛
¬Û±ÀÚ¬ı˛ ¬ı±È¬±¬ı˛ ¬ÛÀ¬ı˛,  ŒÚ±Ú±¬ı˛ ˜Ó¬Ú Ú•⁄ ˙¬ı˛œ¬ı˛øȬ ¬Û±øÓ¬ øÚÊ«√Ú ¬Û±˘ÀÇ Ó≈¬ø˜ ‚≈˜±À˚˛Â√,î
[ì’ù´O ¬ıÀȬ¬ı˛ ¬ÛÀÔ ’ÀÚfl¡ ˝√√À˚˛øÂ√ ’±ø˜ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ¸±Ôœî, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¸g…±À¬ı˘±¬ı˛ ’±À· Œ˜À˚˛À√¬ı˛ ø¬ıÚ≈øÚ ¬ı“±Ò±, fl¡¬Û±À˘ øȬ¬Û [fl¡±‰¬À¬Û±fl¡±] Œ√›˚˛±,
‚≈˜±ÀÚ±¬ı˛ ¬Û”À¬ı« ˙±øάˇ¬ı˛ ’“±‰¬˘øȬ Á¡±¬ı˛±, ¬Û±ÀÚ¬ı˛ ¬ı±È¬±, ¬Û±˘Ç ˝◊√Ó¬…±ø√ ¬ı±—˘±¬ı˛ ¸˜‘X˙±˘œ
Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¬∏C…±øά˙Úº
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬± ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡ ¸˜±Àʬı˛ Œ¬Û±˙±Àfl¡¬ı˛
‘√©Ü±ôL› ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛–
ëë... Ó≈¬ø˜ q˝◊√ ’±øÂ√˘±
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ ø¬ı˝√√±¬ı˛ Œ¸˝◊√ ¬ı˛„√± ’±‰¬˘
’±è ˆ¬ø¬ı˛¬ı˛ Úœ˘± Úœ˘± ø˙¬ı˛À¬ı±¬ı˛
¤øÓ¬˚˛±› Œ˜±¬ı˛ ˜ÚÓ¬ ¬ÛÀ¬ı˛ºíí
[ìÚœ˘± Úœ˘± ø˙¬ı˛À¬ı±¬ı˛íí, 블˚« Œ˝√√À¸ Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ¤˝◊√¸¬ı Œ¬Û±¯∏±fl¡-¬Ûø¬ı˛26√√ › õ∂¸±ÒÚ ¸±˜¢∂œ¬ı˛ ά◊À~‡ Ó“¬±À√¬ı˛
≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œ¸Ãµ˚«¬ı‘øXÀÓ¬ õ∂ˆ”¬Ó¬ ¸±˝√√±˚… fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ά◊»¬Û±√Ú ¬ıd › ø˙fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı˛?±À˜¬ı˛ ά◊À~‡ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
¬ıU˘ˆ¬±À¬ı ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ∆√ÚøµÚ Ê√œ¬ıÀÚ ¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ¸±˜¢∂œ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±ø¬ı…fl¡ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛
¬ıd ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛ ¤fl¡ ÚÓ≈¬Ú ¬ı…?Ú± ¤ÀÚÀÂ√º ¤‡±ÀÚ Ó¬±¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡øȬ Ú˜≈Ú± Œ√›˚˛± ˝√√˘–
[1] ì¬Û≈À¬ı¬ı˛ ˝√√±›˚˛± ˝√√±¬Û¬ı˛ ;À˘, ’±&Ú √±Ú± Ù¬±ÀȬØî [ë¬ıÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ó¬fl¡-˜ÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ó¬fl¡í,
ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
[2] ëë˝√√±ÀÓ¬ Ó≈¬À˘ Œ√ø‡øÚ øfl¡ ‰¬±¯∏±¬ı˛ ˘±„√√˘Ø íí[쌬ı±Òíí, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
[3] ìfl¡±Àô¶ ˝√√±ÀÓ¬ fl¡Ó¬¬ı±¬ı˛ ˚±˝◊√øÚ øfl¡ ˜±Àͬ∑íí[Ó¬À√¬ı]
ºº 113ºº
 [4] ì¬ı≈ÀÚ Œ˚ÀÓ¬ Œ‰¬À˚˛øÂ√˘ Ó“¬±Ó¬î, [ìøˆ¬ø‡ø¬ı˛íí, ë¬ıÚ˘Ó¬±À¸Úí]
[5] ì¬ÛíÀάˇ ’±Â√ ¤fl¡‡±Ú± ŒÏ“¬øfl¡ – Ò±Ú Œfl¡ fl≈¡øȬÀ¬ı ¬ı˘î [ëøˆ¬ÀÊ√ ˝√√À˚˛ ’±À¸ Œ˜À‚
¤ ≈√¬Û≈¬ı˛ñø‰¬˘ ¤fl¡± Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À˙î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
[6] ìÊ√±≈√¬ı˛ ¤ Œ˚ Ù¬“±√Øî [ìø˜˙¬ı˛î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
[7] ëëÓ¬˘ƒÓ¬± ¬ı“±À˙¬ı˛ øÂ√¬Û ˝√√±ÀÓ¬ ¬ı˛íÀ¬ıñ˜±Â√ ’±ø˜ Òø¬ı˛ Ú± øfl¡Â≈íí√ [쉬À˘ ˚±¬ı
qfl¡ÀÚ± ¬Û±Ó¬± Â√±›˚˛± ‚±À¸î, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡ Êœ√¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˛±Ê√fl¡±À¬ı˛
¬ı…¬ı˝√√+Ó¬ ¸±˜¢∂œ › ά◊»¬Û±√Ú ¬ıd ø˙fl¡±À¬ı˛¬ı˛ ¸¬ı˛?±À˜¬ı˛ ¬ıU˘ ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ά◊À~‡ ¬Û±˝◊√º
Œ˚˜Ú–
[1] ëëÙ“¬±‰¬ ∆˘ ›˘ø˜ Œ¬ı±˚˛± øÓ¬À¬ı˛±Ó¬±Ê√Úœ¬ı˛ √À¬ı˛íí [ì¤È¬± Úœ˘ ά◊¬Û˘øtíí, ë’±è
øfl¡ ∆Ú–˙s]
[2] ëë’±˜±¬ı˛ ‰¬í¬ı˛±¬ı˛ ·±˜˘±¬ı˛íí [줇øÚ ˜≈‡î, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
[3] ëëÊ√ÚÊ√Ú±˝◊√ ˚±˚˛ fl“¡±˝¬ı˛ ¬ı±øȬӬ Œ˜±¬ı˛ ˝√√±˘øÒ ¬ıȬ± ¬ı˛±øÓ¬íí [ì’±fl¡±˙‡ÀÚ Ò¬ÛÒ¬Û±˚˛
‰¬±øfl¡ÀȬ± Œ‡ø¬Û˚˛±›“î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
[4] ì¬ıϬˇ±¬ıÕ˘ ¤Àfl¡± ŒÚ±À˝√√±˚˛±Õfl¡À˚˛ ŒÏ“¬fl¡œÓ¬ ’¸˝√√Úœ˚˛ ˝√√±Ó¬ ‡≈µ±î [ì’±‚±Ó¬ ˝√√±Ú±
’±‚±Ó¬ ˝√√±Ú± fl¡¬Û±˘Ó¬î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
[5] ì˝√√±Ó¬Ó¬ Œ‡±˘± Ó¬À¬ı˛±˚˛±˘ ∆˘ ’±ø˝√√¬ı± Œ¬ı√Ú± ø˚ Ó¬À¬ı˛±˚˛±˘¬ı˛ Ò±¬ı˛î [ì˝√√±Ó¬Ó¬
Œ‡±˘± Ó¬À¬ı˛±˚˛±˘ ∆˘ ’±ø˝√√¬ı±î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«…˜”‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
[6] 춧õü¬ı˛ ˜≈øͬӬ Ú±ø‰¬ ά◊ͬ± fl‘¡¬Û±Ì¬ı˛ ˜˝◊√ Ú‘˙—¸ Ú¢üÓ¬±íí [ìŒÓ¬±˜±¬ı˛ ¬ı±U¬Û±˙Ó¬
˜≈U˜≈«U – ø˙˝√√ø¬ı˛Ó¬î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«…˜”‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
[7] ëë˘e¬ı˛ ¤Î¬±˘ øάø„√√Ó¬ ›À˘±˜±˝◊√íí [ì¬ı˛±øÓ¬ ˝√√À˘˝◊√ ˜˝◊√ ∆Ú‡Ú¬ı˛î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¢∂±˜…À˘±Àfl¡¬ı˛ ‡±√…ˆ¬…±À¸¬ı˛ øÚ√˙«Ú› ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ë¬ıÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ó¬fl¡-
˜ÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ó¬fl¡í [Á¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ëÚÚœí-¬ı˛ ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛, ¶§±√ Ó¬±¬ı˛ ë’±Ó¬±¬ı˛
鬜À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬±íº ë’¬ı¸À¬ı˛¬ı˛ ·±Úí [Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Û] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ëé≈¬^ fl≈“¡Î¬ˇ±í Œ√À‡ fl¡ø¬ı¬ı˛
Œ‰¬±À‡ Ê≈√øάˇÀ˚˛ ˚±˚˛º ¬ı±—˘±¬ı˛ Ê√Úøõ∂˚˛ ëŒÏ“¬øfl¡¬ı˛ ‰¬±˘í-¤¬ı˛ ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ ëøˆ¬ø‡ø¬ı˛í
[¬ıÚ˘Ó¬±À¸Ú] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛º ’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’¸ø˜˚˛± › ¬ı±„√√±ø˘
˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øõ∂˚˛À˘±fl¡ ‡±√… ≈√Ò fl¡˘±¬ı˛ ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ ëÚÒ≈˚˛±› ’±è∏ ¤“˚˛± ·±‡œÀ¬ı˛À¬ı˛
˙±˘¢∂±˜¬ı˛ fl¡í˘±í [ì’±‚±Ó¬ ˝√√±Ú± ’±‚±Ó¬ ˝√√±Ú± fl¡¬Û±˘Ó¬î, ëfl“√±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è∏ fl“¡±˝◊√Ȭí]
’±¬ı±¬ı˛ ’¸À˜¬ı˛ ø¬ı‡…±Ó¬ 뤬۱øȬ Œ¸µ≈¬ı˛œ˚˛± fl¡˘í [ì˝√√ͬ±» Œ¸˝◊√ ’±Ó«¬Ú±√ ’±ø√√˝√ î, ëfl¡“±˝◊√Ȭ
ºº 114ºº
Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]-¤¬ı˛ ά◊À~‡› Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º ¬Û±fl¡± ά±ø˘À˜¬ı˛
fl¡Ô±› Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛ñ ë¬Ûfl¡± ά±ø˘˜¬ı˛ &øȬ¬ı˛ √À¬ı˛ ˜±Ó¬À¬ı±¬ı˛í [40 fl¡ø¬ıÓ¬±
[¤fl¡], ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]º
Œ˘±fl¡‡±À√…¬ı˛ ¬Û¬ı˛ Ó“¡±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ øõ∂˚˛ ¬ı±√…˚ÀLa¬ı˛› ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º Œ˘±fl¡¬ı±À√…¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸¬ıÀ‰¬À˚˛ Ê√Úøõ∂˚˛ ¬ı“±ø˙¬ı˛ ά◊À~‡ Ó¬±“À√¬ı˛ ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
’±ÀÂ√º
Ê√√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛... ëά˜èí¬ı˛ [ëëøfl¡À˙±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬íí, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í] ¬Û±˙±¬Û±ø˙
¬ı“±ø˙¬ı˛ ¸≈À¬ı˛¬ı˛ fl¡Ô±› ’±ÀÂ√ –
ëŒfl¡ Œ˚Ú Î¬±øfl¡ÀÂ√ ’±fl≈¡˘ ’˘¸ ά◊√±¸ ¬ı“±ø˙¬ı˛ ¸≈À¬ı˛í [Ó¬À√¬ı]
Œ˘±fl¡ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ’±ø√ ¬ı±√…˚La ˜ø˝√√À¯∏¬ı˛ ø˙— › ¬ı“±ø˙¬ı˛ ά◊À~‡ Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±›
’±ÀÂ√ – ë˜í˝¬ı˛ ø˙„√√Ó¬ øÚ˙±øȬ ¬ıÀÊ√±˚˛± ˜±Ú≈˝√Ê√Úí [ë¤‡Ú È≈¬˘≈„√± ¬Ú±˚˛Ó¬ ά◊øͬ ’±À˝√√î,
ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl¡±“˝◊√Ȭí] › ëøÚ˙±¬ı˛ ά◊ij≈Mê√ ¬ı“±˝√√œí [ì›˘ø˜ Ôfl¡± Œ·±˘±¬Ûœ Ê√±˜≈¬ı˛
˘¢üî, ë’±è øfl¡ ∆Ú˙sí] ’±¬ı±¬ı˛ ’¸À˜¬ı˛ õ∂ø¸X ø¬ıUÚ‘Ó¬… › ·±ÀÚ¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ôLÚ ¸eœ 댬ۓ¬Û±í
Œ˘±fl¡¬ı±À√…¬ı˛ ά◊À~‡› Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√ñë¬ıÚÀfl¡±˚˛± Œ¬Û“¬Û±¬ı˛ ˜±Ó¬ Â√ȬƒÙ¬Èƒ¬í [옱Ê√¬ı˛±øÓ¬
¬ÛÔ±¬ı˛¬ı˛ fl¡í¬ı˛¬ı±Ó¬ Œ¸˚˛±î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è∏ fl“¡±˝◊√Ȭí]º
¤ Â√±Î¬ˇ± [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ±Ó¬±¬ı˛±¬ı˛› ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛–
ì¸g…± Œ˚ ˆ¬±ø·˘ Œfl¡øÓ¬˚˛±¬ı±˝◊√
Ú±Ê√±øÚ˘±
Ó≈¬ø˜ñ
˝√√±Ó¬Ó¬ Œ√±Ó¬±¬ı˛±î [ëëά◊»¸À¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ ˙…±˜Ú ¸g…±íí, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
ά◊À~ø‡Ó¬ ¤˝◊√¸¬ı ¬ı±√…˚La ’¸À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛˝◊√ õ∂Ó¬œfl¡º
Œ˘±fl¡ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ õ∂‰¬ø˘Ó¬ ˚±Ú¬ı±˝√√ÀÚ¬ı˛ ά◊À~‡ Ó“¬±À√¬ı˛ ≈√íÊ√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º ˜±Ú¬ı ¸ˆ¬…Ó¬±¬ı˛ ’±ø√ ¬ı±˝√√Ú ŒÚÃfl¡±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ≈íÊ√Ú fl¡ø¬ı¬ı˛˝◊√ ˚ÀÔ©Ü ’±fl¡¯∏«Ì ’±ÀÂ√ñ
˚±¬ı˛ Ù¬À˘ ¤˝◊√ Ê√˘˚±ÀÚ¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ Ó“¬±À√¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û≈Ú–¬Û≈Ú–ˆ¬±À¬ı Œ√‡± ˚±˚˛ ø¬ıøˆ¬iß
Ú±À˜º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı±—˘±¬ı˛ õ∂±‰¬œÚ Ê√˘ ˚±Ú ¬ı±˝√√ÀÚ¬ı˛ ά◊À~‡ ¤fl¡È≈¬ Œ¬ıø˙
˜±S±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ˚˜Ú–
ì˝√√˚˛ÀÓ¬± Œ¸ø√Ú› ¬Û±Ú¸œ ≈√˘±À˚˛ Œ·ÀÂ√ ˜±øÁ¡ ¬ı“±fl¡± ŒÏ¬Î¬◊øȬ Œ¬ıÀ˚˛íí [ë뉓¬±√ÚœÀÓ¬íí,
ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
’Ô¬ı±
ë댇˚˛±ÀÚÃfl¡±&À˘± ¤À¸ Œ˘À·ÀÂ√ ‰¬À¬ı˛¬ı˛ ‡≈¬ı fl¡±ÀÂ√íí [1˜ fl¡ø¬ıÓ¬±, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
ºº 115ºº
øfl¡—¬ı±
ëë˜Ò≈fl¡¬ı˛ øά„√√± ŒÔÀfl¡ Ú± Ê√±øÚ Œ¸ fl¡À¬ı ‰“¬±√ ‰¬•Û±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√íí [ì¬ı±—˘±¬ı˛ ˜≈‡ ’±ø˜
Œ√ø‡˚˛±øÂ√íí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
¬ı±,
ë댬ıU˘±› ¤fl¡ø√Ú ·±„≈√Àάˇ¬ı˛ Ê√À˘ Œˆ¬˘± øÚÀ˚˛íí [Ó¬À√¬ı]
¤Â√±Î¬ˇ±,
ë뿘ôL› Œ√À‡ÀÂ√ ¤˜Ú –
˚‡Ú ˜˚˛”¬ı˛¬Û∫œ Œˆ¬±À¬ı˛¬ı˛ ø¸g≈¬ı˛ Œ˜À‚ ˝√√À˚˛ÀÂ√ ’¬ı±fl¡íí [ìfl¡Ó¬ Œˆ¬±À¬ı˛-≈√í¬Û˝√√¬ı˛-
¸g±˚˛ Œ√ø‡ Úœ˘ q¬Û≈ø¬ı˛¬ı˛ ¬ıÚíí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› Ú√œ˜±Ó‘¬fl¡ ’¸À˜¬ı˛
Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¤fl¡˜±S õ∂Ò±Ú ¬ı±˝√√Ú ŒÚÃfl¡±-¬ı˛ ά◊À~‡ õ∂‰≈¬¬ı˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ˚˜Ú–
[1]ëëÊ≈√˝◊√ ;ø˘ Ôfl¡± ¤‡Ú ’¬ı˛Ì…¬ı˛ fl¡±À¯∏ø√ ’±ø˜ ≈√À˚˛± Ú±À˚˛À¬ı˛ ∆· ’±øÂ√À˘“±ºíí
[ì¬ı≈¬ı˛?œî, 블˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±ÀÂ√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√í]
[2] ëëøÚÀ‰¬˝◊√ fl¡±¯∏ÀÓ¬ ¤øȬ ¸è∏ ‚¬ı˛Œ√ø‡ Ú±› ‰¬¬Û±À˘“±íí [Ó¬À√¬ı]
[3] ëë∆Ú‡Ú¬ı˛ ø¸¬Û±À¬ı˛ø√ ŒÊ√±ÚȬ± Ú±ø˜ Œ˚±˚˛±¬ı˛ ¬ı±ÀȬÀ¬ı˛íí [ì’±Ó«¬¶§¬ı˛,î ’±è∏ øfl¡
∆Ú–˙s…í]
[4] ëë∆Ú‡Ú¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛À¬ı˛ ¬ı±È¬ÀȬ±íí [ì∆Ú‡Ú¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛À¬ı˛ ¬ı±È¬ÀȬ±íí, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ
Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
[5] ë눬Ȭœ˚˛±˝◊√ ·í˘Õ· ‰¬í¬ı˛± Ú±›‡øÚíí [ë뤽◊√ Œ˚Ú õ∂Ô˜ qøÚÀ˘“±íí, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡±
¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
[6] ëëÚ±› ¤‡ÚÓ¬ ά◊øͬ˚Ó≈¬ø˜ ¬ı“±˝√√œ ¬ıÊ√±˝◊√ ’±˝√√±íí [ëë˜≈‡-’±g±ø¬ı˛Ó¬ ’±è ˝√√±Î¬ˇ fl“¡À¬Û±˚˛±
ŒÊ√±Ú±fl¡Ó¬íí, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
ëŒÚÃfl¡±í ¬ı…¬ı˝√√±À¬ı˛¬ı˛ ¤˝◊√ Ò¬ı˛À̬ı˛ ‘√©Ü±ôL ’±¬ı˛› õ∂‰≈¬¬ı˛ Œ√›˚˛± Œ˚ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛º Ó¬À¬ı
Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ŒÚÃfl¡± Â√±Î¬ˇ±› ’Ú… ¬ı±˝√√ÀÚ¬ı˛ ά◊À~‡ ’±ÀÂ√º Œ˚˜Úñë¤È¬± Ú±„√√ͬ
Œ‚±¬ı˛± Œ‰¬±˚˛±¬ı˛œí [ì29 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
¬ı± ëë¤øȬ ø˙q¬ı˛ ¸ÀÓ¬˚Œ¬ı˛À˘À¬ı˛ ∆· Ô±Àfl“¡±ÀÓ¬íí [ì¤øȬ ø˙q¬ı˛ ¸ÀÓ¬î, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡±
¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
Ó¬À¬ı Œ·±è¬ı˛ ·±øάˇ¬ı˛ ά◊À~‡ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ˚˜Úñë댷±è¬ı˛
·±øάˇøȬ ÒœÀ¬ı˛ ‰¬À˘ ˚±˚˛ ’gfl¡±À¬ı˛íí [ëëøÚ¬ı˛±À˘±fl¡íí, ë˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœí]º ¤˝◊√ Œ·±è¬ı˛ ·±øάˇ
ºº 116ºº
˚±¬ıÓ¬œ˚˛ Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬˝√√…Àfl¡˝◊√ ¬ı˝√√Ú fl¡À¬ı˛º
Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ õ∂±Ì ˝√√À26√ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±º ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ·ä ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ Ê√±øÓ¬ ›
ά◊¬ÛÊ√±øÓ¬¬ı˛ ˜ÀÒ… ø¬ı√…˜±Úº ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛± ¸˜±ÀÊ√› ‰¬˜»fl¡±¬ı˛ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ·ä õ∂‰¬ø˘Ó¬
’±ÀÂ√º ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ¬ı˛‰¬ø˚˛Ó¬±¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± Ú±˜ ŒÚ˝◊√º Œ˘‡fl¡ ¤fl¡øȬ ¸˜¢∂ Ê√±øÓ¬¬ı˛ ¬Û(±ÀÓ¬
’±RÀ·±¬ÛÚ fl¡À¬ı˛ Ô±Àfl¡Ú, ¤‡±ÀÚ ¬ı…øMê√ø¬ıÀ˙À¯∏¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± fl¡Ô± ŒÚ˝◊√, ¸˜ô¶ Ê√±øÓ¬¬ı˛˝◊√
õ∂±À̬ı˛ fl¡Ô±, ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ ’±˙±-’±fl¡±„∏鬱¬ı˛ fl¡Ô± Ò√ıøÚÓ¬ ˝√√À˚˛ ά◊Àͬº Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ’±¬ı˝√√ › ’Ú≈¯∏e ¬ıU fl¡ø¬ıÓ¬±ÀÓ¬˝◊√ ˘ˆ¬…º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ø¬ıøˆ¬iß
fl¡±¬ı…¢∂ÀLö ¤˝◊√ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ ’Ê√¶⁄ ά◊À~‡ ¬Ûø¬ı˛˘øé¬Ó¬ ˝√√˚˛º Œ˚˜Ú–
[1] ëë’¬Û¬ı˛+¬Û ¬ı˛+¬Û-¬Û¬ı˛œ¶ö±Úíí [ìøfl¡À˙±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬î, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
[2] ëëŒfl¡±Ô± ”√À¬ı˛ ˜±˚˛±¬ıÀÚ ¬Û¬ı˛œ√˘ Œ˜ÀÓ¬ÀÂ√ ά◊»¸À¬ıíí [ìÚ±ø¬ıfl¡î, Ó¬À√¬ı ]
[3] ëëõ∂¬ı±˘-¬Û±˘e-¬Û±À˙ ˜œÚÚ±¬ı˛œ Ï≈¬˘±˚˛ ‰¬±˜¬ı˛Øíí [ìÚ±ø¬ıfl¡î, Ó¬À√¬ı]
[4] ë댸±Ú±¬ı˛fl¡±øͬ ŒÚ˝◊√ øfl¡ Ó¬±˝√√±¬ı˛∑ Ê√±·À¬ı Ú± øfl¡ ’±¬ı˛Øíí [ëëø˜˙¬ı˛íí, Ó¬À√¬ı]
[5] ëë ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ Œ·˘ ¤fl¡ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô± ŒÏ¬¬ı˛ ’±À·fl¡±¬ı˛íí [ì¬Û¬ı˛˙¬ı˛î,ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±Gø˘ø¬Ûí]
[6]ëë ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ¬ı˛±„√√± ¬ı˛±Ê√fl¡Ú…±À√¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Œ¸ Œ˚ ‰¬À˘ Œ·ÀÂ√ ¬ı”˛¬Û øÚÀ˚˛ øÚÀ˚˛ ”√À¬ı˛íí
[ì˝√√±˚˛ ø‰¬˘î , ë¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Úí]
[7] ìŒ˚˝◊√‡±ÀÚ ¤fl¡ø√Ú ˙∫˜±˘± ‰¬f˜±˘± ˜±øÌfl¡˜±˘±¬ı˛
fl“¡±fl¡Ú ¬ı±øÊ√Ó¬, ’±˝√√±, Œfl¡±ÀÚ±ø√Ú ¬ı±øÊ√À¬ı øfl¡ ’±¬ı˛ºî [ì 4 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±î,
ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
[8] ëëŒfl¡˙¬ıÓ¬œ fl¡Ú…± Œ˚Ú ¤À¸ÀÂ√ ’±fl¡±À˙î [6 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±, Ó¬À√¬ı]
[9] ì¬ı˛±Ê√¬Û≈S fl¡Ó¬ø√Ú ¬ı˛±˙˚ŒÈ¬ÀÚ ŒÈ¬ÀÚ ¤˝◊√ ¬ÛÀÔ fl¡œ Œ˚Ú ‡≈“ÀÊ√ÀÂ√¡ ’±˝√√± ˝√√À˚˛ÀÂ√
ά◊√±¸ ,íí [7 ¸—‡…fl¡, Ó¬À√¬ı]
[10] ì¤˝◊√ ‚±¸ – ¤¬ı˛˝√◊ ÚœÀ‰¬ fl¡Ç±¬ıÓ¬œ ˙∫˜±˘± fl¡ø¬ı˛ÀÓ¬ÀÂ√ ¬ı±¸íí [9 ¸—‡…fl¡,Ó¬À√¬ı]
[11] ìŒ˚˝◊√‡±ÀÚ ¬Û±È¬¬ı˛±Úœ ’±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ¬ı˛+¬Û¸œ ¸‡œ¬ı˛± qøÚ˚˛±ÀÂ√î [31 ¸—‡…fl¡,Ó¬À√¬ı]
[12] 쉬f˜±˘±, ¬ı˛±Ê√fl¡Ú…±, ˜≈‡ Ó≈¬À˘ Œ‰¬À˚˛ Œ√À‡± , qÒ±˝◊√ qÚ Œ˘±
øfl¡ ·ä qøÚÀÓ¬ÀÂ√ ‰¬±› ŒÓ¬±˜¬ı˛± ’±˜±¬ı˛ fl¡±ÀÂ√íí [36 ¸—‡…fl¡, Ó¬À√¬ı]
[13] ëë¬ı˛±Ê√fl¡Ú…± Œ˙±ÀÚ Ú±Àfl¡±ñ’±Ê√ Œˆ¬±À¬ı˛ ’±¬ı˛¸œÀÓ¬ Œ√À‡ Ú±Àfl¡± ˜≈‡,
Œfl¡±Ô±˚˛ ¬Û±˝√√±Î¬ˇ ”√À¬ı˛ ˙±√± ˝√√À˚˛ ’±ÀÂ√ Œ˚Ú fl¡øάˇ¬ı˛ ˜Ó¬Ú,
Œ¸˝◊√ ø√Àfl¡ Œ‰¬À˚˛ Œ‰¬À˚˛ ø√ÚÀˆ¬±¬ı˛ ŒÙ¬ÀȬ ˚±˚˛ ¬ı˛+¬Û¸œ¬ı˛ ¬ı≈fl¡,î [Ó¬À√¬ı]
[14] 쉬À˘ ˚±˚˛ ˜øLafl≈¡˜±À¬ı˛¬ı˛ ˜ÀÓ¬±, Œfl¡±È¬±˘-ŒÂ√À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬±
¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ŒÂ√À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ø˜À˘
ºº 117ºº
 Œfl¡±Úƒ ¤fl¡ ’±fl¡±„√é√ ¬±¬ı˛ ά◊√±‚±È¬ÀÚ fl¡Ó¬”√À¬ı˛  , ¬ıUé¬Ì Œ‰¬À˚˛ Ô±øfl¡ ¤fl¡±î,
[ 삱À¸¬ı˛ øˆ¬Ó¬À¬ı˛ Œ˚˝◊√ ‰¬Î¬ˇ±À˚˛¬ı˛ ¸±√± øά˜ Œˆ¬À„√√ ’±ÀÂ√ íí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı√√±—˘±]
’¸À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ·À¬ı¯∏fl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› ’¸ø˜˚˛± ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±,
¸±Ò≈fl¡Ô±¬ı˛ ά◊À~‡ ’±ÀÂ√º ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô± › ¸±Ò≈fl¡Ô±¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ øÚ·”Ϭˇ ˆ¬±À˘±¬ı±¸± ’±ÀÂ√º
Ó¬±À√¬ı˛ ‰¬˜»fl¡±¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ ’±˜¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«…˜≈‡œ
Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í fl¡±¬ı…¢∂ÀLö 3 Ú— › 20 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ëfl¡˜˘±fl≈¡˜±¬ı˛œí › ëŒÓ¬Ê√œ˜±˘±í
Ú±À˜ ’¸À˜¬ı˛ ¸¬ı‰¬±˝◊√ÀÓ¬ Ê√Úøõ∂˚˛ ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛ õ∂À˚˛±· ’±ÀÂ√º
õ∂fl‘¡øÓ¬¬ı˛ ¬ı˛˝√¸…˘œ˘±¬ı˛, ¬ı‘ø©Ü¶ß±ÀÓ¬ ¤fl¡ ¬ı˛±ÀÓ¬¬ı˛ ‚Ȭڱ˚˛, fl¡ø¬ı¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬¬ÛÀȬ Œˆ¬À¸ ά◊Àͬ
fl¡˜˘ fl≈¡˚˛¬ı˛œ¬ı˛ ˜≈‡ñ
ìø˙˘ ’±è∏ øÚÊ√¬ı˛±À¬ı˛ ¤˝◊√ ά◊¬ÛÓ¬…fl¡±Ó¬ Œ˚øÓ¬˚˛± ¬ı¬ı˛¯∏≈Ì ˝√√˚˛
¬ÛÔ±¬ı˛ Œ¸Î¬◊Ê√œ˚˛± fl¡¬ı˛± Ê√˘±Ó¬fl¡ ’±g±¬ı˛Ó¬ ›¬Ûø„√√ ά◊Àͬ
øάø„√√Õ˘Àfl¡ Î≈¬¬ı Œ˚±˚˛± fl¡˜˘± fl≈“¡¬ı¬ı˛œ¬ı˛ ˜≈‡ºî [3 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«…˜≈‡œ
Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
’±¬ı±¬ı˛ 뤽◊√ Œ˚Ú õ∂Ô˜ qøÚÀ˘“± Œ¸˝◊√ ˜±Ó¬í Ú±À˜ 20 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬÀÓ¬
ëŒÓ¬Ê√œ˜±˘±í fl¡±ø˝√√ÚœøȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… ’ôL˘πÚ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡± ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ øÚá≈¬¬ı˛Ó¬± › ’Ó¬…±‰¬±ø¬ı˛Ó¬
Œ˘±Àfl¡¬ı˛ ≈√–‡-Œ¬ı√Ú±¬ı˛ Ó¬œéƬ ά◊¬Û˘øt ’±Ò≈øÚfl¡ ˜±Úø¸fl¡Ó¬±˚˛ ¬Û≈Úè7¡¡¡œø¬ıÓ¬ fl¡¬ı˛ÀÓ¬
Œ‰¬À˚˛ÀÂ√Úº øÚÀÊ√¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±˚˛ ¸≈õ∂±‰¬œÚ ά◊»À¸ qÒ≈ ˚±S±˝◊√ Ú˚˛, ¬ı¬ı˛— fl¡±ø˝√ø√ÚøȬ¬ı˛ ¸Àe
øÚÀÊ√ ˘œÚ ˝√√À˚˛ ¤fl¡±RÓ¬± õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ì¤˝◊√ Œ˚Ú õ∂Ô˜ qøÚÀ˘“±
˝◊√˜±Ú øÚÊ√±Ú
...fl¡íÀ¬ı˛ Ú±›¬ı˛œ˚˛± Ó¬˝◊√î
¤fl¡ ˝√√+√˚˛ø¬ı√±¬ı˛œ øÚ–¸e√√Ó¬±¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ fl¡ø¬ıÓ¬±øȬ¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂ÔÀ˜˝◊√ ¸‘ø©Ü ˝√√À˚˛ÀÂ√º
ŒÓ¬Ê√œ˜±˘±¬ı˛ ≈√–À‡¬ı˛ fl¡±ø˝√√øÚ¬ı˛ ¸Àe øÚÀÊ√ Ê√øάˇÓ¬ ˝√√À˚˛ Œ¸˝◊√ Œ¬ı√Ú±Àfl¡ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úñ
ëë ¬ıÚ Ê≈√À˚˛ ’±Ò±À¬Û±¬ı˛± ˚ Œ˚ Œ¬ı˛Ê≈√ ¬Û±Ó¬Ó¬íí ά◊¬Û˜±¬ı˛ ˜±Ò…À˜º ¤˝◊√ Œ¬ı√Ú±˚˛ ¬ı…øÔÓ¬ ˝√√À˚˛
Œ˙±fl¡ õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú –
숬Ȭœ˚˛±˝◊√ ·í˘Õ· ‰¬í¬ı˛± Ú±M√√‡øÚ
ˆ¬È¬œ˚˛±˝◊√ ·í˘ Œ¬ıø˘
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ Œ˝√√À¬ı˛±˚˛± ≈√‡Ó¬î
øfl¡c Œ˙¯∏ ô¶¬ıÀfl¡ fl¡ø¬ı ’ø¬ı¶ú¬ı˛Ìœ˚˛ ˜ôL¬ı… fl¡À¬ı˛ øÚÀÊ√¬ı˛ ’ôLÀ¬ı˛¬ı˛ Œ·±¬ÛÚ fl¡Ô±øȬ
¬ı…Mê√ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú –
ºº 118ºº
ì¤˝◊√ Œ˚Ú õ∂Ô˜ qøÚÀ˘“± Œ¸˝◊√ ˜±Ó¬
˝◊√˜±Ú øÚÊ√±Ú Ø
øÚÊ√À¬ı˛ ˜±Ó¬Ó¬ºî
Œ˙±fl¡¢∂ô¶ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ¸˝√√˜˜π ˝√√À˚˛ ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ’øˆ¬¬ı…øMê√ õ∂fl¡±˙ fl¡¬ı˛± ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…
ø¬ı¬ı˛˘º
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú… ¤fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ [Œ˘±fl¡¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¬¬ı˛+¬Ûfl¡Ô±¬ı˛] õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ øÚá≈¬¬ı˛
¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛  .
ìÓ≈¬ø˜ Œfl¡±Ú fl¡±ø˘µœ ¬ı˛±øÓ¬¬ı˛ Ê≈√˝◊√¬Û±Úœ¬ı˛ ¬ı˛±Ìœ
˜≈‡Ó¬ ˜≈‡ ø√ Ù≈¬˘≈˚˛±
ø√ͬfl¡Ó¬ ˝◊√føÊ√Ó¬ ˜±˘Ó¬œî
[ìøfl¡ÀÚ± ’±À¬ıÀ·À¬ı˛ ˆ¬ø¬ı˛ é≈¬X Œ˝√√±˚˛±î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ ’±è Œ·±˘±¬Û ’±è∏ fl“¡±˝◊√Ȭí]
¬ı±, ëë¬ı˛±Ê√˝“√±˝√√ ∆˝√√ Ê√˘Àfl¡ø˘ fl¡ø¬ı˛ Ôfl¡± ¬Û¬ı˛œÀ¬ı±¬ı˛¬ı˛ ¬Û¬ı˛±íí [ ëë¤È¬± Úœ˘ ά◊¬Û˘øtíí, ë’±è∏
øfl¡ ∆Ú–˙s…í]
Œ˘±fl¡ ø¬ıù´±¸-¸—¶®±¬ı˛ õ∂Ô±-ά◊»¸¬ı ’Ú≈á¬±Ú øÚˆ«¬¬ı˛ Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ õ∂øÓ¬Ù¬˘Ú›
Ó¬±“À¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛º Ê√±≈√ ø¬ıù´±¸, Ê√±≈√ ¸—¶®±¬ı˛, ¬ˆ”¬Ó¬ Œõ∂Ó¬ ˙“±fl¡‰≈¬øiß, ’±À˘±˚˛±
ά±˝◊√øÚ ¬Û¬ı˛œ ø¬ıù´±¸ › ¸—¶®±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛–
[1] ìŒ˝√√ Úœø˘˜± øÚ©Û˘fl¡¡, ˘é¬ ø¬ıøÒø¬ıÒ±ÀÚ¬ı˛ ¤˝◊√ fl¡±¬ı˛±Ó¬˘
ŒÓ¬±˜±¬ı˛ › ˜±˚˛±√ÀôL Œˆ¬À„√√ÀÂ√ ˜±˚˛±¬ıœ
...
Œfl¡±Ú ”√¬ı˛ Ê√±≈√¬Û≈¬ı˛-¬ı˛˝√À¸…¬ı˛ ˝◊√fÊ√±˘ ˜±ø‡
¬ı±ô¶À¬ı¬ı˛ ¬ı˛Mê√Ó¬ÀȬ ’±ø¸À˘ ¤fl¡±fl¡œ º [ëëÚœø˘˜±íí  , Á¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡]
[2] ëë˝√√±˘ˆ¬±„√√± ¤˝◊√ ˆ”¬ÀÓ¬¬ı˛ Ê√±˝√√±Ê√Ȭ±À¬ı˛Ø íí[ ë뉬˘øÂ√ ά◊Ò±›íí  , Ó¬À√¬ı]
[3] ëë¶Ûµ˝√√œÚ Œõ∂Ó¬¬Û≈¬ı˛¡Z±À¬ı˛íí [ëëøfl¡À˙±À¬ı˛¬ı˛ õ∂øÓ¬íí, Ó¬À√¬ı]
[4] ëëŒfl¡±Úƒ Œ˚Ú ¤fl¡ øÊ√Úƒ ¸«√±¬ı˛ Œ¸ÀÊ√ÀÁ¡ Ó¬±˝√√±¬ı˛ ¸±Ôœíí [ë똬ı˛œø‰¬fl¡±¬ı˛ ø¬ÛÀÂíí√,Ó¬À√¬ı]
[5] ëëÚ±˜±À˚˛ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛± ¤fl¡ ˙“±fl¡‰≈¬øißÀfl¡íí [ë뢂≈ ˜≈˝”√Ó«¬íí, 븱ӬøȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛í]
[6] ëëÚœ¬ı˛À¬ı Œ˚ÀÓ¬ÀÂ√ ≈√À˘ øÚ√±ø˘ ’±À˘˚˛±Ø íí[ëë’±À˘˚˛±íí, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
[7] ëëŒfl¡±Úƒ Œ˚Ú ¬Û¬ı˛œ Œ‰¬À˚˛ ’±ÀÂ√ ≈√øȬ ‰¬=˘ Œ‰¬±‡ Ó≈¬À˘Ø
¬Û±·˘± ˝√√±›˚˛± ’øÚ¬ı±¬ı˛ Ó¬±¬ı˛ ›Î¬ˇÚ± Œ˚ÀÓ¬ÀÂ√ ≈√À˘Ø íí[ë똬ı˛œø‰¬fl¡±¬ı˛ ø¬ÛÀÂ√ íí Ó¬À√¬ı]
[8] ëë¬Û¬ı˛œ¬ı˛ ˜Ó¬Ú ¤fl¡ ‚≈À˜±ÀÚ± Œ˜À˚˛ Œ¸íí [ì¬Û¬ı˛¶Û¬ı˛î, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
õ∂Ô± › ά◊»¸¬ı±Ú≈ᬱڱø√, Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛˝√◊ øÚ√˙Ú« º Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
ºº 119ºº
¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ‘√©Ü±ôL ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√–
ìfl¡Ó¬ø√Ú ¸g…±¬ı˛ ’gfl¡±À¬ı˛ ø˜ø˘˚˛±øÂ√ ’±˜¬ı˛± ≈√íÊ√ÀÚ ,
’±fl¡±˙ õ∂√œ¬Û Œ;À˘ Ó¬‡Ú fl¡±˝√√±¬ı˛± Œ˚Ú fl¡±øÓ«¬Àfl¡¬ı˛ ˜±À¸
¸±Ê√±À˚˛ÀÂ√, ˜±Í¬ ŒÔÀfl¡ ·±Ê√Ú ¬·±ÀÚ¬ı˛ •°±Ú ŒÒ“±˚˛±ÀȬ ά◊263√±¸
Œˆ¬À¸ ’±À¸î [37 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬¬ı±—˘±í]
Œ√À¬ı±ÀVÀ˙ ¬ı± ˜‘Ó¬ ¬Û”¬ı«¬Û≈è¯∏À√¬ı˛ ά◊ÀVÀ˙ fl¡±øÓ«¬fl¡ ˜±À¸¬ı˛ õ∂øÓ¬ ¸g…±˚˛ ¬ı—˙√ÀG¬ı˛
˜±Ô±˚˛ Œ˚ õ∂√œ¬Û Œ;À˘ ¬ı˛±‡± ˝√√˚˛ Ó¬±˝◊√ ’±fl¡±˙ õ∂√œ¬Ûº Œ˝√√˜ôLfl¡±À˘ ¬ıeˆ”¬ø˜¬ı˛ ¤fl¡øȬ
¸≈¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ õ∂Ô±¬ı˛ ’¬ıÓ¬±¬ı˛Ì± fl¡¬ı˛± ˝√√À˚˛ÀÂ√ ¤‡±ÀÚ–
ëë’¸—‡… fl¡±Àfl¡¬ı˛ ˙Às ˆ¬ø¬ı˛ÀÂ√ ’±fl¡±˙
Œˆ¬±¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ñ Ú¬ı±Ài߬ı˛ Œˆ¬±À¬ı˛ ’±Ê√ ¬ı≈Àfl¡ Œ˚Ú øfl¡À¸¬ı˛ ’±‚±Ó¬ºíí
[24 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±,ë ¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±í]
Ú¬ı±Ài߬ı˛ ¸Àe fl¡±Àfl¡¬ı˛ ¸•Ûfl«¡ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º Ú¬ı±Ài߬ı˛ ø√Ú fl¡±Àfl¡¬ı˛ ά◊ÀVÀ˙ Œˆ¬±· øÚÀ¬ı√Ú
fl¡¬ı˛± ˝√√˚˛º Ú¬ı±Ài߬ı˛ Œˆ¬±À¬ı˛ fl¡±Àfl¡¬ı˛ ˙Às ∆˙˙À¬ı¬ı˛ ø√Ú·≈ø˘ ˜ÀÚ ¬ÛÀάˇ fl¡ø¬ı¬ı˛º √œ‚«ù´±¸
¬ÛÀάˇ ¬Û≈¬ı˛ÀÚ± ø√Ú&ø˘¬ı˛ Ê√Ú…º ¤‡±ÀÚ fl¡ø¬ıø‰¬M√√ ¶ú‘øÓ¬ ˆ¬±¬ı˛±Ó≈¬¬ı˛º
¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ õ∂Ô±-ά◊»¸¬ı ’Ú≈ᬱÀÚ¬ı˛ ‘√©Ü±ôL Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛–
ø¬ıU ’¸À˜¬ı˛ Ê√±Ó¬œ˚˛ ά◊»¸¬ıº 뉬íÓ¬¬ı˛ ø¬ıUí¬ı˛ [10 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±, ëÚ‘Ó¬…±¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœí]
ά◊»¸À¬ı¬ı˛ fl¡Ô± ¤‡±ÀÚ Î¬◊À~ø‡Ó¬ ˝√√À˚˛ÀÂ√º
’¸ø˜˚˛± fl‘¡ø©Ü, ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛± ’Ú≈¸±À¬ı˛ ˜‘Ó¬ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ’±R±¬ı˛ ¸»·øÓ¬¬ı˛ ά◊ÀVÀ˙
Ó¬±¬ı˛ ά◊M√¬ı˛±øÒfl¡±¬ı˛œ fl¡˘±¬Û±Ó¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… õ∂√œ¬Û õ∂8˘Ú fl¡À¬ı˛ Ó“¬±Àfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛º fl¡ø¬ı
øÚÀÊ√› Ó¬“±¬ı˛ ˜‘Ó¬ ˜±Àfl¡ ¶ú¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛Â√Úº ¤¬ı—
ì˘¬ı˛±˘ø¬ı˛Õfl¡ ’±·ø˘ fl¡˘±¬Û±Ó¬ ¤‡Ú¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬
¤·øÂ√ ˙ø˘Ó¬± ;˘±˝◊√ ø√À˘“±º ŒÓ¬›“¬ı˛ ˜≈‡¬ı˛ ›¬Û¬ı˛Ó¬
Ó¬ø¬ı˛ ø√À˘“± ¤‡Ú ‰¬fÓ¬±¬Û, ¶§26√, ά◊8˘ qwÓ¬±ºî
[ìÔ¬ı˛ ∆˝√√ ŒÓ¬›“ ’±˜±¬ı˛ ˜≈‡Õ˘ ‰¬±˝◊√ ’±ÀÂ√ºî, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
¬ı±, ìÓ¬≈ø˜ ‰¬±À· ¤øÓ¬˚˛±› q˝◊√ ’±Â√º
ŒÓ¬ÀÚÕfl¡À˚˛ ‰¬±À· ¬Ûø¬ı˛ ’±ÀÂ√ Ú≈˜≈˚˛± ‰¬fl≈¡ ¤øȬ
Œ‰¬±Ó¬±˘¬ı˛ Ó≈¬˘¸œ Ó¬˘Ó¬î
[ëëøfl¡˜±Ú ”√¬ı˛Ó¬ ¤ø¬ı˛ ’±ø˝√√À˘“±î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
’¸ø˜˚˛± ¢∂±À˜¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ¬ı±øάˇ¬ı˛ ά◊ͬ±ÀÚ Ó≈¬˘¸œ ·±Â√ Ô±Àfl¡º ¬ı±øάˇ¬ı˛ õ∂øÓ¬øȬ ¸≈‡-
ºº 120ºº
≈√–‡, fl¡©Ü-’±ÚÀµ¬ı˛ ά◊»¸¬ı&ø˘ ¤˝◊√ ά◊ͬ±ÀÚ¬ı˛ Ó≈¬˘¸œ Ó¬À˘˝◊√ ˝√√˚˛º ¤‡±ÀÚ ¬ı±øάˇ¬ı˛ ’øÓ¬
øõ∂˚˛ ˜‘Ó¬ ˜±Ú≈¯∏øȬÀfl¡ ù¨˙±ÀÚ øÚÀ˚˛ ˚±›˚˛±¬ı˛ õ∂±fl¡ƒ˜≈˝”√ÀÓ«¬ Ó≈¬˘¸œÓ¬˘±˚˛ ¬ı˛±‡± ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º fl¡ø¬ı
Œ¸˝◊√ ¶ú‘øÓ¬ Œ¬ı√Ú±Ó≈¬¬ı˛ ‚ȬڱøȬ¬ı˛ fl¡Ô±˝◊√ ¤‡±ÀÚ ¬ıÀ˘ÀÂ√Ú–
ì’±è ¬¬ı˛±øÓ¬ ŒÚà ¬Û≈˚˛±›“ÀÓ¬˝◊√ ¤ÀÊ√±À˘±fl¡± ά◊èø˘ ø√˚˛±î
[ìά◊¸ ’±¸ƒ ά◊‰≈¬¬ÛøÚ Œfl¡“fl¡øÚ ˆ¬¬ı˛± Œ√˝◊√ Œ˚±˚˛±î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭí]
qˆ¬ ’Ú≈ᬱÀÚ ˜e˘fl¡±˜Ú± fl¡À¬ı˛ ˜ø˝√√˘±À√¬ı˛ ά◊˘Ò≈ √ıøÚ Œ√›˚˛±, qÒ≈ ’¸ø˜˚˛± ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛
Ú˚˛, ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂±‰¬œÚ ¬ı˛œøÓ¬ › ¸—¶®±¬ı˛º
Œ˘±fl¡¸±ø˝√√Ó¬… › ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂Ò±Ú ø¬ı¯∏˚˛ Œ˘±fl¡·œøÓ¬º ¤˝◊√ Œ˘±fl¡·œøÓ¬¬ı˛ ά◊À~‡ Ó“¬±À√¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ø¬ıøˆ¬iß Œ˘±fl¡·œøÓ¬¬ı˛ ά◊À~‡ ’±ÀÂ√º Œ˚˜Ú–
[1] ë눬±øȬ˚˛±˘ ¸≈¬ı˛ ¸“±ÀÁ¡¬ı˛ ’±“Ò±À¬ı˛ √ø¬ı˛˚˛±¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ Œ˜À˙íí [ëë’±ø˜ fl¡ø¬ı Œ¸˝◊√
fl¡ø¬ıíí, ëÁ¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡í]
[2] ëëÚÓ≈¬Ú ¬ı˛±øS¬ı˛ ¸±ÀÔ ¬Û‘øÔ¬ıœ¬ı˛ ø¬ı¬ı±À˝√√¬ı˛ ·±ÚØíí [ëëÊ√œ¬ıÚíí, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
[3] ë눬±¸±ÀÚ¬ı˛ ·±Ú Ú√œ Œ˙±Ú±À¬ı øÚÊ«√ÀÚíí [ëë¤fl¡ø√Ú Ê√˘ø¸øάˇ Ú√œøȬ¬ı˛ ¬Û±À¬ı˛ ¤˝◊√
¬ı±—˘±¬ı˛ ˜±Àͬíí, ë¬ı˛+¬Û¸œ ¬¬ı±—˘±í]
[4] ëë¬ıUø√Ú fl¡œÓ«¬Ú ˆ¬±¸±Ú ·±Ú ¬ı˛+¬Ûfl¡Ô± ˚±S± ¬Û“±‰¬±ø˘¬ı˛
Ú¬ı˛˜ øÚø¬ıάˇ Â√Àµ ˚±¬ı˛± ’±Ê√› |±¬ıÀ̬ı˛ Ê√œ¬ıÚ Œ·±„√√±˚˛î
[10 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±, Ó¬À√¬ı]
[5] ë똱ͬ ŒÔÀfl¡ ·±Ê√Ú ·±ÀÚ¬ı˛ •°±Ú ŒÒ“±˚˛±ÀȬ ά◊263√±¸ Œˆ¬À¸ ’±À¸íí [37 Ú—
¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±, Ó¬À√¬ı]
Œ˘±fl¡·œÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı Úœ˘˜ø̬ı˛ øÚø¬ıάˇ ’Ú≈¬ı˛±À·¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ˚˜Ú–
[1]ëë ’±È¬±˝◊√Ó¬Õfl¡ Œfl¡±˜˘ ·±Ú Œ·±˚˛± ˜±Ú≈˝√Ê√Ú
Œ√±fl¡À˜±fl¡±ø˘¬ı˛ ¶§õü¬ı˛ √À¬ı˛ ŒÓ“¬›¬ı˛ ˜±Ó¬íí, [ì¤È¬± Úœ˘ ά◊¬Û˘øtíí, ë’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…í]
[2] ë댸˚˛± ¬ı±ÀÊ√ ¬ıœÌ
Ê√±øÓ¬ Œ˝√√„≈√˘¬ı˛ ¬ıœÌ
˜≈À‡ ˜≈À‡íí [ëë’±Uø˘À¬ı±¬ı˛ Œ˜ø˘ ø√˚˛±íí, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
[3] ëë’±¬ı˝√√˜±Ú õ∂˙±øôL¬ı˛ ¬ı˛±ø·Úœ ¤øȬ
≈√˚˛±À¬ı˛ ≈˚˛±À¬ı˛ øÔ˚˛ ø√
Œ¬ı±øÒ¸N ¬ÛΩ¬Û±øÚíí [ëë˜≈‡-’±g±ø¬ı˛Ó¬ ’±è ˝√√±Î¬ˇ-fl“¡À¬Û±˚˛± ŒÊ√±Ú±fl¡Ó¬íí, ëfl¡ø¬ıÓ¬±]
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ › Úœ˘˜ø̬ı˛ ’ÀÚfl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±˝◊√ Œ˘±fl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ø‰¬ÀS ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«º ¤&ø˘¬ı˛
ºº 121ºº
¶§±Ó¬La… ¶§±√ ’Ú¶§œfl¡±˚«º Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú±˚˛ ¤ ¸˜ô¶ ø‰¬S› ’øˆ¬øÚÀ¬ıÀ˙¬ı˛
√±ø¬ı ¬ı˛±À‡º Ê√œÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ı±—˘± Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡øȬ ¸Ê√œ¬ı ø‰¬S¬
¬Ûø¬ı˛‘√©Ü ˝√√˚˛–
ëëŒé¬ÀÓ¬ Œé¬ÀÓ¬ ˘±„√√À˘¬ı˛ Ò±¬ı˛
˜≈ÀÂ√ Œ·ÀÂ√íí, [옱ÀȬ¬ı˛ ·äî, ëÒ”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Ûí]
¤‡Ú Ù¬¸˘ fl¡±È¬±¬ı˛ ¸˜˚˛, Ù¬¸À˘ ¸˜ô¶ ¬˜±Í¬¬ ¬Ûø¬ı˛¬Û”Ì«, ¤‡Ú ’±¬ı˛ ˘±„√√À˘¬ı˛ Œ¬ı˛‡±
Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º ¤ ø‰¬S ά◊»¬Û±√Ú ¸¬ı˛?±˜ ¸•Û‘Mê√–
ëëø˝√√À˜¬ı˛ ¬ı˛±ÀÓ¬ ˙¬ı˛œ¬ı˛ ëά◊˜ƒí ¬ı˛±‡¬ı±¬ı˛ Ê√Ú… Œ√À˙±˚˛±˘œ¬ı˛±
¸±¬ı˛±¡ ¬ı˛±Ó¬ ˜±Àͬ ’±&Ú Œ;À˘ÀÂ√ñ
Œ˜±¬ı˛·Ù≈¬À˘¬ı˛ ˜ÀÓ¬± ˘±˘ ’±&Ú ,
qfl¡ÀÚ± ’ù´O¬Û±Ó¬± ≈√˜Àάˇ ¤‡Ú› ’±&Ú ;À˘ÀÂ√ Ó¬±À√¬ı˛íí [ëëø˙fl¡±¬ı˛íí, ë¬ıÚ˘Ó¬±
Œ¸Úí]
ëŒ√À˙±˚˛±˘œíÀ√¬ı˛ ’±ø|Ó¬ ¤˝◊√ ¬ÛXøÓ¬ ŒÓ¬± ¬ıdÓ¬¬ÛÀé¬ Œ˘±fl¡‹øÓ¬˝√√… øÚˆ«¬¬ı˛˝◊√º Œ˘±fl¡
‹øÓ¬˝√√…Àfl¡ ø‰¬S¬ı˛+¬Û √±ÀÚ¬ı˛ fl‘¡øÓ¬Q øÓ¬øÚ ’¬ı˙…˝◊√ ¤Àé¬ÀS √±ø¬ı fl¡¬ı˛ÀÓ¬ ¬Û±À¬ı˛Úº
ì¬Û“±‰¬ Œ˙± ¬ıÂ√¬ı˛ ’±À· ˝√√˚˛ÀÓ¬± ¬ı±ñ¸±Ó¬ Œ˙± ¬ıÂ√¬ı˛
Œfl¡ÀȬ Œ·ÀÂ√ Ó¬±¬ı˛¬Û¬ı˛ ŒÓ¬±˜±À√¬ı˛ ’±˜ Ê√±˜ fl“¡±Í¬±À˘¬ı˛ Œ√À˙ ,
Ò±Ú fl¡±È¬± ˝√√À˚˛ Œ·À˘ ˜±Àͬ ˜±Àͬ fl¡Ó¬¬ı±¬ı˛ fl≈¡Î¬ˇ±˘±˜ ‡Î¬ˇ,
¬ı“±øÒ˘±˜ ‚¬ı˛ ¤˝◊√ ˙…±˜± ’±¬ı˛ ‡?Ú±¬ı˛ Œ√˙ ˆ¬±À˘±À¬ıÀ¸,
ˆ¬±¸±ÀÚ¬ı˛ ·±Ú qÀÚ fl¡Ó¬¬ı±¬ı˛ ‚¬ı˛ ’±¬ı˛ ‡Î¬ˇ Œ·˘ Œˆ¬À¸
˜±Ô≈À¬ı˛¬ı˛ ¬Û±˘± Œ¬ı“ÀÒ fl¡Ó¬¬ı±¬ı˛ Ù“¬±fl¡± ˝√√í˘ ‡Î¬ˇ ’±¬ı˛ ‚¬ı˛ºî [12 ¸—‡…fl¡ fl¡ø¬ıÓ¬±,
ë¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘±í]
¬ı±—˘±¬ı˛ Œ˘±fl¡ ‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¤fl¡øȬ ø‰¬¬ı˛ôLÚ Â√ø¬ı ˙s ø√À˚˛ ¤“Àfl¡ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Úº
Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ˜ÀÓ¬± Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’¸ø˜˚˛± Œ˘±fl¡ ¸˜±ÀÊ√¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡øȬ ‚Ȭڱ
¬ıøÌ«Ó¬ ’±ÀÂ√–
ëë¬ı±˝◊√ ŒÓ¬±¬ı˛ ’±‡Ú¬ı˛ ˘±„¬ı˛ Œ‡±˘±Ó¬
¸“±‰¬ ø√Ú
ά◊Ê√±·¬ı˛ ≈√‰¬fl≈¡À1 ;˘±˚˛
¬Û”√ø˘¬ı˛ fl¡±?Ú ·Â√¬ı˛ ’±g±¬ı˛î [ëë˜≈øͬ ˜≈øͬÀfl¡ fl¡±øȬ ŒÓ¬±¬ı˛ ŒÏ“¬øfl¡˚˛±¬ı˛ ’±„≈√ø˘î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
’¸À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡ ¸—¶‘®øÓ¬ÀÓ¬ ˘±Î¬◊À˚˛¬ı˛ Œ‡±˘ ‰¬¬ı˛˜ √±ø¬ı˛À^…¬ı˛ ˘é¬Ìº ˜±øȬ¬ı˛ ˝“√±øάˇ
ºº 122ºº
˚±¬ı˛± øfl¡ÚÀÓ¬ ’¸˜Ô«, Ó¬±À√¬ı˛˝◊√ ¸•§˘ ˘±Î¬◊À˚˛¬ı˛ Œ‡±˘º fl¡ø¬ı Œ√À‡ÀÂ√Ú, Œ¸˝◊√ ≈√–¶ö,
≈√ˆ«¬±·± ¬ı˛˜Ìœ ¤˝◊√ ˘±Î¬◊À˚˛¬ı˛ Œ‡±À˘ ’Ó¬œÓ¬ ø√ÀÚ¬ı˛ ¶ú‘øÓ¬ ¸=˚˛ fl¡À¬ı˛ Œ¬ı˛À‡ÀÂ√Ú–
쌷±Ò”ø˘ Œ·±¬Û±˘¬ı˛ ø¬Û¬ı˛±ø˘Ó¬ ¬ıø˝√√
fl¡fl¡±À√ά◊Ó¬±˝◊√ ˆ¬±ø¬ıøÂ√˘
øfl¡ ¬Û±À˘“± øfl¡ ø√À˘“± fl¡±fl¡ ø√À˘“±î [ëë¤Àfl¡‡Ú ‚¬ı˛ÀÓ¬ ’±øÂ√˘ ≈√‚¬ı˛ ˜±Ú≈˝√íí, ëÚ‘Ó¬…¬ı˛Ó¬±
¬Û‘øÔ¬ıœí]
Ê√œ¬ıÚ-˜‘Ó≈¬…¬ı˛ ’±¬ıøÓ«¬Ó¬ ˘œ˘±À‡˘±˚˛ Œ˜±˝√√¢∂¶ö ˜±Ú≈¯∏ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ Œfl¡±ÀÚ± ¶ö±˚˛œ ˘é¬
‡“≈ÀÊ√ ¬Û±˚˛ Ú±º ’¬ı¸iß ¬ı±Ò«fl¡… Ê√œ¬ıÀÚ, øÚÀÊ√Àfl¡ ˜”˘…±˚˛Ú fl¡À¬ı˛ ˜±Ú≈¯∏ Ó¬±˝◊√ ˆ¬±À¬ıº
ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ˚˛ ’±Ò…±øRfl¡ Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ’±√À˙« Ê√œ¬ıÚ Î¬◊¬Û˘øt¬ı˛ Œ˙¯∏ fl¡Ô±È≈¬fl≈¡ ¤‡±ÀÚ ¬ı˘±
˝√√À˚˛ÀÂ√º
Œ√˙ › Œ√À˙¬ı˛ ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ·ˆ¬œ¬ı˛ |X±, õ∂œøÓ¬ › ˆ¬±À˘±¬ı±¸± ’±ÀÂ√º qÒ≈
Ó¬±˝◊√ Ú˚˛ ’¸ø˜˚˛± ¢∂±˜… ¸—¶‘®øÓ¬¬ı˛ õ∂øÓ¬› fl¡ø¬ı¬ı˛ Ó¬œ¬ıË ’±fl¡¯∏«Ìº ’±¬ı˛ ¤˝◊√ ’±fl¡¯∏«Ì¬ı˙Ó¬
øÓ¬øÚ ¬ıÀ˘Ú–
ìfl¡íÓ¬ ’±ÀÂ√ Œ˜±¬ı˛ ·“±˚˛¬ı˛ Œ·±Àg±˚˛± ˜±øȬ
Œ˜±fl¡ Œ¬Û±¬ı˛± ‚±È¬
˜˝◊√ Ê√œ˚˛± ˜±øȬ íí[ì3 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±î, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
Ó¬À¬ı fl¡ø¬ı¬ı˛ ¤˝◊√ Œ˘±fl¡õ∂œøÓ¬, ¬ı…øMê√·Ó¬ ’Ú≈ˆ”¬øÓ¬ ˝√√À˚˛˝◊√ Ô±Àfl¡øÚ Ó¬± ¸¬ı«Ê√ÚœÚ ¬ı˛+¬Û
˘±ˆ¬ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
Œ˘±fl¡ˆ¬±¯∏± › Œ˘±fl¡˙Às¬ı˛ õ∂À˚˛±· Ó“¬±À√¬ı˛ ≈√Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¬ıU˘ˆ¬±À¬ı ¬Û±›˚˛±
˚±˚˛º Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ fl¡±À¬ı…, õ∂Ô˜ Ê√œ¬ıÀÚ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¤¬ı˛ õ∂À˚˛±À·¬ı˛ õ∂¬ıÌÓ¬±È≈¬fl≈¡
¤fl¡È≈¬ Œ¬ıø˙ ˜±S±˚˛ Œ√‡± ˚±˚˛º ˝√√˚À˛ Ó¬± ¸ÀÓ¬…fÚ±Ô √ÀM√√¬ı˛ [1882-1922] ’Ú≈Àõ∂¬ı˛Ì±˚˛
øÓ¬øÚ ¤˝◊√ Ò¬ı˛ÀÚ¬ı˛ ˙s Œ¬ıø˙ fl¡À¬ı˛ ¬ı…¬ı˝√√±¬ı˛ fl¡À¬ı˛øÂ√À˘ÚºŒ˚˜Ú–
[1] ëë¬ıÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ó¬fl¡ ˜ÀÚ¬ı˛ ‰¬±Ó¬fl¡íí [Á¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡] fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ’±ÀÂ√  ,
ŒÙ“¬±¬Û±¸, Â√˘ƒÂ√˘ƒ, Â≈√øάˇ
[2] ë븱·¬ı˛¬ı˘±fl¡±íí [Ó¬À√¬ı] – Œ¬ıU˙, È≈¬fl¡È≈¬Àfl¡, Ù≈¬È¬Ù≈¬ÀȬ, ά±·¬ı˛fl¡“ ±‰¬±, Ù“¬±¬Û±, fl“¡±√˘,
[3] ë뉬¬ı˛øÂ√ ά◊Ò±›íí [Ó¬À√¬ı] – È≈¬øȬ, Á“¡±ÀÁ¡, ‚±À˚˛˘, ά◊άˇ≈ ά◊άˇ≈, Ò” Ò”, ÔÀ¬ı˛ ÔÀ¬ı˛
Œ˝“√Àfl¡, ‡“± ‡“±, øˆ¬˘º
[4] ëë¤fl¡ø√Ú‡“≈ÀÊ√øÂ√Ú≈ ˚±À¬ı˛íí [Ó¬À√¬ı] – ’±ÀÒ± ’±ÀÒ±, ˜¬ı˛ ˜¬ı˛, øÚ√±ø˘, Ï≈¬˘≈Ï≈¬˘≈,
øÚÁ¡Á≈¡˜,
ºº 123ºº
 [5] ëëø¸g≈ íí[Ó¬À√¬ı] – Â√ȃ¬Ù¬Èƒ¬
[6] ëëÂ√±˚˛± øõ∂˚˛±íí [Ó¬À√¬ı] – ‡¸‡¸±˘, ά◊¸‡¸±˘º
[7] ëëù¨˙±Úíí [Ó¬À√¬ı] – Uάˇ˜≈άˇº
[8] ëë˜è¬ı±˘≈ íí[Ó¬À√¬ı] – ø‡“À‰¬, √±ÀÚ±, ˝√√±øD, ŒÙ“¬±Ù¬¬ı˛±º
[9] ëëά±øfl¡˚˛± fl¡ø˝√√˘ Œ˜±À¬ı˛ ¬¬ı˛±Ê√±¬ı˛ ≈√˘±˘íí [Ó¬À√¬ı] – Ù“≈¬¬Û±˚˛º
[10] ëëfl¡ø¬ıíí [Ó¬À√¬ı] – Ù“≈¬Àάˇ, ά◊¸‡≈¸, øÁ¡ø¬ı˛øÁ¡ø¬ı˛, ¬ı˛±Ó¬ø¬ıÀ¬ı˛Ó¬
[11] ëëøÚÊ«√Ú ¶§±é¬¬ı˛ íí[Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Û] – Â≈√À˚˛ÀÂ√Ú, Œ˝“√ÀȬÀ˝“√ÀȬº
[12] ë븽√√Ê√ íí[Ó¬À√¬ı] – U“À‰¬±È¬º
[13] ëë’¬ı¸À¬ı˛¬ı˛ ·±Úíí [Ó¬À√¬ı] – Œ·“À˚˛±, ˆ¬±Î¬ˇ±À¬ı˛¬ı˛, ø¬ıÀ˚˛±¬ı±¬ı˛, ’±˝◊√¬ı≈Àάˇ±, ¬ı·√√±Î¬ˇº
[14] ëëø¬ıøˆ¬iß Œfl¡±¬ı˛±¸íí [˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœ] – ø‡“‰¬Àάˇ, ŒÈ“¬À¸˚±˚˛, Γ¬±˝◊√À˚˛
[15] ë뢂≈ ˜≈UÓ«¬íí [¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛] – Ê“√±˝√√±¬ı±Ê√º
[16] ë눬±ø¯∏Ó¬íí [Ó¬À√¬ı] – øÙ¬À‰¬˘º
˙sÕ¡ZÓ¬ › ÒÚ±Rfl¡ ˙Às¬ı˛ õ∂øÓ¬ fl¡ø¬ı¬ı˛ ø¬ıÀ˙¯∏ ’±¢∂˝√ Œ˚ ’±ÀÂ√ ¤¬ı˛ ŒÔÀfl¡˝◊√ õ∂˜±Ì
¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º
Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ø¬ıøˆ¬iß Œ˘±fl¡ˆ¬±¯∏± › Œ˘±fl¡˙s õ∂À˚˛±· fl¡À¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ Œ¸Ãµ˚«Àfl¡ ¬ı±øάˇÀ˚˛ Ó≈¬À˘ÀÂ√Úº Ó“¬±¬ı˛ ¬ı˛ø‰¬Ó¬ ¬ıU fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡ˆ¬±¯∏± › Œ˘±fl¡˙Às¬ı˛
ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º Œ˚˜Ú–
[¬1˛] ë똄√√˝√Ó¬ Œ˜¬ı˛ ‡±À˘ ˜¬ı˛± ·Â√¬ı˛ ø˙¬Ûíí, [ë댷±Ò”ø˘ø˘‡±íí, ë øÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙sí]
[2] ë댘±¬ı˛ Œ˜˘± Ó¬±˘ ¬Û±Ó¬ÀȬ±Ó¬íí [ëë∆˜Ô≈Ú ¸eœÓ¬íí, ë’±¬ı˛n∏ øfl¡ ∆Ú–˙sí]
[3] ëëŒfl¡±Ú Œ√›ÒÚœ¬ı˛ ‰≈¬ø˘¬ı˛ ˘±¸ Ù≈¬˘±˜ fl“¡U˚˛±Î¬¬ı±Ó¬íí [ëë¤‡Ú È≈¬˘≈„√± Ú±˚˛Ó¬ ά◊øͬ
’±À˝√√î, ëfl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±¬ı˛n∏ fl“¡±˝◊√Ȭí]
[4] ëëfl¡±fl¡ ŒÚ±˚˛±¬ıÕ˘ ¬Û±Úœ ŒÓ¬±À˘íí [ëë ά◊ˆ¬˘± ·Â√¬ı˛ ’±· ’±¬ı˛n∏ ’±Ò±À¬Û±¬ı± ‚¬ı˛¬ı˛
˜Ò≈Ó¬íí, Ó¬À√¬ı]
[5] ëë’±Úfl¡Õ· ˜±øÓ¬ ø˙¬ı˛Ó¬ Ô“› Ô±¬ÛÚ± ¬Û±øÓ¬íí [쉬¬Û¬ı˛±‰¬¬ÛÀ¬ı˛ ˜À˝√√ õ∂±Ìî, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
[6] ë뉬±fl¡ÕÚ˚˛± ¬Ûfl¡Úœ˚˛± ¬ı±í˜±¬ı˛˘œ,î [ëë ø¸ Œ˚ øfl¡ ¤fl¡ fl¡±˘˝√√œÚíí, Ó¬À√¬ı]
[7] ëfl¡˘±¬Û±Ó¬Ó¬ Œ˘±¬Ú ¬ı±øgÀ“√±,í [ìfl¡íÓ¬ ’±À“√±î ,Ó¬À√¬ı]
[8] ì˜ø¬ı˛˙±ø˘¬ı˛ ˘Í¬„√√± ø˙˜˘≈ ŒÊ√±¬Û±Ó¬ Ô≈ø¬Û Ó¬ø¬Û Ê≈√˝◊√î
[ì˘±˘fl¡±˘ õ∂øÓ¬Ê√Ú ˜±Ú≈˝√¬ı˛ ≈√˚˛±¬ı˛Ó¬È¬¬ı˛íí, ëÙ≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘í]
[9] ì¬ıfl≈¡À˘ Œ˜˘fl¡ ¬Û±ø˝√√
fl‘¡¯û ά◊¬Ûøʬı ’±øÊ√ ¬ı˛±øÓ¬î
[ìfl¡íÕ˘ ˚±¬ı Œ˝√√í¬ı˛ ά◊ij±øÚœíí, ëfl¡ø¬ıÓ¬±í]
ºº 124ºº
[10] ë눬˜fl¡±Ù≈¬˘œ˚˛± ¬ı¬ı˛¯∏≈Ì fl¡±ø˘‚“≈øfl¡¬ı˛ ’±g±¬ı˛íí [ë28 Ú— fl¡ø¬ıÓ¬±í, Ú‘Ó¬…¬ı˛Ó¬±
¬Û‘øÔ¬ıœ]
Ê√œ¬ıÚÚµ › Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › Œ˘±fl¡‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ Œ˚ Ê√·»ñ
Œ¸‡±ÀÚ ·±Â√¬Û±˘± › ¬Û±ø‡À√¬ı˛› ¶ö±Ú ’±ÀÂ√º ¤ ¸˜ô¶ ·±Â√¬Û±˘± ’±¬ı˛ ¬Û±ø‡¬ı˛± Œˆ¬ÃÀ·±ø˘fl¡
¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ’Ú≈¸±À¬ı˛ Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¸Àe ’Ó¬…ôL ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬º Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛
Ó¬±˝◊√ ¬ı±—˘± Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬ ·±Â√¬Û±˘± ’±¬ı˛ ¬Û±ø‡À√¬ı˛ ά◊À~‡ Œ√‡ÀÓ¬ ¬Û±˝◊√º Ó“¬±¬ı˛
fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ¸≈¬Û±ø¬ı˛, Ú±¬ı˛Àfl¡˘, Á¡±Î¬◊, ’±˜, fl“¡±Í¬±˘, ø˘‰≈¬, Œ˘¬ı≈, Ê√±è˘, Ê√±˜è˘, ˙¬ı˛,
fl¡±˙, Œ˙›Î¬ˇ±, Œ¸“±√±˘, ¬ı“±˙, Ó¬±˘, ‰¬±˘Ó¬±, ŒÚ±Ú±, fl¡¬ı˛˜‰¬±, ’ù´O, ¬ıȬ, ø˝√√Ê√˘, ˙±˘,
¸≈µ¬ı˛œ, ·¬ı˛±¬Û ˝◊√Ó¬…±ø√ ·±Â√ ¬ı±—˘±¬ı˛ øÚÊ√¶§ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ ¸‘ø©Ü fl¡À¬ı˛ÀÂ√º ¤ Â√±Î¬ˇ± Œ¬ıÓ¬, Ò±ÚÀ‡Ó¬,
¬ı≈ÀÚ±˘Ó¬±¬ı˛ Á¡±Î¬ˇ ’±˘±√± Œ˙±ˆ¬± ¬ı‘øX fl¡À¬ı˛º Ó¬± Â√±Î¬ˇ± fl¡±fl¡, ø‰¬˘, Œfl¡±øfl¡˘, ¬Û±ø¬Û˚˛±,
UÓ≈¬˜¬Û“…±‰¬±, ˘Ñœ ¬Û“…±‰¬±, ‚≈‚,≈ ˝√√ø¬ı˛˚±˛ ˘, ά±Ufl¡, ά±˝√√fl≈ ¡œ, ˙±ø˘‡, ¬ı≈ÀÚ± ˝“√±¸, ˙fl≈¡Ú, ˜±Â√¬ı˛±„√√±,
fl¡±√±À‡“±‰¬±, ‰¬Î¬ˇ≈˝◊√ › ‡?Ú±¬ı˛ √˘ øˆ¬Î¬ˇ fl¡À¬ı˛ ¬ı±—˘± Œ˘±fl¡‹øÓ¬À˝√√…Àfl¡˝◊√ õ∂øӬᬱ fl¡À¬ı˛ÀÂ√º
’±¬ı±¬ı˛ ’Ú…ø√Àfl¡ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛› ’¸À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡¸˜±ÀÊ√¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬
·±Â√¬Û±˘± › ¬Û±ø‡À√¬ı˛ ά◊À~‡ ¬Û±›˚˛± ˚±˚˛º øÓ¬˘Ù≈¬˘, Œ¸&Ú·±Â√, fl¡˘±·±Â√, Œ‡Ê≈√¬ı˛·±Â√,
¬ı“±˙·±Â√, Ó≈¬˘¸œ·±Â√, ˝√√˘≈√·±Â√, Œ·±˘±¬Û·±Â√, ’±Ó¬±·±Â√, Úœ˘Ò≈Ó¬¬ı˛±, ˝√√˘≈√·±ÀÂ√¬ı˛ ¬Û±Ó¬±,
¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘, fl¡U¬ı˛±Ù≈¬˘, ¬Û˘±˙Ù≈¬˘, ά±ø˘˚˛±·±Â√, Ó¬¬ı˛˜≈Ê√, fl¡±˘±À·±˘±¬Û, fl¡±˘±Ê√±˜,
˘±˘Ê√¬ı±, ‰¬f˜ø~fl¡±, ø˙˜”˘, Œ¸µ≈¬ı˛œ˚˛± fl¡˘± ˝◊√Ó¬…±ø√ ’¸À˜¬ı˛ õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ıÀ˙¬ı˛˝◊√
¬Ûø¬ı˛‰¬±˚˛fl¡º ¤ Â√±Î¬ˇ± ‰¬¬ı˛±˝◊√, Œ˝“√È≈¬˘≈fl¡±, ‰¬¬ı˛±˝◊√, ŒÏ¬±¬ı˛±, fl¡±Î¬◊¬ı˛œÀ˚˛, ¬ı±≈√ø˘, ¸±˜ø^fl¡, ‰¬¬ı˛±˝◊√,
¸±À¬ı˛—‰¬¬ı˛±˝◊√, ŒÙ¬Î¬◊¬ı˛±, ¬ı·˘œ ¬ı¸ôL¬Û‡œ, ŒÙ“¬‰¬±, ŒÙ“¬U, ¬Ûø‡˘±, fl≈¡fl≈¡¬ı˛±, Œ˜Ã-øά˜è∏, ˝√√—¸
˝◊√Ó¬…±ø√ ’¸À˜¬ı˛ Œ˘±fl¡‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛˝◊√ Œfl¡fø¬ıµ≈º
Œ¸ ˚±˝◊√ Œ˝√√±fl¡, Ê√œ¬ıÚ±Úµ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Œ˘±fl¡Ê√œ¬ıÀÚ¬ı˛ ¬Ûø¬ı˛ø‰¬Ó¬
¬ı‘M√øȬ ¤˝◊√¸¬ı ’±À˘±ø‰¬Ó¬ ø¬ı¯∏˚˛ øÚÀ˚˛˝◊√ ¶§˚˛—¸•Û”Ì«º
ºº 125ºº

¸5˜ ’Ò…±˚˛
ά◊¬Û¸—˝√√±¬ı˛¬
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…fl‘¡øÓ¬¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú± õ∂¸Àe
¬Û”¬ı«¬ıÓ«¬œ ’Ò…±À˚˛ ’±˜¬ı˛± Ó¬“±À√¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±Ê√·ÀÓ¬¬ı˛ ¬Û“±‰¬ ˜≈‡…Ò±¬ı˛± ø¬ıô¶‘Ó¬ˆ¬±À¬ı ’±À˘±‰¬Ú±
fl¡À¬ı˛øÂ√º ø¡ZÓ¬œ˚˛ ’Ò…±À˚˛ õ∂fl‘¡øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±, Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ’Ò…±À˚˛ Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±, ‰¬Ó≈¬Ô« ’Ò…±À˚˛
˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±, ¬Û=˜ ’Ò…±À˚˛ ˝◊√ øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± ¤¬ı— ¯∏ᬠ’Ò…±À˚˛ Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ ›
Œ˘±fl¡‹øÓ¬˝√√…º fl¡±¬ı…¸‘ø©Ü¬ı˛ Ê√·ÀÓ¬ fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú± ¬Ûø¬ı˛¸À¬ı˛¬ı˛ ά◊»¸ › ø¬ı¬ıÓ«¬ÀÚ¬ı˛ Ò±¬ı˛±¬ı±ø˝√√fl¡
Œ¬ı˛‡±&ø˘ ¸±˜ø¢∂fl¡Ó¬±¬ı˛ ‘√ø©ÜÀfl¡±Ì ŒÔÀfl¡ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡À¬ı˛ ≈√-Ê√ÀÚ¬ı˛ fl¡ø¬ı ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸±‘√˙…
-∆¬ı¸±‘√˙… Ó¬Ô± ¶§fl¡œ˚˛ ‘√ø©Üˆ¬eœ ¸•ÛÀfl«¡ ¤øȬ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛ õ∂˚˛±¸ fl¡¬ı˛±
˝√√À˚˛ÀÂ√º ¤¬ı— ¤˝◊√ ’Ú≈¸g±ÀÚ ¤˝◊√ fl¡Ô±øȬ õ∂Ó¬œ˚˛˜±Ú ˝√√À˚˛ÀÂ√ Œ˚ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂fl¡‘ øÓ¬À‰¬Ó¬Ú±,
Œõ∂˜ˆ¬±¬ıÚ±, ˜‘Ó≈¬…À‰¬Ó¬Ú±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸À‰¬Ó¬Ú± › Œ˘±fl¡‹øÓ¬À˝√√…¬ı˛ ¸Àe Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛
ˆ¬±¬ıÚ±¬ı˛ ¸”S&ø˘¬ı˛ ‹fl¡…¬ıXÓ¬± ’±ÀÂ√º Ó¬± Â√±Î¬ˇ± Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…À‰¬Ó¬Ú±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
’¬Ûø¬ı˛¸œ˜ õ∂ˆ¬±¬ı› ¬ı˛À˚˛ÀÂ√º õ∂ˆ¬±À¬ı¬ı˛ ¬ı…±¬Û±À¬ı˛ ˙øMê√˜±Ú ¬ı± ˜˝√√» fl¡ø¬ı¬ı˛ Œé¬ÀS ˚± ‚ÀȬ
Ó¬± ˝√√À26√ ’ôL˘πÚ õ∂ˆ¬±¬ı, ˚± ’±¸À˘ ¬ı˛¸¢∂±˝√√œ¬ı˛ ά◊¬Û˘øt¬ı˛-¬ı˛¸¸?±Ó¬ Ù¬˘º Úœ˘˜ø̬ı˛
˜ÀÚ¬ı˛ fl¡±Â√±fl¡±øÂ√ ¬ı˛À˚˛ÀÂ√Ú Ê√œ¬ıÚ±Úµñ¬ Û±Ô«fl¡… ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ ø¬ıô¶±¬ı˛, Ó¬Ô±ø¬Û ¸˜¸±˜ø˚˛fl¡
’Ú… ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˚˛ øÓ¬øÚ, Úœ˘˜ø̬ı˛ ˜ÀÚ±ÒÀ˜«¬ı˛ øÚfl¡È¬ ¸≈˝√+√,  ’±¬ı˛ ¤Ê√ÀÚ…˝◊√
Úœ˘˜ø̬ı˛ fl¡±¬ı…fl‘¡øÓ¬ ’±À˘±‰¬Ú± fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ·À˘ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ˆ¬±À¬ı Œ¬ıø˙ ’±À¸ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛
õ∂¸eº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ’¬Ûø¬ı˛¸œ˜ ’¬ı√±Ú ¬ı˛À˚˛ÀÂ√ øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√À˙¬ı˛
ˆ¬±¯∏± ¸±ø˝√√Ó¬… › ¸—¶‘®øÓ¬ÀÓ¬º ≈√Ê√Ú fl¡ø¬ı˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ø¬ıù´fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ø¬ıø‰¬S ¸—Àù≠À¯∏
¸—˚≈Mê√ ŒÔÀfl¡ øÚ¬ı˛ôL¬ı˛ ’±R·À¬ı¯∏̱˚˛ øÚÀÊ√À√¬ı˛ ¸‘ø©Ü˙œ˘ ¸—¶ö±ÚÀfl¡ ¤˜Ú ¤fl¡ ˘Àé¬
¬ı± ¸≈øÚ«ø«√©Ü ø¬ıµ≈ÀÓ¬ øÚÀ˚˛ Œ·ÀÂ√Ú ¬ı± øÚÀ˚˛ Œ˚ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Ú ˚± ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛±
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˝◊√øÓ¬˝√√±À¸ ¬ı±ô¶ø¬ıfl¡-˝◊√ ’ˆ”¬Ó¬¬Û”¬ı«,  ’±¬ı˛ ’ˆ”¬Ó¬¬Û”¬ı« ˝√√À˚˛› ’¬ı˙…˝◊√ ‹øÓ¬˝√√…¬Û¬ı˛±˚˛Ìº
øÚÀÊ√¬ı˛ Œ√À˙¬ı˛ fl¡‘ø©Ü, ¸ˆ¬…Ó¬±, Œ˘±fl¡¸˜±Ê√ › ¸—¶‘®øÓ¬ ‹øÓ¬˝√√… ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±, ˝◊√øÓ¬˝√√±¸,
ºº 126ºº
õ∂±fl‘¡øÓ¬fl¡ ¬Ûø¬ı˛À¬ı˙ › ˜±Ú≈À¯∏¬ı˛ ø‰¬¬ı˛ôLÚ ˜”˘…À¬ı±Ò&ø˘ Œ˚ˆ¬±À¬ı Ú±Ú± ¬ı˛À„√√, Ú±Ú± ¬ı˛+À¬Û,
Ú±Ú± ¬ıÀÌ« fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˜ÀÒ… ¸À‰¬Ó¬Úˆ¬±À¬ı õ∂fl¡±˙ fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú ’±¬ı˛ ¤˝◊√ ¸≈¬ı±À√ Ó“¬±À√¬ı˛ ’¬ı√±Ú
ø‰¬¬ı˛fl¡±˘ ¶ú¬ı˛Ìœ˚˛ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡À¬ı ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√ÀÓ¬… ¤¬ı— ¤˝◊√ fl¡Ô± õ∂øÌÒ±ÚÀ˚±·…
Œ˚, Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Œ˚˜Ú ¬ı±—˘±À√À˙¬ı˛, ¤fl¡±ôLˆ¬±À¬ı ‡“±øȬ ¬ı±„√√±ø˘ fl¡ø¬ı, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú›
ŒÓ¬˜Ú˝◊√ õ∂fl‘¡Ó¬ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıº
¸±•xøÓ¬fl¡ ¬ı±—˘± › ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ˚ÀÔ©Ü
õ∂ˆ¬±¬ı ˘é¬ fl¡¬ı˛± ˚±˚˛º Ú¬ıœÚ õ∂Ê√Àij¬ı˛ Œ˘‡fl¡À√¬ı˛ Ó“¬±¬ı˛± ≈√Ê√Ú˝◊√ ˚ÀÔ©Ü ’Ú≈õ∂±øÌÓ¬
fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Úº Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ Ê√œø¬ıÓ¬fl¡±À˘˝◊√ Ó“¬±¬ı˛ fl¡±¬ı… õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ’Ú…
fl¡ø¬ıÀ√¬ı˛ ˚ÀÔ©Ü õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛øÂ√À˘Úº Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ &̘≈* øÂ√À˘Ú ¬ı≈XÀ√¬ı
¬ı¸≈, øfl¡c Ó“¬±¬ı˛ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıµ≈˜±S Œ√‡± ˚±˚˛ Ú±º Ó¬À¬ı øÓ¬ø¬ı˛˙ ›
‰¬ø~À˙¬ı˛ √˙Àfl¡ ¸?˚˛ ˆ¬A±‰¬±˚« øÂ√À˘Ú Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ õ∂·±Ï¬ˇÓ¬¬ı˛ ’Ú≈¬ı˛±·œº qÒ≈ Ó¬±˝◊√ Ú˚˛,
¸y¬ıÓ¬ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ø¬ıø˙©Ü ˜±Úø¸fl¡Ó¬±¬ı˛ øfl¡Â≈√ ¬Ûø¬ı˛˜±ÀÌ ’—˙œ√±¬ı˛› øÂ√À˘Úº Ó“¬±¬ı˛
Œ¬ı˙ fl¡À˚˛fl¡øȬ fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ ¸¬ı˛±¸ø¬ı˛ õ∂ˆ¬±¬ı Œ√‡± ˚±˚˛º ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ
ά◊M√¬ı˛±øÒfl¡±À¬ı˛¬ı˛ õ∂Ô˜ øÚ˙±Ú¬ı±˝√√fl¡ øÓ¬øÚ˝◊√º ¬Û¬ı˛¬ıÓ«¬œfl¡±À˘ Ê√œ¬ıÚ±ÚµÀfl¡ ’Ú≈fl¡¬ı˛Ì fl¡À¬ı˛
’ÀÚÀfl¡˝◊√ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘À‡øÂ√À˘Úº Ó“¬±À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ά◊À~‡À˚±·… ˝√√À˘Ú ÒœÀ¬ı˛fÚ±Ô ·Àe±¬Û±Ò…±˚˛,
¬ı˛±À˜f Œ√˙˜≈‡, ÚœÀ¬ı˛fÚ±Ô ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ, ¬ıœÀ¬ı˛f ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛, ˙øMê√ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ ¤¬ı—
’±Ê√Àfl¡¬ı˛ Ê√˚˛ Œ·±¶§±˜œ ¬Û˚«ôL ¤¬ı— ›¬Û±¬ı˛ ¬ı±—˘±¬ı˛ ˙±˜¸≈¬ı˛ ¬ı˛˝√˜±Ú › ’±˘ ˜±˝√√˜≈√º
’¬ı˙… ¤˝◊√ Ó¬±ø˘fl¡±˚˛ Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› øÂ√À˘Úº Ó¬À¬ı ¤“¬ı˛± ¸¬ı±˝◊√ øÚÀÊ√¬ı˛ Œ˚±·…Ó¬±˚˛
øÚÊ√¶§ õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ &ÀÌ ’±Ê√ ¸≈õ∂øÓ¬øá¬Ó¬º
’¸ø˜˚˛± fl¡±¬ı… ¸±ø˝√√ÀÓ¬… Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú› ˚ÀÔ©Ü õ∂ˆ¬±¬ı ø¬ıô¶±¬ı˛ fl¡¬ı˛ÀÓ¬ Œ¬ÛÀ¬ı˛ÀÂ√Úº
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬±¬ı ˆ¬±¯∏±, ά◊¬Û˜±, ’˘—fl¡±¬ı˛ õ∂ˆ‘¬øÓ¬ ø¬ı¯∏À˚˛ øÓ¬øÚ Œ˚ ÚÓ≈¬Ú Ò±¬ı˛± õ∂¬ıÓ«¬Ú
fl¡À¬ı˛ÀÂ√Ú , Ó¬±¬ı˛ Ù¬À˘ ¤ õ∂Ê√Àij¬ı˛ Ú¬ıœÚ fl¡ø¬ı¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛ õ∂øÓ¬ ’±fl‘¡©Ü ˝√√À˚˛ ¬ÛÀάˇÀÂ√Úº qÒ≈
Ó¬±˝◊√ Ú˚˛, Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡À˚˛fl¡Ê√Ú Œ˚±·… ά◊M√¬ı˛¸”ø¬ı˛ fl¡ø¬ı› Œ√‡± ˚±˚˛º ˚“±¬ı˛± Ó“¬±¬ı˛
fl¡±¬ı…Õ˙˘œ¬ı˛ ¡Z±¬ı˛± ’±fl‘¡©Ü › ’Ú≈õ∂±øÌÓ¬ ˝√√À˚˛ øÚÊ√¶§Ó¬± ¬ıÊ√±˚˛ Œ¬ı˛À‡ fl¡ø¬ıÓ¬± ø˘À‡ÀÂ√Ú
¤“À√¬ı˛ ˜ÀÒ… ά◊À~‡À˚±·… ˝√√À˘Ú ¸˜œ¬ı˛ Ó“¬±øÓ¬, ¸ÚôL Ó“¬±øÓ¬, ’Ú≈ˆ¬¬ı Ó≈¬˘¸œ, ø¬ı¬Û≈˘ÀÊ√…±øÓ¬
˙˝◊√øfl¡˚˛±, Úœ˘˜ fl≈¡˜±¬ı˛ õ∂ˆ‘¬øÓ¬º Ó¬À¬ı Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ ˜Laø˙¯∏… fl¡ø¬ı ˝√√À˘Ú ¸˜œ¬ı˛
Ó“¬±øÓ¬ › ¸ÚôL Ó“¬±øÓ¬º ¤“¬ı˛± ≈√Ê√Ú˝◊√ ¸±•xøÓ¬fl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±˚˛ ˚ÀÔ©Ü Ê√Úøõ∂˚˛Ó¬±
’Ê«√Ú fl¡À¬ı˛ÀÂ√Úº
Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ › Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡ÀÚ¬ı˛ fl¡±¬ı…õ∂øÓ¬ˆ¬±¬ı˛ Ó≈¬˘Ú±˜”˘fl¡ √œ‚« ’±À˘±‰¬Ú±¬ı˛
¬Û¬ı˛ ¤√fl¡Ô±øȬ ¬Ûø¬ı˛¶£¬≈Ȭ ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√ Œ˚ ά◊ˆ¬˚˛ fl¡ø¬ı¬ı˛ ¸±ÒÚ±˚˛ ˚Ô±SêÀ˜ ¸±•xøÓ¬fl¡ ¬ı±—˘±
› ’¸ø˜˚˛± fl¡±¬ı… ¸˜‘X ˝√√À˚˛ ά◊ÀͬÀÂ√ ’±¬ı˛ ¤¬ı˛˝◊√ Œ√Ã˘ÀÓ¬ ά◊ˆ¬˚˛ fl¡ø¬ı ά◊ˆ¬˚˛ Œ√À˙
ø‰¬¬ı˛Ê√œ¬ıœ ˝√√À˚˛ Ô±fl¡À¬ıÚº
ºº 127ºº

1] fl¡È¬fl¡œ, ‰¬f
2] Œ·±¶§±˜œ, õ∂À¬ı±Ò‰¬f
3] ŒÎ¬fl¡± ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡±, ά fl¡¬ı˛¬ıœ – ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±, õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, &˚˛±˝√√±øȬ à≈ÀάKI◊¸
0 ¸—¶®¬ı˛Ì,&˚˛±˝√√±øȬ, à≈ÀάKI◊¸ Œà±¬ı˛¸, 1999
4] ŒÚ›·, ˜À˝√√ù´¬ı˛
5] ¬ı¬ı˛À·±˝√√±ø¤û, Œ˝√√±À˜Ú [¸•Û±]– ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¬ı≈¬ı˛?œ, ¯∏ᬇG¬, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙,
6] ¬ıè˚˛±, ά0 ø˘œ¬Ûfl≈¡˜±¬ı˛
7] ¬ı¬ı˛±, ÒÚœ
8] ¬ı¬ı˛± ˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ˘œ˘±¬ıÓ¬œ
9] ˆ¬A±‰¬±˚«, ά ¬Û”Ì«
0
10] ¬ı˛±˚˛, ά0 Úœ˘À˜±˝√√Ú
11] ˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ÚÀ·Ú
12] ˙˜«±, ¸ÀÓ¬…fÚ±Ô
ºº 128ºº
fl¡±¬ı… › fl¡±¬ı… ¸—fl¡˘Ú [’¸ø˜˚˛±]
13] Œ·±˝√√“±˝◊√, ά0 ˝√√œÀ¬ı˛Ì – ¸±·¬ı˛ Ó¬˘œ¬ı˛ ˙∫, [Úœ˘˜øÌ Ù≈¬fl¡Ú¬ı˛ øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±]
ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¸—¶®¬ı˛Ì, &˚˛±˝√√±øȬ, ˘˚˛±¸« ¬ı≈fl¡ à˘, 1997
14] Ù≈¬fl¡Ú, Úœ˘˜øÌ – ¸”˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√ [1963],
¢∂Lö¬Ûø? øÚÊ« √ Ú Ó¬±¬ı˛ ˙s [1965], ’±è øfl¡ ∆Ú–˙s…
’¸ø˜˚˛± [1968], Ù≈ ¬ ø˘ Ôfl¡± ¸” ˚ « ˜ ≈ ‡ œ Ù≈ ¬ ˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘
[1972], fl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl“¡±˝◊√Ȭ [1975] fl¡ø¬ıÓ¬±
– ’±Ò≈øÚfl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¸—¶®¬ı˛Ì, Œ˚±¬ı˛˝√±È¬, [1985] Ú‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœ [1985]
’¸˜ ¸±ø˝√√Ó¬… ¸ˆ¬±, 1998 15] Ù≈¬fl¡Ú, Úœ˘˜øÌ [¸•Û±] – fl≈¡ø¬ı˛ ˙øÓ¬fl¡±¬ı˛ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ,
– ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ’±À˘±‰¬Ú±, õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, ¬ı±Ìœ ’¸˜ õ∂fl¡±˙Ú ¬Ûø¬ı˛¯∏√, 1977
õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, 1992 16] Ù≈¬fl¡Ú Úœ˘˜øÌ, [¸•Û±] – Œ·±˘±¬Ûœ Ê√±˜≈¬ı˛ ˘¢ü [øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±], ÚÓ≈¬Ú
Œà±¬ı˛¸, 1992 17] ¬ı¬ı˛±, ˜À˝√√f [¸•Û±] – ÚÓ≈¬Ú fl¡ø¬ıÓ¬±, [˚≈ÀX±M√√¬ı˛ ˚≈À·¬ı˛ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛
– ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¬ı˛+¬ÛÀ¬ı˛‡±, ’©Ü˜ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, ¸—fl¡˘Ú], ‰¬Ó≈¬Ô« ¸—¶®¬ı˛Ì, øά¬ıËn∏·Î¬ˇ, ¬ıÚ˘Ó¬±, 1997
‰¬f õ∂fl¡±˙, 1995
¬ı±—˘±
&˚˛±˝√√±øȬ, ¤ø¬ıÀ˘fl¡, 1993
– fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ˆ¬ø¬ı¯∏…» – ¬Û=√˙fl¡¬ı˛ ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¬Û¬ı˛•Û¬ı˛±, õ∂Ô˜ 18] ·Àe±¬Û±Ò…±˚˛, ¸≈Úœ˘ – ’±˜±¬ı˛ Ê√œ¬ıÚ±Úµ ’±ø¬ı©®±¬ı˛ › ’Ú…±Ú…, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙,
õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, à≈ÀάKI◊ Œà±¬ı˛¸, 1991 fl¡˘fl¡±Ó¬±, ’±Úµ ¬Û±¬ıø˘˙«±¸ õ∂±˝◊ √ À ˆ¬È¬ ø˘ø˜ÀȬά,
– ’±Ò≈ ø Úfl¡ ¬ı…±‡…±, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙ Ú˘¬ı±øάˇ Ê√ ± Ú« ± ˘ 1999
¤•Ûø¬ı˛˚˛±˜, 1992 19] Œ‚±¯∏, ˙∫ [¸•Û±] – ¤˝◊√ ¸˜˚˛ › Ê√œ¬ıÚ±Úµ, ÚÓ≈¬Ú ¸—¶®¬ı˛Ì, ÚÓ≈¬Ú ø√ø~,
– õ∂¬ıg±¬ı˘œ, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√Ó¬…‰¬¬ı˛±, ¸±ø˝√√Ó¬… ¤fl¡±À√ø˜, 1998
Œ·Ã˝√√±øȬ ø¬ıù´ø¬ı√…±˘˚˛, ‰¬f õ∂fl¡±˙, 1999 20] ‰¬Sê¬ıÓ«¬œ, ¸≈ø˜Ó¬± – Ê√œ¬ıÚ±Úµ – ¸˜±Ê√ › ¸˜fl¡±˘, ¬Ûø¬ı˛¬ıøÒ«Ó¬ ø¡ZÓ¬œ˚˛
– fl¡ø¬ıÓ¬± ’±è∏ ’±Ò≈øÚfl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬±, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, ¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ¸±ø˝√√Ó¬…À˘±fl¡, 2001
&˚˛±˝√√±øȬ, ‰¬fõ∂fl¡±˙, 1993 21] ͬ±fl≈¡¬ı˛, ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô – ë¸=ø˚˛Ó¬±í, ¸—À˙±øÒÓ¬ ¬Û≈Ú˜≈«^Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ø¬ıù´ˆ¬±¬ı˛Ó¬œ
– ’±Ò≈øÚfl¡ ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬± – ø¬ı‰¬±¬ı˛ ’±è ø¬ıÀù≠¯∏Ì , õ∂Ô˜ ¢∂Löø¬ıˆ¬±·, 1400
õ∂fl¡±˙, &˚˛±˝√√±øȬ, Œfl¡. ¤˜. ¬Û±ø¬ıvø˙—, 2003 22] øS¬Û±Í¬œ, √œø5 – ’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı±—˘± fl¡±¬ı… ¬Ûø¬ı˛‰¬˚˛, ¬Û=˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±,
– ’¸ø˜˚˛± fl¡ø¬ıÓ¬± ’±è ’Ú…±Ú… ø¬ı¯∏˚˛, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, Œ√íÊ√ ¬Û±¬ıø˘ø˙—, 1992
&˚˛±˝√√±øȬ, ‰¬f õ∂fl¡±˙, 1996 23] √±˙, Ê√œ¬ıÚ±Úµ – fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô±, ¯∏ᬠ¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ø¸·ÀÚȬ Œõ∂¸,
– ’¸ø˜˚˛± ¸±ø˝√√Ó¬…¬ı˛ ¸˜œé¬±Rfl¡ ˝◊√øÓ¬¬ı‘M√, ¸5˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, 1997
ø¬ı˛˝√±¬ı±øάˇ, &˚˛±˝√√±øȬ, 1996 24] √±˙, õ∂ˆ¬±Ó¬fl≈¡˜±¬ı˛ – Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙, Ê√ij˙Ó¬¬ı¯∏«¬Û”øÓ«¬ ά◊¬Û˘Àé¬ õ∂fl¡±ø˙Ó¬,
[fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Ê√œ¬ıÚœ]
ºº 129ºº
 fl¡˘fl¡±Ó¬±, ¬Ûø(˜¬ıe ¬ı±—˘± ¤fl¡±À√ø˜, 1999 ˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœ, [Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ø¸·ÀÚȬ ¸—¶®¬ı˛Ì, 1405]
25] ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛, ’ø¸Ó¬ fl≈¡˜±¬ı˛– ¬ı±—˘± ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ¸•Û”Ì« ˝◊√ øÓ¬¬ı‘M√ , ¸5˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, ¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛, [¬Û=√˙ ¸—¶®¬ı˛Ì, ø¸·ÀÚȬ,
fl¡˘fl¡±Ó¬±, ˜Î«¬±Ú ¬ı≈fl¡ ¤ÀÊ√øk, 1991 1394] ¬ı˛+¬Û¸œ ¬ı±—˘±, [¬Û=√˙ ¸—¶®¬ı˛Ì, 1394,
26] ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛, Œ√¬ıœõ∂¸±√ – Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±˙ – ø¬ıfl¡±˙ õ∂øӬᬱ¬ı˛ ˝◊√øÓ¬¬ı‘M√, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ø¸·ÀÚȬ] Œ¬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘± [1˜ Œ√íÊ√ ¸—¶®¬ı˛Ì,
¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ˆ¬±¬ı˛Ó¬ ¬ı≈fl¡ ¤ÀÊ√øk, 1997 1387] Œ˝√√ Œõ∂˜ ŒÓ¬±˜±À¬ı˛ Œˆ¬À¬ı [õ∂øÓ¬é¬Ì ¸—¶®¬ı˛Ì,
27] ¬ı¸≈, ’•§≈Ê√ – ¤fl¡øȬ Úé¬S ’±À¸, Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ¬Ûø¬ı˛˜±øÊ«√Ó¬ › ¬Ûø¬ı˛¬ıøÒ«Ó¬ 1998]
¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ¬Û≈ô¶fl¡ ø¬ı¬ÛøÌ, 1999 40] √±˙, Ê√œ¬ıÚ±Úµ – Œ|ᬠfl¡ø¬ıÓ¬± [øÚ¬ı«±ø‰¬Ó¬ fl¡ø¬ıÓ¬±], ¸5˜ ˜≈^Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±,
28] ¬ı¸≈, ¬ı≈ÀXÀ√¬ı – õ∂¬ıg ¸—fl¡˘Ú, ø¡ZÓ¬œ˚˛ Œ√íÊ√ ¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, Œ√íÊ√ ˆ¬±¬ı˛ø¬ı, 1998
¬Û±¬ıø˘ø˙—, 1991 41] ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛,Œ√¬ıœõ∂¸±√[¸•Û±.]– Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡±¬ı…¸—¢∂˝√, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, fl¡˘fl¡±Ó¬±,
29] ˆ¬±≈√άˇœ, ø¬ÛÚ±fl¡œ – ά◊M√ ¬ı˛¸”ø¬ı˛À√¬ı˛ õ∂¸Àe ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô, õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, ˆ¬±¬ı˛ø¬ı, 1993
fl¡˘fl¡±Ó¬±, ŒÈ¬À·±¬ı˛ ø¬ı˛¸±‰«¬ ˝◊√køȬøȬά◊Ȭ, 1998
30] ¬ˆ¬A±‰¬±˚«, Ó¬À¬Û±Òœ¬ı˛ › – ’±Ò≈øÚfl¡Ó¬± › ¬Û¬ı˛±¬ı±ô¶¬ı, õ∂Ô˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, English
ˆ¬A±‰¬±˚«, ¶§õü± Ú¬ı«±fl¡, 1983 42] Abram's, M.H : A glossary of Literary Terms, Third edi-
31] ˆ¬A±‰¬±˚«, ¸?˚˛ – fl¡ø¬ı Ê√œ¬ıÚ±Úµ, Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ˜≈^Ì, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ˆ¬¬ı˛ø¬ı, 1991 tion, Macmillan, Madras, August 1970
32] ˜Ê≈√˜√±¬ı˛, ¸˜œ¬ı˛Ì [¸•Û±.] – ’˜‘Ó¬À˘±fl¡-82, 23 ¬ıÂ√¬ı˛ 1˜ ¸—‡…±, Ê√œ¬ıÚ±Úµ 43] Barua, B.K : History of Assamese Literature, Second
Ê√ij˙Ó¬¬ı±ø¯∏«fl¡œ ¸—‡…±, Œ˜ø√Úœ¬Û≈¬ı˛, 1998 Impression, New Delhi, Sahitya
33] ø˜S, õ∂≈√…•ß – Ê√œ¬ıÚ±ÚÀµ¬ı˛ Œ‰¬Ó¬Ú±Ê√·», õ∂Ô˜ Œ√íÊ√ ¸—¶®¬ı˛Ì, Akademi, 1978
fl¡˘fl¡±Ó¬±, Œ√íÊ√ ¬Û±¬ıø˘ø˙—, 1990 44] Dasgupta, Chidananda: Jibanananda, First Edition, New Delhi,
34] ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛, ¬ı±¸ôLœfl≈¡˜±¬ı˛ – ’±Ò≈øÚfl¡ ¬ı±—˘± fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ ¬ı˛+¬ÛÀ¬ı˛‡±, Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ¸—¶®¬ı˛Ì, Sahitya Akademi, 1972
fl¡˘fl¡±Ó¬±, õ∂fl¡±˙ ˆ¬¬ıÚ, 1994 45] Legouis and Cozamian's: History of English Literature, Re-
35] ˜≈À‡±¬Û±Ò…±˚˛, ¬ı±¸ôLœfl≈¡˜±¬ı˛ – ˜˝√√±À·±Ò”ø˘¬ı˛ fl¡ø¬ı, fl¡˘fl¡±Ó¬±, ¬ı±flƒ¡ ¸±ø˝√√Ó¬… õ∂±˝◊√Àˆ¬È¬ print, New Delhi Macmillan, 1996
ø˘À˜ÀȬά, fl¡˘fl¡±Ó¬±, 1991 46] Long, J.William : English Literature, 6th Reprint,
35] è^, ¸≈¬ıËÓ¬ [¸•Û±√fl¡] – Ê√œ¬ıÚ±Úµ Ê√œ¬ıÚ ’±¬ı˛ ¸‘ø©Ü, 1˜ õ∂fl¡±˙, fl¡˘fl¡±Ó¬±, Ludhianan, Kalyani Publishers, 1978
Ú±Ô ¬ı˱√±¸«, 1999
37] ø¸—˝√√, ¸≈Ê√±Ó¬± – ¬ı±—˘± fl¡±À¬ı… Ê√œ¬ıÚ±Úµ, fl¡˘fl¡±Ó¬±, øÊ√.¤.˝◊√ ¬Û±¬ıø˘˙«±¸,
1986 ¬ÛS-¬ÛøSfl¡±
’¸ø˜˚˛±
fl¡±¬ı… › fl¡±¬ı…¸—fl¡˘Ú [¬ı±—˘±]
38] &5, Œé¬S [¸•Û±√fl¡] – Ê√œ¬ıÚ±Úµ √±À˙¬ı˛ fl¡±¬ı…¸˜¢∂, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, fl¡˘fl¡±Ó¬±, 47] ·Õ·, ˜ÀÚ±¬ı˛˜ [¸•Û±√fl¡] – ë¸y±¬ı˛í, Œ√›¬ı¬ı˛œ˚˛± ’±À˘±‰¬Úœ, 3 ˜±‰«¬, ¸±ø√Ú øõ∂KI◊±¸«,
ˆ¬±¬ı˛ø¬ı, 2001 &˚˛±˝√√±øȬ, 2002
39] √±˙, Ê√œ¬ıÚ±Úµ – Á¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡ [1˜ õ∂fl¡±˙-1927] Ò”¸¬ı˛ ¬Û±G≈ø˘ø¬Û, [¸5˜ 48] ˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ‰¬fõ∂¸±√ – ·¬ı˛œ˚˛¸œ, ¯∏ᬠ¬ıÂ√¬ı˛, ø¡ZÓ¬œ˚˛ ¸—‡…±, ¸±ø˝√√Ó¬… õ∂fl¡±˙,
ø¸·ÀÚȬ ¸—¶®¬ı˛Ì, 1393] ¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Ú, [ø¬ı—˙ &˚˛±˝√√±øȬ, ÚÀˆ¬•§¬ı˛,1998
ø¸·ÀÚȬ ¸—¶®¬ı˛Ì, 1398] 49] ˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ‰¬fõ∂¸±√ – ·¬ı˛œ˚˛¸œ, ¯∏ᬠ¬ıÂ√¬ı˛, Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ¸—‡…±, ¸±ø˝√√Ó¬… õ∂fl¡±˙,
ºº 130ºº ºº 131ºº
 &˚˛±˝√√±øȬ, øάÀ¸•§¬ı˛,1998 63] ø¬ıù´±¸, ∆˙À˘f › √±˙&5, ά. ˙ø˙ˆ”¬˙Ì – ¸—¸√ ¬ı±e±˘± ’øˆ¬Ò±Ú, ¸—À˙±øÒÓ¬ ›
50] ˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ‰¬fõ∂¸±√ – ·¬ı˛œ˚˛¸œ, Ú¬ı˜ ¬ıÂ√¬ı˛, Ú¬ı˜ ¸—‡…±, ¸±ø˝√√Ó¬… õ∂fl¡±˙, ¤¬ı— ˆ¬A±‰¬±˚«, ¿√œÀÚ˙ ‰¬f¬ Ûø¬ı˛¬ıøÒ«Ó¬ Ó‘¬Ó¬œ˚˛ ¸—¶®¬ı˛Ì, ¸±ø˝√√Ó¬… ¸—¸√,
&˚˛±˝√√±øȬ, Ê≈√Ú, 2002 fl¡˘fl¡±Ó¬±, ’±·¶Ü,1971
51]˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ‰¬fõ∂¸±√ – ·¬ı˛œ˚˛¸œ, √˙˜ ¬ıÂ√¬ı˛, √˙˜ ¸—‡…±, ¸±ø˝√√Ó¬… õ∂fl¡±˙,
&˚˛±˝√√±øȬ, Ê≈√˘±˝◊√, 2003 ˝◊√ —À¬ı˛øÊ√
52] ˙˝◊√fl¡œ˚˛±, ‰¬fõ∂¸±√ – ·¬ı˛œ˚˛¸œ, ¤fl¡±√˙ ¬ıÂ√¬ı˛, ¬Û=˜ ¸—‡…±, ¸±ø˝√√Ó¬… õ∂fl¡±˙, 64] Deb, A.T. : Students Favourate Dictionary (English to
&˚˛±˝√√±øȬ, ŒÙ¬¬ıËn∏˚˛±ø¬ı˛, 2004 Bengali Code No. : 42 F 21, Kolkata, Dev
53] ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡±, ø√¬ı±fl¡¬ı˛ [¸•Û±√fl¡] – ë’±øefl¡í, &˚˛±˝√√±øȬ, ’±·à, 2001 Sahitya Kutir (P) Limited, 1960
65] Kirkpatrick, Betty : The Concise Oxford Thesaurus, Third im-
¬ı±—˘± pression, New Delhi, Oxford University
54] Œ‚±¯∏, ¸±·¬ı˛˜˚˛ [¸±•ú±øÚfl¡ ¸•Û±√fl¡] – ëŒ√˙í , 66 ¬ı¯∏« , 2 ¸—‡…±, ¤.ø¬ı.ø¬Û. Press, 2001
› Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ, ’ø˜Ó¬±ˆ¬ [¸•Û±√fl¡] ø˘ø˜ÀȬά, fl¡˘fl¡±Ó¬±, 28 ÚÀˆ¬•§¬ı˛, 1998 66] Schwarz, Catherine : Chambers Concise Dictionary, First Indian
reprint, New Delhi, ALLIED Publishers lim-
55] Œ‚±¯∏, ¸±·¬ı˛˜˚˛ [¸±•ú±øÚfl¡ ¸•Û±√fl¡] – ëŒ√˙í , 66 ¬ı¯∏« , 4 ¸—‡…±, ¤.ø¬ı.ø¬Û. ited, 1992
› Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ, ’ø˜Ó¬±ˆ¬ [¸•Û±√fl¡] ø˘ø˜ÀȬά, fl¡˘fl¡±Ó¬±, 28 ÚÀˆ¬•§¬ı˛, 1998
56] √M√, ’ø‡˘ [¸•Û±√fl¡] – ë¬Û”¬ı«À√˙í , ’©Ü˜ ¸—‡…±, &˚˛±˝√√±øȬ, Œ¸ÀõI◊•§¬ı˛, 1990
57] √±˙, ø√˘œ¬Û [¸•Û±√fl¡] – 똱Ê≈√ø˘í , õ∂Ô˜ ¸—‡…±, &˚˛±˝√√±øȬ, ’À"√√±¬ı¬ı˛, 1994
58] ø¬ıù´±¸, ά◊√˚˛Ú [¸•Û±√fl¡] – ë¤fl¡± ¤¬ı— fl¡À˚˛fl¡Ê√Úí, ά◊øÚ˙Ó¬˜ ¸—‡…±, ˙¬ı˛», &˚˛±˝√√±øȬ,
1998 ¬

’øˆ¬Ò±Ú
’¸ø˜˚˛±
59] ŒÚ›·, ˜À˝√√ù´¬ı˛ › Œ√¬ı˙˜«±, – ’±Ò≈øÚfl¡ ’¸ø˜˚˛± ’øˆ¬Ò±Ú, ’©Ü˜ ¬Û≈Ú˜≈^«Ì, ’¸˜
¬ı˛Ê√Úœfl¡±ôL ¤¬ı— ¬ıè˚˛±, Ú¬ıfl¡±ôL õ∂fl¡±˙Ú ¬Ûø¬ı˛¯∏√, 1997

60] ¬ıè˚˛±, Œ˝√√˜‰¬f – Œ˝√√˜Àfl¡±¯∏, Ú¬ı˜ ¸—¶®¬ı˛Ì, Œ˝√√˜Àfl¡±¯∏ õ∂fl¡±˙Ú, &˚˛±˝√√±øȬ,

61] ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛, ¸≈¬ı˛øˆ¬
62] ¬ı¸≈, ¬ı˛±Ê√À˙‡¬ı˛
1996
¬ı±—˘±
– ¸±ø˝√√ÀÓ¬…¬ı˛ ˙s±Ô« Œfl¡±¯∏, õ∂Ô˜ õ∂fl¡±˙, fl¡˘fl¡±Ó¬±,
¬Ûø(˜¬ıe ¬ı±—˘± ’±fl¡±À√±ø˜, 1999
– ‰¬˘øôLfl¡±, [’±Ò≈øÚfl¡ ¬ıeˆ¬±¯∏±¬ı˛ ’øˆ¬Ò±Ú] SÀ˚˛±√˙
¸—¶®¬ı˛Ì, 1389 ¬ı±—˘±

ºº 132ºº ºº 133ºº
 fl¡¬ı˛¬ıœ ŒÎ¬fl¡± ˝√√±Ê√ø¬ı˛fl¡± 18,54
fl¡À~±˘ 13
fl¡äÚ± 50
fl≈¡¸≈˜fl≈¡˜±¬ı˛œ Œ√¬ıœ 22
fl“¡±˝◊√Ȭ Œ·±˘±¬Û ’±è fl¡±˝◊√Ȭ 13, 59, 76, 95
øÚ‚«KI◊ ·
’
·e± 36
’øÊ√Ó¬ ¬ıè˚˛± 12
·øÔ«˚˛± ˘fl«¡±¬ı˛ 30
’ø˜˚˛ ‰¬Sê¬ıÓ¬œ« 12
Œ·±˘±ø¬Û Ê√±˜≈¬ı˛ ˘¢ü 13
’˜”˘… ¬ıè˚˛± 12
Œ·Ã¬ı˛œÚ±Ô 100,101,102
’•§≈Ê√ ¬ı¸≈ 39, 79
’Ú≈ˆ¬¬ı Ó≈¬˘¸œ127
‰¬
’À˙±fl¡±Úµ √±˙ 108
ø‰¬√±Úµ √±˙&5 29
’¸˜ 13,23,32,37,38,118
‰¬“± ¸√±·¬ı˛ 27
’¸˜ ’±Àµ±˘Ú 96
Ê√
Ê√±¬Û±øÚ fl¡ø¬ıÓ¬± 56
’±
Ê√˚˛ Œ·±¶§±˜œ 127
’±¬ı˛Ì…fl¡ 43
Ê√˚˛ôLœ 12
’±À˜ø¬ı˛fl¡± 56
’±è øfl¡ ∆Ú .˙s 13, 29,57,74,95
Á¡
’±˘ ˜±˝√√˜≈√ 127
Á¡¬ı˛±¬Û±˘fl¡ 12, 19,24,25,46,49,81,83,109
’±À˝√√±˜ ¸±•⁄±Ê√… 100
ͬ
˝◊√
ͬ±fl≈¡¬ı˛˜±¬ı˛ Á≈¡ø˘ 27
˝◊√ά◊À¬ı˛±¬Û 64
Ó¬
¤
ŒÓ¬Ê√œ˜±˘± 118
¤fl¡øȬ Úé¬S 39
√
fl¡
Œ√¬ı˛·“±› 14, 23
fl¡ø¬ıÓ¬± 13, 16, 77, 95, 96, 98, 99
√œ¬Û¬ı˛ ø¬ı˘ 56
fl¡ø¬ıÓ¬±¬ı˛ fl¡Ô± 80
√œø5 øS¬Û±Í¬œ 85
fl¡˜˘±fl≈¡˜±¬ı˛œ 118
ºº 134ºº ºº 135ºº
Ò Œ¬ı˘± ’À¬ı˘± fl¡±˘À¬ı˘± 52, 73, 93, 94, 109
ÒÚœ ¬ı¬ı˛± 19 ¬ıËp¡¬Û≈S 13, 23,34, 36
Ò±Úø¸øάˇ 36,37 ø¬ı¯û Œ√12
ÒœÀ¬ı˛fÚ±Ô ·Àe±¬Û±Ò…±˚˛ 127,
Ò”¸¬ı˛ ¬Û±`≈¬ø˘ø¬Û 12, 25, 26, 46, 47, 66, 69, 83 ˆ¬
ˆ¬¬ı±Úµ √M√ 12
Ú ˆ¬±À¶®±¬Û¬Û 104
ÚÊ√è˘ ˝◊√¸˘±˜ 19 ˆ¬À¬ıÚ ¬ıè˚˛± 19
Ú¬ıfl¡±ôL ¬ıè˚˛± 12, 24,54
ÚÀ¬ı˛˙ &˝√√ 38 ˜
øÚÊ«√ÚÓ¬±¬ı˛ ˙s 13, 24, 74, 95 ˜˝√√±¬Û‘øÔ¬ıœ 12, 72, 87, 89, 111
ÚœÀ¬ı˛fÚ±Ô ‰¬Sê¬ıÓ¬œ« 127 ˜À˝√√ù´¬ı˛ ŒÚ›· 12, 14
Úœ˘˜ fl≈¡˜±¬ı˛ 127 Œ˜±ø˝√√Ó¬˘±˘ ˜Ê≈√˜√±¬ı˛19
Ú‘Ó¬…¬ı˛Ó¬± ¬Û‘øÔ¬ıœ 13, 61, 77, 95, 99, 101, 102, 104, 106 ø˜˙¬ı˛ 81
Œ˜‚Ú± 36
¬Û
¬ÛΩ±Ú√œ 36 ˚
ø¬Ûάˇ±ø˜Î¬ 81 ˚Ó¬œfÚ±Ô Œ¸Ú&5 19
õ∂≈√…ij ø˜S 52, 81 ˚≈À·±ù≠±øˆ¬˚˛± 99, 105

Ù¬ ¬ı˛
Ù≈¬ø˘ Ôfl¡± ¸”˚«˜≈‡œ Ù≈¬˘ÀȬ±¬ı˛ Ù¬±À˘ 13, 29, 30, 58, 75, 76, 95, 118 ¬ı˛‚≈Ú±Ô Œ‰¬ÃÒ≈¬ı˛œ 23
¬ÙˬÀ˚˛Î¬ 64 ¬ı˛¬ıœfÚ±Ô 16, 19, 63, 107
¬ı ¬ı˛¬ıœf ¸¬ı˛fl¡±¬ı˛ 20
¬ıÚ˘Ó¬± Œ¸Ú 12, 48, 49, 50, 55, 85, 87, 89 ¬ı˛±˜ÀÒÚ≈ 14
¬ıø¬ı˛˙±˘ 14, 22, 65 ¬ı˛±˜Ú±Ô ¬ı˛±˚˛ 27
¬ı~±˘ Œ¸Ú 26 ¬ı˛±À˜f Œ√˙˜≈‡ 127
¬ı±—˘±À√˙ 27, 32, 34 Œ¬ı˛˝◊√ÀÊ√Ú¬ı±·« 105
ø¬ı¬Û≈˘ÀÊ√…±øÓ¬ ˙˝◊√øfl¡˚˛±127 ¬ı˛+¬Û¸œ¬ı±—˘± 12, 30, 69, 83, 112
ø¬ıˆ¬”øÓ¬ˆ¬”¯∏Ì ¬ıÀµ…±¬Û±Ò…±˚˛ 43
ø¬ı˝√√±¬ı˛ 43 ˘
¬ıœÀ¬ı˛f ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ 127 Œ˘±fl¡fl¡ä‘√ø©Ü 110
¬ı≈XÀ√¬ı ¬ı¸≈ 12, 16, 20, 28 Œ˘±¬Û± ¬ıè˚˛± 110

ºº 136ºº ºº 137ºº
Œ˘±ø˝√√Ó¬ 36
˙
˙øÚ¬ı±À¬ı˛¬ı˛ ø‰¬øͬ 20
˙øMê√ ‰¬ÀA±¬Û±Ò…±˚˛ 127
˙±˜¸≈¬ı˛ ¬ı˛˝√˜±Ú 127
Œ|ᬠfl¡ø¬ıÓ¬± 21

¸
¸Ê√Úœfl¡±ôL √±¸ 20
¸?˚˛ ˆ¬A±‰¬±˚« 127
¸ÀÓ¬…fÚ±Ô √M√ 19
¸ÀÓ¬…fÚ±Ô ˙˜±« 21
¸≈ÒœfÚ±Ô √M√ 12
¸ÚôL Ó¬±“øÓ¬ 127
¸˜œ¬ı˛ Ó“¬±øÓ¬ 127
¸±Ó¬øȬ Ó¬±¬ı˛±¬ı˛ øÓ¬ø˜¬ı˛ 12, 73, 81, 91, 93
¸œÓ¬±¬ı˛±˜ 27
¸≈‰¬ø¬ı˛Ó¬ √±˙ 22
¸≈Úœ˘ ·Àe±¬Û±Ò…±˚˛ 38
¸≈¬ıÚø¸ø¬ı˛ 37
¸”˚« Œ˝√√ÀÚ± Ú±ø˜ ’±À˝√√ ¤˝◊√ Ú√œÀ˚˛ø√ 13, 19, 20, 24, 56, 57, 73, 95
¸—˘±¬Û ¬ÛøSfl¡± 16
¶§·«À√¬ı 101
¶§õü 50
¶Üò≈·± 99, 104, 105

˝√√
Œ˝√√˜ ¬ıè˚˛± 12
˝√√À¬ı˛fl‘¡¯û ŒÎ¬fl¡± 100
˝√√œÀ¬ı˛Ì Œ·±˝√√“±˝◊√ 21, 100
Œ˝√√ Œ¬õ∂˜ ŒÓ¬±˜±˚˛ Œˆ¬À¬ı Œˆ¬À¬ı 12

ºº 138ºº