Semantiek, H.

Tegen reusachtige wolken leunen

doodmoe de heuvels, vergrijsd in
zwijgen.
(J. Hamelink, ‘Heuvellandschap’)
 Semantiek, H. 1
• …leunen doodmoe de heuvels…

• Kennis van woordbetekenis, maar ook

zien we al: die betekenis is kennelijk
plooibaar
• Menselijk taalvermogen kan hiermee
omgaan
 Semantiek, H. 1
• Het aangeboren taalvermogen; het
instinctieve karakter.
• Kinderen beschikken over grammaticale
regels en moeten de uitzonderingen leren
 Semantiek, H. 1
• Menselijk taalvermogen is uniek.
• Recursiviteit; eindig aantal regels
• Meer dan een computerprogramma
• Mensapen doen het ons niet na.
 Semantiek, H. 1
• Het menselijk taalvermogen zit niet op 1
vaste plek
• Kennis zit in uitgebreide netwerken
• Het mentaal lexicon – daarin m.n. ook
woordbetekenis – op verschillende
manieren georganiseerd, verbonden
 Semantiek, H. 1
• Recursiviteit vs. constructies: veel over te
doen
• Betekenis van de zin: interpretatie van het
geheel
• Contextgebonden betekenis:
pragmatische betekenis, oftewel de
bedoeling
 Semantiek, H. 1
• In situaties waarin wordt afgeweken van
het normale valt juist op dat zinnen ook
met passendheid te maken hebben; denk
aan de zin ‘Die mevrouw heeft een gekke
neus’, gezegd door een kind in de trein.
 Semantiek, H. 1
• Verwijzende betekenis, voorbeeld: Er loopt
een zwarte hond in de kerk.
 Semantiek, H. 2
• Theorieën over woordbetekenis.
Afgezien van onomatopeeën
(klanknabootsingen) is de relatie tussen
betekenis en betekenaar arbitrair.

Hoe zijn woordbetekenissen opgeslagen”?

Drie theorieën.
 Semantiek, H. 2
• De prototypetheorie
• zangvogel: merel, roodborstje, lijster,
winterkoning, .. (?)
• Vrucht: framboos, appel, peer, …
• Kaas: Goudse kaas, Emmenthaler,
camembert, brie, …
 1. Prototypetheorie
• Noem een aantal kenmerken van een
fiets.

 twee wielen, een stuur, een zadel, een

bagagedrager, trappers, etc.
 1. Prototypetheorie
• Dit past dus bij het prototype:
 1. Prototypetheorie
• Maar dit dan weer wat minder:
 Prototypentheorie
• We hebben dus gaandeweg in onze
ontwikkeling van allerlei verschillende
concepten de kenmerken moeten leren.
 Prototypetheorie
• Daardoor weten we dat fietsen wielen
hebben en dat een motor (die ook twee
wielen, een zadel en een stuur heeft)
eventueel een motorfiets genoemd kan
worden, maar niet 100% een fiets is.
 Prototypetheorie
• Voor welke woorden is deze theorie dus
geschikt als verklaring?

• Concrete woorden: tastbaar en telbaar.

 Prototypentheorie
• Waarom is deze theorie niet geschikt voor
de verklaring van woordbetekenissen van
abstracte begrippen?

• Bv. vrede, haat, verlangen, toekomst,

politieke voorkeur, economische groei.
 Prototypentheorie
• Abstracte begrippen hebben geen
concrete kenmerken die we kunnen leren.

• Je moet deze woorden dus tegenkomen in

bepaalde contexten en je kunt de
betekenis leren, maar niet waarnemen
 Prototypetheorie
• Prototypen zijn dus afhankelijk van de
culturele omgeving: plaatsgebonden,
tijdgebonden en persoonsgebonden
 Prototypentheorie
• Dat wat je leert, is persoonlijk en uniek.

• Dat wat je kunt leren is afhankelijk van de

omgeving waarin je opgroeit en je mentale
capaciteiten.
• Prototypen zijn dus afhankelijk van de
culturele omgeving: plaatsgebonden,
tijdgebonden en persoonsgebonden
 Prototypetheorie
• Tijdgebonden: dingen veranderen door de
tijd heen.

• Het prototype van een auto was dus 50

jaar geleden anders dan nu.
 Semantiek, H. 1, 2
•
- Google: veeltalig woordenboek: http://computertotaal.nl
/article/20298/google-s-woordenboek.html - DBNL: http://
www.dbnl.org/
• - BNTL: http://www.bntl.nl/bntl/
• - de etymologiebank van het Meertens Instituut:
www.etymologiebank.nl

• - de historische woordenboeken van het INL, waaronder

het WNT:
• http://gtb.inl.nl/?owner=MNW.
 Semantiek, H. 1, 2
• Officiële site van Chomsky:
http://www.chomsky.info
• http
://www.thirdworldtraveler.com/Chomsky/Noam_
Chomsky.html
• Chomsky, Hopes and prospects. Londen, 2010
• Meer: Douglas A. Kibbee (ed.), Chomskyan
(R)evolutions. Amsterdam / Philadelphia, 2010:
John Benjamins Publishing Company