HYRJE

Nocioni sistem rrjedh nga fjala greke “ σ γ σ τ ’’ηe µcila α paraqet “ tërësinë të
përbërë nga pjesët”. Sistem është e tëra prej atomit deri te gjithësia , është e kjartë se një
ndarje e përgjithshme është gati e pamundur. Megjithatë, mund të japim një ndarje ku
dallojmë sistemet natyrore, teknike dhe organizative.
Në kuadër të sistemeve teknike dallojmë sistemet makinerike e këto mund të jenë të
llojeve të ndryshme : Energjetike, përpunuese, transportuese, prodhuese dhe llojeve të tjera.
Në bazë ato janë sisteme punuese që bëjnë shëndrrimin e madhësive hyrëse me ato dalëse
në përputhje me nevojat për kryerjen e punës së caktuar, gjegjësisht sistemet në makineri
paraqesin grupet e elementeve, relacionet në mes tyre dhe karakteristikave të tyre, të lidhura
në mes veti në një tërësi në mënyrë të përshtatshme pos kryerjen e punës së dobishme.

Lënda e shkencës mbi SIGURINË :- është hulumtim i probabilitetit (gjasës) për

funksionimin e drejtë të elementeve dhe sistemeve gjatë kohës dhe në bazë të tij përpunimi
i metodave për sigurimin e domosdoshëm të aftësisë punuese, afatit të qëndrueshmërisë,
përmbushjes teknike dhe servisimit.

Për konstrukcione bashkëkohore makinerike rritja e kohës për funksionim të drejtë,

afatit të qëndrueshmërisë dhe përshtatshmërisë së kushteve të eksploatimit, me një fjalë të
sigurisë paraqesin detyra të rëndësishme si për konstruksion dhe teknologji, ashtu edhe për
vetë shfrytëzuesit.
Gjatë shqyrtimit të sigurisë së sistemeve makinerike duhet të mirret në konsideratë
edhe aspekti ekonomik të masave të ndërrmara, sepse caku i fundëm është që mjetet e
investuara në rritjen e SIGURISË të kthehen shpejt gjatë eksploatimit. Në raste speciale
efekti ekonomik është në plan të dytë, kjo ndodhë kur kemi domosdoshmërinë e SIGURISË së
lartë të konstruksionit ku paraqitja e DËSHTIMIT ka rrjedhime katastrofale p.sh.
Komunikacioni ajror, teknikën ushtarake etj. Historiku i zhvillimit të shkencës mbi
SIGURINË është relativisht i shkurtë, por i vrullshëm për atë literatura nga kjo lëmi është e
bollshme.
Shkenca mbi SIGURINË e sistemeve dhe elementeve të sistemeve bazohet në
aplikimin e matematikës statistikore dhe metodave të ngjajshme matematikore.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 1

 OBJEKTI I SIGURISË

Mund të jetë ndonjë sistem teknikë ose ndonjë element i sigurisë. Sistemet e sigurisë
janë: makinat, aparatet, veglat, agregatët dhe pjesët e tyre. Kur është fjala për konstruksione
makinerike objekt i sigurisë mund të jenë elementet makinerike, qifti kinematik, trashësia
makinerike, agregati, makina e tërë dhe grupi i makinave. Duhet të dihet se ndarja e
objekteve nga aspekti i sigurisë në sistemet teknike dhe elementet e sistemeve teknike ose
shkurt në sisteme dhe elemente është me karakter të kushtëzuar. Kështu për një objekt
sigurie, ështe një bashkësi makinerike, mund të mirren sistem elementet e të cilit janë pjesë
të caktuara të asaj bashkësie e poashtu bashkësia makinerike mund të konsiderohet si një
element gjatë së cilit si sistem do të paraqitet makina e tërë.
Për atë në teorinë e sigurisë përvetsohet se elementi paraqet objektin siguria e të cilit
hulumtohet pamvarësisht prej pjesëve të tij përbërse kurse sistemi paraqet objektin siguria e
të cilit hulumtimi në mvarshmëri prej elementeve përbërëse.
Nga aspekti i mundësisë së veprimit dhe remontit objektet mund të ndahen në ato me
të cilët kryhen riparimet dhe rindërtohet aftiësia e tyre punuese dhe në ato në të cilët nuk
bëhet rindërtimi i aftësisë së tyre punuese, por objekti zëvendësohet me të riun.Në këtë
aspekt objektet gjegjësisht sistemet e elemntit ndahen në atë të rindërtuar dhe ato të pa
rindërtuar.
Objektet e parindërtuarnuk:- mund të ndreqen në bazë të karakteristikave të tyre
(p.sh unazat e pistonave të motorit,pjesët e friksionit të frenuesit,unazat hermetike dhe të
ngjajshme)ose për shkak të papërshtatmërisë (p.sh. aparatura e satelitëve artificial,objektet që
teritorialisht janë larg prej bazave riparuese-serviseve) apo në bazë të mungesës së personelit
të kualifikuar për riparim.
Objektet e rindërtuara:- në makineri janë të shpeshta dhe ato i nënshtrohen
sistemeve të caktuara për riparim dhe remont këtu duhet të ceket se në rastin e ndrrimit të
ndonjë pjese të makinës (që paraqet një objekt të parindërtuar) vetë makina ku montohet ajo
pjesë paraqet objekt të rindërtuar.

FUNKSIONI I KRITERIT

Sistemi në makineri siqë ështe thëne paraqet grumbullim të elementeve dhe relacionin
në mes tyre dhe karakteristikave të tyre të strukturave në atë mënyrë që mundësojnë kryerjen
e përcaktuar të punëve dhe funksionit të kriterit në kohë dhe kushte të caktuara.
Funksioni i kriterit në makineri paraqet masën e pajtushmërisë në mes:
• bartësve të atyre që bijnë vendime
• kushte të rrethinës
• parametrave të proqesit të punës

Për sisteme të ndryshme në makineri funksioni i kriterit mund të ipet si nevojë e realizimit:
1. Rendimentit (efektit) maksimal që shprehet në formën
a) Fuqia maksimale
Fk max = N max
b) Shpejtësia maksimale
Fk max = v max
c) Sasitë maksimale
Fk max = Qmax
2. Kualiteti maksimal që shprehet në formën:
a) Saktësisë optimale

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 2

 Fk max =Top
b) Koeficientit të shfrytzimit maksimal
Fk max = µmax
c) Zgjatjes minimale të ciklit të punës
i =m
Fk min = Top min = Tct min = ∑tcoi
i =1
Tct - koha teknologjike e zgjatjes së ciklit të punës
t coi - humbjet në mes të operacioneve

3. Probabilitetit (gjasës) maksimale për kryrjen e detyrës:- Që zakonisht i

referohet sistemeve që përdoren vetëm njëherë gjegjësisht objekteve të parindërtuara (gjat
kësaj shpesh si kufizim lajmërohen mjetet në disponim për realizimin e detyrës).
Fk max = Pmax

4. Ekonomiciteti maksimal:– Që mundë të shprehet formën:

a) Shpenzimet minimale të punës
Fk min = SH min
b) Të ardhurat të pastërta maksimale
Fmax = AP max
Në rastin e përgjithshëm funksioni i kriterit mund të shprehet në formën:
Fk = [ ( K , KRR , P ) / t , h ]
k- kërkesat e prurësve të vendimeve (pse sistemi duhet të ………….)
kRR – kushtet e rrethanës (kërkesat në të cilat sistemi do te punoi)
P- parametri i procesit të punës
h- kushtet hapsinore të protqesit

DËSHTIMI I SISTEMIT (OBJEKTIT)

Paraqet ç’do ngjarje pas së cilës nuk është në gjendje të kryej funksionin e dhënë të
kriterit që ilustrohet në fig.1.

Kl (t)

Kl 2
Kl (t) – funksioni i kriterit
dështimi
(funksioni i cakut )

Kl1; Kl2 – vlerat kufitare të

Kl 1 funksionit tëkriterit
dështimi

Fig. 1.
Në mvarshmëri me funksionin e kriterit definicioni i DËSHTIMIT mund të shprehet
në mënyra të ndryshme.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 3

 DËSHTIMI është dukuri i cili ka si rezultat humbjen e aftësisë punuese, ai mund të
paraqitet për shkak prishjes së ndonjë pjese të makinës (sistemit – elementit), ndërprerjes së
ndonjë lidhjeje funksionale të sistemit mos realizimit të ndonjë parametri mbrenda kufijve
toleruese etj.

GJENDJET THEMELORE TË SISTEMIT (OBJEKTIT)

1. FIGURA KOHORE E GJENDJES

Aftësia e kryerjes së funksionit të kriterit në kohë e quajmë aftësi punuese të sistemit.
Lëvizja e parametrave të funksionit të kriterit (nën veprimin e faktorëve të nryshëm, sipas madhësisë,
drejtimit dhe kahjes ,karakterit), në kuadër të kufijve të lejuara përcakton gjendjen e sistemit në
kuptimin:
-KËNAQ, që nënkupton se sistemi (objekt-elementi), me sukses kryen funksionin e kriterit.
Gjendja e sistemit në kuptimin kënaq paraqet gjendjen në PUNË. Gjithëherë derisa sistemi gjendet
në gjendjen në punë kemi mbushjen e funksionit të briterit.
-NUK KËNAQ, që nënkupton se sistemi nuk kryen me sukses funksionin e dhënë të kriterit.
Gjendja nuk kënaq paraqet gjendjen në DËSHTIM. Gjendja e sistemit në dështim d.m.th. se
sistemi nuk kryen funksionin e dhënë të kriterit dhe se është e nevojshme të ndërmirren masat për
kthimin e sistemit të gjendjes në PUNË.
Në fig.1.mund të shihet se aftësia punuese e sistemit është madhësi e ndryshushme (variabël) se në
intervalet (0,4), (5,7) dhe (8,10) siguron kryerjen e funksionit të dhënë të kriterit, kurse në intervalet
kohore (4,5) dhe (7,8) sistemi ndodhet në DËSHTIM.
Funksioni i aftësisë punuese të
sistemit.
Aftësia punuese e sistemit

Lokacioni i shmangieve(devijimeve) të lejuara të funksionit

të shtruar të kriterit.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

tnp tnd

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

NË PUNË NË DËSHTIM

Fig. 2. – Figura kohore e gjendjes të sistemit.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 4

DËSHTIMET kushtëzojn zvoglimin e shkallës së shfrytëzimit të kohës punuese ηSR (fig.2.).

η SR

1.0

Fig.3.

PERIUDHA I – Paraqet intervalin kohor të përshtatshmërisë së protcesit pas lëshimit

në punë. Aftësia e punës së sistemit në fillim është e ulët, e mendej ajo rritet. Periudha e parë
është periudh karakteristike e ç’do sistemi në makineri.
PERIUDHA II – paraqet periudhën e eksploatimit stabil në të cilën janë menjanu
veprimet e ndikimeve sistematike, kurse masat e mirmëmbajtjes janë në gjendje të mbajnë
system në gjendje në PUNË, gjegjësisht aftësia e punës së sistemit në kufijt e lejuar të
funksionit të kriterit.
PERIUDHA III – Paraqet peridhën e dobsimit të materialit, lodhjen, ndikimin e
korozionit, protqesit intenziv të të vjetruarit dhe ndikimeve të ngjsjshm, në të cilën me
metoda racionale nukë është e mundur mirmbajtja dhe të mbajturit e sistemit nën nivel të
nevojshëm dhe të kënaqshëm, në rastin e përgjithshëm funksionimi i aftësisë punuese është i
mundur të shenohet si:
Fap = f ( kushtet Fk , X (j p ) , Y j( p ) )
Ku:
Fk - kërkesat e caktuar të prurësve të vendimeve, kushteve të rrethit dhe parametrave të
protcesit të punës, protcesit të transformimit.
X (j p ) - Madhësitë hyrëse të kushtëzuara me kualitetin e rrethinës dhe përgaditjet e protcesit.
Y j( p ) - Madhësitë e realizuara dalëse të sistemit.
Figura kohore e gjendjes fig.2. mundëson, për intervalin e shiquar, përcaktimin:
• numrin e shfaqjeve NË PUNË dhe NË DËSHTIM.
• kohrat e zgjatjes së gjendjeve në formën:

a) Gjendja NË PUNË:
m
Tnp = ∑t npi
i =1
Gjendja NË DËSHTIM:
l
Tnd = ∑t ndj
j =1

b) Koha mesatare NË PUNË:

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 5

 m

∑t npi
T np = i =1

m
c) Koha mesatare NËDËSHTIM:
l

∑t
j =1
ndj

T nd =
l
d) Shmangia (devijimi) kohorë mesatarë.
• për kohën NË PUNË:
m

∑ (t npi − T np ) 2
σ np2 = i =1

m −1
• për kohën NË DËSHTIM:
l

∑ (t
j =1
ndj − T nd ) 2
σ nd2 =
l −1
Shprehjet e më parme vlejn për m, l ≤ 30 , kurse për l , n > 0 përvetsohet m −1 ≈ m
gjegjësisht l −1 ≈ l

2. PROBABILITETET (GJASAT) E PARAQITJES SË GJENDJEVE THEMELORE TË

SISTEMIT

Prej fig.1. kohore të gjendjes shifet se dy gjendjet themelore, në PUNË dhe gjendja në
DËSHTIM ndrrohen në mënyrë alternative, pos gjendjes në punë sistemi kalon në gjendje në
DËSHTIM dhe anasjelltas.
Kalimi prej një gjendje në tjetrën e shkaktojnë ngjarjet që ndrrojnë aftësinë punuese të sistemit e që
për nga karakteri i tyre themelorë janë të rastit.
Ngjarja e cila provon kalimin e sistemit prej gjendjes në PUNË në gjendje në DËSHTIM
gjegjësisht e cila e pamundëson sistemin që më tej të kryej funksionin e paraparë të kriiterit paraqet
dështimin.
Dështimi është ngjarje e rastit pa parashikueshmëria e tij vrehet me faktin se kurr nuk dihet se
ku do të lajmërohet, me fjalë tjera dështimi lajmërohet në një qast të rastit, pas kohës punuese të
rastësishme (t). Në këtë kuptim mund të flitet edhe për probabilitetin (gjasën) e paraqitjes së
dështimit, gjegjësisht probabilitetit të kapërcimit të sistemit prej gjendjes në PUNË në gjendje në
DËSHTIM. Kjo është sipas definicionit e ashtuquajtura funksion i jo sigurisë F(t).
Në mënyrë të njëjt mund të flitet për probabilitetit e punës pa dështim. Kundruall jo sigurisë në këtë
rast është fjala për siguri R(t). Pasi dukuria e dështimit dhe puna pa dështim janë dy ngjarje të
kundërta (sistemi mund të jetë në punë ose në dështim).
Sipas ligjeve të probabilitetit kjo mund të shënohet në formën: R(t) + R(t) = 1, dhe atë për çfardo rasti
(t).
Në qastin fillestarë të punës së sistemit kur është koha e punës e barabart me zero vlen: R(0) = 1 ;
F(0) = 0.
Kurse për një kohë bukur të madhe e cila tenton në (∞), egziston raporti: R(∞) = 0 ; F(∞) = 1.
Gjatë kësaj këto dy funksione janë monotone, gjegjësisht funksion I sigurisë gjatë kohës në mënyrë
monotone bjen,monotono zvoglues prej ( 1-0 ), kurse funksioni i josigurisë rritet ( monotonorritës 0-
1).
Në raport me kalimin prej gjendjes në DËSHTIM në gjendje në PUNË egziston analogjia. Të
gjitha probabilitetet (gjasat) e gjendjes së sistemit janë kryesisht në funksion të kohës, si madhësi
elementare ndryshore e rastit (t). Mirëpo ka raste kur koha, gjegjësishtn ndryshorja e rastit prej së
cilës varet probabiliteti i ndryshimit të gjendjes nukë ka dimenzionim por diqka tjetër.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 6

E kjo varet nga lloi i sistemit. P.sh. për mjetet e komunikacionit R(t), lidhet me numrin e kaluar të
kilometrave (k m),
(siguria deri 10 mijë km të kaluara). Tek aeroplanët siguria e shumë nënsistemeve lidhet me numrin e
fluturimeve ose aterimeve , kurse te shumë makina punuese siguria lidhet me numrin e cikleve
punuese ose numrin e pjesëve të prodhuara .
Krejt kjo nuk ndërron definicionin themelorë por kërkohet që në detyra praktike për ndryshoren e
rastit prej së cilës mvaret probabiliteti i ndryshimit të gjendjes së sistemit, të gjenden dimenzionet më
të përshtatshme.

SHKAQET DHE FORMAT E SHFAQJES SË GJENDJES NË

DËSHTIMNË MAKINERI
Për rastin e sistemeve në makineri gjendija e sistemit në DËSHTIM mund të jete caktuar:
ME DËSHTIM TË PLOT TË PJESËVE TË SISTEMIT :- Gjatë së cilës aftësia punuese e
sistemit bjen në zero, gjegjësisht kryerja e funksionit të kriterit të sistemit në tërsi është e
pamundur.
ME DËSHTIM TË PJESËRISHËM TË PJESËVE TË SISTEMIT :- Gjatë së cilës sistemi
kryen punë, por nën kufirin e poshtëm të funksionit të vendosur të kriterit, qka do të thotë se
sistemi është në dështim.
Struktura e ndikimeve të cilët për rastin e sistemeve në makineri deri te shfaqja e dështimit
është dhënë në skemën e më poshtme:

STRUKTURA E NDIKIMEVE
NË SHFAQJEN E DËSHTIMIT

NDIKIMET NDIKIMET ND.MONOTONO

SISTEMATIKE E RASTIT VEPRUESE
PR O. I LODHJES DHE NDRR .
ME KARAKTER M ATERIAL
METR AVE KONSTRUKTIV

TË PJESËVE TË SISTEM IT
METR AVE TEKNOLOGJIK

DE RREGULLIMI I ELEM -
GABIMET E PËRPUNIMIT

GAB IMET E VENDOS JES

JO STABILITETI I PARA-

JO STABILITETI I PARA-

KUSHTEVE TË RRETHIT

PROQESI I HARGJIMIT

ENTEVE TË SISTEMIT
GABIMET NË MONTIM

JO STABILITETI I

Gjatë kësaj:
Ndikimet sistematike:- E bijnë deri te dështimi i strukturës zakonisht në fillim të
punës së sistemit periudha “e smundjeve të fëmijëve ” të sistemit.
Ndikimet e rastit:- Kushtëzojn dështimet rezultatin e jostabilitetit të parametrave
konstruktiv, teknologjik të kushteve të rrethit në kohë.
Ndikimet monotono-vepruese:- Çojnë në rritjën e intensitetit të veprimeve të
proçeseve të caktuara në kohë, siç janë proqesi i hargjimit rregullimi jo i plotë i elemteve,
grimcat në sipërfaqet rrëshqitëse, lidhja e materialit, ndrrimi i karakteristikave fiziko-kimike
të materialit dhe të ngjajshme.

Në funksion të shkakut të dështimit dallojmë:

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 7

-Dështimet e kushtëzuara me karakterin e ndrrimit të parametrave të sistemit. Këto mund
të jenë :
-Dështimet e befasishme (të papritura) -Proqeset karakteristike që bijnë deri tek dështimet e
këtij lloji janë:
• Thyerjet e pjesëve të sistemit.
• Proqeset e hargjimeve koncentrike
• Kalljet për shkak të rritjes së temperaturës .
• Ndikimet tjera jomonotone të proqesit.
-Dështimet e shkallëzuara apo dështimet e vonshmetë- të shkaktuara nga ndikimet
sistematike me karakter monoton, janë:
• Proqeset e harxhimit të siperfaqeve.
• Proqeset e nxehjes të materialit.
• Proqeset e korozionit .
• Proqeset e dobësimit të lidhjeve në mes pjesëve te sistemit.
• protqeset e tjera të veprimit monoton.

DËSHTIMET- e kushtëzuara me kualitetin e pjesëve të sistemit mund të jenë:

-DËSHTIMET E PAMVARURA - të provokuara nga ndikimet që paraqesin gjendjen e
mbrendshme të pjesëve të sistemit dhe të cilët rezultatet paaftësi

-shfaqjet karakteristike të këtij tipi janë:

-Pamundësia e intenzivimi A të proqesit të punës për shkak të stabilitetit jot ë plotë të
elementev të punës
-Thyerja e pjesëve të sistemit për shkak të qasjeve të brendëshme të shkaktuara gjatë
proqesit të përpunimit
-Dshtimet e mvarura-që lajmrohën si shkaku i dështimeve i lidhjeve të ndërsjellta të pjesëve
të sistemit.Dështimet karakteristike të ketij lloji janë:
-Dështimet e sistemit të përbëra me lidhje rëndore për shkak të dështimit të njërës prej
pjesëve të sistemit.
Dështimi i sistemit për shkak të dështimit të energjisë ,raportit të sistemit
Nga aspekti i eliminimit të dështimeve dallojmë
-Dështimet e plota që kanë si rrjedhim humbjen e plotë të aftësisë punuese dhe eliminimin i
tyre bëhet në zëvendsimin e pjesës NË DËSHTIM
-DËSHTIMET jot ë plota-që kanë si rrjedhim humbjen e pjesërishme të aftësisë punuese të
sistemit dhe eleminohet me intervenime plotësuese të mirëmbajtjes lajmërohen si shkak i
veprimeve ciklike me

METODA E ANALIZËS SË DËSHTIMIT

Janë zhvilluar shumë parime apo metoda për analizën e dështimit të sistemit.Shumica prej
tyre në bazë janë të ngjajshme .
Rëndësinë praktike kanë dy metoda e analizës së deshtimeve :Ato janë :
a) Metoda e analizës së formës ,shkakut dhe kriticiletit të dështimit .
b) Metoda e analizës së trungut të dështimit ,

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 8

 a) Metoda e analizës së formës ,shkakut dhe kriticitetit të dështimit është e njohur në
literatur si metoda FMECA shkurtesa nga gjuha angleze (Failure mode effect and criticality
analysis”).
Kjo metod është e aprovuar dge në armatën amerikane si bazë për analizën e dështimit ,e
poashtu është aprovuar në standardet e IEK-ut (komiteti ndërkombëtar I elektroteknikës),metoda
FMECA në bazë të karakterit të vet themelor është gjithmonë induktiv ,gjegjësisht e drejtuar kah
analiza e ndikimit të të gjitha dështimeve elementare të mundëshme në funksionimin e sistemit ,kjo
metod zakonisht aplikohet “prej së poshti lartë” d.m.th duke filluar prej analizës së dështimit të
elementeve themelore të analizës së nënsistemit dhe sistemit .
Analiza e dështimit sipas metodës FMECA kërkon para së gjithash definimin sa më preciz të vet
sistemit,sidomos funksioni i kriteriumit, kushtet e rrethinës,koha e punës dhe të dhënat tjera relevante
e pastaj mbi këtë bazë duhet të zgjedhet struktura e sistemit.D.m.th të definohen të gjitha elementet
përbërse dhe raportet në mes tyre kjo duhet të jetë e përcjellur me bllok diagrame funksionale
gjegjëse.
Veq kësaj metode FMECA kërkon definimin e konceptit të dështimit d.m.th që në bazë të funksionit
të përcaktuar të kriteriumit të precizohen gjendjet gjegjësisht ngjarjet që provokoin shëndrrimin e
sistemit prej gjendjes në PUNË në gjendjen në DËSHTIM.
Në fund është e nevojshme të precizohet edhe koncepti i kriterit, d.t.th, të definohen ngjarjet që kanë
krakter kritikë.
Analiza e dështimit me metoden FMECA, zakonisht kryhet nëpërmjet të tabelave gjegjëse,në to
zakonisht vendosen këto të dhëna:
• Emërtimi i elementit të sistemit që analizohet.
• Funksioni të cilin e kryen elementi në sistem.
• Numri i identifikimit apo eemërtimi i elementit të sistemit.
• Format e mundshme (llojet) të dështimit.
• Shkaqet e dështimit (për ç’do formë në veqanti).
• Pasojat e dështimit (për ç’do formë në veqanti).
• Metoda e zbulimit (diagnostike, shiqimi) të dështimit.
• Vlerësimi i rëndësisë të dështimit ose numrat e mbrojtjes.
• Kriticiteti i dështimit dhe
• Probabiliteti I paraqitjes së dështimit (për ç’do formë në veqanti).
Analiza me metodën FMECA posaqërisht është e vlefshme në të gjitha rastet kur për sistemin që
analizohet nuk egziston eksperiencë e mjaftueshme apo informatat tjera relevante.
Kjo posaqërisht I korespondohet sistemeve të reja, që projektohen ose që ndodhen në fazën e
zhvillimit dhe vuarjes në punë.
b) Metoda e analizës së trungut, ose shkutimisht FTA (shkurtesa nga gjuha angleze “ fault
tree analysis).
Edhe kjo metodë shumë përdoret në të gjitha analizat e dështimit, gjegjësisht sigurisë së sistemit,
posaqërisht sistemeve në makineri.
Në dallim prej metodës FMECA metoda FTA është deductive d.t.th, analizat kryhen “ prej lartit
teposht”. Pika fillestare është dështimi i sitemit, atëher me analiz përcaktohet se cilat ngjarje në
nënsistem bijnë deri te ky dështim.
Më vonë prej nënsistemeve shkohet në nivele më të ulëta, deri te dështimet bazike ose elementare.
Derisa metoda FMECA mundëson analiza kualitative, metoda FTA mundëson analiza
kuantitative d.t.th, për shprehjet numerike të sigurisë në raport me disa lloje të veqanta të sigurisë.
Metoda e analizës së trungut në esencë është interpretim grafikë i raportit të dështimeve të veqanta në
sistem dhe ndikimin e tyre në sigurinë e sistemit si tërsi.
Analiza me metodën e trungut fillon, si që është thënë , nga maja ose “TOP-dështimi” (sipas
literaturës amerikane), analizat shkoin kah ajo që të caktohen ngjarjet që bijnë deri te dështimi i
sistemit, së pari në nënsisteme e pastaj deri te elementi gjegjësisht deri te i ashtuquajturi dështimi
elementar.
Gjatë kësai ndërmjet ngjarjeve të veqanta përcaktohen lidhjet logjike. Pasqyra e simboleve më të
përdorshme janë dhënë në tabelën 1.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 9

Tabela.1.
Simboli “EDHE” (kalimi); përshkruan operacionin logjikë që huqë të gjitha (më
posht) ngjarjet d.m.th. dështimet në nivelet më të ulta.

Simboli “OSE” (kalimi); përshkruan operacionin logjikë që huqë vetëm një (ose më
shumë) huqje të ngjarjeve d.t.th. dështime në nivele më të ulëta.

Simboli “EDHE prioritar”; përshkruan operacionin logjikë të njëjt si simboli

“EDHE”, me atë se në këtë rast eksistonë “prioriteti” i ngjarjes sipas kohës (një
dështim duhet të ngjajë më heret.
Simboli “OSE vetëm”; përshkruan operacionin logjikë të njejtë si simboli “OSE” me
atë se dështimi në dalje lajmërohet (shfaqet) nëse lajmërohet vetëm një dështim në
nivelin më të ulët (por jo edhe së bashku).

Pasqyra e simboleve më të rëndësishme të ngjarjeve, janë dhënë në tabelën.2.

Tabela.2.
Katërkëndëshi paraqet ngjarjen (dështimin), I cili është rezultat i më shumë
dështimeve në nivelet më të ulta.

Rrethi paraqet dështimin primar (i cili nuk mundet ose në rastin e dhënë nuk duhet të
analizohet).

Rombi paraqet ngjarjen, shkaqet e të cilit nukë janë analizuar (për atë se nuk janë
qensore ose nuk ka të dhëna).

Rombi i dyfisht paraqet ngjarjen me ndihmën e së cilit trungu i dështimit

thjeshtësohet, gjegjësisht pjesën në të cilën për disa arsye nuk hyret.

“Shtëpiza” paraqet ngjarjen që normalisht duhet të pritet d.t.th. që pa tjetër do të

ndodh.

Konstruksioni i trungut do të spjegohet në një shembull të thjeshtësuar të treguar në fig.1. ku

kemi të bëjmë me një elektromotor (E), që furnizohet me rrymën (I), nëpërmjet rezistorit (R).Kyqja e
motorit kryhet me kyqësin (K), në instalim është edhe siguresa (S), që ç’kyçë motorin në se kemi
rrymën mbi kufij të parapar.
Duke i neglizhuar dështimet që mund të lajmërohen për shkak të kushteve të jashtme (kushtet e
rrethinës, mbingarkesat emotorit dhe ngjajshëm), dhe duke supozuar që kyqësi është I kyqurë dhe në
këtë pozitë nuk mund të dështoi, janë analizuar dështimet e mundshme që e bijn deri te tejngrohja e
motorit d.t.th. deri te mbingarkesa termike.
Pra mbingarkesa termike e motorit është përvetsuar në këtë rast si dështim i sistemit, gjegjësisht si
“TOP-dështim”

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 10

 K S

Fig.4.

Trungu i dështimeve për këtë sistem është treguar në figurën.2.

DËSHTIMI

X1

B
A

X2

B1 B2

X3

B12
B11

Fig.5.

Nga fig.2. shihet se analiza ka treguar se tejngrohja e motorit mund të filloj pas ndonjë
dështimi elementar (primar) në vetë motorin (A), ose për shkak të furnizimit të motorit me rrymë
fuqia e të cilës është mbi kufijt e lejuar (B). Simboli logjikë X1 paraqet këto lidhje: “OSE/OSE”.
Duke zhvilluar më tej ngjarjen (B) në konsiderat me ngjarjen primare (A) në këtë rast
nuk është objekt i analizës, që me anë të simbolit është shpjeguar), është përfunduar se deri te
aim und të arrihet nëse në rrjetë lajmërohet rryma më e fort, por vetëm nën kushte se ka
dështuar edhe siguresa, d.t.th.se ajo nuk ka reaguar.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 11

Pra këto dy ngjarje që bijnë deri te ngjarja (B1) dhe (B2) janë të lidhura me simbolin logjikë
X2 që paraqet lidhjen “EDHE njëna EDHE tjetra. Pasi dështimi i siguresës (B 2) paraqet
ngjarjen primare, degën e fundit e krijojn dështimet (B11) dhe (B22).
Këto janë ngjarje primare që tregojn se rryma efort rrjet mund të lajmërohet për shkak të
zvoglimit të rezistencës në rezistorin (B11) ose dështimin në burimin e rrymës (B22), psh në
formën e goditjes së rrymës. Që motori të tejngrohet për shkak të dështimeve (B 11) dhe (B22)
duhet të vjen deri te dështimi (B2) d.t.th. duhet që siguresa të mos reagoi në formën e duhur,
lehtë arrihet deri te përfundimi se egzistoin tri prerje minimale të ngjarjeve d.t.th. deri te
dështimi i sistemit mund të arrihet në këto raste:
• Nëse vjen deri te dështimi në vetë motorin (ngjarja A).
• Nëse vjen deri te dështimi (B11) dhe (B2) dhe
• Nëse vjen deri te dështimi (B12) dhe (B2).

METODAT MATEMATIKORE PËR HULUMTIMIN E SIGURISË

1.KONCEPTET THEMELORE

PROVAT (DUKURITË):- Në studimin e ç’do prove ose dukurie, eksperimenti ne botën

reale na intereson rapoti në mes të shkakut dhe rrjedhimit .
Njohja e raportit të këtill do të thotë të caktuarit e kushteve provës dhe të përcaktuarit
e rezultateve të provës në realizimin e kushteve të tilla.
Kjo provë është shembull i të ashtuquajturës provë të përcaktuar (determinuese).
Atëher kur rezultatet e provës nuk mund të parashikohen në mënyrë të vetme kemi
shembullin e provës jo përcaktuese (jo determinuese), provat e tilla quhen prova me rezultat
të rastit. Këro prova përbëjn modelin themelor në teorin e probabilitetit (gjasës).

NGJARJET:- Bashkësia e rezultateve ndahet në dy nënbashkësi: në bashkësin A të

rezultateve për të cilat ngjarja realizohet dhe në bashkësin A…. të rezutateve për të cilat
ngjarja nuk realizohet.
Ngjarja realizohet ateherë dhe vetëm atëherë kur realizohet rezultati që i takon bashkësisë A.

PROBABILITETI (GJASA):- Nëse n(A) është numri i realizimeve të ngjarjes A në

prova (dukuri) të përsëritura, frekuenca relative n(A)/n e ka vetinë që të “grumbullohet” rreth
një numri të fiksuar kur numri n rritet.
Ai numer quhet probabiliteti (gjasa) i ngjares A dhe shenohet me P(A). Në zbatime P(A)
shenon frekuencën relative të ngjarjes A në një numër të madh provash të përsëritura.

STATISTIKA:- Një prej karakteristikave themelore të të gjith fatorëve që percaktojn

sigurinë e sistemeve teknike paraqet natyra e tyre e rastit.
Prandaj siguria paraqet një madhësi të rastit. Hulumtimi i sigurisë së sistemeve makinerike
duhet të bazohet në ato metoda që mundësojnë që në një shkallë sa ma të madhe të përfillet
karakteri i rastit të të gjitha komponenteve ndikuese, dhe komponenteve themelore të sistemit
makinerik.
Me fjalë të tjera hulumtimi i sigurisë duhet të bazohet në metodat e teorisë së probabilitetit
(gjasës), gjegjësisht matematikës statistikore.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 12

2.TREGUESIT THEMELOR

POPULACIONI:- Nocioni themelor që paraqitet në statistikë është bashkësia e

elementeve vetitë e përbashkëta të të cilave studiohen. Ajo bashkësi që studiohet quhet
populacion.
Populacioni mund të jetë edhe bashkësia e të gjita rezultateve të matjes së ndonjë
madhësie.

KARAKTERISTIKA:- Gjatë studimit të populacionit para së gjithash ndalemi në

ndonjë karakteristikë të elementeve të tij.
Ç’do karakteristikë në mënyrë përkatëse mundë të paraqitet si karakteristikë numerike.

MOSTRA (EKZEMPLARË – ZGJEDHJA):- Pjesa e fundme e populacionit e cila ndahet

në një mënyrë të cakëtuar për shqyrtimin e karakteristikës quhet mostër.

VLERA MESATARE:- Vlera mesatare e një ndryshoreje (variable) të pamvarur t ku

dendësia e shpërndarjes është dhënë me funksionin f(t), është e përcaktuar me shprehjen:
-Për ndryshoret e vazhdueshme (kontinuale):
∞
m= ∫ t ⋅ f ( t ) dt
−∞
- Për ndryshoret diskrete:
i =n
m = ∑ t i ⋅ p( t i )
i =1
ti – vlera e ndryshores diskrete të rastit.
p(ti) – probabiliteti i realizimit të madhësive ti.

Nëse kemi të bëjmë me mostra (ekzemplarë) të kufizuar, si pjesë e populacionit të tërë vlera
mesatare e ndryshores së rastit paraqet mesatarja aritmetike:
i =n

∑t i
; n- numri i përgjithshëm i të dhënave
m= i =1

MEDIJANA (MESORJA):- Tregon vlerën e ndryshores së pamvarur, probabiliteti

komulativ i realizimit e së cilës është 0.5 (dmth është e njejtë me gjasën se cili do rezultat do
të jetë më i vogël apo më i madhë se ajo).
Për ndryshoren e vazhdushme t , funksion të dendësisë f (t ) , medijana ose vlera
t 50 është e përcaktuar me shprehjen:
t50 ∞

∫ f ( t ) ⋅ dt = 0.5 = ∫ f ( t ) ⋅ dt
0 0 .5

Pra si kufi të lartë të intervalit që përcakton probabiliteti prej 0.5 është paraqitur në
fig.6.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 13

 f(t)

• 50 •
50
• •

t
t50
Fig.6.

Për rendin me vlera konkrete të madhësisë së shiquar t , medijana paraqet vlerën që gjendet
në mesin e të gjitha rezultateve të rënditura sipas rendit rritës. Psh. për rendin e rezultateve 4,
8, 12, 15, 19, 21, 26 medijana është 15, kurse për rendin e rezultateve 3, 6, 7, 9, 11, 16
medijana ka vlerën:
( 7 + 9) = 16 = 8
2 2

MODI (MODUSI):- Vlera e ndryshores së rastit që i përgjigjet probabilitetit më të

madhë të realizimit të vetë, pa marë parasysh a ndryshon në mënyrë kontinuale apo diskrete,
është e përcaktuar me nocionin që quhet MODI.

f(t)

Fig.7.

Për shpërndarjen kontinuale të madhësisë së rastit t , dendsiteti i së cilës është f (t ) ,

df ( t )
vlera e modit është e përcaktuar me shprehje =0
dt
Siq shifet modi i përgjigjet vlerës ekstreme të funksionit të dendësisë së shpërndarjes.
Përcaktimi i modit pëe një rend rezultatesh të fituara prej një numëri të kufizuar mostrash
është pakëz ma e komplikuar. Mirëpo, përcaktimi i vrazhdë në këtë rast mundë të bëhet,
nëse të gjitha rezultatet e fituara rregullohen nëpër klasa, në intervale të ndryshme të caktuara
të ndryshores së rastit.
P.sh. nëse kemi të bëjmë me rendin e rezultateve, i cili mund të renditet në intervale sipas
fig.8. mund të përcaktohet se modi gjendet në mes vlerave 4 dhe 8.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 14

 b). Histogrami i paraqitjes
së dukurisë

Numri i rezultateve
12
a). Mënyra tabelare e paraqitjes
së dukurisë 10
INTERVALI NUMRI I 8
REZULTATEVE
6
Prej 0 deri 4 4
Prej 4 deri 8 12 4
Prej 8 deri 12 8
2
Prej 12 deri 18 6
0
4 8 10 12
Intervali
Fig.8.

MASA E SHPËRNDARJES RRETH VLERËS MESATARE

Nëse për një populacion të caktuar përveq vlerës mesatare caktohet edhe masa e
shpërndarjes së vlerave të tjera të ndryshores së pamvarura rreth kësaj vlere (mesatare)
karakteristikat do të njihen me më shumë siguritet.
Për ligjet kontinuale të shpërndarjes VARIANSA shprehet me formën:
∞
σ2 = ∫ ( t − m) f ( t ) dt
2

−∞
m
-për shpërndarjet diskret të ndryshorës së rastit në formën: σ = ∑ ( t i − m ) p( t i )
2 2

i =1
variansa shpesh shprehet në formën të ashtuquajtutr devijimit standard:
kjo shprehje veqanërisht përdoret kur kemi të bëjmë me informatat të një grupi të kufizuar,
për të cilin nuk dihët ligji i shpërndarjes. Atëherë devijimi standard vetëm vlerësohet, e ky
vlerësim vlerë e devijimit standard shënohet me S dhe llogaritet nëpërmjet shprehjes:
i=n

∑ (t − mi )
2
i
S= i =1

n −1
kuptimi i devijimit standard mundet leht të spjegohet për rastin nëse shpërndarja e shiquar e
rastit i nënshtrohet shpërndarjes normale gjegjësisht ligjit të Gausit. Atëherë në zonën ( t + σ )
prej numërit të gjithëmbarshëm të rezultateve të veqanëta do të gjenden përafërsisht 68.3%
kurse në zonën t + 2σ rreth 95.4% të rezultateve të veqanta. Për intervalin (t ±1.96 σ) si
është shpjeguar në fig.9. janë të përfshira 95% të të gjitha realizimeve të ndryshores së
shiquar të rastit duhe të ceket se 95% e vlerës së përgjithshme të realizimit të probabilitetit të
ndryshores të rastit zakonisht merret si kufiri real i saktësisë në teknik.
Vetëm për detyra hulumtuese të veqanta kërkohet saktësia statistikore prej 99% cka i
përgjigjet zonës së shpërndarjes të kufizuar me ( t + 2.58σ ) .

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 15

 f (t)

0.3

0.2

0.1
2.5 • • 2.5 • •
t − 1.96σ t + 1.96σ
t − 3σ t − 2σ t +σ t t + 2σ t + 3σ t + 3σ t

Fig.9.

INTERVALI I BESIMIT:– Paraqet diapazonin ku me probabilitet të caktuar të dhënë,

gjendet vlera mesatare e saktë që i përgjigjet të gjitha realizimeve të mundshme të madhësisë
së shikuar të rastit (rezultatet e matjes, të dhënat).
Të njëjtin kuptim kan edhe kufit e besimit te përcaktimi i ligjit të shpërndarjes, për ç’ka do të
bëhet fjalë më vonë.
Paraqitja skematike e nocionit të kufirit dhe intervalit të besimit të vlerës mesatare
është dhënë në figurën.10.
f (t)

(1 − α )

m − cα / 2 m m + cα / 2 t

Fig.10.

Siqë shifet në figurën.10. kufiri i intervalit të besimit paraqet vlerën cα / 2 që i

përgjigjet probabilitetit të realizimit prej përqindjes, gjegjësisht gjasës komulative α .
Intervali i besimit ka atëherë formën:
m − cα / 2 ≤ m ≤ m + cα / 2
Vlerat e kufirit të besimit mundë të caktohen në bazë të dimenzioneve të mostrës dhe
madhësisë së devijimit (menjanimit) standard, gjegjësisht vlerësimit të caktuar.
Nëse është menjanimi standard i njohur për rastin e shpërndarjes normale, shkalla e besimit
σ σ
për gjasën prej 68.3% ka formën: m − ≤m≤m±
n n
1.96σ 1.96σ
e për gjasën prej 95% ka formën : m − ≤m ≤m+
n n

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 16

ku “ n ” është numër i elementeve në mostër.

Për ç’do probabilitet tjetër, vlerat gjegjëse të shumëzuesit të menjanimit (devijimit)

standard gjinden në tabela.
Nëse devijimi standard nuk është i njohur, gjegjësisht nëse disponohet me vlerësimin
a a
gjegjës të madhësisë S, kufiri i besimit ka vlerën: m − ⋅S < m < m+ ⋅S
n n
Nëse kemi të bëjmë me ligje tjera të shpërndarjes, dhe nëse ato njihen, kufijt e besimit
përcaktohen në mënyrë analoge.

HISTOGRAMI DHE POLIGONI:- Me përcaktimin e treguesve themelor statistikë fitohen

informata shumë të rëndësishme në lidhje me mostrën e shiquar, mirpo prapseprap jo të
duhura që në bazë të tyre të bihen konkluzione defektive për tërë populacionin.
Për atë duhet që të shkohet në nivelin më të lart të përpunimit, i cili do të mundësonte
më për së afërmi të njohurit real të ligjit të shpërndarjes të madhësisë së ndryshores së
shiquar të rastit.
Afërimi i parë në këtë drejtim është llogaritja e frekuencave relative ( f ) dhe
komulative (F) dhe paraqitja grafike e tyre në formën e histogrameve gjegjësisht poligoneve.
Për një përpunim të këtillë të gjitha rezultatet e matjeve duhet të grupohen në klasa të
n
caktuara, gjegjësisht në intervale të ndryshimit të madhësisë së shiquar: f = i apo
n
n
f = i ⋅ 100 ( % )
n
ni - numëri i rezultateve në ç’do klasë në veqanti.
n - numëri i përgjithshëm i rezultateve.
Paraqitja grafike në këtë mënyrë të llogaritur e frekuencave relative quhet HSTOGRAM.

f(%)

0 ∆t +t
Fig .11 .

Në bazë të frekuencave relative arrihet deri te vlerat komulative sipas shprehjes:

n
ni n
ni
apo 100% ∑ ⋅ 100 ( % )
F(%)
∑
F =F(%)
i =1 n
F =
i =1 n
100%

Grafikisht paraqitet në formë të diagramit shkallëzor apo poligonit figura.12. (a) dhe (b).

a). b).

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 17

∆t t
t
 a). b).
Fig.12.

Në bazë të paraqitjes grafike të frekuencave relative dhe komulative është e mundur vrazhdë
të gjykohet për karakterin e ligjit të shpërndarjes të ndryshores së shiquar të rastit.

RANGJET:- Te sistemet makinerike, informatat disponuese janë relativisht të varfëra,

gjegjësisht ndodhin prej mostrave relativisht të vogla. Në këtë rast duhet të shkohet në numër
të vogël klasash, intervale të gjëra të ndryshimit të madhësisë së rastit .
Histogrami atëherë fiton karakterin jo tipikë, dhe në këtë bazë edhe gjykimet
elementare nuk mund të bëhen. Njëra prej metodave për përpunimin e rezutateve matëse për
këto raste (zakonisht kur numri i rezultateve është më i vogël) është metoda e RANGIMIT,
që bazohet në ndarjen e frekuencave komulative kështu rezultateve të ranguara.
Egzistojn mënyra të ndryshme të rangimit për probabilitete të ndryshme të realizimit
të ndryshores së rastit.
Që koncepti i rangimit të jetë më i kjartë të supozojm se për një madhësi të caktuar i
posedojm pesë rezultate. Nëse këto rezultate i rregullojm sipas rendit rritës, rangu i të parit
(më i vogël sipas vlerës) do të jetë 20 % (një prej gjithsej pesë), rangu i të dytit 40 % etj.
Kjo do të thotë se 20 % të tërë grupit ka vlerën ma të vogël apo të njëjt me rezultatin
e parë, 40 % ma të vogël apo të njëjt me rezultatin e dytë etj, mirpo kjo mund të jetë por nuk
do të thot të jete e sakt .
Prandaj është e nevojshme të kërkohet një tregues statistikë i cili ma objektivisht do
ta vlerësoi rangun e vërtet të ç’do rezultati veç – veç.
Në shembullin e dhënë duhet të vlerësoim sa është rangu i vërtet i të parit, sa i të dytit
etj (deri te i pesti). Metoda më e rëndësishme e rangimit është caktimi i ashtuquajturës rangut
medial. Kuptimi i tij do të sqarohet në një shembull supozojm se prej një populacioni më të
madh të elementeve të njëjta me zgjidhje të rastit, zgjidhen pesë elemente dhe atë i
nënshtrojm hulumtimit të qëndrueshmëris deri te paraqitja e thyerjes (orë këputjes).
Gjat kësaj supozojm, se është i njohur funksioni i shpërndarjes të qëndrueshmërisë si në
figuren.13.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 18

 F(t)
15%

9%

B A t

Fig.13

Përvetsojmë se mostra e parë e hulumtuar ka qëndrueshmërin e caktuar me pikën A

në diagramin (fig.13.) e dhënë i cilës i përgjigjet frekuenca relative 15 %, kjo do të thotë se
15 % prej tërë populacionit ka qëndrueshmëri më të vogël apo ma të madhe te kjo mostër më
e dobët në këtë grup.
Nëse formohet grupi i dytë prej pesë elementeve, më i dobëti do të dështoi po themi
pas kohës B, që i përgjigjet frekuenca prej vetëm 9 %. Nëse kësi hulumtimesh përsëriten
shumë here, rezultatet e fituara do të formojn rendin e vlerave rastësisht të shpërndara.
Medijana e të gjitha këtyre rezultateve paraqet atëhere rangun e vërtet të rezltatit të
parë në mvarshmëri me të tjerët prej grupit të shiquar. Kjo është rangu medial, apo rangu 50
%.
Në mënyrë të njëjt caktohen edhe rangjet për ç’do tregues (karakteristik) tjetër të grupit të
shiquar, gjegjësisht për të dytin prej pesëve, për të tretin prej pesëve etj.
Vlerat e rangjeve të medijanave për dimensione të ndryshme të mostrës (për numër të
ndryshëm elementesh) ipen zakonisht në mënyr tabelare. Duhet të ceket në të dhënën se
rangu medijal i rezultatit të parë nga mostra e cila ka një element është e barabart me 50 %.
Pra dyhere ma të vogël sesa frekuenca relative, gjegjësisht në këtë rast edhe se frekuenca
komulative. Kjo është më se e logjikshme dhe e sqaron mirë esencën e këtij nocioni,
gjegjësisht kur të fitohet një informat në këtë mënyrë, vetëm në një mostër është e sigurt që
ç’do rezultat tjetër mund të jëtë më i vogël apo më i madh nga ky i fituari gjegjësisht është
më se e logjikshme që ç’do element tjetër i populacionit do të gjendet njejt në njërën apo në
anën tjetër të rezultatit.
Është me interes të ceket se me rritjen e numrit të informatave vlerat e rangut medijal
më shumë i afrohen frekuencës komulative. Përveq tabelave për vlerat e rangut medijal (të
cilat në literaturë ndonjëherë ndryshoin, mvarsisht prej rezultateve konkrete të
eksperimenteve), për caktimin e këti treguesi të rëndësishëm statistikë shpeshherë përdoret
j − 0.3
barazimi empirik me formulën: RM =
n + 0.4
ku: j - numri rendor i rezultateve matëse (i pari prej të gjithave rezultateve,të renditura
sipas rendit rritës të vlerave apsolute).
n - numri i përgjithshëm i rezultateve, gjegjësisht numri i elementeve në mostrën që
shiqohet .
Shprehja e dhënë është e dobishme sidomos nëse mostra ka ma shumë se 20 elemente
(zakonisht tabelat ipen për ma së shumti 50 elemente). Rezultatet e fituara në këtë mënyrë të
vlerave të rangjeve, e posaqërisht të rangut medijal, mund të paraqiten grafikisht,
analogjikisht, diagrameve shkallzore dhe poligoneve të frekuencave komulative.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 19

 TREGUESIT THEMELOR TË FUNKSIONIT TË SIGURISË

Studimet e sigurisë së sistemeve në makineri në esenc janë studimet e shkaqeve të

dukurive, formave të shpërndarjes dhe mënyrave të parashikimit të gjendjes NË DËSHTIM.
Studimi themelor në bazë të figurës.2. së gjendjes kohore të sistemit jep ekuacionin
bazë statistikë në formën: R(t) + F(t) = 1

R(t) – funksioni i sigurisë gjegjësisht probabiliteti i punës pa dështim në kohën t .

F(t) – funksioni i jo sigurisë gjegjësisht probabiliteti i shfaqjes së dështimit deri te koha t

Me diferencimin e shprehjes së dhënë sipas kohës fitojm:

dR ( t ) dF ( t )
+ =0
dt dt
dR ( t ) dF ( t )
=− = − f (t )
dt dt
ku; f (t ) - paraqet funksionin e dendësisë së probabilitetit të kohës deri te shfaqja e
dështimit.
Me këtë probabilitet është e lidhurë edhe nocioni i shfaqjes së dështimit, që definohet në
formën :
f (t )
λ( t ) =
R( t )
Funksionet e dendësisë së probabilitetit mund të jenë diskrete (të ndërprera) dhe kontinuale.
Në këtë bazë është e mundur të përcaktohen treguesit themelor të funksionit të sigurisë.

FUNKSIONI I DENDËSISË
Shfaqja e gjendjes në dështim për rastin e ndryshores kontinuale është dhënë me shprehjen :
dF ( t )
f (t ) = ; dhe paraqet derivatin e funksionit komulativ të gjendjes NË DËSHTIM F (t )
dt
, të pjesës së shiquar të sistemit.
Funksioni i dendësisë i paraqitjes së gjendjes NË DËSHTIM është funksion i shpërndarjes së
shfaqjes në kohë, për atë ai mund të tregohet me dimenzionin e vlerës reciproke të kohës
gjegjësisht:
f (F) [ dukuria / s]

Kurse për rastin e ndryshores diskrete, funksioni i dendësisë së shfaqjes NË DËSHTIM

N
fitohet nga shprehja: f ( t ) =
n ⋅ ∆t
ku; N – numri i elementeve të dështuara të qastit.
n – numri i gjithmbarshëm.
∆t - intervali i shiqimit.

Për tri llojet themelore të shkaqeve së gjendjes NË DËSHTIM format parimore të

funksionit së dendësisë janë dhënë në fig.14.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 20

 f(t) f(t) f(t)

t t t
a). b). c).

Fig.14
a). gabimet e instaluara (Gi)
b). gabimet e rastit (GR)
c). gabimet e vonshme (GV)

Gjatë punës së elementeve të sistemit ndikimet e shkaqeve të veqanta në shfaqjen e

gjendjes NË DËSHTIM kanë intenzitet të ndryshëm. Për atë funksioni rezultues i funksionit
të dendësisë së shfaqjes së gjendjes NË DËSHTIM fiton formën e përgjithshme
karakteristike sipas fi.15.

f(t)

0 t1 t2 t

Fig.15

Forma e përgjithshme e shpërndarjes së intervalit NË DËSHTIM të sistemit në

makineri, të dhënë me funksionin e dendësisë sipas fig.15. mundëson analizën e tri
periudhave karakteristike në punën e elementeve të sistemit dhe vetë sistemit në tërsi.

-Periudha e I (intervali kohor 0 – t1):- paraqet zonën e gjendjes NË DËSHTIM që lajmërohet

në fillim të punës së sistemit (e ashtuquajtura periudha e “smundjeve të fëmijëve” të sistemit)
të provokuara prej gabimeve “të instaluara” në protqesin e projektimit, ndërtimit dhe të
vendosjes së sistemit.

-Periudha e II (intervali kohor t1 – t2):- paraqet zonën e gjendjes së rastit NË DËSHTIM. Për
pjesën ma të madhe të sistemit në makineri funksioni i dendësisë të intervalit NË DËSHTIM
në këtë periudhë është i karakterit stabil. Kjo periudhë quhet periudha e punës normale të
punës së sistemit.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 21

-Periudha e III (intervali kohorë t2 –Ts):- paraqet periudhën e frekuencave më të mdhaja të
gjendjes NË DËSHTIM të sistemit të provokuara nga protqesi i vjetërsimit (plakjes), lodhjes
së materialit, paraqitjes së korozionit, protqesi i hargjimit intenziv dhe shkaktarve të
ngjajshëm.

FUNKSIONI I JO SIGURISË

Funksioni komulativ i dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË DËSHTIM të sistemit për

ndryshimet e vazhduara ka formën:
dF ( t )
Nga; f ( t ) = ∫
dt
t1

F ( t ) = ∫ f ( t ) ⋅ dt
0

Dhe paraqet sipërfaqen nën lakoren e funksionit të dendësisë të shfaqjes së gjendjes NË

DËSHTIM që përfshinë zonën në kufijt ( 0 − t1 ) të ndryshores t .

f(t) f(t) f(t)

Gl
GR
GV=P(l)
F(t)

F(t) F(t)
0 t1 0 t1 0 t1
t t t

Fig.16

Nëse sipërfaqja e shfaqur në fig.16. zgjerohet në tërë zonën nën lakoren e funksionit
të dendësisë së shfaqjes së gjendjes NË DËSHTIM fitojm sipas definicionit :

∞
F ( 0) = 0 R( 0) =1
F ( t ) = ∫ f ( t ) ⋅ dt = 1 Për; ; ; R( t ) + F ( t ) = 1
F ( ∞) =1 R ( ∞) = 0
0

Vlerat kufitare të funksionit komulativ të dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË

DËSHTIM janë:
 0 p ë rt = 0 
F( t) =  
 1 p ë rt → ∞ 
Për rastin diskret të ndryshimeve funksioni komulativ i dendësisë së shfaqjes së
gjendjes NË DËSHTIM kemi:
i =n
N
F (t ) = ∑ f (t ) j gjegjësisht F ( t ) = ∑
j =1 n∆t

FUNKSIONI I SIGURISË

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 22

Funksioni komulativ i dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË PUNË apo funksioni i punës pa
dështim për rastin e ndryshimit kontinual të gjendjes, fitohet në bazë të:
t1

R ( t ) = ∫ p( t ) ⋅ dt
0

Gjegjësisht duke pasë parasyshë shprehjen:

F ( t ) + R( t ) = 1
Si dhe:
t1

R( t ) = 1 − F ( t ) = 1 − ∫ f ( t ) ⋅ dt
0

Funksioni komulativ i dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË PUNË nën dy vlera

bazike dhe atë:
R (t = 0) =1
Sipas parashiqimit që protqesi i punës vë në veprim sistemin në gjendje NË PUNË
(sistemi në rregull) dhe: R( t → ∞) = 0
Sipas parashikimit që në rezultatin e protqesit të hargjimit, lodhjes, korozionit
padështimsia e sistemit reduktohet praktikisht në zero, dhe mund të paraqitet si funksion
komplementar të funksionit komulativ të dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË DËSHTIM
në mënyrën e dhënë në fig.17.

R(t)

1.0
F

R
0 t

Fig.17

Funksioni komulativ i punës padështim në formën:

∞ t1

t1
R ( t ) = ∫ f ( t ) ⋅ dt − ∫ f ( t ) ⋅ dt
R ( t ) = 1 − ∫ f ( t ) ⋅ dt ;
0 0
⇒
∞ ∞
0
R ( t ) = ∫ f ( t ) ⋅ dt sepse F ( t ) = ∫ f ( t ) ⋅ dt = 1
t1 0

Mund të shprehet në formën:

∞
R ( t ) = 1 − ∫ f ( t ) ⋅ dt
0

Për rastin diskret të ndryshimit të gjendjes së sistemit funksioni komulativ i dendësisë së

paraqitjes së gjendjes NË PUNË fitohet nga shprehja:
n−N
R( t ) =
n
Ku; (n – N) – numri i përgjithshëm i elementeve të rregullta në çastin e shikuar.
n - numri i përgjithshëm i elementeve në qastin t 0 = 0 .

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 23

Gjatë shqyrtimit të funksionit komulativ paraqitja e gjendjes NË PUNË është me vlerë tipi i
sistemit në kuptimin:

- Sistemet e parindërtuara :– që nuk rikuperohen në qastin e paraqitjes së gjendjes

NË DËSHTIM.
- Sistemet e rindërtuara :- që riparohen, gjegjësisht i nënshtrohen metodave të.
mirëmbajtjes.

-Sistemet e parindërtuara:- le të jetë dhënë sistemi me n = 100 komponente dhe le të

dështoin sipas diagramit në fig.18.
Rezultatet e hulumtimit tregojn se numri i komponenteve të rregullta ka qenë:

Pas 10 nj. koh. (njësi kohore) n − N = 100 − 5 = 95 ⇒ N = 5

Pas 20 nj. koh. = 85 ⇒ N = 15
Pas 30 nj. koh. = 62 ⇒ N = 38

Funksioni komulativ i dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË PUNË atëhere është:

n − N 10 100 − 5
R (10 ) = = = 0.95
n 100
n − N 20 100 − 15
R( 20 ) = = = 0.85
100 100
n − N 30 100 − 38
R ( 30 ) = = = 0.62 etj.
100 100

1 ∗
Num ri i komponentë s

Çasti i paraqitjes së
5 ∗
6 ∗ gjendjes NË DËSHTIM
.
.
.
∗
0. ∗
.
.
.
100
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 t

Fig.18

Në bazë të rezultateve të fituara është e mendur të ipet paraqitja grafike e funksionit

të punës padështim sipas fig.19.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 24

 R(t)

1.0

0.8
Funksioni komulativ i punës
0.6
PA DËSHTIM
0.4

0.2

10 20 30 40 50 t

Fig.19

-Sistemet e rindërtuara:- Për sistemet komponentet e të cilëve i nënshtrohen metodave të

mirmbajtjes në gjendjen NË DËSHTIM i nënshtrohen menjëhere mënyrave gjegjësisht
metodave të mirmbajtjes (ndreqje dhe zëvendësime), të cilat sistemet pas intervenimit e
kthejn në gjendjen NË PUNË ose, në kufijt e tolerancave të lejuara (sin në fig.20.).

R(t) Funksioni komulativ i punës

PA DËSHTIM i sistemit
1.0

0.8

0.6

0.4

0.2

10 20 30 40 50 t

Fig.20

INTENZITETI I DËSHTIMIT

Paraqet raportin në mes të funksionit të dendësisë së shfaqjes së gjendjes NË DËSHTIM dhe

dendësisë komulative të shfaqjes së gjendjes NË PUNË.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 25

Për rastin e ndryshimit continual të gjendjes intenzitetin e dështimit do ta fitojm si raport:
dF ( t )
f (t) 1 dF ( t ) 1 dR ( t )
λ( t ) = = dt = ⋅ =− ⋅
R( t ) R( t ) R( t ) dt R( t ) dt

Intenziteti i dështimit, si funksion i dendësisë së paraqitjes së gjendjes NË DËSHTIM ka si

dimension vlerën reciproke të kohës.

Për ndryshimet diskrete të gjendjes në sistem intenziteti i dështimit fitohet si raport i

numrit të elementeve të rregullta në intervalin: t = [ t − ( t + ∆t ) ] dhe vlerës mesatare të numrit
të elementeve të rregullta në interval të njëjt:
N
f (t) N
λ(t) = = n ⋅ ∆t =
R ( t ) ( n − N ) ( n − N ) ⋅ ∆t
n
Ku është; ( n − N ) - numri i elementeve të sistemit NË PUNË.

Pasi kem të bëjmë me intervalin ∆t në të cilin në fillim të gjithë elementet e sistemit

janë në gjendje NË PUNË, në fund numri i këtyre elementeve është ( n − N ) , për atë
përllogaritjen e intezitetit të dështimit mirret vlera mesatare e vlerës së numrit të elementeve
NË PUNË në formën:
( n − N ) mes = n + ( n − N )
2
Atëhere:
N
λ( t ) =
( n − N ) mes ⋅ ∆t

Funksioni i intenzitetit të dështimit në mënyrë analoge me funksionin e dendësisë së

paraqitjes së gjendjes NË DËSHTIM ka formën karakteristike gjatë kohës, edhe në këtë rast
vrehen të tri periudhat karakteristike fig.21.

λ(t)

λ ≅ const

0 t1 t2 t

Fig.21

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 26

 Analiza e funksionit të dendësisë së shfaqjes së gjendjes NË DËSHTIM dhe
intenziteti i dështimeve tregon se ato dallohen në emrues dhe se funksioni i intezitetit të
dështimit në raport me funksionin e dendësisë së shfaqjes së gjendjes NË DËSHTIM më
shpejt rritet, ashtu si në fig.22.

f(t)
λ(t )

f(t)

R(t)
F(t)

0 t1 t

Fig.22.

Paraqitja në fig.22. mundëson paraqitjen e plot të intenzitetit të dështimit në kuptimin:

- INTENZITETI I DËSHTIMIT:- është dendësia e probabilitetit të paraqitjes së

gjendjes në dështim në qastin t1 për pjesën që nuk ka dështuar deri në atë qast
ose
- INTENZITETI I DËSHTIMIT:- është probabiliteti se pjesa që nuk gjendet në
gjendjen NË DËSHTIM deri në qastin t1 , do të dështoi në periudhën e
ardhshme vijuese.

LIGJET E SHPËRNDARJES

Caku më i lart është që të përcaktohet se cili prej ligjeve të njohura të shpërndarjes që janë
zhvilluar teoritikisht dhe të pregaditura në mënyrë tabelare janë më të përshtatshëm për
aplikimin praktikë të të dhënave eksperimentale.
Atëhere me probabilitet të caktuar dhe të njohur mund të llogariten të gjitha
karakteristikat e duhura të madhësisë së ndryshores së rastit, të bëhen parallogari te duhura
dhe ashtu të arrihet deri te konkludimi objektiv. Duhet të ceket se për hulumtimin e sigurisë
viteve të fundit, shumë më tepër përdoret vetëm ligji i VEJBUL – lit.
Kjo rrjedhë prej vetive të këti ligji të definuar parametrik të shpërndarjes i cili është
shumë elastik dhe mund të përdoret për diapazon të gjërë të ligjeve të ndryshëm, të
madhësisë së ndryshores së rastit.
Është në interest ë ceket se në rastet kur të dhënat eksperimentale interpretohen në
formën e ligjit të shpërndarjes të madhësisë së ndryshores së rastit me rëndësi është

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 27

homogjiniteti i bashkësisë së të dhënave. Poashtu me rëndësi është që të gjitha të dhënat
rrjedhin prej burimeve të njëjta dhe se ato i korenspodohen gjërave të njëjta. Nëse kësai nuk i
vihet llogari, atëhere informatat e fituara me ligjin e shpërndarjes mund të jënë edhe dukshëm
të gabuara.

SHPËRNDARJET ME KARAKTER DISKRET

Edhe pse shpërndarja e këti lloi nuk kanë ndonjë rëndësi më të madhe për hulumtimin e
sigurisë së elementeve dhe sistemit në makineri, ndonjëhere ato mund të jenë të vlefshme në
analizat e sistemeve të mirëmbajtjes, të rezultateve të caktuara optimale etj. Për atë krejt
shkurt do ti tregojm disa shpërndarje të këtij lloji.

SHPËRNDARJA BINOMIALE

Është njera prej shpërndarjeve themelore të llojit diskret. Ajo shprehet në formën:

 n  x n− x
p xn ;; p =   ⋅ p ⋅ q ; x = 0.1....... n

p n; x; p
 x
- funksioni i dendësisë së probabilitetit të ndryshorës së rastit x
q = (1 − p ) ; p n ; x ; p = p n ; n −x ;1−p për p > 0.5

Kuptimin e kësaj shpërndarje sipas defenicionit paraqet probabilitetin që prej gjithsej

“n”-provave (eksperimenteve) rezultati i knaqshëm do të jetë i realizuar “x” herë, nën kushtin
që të jenë të njohura probabilitetet e dukurive të rezulateve të knaqëshme ”p” gjegjësishtë
ndodhive të paknaqëshme q =1 − p . Psh. nëse dihet se në një populacion janë 10% pjesë të
këqija ( p = 0.1 ; q = 1 − 0.1 = 0.9 ) gjasa që në mostrën prej 4 elementeve të zgjedhura
rastësisht do të jenë 4 ose 3, ose 2, ose 1, ose asnjë pjesë e keqe (0).

4 4 4− 4! 4 0 4
p4; 0.1=   (0.1) ⋅⋅ (0.9) (0.1) (0.9) 0.1 ==⋅⋅= 0. 0 0 1
4 4!

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 28

 4 3 4−3 4! 3 1
p4;30.1=   (0.1) ⋅⋅ (0.9) = (0.1) (0.9) =⋅⋅ 0. 0 3 6
3 3!⋅(4− 3)!
4 2 4−2 4! 2 2
p4;20.1=   (0.1) ⋅⋅ (0.9) = (0.1) (0.9) =⋅⋅ 0. 4 8 6
2 2!⋅(4− 2)!
4 1 4−1 4! 1 3
p4;10. =   (0.1) ⋅⋅ (0.9) = (0.1) (0.9) =⋅⋅ 0.2 9 1 6
1 1!⋅(4− 1)!
4 0 4−0 4! 0 4
p4;0 .1=   (0.1) ⋅⋅ (0.9) = (0.1) (0.9) =⋅⋅ 0.6 5 6 1
0 0!⋅(4− 0)!
Që gjithsej jep 1 ( 0.0001 + 0.0036 + 0.0486 + 0.2916 + 0.6561 =1) gjegjësishtë
100%. Kjo do të thotë se në numrin më të madhë të këtyre provave në 65.61% të rasteve
mund të konkludojm se të gjitha pjesët janë të mira (edhe pse ka 10% të këqija), me 29.16%
konkludojm se 25% (një prej katërve) janë pjesë të kqija, në 1.86% konkludojm se 50%
gjegjësishtë ç’do i dyti (dy prej katërve) janë pjesë të këqija etj. Funksioni i distribuimit:

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 29

  n x' − xn
F( x) = ∑   p (1−⋅⋅ p)
'x
= xx  
Psh. nëse në proqesin e prodhimit shkarti paraqitet me probabilitet p = 0.1 dhe nëse
prodhohen 100 pjesë. Probabiliteti që numri x i defekteve do të jetë më i vogël se 10 është :

1 0
 1  x 01 −x 0 0 0
F(1 ) = ∑  0 .1 ⋅⋅ 0.9 ; 0 ≤ x ≤ 10

x= 0  x 
Probabiliteti që numri x i defekteve do të jetë më i madhë se 3 e më i vogël apo i barabartë
me 15 është :

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 30

 1 35 1 5
1  1  0 1  0 0 0 0
p(3<x≤1)=F( − 3)=∑  ⋅0.1 9 5−⋅ ∑  5⋅0.1 9 =⋅ ∑  ⋅0.1 9
1 −xx 10−xx 10−xx 0 0

xx=4  x=0x x=4x

-Vlera mesatare e kësaj shpërndarje diskrete është:
m = n⋅ p
-Kurse shmangia (devijimi) standard:
σ = n ⋅ p ⋅q

Paraqitja grafike e funksionit p ( x ) fig.23.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 31

 p( x )
1 1 8
p= p= p=
6 2 11
0.35
n = 10
0.30
0.25
0.20
0.15
0.10
0.05

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 x

Fig.23.

SHPËRNDARJA E POASON-IT

Kur nuk njihen probabilitetet e rezultateve (përfundimeve) të kënaqëshme (e me të edhe jo të

knaqëshme), shpërndarja binomiale nuk mund të përdoret.
Në këto raste është shumë e përshtatëshme për aplikim shpërndarja e POASON-it që paraqet
një shpërndarje shumë të aplikuar të tipit diskret. Te shpërndarja e POASON-it përcaktohet
gjasa që prej “i” dukurive të pritura do të jenë “x” dukuri të caktuara:
λx −λ
pλ; x = ⋅e ; x (0,1, 2, 3, itot )
x!
-Vlera mesatare e kësai shpërndarjeje është dhënë në formën:
m=λ
-Kurse devijimi (shmangia)standarde ka formën:
σ= λ
Psh. nëse për një dukuri dihet se gjatë një minuti mesatarisht lajmrohet 0.5 herë gjegjësishtë
λ = 0.5 ,
Atëherë gjasa se kjo dukuri në njësimin e kohës nuk do të realizohet as një herë është:
0.5 0 −0.5
p 0.5; 0 = ⋅e = 0.60653
0!
Se kjo dukuri do të realizohet vetëm njëherë është:
0.51 −0.5
p 0.5;1 = ⋅e = 0.30327
1!
Paraqitja grafike fig.24.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 32

 p( x )

0.5 i = 0 .7 i=4
0.4 i=6

0.3
0.2
0.1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 x

Fig.24.

SHPËRNDARJET ME KARAKTER TË VAZHDUESHËM (KONTINUAL)

Nëse dukuria që analizohet është e karakterit kontinual shpërndarja e ndryshores së rastit i

nënshtrohet ligjeve të vazhdueshme (kontinuale).
Ligjet themelore të këtij lloji janë:

SHPËRNDARJA NORMALE (E GAUS-IT)

Aplikimi i saj është shumë i dukshëm në teorinë e sigurisë, sidomos për periudhën e afatit të
qëndrueshmërisë kur vjen deri te dobësimi i materialit dhe për parallogari, gjegjësishtë
parashiqimin e sigurisë së elementeve duke krahasuar shpërndarjet e sforcimeve kritike dhe
punuse. Funskionet themelore të shpërndarjes normale kanë formën:
- funksioni i dendësisë:
( t −m ) 2
1 −
f (t) = ⋅e 2σ 2

2π ⋅ σ
- funksioni i sigurisë:
∞ ( t −m ) 2
1 −
R( t ) = P( t ) = 1 − F ( t ) = ⋅∫e 2σ 2
⋅ dt
2π ⋅ σ t

- intenziteti (shkalla) i dështimit:

( t−m) 2 −
( t−m) 2
f (t) 2σ 2 2
1 e e 2σ
λ(t) = = ⋅ =
R( t ) 2π ⋅ σ R( t ) ∞
−
( t − m ) 2 ⋅dt

∫ e 2σ
2

t
σ - devijimi (shmangia) standard
m – vlera mesatare e shpërndarjes (në punë) m = T np
Paraqitja grafike fig.25.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 33

 f(t) R(t) λ(t )

m t m t m t

Fig.25.

Nga fig.25. a, b, c dhe shprehjet përkatëse vrehet se në këtë rast të gjitha realizimet e
mundura të ndryshorës së rastit grupohen simetrikisht ndaj vlerës mesatare në të njëjtën kohë
paraqet edhe medijanën e shpërndarjes, e si ekstreme e funksionit të dendësisë edhe modin
pra të tri pikat karakteristike, vlera mesatare, medijana dhe modi paraqesin pikën e
njejt të shpërndarjes normale.
Ma tutje nëse me funksionin e shpërndarjes normale shprehet ligji i sigurisë, shofim
se për arritjen e kohës t = m , gjegjësisht me arritjen e kohës që i përgjigjet vlerës mesatare të
shpërndarjes, siguria ka ra për 50%.
Për punë praktike, shpërndarja normale zakonisht transformohet në të ashtuquajturën
formën e standardizuar të shpërndarjes normale që lejon aplikimin e lehtë të të dhënave
tabelare.
Kuptimin e këtij standardizimi do ta shpjegoim në një shembull. Të supozojm se
është e nevojshme të caktohet probabiliteti i ndryshores së rastit, ligji i shpërndarjes normale
e së cilës është i njohur (pra janë të njohura “m” dhe “ σ ”) dhe është më e madhe se një
vlerë e dhanun “a”.
Në mënyrë skematike është dhënë në fig.26.

f(t)

p( t > a )
(1 − α )

( m − 3σ ) ( m − σ ) m a t
( m − 2σ ) (m +σ )

Fig.26.

∞ ( t−m) 2
1 −
P( t > a ) = ∫ ⋅e 2σ 2
⋅ dt → ky integral nuk ka funksionin elementar për
a σ 2π
t−m
integrim, prandaj bëjmë zëvendësimin: = z → dt = σ ⋅ dz
σ
Madhësia z paraqet variablën normale të standardizuar, atëhere:

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 34

 ∞ z2 ∞ z2
1 − 1 (−
P( t > a ) =
)
∫
 a−m  σ 2π
⋅e 2
⋅ σ ⋅ dz = ∫
 a−m  2π
⋅e 2
⋅ dz
   
 σ   σ 
∞
P( t > a ) = ∫ f ( z ) ⋅ dz  a−m
atëhere: P( t > a ) = P z > 
 a −m 
   σ 
 σ 

 a −m
Prandaj zgjidhja e shprehjes P( t > a ) shëndrrohet në zgjidhjen e shprehjes P z >  e
 σ 
cila është e zgjedhur në mënyrë tabelare.
Paraqitja në fig.27.

f(z)

 a−m
p z > 
 σ 

-z
-3 -2 -1 0 1 z 2 3 z

Fig.27.

Duhet të ceket se sipërfaqja e shqyrtuar në fig.26. është e njëjtë me atë në fig.27.

SHPËRNDARJA EKSPONENCIALE

Paraqet njërën prej ligjeve shpërndarëse më themelore dhe më të thjeshta, që karakterizohet

me vlerën konstante të intenzitetit të dështimeve.
Ky ligj deri më tani në teorin e sigurisë ka tërhequr vemendje të veqant.
Duke u nisur nga shpejtësia konstante e paraqitjes së jorregullsive,
-funksioni i dendësisë ka formën:
 t 
1 − 
f (t) = λ ⋅ e − λ ⋅t
= ⋅ e m  ; λ = const
m
-Kurse ligji i shpërndarjes (jo sigurisë):
t t
−
F ( t ) = ∫ f ( t ) ⋅ dt = 1 − e m

-Funksioni i sigurisë ka formën:

t
−
R ( t ) = P( t ) = 1 − F ( t ) = e m

-Vlera mesatare (në punë):

1
m = ∫ t ⋅ f ( t ) ⋅ dt = ∫ t ⋅ λe −λt ⋅ dt = = T np
λ

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 35

Paraqitja grafike fig.28.

f(t)
R(t) λ(t )

λ = const

0 1 0 1 0
t m= t t
m=
λ λ

Fig.28.

Koha në këtë shpërndarje ka kryesisht karakterin relative, gjegjësisht mund të llogaritet nga
ç’fardo çasti, kushtimisht të marrë si zero.
Për kohën t = m siguria ka vlerën vetëm 36.8%, kurse për nivelin e dëshirueshëm
psh. prej 99% është e nevojshme që raporti i vlerës mesatare të shpërndarjes dhe kohës së
punës të jetë 10. fig.29.
Në teorin e sigurisë shqyrtohet vetëm një pjesë e vogël që përfshin shpërndarja
eksponenciale, kryesisht pjesën të caktuar të shfaqur në (fig.29.).

R(t)

1.0
0.905

0.368

0 m t

Fig.29.

SHPËRNDARJA E REJLEJ-it (RAYLEIGH)

Bën pjesë në shpërndarjen lineare, posaqërisht është me interes tek paraqitja e jorregulsive
me shpejtësi rritës nëse dobsimi i materialit manifestohet me të sosur (hargjim)
Funksionet themelore janë:
-funksioni i dendësisë:
t2
t − 2
f ( t ) 2 ⋅ e 2σ
σ
-funksioni i sigurisë:

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 36

 t2
−
R( t ) = P( t ) = 1 − F ( t ) = e 2σ 2

-funksioni i intenzitetit të dështimeve:

t
λ(t ) = 2
σ
-vlera mesatare (në punë):
π
m= ⋅ σ = T np
2
Paraqitja grafike fig.30.

f(t) R(t) λ(t )

k
Pjertësia k 1.0

t
σ2

0 π 0 t 0 t
m= σ t
2

Fig.30.

SHPËRNDARJA GAMA ( Γ) për numrin e plot β

Funksionet themelore të kësai shpërndarjeje janë:

-Funksioni i dendësisë:
β −1
t 
  t
η
f (t ) =  
−
⋅e η
η ⋅ ( β −1)!
-Funksioni i sigurisë:
i
t 
 t  β −1 β −1  η 
− 
R( t ) = e η 
⋅ ∑ 
i =0 i!
-Funksioni i intenzitetit të dështimit:
β −1
t 
 
λ( t ) = η 
β −1
η ⋅ ( β − 1)!⋅∑
( t /η )
i

i =0 i
-Vlera mesatare (në punë):
m = η ⋅ β = T np

β - parametri i formës së shpërndarjes

η - parametri i përpjesës
Paraqitja grafike fig.31.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 37

 f(t) R(t) λ(t )
β <1 β >1
β <1
β =1 β =1
β >1 β =1 β <1

β >1
0 t 0 t 0 t

Fig.31.

SHPËRNDARJA LLOG – NORMALE (LN)

Funksionet themelore të kësai shpërndarjeje janë:

-funksioni i dendësisë:
( ln t −ν ) 2
1 −
f (t) = ⋅e 2σ 2

σ ⋅ t ⋅ 2π

-funksioni i sigurisë:
1 ν − ln t 
R( t ) = + φ 
2  σ 
-funksioni i intenzitetit të dështimeve:
−
( ln⋅t ) 2
2σ 2
1 e
λ(t) = ⋅
σ ⋅ t ⋅ 2π 1 + φ ⋅  ν − ln t 
 
2  σ 
-vlera mesatare (në punë):
∞ ( ln t −ν )
1 −
m= ⋅ ∫ e 2σ ⋅ dt = T np
2

σ ⋅ 2π 0

Paraqitja grafike fig.32.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 38

 f(t) R(t) λ(t )

1.0

0 m t 0 m t 0 m t

Fig.32.

1 n
ν = ⋅ ∑ ln t i - vlera mesatare e llogaritmeve të ndryshores kohore
n i =1
ln t - logaritmi i ndryshores kohore

SHPËRNDARJA E VEJBULLI – IT (WEIBULL)

Pa dyshim është shpërndarja që larg më së shumti përdoret në teorin e sigurisë.

Kjo rrjedhë nga fakti i karakterit parametrik dhe mundësive të gjëra të zgjedhjes adekuate të
vlerave të këtyre parametrave, mund të interpretohen shumë ligje të ndryshme të madhësive
të ndryshme të rastit.
Veti të njëjta kanë edhe shpërndarjet parametrike të ngjashme si p.sh. shpërndarja
Gama (Γ) por me mundësi më të ngushta prej shpërndarjes së vejbullit e cila është zhvilluar
për përpunimin statistikor të rezultateve të elementeve në teknikë, konkretisht rezultateve të
hulumtimit të elementeve në lodhje, gjegjësisht në qëndrueshmëri.
Shpërndarja e vejbullit shprehet në dy forma: me dy ose me tri parametra. Këto dy
forma kanë kuptim të plotë praktikë.
Funksionet elementare të shpërndarjes dyparametrike e Vejbullit kanë formën:
-funksioni i dendësisë:
β
β −1 t 
β t  − 
f (t) = ⋅   ⋅e η 
η η 
-funksioni i sigurisë:
β
t 
− 
R( t ) = P( t ) = 1 − F ( t ) = e η 

-funksioni i intenzitetit të dështimeve:

β −1
β t 
λ( t ) = ⋅
η 

η  
-vlera mesatare (në punë):
1 
m = Γ ⋅  + 1 ⋅η = T np
 β 

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 39

Paraqitja grafike fig.33.

f(t)
R(t) λ(t )
β <1 β >1
1.0 β >1 β =1
β =1
β >1
β =1
β <1
β <1
0 t 0 t 0 t

Fig.33.

β - parametri i formës
η - parametri i përpjesës
Kanë shumë ndikim në parametrin e shpërndarjes.
Interpretimi grafikë është dhënë për rastin kur η =1 .
Nëse është β =1 fitojm për intenzitetin e dështimeve formën:
1−1
1 t  1
λ( t ) = ⋅  =
η η  η
Çka kemi shëndrrimin në shpërndarjen eksponenciale, me intenzitet konstant të paraqitjes së
1
jorregullsive λ = η , atëhere vlera mesatare është m = η .
Për vlera më të mdhaja të parametrit β shpërndarja e Velbullit i afrohet shpërndarjes
normale, kështu për β = 3 deri 4 dallimi në mes të shpërndarjes së Vejbullit dhe
shpërndarjes normale është praktikisht i pa dukshëm (edhe pse teoritikisht këto ligje edhe
atëhere nuk janë të njejtë).

Ngjajshëm për β = 2 shpërndarja e Vejbullit i afrohet shpërndarjes ly-normale (LN),

kurse për vlera të tjera të β-tas mund të interpretohen përafërsisht edhe ligjet e tjera të
njohura të shpërndarjes.

Në formën triparametrike, përveq dy parametrave të përmendura përdoret edhe

parametri i tretë γ , që quhet parametër i pozitës. Ky parametër paraqet vlerën minimale të
ndryshores së rastit që mundë të realizohet. Pra, nëse kemi të bëjmë p.sh. me afatin e
qëndrueshmërisë, parametrit të pozitës i përgjigjet vlera minimale e afatit përfundi së cilës
nuk mind të realizohen vlera më të vogla.

Shembull të tillë në teknikë, posaqërisht në sistemet makinerike ka shumë

(nënkuptohet nëse shikohet vetëm dështimet e vonshme).

Funksioni i Vejbullit në formën triparametrike mund të shprehet si:

 t −γ  β
− 
F (t ) = 1 − e  η −γ 
= 1 − R( t )

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 40

  t −γ 
β

R( t ) = e

− 

 η −γ  ; ku γ ≥ 0
Për ndikimin e γ në karakterin e shpërndares do të bëhet fjalë në leksionin e ardhëm.

ZGJEDHJA E LIGJIT TË SHPËRNDARJES

Nën zgjedhjen e ligjit të shpërndarjes nënkuptohet protqesi i verifikimit të së cilit prej

ligjeve të njohura më së shumti i përgjigjet rezultateve, gjegjësisht informatave që
përpunohen, ose me fjalë të tjera se cila shpërndarje teorike më së miri mundë të interpretoj
shpërndarjen e dhënë empirike, të përcaktuar nga këto rezultate , gjegjësisht nga ndryshorja e
rastit që hulumtohet.
Në fillim duhet të supozohet se ndryshorja e rastit i nënshtrohet njërës prej
shpërndarjeve të njohura teorike e pastaj kjo hipotezë verifikohet. Verifikimi i hipotezës
fillestare mbi rëndësinë e një ligji të caktuar të shpërndarjes mund të bëhet analitikisht ose
grafoanalitikisht.
Në ç’do rast së pari duhet të caktohen frekuencat relative, gjegjësisht funksioni i
dendësisë, e mandej edhe probabilitetet komulative , gjegjësisht funksionet e sigurisë dhe jo
sigurisë. Këto probabilitete, të fituara në bazë të të dhënave për kohrat e punës deri te
paraqitja e dështimit, paraqesin pikat gjegjëse të shpërndarjes empirike.
Gjatë verifikimit analitikë të hipotezës së vendosur është e nevojshme që të
supozohen parametrat themelor të shpërndarjes së supozuar.
Nëse përshembull kemi të bëjmë me ligjin normal (të Gausit) të shpërndarjes duhet të
supozohet vlera mesatare dhe shmangia (devijimi) standarde, nëse kemi të bëjmë me
shpërndarjen e Vejbullit duhet të supozohen vlerat e parametrave të formës dhe të përpjesës
etj. Atëhere verifikohet probabiliteti i llogaritur (më së shpeshti i josigurisë) se a kënaq apo
nuk kënaq ligjin kështu të definuar. Pasi në hapin e parë ndryshimet mund të jenë relativisht
të mëdha, parametrat e supozuarë korigjohen pastai prap kryhet verifikimi . korigjimi dhe
verifikimi kryhet derisa nuk arrihet deri te përputhja e kënaqëshme në mes shpërndarjes
empirike dhe teorike. Është erelevante se kjo mënyrë relativisht është e përbërë dhe e
ngadalshme. Mirpo, nëse për këto shfrytëzohet programi kompjuteristikë, verifikimi
hipotezës fillestare mund të bëhet shpejt dhe leht.
Edhe më leht është që verifikimi i hipotezës fillestare të bëhet grafoanalitikisht, me ndihmën
e letrës gjegjëse të probabilitetit .
Për ç’do shpërndarje, mundet të konstruktohet aso letre të probabilitetit, sistemi
kordinativ i të cilit zgjidhet në atë mënyrë ashtu që ligji i shpërndarjes në të të paraqitet si
vijë e drejtë (drejtëzë). Në atë rast, nëse me futjen (vendosjen) e të dhënave që përpunohen në
këtë letër të probabilitetit konstatohet përputhshmëri e knaqëshme me vijën e drejtë , mund të
supozohet se hipoteza fillestare është e drejtë, gjegjësisht se madhësia e shikuar e rastit mund
të inerpretohet në këtë mënyrë. Egziston mundësia që ky vlersim më afër të verifikohet me
ndihmën e testeve statistikore. Ato mundësojn vlerësim pozitiv edhe ma tepër të forcojn
shembujt të letrave të probabilitetit për shpërndarjen normale dhe eksponenciale ku jan dhënë
në fig.33. dhe fig.34..
Shfrytëzimi i tyre do të tregohet në shembullin e letrës së probabilitetit të
shpërndarjes së Vejbullit.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 41

 Fig.33.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 42

 Fig.34.

LETRA E PROBABILITETIT TË VEJBULLI-IT

Me logaritmin e dyfisht të shprehjes për R (t ) fitojmë:

 t β
− 
1 − F (t ) = e η 

1
ln ⋅ ln ⋅ = β ( ln t − ln η )
1 − F (t )
Nëse fusim këto zëvendësime kemi:
1
Υ = ln⋅ ln⋅ ; X = ln t
1− F(t)

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 43

Si dhe a = β ; b = −β ln η
Shprehja shëndrrohet në ekuacionin e drejtëzës në formën:
Υ = aX + b
Fig.35.

Fig.35.

Pra në sistemin kordinativ në të cilin në apshis do të vendoset ndryshorja e rastit “ t ”

kurse në aksin që në fig.35. është e shënuar me shkronjën A llogaritmi i ndryshorës së rastit
gjegjësisht X = ln t , kurse kordinatat gjegjëse B do të jetë madhësia ln⋅ ln[1 / (1 − F ( t ) ) ] ,

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 44

gjegjësisht madhësia Y, ligji i shpërndarjes së Vejbullit në këtë sistem kordinativ do të jetë
vija e drejtë.
Parametri i formës β (i shënuar si a ) paraqet tangjentën e pjerrtësisë të kësai vije
dhe është shumë lehtë për tu caktuar.
Verifikimi i hipotezes për vlersimin e ligjit të Vejbullit shëndrrohet në verifikimin e
përputhshmërisë të të dhënave që përpunohen (kur këto futen (vendosen) në letrën e
probabilitetit) me vijën e drejt.
Nëse kjo konstatohet, hipoteza fillestare mund të pranohet si e knaqëshme.
Tërheqja e drejtëzës që i përgjigjet pikave të futura mund të kryhet me vlerësimin e
lirë apo më mirë me metodën e katrorëve më të vegjël. Kjo do të shpjegohet në një shembull.
Të supozojm se me matjen e një madhësie kemi fituar këto rezultate të paraqitura në
tabelen.1.

Tab.1
Intervali i madhësisë Frekuenca relative Frekuenca cumulative
matëse % %
Prej 0 deri 2 4.5 4.5
2–4 14.5 19
4–6 20 39
6–8 21 60
8 – 10 18 78
10 – 12 8 86
mbi 12 14 100

Në tab.1. janë vendosur rezultatet nëpër intervale dhe janë caktuar frekuencat relative ( f )
dhe frekuencat kumulative ( F ) .
Frekuencat kumulative ( F ) janë future në letrën e probabilitetit, si është treguar në fig.36.

Υ = aX + b
2.4
a = β = tgα = = 2.4
1
dhe
b
b = −β ln η = −a ln η ⇒ ln η = −
a
b
Nga ekuacioni i drejtëzës Υ = aX + b kur Υ = 0 ⇒ X = − me kusht që Υ = 0
a
b
ln η = − = X = ln t ⇒ rezulton që kur Y = 0 ; η = t
a

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 45

 Fig.36.

Gjegjësisht me dejtëzën zero në shkallën B, në mënyrë direkte përcaktohet vlera e

parametrit të përpjesës.
Duke i njohur parametrat β dhe η funksioni i probabilitetitmund të shkruhet në
formën analitike. Për shembullin e dhënë kemi:
2.4
 t 
− 
F (t ) = 1 − F (t ) = e  8.3 

Mbi këtë baz mundet leht të përcaktohet edhe vlera mesatare e shpërndarjes, për
rastin kur bëhet fjalë për shpërndarjen eksponenciale, vlera mesatare është e përcaktuar në
mënyrë direkte me parametrin e përpjesës. Për ç’do vlerë tjetër të parametrit β, vlera
mesatare e shpërndarjes caktohet me ndihmën e funksionit të sistemit të njohur – Γ, sipas
shprehjes:

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 46

 1 
m = Γ  ⋅η
 β + 1
 
Vlera e funksionit Γ zakonisht ipet nëpër tabela, diagrame e ndonjëhere edhe në
vetë letrën e probabilitetit. Pasi vlerën e funksionit Γ për vlerë të caktuar të β në mënyrë
direkte e paraqet hersin m / η sipas shprehjes së lartë shënuar, atëhere vlera mesatare e
shpërndarjes fiohet me shumzimin e parametrit të përpjesës dhe këtij herësi.

Nëse kemi rastin kur ipen rezultatet, gjegjësisht dihen rezultatet e një numri të
kufizuar të mostrave (sipas rregullës më pak se 50), atëhere në vend të frekuencave
kumulative në letër duhet të futen rangjet medijale të ç’do rezultati veq e veq. Për tu sqaruar
menjëhere mund të konkludohet se të të gjitha rezultatet në bazë me shmangije të vogla i
përgjigjen vijës së drejt, që edhe në letër është tërhequr . Kjo jepë bazë për gjëndrimin se
madhësia e shikuar e rastit mund të interpretohet me shpërndarjen e ligjit të vejbullit.
Mbeten të vërtetohen edhe parametrat e këtij ligji për rastin konkret, gjegjësisht që
ligji i shpërndarjes të paraqitet në formën auditike. Kjo mënyrë është si vijon:

- Pjertësia e drejtëzës, si është thënë i përgjigjet parametrit të formës të

shpërndarjes së vejbullit. Kjo mundet leht të caktohet duke shikuar shkallën A
dhe B të treguar në figurë.36. duke u nisur prej pikave gjegjëse zero.
Praktikisht prej prerjeve të dy zero akseve (në shkallët A dhe B), gjegjësisht prej pikës C
tërhiqet vija e drejt paralel me drejtëzën e fituar që tregon ligjin e shpërndarjes dhe atë deri te
vërtikalja që i përgjigjet – 1.0 në shlkallën A. Duke tërhequr nga kjo pikëprerjen kështu të
fituar drejtëzën paralele me aksin A në shkallën B në mënyrë direkte lexohet vlera e
parametrit të formës β. Kjo në shembullin e dhënë edhe është treguar.

Parametri i përpjesës η , poashtu, në mënyrë direkte mund të caktohet nga letra e

probabilitetit.
Kur η = t probabiliteti kumulativ është 0.632%. kjo do të thotë se prerja prej vijës së
drejt të fituar me drejtëzën e probabilitetit 0.632%, siq shifet në figuren.37. në mes të ligjit të
shpërndarjes që i përgjigjet frekuencave kumulative dhe drejtëzës që lidhë pikat e rangjeve
medijale, egziston dallimi i dukshëm.

Me konsiderat se ligji i përcaktuar me vlerat e rangjeve medijal jep probabilitetin e

realizimit prej 50%, përë këtë në këtë rast atij duhet ti ipet një interesim më i madhë,
gjegjësisht atë duhet pranuar si mënyrë më të përshtatshme të interpretimit të dukurisë që
analizohet. Kjo i referohet edhe rasteve të ngjajshme, e veqanarisht tek ato që dimenzionet e
mostrës i kanë me frekuenca kumulative është plotësisht i pa aprovuar.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 47

 Të ipet një shembull: në tab.2. janë treguar rezultatet e hulumtimit për 12 prej gjithsej
20 elementeve në një mostër, që është shkoqit nga seria e elementeve të njëjta. Këto rezultate
janë të përbëra sipas rendit rritës të realizimit të kohës së punës (afatit) dhe për ç’do njërin
është caktuar frekuenca relative dhe komulative e në fund edhe vlerat e rangut medial.

Tab.2.
Numri rendor Vlera e Frekuenca Frekuenca Rangu medial
i rezultateve ndryshores relative kumulative i vlerës
(j) (t)
1 340 5 5 3.41
2 500 5 10 8.25
3 600 5 15 13.15
4 700 5 20 18.06
5 780 5 25 22.97
6 860 5 30 27.88
7 920 5 35 32.80
8 980 5 40 37.71
9 1050 5 45 42.63
10 1140 5 50 47.54
11 1200 5 55 52.46
12 1250 5 60 57.37

Frekuencat kumulative dhe rangjet mediale të fituara sipas tab.2. janë future në letrën
e probabilitetit në fig.37. gjatë së cilës është aplikuar letra e thjeshtësuar e Vejbullit në
funksion të orientimit më të shpejt. Fig.37.

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 48

 Fig.37.

E vlefshmërisë të jetë 0.20, nga tabelat e posaqme fitohet vlera kritike “d”. një tabelë
e tillë është dhënë në tab.3. ku për dimenzione të ndryshme të mostrës (numër të ndryshëm
të elementeve) dhe numër të ndryshëm të vlefshmërisë (besimit).
Për shembullin e dhënë nga tab.3. kemi vlerën kritike “d” të barabart me 0,170.

Tab.3.
Madhësia e Shkalla e vlefshmërisë [α =1 − P ]
mostrës
0.20 0.15 0.10 0.05 0.01
3 0.565 0.597 0.642 0.708 0.828
5 0.446 0.474 0.474 0.565 0.669
10 0.322 0.342 0.368 0.410 0.490
20 0.231 0.246 0.246 0.294 0.356
40 0.170 0.180 0.190 0.210 0.250
Deri 50 1.07 n 1.14 n 1.22 n 1.36 n 1.63 n

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 49

Realizimi kompjuterik: Avni Gimolli 50