Professional Documents
Culture Documents
Synolo 6 Gia Blog
Synolo 6 Gia Blog
ΤΕ
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Τεύχος 6 / Μάιος 2010/ ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ
Ο Γιάννης Σκαρίμπας αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας,
με σπουδαία προσφορά στα ελληνικά γράμματα. Ο προσανατολισμός της λογοτεχνικής του κληρονομιάς ήταν
σίγουρα διαφορετικός από αυτόν στον οποίο προσπαθεί να στρέψει την ελληνική λογοτεχνική πραγματικότητα
Ευχαριστείες
η Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας και θα ήταν ανειλικρινές απ’ την πλευρά μας αν δοκιμάζαμε να την
οικειοποιηθούμε.
Σήμερα όμως, ο Δημοσθένης Σκαρίμπας, ο εγγονός του μεγάλου λογοτέχνη, και η σύζυγός του Θεοδώρα Τραχάνη,
αποτελούν αδελφικούς φίλους της Λέσχης μας, δυο από τους ανθρώπους που έχουν υποστηρίξει με θέρμη τις
δραστηριότητές μας. Αυτό για εμάς σημαίνει πάρα πολλά.
Η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ ευχαριστεί θερμά το Δημοσθένη Σκαρίμπα και τη Θεοδώρα Τραχάνη για τη συμπαράσταση και
την πολύτιμη βοήθεια που προσέφεραν (και προσφέρουν συνεχώς) στην προσπάθειά μας. Χωρίς τη στήριξή τους, η
προσπάθεια αυτή θα ήταν σίγουρα φτωχότερη.
Εκ μέρους όλης της Λέσχης
Σταμάτης Μαμούτος
6 «Der Sandmann (μέρος β΄) - Η αδελφότητα του Σεραπίωνα και το κίνημα των ρομαντικών»
του Δημήτρη Αργασταρά
10 «ΟΝΕΙΡΑ: Παιχνίδια του μυαλού ή προμηνύματα;», του Χρήστου «Eddie» Μπαλτζή
12 «Η κοινή μοίρα του ποιητή και του Ιππότη», του Δημήτρη Σιάββα
14 «Ουδέν κακόν αμιγές...καλού», του Darth Iakve
16 «Οι 300 του Frank Miller», του Σταμάτη Μαμούτου
24 «Shadowfax», της Σίσσης Παντελή
27 «Mysticum of the Grand Magus» (μόνιμη στήλη), του Guardian Lord
…………………………………………………………………………………………..
ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ
«Φανταστική Λογοτεχνία», τεύχος 6.
Εκδότης: Σύλλογος φοιτητών ΑΤΕΙ και ΑΕΙ Πανεπιστημίων Ελλάδος
Φανταστικής Λογοτεχνίας (Φοιτητική Λέσχη Φανταστικής Λογοτεχνίας).
Συντακτική ομάδα τεύχους: Σταμάτης Μαμούτος, Δημήτρης Αργασταράς, Μαρία Βλαντή,
Χρήστος «Eddie» Μπαλτζής, Δημήτρης Σιάββας, Guardian Lord, Darth Iakve, Σίσσυ Παντελή.
Επιμέλεια-Διόρθωση: Σταμάτης Μαμούτος
Εικόνα εξωφύλλου: Frank Frazetta, «Bloodstone».
Το Κέρας του Σταμάτη Μαμούτου
Ήταν το έτος 1870 όταν γεννήθηκε στην Πάτρα ένας Στο Ελληνικό Φως. Εκεί έπρεπε να στραφεί ο σύγχρονος
από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της νεότερης παραστρατημένος Έλληνας για να φανερωθεί ξανά το
ελληνικής λογοτεχνίας. Ο Περικλής Γιαννόπουλος, μετά ελληνικό θαύμα και να ανθίσει πάλι ο αρχαίος πολιτισμός.
από ημιτελείς σπουδές στη Γαλλία, επέστρεψε στην Ελλάδα Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Παύλος Νιρβάνας
των αρχών του 20ου αιώνα για να καλέσει, ως εξέχον στο δοκίμιο που φέρει τον τίτλο « Ένας ουτοπιστής
μέλος του πνευματικού κόσμου της εποχής, τους άριστους
του πνεύματος και της ηθικής να πραγματοποιήσουν μια ελληνολάτρης» και αφορά το Γιαννόπουλο, ο «ξανθός
επανάσταση που θα επανέφερε το Πνεύμα στην άδεια ιππότης» της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας «σ’ αυτή
από περιεχόμενο και συνηθισμένη στην υποτέλεια του την ωραία φανταστική προσπάθεια είχε αφιερώσει,
πολιτιστικού μιμητισμού Ελλάδα. με ανάλογα φανταστικά μέσα, όλη του την ωραία ζωή.
Φυσικά με μια τέτοια ψυχοσύνθεση, ο θεωρητικός
Ψηλός, ευθυτενής, γοητευτικός και πνευματώδης. κλασικισμός του δεν ήτανε, στην ουσία του και στην
Αθλητικός, γεμάτος ζωντάνια, μόνιμα ντυμένος στα έκφρασή του, παρά ένας άκρατος ρομαντισμός».
λευκά και αποσπασμένους στους τόπους της φαντασίας
του. Αυτός ήταν ο Περικλής Γιαννόπουλος, ένας Σύμφωνα με τον Ιωάννη Συκουτρή, έναν άλλο έξοχο άντρα
αιθέριος στοχαστής ανάμεσα στα μικροπρεπή όντα της του νέου ελληνικού στοχασμού, οι ήρωες ως ένδειξη της
υποταγμένης στην αισχύνη μιας άθλιας καθημερινότητας, πληρότητας του χαρακτήρα τους δικαιούνται να ορίζουν
πάλαι ποτέ, δοξασμένης χώρας. Ένας λογοτέχνης, που ως
πραγματικός ήρωας του πνεύματος αγωνίστηκε σε όλη αυτοί με τον τρόπο που θέλουν το τέλος της ζωής τους.
του τη ζωή για να κατευθύνει την πραγματικότητα στα Τούτη η ύστατη επιλογή φυσικά και δεν αποτελεί ένδειξη
ύψη των ενοράσεών του. κάποιας αδυναμίας. Το αντίθετο μάλιστα. Σηματοδοτεί
μια απόδειξη του ότι οι ήρωες έχοντας πλήρη συνείδηση
«Η φυσική κλίση του ανθρώπου, η οποία εγκαταλείπεται του εαυτού τους και του γεγονότος ότι η προσφορά του
μόνο σε περίπτωση πραγματικού κινδύνου, είναι το προσωπικού τους Έργου στη συνέχιση του Πολιτισμού
να…μπάσει στο γήινο καθημερινό έργο του κάτι που έχει ολοκληρωθεί, τερματίζουν την παρουσία τους
να έχει παντοτινή διάρκεια, να φυτεύει και να τρέφει στον υλικό κόσμο τη στιγμή που επιλέγουν οι ίδιοι.
το άφθαρτο στο πρόσκαιρο και διαβατικό» είχε πει ο
κορυφαίος φιλόσοφος του γερμανικού ιδεαλισμού Γιόχαν Πρόκειται για μια κατάφαση της ζωής. Για μια επιλογή
Γ. Φίχτε στους «Λόγους προς το γερμανικό έθνος». Και ο ανυπέρβλητης δύναμης που σηματοδοτεί την αποθέωση
Γιαννόπουλος ήταν ακριβώς εκείνος ο Έλληνας λογοτέχνης, της ολοκλήρωσης και την υπέρβαση του ημιτελούς Εγώ
που με αξιοθαύμαστη αφοσίωση και ηθική ακεραιότητα και της αδυναμίας.
αφιέρωσε ολόκληρη τη δημιουργική δύναμη του λόγου
του σε αυτό το σκοπό. Αυτό το δρόμο επέλεξε να ακολουθήσει και ο Περικλής
Γιαννόπουλος. Στις 10 Απριλίου του 1910, ντυμένος όπως
Δυο ήταν οι πόλοι στους οποίους είχε εστιάσει την πάντοτε στα λευκά και στεφανωμένος με αγριολούλουδα,
προσοχή του ο ξεχωριστός αυτός λογοτέχνης. Η Ελληνική κάλπασε με το άλογό του στα κύματα του Σκαραμαγκά
Γραμμή,την οποία αντιλαμβανόταν ως την αισθητική δύναμη και αυτοπυροβολήθηκε, προσφέροντας το πανώριο υλικό
που διαπερνούσε τον κόσμο της υλικής πραγματικότητας του σώμα θυσία στον Ποσειδώνα και αφήνοντας το
και με την οποία ο ήρωας του πνεύματος θα έπρεπε να
συντονίσει το πολιτισμικό γίγνεσθαι και το Ηλιακό Φως, Καθαρό του Εγώ να αναπαυθεί στην αγκαλιά του πατέρα
το οποίο θεωρούσε ως την πιο βαθιά ουσία της ίδιας της Ήλιου, λαμβάνοντας τη θέση που του έπρεπε στα Ηλύσια
ζωής. Η ενορατική δύναμη που θα έπρεπε να ενεργοποιήσει Πεδία.
ο ήρωας-λογοτέχνης για
να αναχθεί βιωματικά στον Εφέτος συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τη φυγή
αρχετυπικό κόσμο του του. Εκατό χρόνια, μέσα στα οποία η απόκλιση του
Ηλιακού Φωτός και να πολιτισμικού γίγνεσθαι από την κατεύθυνση της Ελληνικής
συντονίσει δημιουργικά Γραμμής έχει γίνει τόσο μεγάλη, ώστε πολλοί είναι εκείνοι
την υλική σφαίρα με την που πιστεύουν ότι η πορεία προς την παρακμή είναι
Ελληνική γραμμή, ήταν η νομοτελειακή και αναπότρεπτη. Ωστόσο, τα άφθαρτα
Φαντασία. και αρχετυπικά στοιχεία που φύτεψε ο Περικλής
Γιαννόπουλος στον πρόσκαιρο και διαβατικό κόσμο της
καθημερινότητας αποτελούν ιερή σπορά που οφείλουμε να
γονιμοποιήσουμε, αδιαφορώντας για τις όποιες συνέπειες,
«εμείς, οι ωραιότεροι Ιδανιστές- Πραγματιστές και
εξωφρενικότεροι των παλαβών της γης ».1
Υποσημειώσεις
1) Περικλής Γιαννόπουλος, Έκκλησις προς το Πανελήνιον
κοινόν (1907).
H Κόλαση του Δάντη
μέσα από τις ενοράσεις του
William Blake της Μαρίας Βλαντή
Στην Αγγλία το 1824, ο ζωγράφος και τυπογράφος Τζων
Λίνελ προσφέρει στον ποιητή, χαράκτη και συγγραφέα
Ουίλιαμ Μπλαίηκ αμοιβή για την εικονογράφηση της Θειας
Κωμωδίας του Ιταλού ποιητή Δάντη Αλιγκιέρι. Ο Μπλέικ,
μέχρι το θάνατό του το 1827, δημιουργεί 102 σχέδια για το
έργο. Κάποια έμειναν στο επίπεδο του σκίτσου, άλλα είναι
ολοκληρωμένες υδατογραφίες. Τα έργα που ακολουθούν
είναι από το πρώτο μέρος της περιπλάνησης. Από το
ταξίδι του Δάντη στην Κόλαση.
Η Θεία Κωμωδία είναι η περιπλάνηση του Δάντη στην
Κόλαση, το Καθαρτήριο και τον Παράδεισο και αποτελείται
από εκατό άσματα. Τριάντα τρία άσματα για κάθε ένα από
τα τρία μέρη της (Κόλαση, Καθαρτήριο, Παράδεισος). Ο
ποιητής φαντάζεται την κόλαση σαν μια υπόγεια τάφρο, Εικόνα 2
σαν χοάνη που συνθέτουν εννέα ομόκεντροι κύκλοι, σαν
σκαλοπάτια. Όσο χαμηλότερος ο κύκλος, τόσο βαρύτερες Ο ποιητής Βιργίλιος, σταλμένος από την Βεατρίκη,
την πρώτη αγάπη του Δάντη (ενσαρκώνει για αυτόν το
οι αμαρτίες και οι τιμωρίες των αμαρτωλών ψυχών όπου
πραγματοποιημένο ιδανικό, το πρότυπο ομορφιάς και
είναι αιώνιες. Ας ακολουθήσουμε το ταξίδι του.
αγνότητας,την «αγγελική γυναίκα») εμφανίζεται προστάτης
και καθοδηγητής του. Μαζί προχωρούν. (Εικόνα 2)
O Δάντης και
o Βιργίλιος
φ τ ά ν ο υ ν
μ π ρ ο σ τ ά
στην πύλη
της Κόλασης.
(Εικόνα 3)
Καθώς μπαίνουν,
διαβάζουν την
επιγραφή στην
κορυφή της:
«Από εμένα
περνούν στην
π ο ν ε μ έ ν η
χώρα, από
εμένα περνούν
στη θλίψη την
Εικόνα 1 αιώνια, από
εμένα περνούν
Το ταξίδι ξεκινά. Ο Δάντης το περιγράφει σαν ένα όνειρο μες στον
που βιώνει ξύπνιος. Ένα όνειρο που διαρκεί μιάμιση χαμένο κόσμο.
μέρα: από το σούρουπο, την ώρα που πέφτει η νύχτα της Δικαιοσύνη έχει
τον άφθαστο Εικόνα 3
Μεγάλης Παρασκευής, έως το ξημέρωμα της Κυριακής
κινήσει που μ’
του Πάσχα. Το έτος 1300. Στο τέλος του μεσαίωνα και
εποίησε. Η θεια Δύναμη με έστησε, η ασύγκριτη Σοφία
στις απαρχές της αναγέννησης. Ο ποιητής περνά στον και η Αγάπη η πρώτη. Πλάσμα πριν από εμένα κανένα
άλλο κόσμο. Μπαίνει σ’ένα σκοτεινό δάσος. Συναντά τρία δεν εστάθη, παρά μόνο τα αιώνια. Αιώνια θα παραμείνω.
θηρία, έναν πάνθηρα, ένα λιοντάρι και μια λύκαινα. Τον Εγκαταλείψτε κάθε ελπίδα όσοι εισέρχεστε εδώ μέσα»
κυνηγούν. (Εικόνα 1) (Κόλαση, Άσμα ΙΙΙ)
Εικόνα 5
Στα αυτιά του Δάντη φτάνουν ήχοι θλιμμένοι και κλάματα.
Ο Βιργίλιος τον πληροφορεί πως εδώ τιμωρούνται οι
αμαρτωλοί της σάρκας. Θύματα του έρωτα και των
σαρκικών επιθυμιών. Σφοδρός άνεμος παρασέρνει τις
ψυχές. Τις στροβιλίζει πέρα δώθε εσαεί. Η τιμωρία τους
είναι συμβολική. Όπως εγκαταλείφθηκαν στην ορμή του
πάθους τους εν ζωή,έτσι και μετά θάνατον,δεν καταφέρνουν
να αντισταθούν στον δυνατό αέρα που τις παρασέρνει.
Ο Δάντης λιποθυμά, αφού, μετά από παρότρυνση δική
του, δύο ψυχές ξεχωρίζουν από το πλήθος και η μια, η
Φραντσέσκα ντα Πολέντα από το Ρίμινι, διηγείται την αιτία
της συμφοράς τους: παρασύρθηκαν, αυτή και ο Πάολο
Μαλατέστα, από το παράφορο ερωτικό πάθος τους, με
αποτέλεσμα να τους σκοτώσει ο σύζυγός της και αδελφός
Εικόνα 4 του Πάολο Τζοβάνι. (Εικόνα 6)
“Der Sandmann”
του Δημήτρη Αργασταρά, ε. μέλους Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.
μέρος δεύτερο
αντιστοιχούν στο πατρικό δίδυμο της Ολυμπίας, αφού την
κατασκεύασαν από κοινού. Ναθαναήλ και Ολυμπία είναι
και οι δύο το ίδιο αθώοι και παθητικοί, με ένα αμφίσημο
πατρικό δίδυμο να καθορίζει την ψυχοσύνθεσή τους. Η
κυριαρχία αυτού του ασυνείδητου αισθήματος βρίσκει την
έκφρασή του στον παράλογο, τον σχεδόν ψυχαναγκαστικό
έρωτα για την Ολυμπία, τον οποίο θα μπορούσε εύκολα
κανείς να αποκαλέσει ουτοπικό.
Ο Ναθαναήλ δεν ανησυχεί καθόλου για την σιωπή και
την μηχανικότητα που χαρακτηρίζει το αντικείμενο του
θαυμασμού του. Αντίθετα εκλαμβάνει αυτά τα στοιχεία
ως περισυλλογή και υψηλή διάνοια. Γενικά, φαίνεται πως
ο Ναθαναήλ αξιολογεί ιδιαίτερα την πνευματικότητα
και την καλλιέργεια ως προσωπικά στοιχεία, καθώς
συγκαταλέγονται στις προτεραιότητές του στην επαφή
με τις γυναίκες. Είναι τα ίδια στοιχεία που είχε εκτιμήσει
και στην συνετή και λογική Κλάρα, χωρίς να φαίνεται να
χρησιμοποιεί άλλα τεχνάσματα για να την προσεγγίσει
σαρκικά. Η ανάγκη του για συναισθηματική και πνευματική
επαφή είναι γι’ αυτόν ισχυρότερη από καθετί άλλο, του
αρκεί η ασφάλεια της διανόησης που τον προστατεύσει
από άλλες εμπλοκές, κι όταν παύει να υπάρχει μια
τέτοια επαφή με την πιο γήινη Κλάρα την αναζητά στην
αιθέρια Ολυμπία.Σε ορισμένες φάσεις αναλαμπής, όταν
συνειδητοποιεί την μη φυσιολογική συμπεριφορά του
αυτόματου, προτιμά να ξεγελάσει και πάλι τον εαυτό:
‘’Και τί είναι οι λέξεις ; Μόνο λέξεις ! Τα ουράνια μάτια
της μου λένε περισσότερα από κάθε γλώσσα στην γη.
Πώς να ενταχθεί ένα παιδί του ουρανό στον στενό κύκλο
που δημιουργεί μια γήινη αξιοθρήνητη ανάγκη ;’’, και με
αυτόν τον τρόπο ανάγει την παθητική της στάση σε μια
απόκοσμα όμορφη διάσταση.
ETA Hoffmann
Με τα κιάλια που αγόρασε από τον πωλητή Κόπολα, ο
Ναθαναήλ κοιτάζει έξω από το παράθυρό του, προς το
σπίτι του καθηγητή Σπαλαντσάνι, και μένει μαγεμένος.
‘’Ο Ναθαναήλ παρατήρησε για πρώτη φορά το
καλοσχηματισμένο πρόσωπο της Ολυμπίας. Μόνο τα
μάτια της του φάνηκαν παράξενα: ήταν απλανή και
πεθαμένα. Αλλά νετάροντας την εικόνα πίστεψε πως
είδε στα μάτια της Ολυμπίας να ανατέλλουν υγρές
φεγγαραχτίδες. Ήταν σαν μόλις τώρα να έπαιρνε μπρος
η όραση. Η φλόγα στο πρόσωπο γινόταν όλο και πιο
ζωντανή. Ο Ναθαναήλ στεκόταν μαρμαρωμένος στο
παράθυρο κοιτάζοντας διαρκώς την ουράνια ομορφιά
της Ολυμπίας’’.
Στην αρχή, στο πρώτο στάδιο της γνωριμίας Ναθαναήλ-
Ολυμπίας, έρχεται στην επιφάνεια ο ενθουσιασμός, η
απεριόριστη δυνατότητα των ενδεχομένων που πλέκει
η φαντασία του κι η προσμονή. Στην θέα της σιωπηλής
κούκλας, πιστεύει ότι ανακαλύπτει το άλλο του μισό, ενώ
στην ουσία αντικρίζει τον εαυτό του. Είναι χαρακτηριστικό
ότι, στην παιδική ηλικία του Ναθαναήλ, ο πατέρας του
με τον Κοπέλιους αναπαριστούν την πατρική εικόνα σε
δύο αντιθέσεις, ενώ στην ιστορία του μεταγενέστερου
βίου του ο καθηγητής Σπαλαντσάνι κι ο οπτικός Κόπολα GBM Chomichuk, The eye collector
βρίσκει μέσα του ισχυρά προ-νεωτερικά ιδεολογικά
στοιχεία. Αυτή η ‘’ιδεολογική παραφωνία’’ είναι η έκφραση
ενός δικού μας μύχιου μυστικού, που ξεμυτίζει στιγμιαία
απρόσκλητο στην επιφάνεια κι αναστατώνει την αταραξία
της ιδεολογικής και ορθολογικής μας συνείδησης.
Όμως, κάτω από το κατώφλι του συνειδητού τα πάντα
αναμοχλεύονται με μεγάλη ζωντάνια.Εκεί βρίσκεται η μήτρα
μιας μυθοπλαστικής φαντασίας, που έχει υποτιμηθεί στον
λογικό μας αιώνα. Αν και αυτή η φαντασία είναι παντού
παρούσα, δεν είναι μόνο απαγορευτική αλλά κι αντικείμενο
τρόμου, γι’ αυτό έχουμε τόσο έντονη την εντύπωση ότι το
να αφεθεί κανείς σ’ ένα αβέβαιο μονοπάτι που οδηγεί στα
σκοτεινά εκείνα βάθη είναι ένα επικίνδυνο πείραμα ή μια
αμφίβολη περιπέτεια, ενώ στην πραγματικότητα είναι ένα
εξερευνητικό ταξίδι στον άλλο πόλο του κόσμου. Συνήθως
αφήνουμε τις εικόνες που ελλοχεύουν στο ασυνείδητο
να αναδυθούν κι ίσως απορούμε γι’ αυτές, κι αυτό είναι
Όμως η Ολυμπία δεν είναι παιδί του ουρανού. Καθώς όλο. Δεν κάνουμε τον κόπο να τις κατανοήσουμε, πολύ
βρίσκεται μπροστά στον καβγά Σπαλαντσάνι και Κόπολα, λιγότερο να βγάλουμε ηθικά συμπεράσματα από αυτές,
ο Ναθαναήλ αντιλαμβάνεται την σύγχυση της φαντασίας κι αυτή η αδιαφορία μας είναι που φέρνει στο προσκήνιο
με την πραγματικότητα, και χάνει το έδαφος κάτω από τα την αρνητική επίδραση του ασυνειδήτου. Όσο δεν
πόδια του, καθώς δεν μπορεί πια να διακρίνει τον συμπαγή κατανοούμε το νόημά τους, αυτές οι φαντασιώσεις είναι
πυρήνα της ταυτότητάς του που είχε δομηθεί πάνω σ΄ ένα διαβολικό μίγμα από το θείο και το γελοίο. Αν δεν τις
ένα ψέμα. Ο τρόμος του γιγαντώνεται, συνειδητοποιώντας κατανοήσουμε και αν αποφύγουμε την ηθική ευθύνη που
ότι τα μάτια του τού δημιούργησαν την ψευδαίσθηση της επιφέρουν, στερούμε τον εαυτό μας από την ολοκλήρωσή
αντικειμενικότητας, και ενισχύεται από την ανάσυρση του του κι επιβάλλουμε ένα οδυνηρό κερματισμό στην ζωή
παιδικού του τραύματος. Δεν θέλει να χάσει το μοναδικό μας. Έτσι, απαιτείται η ενορατική διείσδυση σ’ αυτές τις
άτομο στο οποίο πρόβαλε το Εγώ του κι έγινε πλήρως περιοχές που η σύγχρονη περιορισμένη μας αντίληψη
αποδεκτός, κι όμως όλα όσα έχει επιθυμήσει, επιδιώξει, έχει αποκλείσει.
δικαιολογήσει, φανταστεί διαλύονται μπροστά στην εικόνα Στον ‘’Ζάντμαν’’, τελικά, αποτυπώνεται ολόκληρη η
του ανδρείκελου. Ο Ναθαναήλ συγκλονίζεται συθέμελα ρομαντική κοσμοθέαση, που προσωποποιείται από τον
με την αποκάλυψη, επειδή το σοκ τον αγγίζει βαθύτερα, Ναθαναήλ, ένα άτομο που δίνει προτεραιότητα στον
σε επίπεδο υπαρξιακό, γεγονός που τελικά τον οδηγεί συναισθηματισμό και την φαντασία, κι ο προσωπικός
στο φρενοκομείο. μύθος του Χόφμαν συνοψίζεται στον εσωτερικό αγώνα
Όταν μετά την κρίση επιστρέψει στην Κλάρα, δείχνει ανάμεσα στην καλλιτεχνική-πνευματική φύση και την
να έχει ξεπεράσει τις όποιες φαντασιώσεις. Αλλά στην πραγματιστική.
πραγματικότητα δεν έχει ξεχάσει το παιδικό του τραύμα, Βιβλιογραφία
απλά το έχει θάψει βαθιά μέσα του. Δεν έχει περάσει
άλλωστε πολύς καιρός που αμφισβητήθηκε η ιδιοσύστασή 1. Ε.Τ.Α. Χόφμαν, Πριγκίπισσα Μπαρμπίλα, εκδόσεις Οδυσσέας
του και που η μεταφυσική του αναζήτηση τον οδήγησε
σε αδιέξοδο. Αρκεί η εμφάνιση ενός αντικειμένου κι η 2. Χ.Φ. Λάβκραφτ, Υπερφυσικός τρόμος στην λογοτεχνία,
εικόνα του Κόπολα-Κοπέλιους από το βάθος, για να έρθει εκδόσεις Αίολος
στην επιφάνεια η θρυμματισμένη του προσωπικότητα. 3. Σίγκουμντ Φρόιντ, Το Ανοίκειο, εκδόσεις Πλέθρον
Κι ο Χόφμαν ρίχνει την αυλαία του έργου με τα λόγια
: ‘’τελικά η Κλάρα βρήκε την οικογενειακή γαλήνη που 4. Ευαγγελία Τσιαβού, Η ματαίωση της επιθυμίας στα έργα του
άρμοζε στην καθάρια και εύθυμη ύπαρξή της και που ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν
εσωτερικά διχασμένος Ναθαναήλ δεν θα μπορούσε να
της προσφέρει ποτέ’’.
Καταλήγοντας, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε
ολόκληρο τον ‘’Ζάντμαν’’ του Χόφμαν ως ένα ιδιοφυές
σχόλιο πάνω στον εσωτερικά διχασμένο άνθρωπο.
Η αίσθηση του παράξενου και του τρομακτικού
δημιουργείται στον ‘’Ζάντμαν’’ από τις πεποιθήσεις που
ο σύγχρονος άνθρωπος έχει απορρίψει, τις οποίες όμως
στην συνέχεια βρίσκει μπροστά του. Οι πρόγονοί μας
θεωρούσαν υπαρκτές αυτές τις δυνατότητες και ήταν
πεπεισμένοι για την αλήθεια αυτών των διεργασιών, πάνω
στις οποίες είχε θεμελιωθεί ο παλαιός κόσμος. Σήμερα,
παρόλο που φαινομενικά έχουμε ξεπεράσει έναν τέτοιο
τρόπο σκέψης, διατηρούμε μια αβεβαιότητα για τις νέες
πεποιθήσεις μας, ενώ οι παλιές υπάρχουν ακόμη μέσα
μας και παραμονεύουν, έτοιμες να αδράξουν την πρώτη
ευκαιρία που θα τις επιβεβαιώσει. Έτσι, ο σύγχρονος
άνθρωπος δεν μπορεί παρά να ανακαλύψει μια ‘’ιδεολογική
παραφωνία’’ στην συγκρότηση της υποκειμενικότητάς του.
Εκεί που πίστευε πως ήταν ολωσδιόλου συγκροτημένος
ως υποκείμενο μιας νεωτερικής ιδεολογίας, έξαφνα
“Η αδελφότητα του Σεραπίωνα
και το κίνημα των Ρομαντικών”
Ο Ε.Τ.Α. Χόφμαν, μαζί με τον Γουίλιαμ Μπλέικ και τους Επισκεφθείτε την προσωπική ιστοσελίδα του Δημήτρη
άλλους ρομαντικούς εκείνης της εποχής, συνέβαλαν Αργασταρά στην ηλ. διεύθυνση argastaras.blogspot.com
αποφασιστικά στο να προκαλέσουν μία από τις
μεγαλύτερες ρήξης στην ιστορία της ανθρωπότητας –
τόσο συνηθισμένη σήμερα (αλλά όχι
πλήρως συνειδητοποιημένη ακόμη)
ώστε δύσκολα σκεφτόμαστε ότι
κάποτε μπορεί να ήταν καινούρια.
Η μαγική έννοια της φαντασίας ως
δύναμη ζωής αναμείχθηκε με την
ρομαντική έννοια περί φαντασίας ως
παράγοντα μεσολάβησης μεταξύ του
κόσμου των αρχετύπων και εκείνου
της πραγματικότητας, δημιουργώντας
την πεποίθηση πως ‘‘οι ποιητές δεν
ανήκουν σε αυτόν τον κόσμο’’ κι ότι
οι θνητοί μπορούν τελικά να φτάσουν
στην ‘‘γη του πόθου της καρδιάς’’.
Διαβάζοντας αυτό το αγνοημένο
έργο του Χόφμαν, αλλά και
παρακολουθώντας ολόκληρο το
κίνημα των Ρομαντικών, νομίζω πως
μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα
πολύ βασικό δίδαγμα : πως είναι το
δημιουργικό άτομο εκείνο του οποίο
το ένστικτο καλείται να βάλει τάξη στο
χάος, να αμφισβητήσει τα υπάρχοντα
θεμέλια της κοινωνίας, και πως σε
κάθε εποχή ένας τέτοιος άνθρωπος
είναι πιθανότερο να παρεξηγηθεί, να
θεωρηθεί ‘‘μη σοβαρός’’ και τρελός. Ο
πολιτισμός αποτελεί εν μέρει και την
παρακμή του ανθρώπου, αφού τον
εφοδιάζει με όλο και περισσότερες
ανέσεις, ενώ τα υγιή πνεύματα
συνήθως τα απεχθάνονται όλα αυτά
κι αρχίζουν να επιζητούν το ξεβόλεμα.
Το κίνημα του 19ου αιώνα που
ονομάστηκε Ρομαντισμός εγκαινίασε
ένα νέο στάδιο εξέλιξης της ατομικής
αυτοσυνείδησης βασισμένο πάνω σε
όλα αυτά, καθώς πολυάριθμοι ποιητές,
μουσικοί, και καλλιτέχνες άρχισαν
να βιώνουν καταστάσεις θεϊκής
ελευθερίας που γεννούσαν απέραντη
λαχτάρα κι αυτό κατέληξε να κυριαρχεί
στην ζωή τους αποκλείοντας την
άνεση και την ασφάλεια.
Οι Ρομαντικοί αναζητούσαν την αύξηση
της εσωτερικής τους ελευθερίας, κι
ανακάλυψαν πως μπορούσαν να το
πετύχουν αυτό μέσα από την σκέψη
και το πνεύμα. Ανακάλυψαν τον τρόπο
να αυξήσουν την ‘‘πίεση’’ της ατομικής
τους συνείδησης, αλλά ταυτόχρονα
αυτό τους οδήγησε σε ρήξη με τον
γύρω τους κόσμο και την κοινωνία που
ζούσαν. Γι’ αυτό και πολύ από αυτούς
κατέληξαν εξόριστοι, βασανισμένοι,
τρελοί. Σαν σταυροφόροι ενάντια στην
ευτέλεια και την μετριότητα αυτοί
Άγαλμα του Ε.Τ.Α Χόφμαν στο Μπάμπεργκ της Γερμανίας
ONEIPA του Χρήστου «Eddie» Μπαλτζή,
μέλους Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ.
Ήταν το έτος 1998, όταν στην αγγλοσαξονική αγορά είναι αρκετή για να υποβάλλει στον αναγνώστη μια αίσθηση
κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Dark Horse η βουβού και μεγαλόπρεπου δέους, το οποίο προαναγγέλλει
εικονογραφημένη νουβέλα του Frank Miller, που έφερε τον ενστικτικά το δράμα που πρόκειται να επακολουθήσει.
τίτλο «300» και είχε ως θέμα τη μάχη των Θερμοπυλών. Είναι επίσης αρκετή για να ωθήσει το φαντασιακό δυναμικό
Ο Miller ήταν γνωστός ως ένας από τους κορυφαίους στη διασάλευση της αίσθησης των ορίων του υλικού του
δημιουργούς εικονογραφημένων ιστοριών και η είδηση ότι περιβάλλοντος. Ο αναγνώστης ερχόμενος σε επαφή με
το εν λόγω έργο αφορούσε ένα σημαντικό γεγονός της τις σελίδες του περιοδικού βρίσκεται πλέον μέσα στον
ελληνικής ιστορίας είχε δημιουργήσει κλίμα ενθουσιασμού κόσμο της εικονογράφησης και παρακολουθεί από ένα
στη μικρή ελληνική κοινότητα του φανταστικού. απόμακρο ύψωμα τους τριακοσίους να προχωρούν.
Η προσδοκία ότι το «300» θα ικανοποιούσε το Πως, όμως το καταφέρνουν αυτό οι συντελεστές του
αναγνωστικό κοινό επιβεβαιώθηκε αρχικά, από τους έργου; Θα δοκιμάσουμε να απαντήσουμε ακολουθώντας
τυχερούς που πρόλαβαν να το το Λεωνίδα και τους
διαβάσουν στην αρχική του έκδοση άντρες τους στις οκτώ
(στην αγγλική γλώσσα). Όταν, εν αυτές σελίδες.
τέλει, μεταφράστηκε από την Αγαθή
Πεπεράκη και κυκλοφόρησε στα Στην πίσω κιόλας πλευρά
ελληνικά τον Απρίλιο του 1999 από του εξωφύλλου, (εικόνα 1)
τις εκδόσεις Μαμούθ Comics, ήμουν στο σημείο δηλαδή όπου
από αυτούς που έσπευσαν άμεσα να αναγράφονται τα ονόματα
αποκτήσουν τα πέντε μηνιαία τεύχη των συντελεστών και
του. Όπως αποδείχτηκε, έκανα ο τίτλος του πρώτου
μια από τις πλέον επιτυχημένες τεύχους, ο αναγνώστης
επιλογές μου. βλέπει τα κύματα μιας
θάλασσας αίματος να
Τι να πρωτοπεί κανείς γι’ αυτή την σκάνε με μανία σε μια
ανεπανάληπτη εικονογραφημένη βραχώδη ακτή, πάνω
ιστορία; Μέσα σε πέντε τεύχη (που από την οποία -και κάτω
αργότερα κυκλοφόρησαν και σε από έναν νεφελώδη
ενιαία βελτιωμένη έκδοση) ο Frank ουρανό- υψώνονται δυο
Miller, που είχε αναλάβει τα κείμενα τεράστιοι γήινοι όγκοι
και τα σχέδια, καθώς και η Lynn Var- που στο ενδιάμεσό
ley, που είχε προσθέσει τα χρώματα, τους υπάρχει ένα μικρό
κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα πέρασμα. Πρόκειται
ανεπανάληπτο λογοτεχνικό και για τις Θερμοπύλες.
εικαστικό δημιούργημα, το οποίο Ο συνδυασμός των
ακόμη και μετά από δεκάδες χρωμάτων της εικόνας,
επαναλαμβανόμενες αναγνώσεις τα περιγράμματα
δύναται να αναγνωριστεί ως μια των σχημάτων που
μεγαλειώδης και απολαυστική είναι συγκεκριμένα
δημιουργία, που ο αναγνώστης δεν και τα επιμέρους
κουράζεται ποτέ να διαβάζει και να χαρακτηριστικά τους
ξαναδιαβάζει. που σβήνονται μέσα
στους χρωματικούς
Υπάρχει μια παλιά παροιμία που σ υ νδ υ α σ μ ο ύ ς ,
λέει ότι η καλή μέρα φαίνεται από δημιουργούν μια
το πρωί. Είμαι της γνώμης ότι οι σκυθρωπή ατμόσφαιρα
«300» τη δικαίωσαν με τον πλέον ρομαντικής αισθητικής,
σαφή τρόπο! Η επαφή με τις οκτώ στην οποία νιώθει
πρώτες εισαγωγικές σελίδες της κανείς να αιωρείται μια
εικονογραφημένης αυτής νουβέλας, Εικόνα 1 αδιόρατη απειλή.
γκριζοκίτρινων χρωματισμών,
γεννώντας την αίσθηση ότι ο
αναγνώστης παρατηρεί ένα
ωχροκίτρινο ηλιοβασίλεμα
που έχει ήδη αρχίσει να
παραχωρεί τη θέση του στο
σκοτάδι του σούρουπου. Η
αίσθηση της προοπτικής,
που απλώνει τη θέα ως τα
πέρατα του ορίζοντα, είναι
καταπληκτική. Εκείνο ωστόσο
που κάνει εντύπωση μετά
από μια δεύτερη ματιά είναι ο
συγχρονισμένος βηματισμός
των στρατιωτών που κρατούν
στρογγυλές ασπίδες, επάνω
στις οποίες είναι χαραγμένο το
γράμμα Λ. Σε ένα πολύ μικρό
ορθογώνιο κουτάκι, υπάρχει η
μοναδική λέξη που συνοδεύει
την εικόνα: ΒΑΔΙΖΟΥΜΕ.
Στις δυο σελίδες που
ακολουθούν παρουσιάζεται το
επόμενο σκίτσο (εικόνα 3). Τα
ίδια χαρακτηριστικά, οι ίδιοι
πολεμιστές. Μόνο που αυτή
τη φορά, ο αναγνώστης τους
βλέπει από το πλάι να κινούνται
ανηφορικά σε ένα ύψωμα.
Ο βηματισμός εξακολουθεί
να είναι συγχρονισμένος.
Όπως και στο προηγούμενο
σκίτσο, το δεξί πόδι όλων
των πολεμιστών πατάει
μπροστά. Ωστόσο, τόσο στην
Εικόνα 2 προηγούμενη όσο και σ’ αυτή
την εικόνα, ο συγχρονισμένος
Ακολουθούν δυο σελίδες στις οποίες απλώνεται το βηματισμός δεν είναι το άμεσο
πρώτο σκίτσο της πλοκής (εικόνα 2). Αυτό απεικονίζει θέαμα που παρατηρεί κανείς. Αντίθετα, θα μπορούσαμε
μια ομάδα πολεμιστών, τα ολογράμματα των οποίων να πούμε ότι βρίσκεται στο νοηματικό υπόβαθρο του
είναι ζωγραφισμένα με λιτό ύφος, ενώ τα επιμέρους σκίτσου και συμβάλει τα μέγιστα στην ανάδειξη της
χαρακτηριστικά τους αχνοφαίνονται και κρύβονται στο δραματουργικής έντασης που αποπνέει η επιφάνεια της
ημίφως και κάτω από τους τυλιγμένους μανδύες τους. Ο εικόνας.
ουρανός παρουσιάζεται μέσα από μια ανάμιξη μελανών και Αυτό είναι και ένα από τα πολλά στοιχεία του έργου, που
έκανε τους κατακριτές του Mill-
er να καταφερθούν εναντίον
του, υποστηρίζοντας ότι
αποτελεί έντεχνη απόκρυψη
μιας διάθεσης να διοχετευθούν
υποσυνείδητα στον αναγνώστη
ολοκληρωτικοί αυτοματισμοί.
Εντύπωση, βέβαια, προκαλεί
το γεγονός ότι οι κύριοι
αυτοί, με τις φιλελεύθερες
και δημοκρατικές ανησυχίες,
ξεχνούν ότι στην τέχνη
οφείλουν να μην ασκούν
λογοκρισία, όπως δεν κάνουν
και στα «προχωρημένα»
έργα των αγαπημένων τους
πρωτοπόρων (avant garde)
καλλιτεχνών.
Επιστρέφοντας στην ανάλυση
του εν λόγω σκίτσου, θα πρέπει
να συμπληρώσουμε πως τα
μικρά κουτάκια με τα κείμενα,
αυτή τη φορά είναι τρία και
εμφανίζονται κλιμακωτά προς
τα κάτω, γράφοντας:
«ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΤΡΕΥΤΗ
ΛΑΚΩΝΙΑ», «…ΑΠΟ
ΤΗΝ ΙΕΡΗ ΣΠΑΡΤΗ…»,
«ΒΑΔΙΖΟΥΜΕ».
Εικόνα 3
Εικόνα 4
Το επόμενο σκίτσο που καλύπτει επίσης δυο σελίδες, των πολεμιστών που στρέφεται προς τα πάνω, σα να έχει
φέρνει τον αναγνώστη να παρακολουθεί τους πολεμιστές συλλάβει κάτι ανεπαίσθητο που οι υπόλοιποι δεν έχουν
από ψηλά, βλέποντας αυτή τη φορά ξεκάθαρα τα αντιληφθεί (εικόνα 5).
σκυθρωπά και αποφασιστικά τους πρόσωπα να διατηρούν
μια σιδερένια νηφαλιότητα, η οποία όμως μόλις και μετά Τα τρία κουτάκια των κειμένων κατεβαίνουν και πάλι
βίας συγκρατεί την εκτίναξη των εσωτερικών ορμών τους, κλιμακωτά συνοδεύοντας την εικόνα με τις εξής φράσεις:
(εικόνα 4) όπως αποκαλύπτει η αγριωπή ματιά ενός εκ «ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΙΜΗ», «ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΞΑ», «ΒΑΔΙΖΟΥΜΕ».
Εικόνα 5
Το τελευταίο σκίτσο με το οποίο θα καταπιαστούμε εσωτερικό ρεύμα ενστικτώδους επικοινωνίας. Είναι
στο άρθρο αυτό (εικόνα 6), ολοκληρώνει την εισαγωγή κυριολεκτικά ένας οργανισμός.
της εικονογραφημένης ιστορίας, παρουσιάζοντας από
μπροστινή και ελαφρώς πλάγια θέση, ολόκληρη την Η επιλογή του ωχροκίτρινου ηλιοβασιλέματος και του
ομάδα των πολεμιστών να περνά έναν βραχώδη και σούρουπου δεν φαίνεται να είναι τυχαία. Η ατμόσφαιρα
χορταριασμένο λόφο. που δημιουργείται έχει κάτι το μελαγχολικό, το
αρρωστημένο και το αδιόρατα απειλητικό. Η χρήση
των συγκεκριμένων χρωμάτων μπορεί να ζωντανεύει το
περιβάλλον, αλλά δημιουργεί παράλληλα και μια πυρετώδη
ασφυξία στον αναγνώστη. Όμως οι Σπαρτιάτες δεν
δείχνουν να ενδιαφέρονται ή να επηρεάζονται καθόλου
από τις δυσοίωνες αυτές υποψίες. Απλώς συνεχίζουν να
βαδίζουν, αφήνοντας τις όποιες υποβλητικές φοβίες και
απειλές εκτός του οπτικού τους πεδίου. Ακολουθούν τον
τραγικό δρόμο της ζωής τους ακλόνητοι και ατρόμητοι.
Είναι προφανές ότι ο Miller με την εισαγωγή αυτή δεν
προετοιμάζει απλά τον αναγνώστη για το τι έπεται στο έργο,
αλλά παράλληλα δημιουργεί και έναν έντονο συμβολισμό.
Οι πολεμιστές που παρουσιάζει είναι σίγουρα οι 300
του Λεωνίδα που πορεύονται προς τις Θερμοπύλες για
να υπερασπιστούν την πατρίδα, ωστόσο δεν είναι μόνο
εκείνοι. Κι αυτό γιατί αποτελούν έναν συμβολισμό του
διαχρονικού ηρωικού προτύπου, που στη συγκεκριμένη
περίπτωση μορφοποιείται με τον πλέον ενδεικτικό τρόπο
(δηλαδή τους Σπαρτιάτες).
Εικόνα 6 Οι πολεμιστές που βαδίζουν αποτελούν μια συμβολική
αναπαράσταση των απανταχού ηρώων της ιστορίας.
Εκείνών δηλαδή, που ξεχωρίζοντας από τους πληθυσμούς
Ο βηματισμός εξακολουθεί να είναι συγχρονισμένος, των απλών ανθρώπων, κατευθύνουν αυτοβούλως την
τα περιγράμματα των πολεμιστών συγκεκριμένα, αλλά τα ιστορία. Εκείνων που αυθόρμητα αποφασίζουν να
επιμέρους χαρακτηριστικά τους δυσδιάκριτα μέσα από τις σηκώσουν το βάρος των ευθυνών τους, αλλά και των
περικεφαλαίες και τον υπόλοιπο εξοπλισμό. Οδηγός είναι ευθυνών ολόκληρης της ανθρωπότητας στους ώμους
ένας πολεμιστής που με τον αυλό του κρατά το ρυθμό του τους και να πράξουν αυτό που ενδογενώς γνωρίζουν πως
βαδίσματος, ενώ μπροστά από την ομάδα των πολεμιστών πρέπει να πράξουν, χωρίς να το συζητήσουν, χωρίς να το
προπορεύεται η μορφή ενός ασκεπή άντρα που βαδίζει με υπολογίσουν και χωρίς να το διαπραγματευθούν. Οι «300»
τον ίδιο βηματισμό και τον ίδιο τρόπο με τους υπολοίπους, του Miller είναι οι 300 της αρχαίας ελληνικής ιστορίας,
αλλά που κάτι στο κόψιμο της κορμοστασιάς του και στην είναι οι συναγωνιστές του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου
αρχοντική αποφασιστικότητα που αποπνέει η εικόνα του, στην προδιαγεγραμμένη ματαιότητα της υπεράσπισης της
μαρτυρά σιωπηρά ότι αποτελεί τον αρχηγό της ομάδας. Κωνσταντινούπολης, είναι ο Ιππότης που απεικονίζει ο
Δηλαδή, το βασιλιά Λεωνίδα. Το σκίτσο συμπληρώνει η πίνακας του Άλμπρεχτ Ντύρερ να αγνοεί τον διάβολο και
απλή αναγραφή μιας ημερομηνίας. 480 π.Χ. τον θάνατο που επιτηρούν την πορεία του και να προχωρά
αγέρωχα προς τα μπρος, είναι η φωνή του Φρειδερίκου
Οι Ήρωες Χέλντερλιν που μας υπενθυμίζει ότι «όλες ακόμα ζουν, οι
των ηρώων μητέρες», είναι οι Ήρωες του Τόμας Καρλάιλ
Νομίζω ότι θα πρέπει να σταθούμε σε αυτή την και του Ιωάννη Συκουτρή. Οι ήρωες.. αυτοί που οδηγούν
εισαγωγή, γιατί αποτελεί ένα μνημειώδες προοίμιο για το την ιστορία. Αυτοί που αψηφώντας το Χάος που τους
έργο. Η ατμόσφαιρα που δημιουργούν τα σχήματα και τα περιβάλλει προχωρούν εμπρός, δημιουργώντας σχήματα
χρώματα είναι κυριολεκτικά καταπληκτική και δίνει την πολιτισμού και γεμίζοντας με νόημα την ανθρώπινη ζωή.
αίσθηση ότι μόλις ο αναγνώστης ανοίξει το comic, ένα χέρι
εξέρχεται μέσα από αυτό και τον τραβά στο εσωτερικό
του, κάνοντάς τον να νιώσει ότι βρίσκεται κι αυτός κάπου
μέσα στο χώρο, πίσω από τους ογκώδεις βράχους και
τους χορταριασμένους λόφους της αρχαίας Ελλάδος. Τα
κλασικιστικά στοιχεία των σχεδίων με τις λιτές γραμμές,
συμπλέκονται με τη βαριά και σκοτεινή ατμόσφαιρα των
χρωμάτων που διαχέονται ελαφρώς το ένα μέσα στο άλλο
για να δημιουργήσουν το υπόβαθρο του χώρου. Το τελικό
αποτέλεσμα είναι η συγκρότηση μιας άκρως επιτυχημένης
ρομαντικής εικαστικής ολότητας.
Η ποιότητα του εικαστικού υπόβαθρου δεν αποτελεί
όμως το βασικό στοιχείο της εν λόγω εισαγωγής. Γιατί
εκείνο που κυριολεκτικά συνεπαίρνει τον αναγνώστη/
παρατηρητή, είναι η όλη κίνηση των πρωταγωνιστών. Με
την απεικόνιση της κίνησης αυτής, ο Miller καταφέρνει
μέσα από τέσσερα μόλις σκίτσα, να ζωντανέψει την
οργανικότητα της στρατιωτικής και αριστοκρατικής
κοινωνίας των αρχαίων Σπαρτιατών.
Φυσιογνωμίες σκυθρωπές, σημαδεμένες από τις
μάχες, σοβαρές και αποφασιστικές, βαδίζουν. Βαδίζουν
συγχρονισμένα σα να αποτελούν ένα σώμα, ακόμη και
την ώρα που σκαρφαλώνουν σε ανηφοριές. Κοιτάζουν
μπροστά έχοντας απόλυτη επίγνωση του σκοπού τους.
Δεν συνομιλούν. Κατευθύνονται διαπνεόμενοι από ένα
Albrecht Durer, Knight, death and the devil, (1513)
Οι Σπαρτιάτες δεν
πήγαν να πολεμήσουν
για να στεφθούν με
επιτυχία. Οι ήρωες
δεν επιζητούν την
επιτυχία, όπως
υποστηρίζει σοφά ο
Ιωάννης Συκουτρής
στο έργο του «Η
φιλοσοφία της ζωής».
Η επιτυχία συνδέεται
με την εργαλειακή
φρόνηση και σημαίνει
την προσαρμογή
της ψυχής προς
τα πράγματα.
Επιτυχία σημαίνει
πραγματοποίηση
ενός σκοπού που
βρίσκεται έξω από
το Εγώ του ήρωα.
Πρόκειται για μια
προσαρμογή του
Εγώ προς την
καθημερινότητα του
περιβάλλοντος που
συγκροτεί το παρόν.
Ωστόσο, ο σκοπός
και το νόημα της
ύπαρξης των ηρώων
βρίσκεται εντός του
δικού τους Εγώ. Η
αποστολή τους είναι μιας προσπάθειας που έκαναν οι συντελεστές για να
να πολεμήσουν το παρόν, να αναβιβάσουν τα πράγματα αποτυπώσουν στο χαρτί με πιο έντονο και δραματικό
προς την ψυχή τους, να τα γεμίσουν με νόημα και να τα τρόπο κάποια περιστατικά (για παράδειγμα ο Καιάδας
κάνουν αντάξιά τους. Οι ήρωες δεν επιτυγχάνουν. Οι που στα σκίτσα αποτυπώνεται ως ένα πηγάδι το οποίο
ήρωες νικούν. Οι μάχη των Θερμοπυλών για τους 300 βρίσκεται κάπου στο κέντρο της Σπάρτης ή ο διάλογος
ήταν ανεπιτυχής και ταυτοχρόνως νικηφόρα, αφού δεν του Λεωνίδα με τον Εφιάλτη). Καμία σχέση δηλαδή με
πέτυχαν τελικά να αποκρούσουν τους Πέρσες αλλά τη συνειδητή προσπάθεια διαστρέβλωσης της αρχαίας
κατάφεραν να νικήσουν, προβάλλοντας ένα διαχρονικό ιστορίας στην οποία έχουν επιδοθεί κατά καιρούς
πρότυπο συμπεριφοράς για την ανθρωπότητα, το οποίο διάφοροι σύγχρονοι καλλιτέχνες.
συμπυκνώνει το νόημά του γύρω από τις έννοιες της
τιμής, της ευθύνης, του πατριωτισμού και της αδιαφορίας Η επιτυχία της εικονογραφημένης αυτής ιστορίας να
μπροστά στο θάνατο προκειμένου να υπερασπιστούν αναδείξει με εκπληκτικό τρόπο τη ζωή της αρχαίας
οι υπέρτατες αξίες που παράγουν πολιτισμό και Σπάρτης, γίνεται φανερή και μέσω της έμφασης που δίνεται
νοηματοδοτούν την ανθρώπινη ζωή. στο ρόλο των γυναικών, οι οποίες όπως είναι γνωστό,
στην Σπάρτη έχαιραν ισονομίας και αναγνώρισης που δεν
Ο Miller είναι προφανές ότι κατανοεί σε βάθος όλο υπήρχαν σε καμιά άλλη πόλη της κλασικής αρχαιότητας.
αυτό το συλλογισμό, γι’ αυτό και δημιουργεί τον εν λόγω Η αγέρωχη και γοητευτική Σπαρτιάτισσα σύζυγος του
συμβολισμό. Έναν συμβολισμό, που υπενθυμίζει στον Λεωνίδα που σχεδίασε ο Miller, έχει συνειδητοποιήσει
αναγνώστη τον προαιώνιο ρόλο του ήρωα στην ανθρώπινη το τραγικό χρέος του άνδρα της και το υπομένει γενναία
ιστορία και την αναγκαιότητα της εκδήλωσής του σε κάθε φωνάζοντάς του «ή ταν ή επί τας» την ώρα που εκείνος
εποχή. Οι «300» του, βαδίζουν μέσα στην αρρωστημένη φεύγει, ενώ και ο βασιλιάς λυπάται που έχει μόνο
και απειλητική ατμόσφαιρα, που έχουν δημιουργήσει τα τριακόσιους μαχητές να θυσιάσει γιατί θεωρεί ότι ο κάθε
χρώματα της Lynn Varley, προς τη νίκη. Οι ήρωες του Σπαρτιάτης και η κάθε Σπαρτιάτισσα θα έπρεπε να έχει
παρόντος και του μέλλοντος, οφείλουν να κάνουν το ίδιο μερίδιο σ’ αυτή τη δόξα. Επιπλέον, γίνεται αναφορά και
στο αρρωστημένο Χάος της νεωτερικότητας. στην ισόβια εκπαίδευση των Σπαρτιατών, με απεικονίσεις
σωματικών και ψυχολογικών στρατιωτικών γυμνασίων. Θα
Το Comic ήταν παράλειψη να μην αναφέραμε και την ανάδειξη της
Όταν μια εικονογραφημένη ιστορία στις πρώτες κιόλας λακωνικής ειρωνείας που συμπληρώνει τη συμπεριφορά
της σελίδες ξεκινά με αυτές τις προοπτικές, τι άλλο θα των χάρτινων ηρώων, με κορυφαία ίσως στιγμή της, την
μπορούσε να περιμένει κανείς για τη συνέχεια πέρα από άρνηση του Λεωνίδα να γονατίσει μπροστά στον Ξέρξη,
την ολοκλήρωση ενός αριστουργήματος. Πράγματι, οι λέγοντάς του ότι η πρόταση είναι ενδιαφέρουσα αλλά
προσδοκίες δικαιώνονται. Το έργο ολοκληρώνεται με αδυνατεί να την εκτελέσει λόγω μιας κράμπας που
σκίτσα και χρώματα τα οποία ζωντανεύουν την εκπληκτική έπαθε κατά τη διάρκεια της μάχης! Τέλος, θα πρέπει να
ατμόσφαιρα που περιγράψαμε πιο πριν. Τα κείμενα είναι επισημάνουμε πως τα σκίτσα του Miller παρουσιάζουν
λιτά, κοφτά, και σχεδόν προστακτικά, επιτυγχάνοντας μια τους Έλληνες πολεμιστές συνολικά (και όχι μόνο τους
απόλυτη αντιστοιχία με τη στρατιωτική γλώσσα και τη Σπαρτιάτες) με τα κανονικά χαρακτηριστικά του έθνους
συμπεριφορά της λακωνικής κοινότητας. Το ύφος είναι μας. Δηλαδή, λευκούς και μελαχρινούς. Αφήνουν έτσι στο
επικό, ενώ η πλοκή κρατά την αγωνία στο κατακόρυφο περιθώριο τις ανιστόρητες θέσεις του Φαλμεράυερ με
μέχρι το τέλος. τις οποίες θρέφονται, κυρίως σήμερα, οι πάσης φύσεως
παρασιτικοί, εντεταλμένοι παραχαράκτες της ιστορίας,
Οι απεικονίσεις των μαχών είναι επιτυχημένες και που εντός κι εκτός Ελλάδος, διακηρύσσουν μανιωδώς
(οφείλω να ομολογήσω εξόχως) βίαιες. Κάποιες ιστορικές την ανιστόρητή τους πεποίθηση ότι οι σύγχρονοι
ανακρίβειες ενδεχομένως να υπάρχουν, ωστόσο κι Έλληνες αποτελούμε υβριδικό συνονθύλευμα που δεν
αυτές αποτελούν την μάλλον επιτυχημένη κατάληξη έχει καμία συγγένεια με τους, δήθεν, βορειοευρωπαϊκών
χαρακτηριστικών, αρχαίους Έλληνες.
αρχετύπου. Ευθεία μύτη, λεπτά, σφιχτά και γεμάτα
χείλη, έντονα ζυγωματικά, επίπεδο σαγόνι, ευρύ μέτωπο,
αφοπλιστική ματιά και σκυθρωπό ύφος. Ενδιαφέρον
παρουσιάζει και η επιλογή να δοθεί μελί χρώμα στα
μάτια του, πράγμα που, ως Λακεδαιμόνιος την καταγωγή,
δύναμαι να επιβεβαιώσω με σαφήνεια ότι ισχύει για τον
μεγαλύτερο ίσως αριθμό των συντοπιτών μου σήμερα.
Αριστοκρατία και Δημοκρατία
Αν εξετάσουμε σε εθνικό επίπεδο το έργο, δεν μπορώ να
φανταστώ τι ωραιότερο θα μπορούσαμε να περιμένουμε
ως Έλληνες από τους συντελεστές του. Πρόκειται για ένα
έργο που προσάρμοσε την πραγματικότητα στην φαντασία,
σα να είχαν γεννηθεί και μεγαλώσει οι δημιουργοί του,
ανάμεσά μας.
Ας επιστρέψουμε όμως στην ανάλυσή μας κι ας εστιάσουμε
σ’ ένα ακόμη σημαντικό χαρακτηριστικό της ιστορίας, το
οποίο δεν είναι άλλο από τη θέση που παίρνει ο Miller
για την πολιτική διαμάχη της Σπάρτης με την Αθήνα κατά
Ο Βασιλιάς Λεωνίδας την κλασική ελληνική αρχαιότητα. Το συμπέρασμα είναι
ξεκάθαρο. Ο Miller δείχνει γοητευμένος από τη σιδηρά
Ένα από τα στοιχεία του έργου με το οποίο οφείλουμε πειθαρχία και τη βαθιά σωφροσύνη του λακωνικού
να καταπιαστούμε ιδιαιτέρως είναι ο ρόλος του Λεωνίδα. πολιτεύματος (που σύμφωνα με τον Αριστοτέλη συνδυάζει
Ο Miller έχει συνθέσει το δημιούργημά του, αποδίδοντας στοιχεία αριστοκρατίας, ολιγαρχίας και δημοκρατίας, με
στον Έλληνα βασιλιά τον κεντρικό ρόλο, έτσι που φαίνεται μεγαλύτερη έμφαση στην αριστοκρατία), πράγμα που τον
πως όλη η αφήγηση δομείται πάνω στο χαρακτήρα του κάνει να το εκτιμά αισθητά περισσότερο από την αθηναϊκή
και μέσα από την προσωπική του ματιά. Ο Λεωνίδας είναι δημοκρατία. Αυτό γίνεται εμφανές σε πολλά σημεία του
ένας από τους ήρωες, αλλά όχι ο οποιοσδήποτε από έργου. Στο πρώτο τεύχος, όταν ο Πέρσης αγγελιοφόρος
αυτούς. Το ιεραρχικό του αξίωμα κάνει το συγγραφέα να ζητά την υποταγή της Σπάρτης στον Ξέρξη, ο Λεωνίδας
του αποδώσει ένα ξεχωριστό βάθος στην όλη υπόθεση. απαντά: « Οι φήμες λένε ότι οι Αθηναίοι απέρριψαν
Ο βασιλιάς Λεωνίδας είναι ένας πολεμιστής όπως όλοι ήδη την πρότασή σας. Κι αν αυτοί οι θεατρίνοι είχαν
οι υπόλοιποι, δεν κάνει τίποτε εντελώς διαφορετικό από τα κότσια να το αρνηθούν…στο κάτω-κάτω εμείς οι
όλους τους υπόλοιπους, εκφράζει τις ίδιες πολιτισμικές Σπαρτιάτες πρέπει να σκεφτούμε και την υπόληψή
προδιαγραφές με όλους τους υπόλοιπους, ωστόσο είναι μας». Η υπεροχή της σπαρτιατικής κοινωνίας γίνεται
αυτός που καταφέρνει να κάνει όλα τα παραπάνω με ξανά αντικείμενο αναφοράς όταν στο δεύτερο τεύχος
ένταση και τρόπο που οι υπόλοιποι δεν μπορούν. Γι’ αυτό ο Λεωνίδας συλλογίζεται ότι ένας εχθρός «φωλιάζει
και ξεχωρίζει ως επικεφαλής των ηρώων.. ως αρχηγός.
Ως άνθρωπος δηλαδή, που δεν είναι αποκομμένος ή ανάμεσα στα σύννεφα του καλοκαιριού, στρογγυλός και
ατομικιστικά ξεχωριστός από την κοινότητά του, αλλά παχύς σαν μερικούς λαίμαργους Αθηναίους». Στο τρίτο
που απλώς εκφράζει τις πολιτισμικές προδιαγραφές της τεύχος, ο πολεμιστής Δήλιος διηγείται την ιστορία του
σε ένταση και βάθος που δεν μπορούν να φτάσουν οι ηλικιωμένου άντρα που στους ολυμπιακούς αγώνες όλοι
υπόλοιποι. οι Έλληνες με πρώτους τους Αθηναίους αρνήθηκαν να του
παραχωρήσουν μια θέση, την οποία βρήκε τελικά ανάμεσα
Πρόκειται για μια ακριβέστατη και καταπληκτική προβολή στο σεβασμό των Σπαρτιατών, ενώ στο πέμπτο εκτοξεύει
του ηρωικού προτύπου, όπως αυτό έχει γεννηθεί από την και τα πιο αιχμηρά σχόλια περιγράφοντας τη μάχη του
ομηρική και την ορφική σκέψη της αυγής του ελληνισμού Μαραθώνα, κατά τη διάρκεια της οποίας όπως αφηγείται:
και όπως έχει αποκρυσταλλωθεί στις συνειδήσεις των «Αθηναίοι, ερασιτέχνες, δανδήδες, στολισμένοι πολίτες
ανθρώπων, μέσα στο πέρασμα των αιώνων. Ο Λεωνίδας (και όχι στρατιώτες όπως οι Σπαρτιάτες) που πήγαν στον
είναι το πρότυπο των υπολοίπων ηρώων. Την ώρα που πόλεμο. Ούτε ένας Σπαρτιάτης ανάμεσά τους…Και πάλι
αυτοί ξεκουράζονται, ο πολεμιστής Δήλιος τους διηγείται όμως, έριξαν τους Πέρσες στη θάλασσα, μακριά». Και
τις ηρωικές του περιπέτειες με γλαφυρότητα και στο τέλος αφού συνεχίζει φτάνει στην ολοκλήρωση της αφήγησης
όλοι ξεσπούν σε ιαχές επευφημίας του αρχηγού. Όμως λέγοντας: «Πάνοπλοι άντρες Αθηναίοι. Με τις δερμάτινες
εκείνος τους κοιτά σκεφτικός και τους συστήνει να μην φούστες τους και τους υπέροχα λαξευμένους θώρακες. Τι
κάνουν φασαρία αλλά να κοιμηθούν για να ξεκουραστούν. όμορφη παρεούλα που θα ήταν!». Το σχόλιο του Δήλιου
Όταν το κάνουν, αρχίζει να περιδιαβαίνει ανάμεσά τους, κάνει τους 300 και το βασιλιά Λεωνίδα για πρώτη φορά,
αγαλλιάζοντας με το θέαμα των αγαπημένων του μαχητών, να ξεκαρδιστούν στα γέλια. Το υπονοούμενο που θέλει
μόνος με τις σκέψεις του, μόνος με το βάρος του κόσμου την ομοφυλοφιλία χαρακτηριστικό των Αθηναίων είναι
στους ώμους του. σαφές. Σαφές είναι επίσης και το ότι η μομφή, σύμφωνα
με τον Miller, βαραίνει τους παθητικούς ομοφυλοφίλους,
Ο βασιλιάς είναι γλυκός και συνάμα αυστηρός με τους άποψη που ιστορικά φαίνεται να επικράτησε στη ρωμαϊκή
πολεμιστές του. Είναι ο πνευματικός τους πατέρας, σάρκα εποχή.
από τη σάρκα τους, βρισκόμενος ένα βήμα εμπρός τους,
ανιχνεύει το δρόμο της ζωής και τους κατευθύνει εκεί Μέχρι αυτό το σημείο τα ειρωνικά σχόλια στοχεύουν
που πρέπει, προκειμένου να γίνουν με τον καιρό αντάξιοι γενικά την αθηναϊκή κοινωνία και δεν έχουν σαφείς
και ανώτεροί του. Αυτό είναι, όμως που τον σκοτώνει. Γιατί πολιτικές αποχρώσεις. Στην τελευταία όμως αναφορά,
γνωρίζει ότι ο καιρός είναι λίγος. Βλέποντας τα καράβια που έρχεται όταν ο νεαρός μαχητής Στήλιος δηλώνει στο
των Περσών να συντρίβονται από τη θαλασσοταραχή βασιλιά του, εκ μέρους των πολεμιστών, πριν την τελική
και τους πολεμιστές του να πανηγυρίζουν, διατηρεί την μάχη: «Είμαστε μαζί σας κύριε, ως το θάνατο» και ο
επιφυλακτικότητά του και σκέπτεται: «Ανόητοι. Οι Λεωνίδας απαντά: «Δεν σε ρώτησα. Άσε τη δημοκρατία
αγαπημένοι ανόητοι νέοι. Πιστεύουν ότι έχουμε έστω για τους Αθηναίους, μικρέ», καθίσταται εμφανές πως
και μια πιθανότητα». ο Miller αντιλαμβάνεται τη δημοκρατία ως ένα από τα
μειονεκτήματα της αθηναϊκής κοινωνίας, ανάλογο της
Η εμφάνιση του Λεωνίδα χαίρει ιδιαίτερης επιμέλειας τρυφηλότητας, της ομοφυλοφιλίας, της ασέβειας, της
από τον Frank Miller. Τα χαρακτηριστικά του βασιλιά αμφίβολης μαχητικότητας και ως γενεσιουργό ανούσιων
αντανακλούν τη διαχρονικότητα του δυτικού ηρωικού συζητήσεων. Η αντιπαράθεση όλων αυτών των αθηναϊκών
στοιχείων με την πολεμική φύση, την ηθική συγκρότηση, σ’ αυτό το βραχώδες, δύσβατο κομμάτι της Ελλάδας που
τον σεβασμό, την ακαταμάχητη ανδρεία και τη σιωπηλή ονομάζουμε Πλαταιές.. οι ορδές του Ξέρξη κινδυνεύουν
εκδήλωση του τραγικού χαρακτήρα της ανθρώπινης από αφανισμό. Οι βάρβαροι στριμώχνονται…». Η
ύπαρξης, που χαρακτηρίζουν τους Σπαρτιάτες, αποτελεί εκτίμηση αυτή ενισχύεται και μετά από την παρατήρηση
ολοκληρωμένη πολιτική τοποθέτηση του συγγραφέα. των σκίτσων. Οι Έλληνες είναι ζωγραφισμένοι με κοινά
Οφείλουμε πάντως να επισημάνουμε, ότι στη συνολική εξωτερικά χαρακτηριστικά, ως μέλη ενός ενιαίου έθνους,
σύγκριση του ελληνικού με τον περσικό πολιτισμό, ο Mill- ενώ οι Πέρσες έχουν ανάμικτα γνωρίσματα, με τους
er φαίνεται πιο διαλλακτικός με τη δημοκρατία. περισσότερους από αυτούς να παρουσιάζονται έγχρωμοι.
Έλληνες και βάρβαροι Ο συμβολισμός είναι σαφής. Ένα ομοιογενές ευρωπαϊκό
έθνος, αντιστέκεται σε μια διεθνοποιημένη και υβριδική
Το επόμενο θέμα που αναδεικνύει ο Miller κι έχει ισχυρό ανατολική αυτοκρατορία.
κέντρο βάρους είναι η άποψη για την ιδεολογία του δυτικού Περί του ορθού λόγου
και του ανατολικού κόσμου και το ρόλο της Ελλάδος στο
όλο ζήτημα. Ο συγγραφέας ασπάζεται ξεκάθαρα τη θέση Μέχρι στιγμής, είδαμε ότι ο Miller δημιούργησε
που θέλει το δυτικό πολιτισμό να είναι ασύμβατος με συμβολισμούς και πήρε θέσεις, οι οποίες μπορεί να
εκείνον της ανατολής. Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής αποτέλεσαν πρόκληση για το «πνευματικό» κατεστημένο
της θέσης και της πολιτιστικής της ταυτότητας, αποτελεί του δυτικού κόσμου, αλλά ήταν ξεκάθαρα συνδεδεμένες
το ανάχωμα της δύσης σε όποια πιθανότητα στρατιωτικής σε μια κοινή αντιληπτική ενότητα, δίχως να αντιφάσκουν
ή πολιτιστικής εισβολής της ανατολής. Εκφραζόμενος μεταξύ τους. Τελειώνοντας, θα εξετάσουμε τη μοναδική
ως γνήσιος φιλέλληνας, ο Miller αναδεικνύει τους «300» περίπτωση κατά την οποία ο Miller αποκλίνει από την
του ως υπερασπιστές του δυτικού τρόπου ζωής. Στο αισθητική και την ιδεολογία της υπόλοιπης δημιουργίας
τρίτο τεύχος αναφέρει ότι μια εχθρική δύναμη πέρα του. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι προβάλει κάτι το
από κάθε φαντασία είναι: «..έτοιμη να κατασπαράξει τη εντελώς απρόσμενο. Σίγουρα, όμως, προξενεί μια δόση
μικροσκοπική Ελλάδα.. να σβήσει τη μοναδική ελπίδα απορίας.
του κόσμου για ορθό λόγο και δικαιοσύνη», ενώ στο
τέταρτο, οι Σπαρτιάτες συλλογίζονται: «εκατό έθνη Εύλογα θα μπορούσε να διερωτηθεί κάποιος, τι είναι αυτό
έρχονται εναντίον μας.. αλλόφρονες βάρβαροι …να που προκαλεί την εν λόγω διαφοροποίηση. Η απάντηση
σκλαβώσουν τους μοναδικούς ελεύθερους ανθρώπους είναι η εξής. Η υπεράσπιση εκ μέρους του, του ορθού
που γνώρισε ποτέ ο κόσμος». λόγου.
Χαρακτηριστική είναι ωστόσο και η ειρωνεία με την οποία Όπως γνωρίζει ο κάθε αναγνώστης που έχει μια σχετική
αντιμετωπίζει ο Miller την ιδέα του πολύ-πολιτισμού μέσα γνώση της νεώτερης δυτικής ιστορίας, οι στοχαστές που
από τα λόγια του Λεωνίδα που απαντούν στην πρόταση με τις θέσεις τους έρχονται σε κόντρα με το πνεύμα της
του Ξέρξη να μοιραστούν οι δυο πλευρές τους πολιτισμούς Νεωτερικότητας, προβάλλουν απόψεις κι αισθητικές όπως
τους: «μοιραζόμαστε τον πολιτισμό μας μαζί σας όλο το αυτές που προβάλει ο Miller στους «300» και αναλύσαμε
πρωί», δηλώνει ο Έλληνας βασιλιάς εννοώντας σαφώς μέχρι στιγμής, ωστόσο κύριο στοιχείο της πολεμικής τους
τις μάχες που προηγήθηκαν. Η αντίθεση δυτικού και αποτελεί η δυσπιστία προς τη νεωτερική υλιστική,εμπειρική
ανατολικού πολιτισμού, αποκτά στο τέλος του πέμπτου και εργαλειακή ορθολογικότητα. Προς την θεωρία δηλαδή,
τεύχους και ξεκάθαρες εθνικιστικές διαστάσεις. Πρόκειται που αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως ένα κούφιο είδωλο
για τη σκηνή που η μάχη των Πλαταιών είναι έτοιμη να (tabula rasa), το οποίο αποκτά αντίληψη του χώρου και
αρχίσει και ο Δήλιος διηγείται στους πολεμιστές την του εαυτού του, μέσω της λογικής επεξεργασίας των
ιστορία των 300 και ολοκληρώνει την αφήγηση λέγοντας: εμπειριών του και λειτουργεί (ορθολογικά) με γνώμονα
«η πατρίδα μας, το έθνος μας, με νέα πνοή τώρα ενωμένη.. το μεγαλύτερο όφελος που μπορεί να αποκομίσει. Η
θεώρηση αυτή που προβλήθηκε κυρίως μέσα στα πλαίσια
άφησε πίσω τις αντιπαλότητες κι ένωσε τις δυνάμεις της της φιλοσοφίας του Διαφωτισμού, θέλει τον άνθρωπο
για να τρέψει σε φυγή τον εισβολέα πέρα από τα εδάφη να γεννιέται χωρίς εσωτερικές ψυχικές και πνευματικές
μας.. και από τις θάλασσές μας… Στα νερά της Σαλαμίνας, αντιληπτικές προδιαγραφές και δεν λαμβάνει υπόψη την
ο ενωμένος ελληνικός στόλος, υπό την καθοδήγηση των εσωτερική του ορμή προς τη ζωή, τη θέληση, τη βούληση
Αθηναίων, τσάκισε την περσική αρμάδα. Και τώρα.. εδώ.. και τη φαντασία του.
Στο σημείο αυτό δημιουργείται συχνά μια σύγχυση. Πολλοί γι’ αυτό και βάλει εναντίον τους. Συνάμα, βλέπει τον ορθό
αναγνώστες και διανοητές αντιλαμβάνονται τον εργαλειακό λόγο ως στοιχείο απελευθέρωσης των ανθρωπίνων
ορθολογισμό του Διαφωτισμού ως συνέχεια του αρχαίου δυνάμεων από τις εμμονές αυτές και όχι ως μηχανισμό
ελληνικού ορθολογισμού. Ωστόσο, η πραγματικότητα εργαλειοποίησης της ανθρώπινης υπόστασης. Έτσι,
είναι η εξής. Ο αρχαιοελληνικός, κλασικός ορθολογισμός παρουσιάζει τους «300» να ισορροπούν σε ένα σοφό
αποτέλεσε μια αντίληψη εξόχως διαφορετική από αυτή μίγμα ορθολογισμού και εκρηκτικής βουλησιαρχίας, το
του νεωτερικού εργαλειακού ορθολογισμού. Η πλατωνική οποίο φρονώ ότι αντιστοιχεί σε ικανοποιητικό βαθμό με
και η αριστοτελική έννοια του Λόγου, εμπεριείχε στο τη γενικότερη αρχαιοελληνική αντίληψη της ζωής, ασχέτως
εσωτερικό της σημασίας της πολλά στοιχεία επιπλέον του αν τα κείμενα που συμπληρώνουν την αφήγηση δίνουν
μηχανιστικού υπολογισμού με τον οποίο την ταύτισαν οι υπερβολική έμφαση στον ορθολογισμό σε ορισμένα
θεωρητικοί του Διαφωτισμού. Πέρα, όμως, από αυτή τη σημεία. Ενδεικτικά αυτής της εξισορρόπησης σκέψης
διαφορά έχει σημασία να τονίσουμε ότι υπήρξαν και και ψυχικού βρασμού, σύνεσης και τιμής, λογικής και
άλλες ενδιαφέρουσες και πολιτιστικά πλούσιες περίοδοι θρησκευτικότητας, που εκφράζουν οι χάρτινοι ήρωες του
της ελληνικής (και τις ευρύτερης ευρωπαϊκής) ιστορίας, Miller, είναι και τα όσα γράφει στο δεύτερο τεύχος όταν οι
όπως για παράδειγμα η ομηρική εποχή και ο μεσαίωνας, «300» πανηγυρίζουν γιατί η θύελλα κατέστρεψε τα πλοία
τις οποίες δεν χαρακτήρισε η ορθολογικότητα σε καμία των Περσών: «Πανηγυρισμοί. Γέλια και τραγούδια και
περίπτωση. Συνήθως, από αυτές τις περιόδους, αντλούμε ύμνοι στους Θεούς που θα συνεχιστούν ως το χάραμα».
πρότυπα όσοι εκφράζουμε ρομαντικές θέσεις που πάνε Αλλά και λίγο πιο πριν, όταν η καταιγίδα αρχίζει να
κόντρα στο κυρίαρχο πνεύμα της Νεωτερικότητας. ξεσπά και η θάλασσα να αναταράσσεται, οι Σπαρτιάτες
σκέπτονται: «Ο Ποσειδώνας αγουροξυπνημένος,
Αντιθέτως ο Miller, ενώ βλέπει κι αυτός τα πράγματα μέσα
από μια ρομαντική οπτική, ακολουθεί έναν διαφορετικό έξαλλος, σηκώνει μανιασμένα κύματα που φτάνουν
δρόμο. Ξεκινά θεωρώντας τους Έλληνες ως δημιουργούς ως τα άστρα. Δοξασμένος». Καθίσταται έτσι σαφές, ότι
και πρώτους εκφραστές του δυτικού τρόπου ζωής, τον μέσω του έργου δεν προβάλλεται μια διαβίωση ψυχρά
οποίο αντιλαμβάνεται να δομείται επάνω στον ορθό λόγο. λογική και αποκομμένη από την εσωτερική υπόσταση
Μάλιστα, δεν χάνει την ευκαιρία να καταφερθεί εναντίον του ανθρώπου, το φαντασιακό στοιχείο και τη θρησκεία,
της παράδοσης, του μυστικισμού και των αρχαίων αλλά ένας τρόπος ζωής που συμπυκνώνει όλα αυτά σε μια
τρόπων, όταν στο δεύτερο τεύχος δίνει στους εφόρους σφιχτοδεμένη ενότητα.
της Σπάρτης, που αρνούνται στο Λεωνίδα την είσοδο Εντύπωση πάντως προκαλεί η περιγραφή των Εφόρων.
στον πόλεμο εναντίον των Περσών, χαρακτηριστικά Όπως είναι γνωστό οι Έφοροι αποτελούσαν το
μυστικιστών ιερέων και αναφέρει γι’ αυτούς:«Απομεινάρια. δημοκρατικό σώμα του σπαρτιατικού πολιτεύματος που
Μουχλιασμένα, σαπισμένα απομεινάρια της αρχαίας, είχε μεγάλες δυνατότητες ελεγκτικής εξουσίας επάνω
ανόητης, ηλίθιας παράδοσης». Η ταύτιση Ελλάδας και στους βασιλείς. Το γεγονός ότι ο Miller δεν εκτιμά τη
ορθολογισμού προβάλλεται και στο τρίτο τεύχος, στη δημοκρατία μας κάνει να αντιληφθούμε ως ένα βαθμό τον
φράση που προαναφέραμε: «Μια ανθρώπινη δύναμη… αρνητικό τους χρωματισμό στα πλαίσια αυτής της νουβέλας.
έτοιμη να κατασπαράξει τη μικροσκοπική Ελλάδα.. να Ωστόσο, το παράδοξο είναι ότι τους παρουσιάζει ως ένα
σβήσει την μοναδική ελπίδα του κόσμου για ορθό λόγο ιερατικό σώμα που εκφράζει μια σκοτεινή παράδοση, η
και δικαιοσύνη». Επίσης, θέτει σε δεύτερη μοίρα και την οποία εμποδίζει την απελευθέρωση των συνειδήσεων και
ανθρώπινη βούληση όταν στο πέμπτο τεύχος βάζει τον την πρόοδο, ενώ στην πραγματικότητα ήταν το ακριβώς
Λεωνίδα να λέει στους συμπολεμιστές του: «Ο νόμος. Δεν αντίθετο. Δηλαδή, το πιο προοδευτικό (ίσως και το πιο
θα θυσιάσουμε το νόμο στη βούληση και τα καπρίτσια διεφθαρμένο σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Αριστοτέλη)
των ανθρώπων.. Μια νέα εποχή αρχίζει. Μια εποχή σώμα του σπαρτιατικού πολιτεύματος.
Λόγου. Μια εποχή δικαιοσύνης».
Τελειώνοντας την ανάλυση του εν λόγω έργου, δεν μας
Βλέπουμε ότι ο Miller εστιάζει στον ορθολογισμό της μένει τίποτε άλλο παρά ως αναγνώστες να υποβάλλουμε
αρχαιοελληνικής κλασικής εποχής, παρουσιάζοντάς τον τον βαθύ σεβασμό μας στο σπουδαίο αυτό δημιουργό
ως ιστορικό κεκτημένο του δυτικού πολιτισμού. Όσο αυτή εικονογραφημένων ιστοριών που ακούει στο όνομα Frank
η αντίληψη παραμένει συνδεδεμένη με την πλατωνική Miller. Είθε η δημιουργική πνοή που ηλεκτρίζει τις πένες
ορθολογικότητα δεν κλονίζεται η συνοχή του έργου. Αν και τα μολύβια του, να διαπεράσει και πολλούς άλλους
όμως δοκιμάσουμε να συνδέσουμε την αντίληψη περί δημιουργούς και γιατί όχι της δικής μας χώρας.
της δυτικής ορθολογικής κληρονομιάς
με το νεώτερο ορθολογισμό του
Διαφωτισμού θα προκύψει μια αντίφαση.
Γιατί ο εργαλειακός ορθολογισμός
της Νεωτερικότητας προϋποθέτει την
προσαρμογή της ψυχής στα δεδομένα του
περιβάλλοντος. Κάποιοι ορθολογιστές
άντρες θα λειτουργούσαν διαλλακτικά,
υπολογίζοντας το μεγαλύτερο όφελος και
κατά πάσα πιθανότητα δεν θα πήγαιναν
να θυσιαστούν στις Θερμοπύλες, αλλά
θα προτιμούσαν τον χρυσό του Ξέρξη
και την κυριαρχία εντός της Ελλάδος.
Αντίθετα, οι «300» αναβίβασαν την
πραγματικότητα προς τους εαυτούς
τους, ωθήθηκαν από τη βούληση
του βασιλιά Λεωνίδα για πόλεμο, με
αποτέλεσμα να λειτουργήσουν εντελώς
τραγικά και αγνοώντας τις όποιες λογικές
επιφυλάξεις, να ακολούθησαν το δρόμο
της θυσίας.
Ο συγγραφέας φαίνεται πως
αντιλαμβάνεται ως παράδοση και
μυστικισμό τις εμμονές που εμποδίζουν
την ανάπτυξη του ελεύθερου χαρακτήρα,
“Shadowfax“
από τη Σίσσυ Παντελή
(Με ευχαριστίες στον Alexius von Reuenthal
για την πολύτιμη βοήθειά του)
Διακήρυξη
“2010... Η αρχή του τέλους...
ένας κόσμος σε πόλεμο...
Η σμίκρυνση της
Ατομικότητας και η έκπτωση
της Αληθινότητας...
Καθώς αναζητούμε
την Αθανασία μας, η
Σταυροφορία μόλις
ξεκίνησε.
Στα 2010 τα θεμέλια θα
χτιστούν για ένα Βασίλειο
που θα έρθει...”.
Ο Γκάνταλφ εμφανίζεται Γκρίζος στην πορεία της Once he wore grey, he fell and slipped away
συντροφιάς του δαχτυλιδιού. Μετά τη μάχη με τη Δύναμη
της Φωτιάς (Balrog) και την κάθαρση του Θανάτου από From everybody’s sight.
Αυτήν επιστρέφει από το Βάλινορ Λευκός, σοφότερος, The wizard of them all, came back from his fall
ισχυρότερος και πιο ακμαίος. Η Κυρά του Φωτός,
Γκαλάντριελ, τονίζει πως τίποτα δεν ήταν άσκοπο στη ζωή This time wearing white.
του συμπαθούς μάγου και είναι προφανές ότι ο Θάνατος
του Γκρίζου για την γένεση του Λευκού δεν ήταν μόνο He has a certain air, as if he’s never there,
τυχαίος αλλά και αναγκαίος.
Στα μέσα της έβδομης δεκαετίας του περασμένου αιώνα
κυκλοφόρησε ένας δίσκος υψηλής φαντασιακής μουσικής
από τη γη της Γηραιάς Αλβιόνας. Ηλεκτρική κιθάρα και
φλάουτο περιπλέκονται σε ατέλειωτους χρωματισμούς,
που εμψυχώνουν τους στίχους και οι Camel του Βάρδου
Latimer, μέσα από το
δίσκο Mirage μας
μεταφέρουν στα
ονειρικά μονοπάτια
του Άρχοντα
των δαχτυλιδιών.
Τον μαγευτικό
Nimrodel και τη
φαντασμαγορική
παρέλαση των
ξωτικών ακολουθεί
ο αγαπημένος μας
Olorin με το λευκό
μανδύα. Καλπάζει
με τον Shadowfax, But somehow far away.
φέρνοντας το φως
και τη ζέστη στα And though he seems afar, like a distant star.
ψυχρά σκοτάδια
των φόβων μας... His warm he can convey.
CAMEL – 1975 – MIRAGE LP
Κρυμμένο Βασίλειο Σάλπισμα πολέμου!
Η πολιορκία, η
Ήταν τότε, στις πύλες του καλοκαιριού, που άκουσα μάχη και η αγωνία
τον πύρινο βρυχηθμό απ’ το Βορρά…. που η μοίρα μας θα ξεκινούσαν για
έμελλε να αλλάξει για πάντα…Ήταν η χαρμόσυνη γιορτή την υπεράσπιση του
του Ηλίου, την ανατολή του οποίου, χαιρέτιζα μαζί με Κάλλους της φυλής
τις τρομπέτες των αδελφών μου. Το ιερό μας δέντρο και του βασιλείου
παρουσιαζόταν με φόντο τα μεγαλειώδη χρώματα της μας! Τόξο και βέλος,
αυγής. Ήταν όλοι ντυμένοι στα πορφυροπράσινα, με σπαθί και ασπίδα
χρυσά κράνη και πανοπλίες και αστραφτερά σπαθιά. πλέον είχαν τον πρώτο
Εκεί, πάνω στις πολεμίστρες, εκστασιασμένοι, εμείς, η λόγο σε ένα τραγούδι
άγριο. Με τα λάβαρα
των γιων του Φέανορ
να ανεμίζουν, τώρα
σε ένα φόντο πένθιμο,
καπνού και στάχτης,
ορμήσαμε στη μάχη!
Ίσιο σπαθί συγκρουόταν με κυρτό, καθαρά όμορφα
πρόσωπα με άσχημα και μοχθηρά, χορευτές της μάχης με
ογκώδη τερατόμορφα πλάσματα, το Φως των Βάλαρ με
το σκότος της Άνγκμπαντ. Τρομακτικοί ήταν οι εχθροί,
αλλά και γενναίοι οι ξωτικοπολεμιστές! Πολλοί άξιοι
Νόλντορ έπεσαν εκείνη τη μέρα. Η ατμόσφαιρα είχε
γεμίσει μυρωδιά αίματος και μοιρολόι. Οι εμψυχωτικοί
παιάνες σύντομα θα μετατρεπόντουσαν σε αιθέριο
θρήνο.
Τότε ήταν, μέσα στην απελπισία της στιγμής, που είδα
φρουρά με τους μαύρους χιτώνες, παρακολουθούσαμε την τον Εκτέλιον του Συντριβανιού να ορμά αστράφτοντας
άνοδο της πύρινης σφαίρας. Κάτω, στους πολύχρωμους στον Γκόθμογκ, τον άρχοντα των δαιμονικών Μπάλρογκ!
κήπους της Γκοντόλιν, άκουγα τους βάρδους να παίζουν Άγρια ήταν η μάχη μεταξύ τους. Ο καπετάνιος του
τις άρπες τους και να ψάλλουν «Ο ουρανός ανοίγει, τα Μόργκοθ, το κτήνος της σκοτεινότερης ανοσιουργικής
βουνά καταρρέουν σε μύρια κομμάτια, αλλά ο ήλιος φαντασίας του αφέντη του, παρέλυε μόνο με την
λάμπει στα σπαθιά των Θεών! Έλα άστρο της αυγής! παρουσία του τις καρδιές των ξωτικοαδελφών μας,
Έλα σε μας!», σαν να αψηφούσαν το σκοτεινό άρχοντα, όμως όχι του Εκτέλιον…Με σπαθί και ασπίδα, o
σαν να περιγελούσαν κάθε πιθανότητα απειλής. Η ξωτικοάρχοντας, πολέμησε τον Γκόθμογκ κατά μέτωπο
άρπα, το σπαθί, η ασπίδα… Πόσο γρήγορα θα γίνονταν στην πλατεία του βασιλιά. Έπεσε μέσα στη δόξα του
ένα μέσα στη φωτιά… αφανίζοντας τον μεγάλο αντίπαλό του.
Ήταν τότε, μέσα στα χρώματα και τις μελωδίες, που Πέρα, μακριά, έβλεπα στον πύργο του Τούργκον τους
ξεχύθηκε η δύναμη του Μοχθηρού, που καραδοκούσε… υπερασπιστές να αμύνονται με σθένος ενάντια σε
Όλοι οι εφιάλτες ήταν εκεί. Οι πύρινοι Μπάλρογκ δράκους και Ορκ. Ο ίδιος ο κρυμμένος βασιλιάς βγήκε
μπροστά, εκείνη τη μέρα, λαμπερός και πολέμησε με
τις φλόγες της αβύσσου…Πολέμησε για την ονειρόπολή
μας, τη μυστική, την κρυμμένη μας Γκοντόλιν! Και είδα
τον πύργο του βασιλιά να γκρεμίζεται και τον ίδιο τον
Τούργκον να ισοπεδώνεται στα ερείπια… Τελικά η
μάχη κρίθηκε. Μαζί της η μοίρα μας… Η σφαγή ήταν
ανελέητη, οργιαστική. Οι Μπάλρογκ ποδοπάτησαν, οι
Ορκ βασάνισαν, αφάνισαν...
Άλλοι διέφυγαν, άλλοι έπεσαν μη μπορώντας να
ξαναδούν το φως των Βάλαρ. Ο δαιμονικός στρατός
του σκοτεινού άρχοντα πήρε τη μυστική μας πόλη.
Οι πηγές της μαράθηκαν στη φωτιά των παιδιών του
Γκλάουρουνγκ. Έτσι η Γκοντόλιν χάθηκε. Το όνειρο,
η ομορφιά, το χρώμα, η μελωδία, το φως, η χάρη μαζί
της.
www.flefalo.blogspot.com
Η διαδικτυακή πύλη του φανταστικού
Το συναρπαστικό
μυθιστόρημα του
William Morris
κυκλοφορεί από τις
εκδόσεις
«Μαγικό Κουτί»