Professional Documents
Culture Documents
ΑΝΔΡΕΙΑ, ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ, ΔΙΧΑΣΜΟΣ και ΔΙΧΟΝΟΙΑ
ΑΝΔΡΕΙΑ, ΑΥΤΟΘΥΣΙΑ, ΔΙΧΑΣΜΟΣ και ΔΙΧΟΝΟΙΑ
Ανδρεία, Αυτοθυσία,
Διχασμός & Διχόνοια
Η διαχρονική σημασία της κοινωνικής ψυχολογίας ηγετών και αγωνιστών
στους χρόνους της Εθνικής Επανάστασης του 1821
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
Ανδρεία, Αυτοθυσία, Διχασμός & Διχόνοια
έχει προηγηθεί ο απαγχονισμός του αγώνας του 1821 μπορεί να διαιρεθεί
Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ και η θα σε τρεις σημαντικές περιόδους και, συ
νάτωση δεκάδων ανδρών και γυναικών γκεκριμένα, από το 1821έως το 1825,
στην Κωνσταντινούπολη αμέσως μετά από το 1825 έως το 1827 και από το
την εξέγερση στη Μολδοβλαχία. Στη 1827 έως το 1829. Η πρώτη περίοδος ξε
Νάουσα ο Ζώτος βάζει μπουρλότο στο κίνησε με ενθουσιασμό, απερίγραπτες
μπαρούτι και γίνεται κομμάτια, και αρ εκφάνσεις ανδρείας και αυτοθυσιών,
γότερα ο Μάρκος Μπότσαρης πέφτει εντυπωσιακές επιτυχίες κατά των Τούρ
στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου, ο κων, αλλά εκφυλίστηκε με εμφύλιους
Παπαφλέσας σκοτώνεται στο Μανιάκι, σπαραγμούς, καθώς ο διχασμός και η
ο Οδυσσέας Ανδρούτσος θανατώνεται διχόνοια οδήγησαν σε αιματηρές συ
στην Ακρόπολη και εκεί, στην Αθήνα, γκρούσεις Ρουμελιώτες και κατοίκους
πέφτει και ο Γεώργιος Καραϊσκάκης… του Μωρηά! Στην πρώτη αυτή περίο
Παραδείγματα όπως τα παραπάνω, δο, όμως, δημιουργήθηκαν τα πρώτα
ένα μικρό κομμάτι της επίδειξης αν θεμέλια του μελλοντικού ελληνικού
δρείας και αυτοθυσίας, μας καλούν να Κράτους, οι αναγκαίες δομές χερσαίων
σκύψουμε ευλαβικά πάνω στα ιστορικά και ναυτικών δυνάμεων και κάποιες πο
κείμενα και, αφήνοντας στην άκρη την λιτικοδιπλωματικές καταστάσεις όπως
κλινική ουδετερότητα του επιστήμονα και η Εθνοσυνέλευση.
της συμπεριφοράς που, σαν την ψυχρή Στην περίοδο αυτή οι επαναστατη
αντικειμενικότητα του ιστορικού, απαιτεί μένοι Έλληνες βοηθήθηκαν από τους
αποσύνδεση των συναισθηματικών φορ Ευρωπαίους και Αμερικανούς φιλέλλη
τίσεων από εγκεφαλικές λειτουργίες, να νες και εδραιώθηκε η κοινωνική ψυχο
εμπλακούμε χωρίς φόβο και πάθος αλλά λογία της Εθνικής υπόστασης. Γιατί, ας
με γνώση, συναίσθημα και περηφάνια, μην το ξεχνάμε αυτό, η απόσταση ανά
σε μια έστω σύντομη αλλά διδακτική μεσα στην Βυζαντινή αυτοκρατορία με
ανάπλαση των δεδομένων. επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη και
Γιατί πιστεύουμε ότι μόνο εφόσον στην υποτυπώδη Ελλάδα του Μωρηά
αφήσουμε σαν άτομα και σαν ομάδες και της Ρούμελης δεν ήταν απλά και
ελεύθερο τον εαυτό μας να ψηλαφίσει μόνο σημαντική γεωγραφικά, αλλά και
«τις πληγές και τις αρετές της φυλής ψυχοκοινωνικά.
και του ‘Εθνους» με τη λυρικότητα του Στη διάρκεια της 2ης περιόδου η Επα
ποιητή και την κατανόηση του θερα νάσταση έφτασε στα πρόθυρα της κα
πευτή τότε, και μόνο τότε θα μπορέ θολικής κατάρρευσης, καθώς ο Αντιβα
σουμε να κατανοήσουμε τη διαχρονική σιλέας της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή ήρθε
σημασία των διδαγμάτων που μπορούν να βοηθήσει τον Σουλτάνο με χερσαίες
να αντληθούν από τον αγώνα ηγετών δυνάμεις και ναυτικό, επικεφαλής του
και αγωνιστών του 1821. οποίου τέθηκε ο γαμπρός του, στρατη
γός Ιμπραήμ.
ΤΡΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ Η τρίτη περίοδος ξεκίνησε με την
Σύμφωνα με μια θεωρητική ιστορι επιλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως
κή άποψη ο εθνικός απελευθερωτικός πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας με
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΜΑΡ. - ΑΠΡ. 2008
επταετή θητεία από την Γ΄ Εθνοσυνέ σκοπιμότητες της, εκείνη η εξέγερση
λευση, και με τη Συνθήκη του Λονδί δημιούργησε τα πρώτα απαραίτητα
νου της 6ης Ιουλίου 1827, όταν οι τρεις σκιρτήματα ψυχοκοινωνικής σημασίας
Μεγάλες Δυνάμεις ζήτησαν από το και «εθνικής συνείδησης» στους Έλληνες
Σουλτάνο να αναγνωρίσει το Ελληνικό του Μωρηά και πλησίασε την επιτυχία.
Κράτος και σε επιβεβαίωση των προθέ Η υποστήριξη των Ρώσων είχε θε
σεών τους έστειλαν στην Πύλο τους μελιωθεί στην ομοθρησκεία της Ορ
στόλους τους. Εκεί, μετά τη δολοφονία θόδοξης πίστης τους με τους
ενός Βρετανού αξιωματικού στις 20 υπόδουλους Έλληνες (και
Οκτωβρίου 1827 έγινε η ιστορική ναυ σε κάποια ιστορική συγ
μαχία του Ναυαρίνου και ο συμμαχικός γένεια του γάμου
στόλος κατέστρεψε σχεδόν ολοσχερώς του Ιβάν του 3ου
την Τουρκοαιγυπτιακη αρμάδα. με μια ανιψιά
Ένα χρόνο αργότερα ξέσπασε ο του τελευ
Ρωσσοτουρκικός πόλεμος που τέλειω ταί
σε με τη Συνθήκη της Ανδριανούπολης
του Σεπτεμβρίου 1829, όταν ο Σουλ
τάνος αναγνώρισε την Ελλάδα σαν
ανεξάρτητο Κράτος με κληρονομικό
ηγεμόνα από Βασιλική οικογένεια, όχι
όμως από τις οικογένειες της Αγγλίας,
Γαλλίας ή Ρωσίας.
Με το τέλος αυτής της περιόδου ήταν
πια γεγονός ότι η επανάσταση των Ελλή
νων είχε επικρατήσει, και το νέο ελληνικό
κράτος με σύνορα μέχρι την Θεσσαλία
και την Άρτα είχε πια γίνει σύγχρο
νη ιστορική πραγματικότητα.
10 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΜΑΡ. - ΑΠΡ. 2008
ου Βυζαντινού αυτοκράτορα, του Κων ΗΠΑ, με την Γαλλική Επανάσταση του
σταντίνου Παλαιολόγου). Στην ουσία, 1789 γεννήθηκαν οι ιδέες της Ελευθερί
βέβαια, η Αικατερίνη επεδίωκε μια «διέ ας, της Ισότητας και της Δημοκρατίας και
ξοδο» στη Μεσόγειο. λαϊκής κυριαρχίας και οι Βασιλικοί οίκοι
Υπάρχει μια ιστορική θεωρία σύμφωνα της Ευρώπης αναγκάστηκαν να αναθεω
με την οποία η επανάσταση του 1770 είχε ρήσουν πολλές τακτικές τους.
βρει θετική απήχηση ανάμεσα στους Έλλη Αυτές οι εξελίξεις βρίσκουν την Οθω
νες του Μωρηά ακριβώς επειδή υπήρχε μανική Αυτοκρατορία κουρασμένη,
σύμπτωση επιδιώξεων και ψυχοπολιτικής γερασμένη και έτοιμη για διαμελισμό.
έντασης σε ολάκερο τον πληθυσμό. Συγκε Η Ρωσία δεν σταμάτησε να επιδιώκει
κριμένα, οι ανώτερες και οι μεσαίες τάξεις διέξοδο προς την Μεσόγειο, ενώ η
του Μωρηά (όπως και της Ρούμελης) διατη Αγγλία και η Γαλλία παρά τους εξοντω
ρούσαν έντονα συναισθήματα αντιπάθειας τικούς Ναπολεόντειους πολέμους, δεν
προς την Πύλη, δεδομένου ότι απαγορευό έπαψαν να ενδιαφέρονται για την Ανα
ταν η μεταβίβαση γης από Τούρκους σε Έλ τολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή.
ληνες. Την ίδια εποχή οι νησιώτες Έλληνες Γάλλοι και Άγγλοι αντήλλασσαν δώρα,
αποκτούσαν πλούτη και ελευθερία κινήσε φιλοφρονήσεις και πρεσβευτές με την
ων δρώντας ανενόχλητοι στη θάλασσα της Πύλη - ενώ το ίδιο έκαναν ταυτόχρονα
Μεσογείου με τα καράβια τους. Παράλληλα με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων και με
στο Μωρηά, οι άκληροι και φτωχοί γεωργοί Έλληνες οπλαρχηγούς και επιφανείς
είχαν κάθε λόγο να επιδιώκουν μία επανά πολίτες στη Ρούμελη και το Μωρηά,
σταση. Τέλος, ιερείς και οπλαρχηγοί είχαν όπως και στα νησιά του Αιγαίου και
τις δικές τους αυτονόητες αιτίες για την του Ιονίου πελάγους.
καταπολέμηση των Τούρκων. Την ίδια εποχή σε όλες τις Ευρωπα
Σύμφωνα με την παραπάνω θεω ϊκές πρωτεύουσες υπήρχαν πλούσιες
ρία συνυπήρχαν όλα τα απαραίτητα και πολυάνθρωπες ελληνικές παροικί
στοιχεία για μια εξέγερση, και για το ες με διαπρεπείς ομογενείς στο εμπό
λόγο τούτο η επανάσταση του 1770 ριο, τα γράμματα και τις τέχνες αλλά
είχε σημαντική επιτυχία και, ίσως, θα και στη διπλωματία. Στην αυλή του
εσήμαινε την Ελευθερία αν η τσαρική Τσάρου υπουργός εξωτερικών ήταν ο
Ρωσία δεν είχε υπαναχωρήσει, οπότε Ιωάννης Καποδίστριας και υπασπιστής
και το κίνημα πνίγηκε στο αίμα. του ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
Από την θεωρητική αυτή άποψη ξεκί Σύμφωνα με μια ενδιαφέρουσα κοι
νησε και μια νεώτερη ερμηνεία και αυτής νωνικο - ιστορική θεωρία, τα «παιχνίδια»
της επανάστασης του 1821 που διέκρινε που παίχτηκαν εκείνη την εποχή στον
μια «ταξική ιδεολογία» στον αγώνα για ελλαδικό γεωπολιτικό χώρο από τους Με
την απελευθέρωση της Ελλάδας. γάλους της Ευρώπης αντικατοπρίζονται
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν την σε μικρογραφία από τα παιχνίδια που
εξέγερση του 1770, γράφτηκαν στις σε παίχτηκαν στην εναλλαγή ελέγχου των
λίδες της διεθνούς ιστορίας μερικές από Ιονίων νήσων. Μέσα σε χρονικό διάστη
τις πλέον σημαντικές πτυχές της. Με την μα είκοσι περίπου ετών τα νησιά αυτά
επανάσταση του 1776 γεννήθηκαν οι «άλλαξαν χέρια» όταν οι Γάλλοι τα πήραν
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 11
Ανδρεία, Αυτοθυσία, Διχασμός & Διχόνοια
από τους Βενετούς το 1797 και τα έχασαν τον αναγκαίο «διεθνή φορέα» υποβο
απ’τους Ρώσους το 1799. Οι Τούρκοι τα ήθησης της εξέγερσης.Αλλά το απροσ
ανακατέλαβαν το 1800 αλλά οι Γάλλοι τα δόκητο έναυσμα δόθηκε από τον Αλή
έθεσαν και πάλι υπό την κηδεμονία τους Πασά ο οποίος το 1820 κήρυξε την
το 1807, οι Άγγλοι τα έκαναν δικά τους ανεξαρτησία του από την Πύλη και
το 1814 και το 1817 τα έδωσαν στον Αλή «σήκωσε το δικό του μπαϊράκι».
Πασά των Ιωαννίνων μαζί με το δικαίωμα Την 22α Φεβρουαρίου 1821 ο Υψηλά
ελεύθερης διέλευσης από το λιμάνι της ντης, έχοντας ζητήσει άδεια για αόριστο
Πάργας που ανήκε διοικητικά στα Ιόνια χρονικό διάστημα, ντυμένος όμως με την
νησιά «σαν δείγμα καλής φιλίας…». αυτοκρατορική τσαρική στολή του φτά
Αναμφίβολα από όλες αυτές τις αλ νει στο Ιάσιο όπου στις 24 Φεβρουαρίου
λαγές κατοχής οι Έλληνες έβγαιναν πά καλεί τους Έλληνες σε εθνική επανάστα
ντοτε ζημιωμένοι. Από την άλλη μεριά, ση δηλώνοντας «Κινηθείτε, ώ φίλοι, και
όμως, αυτά τα παιχνίδια της ανοιχτής θέλετε ιδεί μίαν κραταιάν δύναμιν να
και κρυφής διπλωματίας των Μεγάλων υπερασπισθεί τα δίκαιά μας…».
Δυνάμεων δημιούργησαν το απαραίτη Αναμφίβολα η δύναμη ήταν η Ρω
το υπόβαθρο και το ψυχοκοινωνικό σία η οποία -κάτω από την πίεση του
πλαίσιο αναφοράς, μέσα από το οποίο Αυστριακού Μέτερνιχ και πίσω από τις
υφάνθηκε το όραμα των υπόδουλων δικές της σκοπιμότητες- αποκηρύσσει
Ελλήνων, το όραμα για τη δημιουργία τον Υψηλάντη και δίνει άδεια σε Τουρ
ενός ελεύθερου Κράτους. κικά στρατεύματα να μπουν στη Μολ
Επιπρόσθετα υπήρχαν στην Ευρώπη, δοβλαχία και να πνίξουν στο αίμα την
τις παραμονές της Επανάστασης και άλλα εξέγερση των Ελλήνων…
χρήσιμα στοιχεία -οι Ναπολεόντειοι πό Την 25 Μαρτίου 1821, στη Μονή
λεμοι, έδωσαν σωρεία έμπειρων Γάλλων της Αγίας Λαύρας, ο Παλαιών Πατρών
αξιωματικών- μισθοφόρων που δίδαξαν Γερμανός ορκίζει τα παλικάρια και ο
στους Έλληνες (αλλά και τους Τούρκους αγώνας αρχίζει επίσημα. Στην προκή
και Αιγύπτιους) τους σύγχρονους τρόπους ρυξή του προς τους Προξένους των
διεξαγωγής πολέμου. Οι φιλέλληνες έδρα ξένων δυνάμεων, ο Παλαιών Πατρών
σαν ανοικτά και παρασκηνιακά προσφέρο Γερμανός γράφει: «Ημείς το ελληνικός
ντας οικονομική και πολιτική βοήθεια μέσα έθνος των Χριστιανών βλέποντας ότι
από την κοινωνική ψυχολογία του ρομα μας καταφρονεί το Οθωμανικόν γένος
ντισμού της εποχής τους. Η τσαρική αυλή και σκοπεύει τον όλεθρον εναντίον μας
λειτούργησε σαν μεγάλο «Σχολείο» για την πότε μ’ ένα πότε μ’ άλλο τρόπον, απο
προετοιμασία στελεχών που θα χρειαζόταν φασίσαμεν σταθερώς ή να αποθάνωμεν
ο αγώνας και αργότερα το Έθνος. όλοι ή να ελευθερωθώμεν και τούτου
ένεκα, βαστούμε τα όπλα εις χείρας
Συνυπήρχαν λοιπόν όλα τα στοιχεία αλλά ζητούντες τα δικαιώματά μας. Όντες,
χρειαζόταν η …σπίθα! λοιπόν, βέβαιοι ότι όλα τα χριστιανικά
Η δημιουργία το 1814 της Φιλικής βασίλεια γνωρίζουν τα δίκαιά μας και
Εταιρείας στην Οδησσό από τους Σκου όχι μόνον δεν θέλουν μας εναντιωθούν,
φά, Ξάνθο και Τσακάλωφ, εδραίωσε αλλά και θέλουν μας συνδράμει και ότι
12 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΜΑΡ. - ΑΠΡ. 2008
έχουν εις μνήμην ότι οι ένδοξοι πρόγο σωστά πάνω στον διπλό ψυχοκοινωνι
νοί μας εφάνησαν ποτέ ωφέλιμοι εις κό έξονα της πίστης και της λευτεριάς…
την ανθρωπότητα, δια τούτο ειδοποιού Σκύβοντας σήμερα ευλαβικά πάνω από
μεν την εκλαμπρότητά σας και σας τις ιστορικές μνήμες των ανδρών και
παρακινούμεν να προσπαθήσετε να γυναικών εκείνων των γεγονότων, ας
είμεθα υπό την εύνοιαν και προστασίαν είμαστε βέβαιοι ότι θα βρούμε και δείγ
του μεγάλου κράτους τούτου…». ματα ανδρείας και αυτοθυσίας όπως
θα βρούμε και αρνητές της απώλειας
Την προκήρυξη την έλαβαν οι Πρόξενοι της ζωής τους για κάποιο θαμπό, από
την 26η Μαρτίου 1821… μακρο ιδεώδες που δεν τους άγγιζε
Αυτό που σήμερα γιορ σαρκικά. Θα βρούμε ανεξίτηλα σημά
τάζουμε, είχε δεθεί πολύ δια διχασμού και διχόνοιας όπως και
σημάδια πράξεων έμπνευσης και ομό
νοιας προερχόμενα και από Έλληνες
αλλά και από φιλέλληνες. Και όλα αυτά
γιατί τα τέσσερα παραπάνω χαρακτη
ριστικά είναι κοινά γνωρίσματα της
ελλαδικής οικογένειας και κομμάτια
από την συμβολική σάρκα του Έθνους,
όπως ήταν και οι ηγέτες και οι αγωνι
στές του 1821.
Σίγουρα πάντοτε μπορούμε, εκ των
υστέρων, να επερωτήσουμε και άτομα
και πράξεις, και γεγονότα και φαινό
μενα. Με την ίδια όμως σιγου
ριά μπορούμε να πούμε ότι
και σήμερα στις 25 Μαρτί
ου, υπάρχουν εμφανείς
κίνδυνοι διχασμού και
διχόνοιας, και ορατοί
κίνδυνοι εξ ανατολών.
Ευτυχώς, για μας τους
Έλληνες δεν έπαψαν να
υπάρχουν σαν συντριπτι
κή πλειοψηφία όλοι εκεί
νοι που τρέχουν ΠΡΟΣ την
ελευθερία, την ώρα που
λίγοι ζητούν αποφυγή
των ευθυνών που αυτή
ακριβώς η ελευθερία συ
νεπάγεται...
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 13
Ανδρεία, Αυτοθυσία, Διχασμός & Διχόνοια