Professional Documents
Culture Documents
Rodzaje I Znaczenie Kruszywa W Betonie
Rodzaje I Znaczenie Kruszywa W Betonie
Jerzy Piasta*
Wojciech Piasta**
1. Wprowadzenie
*
Prof.dr hab. inż.; Katedra Technologii Betonu i Prefabrykacji; Politechnika Świętokrzyska - Kielce
**
Dr. inż.; Katedra Technologii Betonu i Prefabrykacji; Politechnika Świętokrzyska - Kielce
– żwirowo-piaskowe jako kruszywo naturalne ze skał luźnych stanowiących mieszaninę
okruchów z różnych minerałów (skał).
1 2 3
– granity,
– leukogranity (surowce
skaleniowe),
Skały głębinowe – granodioryty,
– sjenity,
– gabra,
– noryty, anortozyty.
Skały magmowe – porfiry,
– keratofiry,
– trachity,
– fonolity,
Skały wylewne
– andezyty,
– melafiry,
– diabazy,
– bazalty.
Skały węglanowe – wapienie,
(wybrane) – dolomity.
Skały krzemionkowe
– chalcedonity
(wybrane)
– tufy porfirowe,
– szarogłazy,
Skały osadowe
– piaskowce zwykłe,
Skały okruchowe – piaskowce kwarcytowe
(wybrane) (kwarcyty),
– piaski,
– kruszywa naturalne,
– głazy narzutowe.
– gnejsy,
Skały metamorficzne – łupki krystaliczne,
(wybrane) – kwarcyty (właściwe),
– wapienie krystaliczne (marmury właściwe).
Skały hydrotermalno-
– kalcyty,
metasomatyczne
– magnezyty,
(ograniczone do
– kwarc żyłowy.
kruszywa)
Zasoby surowców skalnych w Polsce posiadają tylko niektóre zbadane właściwości oraz
określone wielkości zasobów i przeznaczenie. Wymagania stawiane przez normy kruszyw
[3] i betonów [13] nakazują przeprowadzenie szczegółowych badań pod kątem ich
przydatności dla budownictwa i drogownictwa. Wynika taka potrzeba z tego, że prawie
każdy rodzaj skały posiada niektóre właściwości powodujące obniżanie trwałości kruszyw
betonu [14], [1].
Z badań autorów wynika, że w Polsce w pojedynczych przypadkach kruszywo mineralne
może powodować z alkaliami cementu destrukcje betonu [15],[16]. Występująca w naturze
skał znacząca niejednorodność niektórych właściwości obniża w czasie trwałość betonów z
kruszywami z takich skał. Ponadto wiele skał (kruszyw) jest wrażliwych (podatnych) na
środowisko chemiczne [15] czemu należy zapobiegać przez dobór skał o odpornych
właściwościach (p. pkt 5-1).
2.2. Występowanie i właściwości skał zwięzłych przeznaczonych na kruszywo
do betonów.
Wytrzymałość na
Nasiąkliwość, %
Strata prażenia,
Gęstość kg/dm3
Porowatość, %
ściskanie, MPa
Boehmego, cm
Ścieralność na
tarczy
Rodzaj skał i miejsce
%
występowania
Al2O3
MgO
CaO
SiO2
SO3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
GRANITY
Grabina k. Świdnicy.......... 0,4 73,3 16,0 3,3 0,5 ślady 2,64 1,1 0,4 0,16 104
Graniczna k. Strzegomia.... 0,1 73,4 17,4 3,0 1,0 ślady 2,65 0,8 0,3 0,18 106
Strzegom............................ 0,2 73,0 18,2 1,7 0,4 ślady 2,65 1,1 0,3 0,18 140
Strzelin............................... 73,04 13,70 2,65 0,08 ślady 2,65 0,8 0,3 0,06 210
Michałowice k. Jeleniej
Góry................................... 0,1 73,2 20,1 4,7 0,6 ślady 2,64 1,1 0,6 0,25 115
Szklarska Poręba................ 0,4 74,7 20,4 1,3 0,6 ślady 2,65 1,3 0,3 0,17 115
Suwałki (głazy narzutowe) 2,65 0,4 0,4 0,04 110
–2,2 –250
SJENITY
Kośmin k. Piławy.............. 0,5 60,1 17,0 5,9 4,4 1,4 2,69 0,7 0,3 0,18 131
Przedborowa k. Ząbkowic
Śląskich.............................. 0,8 60,0 16,6 6,4 4,4 brak 2,79 1,1 0,4 0,30 117
GABRA
Nowa Ruda (woj.
Dolnośląskie)..................... 51,04 16,20 17,0 7,41 2,9 0,7 0,1 0,26 155
Suwałki (głazy narzutowe) 3,05 1,6 0,1 0,06 150
ANDEZYTY
Malinowa k. Szczawnicy... 2,2 60,0 18,1 8,0 1,7 brak 2,71 3,8 1,1 0,25 112
Kluszkowce k. Czorsztyna. 60,0 2,79 4,9 1,34 0,36 99
c.d. tablicy 2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
BAZALTY
Winna Góra k. Jaworowa... 47,74 13,09 9,74 8,05 3,02 0,8 0,13 163
Kozia Góra......................... 1,8 40,3 16,0 14,3 11,0 ślady 3,12 1,3 0,2 0,16 237
Orłowice (Lądek Zdrój)..... 1,5 42,5 17,9 11,9 7,4 ślady 3,06 5,2 1,2 0,18 190
Wilcza Góra (Złotoryja)..... 0,3 43,4 15,2 15,5 11,6 ślady 3,03 1,3 0,16 0,21 318
Bukowa Góra..................... - - - - - - 3,14 2,9 0,48 0,06 116
Gracze................................ 2,23 42,11 13,04 14,4 9,69 - 3,11 1,7 0,49 0,21 142,3
Księginki............................ 3,28 42,53 11,53 12,4 12,8 - 3,08 0,97 0,97 0,29 149
Krzeniów-Diablak.............. - - - - - - 3,06 1,63 0,11 0,17 200
DIABAZY
Niedźwiedzia Góra............ 53,3 14,3 5,67 3,52 2,87 0,5 0,3 0,5 230
Świerczań........................... 0,1 0,18 209
MELAFIRY
Głuszyca Górna (woj.
Dolnośląkie)....................... 2,70 1,5 0,6 0,43 135
Rudno................................. 2,75 1,7 1,3 – 194
Tłumaczów......................... 2,72 2,9 0,6 0,11 95
PORFIRY
67,9 13,92 0,40 0,21
Miękinia............................. do do do do 2,67 2,6 0,5 0,23 210
71,28 18,03 3,11 0,94
Sanka (woj. Małopolskie).. 2,64 3,4 0,8 0,4 195
TUFY
56,22 13,08 0,30
Filipowice k. Krzeszowic.. do do do Ślad 2,63 23,1 8,3 0,5 27,5
59,5 17,28 8,0 1,57
Nie sposób nie wspomnieć o tym, że obecnie sama metodyka badań właściwości
fizycznych minerałów i skał jest nowocześniejsza i dokładniejsza co łatwiej pozwala na
szybsze uzyskanie wiedzy o danej skale i jej minerałach z opracowanej literatury z
odniesieniem nawet do właściwości skały w danym złożu np.: z katalogów surowców
skalnych z odniesieniem do regionu lub województwa [od 4 do 11]. Na przykład w
„katalogu właściwości fizycznych minerałów” [1] można znaleźć rozszerzalność cieplną i
wiele innych cech, które powinny być wykorzystywane przy ocenie właściwości kruszyw i
betonów narażonych na niskie lub wysokie temperatury.
Według Jaworskiego [11] podstawowymi właściwościami minerałów skałotwórczych
są: gęstość, gęstość pozorna, twardość względna (Mohsa) i bezwzględna np. Brinella VHB,
łupliwość, ciepło właściwe, przewodność cieplna, właściwości magnetyczne, opór
elektryczny.
Skały osadowe
Ścieralność na tarczy
Strata prażenia, %
Wytrzymałość na
Nasiąkliwość, %
Gęstość kg/dm3
Rodzaj skał i miejsce
Porowatość, %
ściskanie, MPa
Boehmego, cm
występowania
Al2O3
MgO
CaO
SiO2
SO3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
PIASKOWCE
Barcice n. Popradem....... 7,1 72,1 8,1 7,2 1,9 brak 2,69 3,4 1,5 0,70 78
Muszyna.......................... 4,9 74,3 13,7 4,9 1,9 0,5 2,69 4,8 1,8 0,44 58
Osielec k. Suchej............. 2,70 1,5 0,3 0,28 193
Solina.............................. 2,69 2,2 0,8 0,43 166
Stempinia k. Jasła........... 2,70 0,4 0,2 - 168
Bóbrka k. Leska.............. 11,7 58,6 9,8 10,3 3,6 2,6 2,71 6,0 1,5 0,51 63
Szczytna k. Kłodzka....... 0,6 93,5 3,9 0,5 0,6 brak 2,63 13,3 5,0 0,38 55
CHALCEDONIT
Teofilów k. Inowłodza.... 0,9 98,7 0,2 0,1 0 2,66 14,3 3,3 0,1 120
c.d. tablicy 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
WAPIENIE ZBITE
Morawica k. Kielc........... 42,2 0,6 53,3 0,7 0,2 2,69 4,1 1,4 0,4 90
Jaźwica k. Kielc.............. 43,3 1,0 0,5 54,4 0,5 ślady 2,72 1,8 0,89 059 97
Karwów k. Opatowa....... 43,6 0,8 0,3 53,1 1,7 1,1 2,75 2,1 0,3 0,81 98
Dębska Wola k. Kielc..... 42,2 52,7 1,0 brak 2,68 3,3 0,12 0,60 78
Górno k. Kielc................. 2,70 1,46 0,71 0,39 105
Kowala k. Kielc.............. 41,8 4,4 1,3 51,4 2,1 0,1 0,6 75
Jaworznia k. Kielc........... 43,5 1,2 0,5 53,9 0,5 - 2,74 1,5 0,21 0,43 83
Bielawy k. Bydgoszczy... 18-55 7-23 0,3 41-52 1,5 0,5-1,2 2,69 3,5 3,7 0,7 45
Ostrówka k. Kielc............ 43,3 0,2 0,1 54,9 0,3 - 2,70 0,4 0,10 0,6 140
Borsuki k. Lublina........... 42,1 21,8 32,8 2,1 ślady 2,67 7,0 5,90 0,28 26
Czatkowice k. Krzeszowic 0,3 1,7 2,69 0,6 0,28 0,45 114
Goraźdże........................... 5,5 1,61 50,7 0,7 ślady 2,69 9,05 2,41 0,97 38
Strzelce Opolskie............. 0,6-12 0,5-5,5 44-55 0,2-6,2 ślady 2,73 15,74 3,07 2,20 36
Kamień Śląski Izbicko”.. 0,5 0,1-1,0 55,1 0,3 ślady 2,71 6,27 0,72 0,91 41
Tarnów Opolski............... 0,5-6,2 0,4-2,6 42-54 0,5-8,7 ślady 2,70 9,31 1,02 0,79 38
Góra Połom....................... 7,0 - 46,0 6,0 42,7 2,72 0,56 0,20 0,42 120
Góra Silesia....................... 42,3 7,0 - 55,0 0,3-5,9 44,5 2,73
WAPIEŃ (trawertyn)
Raciszyn k. Działoszyna.... 42,9 1,5 0,7 54,3 0,4 0,5 2,70 3,7 0,65 0,39 58
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
WAPIENIE LEKKIE
POROWATE
Trawniki k. Lublina............. 31,2 23,1 40,1 0,2 ślady 2,59 41,3 24,1 1,0 16
Karsy k. Kielc...................... 27,3 34,7 1,0 34,6 0,4 0,4 2,50 42,0 26,0 1,43 15
Pińczów k. Kielc................. 43,3 3,8 0,9 52,5 0,8 ślady 2,68 35,5 16,3 2,12 10
Józefów k. Biłgoraja........... 43,1 2,0 0,9 53,1 0,6 9,4 2,65 45,7 17,7 2,37 3
c.d. tablicy 3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
DOLOMITY
Korzecko k. Kielc................ 45,4 2,2 - 32,0 16,8 brak 2,7 2,9 0,7 0,63 69
Laskowa k. Kielc................. 46,0 2,1 0,7 32,6 19,1 brak 2,83 1,6 0,3 0,47 120
Zagnańsk k Kielc................. 5,7 18,7 nie okr 2,85 0,3 215
Radkowice k. Kielc............. 2,86 3,3 0,8 0,35 135
Nielepice k. Krakowa.......... 42,7 1,8 54,0 0,5 2,69 5,2 1,12 0,44 102
Chełmce k. Kielc................. 45,4 3,3 1,4 30,0 19,0 nie okr 2,82 0,4 0,3 0,36 200
Piekary Śląskie.................... 2,83 17,3 5,9 1,4 70
Rędziny k. Wrocławia......... 45,6 2,5 32 19,8 2,86 0,35 0,2 1,0 153
Libiąż k. Chrzanowa........... 0,4-1,9 0,1-2,9 29-33 14 –22 2,83 4,9 1,9 0,28 64
Tenczynek k. Krzeszowic... 46,0 31,4 19,4 0,6 2,81 2,13 0,3 0,33 126
Podleśna k. Zawiercia......... 1,7 1,3 32,6 18,5 0,1 2,86 3,49 0,49 0,55 90
Skały węglanowe (wapienie i dolomity).
Spośród skał węglanowych do produkcji kruszyw łamanych przeznaczonych do betonów
konstrukcyjnych stosowane są zbite wapienie i dolomity. Dla ujednolicenia nazewnictwa
skał węglanowych został wprowadzany schemat klasyfikacyjny (wg S. G. Wiszniakowa i
uproszczony) [1]
Uproszczona
klasyfikacja
Wapień 100 - 95 0 – 1,5 0–5 0 – 10
Wapień dolomityczny 95 – 75 1,5 – 5,5 5 – 25 10 – 50
Wapień dolomitowy 75 – 50 5,5 – 11 25 – 50 –
Dolomit wapienny 50 – 25 11 – 16,5 50 – 75 –
Dolomit wapnisty 25 – 5 16,5 – 20,5 75 – 95 50 – 90
Dolomit 5-0 20,5 – 21,8 95 - 100 90 – 100
Skały luźne
Skały metamorficzne
Ścieralność na tarczy
Strata prażenia, %
Wytrzymałość na
Nasiąkliwość, %
Gęstość kg/dm3
Rodzaj skał i miejsce
Porowatość, %
ściskanie, MPa
Boehmego, cm
występowania
Al2O3
MgO
CaO
SiO2
SO3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
GNEJSY
Kowary k. Jeleniej Góry. - 74,9 13,5 0,78 0,25 0,18 0,22 110
Pomianów Górny............ 2,73 2,9 0,3 0,10 100
Stojków........................... 2,66 1,1 0,3 0,06 100
KWARCYTY
Wiśniówka k. Kielc........ 2,68 1,7 0,3 0,13 212
Zagnańsk........................ 2,68 4,0 0,60 0,18 200
Góra Truskolaska........... 0,5 96,3 nie okr 2,69 3,2 0,6 0,13 205
Lipnik............................. 2,69 7,9 2,8 0,65 93
Daleszyce........................ 2,67 5,4 1,1 0,12 165
Góra Wojtkowa.............. 0,4 98,0 1,0 - - - 2,63 - 0,6 0,17 175
MARMURY
Marianna Biała............... 42,2 2,4 1,5 53,4 0,5 brak 2,73 0,5 0,1 0,64 55
Sławnicowice.................. 41,8 2,0 0,1 54,2 0,5 brak 2,73 0,2 0,1 0,35 75
Kletno............................. 44,7 2,6 0,6 39,6 12,6 brak 2,83 0,8 0,2 0,79 152
Dębnik............................ 43,5 1,4 0,4 57,8 0,9 brak 2,69 0,4 0,6 0,65 93
SERPENTYNITY
Grochów k. Ząbkowic.... - 41 - - 42 - 2,95 0,95 0,31 0,4 160
Szklary k. Ząbkowic....... 43 37 2,70 3,72 1,20 0,9 90
3. Kruszywo – składnik betonu
Kruszywo jako zbiór ziarn o różnej wielkości zajmuje w betonie największą objętość (65
do 80%) w stosunku do całej objętości wszystkich jego składników: kruszywa grubego i
drobnego, cementu, wody, domieszek chemicznych i dodatków mineralnych. Warto w tym
miejscu przypomnieć, że kruszywo mineralne jest na całym świecie najbardziej
powszechnie stosowane do betonu.
W USA kruszywa mineralne używane do betonu obejmują ponad 90% w stosunku do
stosowanych do betonu wszystkich rodzajów kruszyw. Około 50% kruszywa grubego w
betonie stanowią żwiry, a resztę stanowią kruszywa łamane. W tym zużywa się około 2/3
kruszyw łamanych ze skał węglanowych. Pozostałe kruszywa łamane pochodzą ze skał
piaskowców, granitów, diorytów, bazaltów i gabra [24]. Kruszywa lekkie (porowate) są
uzyskiwane z lekkich skał (tablica 2 i 3) oraz z przemysłowych odpadów jak: żużel hutniczy
granulowany, żużel wielkopiecowy z elektrowni. Także stosuje się do betonów kruszywo
lekkie, ale produkowane (wypalane) z iłów i glin pęczniejących, a także nie pęczniejących,
łupków przywęglowych, o nazwach keramzyt, glinoporyt, łupkoporyt.
W Polsce stosuje się do betonów ponad 97% kruszyw mineralnych w tym żwirów 2/3 i
łamanych 1/3 w tym około 20% ze zbitych skał węglanowych. Odnośnie ich lokalizacji to w
strefie południowej mamy 60% łącznych zasobów o wysokiej jakości, w większości
magmowych skał luźnych i zwięzłych, w strefie środkowej ok. 10%, w tym 1,0 % bardzo
drobnych piasków i reszta węglanowe, kwarcyty i piaskowce. W północnej 30% z przewagą
złóż kruszyw naturalnych drobnoziarnistych (rys. 2).
Rozróżniamy kruszywo: – drobne w tym piasek kwarcowy (rys. 1a), piasek łamany
Polsce o uziarnieniu od 0,063 do 2mm, w wielu krajach od 0,125 lub od 0,250 do 5mm;
– grube o uziarnieniu od 2mm do 63mm [16] lub od 5mm do 38,1mm [23] w postaci
żwiru lub grysu (rys. 1b, c, d).
Natomiast kruszywa uzyskane po obróbce temperaturą np. z gliny, iłów pęczniejących
łupków przywęglowych, popiołów noszą nazwę kruszyw sztucznych. Również kruszywo
pochodzące z betonu z rozebranego obiektu rozdrobnionego np. z budowli dróg betonu
(recycling) też zaliczamy do kruszyw mineralnych. Naturalny otoczakowe piasek kwarcowy
jest powszechnie używany do wszystkich rodzajów betonu. Naturalne kruszywo (żwir)
składa się z różnych rodzajów skał, a w większości w skład jednej osadowej skały wchodzi
wiele minerałów najczęściej każdy z nich o odmiennych właściwościach. Stąd kruszywo
żwirowe zaliczane jest do kruszyw niejednorodnych w stosunku do kruszyw łamanych jako
najczęściej jednorodnych z tytułu, że wszystkie ziarna rozpatrywanego kruszywa łamanego
pochodzą z jednego rodzaju skały zalegającej dane złoże, a tym samym właściwości
fizyczne, skład chemiczny i mineralogiczny tych ziarn są identyczne albo bardzo zbliżone
do siebie. Również używane jest do betonów ciężkich kruszywo mineralne ze skał ciężkich
jak: magnetyty o gęstości pozornej 4,3 do 5,2 t/m3, limonity – 3,6-4,0 t/m3, hematyty 5,2-
5,3t/m3 oraz baryty, które opisano w tablicy 6.(patrz niżej)
Tablica 6 Skały ciężkie barytowe na kruszywo do betonu ciężkiego
Skład chemiczny, %
Nazwa miejsca
gęstość
występowania
pozorna,
Fe2O3
Al2O3
Na2O
skały
MgO
TiO2
P2O5
CaO
BaO
SiO2
K2O
H2O
FeO
CO2
SO3
kg/dm3
S
Boguszów 57,76 30,88 4,55 ś 0,06 ś 0,57 0,35 1,95 0,55 0,39 0,14 0,28 0,50 - 3,52-4,46
Stanisławów 48,61 25,28 7,80 0,16 1,54 0,32 6,63 0,22 2,03 1,15 0,60 0,98 0,61 2,06 0,10 3,60-4,20
Jedlinka 45,42 27,47 7,80 ś 0,95 ś 0,58 0,35 3,04 5,80 0,80 ś 0,55 0,33 3,62 3,43-4,60
Kruszywo w betonie nie może być traktowane jako obojętny wypełniacz, ponieważ
wiele właściwości mieszanki i betonu stwardniałego jest zależnych od właściwości
kruszywa i jego ziarn. Podobnie jak cement, kruszywo ma swoje własności jak: skład
chemiczny, mineralogiczny, porowatość, uziarnienie, udział różnych wielkości ziarn w
stosie, wodożądność, nasiąkliwość, kształt ziarn, tekstura powierzchni, współczynnik
sprężystości, wytrzymałość na miażdżenie, wytrzymałość kostkowa skały litej Rk,
nasiąkliwość, mrozoodporność i inne. Rodzaj tych właściwości w rozważaniu ogólnym
zależy od właściwości minerałów wchodzących w skład skały, na które w czasie wpłynęły
różnorodne procesy geologicznego tworzenia danych rodzajów skał. Wiele właściwości
kruszywa (ziarn) zależy także od rodzaju maszyn np. kruszarek szczękowych, stożkowych,
młotkowych, udarowych używanych do produkcji kruszywa łamanego lub kruszenia
nadziarna w żwirze.
Każda wymieniona kruszarka produkuje inny kształt i wielkość ziarn oraz odmienną ich
ostrokrawędzistości, szorstkość, powierzchni.
Pamiętajmy, że najważniejszą właściwością jest trwałość betonu. Stąd kruszywo i jego
właściwości powinny być traktowane w wyborze i ocenie z dużą wiedzą i troską, ponieważ
wiele właściwości mieszanki i stwardniałego betonu jest zależnych od właściwości
kruszywa i od właściwości jego ziarn.
W roku 1999 oceniono w kraju zasoby kruszyw naturalnych na poziomie 14 mld ton, a z
tego zagospodarowano ok. 20%. Stąd wynika, że posiadamy bardzo duże zbadane zasoby
złóż kruszyw naturalnych przy rocznym wydobyciu ponad 90 mln ton surowców do
produkcji kruszyw dla budownictwa i drogownictwa.
m
ρ nkz =
V nkz
80 80 80 80
przechodzi przez sito, %
100 100
85
80
67
przechodzi przez sito, %
60 60
55
Rys. 6. Krzywe uziarnienia
40 40
45
40 kruszywa:
35
30
a) 0 – 16 mm
20 20 20
25
b) 0 – 32 mm
13 15 c) 0 – 63 mm
5 4 4,5
0 0
0,13 0,25 0,5 1 2 4 8 16 32 63
bok oczka, mm
stosowany
Piasek drobny 0/1mm –
75%; 1/2 – 25% do BZW
zalecany
Piasek gruby 0,250 / 2mm
do BWW
Wskaźnik rozkruszenia
zanieczyszczeń obcych
i przy miażdzeniu [%]
Mrozoodporność [%]
Zawartość związków
organicznych, barwa
nieforemnych [%]
Nasiąkliwość [%]
Zawartość pyłów
Zawartość ziaren
Zawartość ziaren
mineralnych [%]
Asortyment
zanieczyszczeń
słabych [%]
Zawartość
Zawartość
siarki [%]
Marka
[%]
Rodzaj
kruszywa
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Piasek i Uszlachetniony - - - - - - 3,0 0,5 1,0
piasek
Zwykły - - - - - - 4,0 0,5 1,0
łamany
Kruszywo naturalne
kryszywa łamanego
portlandytu, choć różny dla poszczególnych kruszyw, jest zawsze maksymalny przy
ziarnach. Wraz z odległością od ziarna kruszywa stopień orientacji portlandytu maleje aż do
zaniknięcia przez całą grubość warstwy kontaktowej [53], która dla ziarn grubych ze skał
zbitych zwykle wynosi 40 do 50µm [2]. Część warstwy kontaktowej poza warstwą
podwójną jest luźno wypełniona dużymi przeważnie zorientowanymi kryształami
portlandytu i ettringitu oraz porowatym żelem C-S-H [48]. Wraz ze wzrostem odległości od
powierzchni kruszywa zmniejsza się zawartość ettringitu i portlandytu. W części porowatej
warstwy kontaktowej występująca ilość fazy C-S-H, w porównaniu do zawartości w
zaczynie, jest znacznie mniejsza. Faza C-S-H jest porowata i luźna. W obszarze warstwy
kontaktowej w betonach zwykłych przeważnie nie pozostają nie uwodnione ziarna cementu
lub jedynie występują ich nieznaczne resztki.
Wczesne pojawienie się w bliskim otoczeniu ziarn kruszywa jonów wapniowych,
siarczanowych i glinianowych o dużym stężeniu, jest przyczyną występowania w warstwie
kontaktowej zwiększonej zawartości ettringitu w porównaniu do zasadniczej masy zaczynu.
Trójsiarczanoglinian krystalizuje w postaci stosunkowo dużych igieł i pręcików o
przeważającym układzie radialnym w stosunku do powierzchni kruszywa [24]. Zwiększone
stężenie jonów siarczanowych w tej strefie ogranicza przemianę ettringitu w
monosiarczanoglinian. Z badań Monteiro [55] wynika, że zawartość ettringitu wzrasta coraz
bardziej przy zbliżaniu się do ziarn kruszywa (rys.9). Po jednym dniu hydratacji
zróżnicowanie stężenia ettringitu między zaczynem w warstwie kontaktowej a zasadniczą
masą zaczynu jest szczególnie wyraźne.
Intensywność, cps
Stosunek w/c w całej warstwie kontaktowej jest wyższy niż proporcja wody i cementu w
wykonywanej mieszance [56]. Natomiast w zaczynie oddalonym od ziarn, w konsekwencji
migracji do ich powierzchni części wody, zwiększa się ilość cementu i zmniejsza się ilość
wody, a więc obniża się stosunek w/c i jest on nawet mniejszy niż w recepturze betonu [47].
Lokalne zmiany stosunku w/c są oczywistą przyczyną znacznego zróżnicowania
porowatości na obszarze warstwy kontaktowej i matrycy betonu (rys. 10).
15
strefa matryca zaczyn
kontaktowa betonu
porowatość, %
10
0
0 10 20 30 40 50 ìm
o d le g ło ś ć o d p o w ie r z c h n i k ru s z y w a
Rys. 10. Porowatość strefy kontaktowej, matrycy betonu i stwardniałego zaczynu
cementowego o w/c = 0,33 [57]
Warstwa kontaktowa charakteryzuje się największą porowatością w całej objętości
stwardniałego zaczynu cementowego w betonie, co wpływa na jej mniejszą wytrzymałość w
porównaniu do matrycy. Winslow [58] z pewnym przybliżeniem zobrazował typowy
rozkład wielkości porów w zaczynie i zaprawie przedstawiony na rysunku. Widoczna
różnica w przebiegu krzywych sumarycznej objętości porów w obu materiałach
przypisywana jest właśnie strefie kontaktowej. Inny rozkład wielkości porów w zaczynie i
zaprawie jest głównie powodowany obecnością porów o średnicy większej niż 100nm w
najbliższym otoczeniu ziarn kruszywa.
Występowanie dużych porów kapilarnych w warstwie kontaktowej doskonale wyjaśnia
przyczynę większej przepuszczalności betonu o prawie dwa rzędy wielkości i zaprawy o 5
do 10 razy w stosunku do przepuszczalności zaczynu [47]. Gorsze właściwości fizyczne
zaczynu w warstwie kontaktowej oraz duża zawartość w niej portlandytu, szczególnie w
postaci dużych kryształów, zmniejszają nie tylko wytrzymałość betonu, ale także jego
odporność korozyjną.
Rys. 13. Wpływ maksymalnej wielkości ziarn kruszywa i stosunku w/c na współczynnik
przepuszczalności betonu [63]
Efekt ten według Zimbelmanna [71] jest bardziej związany z epitaksjalnym wzrostem
kryształów portlandytu niż z reakcją chemiczną wapienia z zaczynem.
Natomiast zachodzenie reakcji chemicznych między kruszywem wapiennym, a
zaczynem z cementu portlandzkiego obserwowali Grandet i Olivier [72], którzy stwierdzili
wzrastającą zawartość karboglinianu przy zbliżaniu się do powierzchni kruszywa (rys.15).
Zawartość C3A.CaCO3.H11 jest największa przy samej powierzchni kruszywa wapiennego i
w odległości kilku mikrometrów.
Zakres oddziaływania CaCO3 na zaczyn mieści się w odległości do około 40µm, a więc
prawie jedynie w warstwie kontaktowej [72], w której jest podwyższona zawartość jonów
glinianowych. Zawartość karboglinianu zwiększa się wyraźnie z czasem hydratacji (rys.5-
8), co według tych autorów [72] jest kolejnym dowodem trwającej reakcji kruszywa
wapiennego z zaczynem. Wzrastająca zawartość C3A.CaCO3.H11 w warstwie kontaktowej
wyjaśnia dodatkowy, wydłużony w czasie przyrost wytrzymałości betonów z kruszyw
węglanowych [16], [72]. Karboglinian jest produktem reakcji chemicznej CaCO3 z
glinianami wapniowymi obserwowanej przez autora w zaczynach z cementu
portlandzkiego, a także glinowego [28], [67], [68], [69], [74]. W przypadku dużego
rozdrobnienia wapienia (kruszywo drobne, mączka, pył) przy dużej zawartości C3A w
cemencie ulega przereagowaniu nawet 20 do 25% kalcytu, a na powierzchniach większych
ziarn notowane są ubytki i wżery [75].
Rys. 15. Zawartość karboglinianu w strefie kontaktowej [72]
7.1. Wytrzymałość
Liczne badania autorów [14], [28], [74], potwierdziły lepszą wytrzymałość na ściskanie i
rozciąganie betonu z kruszyw łamanych niż z kruszywa otoczakowego lub pospółkowego.
Wpływ kruszywa o różnym pochodzeniu i kształcie ziarn (łamane i otoczakowe) bardzo
dobrze potwierdza rysunek 16, przedstawiający zależność wytrzymałości betonu na tle klasy
zastosowanego cementu [85].
Wśród kruszyw łamanych ze skał zbitych wyróżniają się kruszywa węglanowe o małej
porowatości: (p<3%). Dzięki dużej przyczepności do zaczynu cementowego wapienia (p.
pkt 5.2) wytrzymałość na ściskanie i na rozciąganie betonów z tych kruszyw mimo nie
największej wytrzymałości skały, przekracza wytrzymałość betonów z tradycyjnych
kruszyw – bazaltu, granitu lub kwarcytu – uznawanych jako kruszywa szczególnie
przydatne do betonów konstrukcyjnych (zbrojonych i/lub sprężone), [14], [27], [28], [74].
Innym przykładem zależności wytrzymałości betonu od rodzaju kruszywa grubego są
wyniki badań betonów wysokowartościowych [86]. Wytrzymałość na ściskanie betonów o
stosunku w/c=0,33 z czterech kruszyw łamanych ze skał zbitych – granitu, andezytu,
hornblendy, wapienia oraz ze żwiru okazała się być znacznie zróżnicowana i wynosiła od
90MPa dla betonu z kruszywa granitowego do 120MPa dla betonu z kruszywa wapiennego
(rys. 7-2). Jak wyjaśniła autorka [86] największa wytrzymałość betonu z kruszywa
wapiennego jest związana z jego dużą wytrzymałością na rozciąganie i dobrą
przyczepnością ziarn wapienia do zaczynu cementowego.
Rys. 16. Wytrzymałość na ściskanie betonów z kruszywa łamanego i otoczakowego [85]
fc, MPa
150
wapień
hornblenda
andezyt
Wytrzymalość na ściskanie
granit
żwir
100
50
0
1
40
35
wapień
granit
30
Ec, GPa
granit
25
20
15
czas
1
28 dni 180 dni
Podobnie jak to ma miejsce w porównaniu skał (tabl. 10) największą wartość modułu
sprężystości osiągnął beton z kruszywa wapiennego (Ec=44GPa). Z przedstawionych
danych badań o odkształcalności doraźnej betonu wynika dość jasny wniosek, że wartość
współczynnika sprężystości przy projektowaniu i wykonywaniu konstrukcji betonowych
należy określać na podstawie stosowanego kruszywa i wytrzymałości betonu, a nie na
podstawie samej wytrzymałości, jak to ma miejsce w wielu pozycjach literatury, a nawet
normach.
7.3. Pełzanie
9.4. Trwałość
a)
b)
Rys. 22. Ekspansja betonu z różnym kruszywem po obróbce termicznej (t=950C) podczas
dojrzewania w wodzie [91]. 1- granit, 2- flint, 3- wapień, 4- beton nie poddany obróbce
termicznej
Ponadto należy podkreślić możliwość bezpiecznego i tańszego wykonywania
prefabrykatów betonowych poddawanych obróbce termicznej przy zastosowaniu kruszywa
wapiennego.
Oddzielnym zagadnieniem trwałości betonu łączącym się z kruszywem jest jego
reaktywność z alkaliami znajdującymi się w zaczynie cementowym. Jak wspomniano
wcześniej (p. pkt 5) w warstwie kontaktowej względna zawartość wodorotlenków sodu i
potasu jest największa w całym zaczynie cementowym, a dotyczy to w szczególności
betonów o w/c>0,4. Dodatkowo w obszarze tym istnieje wysoka zawartość wodorotlenku
wapniowego, koniecznego do wystąpienia reakcji alkalia-krzemionka. Zatem w warstwie
kontaktowej powstają warunki wysoce sprzyjające szkodliwej reakcji alkalia-kruszywo
nawet przy małej zawartości reaktywnych minerałów w ziarnach kruszywa.
W betonie mogą wystąpić 3 formy reakcji alkalia-kruszywo, wywołujące zarysowanie i
pękanie aż do zniszczenia betonu:
- reakcja alkalia-krzemionka,
- reakcja alkalia-węglany,
- reakcja alkalia-krzemiany.
W zależności od warunków powstawania, krzemionka występuje w kilku odmianach
polimorficznych, tworząc różne formy krystaliczne, kryptokrystaliczne lub bezpostaciowe.
Do reakcji z alkaliami zdolne są tylko te formy krzemionki, w strukturze których występują
zaburzenia. Krzemionka występuje w skałach w postaci kryptokrystalicznego kwarcu,
chalcedonu, opalu, trydymitu, krystobalitu lub jako bezpostaciowa. Kwarc jako forma
krystaliczna w niewielkim stopniu ulega powierzchniowemu działaniu alkaliów. Chalcedon
jest formą włóknistą lub kryptokrystaliczną krzemionki i wykazuje reaktywność z alkaliami.
Trydymit i krystobalit jako odmiany wysokotemperaturowe krzemionki krystalicznej w
normalnych warunkach są niestabilne i ulegają działaniu alkaliów. Opal jest formą
bezpostaciową uwodnionej krzemionki i jest bardzo podatny na działanie alkaliów.
Reaktywne formy krzemionki występują w rogowcach opalowych i chalcedonitowych,
riolitach, dacytach, andezytach, fylitach, gnejsach, granitach, kwarcytach, łupkach ilasto-
mikowych, a także krzemionkowych skałach węglanowych. Wodorotlenki sodu i potasu
reagują z aktywną krzemionką. Głównym produktem reakcji jest żel uwodnionego
krzemianu sodowego lub potasowego, mający zdolność do pęcznienia pod wpływem
wchłaniania wody. Wzrost objętości żelu wywołuje ekspansję ziaren kruszywa i ich
pękanie, rysowanie warstwy kontaktowej, pęcznienie betonu, a w konsekwencji tworzenie
głębokich rys o rozwarciu do kilku milimetrów. Skutkiem towarzyszącym rysowaniu betonu
jest zmniejszanie wytrzymałości i współczynnika sprężystości betonu i przemieszczanie
krzemianów alkalicznych i alkaliczno-wapniowych do rys powstających w betonie.
Do drugiej grupy kruszyw mogących ulegać szkodliwej reakcji z alkaliami należą
kruszywa z niektórych skał węglanowych, którymi w większości przypadków, jak wykazuje
praktyka potwierdzona badaniami, są zwykle zdolomityzowane wapienie [15], [16]. Proces
niszczenia związany z ekspansją ziaren kruszyw a następnie całego betonu wiąże się z
reakcją rozpuszczonych w zaczynie alkaliów i kruszywa. Podczas reakcji zachodzi rozpad
dolomitu według podanej poniżej reakcji [56].
Piśmiennictwo