Antikorupcija Alb

FONDACIONI INSTITUTI SHOQËRIA E HAPUR - MAQEDONI
MAQEDONIA DHE KORRUPSIONI

GJENDJA DHE SFIDAT
konferencÒ e dytÒ, 10 NÒntor 2004
Botues:
Fondacioni Instituti shoqëria e hapur - Maqedoni
Për botuesin:
Vlladimir Millçin
Redaktorë:
Neda Korunovska
Dançe Danilovska
Përkthimi dhe lektorimi:

Abakus
Tirazhi:
250 ekzemplarë
Realizimi:
Magor, Shkup
CIP - Katalogizacija vo publikacija

Narodna i univerzitetska biblioteka †Sv. Kliment Ohridski# - Skopje
343.352(497.7)(062)
MAQEDONIA dhe korrupsioni - gjendja dhe sfidat / [redaktorë Neda Korunovska, Dançe
Danilovska]. - Shkup : Fondacioni Instituti shoqëria e hapur - Maqedoni, 2005. - 139 str. ; 21 sm
ISBN 9989-834-81-4
a) Korupcija - Makedonija - Sobiri

COBISS.MK-ID 61039370
PËRMBAJTJA
PARATHËNIA 5
MAQEDONIA DHE KORRUPSIONI - GJENDJA DHE SFIDAT

Ekspozetë e konferencës së dytë 9
KORRUPSIONI NË ARSIMIN E LARTË

Forumi Rinor Arsimor 121
IMPLIKIMET EKONOMIKE DHE POLITIKE TË KORRUPSIONIT

NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË
Qendra për analiza ekonomike 125
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 133
PJESËMARRËSIT E KONFERENCËS 137

PARATHËNIA
Para diç më shumë se dy viteve, Fondacioni Instituti shoqëria e hapur – Maqe-

doni e organizoi konferencën e parë "Maqedonia dhe korrupsioni: gjendjet dhe
sfidat", të dedikuar korrupsionit dhe luftës kundër tij. Kjo ngjarje, në të cilën u
promovua edhe hulumtimi i Robert Hislopit "Qetësi para stuhisë? – ndikimi i
rrjeteve tejkufitare, korrupsionit dhe kontrabandës mbi stabilitetin e Maqedonisë
dhe mbi sigurinë në rajon", shkaktoi interesim shumë të madh në opinionin pub-
lik, por edhe reaksione dhe sulme të stuhishme nga ana e pushtetit të atëhershëm
dhe nga vetë kryeministri.
Pushteti i ri, fituesi i zgjedhjeve të cilat u mbajtën në vjeshtë të vitit 2002,
premtoi luftë energjike dhe efikase kundër korrupsionit dhe çrrënjosje të tij. Të
mësuar prej përvojës së deritanishme me premtimet e politikanëve, pritjet tona
ishin më modeste. Pritnim që do të vendoset kornizë ligjore dhe rrjet institucional
për ndalje të korrupsionit dhe të krimit të organizuar, deri në shkallë që ata nuk
do t’i kërcënohen stabilitetit të shtetit dhe nuk do të paraqesin pengesë në rrugën
e Maqedonisë drejt BE-së.
Formimi i Komisionit shtetëror për pengim të korrupsionit, i Direksionit për
pengim të larjes së parave, i Policisë financiare, adoptimi i ligjeve nga ana e Par-
lamentit të RM-së, si dhe disa raste për të cilat u ngritën akuza, paralajmëronin që
pushteti i ri i mban mend premtimet e tij parazgjedhore. Por, me kalimin e kohës,
korrupsioni përsëri filloi të trokasë në dyer.
Të drejtat e gjera të diskrecionit të ministrave, mosrespektimi i obligimeve
ligjore për shpallje të tenderave, konfliktet e shpeshta të interesave të bartësve të
funksioneve publike, problemet me të cilat ballafaqohej Komisioni shtetëror në
marëdhëniet me organet qeveritare dhe me organet e ndjekjes dhe ngadalësia e
gjyqeve, krejt kjo e imponoi përshtypjen që Maqedonia po e humb betejën me
korrupsionin, përkatësisht që angazhimet për anti-korrupsion të pushtetit të ri
kanë rënë në harresë. Në periudhën mes konferencës së dytë dhe daljes së kësaj
broshure, ndodhën disa skandale të cilat edhe më shumë e zmadhuan brengosjen
e opinionit publik. Padyshim, më i madhi ishte dorëheqja e kryeministrit Hari
Kostov, e arsyetuar me akuza për korrupsion të një pjese të udhëheqësisë së njërit
5
prej partnerëve të koalicionit. Në frymën e praktikës veç më të zakonshme, edhe

këto akuza mbetën pa përfundim.
Akuzat për korrupsion te ne janë të shpeshta, por ajo që na brengos është
ngadalësia dhe mbylltësia e prokurorisë, që e tregoi edhe një hulumtim i Transa-
parencë – Maqedoni.
Ne u kujdesëm që, bashkë me thirrjet e dërguara për konferencën e dytë
"Maqedonia dhe korrupsioni: gjendjet dhe sfidat", ta distribuojmë edhe
broshurën me fjalimet e plota të të gjithë atyre që morën pjesë në konferencën e
parë, të mbajtur në pranverë të vitit 2002, si dhe librin "Analizë e plotë e do-
kumentacionit për ndihmën e dhënë për luftën kundër korrupsionit në Evropën
Juglindore".
Qëllimi ynë themelor ishte që, me ndihmë të politikanëve dhe të ekspertëve
të cilët e pranuan thirrjen tonë, të bëjmë krahasim të gjendjeve dhe trendeve të
atëhershme dhe të sotme - atëherë, posa të dalur prej konflikit luftarak, dhe sot,
"të freskët" në paradhomën e BE-së.
"Integrimi i brendshëm i Maqedonisë, si parakusht për integrim në Bashki-
min Evropian", kështu tingëllon misioni i Fondacionit Instituti shoqëria e hapur –
Maqedoni.
Pakkush te ne nuk do të pajtohet me shënimin që korrupsioni dhe krimi i
organizuar janë pengesat më të mëdha për evropeizimin e Maqedonisë. Retorika
për anti-korrupsion edhe në Maqedoni, edhe në Ballkan, shpeshherë shkon dorë
për dore me format më të rënda të korrupsionit.
Veç më disa vite, prej programit Iniciativa për anti-korrupsion të FISHHM-
së financohen projekte që i udhëheq vetë fondacioni, por edhe fushata dhe pro-
jekte tjera të parashtruara prej një numri të madh të institucioneve, organizatave
ose individëve që janë pjesë e shoqërisë qytetare. Sektori joqeveritar te ne ka
edhe obligim, edhe kapacitet që të kontribuojë për ndaljen e korrupsionit, pa
marrë parasysh atë se cila parti ose koalicion është në pushtet.
Një prej rezultateve të pritura prej konferencës së dytë ishte edhe Lista e re-
komandimeve, të pranuara me konsensus prej listës impresive të pjesëmarrësve,
të cilët bënë përpjekje serioze për ta tejkaluar përkatësinë partiake dhe orientimet
politike. Kjo, padyshim, paraqet garanci që Maqedonia ka kapacitet që të balla-
faqohet me korrupsionin, kuptohet, nëse ekziston vullnet i fuqishëm politik edhe
në eshalonet më të larta të pushtetit tonë ligjdhënës, ekzekutiv dhe gjyqësor.
6
Vullneti i qytetarëve që të mos jetojnë në një shtet që do të mbytet në kor-

rupsion është i padyshimtë.
Vlladimir Millçin
Drejtor ekzekutiv i
Fondacionit Instituti shoqëria e hapur - Maqedoni
7

Ekspozetë e konferencës së dytë
Suzana Kartova Kuzmanovska

Duke u nisur nga Programi për punë i Qeverisë së Republikës së Maqedonisë
2002-2006, të përfshirë edhe në Ekspozenë e mandatarit, kryetarit aktual të
Qeverisë, Qeveria edhe në periudhën e ardhshme (periudhën e mbetur të mandatit
të saj të përcaktuar me ligj), si qëllime prioritare, masa dhe aktivitete të parapara i
përcaktoi edhe segmentet e përforcimit të luftës kundër krimit të organizuar dhe
korrupsionit dhe të reformës së sistemit gjyqësor, të vështruara në mënyrë kom-
plementare dhe në vazhdimësi me aktivitetet tjera komplekse prioritare të Qever-
isë.
Përkatësisht, këto aktivitete prioritare të Qeverisë ajo i shndërroi në Vendim
për prioritetet strategjike të Qeverisë për vitin 2005, të sjellur më 6.09.2004 dhe
me ditën e hyrjes së tij në fuqi edhe de jure filloi procesi buxhetor për vitin 2005
dhe përgatitja e strategjisë fiskale në të cilën janë paraparë mjete të dedikuara për
financim të prioriteteve strategjike në suaza të të cilave ministritë dhe organet
tjera të administratës shtetërore i definojnë iniciativat dhe aktivitetet konkrete me
qëllim të kontribuimit ndaj realizimit të prioriteteve strategjike të Qeverisë, me të
cilat koordinon Sekretariati i përgjithshëm i Qeverisë.
Qeveria e Republikës së Maqedonisë e definon luftën kundër krimit të or-
ganizuar dhe korrupsionit si prioritet më të lartë që paraqet edhe vërtetim dhe
vazhdim të aktiviteteve për realizim të prioritetit veç më të pëcaktuar edhe në
Vendimin për prioritetet strategjike për vitin 2004, i cili përveç shfrytëzimit të të
gjitha instrumenteve juridike dhe ekonomike të cilat i qëndrojnë në dispozicion
shtetit, kërkon edhe ndërtim të kapaciteteve të reja institucionale dhe përforcim të
atyre ekzistuese, të cilat në vazhdimësi do të luftojnë kundër dukurive të këtilla të
dëmshme në shoqëri. Në këtë kontekst është edhe fakti që në disa vitet e fundit,
në bazë të hulumtimeve të opinionit publik dhe analizave të përfshirjes, shkaqeve
dhe pasojave të korrupsionit, në opinionin publik ekziston perceptim për prani të
lartë të korrupsionit, kurse investitorët e huaj konsiderojnë që ai është një prej
faktorëve kyç që ndikon për largim të investimeve të drejtpërdrejta, të domos-
9
doshme për zhvillim ekonomik dhe hapje të vendeve të reja të punës. Gjatë kësaj,
prevencioni dhe represioni i krimit të organizuar nuk guxojnë dhe nuk munden ta
dëmtojnë nevojën e respektimit të ligjeve në shtet. Në këtë kontekst, me rëndësi
të veçantë është përforcimi i bashkëpunimit mes organeve të cilat punojnë në lid-
hje me luftën kundër krimit të organizuar, tregtisë ilegale me drogë, armë dhe
njerëz.
Me adoptimin e Planit aksionar për partneritet evropian nga ana e Qeverisë
më 6.09.2004, që si dokument është i përcaktuar nga Vendimi për principet, pri-
oritetet dhe kushtet e përfshira në partneritetin evropian me Republikën e Maqe-
donisë, Qeveria e vërtetoi përkushtimin ndaj qëllimit strategjik për anëtarësim në
Bashkimin Evropian dhe përcaktimin për angazhim të plotë në realizimin e tij.
Qëllimi i këtij plani aksionar është ndërtimi i raportit të përgjegjshëm të organeve
të administratës dhe të të gjitha subjekteve për procesin e integrimit evropian
ndaj obligimeve të cilat rrjedhin nga ky proces, nxitja e iniciativitetit dhe mobi-
lizimi i resurseve ekzistuese njerëzore në dispozicion, si dokument që është
konzistent me Programin për afrim të legjislacionit të Bashkimit Evropian. Në
aspekt kohor, Plani aksionar e mbulon periudhën prej publikimit të Raportit për
stabilizim dhe asocim të vitit 2004, duke i përfshirë masat dhe aktivitetet e reali-
zuara në ndërkohë, si dhe detyrat të cilat janë parashtruar ashtu që t'i përgjigjen
plotësimit të prioriteteve afatshkurtëra dhe afatmesme, me qëllim që Plani ak-
sionar të ketë edhe konsekuencë logjike, edhe konsekuencë kohore.
Përkatësisht, në pjesën e tij të parë - Gjendja politike në fushën prioritare
(demokracia dhe qeverisja e së drejtës), është futur edhe kriteri politik (lufta
kundër korrupsionit). Në pajtim me Ligjin për pengim të korrupsionit ("Gazeta
zyrtare e Republikës së Maqedonisë" nr. 28/02), Komisioni shtetëror për pengim
të korrupsionit, në bazë të dispozitave ligjore nga neni 49, paragrafi 1, alinea 1, e
përgatiti dhe e solli Programin shtetëror për prevencion dhe represion të korrup-
sionit, i cili përmban Plan aksionar dhe rekomandime konkrete për masat dhe
aktivitetet e domosdoshme të cilat i ndërmarrin subjektet kompetente, me qëllim
që të krijohet sistem efikas për prevencion dhe represion të korrupsionit. Në ak-
tivitetet e përgatitjes së Programit shtetëror, Komisioni realizon bashkëpunim me
Qeverinë e Republikës së Maqedonisë dhe organet tjera kompetente të cilat kanë
ingjerenca në sferën e vendosjes dhe implementimit të sistemit efikas për luftë
kundër korrupsionit dhe me Parlamentin e Republikës së Maqedonisë, nëse mer-
ret parasysh obligimi ligjor nga neni 48, alinea 10 nga ndryshimet dhe plotësimet
e Ligjit për pengim të korrupsionit, në pajtim me të cilin Komisioni shtetëror
10
parashtron Raport vjetor për punën e vet dhe për masat dhe aktivitetet e ndër-
marra deri te Parlamenti i Republikës së Maqedonisë, kurse e dërgon deri te
Kryetari i Republikës, Qeveria e Republikës së Maqedonisë dhe mjetet për in-
formim publik.
Pjesa më e madhe e monitoringut të implementimit të masave të propozuara
(rekomandimeve dhe afateve), të përcaktuara në matricat dhe në Planin aksionar
të Programit shtetëror, i janë besuar Komisionit shtetëror si organ kompetent që e
kryen sublimatin dhe e përcakton shkallën e implementimit të Programit shtetëror
nga ana e Qeverisë dhe organeve tjera shtetërore.
Masat për prevencion dhe represion të korrupsionit të përfshira në Pro-
gramin shtetëror bazohen në respektimin e plotë të të drejtave dhe lirive të
njeriut, të përfshira në Kushtetutën dhe në ligjet e Republikës së Maqedonisë dhe
dokumentet ndërkombëtare, kurse posaçërisht në Konventën evropiane për liritë
dhe të drejtat themelore njerëzore.
Duke e pasur parasysh që bëhet fjalë për aktivitete komplekse të cilat duhet
të ndërmerren nga ana e institucioneve dhe ministrive kompetente të resorëve, me
rëndësi të jashtëzakonshme është koordinimi dhe bashkëpunimi mes tyre dhe
përcjellja e realizimit. Në favor të kësaj është edhe aktiviteti i Qeverisë në
periudhën e deritanishme me propozim dhe përcaktim të tekstit për ndryshimet
dhe plotësimet e Ligjit për pengim të korrupsionit, të sjellura nga Parlamenti i
Republikës së Maqedonisë dhe të publikuara në ("Gazeta zyrtare e Republikës së
Maqedonisë" nr.46/04), me të cilat institucionalisht u përforcua Komisioni
shtetëror për pengim të korrupsionit.
Nuk mund të priten ndryshime fundamentale në këtë plan pa konsensus të
gjerë nacional dhe politik në lidhje me pasojat e rrezikshme nga korrupsioni,
rëndësinë e masave antikorruptive dhe të qenët konsekuent në implementimin e
tyre, së këndejmi edhe masat për luftë kundër korrupsionit janë të përfshira edhe
në prioritetet - reforma e administratës publike, reforma e gjyqësisë, furnizimet
publike, reforma e policisë, dogana dhe lufta kundër krimit të organizuar.
Si prioritet afatshkurtër jo rastësisht është avancimi i luftës kundër korrup-
sionit me përforcim të kapaciteteve institucionale për hetim dhe zbulim të kry-
erësve të korrupsionit; përmirësim të koordinimit dhe sigurim të bashkëpunimit
më të madh mes trupave për zbatim të ligjeve dhe Komisionit shtetëror; për-
mirësim të këmbimit të informatave për rastet e lidhura me korrupsion mes shër-
bimeve të cilat janë të ngarkuara me zbulimin, hetimin dhe ndjekjen gjyqësore të
rasteve të konstatuara. Në funksion të kësaj, Qeveria e përgatiti dhe e përcaktoi
11
tekstin e ri të Ligjit për prokurori publike, të cilin e solli Parlamenti i Republikës

së Maqedonisë dhe është publikuar në ("Gazeta zyrtare e Republikës së Maqe-
donisë" nr. 38/04).
Së këndejmi, si prioritet afatmesëm është përcaktuar arritja e rezultateve
konkrete në luftën kundër korrupsionit në të gjitha nivelet e nëpërmjet zbatimit
përkatës ligjor dhe të drejtë të Programit për luftë kundër korrupsionit, me
shkallë të lartë të implementimit nga ana e ministrive kompetente të rekomandi-
meve të përfshira në Programin shtetëror. Në funksion të kësaj është edhe ak-
tiviteti i Qeverisë në propozimin dhe përcaktimin e ligjeve të reja dhe sjellja e
tyre nga ana e Parlamentit të Republikës së Maqedonisë, si për shembull Ligji për
financimin e partive politike ("Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë" nr.
76/04), Ligji për partitë politike ("Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë"
nr. 76/04), Ligji për prekurzorët ("Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë"
nr. 37/04), Ligji për azil dhe mbrojtje të përkohshme ("Gazeta zyrtare e Repub-
likës së Maqedonisë" nr. 49/03), ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për kalim të
kufirit shtetëror dhe për lëvizje në brezin kufitar ("Gazeta zyrtare e Republikës së
Maqedonisë" nr. 19/04), si dhe aktet të cilat i përgatiti Qeveria dhe i solli Parla-
menti: Strategjia për menaxhim të integruar kufitar me Plan aksionar për zbatim
të saj; Strategjia për reformë në polici dhe Plani aksionar për zbatim të saj dhe
Plani për aktivitete për luftë kundër krimit të organizuar.
Në funksion të operacionalizimit të zbatimit të reformës në gjyqësi, të cilën
Qeveria e përcaktoi si prioritet më të lartë strategjik, Ministria e drejtësisë e për-
gatiti dhe e dorëzoi në procedurë qeveritare Propozimin e strategjisë për reformë
të sistemit gjyqësor me anekse dhe Planin aksionar për implementim. Reforma
duhet patjetër të realizohet si pjesë përbërëse e projektit komplementar të refor-
mave të sinkronizuar mirë. Dy punktet kyçe në të cilat mbështetet reforma e gjy-
qësisë janë përforcimi i pavarësisë së saj dhe rritja e efikasitetit, përkatësisht ar-
ritja e pavarësisë gjyqësore me qëllim që të sigurohet paanshmëri e plotë në
vendimmarrjen e gjykatësve, prej së cilës në masë të madhe varet edhe funk-
sionimi i institucioneve tjera gjyqësore.
Qëllimi i përgjithshëm i strategjisë është ndërtimi i sistemit funksional dhe
efikas gjyqësor të bazuar në standardet juridike evropiane, ku si pika kyçe të cilat
e përcaktojnë pavarësinë e gjyqësisë janë shënuar: seleksioni, zgjedhja dhe
shkarkimi i gjykatësve, trajnimi i tyre dhe financimi i gjyqësisë. Rritja e efi-
kasitetit të gjyqësisë supozon edhe ndryshim të më shumë segmenteve të sistemit
gjyqësor, me të cilin duhet të largohen faktorët që ndikojnë mbi zgjatjen e proce-
12
durave, dobësitë në legjislacionin procesor, vendosja e papërshtatshme organiza-

tive e gjyqësisë, mosekzistimi i sistemit të zgjidhjes alternative të kontesteve, etj.
Gjithashtu, organizata e prokurorisë publike me të gjitha pikat e saj prekëse e
thekson nevojën për mbindërtim të kornizës kushtetuese juridike të pozitës së
pavarur të prokurorisë publike në drejtim të sigurimit të mënyrës së re të
emërimit të prokurorëve publikë, si dhe të vendosjes organizative dhe rritjes së
efikasitetit të funksionit themelor të ndjekjes penale në pajtim me ligjin e ri për
prokurori publike. Duke i pasur parasysh analizat e deritanishme, si dhe
vlerësimet nga ana e institucioneve të mirënjohura ndërkombëtare në lidhje me
funksionimin e sistemit gjyqësor në shtet, të cilat e shënojnë faktin që sistemi
ballafaqohet me një varg dobësish, Qeveria e Republikës së Maqedonisë në peri-
udhën e kaluar ndërmori edhe hapa seriozë në planin e reformës së sistemit gjy-
qësor nëpërmjet ndryshimeve dhe plotësimit të legjislacionit material procesor, si
dhe të reformës strukturore, e cila i përfshin marrëdhëniet mes institucioneve të
caktuara të sistemit gjyqësor, organizimin e tyre të brendshëm dhe kompetencat.
Përkatësisht, Qeveria i përgatiti dhe Parlamenti i solli ndryshimet dhe plotësimet
e kodit penal, të shpallura në Gazetën zyrtare numër 19 të këtij viti, me të cilat
përforcohet politika ndëshkuese, ridefinohet sistemi i sanksioneve dhe implemen-
tohen standardet e shumta obligative ndërkombëtare të cilat u përgjigjen sfidave
të kohës dhe paraqitjes së formave të reja të krimit, e posaçërisht të formës së tij
të organizuar. Qeveria e propozoi, kurse Parlamenti e solli ligjin për ndryshime
dhe plotësime të ligjit për procedurë penale, të shpallur në Gazetën zyrtare të
RM-së nr. 74 të këtij viti, me të cilin ridefinohet sistemi i dërgimit, u krijua bazë
ligjore për zbatim të masave speciale të hetimit, përshpejtim të procedurës dhe
eliminim të mundësisë për zgjatje të saj, si dhe përgatitje dhe sjellje nga ana e
Parlamentit të ligjit për pengim të larjes së parave dhe të të ardhurave tjera prej
veprave të ndëshkueshme, si dhe organizim dhe kontroll të zbatimit të tyre. Me
qëllim dhe në funksion të përfocimit të pavarësisë së gjyqësisë në afat të mesëm
do t'i qaset ndryshimeve të dispozitave ligjore të cilat kanë të bëjnë me mënyrën e
zgjedhjes së gjykatësve, ridefinimin e vendosjes së tyre, si dhe me ridefinimin e
vendosjes, rolit dhe përbërjes së Këshillit gjyqësor republikan, përkatësisht sjell-
jes së ligjit të ri për Këshill gjyqësor republikan, i cili do të harmonizohej me
ndryshimet kushtetuese në lidhje me përbërjen, ingjerencat dhe zgjedhjen e
anëtarëve të këshillit gjyqësor, pavarësisht prej emrit të tij. Në lidhje me organ-
izimin dhe ingjerencat e gjyqeve, është e domosdoshme ndërmarrja e masave të
drejtuara kah ndryshimi i ligjit për gjyqet. Gjithashtu, si grykë më ngushtë në
13
punën e gjyqeve themelore janë lëndët kundërvajtëse, kurse për tejkalim të këtij
problemi të ri akut janë ndërmarrë aktivitete drejt përgatitjes së ligjit të ri për
kundërvajtje, i cili veç më është adoptuar në Parlamentin e Republikës së Maqe-
donisë në fazën e tij të parë, si dhe nevoja për ndërmarrje të aktiviteteve të mëtut-
jeshme për ndryshime edhe të dispozitave kushtetuese me të cilat është paraparë
kompetencë ekskluzivisht gjyqësore e kundërvajtjeve si lloj i veprave të ndësh-
kueshme. Gjithashtu, zbatimi i deritanishëm i ligjit për procedurë ndërgjyqëse
tregoi dobësi të caktuara, dhe për këtë shkak u imponua nevoja e sjelljes së ligjit
të ri për procedurë ndërgjyqëse, të cilin Qeveria e ka propozuar, e ka përcaktuar
dhe veç më është dorëzuar në Parlamentin e Republikës së Maqedonisë për
shqyrtim, në fazën e tij të parë. Realizimi i aktgjykimeve qytetare, që paraqet një
prej problemeve më të mëdha në gjyqësi, e imponoi nevojën e përgatitjes së ligjit
të ri për realizim dhe sigurim nga ana e Qeverisë, me të cilin reduktohen bazat
për shfrytëzim të instituteve ankesë dhe kundërshtim, kurse do të zhvillohet sis-
tem për realizim jashtë gjyqeve prej personave të autorizuar, të cilët do të fitojnë
leje për punë nga ministri i drejtësisë, dhe Parlamenti e adoptoi të atë në fazën e
tij të parë. Në periudhën e ardhshme Qeveria e RM-së do t'i qaset edhe përgatitjes
së ligjit për konfliktin e interesave, i cili do të ishte në funksion të realizimit të
dispozitave ligjore të përfshira në nenet 37 dhe 38 të Ligjit për pengim të korrup-
sionit, si dhe ndryshimit dhe plotësimit të Ligjit për realizim të sanksioneve me
qëllim të harmonizimit të dispozitave të tij me ndryshimet në Kodin e ri penal për
shkak të nevojës së ridefinimit të statusit të institucioneve ndëshkuese për-
pirësuese. Në pajtim me ingjerencat e veta ligjore për dhënie të mendimit për
propozime të ligjeve me rëndësi për pengim të korrupsionit, kurse në pajtim me
aktivitetet e marra vesh për bashkëpunim me Qeverinë e RM-së për vitin 2004,
Komisioni shtetëror për pengim të korrupsionit iu drejtua Qeverisë me kërkesë që
t'i dorëzohen për mendim ato projekte ligjore të cilat Qeveria në programin për
punë për vitin 2004 i ka paraparë për muajt tetor, nëntor dhe dhjetor, nëse Qeve-
ria nuk i ka përcaktuar ato. Qeveria me shkresë të saj e lajmëroi komisionin
shtetëror për pengim të korrupsionit për shkallën e deritanishme të përgatitjes së
këtyre projekteve ligjore të përgatitura prej ministrive kompetente, me vërejtje që
ato do të mund t'i merrnin prej përgatitësve të akteve, varësisht nga ajo se në
cilën fazë është teksti i ligjit që përgatitet. Në bazë të bashkëpunimit të ndërsjellë
dhe dinamikës së marrë vesh mes Qeverisë së RM-së dhe komisionit shtetëror
për pengim të korrupsionit, Qeveria në mbledhjen e fundit të mbajtur më
08.11.2004, e solli udhëzimin për bashkëpunim të organeve të administratës
14
shtetërore, ndërmarrjeve publike, institucioneve publike dhe personave tjerë ju-

ridikë që disponojnë me kapital shtetëror me Komisionin shtetëror për pengim të
korrupsionit. Përkatësisht, sjellja e tij është rezultat i nevojës për bashkëpunim të
ngushtë mes organeve të pushtetit shtetëror, përkatësisht organeve gjyqësore,
policisë dhe organeve dhe organizatave tjera të administratës shtetërore, edhe atë
jo vetëm me shtetin, por edhe me shtetet anëtare të Bashkimit Evropian. Për këto
arsye edhe u propozua sjellja e këtij udhëzimi, që në mënyrë të caktuar do ta për-
forcojë dhe do ta lehtësojë bashkëpunimin e organeve të administratës shtetërore,
ndërmarrjeve publike, institucioneve, në pajtim me Ligjin për institucionet, i cili
gjithashtu gjendet në procedurë parlamentare, dhe personave tjerë juridikë të cilët
disponojnë me kapital shtetëror me Komisionin shtetëror për pengim të korrup-
sionit, si supozim i rëndësishëm për realizim të ligjit të ri, për ndryshimet dhe
plotësimet e ligjit për korrupsion, në të cilin janë përcaktuar supozimet normative
për punë racionale, të drejtë, azhurne dhe ligjore të organeve të administratës
shtetërore që janë në korelacion të drejtpërdrejtë me realizimin e funksioneve dhe
detyrave të tyre, dhe njëkohësisht duke paraparë masa preventive dhe represive
për pengim të mundësive të ndryshme për keqpërdorim të pozitës së bartësve të
pushtetit për interesa të caktuara personale, familjare ose grupore. Dispozitat e
udhëzimit të cilat udhëzojnë në dorëzimin e informatave deri te Komisioni
shtetëror, dhe të cilat janë të mbrojtura me disa prej shkallëve të klasifikimit, or-
ganet dhe organizatat e sektorit publik dhe shtetëror do të duhet patjetër t'i
dorëzojnë informatat në pajtim me dispozitat e ligjit të ri për informata të klasifi-
kuara, të cilin e shqyrtoi dhe e përcaktoi Qeveria, kurse e solli Parlamenti dhe ai
është shpallur në Gazetën zyrtare të RM-së numër 9 të këtij viti. Ju faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit, zonja Kartova. Tani ia jap fjalën profesorit Nikolla Tupançeski:
Nikolla Tupançeski
Faleminderit për fjalën e dhënë. Unë do të përpiqem t'i përgjigjem temës që na
është parashtruar sot si detyrë - Aspektet e ndryshme të korrupsionit në R.M. Unë
shpresoj që observimi im do të jetë diçka më i ndryshëm se sa diskutuesi para-
prak, sepse mua pozita më jep të drejtë të jem pak më i lirë në shpjegimin tim,
ashtu që do të përpiqemi të gjejmë pika të përbashkëta prekëse, të këmbejmë
mendime, dhe nëse ka nevojë edhe në ndonjë pjesë të pastrojmë disa gjëra që
15
konsiderojmë se janë të kontestueshme. Unë do të filloja nga fundi i diskutuesit

paraprak: Qeveria në mbledhjen e saj të fundit ka sjellur udhëzim për bash-
këpunim mes organeve të administratës shtetërore, më besoni që deri tani nuk
respektohej obligimi ligjor për bashkëpunim mes organeve të administratës
shtetërore, iluzore është të pritet që me udhëzim të qeverisë do të përmirësohet ky
bashkëpunim. Unë e përshëndes këtë udhëzim, që është në funksion të lehtësimit
të bashkëpunimit dhe kështu me radhë, por mosrespektimi i obligimeve të deri-
tanishme ligjore për bashkëpunim mes më shumë organeve të administratës
shtetërore është më se evident. Kemi më shumë shembuj gjatë disa muajve të
fundit ku organe të rëndësishme të administratës shtetërore komunikojnë mes
mjeteve për informim publik, fatkeqësisht them edhe vetëm nëpërmjet mjeteve
për informim publik, duke i paraqitur qëndrimet e tyre të kundërta, duke i paraqi-
tur shikimet e tyre të një situate të njëjtë të një ngjarjeje të njëjtë, dhe ajo që mbe-
tet si e posaçme të shënohet që mbesin në pozitat e veta me dëshirë që të bash-
këpunohet më tutje. Nëse ky udhëzim, të mos përsëritem, paraqet lehtësim të
bashkëpunimit, është me të vërtetë për t'u përshëndetur, por, prapë e them që jam
pak skeptik ndaj kësaj çështjeje sepse edhe deri tani ekzistonte obligim për bash-
këpunim mes organeve që u përmendën paraprakisht. Do të duhej t'i paraqes
shikimet e mia, observimin tim rreth korrupsionit në sektorin publik, hajde kor-
rupsioni në sektorin publik, unë pak do ta parafrazoja këtë korrupsioni dhe sek-
tori publik. Mos të jetë që prej përpara supozojmë që është dëshmuar korrupsioni
e kështu me radhë. Ekzistojnë më shumë momente, më shumë gjëra të cilat do të
kisha dashur t'i paraqes, kurse do të duhej të paraqisnin vetëm një kallëzim, kon-
statim të gjendjeve që në këtë moment, si që përmendi zotëri Millçini, ndoshta si
temë pak është harruar korrupsioni, por korrupsioni si fenomen është gjithnjë më
i pranishëm në shoqërinë maqedonase. Do të filloja si një prej mangësive më të
mëdha të administratës publike, duke e përfshirë këtu administratën shtetërore,
edhe më tutje janë të drejtat e gjera ose tepër të gjera të diskrecionit, autorizimet
e diskrecionit që u janë lënë bartësve të funksioneve publike. Disa ditëve të fun-
dit jemi dëshmitarë që kemi shkelje flagrante të autorizimeve të caktuara të disk-
recionit nga ana e funksionarëve të lartë. Unë do të dëshiroja ta kuptoj këtë si
interpretim të gabuar të së drejtës, por në çdo rast mbetet përshtypja që bëhet
fjalë për sjellje të vendimit që nuk është në pajtim me të drejtën, nga njëra anë,
kurse nga ana tjetër edhe një herë vërtetohet që të drejtat e diskrecionit, autor-
izimet e diskrecionit në R.M. shpeshherë dinë të jenë lëndë e arbitrarizmit ose
lëndë e keqpërdorimit. Kështu që ajo që do të duhet patjetër të bëhet në të
16
ardhmen, e të jetë në funksion të përmirësimit të gjendjeve në sektorin publik,

është që autorizimet, përkatësisht të drejtat e diskrecionit të bartësve të funksion-
eve publike të reduktohen në minimum, të gjithë e dimë që pa autorizime diskrete
vështirë mund të arrihen rezultate, por ajo që brengos është zbatimi i pandërgjeg-
jshëm i autorizimeve të përcaktuara të diskrecionit. Në këtë drejtim, në këtë kon-
tekst do të doja të them që është bërë përpjekje edhe me ndryshimet dhe
plotësimet e Kodit penal të RM-së, është futur, është statuuar inkriminimi i cili
do të duhej ta mbulojë këtë fushë, inkriminimi është me emërtim puna e
pandërgjegjshme në ekonomi, puna e pandërgjegjshme në shërbim, ky lapsus
ndoshta është në funksion të kësaj që e thashë, sepse më parë ekzistonte punë e
pandërgjegjshme në ekonomi, por besomëni që ky inkriminim punë e
pandërgjegjshme në ekonomi që ekzistonte kohë të gjatë në truallin maqedonas
mbeti normë e pazbatuar aq shpesh. Unë nuk jam optimist i madh kur bëhet fjalë
edhe për këtë inkriminim, kur bëhet fjalë rreth zbatimit të tij. Puna e pandërgjeg-
jshme në shërbim, unë e kuptoj intencën e ligjdhënësit që duhet t'i vihet fund
keqpërdorimit të të drejtave të diskrecionit. Ky është kuptimi i ligjdhënësit. Por,
besoni që ashtu si që është statuuar në Kodin penal lë vend për pesimizëm. Duhet
që kolegët gjykatës, kolegët prokurorë dhe përfaqësuesit e Ministrisë së punëve
të brendshme të dëshmojnë që ai që i ka ato të drejta të diskrecionit pandërgjeg-
jshëm, ashtu qartas pandërgjegjshëm i ka zbatuar. Qartas dhe pandërgjegjshëm
sipas meje janë kategori psikologjike. Do ta ketë shumë vështirë ai që duhet të
dëshmojë që e drejta e diskrecionit është zbatuar në mënyrë të pandërgjegjshme
nga ana e funksionerit. Në të drejtën pothuajse gjithmonë, hajde jo gjithmonë, më
së shpeshti operohet me kategorinë a ekzistojnë elemente të kundërligjshmërisë
ose nuk ekzistojnë elemente të kundërligjshmërisë. Ja të themi një ministër
pandërgjegjshëm e zbaton të drejtën e diskrecionit. A do të thotë zbatimi i
pandërgjegjshëm i të drejtës së diskrecionit njëkohësisht edhe kundërligjshmëri.
Jo gjithmonë pandërgjegjshmëria mund të kualifikohet si kundërligjshmëri. Ai ka
të drejtë të diskrecionit dhe nëse e keqpërdor atë të drejtë të diskrecionit atëherë
ekzistojnë elemente të keqpërdorimit. Por, me të vërtetë do ta kenë problem
dëshmimin e ndërgjegjshmërisë si kategori. Gjëja e dytë të cilën do të kisha
dashur ta shënoj është krijimi, vendosja e sistemit të meritës (merit sistemit) në
sektorin publik, kjo në mënyrë të parafrazuar do të thotë përcaktim që, në bazë të
rregullave rreptësisht të caktuara, në bazë të procedurës rreptësisht të caktuar, të
punësohen persona në sektorin publik, por edhe jo vetëm të punësohen por edhe
të avancohen. Përshtypja ime është që, edhe përpos dëshirave të mira, edhe për-
17
pos qëllimeve të mira që janë dhënë në Ligjin për nëpunës shtetërorë, ende nuk
është rrumbullakësuar deri në fund merit sistemi. Le të jemi pak praktikë. Nuk di,
para ca kohësh Sekretariati i përgjithshëm i Qeverisë së R.M.-së kishte shpallur
konkurs për pranim të personave që do të duhej të plotësojnë vende të caktuara të
punës në cilësi të nëpunësve shtetërorë. Tërë kohën sillej mendimi që thjesht,
edhe përpos dispozitave në Ligjin për nëpunës shtetërorë, si duhet të zbatohet
tërë puna që të arrihet deri te qëllimi, sikur nuk ishin respektuar disa dispozita të
Ligjit për nëpunës shtetërorë. U shpall konkursi, u thirrën në bisedë, u thirrën
gjithashtu edhe në Agjencinë për nëpunës shtetërorë dhe, në fund, edhe përpos
asaj që kishte dhjetë njerëz të paraqitur për një vend pune, kjo është informata
ime, nuk ishte plotësuar një pjesë e vendeve që ishin paraparë për punësime të
reja. Athua kandidatët nuk i plotësojnë kriteret të cilat janë të domosdoshme për
ta fituar këtë cilësi të nëpunësit shtetëror ose bëhet fjalë për diçka tjetër. Dua që
zëshëm të komentoj edhe përpos dëshirës për futje të merit sistemit, përshtypja
ime është që në R.M. ende mbizotëron spoil sistemi, që thjesht përkaësia politike
ose marrëveshja politike, ose partizimi i strukturave të caktuara sjellin hajde të
them deri te problematizimi gjatë pranimit të nëpunësve të rinj shtetërorë. Do të
thotë, thjesht ekziston kolizion nga njëra anë mes merit sistemit, dhe nga ana
tjetër pranimit në bazë të kriterit përfaqësimi i drejtë i grupeve etnike e kështu me
radhë. Konsideroj që nuk ekziston kurrfarë shansi, kurrfarë mundësie që bara-
bartë të shkojnë të dy kriteret. Thjesht, ose do të respektohet merit sistemi, ku
ekzistojnë rregulla rreptësisht të përcaktuara si punësohet një person dhe si avan-
cohet, nga ana tjetër kemi obligim tjetër i cili ndoshta rrjedh prej akteve tjera ju-
ridike, por ajo që është vërejtja ime e madhe, serioze është që njëkohësisht nuk
mund të zbatohen të dy sistemet. Sipas meje, ato përjashtohen njëra me tjetrën.
Fillova të flas për partizimin ose politizimin e sektorit publik. Nuk mund ta fshe-
him faktin që ekziston një gjë e këtillë, që kjo dukuri është evidente në R.M.,
mundemi vetëm të qëllojmë sa është dinamika, sa është vëllimi, sepse duhet të
jemi të sinqertë, këtu nuk është bërë ndonjë hulumtim më i madh, më serioz sis-
tematik, por edhe prej atyre hulumtimeve që i kemi deri tani, pjesa më e madhe e
të të pyeturve tregojnë që ekziston partizim, përkatësisht politizim në sektorin
publik. Përsëri do të kthehem në terrenin e Ligjit penal, në fushën e Kodit penal.
Për një kohë më të gjatë në Kodin penal ekziston inkriminimi ndërmjetësimi
kundërligjor. Bëhet fjalë për vepër serioze penale ku ligjdhënësi është kërcënuar
me dënim prej pesë viteve burgim nëse dikush, duke e shfrytëzuar ndikimin ose
pozitën e vet, ndikon mbi sjelljen e ndonjë vendimi ose gjatë punësimit, ose gjatë
18
nuk di çka. Besoni, nëpër statistika, flas për statsitika sepse përpiqesha që duke
hulumtuar në më shumë institucione të arrij deri te një e dhënë e caktuar, unë nuk
gjeta, ja këtu janë kolegët gjykatës dhe prokurorë, nuk gjeta të dhënë që deri tani
ekziston paraqitje e parashtruar penale për ndërmjetësim kundërligjor.
Ndërmjetësimi kundërligjor, ose si që gjithashtu e quajnë në mënyrë popullare
tregtia e interesave seriozisht kap një pjesë më të madhe të indit shoqëror dhe unë
do të thoja që kjo paraqet tip atipik të deliktit korruptiv, sepse nuk e keni atë
klasikë dhënie marrje e kështu me radhë, thjesht bëni tregti me pozitën tuaj sho-
qërore. Me të vërtetë, ekzistimi i këtij inkriminimi, që nuk është më i ndryshëm
se inkriminimet në legjislacionet e shteteve tjera evropiane, them për fat të keq në
R.M. deri më tani nuk ka gjetur zbatim. Sa u përket organeve të administratës
shtetërore, unë mendoj që sipas meje duhet t'i jepen ingerenca pak më të mëdha
Agjencisë për nëpunës shtetërorë. Kam ndjenjë që disi anashkalohet roli i Agjen-
cisë për nëpunës shtetërorë. Thjesht, ka dikush pjesë të vet edhe në merit sistemin
dhe në përgjithësi rreth statusit përcaktimit të nëpunësve shtetërorë. Por, ajo që
brengos, dhe kjo është zhvendosur edhe në një pjesë të dispozitave të Ligjit për
nëpunës shtetërorë, që prapëseprapë struktura udhëheqëse në ministri ose në min-
istritë dhe kështu me radhë janë ata që e japin fjalën e fundit edhe gjatë zgjedhjes
së të punësuarve të rinj, nëse doni nëpunës shtetërorë, por edhe gjatë zgjedhjes së
nëpunësve tjerë udhëheqës shtetërorë. Thjesht e dini formohet komision, atë ko-
mision e formon ministri dhe në bazë të atij komisioni treanëtarësh që e formon
ministri zgjedhet në bazë të vlerësimit të ministrit, kjo nuk e obligon ministrin
mund t'u shkojë sipas asaj liste të kandidatëve të propozuar, por mund të zgjedhë
edhe ndonjërin që nuk është i pari në atë listë të kandidatëve të evidentuar. Do të
thotë, prapëseprapë them nuk është përpunuar deri në fund merit sistemi i cili me
të vërtetë në të ardhmen do të duhej të paraqesë një prej aktiviteteve themelore
për përmirësim të gjendjeve në sektorin publik. Ajo që është interesante dhe që
mundet gjithashtu të projektohet në këtë fushë është edhe futja e edhe një ink-
riminimi të ri në Kodin penal, ai është inkriminimi për mosparaqitje të pronës së
fituar joproporcionale. Mosparaqitja e pronës së fituar joproporcionale me të
vërtetë gjithashtu paraqet një qëllim të mirë, dëshirë të mirë të ligjdhënësit që
personi që është zyrtar, që është funksioner i zgjedhur ose i emëruar, nëse
parashtron të dhëna të rrejshme për gjendejn e vet pronësore, mund të marrë
dënim me burg prej pesë viteve. Hajde, është dhënë bazë e mirë, është dhënë
mundësi e mirë për ata që e zbatojnë të drejtën në të ardhmen të mos jetë argu-
ment që nuk ekziston dispozitë ligjore për sanksionim të personave zyrtarë të
19
cilët japin të dhëna të rrejshme për pronën e tyre. Ashtu që do të thotë në të

ardhmen pres që ky inkriminim të bëhet pjesë hajde të themi e më shumë proce-
seve gjyqësore ku me të vërtetë do të kuptohej si prevencion i vetëm i përgjith-
shëm që nesër, pasnesër, cilido që është person zyrtar në një mënyrë të caktuar të
falsifikuar e paraqet pronën e vet, nuk e plotëson obligimin e vet që është përcak-
tuar me ligj, që definitivisht do të duhet patjetër të sanksionohet. E posaçme është
çështja të cilën gjithmonë ashtu përpiqem që në asnjë takim mos ta harroj, çështja
rreth konfliktit të interesave. Nuk mund të themi që në R.M. nuk ka dispozita për
konflikt të interesave, ka dispozita në Ligjin për pengim të korrupsionit, por qën-
drimi im është që ato dispozita sa janë dhënë dhe ashtu siç janë dhënë nuk janë të
mjaftueshme që të përcaktohet a ekziston me të vërtetë konflikt i interesave.
Sepse konfliktin e interesave nuk mund ta zbulojmë vetëm në organet e adminis-
tratës shtetërore ose nuk di çka, konflikt të interesave mund të shohim, mund të
kërkohet gjithkund ku flasim për vepra penale kundër detyrës zyrtare, e kështu
me radhë. Thjesht do të thotë angazhimi im për të ardhmen është që sa më shpejt
që është e mundshme të kompletohet korniza ligjore, të largohen në largimin e
shkaqeve për korrupsion. Kjo kornizë ligjore do të mund të kompletohej me
sjellje të ligjit të ri për konflikt të interesave, ku rreptësisht do të përcaktohen
rregullat në cilin rast ka konflikt të interesave. Do të thotë edhe procedura nga
njëra anë, kurse nga ana tjetër kuptohet duhet të jenë edhe pasojat juridike nëse
ekziston konflikt i interesave. Gjithashtu, duhet patjetër të përmend që njëra prej
vërejtjeve të grupit të shteteve për pengim të korrupsionit në Këshillin e Evropës
është rreth transparencës, shkallës së hapjes së sektorit publik në R.M. Kjo nuk
është vërejtje që ka të bëjë me R.M.-në, por definitivisht konsiderojnë që në
Maqedoni është më e shprehur si dukuri. Thjesht ja do të them, që mos ta zgjas
edhe në këtë çështje me sjelljen e Ligjit për qasje deri te informatat me karakter
publik pres që të tejkalohet kjo situatë, sepse prapëseprapë kjo i përcakton rregul-
lat si të arrihet deri te informata nga sektori publik, por jo vetëm kjo, thjesht do të
nevojitet angazhim i yni më i madh që ja në këtë moment, deri sa të sillet ky ligj
për qasje deri te informatat, të azhurnohen web-faqet e ministrive të caktuara, të
azhurnohen faqet e organeve të caktuara shtetërore e kështu me radhë. Sepse me
të vërtetë, besoni që për të arritur deri te një e drejtë e caktuar është problem se-
rioz në R.M. Dhe ajo me të cilën do të kisha dashur të përfundoj është insistimi
në sistemin njësportelik si mundësi për tejkalim të gjendjeve të caktuara në R.M.
kur bëhet fjalë përsëri si emërues kur bëhet fjalë për korrupsionin. Ka disa
përpjekje për sistem njësportelik, por unë konsideroj që duhet të punohet edhe
20
shumë sepse për të është e nevojshme infrastrukturë e mirë, nuk mundet që

brenda natës të tejkalohen disa pengesa që der tani janë paraqitur në R.M. sepse
të gjitha këto gjëra që i thashë unë i konsideroj si shkaqe si etiologji që sjell deri
te paraqitja e korrupsionit. Mendoj që ekzistimi i sistemit njësportelik do të kon-
tribuonte në zvogëlimin e fendomenit të korrupsionit në R.M. Ju faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit profesor Tupançeski. Mirë, unë mendoj që kemi një sfidë të
shkëlqyeshme për diskutim. Tani kishim mjaft dallime në mendimet e prezen-
tuesve, mendoj që disa tema u imponuan në disa mënyra dhe ndoshta nuk duhet
t'i harrojmë së pari çështjen e të drejtave tepër të gjera të diskrecionit. E theksoj
këtë për shkakun e thjeshtë që kjo ishte njëra prej temave në prezentimet e kon-
ferencës së parë për korrupsionin. Ato ishin posaçërisht të theksuara nga ana e
profesorit Borçe Davitkovski atëherë në prezentimin e tij. Dhe dua vetëm të para-
lajmëroj që në forumin e organizatave joqeveritare, që do të mbahet në fillim të
dhjetorit, një prej diskutimeve, përkatësisht prezentimeve, do t'i dedikohet
pikërisht të drejtave të diskrecionit, në këtë moment punohet një hulumtim që
duhet që në një mënyrë të qartë të tregojë sa janë ato dhe çka po ndodh me to.
Është e qartë që njerëzit të cilët kanë pushtet vështirë heqin dorë nga të drejtat e
tyre të diskrecionit dhe që këtu ka një hapësirë të madhe, pa marrë parasysh atë
se çfarë ligjesh sjellim dhe kështu me radhë, dhe që në këtë hapësirë janë të
mundshme llojlloj gjërash. Tema e dytë që u imponua, që nuk e kishim në kon-
ferencë sepse atëherë nuk ekzistonte Komisioni shtetëror, është relacioni mes
organeve shtetërore dhe Komisionit, përkatësisht mes organeve administrative
dhe komisionit, pushtetit, ministrive, Qeverisë e kështu me radhë dhe këtu kishim
mjaft shkëndi dhe mendoj që do të jetë shumë interesante t'i dëgjojmë edhe për-
vojat nga relacioni i tanishëm i cili jo gjithmonë ishte bashkëpunim. Ja, unë tani
për tani disi do të ndaja dy motive. Urdhëroni, kush paraqitet për diskutim. Zotëri
Gjorgji Naumov, nëse nuk gënjehem kryetar i komisionit të VMRO-DPMNE-së
për luftë kundër korrupsionit.
Gjorgji Naumov
Faleminderit. Nuk ka dyshim që sot në Maqedoni korrupsioni ose kriminaliteti në
përgjithësi është në rritje të tillë që krahasuar me periudhën prej 50 viteve të
kaluara nuk mund të gjejmë vëllim më të madh të kriminalitetit se sa dekada e
21
fundit, qëkur në R.M. apo jo futëm pluralizëm. Cilat janë shkaqet për këtë?
Gjithsesi një prej shkaqeve themelore është periudha e ndryshimit të sistemit
shoqëror-politik-ekonomik, ndryshimit të rregullimit shtetëror, periudha e transi-
cionit, privatizimi i pronës shoqërore e kështu me radhë, efikasiteti i pamjaftue-
shëm i organeve ekzistuese shtetërore, institucioneve dhe shërbimeve shpie deri
te ajo që kriminaliteti sot në Maqedoni gjithnjë e më shumë rritet në mënyrë
rapide. Parashtrohet pyetja si mundemi ne si shtet i organizuar të ballafaqohemi
në luftën për ndalje të kësaj së keqe shoqërore që gjithmonë, në çdo shtet, ka
qenë, është, dhe do të jetë rreziku më i madh shoqëror, sepse i bren bazat eko-
nomike të shoqërisë. Nëse sot e shikojmë gjendjen në R.M. në planin e ekzistimit
të organeve të cilat me ligj janë kompetente ta luftojnë korrupsionin, do të sho-
him që ekzistojnë organe të tilla, ekziston prokurori publike, ekziston ministri e
punëve të brendshme, ekzistojnë gjyqe, ekzsiton drejtori për larje të parave,
ekziston komision për anti-korrupsion, ekzistojnë inspeksione dhe shërbime
doganore dhe të tjera të cilat janë me ligj të thirrura të luftojnë për ndalje të
kriminalitetit. Parashtrohet pyetja a janë kompetentë njerëzit të cilët tani punojnë
në këto institucione. Për mua, mendoj se pjesa më e madhe e njerëzve të cilët
janë të punësuar në këto institucione janë profesionalë dhe kompetentë, por pse
mungojnë rezultatet. A ka shteti vullnet politik që me të vërtetë të luftojë për
ndalje të kriminalitetit, ose ose ai është në njëfarë mënyre vetëm deklarativ mani-
festues, kurse në praktikë nuk kemi luftë faktike për ndalje të kriminalitetit. A
kemi pavarësi të organeve, shërbimeve dhe institucioneve shtetërore dhe a kemi
posaçërisht pavarësi materiale të këtyre njerëzve të cilët janë në këto shërbime
dhe organe dhe janë të obliguar të luftojnë kundër kriminalitetit. Vetëm një
shembull: a mundet që një prokuror publik ose gjykatës ose inspektor i punëve të
brendshme ose kushdo qoftë tjetër të luftojë kundër një oligarkie, në të cilën sot
është edhe kapitali i transferuar në mënyrë joligjore prej pronësisë shoqërore në
private, kur ata kanë për vete të ardhura prej vetëm treqind, më së shumti deri në
500 euro. A mundet që një njeri të jetë i pavarur materialisht dhe i pavarur si
gjykatës, si prokuror si organ i ndjekjes që të luftojë me një mafia që disponon
me para, pasuri. Po ajo është në gjendje që secilin ta blejë për para. Mendoj që
shteti në radhë të parë duhet të radhisë si faktor që do t'i korruptojë këta njerëz.
Duhet patjetër t'i shpërblejë ashtu lart që ata të mos jenë të varur dhe mos t'u
nënshtrohen njerëzve të cilët kryejnë krim. Do të thotë, nuk mundet dikush të
luftojë me 300-500 euro dhe prej tij të kërkosh rezultat. Më tutje, mendoj që
nëpër dispozita është thënë qartë në nenin 4 të Ligjit për pengim të korrupsionit
22
është thënë që secili qytetar ka të drejtë të paraqesë ose të pengojë veprim me të

cilin kryhet vepër penale, keqpërdorim i funksionit, dhe kjo bëhet me shfrytëzim
të pozitës zyrtare, me tejkalim të autorizimeve ose me moskryerje të detyrës zyr-
tare. Përderisa kjo është obligim për secilin, nuk është obligim por e drejtë në
Ligjin për procedurë penale në mënyrë decide është thënë që të gjitha organet
shtetërore dhe të gjitha institucionet dhe shërbimet publike janë të obliguara,
kurse sipas ligjit për korrupsion kemi të drejtë si qytetar, e këtu organet, insti-
tucionet dhe shërbimet shtetërore janë të obliguara të paraqesin vepra penale të
cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare, që të mundet me sukses të pengohet krimi-
naliteti në institucionet ku kryhet ai. Por, anasjelltas nga kjo gjendje ne kemi du-
kuri publike të cilat manifestohen sot në opinionin publik, dhe shteti bëhet i
shurdhër ndaj këtyre dukurive. Ja, do të numëroj, profesori Tupançeski përmendi
në fillim: ne sot kemi ministra të cilët kryejnë amnisti ndaj njerëzve të cilët kanë
rënë në konflikt me ligjin, kanë kryer vepra penale kundër pronës, kundër të ard-
hurave të këtij shteti, ata sillen në mënyrë nonshalante, shtypi i thërret,
kryeministri nuk i merr në përgjegjësi, e kështu me radhë. Ka ministra të cilët i
manipulojnë rezultatet e votimeve, ja e njohur është ajo në A1, të gjithë e dimë
edhe nga shtypi që në Ministrinë e mbrojtjes gjashtë telefona janë shfrytëzuar për
ndreqjen e rezultateve nga ajo për përkrahje të Ligjit për ndarje territoriale në
R.M. dhe janë shfrytëzuar gjashtë telefona në Agjencinë për të rinj dhe sport. Do
të thotë, dymbëdhjetë njerëz kanë marrë instruksione që të punojnë, t'i ndreqin
rezultatet, dhe për këtë të mos ketë kurrfarë përgjegjësie. Komisioni për anti-
korrupsion disa herë ka kërkuar informata prej Ministrisë së mbrojtjes dhe prej
Agjencisë për të rinj dhe sport, por nuk ka marrë kurrfarë informatash. Është
dhënë përgjigje që të merren masa për kompenzim të pronës dhe të dëmit që e
kanë shkaktuar. Jo, të nderuar, kjo dukuri duhet patjetër të sanksionohet, të
shkojë para prokurorit kompetent publik, dhe eks oficio të ngrisë procedurë pe-
nale dhe para gjyqit që të dënohen kryerësit për shkak të keqpërdorimit të funk-
sionit të tyre. Nuk bëhet kjo. Kemi ministra të cilët i uzurpojnë të drejtat dhe
liritë e qytetarëve. Unë si kryetar i komisionit për anti-korrupsion në partinë time
VMRO-DPMNE kam paraqitje të shumta prej qytetarëve të R.M.-së në të cilat
thonë ministri kompetent për bujqësi, pylltari dhe ekonomizim të ujrave tani e
uzurpon tokën bujqësore e cila u është kthyer qytetarëve në një periudhë të
qeverisë së kaluar, lidh kontrata me qytetarë, fshatarë ose njerëz të cilët nuk kanë
punë ua jep pronën e njëjtë me qira. Dhe kur kundërvihen këta njerëz, të cilët
kanë të drejtë të pronësisë, çfarë kthimi i pronës, ajo është pronë shtetërore, etj.
23
etj. kurse për këtë nuk ka kurrfarë përgjegjësie. Më tutje, kemi ministra të cilët i
suspendojnë ligjet ekzistuese. Do t'u përkujtoj. Ministri i tanishëm i financave
Nikolla Popovski rreth një vit e gjysmë ose më shumë kur ishte kryetar i Parla-
mentit të R.M.-së në një rast deklaroi po ja kriminaliteti ka ekzistuar prej vitit
1998, kurse që kur erdhëm ne në pushtet – ja, shikoni - nuk ka kriminalitet. Unë
do ta kisha dashur publikisht ta pyes me të vërtetë athua as sot nuk ka krimi-
nalitet ose ai nuk dëshiron ta shohë atë kriminalitet që kryhet edhe në ministrinë e
tij. Në çka qëndron kriminaliteti që kryhet në Ministrinë e financave? Ju e dini që
ligjin për denacionalizim e zbaton kjo ministri, prej vitit 2002 deri më sot kjo
ministri nuk ka vepruar sipas asnjë kërkese të qytetarëve për kthim të pronës si-
pas ligjit për denacionalizim. Kjo nuk do të thotë asgjë tjetër përveç se suspendim
i këtij ligji për denacionalizim. Në këtë shtet nuk mundet as ministri, e as kushdo
qoftë të kryejë vepra penale të cilat janë të sanksionuara sipas legjislacionit tonë
pozitiv nëse dëshirojmë që me të vërtetë të luftojmë për ndalje të korrupsionit
dhe kriminalitetit në shoqëri. Kurse nëse nuk bëjmë asgjë, krimi dhe korrupsioni
edhe më tutje do të zhvillohen dhe do të lulëzojnë, me çka shteti do të sillet në
humnerrë. Ne që jemi të pranishëm këtu dhe qytetarët e R.M.-së kërkojnë nga
shteti, nga qeveria dhe nga të gjitha organet dhe institucionet tjera kompetente
shtetërore që me të vërtetë të angazhohen dhe të luftojnë kundër kriminalitetit në
të gjitha format në të gjitha sferat nga të gjithë funksionerët, nga të gjithë njerëzit,
qytetarët ose punëtorët në këtë shtet. Ne shohim nga shtypi që sot nuk ka bash-
këpunim përkatës mes organeve dhe institucioneve kompetente. Nuk ka bash-
këpunim në aspekt të asaj që të gjithë ata që janë të thirrur të luftojnë kundër
kriminalitetit veprojnë të pakoordinuar mes vete ose i kundërvihen njëri tjetrit.
Një anëtar i Komisionit shtetëror për anti-korrupsion është në konflikt me proku-
rorin publik të R.M.-së, një anëtar i Komisionit shtetëror për korrupsion është në
konflikt me kryetarin e Këshillit gjyqësor republikan. Qeveria e R.M.-së nuk ia
jep të dhënat deri te të cilat ka ardhur këtij Komisioni për anti-korrupsion. Nuk
nuk ka kurrfarë rezultati nga procedurat, paraqitjet të cilat ky komision për anti-
korrupsion i ka dërguar deri te prokurori publik. Çka është me paraqitjet të cilat i
kanë parashtruar këto institucione, këto organe ose shërbime ose komisione. Nuk
ka kurrfarë aktiviteti, po çka duam ne nëse prokurori kompetent publik vetëm
paraqitet në konferencë për shtyp dhe manifeston që ja do të ngre procedurë
kundër disa gjykatësve ose kundër ndonjë prokurori publik, kjo nuk është dëshmi
që ai lufton kundër kriminalitetit. Së pari, mendoj që vetë procedurat në luftën
për ndalje të kriminalitetit zhvillohen në kundërshtim me dispozitat ekzistuese.
24
Nuk mundet që një kryeministër në një koktej të thotë që ja, parashtruam

paraqitje penale kundër drejtorit të Bankës Popullore për keqpërdorime financi-
are të shumave të mëdha. Ju lutem, Ligji për procedurë penale e parashikon këtë,
të gjithë e dimë që pafajësia, prezumpcioni i pafajësisë zgjat deri në aktgjykimin
e plotfuqishëm, që do të thotë që organet kompetente, të cilat janë të thirrura të
luftojnë për ndalje të kriminalitetit, janë të obliguara që paraqitjet që i parashtro-
jnë të mos i japin paraprakisht në shtyp, në opinionin publik, mos ta shqetësojnë
personin kundër të cilit parashtrohet paraqitja penale, familjen, miqtë, kushërinjtë
e tij. Prokurori kompetent publik të japë kërkesë deri te gjyqi të sillet vendim
nëse ka vend për ndjekje dhe vetëm pasi që të ngritet aktakuza dhe ajo të hyjë në
fuqi juridike mundet që prokurori kompetent publik për shkak të interesit për
opinionin publik për kriminalitet me rëndësi të posaçme të informojë që kundër
një numri të caktuar të personave të caktuar është ngritur akuzë dhe ajo është në
fuqi juridike. Vetëm atëherë mund të flitet për persona eventualisht nën dyshim, e
jo deri sa paraqitja ende nuk ka arritur deri te prokurori publik, shtypi, televizio-
net veç më e vënë në tapet personin, familjen, etj. Nën presion janë organet shte-
tërore, gjyqet, prokurorët publikë dhe vetë opinioni publik, kështuqë mediat,
shtypi, mediat elektronike çdo ditë bombardojnë që një person i caktuar ka kryer
vepër penale. Kjo nuk mundet ashtu. Duhet të lihen organet shtetërore të punojnë
në qetësi, të punojnë sipas dispozitave. Nuk mundet as shkenca. Shpeshherë ha-
sim nga punëtorë shkencorë, doktorë, profesorë të së drejtës që në veprime të
caktuara ka elemente të veprës penale. Të nderuar profesorë, veçanërisht ju në
Fakultetin juridik ose ekonomik, qëndrimet tuaja shprehini në ligjëratat që i
mbani në fakultete dhe mos kryeni presion publik duke e shprehur mendimin tuaj
personal në mediume që në ato dhe ato veprime ka elemente të veprës penale,
sepse prokurori publik dhe gjyqtarët jo rrallëherë ju besojnë dhe, duke kon-
sideruar që ju si profesorë dhe juristë të njohur, të afirmuar dhe të dëshmuar keni
të drejtë, ngrisin procedurë. Për mua, krej kjo shpie deri në mossukses. Nëse
duam luftë të vërtetë kundër kriminalitetit, duhet t'i respektojmë dispozitat. Dis-
pozitat ekzistuese japin bazë të mjaftueshme për luftë të suksesshme kundër
kriminalitetit, sigurisht që kemi defekte në rregullativën juridike, ajo që u tha nga
përfaqësuesi i Qeverisë, nevojitet ndryshimi i dispozitave të caktuara dhe lirimi i
gjyqeve prej asaj që sot paraqet barrë për punën e gjyqit.
Ju lutem kjo duhet menjëherë, nuk ka çka të priten reforma, menjëherë du-
het t'i qaset ndryshimit të kësaj dispozite dhe të gjitha kundërvajtjet e kësaj fushe
t'u barten organeve administrative, që të munden gjyqet të gjykojnë për atë që me
25
të vërtetë është punë e gjyqit, për atë që paraqet të keqe shoqërore me rrezik më
të madh shoqëror, e jo për atë që sot mundemi në çdo moment, në çfarëdo qofë
baza, si që bëri ministri i ekonomisë, të amnistojmë, por jo ai, ministri, dihet kush
jep amnisti. Çka do të ndodhë nëse tani, si që shkruan në shtyp, çka do të ndodhë
nëse secili ministër ose gjyqet ose prokurori publik i amniston, i pranon ankesat,
etj. Mendoj që në mënyrë shumë transparente punojmë në ndaljen e kriminalitetit
dhe që dispozitat nuk na obligojnë që të punojmë ashtu në atë mënyrë. Nëse ka
bazë, paraqitja penale duhet të parashtrohet në mënyrë diskrete deri te prokurori
publik, përkatësisht qytetari madje as nuk duhet patjetër të dijë që ka pasur
paraqitje nëse ajo në fund refuzohet. Vetë ai kundër të cilit është parashtruar nuk
duhet të dijë që ka paraqitje kundër tij deri sa nuk e thërret gjyqi kompetent dhe
nuk e dëgjon si person të dyshuar, kundër të të cilit kërkohet të ngritet procedurë
e caktuar. Mos t'u marr kohë të tjerëve, ju faleminderit për vëmendjen.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Naumov, ju faleminderit posaçërisht për përkujtimin për
atë që lufta kundër krimit nuk mund të zhvillohet ashtu që do të shkilen dispozitat
ekzistuese, kurse nëse dispozitat ekzistuese nuk japin kornizë të mjaftueshme, ato
duhet të përmirësohen në atë drejtim që të sigurojnë luftë efikase dhe u falënderoj
edhe njëherë për këtë, si duket sot përsëri do ta prekim çështjen e të drejtave
tepër të mëdha të ministrave edhe në aspekt të të drejtave të diskrecionit, edhe në
aspekt të suspendimit të ligjeve. Mendoj që u paraqit zotëri Hisar Ramadani, e
pastaj zotëri Haxhivaskov. Ismet, më falni. Çka të bëjmë.
Ismet Ramadani
Së pari, funksioni i deputetit më jep mundësi që mos të lëviz shumë nëpër ndonjë
kornizë në paraqitjen time. Shpresoj që nuk do ta keqpërdor edhe kohën sa mun-
demi ne këtu të marrim pjesë në këtë temë shumë interesante dhe me shumë
sfida. I përcjella me kujdes edhe zonjën Kuzmanova, edhe profesorin Tupan-
çeski. Prej të gjitha atyre rregullativave ligjore të cilat unë i di dhe i dëgjova dhe
prej të gjitha këtyre institucioneve të cilat u numëruan për luftë kundër korrup-
sionit, krimit, dhe të gjithë këtyre njerëzve eminentë të cilët unë i shoh këtu,
kompetentë për luftë kundër krimit dhe korrupsionit, fitoj përshtypje, së paku
unë, që korrupsioni është shpartalluar, mendoj prej institucioneve, prej rregulla-
tivës ligjore, prej njerëzve kompetentë, por ai prapëseprapë depërton. Fitohet për-
26
shtypje që ai është si të them i pancirizuar, ka pancir, prapësperapë me të vërtetë

është shumë e vështirë prekja deri te ky korrupsion. Ne duhet patjetër në tërë këtë
pak më shumë ta përdorim atë komponentë morale dhe ta vëmë në funksion.
Madje duke filluar nga vetvetja, të vihemi në këtë rast edhe si metaforë e tërë asaj
që ne e diskutojmë, e themi. Unë do të nisem prej vetes si deputet me një përvojë
prej, të themi, katër mandateve. Unë duhet patjetër të pranoj që një pjesë e vo-
tuesve të mi janë të korruptuar. Jo të gjithë. Nëpërmjet meje apo nëpërmjet dikujt
tjetër tërthorazi, kush ka pasur interes në atë kohë kur të ashtuquajturat zgjedhje
tona janë demokratike - zgjedhje të drejta, të lira. Me votues të korruptuar ke një
pjesë deputet të korruptuar, parlament të korruptuar, mendoj elemente të korrup-
sionit. Mos më kuptoni që po flas për të gjithë, për tërë parlamentin, për të gjithë
deputetët, etj. vazhdon ajo. Ai legjitimitet i korruptuar vazhdon, zgjedh, voton
pastaj institucione, voton edhe gjykatës, voton edhe komision për anti-korrup-
sion, voton edhe njerëz në pushtetin ekzekutiv dhe me dituri paraprake që ai me
të cilin votohet ai që zgjidhet ka elemente të sjelljes korruptive, përkatësisht është
i korruptuar. Dhe ne duhet patjetër ta pranojmë këtë që është kështu. Më besoni
që duhet patjetër. Pse? Sepse ne jemi tolerantë në suazat e partive tona të cilave u
takojmë ne. Deri sa funksioneri ynë partiak, a është në pushtet apo është në
opozitë, është i gjindshëm për sjellje të parave në parti, në degë apo në ud-
hëheqjen e partisë, ai është shumë i çmuar, është mes më të mirëve, është i mirë,
mund të sjellë para në parti. Dhe atëherë as njeriu i parë, a është kryetar i partisë
apo dikush tjetër, nuk e pyet shumë prej ku. Këtu ato interesa janë aq të gërshetu-
ara, kurse në pluralizëm disa parti bëjnë të themi qeveri të koalicionit dhe disa
parti që janë në opozitë parlamentare, etj. Kurse ne pas sa viteve sollëm, tani
sollëm ligj për financim të partive politike. Mendoj që këto sjellje pastaj veç më
japin mundësi që ne të kemi korrupsion, edhe atë të mbuluar mirë, të kamufluar,
të vënë në kornizat e institucioneve. Nuk mundemi ne të abstrakojmë, ato parti
formojnë qeveri, formojnë institucione, janë në institucione, kurse si që janë edhe
tani institucionet të ngopura në aspekt partiak, mendoj që këto janë situata të cilat
me të vërtetë na brengosin dhe vështirësohet lufta kundër këtij korrupsioni ose
krimi. Më besoni, ja unë do t'u them vetëm një shembull, kishte votim për mos-
besim të qeverisë, të fundit, dhe kryeministri tha një fjali kështu: E di, thotë, kur
janë çuar miliona para te ish-kryeministri në qeveri, thotë e di por nuk kam
dëshmi. Hajde ju lutem ta analizojmë vetë deklaratën e këtillë nga njeriu i parë i
qeverisë, thotë por nuk kam dëshmi. Këto janë situata për të cilat unë dëshiroja
që kështu të, dhe atëherë vështirësohet nëse nuk ka instrumente që të arrihet deri
27
te këto dëshmi dhe argumente, nuk ka instrumente kryeministri i shtetit, nuk ka

mënyrë, nuk ka metodologji, atëherë çka mbetet për të tjerët. Dhe kur thashë për
komponentën morale. Sot shumë publikisht thuhet, dhe këtu do të përfundoj,
thotë mjaft njerëzit po unë jam i korruptuar, por jam më pak i korruptuar se sa ai
paraprakisht. Dhe do të thotë ky është satisfaksion i madh për të. Përfundoi me
këtë. Me krahasim të tillë ose qeveria paraprake nga administrata ishte shumë më
e korruptuar se sa kjo e tanishmja. Mendoj që këtu janë problemet dhe unë nuk
hyj si duhet të luftojmë kundër korrupsionit dhe krimit. Por, në një gjë jemi të
sigurtë, dimë një gjë që madje kemi qendra të cilat janë jashtë institucioneve le-
gale dhe të cilat diktojnë, që është shumë e qartë që e dimë që ekzistojnë qendra
të tilla, diktojnë që ti të duhet patjetër të jesh i korruptuar, sepse të thotë unë
atëherë bëra çdo gjë, e organizova atë që ti të jesh kjo që je sot. Dhe këtu përfun-
don, atëherë u mbetet kompetentëve, përsëri mendoj që ata dinë më së miri, le të
shfrytëzohen të gjitha ato rregullativa ligjore, do të përfundoj si që fillova, le të
shfrytëzohen ato institucione dhe të gjithë ata njerëz kompetentë me atë që ob-
ligimi ynë është t'u ndihmojmë në suaza të ingjerencave tona dhe kritikave pub-
like të cilat i kemi si të tilla. Dhe do të përfundoj, mos më kuptoni gabimisht,
shpeshherë pyetem si është e mundshme që partia ime të jetë në pushtet tetë vite,
të jetë pjesë e qeverisë, participonte në qeveri dhe tash është një prej partive më
të varfëra dhe si është e mundshme që taze parti të cilat shumë pak participonin
në pushtet të janë aq më të pasura dhe shumë më të pasura se sa partia ime. Unë
nuk jap përgjigje sepse përgjigjja është shumë e pastër dhe shumë e qartë. E dini
këtë dhe duhet ta dini të gjithë ju që jeni të pranishëm dhe ata të cilët nuk janë të
pranishëm këtu. Ju faleminderit, kërkoj falje.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Ismet Ramadani edhe për përkujtimin që tërë kjo storia
jonë ka edhe dimension moral. Gjithashtu edhe për përkujtimin që nuk është e
mundshme bisedë e vërtetë, as luftë të vërtetë nëse e harrojmë vetëkritikën dhe
vetë-rianalizimin dhe tërë atë me të cilën kemi kontribuar për dhe kundër. Kemi
katër diskutantë të paraqitur dhe zotërinë Haxhivaskov, mendoj se e kapa rendin
e paraqitjes, zotëri Trajko Sllaveski, zonja Sllagjana Taseva dhe zotëri Kosta
Petkovski. Tani kemi edhe një, unë vetëm një pyetje, ne kishim paraparë që të
bëjmë pauzë në 10:50, duke e marrë parasysh atë që u vonuam me fillimin, apo
jo pesëmbëdhjetë minutat e famshme, a mund të pajtohemi që pauzën për kafe ta
bëjmë në njëmbëdhjetë, kemi edhe 23 minuta deri atëherë. A është në rregull
28
kështu? Në rregull atëherë, unë do të kisha lutur nëse këta katër diskutantë e te-
jkalojnë këtë, tani pashë edhe një paraqitje për diskutim, a do të pajtoheshit që
diskutimin tuaj ta jepni në suaza të nëntemës së ardhshme? Po? Urdhëroni zotëri
Haxhi-Vaskov.
Gjorgji Haxhi-Vaskov
Felaminderit. Unë së pari dua të theksoj një falënderim të madh për Fondin për
shoqëri të hapur që sipas meje në këtë moment bën luftë donkishotiane kundër
korrupsionit. Përkatësisht, konsideroj që ne po i shmangemi diskutimit të vërtetë
të problemit pse aq korrupsion me tendencë që vazhdimisht të rritet. Konsideroj
që problemi themelor nuk është as në pushtet, as në sektorin afarist, as në sek-
torin joqeveritar, tri shtyllat e shoqërisë qytetare për të cilën deklarohemi. Por,
është e besueshme që në të tri shtyllat e ka nga diçka të kalbur që i bren, por sis-
temi, që për mua është zgjedhur shumë gabimisht ose edhe më tutje ndiqet ver-
bërisht ashtu të them pa kokë, mbahet edhe më tutje. I ushqen këto tri shtylla me
nga pak dhe mbijeton. Konsideroj që ajo që ne hymë në sistemin e të ashtuqua-
jturit tranzicion padyshim ishte tërësisht primitive, joprofesionale, jokompetente.
Hymë mbase duke mos besuar çka do të thotë kapitali dhe raporti i tij në shoqëri.
Hymë në një model në të cilin duhej të fillohet prej ndonjë zeroje negative. Sis-
tem në të cilin ende mbijetojmë, të emëruar nga ekspertët si kapitalizëm gang-
sterik. Ai vetvetiu në mënyrë imanente puna dhe korrupsioni, duhet të ndahen
kokat në atë sistem që më vonë do ta udhëheqin shoqërinë. Kjo më vonë mund të
zgjasë me dekada. Fatkeqësisht, ne jemi në situatë të tillë. Çka ndodh tani. Ekzis-
ton një martesë shumë e paligjshme mes politikës dhe biznes-sektorit. Ja tani, me
disa farë dokumente do të arrijmë që këtë martesë të paligjshme ndoshta ta
zbusim, nëse jo ta anulojmë. Vetëm tani pas 14 viteve sjellim një farë ligji për
partitë politike dhe për financim, etj. Kështu që pushteti domsdo e ka patjetër të
jetë i korruptuar në qenien e vet. Partitë i financojnë zgjedhjet prej burimeve
anonime, nuk dimë a janë prej vendit apo prej jashtë. Kjo është ende e vërtetë.
Është normale që ai që do të jetë i zgjedhur ta dëgjojë këtë sponzor të vet edhe
atë ta dëgjojë pa kundërshtim dhe në kushte të tilla me të vërtetë del që faktikisht
korrupsioni është i pamundshëm. Dhe situata qartë tregon që korrupsioni edhe
më tutje rritet në mënyrë drastike. Nuk ka sferë në të cilën nuk ka korrupsion. A
është ai i qëllimshëm apo jo i qëllimshëm, intuitiv do të thoja madje edhe që
është sistemor. Kësaj i ndërlidhet edhe paraqitje e kapitalit shtetëror. Të kota janë
gjërat të thuhet kjo qeveri ka qenë më e mirë, ajo ka qenë më e keqe. Kurse edhe
29
më keq është që ne kemi një varg, një pyll të dispozitave dhe institucioneve të
cilat në vete përmbajnë elemente të cilat asesi t'i lidhim të atë që do të thotë
veprimtari antikorruptive. Konsideroj që para së gjithash qeverisja e së drejtës
pothuajse nuk ekziston. Së këndejmi rrjedh që reforma e kërkuar e gjyqësisë,
gjyqësia e pavarur është në vetë fillimin, në pelena. Reformat e sistemit bankar i.
Njerëz ne po ndërtojmë shoqëri kapitaliste, kurse kapitalin po e harrojmë. Kapi-
tali është pronar i situatës dhe kur do të dojë kapitali, atëherë do të ndalet lufta,
atëherë do të ndalet korrupsioni. Ne nuk duam të pranojmë që jemi në kapital-
izëm. Vazhdimisht disi e harrojmë elementin kryesor. Ja edhe sot, a ka të pran-
ishëm prej biznes-sektorit. Korrupsionin e bën ai që ka para, e të tillët nuk janë
këtu sot. Cili prej biznes-sektorit ka thënë diçka viteve të fundit që i pengon kor-
rupsioni. Asnjëri. Kjo do të thotë që në një kapitalizëm gangsterik, si që është i
yni, kapitalit i përgjigjet korrupsioni. Dhe prandaj njëra prej gjërave kryesore që
duhet të rrjedhë ne duhet patjetër ta ndërrojmë modelin të cilin e ndjekim. Duhet
patjetër të bëjmë rikonstruksion të modelit me rikonstruime të thella. Vetëm
ashtu do të mund të sigurojmë bazë që më tutje kapitali të lëvizë më lirisht. Të
ndërtojmë një kapitalizëm liberal, dhe jo kapitalizëm gangsterik. Dhe kishim ku-
shte ta bëjmë këtë pas shpërbërjes së RSFJ-së. Unë këtu do të përfundoja, sepse
me të vërtetë ndoshta diskutuesit paraprakë folën më shumë, por mjaft ishte kjo
që e thashë.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Haxhivaskov, veçanërisht për këtë përkujtim të dallimit
mes kapitalizmit gangsterik dhe liberal. Si duket ne nuk kemi ndarë mjaft kohë
dhe mjaft vëmendje në periudhën e kaluar për atë se çka është kapitalizmi liberal
dhe është e besueshme që kur do të fillonim debat në atë temë do të zbulonim që
në të vërtetë nënkuptojmë gjëra aq të ndryshme me këtë sa që ndoshta madje
mund të jetë pjesë e shpjegimit të problemeve me të cilat ballafaqohemi. Urd-
hëroni zotëri Sllaveski.
Trajko Sllaveski
Ju faleminderit për fjalën e dhënë dhe ju faleminderit për thirrjen. Në këto
diskutime rreth fenomenit të korrupsionit në R.M. dhe në rajon marr pjesë që nga
vetë fillimi nga një tribunë e njëhur të cilën e organizonte Fakulteti juridik në
vitin 1995, dhe sa më lejojnë obligimet profesionale dhe të tjera marr pjesë në
30
debatin rreth kësaj çështjeje dhe edhe një herë jam falënderues për mundësinë që
këtu, në suaza të 5 minutave, të them disa fjalë për shikimin tim të gjendjes me
këtë fenomen sot. Përkatësisht, mendoj që R.M. po e humb dhe e ka humbur
luftën kundër korrupsioni të kuptuar në kuptim të zhvillimit të disa projekteve
nëpërmjet fushatave. Ne në 4 vitet e fundit kishim përpjekje të tilla për luftë
kundër korrupsionit të cilat nuk janë të bazuara në një luftë sistemore kundër
kësaj të keqe në suaza të sistemit politik dhe ekonomik. Disa prej këtyre konsta-
timeve u përmendën edhe në tezat të cilat i paraqitën edhe diskutuesit paraprakë.
Si që u përmend edhe nga ana e zotëri Millçinit në fillim, unë gjatë periudhës së
kaluar 2002/2003 mora pjesë në suaza të atij projekti për vlerësim të efekteve
prej disa projekteve për luftë kundër korrupsionit në R.M. dhe rezultatet janë
përafërsisht ashtu si që i përmenda, që vetë projektet dhe vetë përkrahësit e
këtyre projekteve pajtohen që nuk ka rezultate të prekshme në zvogëlimin e kor-
rupsionit prej vetë këtyre projekteve. Për shembull, projekti për organizim të
koalicionit Maqedonia pa korrupsion, pastaj kultura e ligjit përkundër korrupsio-
nit, projekti për formim të komisionit për pengim të korrupsionit dhe para kësaj
sjellja e ligjit dhe disa të tjera të financuara nga ana e Bashkimit Evropian, nga
ana e Organizatës për siguri dhe bashkëpunim evropian, nga ana e Fondacionit
Instituti Shoqëria e Hapur Maqedoni, etj. Tani nëse shikohet nga perspektiva e
tashme prej këtyre projekteve mundet vetëm të konstatohet që përfitimi është
gjithsesi kjo duhet të theksohet që është realizuar një prej qëllimeve të këtyre
projekteve. Në R.M. është ngritur vetëdija për ekzistimin e korrupsionit dhe për
të keqen e korrupsionit, kurse në disa momente ajo ishte e ngritur në nivelin
maksimalisht të mundshëm madje në rrethana kontraverse. Vetëm të përmend që
për fat të keq disa prej këtyre projekteve para promovimit të tyre u promovuan në
verën e vitit 2002, disa ditë para fillimit të fushatës për zgjedhjet parlamentare të
vitit 2002 dhe gjithsesi konotacionet të cilat atëherë u paraqitën në opinionin pub-
lik nuk shkonin në favor të kredibilitetit të këtyre projekteve dhe të synimeve të
pjesëmarrësve të tyre. Si shtojcë e kësaj, disa prej tyre rezultatet si për shembull
të projektit të cilat u prezentuan atëherë për ligjin, kulturën e ligjit përkundër kor-
rupsionit u vënë në hije të publicitetit të madh të cilin e fitoi një studim kon-
travers i Grupit ndërkombëtar të krizave të prezentuar nga ana e përfaqësuesit të
atëhershëm këtu në R.M., zotëri Edvard Xhozefit, i cili si që e dimë të gjithë ka
marrë pjesë në konferencën paraprake në të cilën unë nuk mora pjesë. Si që e
shihni, edhe prej atyre rasteve dhe akuzave etj. të paraqitura atëherë, dy vjet e më
tepër më vonë nuk kemi kurrfarë zgjidhjeje gjyqësore për akuza shumë të mëdha
31
të atëhershme, që do të thotë që problemet rreth luftës kundër korrupsionit qën-

drojnë në anën tjetër. Unë pajtohem edhe me diskutimin e zotëri Naumovit, edhe
me diskutimin e zotëri Ismet Ramadanit, që gjithsesi me këto angazhime për luftë
kundër korrupsionit në mënyrë të fushatave nuk duhet të kemi kushedi çfarë prit-
jesh, por gjithsesi kjo duhet të jetë fryt i një pune sistematike të qeverive të
përgjegjshme, politikanëve të përgjegjshëm dhe elitave të përgjegjshme. Kështu
tani mendoj që ajo që ne e humbëm dhe po e humbim luftën kundër korrupsionit
qëndron në faktin që në vend se të përparojnë, demokracia jonë ose proceset de-
mokratike në R.M. po shkojnë prapa në mënyrë drastike. Përkatësisht, vetëm të
përkujtoj nëse shikojmë cilat shtete janë më së paku të korruptuara sipas indeksit
të cilin e publikon Transparensi interneshënëll, këto janë shtete ku indekset e
lirisë politike dhe të lirisë ekonomike ose qeverisjes së të drejtës dhe të demok-
racisë janë më të larta, t'i marrim për shembull shtetet skandinavike. Edhe nga
Fridom haus Republika e Maqedonisë është vlerësuar si shtet me liri të
pjesërishme ekonomike, kurse në shkallën e nivelit të zhvillimit të demokracisë
unë nuk mund të mos ndalem në ngjarjet e fundit nga sjellja e partive qeverisëse
të pushtetit rreth obstruksioneve për deklarim të qytetarëve në lidhje me referen-
dumin e shpallur të javës së kaluar. Mendoj kam në çantë me vete listë të
anëtarëve të LSDM-së sipas njësive zgjedhore, me atë që thuhet në tabelë a ka
qenë aktiv si që vlerëson udhëheqësia ose a ka qenë pasiv, a pritet a do të dalë në
votim, a ekziston rrezik të dalë në votim dhe të shënohet a do të dalë apo jo ai
anëtar i LSDM-së në votim. Disponoj me emra të të punësuarve në njësitë rajon-
ale të Ministrisë së punës dhe politikës sociale të cilët prej shtëpie në shtëpi të
qytetarëve, votuesve, të cilët fatkeqësisht i takojnë pjesës më rurale të popullatës,
të varfër, shfrytëzues të ndihmës sociale dhe i shkojnë dhe i shantazhojnë dhe u
thonë që nëse dilni në votim, do t'u hiqet ndihma sociale. Ky është ilustrim i
mjaftueshëm, unë personalisht dje kisha mundësi që këtë t'ia dhem zotëri Havier
Sollanës që në Republikën e Maqedonisë demokracia përjeton apo ka përjetuar
goditje serioze dhe së këndejmi zotërinj mos pritni që mund të presim që qever-
isja e së drejtës do të zhvillohet në një mjedis të tillë në të cilin shkojmë në totali-
tarizëm, kurse edhe e shkatërrojmë demokracinë në R.M. Qeverisja e ligjit,
qeverisja e së drejtës, këtyre ditëve ne edhe prej Rojtersit dhe prej Dnevnikut dhe
prej vozitësve të ndërmarrjes për komunikacion publik kemi lajmërime që ata
janë takuar dhe janë ndalur nga persona të uniformuar në rrethinën e Shkupit,
vetëm disa kilometra prej vendit ku ne po diskutojmë. Si që thashë, kjo duhet
posaçërisht të brengosë. E tani ndoshta kjo uhet të jetë porosi edhe deri te organi-
32
zatori i kësaj tribune, përpjekjet e të cilit unë këtu i çmoj, që nëse nuk vihet në
situatë në momente të caktuara si që ishte kjo në verën e vitit 2002 kredibiliteti i
përpjekjeve të vihet në pyetje për shkak të momentit i cili përputhet me fushatën
dhe përkrahjen e njërës apo tjetrës anë në luftën politike në R.M. Përkatësisht,
për mua është e paqartë, është enigmë pse Fondacioni Instituti Shoqëria e Hapur
gjithmonë vihet në anën e më të fuqishmit në R.M., më të fuqishmit me para, me
kapacitet etj. më i fuqishmi është trashëgimtari i Lidhjes së komunistëve të R.M.-
së. Lidhja Socialdemokrate e cila është veç më 60 vite në skenën politike me të
gjitha privilegjet, me dispozicion të të gjitha resurseve në R.M. ka përparësi të
pakrahasueshme në arenën politike në raport me të gjitha partitë tjera edhe nga
blloku politik maqedonas edhe nga blloku politik shqiptar edhe nga blloku politik
i bashkësive tjera etnike. Këtu unë pajtohem me konstatimin e zotëri Ismet
Ramadanit në lidhje me kapacitetin e partisë së tyre, disponimin me fonde që të
mund të marrin pjesë në mënyrë të barabartë në luftën politike. Së këndejmi do të
thotë tundimi i subjekteve të cilat dëshirojnë të bëhen të barabarta në skenën
politike që të mund të kemi demokraci, të kemi baraspeshë të fuqive, sepse nuk
kemi kurrfarë baraspeshe në gjendjen e tashme tundimi i përfaqësuesve dhe ud-
hëheqësve të tyre etj. ndonjëherë kur janë në gjendje të hyjnë në disa aktivitete të
cilat do të kanalizonin disa fonde, fonde publike në llogaritë e partive të tyre dhe
për pjesëmarrje të barabartë në luftën politike është i madh. Së këndejmi mendoj
që nëse dikush dëshiron që në R.M. të zhvillohet demokracia, nëse dikush dëshi-
ron të thehet totalitarizmi i qverisjes së LSDM-së në R.M. duhet të mbajë llogari
për këtë baraspeshë. Zotërinj vetëm kështu mund të avancohet demokracia në
R.M dhe qeverisja e së drejtës sepse çdo iniciativë tjetër vetëm e thellon krizën
dhe nuk shpie kah kurrfarë zgjidhjeje. Ju faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit, zotëri Sllaveski, veçanërisht për kritikat, unë shpresoj që në fund
do të kemi kohë të bisedojmë për këtë. Tani kemi edhe shtatë minuta, Sllagjana
Taseva.
Sllagjana Taseva
Ju faleminderit edhe për thirrjen për organizimin e kësaj konference, edhe për atë
që tani ma dhatë fjalën. Me të vërtetë paraprakisht u thanë shumë gjëra nga
diskutuesit para meje. Kjo temë me të vërtetë meriton vëmendje të vazhdueshme
33
që mos ta pranojmë definitivisht përfundimin që e humbëm betejën në luftën

kundër korrupsionit, sepse edhe ne vetë si më të thirrur si Komision shtetëror për
pengim të korrupsionit e parashtruam këtë pyetje që gjatë verës, a ekziston me të
vërtetë vullnet dhe gatishmëri për luftë kundër korrupsionit ose edhe më tutje
mbetemi në sferën e deklaratives. Të themi që ja ne po bëjmë diçka dhe përsëri
këtë si edhe shumë herë deri më tani unë do ta trajtoja si makiazh të të treguarit
që po bëjmë diçka që me të vërtetë nuk ka esencë, ende nuk kemi arritur deri te
esenca. E ndryshuam Ligjin për pengim të korrupsionit, iniciativa nga Komisioni
u pranua nga ana e Qeverisë dhe nga Parlamenti që të përforcohen ingjerencat e
komisionit që të mundësohet luftë më intenzive kundër korrupsionit. Me ndry-
shimet Komisioni bëhet organ i posaçëm shtetëror që do të ketë sekretariat të vet
dhe shërbime të veta të cilat brenda në mënyrë më të organizuar do të mundëso-
jnë të komunikohet me institucionet kompetente për punë më intenzive dhe më
efikase në të gjitha lëndët të cilat ne në komision i marrim. Nuk dëshiroj që në
këtë moment të flas shumë për atë se cilat janë ingjerencat e komisionit, sesioni i
pasditës i dedikohet ekskluzivisht punës së Komisionit. Por dëshiroj ta shpreh
përshtypjen time prej asaj që e dëgjova nga diskutuesit hyrës. Ajo që e punon
Komisioni dëshirohet të vihet nën diçka tjetër. Ajo që e punon Komisioni është
punë e Komisionit shtetëror, me të vërtetë kemi përpjekje të mëdha që të vendo-
sim bashkëpunim me institucionet shtetërore. Me të vërtetë kemi përpjekje të
mëdha që të kallëzojmë për atë që duhet të bëhet në shtet që të vendoset sistem
efikas për luftë kundër korrupsionit, ajo që e flasin edhe diskutuesit paraprakë.
Më në fund të kalojmë prej fushatës në luftë sitemore kundër korrupsionit, ven-
dosje të sistemit efikas të masave të cilat do t'i zbatojnë institucionet efikase.
Shpenzuam një vit në hartimin e programit shtetëror për prevencion dhe repre-
sion të korrupsionit, dokument jashtëzakonisht cilësor, për këtë u pajtuam të
gjithë ekspertët në nivel të R.M.-së dhe jashtë, por nuk arritëm ta bindim Qever-
inë që ta pranojë këtë dokument si dokument të saj. E tani dëgjojmë që komisio-
nit i paska qenë besuar monitoringu i implementimit të masave. Askush nuk ia ka
besuar këtë Komisionit, kjo është përcaktuar me programin. Tërthorazi qeveria e
pranoi programin mund të them edhe pse kjo nuk është thënë në asnjë moment në
mënyrë decide shteti qeveria e pranon këtë dokument si të vetin. Po tërthorazi u
pranua me atë që edhe në Strategjinë nacionale për integrim evropian në njërin
prej prioriteteve qëndron që ky është prioritet i këtij shteti, u përmend në fjalimin
e kryeministrit gjatë emërimit të tij si kryeministër nga ana e Parlamentit, por ne
ende nuk dëgjuam që shteti u ndal zyrtarisht pas këtij dokumenti. Dhe shumë
34
herë jashtë na pyesin, edhe jashtë edhe brenda për statusin e këtij dokumenti.
Çfarë është statusi, a qëndron dikush me të vërtetë pas këtij dokumenti ose të
gjithë atëherë kur do të na duhet do ta prezentojmë që ja ne qëndrojmë pas tij, por
atëherë kur dimë që na bën probleme e atëherë do ta lëmë pakëz anash. U përpo-
qëm edhe nëpërmjet dërgimit të raportit në Parlament ta dërgojmë edhe pro-
gramin dhe të ndikojmë që edhe atje duke diskutuar për raportin të diskutohet
edhe për programin shtetëror sepse në këtë program është shkruar ajo që u tha
këtu që nevojitet konsenzus i gjerë nacional për luftë kundër korrupsionit nga të
gjitha institucionet shtetërore, por nuk arritëm të përjetojmë madje as që Parla-
menti të diskutojë për raportin e Komisionit shtetëror. Dhe për shkak të kësaj
propozuam ndryshim në ligj që të dërgohet raporti deri te Parlamenti, por Parla-
menti të diskutojë, ne ta mbajmë këtë temë vazhdimisht të hapur, të ballafaqo-
hemi me problemet, ku kemi problem. Pse prej 430 paraqitjeve të parashtruara
nga Ministria e punëve të brendshme për vepra korruptive penale kemi përqindje
shumë të vogël të akuzave të ngritura, ku i kemi problemet. Do të thotë me de-
batet si institucionet kompetente në Qeveri, në Parlament dhe në tribuna të këtilla
ne të definojmë ku janë problemet tona. Mos të insistojmë që vazhdimisht t'i
shtyjmë ose t'i marrim gjërat kur si na konvenon në raport me nevojat ose në
raport me ndonjë situatë të dhënë. Në lidhje me bashkëpunimin me institucionet
kolegu Tupançeski tha që kemi ligje. E saktë, ne kemi ligje, insistojmë në zba-
timin e këtyre ligjeve, unë çuditesha një kohë pse nevojiten memorandume për
bashkëpunim mes Direksionit për larje të parave dhe Ministrisë ose mes të gjithë
të tjerëve. Përnjëherë propozimi i qeverisë të sillet udhëzim për atë si do të bash-
këpunojnë të gjithë të tjerët me Komisionin shtetëror, dhe tani dëgjojmë se kjo ka
të bëjë edhe me organet gjyqësore që nuk mund të jetë. Qeveria nuk mund të
sjellë udhëzim që do të ketë të bëjë me atë si do të bashkëpunojë prokurori me
Komisionin shtetëror. Dhe me të vërtetë ne e pranuam këtë iniciativë në interes të
bashkëpunimit të mirë të tregojmë që ne gjithmonë jemi të gatshëm për bash-
këpunim, por e treguam edhe atë që ashtu si që ishte përgatitur teksti vetëm do ta
kufizojë bashkëpunimin. Dhe tani përsëri dëgjojmë dhe ja propozimi sepse nuk e
kam parë verzionin përfundimtar që thotë thirren organet shtetërore në Ligjin e ri
për klasifikim të informatave. Dhe në fund do të ndodhë që për të marrë Ko-
misioni të dhëna prej institucioneve kompetente do të duhet të thirret në Ligjin
për qasje deri te informatat sepse ai prapëseprapë do të jetë më liberal në njëfarë
mënyre, kurse nga ana tjetër në Ligjin për pengim të korrupsionit ka dispozitë
shumë të qartë që askush nuk mund të thirret në kurrfarë fshehtësie kur duhet t'i
35
dorëzohen të dhëna komisionit. Do të thotë çka bëjmë tani përsëri luajmë njëfarë
loje, sillemi në rreth në vend se të ulemi dhe me të vërtetë t'i zgjidhim problemet.
Dhe tani me të vërtetë nëpunësi shtetëror që do ta marrë këtë udhëzim të
nënshkruar nga kryeministri pritni ky për mua është ligj kurse çka shkruan në ligj
për shkak se nuk e ka parë as nuk do të dijë e as nuk do ta interesojë. Gjithashtu
kishte dispozita tjera në këtë udhëzim që i diskutonim, dërguam edhe një për-
faqësues tonin atje që të negociojë me Qeverinë për atë që duhet të rregullohet,
por me të vërtetë vendi t'i jetë që kjo do të kontribuojë për përmirësim të bash-
këpunimit mes Komisionit dhe organeve tjera. Tjetër çështje që vazhdimisht nuk
merret parasysh janë ingjerencat e Komisionit. Edhe në këtë pjesë ballafaqohemi
me atë që secili i interpreton ingjerencat e Komisionit si dëshiron dhe vetëm aq
sa që i nevojitet. A do të thotë që Komisioni është kompetent vetëm të përgatisë
programe dhe të organizojë nuk e di takime dhe gjithmonë në suaza të asaj sa
duhet. Komisioni ka ingjerenca të kufizuara, por prapëseprapë shumë të gjera,
përpos tjerash ka ingjerencë të ngrisë iniciativë për ngritje të procedurës para or-
ganeve kompetente për shkarkim, ndërrim, ndjekje penale ose zbatim të masave
tjera të pëgjegjësisë mbi funksionerë të zgjedhur ose të emëruar, persona zyrtarë
ose persona përgjegjës në ndërmarrje publike ose persona tjerë juridikë që dispo-
nojnë me kapital shteëror. Mendoj që të gjithë e kemi të qartë çka do të thotë kjo.
Kurse shumë herë deri tash kemi dëgjuar pyetje çka është kjo tash komisioni ka
dërguar paraqitje deri te prokurori publik ose i ridërgon diçka Ministrisë së
punëve të brendshme ose kërkon që avokati publik të deklarohet për një lëndë të
caktuar ose ka dërguar mendim deri te Qeveria që për shkak të një ngjarjeje të
caktuar Qeveria duhet të hulumtojë a mundet dikush edhe më tutje të mbetet
bartës i funksionit publik. Do të thotë ne vazhdimisht përsërisim ne nuk dalim
nga ingjerencat tona, me kujdes i përmbahemi asaj që do të thotë ingjerencë e
Komisionit. Kurse nga ana tjetër ballafaqohemi me gjendje të jobashkëpunimit,
saktë i kam këtu të gjitha iniciativat e parashtruara nga Komisioni, reaksionet
ndaj këtyre iniciativave ose kërkesat për atë që dikush të na përgjigjet ndaj kërke-
save ose të na dërgojë dokumente dhe çka ka ndodhur në lidhje me këtë. Kurse të
gjithë që marrim pjesë të them në luftën kundër korrupsionit tani me vëmendje i
përcjellim aktivitetet e prokurorisë publike rreth formimit të shërbimit të ri për
luftë kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit dhe pasi që të shkojnë në takim
dhe më vonë kur të takohemi të gjithë këta njerëz sepse i kam kolegë punoj me ta
edhe në pjesën edhe të së drejtës edhe të arsimit edhe në mënyra të ndryshme
bashkëpunojmë pyetja pse nuk është komisioni. Këtu janë Direksioni, këtu është
36
Ministria e punëve të brendshme, këtu është Drejtoria e të hyrave publike dhe

dogana, Komisioni nuk është i thirrur në asnjërin prej këtyre takimeve. Nuk është
as në rregulloren e prokurorisë publike për organet me të cilat do të bashkëpuno-
jnë ata. Krejt deri sa të m'i parashtrojnë pyetjet e këtilla mua kolegëve të mi në
kuloaret pas takimit ne nuk do të kemi debat të hapur dhe gatishmëri për luftë
kundër korrupsionit. Atje duhet të parashtrohen pyetjet çka ndodh në të vërtetë,
kurse më vonë në pjesën e asaj më shumë si punon Komisioni. Ju faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit. Është e qartë që jo vetëm çështja e bashkëpunimit, por shikuar në
përgjithësi qartë shikimi për atë çka është ingjerencë e Komisionit dhe çka duhet
të punojë ai është pyetje me të cilën si duket pushteti ynë ekzekutiv ka probleme.
Kështu që kjo qartë është një prej temave me të cilën mund t'ia dalim në krye.
Tani e thërras diskutuesin e fundit para pauzës për kafe, nëse nuk gënjehem,
kryetari i shoqatës së prokurorëve publikë Kosta Petrovski.
Kosta Petrovski
Faleminderit. Këtu jam në funksion të zëvendësit të prokurorit publik të R.M.-së,
njëkohësisht edhe të kryetarit të shoqatës së prokurorëve publikë. Të jem i sin-
qertë, në takimin e sotëm nuk kisha ndonjë kocept për paraqitje, jo për shkak se e
mora materialin vonë, por për shkak se kjo është temë të cilën e punoj 30 vite si
prokuror dhe gjithsesi do ta punoj deri në pensionim. Do të filloja ndoshta në
mënyrë të pazakonshme që të arrij deri te ajo që shkurtimisht dua ta them, do të
jem shumë i shkurtër. Ditën e djeshme e shpenzuam në edukim pikërisht për këtë
grup për të cilin përmendi kolegia Sllagjana, nuk e kam fjalën për edukimin por
diskutonim për një rast konkret të korrupsionit të një funksioneri të lartë jo prej
Maqedonie, them në funksion të edukimit, ish-kryeministri i njërës prej ish-
republikave sovjetike Llazarenko, i cili pikërisht nëpërmjet korrupsionit gjatë
qeverisjes së tij thënë kushtimisht prej 2-3 viteve ka fituar 224 milionë dollarë
jozyrtarisht sepse rroga e tij ka qenë 400 dollarë në muaj. Dhe kaq për këtë rast,
vetëm ndërlidhem me temën për të cilën diskutojmë sot kurse kjo për mua është
korrupsioni dhe asgjë më tepër prej të gjitha aspekteve, ajo për mua patjetër du-
het të shqyrtohet nga të gjitha aspektet. Më pëlqeu zotëri Ismet Ramadani kur tha
se duhet patjetër të jesh i korruptuar, kjo është e saktë, ky është realiteti, por kjo
nuk është prej sot. As nuk e kemi shpikur korrupsionin, as nuk e kemi sjellur kor-
37
rupsionin. Dhe njëkohësisht kjo është përgjigje ndaj pyetjes a ka apo nuk ka. Atë
do ta ketë gjithmonë. Në fakt, për këtë arsye edhe ekzistojnë prokurorët. Ta lëmë
shakanë anash. Por edhe ai gjithsesi normalisht evoluon në formën e tij të
paraqitjes, evoluon në fushat të cilat i kap dhe tani kjo është problem i teo-
retizimit për të cilin shpresoj do të dëgjoj diçka më shumë prej kolegëve pro-
fesorë. A kemi bërë diçka. Unë nuk kam qenë në takimin e parë që është mbajtur
këtu dhe ka qenë në një lloj të këtillë të forumit të këtillë, a bëjmë diçka dhe çka
është ajo që planifikojmë ta bëjmë. Mirë tha Sllagjana nuk e kemi humbur luftën.
Ndoshta as që e kemi nisur, por gjithsesi nuk e kemi humbur. Të kuptohemi asgjë
nuk bëhet brenda një nate.
Ne deri dje i kemi mësuar këto gjëra. Gjithsesi edhe korrupsioni është një
pjesë e asaj që hyn në formë të re në pjesë të re dhe gjen vend në këtë sferë të, në
këtë periudhë të tranzicionit. Kërkojmë rezultate, kurse ende nuk kemi përcaktuar
ku e kemi korrupsionin. Ne supozojmë, dimë ku paraqitet, ku duhet të paraqitet, e
zbuluam lokacionin e pikave të korrupsionit, krejt asaj që prodhon korrupsion.
Tani për këto 2-3 vite sa që unë marr pjesë në mjaft takime të këtilla, në mjaft
programe dhe projekte të këtilla, ne ende nuk e kemi marrë veten nuk jemi kon-
suluar me vetëdijen. Së pari duhet ta konsulojmë vetëdijen, ta pranojmë krejt atë
që është e re, që hyn te ne dhe ta shndërrojmë në normativë ose rregullativë që
gjithashtu pastaj vështirë e adaptojmë sepse kushtet nuk janë ato që të ndërrohen
brenda natës. Tani sot debatojmë a duhet që Qeveria ta adoptojë programin
shtetëror për anti-korrupsion dhe a duhet të jetë i saj apo jo, kjo edhe aspak nuk
është e rëndësishme. Ja si prokuror them që unë punoj, mendoj marr pjesë në har-
timin e tij, e respektoj dhe shoh që shumë gjëra të zbatohen në praktikë. Më së
paku është e rëndësishme a e ka pranuar shteti ose qeveria, për mua për ta është e
rëndësishme, a e ka pranuar si dokument zyrtar apo si jozyrtar, a ka diskutuar
Parlamenti për raportin apo jo. Programi shtetëror të cilin e hartoi Komisioni për
luftë kundër korrupsionit është me të vërtetë dokument i mirë, bazë e mirë fill-
estare prej së cilës pastaj edhe të gjitha projektet tjera bazoheshin në të. Në këtë
kuptim edhe të gjitha ligjet dhe strategjitë të cilat i tha zonja nga Qeveria, në këtë
kuptim edhe e dhëna e paraqitur në mënyrë modeste që Qeveria ka plan aksionar,
kështu është emërtuar aty, plan aksionar për luftë kundër krimit të organizuar me
çka unë nuk pajtohesha aq me atë emër luftë, por në kuptim më të gjerë është në
rregull. Këtë plan aksionar të Qeverisë nuk e ka shpikur as Qeveria, as Ko-
misioni. Kjo është e keqe e domosdoshme që duhet të kihet patjetër, kjo nuk
është e keqe, kjo është program që është kompatibil me tërë atë atë na është thënë
38
prej faktorëve ndërkombëtarë me të gjithë atë që është përfshirë në dokumentet

ndërkombëtare të cilat ne i pranojmë, që janë pjesë e legjislacionit tonë. Që thu-
het dje e ratifikuam Konventën e Palermos. E ajo thotë shumë kurse askush nuk e
përmend. Por unë do të ndalem në planin aksionar dhe do të kaloj në atë që e
punon prokuroria publike, po edhe diçka me marrëdhëniet me komisionet tjera.
Këtë plan aksionar e punonim bashkë me Komisionin, me anëtarë të Komisionit,
bashkë me të gjitha subjektet të cilat janë të thirrura që të inkuadrohen në atë,
edhe funksionalisht, edhe si të doni si end ju, edhe si shoqëri qytetare kjo që
është fushatë ose luftë si të doni kundër korrupsionit. Dhe atë program thashë e
bëmë sipas udhëzimeve dhe sugjerimeve të ekspertëve të cilët erdhën të na mëso-
jnë për disa gjëra dhe në atë fazë, në atë proces në atë procedurë të udhëzimit të
të shumë gjërave ne ishim të habitur po pse tash kjo po pse tash kështu. Prioriteti
i parë që na u imponua, them na u imponua që ne vështirë e pranonim në atë plan
aksionar, është lidhja rajonale e prokurorëve publikë? Po të isha pyetur unë a du-
het të qëndrojë emri i atillë - do të thoja jo. Çka ka lidhje tani kjo? Ka lidhje
shumë. Tani kur fillojmë me implementim ka shumë lidhje, vetë për vete në këtë
hapësirë nuk jemi asgjë. Korrupsioni dhe krimi i organizuar nuk janë për Maqe-
doninë dhe nuk janë në Maqedoni dhe nuk janë për Maqedoninë. Kjo është diçka
më shumë. Prandaj na u imponua ky prioritet. Në rregull, i nderuar...
Vlladimir Millçin
Shpresoj që prokurorët gjithmonë kur paralajmërojnë që do të flasin shkurtë nuk
flasin kaq gjatë.
Kosta Petrovski
Nuk kisha qëllim. Dëshiroja vetëm të theksoj që ky plan aksionar i Qeverisë
është me të vërtetë përmbajtësor dhe nëse e realizojmë do të arrijmë shumë, kurse
prokuroria publike nga aspekti i saj veç më e realizon prioritetin bolitvi, që do të
thotë departament special përkatësisht departament për luftë me krimin e organi-
zuar. Ligji është sjellur. Në hartimin e ligjit drejtpërdrejt merrte pjesë prokuroria
publike, normalisht për shkak të procedurës nëpërmjet Ministrisë së drejtësisë.
Obligim me këtë ligj u formua ky departament dhe ky departament është element
shumë i rëndësishëm i tërë kësaj që po e diskutojmë sot. Ai veç më është for-
muar, dua të them që punojmë praktikisht nuk është që kemi hequr dorë, por nuk
mund të jemi për çdo gjë, të biem në të gjitha këmbanat që kjo është kështu e
39
kështu ja tani do t'i arrestojmë të gjithë. Kjo nuk duhet të jetë kështu. Ai veç më
praktikisht punon dhe punon në kushte të tilla si që i ka dhe do të punojë. Veç më
ka filluar të pranojë lëndë, u bë specializim i brendshëm, shpërndarje e lëndëve,
të gjitha këto takime të cilat i mbajmë me të cilat Sllagjana tregonte ku nuk është
thirrur Komisioni mbahen rregullisht, do të thotë është formuar edhe i ashtuqua-
jturi taskfors, ky grup që do të jetë i angazhuar dhe mobil çdo ditë dhe që do të
jetë në dispozicion për llojin e këtillë të krimit. Mos ta zgjas më shumë, ndoshta
pasdite përsëri do ta marr fjalën, ju faleminderit për kohën që ma lejuat.
Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Unë tani do ta paralajmëroja pauzën për kafe, do t'u lutesha që të vazhdojmë në
11:30. Kuptohet që ata që tani nuk kishin mundësi të thonë çka kanë të thonë në
lidhje me temën korrupsioni në sektorin publik unë mendoj në fund në atë fazë që
është paralajmëruar si periudhë e sjelljes së përfundimeve dhe rekomandimeve
do të mund t'u kthehemi disa prej këtyre gjërave, duke i përfshirë pyetjet si të
kalojmë prej fushatës në luftë sistemore kundër korrupsionit. Mendoj që këtu
kishte vetëm një informatë rreth planit aksionar diçka?
Për diskutuesin e fundit, Qeveria nuk ka adoptuar plan aksionar kundër kor-
rupsionit, ka adoptuar plan aksionar me partneritet evropian, përndryshe edhe ajo
që e tha zonja Sllagjana Taseva faktikisht Qeveria e pranon programin shtetëror
për pengim të korrupsionit dhe implementim dhe të gjitha ato mendoj ingjerenca
të cilat i kanë ministritë e resoreve, por qeveria deri tash nuk ka sjellur plan ak-
sionar.
Mirë. Tani keni kohë që gjatë kafes t'i qartësoni mosmarrëveshjet e pastaj
shpresoj që do t'i dëgjojmë në fund. Ju faleminderit.
Kam obligim që të kërkoj falje për mungesën e përkohshme të disa prej
pjesëmarrësve tanë të cilët shkuan në promovimin e librit të profesorit Kam-
bovski, por paralajmëruan që do të kthehen që të marrin pjesë deri në fund të
punës sonë së sotshme. Kurse tani kalojmë në implikimet ekonomike dhe politike
të korrupsionit, diskutuesi i parë është profesor d-r Ljubomir Kekenovski, pastaj
zotëri Vlladimir Naumovski dhe zotëri Zoran Jaçev. Urdhëroni profesor.
Ljubomir Kekenovski
Teza të shkurtëra për diskutim në këtë temë: Maqedonia dhe korrupsioni - gjend-
40
jet dhe perspektivat. Së pari mendoj që është shumë e rëndësishme që të rrumbul-

lakësohet ky rreth i çështjeve që ka të bëjë me shkaqet për korrupsion dhe ato
mund të shihen në atë që ne e kemi si trashëgimi kulturore dhe si mentalitet, si
religjion nëse doni, si kushte ekonomike dhe sociale të cilat gjithashtu sipas meje
janë më dominante, të cilat i përcaktojnë për shembull shkaqet për korrupsion,
pronësia e padefinuar dhe veçanërisht konflikti i interesave pronësore ku
vazhdimisht fiton një lloj i pronësisë që është shumë vital dhe dinamik, si që
është pronësia private. Nuk duhet të anashkalohet ajo që ne e kemi si mentalitet
para së gjithash për shkak se te ne është shumë e fuqishme e drejta zakonore, kjo
do të thoshte që një shkuarje te mjeku ose në cilindo sportel shkon vazhdimisht
me njëqind gram kafe, te ne kjo quhet kafja e zezë - fytyra e bardhë, por në es-
encë kjo niset prej një pozite tjetër. Niset prej një pozite të bujkrobit ose të
qytetarit të nënshtruar dhe të asaj se si ai prej perspektivës së bretkosës e shikon
pushtetin ose përkulet në sportel. Më tutje kur i ndani trashëgiminë dhe men-
talitetin veç më në teorinë perëndimore pjesa jonë konsiderohet si pjesë e sho-
qërive post-otomane dhe vetëdijes post-otomane. Kështu quhen këta në jug të
Savës. Por, ajo që e kemi pasur si trashëgimi dhe si të kaluar të ndarë në dy pozi-
tat perandoria dhe socializmi dhe vetëqeverisja janë kushtimisht korrupsioni më i
vogël sepse korrupsioni paraqitet atje ku keni prekje me pushtetin ose, si te ne,
me sektorin publik. Atje ku keni reproduksion hermetikisht të mbyllur që quhet
ekonomi natyrore, ose atje ku keni kushte më të mira ose “pavarësi”. Në rast të
tillë ju nuk keni prekje me pushtetin, me administratën publike dhe ju jeni në
njëfarë mënyre hermetikisht më të mbyllur dhe të paeksponueshëm ndaj korrup-
sionit, përkatësisht reproduktoni vetë për vete. Shikuar nga aspekti i sotshëm,
socializmi dhe vetëqeverisja janë një procedurë dhe transparencë mjaft e
përshtatshme politike - ekonomike, po nëse doni edhe demokratike dhe në këtë
kontekst nuk mund të konstatohet pasuri enorme në baza korruptive dhe në
aspekt social dhe kulturor dhe politik ishte një utopi e realizuar e llojit të vet.
Nëse doni përsëri të krahasoni shikoni të gjithë drejtorët e vjetër të ndërmarrjeve
shoqërore të cilët pensionohen deri në vitin 1990 dhe shikoni tani për shembull
drejtorët e posakomponuar ose shikoni tani nëse doni drejtuesit e falimentimit.
Unë u shtanga nga një ndodhi në NP Liqeni i Dojranit ku punëtorët e varfër nuk
kanë rrogë, drejtuesi i falimentimit, pikërisht ky “hero tranzicional” paraqet që
kanë zënë shumë pak, edhe pse sasia reale e peshkut të zënë është shumë e
madhe, kurse ata janë prapëseprapë të kënaqur sepse atë zë e kanë zënë e kanë
ndarë me drejtuesin e falimentimit. Ky është modeli i asaj që ne tani e quajmë
41
tranzicion që sipas meje është një termin shumë i papërcaktuar i cili mbuloi dhe
arsyetoi shumë gjëra të këqia. Një kohë thuhej kur vozitnim në çift-tek, kur
kishte rrymë disa orë, në bisedë me më të moshuarit thonim: “Çka është kjo?”Më
të vjetrit përgjigjeshin: “Djalosh ju këtë e quani stabilizim, kurse ne këtë e qua-
nim varfëri. Kjo që ne tani e kemi si tranzicion, kjo është gjithashtu varfëri plus
korrupsion. Çka huqëm këtu? E huqëm rrugën që në secilin tranzicion duhej të
jetë kalim në të cilin kërkohej pronar i përgjegjshëm që pastaj supozohej që do të
jetë menaxher. Rrugë që duhej të prodhojë sipërmarrës të rinj dhe menaxherë të
përgjegjshëm dhe u shndërrua në një transakcion tregtar në të cilin vetë modeli
nëse doni i privatizimit insajderik shkaktoi shpenzime të mëdha korruptive dhe
transaksionale. I rriti si askund tjetër në asnjë ekonomi tjetër nga Evropa Juglin-
dore që në fund të fundit shihet edhe sipas rezultateve. U hap humnerrë në të
cilën në vend të qytetarit të lirë të pavarur që do të varet prej rrogës së vet, profe-
sionit të vet, punën e vet ta shesë në treg, u hap humnerrë në vendin e shtresës së
mesme në të cilën elitat më nuk janë pjesë e popullit. Dhe mendoj këtë e konsta-
tova në këtë analizë të thellë në një konstatim të Ivan Krastevit që në të vërtetë
problemi kyç i tranzicionit është ai që mes tjerash nuk krijoi kohezion social,
përkatësisht besim të qytetarëve ndaj elitave politike, ndaj elitave ekonomike.
Ekonomia në përgjithësi, po edhe tranzicioni ekonomik, në esencë, janë jo të dre-
jtë, por ata nuk duhet të kritikohen dhe të shikohen vetëm nga ky aspekt. Bal-
ceroviqi thotë që kjo është shitje e pronës vlerën e së cilës nuk e di askush popul-
lit që nuk ka para. Në vend se në luftë për tregun, tranzicioni u shndërrua në luftë
për pronë që pastaj kjo në mënyrë tregtare stërshitej dhe një iluzion tjetër i tran-
zicionit që ne nuk e di kemi privatizuar rreth 20 miliardë dollarë, disa thonë më
shumë kapital shtetëror. Kjo thjesht nuk është e saktë. Duhet të bëhet dallim mes
asaj që është vlerë dhe asaj që është çmim. Ju mund të investoni shumë para dhe
ajo të vlejë kushtimisht, a është kjo hekuranë ose është karoseri ose është Treska,
qindra milionë dollarë, por çmimi, ajo që ne e ndjekim në liberalizëm në tran-
zicion, në marrëdhëniet e kapitalit, formohet në bursë dhe formohet sipas shpen-
zimeve margjinale. Nëse jam i etshëm dhe nëse e pij këtë gotë ujë, gota e
ardhshme nuk vlen as pesë para dhe unë nuk jam i gatshëm të paguaj, por nëse
jam i etshëm ajo mund të vlejë edhe njëqind dollarë. Do të thotë duhet në këtë
kontekst të ulen ose të fshihen këto iluzione. Rezultati i tërë kësaj është që si
prodhim përfundimtar i tranzicionit u paraqit korrupsioni, si nus-prodhim i ambi-
entit të padefinuar. Do të thotë nuk është problem i njerëzve. Te ne shpeshherë
dëshirojnë të thonë që drejtorët tanë, nuk e di politikanët tanë dhe të gjithë per-
42
sonalitetet e mundshme publike, si pjesë e administratës shtetërore etj. janë më të

korruptuar se cilëtdo të tjerë. Por kjo nuk është krejtësisht e saktë, sepse ambienti
është ai që nxit në korrupsion, ambienti i padefinuar, ku ndodh konflikt i tmerr-
shëm i interesave pronësore. Në këtë kontekst ndodh derdhje atje ku keni pronësi
të padefinuar, atje ku keni pronësi të pambrojtur, pavarësisht a bëhet fjalë për
pronësi shoqërore ose si në këtë rast publike. Atëherë vjen deri në derdhje të
tmerrshme të pronësisë në vend të reproduksionit të pronësisë. Në këtë kontekst,
mundemi ne si punë seminarike, si punë praktike me studentët kemi punuar disa
ndërmarrje të cilat kanë punuar me furnizime publike me ndërmarrjet publike,
sepse shumë rrallë sektori privat ka blerë për shembull pajisje komunale.
Përkatësisht, deri sa ndërmarrja ka punuar me mall malazias, ata shitnin pajisje
që prishej për një apo dy vite. Kishte për të gjithë - prej atij që shiste deri te ai që
blente, sepse aty ku keni prekje mes pronësisë private kushtimisht që ai të shesë
dhe çdo herë të blejë ai nga ana tjetër në këtë rast ndërmarrjet publike të themi,
çmimi ka qenë tepër i fryer. Për vetëm dy vjet dështoi edhe ndërmarrja, dështoi
edhe biznesi por u bë dallim i madh në çmim që ishte i qartë. Përkundrazi, në
rastin kur i shitej sektorit privat - ku ka shkurtesa, ku nuk ka konflikt të intere-
save, ku blihet dhe çmimi përcaktohet shumë shpejt dhe kur ka kontakt me ndër-
marrjet publike si pjesë e furnizimeve publike, ku ka negociata për çmimet
përkatësisht ngritje të çmimit. Krejt kjo është në llogari të ndërmarrjes publike
përkatësisht krejt kjo është në llogari të qytetarëve të cilët i japin këto taksa pub-
like, a është kjo për rrymë, a është kjo për ujë, a është kjo për ndonjë veprimtari
tjetër komunale. Shërbimet publike bëhen servis i oligarkëve tranzicionalë, sipas
meje nuk është problem do të thotë atëherë kur keni ambient të parregulluar.
Problem është kohëzgjatja e tranzicionit tonë sepse bëhet pervertim i elitave. Do
të thotë ai moment kur dikush dëshiron të bëjë para ndoshta edhe nuk është prob-
lem nëse ky është proces institucional apo ligjor prej dy tre viteve, por kur kjo
zgjat gjatë ata jo vetëm që duan të pasurohen, pastaj dëshirojnë edhe të drejtojnë
dhe në fund dëshirojnë të bëjnë servis publik, të bëjnë servis të vet prej shërbi-
meve publike që është problem tmerrësisht i madh posaçërisht në R.M., ku rezis-
tenca prej opinionit publik është e vogël, ku rezistenca prej organizmit ekonomik
të asociacioneve ekonomike, e organizatave të esnafëve, organizatave profesion-
ale joqeveritare, etj. është e vogël. Gjyqet, të cilat sipas meje janë institucioni kyç
ekonomik në procesin e tranzicionit, sepse duhet ta mbrojnë pronësinë, duhet të
jenë servis i pronësisë. Nuk mund të keni ekonomi nëse nuk keni këmbim të
pronësive, të pronës vetjake të ndërmarrjeve të cilat reproduktojnë dhe bëjnë
43
profit deri te qytetarët të cilët gjithashtu e këmbejnë pronësinë dhe në këtë kon-
tekst kemi gjyqësi jashtëzakonisht të keqe ose të ngadalshme, joefikase, e cila
pastaj nxit në më shumë kursim në fonde të zeza, tani ato para më në fund
zhvendosen në sektorin bankar por ato investime asnjëherë nuk gjejnë rrugë deri
te konsumatori përfundimtar, përkatësisht këto para të punësojnë ose të inicojnë
investime tjera në ekonomi. Pa institucione, gjyqin e vë në vend të parë, do të
thotë pa institucione nuk ka ambient për inicim të investimeve, nuk ka ambient
për këmbim të thjeshtë, kurse pa këta dy faktorë nuk mund ta fitoni atë që është
elitë, atë që është tharm në çdo shoqëri, veçanërisht në ekonomitë në tranzicion.
Unë vazhdimisht e përmend që dy analizat e Harvardit dhe të Stenfordit kon-
statuan që a është një shtet afër Bashkimit Evropian, a ka naftë, a është i pasur
me pasuri natyrore, etj. por a ka institucione të fuqishme, gjyqe financiarisht të
pavarura me procedura efikase që të mund ta formësojnë ambientin që prodhon
sipërmarrës, e jo drejtues falimentues, kontrabandistë, kriminelë, menaxherë
sepse ata mund të jenë lokomotiva e zhvillimit tonë. Rreth korrupsionit në sek-
torin publik definitivisht dilema është në atë që ne prej vetë fillimit nuk bëmë
ndarje të asaj që është pronësi shtetërore dhe asaj që është pronësi publike që të
mund të ndërmirren menaxherë publikë, ruajtje e pronësisë, etj. Kështu që kur
pronësia publike do të fiton ndonjë parti bëhet pronësi e përkohshme partiake, ata
i kanë ato që pak përpara përmendi kolegu prej fakultetit fondet si pjesë edhe për
partiake, për derdhje në fondet partiake. Nuk është e çuditshme nëse e mbani
mend tërë atë që po ndodh gjatë tërë kësaj periudhe pa përjashtim, keni taksë
rrugore tani një studim i ri në Gostivar paguajnë 11 mijë, në Tetovë në pikën e
taksës rrugore të paraqitura vetëm 2 mijë. Ky nuk është rast ekskluziv tani, flas
që ky është problem i ambientit dhe problem i asaj që ne e krijuam veç më si të
drejtë të re zakonore për financim të partive politike, që është e tmerrshme sepse
kjo mund të, duhet patjetër të kuptohet që është fidbek që i godit qytetarët ndon-
jëherë në kokë, ndonjëherë në xhep. Mendoj që shpenzimet e korrupsionit në
R.M. janë poligon nëse dëshiron të zgjedhë për shembull Dagllas North sipas
ekonomisë së re institucionale kjo duhet të jetë R.M. Pse? Sepse shpenzimet më
të larta të cilat i llogarit çdo investitor potencial i vendit ose i jashtëm madje edhe
çdo qytetar janë shpenzimet transakcionale. Ju e patë që në atë anketë sa ditë
nevojiten dhe sa operacione duhet të bëhen që të vizitoni sa ministri, sa sportele,
që të themeloni një ndërmarrje. Ishim me rangim më të lartë në Evropë dhe në
këto shtete të Evropës Juglindore bashkë me Kroacinë. Në vend se t'i kultivojmë
do të thotë ata që dëshirojnë invencion personal, iniciativitet personal dhe
44
veçanërisht ata që janë të gatshëm dhe dinë ta menaxhojnë rrezikun personal ne

në këtë mënyrë sistematikisht i rrisim shpenzimet transaksionale dhe i shkurajo-
jmë, unë vazhdimisht theksoj që nuk është i madh dallimi Maqedonia nuk është
as Rumani, nuk është as Poloni, nuk është as Ukrainë, por është shtet i vogël i
rrethuar me kufinj dhe që mund të shkojnë në atë moment deri në Selanik ose në
Leskovac ose në Sofje të bëjnë biznes atje. Por, paratë janë tonat dhe nga ky
aspekt ne duhet të kujdesemi që këto para të reproduktohen, të shtohen, të
punësojnë në R.M. Korrupsion pozitiv dhe negativ? E shikoni, tani ne erdhëm
deri në atë pozitë që nëse ju nuk mund ta ndërroni ambientin shpejt, keni ide të
mirë të cilën mund ta realizoni, ka biznesmenë të cilët thonë nuk është problem
edhe të paguhet që unë ta mbyll këtë si procedurë ligjore, që të mundem edhe të
punësoj edhe t'i paguaj tatim shoqërisë. Do të thotë ai e konsideron këtë si dëm
kolateral të biznesit të vet. Keni dy shembuj: para një jave kisha një ligjëratë të
mirë në Institutin e Akademisë së Institutit ekonomik në Akademinë bullgare dhe
atje më thanë që bullgarët edhe nuk janë aq kundër asaj që korrupsioni thuajse të
legalizohet. Pse? Për shkak se ai i kthen paratë të cilat rrodhën prej sistemit dhe
prej procesit të privatizimit në mënyrë tjetër tani me shkallë të butë të korrupsio-
nit nëpërmjet institucioneve përsëri kthehet në biznes, a blejnë qendra sportive,
klube, hotele, vende për verim, qndra për skijim, etj. nuk është me rëndësi, por
kështu këto para janë këtu. Për dallim për shembull prej Rumanisë ku nuk kishte
proces të tillë dhe ku korrupsioni i refuzonte investitorët. Në këtë kontekst kur të
hasni ju për shembull biznesmenë të cilët asnjëherë nuk janë partnerë, madje as
edhe në këtë tryezë të rrumbullakët për shkak se ata e kanë shumicën e infor-
matave, kanë më së shumti probleme dhe shumë më lehtë se sa cilido profesor
ose cilido burokrat mund t'i detektojnë problemet ose nëse dëshironi t'i thonë
zgjidhjet. Sepse ata janë drejtpërdrejt ajo falangë ekonomike që pengohet, që
ndeshet me këto probleme. Nëse i shikoni shpenzimet e korrupsionit në Maqe-
doni ato janë gjithashtu tmerrësisht të mëdha. Pse? Për shkak se i largojnë si që
thashë jo investitorët e vendit, por para së gjithash investitorët e huaj, po edhe
turistët. Keni problem që duhet patjetër të locohet në R.M. dhe ku si shtet i vogël
shumë lehtë mund të ndryshohet ambienti ose të ndryshohet kultura, veçanërisht
të ndryshohen pritjet racionale të ndërmarrjeve dhe të qytetarëve. E dini çka
ndodhi me përpjekjen për hyrje të Audi, e dini çka ndodhi me përpjekjen që Mer-
cedesi të hyjë në FASH 11 Tetori, e dini çka po ndodh tash me Bllazho Tasevin
dhe me sllovenët të cilët po ikin prej kësaj hapësire. Nuk mudnet që ku shtet të
popullohet me kapitalin Qipro, Panama ose në rastin më të mirë prej Greqie,
45
kurse të gjithë këta që janë të mësuar me investime në shoqëri të rregulluara të

ikin prej këtu. Për shkak se ambienti ynë, duhet patjetër të konstatojmë që ne vetë
brenda nuk kemi fuqi të mjaftueshme autonome që ta ndryshojmë, por do ta
ndryshojmë në lëvizje e sipër sepse hyrja e Audi ose e Dojçe Telekomit ose e Do-
jçe Bank shumë do ta ndryshojë nëse dëshironi supervizionin bankar, rregulla-
cionin bankar, do t'i ndryshojë pritjet, do të tërheqë rejting të ri kreditor, do të
tërheqë rrezik të ri të investimit në R.M. dhe nëse doni do të tërheqë marrëdhënie
partnerike gjatë një lloji tjetër të presionit që nuk mund ta bëjë elita jonë eko-
nomike. Dhe prandaj mendoj që është shumë e rëndësishme që në cilëndo
mënyrë të bëhemi ekonomi më e hapur sepse do të keni rast tjetër kur nuk do të
keni konkurrencë, kur nuk do të jeni pjesë e e tregut tjetër sepse Maqedonia defi-
nitivisht nuk është atraktive me treg prej 2 milionëve, atëherë do ta keni rastin e
Matavit. Atij nuk i pengon që nuk ka rregullativë sepse ai ka llogaritur që më
mirë dhe më shpejt do t'i kthejë paratë prapa. Së këndejmi mendoj që regjinal-
izimi i tregjeve në këtë kontekst të sektorit publik për shkak se kjo zgjidhet me
Marrëveshjen dhe kjo është ajo që e negoconim edhe në Bruksel dhe këtu të du-
het patjetër deri në vitin 2005 të bëhet operator i ri fiks, të duhet patjetër të ketë
regjionalizim të tregjeve energjetike që gjithsesi do të ndikojë mbi çmimin e
veçanërisht do të ndikojë mbi shkallën e korrupsionit. Definimin e sektorit publik
e kuptoj si mbyllje të sektorit publik. Këtu është problemi kryesor ku, pa marrë
parasysh kush qeveris në R.M., rrjedhin dhe do të rrjedhin shumë para nëse i
shikoni fondet a është ajo buxhet prej një miliardë euro, a janë ato disa qindra
milionë fonde publike, a janë ato biznese të cilat i bëjnë ndërmarrjet publike.
Pse? Së pari për shkak se ne ende nuk e kemi definuar interesin publik dhe kjo
nuk është diçka që unë do ta komunikoj këtu ose për çka do të merret vesh një
grup i intelektualëve. Interesi publik vjen prej kohës, ai çdoherë është konkur-
rencë. Ai vjen prej kohës së Adam Smithit dhe ai nuk është diçka për të cilën ne
duhet të diskutojmë dhe të merremi vesh çka do të jetë. Por këtë duhet ta shndër-
rojmë në ligje. Prej ligjeve rrjedh fuqia e mbrojtjes dhe realizimit për shembull të
interesit publik, që duhet të keni transport publik, shëndetësi publike, arsim pub-
lik, etj. Meqenëse kapitali privat nuk ka interes të hyjë gjithkund, pronësia pub-
like duhet patjetër të mbulohet me ndërmarrje publike, kapital të përzier ku keni
partneritet publik-privat, etj. veçanërisht duhet të mbulohet me menaxhment pub-
lik që nënkupton karrierë në sektorin publik. Nuk mundet kjo si në xhuboks, disa
të hyjnë, tjerët të dalin. Unë vazhdimisht them ata hyjnë pa kurrfarë referencash
kurse dalin pa kurrfarë përgjegjësie dhe vazhdimisht e theksoj atë që në një
46
hapësirë të tillë të hapur të pambrojtur është krejtësisht normale ose natyrore nëse
doni kjo që po na ndodh për shkak të asaj se ne më në fund duhet të formojmë
shkollë për arsim publik dhe në fund të fundit nuk duhet të shpikim asgjë vetëm
duhet ta ndjekim atë që ndodh në ekonomitë perëndimore ku karriera, kjo thjesht
edhe për zvogëlim nëse doni të korrupsionit në sektorin publik për shkak se ai që
do të hyjë do të ketë përgjegjësi që karrierën dhe penzionin e vet ta presë në sek-
torin publik,e jo si turistë të hyjnë dhe të dalin në ndërmarrje publike pastaj nuk
ka institucion që mund t'i zë tërë këto llogari. Kontrolli publik është dimenzioni i
katërt i funksionit publik të sektorit publik. Nuk mund të keni ja deri para disa
viteve gjashtë njerëz nga revizioni shtetëror tani është mirë që dëgjova që kanë
60-70 njerëz dhe konsideroj që ky institucion duhet patjetër financiarisht dhe in-
stitucionalisht të rritet, të përforcohet që të mundemi të mësohemi në shembuj
konkretë dhenë bazë të përgjegjësisë publike. A keni dëgjuar ndonjëherë te ne të
keni rast të mbyllur, a është kjo nëpërmjet policisë financiare, a është kjo
nëpërmjet gjyqeve, rast të mbyllur në të cilin pikërisht për shkak se ne nuk kemi
opinion publik si për shembull në Francë ku të themi për shkak se i biri i Alen
Zhipesë jetonte në një banesë afër parkut ku luhet Roland Garosi, gazetat publi-
kuan dhe ai ditën tjetër ishte i obliguar të japë dorëheqje. Ministri Karinjon, i cili
ishte ministër i transportit, për shkak se merrte pjesë në një dill ku ujësjellësi prej
vendit të tij, prej Grenoblit, ai rrjedhte, u privatizua në një mënyrë të pashpjeguar
gjithashtu dha dorëheqje dhe pastaj kjo u dëshmua dhe ai përfundoi në burg. Do
të thotë, nëse nuk e keni këtë pesëgishtor si që them unë, atëherë ju keni sistem
që mund të rrjedhë prej të gjitha anëve. Këto janë pesë shtyllat në të cilat duhet
patjetër të bazohet sektori publik, të cilat duhet patjetër të jenë të mbyllura nëse
dëshironi ta relativizoni, ta zvogëloni korrupsionin ose ta rritni konkurrencën
brenda. Procesi i sjelljes së vendimeve është kyç në këtë dallim mes sektorit pub-
lik dhe privat. Përkatësisht ndryshe sillet vendim në një ndërmarrje private, krejt
ndryshe sillet vendim në ndërmarrjen publike përkatësisht në sektorin publik. Kjo
mënyrë, sipas teorisë së zgjedhjes publike, rrjedh prej procesit zgjedhor, dhe
është shumë e ndërlikuar, shumë e pakuptueshme, dhe shumë e eksponueshme
ndaj kritikave. Por vetëm ajo është e mundshme deri sa ekziston lloji i këtillë i
demokracisë dhe prandaj është problem që këto elita, të cilat u pasuruan nga kor-
rupsioni, të ndikojnë mbi procesin politik dhe mbi vendimet të cilat sillen. Men-
doj që konkretisht Putini ka probleme të mëdha që t'i largojë këta njerëz nga
procesi i sjelljes së vendimeve nën presione të tilla si që bëjnë. Cilat janë përfun-
dimet? Që nuk është problem nuk është te pushteti por problemi është te modeli
47
që ndiqet. Modeli gjithmonë është trekëndësh: teori, politikë dhe praktikë. Ne

deri sot e kësaj dite pikërisht për këtë shkak nuk kemi definicione të interesit
publik, nuk kemi rrumbullakësim ligjor, nuk kemi arsimim të posaçëm, nuk kemi
institucione që do ta mbrojnë, që do ta kontrollojnë, nuk kemi rast të mbyllur të
përgjegjësisë, nuk kemi opinion publik, keni ndikim të fuqishëm të sjelljes së
vendimeve politike. Pavarësisht a xillen ato nëpërmjet Parlamentit, nëpërmjet
Qeverisë, nëpërmjet gjyqeve, nëpërmjet prokurorisë, etj. duhet patjetër të ndiqet
teoria që do të mbështetet në principe të qarta dhe të qëndrueshme. Duhet patjetër
të kihet politikë që do të mbrohet me institucione, jo me njerëz, jo me liderë
karizmatikë. Jo, por me institucione të cilat do të jenë të rrënjosura dhe të
paguara prej qytetarëve që qytetarët t'i ndjejnë si të veta, kurse edhe ata që i dre-
jtojnë institucionet ta ndjejnë pavarësinë dhe hapësirën dhe lirinë vetjake ku do të
mund t'i sjellin vendimet në praktikë që të fitoni ndërmarrje të cilat punësojnë
dhe të cilat varen nga tregu, në vend të kësaj që ju e keni tani në realitet. Kjo trini
e shenjtë mes atij që është ushtar partiak, drejtues falimentues dhe njeri firmë
çantë dhe kravatë, që nuk ka kurrfarë obligimi të paguajë, të punësojë, që zhduket
ashtu si që paraqitet, që nuk mbetet si subjekt i përhershëm në ekonominë maqe-
donase dhe ky është ai funksion që unë e quaj i uestern union transferit të parave
prej fondeve publike në llogari private. Përfundim tjetër është së pari që një eko-
nomi hermetikisht e mbyllur dhe institucionalisht jostabile prodhon vetëm mono-
pole dhe së dyti si rrjedhim si instancë e dytë kjo lind korrupsion. Kjo do të thotë
që gjithnjë më shumë njerëz janë të udhëzuar drejt një tregu gjithnjë më të vogël
dhe më jofunksionues dhe është veçanërisht e rëndësishme që rritet çmimi i
vendimeve që sillen në sektorin publik. Do të thotë që mund të krijohet një koali-
cion i ri, a do të jenë ata profesorë, mjekë, politikanë, gjykatës, prokurorë, etj. të
cilëve nuk u përgjigjet presioni nga opinioni publik ose çfarëdoqoftë reforme
reale dhe prandaj ne ajo që paraprakisht e tha zotëriu nga prokuroria vetëm ma
vërteton krejt kjo është ashtu por duhet të jetë anasjelltas prej asaj që e fliste ai
dhe prej asaj për çka angazhohej ai. Do të thotë, rekomandimet te unë janë ndry-
shimi i modelit. Duhet patjetër në Maqedoni më në fund mendoj që çfarëdo qoftë
inercioni negativ nga vetëdija postotomane të jemi, nga vetëdija socialiste duhet
patjetër të ketë vullnet të dallueshëm të qartë dhe kredibil politik dhe ndjekje të
teorisë dhe politikës konzistente. Duhet patjetër të ketë kulturë të re të arritjes së
konsenzuseve, konsenzusit ja rreth korrupsionit, konsenzuseve sociale, kon-
senzuseve monetare, politike dhe Bashkimi Evropian. Mendoj nëse i shikoni me
vëmendje të gjitha këto pozita ne nuk kishim kontestime. Kontestimet mund të
48
jenë prej njerëzve të cilëve nuk u përgjigjet lufta kundër korrupsionit ose refor-
mat reale. Keni kontestime në plan monetar nuk u përgjigjet kursi i këtillë sepse
duhet t'i ngjesësh për muri dhe të bëjnë reforma, këtë nuk e duan. Kurse kon-
senzus merrni gjithkund përreth që nuk mund t'i detyrosh politikanët tanë në re-
forma nëse nuk i ngjet për muri, nëse nuk kanë zgjidhje tjetër. Tjetër, po madje
mendoj që edhe politikisht edhe Bashkimi Evropian fillojnë të kontestohen sepse
disa kërkojnë të përfundojmë me reformat politike disa kërkojnë të bëhemi eko-
nomi konkurrente me dy milionë, që as teorikisht nuk është e mundshme dhe
prandaj zgjidhjen e shoh në relativizimin e kufinjve dhe rritjen e bashkëpunimin
rajonal veçanërisht nga lindja dhe nga jugu, duke e marrë parasysh atë që ne për
një kohë të shkurtër edhe nga ana lindore do të kufizohemi me Bashkimin Ev-
ropian. Do të thotë do të jemi të detyruar që kulturën e re afariste, standardet e
reja, rregullacionin e ri ta mësojmë prej andej, të gjithë mësonin prej perëndimit,
erdhi koha ne të mësojmë prej lindjes dhe prej jugut, por kjo është pozita jonë
gjeografike. Është shumë e rëndësishme të keni lojtarë të fuqishëm në terrenin
vendas. Do të keni regjinalizim vetëm atëherë kur Maqedonia të bëhet pjesë e
tregut më të gjerë ju mund të shpresoni që këtu do të mund të vijë një EDF, këtu
mund të vijë një bankë e madhe amerikane ose një kompani e madhe amerikane.
Vetëm atëherë kur ne do të bëhemi pjesë e një tregu më të gjerë rajonal. Procesi i
pjesëmarrjes së obligueshme në procesin e propozimit të ligjeve të asociacioneve
afariste dhe të cilat besoni apo jo akzistojnë 14 vite që është vetvetiu çudi, atë që
ti as nuk ke infrastrukturë të mbyllur sociale, as nuk ke identifikuar interesa afa-
riste sociale qartë të dallueshme. Do të thotë biznes sektori ka bërë kompromis,
është aq i dobët sa që bën kompromis me secilin pushtet. Pse ne të themi çka janë
interesat tona kur mund të merremi vesh veç e veç dhe në copë. Atëherë be-
somëni humb edhe biznesi, humbin edhe qytetarët, të vetmit që fitojnë në këtë
kontekst janë politikanët e tranzicionit. E kam lënë opinionin publik, prandaj këtu
do të shtoj që, sipas meje, opinioni publik është jashtëzakonisht i rëndësishëm për
shkak se duhet të kultivohet një kontekst i gazetarisë profesionale, e jo i ga-
zetarisë vasale për të mos pasur për shembull rezistencë të tillë ndaj servisit pub-
lik si që ekziston tani, sepse sikur mos të kishim për shembull televizion kablovik
ne do të ishim sjellur deri në situatë të ngjashme me atë në të cilën u sollën serbët
në kohën e Millosheviqit, do të luanim kundër tërë botës dhe do të mendonim që
standardet që i kemi arritur janë të mira dhe që ato vlejnë në tërë botën. Ndërtimi
i marrëdhënies partnerike e jo të protektoratit me bashkësinë ndërkombëtare
është me qëllim që ti mos t'i pranosh informatat ose sugjerimet, por t'i përpunosh,
49
t'i fermentosh që të mund të përforcohesh, të jesh partner, të pavarësohesh të

sjellësh vendim që të fillojë ky proces i sjelljes së pavarur të vendimeve. Sepse
ne nuk e kemi filluar këtë proces. Duhet të krijojmë ambient të tillë në të cilin ky
proces do të bëhej i pakthyeshëm, do të thotë atëherë kur një institucion a është
kjo prokuroria ose është gjyqi ose është agjencia për larjen e parave etj. do të
vendosë dhe do të mbyllë një rast atëherë do të shtyhet dominoja e parë në të
cilën do të lirohen të gjitha institucionet tjera që të mund të sjellin vendime të
tilla. Dhe rekomandimi gjithashtu në fund që sa do që të jenë në kundërshtim,
tregu dhe korrupsioni prapëseprapë kanë pasoja të njëjta sociale. Tregu është par
eksellans jo i drejtë, në të fitojnë më të mirët, më agresivët, më të mençurit. Një
armatë mbetet jashtë tij, askush nuk investon në Mariovë, të gjithë investojnë aty
ku ka para. Dëshirojnë të investojnë në qendër tregtare, këtu në biznes, etj. Pran-
daj ekzsiton shteti, ekzistojnë tatimet, ekzistojnë rregullacione me të cilat redis-
tribuohen këto para ose merren mes tatimeve dhe vihen në politikën rajonale.
Korrupsioni gjithashtu bën shtresim të tmerrshëm social. Gjithnjë më pak njerëz
kanë shans të jenë të korruptuar prej gjithnjë më shumë njerëzve, prandaj është e
rrezikshme që rritet shkalla e korrupsionit, rritet çmimi i vendimeve korruptive,
veçanërisht vendimeve të sjellura në sektorin publik, në qeveri, dhe së këndejmi
zgjidhjet sipas meje do të ishin të anasjellta. Tregut nevojiten rregullacion, re-
striksion i tatimeve dhe inspeksioneve të cilat mes buxhetit do t’i kthejnë deri te
ata që nuk kanë ilaç për korrupsionin. Ilaçi nuk është te rregullacioni, sepse men-
doj që në atë mënyrë procedurandërlikohet dhe komplikohet, por ilaç për korrup-
sionin është vetë tregu. Do të thotë të liberalizohet deri në fund, a është kjo sjellja
e vendimit, formimi i ndërmarrjes, leja për import për eksport etj. Do të thotë nuk
mund ju ta zgjidhni korrupsionin për shembull në punën e tregtisë së jashtme
nëse i ulni doganierët dhe thoni hajde tash të shohim prej nesër pak më të jokor-
ruptuar. Kjo gjithsesi është pengesë, zgjedhje e vetme për korrupsionin policë
deri në Sofje të shkosh duhet të paguash dënim me veturë nëse nuk ta vjedhin
100-200 leva do të thotë fitimtarët e vetëm të kësaj tregtie janë policët dhe doga-
nierët. Kjo zgjidhet më së miri me atë që relativizohen kufinjtë ose hiqen lejet
dhe të gjitha të drejtat dhe marrëdhëniet burokratike. Kaq. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Kekenovski, kjo ishte me të vërtetë gjithëpërfshirëse. Unë
nuk e di pse nuk paraqitej ky sllajdi me rekomandimet, vetëm në fund u paraqit,
thashë profesori i ruan në xhep dhe nuk dëshiron të na i zbulojë prej përpara, por
50
ja u paraqitën dhe tregohet në të vërtetë që ne ishim nga pak e nënçmuam fak-

torin kohë dhe si duket nuk ekziston problemi i mungesës së interesit për fjalim
për çështjet e korrupsionit, do të shohim si do t'ia dalim në betejën me kohën,
nëse duhet do të riorganizohemi, do të bëjmë vazhdim, do të shohim. Por tani do
t'ia jepja fjalën zotëri Vlladimir Naumovskit.
Vlladimir Naumovski
Faleminderit. Unë pak do të ndërlidhem në diskutimin e profesorit rreth inves-
timeve të drejtpërdrejta. Pajtohem që investimet e jashtme të drejtpërdrejta janë
të nevojshme në R.M. dhe që gjithashtu ato varen shumë nga rejtingu i shtetit.
Por gjatë përcaktimit të rejtingut të shtetit një prej elementeve më të rëndësishme
është shkalla e korrupsionit të shtetit dhe lufta kundër tij, që do të thotë sa do që
të jetë e mirë një ndërmarrje vendase, sa do rezultate të mira të ketë rejtingu i saj
gjatë përcaktimit në përmasa ndërkombëtare varet ekskluzivisht nga rejtingu i
shtetit dhe vetëm në nuanca mund të dallojë nga rejtingu i shtetit. Që do të thotë
ky fat e ndjek. Aq rreth rejtingjeve nga pjesa paraprake. Unë do të ndalem pak
më shumë në luftën kundër larjes së parave dhe në rolin që e ka Direksioni për
pengim të larjes së parave. Të gjithë e dini që larja e parave është pjesa më e
sofistikuar e krimit të organizuar gjithkund në botë, e edhe te ne, prandaj edhe
lufta e drejtuar kundër larjes së parave kërkon nivel përkatës të cilësisë. Në këtë
luftë R.M. u inkuadrua para dy viteve e gjysëm me formimin e Direksionit për
pengimin e larjes së parave, që u formua si organ në Ministrinë e financave. Di-
reksioni vepron në fushën e prevencionit dhe zbulimit të veprave penale të larjes
së parave. Direksioni është model administrativ i njësisë financiare zbuluese. Në
botë ekzistojnë edhe tri modele tjera: ato janë modeli policor i njësive për zbulim
financiar, modeli gjyqësor i njësive për zbulim financiar që ekzistojnë si pjesë e
prokurorive publike dhe modeli i kombinuar. Përvoja botërore tregon që modeli
administrativ me shkallë të lartë të pavarësisë jep rezultate më të mira dhe si i
tillë mundëson bashkëpunim efikas me direksionet tjera të tilla në botë. Në Di-
reksionin për pengim të larjes së parave ekzistojnë tri departamente. Departa-
menti për analitikë, që numëron tre të punësuar, mbledh informata prej subjek-
teve, në pajtim me ligjin, kurse subjektet janë bankat, kursimoret, këmbimoret,
agjencitë për transfer të shpejtë të parave dhe shoqëritë e sigurimit dhe të tjera të
cilat janë të obliguara t'i dërgojnë të dhëna direksionit. Të dhënat e fituara për-
punohen, analizohen dhe ruhen. Ky departament është kompetent që t’i për-
51
punojë, t’i analizojë, t’i fusë në bazë dhe t’i ruajë të dhënat të cilat rregullisht ar-
rijnë në direksion
Dëshiroj të theksoj që prej 1 tetorit të këtij viti bankat filluan të dërgojnë
raporte elektronike me çka shumë e lehtësuan punën e këtij departamenti, si dhe
punën e tërë Direksionit. Nëse ka dyshim që ndonjë transaksion i caktuar është i
lidhur me larjen e parave ose me financim të terrorizmit, atëherë ngritet hetim i
posaçëm financiar dhe dorëzohet deri te departamenti i dytë. Departamenti i dytë
që punon në suaza të Direksionit është departamenti për transaksione të dyshimta
me dy të punësuar. Ky departament vepron sipas raporteve për transaksione për
të cilat ekziston dyshim i bazuar që janë të lidhura me larje të parave ose finan-
cim të terrorizmit. Për të arritur deri te këto gjëra shkojmë nëpër një situatë ku
subjekteve të cilat janë të obliguara të na dërgojnë informata u dërgojmë indika-
torë prej të cilëve mund të shikojnë a bëhet fjalë për transaksione të dyshimta ose
transaksione normale dhe në këtë lloj të formularëve të posaçëm na i dërgojnë
deri te ky departament. Natyrisht, hapet lëndë nëse bëhet fjalë për transaksion të
dyshimtë, analizohen të dhënat prej bankave, Regjistrit qendror, prej Depozitarit
qendror të letrave me vlerë, Drejtorisë së të hyrave publike, Drejtorisë doganore
dhe të gjitha organeve tjera shtetërore të cilat mund të japin informata relevante
lidhur me këto transaksione të dyshimta me zbulimin e rrugës së parave. Pastaj
parashtron iniciativë edhe për propozim për përcaktim të masave të përkohshme.
Iniciativën për parashtrim të propozimit për përcaktim të masave të caktuara e
parashtron deri te prokurori publik ku parashtrohet propozim masë për mbajtje
ose ndërprerje të përkohshme të transaksioneve. Në këtë pjesë në afat prej 24
orëve nga njohuria që bëhet fjalë për transaksion të dyshimtë ku ka dobi më të
madhe pronësore parashtrohet propozim iniciativë deri te prokurori, i cili duhet
patjetër që në afat prej 24 orëve ta dërgojë deri te gjykatësi hetues, i cili në afat
prej 24 orëve duhet të sjellë vendim përkatës për atë se a do të vazhdojë rasti me
procedurë gjyqësore, kurse mjetet do të bllokohen ose do të merren përkohësisht
ose do të lirohen mjetet e shfrytëzuesit. Departamenti i tretë por jo edhe më pak i
rëndësishëm është departamenti për zhvillim të sistemit dhe bashkëpunimit
ndërkombëtar, që ka dy të punësuar. Ky departament e përcjell rregullativën lig-
jore dhe jep iniciativa për sjellje të ligjeve, kurse gjithashtu harton edhe rregul-
lore sipas të cilave subjektet ia dërgojnë informatat Direksionit. Pastaj harton
listë të indikatorëve, pak përpara përmenda kjo është listë e indikatorëve prej të
cilëve subjektet mund të vërejnë a bëhet fjalë për transaksion të dyshimtë ose jo
dhe në bazë të kësaj i dërgojnë këto raporte deri te Direksioni. Gjithashtu, ky de-
52
partament harton listë ose gjen listë të shteteve të rrezikshme ose shteteve të cilat
më pak bashkëpunojnë në përgjithësi me këto organizata në botë dhe me grupin
EGMONT si organizatë joformale ndërkombëtare e njësive për zbulim financiar.
Në këtë departament gjithashtu punohet për bashkëpunim me institucionet
ndërkombëtare, kurse më 21 qershor 2004 i plotësuam kushtet për hyrje në
grupin EGMONT, me çka kemi qasje deri te të dhënat e institucioneve të këtilla
në botë. Gjithashtu jemi anëtarë edhe të MONEYVAL-it, ku çdo vit e gjysëm
kemi obligim t'i prezentojmë të arriturat në pjesën e larjes së parave dhe finan-
cimit të terrorizmit në shtetin tonë. Direksioni ynë ka nënshkruar marrëveshje për
bashkëpunim, për bashkëpunim rajonal edhe atë ka nënshkruar më së shumti
marrëveshje në rajon me Slloveninë, Kroacinë, Serbinë, Bullgarinë, Shqipërinë,
Rumaninë dhe Malin e Zi. Nuk është nënshkruar marrëveshja me Bosnje dhe
Hercegovinën sepse atje ende nuk ekziston organizatë e tillë. Gjithashtu, për ne
është shumë e rëndësishme që të bashkëpunojmë me UNMIK-un në Kosovë.
Përpiqemi që t’i definojmë mënyrat në të cilat do të nënshkruhet marrëveshja me
Kosovën, sepse një pjesë e mirë e mjeteve lëvizin edhe në këtë drejtim. Në slla-
jdin e ardhshëm do të shihni se si Direksioni për pengimin e larjes së parave
bashkëpunon me organet të cilat janë të përcaktuara me ligjin. Do të thotë bash-
këpunon, pranon të dhëna nga Drejtoria doganore, pastaj me direksionet për anal-
izë financiare nga shtetet tjera, organet për mbikëqyrje përkatësisht supervizorët
siç janë në Bankën Popullore, Drejtorinë e të hyrave dhe të tjerë, me subjektet të
cilat sipas ligjit janë të obliguara të dorëzojnë të dhëna. Merr informata prej
MPB-së, prej inspektoratit shtetëror devizor, prej Bankës Popullore dhe prej de-
partamentit gjyqësor për regjistrim. Kurse analizat e veta ia dërgon Ministrisë së
punëve të brendshme, policisë financiare dhe prokurorisë publike. Tani disa fjalë
rreth asaj deri ku ka arritur Direksioni në punën e vet. Prej ekzistimit të vet deri
tani ka pranuar 43.466 transaksione me para të gatshme mbi 20 mijë euro, dhe
kjo ishte para sjelljes së ligjit të ri ose 8.588 raporte me ligjin e ri. Dëshiroj të
qartësoj diçka rreth këtyre raporteve të cilat i pranon Direksioni. Këto janë
raporte për depozite kursimore dhe pagesa në të gatshme nëpërmjet bankave dhe
organizatave tjera financiare në këtë shumë që është shënuar këtu, por kjo në
përgjithësi nuk do të thotë asgjë vetëm hyn në bazën e të dhënave të Direksionit.
Ato nuk analizohen posaçërisht, analizohen rregullisht, por janë interesante
gjithmonë kur do të paraqitet mundësi për transaksion të dyshimtë ose person të
dyshimtë, atëherë hyhet në bazën e të dhënave dhe atëherë bëhen kërkime a është
i lidhur ky person i dyshimtë me disa transaksione të rregullta dhe atëherë si të
53
dhëna mund të jenë të çmueshme. Kemi 2.122 raporte prej Drejtorisë doganore,
do të shihni që në raportin tonë është ndryshuar diçka, ne bëmë një analizë javën
e kaluar edhe për nevojat e Direksionit, natyrisht edhe për këtë konferencë dhe
erdhëm deri te përfundimi që kemi 30 raporte të arritura prej Drejtorisë doganore
të cilat te ne figurojnë në transaksione të dyshimta, kurse ato në të vërtetë nuk
ishin të tilla dhe ne i kthyem në transaksione të rregullta dhe ato janë në bazën
tonë për transaksione të rregullta. Prej 40 raporteve për transaksione të dyshimta
të cilat kanë arritur në Direksion, mes tyre janë edhe dy shkresa prej Komisionit
shtetëror për pengim të korrupsionit. Prej këtyre transaksioneve të dyshimta të
cilat i ka pranuar Direksioni, 12 raporte Direksioni i ka përpunuar tërësisht dhe
ua ka dërguar organeve kompetente shtetërore. Përpunimi në tërësi është vetëm
në pjesën e analizës financiare së këtyre transaksioneve, Direksioni nuk hyn në
hetime dhe nuk hyn në marrje të masave më tutje gjithashtu nuk hyn as në
parashtrim të paraqitjeve penale. Këtë e bëjnë organet kompetente shtetërore.
Prej 12 analizave të dërguara financiare deri te organet shtetërore, organet
shtetërore kanë gjetur që në këto këto shkresa janë gjetur mendoj janë parashtruar
pesë paraqitje penale, por jo drejtpërdrejt për pengim të larjes së parave, por për
vepra predikative prej të cilave janë shënuar të hyra, kurse në këtë rast këto pesë
paraqitje penale janë për fshehje tatimore. Aktivitetet për përmirësim të sistemit
dhe si do të vazhdojë të punojë më tutje Direksioni për pengimin e larjes së
parave. Këto janë plotësimi i obligimeve nga plani aksionar për luftë kundër
krimit të organizuar, si dhe i obligimeve që rrjedhin prej Marrëveshjes për stabi-
lizim dhe asocim. Këtu u tha që është plan aksionar i qeverisë, jo ai është prej
Marrëveshjes për stabilizim dhe asocim dhe ne në tërësi e plotësojmë atë pjesë që
është e dedikuar për ne. Në suaza të aktiviteteve është bërë trup koordinativ dhe
për këtë këtu u përmend në pjesën e udhëzimit të Qeverisë për bashkëpunim mes
organeve shtetërore. Do të qartësoj pak, nuk jam këtu në situatë ta mbroj Qever-
inë ose diçka tjetër, por dëshiroj t'u them si është formuar ky trup koordinativ
sepse Kodi penal, Ligji për prokurorinë publike dhe Ligji për pengimin e larjes së
parave dhe të ardhurave tjera prej veprave të ndëshkueshme, supozoj edhe Ligji
për punë të brendshme ose si quhet ka mjaft dispozita të cilat i udhëzojnë të
gjitha institucionet shtetërore në bashkëpunim me njëra - tjetrën. Problemi para-
qitet në pjesën ku ky obligim, ky bashkëpunim paraqitet, por paraqiten probleme
në pjesën e komunikimit mes personave. Pse shkohej në nënshkrim të memoran-
dumeve dhe protokoleve, veçanërisht protokolet do të nënshkruhen në pjesën e
theksimit të obligimeve konkrete të personave të vënë në protokol, do të thotë do
54
të ketë persona për lidhje të cilët drejtpërdrejt do të jenë të ngarkuar me komu-

nikimin me institucione të caktuara shtetërore. Kjo bëhet për shkak se Direksioni
për larje të parave është i stacionuar vetëm në Shkup, njësoj është edhe policia
financiare, por institucionet tjera shtetërore që kanë hyrë në këtë trup koordinativ
si që është Ministria e punëve të brendshme, prokuroria publike, dogana, Dre-
jtoria e të hyrave kanë edhe qendra të tyre rajonale. Për komunikim mes tyre
shënohen persona për lidhje të cilët do të mund të komunikojnë drejtpërdrejt pa e
konsultuar direksionin kryesor për fillimin, kurse pastaj rezultatet e mar-
rëveshjeve të tyre dhe përpjekjeve të përbashkëta t'i bartin deri te qendra. Dhe
rreth kësaj është trupi koordinativ për këtë është bërë në këtë mënyrë kështu që
mendoj ndërmerret një aksion për bashkëpunim më të mirë mes këtyre organeve.
Direksionit i mbetet të hartojë strategji nacionale për pengim dhe ndalje të larjes
së parave dhe të financimit të terrorizmit. Kjo është pjesë edhe e programit tonë,
por edhe pjesë e rekomandimeve të komitetit MONEYVAL pranë Këshillit të
Evropës. Gjithashtu, duhet të bëjmë trup këshillëdhënës që do ta bëjmë deri në
fund të vitit. Unë u përpoqa të jem shumë i shkurtër, ju faleminderit për vëmend-
jen.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Naumovski. Zoran Jaçev.
Zoran Jaçev
Edhe pa kurrfarë paralajmërimi të veçantë unë e di që do të duhet patjetër të jem
diç më i shkurtër se sa supozoj 15 minutat e parapara, kurse në këtë do të më
ndihmojë edhe pjesa e profesorit Kekenovski, i cili hyri pak edhe në atë që unë
kisha qëllim ta them. Duke u nisur nga tema implementimet ekonomike dhe
politike të korrupsionit do ta ndaj në tri pjesë atë që kisha qëllim ta them dhe do
të përpiqem të mbetem në nivelin e poentave, pa elaborim shumë të madh. Do të
thotë ajo që e shihni në këtë sllajd është korrupsioni nuk mundet dhe nuk guxon
të konsiderohet për gjenerator të biznesit. Këtu nuk them nuk pajtohem me pro-
fesorin Kekenovski, por të kufizojmë një gjë. Ekziston një tezë që thotë që është
mirë të kihet korrupsion sepse kjo e lyen biznesin në kushte kur nuk mund të
rrjedhë në mënyrë tjetër. Kjo është e saktë në esencë, por fatkeqësisht është e
saktë edhe ajo që ndodh në ato shtete ku nuk ka qeverisje të së drejtës dhe ato
shtete të cilat madje në ardhmëri do të duhet patjetër të arrijnë në situatë që kor-
55
rupsioni mos t'ua lyen biznesin. Do të thotë ajo që dua t'ua transmetoj si mendim
timin është që definitivisht korrupsioni është i dëmshëm për të gjithë, përveç se
për ata të cilët kanë ndonjë dobi të drejtpërdrejtë ose të tërthortë prej saj. E dyta
është që nuk ka nevojë të elaborojmë çka do të thoshte shkatërrimi i ekonomisë
së tregut dhe konkurrencës. Shkurtimisht vetëm të gjithë ne e dimë që edhe mund
t'i pyetni të gjithë njerëzit që i njihni, që merren me biznes më të vogël ose më të
madh, prej fqiut në dyqanin poshtë ku bleni deri te biznesmenët e mëdhenj, të
gjithë do t'u thonë që probelmi kryesor është në atë që ata të cilët nuk i paguajnë
taksa shtetit, të cilitdo tip, a janë tatime a janë kontribute ose nuk e di çka tjetër,
thjesht janë më të lirë në çmim, ata janë më të suksesshmit, ata e marrin tregun
dhe thjesht i shkatërrojnë ata të cilët do të dëshironin ose të cilët punojnë në pa-
jtim me dispozitat ligjore. Më tutje këtu ka një gabim e ky është i varfëron
qytetarët dhe të hyrat në buxhet. Këto janë dy teza të cilat do t'i elaboroja shkur-
timisht. Do të thotë, pse i varfëron qytetarët. Mos të konsiderojmë që vetëm kor-
rupsioni ose çmimi i korrupsionit është diçka që biznesmenët ose njerëzit prej të
cilëve merren para vetëm prej fitimit të tyre e ndajnë këtë, edhe për shkak se janë
filantropë i duan qytetarët ata paguajnë prej parave të tyre. Jo. Thjesht krejt ajo
që do ta japin si korrupsion në procesin e biznesit futet në çmim si që tha pro-
fesori Kekenovski, si dëm kolateral ose hyn si shpenzim i kalkuluar dhe këtë në
fund të gjithë ne si qytetarë e paguajmë. Prandaj i varfëron qytetarët. Nuk ka
nevojë të flasim çka do të thoshte varfërimi i të hyrave në buxhet ose zvogëlimi i
të hyrave buxhetore sepse e dimë që shmangia e pagimit të tatimit dhe taksave
konsiderueshëm ndikon mbi zvogëlimin e të hyrave të buxhetit me vetë këtë edhe
mbi cilësinë e tërësishme të jetës në një shtet. Më tutje i çrregullon dhe i çon
prapa marrëdhëniet ekonomike, mendoj që elaborimi i zotëri Kekenovskit është
shumë më tepër se ajo që unë do të mund ta thoja ndonjëherë për këtë kështu që
do ta kapërcej. Gjithashtu, fjalim shumë të ngjashëm kishin edhe diskutuesit
paraprakë rreth refuzimit të investitorëve cilësorë dhe tërheqjes së kapitalit spe-
kulativ. Me të vërtetë njohja ime e ekonomisë nuk prek ose hulumtimet në të cilat
kam marrë pjesë ose që i di nuk prekin deri atje, por ajo që e di është që me siguri
në 13 vitet e fundit të Maqedonisë së pavarur një pjesë e madhe e investimeve që
hynë në Maqedoni janë ose me karakter spekulativ, ose dedikimi i tyre është spe-
kulativ. Do të thotë ndonjëherë pas investimeve qëndrojnë edhe kompani serioze
por është pyetje, që paraprakisht u tha, a e kanë llogaritur prej përpara rrezikun e
korrupsionit dhe a kanë hyrë me vetëdije në këtë. Më tutje i zvogëlon të mirat
publike të cilat i japin shteti dhe komunat. Kur flas për shtetin dhe komunat men-
56
dohet në servisin publik që ekziston që të munden qytetarët me cilësi të jetojnë në

një shtet. Buxheti i zvogëluar i zvogëlon edhe mjetet të cilat mund të investohen
në të mirat publike, kjo është njëra gjë. Flasim këtu për shëndetësinë, flasim për
arsimin, flasim për infrastrukturën, ndihmën sociale, etj. Ekzistojnë dy shkaqe. I
pari është paratë më të pakta të cilat hyjnë në buxhet për shkak të shmangies së
pagesës së taksave që në esencë janë prodhim i korruptimit të njerëzve kompe-
tentë që t'i mbledhin këto të hyra dhe gjëja e dytë është korrupsioni brenda në
subjektet buxhetore në mënyrën e shpenzimit të parave, çon më shumë para në
ato fusha ku mund të fitohet prej kësaj, kurse këto para i merr prej atyre ak-
tiviteteve të cilat janë ndoshta edhe më të nevojshme për qytetarët. Më tutje e
zvogëlon ndihmën e domosdoshme të huaj donatore, shumë herë dëgjuam gjatë
këtyre dhjetë-trembëdhjetë viteve në R.M. sa dëmtohet rejtingu i shtetit dhe ndi-
hma që e marrim prej të huajve kurse është e domosdoshme për ne pikërisht për
shkak të korrupsionit. Dhe ajo që është shumë interesante, kurse është e lidhur
me zvogëlimin e konkurrencës ose dëmi mbi konkurrencën, është korrupsioni më
së shumti i dëmton subjektet të cilat punojnë në mënyrë të rregullt, të cilat pagua-
jnë tatime. Thjesht paratë e nevojshme në arkën shtetërore ose komunale janë ato
që janë të nevojshme. Kjo nuk varet prej asaj sa subjekte do të mblidhen dhe ajo
që ndodh është sa më pak subjekte paguajnë tatim ose taksa aq më shumë janë të
ngarkuara ato që i paguajnë sepse kulaçi i buxhetit është ai, ai duhet të mbushet,
ajo shumë e parave dhe jemi dëshmitarë që në kohët e fundit ajo që e shohim
gjatë shtrenjtimit të lëndëve djegëse që thjesht ato lëndë djegëse të cilat shpenzo-
hen më së shumti janë ato që edhe më së paku lirohen. Thjesht merret gjithnjë më
shumë prej standardit të jetës së qytetarëve. Në sllajdin e ardhshëm për impliki-
met politike gjithashtu ekzistojnë disa gjëra të rëndësishme. Së pari është të
gjithë e dimë që korrupsioni i bren vlerat themelore demokratike në shoqëri, nuk
ka nevojë të shpjegojmë pse është kjo kështu për shkak se korrupsioni,
përkatësisht vetë nocioni gjenerik për korrupsionin është brejtje, ndryshkje dhe
shpërbërje. Thejsht krejt ajo në çka bazohet një shoqëri demokratike drejtpërdrejt
sulmohet dhe drejtpërdrejt kërcënohet prej korrupsionit. Më tutje e zvogëlon be-
simin e qytetarëve në institucionet e sistemit. Kjo është e lidhur me disa elemente
tjera të cilat do t'i numëroj më vonë, mendoj më efikase do të jetë nëse i numëroj
poentat, dhe mandej ta elaboroj këtë në një shpjegim të përbashkët. Do të thotë e
zvogëlon besimin e qytetarëve në institucionet e sistemit, tërësisht e çrregullon
qeverisjen e së drejtës në shtet, shkakton ndjenjë të joperspektivës te qytetarët,
imponon sistem të gabueshëm dhe destruktiv të vlerave në shtet dhe te qytetarët,
57
prej politikës bën peng të strukturave afariste dhe kriminale, e pengon demokra-
tizimin e domosdoshëm të partive politike, e nxit dhe e intenzifikon procesin e
ikjes së trurit dhe konsiderueshëm i zvogëlon mundësitë për reforma dhe euroin-
tegrime. Të nisemi nga vetë esenca e korrupsionit apo jo, e ajo është keqpër-
dorimi i pozitës në qëllime private, grupore, personale, partiake, etj. ajo që ndodh
në çdo shtet që nuk ka sistem të zhvilluar për mbrojtje nga korrupsioni dhe luftë
kundër tij është që merit sistemi për të cilin fliste profesori Tupançeski është vik-
tima më e madhe dhe e parë e tërë kësaj. Thjesht nëse nuk mund t'i dalloni, t'i
theksoni dhe t'i shpërbleni vlerat e vërteta te njerëzit të cilët punojnë në adminis-
tratë, ajo që ju ndodh është definitivisht shkelja e dispozitave ligjore, sepse nga
përvoja ime personale prej 12 viteve punë në shërbimin shtetëror në 4 ministri të
ndryshme, u garantoj që në gishta mund t'i numëroni njerëzit të cilët i kam takuar
ose për të cilët kam dëgjuar që janë të gatshëm që në interes të qeverisjes së të
drejtës t'i kundërvihen vendimit të eprorit. Eventualisht nëse ndoshta keni më
shumë informata në gishtat e duarve dhe të këmbëve, njëzet jo më shumë se aq.
Do të thotë implikacionet janë administrative dhe politike. Për ato administrative
folëm në merit sistemin, kurse në implikacionet politike do të thoja disa gjëra. Së
pari demokratizimi aq i nevojshëm dhe i domosdoshëm i partive politike është
praktikisht i pamundshëm si ndikim shumë i drejtpërdrejtë i korrupsionit. Folën
edhe diskutuesit paraprakë rreth financimit të partive politike dhe sa partitë tona
janë pengje të nevojës së tyre të pashmangshme për financim të ekzistimit vetjak
dhe të fushatave. Dhe këtu ai demokratizim nuk do të ndodhë deri në atë moment
deri sa në hierarki njerëzit kryesorë në parti nuk janë ata që kanë aftësi të krijojnë
politikë të mençur në interes të qytetarëve, të shtetit, por më falni për shprehjen e
rrugës, fraerët kryesorë janë njerëzit të cilët vrapojnë në terren, sigurojnë para,
lobojnë te qytetarët për votim për ose kundër, kurse në kohën e fundit si në modë
edhe për abstinim, do të thotë deri atëherë ja u drejtohem partive politike fat-
keqësisht nuk do të demokratizohen edhe po të donte një pjesë e madhe e
njerëzve te ju. Ajo që është shumë e rëndësishme edhe te efekti administrativ
edhe te efekti politik është që neve na mungojnë shembuj pozitivë. Nisuni gjatë
13 viteve të fundit, edhe atë jam i gatshëm t'ia paguaj kafen njeriut të parë që do
të më thotë që ka hasur në opinionin publik një shembull të theksuar pozitiv të
qeverisjes së mirë. Të nëpunësit që ka arritur t'i kursejë para ndonjë ministrie, të
ndonjë nuk e di njeriu që i është kundërvënë ndonjë vendimi joligjor dhe kjo të
jetë me të vërtetë e theksuar në media. Kah do t'i orientojmë qytetarët ose
nëpunësit? Cili është ideali drejt të cilit do të synojmë ne, gjëra të tilla fat-
58
keqësisht ende nuk kemi. Të shohim a kam lëshuar diçka prej kësaj që e flisja.
Këtu është kjo që e flisja lidhur me sistemin e gabuar dhe destruktiv të vlerave.
Definitivisht ngadalë dhe sigurtë, por gjithnjë më shumë në këtë shtet si në
shtetet tjera në tranzicion gjithnjë më shumë është modeli të cilin njerëzit janë të
gatshëm ta ndjekin, nuk është njeriu që është i ndershëm dhe i dedikuar punës së
vet dhe shoqërisë në të cilën jeton. Fraerët kryesorë janë njerëzit me xhipat e
shtrenjtë me telefonat e shtrenjtë mobilë, njerëzit të cilët kanë arritur që të gjin-
den nën thonjëza apo jo si që është fjalori popullor ata janë mangupë dhe u
gjindën në tranzicion, brenga e tij është ta sigurojë familjen për dy apo tri gjener-
ata dhe thjesht nuk mund t'i bëjnë asgjë. Fatkeqësisht, nëse lejojmë të mbetet
kështu, gjeneratat tona të ardhshme, fëmijtë tanë si shembull në numrin më të
madh të rasteve do t'i kenë ata që janë të gjindshëm. Dhe atëherë do të ketë të
drejtë profesori Sllaveski kur do të thotë që ne nuk do ta fitojmë luftën me kor-
rupsionin nëse nuk e zhvillojmë këtë. Ta shkurtoj tërë tregimin, mendoj që është
mjaft e njohur ajo që e flas dhe të kaloj në atë se çka do të duhej të bëjmë më
tutje dhe kjo është përsëri një gjë që veç më shpeshherë e kemi përsëritur por
mendoj që ky është vendi i vërtetë në të cilin do të doja të flas për këtë gjë dhe
gjatë kësaj të mos dal jofalënderues t'u falënderoj organizatorëve për kontributin
ndaj anti-korrupsionit dhe për bashkangjitjen ndaj këtyre aktiviteteve ose
vazhdimin e aktiviteteve të tyre, sepse me të vërtetë në R.M. mungojnë aktivitete
të këtij tipi. Nëse profesori Kekenovski fliste për pesëgishtorin e të themi dorës
së djathtë, unë do të flas për atë të dorës së majtë. Në një mënyrë pak më të ndry-
shme janë të sistemuara këto elemente, por mendoj se këto janë elementet kyçe
për luftën kundër korrupsionit. Ajo që na nevojitet dhe gjatë kësaj do të jap
mendim deri ku kemi arritur me këtë gjë në R.M. Ajo që na duhet së pari është
klima pozitive dhe e pandryshueshme në opinionin publik. Pozitive në kuptim të
asaj të mos aprovohet korrupsioni dhe kjo klimë të mos jetë e ndryshueshme prej
dy gjërave: Së pari të mos jetë e ndryshueshme prej asaj kush është në pushtet e
pastaj tanët, nën thonjëza sepse apo jo unë nuk kam të mi, kështu që them tanët
në emër të qytetarëve të cilët simpatizojnë parti politike ose janë anëtarë, kur atë
e bëjnë tanët kur janë të korruptuar kjo është për të mirën e partisë sepse ata po e
ndreqin shtetin, kurse këta të tjerët janë dreqërit e zi, kështu që kur vjedhin ata
janë të këqinjtë kurse ne jemi të mirët. Dhe kjo nuk guxon të ndryshohet, ky
është njëri element i pandryshueshëm që do të duhet të ekzistojë patjetër. Ele-
menti i dytë i pandryshueshëm është qëndrimi personal ndaj korrupsionit. Këtë
do ta ilustroj më së miri me një anekdotë nga jeta ime personale, sepse kam
59
kaluar 12 vite në pozitë të jem shumë i korruptuar ose së paku gjashtë prej tyre
kam kaluar në pozitë të jem me të vërtetë i korruptuar të bëj para të mëdha. Nuk
po vetëreklamohem, por nuk e kam bërë këtë. Një shok i imi në kohën kur unë
punoja në institucionet qeveritare më barazonte me tërë atë që ndodhte këtyre 13
viteve të fundit, ju jeni fëlliqësira, ju jeni të korruptuar, ju vidhni para, etj. Kup-
tohet vahzdimisht e pyetja a vërehet diçka te unë si dobi prej asaj që e punoj. Kur
erdhi koha që unë ta lë administratën e ai të shkojë në situatë të jetë i korruptuar
dhe t'u them nuk ka kamera, nuk do të arrijë porosia deri te ai, sepse dëshiroj per-
sonalisht t'i çoj porosi, njeriu mirë u pasurua. Dhe u takuam në qytet dhe e pyes
mirë hajde tash të bisedojmë për atë kush është i korruptuar dhe kush është i
pastër. Ajo që ai m'u përgjigj totalisht më shtangu dhe më mundi dhe më tha kush
ta ka fajin kur je naiv. Do të thotë ajo që do të duhet patjetër ta zbatojmë edhe në
nivel personal, në nivel të individit është futja në sistemin e vlerave që korrup-
sioni i dëmton të gjithë përveç se ata që kanë dobi ose ta shkurtoj tërë tregimin që
nuk guxon të ketë mënyrë të mendimit që korrupsioni shpërblehet dhe që nuk do
t'u zbulojnë asnjëherë. Gjëja e dytë që është e nevojshme është vullneti politik te
shumica e partive relevante politike. Me qëllim e theksoj këtë shumica e partive
relevante politike. Sepse pa ofendim të të pranishëmve. këtë e flas për të gjitha
partitë politike në R.M. relevante e madje edhe jorelevante, me të vërtetë be-
somëni që qytetarët janë të lodhur. Janë tërësisht të lodhur prej asaj lufte jopro-
duktive kush është më i korruptuar dhe kush është më i pastër. Ajo që duhet si
vullnet i pandryshueshëm politik të jetë konsenzus i qartë rreth dy gjërave është
që korrupsioni duhet patjetër të jetë lëndë e luftës kundër saj dhe gjëja e dytë
është aman merruni vesh në çfarë mënyre do të shkojë kjo. Lini luftërat ndër-
politike, përkatësisht luftërat ndërpartiake, ka mjaft armë me të cilat do të rriheni
mes vete. Lini ato, kapuni për këtë punë sepse mendoj se pa të shumë shpejt nuk
do të ekzistoni as ju, as ne. Më tutje shumë e rëndësishme është rregullativa
cilësore dhe e zbatueshme ligjore. Në këtë situatë, përkatësisht në këtë fushë edhe
nuk qëndrojmë aq keq sepse pajtohem me disa prej diskutuesve paraprakë, men-
doj që ishte përfaqësuesi i VMRO-DPMNE-së që ka rregullativë ligjore që është
bazë e përshtatshme sipas së cilës mund të punohet. Por duhet patjetër të konsta-
tojmë që na mungojnë disa ligje kyçe prej të cilave do t'i ndaja dy si më kyçe, jo
për shkak se ne punojmë në lidhje me to si Transparencë Maqedoni, por janë me
të vërtetë shumë të rëndësishme, e ky është ligji për qasje deri te informatat i cili
shyqyr Zotit veç më hyri në procedurë qeveritare dhe ligji për pengimin e kon-
fliktit të interesave. Do të duhet patjetër që këto dy ligje kyçe t'i sjellim sa më
60
shpejt që të jetë e mundshme sepse pa to lufta kundër korrupsionit është shumë

më e varfër dhe shumë më pak efikase. Dhe kuptohet këtu ka një varg ligjesh dhe
aktesh nënligjore të cilat do të duhet patjetër t'i rregullojnë punët dhe mënyrën e
luftës kundër korrupsionit. Vijmë deri te njëra prej gjërave më të rëndësishme të
cilat janë mbase besoj edhe çelësi i krejt kësaj e ky është aparati profesional dhe
politikisht i pavarur shtetërorqë duhet t'i zbatojë këto ligje. Mendoj që këtu e
kemi pikën absolutisht më të dobët në këtë pesëgishtor për luftë kundër korrup-
sionit për shkak se konsideroj që në 13 vitet e fundit jemi zhvendosur shumë pak
prej asaj që e trashëguam si trashëgimi prej sistemit paraprak deri te ajo që e
kemi tash. Do të isha jo i drejtë po të thoja që nuk jemi zhvendosur aspak, por u
them sepse jam vazhdimisht në komunikim, në kontakt me njerëzit me të cilët
punoja më parë e shyqyr Zotit kjo është një e treta e qeverisë, do të thotë një e
treta e ministrive, dhe t'u them të gjithë janë të shkatërruar, të dëshpëruar nga
mungesa e mundësisë që të përparojnë në karrierë në bazë të meritave. Me të
vërtetë do të qëllojë ndonjë kombinim fatlum dhe ndonjëri prej tyre të jetë edhe
kualitet por edhe të ketë ndonjë lidhje partiake dhe të jetë anëtar i partisë, dhe ai
do të avancohet gjatë punës. Por fatkeqësisht të gjithë ose të jem më konkret
pjesa më e madhe e avancimeve, e punësimeve janë të bazuara në përkatësi parti-
ake, në simpati partiake, në ndonjë tregti me fuqi ose tregti gjatë votimit. Nuk
pres dhe nuk mund të pritet deri sa këta njerëz do të punojnë në pajtim me ligjin,
e jo në pajtim me mentorët e tyre. Dhe ajo që na nevojitet, të jem edhe i drejtë, do
të thotë mos të dalë që vetëm administrata dhe institucionet qeveritare janë fa-
jtore që nuk kemi luftë të mjaftueshme kundër korrupsionit, është ajo që si ele-
ment i rëndësishëm është edhe sektori profesional i angazhuar qytetar. Të pastroj
disa dilema. Së pari kur flas për sektorin qytetar as në ëndërr nuk mendoj vetëm
për organizatat joqeveritare, por mendoj për tërë atë që është jashtë institucioneve
shtetërore, tri pushteteve në shtet dhe jashtë partive politike. Do të thotë këtu hy-
jnë mediat, këtu hyn sindikata, këtu hyjnë institucionet arsimore të shkollimit të
lartë, hyn Akademia maqedonase e shkencave dhe arteve. Të gjithë ne në tërësi
kemi bërë shumë pak në vitet e fundit prej kur ekzistojmë kush para 10, kush
para 5, kush para 2 viteve, shumë pak që ta inicializojmë këtë çështje ta
parashtrojmë në mënyrë të vërtetë dhe të mund të paraqesim faktor në ndry-
shimin pozitiv në luftën kundër korrupsionit. Shkurtimisht do të them pse është
kështu, por ajo që dua ta theksoj është që fatkeqësisht mungon kontributi nga in-
stitucionet më të larta arsimore në R.M. dhe nga AMSHA. Përmirësomëni nëse
gaboj, por nuk kam parë asnjë studim nga AMSHA në temën e antikorrupsionit,
61
përmirësomëni nëse gaboj dhe me përjashtime të ndershme të angazhimeve per-

sonale të profesorëve nga fakultetet tona, shumë pak studime janë paraqitur për
analizë të shkaqeve për korrupsion dhe të mundësive për luftë kundër saj të cilat
janë inicuar dhe janë bërë nga institucionet e arsimit të lartë. Dhe në fund të mos
harroj diçka prej asaj që planifikoja ta them është që këto pesë elemente të cilat i
shohim janë mënyra e vetme efikase që me të vërtetë të luftojmë kundër korrup-
sionit është ekzistimi dhe veprimi i njëkohshëm i të pesë elementeve. Po të mun-
gojë cilido prej tyre menjëherë zvogëlohet intenziteti i luftës. Do të thotë njëko-
hësia është shumë e rëndësishme që të mund ta arrijmë këtë. Do të doja të theksoj
edhe një moment që kjo si porosi do të duhet patjetër të transmetohet nëpërmjet
tubimeve të këtilla, nëpërmjet ngjarjeve tjera dhe me të vërtetë do të apeloja deri
te të gjitha partitë relevante politike në R.M. të munden njëherë e përgjithmonë të
merren vesh rreth këtyre pesë elementeve. Mbi disa prej tyre keni ndikim, mbi
disa prej tyre nuk keni ndikim. Por, në esencë, jeta e tërësishme në këtë shtet
varet drejtpëdrejt ose tërthorazi prej partive politike. Do të thotë si apel kryesor
prej kësaj që e flisja në dhjetë pesëmbëdhjetë minutat e fundit është të bëjmë
konsenzus shtetëror dhe shoqëror rreth këtyre, a janë këto pesë elemente apo jo,
me rëndësi të definojmë çka është ajo që duhet të bëhet patjetër kurse modeli më
i mirë për këtë është që programi që veç më është bërë dhe që është në ingjerencë
të Komisionit për anti-korrupsion të pranohet ose pa rezerva nëse nuk keni vëre-
jtje ose nëse keni tregoni ato dhe të fillohet me zbatimin. Ju faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Jaçev. Do të thotë kishim një prezentim të një institucioni
relativisht të ri që duhet të japë kontribut në luftën kundër korrupsionit dhe krimit
të organizuar dhe kishim dy prezentime mjaft gjithëpërfshirëse edhe të
implikacioneve por njëkohësisht edhe të prioriteteve në përpjekjen që korrupsioni
të vihet nën kontroll, përkatësisht të reduktohet deri në atë masë në të cilën nuk
do të jetë pengesë për zhvillimin e demokracisë, zhvillimin e ekonomisë dhe de
fakto nuk do t'i brejë shtyllat e shtetit. Është shumë interesante që fjala konsenzus
sot filloi të paraqitet gjithnjë më shpesh. Mbase ne si shtet gjendemi në momentin
kur domosdo na nevojitet konsenzus për disa çështje strategjike nëse dëshirojmë
të lëvizim përpara. Për lëvizje prapa nuk na nevojitet konsenzus, mund ta bëjmë
këtë edhe pa të. Do të thotë propozoj që tani ta fillojmë diskutimin. Më kujtohet
që zotëriu ynë nga lidhja e sindikatave nëse nuk gënjehem kërkoi fjalë që në
fazën paraprake, kështu që së pari do t'ia jepja fjalën atij e pastaj forumi rinor,
62
forumi arsimor - mirë. Kishim edhe një mysafir i cili ishte i ulur afër Sllagjanës
por u zhduk në ndërkohë edhe ai kërkonte ... aha mirë faleminderit. Urdhëroni.
Dragan Jovanoski
Faleminderit. Unë jam Dragan Jovanovski prej Lidhjes së sindikatave të Maqe-
donisë. Korrupsioni praktikisht u paraqit me fillimin e tranzicionit ose u paraqet
të them ashtu në vëllim të rritur. Do të thotë kjo është përafërsisht periudha prej
vitit 1990 deri në ditën e sotshme. Për ne në Lidhjen e sindikatave në Maqedoni
parashtrohet pyetja deri kur. Ndoshta përgjigjja është deri në atë moment deri sa
ka çka të vidhet prej punëtorëve do të ekzistojë korrupsioni. Ndoshta kjo të them
nuk është edhe aq tragjike, por ai do të mbetet në shtet, në shërbimet shtetërore,
do të vazhdojë. Ne supozojmë që do të vazhdojë edhe më tutje sepse lart poshtë
veç më janë privatizuar të mos them 95% e ndërmarrjeve dhe u shfrytëzuan të
gjitha variantat e mundshme të të gjithë pjesëmarrësve në pushtet. Kallëzonim,
por mbeti vetëm në të kallëzuar. Sepse ai që duhet t'i zbatojë sanksionet është
pushteti, kurse asnjë pushtet në botë nuk ka zbatuar sanksione ndaj vetvetes
mbase nga dita e krijimit të shtetit, të së drejtës dhe të sistemit në përgjithësi.
Kishte shembuj të shumtë ku bartës publikë marrin pjesë në të them ashtu privat-
izime kriminele. Edhe publikisht, edhe në mënyrë transparente dhe askush nuk
reagonte ndaj kësaj. Ja të marrim për shembull Nova Makedonija u shit për 2
milionë e 300 mijë euro publikisht në mënyrë transparente, e në të vërtetë nuk u
shit. Në këtë fazë përsëri shitet e njëjta kompani, tani në fazë tjetër nëpërmjet
drejtuesve falimentues etj. për një të njëzetën e asaj prone janë marrë 4 milionë
euro, përsëri askush nuk reagon a është kjo shumë a është kjo pak, a ka profituar
dikush prej kësaj dhe a do të profitojë. Do të thotë si duket çështja rreth korrup-
sionit ashtu është definuar në opinionin publik që nuk preket shumë. Veçanërisht
nuk preket prej atyre që sipas ligjit dhe Kushtetutës janë të obliguar. Mundemi
për këtë periudhë kohore prej 9 viteve që ata që janë në prokuroritë publike të
mos thonë kush është ai që ka bërë diçka të tillë do të thotë është përcaktuar or-
gani tani nëse duhet të përcaktojmë superorgan mbi organin dhe kështu mbase do
të kalojmë në përcaktimin e njëqind institucioneve për një gjë dhe supozoj që nuk
do ta kryejmë punën. Do të thotë bëhet fjalë për mungesën e përgjegjësisë pub-
like. Askush deri më tani nuk është identifikuar prej asnjë organi që ai ka marrë
pjesë në korrupsion. Unë këtu nuk dëgjova po të them edhe prej organeve
shtetërore të thonë ka 20 njerëz të korruptuar ose ka 2000 të korruptuar ose ka
200 mijë njerëz të korruptuar ose të them 2 milionë njerëz të korruptuar. Me sig-
63
uri ky është grup i vogël prej jo më shumë se 2-3-5-6 mijë, sepse nëse të gjithë
marrim pjesë në këtë kulaç supozoj që nuk do të ketë mjaft për të gjithë dhe
prandaj edhe është grup i vogël që merr pjesë dhe që ka ekskluzivisht llogari të
vetën, fitim gjoja për partinë ose nuk e di për çka në të vërtetë gjithmonë bëhet
fjalë mbi të gjitha për interesin personal. Dhe tani kur ekziston kjo dhe kur veç
më kemi konstatuar që ky grup është, veç më të gjithë e dimë që deri në vitin
1990 kishim rreth 1700 ndërmarrje ose 2 mijë, kurse që sot kemi 47 mijë sub-
jekte juridike dhe që në këtë periudhë kohore të gjithë është dashur të kenë
llogari përfundimtare të këtilla, të atilla, të çdo lloji dhe që nëpërmjet këtyre
llogarive apo jo kanë realizuar fitim, etj. Duhet t'i pranojmë të gjitha ato elemente
që i takojnë ekonomisë së tregut. Por të gjitha ato elemente të cilat nuk i takojnë
ekonomisë së tregut prapëseprapë duhet të kthehemi prapa dhe t'i shikojmë këto
gjëra. Do të thotë një prej propozimeve tona është që duhet patjetër të bëjmë
shikim prapa të shohim kush çka ka bërë. Nuk mundet sjellja e tij me një gjest të
marrë 10 milionë ose 5 milionë euro dhe të thotë që ai është gjoja xhek llondon
që mendon gjoja di të punojë në mënyrë perëndimore, që bën profit. Dihet ku
është shkruar dhe si është shkruar profiti. E tani a ka guxim pushteti ose a të them
partitë ose deputetët që të bëjnë një hap të tillë. Supozoj që do të kenë nëse nuk
kanë marrë pjesë, por nuk do të kenë nëse kanë marrë pjesë. Dhe tani çka të
bëjmë, a të shpallim referendum të ri për korrupsionin. Do të thotë prapëseprapë
cilido pushtet të jetë, cilado qeveri mjaft i ka lëshuar penjtë madje mund të thuhet
që merr pjesë aktivisht në stimulimin e këtyre gjërave dhe praktikisht ata të
njëjtët janë edhe bashkëpjesëmarrës. Do të thotë prandaj ne nuk mund t'i identi-
fikojmë ata, ata nuk dalin me fotografi etj. ose eventualisht të shpiket ndonjë
aparat që ashtu kur ta fotografosh njeriun të shohësh a është i korruptuar apo nuk
është i korruptuar. Sipas kësaj do të thotë si zgjidhje të mundshme për zvogëlim
ose zhdukje të kësaj pjese të punëtorëve mbase sipas shkencës nuk do të mund të
vjedhet sepse krejt ka kaluar në pronësi private dhe nëse dikush i vjedh dikujt
atëherë në atë rast do të luajnë bomba, pushka, pistoleta, etj. Por problemi do t'i
mbetet vetë shtetit rreth tenderëve publikë, do të thotë rreth kësaj rregullative
ligjore. Gjoja ministria nuk është e aftë të blejë drejtpërdrejt prej fabrikës të them
pashteta apo nuk e di çka, por tani duhet patjetër të angazhojë 10 ndërmjetësues
tjerë që ky popull mes tatimit atë prodhim ta paguajë pesë euro në vend se një
euro. Dhe kjo do të jetë legjitime dhe të a.q. komisione do ta analizojnë. Do të
thotë ne duhet patjetër çka është problem te ne në të gjitha ligjet, ligjet në vend se
t'i mbyllin çështjet ato hapin vetëm ndërgjyqësi duke u nisur nga Ligji për sho-
64
qëritë tregtare, Ligji për falimentime e edhe ligjet tjera. Do të thotë vetë Kodi
penal bën që të ndërgjyqësohet non-stop. Jo kjo të shkojë nëpërmjet ndonjë dia-
logu ose forme të mbyllur të mbyllet këtu që të mos shkohet në gjykim një gjë e
thjeshtë, një aksioner nëse kërkon prej bordit drejtues më jep të shoh në libër do
t'i thotë nuk mundet. Çka të bëjë padi në gjyq që ta shikojë librin. Do të thotë pat-
jetër duhet tani ta rregullojmë këtë që të mos i shohë ai gjoja sa aksione ka pasur
apo ku ta di unë që praktikisht hajde mos të komentoj rreth raporteve financiare
të kompanive edhe pse pandërprerë themi duhet të jenë transparente e në të
vërtetë s'ka lidhje me transparencë në të gjitha kompanitë edhe në kompanitë më
të mëdha edhe në më të voglat madje mos të them në përgjithësi tërësisht nuk ka
transparencë. Dhe madje edhe në sistemin tonë edhe një çështje tjetër që prakti-
kisht e krijon të them mundësinë për bërje të korrupsionit janë përsëri rrogat e
papaguara të punëtorëve. Nuk ka akte dhe dokumente në bazë të të cilave mund
të caktohet rroga.
Sipas kësaj ndoshta ne duhet patjetër ta promovojmë përgjegjësinë publike
të të gjithë nëpunësvedhe funksionerëve publikë që ajo të jetë reper për atë që ka
marrë pjesë në të them në transaksion të tillë jolegal. Më tutje të gjitha ligjet, të
gjitha ligjet kur shkruhen mos të përshkruhen bukvalisht me atë terminologji
perëndimore ku përafërsisht ligjet e tyre janë si tregime por mbase kanë men-
talitet tjetër sepse thamë, apo jo, e imja është e ime dhe askush nuk mund ta
marrë nuk ke çka të më korruptosh ti mua sepse pesë para vlen kjo dhe edhe po të
më japësh aq edhe gjashtë para edhe katër nuk më përgjigjet. Do të thotë futja në
të gjitha duke filluar prej këtyre ligjeve të cilat janë rreth nëpunësve shtetërorë
dhe punëve publike. Futja e mekanizmave të fuqishëm të sigurisë publike. Këtu
një pronë e blerë tani nesër mund të mos jetë asgjë, nuk është e jotja. Dhe në fund
duhet patjetër që opinioni publik, të gjitha institucionet do të thotë ato qeveritare
dhe joqeveritare etj. të bëjë identifikim të transaksioneve të këtilla por menjëherë
atëherë në atë vend. Ju faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Jovanovski, vetëm një moment. Ne e prolonguam pak ter-
minin për drekë prej 13:00 e shtymë në 13:30 dhe aq sa mund të vlerësoj ne kemi
kohë edhe për dy eventualisht edhe për tre diskutantë varësisht nga gjatësia, do të
thotë së pari kërkoi Forumi rinor arsimor pastaj zotëri Manevski nëse nuk gënje-
hem, mirë do të thotë ende nuk jam hutuar aq shumë. Hajde të shoh si duket një
replikë prej 10 sekondave?
65
Mendoj që ekspozeja e zotëriut nga sindikata në esencë ka një pasaktësi të

madhe. Nuk është e saktë që korrupsioni filloi me tranzicionin. Po ju e dini që
socializmi mundohej shumë me aksione. Para 10 viteve kishte një komision për
hulumtim të prejardhjes së pronës dhe nuk zbuloi asgjë. Dhe pastaj kishte aksion
ke shtëpi ktheje banesën dhe askush nuk ktheu asgjë kështu që mos t'u parashtro-
jmë lajthitje të pranishëmve.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit mendoj që ky është intervenim i mirë unë mendoj që këtu shumë
njerëz do të pajtohen me atë që korrupsioni de fakto nuk fillon prej tranzicionit
por e kishim edhe më parë nuk më kujtohet a e quanim ashtu më nuk më kujto-
het. Urdhëroni.
Aleksandar Stojanovski
Unë jam Aleksandar Stojanovski, përfaqësues i Forumit rinor arsimor. Sot u
mblodhëm këtu dhe filluam të shqyrtojmë një gjë shumë komplekse... Këtu diku
do të sillet biseda ime sot. Do të thotë sot këtu është ekspozuar korrupsioni dhe
shohim që është një gjë shumë komplekse dhe një problem shumë kompleks. Ai
nuk është i pranishëm vetëm në Maqedoni, ai është i pranishëm gjithkund në
botë, diku me shumë, diku më pak. Fatkeqësisht për nënqiellin tonë ai është i
pranishëm deri në atë shkallë që është një lloj termiti që e bren shoqërinë, që nuk
na lë të përparojmë qoftë në aspekt ekonomik, teknologjik, etj. Në këtë nënqiell
del sikur korrupsioni është veçori evolutivisht e futur në shoqëri. Them e futur
evolutivisht sepse nuk ka një grup të caktuar të njerëzve ose një shtresë të caktuar
në shoqërinë tonë që i nënshtrohet korrupsionit, do të thotë është pak vështirë të
definohet tani si të gjithë ne do t'i ishim nënshtruar korrupsionit. Ja do të flas për
problemin që është prekur më së paku gjatu analizës së korrupsionit në shoqërinë
maqedonase, e ky është korrupsioni në arsimin e lartë. Do të thotë zotëri Zoran
Jaçev në pesë elementet për luftë kundër korrupsionit e preku këtë problem dhe
mua më gëzon që edhe pse një prej të paktëve e përmendi këtë këtu, por prapëse-
prapë e përmendi. Shumë pak njerëz në sistemin e arsimit të lartë dinë që
përshkrimi në provim është formë e korrupsionit. Shumë pak njerëz prej popul-
latës së përgjithshme dinë që blerja e kafes dhe dhënia ndonjë nëpunësi adminis-
trativ është formë e korrupsionit. Prandaj them që dalëngadalë kjo bëhet normale
si mirëdita, që është shumë e tmerrshme, shumë alarmante. Duhet të na frikësojë
66
të gjithëve. Prandaj lufta kundër korrupsionit nuk duhet të shndërrohet në luftë

kundër korrupsionit në institucionet shtetërore, në ministri, parlament nuk e di në
institucione publike. Kjo luftë duhet patjetër të bëhet në shumë më tepër fronte.
Pse? Të ilustroj pak më qartë, mund të marrim shembull me një lundër të shpuar.
Kemi një mekanizëm të njerëzve, një mekanizëm të ligjeve, të dispozitave, të
rregullativës që lufton me largimin e ujit prej një lundre të shpuar. Të gjithë të
mbledhurit në këtë lokal në njëfarë mënyre mundohen ta nxjerrin këtë ujë, kurse
askush nuk e kërkon vrimën prej ku hyn ky ujë. Kemi një shtresë të tërë të popul-
latës akademike që arsimohet në institucionet e arsimit të lartë në Maqesoni dhe
vetëm që prej vetë fillimit të procesit të arsimimit i nënshtrohet një forme të kor-
ruptimit dhe kjo dalëngadalë hyn në vetëdijen e saj. Këta njerëz që sot shkojnë në
fakultet, si unë, nëse nuk e dinë dallimit mes të mirës dhe të keqes, sjelljes së
korruptuar, sjelljes jo të korruptuar, nëse nuk i dinë përfitimet e sjelljes jo të kor-
ruptuar, nesër do të vijë rendi që ta bëjnë të njëjtën që ndodh sot. Dhe nesër
përsëri do të ketë komision për anti-korrupsion që do të vrapojë, që do të luftojë
kundër njerëzve të tillë çdo ditë përsëri dhe përsëri dhe kjo nuk do të ketë fund.
Duhet të kthehemi pak ta kërkojmë zgjidhjen në arsimin e lartë. Pa marrë para-
sysh a duam, a pranojmë apo jo, arsimi i lartë në këtë moment në Maqedoni është
shumë, shumë i korruptuar. Ai paraqet një lloj të vagonit të fundit të trenit, do të
thotë diçka që nuk është prekur me reforma. Fatkeqësisht, Forumi rinor arsimor
është një prej organizatave shumë të rralla që u kthye në luftë kundër korrupsio-
nit në arsimin e lartë. Përkatësisht, ja në vitin 2003 u zbatua një hulumtim që
ishte i përkrahur nga Fondacioni Shoqëria e Hapur Maqedoni në të cilin u arrit
deri te njohuritë që korrupsioni në arsimin e lartë në Maqedoni është në nivel
shumë shumë alarmant. Dhe edhe pse ky hulumtim ishte i përkrahur prej disa
organizatave joqeveritare dhe prej fondacionit, kur u prezentua para opinionit
publik maqedonas erdhi deri te një nivel ku ishte publikisht i poshtëruar prej
atyre njerëzve të cilët duhet të luftojnë kundër korrupsionit, prej shtresës kryesore
akademike. Hulumtimi u zbatua prej një institucioni universitar, u zbatua në
mënyrë metodologjikisht të drejtë por prapëseprapë u poshtëruan. Është shumë
vështirë që një grup i vogël i njerëzve, një grup i vogël i organizatave të luftojnë
kundër këtij termiti, kundër këtij kanceri që fillon ta hajë shtresën e ulët të sho-
qërisë, përkatësisht prej poshtë rininë. Ka një varg të aktiviteteve të cilat janë
ndërmarrë, por nuk është e mjaftueshme që vetëm disa organizata joqeveritare ta
ndjekin këtë punë bashkë me fondacionin dhe me disa organizata tjera pa
përkrahje të shtetit, pa përkrahje të institucioneve shtetërore, pa përkrahje të
67
njerëzve me ndikim. Kështu që lufta kundër korrupsionit nuk është vetëm në një
front ose në disa fronte, ajo është shumë shumë më e gjerë se sa që e shohin
shumë njerëz. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Faleminderit. Urdhëroni zotëri Manevski.
Mihajllo Manevski
Ju faleminderit për thirrjen që të marr pjesë në këtë debat dhe për fjalën që ma
dhatë tani edhe unë dua të përqëndrohem në disa çështje në lidhje me gjendjen
ekonomiko-sociale dhe implikacionet dhe korrupsionin në lidhje me këtë. Ajo që
zotëri Kekenovski e shpjegoi në një mënyrë mjaft të suksesshme, gjegjësisht që
ne të bëjmë betejë të suksesshme kundër korrupsionit duhet ta dimë edhe etiolog-
jinë e korrupsionit. Gjendja e rëndë ekonomike-sociale në R.M. është truall
jashtëzakonisht i përshtatshëm për paraqitje të krimit dhe korrupsionit. Ne nuk
mund ta luftojmë betejën njëanshëm. Beteja duhet patjetër të jetë në të gjitha fu-
shat nëse duam ligjshmëri dhe nëse duam ballafaqim të suksesshëm me krimin.
Të gjithë e dimë si është kjo gjendje ekonomike -sociale në R.M. Numër tepër i
madh i të papunësuarve, mbi 60 mijë familje të cilat jetojnë prej ndihmës sociale,
100 mijë pensionistë të cilët marrin pensione prej rreth 100 eurove, numër i madh
i punëtorëve të cilët nuk i marrin rrogat me rregull. Mos të flas për gjendjet tjera
sepse kjo veç më është përsëritje për kush e di të satën herë, por në betejën
kundër korrupsionit duhet patjetër të zgjidhen rrethanat të cilat do të thonë kon-
tribut për paraqitje të krimit dhe korrupsionit në shtet. Një numër i madh i ndër-
marrjeve në R.M. në një proces pakuptueshëm të gjatë të tranzicionit që është
katalizator i krimit dhe korrupsionit dhe që identifikohet me krimin për shkak se
shumë punëtorë i humbën vendet e punës në ndërmarrjet të cilat falimentuan, një
numër i madh i tyre shkuan në falimentim të rrejshëm, por nëse i shikoni tregue-
sit statistikorë do të shihni që askush nuk është përgjigjur për vepër penale fali-
mentim i rrejshëm. Zotëri Tupançeski përmendi një vepër penale kundër
ndërmjetësimit të paligjshëm, meqenëse unë e hulumtoj një pjesë të këtyre të
dhënave të Entit shtetëror statistikor, mund t'u them që për 9 vite nuk arrita të gjej
asnjë aktgjykim për këtë vepër penale, edhe atë me kusht. Kur i përmenda rezul-
tatet e ndjekjes penale, rezultatet e zbulimit të korrupsionit, fatkeqësisht patjetër
duhet t'i përdor fjalët e përfaqësuesit të Fondit monetar ndërkombëtar, i cili tha që
68
rezultatet e rritjes së ekonomisë në R.M. janë dëshpëruese, e njëjta ka të bëjë

edhe me rezultatet e paraqitjeve të parashtruara penale procedurave të zbatuara në
R.M. Mund t'u përmend vetëm një të dhënë, 60 deri në 70% e paraqitjeve penale
që janë parashtraur për veprën penale keqpërdorim i pozitës dhe autorizimit zyr-
tar në periudhën prej vitit 1995 deri në vitin 2003 janë hudhur poshtë. Vetëm një
e katërta e paraqitjeve të parashtruara ka përfunduar me parashtrim të akuzës.
Dhe tani do të pyeteni nëse veprën penale keqpërdorim i pozitës dhe autorizimit
zyrtar e vëmë në plan të parë në luftën kundër korrupsionit, po si ka mundur të
vihet deri te këto rezultate. Shpjegimi është i thjeshtë, prej vitit 1996 deri në vitin
1999 të gjithë personat që kanë bërë krim financiar si persona përgjegjës në per-
sona juridikë që prej përpara ishin të rehabilituar nga përgjegjësia sepse Kodi
penal nuk kishte dispozitë me të cilën pasqyronte përgjegjësi të personit përgjeg-
jës në person juridik. Atëherë në R.M. kishte hyrje të thellë në krim dhe në kor-
rupsion, kurse pasojat ndjehen edhe sot e kësaj dite, edhe atë shumë fuqishëm
dhe shumë rëndë. Kur flas për paraqitjen dhe për shkaqet për korrupsion mendoj
që ka shumë elemente të cilave nuk u kushtohet rëndësi përkatëse edhe në insti-
tucionet shtetërore edhe prej asaj që duhet të jetë prioritet në zgjidhjen e çësht-
jeve në R.M. Shikojeni gjendjen. Shteti është i organizuar me ligje. Ne do të
rraskapitemi deri sa t'i sjellim ligjet, marrim masa, veprime, mjete, etj. krejt që
është e nevojshme dhe ndodh një lirim pasi që ta sjellim ligjin, në vend se të jetë
anasjelltas. Procesi duhet të jetë i anasjellë, vetëm pasi që ta sjellim ligjin si
atëherë ta zbatojmë atë ligj. Unë nuk jam prej atyre që mendojnë që në R.M.
mungojnë ligje. Ligjet gjithmonë do të mbindërtohen, do të përsosen, por prob-
lemi themelor në R.M. është moszbatimi i ligjeve. Do ta përmend ja Ligjin për
furnizime publike, nuk bënte ligji i vjetër për furnizime publike. Në muajin mars
të vitit 2004 u soll ligji i ri, por ja tani dëgjoj që as ai nuk bën. Nuk është prob-
lemi te ligji, problemi është në konfliktin e vetëdijes, në konfliktin e kuptimit, në
mosgatishmërinë që t'i qaset zbatimit konsekuent të ligjit, unë mendoj që ky është
problemi. Nëse nuk është ashtu, si mundet që prej një raporti të komisionit qen-
dror në Ministrinë e financave për një Ent shtetëror prej 95 furnizimeve publike,
92 të jenë pa tender. Si mund të ndodhë kjo? Merrni furnizimet me barëra, etj.
Mendoj që problemet për të cilat bisedojmë dhe të cilat duhet t'i vëmë në tryezë,
por hapur, pa doreza, sepse kam përshtypje që në R.M. gërvishtet në luftën
kundër korrupsionit, gërvishtet nëpër sipërfaqe. Nëse hyni pak më thellë, rrezik-
oni t'u digjet apo t'u pritet dora. Këtë e them vetëm tërthorazi, kurse dihet në çka
mendohet, sepse beteja kundër krimit dhe korrupsionit nuk nënkupton përkatësi
69
të çfarëdoqoftë strukture politike, krimi është krim pa marrë parasysh kush e ka

bërë dhe si e ka bërë. Por, kur bëhet fjalë për këto çështje duhet patjetër që shteti
t'i zgjidhë çështjet në mënyrë efikase. Me ligj formuam polici financiare, dhjetë
muaj pa drejtor, nëntë policë financiarë në një zyrë me një kompjuter si të rrinë
afër njëri-tjetrit. Nuk ishte aspak më e mirë gjendja as me Direksionin për pen-
gimin e larjes së parave, tani është diçka më e mirë, por kjo nuk është ajo që du-
het të arrihet, kurse ne gjithkund flasim që shteti duhet patjetër të krijojë kushte
të kuadrove, materiale, hapësinore dhe kushte tjera për punë të këtyre institucion-
eve. Shteti gabon shumë kur e shtrëngon rripin për këtë gjë. Unë do t'u them tani,
ishim një grup i yni prej komisionit të Letoni, byroja në Letoni për pengim të
korrupsionit numëron 120 njerëz, me buxhet prej 5 milionë eurove, policia finan-
ciare numëron 160 njerëz, me departamente të posaçme në prokurorinë publike
650 njerëz, Letonia është këtu diku lart - poshtë, do të thotë shteti ka marrëdhënie
të caktuar ndaj aftësimit të këtyre institucioneve dhe ne ashtu do ta luftojmë këtë
betejë nëse vazhdimisht shohim çka u nevojitet këtyre institucioneve, cilat kushte
duhet t'i plotësojnë dhe të kërkohet përgjegjësi prej tyre. Ka një dispozitë të
jashtëzakonshme në Ligjin për pengim të korrupsionit - kjo është dispozita për
hulumtimin e prejardhjes së pronës dhe të gjendjes pronësore. Mblodhëm 2,640
fleta anketuese, por ato qëndrojnë diku ashtu bukur të radhitura dhe nuk e di çka
bëhet me to. Por, ne si shtet, si institucione, si drejtori e të hyrave publike, ne nuk
mund të jemi të verbër mos të shohim çka po ndodh rreth nesh. Merrni çfarë in-
vestimesh investohen në të caktuara, nuk jam këtë të kuptohemi të ndërtohen
edhe pallate, të blihen objekte banimi, të ndërtohen komplekse banimi, etj. por
shteti duhet patjetër ta kërkojë pjesën e vet të shihet prej ku janë ato para, mos
fshihen tatime dhe çfarë është ky invazion fiskal që është aq i shprehur në R.M. E
dëgjoj para një muaji ministrin e ekonomisë, ministrin e respektuar të ekonomisë
në Parlament, në një intervistë me një gazetar ku me një lehtësi thotë që R.M.
është në vendin parë në Evropë sipas ekonomisë së përhitur, diku rreth 40%. Por
me lehtësi të njëjtë para pak kohësh i hoqi plombat dhe me këtë lëshoi një porosi
që ata që e shkelin ligjin mund të kalojnë edhe në këtë mënyrë. Do të thotë, nëse
shohim tani çfarë është ajo drejtori e të hyrave publike që duhet t'i hulumtojë këto
fleta anketuese, që ka ingjerenca të ngrisë procedurë për hulumtim të gjendjes
pronësore të funksionerëve, personave të zgjedhur ose të emëruar ose të gjendjes
pronësore të personave juridikë, si është aftësuar ajo, nuk e fajësoj drejtorinë si
që thashë ne nuk kemi raport të përshtatshëm ndaj aftësimit të këtyre institucion-
eve. Çështjet janë më të ndërlikuara se sa që duken në shikim të parë dhe kon-
70
tributi im ndaj këtij diskutimi duhet të jetë në këtë kuptim që në rekomandimet

ose në përfundimet të futet, por konretisht, që shteti nëpërmjet institucioneve
përkatëse duhet patjetër t'i sigurojë këto organe, organe dhe trupa të specializuara
të cilat i krijon me ligj. Përpos Komisionit shtetëror shikoni sa trupa të këtillë
kemi ne, prokurori publike, gjyqe, Ministri të punëve të brendshme, Komision
shtetëror për pengim të korrupsionit, Direksion për pengim të larjes së parave,
Polici financiare, Drejtori të të hyrave publike, Drejtori doganore dhe disa mos t'i
harroj. Kjo nuk është marrëdhënie e vogël ndaj të gjitha këtyre gjërave që ne të
konstatojmë rezultate të këtilla në pengimin e korrupsionit, vazhdimisht flasim
dhe flasim, por me të folur korrupsioni nuk pengohet. Nevojiten masa konkrete
dhe intervenime konkrete, largim të shkaqeve të cilat sjellin deri në korrupsion
dhe në krijimin e kushteve materiale dhe kuadrovike për punën e institucioneve.
Ne mund të kemi dëshira shumë të mëdha nëse këtë e bëjmë kështu edhe më
tutje, vitin e ardhshëm nëse shihemi këtu në këtë vend të njëjtë do t'i konstatojmë
problemet e njëjta, dhe unë nuk do të dëshiroja që të ndodh kjo. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Manevski. Është e qartë që çështja e përforcimit në cilindo
kuptim veçanërisht të institucioneve të posaformuara është një prej çështjeve
kruciale. Mbase duhet të shihet, unë nuk di në përgjithësi në ndonjë vend në shtet
a ekziston ndonjë evidencë përpos asaj që ato e marrin apo nuk e marrin prej
buxhetit, çka ndodh a janë në njëfarë mënyre ato në fokusin e donatorëve të huaj
apo janë të harruara përkatësisht këto institucione a janë fëmijët tanë apo, hajt më
lejoni meqenëse jam regjisor, kopile. Kërkoj falje për këtë fjalë. Mendoj që
kërkoi fjalë prorektori i universitetit Shën Qirili dhe Metodi, Zoran Vellkovski.
Zoran Vellkovski
Faleminderit. Nuk kisha ndër mend të paraqitem duke e marrë parasysh, duhet
patjetër ta lavdëroj, seleksionimin e shkëlqyeshëm të diskutuesve nga ana e or-
ganizatorit, veçanërisht në pjesën e dytë ku u dhanë rekomandimet dhe sug-
jerimet të cilat sipas meje plotësisht e mbulojnë këtë materie, por duke i marrë
parasysh diskutimet më tutje duhet patjetër të them edhe një pjesë të mendimeve
të mia. Do të jap një ilustrim: shkon babai te mjeku i cili e ka operuar djalin e tij
dhe thotë doktor, si kaloi operacioni, doktori thotë krejt është në rregull, djali yt
do të jetë i shëndoshë dhe babai nxjerr para të paguajë. Mjeku thotë jo, jo nuk
71
duhet, krejt është në rregull, dhe babai i thotë doktor a jeni i sigurt që djali im do
të jetë i shëndoshë. Është krijuar një mentalitet, një mënyrë e të menduarit dhe
nuk e di cila është ajo dëshirë që të gjeneralizohet. Duke folur për korrupsionin,
kur japim shembuj të caktuar jemi të prirë ndaj asaj që të gjeneralizojmë, dikush
është i korruptuar, tërë institucioni është i korruptuar. Dikush ka marrë rryshfet,
të gjithë marrin rryshfet. Krijohet një ambient i shpërfytyrimit dhe një ambient i
apatisë në të cilin populli thjesht sillet në situatë që asgjë nuk mund të funk-
sionojë nëse nuk lyhet. Kjo është diçka më e keqe që mund t'i ndodhë këtij shteti.
U përmend arsimi i lartë. E dini unë frikësohem që duke diskutuar për probleme
të këtilla, veçanërisht për korrupsionin, që hyjmë në ndonjë sferë të gjuetisë së
shtrigave. Duke e marrë parasysh që korrupsioni sipas rregullit ndodh në atë zonë
të përhitur, mos të them zonë të ngrysjes, që shihet vështirë, që detektohet
vështirë dhe që mund të dëshmohet edhe më vështirë. Mund të ndodhë që
vazhdimisht të sillemi në rreth pa marrë parasysh çfarë mekanizmash do të ndër-
marrim. Absolutisht pajtohem me zotëri Jaçevin i cili dha një shembull që fat-
keqësisht te ne nuk praktikohet, lufta kundër korrupsionit nuk është vetëm me
mekanizmat e kontrollit dhe mekanizmat e dënimit. Lufta me korrupsionin edhe
me theksimin e shembujve të mirë nga praktika. Po hyjmë në situatë që të jemi të
padrejtë ndaj të gjithë atyre që e kryejnë punën e tyre, ndaj të gjithë atyre që kor-
rupsionin e kanë larg mendjes. Ne u ballafaquam me disa hulumtime në arsimin e
lartë në lidhje me korrupsionin. U dhanë deklarata të këtilla apo të atilla. Pas pub-
likimit të rezultateve të tilla edhe nga hulumtimi fillestar i korrupsionit në arsimin
e lartë, universiteti zbatoi aksion për paraqitje të tri projekteve për anketë të
brendshme, jo anketë por hulumtim për korrupsionin. Fatkeqësisht, nuk u arrit të
gjehet përkrahje financiare dhe për shkak të kësaj një pjesë e fakulteteve ishte e
detyruar të zbatojë hulumtim të brendshëm kuptohet me një metodologji shumë,
shumë më të plotë dhe në vend se nga dy, tre përfaqësues, prej fakultetit u ndër-
mor hulumtim në të cilin u përfshi një numër shumë i madh i studentëve, them te
disa prej fakulteteve. Duke e marrë parasysh atë që korrupsioni ka hyrë në të
gjitha fushat e jetës sonë, do të isha i padrejtë dhe do të isha me sqimë tepër të
madhe po të thoja që arsimi i lartë, nuk mund të flas për në përgjithësi, do të flas
për Qirilin dhe Metodin, është i privuar prej rasteve të tilla. Përkundrazi, mendoj
se duhet të jemi vetëkritikë dhe të flitet haptazi që edhe ai nuk është imun ndaj
dukurisë së tillë. Si të pengohet dhe çka duhet të bëhet? Padyshim që gjëja e fun-
dit që duhet të bëhet është të gjeneralizohet, si që thashë më parë. E dyta: Janë të
mirëseardhura të gjitha iniciativat, posaçërisht ato të të rinjve, dhe duhet të
72
pranohen si sugjerim për përmirësim të gjendjes në arsimin e lartë. Por asnjëherë

nuk do të pajtohem me shtypjen e flaerëve (afisheve) të cilët janë tërësisht
tendenciozë me gjeneralizime të cilat përkundrazi në kushte të këtilla të sotme
vetëm bëjnë defokusim të interesit, veçanërisht para ngjarjeve të caktuara në
shtet, thjesht ndryshohet angazhimi i opinionit publik. Asnjëherë nuk do të pajto-
hem me ilustrime të këtij lloji për të cilat do të thoja se janë shumë të ulëta dhe të
pahijshme. Asnjëherë nuk do të pajtohem me palëvizshmërinë dhe mosvazhdimin
e iniciativës në marrëveshje dhe në bashkëpunim me strukturat drejtuese të uni-
versitetit. Është lehtë të bëhen shtriga dhe të ndjeken shtriga dhe të digjen. Është
shumë më vështirë të jesh korrekt në procedurë. Universiteti Shën Qirili dhe Me-
todi së shpejti hyn, faktikisht veç më disa vite ka hyrë, por hyn në një proces i cili
e pret tërë shtetin tonë. Ne flasim për korrupsion por harrojmë që ku janë rrënjët
e korrupsionit, kolegët diskutues absolutisht shkëlqyeshëm e theksuan. Unë
vetëm do të shtoj, ne vetëm po ballafaqohemi me një proces të prodhimit të jo-
cilësisë. Korrupsioni paraqitet në atë moment kur dikush nuk posedon cilësi dhe
dëshiron që thjesht kjo të legalizohet. Ne nuk bëmë asgjë në planin e promovimit
të cilësisë në të gjitha shkallët në të gjithë sektorët e jetës në këtë shtet. Më tre-
goni në cilin sektor publik ose në cilën pjesë të sektorit publik është bërë sistema-
tizim preciz i vendeve të punës me kompetenca dhe indikatorë të cilësisë të
shprehur qartë dhe në bazë të këtyre indikatorëve të bëhen punësimet aty. Jo,
përkundrazi, mbyllja e vazhdueshme e syve para cilësisë e mundëson, krijon ku-
shte për korrupsion ose do të kisha thënë për ngadalësi dhe voluntarizëm të indi-
vidëve ose grupeve. Ne flasim për standarde - nuk i kemi ato dhe prandaj po bal-
lafaqohemi me haosin momental që e përforcon korrupsionin. Nuk flasim për
shembujt e mirë, nuk e favorizojmë profesionalizmin në punë, por përkundrazi e
legalizojmë joprofesionalizmin për shkak se mungesa e llogaridhënies për atë që
është bërë, që është kryer faktikisht është legalizim i joprofesionalizmit dhe jo-
cilësisë. Ne u ballafaquam me do të thoja keqpërdorime më të llojllojshme të
statuseve, funksioneve, etj. Përsëri nuk kemi llogaridhënie për atë. Nuk e mobi-
lizojmë opinionin publik të kërkojë llogaridhënie dhe të kërkojë profesionalizëm.
Ne vetëm flasim për këtë kurse pak bëjmë në këtë plan, veçanërisht sektori
qytetar duhet të jetë më i fortë këtu. A kemi zhvilluar mjaft mekanizma që do ta
favorizojnë cilësinë, që do të thonë është punësuar ky person por rezultatet e tij
nuk janë në pajtim me cilësinë e kërkuar ose do të presim që dikush prej anash të
vijë prej jashtë dhe të na thotë që ekziston palëvizshmëri, që ekziston joefikasitet
dhe joefektivitet i sektorëve të caktuar ose institucioneve të caktuara. Këtë duhet
73
patjetër ta bëjmë vetë. Unë e shoh luftën kundër korrupsionit vetëm nëpërmjet
favorizimit të cilësisë. Kuptohet, nuk dua t'i margjinalizoj ligjet, ato janë element
i rëndësishëm, duhet patjetër të ekzistojë sanksion, ai do të zbatohet në rast të
dëshmimit të fajit. Ja shohim institucione, komisione të llojllojshme dhe ato janë
për t'u përshëndetur dhe duhet të përkrahet aktiviteti i tyre, por mobilizimi i
përgjithshëm i shtetit duhet të fokusohet para së gjithash te cilësia dhe standardet
për cilësi. Dëshiroja të theksoj edhe një gjë. Arsimi lartë ka hyrë në proces të
tranzicionit. Përpiqemi të krijojmë indikatorë pikërisht për cilësi, përpiqemi të
krijojmë mekanizma për vlerësim të brendshëm dhe të jashtëm të cilësisë. Men-
doj që për një kohë të shkurtër mundësitë për keqpërdorim të vendit të punës do
të ngushtohen shumë. Të gjitha këto procese do të, nuk do të përpiqemi por sigur-
isht edhe tani përpiqemi por në të ardhmen edhe më tutje do t'i bëjmë me
përkrahje dhe me ndihmë të studentëve. Kjo është diçka që duhet patjetër ta kalo-
jmë, por për këtë gjë patjetër do të na nevojitet ndihmë prej shtetit. Flasim për
njëfarë Bolonje, Bolonjën nuk mund ta kalojmë vetë. Duhet patjetër ta kemi
përkrahjen e atyre që e kanë nënshkruar Bolonjën. Në kushte të tilla sugjerimet
janë të mirëseardhura, por thirja me emër, gjeneralizimet e tipit arsimi i lartë
është absolutisht i korruptuar nuk çojnë askund, por shkojnë në favor të të gjithë
atyre që ja, mos ta keqpërdor foltoren këtu, të them dobësive të mediave që e tra-
jtojnë vetëm lajmin e keq si lajm të mirë, madje edhe indikacione të caktuara të
tipit po unë kam dëgjuar që ka korrupsion, e ata me shkronja të mëdha të trasha
do të shkruajnë në faqe të parë që në universitete ekziston korrupsioni. Dua të
them që prapëseprapë duhet të sugjerohen shembujt pozitivë, por gjithashtu të
detektohet dhe të transmetohet edhe përvoja negative me qëllim të tejkalimit të
saj. Nuk dëshiroj të hyj në diskutime për raste indivudale, prandaj fola pak më
shumë në përgjithësi. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Mirë, unë vetëm një koment të vogël. Unë nuk mendoj që ne kemi ardhur këtu
për të dëshmuar kush prej nesh ka të drejtë dhe a është përmbajtur e vërteta abso-
lute në atë që e ka thënë dikush. Është e besueshme që ne erdhëm këtu që të vi-
jmë deri te diçka që do të ishte ndonjë komplet logjik i disa rekomandimeve,
paralajmërimeve, ndonjë alarmi. Nuk besoj që ne mund të pajtohemi për çdo gjë.
Dhe për atë të themi së ashtë i pranishëm korrupsioni në një apo në tjetër seg-
ment në shoqëri kështu që unë e di që ka shumë njerëz që do të donin të repliko-
jnë në dobi të një institucioni apo ndonjë tjetri ose kundër një institucioni apo
74
ndonjë tjetri, por nuk jam i sigurt a do ta na shpie kjo në të vërtetë drejt esencës
me të cilën mbase do të dëshironim të dalim. Unë nuk di, diskutuesi i fundit që e
paralajmërova para pauzës veç më e kaluam edhe atë afat prej pesë minutave dhe
tani është 13:35, unë Sllagjana Taseva nuk di, Sllagjana tash apo mundet më
vonë?
Slagjana Taseva
Vetëm shkurt dhe krejt pozitivisht, të dalim pak prej kësaj që nuk po bëhet asgjë
apo jo, deri ku kemi arritur. Më shumë ashtu më nxiti të them diçka diskutimi i
Aleksandrit që e dëgjuam të gjithë këtu dhe me të vërtetë i përshëndes diskutimet
e këtilla prej të rinjve. Është mirë edhe ajo që ata bëhen të vetëdijshëm që po
ndodh diçka edhe në këtë sferë dhe që duhet të merren masa që ta nxisim atë që e
fliste gjithashtu kolegu, cilësia, standardet, kriteret, kompetencat, profesionaliteti
në të gjitha sferat edhe në sferën e arsimit të lartë. Tani unë nga aspekti i njeriut
që punon në arsimin e lartë, si profesor dhe drejtor i akademisë policore ne jemi
anëtarë të universitetit Shën Klimenti i Ohrit në Manastir, ku të mërkurën e
ardhshme, një javë më vonë kemi takim pikërisht në këtë temë: mundësitë për
vendosje të sistemeve të kontrollit dhe prevencionit të korrupsionit në arsimin e
lartë, ku do të marrin pjesë edhe studentët, edhe rektorja e universitetit, edhe
prorektorët dhe prodekanët për mësim prej të gjitha fakulteteve, kështu që men-
doj që në një mënyrë të këtillë duhet të ulemi të bisedojmë. Me të madhe flasim
për futje të kredit-transfer sistemit të vetëm që me të vërtetë është sistem që fut
kritere dhe standarde dhe mundësi për vlerësim të cilësisë së mësimdhënësve, por
edhe me të vërtetë vlerësohet krejt ajo që e punon secili student dhe mbyllen
mundësitë për korrupsion. Ja publikisht unë do të dëshiroja këtu t'i thërras edhe
kolegët nga universiteti në Shkup të marrim pjesë të gjithë së bashku në
diskutimet e këtilla që të mund të shohim më tutje në çfarë drejtimi duhet të
lëvizë arsimi i lartë në këtë sferë. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Faleminderit. Propozoj që tani ta kemi pauzën për drekë. Konferenca do të
vazhdon në ora 14:40.
Vlladimir Millçin
Ja erdhi zotëri Tërpenovski dhe unë do të kisha lutur që të fillojmë duke e marrë
75
parasysh atë të vonohemi pas orarit, kurse pastaj mund të hapim një diskutim,
kishte disa të paraqitur paraprakisht që janë këtu tani kështu që ata do të kenë
përparësi. Urdhëroni zotëri Tërpenovski.
Jovan Tërpenovski
Thirrja dhe mundësia që t'i paraqesim mendimet tona dhe problemet të cilat sipas
vlerësimit të Komisionit shtetëror për pengim të korrupsionit meritojnë vëmendje
të veçantë, sepse problematika me të cilën si ingjerencë primare është mjaft e
ndërlikuar dhe kërkon mjaft njohuri profesionale, por edhe përpjekje për njohje të
asaj që duhet të jetë lëndë e vendosjes së Komisionit shtetëror. Dhe në këtë kup-
tim do të diskutoja. Komisioni shtetëror për pengim të korrupsionit e përfundon
vitin e dytë të ekzistimit dhe veprimit të tij. Zgjedhja e anëtarëve të Komisionit
shtetëror u krye pas sjelljes së Ligjit për pengim të korrupsionit nga ana e Parla-
mentit të R.M.-së. Me ligjin e parë është përcaktuar përbërja, mandati dhe ingjer-
encat të cilat në esencë mbesin pothuajse të njëjta edhe pas sjelljes së ligjit për
ndryshim dhe plotësim të këtij ligji. Përkatësisht, është kryer plotësim i ingjeren-
cave të Komisionit, është rritur mandati i anëtarëve të tij prej 4 në 5 vite, pa të
drejtë të rizgjedhjes. Ndryshimi esencial është që anëtarët e Komisionit do ta
kryejnë funksionin profesionalisht, për dallim prej përbërjes së tanishme që nuk
është profesionale, por puna në të është lidhje plotësuese sepse përpos lidhjes së
këtillë të gjithë anëtarët kanë angazhime të tyre profesionale. Titulli i temës për të
cilën duhet të flas udhëzon në nevojën që të paraqitet si është vendosja ligjore e
Komisionit, cila është ingjerenca e tij, çfarë është marrëdhënia e saj ndaj Parla-
mentit dhe organeve tjera shtetërore nga aspekti i pavarësisë së tij në kryerjen e
funksionit të vet. Ligji sipas të cilit u krye zgjedhja e anëtarëve të tashëm të Ko-
misionit, si dhe ligji i ri që veç më ka hyrë në fuqi në nenin e parë e përcakton
përmbajtjen, përkatësisht ingjerencat e Komisionit. Kështu janë rregulluar masat
dhe aktivitetet për pengim të korrupsionit në realizimin e pushtetit, autorizimeve
publike, detyrës zyrtare dhe politikës, masat dhe aktivitetet për pengim të kon-
fliktit të interesave, masat dhe aktivitetet për pengim të korrupsionit gjatë kryer-
jes së punëve me interes publik prej personave juridikë me realizim të autor-
izimeve publike, si dhe masat dhe aktivitetet për pengim të korrupsionit në sho-
qëritë tregtare. Prej ingjerencës së përcaktuar në këtë mënyrë, mund të përfundo-
het që autorizimet janë të mëdha, me këtë edhe më madh është obligimi për zba-
tim konsekuent të ligjeve. Që të sigurohet cilësia dhe profesionaliteti i nevojshëm
në veprimin në raste konkrete, ligji parashikon që anëtarët e Komisionit të cilët
76
emërohen nga radhët e ekpertëve të shquar në fushën e drejtësisë dhe ekonomisë,

të cilët gëzojnë reputacion për kryerje të funksionit, për punën e tyre përgjigjen
ekskluzivisht para Parlamentit të R.M.-së. Në këtë mënyrë është siguruar
pavarësi e plotë legjislative në kryerjen e punës. Theksoj, pavarësi legjislative
sepse pavarësia faktike varet ekskluzivisht nga vetë Komisioni, përkatësisht nga
veprimi i tij konkret dhe marrëdhënie e tij e ndërtuar ndaj organeve shtetërore
dhe bartësve të funksioneve dhe autorizimeve shtetërore dhe publike. Jam i lirë të
paraqes që në punën e deritanishme në këtë periudhë të kaluar sipas vlerësimit
tonë plotësisht e kemi mbajtur pavarësinë tonë, edhe përpos paraqitjeve të kohë
pas kohshme të pabazuara për ndonjë selektivitet tonin gjatë të vepruarit. Në të
vërtetë jetojmë në kohë të politizimit gjithnjë më të theksuar, të ndasisë së
njerëzve dhe në kohë të dyshimeve në objektivitetin e vendimmarrjes jo vetëm të
bartësve të autorizimeve publike, por gjithkund ku sipas fuqisë së ligjit dikush
duhet të vendosë për ekzistim të së drejtës së dikujt, si dhe për fitim të ndonjë
interesi material ose statusor. Në mjaft raste realiteti na ka bindur që nuk bëhet
fjalë vetëm për dyshime, por për raste krejt të qarta të sjelljes joligjore dhe të
papërshtatshme të personave të cilët sjellin vendime në emër të ingjerencës dhe
përgjegjësisë së tyre. Korrupsioni, si fenomen negativ i cili ka hyrë në të gjitha
poret e jetës, i cili me shkatërrueshmërinë e vet i bren dhe i shkatërron vlerat prej
të cilave varet cilësia e jetës së njerëzve, organizimi i shtetit, liria e krijimit të
vlerave të reja dhe zhvillimi ekonomik, deri tani nuk ishte i definuar as në
shkencën juridike, e normalisht as në praktikë. Që të sigurohet luftë e
përshtatshme kundër tij kryesisht në plan preventiv, ai patjetër duhej të definohet.
Duke e vënë re nevojën e këtillë, Komisioni shtetëror për pengim të korrupsionit
gjatë hartimit të strategjisë së vet nacionale për luftë kundër korrupsionit bëri
përpjekje që ta definojë atë. Kështu, me korrupsion nënkuptohet shfrytëzimi i
funksionit, autorizimit publik, detyrës zyrtare dhe pozitës për realizim të çfarëdo-
qoftë dobie për vete ose për dikë tjetër. Në ligjin e ri për pengim të korrupsionit
dhe në nenin e ri 2 në tërësi është marrë ky definicion, kështu që ai fiton edhe
përmbajtje përkatëse ligjore. Nëse e zbërthejmë definicionin veç më të përkufi-
zuar si dukuri negative janë përcaktuar edhe termet që janë pjesë përbërëse de-
finicion i këtillë i ri. Kështu, nocioni shfrytëzim i funksionit njëjtësohet me no-
cionin keqpërdorim që do të thotë keqpërdorim i funksionit publik, detyrës ose
autorizimit me kryerje ose lëshim të kryerjes së ndonjë veprimi që sipas ligjit nuk
guxon ta bëjë. Nocioni pozitë ose funksion ka të bëjë me të gjithë personat e
përfshirë me nenin 122 të Kodit penal të R.M.-së, kurse me termin tjetër nënkup-
77
tohet çdo person juridik dhe fizik me të cilin veprim të korrupsionit shkakton
paraqitje të dëmit, fitim të të drejtave të pabazuara statusore ose fitim të dobisë
kundërligjore materiale. Theksova që është sjellur strategji nacionale për luftë
kundër korrupsionit që është pranuar edhe si program dhe strategji e Qeverisë së
R.M.-së. Kjo strategji nuk paraqet obligim vetëm për Komisionin për realizim të
saj, por edhe të pushtetit ligjdhënës dhe ekzekutiv në planin e propozimit dhe
sjelljes së ligjeve sistemore me të cilat do të sigurohen parakushte ligjore për
luftë efikase kundër korrupsionit, por edhe kushte për pengim të tij, si dhe or-
ganet për zbulim, ndjekje dhe dënim në planin e represionit të kryerësve të
veprave penale. Vetëm me veprim të përbashkët të të gjithë faktorëve në shtet
është e mundshme luftë efikase kundër korrupsionit dhe me këtë edhe krijim i
kushteve reale për qeverisjen e të drejtës dhe sigurim të ambientit të nevojshëm
për zhvillim të demokracisë dhe krijimtarisë. Principet themelore të Komisionit
shtetëror është prevencioni, e këto janë principet e respektimit të të drejtave të
njeriut të ndërtuara në Kushtetutën dhe ligjet e R.M.-së dhe dokumentet
ndërkombëtare, veçanërisht në Konventën evropiane për liritë dhe të drejtat the-
melore njerëzore, si dhe principi i prevencionit para represionit. Pranimi i repre-
sionit si përgjigje e vetme ndaj korrupsionit rezulton vetëm me eliminim të paso-
jave në rastet individuale, ndërsa shkaqet, motivet dhe rrethanat që kanë sjellur
deri në korrupsion mbesin të paprekura. Si pasqyrë e trendeve globale dhe me
qëllim të aksionit efikas preventiv kundër korrupsionit, programi shtetëror bazo-
het në prevencion, zbulim të shkaqeve dhe kushteve të cilat shpien deri në kor-
rupsion si dhe në eliminimin e tyre, ndërsa represioni edhe më tutje do të
paraqesë korrektiv të masave ndaj rasteve individuale. Është e nevojshme të
theksohet që për luftë të suksesshme kundër korrupsionit nevojitet vullnet politik
i shtetit, e jo vetëm ai të jetë deklarativ. Shpeshherë na parashtrohet pyetja a
ekziston me të vërtetë vullnet politik për luftë kundër korrupsionit. Duhet patjetër
të pranoj që kjo pyetje është mjaft delikate dhe çdo përgjigje e dhënë mund t'i
nënshtrohet kritikës që mund të jetë e argumentuar. Pa dëshirë që gjërat të
paraqiten vetëm në një dimenzion, do të thoja që në përgjithësi ekziston vullnet i
tillë, por sikur zvogëlohet gjatë disa veprimeve më konkrete. Është vështirë të
jepet përgjigje e prerë për shkaqet e zvogëlimit të tillë. Kjo rrjedh prej faktit që
për më shumë raste veç më të përmendura nuk ende nuk kemi veprime konkrete.
Jam i vetëdijshëm për peshën dhe përgjegjësinë gjatë konkretizimit të rasteve dhe
personaliteteve, bartësve të veprave korruptive, por kjo nuk na jep të drejtë që aq
shumë të pritet për vendimin përfundimtar.
78
Vetëm R.M. mbeti e fundit në përfundimin e plotë të denacionalizimit prej

të gjitha shteteve post-socialiste. Rastet të cilat i shqyrton Komisioni shtetëror
tregojnë diskriminim të plotë të trashëgimtarëve të caktuar në realizimin e të dre-
jtave të tyre me ndërmarrje të veprimeve të shumta administrative prej më shumë
organeve administrative dhe të tjera me qëllim të pamundësimit të realizimit të të
drejtave pronësore. Shkohet deri atje që edhe me obligim të fortë ligjor që
trashëgimtarëve t'u kthehet prona e marrë, ofrohen kompenzime të cilat as për së
afërmi nuk i përgjigjen vlerës reale të pronës, si gjoja ndryshime të planeve dhe
vendimeve urbanistike, me qëllim që të realizohet interesi i dikujt e në dëm të
trashëgimtarëve të pronës së marrë me dhunë. Ngadalësia e procedurës është
fenomen i posaçëm. Përsëri do të përsëritesha edhe këtë herë dhe do të deklaroja
që janë tejkaluar të gjitha afatet ligjore në zbatimin e ligjit për denacionalizim, që
gjithsesi nuk është proces i ndërlikuar. Privatizimi i objekteve ekonomike u krye
duke mbajtur llogari në radhë të parë për aksionerët e mëdhenj, duke i keqpër-
dorur të drejtat e aksionerëve të vegjël të nënshtruar presioneve për lëshim të ak-
sioneve, që edhe u bë. Duke u nisur nga vendosja ligjore, dhe kjo në fakt përfun-
dohet edhe prej vetë emrit të komisionit, Komisioni shtetëror për pengim të kor-
rupsionit duhet kryesisht të veprojë në mënyrë preventive. Prevencioni ka kuptim
në rast se thotë nuk është paraqitur pasoja. Me vetë faktin që privatizimi është
thuajse i përfunduar është marrë mundësia e ndonjë veprimi preventiv kështu që
veç më janë bërë të ligjshme të gjitha pasojat me tërë negativitetin e tyre dhe më
nuk ka vend për kurrfarë veprimi të Komisionit shtetëror, kurse gjithsesi ka
mundësi procedurale për marrje nga ana e organeve tjera shtetërore. Paraqiten
edhe nëpër kontrolle dhe vërtetohet grabitje e tillë e paskrupullt e pronës sho-
qërore që njeriu thjesht të çuditet a është e mundshme kjo. Në dukje kombinime
të ndërlikuara, kombinatorikat për grabitje të pronës shoqërore janë kopje ashtu
të thjeshta me njëra tjetrën që mund të vihen re lehtë. Por, mungesa e instru-
menteve më të theksuara për kthim të asaj që veç më është grabitur e rrit ndjenjën
e pafuqisë dhe humbjen e besimit që mund të bëhet diçka më e theksuar. Gjatë
transformimit të ndërmarrjeve me kapital shtetëror janë bërë veprat më korrup-
tive dhe u grabit kapital tepër i madh shoqëror i krijuar prej disa gjeneratave, prej
të cilave disa edhe mbetën në rrugë pa mjete elementare për ekzistencë. Gjatë
mungesës së veprimit preventiv në sferën e privatizimit përmenda që kjo është e
mundshme vetëm nëse ka lejueshmëri procedurale. Që kjo është e mundshme
vërteton shembulli me shkritoren në Veles ku me ngritje të procedurës për kon-
statim të pavlerësisë së marrëveshjes për tëhuajësim të pronës nëpërmjet proce-
79
durës gjyqësore u kthye prona e tërë me mundësi për privatizim të ri që është në

horizont që do të mundësojë ristartim të subjektit ekonomik dhe punësim të një
numri të madh të të papunësuarve. Në të kundërtën procedura e privatizimit
kishte përfunduar, që do të thoshte fitim të fuqisë materiale, por pa dhënie të
kompenzimit përkatës për vlerën reale. Këtë e theksoj vetëm si rast më karakter-
istik, kurse gjithsesi ka edhe të tjera. Kështu, është anuluar privatizimi i EMO
Ohrit, me iniciativë të Komisionit shtetëror për pengim të korrupsionit sepse u
konstatua që mjetet financiare janë me origjinë jolegale. Është përmendur që
Komisioni shtetëror për pengim të korrupsionit në radhë të parë duhet të veprojë
në mënyrë preventive, kurse në rastet kur konstaton që ka dyshim që është kryer
vepër penale parashtron iniciativë për ndjekje deri te organi i vetëm kompetent
shtetëror, përkatësisht deri te prokurori publik. Janë parashtruar iniciativa të
këtilla, një pjesë e tyre janë pranuar, një pjesë e tyre janë refuzuar pas kontrolleve
plotësuese të kryera nga ana e prokurorit publik, kurse disa janë ende në proce-
durë. Veprimi preventiv do të thotë marrje e veprimeve për konstatim se në rastin
konkret a është ligjor vendimi i sjellur nga organi shtetëror dhe a është shkaktuar
dëm me mosrespektimin e ligjit. Në rastet e konstatimit të mosrespektimit të lig-
jit, Komisioni shtetëror e dorëzon përfundimin e vet deri te organet kompetente
me propozim për marrje të masave për largim të joligjshmërisë dhe të masave
ndaj përgjegjësisë së bartësve të funksionit. Prej veprimit të deritanishëm në lid-
hje me lëndë konkrete përfundohet që joligjshmëritë më të shpeshta janë në mos-
respektimin e ligjit për furnizime publike. Mosrespektimi kryesisht paraqitet
ashtu që gjatë ekzistimit të obligimit ligjor për shpallje të nevojës për lidhje të
kontratave për furnizim kjo bëhet me kontrata të drejtpërdrejta ose nëse veç më
ka shpallje, me zgjedhje të subjektit që nuk ofron kushte më të volitshme. Mosre-
spektimi i këtillë për këtë ligj është mundësi për realizim të dobisë materiale të
individëve në dëm të shtetit dhe të organeve tjera shtetërore. Duke u nisur nga
definicioni i korrupsionit që me korrupsion nuk nënkuptohet vetëm ndërmarrja
për realizim të dobisë materiale, por edhe fitimi i privilegjeve tjera në kundër-
shtim me ligjin, kështu që me korrupsion nënkuptohet edhe fitimi i ndonjë të dre-
jte statusore që mundëson që në emër të së drejtës së fituar statusore dhe pozitës
të fitohet ndonjë e drejtë jo vetëm për vetveten, por edhe për dikë tjetër. Kështu,
ardhja në funksion që ka të drejta të mëdha të diskrecionit është mundësi reale
për veprim korruptiv, kjo është më e dëmshme nga aspekti shoqëror sepse le-
jueshmëria ligjore për shfrytëzim të të drejtave të diskrecionit e fsheh korrup-
sionin duke u thirrur në lejueshmërinë ligjore. Të tilla ishin rastet për tëhuajësim
80
të pronës shtetërore për çmime joproporcionalisht të ulëta, ndarje të lejeve të

karaktereve të ndryshme. Duke e vërejtur dëmin që është si pasojë e të drejtave të
diskrecionit të bartësve të funksionit, Komisioni shtetëror për pengim të korrup-
sionit në programin e vet propozoi zvogëlim të këtyre të drejtave po deri në
shkallë të heqjes së tyre të plotë. Propozimi i këtillë u pranua nga ana e Qeverisë
së Republikës së Maqedonisë. Veçanërisht dua ta theksoj nevojën për bash-
këpunim funksional të të gjitha organeve të cilat në ingjerencën e tyre kanë mar-
rje të veprimeve të cilat paraqesin obligim të tyre ligjor në luftën kundër korrup-
sionit. Kështu i pashmangshëm është bashkëpunimi me prokurorin publik, Minis-
trinë e punëve të brendshme, revizorin shtetëror, Drejtorinë e të hyrave publike,
doganën, Direksionin për larje të parave, Policinë financiare, etj. Veç më është
krijuar bashkëpunimi i këtillë, por ende ekziston nevoja për thellimin e tij, dhe
krejt kjo për arritje të qëllimit të përbashkët, zvogëlimit të korrupsionit deri në
shkallë që ai të vihet nën kontroll kur nuk është e mundshme të elimnohet
plotësisht. Do të shtoja vetëm edhe disa mendime të mia. Flasim për korrupsion
edhe atë korrupsion në sfera të ndryshme të jetës, dhe si që përmenda të lidhura
jo vetëm me fuqinë dhe interesin material, por edhe atë që do të thotë fuqi
politike. Jemi dëshmitarë edhe të ngjarjeve të fundit të anashkalimit dhe do të
thoja të shkeljes mjaft të ashpër të ligjit. Jam i lirë të them që vënia e një funk-
sioneri të caktuar mbi ligjin nuk mund të trajtohet si e drejtë e diskrecionit. Me
amnistim të sanksioneve veç më të shqiptuara kundërvajtëse ose të tjera për per-
sona të cilët nuk e respektojnë ligjin në shenjë të një sjelljeje euforike nga ana e
një ministri. Më vjen keq që duhet patjetër ta them. Më tutje a mundet që dikush
të vihet mbi ligjin që të vazhdohet një mënyrë e caktuar e sjelljes së organizatave
ekonomike vetëm si vullnet i dikujt që e ka atë funksion dhe sipas vlerësimit të tij
konsideron që kjo është e lejuar. Mendoj që në këtë rast konkret nuk kemi dobi
materiale, por kemi diçka që u shmanget angazhimeve tona të përgjithshme që të
jemi shtet juridik, ta respektojmë të drejtën dhe t'i respektojmë obligimet tona
dhe të të tjerëve. Kur përmenda për ekzistim të vullnetit politik dhe u distancova
a ekziston në përgjithësi ose ekziston jorealisht ky vullnet politik thashë që disi
sikur zvogëlohet atëherë kur nevojitet që ai të zbatohet në raste konkrete. Duhet
patjetër të them për atë që është Komisioni ekskluzivisht me iniciativën tonë erd-
hëm deri te të dhëna materiale për veprim të organeve shtetërore gjatë furnizimit
të byrosë për rezerva materiale që ai bëhet 90% nëpërmjet një subjekti. Mendoj
që vetë kjo e dhënë flet që diçka nuk është në rregull dhe tjetër si mundet që or-
ganet shtetërore që sipas vendosjes, funksionalitetit dhe pajisjes operative të mos
81
vijnë deri te njohuria për ekzistim të dëshmive materiale të cilat udhëzojnë që

gjoja janë mbajtur mbledhje të hapura apo të mbyllura në të cilat sjellen vendime
për disponim me mjete tepër të mëdha materiale të mbledhura në buxhet prej ob-
liguesve tatimorë. Prandaj konsideroj që po të ekzistonte vullnet i plotë politik së
paku këta disa shembuj do të procesuoheshin dhe nuk do të mbetnin që Ko-
misioni të merret me to. Ju falënderoj për vëmendjen. Kjo ishte paraqitja ime,
nëse ka interes për diçka që konsideroj që mbase e kam lëshuar, qëndroj në dis-
pozicion që të përgjigjem. Faleminderit edhe një herë.
Vlladimir Millçin
Zotëri Tërpenovski, ju falënderoj edhe për prezentimin e vendosjes së Komisio-
nit, edhe më shumë për shembujt të cilat i dhatë, ajo që është mendoj që veç më u
përmend sot por sot prej jush u theksua çështja e procesit të frenuar të zbatimit të
ligjit për denacionalizim. Gjithashtu më duket se është jashtëzakonisht e
rëndësishme që paraqitet problemi i dallimit mes vullnetit deklarativ politik dhe
asaj që pastaj ndodh në praktikë kur bëhet fjalë për raste konkrete. Mendoj që
gjithashtu çështja e ndjenjës së pafuqisë kur ballafaqohemi me pasojat e privat-
izimit, përkatësisht transformimit të pronës shoqërore, dhe gjithashtu diçka që
mbase u rëndon shumë njerëzve në këtë shtet dhe që në njëfarë mënyre e merr
energjinë për atë që ekziston vetëdije që tash më mund të ndryshohet shumë pak.
Unë pres që tani do të kemi diskutim serioz. Mendoj që kemi mjaft elemente prej
tërë ditës së sotme prej asaj që e punonim, unë vetëm do t'i lutja ata që kërkuan
fjalë para se të duhet të shkojnë të kthehen dhe a kërkojnë fjalë ende. Urdhëroni.
Ljupço Farmakovski1
Faleminderit. Të prezentohem, unë jam Farmakovski, këshilltar i kryetarit të
Qeverisë. Në fillim më lejoni që në emër të kryeministrit të shpreh falënderim
dhe përkrahje për aktivitetet e Institutit dhe për të gjitha aktivitetet e këtilla në
drejtim të luftës kundër korrupsionit. Falje për mungesën e kryeministrit, sepse ai
është në Ohër e dini. Më lejoni që në suaza të kësaj përkrahje të inicoj disa
çështje nga aspekti i obligimit jo vetëm të shtetit dhe organeve shtetërore në këtë
proces të luftës kundër korrupsionit. Ky është një proces i gjerë në të cilin mund
të thuhet që në vitet e fundit janë ngritur iniciativa me një kurs reformator sis-
1
Ky tekst publikohet ashtu siç është incizuar në konferencë, dhe nuk është autorizuar nga prezan-
tuesi.
82
tematikisht së pari nëpërmjet sjelljes së ndryshimeve të rregullativës ligjore, së

dyti, formimi i kornizave institucionale të cilat do të inicojnë aktivitete të tilla
dhe së treti prej të gjitha këtyre aktiviteteve nuk them të shtetit, vetëm të or-
ganeve shtetërore, por edhe të organizatave tjera qeveritare dhe joqeveritare dhe
mediave dhe opinionit publik. Roli i tyre në këtë proces është me siguri i madh.
Por të gjithë ata duhet të paraqiten në mënyrë kompakte jo të mbrojnë dikë, por të
qenët kompaktë në aspekt të suksesit të këtij aktiviteti. Ky nuk është proces në të
cilin duhet t'i presim rezultatet për kohë të shkurtër. Nëse bëhet një analizë e ak-
tiviteteve të deritanishme në aspekt të rregullativës ligjore, në aspekt të insti-
tucioneve të formuara për këtë aktivitet, shtetërore, mendoj që të gjithë do të pa-
jtohemi që ka njëfarë përparimi. Por njësoj duhet të pajtohemi që në vetë punën e
këtyre institucioneve edhe ato ballafaqohen me probleme të caktuara gjatë punës.
Pikërisht këtu duhet të drejtohet përkrahja jo vetëm prej organeve shtetërore dhe
të gjitha institucioneve qeveritare dhe joqeveritare mos të them gjyqësisë. Temë
të cilën do ta diskutoja më vonë. Ajo që dëshiroj ta theksoj në këtë tubim në
diskutimet fillestare nuk duhet që tubimet e këtilla t'i shfrytëzojmë për njëfarë
marketingu politik ose të theksojmë qëndrime të caktuara të cilat nuk janë në ko-
notacion të diskutimit të sotëm. Këtu jemi të gjithë nëse e shikojmë strukturën
organe shtetërore, gjyqësi, organe joqeveritare, media, opinion publik, madje
edhe parti dhe roli i partive këtu duhet të jetë në drejtim të luftës kundër korrup-
sionit. Pjesa e tjetër e luftës politike dihet në institucione, në Parlament dhe në
partitë. Kryetari i Komisionit e theksoi atë sens të asaj se a ka vullnet politik. Ka
vullnet politik, mund të themi vullnet të rritur politik nëse bëhet të them një
vlerësim në raport me periudhën paraprake. Por, edhe për rritje të këtij vullneti
politik duhet të paraqiten kushte të caktuara. Do të thotë dëshira është e madhe,
por gjithmonë ekzistojnë diçka nëse themi. Në fillim u tha që u harruam për një
kohë më të gjatë dhe tani e inicuam këtë tubim. Presioni i opinionit publik dhe i
mediave është i madh dhe duhet të ekzistojë vazhdimisht si një baraspeshë që t'i
përkujtojë madje edhe institucionet shtetërore në ato aktivitete e jo që institucio-
net shtetërore i kanë harruar këto procese. Edhe ata në punën e tyre ballafaqohen
me probleme të caktuara, prej më të imtave deri te më të mëdhatë. Por, prapëse-
prapë tubimet e këtilla janë pozitive në përkujtimin jo vetëm të institucioneve
shtetërore, jo vetëm të organeve gjyqësore madje edhe të mediave dhe të të gjithë
atyre që duhet të kontribuojnë në këtë proces. Duhet patjetër të qartësoj diçka për
të gjithë ne këtu kështu në pjesën e asaj se për diçka që është rregulluar me ligj a
kemi tani paraqitje të udhëzimit, të mmeorandumit për mirëkuptim ose të disa
83
akteve tjera mos të them tani deklarative të cilat sjellin deri te përshtypja që disi
organet dhe institucionet të cilat duhet të bashkëpunojnë sipas të gjitha gjasave
nuk bashkëpunojnë. Ka të vërtetë edhe në këtë pjesë por ka të vërtetë më të
madhe në pjesën që dhe ndoshta në interes të bashkëpunimit më të mirë disa mar-
rëdhënie të rregullohen më tutje në këtë kontekst konsideroj që është e nevo-
jshme që ta njoftoj këtë auditorium ne pjesën e asaj se cila ishte arsyeja për sjellje
të udhëzimit për bashkëpunim me Komisionin shtetëror. Si që është e njohur, në
Qeveri kishte takim me kryeministrin mes përfaqësuesve të Komisionit shtetëror
dhe kryeministrit me kabinetin dhe anëtarët kompetentë të qeverisë pikërisht në
kontekst të avancimit të bashkëpunimit. Nga të dyja anët u konstatua që ka
dobësi në bashkëpunim, ku janë dobësitë ka edhe sukses në bashkëpunim dhe
qëllimi i këtij takimi ishte që të konstatohet çka është punuar mirë, dhe çka jo dhe
çka duhet në të ardhmen dhe në çfarë mënyre duhet të zhvillohen marrëdhëniet.
Me respekt të plotë ndaj Komisionit shtetëror si organ i pavarur, tani më edhe
person juridik, me të gjitha ato leks speciali autorizime që i ka. Por vetë takimi
dhe praktika e deritanishme treguan që ka nevojë për sjellje të udhëzimit të tillë.
Mos të kuptohet që udhëzimi ka të bëjë me Komisionin shtetëror. Ky është ud-
hëzim që e sjell Qeveria për organet shtetërore dhe të gjithë ato nën kapelën e
organeve qeveritare të cilat sipas ligjit leks specialis kanë obligim të përgjigjen
ndaj Komisionit. E këtu disa çështje të cilat ndoshta nuk janë zgjidhur në atë leks
specialis për afatet, çështja edhe për përgjegjësinë. E kemi këtë çështje për
përgjegjësinë në Ligjin për nëpunësit shtetërorë dhe të gjitha aktet tjera nënlig-
jore dhe ligjet tjera varësisht nga ministritë për çështjen e obligimeve të punës
dhe të përgjegjësisë së nëpunësve shtetërorë. Por njëjtë në lidhje me ingjerencat e
Komisionit për anti-korrupsion. Në ligj janë parashikuar ingjerencat dhe obligi-
met e organeve ndaj tyre. Me këtë udhëzim insistohej që çështje të caktuara të
precizohen dhe të riorientohen të themi në aspekt të efikasitetit të punës së Ko-
misionit, organet t'u përgjigjet atyre obligimeve në afat më të shkurtër ose nëse
nuk u përgjigjen në afatin e parashikuar në udhëzim që nuk duhet të parashihet
sepse afatet ligjore janë parashikuar në ligje t'i shpjegojnë Komisionit cilat janë
problemet që të mos munden të përgjigjen në atë afat dhe obligimi që do të
përgjigjen në ndonjë afat prej 15 deri në 30 ditë. Do të thotë prapëseprapë është
obligim si akt i organeve shtetërore në Qeveri. Mos të kuptohet intenca si që u
parashtrua këtu pyetja që kjo e obligon komisionin. Jo. Qeveria e sjell udhëzimin
si akt. Por në emër të bashkëpunimit madje inkuadruam përfaqësues të Komisio-
nit pikërisht në interes që të krijohet mos të them një akt që do të kontribuojë për
84
bashkëpunim më të mirë të Qeverisë, organeve shtetërore me Komisionin për

anti-korrupsion. Duhet patjetër të sqaroj edhe një çështje në lidhje me ligjin për të
dhëna të klasifikuara si dispozitë që është parashikuar këtu, jo në drejtimin që ta
kufizojë komisionin në qasjen deri te këto informata. Dispozita për obligimin që
të kihet përgjegjësi ndaj ligjit për klasifikim të të dhënave është në pjesën që kur
organi shtetëror duke mos mundur ta zbresë shkallën e fshehtësisë së asaj të
dhëne, kurse është i obliguar sipas ligjit që t'ia dorëzojë Komisionit për anti-
korrupsion Komisioni të jetë i vetëdijshëm për obligimin e tij dhe përgjegjësinë
për fshehtësinë e dokumentit. Për shkak se kemi dokumente për të cilat ministrat
në bazë të ligjit mund ta zbresin prej fshehtësisë dhe t'i dorëzojnë por ka do-
kumente, para së gjithash janë në pjesën më të madhe prej NATO standardeve, te
të cilat nuk mund ta zbritni fshehtësinë. Ky është obligim sipas konventave
ndërkombëtare dhe nuk ekziston e drejtë e diskrecionit e shtetit në bazë të ligjit ta
përjashtojë prej marrëveshjes ndërkombëtare. Në këtë rast e dhëna i dërgohet
Komisionit në procedurë të caktuar me obligim që Komisioni ta ketë obligimin,
ta ketë të dhënën, por përgjegjësinë për këtë të dhënë. Do të thotë, drejtimi i këtij
neni është në këtë, duhet patjetër të precizoj sepse u parashtrua si pyetje. Në
fund, vetëm një sqarim i shkurtër nga pjesa e denacionalizimit gjithashtu u
parashtrua pyetja. Nuk është aq thjesht si që e parashtrojmë si problem. Është e
saktë që janë tejkaluar afatet në denacionalizimin sipas ligjit dhe të gjitha obligi-
met për këtë, por gjatë sjelljes së ligjit ka qenë e nevojshme të mendohet a është
mundur të përgjigjet në afatet e të gjitha obligimeve të cilat do të rrjedhin nga ky
ligj. Për njohtimin tuaj, pjesa më e madhe tani është në procedurat e ankesës, ka
numër shumë të madh të procedurave të ankesës të cilat ndahen në procedurën e
shkallës së dytë të komisionit. E tani nuk janë respektuar afatet sepse askush në
atë moment të krijimit të ligjit ndoshta nuk ka pritur që do të ketë aq procedura të
ankesave, qoftë nga ana e tij ose varësisht cilit subjekt në procedurë, qoftë nga
shteti si interesent kur ka ndarë komisioni atëherë ose tani subjekti që ka ngritur
procedurë dhe është refuzuar në procedurën në komision. Do të thotë, mos të
kuptohet që vetëm nuk lëvizet. Në atë moment të hartimit të ligjit ka qenë e nevo-
jshme të kihet parasysh që a do të kryhet në ato afate e tërë ajo që është planifi-
kuar të kryhet. Tani kemi një vakuum hapësirë. Unë nuk do të kisha marrë kohë
sepse supozoj që ka edhe diskutantë tjerë për shumë çështje, posaçërisht në
punën e shërbimeve shtetërore, u theksua nga profesori Tupançeski. E përkrah
plotësisht që ideja pikërisht për Ligjin për nëpunës shtetërorë dhe punën e Agjen-
cisë duhet të jetë në profesionalizim dhe ajo që duhet ta synojë ky shtet është
85
pikërisht shmangia e ndikimit politik së paku nga pjesa administratës profesion-

ale. Dhe profesionalizëm dhe efikasitet dhe para së gjithash akspertë me cilësi me
të cilat do të kontribuojë para së gjithash në zhvillimin e jo vetëm të adminis-
tratës shtetërore në të gjitha ato institucione në të cilat duhet që para së gjithash
kompetenca dhe profesionalizmi të jenë kriter themelor gjatë zgjedhjes. Mendoj
që të gjithë synojmë në këtë drejtim, por edhe kjo Agjenci për nëpunës
shtetërorë, ligji është decid që ta krijojë këtë sistem duhet të kuptojmë që ka
trashëguar një aparat shtetëror që duhet tani ta vë në kornizë. Dhe për këtë proces
nevojitet kohë. Dhe krijim i atyre kritereve të vlerësimit të nëpunësve shtetërorë
të cilët do të ishin në njëfarë mënyre në të ardhmen imunë ndaj çfarëdo qftë
ndryshimeve politike dhe krejt kësaj dhe të mbetet kriteri i karrierës që nënkup-
ton përvojë pune, cilësi. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit. Mirë, qartas një temë nuk bie e ajo është çështja e asaj se në
çfarë kushtesh punojnë, si janë të pajisura dhe cila është pozita e institucioneve të
reja duke e përfshirë edhe Agjencinë. Tani mendoj që i pari që kërkoi fjalën ishte
profesori Sllaveski. Urdhëroni.
Trajko Sllaveski
Mirë faleminderit. Konkretisht intervenimi im do të jetë në lidhje me këtë pjesë
të konferencës dhe përsëri do të jetë i shkurtër. Shikoni supozoj që pjesa më e
madhe e të pranishëmve këtu, meqenëse e morëm tani, nuk ka pasur mundësi ta
shikojë këtë analizë, broshurë me titull Analiza e tërësishme, si që u përmend
është përpiluar në bazë të 20 studimeve të rastit, prej të cilave 5 janë nga R.M.
Një prej tyre ishte dhe pikërisht ishin përpjekjet për formim të Komisionit për
pengim të korrupsionit me të gjitha aktivitetet tjera përcjellëse dhe vetëm të për-
mend që këtu do të shihni që për llojin e këtillë të programeve për luftë kundër
korrupsionit e shfrytëzojnë fjalën omnibus programe, këtu te ne e shoh që është
përkthyer si programe komplete. Që të jetë më e qartë këtu mendojnë së pari në
ligj për luftë kundër korrupsionit, së dyti në strategji ose program nacional për
luftë kundër korrupsionit, së treti në komision qeveritar si departament të special-
izuar ose agjenci për këtë qëllim, së katërti në plan aksionar për zbatim të pro-
gramit ose mekanizëm për monitoring si që do të vini re mbase në praktikën tonë
ne pothuajse i kemi të gjitha këto 4-5 elemente. Tani jemi te aktivitetet e këtij
86
organit tonë. Vetëm të përmend që në të dy punëtoritë që i kishim kur punohej

për këtë studim unë vura re disi apriori para se të shkruhen këto përfundime prej
të cilave do të citoj disa te autorët këtu i nënshkruari zotëri Tisni Smilov, njëfarë
rezerve në lidhje me efikasitetin e llojit të këtillë të institucioneve, duke e përf-
shirë edhe komisionin për pengim të korrupsionit me pavarësi më të madhe apo
më të vogël. Kjo ishte pak e çuditshme për mua, por ata kanë mbetur në qën-
drimin e tyre deri në fund. Tani do të dëshiroja këtu të dëgjoj koment prej për-
fundimeve të studimit, janë dy paragrafe të shkurtëra do të më falni do të lexoj
prej zotëri Tërpenovskit si kryetar aktual i Komisionit dhe mundet më vonë të
marrim edhe mendim rrethanë fatlume është që paraardhësja e tij, zonja Taseva,
është këtu. Shikoni cili është përfundimi në lidhje me efektivitetin dhe problemet,
rreziqet me këto institucione, kjo është në faqen 53 të kësaj broshure me ngjyrë të
gjelbër të errët. Vip instrument politik, kështu qëndron kah fundi, do të thotë këto
janë përfundime në kontekst të tranzicionit me politizim të lartë ekziston rrezik
që strukturat e krijuara për luftë kundër korrupsionit mund të keqpërdoren si
armë për sulm ndaj oponentëve politikë. Ekziston rrezik i posaçëm që komisionet
për luftë kundër korrupsionit ose agjencitë e specializuara mund të manipulohen
për qëllime politike, veçanërisht nëse ato kanë autorizime për ndjekje. Do të
kapërcej disa paragrafe dhe do të shkoj krejt në fund të këtij kapitulli, në faqen 54
thuhet: përpjekjet që të zbatohen programe komplete për luftë kundër korrupsio-
nit do të thotë të sqaroj komplete mendohet në atë tekst në të cilin hyn edhe puna
e komisionit, ligji, plani aksionar, etj. Do të thotë ato përpjekje që të zbatohen
ndryshime komplete për luftë kundër korrupsionit në shtetet ku lufta kundër kor-
rupsionit nuk ka përkrahje as prej nivelit të lartë qeveritar, as prej opinionit të
fokusuar publik, as prej qytetarëve, gjithmonë do të jenë problematike. Kjo nuk
do të thotë që këto ndryshime nuk duhet të zbatohen asnjëherë, por që përfitimet
e tyre në fillim duhet të vihen nën pikëpyetje dhe të harmonizohen në kontekstin
dhe me mundësitë në shtet. Mirë, do të thotë pyetja ishte për koment në lidhje me
këtë dhe tani nëse më lejoni do të kërkoja koment plotësues nga zotëri Tërpe-
novski, paraqitjen e të cilit kisha mundësi ta shoh edhe para ardhjes së tij, tani e
dëgjuam me shpjegim. Shikoni, kam disa pyetje ose vërejtje. Së pari, në lidhje
me procesin e denacionalizimit. Shikoni unë duhet patjetër ta përmend këtë që të
jem konsekuent ndaj një reaksioni që e bëra më herët këtë vit ndaj një deklarate
të një aktiviteti të parardhëses së zotëri Tërpenovskit, zonjës Taseva, për diçka që
mendoj që Komisioni shkoi në zgjerim të ingjerencave të veta duke marrë disa
funksione të organeve tjera pranë Qeverisë së R.M.-së. Përndryshe, atëherë bëhej
87
fjalë për atë që ishte aksioni ose aktivitetet rreth rastit OKTA, ku mes tjerash
është përmendur që Komisioni për pengim të korrupsionit ka vërejtje serioze për
pozitën monopolistike të OKTA-ës dhe unë atëherë publikisht në kolumnë në
Dnevnik thashë që kjo nuk është punë e Komisionit për pengim të korrupsionit,
sepse në R.M. përsëri si organ qeveritar pranë Ministrisë së ekonomisë ekziston
Drejtoria e monopoleve. Shikoni, të mos më kuptoni gabimisht, tani e dyta unë
jam një prej atyre që mendojnë që nuk ka kurrfarë arsyetimi për ndërprerjen e
procesit të denacionalizimit prej tani të pushtetit të tashëm, përkatësisht arsyet
janë të qarta. Është e qartë pse para vitit 98 nuk kishte denacionalizim dhe është e
qartë pse prej vitit 2002 është ndërprerë denacionalizimi. Problemi është ideolog-
jik, është i natyrës ideologjike, nuk është i asnjë natyre tjetër, përndryshe nuk ka
interesa tjera personale. Shikoni, nuk mendoj që Komisioni për pengim të kor-
rupsionit, ku ka profesionistë me të vërtetë të përkushtuar, duhet t'i shpenzojë
resurset dhe të pranojë ankesa dhe raste etj. në lidhje me këtë proces. Unë konk-
retisht si proces për shkak të ndërprerjes së procesit nuk shoh pyetje pse do të
angazhohej komisioni, përveç se nëse nuk dëshiron si ja ashtu si institucion të
cilit i dëgjohet zëri në opinionin publik të përkujtojë që diçka me këtë plan nuk
është në rregull. Do të thotë nuk duhet të shpërndahet energjia të shkohet më
tutje. Tjetër, zotëri Tërpenovski ju jepni, unë pajtohem me vetveten, raste të pri-
vatizimit në R.M., madje edhe jepni shembuj konkretë. Supozoj që në disa prej
këtyre fjalive ju nuk mendoni vetëm për privatizimin pas vitit 98 sepse si që është
e njohur, e kjo është konstatuar në këtë broshurë paraprake prej konferencës së
kaluar që deri në vitin 1997 kishte përfunduar 90% e privatizimit në R.M. Do të
thotë 90% e privatizimit në R.M. kishte përfunduar deri në vitin 1997. Ju jepni
disa shembuj konkretë ku janë anuluar privatizimet, përkatësisht të them janë
kthyer rastet. Këtu nuk e kam të qartë pse nuk e përmendni rastin e FERSHPED-
it, sepse ju ishit komisioni për çka ishin mjaft të zëshëm, ju përgëzoj duke e
përkujtuar opinionin publik për në njëfarë mënyre obstruksionet që bëhen për
zgjidhje të këtij rasti ku ju keni konstatuar shkelje serioze të ligjit. Në lidhje me
që të mos ketë dilema, të mos ketë hutime, në lidhje me çështjen e privatizimit
mendoj pothuajse çdo gjë është e qartë, çdo gjë është thënë, është shkruar shumë
dhe e dini unë nuk flas shpesh sepse kam qenë ndoshta më i zëshmi në disa raste
i vetmi që fliste për këtë në vitet kur kryhej privatizimi, vitet 95/96/97.
Përkatësisht si që konstatoni ju që privatizimin në R.M. derin në vitet 96/97
mund ta karakterizojmë si proces të akumulimit fillestar të kapitalit, këtu nuk ka
korrupsion. Nuk mundet prapëseprapë korrupsioni ka kufinj. Nuk ka megakor-
88
rupsion, korrupsioni ka kufinj. Ai ishte proces politik me të cilin qeveria e

atëhershme aktuale e barti pronësinë në persona të them të vet, përfaqësues etj.
dhe kjo në literaturë nuk ka fjalë maqedonase dhe quhet KRONI privatizejshën
ose privatizim në pajtashët e vet që do të thuhej përsëri nuk është fjalë maqe-
donase, nëse përdorim ndonjë fjalë prej fjalorëve ose të folurave të gjuhëve të
afërta. Kini kujdes unë atëherë si ekspert isha i vënë në tundim, sepse këtë e
kërkonin në vitet 97/98 partitë politike nga pushteti dhe nga opozita të japim
ndonjë mendim si mund të zgjidhet kjo nyje, u konstatua thyerje masive në çdo
rast e ligjit ekzistues të privatizimit, mendoj të atij nga viti 1993. Qëndrimi im
ishte që ekonomia maqedonase do të përjetojë shpartallim komplet të tërësishëm
nëse gjatë ndryshimit të pushtetit në vitin 98 ndreqen të gjitha lëshimet ligjore,
shkeljet e ligjit sepse ato ishin të pranishme në çdo rast individual. Rekomandimi
ishte që të shkohet në mënyrë selektive, të anulohen privatizime në atë rast kur
struktura e fituar pronësore është pengesë për hyrje qoftë të kapitalit vendas,
qoftë të atij të jashtëm. Kjo është nga pikëpamja e një eksperti. Mirë apo jo unë
do të përfundoj, me këtë unë e përshëndes punën tuaj, përpjekjet tuaja, dhe pres
që institucionet kompetente të cilat këtu nëpërmjet përfaqësuesve të tyre më të
rinj treguan ose shprehën vullnet deklarativ për bashkëpunim me Komisionin për
pengim të korrupsionit, që këtë do ta bëjnë në mënyrë më intensive dhe më
transparente. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit profesor.
Unë vetëm shkurtimisht do të thoja që përmendja e shpeshtë e rasteve të

caktuara e rasteve të caktuara, mendoj që u bëmë të mërzitshëm. Ne nuk
tërhiqemi prej asaj që e përfunduam për FERSHPED-in edhe pse gjendemi në
hapësirat e tyre sipas kësaj kjo mbetet. Te ne nuk ka dilema a është privatizimi i
FERSHPED-it ashtu si që e vlerësuam ne ose tani tërhiqemi. Ne pohojmë që pri-
vatizimi i FERSHPED-it nuk është në rregull. Ajo që u bë nga ana e revizionit
dhe vlerësimet të cilat u dhanë nga pushteti paraprak. E tani, kur bëhet fjalë për
privatizimin, ju thatë deri në një vit të caktuar deri në një vit tjetër. Ne aspak nuk
jemi të ngarkuar cili vit dhe gjatë cilit pushtet, këtë dua posaçërisht ta theksoj.
Por ne i zgjidhim rastet ashtu si që vijnë, por askush nuk mund të më bindë mua
që privatizimi u bë ashtu që në të nuk kishte korrupsion shumë të madh dhe
keqpërdorim shumë të madh. Në emër të disave që sot janë bartës të jetës eko-
89
nomike në Maqedoni. Njerëz të cilët disponojnë me kapital të caktuar,

përkatësisht që tani disponojnë me kapital të caktuar nuk ishin asgjë më shumë se
sa aksionerë të zakonshëm, ndoshta me disa aksione më shumë se të tjerët.
Parashtrohet pyetja ja flasim për privatizimin. Së pari, a u zgjedh mirë modeli,
unë jam tërë jetën në gjyqësi për këtë shtet athua nuk investova asgjë, cili është
aksionerizmi ynë, arsimi dhe veprimtaritë tjera kishte propozim sistem të
vauçerëve, nuk u pranua. Nuk e lavdëroj sistemin e vauçerëve, por flas nga
aspekti i korrupsionit, sepse persona të caktuar duke u nisur nga pozita e tyre në
ekonomi fituan mjete tepër të mëdha materiale, kurse mjete tepër të mëdha mate-
riale nuk mund të fitohen vetëm në mënyrë legale dhe të lejuar. Përndryshe, u
falënderoj për përkrahjen, për secilën përkrahje prej gjithkujt na nevojitet sepse
me të vërtetë problematika të cilën e hasim me të cilën punojmë gjithmonë mund
t'i nënshtrohet kritikës, por objektiviteti i sjelljes së përfundimeve tona është pri-
mar në punën e Komisionit, dua t'u bind për këtë dhe dua të na besoni.
Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit. Taseva a dëshironi ju ose? Pastaj u paraqit zotëri Rahiq nga
LSDM.
Sllagjana Taseva
Faleminderit për pyetjet të cilat i parashtroi zotëri Sllaveski dhe ja mbase edhe në
interes të kësaj të hapim ndonjë ndoshta diskutim më konkret. Pyetja për atë pse
u inkuadrua Komisioni në punë për rastin OKTA gjithashtu u imponua si më
shumë nga aspekti i asaj a është kjo ingjerencë e Komisionit dhe a duhet Ko-
misioni të lëshohet në punë për raste të këtilla në të cilat ka edhe organe tjera
kompetente të cilat munden apo jo thjesht të ndjekin apo të udhëheqin procedura.
Ne të gjithë u pajtuam me këtë, madje të gjithë kërkuam përgjigje për këtë pyetje
kur shikonim a kemi ingjerenca në fillim edhe të diskutojmë për këtë rast, por
kishim gjendje faktike që rasti aspak nuk ishte i ri në atë vit, në vitin 2003, në
fillimin e vitit 2003, kur filloi të funksionojë Komisioni. Në kushte kur kemi rast
që ekziston veç më disa vite, kurse kemi institucione të cilat ekzistojnë tradicion-
alisht shumë vite të cilat nuk kanë ndërmarrë asgjë që me të vërtetë të konstatojnë
a ekziton këtu korrupsion eventual ose keqpërdorime eventuale të pozitës zyrtare,
kurse për tërë këtë ekzistonin ligje edhe atëherë, Kodi penal ekzistonte edhe
90
atëherë që e rregullonte edhe këtë materie dhe tani në bazë të Ligjit për pengim të
korrupsionit ne konstatuam që kemi ingjerencë, sepse këtu ekzistojnë edhe dis-
pozita të cilat mundësojnë që ne ta përcjellim, përkatësisht të merremi me pen-
gimin e korrupsionit në shoqëritë tregtare dhe në këtë dispozitë kurse një është
krijimi i pozitës monopolistike në treg që për këtë rast pohonim që është ashtu,
edhe pse e dimë që ekziston Drejtori e monopoleve, kjo nuk e kufizon të drejtën
tonë që të veprojmë në lidhje me këtë lëndë. Diskriminimi i shoqërive tjera treg-
tare ose personave tjerë juridikë që gjithashtu mund të bëhet fjalë në këtë rast ose
për shkaktim të çrregullimit në treg dhe mos të hyjmë më thellë. Më tutje në këtë
rast, ajo ku ne e bazonim rastin kur e dërguam deri te prokuroria publike ishte
edhe kallëzimi për ekzistim të keqpërdorimeve të pozitës zyrtare të shkaktuara
për shkak të fitimit të ndonjë dobie për vete ose për dikë tjetër, në këtë rast ki-
shim gjendje që para nënshkrimit të kësaj marrëveshjeje për të cilin kishte sjellur
vendim edhe Qeveria dhe ka sjellur vendim edhe Parlamenti kishim nënshkruar
njëfarë memorandumi për mirëkuptim që ishte nënshkruar para marrëveshjes, në
të cilin memorandum ishin përcaktuar parametra të caktuar të cilët më vonë janë
pasqyruar në marrëveshje, kurse që të mund të bëhet një marrëveshje e tillë në
ndërkohë është ndryshuar edhe një ligj. Ligji është ndryshuar gjatë festave të Një
Majit, që fillon të vlejë menjëherë pas festave dhe nuk respektohen afatet e këtij
ligji të ri të sjellur, do të thotë kemi edhe ndikim të politikës në lidhje me eko-
nominë në punën dhe lidhjen e këtyre marrëveshjeve. Këto janë rrethanat të cilat
Komisioni i pa në dokumente, më tutje ishte punë e organeve tjera shtetërore të
vlerësohet si është zhvilluar procedura. Do të thotë disi sot na hapet tema për ing-
jerencat e Komisionit. Unë edhe në fillim të paraqitjes sime të parë thashë që disi
dëshirojmë që ingjerencat e Komisionit t'i locojmë vetëm atje ku ne dëshirojmë
t'i shohim ose atje ku na përgjigjet. Prapëseprapë ne shumë herë thamë nuk duam
të hyjmë në ingjerencat e të tjerëve, por kemi autorizime dhe ingjerenca mjaft të
gjera që ta kryejmë punën për të cilën jemi të autorizuar. Në lidhje me këto
raporte të cilat i cituat, unë nuk arrita ta lexoj paraprakisht për instrumentet
politike dhe mundësitë për instrumentalizim ose shfrytëzim të trupave të këtillë
për realizim të do farë qëllimeve politike. Unë pajtohem që mund të manipulo-
hen. Këto ishin edhe argumentet tona që para se të zgjidhet Komisioni, kur e
parashtronim pyetjen për atë se si do të zgjedhen anëtarët që do t'i propozojë. Por,
bëhet fjalë edhe për subjektiven. Njerëzit që janë zgjedhur a hyjnë brenda në atë
komision me integritet të vet personal brenda ose do ta thithin prej komisionit.
Do të thotë duhet patjetër të kihet kujdes në mënyrën e zgjedhjes së njerëzve,
91
kuptohet që ka mundur të ndodhë, ose mund të ndodhë, por çështja është të sho-
him a po ndodh diçka me të vërtetë. Këto pëfundime janë më tepër paushale se sa
do farë përfundime konrete. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Faleminderit. Zotëri Rahiq.
Esad Rahiq
I nderuar profesor, të nderuar mysafirë pjesëmarrës, unë kërkoj falje së pari erdha
pak më vonë për shkak të obligimeve në Parlament dhe disa obligimeve person-
ale, sepse nesër shkoj në Venedik dhe duke u përgatitur për një raport i cili flet
pikërisht për gjendjen për të cilën diskutojmë tani, por edhe për marrëdhëniet në
R.M. përkatësisht marrëdhëniet mes për shembull shteteve anëtare nga Karta e
Adriatikut, ku Shqipëria dhe Kroacia në një segment të caktuar vihen para Re-
publikës së Maqedonisë. Dhe nuk kam ndër mend të paraqitem, sepse para së
gjithash jam pak më shumë në pozitë jo të barabartë sepse nuk kisha rast as t'i
shoh dokumentet, as të dëgjoj çka flitnin të tjerët. Dëshiroj të them një qëndrim
personal si deputet dhe si njeri relativisht i ri, ajo që e tha profesori tepër i çmuar
para pak ai që ka dëshirë dhe qëllim që në pjesën e krijimit të politikës normale
dhe jetës në R.M. të jetë përkrahje të plotë. Unë si deputet do të votoj për të
gjitha propozimet edhe nga Qeveria, edhe nga kolegët, edhe nga të gjitha insti-
tucionet tjera të cilat nëpërmjet formave të veprimit institucional do të ndikojnë
që të sillen ligje të cilat do ta pengojnë korrupsionin.
Ne me vite flasim në emër të elitave të caktuara politike dhe tani a është 98
apo 2000 ose 94 ose 90, të mos harrojmë kishte më shumë mikse prej vitit të
kaluar, ajo garniturë që është në opozitë flet një tregim deri në momentin kur do
të vijë në pushtet ose për shembull anëtarë të caktuar të komisionit tuaj për anti-
korrupsion të cilët janë njerëz jashtëzakonisht korrektë dhe të mirë ndodh që në
raste të caktuara të përfaqësojnë ndërmarrje për të cilat do të duhej të vendosin në
një rast të caktuar, ky është konflikt i interesave, apo jo. Mendimi im personal
është që ne duhet të pastrojmë çka në të vërtetë dhe deri ku jemi të gatshëm si
njerëz, si qytetarë të R.M.-së duke u nisur nga funksionet tona shoqërore çka
është korrupsioni dhe deri ku jemi të gatshëm të shkojmë si personalitete. Ja për
shembull unë kam marrë guxim të paraqitem të intervenoj në një institucion të
caktuar për shkak se është bllokuar një proces i caktuar, kurse njeriu që ka qenë i
92
bllokuar për shkak të ndonjë nëpunësi në administratë që ta forcojë buxhetin

stopon një projekt prej disa milionë markave, dollarëve ose eurove dhe stopon
një projekt që do të punësojë 15-20 njerëz. Dhe tani kjo shkon në dëm të një min-
istri të caktuar ose të një partie të caktuar politike. Jam i sigurt që në emër të eli-
tave politike ose të partive politike ose në emër të Qeverisë ose ministrave të cak-
tuar shumë individë kanë profituar mirë dhe profitojnë mirë edhe tani, sepse ha-
jde pyeteni ju kryeministrin ose ministrin a ka kërkuar dikush diçka të emër të
dikujt. Përndryshe unë jam personalisht dëshmitar dhe këtu dëshiroj personalisht
ta përshëndes kryeministrin, veçanërisht në pjesën e zbatimit të këtyre ligjeve
rreth fiskalizimit, ku kërkohej ekskluzivisht respektim i rreptë i ligjit. E tani,
thatë zotëri Tërpenovski, një ministër u vu mbi ligjin. Unë pajtohem këtu kam
edhe një profesor timin, përndryshe , jam jurist i zakonshëm, përpos asaj që jam
deputet nuk jam me tituj, pyetja është a gaboi ministri prej dy pikëvështrimeve
kush si e shikon apo jo dioptri është. Në aspekt formal-juridik ka gabuar edhe pse
në përgjigjen e zëdhënësit të ministrisë tha që nuk ka dispozitë ligjore që e
ndalon këtë, apo jo, ajo që nuk është e ndaluar në të drejtën është e lejuar. Dhe ta-
ni pyetem thoni me eufori thanë që në ministri në atë ministri të njëjtë që ka 7 ose
8 lëndë prej atyre 100 ose 200 të cilat janë kontestuese dhe që ata do t'i hulumto-
jnë dhe që ata njerëz do t'i bartin pasojat e këtij akti për atë që nuk e kanë bërë.
T'u pyes tani një gjë, prapëseprapë konsideroj që ky akt euforik për mua flas per-
sonalisht si qytetar si maqedonas ishte i madh sepse një ministri kushtimisht
thënë nuk iu dha mundësi pa shkelur një numër më të madh të rasteve të bëjë një
gjest në suaza kushtimisht thënë të ligjit, kurse pse ndodh atje i jepet e drejtë një
nëpunësi të thjeshtë shembull për një dyqan ku unë për shkak të mosrespektimit
të këtij obligimi ligjor madje pesë herë insistova të mbyllet nuk e kanë mbyllur
sepse nuk ka lejuar kumbara i pronarit të dyqanit. Cili është dallimi mes një
nëpunësi që ,në emër të kësaj që e thashë, në emër të ndonjë qeverie ose elite
politike ose partie punon dhe e keqpërdor të drejtën e tij në raport me një min-
istër. Ose pyetja e dytë: Çka nëse dikush i kryen dikujt punë për shkak të farefis-
nisë, tani atë që e përmenda dhe a është kjo keqpërdorim për shkak të fitimit. Ai
që e ka bërë këtë nuk ka bërë keqpërdorim. Pajtohem me ju që duhet rreptësisht
të respektohet rregullativa ligjore. Pyetja numër dy, mendoj që shkoi profesori,
pse nuk përmendet privatizimi për shembull i birrarisë, ku u dëmshpërblyen të
gjithë, edhe pronarët e mëparshëm të tokës, kishte edhe shembuj të mirë të
privatizimit, edhe pse kam qëndrim të njëjtë me ju, nuk jam i sigurt a është
sistemi i vauçerëve ose ky tani më i mirë ose më i keq. Koha do të tregojë.
Akumulimi fillestar i kapitalit, pse nuk e zgjidhim këtë nëse dikush ka gabuar në
93
fillestar i kapitalit, pse nuk e zgjidhim këtë nëse dikush ka gabuar në privatizim
ashtu u bind zotëri Gjingjiqi në Serbi e zgjidhi pse ne nuk vendosim. Hajde të
kthehemi për shembull mbrapa për një tematikë tjetër të caktuar kur jepej, kur
privatizoheshin ndërmarrje me diskont prej 90%. Dhe kini kujdes, nuk bëhet fjalë
për atë se a jam unë prej këtij apo prej atij opcioni politik. Unë jam qytetar, nesër
do të jem ose nuk do të jem deputet që dëshiron të presë në sportel si në të gjitha
shtetet normale 15 ose 20 minuta, jam paraqitur edhe te zonja Sllagjana, kam
thënë a mundet për këtë dhe këtë punë në suaza të ligjit që kjo dhe kjo të kalojë
ose nuk kemi biseduar dhe e respektoj këtë mundet ose nuk mundet. Do të thotë
te unë problemi është së pari: në dëshirën që ne personalisht të reformohemi, në
dëshirën që ne personalisht të jemi të ndershëm, sepse në këtë sallë kur dikush do
të gabojë ose do të bëjë kundërvajtje të komunikacionit ose kjo 95 ose mos të
them 100% prej nesh kërkojnë miq dhe kjo shumë pak prej nesh i paguajnë
dënimet dhe tani ne moralizojmë për këtë ose për atë. A jemi të përgatitur dhe së
dyti gatishmëria e të gjithë neve bashkë edhe si elitë politike edhe si intelektualë
të pavarur të cilët më parë kanë qenë politikanë dhe në kohën kur kanë qenë
politikanë kanë menduar pak më ndryshe, kanë realizuar dobi, kurse tani nga
pozita e intelektualëve të pavarur e kritikojnë këtë apo atë pushtet. A jemi të për-
gatitur të bëjmë një sistem, sistem që ky shtet do ta sjellë të funksionojë si që
jemi të gjithë të përgatitur. Përndryshe, ju vetë e dini që nuk ekziston shoqëri ab-
solute ku absolutisht nuk ekziston korrupsion, vetëm format janë më të sofisti-
kuara. Në ato shtete korrupsioni, krimi janë në nivel shumë më të lartë dhe është
reduktuar në minimum dhe kur të të kapin ka mbaruar tregimi, kurse problemi te
ne është çka kur të të kapin. Do të thotë dëshira e sistemit të funksionojë. Përn-
dryshe unë edhe një herë të them që më vjen keq që disa kolegë tjerë të mi nuk
janë këtu, nuk di çka është diskutuar paraprakisht përafërsisht prandaj mundem
kështu në përgjithësi, sepse nuk isha i pranishëm në diskutimet tjera, unë e jap
dhe do ta jap kontributin tim personal dhe kallëzoj që edhe në suaza të këtij
pushteti pa i marrë parasysh përpjekjet që i bën Qeveria, sepse Qeveria është
vetëm një grup i vogël i njerëzve që dëshiron dhe që përpiqet dhe do të shohim a
do të ketë sukses në këtë ka edhe në shëndetësi edhe në vetëqeverisje lokale dhe
prandaj gjendja është e tillë. E po hajde të merremi vesh të gjithë bashkërisht
edhe ju që shërbeni si korrektiv, roli juaj është të kallëzoni ndonjë anomali, kurse
organet e shtetit e sanksionojnë këtë ashtu siç duhet. Hajde të punojmë të gjithë
bashkërisht dhe ta shfrytëzojmë këtë gjendje euforike, këtë energji pozitive që u
paraqit kohëve të fundit pas një kohe më të gjatë. Faleminderit.
94
Vlladimir Millçin
Faleminderit zotëri Rahiq. Meqenëse isha në rolin e moderatorit, unë nuk
përgjigjesha, nuk polemizoja me asnjë qëndrim që u shpreh sot, por tani duhet
patjetër të them diçka sepse, duhet të pranoj, më provokuat. Së pari kolegu ynë
Ismet Ramadani i cili ishte këtu kishte një paraqitje që ishte jashtëzakonisht
vetëkritike dhe mendoj që ai bëri diçka që ishte me të vërtetë depërtim në
mënyrën në të cilën ne publikisht flasim për problemet në shtet ashtu që filloi
prej vetes dhe prej partisë së vet dhe jepte shembuj negativë, jo pozitivë. E dini si
ajo, ministri. Krahasimi mes ministrit dhe nëpunësit për mua është problematik
për shkakun e thjeshtë që unë mendoj anasjelltas, unë mendoj që sa më lart, aq
më e lartë është përgjegjësia, sipas kësaj aq më e lartë duhet të jetë rezistenca për
shkelje të ligjit nga ana e atij që është më lart. Sipas kësaj, atë që jam i gatshëm
t'ia fal nëpunësit nuk jam i gatshëm t'ia fal ministrit ose kryeministrit. Shkalla e
faljes nga aspekti i qytetarit është gjihnjë më e vogël sa më lart shkohet në hier-
arki, sepse edhe më e madhe është edhe fuqia dhe kjo është diçka që është naty-
rore dhe këtu nuk ka çka të çuditemi dhe nuk mund ta arsyetojmë ministrin me
atë që do të themi çka ka bërë nëpunësi, sepse atëherë është gati, ndalet së funk-
sionuari, nuk ka shans për qeverisje të së drejtës. Veçanërisht për shkak se minis-
tri ishte njëri prej kundërshtarëve kryesorë, nëse nuk më gënjen memoria pa
marrë parasysh atë që kam flokë të bardha, të propozimit që të vazhdohet orari i
punës, nëse më kujtohet ashtu ishte para ca kohësh kishte një propozim që të
vazhdohet orari i punës për një orë. Nuk mundet, kjo nuk shkon me njëra-tjetrën.
Qytetarët presin prej bartësve të funksioneve publike që sa më lart gjenden të
kenë ndjenjë aq më të madhe për drejtësi dhe për konzistencë të veprimeve të
tyre. Kështu që mendoj që platforma e tillë pse të mos mundet ministri nëse
mundet nëpunësi vështirë që mund të jetë platformë prej së cilës mund të nisemi
të gjithë bashkërisht. Unë për shembull nuk shkel në këtë platformë, unë do të
mbetem anash dhe do të notoj. Dëshiroja edhe diçka, nuk dëgjuam kurrfarë ko-
menti në lidhje me denacionalizimin, por duhet patjetër të them dhe do të jem
nga pak personal. Unë kam një rast që zvarritet me vite me një pronë të gjyshit
tim dhe duhet patjetër të them që këtë verë u gjeta në situatë, apo jo, shumë
njerëz më thonë a be ti je njeri shumë i fuqishëm. Unë mund t'u them që u gjeta
në situatë që në mes të Prilepit të mos di çka të bëj dhe prej ku të nis që ta pengoj
uzurpimin, ndërrimin e statusit atje që po të vazhdonte unë absolutisht as unë as
vëllau im nuk kishim kurrfarë shansi. Sipas kësaj unë nuk do të isha aq optimist
që pa marrë parasysh ngadalësinë ky proces po lëviz. Unë mendoj që lëviz me
95
ngadalësi brengosëse dhe që këtu Qeveria duhet patjetër të bëjë diçka dhe mbase
nuk është vetëm qeveria, unë nuk jam ekspert në këtë, këtu ka tani edhe gjyqe etj.
por kjo punë nuk është ideale. Unë mendoj që këtu ka dimenzione të korrupsionit
dhe prandaj mendoj që Komisioni ka çka të bëjë këtu. Unë plotësisht pajtohem që
tregimi fillon prej nesh, kjo është e saktë, fillon prej atyre që në këtë shoqëri kanë
privilegje më të mëdha në këtë kohë të tranzicionit në mënyra të ndryshme.
Plotësisht pajtohem. Unë mund t'u them që njëherë disa njerëz do të më rrihnin
në gjyqin për kundërvajtje për shkak se kam shkuar i jam përgjigjur thirrjes për të
paguar dënim për vozitje të shpejtë. Do të më rrihnin sepse më shpallën për idiot.
Thonë ju dilni në televizion, ju vini në korridor. Unë pajtohem plotësisht, por do
të ishte e mrekullueshme për shembull kur të zgjedhurit e popullit, apo jo
deputetët janë të zgjedhurit e popullit, do ta tërhiqnin këmbën dhe do të jepnin
shembull. Sepse këtu e kishim edhe zotëri Ramadanin dhe mendoj që keni
mundësi të shkëlqyeshme të filloni diçka në këtë drejtim. Unë kërkoj falje që i
lejova vetes të marr pjesë në diskutimin në si moderator, por kisha nevojë të them
diçka.
Esad Rahiq
Së pari unë thashë që nuk vihem as në rolin e mbrojtësit, të avokatit më së paku
të një ministri ose diçka tjetër. Unë vetëm dëshiroja të hap një temë, sepse u për-
mend do të thoja dhe secili mund ta thotë atë që mendon, të fillojmë të bisedojmë
për atë që thatë pak mes nesh. Unë mund të flas për shembullin personal. Së pari,
absolutisht pajtohem me ju që denacionalizimi duhet të përfundojë sa më shpejt,
jo sot, dje, edhe atë absolutisht jo për shkak se ju keni pronë ose unë ose dikush
prej nesh, kjo është e drejtë natyrore e pronësisë private numër një në tërë botën,
do të thotë të kthehet ajo që dikur ka qenë e dikujt. Gjëja e dytë, meqenëse thatë
shembull personal, do t'u tregoj dy. Kam vërejtje në partinë time sepse nëpër
diskutime në Parlament përmenda një filozof pak të njohur humanist të madh të
cilin e konsideroj që është pjesërisht përgjegjës për gjendje të caktuara në kohë të
caktuar në sferë të caktuar. E dini kjo është mirë dhe unë kam filluar. Gjëja e dytë
është një fshehtësi e vogël, meqenëse si i zgjedhur më ngjiten disa gjëra unë per-
sonalisht intervenova të mbyllet një objekt në të cilin një i kushëri i imi nuk do të
them çka punon e nuk ka arkë fiskale dhe e dini çka ndodhi, ortaku i këtij ku-
shëriri tim të afërt e hoqi plombën, insistoja që në organe të ndiqet penalisht dhe
çka ndodhi ndonjë nëpunës ose ndonjë gjykatës, u kërkoj falje kolegëve këtu, i
jep vetes të drejtë që këtë ta vë nën tryezë diku ta shqyejë, etj. Unë pajtohem që
96
duhet ne së pari të japim shembull dhe kjo nuk është kontestuese. Hajde t'u kthej
pak prapa, mua më kujtohet që për t'u amnistuar 200-300 zejtarë ose hotelierë
unë depërtova kundër në mënyrë drastike, them dënoje me para mos e mbyllni të
mos punojë sepse ky është një cikël i tërë, më mirë dënoje në vend se pesë
pesëdhjetë mijë, 550 mijë por le të punojë, kurse herën e dytë mbylle përgjith-
monë. Këtu u amnistuan nëse u kujtohet kriminelë dhe vrasës. Dhe për këtë nuk
përgjigjej askush. Kështu një njeri tha ishte i lartë, ishte nënkryetar i qeverisë
thotë e po ne e pranuam atë dhe atë shtet unë mora provizion, por provizionin do
ta paguaj atje. Unë prandaj nuk kisha qëllim t'u provokoj juve, këtë e them mbase
kjo shkon në opinionin publik dhe sa më shumë zotërinjtë Ismet, Esad, Andrej
Zhernovski, Gjorgji dhe të tjerët fillojmë të flasim për atë që e shohim çdo ditë e
dini mos dhashtë Zoti të shkoni në spital, njeriu i shëndoshë do të sëmuret sepse
të gjithë hyjnë pa rend, sepse ai që nuk ka lidhje që është i varfër paguan tri herë,
ajo thënia e vjetër. Me këtë qëllim prandaj unë thashë, fola pak më ashpër, po të
kisha ardhur në mëngjes në ora nëntë mbase edhe diskutimi im do të ishte në atë
drejtim. Përndryshe, pajtohem absolutisht që bartësit e funksioneve publike, ata
që jetojnë në shpinë të këtij populli duhet të jenë edhe më së shumti përgjegjës
për këtë. Por prej kësaj shkalle unë u përpoqa thjesht agrapcion sepse ministri ka
falur një herë, nëpunësit çdo ditë. Nëse një ministër ka 500 nëpunës dhe çdonjëri
prej tyre e bën këtë dy herë në vit, kjo është përgjegjësi e ministrit këtu e shoh
pajtohem që ai duhet ta ndalojë atë që ndodh te ai. Përafërsisht kjo dhe nuk do të
dëshiroja të polemizoj më shumë, kuptohemi shumë qartë, të tjerët le të thonë çka
mendojnë. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit. A kërkon fjalë dikush tjetër. Po urdhëroni zotëri Manevski,
Naumov, Haxhivaskov, a po mendoj që ju do të duhej të keni përparësi sepse
paraqiteni për herë të parë dhe pastaj zotëri Manevski do të thotë Haxhivaskov,
po Naumov. Unë do të propozoja këtu ngadalë ta mbyllim rrethin nëse nuk ka
edhe dikush tani të paraqitet që do të donte të marrë pjesë, zotëri Miftari, Iliev
dhe Tupançeski. Dhe pastaj do të merremi vesh si do t'i bëjmë rekomandimet. Më
falni, urdhëroni.
Zhivko Naumov
Faleminderit. Unë jam Zhivko Dimov, konsultant privat, por kisha nder dhe ob-
97
ligim që në 2 vitet e kaluara duke e përfshirë këtë 3 praktikisht të punoj si konsul-

tant lokal i OECD Investment kompak me Bankën evropiane për rekonstruksion
dhe zhvillim dhe tani edhe me ADIXEJ enterprajz nga Brukseli rreth një pjese të
vlerësimit të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme çka mendojnë për politikën
ndaj tyre. Mirë kjo është problematikë ekonomike, por në këtë hulumtim cilësor
do të thotë nuk ishte sasior, të kemi shembull rreth 800 mijë ndërmarrje, bënim
analizë cilësore me metodë të fokus grupit dhe kishte 4 deri në 5 pyetje të lidhura
me korrupsionin dhe unë do të dëshiroja vetëm t'u them shkurtimisht cilat janë
rezultatet. Percepcioni i pjesëmarrësve të fokus grupit, do të thotë këta janë
sipërmarrës dhe ndërmarrje të vogla prej të gjitha rajoneve të Maqedonisë, të
zgjedhur sipas ndonjë ekzemplari reprezentativ, e për shembull 98% janë të bin-
dur që korrupsioni në administratë që jep licenca, leje, hap punë, mbyll punë etj.
është jashtëzakonisht i lartë. Mirë, ky është percepcioni dhe mund të jetë i saktë
ose jo, por është fakt që raportet e Bankës botërore ato bibs raporte dhe për biznis
invajërnment, ato qartë thonë që korelacioni nëse keni luftë kundër korrupsionit
është joefikas përfundimi i qytetarëve dhe i sektorit privat është që korrupsioni
është i lartë do të thotë e jep këtë përgjigje me arsye apo jo. Në këtë rast te ne e
shohim se çfarë rezultate kemi. Gjëja e dytë që është ndoshta edhe më e fortë dhe
më brengosëse është ajo që rreth 32% e të anketuarve ku nuk kishte asnjë person
zyrtar etj. qartë dhe zëshëm padyshim thanë që kanë dhënë rryshfet për kryerje të
biznesit të tyre të vogël. A do ta quajmë këtë rryshfet, mitë, kanë qerasur dikë me
drekë, kanë kryer ndonjë shërbim në këtë ose në atë mënyrë kjo është njëfarë
forme e lyerjes dhe korrupsionit që është gjithashtu shumë e lartë. Ky fakt bren-
gosës është mes tjerash që vetëm disa numra me këtë do të përfundoj, kemi
pranim prej ministrit të ekonomisë që është okej që 45% e bruto prodhimit na-
cional, e xhidipi-së, është në zonën e ekonomisë së përhitur. Kjo është shumë.
Qartë ka shtete në Evropë me 20, 22, 25, 30%, mbi 30% konsiderohet që është
katastrofë. Ne jemi kampionë 45%. Gjënja e dytë, ka 35 mijë ndërmarrje aktive
të vogla dhe të mesme dhe ato punësojnë diku rreth 120 mijë të punësuar, nëse
ato në punën e vet duhet t'i kalkulojnë shpenzimet shtesë të padukshme për
lyerje, shërbime të imëta po edhe korrupsion, apo jo, mund të mendoni që dikush
prapëseprapë do ta paguajë këtë. Dihet kush është ky dikush qytetari blerës. Dhe
në fund me këtë do të përfundoja është e qartë që fuqia konkurruese në një sho-
qëri nuk flasim për konkurrencë flasim për fuqi kompetitive do të thotë fuqi
konkurruese që është një prej temave kryesore që edhe Forumi botëror ekonomik
i publikoi listat, Maqedonia është shumë poshtë diku prej 104 shteteve ajo është
98
diku në vendin e 83-84, kurse në vendet e para në botë sipas fuqisë konkurruese
janë shtete befasi, mirë Amerika nuk është befasi, por befasi është që në vendin e
parë është një Finlandë, që këtu janë Suedia, Danimarka, Izraeli dhe Singapuri.
Që këto janë shtete të vogla të cilat nuk kanë resurse nacionale, mirë Finlanda
ndoshta ka, por ato e kanë arritur aftësinë konkurruese në një mënyrë tjetër, me
respektim të rreptë të ligjshmërisë, me një korporejt gavërnmënt të mrekullue-
shëm, me rregulla të pastra të qarta për lojë, një Singapur që para 20 viteve ishte
në listën botërore shteti i parë sipas korrupsionit, ai vendosi që kryeministri duhet
të ketë rrogë mujore prej 50 mijë dollarëve që të mos vijë në situatë që ta blejë
cilido biznesmen, është e qartë që nëse ai është i ndershëm atëherë teposhtë e
aplikon kriterin e njëjtë. Kështu që të gjitha këto gjëra, kjo ndershmëri dhe lufta
janë të nevojshme për shkak nesh dhe për shkak të kapitalit të jashtëm, në të
kundërtën nuk do të kemi kurrfarë rezultatesh. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Dimov. Mendoj që zotëri Naumov.
Mendoj që mirë e parashtroi pyetjen zotëri deputeti, pyetja për atë si do ta ud-
hëheqim luftën, betejën kundër korrupsionit. Mendoj që Parlamenti është vendi
ku duhet të sillen orientirët e përgjithshëm dhe ku duhet të përcaktohen drejtimet
e përgjithshme dhe jo për kot ne kur e ndryshuam ligjin për pengim të korrupsio-
nit duke u nisur nga përvoja që raporti i parë nuk u vu në mbledhje të Parlamen-
tit, me ndryshimet e ligjit për pengim të korrupsionit tani Parlamenti domosdo do
të duhet patjetër të diskutojë sepse Komisioni e dërgon për ta shqyrtuar. Dhe
mendoj që është në interes të Parlamentit që t'i shikojë raportet e Komisionit. Dhe
gjëja e dytë rreth denacionalizimit. Mendoj që do të ishte mirë që secili të vihet
në një pozitë kur e reflekton në pronën tuaj prej paraardhësve tuaj kur ngritët
procedurë, por kur shikoni nuk zgjidhet kërkesa juaj, kurse prona i jepet
tjetërkujt, shitet, tëhuajsohet, jepet me qira afatgjate ose kur pas 14 muajve u
është kthyer prona do të merrni vendim sipas detyrës zyrtare që ky vendim anu-
lohet. Në ndërkohë menjëherë ngritet procedurë për ndryshim të planit urbanistik
dhe përgatitet një lokacion për eventualisht persona të ardhshëm që reflektojnë në
këtë. Si mos të keni dyshim të tillë për korrupsion në raste të këtilla, në këtë rast
bëhet fjalë për moskryerje të obligimit zyrtar të personit zyrtar. Këto komisione
janë të paguara që t'i zgjidhin kërkesat e qytetarëve dhe këtë duhet ta bëjnë dhe
99
sa më mirë e bëjnë këtë, aq më mirë për këtë shtet, sepse ky proces i denacional-
izimit nuk mund të zgjasë pa fund.
Ju faleminderit. Urdhëroni zotëri Naumov.
Gjorgji Naumov
Edhe pse ajo që mendoja ta them u tha nga ana e moderatorit, prapëseprapë
dëshiroj të apostrofoj që me diskutimin e sotëm u arrit konsenzus në lidhje me
aktivitetetqë duhet të ndërmerren prej të gjitha organeve, institucioneve, shërbi-
meve shtetërore në luftën e pakompromis për ndalje të kriminalitetit, por zotëri
deputeti Esad erdhi vonë. Unë mendoj që po të mos kishte ardhur aspak, do të
kishim sukses më të madh sepse tani na e çrregulloi atë konsenzus të vetëm në
luftën për kriminalitetin. Nuk mund të mbrohet diçka që nuk mund të mbrohet.
Nuk mund të mbrosh një ministër që kryen amnisti, kurse nuk është i autorizuar.
As de jure, as de fakto, ministri nuk është kompetent të kryejë amnisti sipas dis-
pozitave tona pozitive. Nuk mund të amnistosh një ministër që e ka suspenduar
ligjin për denacionalizim, këtë veç më e thashë. Si mundej ky shtet t'i shkarkojë
kryetarin e Gjyqit themelor dhe dy gjykatës prej Shkupit të cilët janë me të
vërtetë kompetentë për të vendosur, por nuk kanë qenë kompetentë sipas vendit
që të vendosin për çështjen e ndërprerjes së dënimit të delikuentit Baci. Do të
thotë këtu e bartën përgjegjësinë, - për shkak të joprofesionalizmit,
pandërgjegjshmërisë, me qëllim apo pa qëllim, si që jemi dëshmitarë - këta të tre
u shkarkuan. Tani një ministër i ekonomisë që është euforik, nuk ka përgjegjësi.
Ministri duhet patjetër gjithmonë me vetëdije të pastër të sjellë vendime, që am-
niston kriminelë të cilët e kanë fshehur tatimin prej këtij shteti dhe ne me
veprime të këtilla e stimulojmë kriminalitetin në vend se të luftojmë kundër ndal-
jes së tij. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Faleminderit. Zotëri Haxhivaskov.
Gjorgji Haxhi-Vaskov
Ligji për denacionalizim u përmend disa herë 4 ose 5 herë edhe nga moderatori
dhe mendoj që mbase nuk ekziston pasqyrë e vërtetë çka do të thotë Ligji për
denacionalizim. Unë rastësisht kisha mundësi të jem anëtar i këshillit të parë për
100
denacionalizim dhe mund të kuptoj që 90% e asaj që u tha këtu nuk është e saktë.
Së pari, nuk është e saktë që denacionalizimi është bllokuar ideologjikisht. Nuk
është e saktë sepse kur ishte LSDM në pushtet e solli ligjin dhe tani çfarë është
ajo ideologji që LSDM ta bllokojë. Konsideroj që këto janë vlerësime të pa-
pranueshme, të papranueshme për shkak se ka shumë ankesa dhe do të doja të
them vetëm një shembull: Çekia e filloi denacionalizimin e para në botë, diku në
vitin 91, dhe ai përfundoi vitin e kaluar, edhe pse sipas ligjit ishte e paraparë që të
zgjasë tri vite. Denacionalizimi është një proces specifik dhe nëse ne me të
vërtetë e punonim sipas ligjit kushedi deri kur do të zgjaste. Përkatësisht, ky ligj
duhej të zëvendësojë shumë parregullsi dhe mos të them edhe marri të dekadave
të mëparshme të cilat ligji sipas meje arriti t'i anashkalojë në mënyrë të përsosur
edhe përpos mangësive. Çka do të thotë kjo? Në atë kohë kishte komisione të
cilat zgjidhnin 100 deri në 120 lëndë në muaj, kurse kishte komisione që
zgjidhnin dy, një apo asnjë lëndë. Ja edhe tani ka komisione të cilat zgjidhin 30-
40 në muaj, kurse ka komisione të cilat nuk zgjidhin asnjë lëndë. Problemi qën-
dron në një joaktivitet para së gjithash të njësive rajonale, sepse kryetarët e ko-
misioneve janë prej Ministrisë së financave, por anëtarët janë prej njësive rajon-
ale. Gjithashtu qëndron në një joaktivitet të tmerrshëm të kadastrës që për një
lëvizje të parcelës duhet patjetër të presësh 6, 8 deri në 10 muaj. Praktikisht nuk
funksionojnë institucionet e sistemit. Kompetenca dhe profesionaliteti janë
gjithashtu të qarta. Nuk mundet një komision të zgjidhë 100 lëndë, e ndonjë asnjë
lëndë. Kjo është e vërteta. E tani më tutje, pse njësitë rajonale punojnë ngadalë?
Ne që në përbërjen e parë zbuluam më shumë raste të kërkimit të rryshfetit, kor-
rupsionit, kërkimit prej 10% deri në 30% të pronës kërkohej. Po shikoni këtu një
sekretar shtetëror para pak fluturoi në këtë punë, u arrestua. Pikërisht për shkak
se ka kërkuar 50 mijë për pronë prej 200 mijë eurove. Kjo është e vërteta dhe unë
jam thjesht i shokuar pse Komisioni për anti-korrupsion deri tani nuk ka ngritur
asnjë rast nga denacionalizimi. Ja unë hesht, i pari prej sot flas publikisht, por
atje ka gjëra të tmerrshme edhe përpos asaj që është leks specialis, ju lutem me të
vërtetë ka shumë gjëra, shumë gjëra, këto janë gjëra të pabesueshme. E tani për
sistemin e vauçerëve, shikoni çka është. Ne sistemin e vauçerëve unë mendoj që
është më i mirë se ky, por ne nuk mund ta zbatonim. Në vitin 1990 përpiqeshim
të gjejmë baza fillestare, por baza që të bëhet sistemi i vauçerëve ishte të kemi
vlerësim të pronës së shtetit, e ne atëherë nuk kishim as pasqyrë sa votues kishim
në shtet, e jo më sa pronë kishim. Dhe gjithashtu atëherë ishte problemi që
paralelisht nuk nisi procesi i denacionalizimit dhe për privatizim. Kaq shkurt.
101
Vlladimir Millçin
Faleminderit. Zotëri Dane Iliev.
Dane Iliev
Faleminderit kryetar, përkatësisht udhëheqës i seminarit, u falënderohem disku-
tantëve ne nga kjo anë ja kështu në disa diskutime ju kallëzon si shteti
përkatësisht sektori publik, t'u them erdha me kënaqësi me vëmendje të madhe
dhe dëshiroja të vij sepse kjo temë që është Maqedonia dhe korrupsioni, gjendja
dhe sfidat jo vetëm ne që jemi të pranishëm këtu, por çdo ditë jetojmë me të dhe
mendoj që ky kontribut me një diskutim të këtillë që në disa momente përngjan
në diçka dhe veç më të parë nga një sistem tjetër, besomëni atëherë isha më i ri
dhe kur njëjtë kështu kishte disa diskutime a janë malverzimet e dobishme në atë
kohë virtyt i udhëheqësve që ata janë drejtorë të suksesshëm etj. dhe çuditesha
nuk mundesha të kuptoj edhe pse isha i ri që ajo mund të jetë ashtu, por atë
atëherë të definuar si të tillë tani e definojmë si korrupsion. Dhe duhet sot të për-
fundojmë a është kështu si që është parashtruar Maqedonia dhe korrupsioni -
gjendjet dhe sfidat gjendja ajo, do të thotë korrupsion ka jo prej dje prej shumë
moti. Një kohë quhej me emër tjetër tani e quajmë kështu. Do të thotë do të
nisem prej asaj që është tema e seminarit dhe pajtohem me shumë diskutime dhe
me definicionet e korrupsionit etj. kjo nuk do të thotë vetëm materiale, por krejt
ajo që në fund përfundon me çfarëdo qoftë privilegji ose dobie duke e shfrytëzuar
atë që kryetari i Komisionit për anti-korrupsion e definon si definicion të korrup-
sionit. Nëse gjendja është kjo nuk do të hyja kështu në detaje dhe kallëzim të
lëndëve, shembujve, etj. po ato janë të pakontestueshme. Më shumë më brengos
fjala e fundit dhe këto janë sfidat përkatësisht unë i interpretoj si mundësi,
përkatësisht vlerësim. A jemi ne të aftë të ballafaqohemi me këtë, me këtë der-
exhe ose me këtë murtajë si ta quaj që na ka brejtur tërësisht edhe si sistem edhe
si moral edhe si vlera prej njerëzore e deri te nuk e di cilat lloje të vlerave në filo-
zofi mund t'i radhitni. E që duhet patjetër të ballafaqohemi edhe këtu nuk dyshoj,
do të pajtoheni të gjithë, është e definuar që rruga jonë në ardhmëri me bagazh të
këtillë nuk është e shkëlqyeshme. Mos të hapim çështje për afrimin tonë,
anëtarësinë, etj. por çështja e parë është ballafaqimi pikërisht me këtë dhe llojet
dhe mënyrat a është ky sistem i aftë të organizohet dhe të ballafaqohet me këtë, ta
reduktojë në atë që dikush e tha nivel i durueshëm nëse çrrënjosja e korrupsionit
gjithsesi që as nuk do të mundet 100% dhe kjo nuk është arritur në çfarëdo qoftë
102
kushtesh. E tani të vazhdoj në këtë drejtim me atë që janë sfidat dhe gjendja e
asaj pjese të sistemit përfaqësues i të cilës jam unë. Unë sfidën dhe zgjidhjen e
problemit e shoh në kthimin kah zgjidhjet burimore në Kushtetutë. Ne jemi shtet,
së paku unë kështu mendoj, ky është mendimi im, që në shumë gjëra shkuam në
interpretime të gabueshme të Kushtetutës, të dispozitave kushtetuese, këtu men-
doj edhe për gjyqësinë dhe për pjesën që është në Kushtetutë e ngarkuar për bal-
lafaqim me këtë gjë. Plotësisht e kuptoj pozitën e organeve tjera të cilat në ecje e
sipër në zbatimin e sistemit politik u konstituan për nevoja të ndryshme etj. por
ato i shoh si organe të cilat nuk janë në Kushtetutë, të cilat janë ndihmë në këtë
luftë. Kur filloi të bëhet dhe të mendohet për reformë të gjyqësisë edhe pse gjy-
qësia shumë moti e kërkonte vetëm për përkujtimin tuaj pushteti gjyqësor nuk u
konstitua në vitin 1991 me Kushtetutë, por u konstitua pas 5 viteve, një periudhë
tepër e madhe në të cilën ndodhën shumë procese të cilat tani këtu i përmendni si
burime të veprimeve të këtilla apo të atilla korruptive etj. ja privatizimi ashtu të
them edhe mendimi për atë a ka përfunduar ai, ndoshta ja kalimthi do të ndalem
në këtë sfidë. Ndoshta edhe është e saktë u privatizua dhe përfundoi privatizimi i
kompanive dhe ndërmarrjeve të caktuara etj. të cilat ishin shoqërore por pasojat
nuk përfunduan dhe unë shoh që korrupsioni ende ekziston nga pikëvështrimi që
shteti nuk arriti prej tërë asaj që u derdh prej privatizimit në mënyrë joligjore në
pjesën tjetër që paraprakisht e shpjegova bukur, por nuk ktheu asnjë denar, kurse
detyra themelore e sistemit është ta kthejë këtë. Kjo përgjegjësia personale është
e shkallës së dytë pastaj mund të mendojmë a do të shkojmë penalisht, a nuk do
të shkojmë, etj. kjo është pjesa e shkallës së dytë në këtë proces kush sa ka
keqpërdorur dhe si ka keqpërdorur, por ajo që është derdhur në mënyrë joligjore
nuk kanë kaluar afatet. Banka botërore ka konstatuar korrupsion. Pajtohem, edhe
unë i lexoj këto raporte, por ajo nuk shkon në financa, në kontabilitete t'i shohë
urdhëresat. Ajo sheh çka ndërtohet, kush ndërton, kush ka themeluar kompani,
krahason kush sa ka pasur para se të themelojë. E dhëna prej këtu nxirret nuk ka
nevojë të hyni në sistemin financiar të kompanisë. Nëse ajo kompani ka pasur
falimentim që ka zgjatur 10 vite para kësaj ka qenë tërësisht shtetërore, pastaj në
para-falimentim ose në falimentim ka kaluar te ata që e kanë udhëhequr kompan-
inë nuk duhet të shihni diçka profesionalisht që të dini që kjo pronë është derd-
hur. Po ndoshta formalisht afatet për ndonjë privatizim kanë përfunduar, por
afatet për pasojat nuk kanë përfunduar. E ne kemi edhe tani dhe nuk është e saktë
që nuk kemi edhe atëherë edhe tani ligje në të cilat kjo mund të kthehet, por të
kthehet për ata 400 mijë të papunësuar të cilët tani na janë barrë në disa fonde në
103
fonde tjera, e këto fonde duhet të mbushen prej kësaj. Nuk ka tjera, nuk ka para
tjera. Dhe kjo që shitet, që blehet, po nuk blehet me para të reja. Po shikoni kra-
hasoni të dhënat e rritjes së bruto prodhimit shoqëror në vitet 1990-1004, inves-
timet e jashtme dhe sa investohet, do të vini në matematikën që paratë e njëjta ato
janë para të cilat u derdhën, me ato para blehet pa dallim sa janë ndryshuar iden-
titetet e rrethit të parave. Nuk ka para tjera. Ajo që është investuar prej parave
tjera më së shpeshti të jashtme, investitorët e jashtëm, ato janë të matshme. Paratë
tjera janë këto të cilat i kemi dhe të cilat u rrotulluan në rreth. Kështu mendoj që
teoritë që privatizimi dhe pasojat e privatizimit duhet t'i mbyllim nuk na mundë-
son të përgjigjemi në pyetjen e sfidave të hyjë, duhet të hyjmë të pastër do të
thotë do ta lahemi e përfunduam privatizimin. Por nuk mundemi si t'i bartim këta
400 mijë që mbetën pa punë të pastër, t'u themi lahuni dhe do t'u bartim në
ndonjë kohë tjetër gjoja ju jeni tani të pastër, shteti mban llogari për ju. Do të
thotë sfida jonë është e rëndë, kurse ajo duhet patjetër të ketë dalje. Një shtet i
aftë duhet patjetër të gjejë dalje, kurse dalja është vetëm në kthimin te Ku-
shtetuta, në kthimin te qeverisja e së drejtës, të shtetit juridik dhe kthimi në dre-
jtim që është në të vërtetë kompetent për këtë gjë. Nuk ka shumë nene në Ku-
shtetutën tonë, rreth njëqind, por përmendet vetëm një organ. Një organ, minis-
tritë, ministritë janë përmendur si organe të administratës, si organ i administratës
janë ministritë përkatëse dhe pikë. Administrata organizohet ashtu dhe ashtu
është ndaluar nuk e di çka politike, administrata zbaton ligje dhe është e obliguar
të veprojë sipas Kushteturës dhe sipas ligjeve dhe aq, nuk ka nene tjera në Ku-
shtetutë, por ka një dhe aty është drejtimi dhe ai është prokurori publik. Por, për
t'u kthyer te ai ne duhet ta ndërrojmë tërë konceptin, kurse i pari për ndryshim
është ministri i punëve të brendshme, MPB funksioni zbulues. Ju jeni dëshmitarë
shikoni çdo ditë MPB, MPB në televizion në të gjitha këto raste, por kush në
MPB. MPB janë 12-13 mijë njerëz. Institucioni nuk i besohet një rast një insti-
tucioni po por në atë që është qeverisje e së drejtës edhe përgjegjësia edhe kryerja
zyrtare i besohet dikujt që është i autorizuar. Prej tij duhet të kërkoni a do të fil-
lojë rasti, a do të jetë i suksesshëm, a do ta dëshmojë, a do të sigurojë dëshmi,
kurse për pjesën tjetër shteti, përkatësisht tërë sistemi duhet t'i krijojë kushte për
këtë. Ne atje nuk jemi reformuar as për një milimetër, edhe pse tani do të dëgjoni
reforma në MPB proksima nuk e di çka krejt në këtë do të kushtojë 150 milionë
dollarë etj. Por, njerëz asgjë nuk kemi bërë. Nëse neve edhe më tutje rastet na
mbesin atje pa përfundimin të cilin dëshirojmë ta shohim të gjithë atë përfundim
kjo do të thotë kalimi prej paraqitjes penale deri te prokurori dhe deri te gjyqi etj.
104
nuk ka përfundim. Do të mbetemi që ky në kohën e tij ministër ka parashtruar

kaq paraqitje, kurse ai ministër ka parashtruar aq paraqitje dhe tani nëse kontrol-
loni në statistikën tonë sa kemi sukses sipas paraqitjeve penale dhe tani plotëso-
jmë diçka për pyetësorin, ajo që është statistikë zyrtare prej asaj që e bisedojmë
këtu ky është dallim mos të them, dhe nuk di mendoj që edhe pse statistika është
e saktë do të na kuptojnë si joseriozë do të thonë që diçka, përgjigjemi në mënyrë
joserioze prej asaj që sot ja po merremi me një gjë të tillë. Ja ky është segmenti i
dytë i kësaj, unë jam kompetent dhe mund të flas për atë çka është pushteti gjy-
qësor. Dhe këtë menjëherë t'ua them që në këtë term sfidat jam shumë i gëzuar që
definitivisht u pjek vetëdija që ai duhet të reformohet, edhe pse personalisht kam
qenë një prej kundërshtarëve më të mëdhenj të atij pushteti gjyqësor që u vendos
në aspekt organizativ në vitin 1996. Atëherë njësoj isha në një funksion gjyqësor
që mundesha shumë qartë të shoh që ajo që instalohet që do të shpartallohet, që
nuk mund ta mbajë atë që i vihet në ingjerencë, ashtu që u planifikua ose që
shtrembër u lexua Kushtetuta që në shtetin tonë ajo duhet të jetë ashtu dhe duhet
të keni gjykatës që do t'i punojë prej në 8 deri në 9 do të rregullojë megjet, prej
në 9 deri në 10 do të gjykojë për parkime të gabuara kurse prej orës 10 do të
gjykojë një keqpërdorim të rëndë ose vrasje etj. Kjo dihej që atëherë që nuk është
e mundshme që ajo organizatë e instaluar të ballafaqohet me gjysëm milion lëndë
kundërvajtëse të cilat nuk janë për t'u nënçmuar. Po puna kryesore fillon prej më
të rëndësishmes, nëse ju sot kaloni në të kuqe nuk i respektoni rregullat e komu-
nikacionit, nuk e respektoni ligjin për siguri në komunikacion, nesër shumë më
lehtë do të kaloni, do të bëni kundërvajtje më të madhe. Por nuk dëgjohej atëherë,
tani vënë disa etiketa tjera dhe mendime tjera, etj. gjoja dikush dëshiron t'i mba-
jnë funksionet etj. ndodhi ajo që e parashikuam. Jo të angazhohem tani që
kundërvajtjet të largohen prej gjyqeve, prej gjyqeve themelore, ato kudo që të
largohen do të jenë punë gjyqësore. Edhe atëherë edhe para asaj i kishim gjyqet e
posaçme për kundërvajtje dhe tani në një këshillim nxora të dhëna, tani nuk i
kam me vete, por do t'u them edhe atëherë kishte numër të tillë të lëndëve. Edhe
atëherë e kishim të njëjtën si tani kjo lëndë do të jetë për sot, kjo do të shkojë
poshtë, kjo do të vjetrohet, kjo kështu, njëjtë po nuk ishin interesante, nuk ishin
aspak qendër e opinionit publik shoqëror, opinion tjetër publik po mos të flas a
kishte apo nuk kishte. Disa gjëra tjera ishin interesante sepse ishte ashtu ajo kohë
dhe tani kur të gjithë ne qytetarët kuptuam që është rrezik të jeni në veturë, nuk
dini kush prej cilit drejtim do t'u fshijë, nuk ekzistojnë as semaforë dhe nuk di
105
persona zyrtarë filluam t'i japim rëndësi kësaj dhe madje edhe tani deri te ky fis-
kalizim të mbyllim dyqane, ndalim i veprimtarive etj.
Të vazhdoj, që të mos u marr shumë kohë reforma si reformë ashtu siç është
parashtruar në këtë strategji edhe pse ne kërkonim pak më publikisht, që kjo të
jetë transparente gjyqësia të inkuadrohet në të, por si në çdo gjë që nuk duam të
bisedojmë ose nuk dimë të bisedojmë kështu që nuk morëm as thirrje nga Qeve-
ria as të marrim pjesë ashtu thjesht si në çdo çështje tjetër edhe reformën vetëm
do ta shënojmë e edhe pse kjo është reformë e cila sipas meje nëse bëhet ashtu si
që paramendojmë ne dhe kemi propozime dhe do të jetë mjaft e dhembshme, e
dhembshme në pjesën e sistemit juridik në bazë pushteti gjyqësor por ajo pash-
mangshëm duhet patjetër të tërheqë edhe reformë në pjesët tjera prej të cilave
vetë pushteti gjyqësor nuk mund të veçohet. E drejta nuk mundet pa politikën.
Politika është ajo që e brumos, që e formëson të drejtën. Ata që merren me të dre-
jtën duhet patjetër të jenë lojalë ndaj asaj që është Kushtetuta, ligjet, lojaliteti deri
në fund, por për këtë duhet patjetër të krijohen edhe kushte të caktuara. Duhet
patjetër të mendohet një organizim, duhet patjetër të zgjidhet një drejtim, duhet
patjetër të zgjidhet një koncept. Pa koncept është vetëm bredhje nëpër horizon-
tale, kurse mungon lidhja në majën e vertikales. Kjo është fushë për krejt këtë që
po na ndodh. Ju nuk mund ta lidhni njërin fund me fundin tjetër në një proces të
zakonshëm juridik, e le më ta përfundoni atë juridikisht. Këta janë shembuj me
denacionalizimin, etj. Me shembuj për ... prej ligjshmërisë së denacionalizimit e
hulumton Gjyqi suprem sipas ligjit për konteste administrative. Por në Gjyqin
suprem deri dje nuk mundeshim dhe tani nuk mund të gjejmë njerëz të cilët, nuk
mund të formojmë këshill që do ta punojë këtë. Pse. Për shkak se vini mos të flas
për zgjedhjen sepse kjo është temë, vijnë prej të gjitha anëve kuadro të cilat aty
fillojnë për herë të parë ta shohin faqen e ligjit. Kjo është edhe me tatime, kjo
është... mos të flasim në sferën e kontrollit të ligjshmërisë së punës së shtetit,
momentalisht kemi diku rreth 5 mijë lëndë nga fusha administrative, e ajo është
jeta. Asnjë njeri prej lindjes deri në vdekje do të ballafaqohet me administratën,
nuk ka ikje prej administratës. Ajo është ajo dhe nëse ajo vlerësohet atëherë jeto-
het shumë më lehtë, jetohet në mënyrë të sigurt jetohet... mos të flasim në pjesën
e shëndetësisë, nga pjesa e fondeve. Po ato janë shtete në shtete. Ky privatizim
përfundoi, ndërmarrja shkoi në falimentim, por këto fonde çdo vit me buxhet prej
100 milionëve, 100 milionëve, 100 milionëve, zakonisht buxhetet e reja rëndojnë
rreth 100 milionë euro. Dhe tani do të pyetni si është gjendja në mbrojtjen e të
drejtave, shteti ka një sistem në të cilin Kushtetuta thotë është social, etj. është e
106
garantuar e drejta në shëndetësi merreni si shembull. Prej shërimit jashtë vendit

qindra mijëra, po si vihet deri te kjo, qindra mijë shërime, qindra mijë euro një
shërim intervenim etj. po si vihet deri te kjo të gjithë të siguruarit e kanë këtë të
drejtë. Por nëse hyni në sistem do të shihni kush, si vihet deri te kjo e drejtë dhe
sa janë kontestet, çfarë numri janë kontestet për realizim të kësaj të drejte, edhe
pse kjo nuk është dëshmi relevante, shumë prej tyre edhe nuk inicojnë konteste,
jeta e tyre mbaron kështu që nuk ka më nevojë për kontestim. Ne kemi analizë
diku në këtë fushë në shëndetësi, diku në vit që vjen para Gjyqit suprem anulo-
hen mbi 80% të vendimeve të ministrit të shëndetësisë, atje ministri është organ i
shkallës së dytë, kurse nuk ka komision qeveritar etj. Ky është numër tepër i
madh. Prej të drejtave më themelore të të siguruarve për furnizim me barëra, lista
pozitive etj. deri te të drejtat më të rënda përkatësisht të drejtat më të shtrenjta, të
drejtat e shërimit jashtë vendit, etj. Dhe këto janë ligje dhe paramendoni Maqe-
donia ka dy ligje të cilat e formësojnë këtë fushë: Ligji për mbrojtje shëndetësore
dhe Ligji për sigurim shëndetësor. Dy ligje për një punë të njëjtë dhe sot ekzisto-
jnë dhe nëse jeni të siguruar prej të cilëve ashtu mesatarisht nuk është i udhëzuar
në atë çka krejt keni të drejtë ju nevojiten jo një avokat por më shumë që të
gjendeni në atë... e mos të flas për atë se sa lloje të akteve nënligjore ka në këtë
fushë dhe sa nuk janë sjellur kurse kanë qenë të obliguar t'i sjellin. Ose në fushën
e ndërtimtarisë, në urbanizëm këto janë një numër tepër i madh i të drejtave, por
nuk mund të bindemi me propozuesit dhe sot e kësaj dite jemi në pozita të ndry-
shme a i nevojitet këtij shteti gjyq administrativ ose teza që mos të jetë kjo në
Gjyqin suprem atë do ta vëmë në një departament të Gjyqit të apelit, përkatësisht
do të bartni prej të zbraztës në të zgavërt. Tani Gjyqi suprem nuk mund të balla-
faqohet dhe tani me këtë duhet të ballafaqohet Gjyqi i apelit, edhe pse numri më i
madh i vërejtjeve prej ekspertëve nga Evropa po edhe Këshilli i Evropës është
pikërisht çështja e mungesës së gjyqit të specializuar për vlerësim të ligjshmërisë
së punës së organeve të administratës, dhe kjo është që paraqitej në më shumë
diskutime këtu tani kurse prej aty fillon kjo rrjedhë e madhe e joligjshmërisë e ky
është korrupsion i pastër. Dhe të përfundoj në pjesën ndëshkimore e cila
gjithashtu u përmend shumë, unë jam një prej atyre t'u them personalisht përkra-
hës i madh sepse mora pjesë edhe në vitin 1996 në bërjen e Kodit penal edhe
pastaj në disa projekte edhe tani në ligjin për ndryshime dhe plotësime të ligjit
për procedurë penale, përndryshe sipas ndonjë lokacioni jam marrë mjaft me këtë
materie. Përkrahës i madh i kësaj shkolle dhe këtij një sistemi të kodit liberal pe-
nal, kështu që duke llogaritur që edhe atëherë edhe tani ky shtet do të hyjë në
107
pjesën e njërit prej shteteve juridike me të cilën do të cilësohemi dhe prej kësaj
qartë për këtë që e diskutojmë sot nuk më demanton. Dhe tani duke studiuar një
pjesë të madhe të kësaj dhe duke u marrë me këtë, edhe pse hymë në disa ndry-
shime në këtë pjesë mendimi im ishte edhe atëherë në komisione edhe tani që
nuk kemi hyrë mjaft thellë në reformimin e sistemit ndëshkues. Ja përse, do t'u
jap shembuj. Kur do të jeni gjykatës dhe do të keni para vetes rast në të cilin do
të lexoni në ligj që shkruan që për këtë dhe këtë mund t'i shqiptoni dënim prej një
deri në pesëmbëdhjetë vjet dhe ju jeni gjysëmvete që kjo është pushtet, mund të
paramendoni pushtet, ai që është para jush këtu minor deri më i ulët, do të thotë
keni pushtet, pushtet gjyqësor, pushtet në ligj. Në kodin e mëparshëm penal dhe
në kodin e tashëm ka dispozita të shumta të cilat mundësojnë që të mos shqipto-
het as ai dënim që është paraparë. Kjo është kështu. Dhe tani në vend se një, në
vend se pesëmbëdhjetë mundeni katërmbëdhjetë deri në një po edhe këtë një do
ta zbutni në tri muaj po edhe këto tri muaj do t'i kushtëzoni etj. dhe kur do të shi-
hni kjo në suaza të ligjit. Gjykatësi ka shqiptuar, ky është ligj, vendimi i tij nuk
guxon të komentohet, por ai gjykatës i njëjtë të njëjtin rast para asaj e ka gjykuar
dhe ka thënë le të jetë një vit por ai vetë e di pse njërit i ka dhënë një vit, kurse
tjetrin e ka kushtëzuar. Do të përfundoj. E tani këtu e kisha fjalën, kjo është njëra
anë që cilën e shihni në sistemin ndëshkues. Ana e dytë kjo është hapësirë për
sulm mbi gjykatësin përkatësisht për ndikim mbi gjykatësin, prej një deri në
pesëmbëdhjetë dhe tani të gjithë faktorët të cilët janë të pranishëm te ne prej
shtetit të vogël, njohtësive, farefisnive nuk e di të këtilla-të atilla orientohen mbi
gjykatësin jo mbi faktet a janë siguruar, a janë të sakta dhe fillon ndikimi por nga
të gjitha anët, fillohet të ndikohet dhe ai është mall i thyeshëm pa dallim që është
gjykatës po nëse mundet 14 le të jenë 13 dhe kjo shkon teposhtë. Do të thotë
vështruar ky pushtet gjyqësor kështu shkon deri në tepër të madh si gjykatës, si
pushtet, por kjo është një hapësirë për ndikim të madh, për ndikim mbi gjykatësin
nëse doni edhe politik edhe farefisnor edhe nuk e di çka krejt kjo është e mund-
shme të vendoset po nëse munden 15 le të jenë 14. Dhe tani kemi diskutuar në
më shumë forume dhe kjo është e imja ndoshta është koha në këto reforma edhe
atëherë zëshëm mendoja këto gjëra, institutet e legjislacionit penal që janë të
nevojshme por në një kohë tjetër, në një gjendje tjetër materiale, në një sistem
tjetër juridik, në raport me një sistem në të cilin do të qeveris e drejta, që të jetë
kjo kështu, të hyhet në reformë në të cilën do të orientohen anët në luftë për fak-
tet kurse dënimi, nuk jam ithtar i dënimeve të përcaktuara në mënyrë fikse, edhe
pse ka edhe sisteme të tilla, por të ngushtohet ajo hapësirë për të cilën mund të
108
ndikohet mbi gjykatësin. E kaq për, faleminderit në fund ndoshta e zgjata pak,
por ndjeja nevojë ja të them edhe nga kjo anë çka diçka ne, ka shumë për të folur
por me këtë do të kisha mbaruar.
Vlladimir Millçin
Faleminderit zotëri Iliev, kemi të paraqitur edhe dy diskutantë, tre do të thotë,
katër... deri sa shkon ky rreth a mund të lëshojmë në ekran diçka që ekipi ynë nga
programi juridik u përpoq të veçojë disa përfundime që të mundet në ndërkohë
kjo të kihet parasysh. A keni diçka kundër kësaj ose pranoni. Sipas radhës men-
doj që Agim Miftari ishte i pari.
Agim Miftari
Mirë. Është jofalënderuese të flasësh i fundit normalisht ose kah fundi kur salla
është gjysëm e zbrazët, por mirë mund të them edhe më shumë sepse gazetarët
qartas na lëshuan, sepse kur hymë pas pauzës më pyetën a do të thuash diçka
bombastike, thashë nëse gjuajmë ndonjë bombë, më bombastike nuk ka. Kështu
që mbase presin që diçka të del prej kësaj ose nesër shpresoj që në media nuk do
të del vetëm kjo që u tha këtu që bëhet fjalë për FERSHPED-in për OKTA-n ose
disa tjera, sepse ato si organizata ose si nocione në vitet e fundit janë vazhdimisht
në media, thuajse kjo është më atraktive për to dhe normalisht a ka apo nuk ka
gjyq për gjykim të korrupsionit. Unë do të flas diçka në emër të shoqatës së
gjykatësve si kryetar i kësaj shoqate, por pashmangshëm edhe si gjykatës i Gjyqit
suprem kështu që në pjesën e diskutimit do të gërshetohet. Ne këtu mund të
flasim për korrupsionin dhe për këtë çka janë gjendjet dhe sfidat dhe prapa me
vite flasim por mua më shumë më intereson çka prej sot, çka prej nesër do të fil-
lojmë ne dhe si do të ballafaqohemi me korrupsionin. Dëgjuam mendime të ndry-
shme, po edhe mendime politike, politikë po edhe mendime partiake dhe
mendime profesionale, por mua më intereson shumë çka me prevencionin, zbu-
limin, ndjekjen dhe më në fund çka me gjykimin, sepse në fund çkado që të
ndodhë gjërat do të thehen në gjyqësi. Prej kësaj që u tha qartas gjyqësia më në
fund u përmend për shkak se gjendjet qartas së pari vijnë në politikë, në qeveri,
në parlament, në partitë e vetëm më në fund ato gjendje reflektohen në gjyqësi
dhe krejt normale dhe më në fund edhe gjyqësia në raste shumë të shpeshta është
ajo që është fajtore për gjendjet në shoqëri. U përmendën privatizimi,
shpronësimi, regjistrimi, të gjitha këto janë gjëra aktuale për të cilat gjyqësia qar-
109
tas në fund nuk u tregua e drejtë në disa prej procedurave, fatkeqësisht. Por mund
të flasim për dobësi objektive dhe subjektive. Ato objektive veç më janë detek-
tuar. Ato janë ndryshimi i rregullativës ligjore e cila në masë të madhe kon-
tribuonte për gjendjet e tilla në gjyqësi, për shkak se shumë shpesh ndry-
shoheshin këto ligje të cilat këtu për këto problematika që u përmendën u ndry-
shuan shumë shpesh, shpejt u pranuan disa zgjidhje prej shteteve tjera të cilat
menjëherë në zbatim tregoheshin si të pazbatueshme, edhe pse kishim kallëzim
nga gjyqësia që nuk mundet kjo kështu, por euforia është një gjë shumë e rrezik-
shme kur do të niset që ndonjë ligj është i mirë në Gjermani funksionon duhet
patjetër edhe te ne, e ato janë një e Maqedonia është diçka tjetër. Këto janë
objektivet të them janë detektuar edhe në strategjinë e Ministrisë së drejtësisë
edhe të republikës veç më është nisur në ndryshim të rregullativës së tillë ligjore.
Në një pjesë të madhe janë pranuar kallëzimet tona dhe të kërkesave tona të cilat
ishin prej gjyqësisë flas. Janë pranuar të gjitha ato konventa ndërkombëtare dhe
obligimet prej konventave të cilat duhej patjetër t'i fusim. Por tash çka më tutje?
Ne do t'i sjellim ligjet, neve Evropa do të na pranojë jo për shkak të ligjeve të
mira të cilat do t'i sjellim dhe do të kalojnë në ndonjë recension diku në në
Këshillin e Evropës ose në ndonjë vend tjetër, neve Evropa do të na pranojë
vetëm për implementimin e atyre ligjeve. Atyre do t'u interesojë zbatimi i atyre
ligjeve, e jo a janë të bukura ligjet. Ne do të bëjmë ligje të mrekullueshme, por ja
prej sot mund t'u them që vështirë do të mund ta zbatojmë një pjesë të ligjeve që
veç më janë në fuqi. Ka institut të ri, ka zgjidhje të reja, por për shkak të asaj që
nuk ka rezultat për këto zgjidhje si. Gjykatësi tani mund të sjellë vendim për
paraburgim shtëpiak, por nuk është thënë ku dhe si do të zbatohet ai paraburgim
shtëpiak. Ekziston obligim punues, por është pyetje ku do të zbatohet ai, etj. Në
shumë raste nuk ka grejs periudhë për ndryshim të ligjit, por duhet patjetër të
themi që për të funksionuar ato do të duhet të kalojnë më së paku dy vite dhe do
të duhet të sillen një varg aktesh ligjore dhe nënligjore, si dhe ligje, me të cilat do
të rregullohet kjo. Ne tani kemi disa zgjidhje të cilat vështirë do të mund t'i zbato-
jmë, ose aspak nuk do t'i zbatojmë. Ende nuk dimë si do të funksionojë përgjeg-
jësia e personit juridik. Gjyqet tani nuk shqiptojnë dënime në të holla, me lloga-
ritje të një dite të gjobës, por dënime me kusht sepse vështirë mund të llogaritet
shuma e dënimeve në të holla, ashtu që në buxhet nuk derdhen para prej dëni-
meve në të holla. Kështu që shumë zgjidhje të cilat janë bërë pa u bërë analizë
më serioze jo vetëm për legjislacionin penal flas në përgjithësi. Ne nisemi në re-
formë, e unë nuk pashë ja edhe unë jam në disa komisione, por nuk pamë analizë.
110
Ta ndryshojmë por pse e ndryshojmë, çka fitojmë me atë që do ta ndryshojmë.

Një varg ligjesh janë sjellur të tilla siç janë, do të duhet patjetër t'i zbatojmë. Ajo
që e bëjmë ne si shoqatë e gjykatësve, përkatësisht kemi themeluar qendër për
edukim që funksionon veç më gjashtë vite dhe si qendër e vetme që nëpërmjet së
cilës shkon pothuajse tërë edukimi në gjyqësi, kurse gjatë vitit të fundit bashkë
me shoqatën e prokurorëve publikë intenzivisht punojmë në edukim për këto
problematika të reja të cilat janë ligjet e reja në tërë ato seminare, punëtori që i
bëjmë. Shoqata e .. Të them që ndryshimi i ligjeve do të ndihmojë që, neve do të
na ndihmojë edhe me luftën me korrupsionin ajo që e kërkonim ndryshim i Ku-
shtetutës, ndryshim i Ligjit për procedurë penale, zvogëlim i mundësive për
keqpërdorim të së drejtës nga ana e palëve, sepse është e qartë që një pjesë e
madhe e lëndëve shtyhen edhe për shkak të keqpërdorimit të së drejtës nga ana e
njërës prej palëve për shkak se nuk kanë kurrfarë sanksioni ose ai është minimal
dhe mundet pafundësisht t'i shtyjnë gjykimet deri në pafundësi. Këtë sigurisht e
ndihmojmë edhe ne gjykatësit në ndonjë rast a është për shkak të padijes ose
paaftësisë për t'u gjindur ose diçka tjetër. Do të thotë ne duhet patjetër edhe në
vetëdije, por jo vetëm në vetëdijen e gjykatësve por në vetëdije te të gjithë, te të
gjithë qytetarët, te të gjithë të punësuarit në ndërmarrjet publike, në ministri,
sepse nëse kërkojmë ndryshim të vetëdijes vetëm në një segment të funksionimit
të shtetit në gjyqësi e jo edhe në të tjerat nuk do të arrijmë shumë sepse gjith-
monë do të themi po, ne u ndryshuam, por shikoji këta të tjerët çka bëjnë edhe
më tutje vazhdojnë njësoj. Do të thotë duhet patjetër ndryshimin ta bëjmë në të
gjitha segmentet. Ligji për prokurori publike zgjodhi një çështje në luftën kundër
krimit të organizuar, e ajo është formimi i asaj njësie të specializuar. Diçka të
ngjashme ka edhe në Ministrinë e punëve të brendshme. Por në ligjin për gjyqe
nuk kemi mundësi të bëjmë një gjë të tillë. Duhet patjetër të ndryshohet Ligji për
gjyqe, të ndryshohet Kushtetuta dhe disa ligje tjera të cilat në këtë moment janë
në atë periudhë më të largët për ndryshim të rregullativës ligjore. Ne u përpoqëm
diçka t'u them sinqerisht sepse edhe nga sektori për integrime evropiane edhe ku
punon një grup, një trup edhe në planin aksionar të Ministrisë së drejtësisë ka
obligim që gjyqësia të formojë, përkatësisht të bëjë specializim të një numri të
caktuar të gjykatësve të cilët do të punojnë në këtë kriminalitet më të rëndë. Ne
përcaktuam disa prej gjyqeve, përcaktuam disa gjyqe dhe disa gjykatës por ende
nuk është në horizont ai specializim, përkatësisht përgatitje profesionale e këtyre
njerëzve. Së pari është kjo përgatitje profesionale, por nuk janë zgjidhur shumë
çështje tjera në lidhje me një problematikë të tillë. Kjo mundet momentalisht në
111
këtë moment të zgjidhet deri në sjelljen e ligjit për gjyqe me ndonjë specializim
të ngushtë në vetë gjyqet. Por a do të mundet kryetari i gjyqit të vë dikë me sis-
tematizimin vjetor të gjykojë lëndë të tilla nëse ai nuk është i aftë ose ndjen që
nuk mund të ballafaqohet me një punë të tillë, kurse nuk i garanton asgjë tjetër
vetëm probleme shtesë. Nuk i garanton rrogë më të madhe, nuk i garanton që do
t'i sigurojë ekspertë të cilët në çdo moment do t'i mundësojnë ndihmë në gjyki-
min e tij. Ne tani kemi lloje të reja të kriminalitetit, kriminalitet kompjuterik,
kriminalitet financiar. Këto janë gjëra ku ne mund të themi po, jemi profesion-
istë, por unë mendoj që nuk jemi, ne kemi kompjuterë nëpër gjyqe, por është
pikëpyetje sa prej gjykatësve punojnë në kompjuter, kurse ne duam ta ndjekim
kriminalitetin kompjuterik. Ose larjen e parave. Kush do ta përcjellë, si do ta për-
cjellim ne me profesionin tonë, me diturinë tonë. Do të thotë na nevojitet log-
jistikë, na nevojiten ekspertë. Por ekspertë të cilët do të kenë licencë për një gjë
të tillë, jo ekspertë vetëm gjyqi apo gjykatësi e ka caktuar atë për ekspert. Sepse
nuk do të thotë që nëse është ekonomist edhe që me të vërtetë është ekspert në
ndonjë fushë. Do të thotë këto janë shumë gjëra për të cilat sikur ende nuk men-
dojmë, kurse themi do ta ndjekim krimin e organizuar. Si? Pa bashkëpunim
ndërkombëtar!? Pa bashkëpunim rajonal!? Po ai krim lëviz, paratë lëvizin. Do të
thotë ne patjetër duhet t'i bëjmë të gjitha këto gjëra. Dy shoqatat e përmendura
bëjnë disa përpjekje fillestare për një gjë të tillë dhe përpiqen t'ua afrojnë
kolegëve tanë problemet dhe zgjidhjet. Por shteti duhet patjetër t'i marrë obligi-
met për këtë, për edukimin e këtillë, për një gjë të këtillë nevojiten edhe financa.
Në asnjërin prej ligjeve nuk qëndron që aq dhe aq financa janë të nevojshme për
realizim të këtij ligji. Po si do ta zbatojmë atëherë ligjin? Ose ndoshta do t’ua
lëmë atë obligim gjyqeve, e le të gjenden ato si dinë dhe si munden. Do të thotë
shteti duhet patjetër ta marrë këtë si obligim. Ka një gjë që bën kënaqësi, tash kjo
është në strategjinë, veç më është në fazën e filluar, formimi i shkollës për
edukim të gjykatësve dhe prokurorëve publikë, lidhur me trajnimin inicial, tra-
jnimin e vazhdueshëm dhe zgjedhjen e njerëzve të cilët do të shkojnë në shkollën
e tillë si bazë për zgjedhje të tyre të mëtutjeshme për gjykatës dhe prokurorë pub-
likë. Por kjo kushton shumë, kurse në programet të cilat janë aktive te ne -
KARDS dhe më parë FARE dhe nuk e di cilat programe tjera që zbatohen në
Maqedoni, nuk janë paraparë mjete për objekte ose për diçka tjetër por vetëm për
edukim dhe ekspertë. Po këtë edukim duhet patjetër ta bëjë dikush. Ne nuk mund
të ikim prej të vërtetës që si gjyqësi kemi shumë probleme për të cilat jemi të
sulmuar me të drejtë, me të drejtë jemi vazhdimisht të pranishëm në media. Re-
112
putacioni i gjyqësisë sonë nuk bie për shkak të 600 mijë lëndëve të mbaruara
gjatë vitit, por si gjyqësi biem dhe reputacioni ynë është dëmtuar për 3,4 apo 5
lëndë, për të cilat opinioni publik është më i interesuar dhe për të cilat vazhdi-
misht jemi në fokusin e interesit të mediave, duke mos i marrë parasysh lëndët
kundërvajtëse. Ne biem, kurse disa lëndë të mëdha të cilat erdhën në gjyqësi të
përgatitura, të papërgatitura, me të drejtë me dëshmi, pa dëshmi këtë duhet ta
përcaktojë gjyqi, por tani na kiksoi organizimi i brendshëm në gjyqësi. Pse? Nuk
u siguruam kushte gjykatësve të cilët do të mund t'i gjykojnë ato lëndë.
Gjykatësit i kemi dhënë gjykatore për një ditë ta shfrytëzojë në javë ose dy ditë,
kurse ka 5 ose 10 të akuzuar në një lëndë. Po nuk mundet në një ditë të caktohet
një gjykim i tillë. Por në start dihet cilindo avokat mund ta dëgjoni ose gjykatës
do t'u thotë kjo lëndë do të shtyhet nuk ka gjasa të fillojë. Do të thotë shumë gjëra
varen edhe prej nesh. Shumë gjëra në falimentim, po ne me vite dëgjojmë ose
shohim në televizion një person i njëjtë vazhdimisht paraqitet si drejtues falimen-
tues në ndërmarrjet më të mëdha në falimentim. Po nuk mundet ne mos të kemi
ndihmuar për këtë si gjyqësi, kemi ndihmuar. Nuk mund të ikim prej kësaj. Dhe
tani çka ndodh kur edhe përbërja e parë e këshillit gjyqësor edhe përbërja e dytë e
këshillit gjyqësor edhe ky këshill gjyqësor kur nisin procedurë për shkarkim të
ndonjë gjykatësi dhe me përkrahje madje edhe nga Gjyqi suprem, me mendimin
tonë, gjithmonë kur do të nisë një procedurë e tillë menjëherë do të shihni në me-
dia që ai është shkarkim partiak dhe që ndodh diçka tjetër e jo që te ata kolegë
për shkak të pamundësisë që të dëshmohet diçka tjetër shkohet në joprofesional-
izëm dhe pandërgjegjshmëri sepse edhe ka gjëra të tilla. Dhe për këtë jemi ne
kompetentë, këtë mund ta themi. Për gjërat tjera le të urdhërojnë kur ka korrup-
sion në gjyqësi, kur thuhet tërë gjyqësia është e korruptuar ka organe të cilat do të
thonë për këtë. Po nuk mund të jenë të korruptuar të gjithë 650 gjykatësit dhe
rreth 2 mijë të punësuarit në gjyqësi. Të gjithë kemi emër dhe mbiemër, dhe le të
urdhërojnë MPB dhe Prokuroria dhe me emër dhe mbiemër le t’i nxjerrin këta
njerëz. As ne nuk duam të punojmë me njerëz të cilët janë të korruptuar. Por të
gjithëve na pengon po çdo ditë të jemi në opinion të korruptuar për një, dy ose
njëzet kolegë. Dhe tani nëse përpiqemi të ballafaqohemi me të tillët menjëherë
partiakisht, politikisht nuk e di çka do të na vihet edhe neve të cilët japim
mendime edhe këshillit gjyqësor po edhe Parlamentit. Krejt varësisht nga ajo si
është përbërja në parlament, përkatësisht si është zgjedhur këshilli gjyqësor. Ja
unë vetëm përfundoj me atë që një prej kushteve për gjyqësi të pavarur ishte
sjellja e ligjit për buxhet të pavarur gjyqësor. Iniciativa filloi prej shoqatës, e pra-
113
noi ministria, Gjyqi suprem dhe u soll ky ligj. Dhe mirë është që u soll dhe tani të
gjithë lavdërohemi me këtë ligj edhe jashtë, gjyqësia në Maqedoni ka buxhet të
pavarur gjyqësor, por çka na ndodh tani? Tani kemi problem tjetër. Tani paratë
na i dhanë neve dhe kemi këshill gjyqësor buxhetor, por për çfarëdo qoftë
punësimi në gjyqësi duhet patjetër të kërkojmë dhe të marrim pajtim prej minis-
trit të financave, në pajtim me Ligjin për zbatim të buxhetit. Kurse, ky është ko-
lizion i ligjeve. Po atëherë parashtrohet pyetja çka na duhet një ligj i tillë nëse ai
nuk mund të zbatohet, kurse unë isha një prej iniciatorëve ndoshta për sjellje të
një ligji të tillë, si kryetar i Shoqatës së gjykatësve të Republikës së Maqedonisë.
Do të them një numër 231 të punësuar në nivel të rajonit të apelit në Shkup janë
vende të zbrazura për të cilat ka mjete për shkak të penzionimit ose shkuarjes së
të punësuarve nga gjyqi. Asnjëri nuk është i plotësuar, kurse në tërë Maqedoninë
ndoshta ky numër është 400. Po si pritet në këtë shtet të ballafaqohemi ne, të jemi
azhurnë, të shpejtë në gjykim nëse na mungojnë 400 njerëz dhe nëse zgjedhja e
gjykatësit ndonjëherë na zgjat nga 10 muaj. Po 10 muaj nga 20-30 lëndë të
gjykuara, këto janë 300 lëndë nga një gjykatës. Po nuk mundet këto gjëra duhet
patjetër të shkojnë t'i kuptojë shteti dhe që duhet patjetër t'i zgjidhë. Dhe ja ky
është apel prej këtu që problemi me këtë Ligj për buxhet të pavarur gjyqësor du-
het patjetër të zgjidhet dhe ta zgjidhë çështjen, nëse i janë dhënë paratë këtij
këshilli gjyqësor buxhetor në Gjyqin suprem atëherë atij do t'i kalohen edhe ing-
jerencat që ai të mund t'i plotësojë ato vende të punës. Në të kundërtën, gjyqësia
nuk mund të funksionojë. Nëse „thirrësi“ i gjyqit shkon në pension, kush do ta
punojë atë punë, kush do të çojë thirrje, kurse prej kësaj varet a do të ketë kushte
për gjykim. Këto janë gjëra më banale të cilat na frenojnë, kurse ne jemi vazhdi-
misht të pranishëm që gjyqësia është joazhurne.Këto janë vetëm një pjesë e joaz-
hurnitetit tonë, ndoshta objektivet, për subjektivet kemi shumë për të folur. Ja
kërkoj falje pak për. Vetëm këtë ta them. Sa i përket euforisë, si që thashë, ajo
është një gjë e rrezikshme, me të vërtetë është një gjë e rrezikshme. Çka do të
ndodhte nëse ne në atë eufori rreth pranimit të Republikës së Maqedonisë me
emrin kushtetues nga ana e SHBA-ve ne në gjyqin tonë ku vendosim për zbutjet
e jashtëzakonshme të dënimit dhe atë ditë themi mirë është i qerasim të gjithë
parashtruesit e kërkesave me dënime me kusht. Mosni ju lutem, ka ligj dhe ky
ligj vlen për secilin. Askush nuk e konteston të drejtën e ndonjë ministri të sjellë
amnisti, por kjo amnisti duhet patjetër të dalë me ndonjë akt me emër dhe
mbiemër për secilin si është sjellur vendim për ndonjë mbyllje të diçkahit ashtu
duhet patjetër të sjellet vendim për hapje. Ja faleminderit.
114
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit zotëri Miftari, mendoj që ju disi aq u përqëndruat që ta mbroni
gjyqësinë që sot nuk ishte shumë e sulmuar. Në rast se më kujtohet mirë, gjyqësia
vetëm u përmend pak. Nga kjo del që ne duhet të bëjmë një pako të tërë të reko-
mandimeve vetëm për gjyqësinë, vetëm... Zotëri deputet, më falni, por këtu ka
pjesëmarrës të cilët deri tani nuk kanë fituar mundësi të thonë diçka. Meqë kishit
mundësi të thoni, shkoni nëse dëshironi të shkoni.
Edhe pse ky avancimi efikas i ligjeve nuk do të thotë asgjë për mua, ky lloj i
rekomandimeve nuk do të thotë asgjë sot, do të thotë duhet të jemi konkret,
shumë më konkret. Te ne kjo i përngjan parullës. Faleminderit.
Esad Rahiq
Po, edhe si politikan. Përndryshe absolutisht pajtohem me tërë atë që u tha, këtu e
kisha idenë nuk kam kurrfarë paragjykimesh ideologjike. Vetëm këtë dëshiroja ta
them. Faleminderit.
Stevan Sigaridov
Faleminderit. Të falënderohem për thirrjen për pjesëmarrje në këtë forum nga
emri i Ministrisë së punëve të brendshme. Me të vërtetë nuk kisha qëllim të
paraqitem për diskutim për arsyen e thjeshtë për shkak se nëpër të gjitha
diskutimet që i dëgjova deri tani në njëfarë mënyre u prekën shumë pika të cilat
për ne janë shumë të afërta, të njohura dhe në njëfarë mënyre unë personalisht
pajtohem me mendimet e tilla. Thjesht u paraqita shumë shkurt të jap qartësime
të caktuara në lidhje me disa gjëra në të cilat shumë shpesh u përmendën këtu,
veçanërisht nga gjyqësia, kurse për të cilat po në njëfarë mënyre edhe zotëri
Agim Miftari dha përgjigje, por t'u them vetëm që në Ministrinë e punëve të
brendshme u është e njohur që një kohë më të gjatë punohet në reforma, por këto
janë reforma mjaft të thella dhe gjatë kësaj u themeluan njësi të posaçme,
përkatësisht njësia e posaçme për luftë kundër krimit të organizuar në suaza të së
cilës është edhe një prej departamenteve që lufton, është i specializuar për luftë
kundër korrupsionit. Nuk dua ta zgjas shumë rreth mënyrës si është organizuar
dhe çka është organizuar, por në çdo rast unë jam ithtar i asaj që asgjë që do të
bëhet nuk është Bibël e të mos mund të ndryshohet, nëse vlerësojmë që mundemi
në të ardhmen ta bëjmë më efikase dhe më azhurne. Po ta mbanim këtë forum,
këtë takim pas dy javëve ne veç më do të paraqiteshim me disa rezultate nga re-
115
forma kështu dua të them që veç më aq intenzivisht rrjedhte që kjo është periudha
besoj që deri në vit të ri dhe që veç më tërësisht do të realizohet. Dua gjithashtu
t'u njohtoj kjo më jep të drejtë përvoja ime e deritanishme që nuk është e vogël
për luftën kundër korrupsionit drejtpërdrejt si njeri që i ka ndjerë me të vërtetë të
gjitha anët në luftën kundër korrupsionit prej kërcënimeve, nuk kam ndjerë deri
tani ndonjë anë të mirë më tutje si pjesëmarrës në institucione të shumta me
karakter ndërkombëtar në të cilat diskutohej për luftën kundër korrupsionit e kjo
është në Këshillin e Evropës ku u formua grup multidisiplinar për luftë kundër
korrupsionit cilat materiale përkatësisht cilat t'i quaj instrumente janë sjellur dhe
shteti ynë veç më i ka nënshkruar dhe ratifikuar që do të thotë që tregoi me të
vërtetë vullnet edhe atë në raste të caktuara si shtet i parë që tregoi vullnet për
luftë kundër korrupsionit duke e ratifikuar Konventën ndëshkimore për luftë
kundër korrupsionit. Dua t'u siguroj që në Ministrinë e punëve të brendshme me
të vërtetë ka profesionistë me përvojë të cilët mund të mbahen me çdo lloj prob-
lematike në fushën e mund të them lirisht nga fusha e korrupsionit po edhe më
gjerë nga fusha e krimit të organizuar. Këta janë profesionistë të cilët shumë vite
dhe praktikisht tërë përvojën e kanë pikërisht nga kjo fushë dhe mendoj që nuk
do të ketë aspak problem në organizim a do të riorganizohemi në këtë ose në atë
mënyrë. Qëllimi është që me sukses të mund të luftojmë kundër këtij lloji të, për
mua, një prej problemeve më të mëdha të shoqërisë. Pyetja e tretë, cilat instru-
mente ua kemi vënë në dispozicion, jo vetëm policisë por në përgjithësi cilat janë
deri tani instrumentet të cilat i kemi vënë në dispozicion në luftën kundër korrup-
sionit. Duhet të mendojmë pak a i kemi lënë disa instrumente dhe mundësi për
luftë kundër korrupsionit, për luftë efikase nëse mënyra e vetme për luftë kundër
korrupsionit ishte vetëm lufta kundër dhënies së rryshfetit edhe atë zënia në vend
të ngjarjes. Nuk do të doja tani të shpjegoj çka do të thotë kjo që të kapet kryerësi
në kryerjen e veprës në vend të ngjarjes. Tani me këto ndryshime të reja besoj
domosdo të nevojshme që ishin që do të ketë përmirësim të caktuar cilësor, kurse
njëri prej kolegëve mendoj prej gjykatësve ose prej prokurorëve përmendi pre-
vencion që gjithashtu për mua është shumë i rëndësishëm. Besoj që këto instru-
mente të cilat janë sjellur tani me ligjin që mjaft do të ndikojnë edhe mbi preven-
cionin në luftën kundër korrupsionit. Dhe në fund vetëm dëshiroj ja kështu të
theksoj që besoj që nuk kemi shumë vështirësi dhe probleme në atë pjesë të kor-
rupsionit ku kemi shprehje materiale, qoftë kjo në para ose çfarëdo qoftë vlerash
tjera. Problemi më i madh është në atë ku shprehja është jomateriale, përkatësisht
a është ky ndonjë lloj i shërbimit kurse ai është aq i shprehur dhe aq i fuqishëm
116
që me mjetet që na qëndrojnë në dispozicion absolutisht besomëni nuk kemi

shanse aspak as të arrihet deri te kjo pavarësisht që e dimë, e kemi të njohur por
nuk kemi mundësi. U përmendën këtu e dimë por nuk mund ta dëshmojmë. E
pikërisht kjo është ajo që do të thotë që na nevojiten me të vërtetë instrumente
besoj të cilat deri tani, tani veç më u fillua të punohet pak më intenzivisht në këto
instrumente të legalizohen dhe besoj që efikasiteti do të jetë më i madh. Duke i
dëgjuar do të kisha dashur tani diçka vetëm një fjalë si ekspert më gëzon shumë
që mendimet shpien drejt asaj që lufta kundër korrupsionit është me të vërtetë
front i gjerë. Ne gënjehemi nëse ia lëmë vetëm Ministrisë së punëve të brend-
shme të luftojë kundër korrupsionit dhe mbaruam punë, nuk do të mbarojmë
punë, vetëm atëherë nuk do të mbarojmë punë. Më vjen mirë që edhe nga gjener-
ata e re mendimet shpien drejt asaj kurse besoj rreth mënyrave, metodave dhe
mjeteve do të gjenden në pajtim me problematikën që i brengos institucionet
përkatëse. Dhe në fund do të kisha dashur ta thërras zotëri Tupançeskin të thotë
një apo dy fjalë, ndoshta do të më hidhërohet por të thotë nga emri i Grekos sepse
ky është edhe një institucion që këtu në Maqedoni edhe atë është mjaft aktiv,
kurse kemi disa aktivitete edhe saktësisht të drejtuara në luftën kundër korrupsio-
nit.
Vlladimir Millçin
Faleminderit. Profesori Tupançeski taman hoqi dorë nga ajo që të diskutojë e
thirrët dhe tani do të duhet patjetër të thotë diçka. A ka edhe dikush që insiston
dhe ka të thotë edhe diçka në fund? Sllagjana ishte paraqitur. Do të thotë edhe
Tupançeski dhe Taseva dhe fund. Hoqe dorë apo jo? Jo, mësuesit nuk heqin dorë
lehtë. Mirë.
Nikolla Tupançeski
Unë me të vërtetë në interes të kohës dhe të vëmendjes suaj do të jem shumë i
shkurtër. I falënderoj zotërisë që ja kështu tregoi për atë që me të vërtetë grupi i
shteteve për luftë kundër korrupsionit, ku R.M. është anëtare, ky është trup i
ekspertëve që punon në suaza të Këshillit të Evropës. U krye raporti i parë
vlerësues, kishim vlerësim të dytë, përkatësisht do të kemi vlerësim të dytë dhe
një prej vërejtjeve më të mëdha dhe e cila u dha në, vërejtje ose rekomandim si të
doni më saktësisht kishte të bëjë edhe në aspekt të një pjese të temave që sot, të
një pjese të gjërave që i përmendëm sot. U përmend administrata publike, u për-
117
mend prokuroria publike dhe mos t'i numëroj 18 rekomandime. Kemi raport
kthyes, kemi edhe vlerësime pozitive, nuk është krej aq e zezë si që duket në
shikim të parë, por fatkeqësisht do të them këto vlerësime pozitive kanë të bëjnë
ekskluzivisht me sferën normative. Ajo që ka të bëjë me implementimin, në
pjesën e implementimit me të vërtetë mbetëm me duar të zbrazëta. Nuk do ta ki-
sha zgjatur më shumë, thjesht vetëm do të doja për fund të them që me të vërtetë
është e pakëndshme ndjenja kur do ta shihni tabelën, pa marrë parasysh a mund
të ketë shmangie të caktuara nga koeficienti i percepcionit që e përpilon Trans-
parensi Interneshënell, por është e pakëndshme ndjenja të jeni në shoqëri me
Papua Guinenë e Re ose me Kirgistanin ose me Bangladeshin. Kjo do të thotë që
në R.M. me të vërtetë kemi përpara jo vetëm sfidë, punë të madhe, punë të rëndë
ta heqim prej nesh këtë atribut që jemi mes shteteve më të korruptuara në Evropë,
nëse doni edhe në botë. Unë besoj në atë që do t'ia dalim thjesht në atë që në fund
do të doja ta komentoj dhe që konsiderojmë që problemi më i madh në këtë mo-
ment është qasja e segmentuar në luftën kundër korrupsionit. Do të duhet patjetër
të ketë koordinim më të madh, për këtë shkak do të quhet udhëzim, do të quhet
respektim i dispozitës ligjore, thjesht cilado qoftë halkë e këtij sistemi të enëve të
lidhura ta ndërprejë punën besomëni që nuk do të arrihet deri në përfundim gjy-
qësor. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Ju faleminderit. Sllagjana.
Slagjana Taseva
Shumë shkurtimisht. Përgatiten ca farë rekomandime kurse e përmendëm shumë
herë sot programin shtetëror për prevencion dhe represion të korrupsionit, të cilin
e solli Komisioni shtetëror dhe nëse veç më flasim për gjendjet dhe sfidat të
bëjmë ndonjë krahasim. Ku ishim para dy viteve kur e bënim këtë program, çfarë
ishin gjendjet, çka është ajo që e kemi sot. Për shembull, ne atëherë te gjendjet në
program, ja e lexoj programin, kemi definuar: Sistem pamjaftësisht i vendosur
funksional i ndarjes së pushtetit në ligjdhënës, ekzekutiv dhe gjyqësor. A e kemi
arritur këtë ose ende na qëndron si sfidë. Mosekzistimi i institucioneve të pava-
rura për prevencion dhe represion të korrupsionit, thamë janë formuar institucio-
net, por duhet të përforcohen. Me të vërtetë t'u jepet mundësi të punojnë në
mënyrë të pavarur dhe nga pjesa e zgjedhjes së tyre e më tutje deri te mundësimi
118
i funksionimit. Më tutje sistemi i kontrollit të ndërsjellë horizontal mes insti-

tucioneve. Që secili ta kontrollojë secilin nëpërmjet punës së vet. Mendoj që prej
këtu rrjedh edhe pjesa më e madhe e mosmarrëveshjeve ose moskuptimeve të
funksioneve dhe vendosjes së Komisionit shtetëror për pengim të korrupsionit.
Kur ne do të dëshirojmë në ndonjë pajtueshmëri të ingjerencave ligjore të vepro-
jmë në cilësi të mekanizmit kontrollues. Dhe këtë duhet ta bëjë secili prej nesh.
Prokurori ta kontrollojë punën edhe të organeve tjera, por edhe të Ministrisë së
punëve të brendshme etj. do të thotë ky sistem i integritetit nacional gjithashtu i
quajtur. Deri ku jemi, a duhet ta zhvillojmë më tutje, mendoj që duhet të nisim
prej këtu dhe përsëri nëse bëjmë rekomandime a do të duhet tani të bëjmë nga më
shumë ose të shkojmë pak më në përgjithësi në aspekt të asaj që më tutje të insis-
tohet të shkohet në implementim të këtyre. Atëherë kemi thënë që qëllimet kanë
qenë zero tolerancë korrupsionit. Sot dëgjuam disa diskutime që cilat shkojnë në
drejtim krejtësisht të kundërt, që do të mund të tolerohej një sjellje e caktuar për
shkak të ndonjë gjendjeje të caktuar ose disponimi ose gjendjeje psikike.
Prapëseprapë qeverisja e së drejtës është diçka që duhet të jetë princip numër një
dhe ky shndërrim i korrupsionit prej me rrezik të ulët dhe profit të lartë në me
rrezik të lartë dhe profit të ulët që flitnin edhe gjykatësit tani rreth efikasitetit dhe
procedurave të cilat duhet të rrjedhin prej të gjitha institucioneve kompetente po
të fluturojnë në gjyqësi dhe madje thamë që duhet shteti ta kthejë atë që i është
marrë e edhe nuk duhet gjithmonë të ketë procedurë. Kështu është vendosur edhe
ligji. Dhe ajo që veç më disa herë edhe këtu thamë këto janë fushat e zbatimit dhe
reformat në shtet dhe në sistemin juridik. Ajo ku atëherë theheshin shtizat ishin
ndryshimet kushtetuese të cilat i propozonim me këtë program. Pikërisht në
aspekt të sigurimit të gjyqeve të posaçme të pavarësisë së gjyqësisë dhe
pavarësisë së prokurorisë publike. Do të thotë pas dy viteve e disa muajve veç më
piqet klima, mos mendojmë ne pak më shumë, atëherë ishte krejtësisht e papara-
mendueshme të bisedohet në këtë temë, kurse tani veç më dëgjojmë që mendohet
që duhet, ja ashtu veç më arritëm deri te ajo që të kemi proces evolutiv si që tha
edhe studenti para një kohe të caktuar. Më tutje zvogëlimi i të drejtave të diskre-
cionit, e kishim për detyrë edhe atëherë edhe tani na qëndronte edhe në njërën
prej rekomandimeve prej Grekos sa më kujtohet, diçka që ende na qëndron si
detyrë, do të thotë deri ku jemi me gjendjet, nuk kemi lëvizur shumë ne me
gjendjet nëse duam kështu të jemi të sinqertë. E kemi zgjeruar vetëdijen për këto
gjëra, pak më shumë i kemi mësuar, por tani duhet me të vërtetë t'i implemento-
jmë ose krijimi i merit sistemit për të cilin Nikolla fliste sot në administratën
119
shtetërore dhe rregullimi i konfliktit të interesave, do të thotë krejt në mënyrë të

drejtë.
Si që dinim prej para dy viteve që duhet ja edhe më intenzivisht të punojmë
në implementimin e tyre. Faleminderit.
Vlladimir Millçin
Faleminderit Sllagjana. Unë kam përshtypje të këtillë që tani do të kishim mun-
dur praktikisht të përfundojmë me atë që përfundimet dhe rekomandimet do të
përpunoheshin më tutje do të nxjerreshin prej tërë këtij diskutimi, veçanërisht
duke shikuar nëpër optikën e krahasimit atëherë hajde edhe tani që de fakto ishte
qëllimi themelor i takimit të sotshëm, kurse pastaj ne do t'i dërgonim deri te të
gjithë ju në afat prej një jave, gjatë kësaj ekipi ynë mund të kontaktojë me të
gjithë këta që kishin paraqitje dhe diskutantët që të mos ndodhë që diçka të
paraqitet gabimisht dhe pas përgjigjes suaj atëherë ai dokument, do t'i merrnim
parasysh vërejtjet ose sugjerimet tuaja dhe vetëm pastaj do t'i definonim. A do të
ishte në rregull kështu? Me atë që unë shpresoj disi apo jo që do të na mbesë en-
tuziazmi dhe nuk do të vonohemi me përgjigjet. Me vërejtje pranoj, nuk pranoj,
kjo nuk është e saktë, kjo nuk e shpreh frymën e bisedave të takimit, etj. A pajto-
heni ta kryejmë punën në këtë mënyrë. Do të thotë unë supozoj që nuk do të du-
hej të na nevojiten më shumë se dhjetë ditë. Do të thotë të themi maksimum
shtatë ditë deri sa t'i merrni formulimet e përfundimeve dhe rekomandimeve, tri
ditë t'i ktheni dhe pastaj ne t'i definojmë, t'i pastrojmë. A është në rregull? Nëse
është në rregull dëshiroj t'u falënderohem edhe njëherë. Mendoj që me të vërtetë
sot punuam produktivisht. Posaçërisht dëshiroj t'u falënderoj kishte këtu një grup
që ulet prapa jush, prapa këtij rreshti. Ata janë të punësuarit nga qendrat për
përkrahje të zhvillimit të organizatave joqeveritare jashtë Shkupit. Strumica është
këtu, Kërçova është këtu, ishte Velesi, kush ka tjetër Kratova, Shtipi, etj. Ata
thjesht ngadalë mbledhin gjithnjë më shumë dituri për temat e rëndësishme për të
cilat bisedohet në shoqërinë tonë momentalisht. Mirupafshim së shpejti. Për ata
që i intereson tema e multikulturalizmit, vetëm të paralajmëroj që të mërkurën e
ardhshme në Holidej in organizojmë forum ndërkombëtar në temën e multikul-
turalizmit. Faleminderit.
120
KORRUPSIONI NË ARSIMIN E LARTË

Forumi Rinor Arsimor
Në mjedisin, rrethanat dhe gjendjen tonë të sotme, ose në rast se dëshironi, sho-
qërinë në të cilën ekzistojmë, ndeshemi me dukuri të caktuara të cilat janë të ga-
bueshme dhe të prishura. Varfëria, ndryshimet e sistemeve të rregullimeve sho-
qërore, rrjedhat e vështira sociale, globalizimi dhe shumë rrjedha të tjera të
pashmangshme, përveç dukurive të cilat i bartin me vete, shkaktojnë forma të
ndryshme të korrupsionit dhe sjelljes korruptive. Në pasqyrën e përgjithshme të
problemeve të sjelljes korruptive, korrupsioni në arsimin e lartë është relativisht i
lënë pas dore. Percepcioni i gabueshëm për fuqinë e korrupsionit në arsimin e
lartë është hap shumë i rrezikshëm në procesin e mirëmbajtjes dhe ndërtimit të
një shoqërie moderne.
Depërtimi në esencën e sjelljes korruptive në arsimin e lartë të sistemit tonë
arsimor është moment tepër i rëndësishëm. Kjo formë e korrupsionit ndoshta
është njëra prej formave më të rrezikshme, kryesisht për shkak se të gjithë indi-
vidët e ardhshëm të një shoqërie zhvillohen dhe edukohen në sisteme të prishura
të vlerave etike, morale, ekonomike dhe sociale. Lënia pas dore e këtij fakti të
rëndësishëm mund të jetë pasojë e mohimit të ekzistimit të kësaj forme të korrup-
sionit, mungesës së vullnetit ose mosgatishmërisë për ballafaqimin me këtë prob-
lem.
Gjatë një observimi të thukët të problemit në tërësi, disa thonë se fryma
akademike ndoshta nuk është ideale, por nuk është as katastrofale. Forumi Rinor
Arsimor (FRA) dhe rinia e cila vazhdimisht është në kontakt me sistemin e ar-
simit të lartë dhe dukurive në të njëjtin, e pohojnë të kundërtën! Anash pakë-
naqësisë së përgjithshme nga rrjedhat në arsimin e lartë të sotëm në Republikën
e Maqedonisë e cila mbretëron tek popullata studentore, në një periudhë të majit
të vitit 2003, FRA i ndihmuar nga FISHHM realizoi një hulumtim, në lidhje me
nivelin e korrupsionit në institucionet e arsimit të lartë në Maqedoni. Rezultatet e
fituara nga ky hulumtim kanë treguar shifra alarmuese për nivelin e korrupsionit
në sistemin tonë arsimor. Me këtë, edhe shkencërisht është vërtetuar ekzistimi i
këtij problemi.
121
Forumi Rinor Arsimor si shoqatë serioze e qytetarëve është angazhuar rreth

hapave fillestarë për ballafaqimin me këtë dukuri. Problemet në sistemin e ar-
simit të lartë janë të pranishëm në disa sektore, siç janë: kuadri arsimor dhe pro-
gramet mësimore, standardi studentor dhe shërbimet studentore, organizimi stu-
dentor, roli i studentëve në udhëheqjen e univerziteteve. Në rast se i analizojmë
problemet e mundshme në këto segmente, lehtë do të përfundojmë se korrupsioni
është problemi i tyre i përbashkët. Ndoshta zhvillimi në lëminë e arsimit të lartë
nuk është realizuar si pasojë e periudhave turbulente në të kaluarën e afërt dhe
rrethanat socio-politike dhe ekonomike. Ndoshta ky është vendi ku gjendet kap-
solla inicuese për paraqitjen e sjelljes korruptive, ndryshimit dhe zhvendosjes së
vlerave të caktuara, të pranishme në punën e arsimit të lartë!
Sidoqoftë, arsyet dhe momentet kritike për paraqitjen e kësaj dukurie në
këtë moment nuk janë aq të rëndësishme. Tani duhet t'i qasemi ballafaqimit me
këtë problem masiv dhe kompleks. Është tepër e besueshme se qasja më efektive
është caktimi i pikave të dobëta të sistemit të arsimit të lartë. Së pari duhet t'i
marrim elementet dhe mjetet të cilat e rregullojnë dhe kontrollojnë këtë sistem.
Njëri prej këtyre elementeve është rregullativa ligjore për arsimin e lartë në
Republikën e Maqedonisë, dhe aktet e posaçme të univerziteteve dhe institucion-
eve të tyre të varura. Kjo do të thotë se rregullativa ligjore, duke u nisur nga ligji
për arsim të lartë, statutet e univerziteteve, fakulteteve dhe institucioneve,
vendimet, rregulloret dhe aktet e tjera duhet t'i nënshtrohet analizës. Me qëllim që
kjo analizë të jetë efektive në ballafaqimin me korrupsionin, e njëjta duhet të
realizohet mes prizmës së elementeve të cilat e lejojnë sjelljen korruptive të pro-
fesorëve, por edhe të studentëve. Hap i logjikshëm pas kësaj analize, do të ishte
rishqyrtimi, ose ndryshimi i akteve të caktuara të dobëta ligjore (në aspekt të kor-
rupsionit).
Element tjetër në këtë rast, do të jenë palët të cilave iu dedikohet kjo rregul-
lativë, gjegjësisht ata të cilët janë të përfshirë në sistemin e arsimit të lartë. Këtu
bëjnë pjesë studentët, profesorët, autoritetet universitare. Angazhimi i organeve
shtetërore është tepër i rëndësishëm, përkrah pavarsisë së madhe të univer-
siteteve. Këtu duhet të arrihet angazhim i përbashkët nga të gjithë lojtarët për
zgjidhjen, ose tejkalimin e këtij problemi. Ky angazhim në asnjë rast nuk duhet të
mbetet vetëm në formë deklarative! Të gjithë duhet të punojnë shumë dhe me
ndërgjegje për dekorrumpimin e arsimit të lartë. Ndoshta procesi më i rëndë-
sishëm është edukimi i studentëve dhe profesorëve për të drejtat dhe obligimet e
tyre, për ate që është e lejuar dhe e ndaluar. Duhet të prezantohet sistemi i sanksi-
122
onimit, jo ai i cili është i pranishëm në këtë moment, por sistem i cili do ta

ndëshkojë studentin dhe profesorin për sjellje korruptive.
Informimi për ndryshimet e planifikuara të rregullativës, përfshirja e të
gjitha palëve për shkatërrimin e kësaj dukurie përmes fushatës. Dialogu mes të
gjitha segmenteve të sistemit! Implementimi i përvojave të shteteve të jashtme në
këtë lëmi. Këto janë masat të cilat duhet të realizohen për ballafaqimin me këtë
formë të korrupsionit.
Forumi Rinor Arsimor në periudhën e kaluar është angazhuar rreth ngritjes
së vetëdijes për ekzistimin e këtij problemi te popullata e përgjithshme. Në këtë
proces janë përdorur metoda të ndryshme për informimin dhe edukimin e stu-
dentëve për të drejtat dhe obligimet e tyre para institucioneve të arsimit të lartë.
Përveç këtyre aktiviteteve, FRA ka marrur pjesë edhe në reformimin e sistemit.
Me promovimin e avokatit të studentëve kemi përfituar një institucion të
rëndësishëm për mbrojtjen e të drejtave të studentëve. Gjithashtu, janë ndërmar-
rur edhe aktivitete në lëminë e organizimit të studentëve (forumi i studentëve,
panairi i organizatave studentore, etj).
E lartëpërmendura tregon se ekziston një grup i të rinjve i cili është aktiv në
fushën e përmirësimit të një segmenti të rëndësishëm të shoqërisë, dhe kjo është
zhvillimi i gjeneratave të ardhshme në sistemin e arsimit të lartë. Forumi Rinor
Arsimor ka qenë, është dhe do të jetë partner në luftën kundër korrupsionit. Në
çdo rast, angazhimi i grupeve të caktuara në shoqëri nuk mund ta zgjedh një
problem të ngathët, siç është sjellja korruptive në një fushë.
123
Marjan Nikolov
IMPLIKIMET EKONOMIKE DHE POLITIKE TË KORRUPSIONIT NË

REPUBLIKËN E MAQEDONISË1
Qendra për analiza ekonomike
Abstrakt
Edhe pse nuk është fenomen i ri, tema për korrupsionin tërheq vëmendje të
posaçme në shtetet në tranzicion. Ky trend nuk e anashkalon as vëmendjen
publike në Maqedoni. Për analizë cilësore të këtij fenomeni nevojitet qasje
interdisiplinare, por në këtë punim do të ndalemi vetëm në pjesën ekonomike të
ndikimit nëpërmjet mekanizmave të ekonomisë institucionale dhe/ose ekonomisë
së re politike. Ideja themelore e modelit të zhvilluar në këtë punim është që për
më shumë se një dekadë në Maqedoni nuk ekziston rritje ekonomike si rezultat i
mosinvestimit në burimet themelore të rritjes ekonomike: kapitali fizik, kapitali
njerëzor dhe kapitali shoqëror (social capital). Kjo është rezultat i ndryshimit të
sistemit të vlerave në fillim të tranzicionit dhe pamundësisë që institucionet ta
mbajnë kredibilitetin dhe fuqinë e tyre konkurruese, përkundër lobi grupeve të
posaformuara joformale dhe grupacioneve të posaformuara politike-ekonomike,
në sigurimin e klimës së përshtatshme afariste për investitorët dhe agjentët
ekonomikë në përgjithësi. Kjo solli deri në gjendje të ekuilibrit në ekonominë
maqedonase të rishpërndarjes së pasurisë shoqërore mes tri grupeve ekonomiko-
sociale: grupit që pretendon në të mira kapitale të rishpërndara në procesin e
privatizimit, grupit që pretendon në të drejta dhe licenca dhe bën biznes kryesisht
për shkak të rolit jotransparent të shtetit si konsumator publik dhe varfërisë që
financohet drejtpërdrejt prej buxhetit. Në këtë ekuilibër ende pritet ndryshimi i
çmimeve relative të të mirave mes këtyre grupeve që të mund të ngritet ekonomia
drejt një ekuilibri të ri të ekonomisë së shëndoshë. Gjatë kësaj, pritet shumë prej
Bashkimit Evropian dhe metodologjisë dhe ndihmës së tij.
1
Ky punim është hartuar me rastin e konferencës "Maqedonia dhe korrupsioni - gjendjet
dhe sfidat"; nëntor 2004, në organizim të FISHHM-së Shkup.
125
Në vend të hyrjes
Do ta filloja dhe do ta përfundoja këtë punim me konstatimin që "Korrupsioni e

pengon zhvillimin ekonomik dhe krijon ferr ekonomik". Madje edhe Dante
Aligieri i ka vënë rryshfet-dhënësit afër vetë fundit në ferr.
Pse korrupsioni shkakton kaq shumë vëmendje? Një arsye është revolucioni
i ri informatik. Teknologjitë e reja në informatikë mundësojnë qarkullim më të
madh të informatave për periudhë më të shkurtër kohore, me ç'rast qasja deri te
më shumë informata ka vëllim më të madh. Arsyeja e dytë është krijimi i shtete-
ve të reja demokratike dhe mediave të lira që shpien drejt lirisë së fjalës. Arsyeja
e tretë është edhe vetë globalizimi, që i përzjeu bizneset prej mjediseve me
shkallë më të ulët drejt mjediseve me shkallë relativisht më të lartë të korrupsi-
onit.
Si rezultat i këtyre dhe shkaqeve tjera u paraqitën OJQ si Transparensi
Interneshënëll dhe u rrit roli dhe ndikimi i sektorit civil drejt kësaj çështjeje.
Gjithashtu u paraqitën edhe më shumë studime empirike në këtë temë, kurse edhe
gjithnjë më shumë shtete me ekonomi të tregut mendojnë për efikasitetin dhe
alokimin joefikas të resurseve dhe për shpenzimet më të mëdha për mbikëqyrje
dhe transaksion në kushte të korrupsionit.
Specifikat për Maqedoninë:

Rishpërndarja në vend të rritjes ekonomike
Me fillimin e tranzicionit në Republikën e Maqedonisë ndodhi vakuum momental

i sistemit të vlerave dhe vërshim i rregullativave të reja ligjore dhe mënyrave të
reja të punës që kërkonin dozë më të madhe të fleksibilitetit të qytetarëve, agjen-
tëve ekonomikë, institucioneve, gjegjësisht të shtetit në tërësi.
Nga aspekti i ndryshimit në mekanizmat e ekonomisë, u paraqitën kufizime
të forta fiskale dhe financiare për agjentët ekonomikë, të cilat i kërkonte mënyra
e re punës së tregut. Resurset e kufizuara të ndërmarrjeve të mëdha u kufizuan
plotësueshëm. Bankat filluan ta fitojnë rolin e tyre të vërtetë dhe ta kryejnë
funksionin e tyre të vlerësimit të rrezikut gjatë kreditimit. U rrit tatimimi mesatar,
kurse bizneset ishin të inerte dhe të ngadalshme në adaptim. Qytetarët, të cilët për
një kohë të gjatë i gëzonin të mirat e çmimeve të ulëta relative të shërbimeve në
socializëm, filluan të ballafaqohen me humbje të këtij privilegji, si dhe me
126
kërcënime për humbje të statusit të të punësuarve. Institucionet e shtetit nuk ishin

të gatshme të ballafaqohen me sfidat e reja.
Në këto kushte të reja të punës dhe të ballafaquar me sfida të reja, shteti u
paraqit në rol të lojtarit kryesor në konsumin publik. Gjithashtu, pushteti u cen-
tralizua dhe u koncentrua, me çka pushteti lokal e humbi fuqinë për kanalizim të
nevojave të qytetarëve në mënyrë efikase.
Në këtë mënyrë u rrit roli i aparatit shtetëror në rregullativa dhe në ven-
dimmarrjet e diskrecionit: furnizimet publike, licencat, lejet, kuotat, kontingjen-
tet, etj. Kjo shpiente deri në paraqitje të jotransparencës fiskale në kushte kur nuk
keni ligj për furnizime publike, agjenci për pengim të larjes së parave dhe
rregullativa dhe institucione të ngjashme mbrojtëse.
U paraqit sistemi tranzicional i vlerësimit: "U gjend njeriu".
Ky sistem tranzicional i vlerësimit, në kushte të ristrukturimeve me pasoja
negative të humbjes së vendit të punës dhe të ardhurave, filloi të pranohet si
status dhe të përhapet si kancer nëpër shoqëri, shtet dhe agjentët ekonomikë.
Sistemi i këtillë ekonomik krijon grup të lobi-birokratëve të cilët i kon-
kurrojnë mënyrës legale të punës së sistemit dhe, për kompenzim përkatës,
ofrojnë zgjidhje më të shpejtë të gjërave të lidhura me të drejta të caktuara të
agjentëve ekonomikë dhe klientëve tjerë të interesuar thjesht për shkak se
procedurat dhe rregullativa ekzistuese dhe vendosja institucionale ishin impo-
tente për kohën e re.
Ky sistem krijon distorzion në afat të gjatë, që nuk kalon pa u vërejtur nga
ana e investitorëve.
Përkatësisht, në vendimet e tyre investuese, investitorët llogarisin
shpenzime të inflatuara të diskontuara (me premi të përfshirë) që e reflektojnë
këtë gjendje dhe janë mjaft të larta që të mos mund të mbulohen me të hyra
legale dhe prandaj i riorientojnë fondet e tyre investuese në ndonjë vend tjetër.
Thënë thjesht, në Maqedoni më nuk kishte klimë të shëndoshë për ushtrim të
biznesit, për ç'gjë edhe investimet munguan.
Kjo krijon bazë për zhvillim të kryesisht tri llojeve të bizneseve në
Maqedoni: Së pari, bizneset në lidhshmëri me lobi-birokratët e aparatit shtetëror,
të cilat nuk janë konkurrente dhe në një ekonomi të shëndoshë të tregut mbase do
të jenë të diskualifikuara; së dyti, bizneset me rrezik të vogël për dënim që sjellin
profite të mëdha dhe të cilat janë të paligjshme dhe së treti, bizneset me karakter
monopolistik dhe/ose oligopolistik (telekomunikacionet, energjetika, transporti,
ndërtimtaria) të cilat ose janë dobët të rregulluara, ose rregullatori është i a.q. i
përfshirë në monopol (captured).
127
Në çdo rast, e tërë kjo në afat të gjatë shpie drejt mungesës së investimit në
burimet themelore të rritjes ekonomike: kapitali fizik dhe teknologjitë e reja,
kapitali njerëzor dhe sistemi bashkëkohor i arsimit dhe trajnimit dhe i a.q. kapital
shoqëror, përkatësisht besimi mes agjentëve ekonomikë dhe ndaj institucioneve
të shtetit.
Ajo që u mbetet agjentëve ekonomikë në kushte pa rritje ekonomike është
rishpërndarja e pasurisë së tërësishme në shtet.
Mekanizmi i modelit për rishpërndarje në Maqedoni
Gjatë lidhshmërisë potenciale të lobi-grupeve në aparatin shtetëror, një pjesë e

aktiviteteve të agjentëve ekonomikë i tejkalojnë kornizat ligjore që duhet të jenë
të mbrojtura prej institucioneve. Mospasja e institucioneve të fuqishme që do ta
bëjnë shpenzimin për agjentët ekonomikë më të madh gjatë dënimit nëse është
ndërmarrë aksion i paligjshëm dhe joetik, për to faktikisht do të thotë derë e
hapur për ndërmarrje të aksioneve që janë në kundërshtim me rregullat e
definuara, meqenëse për sjelljen e tillë mungon dënimi dhe është më lirë.
Duke u ballafaquar me konkurrencë prej lobi-grupeve joformale, pjesa e
shëndoshë e institucioneve ka shpenzime të rritura për mbikëqyrje dhe zbatim të
rregullave, përkatësisht ligjeve në mënyrë konsistente. Kjo jep përfytyrim që
mënyra e korruptuar e punës është madje edhe më efikase, meqenëse është edhe
më e lirë, por kjo është vetëm të afat të shkurtë (Përkujtohuni në thënien për
shembull: "Mirë është, e kalova kamionin nëpër doganë").
Rezultati është që edhe vetë institucionet bëhen të ivolvuara në rishpërn-
darje në mënyrë të anshme, kështuqë nuk mund të përgjigjen me kredibilitet në
mënyrë të përshtatshme.
Në kushte të këtilla ashpërsohen edhe konfliktet mes grupeve politike-
ekonomike, të cilat në Maqedoni gravitojnë drejt dy poleve. Grupet tjera politike-
ekonomike afrohen vetëm në mënyrë spirale kah polet, sepse as nuk ofrojnë fuqi
për dalje sistematike prej kurthit të poleve, as nuk kanë strategji dhe vizion për
veprim të pavarur.
Rezultat i drejtpërdrejtë prej kësaj situate janë institucionet të cilat duhet ta
optimizojnë funksionin shoqëror të dobishmërisë, por në të vërtetë e optimizojnë
funksionin e dobishmërisë së grupeve formale dhe joformale, si dhe të grupeve
politike-ekonomike të cilat i kanë okupuar institucionet dhe gjatë kësaj thonë që
kjo është rezultat i natyrshëm i demokracisë në rrugën drejt Evropës.
128
Në kushte të këtilla të punës në Maqedoni u paraqitën tri grupe kryesore të

agjentëve ekonomikë që pretendojnë në rishpërndarjen e pasurisë së tërësishme të
shtetit.
Ndarjen e këtyre grupeve do ta bazoj në ndarjen e pasurisë në tri lloje të të
mirave: Të mirat kapitale të rishpërndara në procesin e privatizimit, të drejtat në
të cilat hyjnë mjetet likuide, licencat, kontratat, etj. dhe në fund është varfëria e
cila mbulohet prej buxhetit dhe programeve sociale. Kjo situatë në këtë moment
e paraqet ekuilibrin ekonomik maqedonas.
Në afat të gjatë ky stabilitet pashmangshëm shpie drejt një forme të ashpër
të konfliktit dhe antagonizmit të grupeve më konfliktuoze. Mospasja e mbrojtjes
për të drejtat pronësore i bën të shtrenjta kontratat të cilat sjellin rritje (investime)
në afat të gjatë. Në afat të mesëm, që të zvogëlohen tensionet, do të ndërmerren
disa masa të fushatave, pa strategji, që të përmirësohet diçka edhe atë madje në
momente edhe sinqerisht, por mungesa e punës sistematike do të lexohet prej
agjentëve racionalë ekonomikë. Masa e fushatave kufizohet në atë që institu-
cionet edhe ashtu duhet ta punojnë si obligim i përditshëm, kështu që agjentët
racionalë ekonomikë tani shohin që shpenzimi margjinal u rritet në kushte të
fushatës (për shkak të mundësisë që të dënohen) dhe fshihen. Ata e zvogëlojnë
aktivitetin ekonomik sepse e dinë që kjo është qasje jo sistematike dhe e fushatës
dhe presin që të përfundojë fushata që të vazhdojnë të ndërmarrin aksione sipas
sistemit të vjetër me elemente jashtë ligjeve në fuqi.
Si deri te ndryshimi?
Çka të bëhet që të kompenzohet mungesa e zhvillimit ekonomik që në Maqedoni

është sigurisht e tipit L si rezultat i drejtpërdrejtë i kësaj gjendjeje?
Në këtë moment, të gjitha kategoritë e agjentëve ekonomikë kanë qëllim të
njëjtë, e ai është të jenë pjesë e subjekteve për ridistribuim dhe nën institucionet
dhe rregullat ekzistuese do të bëjnë çmos që të jenë të tillë.
Prej pavarësimit deri tani, institucionet janë në rënie të lirë, nuk janë të
fuqishme dhe me iniciativa, nuk mund të gjenden në kushtet e posakrijuara,
kështu që edhe vetë u inkuadruan si variabël endogjene në modelin e shpërn-
darjes.
Opinioni profesional është në fillimin e vet që të mund të imponojë debat
cilësor potent publik.
129
Ndryshim i mundshëm i kësaj situate është në ndryshimin e çmimeve

relative të bartësve të titullarëve formalë dhe joformalë të pronësisë. Me
ndryshimin e çmimeve relative do të ndryshohej edhe fuqia negocuese e grupeve
të interesit që drejtpërdrejt shpie drejt destabilizimit të këtij ekuilibri dhe hap
shans të mirë për ndryshime institucionale. Këto ndryshime institucionale do të
duhej të mundësojnë reformë deri në institucione dhe inovacione të tilla që do të
japin kornizë për rritje ekonomike dhe me ekzistimin e të cilave do të përjash-
toheshin grupet konkurrente formale dhe joformale.
Prapëseprapë, suksesi do të varet prej elementeve të jashtme, me ç'rast pritet
shumë prej BE-së dhe metodologjive të tyre. Roli më aktiv i BE-së në shtetet e
Ballkanit Perëndimor duhet të jetë i fokusuar kah përforcimi i institucioneve,
duke e marrë parasysh atë që ndihma deri tani ka qenë joadekuate në krahasim
me sfidat. Si rezultat, këto institucione të reformuara do të duhej t'i zvogëlojnë
shpenzimet për mbikëqyrje dhe do të mundësojnë informata më të lira dhe
simetrike për agjentët ekonomikë, si dhe klimë të volitshme afariste.
Për fund, edhe një herë, "Korrupsioni e pengon rritjen ekonomike dhe krijon
ferr ekonomik".
130
SHTOJCË
Shkaqet për paraqitje të korrupsionit në Maqedoni, determinantat dhe rezultatet e

tij:
Ndryshimi i sistemit ekonomik: Fillimi i tranzicionit
Bizneset Qytetarët Institucionet

1. Rritja e tatimimit mesatar 1. Humben të mirat e çmi- 1. Të ballafaquara me
dhe shpenzimeve financiare meve të ulëta relative për ndryshim të shpejtë të
karakteristike për një eko- shërbime rregullave
nomi të tregut. 2. Fuqia e zvogëluar blerëse 2. Vërshimi i zgjidhjeve
2. Bankat fillojnë të arkëtoj- 3. Rreziku i papunësisë të reja ligjore
në premi për rrezik dhe 3. Ndryshimet e shpeshta
fillojnë ta marrin funksionin të ligjeve shpien deri te
prej ekonomive të tregut zbatimi jocilësor
3. Bizneset nuk janë mjaft 4. Humbja e aftësisë për
fleksibile dhe nuk mund të mbikëqyrje efikase
adaptohen 5.Ballafaqohen me kon-
kurrencë prej lobi-gru-
peve joformale
Rezultati: Humbja e ambientit për investim dhe lufta për rishpërndarje të pasurisë
shoqërore
Bizneset Qytetarët Institucionet

1. Dy grupe të bizneseve 1. Teoria e: “Të gjendem" 1. Paraqitja e qeverisë-
dhe të dyjat në lidhshmëri 2. Ata që nuk hyjnë në dy parti politike
me grupet joformale në biznes-grupet financohen 2. Rekrutimi i personave
institucione prej buxhetit nëpërmjet të volitshëm për lobi-
2. Njëri në privatizimin e programeve sociale (page- grupe joformale që do ta
kapitalit sat gjatë përjashtimit nga mbajnë këtë gjendje të
3. I dyti si pretendentë të të puna dhe ndihma sociale) ekuilibrit pa rritje ekono-
drejtave dhe licencave, si 3. Ky grup i shfrytëzuesve mike
kontingjentet, kuotat, etj. të transfereve prej buxhetit 3. Lidhshmëria e përfo-
praktikisht e mban stabil rcuar me dy biznes-
këtë ekuilibër pa rritje eko- grupet që e kontrollojnë
nomike kapitalin e privatizuar
dhe ato që shfrytëzojnë
të drejta dhe licenca
131
PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
Pyetja kryesore që parashtrohej para tri viteve dhe që ishte shkas që më 21 qer-
shor 2002 FISHHM ta organizojë Konferencën me temë Maqedonia dhe korrup-
sioni – gjendja dhe sfidat, ishte: A ka korrupsion në Maqedoni? Padyshim,
përgjigjja është po.
Deri atëherë, prej marrëveshjeve ndërkombëtare në sferën e anti-
korrupsionit ishin ratifikuar: Konventa ndëshkimore për korrupsionin e Këshillit
të Evropës1; Konventa për larje të parave, zbulim, sekuestrim dhe konfiskim të
dobisë pronësore të fituar me vepër penale2 dhe Konventa civile për pengim të
korrupsionit3. Prej rregullativës vendase, u sollën dy ligje të rëndësishme: Ligji
për pengim të larjes së parave4 dhe Ligji për pengim të korrupsionit5.
Në vitin 2002, çështje primare ishte edhe procesi i hartimit të strategjisë për
luftë kundër korrupsionit. Përpos kësaj, ballafaqoheshim edhe me sfidat vijuese:
• Sjellja e strategjisë nacionale për anti-korrupsion.
• Korrupsioni të shndërrohet në aktivitet me rrezik të lartë dhe profit të
ulët.
• Të vihet theksi mbi prevencionin e korrupsionit, në vend të ndëshkimit
pas ngjarjes.
• Zvogëlimi i mundësive për korrupsion nëpërmjet reformave sistemore
dhe riorganizimit të domosdoshëm të institucioneve shtetërore.
• Krijimi i institucioneve të pavarura për prevencion të korrupsionit.
• Përforcimi i zbatimit të ligjit ose shërbimeve që janë kompetente për
zbatimin e ligjit dhe për luftën kundër korrupsionit.
1
Sjellur në Strazbur në vitin 1998, Ligji për ratifikim të konventës ndëshkimore për
korrupsionin, Gazeta zyrtare e RM-së 32/99.
2
Sjellur më 8 nëntor 1990, Ligji për ratifikim të konventës për larje të parave, Gazeta
zyrtare e RM-së 58/99.
3
Sjellur më 4 nëntor 1999, Ligji për ratifikim të Konventës civile për pengim të korrup-
sionit, Gazeta zyrtare e RM-së 13/2002.
4
Gazeta zyrtare e RM-së 70/01.
5
Gazeta zyrtare e RM-së 28/02.
133
Deri në mbajtjen e Konferencës së dytë më 10 nëntor 2004, prej

rregullativës vendase u ndryshuan dhe u plotësuan ligjet ekzistuese nga fusha e
anti-korrupsionit, edhe atë:
− Ligji për ndryshim dhe plotësim të Ligjit për pengim të korrupsionit6, me
të cilin u përforcuan ingjerencat e Komisionit shtetëror për pengim të
korrupsionit për t'u mundësuar luftë më intenzive kundër korrupsionit.
Gjithashtu, me këto ndryshime Komisioni shtetëror është i pavarur dhe
ka cilësi të personit juridik.
− Ligji për pengim të larjes së parave dhe të të ardhurave tjera prej veprave
të ndëshkueshme 7.
− Ligji për ndryshim dhe plotësim të Kodit penal8 dhe Ligji për ndryshim
dhe plotësim të Ligjit për procedurë penale9.
− Në qershor të vitit 2003 nga ana e Komisionit shtetëror për pengim të
korrupsionit (i cili u formua në nëntor të vitit 2002) u soll Programi
shtetëror për prevencion dhe represion të korrupsionit dhe
− Më 8 nëntor të vitit 2004, Qeveria e solli Udhëzimin për bashkëpunim të
organeve të administratës shtetërore, ndërmarrjeve publike dhe
personave tjerë juridikë që disponojnë me kapital shtetëror, me
Komisionin shtetëror për pengim të korrupsionit.
Së këndejmi, të pranishmit në konferencë sollën përfundim të përgjithshëm
që një pjesë e sfidave me të cilat ballafaqohej Maqedonia në vitin 2002 janë te-
jkaluar, e veçanërisht për shkak të: (1) krijimit të kornizës juridike për një insti-
tucion të pavarur dhe të fuqishëm, përgjegjës për ndalje të korrupsionit; (2) për-
forcimit të mekanizmave për luftë kundër korrupsionit; dhe (3) miratimit të Pro-
gramit shtetëror për prevencion dhe represion të korrupsionit. Por, si rezultat i
ekonomisë sonë hermetikisht të mbyllur dhe institucionalisht jostabile, që prod-
hon vetëm monopole, kurse njëkohësisht lind edhe korrupsion, si dhe për shkak
të faktit që korrupsioni ende paraqet aktivitet me profit të lartë kurse rrezik të
ulët, Maqedonia ende ballafaqohet me problemin e korrupsionit. Prandaj nevoji-
tet që, para së gjithash, tërësisht të implementohen zgjidhjet e reja ligjore dhe të
avancohet bashkëpunimi dhe koordinimi mes institucioneve përgjegjëse.
6
Gazeta zyrtare e RM-së 46/2004, teksti i pastruar 83/2004.
7
Gazeta zyrtare e RM-së 46/2004. Me ditën e hyrjes në fuqi të këtij ligji, ndërpritet
vlefshmëria e Ligjit për pengim të larjes së parave, Gazeta zyrtare e RM-së 70/2001.
8
Gazeta zyrtare 19/2004.
9
Gazeta zyrtare 74/2004.
134
Porositë kryesore që rrodhën prej konferencës janë me sa vijon:

• Korniza ligjore të kompletohet deri në fund me sjellje të Ligjit të ri për
konlikt të interesave dhe të Ligjit për qasje të lirë deri te informatat me
karakter publik.
• Pjesëmarrja e domosdoshme në procesin e propozimit të ligjeve dhe në
procesin e debatit publik për propozim-ligjet për shoqatat ekonomike,
esnafet, OJQ-të dhe qytetarët.
• Futja e plotë e sistemit njësportelik.
• Të drejtat e diskrecionit të bartësve të funksioneve publike të reduktohen
në minimum.
• Hartimi i strategjisë nacionale për pengim dhe ndalje të larjes së parave
dhe financimit të terrorizmit, nga ana e Komisionit shtetëror për pengim
të larjes së parave.
• Rrumbullakësimi dhe implementimi i plotë i merit-sistemit gjatë
punësimit dhe avancimit të nëpunësve shtetërorë dhe përforcimi i Agjen-
cisë për nëpunës shtetërorë.
• Sigurimi i sigurisë dhe pavarësisë materiale të të punësuarve në shërbi-
met dhe organet përgjegjëse për luftë kundër kriminalitetit dhe korrup-
sionit dhe sigurimi i kushteve të kuadrove, materiale, hapësinore dhe të
tjera për punë të këtyre institucioneve.
• Opinioni publik të informohet për raste konkrete pasi që të ngritet
aktakuza, e jo në fazën e procedurës parapenale.
• Implementimi dhe respektimi i plotë i Ligjit për financim të partive.
• Respektimi i ingjerencave të Komisionit shtetëror për pengim të korrup-
sionit nga ana e pushtetit ekzekutiv.
• Përfundimi sa më i shpejtë i procesit të denacionalizimit.
Me qëllim të realizimit të këtyre rekomandimeve dhe të përmirësimit të
kontekstit të përgjithshëm në luftën kundër korrupsionit dhe në prevencionin e tij,
sferat kryesore të intervenimit mbeten të jenë:
• Ndërtimi i marrëdhënies partnerike, e jo protektorale me bashkësinë
ndërkombëtare, krejt me qëllim të përforcimit të institucioneve dhe
inkurajimit të strukturave të brendshme për vendimmarrje të pavarur,
efikase dhe komplete.
• Reaksioni i paramenduar mirë, i balancuar dhe i koordinuar që do t'i
afirmojë parimet e shtetit juridik dhe do të sigurojë efekte stabile dhe
komplekse.
135
• Relativizimi i kufinjve dhe përforcimi i bashkëpunimit rajonal – lindje

dhe jug.
• Derregullimi dhe liberalizimi i ekonomisë, brenda dhe jashtë.
• Bashkëpunimi i Qeverisë, sektorit të pavarur qytetar, mediave dhe bash-
kësisë ndërkombëtare.
• Departizimi dhe depolitizimi i sektorit publik.
• Ngritja e vlerave morale dhe përgjegjësisë te qytetarët, e veçanërisht të
bartësve të funksioneve publike.
• Avancimi i qeverisjes së të drejtës.
136
PJESËMARRËSIT E KONFERENCËS
Të ftuar Të pranishëm
SEKTORI QYTETAR
1. QMBN Danijela Stojanova
2. Shoqata e gjykatësve Agim Miftari
3. Shoqata e prokurorëve publik Kosta Petrovski
4. Bashkësia e njësive të vetëqeverisjes vendore të RM Natasha Vrteska
5. Euro Ballkan Llovren Markiq
Vlladimir Popovski
6. ACTC
Biljana Shukuroska
7. Info qendra e OJQ Biljana Bejkova
8. Forumi Rinor Arsimor Aleksandar Stojanovski
9. Qendra për analiza ekonomike Marjan Nikollov
10. Metamorfozis Nikolla Mickovski
11. Këshilli rinor - Prilep /
12. Lidhja e sindikatave Dragan Jovanoski
13. SHOGM Svetllana Janeva
14. Asociacioni për iniciativa demokratike - Gostivar Shpend Imeri
15. Megjashi Dragi Zmijanac
16. Qendra për iniciativa qytetare /
17. Polio plus Zvonko Shavreski
18. Daja Dilbera Kamberovska
19. CIRA /
20. FORUM /
21. Lëvizja e ekologjistëve të Maqedonisë /
22. Meseçina Muhamed Toçi
23. Milenium – Vrapçisht Senad Beqiri
24. OE Opstanok Gjorgji Haxhi-Vaskov
25. Shoqata për parandalimin nga varshmëritë Ilija Jovanov
26. Drom /
Instituti për hulumtime sociologjike dhe
27. /
politiko-juridike
Neda Korunovksa
28. Fondacioni Instituti Shoqëria e Hapur - Maqedoni
Dançe Danillovska
INSTITUCIONET SHTETËRORE
29. Ministria për punë të brendshme Stevan Sigaridov
30. Ministria e drejtësisë∗
31. Ministria e financave /
32. Ministria e ekonomisë /
33. Prokuroria Publike Kosta Petrovski
∗
Të ftuarit e kanë paralajmëruar mungesën e tyre
137
34. Avokati Publik /

35. Avokati Popullor*
36. Agjencia për nëpunësit shtetëror Biljana Zhagar
37. Oda e avokatëve Zoran Petkoviq – Bakli
38. Gjykata Supreme e RM Dane Iliev
39. Gjykata Kushtetuese e RM*
40. Këshilli Republikan Gjyqësor Angell Solev
Katica Stardellova
41. Qeveria e RM
Miodrag Andrieski
42. Kabineti i Kryeministrit të RM Ljupço Farmakoski
43. Kryetari i RM∗
44. Enti shtetëror për revizion Svetllana Andonovska
45. Prorektori i Universitetit Sh.Qirili dhe Metodi Zoran Vellkovski
46. Rektori i Universitetit Sh.Kliment Ohridski /
47. Agjencia për të rinj dhe sport /
Komisioni shtetëror për parandalimin e Sllagjana Taseva
48.
korrupsionit Mihajllo Manevski
PARTITË POLITIKE/DEPUTETËT E PAVARUR
DHE KOORDINATORËT E PARTIVE POLITIKE
49. VMRO-DPMNE Gjorgji Naumov
50. LSDM Esad Rahiq
51. PPD Ismet Ramadani
52. PL /
53. PSM /
54. PDSH /
55. BDI /
56. PLD /
57. Trifun Kostovski /
58. PDBM /
59. PDK /
60. PBRM /
61. PDSM /
62. PDTM /
LIGJËRUES
Fondacioni Instituti Shoqëria
63. Vlladimir Millçin
e Hapur Maqedoni
64. Suzana Kartova-Kuzmanovska Qeveria e RM
65. Nikolla Tupançeski Fakulteti Juridik – Shkup
Fakulteti Ekonomik –
66. Ljubomir Kekenovski
Shkup
∗
138
Drejtoria për pengimin e

67. Vlladimir Naumovski
larjes së parave
Transparentnost
68. Zoran Jaçev
Makedonija
Komisioni shtetëror për
69. Jovan Trpenovski
parandalimin e korrupsionit
TË TJERË
70. Hulumtues për analizën detajore Islam Jusufi∗
71. Hulumtues për analizën detajore Trajko Sllavevski
72. Këshillëdhënës privat Zhivko Dimov
73. Agim Jonuz /
MBIKËQYRËS
74. QP OJQ Shtip Nevenka Longurova
75. QP OJQ Kërçovë Ismet Ballazhi
76. QP OJQ Strumicë Riste Stevanov
77. QP OJQ Strugë Arbesha Vllashi
78. QP OJQ Dibër Shaip Marku
79. QP OJQ Gjevgjeli Tanja Petrova
80. QP OJQ Kratovë Borjanço Micevski
81. QP OJQ Veles Dime Vellev
82. QP OJQ Negotinë Roza Janevska
∗
139

Antikorupcija Alb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Antikorupcija Alb

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Antikorupcija Alb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

FONDACIONI INSTITUTI SHOQËRIA E HAPUR - MAQEDONI

MAQEDONIA DHE KORRUPSIONI

Përkthimi dhe lektorimi:

CIP - Katalogizacija vo publikacija

a) Korupcija - Makedonija - Sobiri

MAQEDONIA DHE KORRUPSIONI - GJENDJA DHE SFIDAT

KORRUPSIONI NË ARSIMIN E LARTË

IMPLIKIMET EKONOMIKE DHE POLITIKE TË KORRUPSIONIT

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME 133

PJESËMARRËSIT E KONFERENCËS 137

Para diç më shumë se dy viteve, Fondacioni Instituti shoqëria e hapur – Maqe-

prej partnerëve të koalicionit. Në frymën e praktikës veç më të zakonshme, edhe

Vullneti i qytetarëve që të mos jetojnë në një shtet që do të mbytet në kor-

MAQEDONIA DHE KORRUPSIONI - GJENDJA DHE SFIDAT

Suzana Kartova Kuzmanovska

tekstin e ri të Ligjit për prokurori publike, të cilin e solli Parlamenti i Republikës

durave, dobësitë në legjislacionin procesor, vendosja e papërshtatshme organiza-

shtetërore, ndërmarrjeve publike, institucioneve publike dhe personave tjerë ju-

konsiderojmë se janë të kontestueshme. Unë do të filloja nga fundi i diskutuesit

ardhmen, e të jetë në funksion të përmirësimit të gjendjeve në sektorin publik,

cilët japin të dhëna të rrejshme për pronën e tyre. Ashtu që do të thotë në të

shumë sepse për të është e nevojshme infrastrukturë e mirë, nuk mundet që

është thënë që secili qytetar ka të drejtë të paraqesë ose të pengojë veprim me të

Nuk mundet që një kryeministër në një koktej të thotë që ja, parashtruam

shtypje që ai është si të them i pancirizuar, ka pancir, prapësperapë me të vërtetë

te këto dëshmi dhe argumente, nuk ka instrumente kryeministri i shtetit, nuk ka

të atëhershme, që do të thotë që problemet rreth luftës kundër korrupsionit qën-

që mos ta pranojmë definitivisht përfundimin që e humbëm betejën në luftën

Ministria e punëve të brendshme, këtu është Drejtoria e të hyrave publike dhe

prej faktorëve ndërkombëtarë me të gjithë atë që është përfshirë në dokumentet

jet dhe perspektivat. Së pari mendoj që është shumë e rëndësishme që të rrumbul-

sonalitetet e mundshme publike, si pjesë e administratës shtetërore etj. janë më të

veçanërisht ata që janë të gatshëm dhe dinë ta menaxhojnë rrezikun personal ne

kurse të gjithë këta që janë të mësuar me investime në shoqëri të rregulluara të

që ndiqet. Modeli gjithmonë është trekëndësh: teori, politikë dhe praktikë. Ne

t'i fermentosh që të mund të përforcohesh, të jesh partner, të pavarësohesh të

ja u paraqitën dhe tregohet në të vërtetë që ne ishim nga pak e nënçmuam fak-

të ketë persona për lidhje të cilët drejtpërdrejt do të jenë të ngarkuar me komu-

dohet në servisin publik që ekziston që të munden qytetarët me cilësi të jetojnë në

shpejt që të jetë e mundshme sepse pa to lufta kundër korrupsionit është shumë

përmirësomëni nëse gaboj dhe me përjashtime të ndershme të angazhimeve per-

Mendoj që ekspozeja e zotëriut nga sindikata në esencë ka një pasaktësi të

të gjithëve. Prandaj lufta kundër korrupsionit nuk duhet të shndërrohet në luftë

rezultatet e rritjes së ekonomisë në R.M. janë dëshpëruese, e njëjta ka të bëjë

të çfarëdoqoftë strukture politike, krimi është krim pa marrë parasysh kush e ka

tributi im ndaj këtij diskutimi duhet të jetë në këtë kuptim që në rekomandimet

pranohen si sugjerim për përmirësim të gjendjes në arsimin e lartë. Por asnjëherë

emërohen nga radhët e ekpertëve të shquar në fushën e drejtësisë dhe ekonomisë,

Vetëm R.M. mbeti e fundit në përfundimin e plotë të denacionalizimit prej

durës gjyqësore u kthye prona e tërë me mundësi për privatizim të ri që është në

të pronës shtetërore për çmime joproporcionalisht të ulëta, ndarje të lejeve të

vijnë deri te njohuria për ekzistim të dëshmive materiale të cilat udhëzojnë që

tematikisht së pari nëpërmjet sjelljes së ndryshimeve të rregullativës ligjore, së

bashkëpunim më të mirë të Qeverisë, organeve shtetërore me Komisionin për

pikërisht shmangia e ndikimit politik së paku nga pjesa administratës profesion-

organit tonë. Vetëm të përmend që në të dy punëtoritë që i kishim kur punohej

rupsion, korrupsioni ka kufinj. Ai ishte proces politik me të cilin qeveria e

Unë vetëm shkurtimisht do të thoja që përmendja e shpeshtë e rasteve të

nomike në Maqedoni. Njerëz të cilët disponojnë me kapital të caktuar,