Knjižnica

SVJEDOCI POVIJESTI Thomas Patrick M e l a d y

Knjiga 1

Uredničko vijeće
Dubravko Jelčić
Veleposlanikova
priča
Nikola Ružinski
Ivo S a n a d e r
Mirko Valentić

Izvršni urednici SJEDINJENE AMERIČKE DRŽAVE

Kolinda Grabar
Miroslav Kovačić I VATIKAN U SVJETSKOJ POLITICI
Anita Šikić

S engleskoga prevela
Lektor
Ante Stamać Zlata Penić-Ivanko

Korektorica
Blanka Pečnik-Kroflin

Grafički i tehnički urednik

Stjepan Ocvirk

Likovna oprema
Luka G u s i ć

HRVATSKA SVEUČILIŠNA NAKLADA

HRVATSKI INSTITUT ZA POVIJEST
Zagreb, 1997.

© 1994 T h o m a s Patrick Melady
CIP — Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i sveučilišna biblioteka, Zagreb
U D K 327(73:456.31)
MELADY, Thomas Patrick
Veleposlanikova priča : Sjedinjene Američke
Države i Vatikan u svjetskoj politici / Thomas
Patrick Melady ; s engleskoga prevela Zlata Penić-
Ivanko ; < pogovor Ivica Maštruko>. — Zagreb :
Hrvatska sveučilišna naklada, 1997. - 260 str. ; 23
cm. — (Svjedoci povijesti; knj. 1)
Str. 5-9: Predgovor / Nikola Ružinski.
ISBN 953-169-120-7
970217149
Knjiga je tiskana uz potporu
Ministarstva znanosti i tehnologije Republike Hrvatske.
Predgovor
h r v a t s k o m izdanju
U o v o j z a n i m l j i v o j priči čitatelj ć e s e u p o z n a t i s a n a l i t i č k i m
p o g l e d i m a veleposlanika Sjedinjenih Američkih Država
pri S v e t o j S t o l i c i , d a k l e , a m e r i č k o g i n t e l e k t u a l c a , s v e u č i l i š n o g
p r o f e s o r a i i s k u s n o g d i p l o m a t a , u s v e z i s najznačajnijim d o g a -
đ a j i m a u E u r o p i i u svijetu o d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 3 . g o d i n e . T o s u
g o d i n e k a d a j e p a o B e r l i n s k i zid, g o d i n e p o v i j e s n i h p r o m j e n a u
istočnoj i srednjoj Europi. Za j e d n o g a m b a s a d o r a to su — k a k o
u s v o m predgovoru kaže M e l a d y — »the best of times and the
w o r s t o f t i m e s « . Z a m n o g e s t a n o v n i k e E u r o p e , ali i A f r i k e ili
A z i j e , b i l a s u t o s i g u r n o the worst — n a j t e ž a v r e m e n a . Z a v e l e -
p o s l a n i k a pri najznačajnijoj vjerskoj instituciji u svijetu t o j e
i z u z e t n a prilika, p o g o t o v o a k o p r e d s t a v l j a n a j m o ć n i j u d r ž a v u
svijeta. Z a h r v a t s k o g a čitatelja o v e g o d i n e i m a j u drukčiji, p o s e -
b a n s m i s a o , koji b i s e , t a k o đ e r e n g l e s k i m riječima, m o g a o o p i -
sati » t h e b e s t a n d t h e worst o f t i m e s « . U p r a v o s u t o g o d i n e
n a j v e ć e g a i s k u š e n j a h r v a t s k o g n a r o d a , g o d i n e i z n i m n e patnje,
v e l i k i h e g z o d u s a , ali i k o n a č n o g u s p j e h a — p o n o v n e u s p o s t a v e
s l o b o d n e i nezavisne države. Zanimljivo je pročitati kako A m e -
r i k a n a c , sa s v o j i m a m e r i č k i m n a z o r i m a , ali u najboljoj n a m j e r i i
u z m a k s i m a l a n n a p o r objektivizacije događaja g l e d a n a stva-
r a n j e h r v a t s k e d r ž a v e , i to s p o l o ž a j a c e n t r a k a t o l i č a n s t v a u s r c u
E u r o p e . T o j e p o g l e d o s v j e d o č e n a h r v a t s k o g prijatelja, š t o j e
gospodin Melady više puta pokazao i dokazao.
Č e s t o s m o u d e v e d e s e t i m g o d i n a m a u H r v a t s k o j analizirali
p o n a š a n j e v e l i k i h ili m a n j e v e l i k i h ali z n a č a j n i h z e m a l j a p r e m a
n a š i m z a h t j e v i m a z a p o t p o r o m , r a č u n a j u ć i d a s v i m a m o r a biti
j a s n o k a k o s m o u p r a v u u b o r b i z a n e z a v i s n o s t H r v a t s k e . T o je,
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
u š t o s m o č v r s t o bili uvjereni, l a k o i j e d n o s t a v n o d o k a z i v o n a
temelju povijesnih činjenica, čak i s p o m o ć u vjerodostojnih do­
k u m e n a t a koji s e n e n a l a z e u H r v a t s k o j , n e g o u t i m v e l i k i m i
v a ž n i m d r ž a v a m a . A l i svi z n a m o d a s e t o nije d o g o d i l o i d a s m o
se nalazili u situacijama da s m o s a m o mi znali koliko m a l o m o ­
gućnosti još i m a m o na raspolaganju, s k o l i k o ljudskog napora
n a s t o j i m o d o b i t i n a v r e m e n u z a p r e d a h , z a p o n o v n o skupljanje
s n a g e za konačni rasplet.
Knjiga T h o m a s a P a t r i c k a M e l a d y j a o d g o v a r a n a m n o g a pi­
tanja k o j a s m o u t i m n a j t e ž i m d a n i m a p o s t a v l j a l i , a o n e k i m a i
d a n a s r a z m i š l j a m o . N a č e l n o b i s m o m o g l i r e ć i d a knjigu t r e b a
p r o m a t r a t i s n a š e g stajališta, u z i m a j u ć i u o b z i r tri z n a č a j n a a s ­
pekta.
T o j e , prije s v e g a , a n a l i t i č k i p o g l e d n a s v j e t s k e d o g a đ a j e i n a
njihovu uzročnu povezanost. S v a k o m u je j a s n o da su događaji u
svjetskoj p o l i t i c i m e đ u s o b n o p o v e z a n i . U o v o j knjizi m o ž e m o
vidjeti š t o j e , k a k o i z a š t o v o d i l o a m e r i č k u p o l i t i k u p r e m a krizi
na B l i s k o m i s t o k u , u Z a l j e v s k o m r a t u , npr., ili u k r i z n i m ž a r i š ­
t i m a u Africi, k a k a v j e b i o s l u ž b e n i s t a v p r e m a n a j v e ć e m rivalu,
Rusiji. K o n a č n o , za n a s je najzanimljivije p o g l a v l j e o tzv. krizi u
e x Jugoslaviji. D a n a s j e n e d v o j b e n o k a k o j e b i t k u H r v a t s k e z a
svoju n e z a v i s n o s t p r o m a t r a l a — prije s v e g a E u r o p a — k a o k r i z u u
Jugoslaviji.
D r u g a k a r a k t e r i s t i k a o v e z a n i m l j i v o p i s a n e knjige, ili p r i č e ,
kako je autor zove, jest p o g l e d p r e m a svjetskim događajima tog
v r e m e n a , p r o m a t r a n i h s a s t a n o v i š t a v j e r s k i h o d n o s a . T o j e ra­
z u m l j i v o k a d s e r a d i o v e l e p o s l a n i k u pri S v e t o j S t o l i c i , koji u
svojoj » p r i č i « a n a l i z i r a i t u m a č i utjecaj S v e t o g O c a , o d n o s n o
V a t i k a n a , n a p o l i t i č k a z b i v a n j a u svijetu.
Z a n a š e č i t a t e l j e i p a k j e najzanimljiviji p r i k a z d o g a đ a j a u
b i v š o j Jugoslaviji, p o s e b i c e s a s t a j a l i š t a v a n j s k i h utjecaja, g e o ­
g r a f s k o g a , p o v i j e s n o g a i d r u š t v e n o g o k r u ž e n j a . D a k l e , ovaj t r e ć i
p o g l e d j e s t p o g l e d i stajališta u t j e c a j n i h z e m a l j a i s u s t a v a , p o -
6 7
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
glavito Sjedinjenih Američkih D r ž a v a i Vatikana na priznanje
n e o v i s n o s t i Hrvatske i Slovenije.
Pažljiv ć e čitatelj p r o n a ć i d i o o d g o v o r a n a sva tri pitanja,
o d n o s n o , bit ć e m u jasniji p o l i t i č k i p o t e z i S t a t e D e p a r t m e n t a i
S v e t e S t o l i c e u t i m d a n i m a . O s o b i t o s u zanimljive a n a l i z e utje­
caja triju, s a u t o r o v a stajališta, d o m i n a n t n i h i važnijih č i m b e n i k a
- S A D , V a t i k a n a i U N . U v i š e n a v r a t a a u t o r u knjizi n a v o d i
o s n o v n e p o s t u l a t e k o j e S j e d i n j e n e A m e r i č k e D r ž a v e ističu u
svojoj vanjskoj p o l i t i c i : vjerske s l o b o d e , ljudska p r a v a i p o l i t i č k i
p l u r a l i z a m - te p o t p u n u s u k l a d n o s t s p o l i t i k o m V a t i k a n a u
p r v i m d v j e m a t o č k a m a . U a m e r i č k o m m o d e l u p o l i t i č k o g plu­
r a l i z m a mišljenja i p a k n i s u ista. U o v i m b u r n i m g o d i n a m a s
k o n c a o s a m d e s e t i h i p o č e t k a d e v e d e s e t i h g o d i n a o v o g stoljeća,
g l a v n i p o l i t i č k i p o t e z i bili s u i m g o t o v o p o t p u n o u s k l a đ e n i . U
knjizi s e m o g u n a ć i s a m o dva z n a č a j n a i z u z e t k a : Zaljevski rat i
rat n a p o d r u č j u b i v š e Jugoslavije, p o s e b i c e u H r v a t s k o j , g d j e s u
p o l a z n a stajališta V a t i k a n a bila drukčija o d a m e r i č k i h .
U p r a v o iz prikaza događaja u Hrvatskoj s h v a ć a m o svu slo­
ž e n o s t pokušaja tumačenja o d n o s a na ovim prostorima. K a o za
d r u g e z e m l j e , P o l j s k u , M a đ a r s k u , Č e š k u , S l o v a č k u itd., čije p o ­
litičke p r o m j e n e opisuje, autor analitički i s o s n o v n i m povijes­
n i m p o d a c i m a p r i k a z u j e o d n o s e tih z e m a l j a s a z e m l j a m a n j i h o v a
o k r u ž e n j a . T a k a v je slučaj i s H r v a t s k o m . K r a t k i m p r i k a z o m
b l i s k e p r o š l o s t i , v e ž u ć i j e u g l a v n o m u z D r u g i svjetski rat, t u m a č i
r a z l o g e i o s n o v n e p o l i t i č k e m o t i v e S A D p r e m a bivšoj J u g o s l a ­
viji, k a o i č i n j e n i c u da je stav V a t i k a n a b i o drukčiji. U I X . p o ­
glavlju o v e knjige n a p i s a n o je, m e đ u o s t a l i m , i n e k o l i k o n a v o d a
i z h r v a t s k e p o v i j e s t i koji s u d o m i n a n t n o utjecali n a stav S A D
p r e m a p o l o ž a j u i o d n o s i m a u n u t a r Jugoslavije p o č e t k o m d e ­
v e d e s e t i h g o d i n a . V j e r o j a t n o nije n u ž n o ovdje p o s e b n o i s t a k n u t i
d a j e riječ o u l o z i j e d n o g dijela h r v a t s k o g n a r o d a u n a c i s t i č k i m
z l o č i n i m a . P r i k a z j e t o a u t o r a koji prije s v e g a ž e l i biti o b j e k t i v a n ,
a koji j e k a o d i p l o m a t d o v e d e n u p o l o ž a j d a z a s t u p a s t a v o v e
s v o j e d r ž a v n e a d m i n i s t r a c i j e , p a i o n d a k a d s e s njima n e s l a ž e
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

p o t p u n o . Jer, a m e r i č k o m v e l e p o s l a n i k u u V a t i k a n u b i l e s u p o t ­ g o s l a v i j e . I s t o t a k o , u s p r k o s o p ć e p o z n a t i m č i n j e n i c a m a o du­
p u n o j a s n e v e l i k o s r p s k e a s p i r a c i j e u agresiji n a H r v a t s k u , k a o i g o r o č n o j v e l i k o s r p s k o j p o l i t i c i - koja je u o v o m stoljeću č a k
d u g o pripremana dominacija Srba u bivšim Jugoslavijama. N o , n e k o l i k o puta p o t p u n o o t v o r e n o stupila na političku scenu i
o d n i jkrivnji
d u g o g o d i š n j a i s u s t a v n o v o đ e n a p o l i t i k a s r p s k o g lobija u svijetu o n a v o d n o j hrvatskoj e l a n az a sž trot vt ienueD tr ius g
u ćoam sžvi vj eottsak o-mm i Hrvati m o r a m o uložiti
ratu,
s j e d n e s t r a n e , a o S r b i m a k a o s a v e z n i c i m a u b o r b i p r o t i v na­ p o s e b a n n a p o r z a o b j e k t i v n i m p r o u č a vanjem, valorizacijom i
cizma, s druge strane, previše je raširena, t a k o da je i zaista p r i k a z i v a n j e m s v o j e povijesti.
objektivni promatrači j e d n o s t a v n o nekritički prihvaćaju. N a ž a ­ Nikola Ružinski
l o s t toj iskrivljenoj slici o h r v a t s k o m n a r o d u u D r u g o m svjet­
s k o m r a t u nije s e u s p i o o d u p r i j e t i n i n a š a u t o r . Č i t a t e l j ć e l a k o
u o č i t i d a n e k e tvrdnje n e s t o j e , ali i h n e t r e b a s h v a t i t i z l o n a ­
m j e r n i m a n a p o s e k a d j e riječ o z a g r e b a č k o m n a d b i s k u p u Alojziju
S t e p i n c u . Ili, n e m a n i t i riječi o s u d j e l o v a n j u H r v a t a u antifa­
šističkoj borbi. U pripremi h r v a t s k o g izdanja u r e d n i š t v o se n a š l o
p r e d d i l e m o m valja l i u p o z o r i t i a u t o r a n a o č i t e p o g r e š k e i z a ­
moliti ga da ispravi originalni t e k s t — s č i m bi se on m o ž d a u
n e k i m s l u č a j e v i m a i s l o ž i o , j e r g a v o d i o b j e k t i v n i j e m p r i k a z u — ili
u n i j e t i p o s e b n e p r i m j e d b e u r e d n i k a d a b i s e o b j e k t i v i z i r a o origi­
n a l n i t e k s t . O d l u č i l i s m o s e z a o v o d r u g o , j e r i s p r a v c i m a izvor­
n o g teksta čitatelj bi i z g u b i o u p r a v o o n u informaciju, onaj od­
g o v o r n a koji j e č e k a o t i j e k o m c i j e l o g a r a t a : » K a k o t o d a n e v i d e
d a s m o u p r a v u ? « O v a k o s u r a z m i š l j a h i o n i koji s u n a m bili
skloni, o v a k o se p r o v o d i l a e u r o p s k a , a kasnije i svjetska politika.

I o v o s u r a z l o z i koji g o v o r e z a š t o n a m n a š i o s v j e d o č e n i prijatelji
n i s u p o n e k a d m o g l i p o m o ć i — o s t a l i s u i m a l i » a r g u m e n t e « . Jer,
i z o v e knjige čitatelj m o ž e n e d v o j b e n o zaključiti d a j e d o pre­
k r e t n i c e u politici svjetskih v e l e s i l a p r e m a H r v a t s k o j d o š l o k o ­
načnim spoznajama o velikim srpskim zločinima, o etničkom
čišćenju, p o g l a v i t o u B o s n i i H e r c e g o v i n i , a ne prihvaćanjem
stvarnih o d n o s a Hrvata i Srba, p o s e b i c e u D r u g o m svjetskom
ratu, a t i m e i u z r o k a r a s p a d a b i v š e J u g o s l a v i j e .
D a n a s , p o č e t k o m 1997. g o d i n e više ne postoji ni jedna
ozbiljnija z e m l j a ili svjetska o r g a n i z a c i j a k o j a s u m n j a u t o d a j e
velikosrpska politika izazvala krvoproliće na području bivše Ju-

8 9
Ovu knjigu posvećujem
četirima ženama u mom životu:
mojoj majci Rosi Belisle Melady,
mojoj supruzi Margareti Badum Melady,
te mojim kćerima Christini Melady Morin
i Monici Melady Micklos.

Z A H V A L A
A u t o r ž e l i izraziti svoju z a h v a l n o s t L y n e a n d B r a d e l y F o u n d a t i o n ,
P u e b l o I n s t i t u t e i F r e e d o m H o u s e za njihovu p o t p o r u u pripre­
m a m a z a o v o djelo.
A u t o r a s u t a k o đ e r z a d u ž i l a n j e g o v a dva p r e t h o d n i k a , v e l e p o s l a n i c i
W i l l i a m A. W i i s o n i F r a n k S h a k e s p e a r e , p r u ž a n j e m informacija o
d o g a đ a j i m a koji s u s e zbili z a vrijeme njihova v e l e p o s l a n i č k o g m a n ­
data pri S v e t o j S t o l i c i .
Predgovor
Z adnjeg n a š e g nedjeljnog p o p o d n e v a u R i m u Margaret i ja
otišli s m o u oproštajni posjet bazilici S v e t o g Petra u Vati­
kanu. U i s k o p u p o d veličanstvenim glavnim oltarom kleknuli
s m o n a g r o b S v e t o g P e t r a i m o l i l i s e B o g u d a n a s t a v i nadahnji­
v a t i p a p u I v a n a P a v l a II. u n j e g o v o j b o r b i za ljudska prava i
s l o b o d u vjeroispovijesti. O d l a z e ć i i z k r i p t e , z a u s t a v i l i s m o s e
i s p r e d M i c h e l a n g e l o v e P i e t a z a d i v l j e n i k a o i uvijek p r i z o r o m
ljepote t o g remek-djela.
K a k o n a s j e s l u ž b e n o v o z i l o č e k a l o i z a stražnje s t r a n e B a z i ­
l i k e , p r o š l i s m o p o r e d dva š v i c a r s k a s t r a ž a r a . Salutirali s u m i k a o
a m e r i č k o m v e l e p o s l a n i k u p o posljednji p u t . N a š e j e v o z i l o p r o ­
d u ž i l o p r e k o T i b r a p r e m a i s t o k u i f o n t a n i T r e v i . Pridružili s m o
se nasmijanim, v e s e l i m Rimljanima i turistima. B i l o je vrijeme
r i m s k o g z a l a s k a sunca. O b o j e s m o bacili n o v č i ć e u fontanu, pro-
š a p t a v š i s v a k o s v o j u želju — d a s e j e d n o g a d a n a v r a t i m o u R i m .
Sljedeći dan, ponedjeljak, p r o t e k a o je brzo uz oproštajne
p o z i v e . D o š l a j e k o n a č n o i v e č e r , 1 . o ž u j k a 1 9 9 3 . o k o 1 9 . 3 0 sati.
M a r g a r e t i j a b i h s m o n a r i m s k o j ž e l j e z n i č k o j postaji T e r m i n i .
T u s m o bili č e s t o t i j e k o m č e t i r i g o d i n e p r o v e d e n e u R i m u , d o ­
l a z e ć i i o d l a z e ć i , ali ovaj p u t b i o j e t o n a š zadnji p o s j e t z a d u ž e
v r i j e m e . N a p u š t a h s m o R i m p o z a v r š e t k u m o j e g m a n d a t a u svoj­
s t v u a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . N a p o s t a j u s u
n a s d o p r a t i l i m o j i najbliži s u r a d n i c i : C a m e r o n H u m e , D a m i a n
L e a d e r i T e d O s i u s . S n a m a su bila i moja dva vozača, U m b e r t o
i C l a u d i o , p o l i c i j s k a pratnja, te m o j a d v a tjelohranitelja, P i e t r o i
Franco.
Ćaskali s m o i u g o d n o se zadirkivali na p e r o n u o m n o g i m ne­
z a b o r a v n i m doživljajima u R i m u . O d j e d n o m s m o p o s t a l i svjesni
13
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
da m o r a m o reći z b o g o m . B i l o je t e š k o zadržati suze, jer s m o
voljeli R i m , i svi s u t o z n a l i . K o n a č n o , C a m e r o n j e r e k a o v e d r o :
» V i d j e t ć e m o s e « , d o k s m o M a r g a r e t i ja, u z P i e t r a i F r a n c a ,
ulazili u n o ć n i v l a k z a M u n c h e n . O t i š l i s m o u svoj odjeljak,
pozvavši Pietra i F r a n c a da n a m se pridruže na piću. Još s m o
m a l o pričali o n e k i m z a n i m l j i v i m s t v a r i m a k o j e s m o radili u
R i m u , zagrlili se i pozdravili. O b a su n a s tjelohranitelja zapra­
v o ispratili s v e d o t a l i j a n s k o - š v i c a r s k e g r a n i c e . D o k j e v l a k n a ­
p u š t a o p o s t a j u , n a s t a v i l i s m o s e smiješiti, m a š u ć i . S u z e s u n a v r l e
kasnije.
M o j e o b n a š a n j e d u ž n o s t i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e ­
toj S t o l i c i o d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 3 . g o d i n e b i l o j e z a m e n e i z n i m n o
i s k u s t v o . Cilj j e m o j e k n j i g e p o d i j e l i t i o v e doživljaje s j a v n o š ć u ,
z a t o š t o vjerujem d a ć e Sjedinjene A m e r i č k e D r ž a v e , k a o j e d i n a
svjetska v e l e s i l a , i S v e t a S t o l i c a , k a o j e d i n i m o r a l n o - p o l i t i č k i
a u t o r i t e t svjetskih r a z m j e r a , p r e u z e t i z n a č a j n u u l o g u u b u d u ć ­
n o s t i . N j i h o v a ć e d j e l o v a n j a u t j e c a t i n a ž i v o t e ljudi u s v i m dije­
lovima kugle zemaljske.
U prosincu 1988. g o d i n e , k a d a mi je novoizabrani predsjed­
n i k B u s h p r i o p ć i o k a k o ž e l i d a p r i s t u p i m n j e g o v o j vladi, r e k a o
s a m s u p r u z i d a j e d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i j e d i n o
m j e s t o koje ž e l i m primiti. Kasnije s a m t o s p o m e n u o n e k i m
ključnim č l a n o v i m a prijelaznog tima, te j e d n o m b l i ž e m surad­
niku G e o r g e a B u s h a . U p o z o r i l i su me da n e m a velikih izgleda
da dobijem to imenovanje. Jedan mi je Predsjednikov suradnik
r e k a o d a p o s t o j i n e k o l i k o v e l i k i h d o n a t o r a koji ć e u ć i u r a z m a ­
tranje, o d kojih j e s v a k i d a r o v a o n a j m a n j e 1 0 0 . 0 0 0 d o l a r a z a
k a m p a n j u » B u s h z a p r e d s j e d n i k a « ili z a n a m j e n s k e f o n d o v e R e ­
p u b l i k a n s k e s t r a n k e . M o j i financijski d o p r i n o s i , n a s u p r o t t o m e ,
s a s t o j a l i s u s e o d m a l i h darivanja b i v š i m s t u d e n t i m a s v e u č i l i š t a
g d j e s a m b i o r a v n a t e l j . A i ti bivši s t u d e n t i bili su d e m o k r a t i !
K a d a m i j e u siječnju 1 9 8 9 . g o d i n e r e č e n o d a j e P r e d s j e d n i k
s p r e m a n u z e t i me u obzir k a o kandidata, obavijestili su me i o
t o m e d a m u m o r a m n a p i s a t i p i s m o , u k o j e m t r e b a m izraziti š t o
14
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
b i h ž e l i o raditi u n j e g o v o j vladi. K a k o s a m m i s l i o d a ć e biti t e š k o
d o b i t i m j e s t o v e l e p o s l a n i k a u V a t i k a n u , z b o g v e l i k o g broja na­
tjecatelja z a t u d u ž n o s t , u p i s m u s a m P r e d s j e d n i k u n a z n a č i o d a
b i h ž e l i o p r e u z e t i d u ž n o s t p o m o ć n i k a d r ž a v n o g tajnika u S t a t e
D e p a r t m e n t u . D o k s a m p i s a o t o p i s m o , u blizini j e bila m o j a
s u p r u g a , p a s a m joj g a p o k a z a o . K a z a l a m i j e p r i l i č n o o d l u č n o :
» T o m , p o d e r i o v o p i s m o i reci P r e d s j e d n i k u o n o š t o z a i s t a ž e l i š
raditi.« T a d a s a m p r i p r e m i o d r u g o p i s m o , u k o j e m s a m n a z n a č i o
d a ž e l i m o b n a š a t i d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
D v a d a n a kasnije, P r e d s j e d n i k m e j e n a z v a o i p o n u d i o m i t o
mjesto. O d m a h s a m odgovorio: »Bila bi mi čast!« T a d a s a m
p r e d o s j e t i o d a ć e d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i u
o v o m r a z d o b l j u povijesti biti v a ž n a z a a m e r i č k e i n t e r e s e . Z n a ­
čenje događaja kojima s a m bio svjedokom tijekom moje vele-
poslaničke dužnosti uvelike će, međutim, nadmašiti moja o č e ­
kivanja. U v i j e k ć u o s t a t i z a h v a l a n svojoj s u p r u z i š t o m e j e p o ­
t a k l a d a P r e d s j e d n i k u i z r a z i m š t o ž e l i m raditi, a P r e d s j e d n i k u ć u
biti z a h v a l a n š t o m i j e d a o o v u priliku d a s l u ž i m svojoj zemlji.
S u s r e o s a m P a p u 1979. g o d i n e p r i g o d o m njegova posjeta
N e w Y o r k u . I a k o j e t o b i l o k u r t o a z n o predstavljanje, v e ć s a m
t a d a p r e d o s j e ć a o d a ć e o n biti s u d b o n o s n i čovjek. R o đ e n u rad­
n i č k o j obitelji u p r e d g r a đ i m a K r a k o w a , u j u ž n o j Poljskoj 1 9 2 0 .
godine, Karol Wojtyla proživio je vrijeme nacističke i komu­
n i s t i č k e tiranije. O t v o r e n z a g o v o r n i k t r a d i c i o n a l n i h v r e d n o t a ,
o n j e p o s v e m u i čovjek m o d e r n o g svijeta, koji z n a k a k o p r e d ­
voditi i nadahnjivati.
I z a b r a n j e z a p a p u 16. l i s t o p a d a 1 9 7 8 . g o d i n e , a j a s a m m u
t r e b a o p r e d a t i v j e r o d a j n i c e u j e d a n a e s t o j g o d i n i n j e g o v a pontifi-
k a t a k a o n a m j e s n i k a Kristova, p o g l a v a r a c i j e l e K a t o l i č k e crkve,
te poglavara države Vatikan. D o l a z i o s a m u R i m k a o američki
v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i - v l a d i K a t o l i č k e crkve. A P a p a je
bio poglavar Svete Stolice.
N e k o l i k o tjedana nakon m o g dolaska u Rim, u kolovozu
1 9 8 9 . g o d i n e , p o s t a l o j e j a s n o d a ć e s e u svijetu d o g o d i t i z n a -
15
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
č a j n e p r o m j e n e . J e d n a j e v e l e s i l a n e s t a j a l a , k o m u n i s t i č k a vla­
d a v i n a u i s t o č n o j E u r o p i j e z a v r š a v a l a , a m n o g i d u g o tinjajući
s u k o b i u Africi, S r e d i š n j o j A m e r i c i i S r e d n j e m i s t o k u razrje­
šavali s u se. N o n a područjima o s l o b o đ e n i m a sovjetske domi­
n a c i j e razvijali s u s e d r u g i p r o b l e m i . N a n e k i n a č i n b i l o j e t o
i s t o d o b n o » n a j b o l j e vrijeme... n a j g o r e v r i j e m e « . P r e d s t a v l j a j u ć i
Sjedinjene A m e r i č k e Države u t o m kritičnom trenutku, ukazana
m i j e j e d i n s t v e n a prilika d a b u d e m i z r a v n i m s v j e d o k o m pribli­
ž a v a n j a i p a r a l e l i z m a i n t e r e s a koji č e s t o p o s t o j e i z m e đ u S v e t e
Stolice i Sjedinjenih A m e r i č k i h D r ž a v a g l e d e ključnih izazova u
svijetu t i j e k o m o v o g r a z d o b l j a .
N e s a m o g e o p o l i t i č k a problematika, n e g o i ozbiljne, š i r o m
svijeta r a s p r o s t r a n j e n e t e š k o ć e g l e d e z d r a v s t v a , g o s p o d a r s t v a i
s o c i j a l n e skrbi, o d v e l i k o g s u i n t e r e s a i S v e t o j S t o l i c i i S j e d i ­
njenim A m e r i č k i m D r ž a v a m a . Primjerice, t i j e k o m m o j e g služ­
b o v a n j a u a m e r i č k o m v e l e p o s l a n s t v u , p a p a I v a n P a v a o II. i z d a o
je encikliku »Centesimus A n n u s « o svjetskom g o s p o d a r s k o m
p o r e t k u . I d u ć i s t o p a m a svojih p r e t h o d n i k a , I v a n P a v a o II. p r e d ­
stavio je širok prikaz načela kojima se treba rukovoditi u g o s p o ­
darskom poretku u t e m e l j e n o m na socijalnoj pravdi za sve.
B i t i o p u n o m o ć e n k a o v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i n a kraju
d v a d e s e t o g s t o l j e ć a i s k u s t v o j e s l i č n o u l o z i v e l e p o s l a n i k a u dru­
g i m d r ž a v a m a u d e v e t n a e s t o m stoljeću, k a d a j e ovaj p o s a o b i o m a ­
nje s l o ž e n . M o j i h 1 3 9 k o l e g a z a v r i j e m e m o g a t a m o š n j e g m a n ­
d a t a p r e d s t a v l j a l i s u svoje d r ž a v n e p o g l a v a r e i v l a d e . B a v i l i s m o
s e g o t o v o isključivo d i p l o m a t s k i m i p o l i t i č k i m p r e d m e t i m a , a
i m a l i s m o i m a l e n broj s u r a d n i k a , koji s u n a s s a v j e t o v a h k a k o
b i s m o izvještavali i utjecali n a p o l i t i k u S v e t e S t o l i c e . Z a r a z l i k u
od veleposlanstava u drugim zemljama, n i s m o imali osoblje po­
s v e ć e n o vojnim pitanjima, v i z a m a , g o s p o d a r s k i m , t r g o v i n s k i m i
p o r e z n i m p i t a n j i m a , t e p r o b l e m u d r o g a i o b a v j e š t a j n i m djelat­
n o s t i m a . V e l e p o s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i k l a s i č n a s u d i p l o m a t ­
ska predstavništva, jer se b a v e isključivo p o l i t i č k i m djelovanjima
i z m e đ u dviju vlada. D u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h
16
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D r ž a v a j e predstavljanje v l a d e s v o j e z e m l j e u p i t a n j i m a o d di­
p l o m a t s k o g i političkog interesa za američku vladu.
P a p a , k a o K r i s t o v N a m j e s n i k , vjerski učitelj i t u m a č K a t o ­
l i č k e crkve, n e s p a d a u d j e l o k r u g p o s l o v a a m e r i č k o g v e l e p o ­
s l a n i k a . P o s l o v i k a o š t o s u i m e n o v a n j e b i s k u p a , z a r e đ i v a n j e sve­
ć e n i k a , vjerski n a u k , strategija p r o t i v p o b a č a j a ili z a r e đ i v a n j e
ž e n a k a o svećenika, nisu p r e d m e t i o kojima bi američki vele­
p o s l a n i k raspravljao s a S v e t o m S t o l i c o m . U t o m s m i s l u a m e ­
r i č k o j e v e l e p o s l a n s t v o r a z l i č i t o o d d r u g i h v e l e p o s l a n s t a v a . Sva­
k o v e l e p o s l a n s t v o ravna s e p r e m a z a k o n i m a i o b i č a j i m a svoje
z e m l j e . M i s m o bili a m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o , u k o j e m u postoji
s t r o g a o d v o j e n o s t C r k v e i države. Primjerice, d o k s u n e k i o d m o ­
jih k o l e g a m o g l i biti n a z o č n i n a s a s t a n c i m a koje s u upriličavali
kongregacijski s v e ć e n i c i ih biskupi, a m o g l i su sudjelovati i u sa­
m i m vjerskim o b r e d i m a , a m e r i č k o s e v e l e p o s l a n s t v o u s r e d o t o č i l o
na D r ž a v n o tajništvo, prateći isključivo n j e g o v e d i p l o m a t s k e dje­
latnosti, te na u r e d e koji se b a v e razvojem, izbjeglicama i zdrav­
s t v e n i m t e m a m a . U svojstvu a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pribivao s a m
s v i m s l u ž b e n i m c e r e m o n i j a m a k o j e b i s a z i v a o Sveti O t a c . M n o g e
od njih bile su s v e č a n o s t i , t i j e k o m kojih je m i s a bila središnji čin. U
t e h n i č k o m smislu, m e đ u t i m , t o s u b i l e d r ž a v n e c e r e m o n i j e , kojima
su pribivah i k o l e g e koji nisu bili katolici, a n e k i nisu bili ni kršćani.
Z a m e n e o s o b n o , o v e s u p r i g o d e i m a l e i vjersko obilježje. K a d a
m i j e predsjednik B u s h p r e d l o ž i o d a b u d e m v e l e p o s l a n i k 1989.
g o d i n e , vrlo s a m p o m n o p r o u č i o p o z a d i n u osnivanja a m e r i č k o g
v e l e p o s l a n s t v a pri Svetoj Stolici. Z n a o s a m d a j e 1 9 8 4 . g o d i n e
p o s t o j a l o z n a t n o protivljenje od s t r a n e različitih grupa u Sjedi­
n j e n i m A m e r i č k i m D r ž a v a m a , uključujući i n e k o l i k o r i m o k a ­
t o l i č k i h v o d e ć i h ljudi i o r g a n i z a c i j a . G l e d e k a t o l i č k i h s k u p i n a ,
b i l o j e j a s n o d a s e o n e b o j e d a ć e s e v e l e p o s l a n i k uključiti u
p o s t u p a k i m e n o v a n j a b i s k u p a ili u d r u g e p r e d m e t e v e z a n e u z
k l e r ili vjerski n a u k . Z n a o s a m d a j e i z n i m n o v a ž n o n e s a m o d a
s e n e u k l j u č u j e m o , n e g o č a k d a n e p r u ž a m o n i privid t o g a d a s m o
u k l j u č e n i . D a b i h t o o s i g u r a o , č i n i o s a m r a z n e s t v a r i . Primjerice,
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
k a o što je to u m n o g i h zajednica, k a t o l i č k o je c r k v e n o v o d s t v o
b i l o p o d i j e l j e n o g l e d e različitih pitanja. N e k i s u bili r a z v r s t a n i
k a o »tradicionalni«, neki k a o »liberalni«, d o k su neki pak imali
raznolikija g l e d i š t a . P o s t o j a l e s u r a z n o l i k e c r k v e n e » p o l i t i k e « .
P o s t a v i o s a m vrlo strogo pravilo, da se n i t k o u v e l e p o s l a n s t v u ne
b a v i c r k v e n i m s t v a r i m a , z a t o š t o t o nije b i l a u l o g a p r i m j e r e n a
veleposlanstvu Sjedinjenih A m e r i č k i h D r ž a v a .
T o s e t a k o đ e r t i c a l o i d r u g i h vjerskih p o g l a v a r a . B i l o j e broj­
nih dostojanstvenika iz ž i d o v s k e z a j e d n i c e i iz različitih pro­
t e s t a n t s k i h crkava, koji s u p o s j e ć i v a l i v e l e p o s l a n s t v o . D a o s a m
naputak suradnicima da su oni, u n a t o č t o m u što naziv »vele­
č a s n i « ili »rabi« ( v e l e u č e n i ) m o ž d a n e z v u č i t a k o d o j m l j i v o k a o
k a r d i n a l , svi i p a k A m e r i k a n c i , i p r e m a s v i m a s e t r e b a l o o d n o s i t i
jednako. To je bilo veleposlanstvo vlade Sjedinjenih Američkih
Država, te je j e d n a k o služilo svim A m e r i k a n c i m a u smislu obav­
ljanja p o s l o v a s a S v e t o m S t o l i c o m .
S a m o s u m e j e d n o m p r i g o d o m tijekom g o t o v o četiri g o d i n e
m o g m a n d a t a k a o a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i
p o k u š a l i u v u ć i u s t r o g o c r k v e n e stvari, a i ta je p r i g o d a b i l a v r l o
bezazlena. Otprilike šest mjeseci n a k o n m o g dolaska, u m o m se
u r e d u p o j a v i o b r a č n i p a r koji j e u p r a v o t o g j u t r a s t i g a o n o ć n i m
l e t o m i z N e w Yorka. Rekli s u m i d a z a m e n e imaju o m o t n i c u
k o j a s a d r ž i povjerljive o b a v i j e s t i o p r o š l o s t i s v e ć e n i k a , z a k o g a
vjeruju d a j e k a n d i d a t z a i m e n o v a n j e n a p o l o ž a j b i s k u p a . O d ­
m a h s a m i h p r e k i n u o u o b j a š n j e n j i m a , n a s t o j e ć i biti k o l i k o j e
m o g u ć e ljubezan. R e k a o s a m i m d a m i j e vrlo ž a o š t o s u k r e n u h
n a t a k o d a l e k p u t d a m e p o s j e t e , n o j a taj m a t e r i j a l n i k a k o n e
m o g u primiti, a niti n a s t a v i t i r a z g o v o r . U k r a t k o s a m i h izvijestio
o u l o z i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , t e i h u p u t i o
da svaki takav p r e d m e t i informacije t r e b a predati c r k v e n i m
vlastima. Nikada od m e n e ni State D e p a r t m e n t , ni itko iz Bijele
k u ć e , p a n i v l a d i n d u ž n o s n i k , nije z a t r a ž i o d a p r e k o r a č i m o k v i r e
svojih d u ž n o s t i .
18
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N a š i su politički interesi obuhvaćali Vijetnam, Panamu, H a ­
iti, K i n u , bivši S o v j e t s k i S a v e z , g r a đ a n s k i rat u bivšoj Jugoslaviji,
Z a l j e v s k i rat, Izrael, S u d a n , S o m a l i j u , Liberiju, i s v a z n a č a j n a
zbivanja u svijetu v e z a n a uz vjerske s l o b o d e , ljudska prava, p o ­
litički p l u r a l i z a m i h u m a n i t a r n a pitanja.
K r a j e m š e z d e s e t i h i p o č e t k o m s e d a m d e s e t i h b i o s a m n a duž­
n o s t i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a u Burundiju, a z a t i m u U g a n d i .
D v a desetljeća razmaka između m o g a prvog i drugog veleposla-
n i č k o g m a n d a t a o b i l j e ž e n a s u t i m e d a j e z n a t n o p o r a s t a o utjecaj
brze komunikacije te da putovanja na velike razdaljine nisu više
bila t a k o d u g a , š t o j e s v a v e l e p o s l a n s t v a p r i b l i ž i l o W a s h i n g t o n u .
T o s a m v r l o j a s n o z a p a z i o n a primjeru M a n u e l a N o r i e g e i z P a ­
n a m e . Kada bi mi američka vlada poslala informacije da me
izvijesti o d o g a đ a n j i m a , u pravilu b i s e t o z b i v a l o n a k o n š t o s a m
t o v e ć v i d i o n a C N N - u . I k a d a b i stizali brzojavi, koji b i sa­
državali naputke, č e s t o b i t o bilo n a k o n š t o s a m v e ć b i o primio
naputke p u t e m izravnog telefonskog poziva iz State Depart-
menta.
U R i m u sada postoje dva američka veleposlanstva: ame­
r i č k o v e l e p o s l a n s t v o u R e p u b l i c i Italiji i a m e r i č k o v e l e p o s l a n ­
s t v o pri S v e t o j S t o l i c i . Tu je i a m e r i č k a misija pri Organizaciji
Ujedinjenih n a r o d a za prehranu i poljoprivredu. Za vrijeme m o ­
j e v e l e p o s l a n i č k e d u ž n o s t i pri S v e t o j S t o l i c i , g o s p o d i n P e t e r F .
S e c c h i a b i o je v e l e p o s l a n i k u Italiji. B i l a su d v a v e l e p o s l a n i k a u
R i m u , a n a š e su misije b i l e z a s e b n e i r a z l i č i t e . J e d n o s t a v n o re­
č e n o , v e l e p o s l a n i k S e c c h i a b i o j e v e l e p o s l a n i k u Italiji; j a pri
Svetoj Stolici. O b a diplomatska ureda nalazila su se u Rimu.
A m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o u Italiji o m o g u ć a v a l o j e r a z n e ad­
ministrativne usluge (primjerice dostavu obavijesti i opskrbu
u r e d s k i m m a t e r i j a l o m ) a m e r i č k o j a m b a s a d i pri S v e t o j S t o l i c i , a
osoblje se m o g l o susretati na društvenim okupljanjima u R i m u i
i z v a n njega. N o , n j i h o v e s u misije b i l e o d v o j e n e . O d n o s i m e đ u
d v a m a a m e r i č k i m veleposlanstvima u R i m u za vrijeme m o g
m a n d a t a bili s u v r l o dobri.
19
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

N a p i s a o s a m o v a j p r e g l e d z a n a j š i r e č i t a t e l j s t v o , j e r vjerujem
d a ć e z a m e đ u n a r o d n u j a v n u p o l i t i k u biti k o r i s n o d a s e najšire
I. poglavlje
č i t a t e l j s t v o u p u t i i u p o z n a s u l o g o m najvažnijih č i m b e n i k a u
svjetskim p o s l o v i m a . A Sjedinjene A m e r i č k e D r ž a v e i S v e t a S t o ­ P r i g o d a z a stvaranje pravednijeg
lica j e s u , n a r a z l i č i t e n a č i n e , g l a v n i č i m b e n i c i u s v j e t s k i m p o ­
slovima našega doba. svjetskog p o r e t k a

M oj prvi značajniji z a d a t a k , u koji je b i l a u k l j u č e n a i Bijela

k u ć a , b i o j e pribaviti P a p i n u p r o c j e n u o g o s p o d i n u G o r -
b a č o v u n a k o n n j i h o v a s u s r e t a 1 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . g o d i n e . Bijela
k u ć a i S t a t e D e p a r t m e n t z n a l i s u d a t o z a p r a v o nije b i o njihov
prvi d o d i r . O d n o s i s G o r b a č o v i m razvijali s u s e o d njihova p o ­
č e t k a 1 9 8 5 . P r e d s j e d n i k B u s h i d r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r n i s u
j o š i m a l i s t a v o G o r b a č o v u . Pri r a z m a t r a n j u g o r u ć i h p r o b l e m a ,
t e m e l j n o je pitanje pred Sjedinjenim A m e r i č k i m Državama,
Ujedinjenim narodima i svijetom bilo: m o ž e li se Gorbačovu
v j e r o v a t i ? P r e m a n a p u t c i m a k o j e s a m d o b i o , m o r a o s a m izvijes­
titi n e s a m o o d e t a l j i m a s u s r e t a , n e g o i pribaviti vrlo osjetljive
informacije o Papinoj prosudbi značaja Mihaila Gorbačova.
R i m je 1. p r o s i n c a 1 9 8 9 . b i o u p r e k r a s n o m sjaju — p r e p u n
t r a d i c i o n a l n o g r i m s k o g s u n c a — k a d a s u sovjetski p r e d s j e d n i k
G o r b a č o v i n j e g o v a s u p r u g a R a i s a stigli u v a t i k a n s k o unutrašnje
dvorište. G o r b a č o v a je, p r e m a običaju p r i g o d o m posjeta šefova
država, p o z d r a v i l a š v i c a r s k a s t r a ž a , t e j e n a k o n t o g a predstavljen
g o s p o d i u č e k a o n i c i p a p i n s k e p a l a č e . P a p a Ivan P a v a o II., u
upadljivo prijateljskom raspoloženju, p r i m i o je G o r b a č o v a u pri­
v a t n o j audijenciji, u svojoj knjižnici, d o k se m i n i s t a r vanjskih
poslova E d u a r d Ševardnadze i njegov tim sastao s kardinalom
A g o s t i n o m C a s a r o l i j e m , t a d a š n j i m d r ž a v n i m tajnikom V a t i ­
k a n a . P a p a s e z a l a g a o d a s e z a k o n s k i u r e d i » s l o b o d a savjesti«,
što je G o r b a č o v o b e ć a o podržati u tadašnjem Sovjetskom Sa­
v e z u . S l o b o d a vjeroispovijesti b i l a j e g l a v n a t e m a s a s t a n k a , a

20 21
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
stariji v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i k a s n i j e s u m i r e k l i d a j e G o r b a č o v
z r a č i o p o v j e r e n j e m d a ć e n a s t a v i t i p u t e m , koji j a m č i d a s l o b o d a
v j e r o i s p o v i j e s t i b u d e t e m e l j n i m p r a v o m z a s v a k o g a u Sovjet­
skom Savezu.
G o r b a č o v je tada izrazio želju za diplomatskim v e z a m a sa
S v e t o m S t o l i c o m , pozivajući P a p u u posjet S o v j e t s k o m Savezu.
P a p a I v a n P a v a o II. o d g o v o r i o j e d a s e t a k v a pitanja k a o š t o s u
posjet i diplomatske v e z e m o g u dogovoriti čim promjene u
S S S R - u b u d u uočljivije. P a p a s e č v r s t o z a u z e o z a n a s t a v a k p r o ­
m i c a n j a vjerskih s l o b o d a i ljudskih p r a v a .
P a p a I v a n P a v a o II. p o t i c a o j e G o r b a č o v a d a u l o ž i n a p o r e
k a k o b i s e s u k o b l j a v a n j e v e l e s i l a p r i v e l o kraju. Č e s t i t a o j e G o r ­
bačovu na promjenama koje su v e ć nastupile, te p o n u d i o pot­
p o r u zaštiti » p r a v a i o b v e z a p o j e d i n a c a i n a r o d a « .
S o v j e t s k o stajalište d o ž i v j e l o j e d r a m a t i č n e p r o m j e n e n a k o n
J o s i f a Staljina, j e d n o g o d G o r b a č o v l j e v i h p r e t h o d n i k a , koji j e
1944. g o d i n e , u p o v o d u uspostavljanja komunističkih diktatura u
i s t o č n o j E u r o p i , o d b a c i o strepnje p a p e Pija X I I . u z s a r k a s t i č n u
o p a s k u : » K o l i k o o n i m a divizija?« S a s t a n a k G o r b a č o v a s P a p o m
u Vatikanu 1989. g o d i n e predstavljao je izniman zaokret do­
gađaja n a k o n četrdeset i p e t g o d i n a . S a s t a n a k je održan na Gor-
b a č o v l j e v zahtjev. O n j e ž e l i o d a P a p a s h v a t i n j e g o v p l a n z a
promjene u tadašnjem S o v j e t s k o m S a v e z u , a naravno da je ž e l i o
i njegovu potporu.
Z a m e n e j e g l a v n o pitanje b i l o mišljenje P a p e i njegovih naj­
bližih suradnika, p o s e b i c e k a r d i n a l a Casarolija, o G o r b a č o v u . A g o -
stino Casaroli je te g o d i n e odlazio u mirovinu jer je bio navršio 75.
g o d i n a . N j e g o v a s e d u ž n o s t pri S v e t o j S t o l i c i t i j e k o m dvaju d e ­
setljeća sastojala u v o đ e n j u k o n t a k a t a s a z e m l j a m a i s t o č n e E u r o p e
i o n d a š n j i m S o v j e t s k i m S a v e z o m . N j e g o v i s u m u prvi, o p r e z n i k o n ­
takti s V a r š a v o m , B u d i m p e š t o m , P r a g o m , i M o s k v o m donijeli
z n a t n e kritike. N e k i s u govorili d a j e p r e v i š e s k l o n k o m p r o m i s i m a .
O n je, z a p r a v o , b i o t v o r a c p a p i n s k e s t r a t e g i j e u i s t o č n o j E u r o p i .
N a i z g l e d j e b i o o p r e z a n , ali j e z n a o k a d a t r e b a i s k o r i s t i t i priliku.
22
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
S a d a , n a kraju s v o j e karijere, d o ž i v i o j e d a s e n j e g o v e ideje
o b i s t i n e p o d v l a d a v i n o m p a p e I v a n a P a v l a II. U ranijim g o d i ­
n a m a , u n a t o č kritici koja je d o l a z i l a č a k i s najviših razina u
V a t i k a n u , o n j e n a s t a v l j a o svoju m e t o d u uspostavljanja k o n t a ­
kata »korak po korak« s v o đ a m a komunističkih režima. Njegovi
savjeti bili su p r e s u d n i u u s m j e r a v a n j u P a p i n e strategije p r e m a
Poljskoj, i o n d a š n j e m S o v j e t s k o m S a v e z u t i j e k o m razdoblja o d
1988. d o 1990.
K a r d i n a l a s a m s u s r e o prije n e g o š t o s a m b i o i m e n o v a n v e l e ­
p o s l a n i k o m . T i j e k o m prvih t j e d a n a n a k o n m o g d o l a s k a , p a č a k i
prije n e g o š t o s a m P a p i p r e d a o vjerodajnice, s njim s a m u s p o s t a ­
v i o p o s t o j a n e r a d n e o d n o s e . B i o j e s p r e m a n n a suradnju i susret­
ljiv pri r a z m j e n i informacija i raspravi strategije.
Kardinal Casaroli bio je u kontaktu s G o r b a č o v i m n e d u g o
n a k o n š t o j e o n d o š a o n a vlast, 1 9 8 5 . g o d i n e . N a s a s t a n k u koji j e
u s h j e d i o o d m a h z a t i m , G o r b a č o v j e r e k a o k a r d i n a l u Casaroliju,
d a j e n j e g o v a m a j k a b i l a đ a k o n i c a u R u s k o j p r a v o s l a v n o j crkvi.
N a d a l j e j e k a z a o da, k a d a b i p o s j e ć i v a o majku u njezinoj s k r o m ­
noj k o l i b i , o n a b i s a z i d a m i c a l a s l i k e M a r x a i Lenjina, otkri­
vajući t a k o dvije c r k v e n e i k o n e .
T i j e k o m četiri godine, od susreta iz 1985. g o d i n e pa do viđe­
nja u R i m u 1 9 8 9 . , o d n o s i i z m e đ u R i m a i M o s k v e postajali s u s v e
v i š e prijateljski, p u t e m p r e p i s k e i z m e đ u G o r b a č o v a i P a p e , t e
n a k o n Gorbačovljeve b o ž i č n e čestitke. N e k o l i k o g o d i n a održa­
vanja d o d i r a p r e t h o d i l o j e s a s t a n k u 1 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . N a j e d n o m
o d p r i p r e m n i h s a s t a n a k a , G o r b a č o v s e o s v r n u o n a d u h o v n i utje­
caj s v o j e m a j k e .
Z n a l i s m o da je V a t i k a n b i o zadovoljan promjenama koje je
u o č i o u M o s k v i . N o , j e l i t a p r o m j e n a bila a u t e n t i č n a ? J e l i
Gorbačovljeva sklonost promjenama iskrena? State D e p a r t m e n t
i B i j e l a k u ć a željeli s u d o b i t i P a p i n u o c j e n u prije n o š t o ć e s e
G o r b a č o v d v a d a n a kasnije s a s t a t i s p r e d s j e d n i k o m B u s h o m i
državnim tajnikom J a m e s o m B a k e r o m uz obalu Malte. N e -
23
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
k o l i k o s a t i n a k o n v a t i k a n s k o g s u s r e t a b i o s a m k a d a r izvijestiti
P r e d s j e d n i k a i D r ž a v n o g tajnika d a j e s a s t a n a k i z m e đ u P a p e i
s o v j e t s k o g č e l n i k a b i o v r l o u s p j e š a n , t e d a P a p a i n j e g o v i viši
s u r a d n i c i vjeruju d a j e G o r b a č o v č v r s t o p r i o n u o u z p r o m j e n e u
S S S R - u . Nadalje, bilo je jasno - P a p a je zaključio da se Gor­
b a č o v u m o ž e vjerovati. N e p o t r e b n o j e i r e ć i , o v a j e p r o c j e n a bila
korisna predsjedniku B u s h u na s a s t a n k u s G o r b a č o v i m a koji je
b i o o d r ž a n s a m o n e k o l i k o sati n a k o n š t o j e m o j e izvješće stig­
lo na M a l t u . Ovaj njihov sastanak, sličan s a s t a n k u G o r b a č o v a
s P a p o m , bio je od p r e s u d n o g z n a č e n j a za stvaranja k l i m e
povjerenja i z m e đ u sovjetskog i a m e r i č k o g v o đ e .
O b a su sastanka bila značajna u smislu P a p i n e i Predsjedni­
k o v e procjene njihovih politika p r e m a G o r b a č o v u , a u kritičnom
razdoblju p r o m j e n a koje su uslijedile p o č e t k o m d e v e d e s e t i h .
G o r b a č o v se n e k o l i k o g o d i n a n a k o n s v o g d o l a s k a na vlast u
1985. p r o m e t n u o u značajna g e o p o l i t i č k o g provoditelja brzih
promjena koje su se tada d o g a đ a l e u S o v j e t s k o m S a v e z u . A
p r e d v o d i o j e p r o m j e n e b e z i k a k v a z a p a ž e n o g nasilja.
T i j e k o m tih važnih prijelaznih g o d i n a , o d 1 9 8 9 . d o 1991.,
G o r b a č o v u s u vjerovali p a p a I v a n P a v a o I I . i p r e d s j e d n i k B u s h .
Kako je Gorbačovljeva vodeća uloga o k o n č a n a n e s t a n k o m
S S S R - a u z a d n j i m d a n i m a 1 9 9 1 . , n a s c e n u j e s t u p i o B o r i s Jeljcin.
N j e g o v o p r v o pojavljivanje u i n o z e m s t v u u v o d e ć o j u l o z i d o ­
godilo se 20. na 2 1 . prosinca 1991. godine, kada su ga pozvali
talijanski v l a d i n i d u ž n o s n i c i i P a p a . B o r i s J e l j c i n ž e l i o j e z a d o b i t i
P a p i n o povjerenje, k a o što j e t o bilo uspjelo G o r b a č o v u .
M o j e izvješće S t a t e D e p a r t m e n t u o J e l j c i n o v o m s a s t a n k u
g o v o r i l o j e d a j e B o r i s Jeljcin p r u ž i o s v a k u n a z n a k u d a j e o d a n
provođenju reformi š t o ih je bio z a p o č e o G o r b a č o v . Nije se
č i n i l o d a i m a p l a n , n o n j e g o v j e n a s t u p b i o u m i r u j u ć i . Z a vrije­
me Jeljcinovog posjeta, p o s e b a n predstavnik Sovjetskog Saveza,
v e l e p o s l a n i k Jurij K a r l o v , p o s t a o j e p r e d s t a v n i k o m R u s k e f e d e ­
racije. Z b o g G o r b a č o v l j e v a o d l a s k a s a s c e n e , o s j e t i o s a m s t a n o ­
v i t o žaljenje m e đ u vatikanskim d u ž n o s n i c i m a . O d n o s s G o r b a -
24
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
č o v i m razvijao s e t i j e k o m š e s t g o d i n a . N j e g a s u u p o z n a l i . Vje­
rovali s u m u .
Nova zajednica
B r z i J e l j c i n o v d o l a z a k d a vidi P a p u 2 1 . p r o s i n c a 1 9 9 1 . b i o j e
j o š j e d a n z n a k d a j e u k i n u t a v e l i k a z e m l j o p i s n a udaljenost. S a ­
m o prije p o l s t o l j e ć a , o c e a n i koji s u razdvajali k o n t i n e n t e uvje­
tovali s u d a putnici n a putu o d k o n t i n e n t a d o kontinenta pro­
vedu tjedne i mjesece. Oceani, planine, te velike zemljane mase
ostaju, n o m o d e r a n n a č i n p r i j e v o z a d r a s t i č n o j e s m a n j i o vrijeme
p o t r e b n o d a s e s j e d n o g ranije u d a l j e n o g m j e s t a s t i g n e n a d r u g o .
G o d i n a 2 0 0 0 . d o n i j e t ć e daljnje s m a n j e n j e v r e m e n a k o j e j e p o ­
t r e b n o d a s e s j e d n o g k o n t i n e n t a s t i g n e n a drugi. Pojavu b r z o g i
l a k o g p u t o v a n j a p r a t i r e l a t i v n o j e f t i n o obilježje. D a bih u k o l o ­
v o z u 1 9 8 9 . g o d i n e p r e d a o v j e r o d a j n i c e p a p i I v a n u P a v l u II. l e t i o
s a m d o R i m a d e v e t sati. D o p o č e t k a n o v o g s t o l j e ć a z a t o ć e
trebati o k o četiri sata.
N e s t a n a k v e l i k i h z e m l j o p i s n i h r a z d a l j i n a prati i f e n o m e n
b r z e k o m u n i k a c i j e . Ljudi u s v i m d i j e l o v i m a svijeta m o g u u i s t o m
času j e d n i s d r u g i m a stupiti u d o d i r p u t e m t e l e f o n a i telefaksa.
U veleposlanstvu s a m dobivao v a ž n e obavijesti p u t e m telefaksa
minutu nakon telefonskog poziva u kojem me se upozoravalo da
je poruka na putu.
R e v o l u c i o n a r n a p r o m j e n a u k o m u n i c i r a n j u izvršila je velik
utjecaj na svjetske p o s l o v e . U n a j v e ć e m broju slučajeva o d m a h
s m o obaviješteni o značajnu d o g a đ a j u koji se zbiva, te s m o t a k o u
prilici i djelovati. I predsjednik B u s h i P a p a z n a h su u roku od
nekoliko minuta za pokušaj državnog udara u Sovjetskom Savezu
u k o l o v o z u 1 9 9 1 . Taj d o g a đ a j , d a j e u s p i o , z a u s t a v i o b i prijelaz
n a d e m o k r a c i j u koji s e o d v i j a o u S o v j e t s k o m S a v e z u . N o , brzi
o d g o v o r i svjetskih v o đ a , p r i m j e r i c e p r e d s j e d n i k a B u s h a , p a p e
I v a n a P a v l a II., b r i t a n s k o g p r e m i j e r a J o h n a M a j o r a , p o m o g l i s u
u stvaranju m e đ u n a r o d n o g j a v n o g m n i j e n j a u p r i l o g M i h a i l u
25
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
G o r b a č o v u , nositelju promjena u tadašnjem S o v j e t s k o m Savezu.
G o r b a č o v , d o b i t n i k N o b e l o v e n a g r a d e z a mir, v o d i o j e tadašnji
Sovjetski Savez od 1985. do 1991. g o d i n e kroz niz g o l e m i h pro­
mjena koje su m o n o l i t n u diktaturu pretvorile u udrugu repub­
lika koje t e ž e liberalnoj demokraciji. A u ključnim g o d i n a m a
1 9 9 0 . i 1 9 9 1 . podržali su ga i predsjednik B u s h i p a p a Ivan Pa­
v a o II. J e d n o o d m o j i h g l a v n i h z a d u ž e n j a b i l o j e k o o r d i n i r a t i
r a z m j e n u i n f o r m a c i j a i strategija g l e d e o v e s i t u a c i j e i z m e đ u
W a s h i n g t o n a i S v e t e S t o l i c e . Činili s m o t o p u t e m t e l e f o n a , brzo­
java i telefaksa.
I m a obilje p r i m j e r a n o v o g v a ž n o g č i m b e n i k a b r z e , m u n j e ­
vite komunikacije u svjetskom g e o p o l i t i č k o m zbližavanju. M e ­
d i j s k o p r a ć e n j e g l a d i u S o m a l i j i , E t i o p i j i i S u d a n u s t a v i l o je tu
zbiljsku t r a g e d i j u p r e d i s t o d o b n u p o z o r n o s t svijeta. T e l e v i z i j s k i
prizor izgladnjela djeteta koje pruža ruku za n e k o l i k o zrna riže
vidjeli s u milijuni ljudi š i r o m svijeta. A p o s l j e d a k j e b i o pritje­
c a n j e h u m a n i t a r n e p o m o ć i , d a b i s e p o m o g l o t a m o š n j i m lju­
d i m a . U p r o š l o s t i se o t a k v i m p o j a v a m a g l a d i i z v j e š ć i v a l o slje­
d e ć i h mjeseci i g o d i n a u statističkim prikazima o t o m e š t o se
d o g o d i l o . O v a i z v j e š ć a b i l a s u t o č n a , ali i z a k a š n j e l a d a b i p o b u ­
d i l a d j e l o t v o r a n o d g o v o r n a ljudsku t r a g e d i j u . S u v r e m e n a t e l e v i ­
zija p r o m i j e n i l a j e s v e t o , p r e n o s e ć i t r a g e d i j u d o k s e o n a d o g a đ a .
Izazov 'Noriega'
D a n a 2 4 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . g o d i n e , u 2 1 , 1 7 sati, O p e r a t i v n i
centar S t a t e D e p a r t m e n t a nazvao me u rezidenciji u R i m u da bi
m e izvijestio k a k o j e g e n e r a l M a n u e l N o r i e g a , p a n a m s k i dikta­
t o r , u š a o u V a t i k a n s k u n u n c i j a t u r u u P a n a m a Cityju. O d m a h
s a m o t i š a o d o ureda, čekajući naputke.
O b l a č i o s a m se da bih se s p r e m i o za p o l n o ć k u u bazihci
S v e t o g P e t r a . K a k o s a m t r e b a o sjediti s d i p l o m a t i m a , b i o s a m
o b u č e n u s v e č a n o odijelo. N e znajući š t o ć e s e dogoditi, o s t a o
s a m u s v e č a n o m odijelu te p o h i t a o u ured, stigavši o k o 21,40
26
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
sati. D o k s a m č e k a o p o z i v i z W a s h i n g t o n a , i s t o d o b n o s a m p r a t i o
d r a m u v e z a n u u z N o r i e g u n a C N N - u . N a p u t c i s u k o n a č n o stigli
p r e k o t e l e f o n a . K a s n i j e s a m p r i m i o povjerljivu b r z o j a v n u o b a v i ­
j e s t o t o m e š t o m i j e činiti, n o najveći d i o obavijesti o s a m o m
d o g a đ a j u i s t o g m i j e t r e n u t k a p r e n e s e n p u t e m televizije. V i d i o
s a m t o , k a o š t o j e v i d i o i cijeli svijet.
N a p u t c i s u bili jasni: v l a d a S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h D r ž a v a
nije ž e l j e l a d a S v e t a S t o l i c a o d o b r i N o r i e g i azil u nuncijaturi.
P o s t o j a l a j e v e l i k a o p a s n o s t d a ć e o n p o s t a t i s i m b o l ljevičarskih
struja i a n t i a m e r i č k i h s k u p i n a d i l j e m svijeta. N a p o r d a s e N o ­
riega uhvati predsjedniku B u s h u b i o je vrlo važan. U njegovoj
kampanji za b o r b u protiv d r o g e bila je to njegova prva m e ­
đ u n a r o d n a operacija.
N a l o ž e n o m i j e d a iste v e č e r i p o r a z g o v a r a m s k a r d i n a l o m
Casarolijem, što je značilo o d m a h nakon polnoćke. R e č e n o mi
je da mu pristupim službeno u i m e vlade Sjedinjenih A m e r i č k i h
D r ž a v a . O d b i o s a m t o učiniti, j e r s a m d r ž a o d a j e n e p r i k l a d n o
zahtijevati službeni sastanak u to vrijeme. O d l u č i o s a m zatražiti
r a z g o v o r u o s o b n o i m e . P o l n o ć k a j e t r e b a l a završiti o k o 2 s a t a
ujutro. K a d a s a m s t i g a o n a p o l n o ć k u , p o s l a o s a m k a r d i n a l u C a -
saroliju k r a t k u p o r u k u d a b i h ž e l i o n e s l u ž b e n o i u o s o b n o i m e
p o r a z g o v o r i t i s njim n a k o n m i s e , b u d e l i i m a o t r e n u t a k vre­
m e n a . P o l n o ć k a na Badnjak bila mi je važna. N i k a d a n i s a m
p r o p u s t i o p o l n o ć k u . P o k u š a o s a m s e u s r e d o t o č i t i n a liturgiju, n o
m i s l i s u m i v r l u d a l e . Z n a o s a m o d k a k v e j e v a ž n o s t i ovaj p r e d ­
m e t za predsjednika Busha. Bilo je teško usredotočiti se na
m i s u . V r a ć a j u ć i s e u d i p l o m a t s k i odjeljak n a k o n p r i m i t k a S v e t e
p r i č e s t i , d v a s u m e v e l e p o s l a n i k a z a u s t a v i l a d a m e upitaju o
najnovijim vijestima u vezi s N o r i e g o m .
K a r d i n a l C a s a r o l i p r i š a o m i j e n a k o n m i s e , s t i s n u o m i ruku,
i r e k a o da je u p o z n a t s činjenicom da je N o r i e g a p u š t e n u nunci­
j a t u r u u P a n a m i . I o n j e t o v i d i o n a televiziji. U k r a t k o s a m
kardinalu izložio naše gledište da je N o r i e g a zločinac, i da mu se
n e s m i j e p r u ž i t i azil. R e k a o s a m k a r d i n a l u C a s a r o l i j u d a ć u biti
27
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
u dodiru s njim u s v e z i sa s a s t a n k o m z a k a z a n i m za 2 7 . p r o s i n c a .
Znao sam da je 26. prosinca tradicionalan blagdan za dužnos­
n i k e V a t i k a n a , t e n i s a m ž e l i o n a r u š i t i t u tradiciju.
Napuštajući baziliku S v e t o g Petra, prišlo mi je n e k o l i k o no­
vinara t r a ž e ć i izjavu. U g l a v n o m s a m i h u s p i o izbjeći n a n e k o
vrijeme.
D o B o ž i ć a j e p o s t a l o r a z v i d n o d a N o r i e g a n e m a m n o g o pri­
jatelja u svijetu. Z a p r i m a o s a m p o z i v e i u r e z i d e n c i j i i u v e l e ­
poslanstvu, o d ljudi koji s u ž e l j e l i z n a t i z a š t o V a t i k a n p r u ž a
utočište o v o m m e đ u n a r o d n o m z l o č i n c u . D a n a 27. prosinca
susreo sam se s n a d b i s k u p o m A n g e l o m S o d a n o m , zamjeni­
k o m tajnika z a o d n o s e s d r ž a v a m a , koji j e t a d a , u s t v a r i , o b ­
našao dužnost ministra vanjskih p o s l o v a u Vatikanu. Oba­
vijestio s a m n a d b i s k u p a S o d a n a d a j e n a š s t a v p r o t i v N o r i e g e
utemeljen na činjenici, da je on m e đ u n a r o d n i z l o č i n a c p o ­
vezan s drogom. Naglasio s a m da su ga federalni sudovi S A D
o s u d i l i prije m n o g o m j e s e c i . K a s n i j e s e p o k a z a l o d a j e t o b i o
važan događaj.
U idućim razgovorima s n a d b i s k u p o m S o d a n o m i kardina­
l o m Casarolijem, n a s l u t i o s a m d a o n i p o š t u j u o s n o v n u n e p r i s t r a ­
nost američkog s u d s k o g sustava. S t o g a s a m z a m o l i o W a s h i n g t o n
d a m i pošalju p o t p u n u kopiju o p t u ž n i c e . S t i g l a j e t e l e f a k s o m , p a
sam je o d m a h u r u č i o d u ž n o s n i c i m a u V a t i k a n u . U v a t i k a n s k i m
sam se krugovima čvrsto z a l a g a o za kampanju Sjedinjenih Drža­
v a protiv t r g o v a c a d r o g o m . P r e t h o d n o s m o i m a h k o n t a k t e s va­
tikanskim s l u ž b e n i c i m a g l e d e r a s t u ć e o p a s n o s t i o d d r o g e , a z n a l i
s m o da se slažu s n a m a u ocjeni ozbiljnosti p r o b l e m a droge.
N a k o n m o g s a s t a n k a s P a p o m 3 . l i s t o p a d a 1 9 8 9 . , P a p a j e re­
k a o : » O p a s n a prijetnja ljudskoj s l o b o d i k o j u p r e d s t a v l j a i l e g a l n o
trgovanje n a r k o t i c i m a s a m o j e j e d a n p r i m j e r ( z a j e d n i č k o g p r o ­
b l e m a ) . P r o k l e t s t v o o v i s n o s t i o d r o g i , k o j e s e n a d v i l o k a o crni
oblak nad č i t a v i m n a c i j a m a , s i g u r n o j e j e d n a o d najozbiljnijih
prijetnji s l o b o d i u n a š e v r i j e m e . «
28
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Z a j e d n o s J a m e s o m C r e a g a n o m , z a m j e n i k o m š e f a Misije,
n a s t a v i o s a m d o k a z i v a t i n a š u tvrdnju d a j e N o r i e g a z a p r a v o
m e đ u n a r o d n i z l o č i n a c . N a š i izvori u V a t i k a n u rekli s u n a m d a s u
o p t u ž b e z a n a r k o - k r i m i n a l , t e N o r i e g i n a l o š a reputacija g l e d e
ljudskih prava, p r i d o n i j e l i s t v a r a n j u a t m o s f e r e b l i s k e g l e d i š t i m a
Sjedinjenih Država. Američki crkveni čelnici upoznali su me s
g l a s i n a m a d a v o d s t v o K a t o l i č k e c r k v e u P a n a m i i m a vrlo l o š e
mišljenje o N o r i e g i , z b o g n j e g o v a d u g o g d i k t a t o r s k o g vladanja
z a v r i j e m e k o j e g a j e p o k a z i v a o p r e z i r p r e m a ljudskim pravima.
Vjerujući d a ć e v a t i k a n s k a o d l u k a biti u n a š u korist, ipak
sam upozoravao State D e p a r t m e n t da ne očekuje od Svete Sto­
lice pozitivan o d g o v o r na a m e r i č k i zahtjev za n e k o l i k o dana.
U p o z o r i o s a m da se ne bi smjelo očekivati da Sveta Stolica
pruža dojam d a j e p o d l o ž n a pritisku S A D . U r e d predsjednika
B u s h a , d r ž a v n i tajnik B a k e r i p o d t a j n i k R o b e r t K i m m i t , razu­
mjeli s u m o j u p r o c j e n u , n o n a z v a l o m e n e k o l i k o n i ž i h s l u ž b e n i k a
koji su se žalili da V a t i k a n p r e d u g o o t e ž e . U m e đ u v r e m e n u , u
nuncijaturi u P a n a m a Cityju, g e n e r a l N o r i e g a nije se p o n a š a o k a o
z a h v a l a n g o s t . Primili s m o p r i l i č n o izravna izvješća da je hladan i
neljubazan p r e m a n a d b i s k u p u L a b o i , nunciju koji g a j e prihvatio
2 4 . p r o s i n c a . N o r i e g a j e b i o p o z n a t p o svojoj ž e s t o k o j odbojnosti
p r e m a vjeri, a g o d i n a m a prije n e g o se o v o d o g o d i l o držali su ga i
najvećim neprijateljem K a t o l i č k e crkve u Srednjoj A m e r i c i .
P o d r o b n o s a m p r e d s t a v i o a m e r i č k o stajalište n a d b i s k u p u
S o d a n u , de facto m i n i s t r u v a n j s k i h p o s l o v a , 2 7 . p r o s i n c a . Slje­
d e ć e g d a n a , 2 8 . p r o s i n c a , z a m o l j e n s a m z a s a s t a n a k s kardi­
n a l o m Casarolijem. Pridružio mi se i Jim Creagan, zamjenik
š e f a M i s i j e . Izvijestili s m o W a s h i n g t o n d a s m o uvjereni u t o d a
p a n a m s k o m d i k t a t o r u n e ć e biti p r u ž e n n i k a k a v trajni azil.
N u n c i j j e N o r i e g i p o n u d i o tri m o g u ć n o s t i . M o g a o j e ostati,
n o nije b i l o j a m s t v a d a ć e s e n u n c i j z a d r ž a t i u toj rezidenciji.
A k o s e n u n c i j a t u r a iseli, N o r i e g a v i š e n e ć e i m a t i z a š t i t u papin­
ske zastave. D r u g a je m o g u ć n o s t bila da se preda panamskom
p u č a n s t v u , a t r e ć a j e b i l a d a s e p r e d a v l a s t i m a Sjedinjenih D r ž a -
29
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
va. O d m a h j e b i l o j a s n o d a n e ć e riskirati i p r e d a t i s e s v o m
n a r o d u , t a k o d a j e 2 . siječnja i z v i j e s t i o n u n c i j a d a j e s p r e m a n
predati se a m e r i č k i m vlastima p o d sljedećim uvjetima: zatražio
je da mu se d o n e s e čista o d o r a k a k o bi se m o g a o predati u
doličnoj odjeći, te da se ne fotografira n j e g o v a predaja. T a k o đ e r
j e z a t r a ž i o d a s e o s i g u r a s i g u r a n p r o l a z n j e g o v o j ž e n i , djeci i
ljubavnici d a o d u n a K u b u .
N a d b i s k u p L a b o a bio je u k o n t a k t u s a m e r i č k i m vlastima, te
j e t a k o b i o k a d a r o v o o s i g u r a t i . D a n a 3 . siječnja 1 9 9 0 . M a n u e l
N o r i e g a p r e d a o s e v l a s t i m a S A D . Z a p r a v o , t o s a m najprije v i d i o
n a televiziji. S a m o t r i d e s e t m i n u t a k a s n i j e , v l a d a S j e d i n j e n i h
A m e r i č k i h D r ž a v a s l u ž b e n o m e j e izvijestila d a s e N o r i e g a pre­
dao.
P o r e d č i n j e n i c e d a j e N o r i e g a m j e s e c i m a prije d o g a đ a j a i z
p r o s i n c a 1 9 8 9 . b i o o p t u ž e n k a o m e đ u n a r o d n i kralj d r o g e , b i l o j e
o č i t o d a u r a z d o b l j u o d 2 4 . p r o s i n c a d o 3 . siječnja svjetski t i s a k
p r e m a n j e m u nije i m a o n i m a l o p o š t o v a n j a . O s i m k o m u n i s t i č k o g
ljevičarskog tiska, o p ć e n i t o su u r e d n i č k i k o m e n t a r i o N o r i e g i
bili n e p o v o l j n i . N a d a s v e , u t e l e f o n s k i m j e p o z i v i m a — k o j i h j e
b i l o m n o g o u r e z i d e n c i j i i u v e l e p o s l a n s t v u u to v r i j e m e — u
svima o s i m j e d n o m bilo postavljeno o s n o v n o pitanje, k a k o S v e t a
Stolica u o p ć e m o ž e razmatrati azil z a N o r i e g u . T i h n e k o l i k o
d a n a z a g o v a r a o s a m n u n c i j e v u o d l u k u d a m u s e p r u ž i privre­
m e n o u t o č i š t e d o k n e b u d e m o g u ć e donijeti o d l u k u o azilu.
Tijekom o v o g razdoblja bio s a m o g r a n i č e n n a R i m ; t o j e s t , S t a t e
D e p a r t m e n t je zahtijevao da stalno b u d e m tamo. C e s t o s a m
n a l i j e t a o n a ljude p o r e s t o r a n i m a i h o t e l i m a , i n a i l a z i o n a v e l i k e
izljeve p o d r š k e z a s t a j a l i š t e S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
M e đ u n a r o d n o z a n i m a n j e z a slučaj N o r i e g e b i o j e primjer
utjecaja m o d e m e k o m u n i k a c i j e . O d l u k e o v a n j s k o j p o l i t i c i n e ­
k o ć su bile p o s e b a n prerogativ m a l o g broja svjetskih v o đ a , a te
s u s e o d l u k e d o n o s i l e u tajnosti. S a d a , b r z a k o m u n i k a c i j a p r e n o ­
s i t e k u ć a d o g a đ a n j a m i l i j u n i m a ljudi š i r o m svijeta. P o s l j e d i č n o ,
m e đ u n a r o d n o j a v n o mnijenje t a k o đ e r utječe n a svjetske v o đ e .
30
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Glasovi iz akademskih, crkvenih i pravničkih redova m o g u se
iskazivati d a b i utjecali n a t e o d l u k e . J e d a n a s p e k t p r o b l e m a u
slučaju N o r i e g e i z b i o j e n a k o n g o d i n u d a n a n a Floridi t i j e k o m
s u d s k o g p r o c e s a p r o t i v njega. S t a t e D e p a r t m e n t m e j e obavijes­
tio k a k o ć e N o r i e g i n a o b r a n a otkriti d a s u njegovi t e l e f o n s k i
r a z g o v o r i iz n u n c i j a t u r e u P a n a m i bili prisluškivani. D r ž a o s a m
m u d r i m o t o m e o d m a h obavijestiti V a t i k a n , k a k o o n i n e b i bili
n e u g o d n o i z n e n a đ e n i k a d a s e vijest pojavi u n o v i n a m a . O r g a n i ­
z i r a o s a m d a m o j z a m j e n i k u k r a t k o o t o m e izvijesti m o n s i g n o r a
Cellija. O n j e o d g o v o r i o d a nije i z n e n a đ e n . O t o m s e o t k r i ć u u
tisku v r l o m a l o p i s a l o .
O v a svjetska z a j e d n i c a , koja s e razvija n a d o m a k u 2 1 . s t o ­
ljeća, n a z n a č u j e d a s m o svi bliski susjedi. G l a v n e g e o p o l i t i č k e
s n a g e , s l i j e d o m t o g a , imaju j e d i n s t v e n u priliku d a z a j e d n o r a d e
za m e đ u n a r o d n o o p ć e dobro. Sjedinjene Države, k a o jedina
glavna velesila, i Sveta Stolica, k a o vlada Katoličke crkve sa
s v o j o m m r e ž o m r a s p r o s t r a n j e n o m diljem svijeta, imaju j e d i n ­
s t v e n e m o ć i i z r a ž e n e u m o r a l n o m a u t o r i t e t u , koji s e p o j a č a o u
tijeku n e d a v n i h g e o p o l i t i č k i h p r o m j e n a u svjetskoj zajednici.
O s a m d e s e t e s u d o n i j e l e z a v r š e t a k sukobljavanja v e l e s i l a . P o s l j e ­
d i c a j e t o g a razvoja d a j e g o s p o d a r s k i k o l a p s S o v j e t s k o g S a v e z a
s t v o r i o u zemlji z r a k o p r a z n i p r o s t o r š t o s e t i č e t e m e l j n i h vrijed­
n o s t i . » A t e i s t i č k a « d r ž a v a b o r i l a s e p r o t i v c r k v e n i h institucija,
uvjerenja, v r i j e d n o s t i i tradicija n a d a h n u t i h k r š ć a n s k i m n a u k o m .
T a k o , p o š t o se srušilo »carstvo zla« u 1 9 9 1 . godini od vlastite
u n u t r a š n j e s l a b o s t i , n a r o d i koji s u činili Sovjetski S a v e z našli s u
s e i z n o v a s l o b o d n i d a prigrle p o l i t i č k e i m o r a l n e vrijednosti k o j e
s u b i t a n d i o ž i d o v s k o - k r š ć a n s k e civilizacije. P a d j e d n e v e l e s i l e
p r e d s t a v l j a o j e g e o p o l i t i č k i f e n o m e n . A t o j e b i o i glavni č i m b e ­
nik koji j e d a o S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a i S v e t o j S t o l i c i j e d i n s t v e n e
svjetske u l o g e d a m o g u i s k o n s k i utjecati n a 2 1 . s t o l j e ć e .
Prijašnji s o v j e t s k o - a m e r i č k i s u k o b z a p r i j e č i o je razvoj svjet­
s k e z a j e d n i c e . T i j e k o m h l a d n o g rata, z e m l j e u razvoju iz Afrike,
L a t i n s k e A m e r i k e i S r e d n j e g i s t o k a stavljale b i s e č e s t o n a stra-
31
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
n u S o v j e t a ili A m e r i k a n a c a u r a z l i č i t i m p i t a n j i m a . N e i s k a z a n e
milijarde d r a g o c j e n i h s r e d s t a v a b i l e s u n a m i j e n j e n e utrci z a n a -
o r u ž a n j e m . U j e d i n j e n i n a r o d i bili s u p a r a l i z i r a n i s u k o b i m a g l e -
d e v a ž n i h p o l i t i č k i h p r o b l e m a . K a o viši s a v j e t n i k i z a s l a n s t v a
Sjedinjenih D r ž a v a u Općoj skupštini Ujedinjenih n a r o d a g o -
d i n e 1 9 7 0 . , p r o v e o s a m najviše v r e m e n a p o k u š a v a j u ć i n a g o v o r i t i
afričke d e l e g a t e d a glasuju z a s t a j a l i š t a S j e d i n j e n i h D r ž a v a , a
protiv Sovjetskog S a v e z a . O d 1 9 9 0 . g o d i n e postojala j e č e s t a
suradnja i z m e đ u a m e r i č k i h i r u s k i h i z a s l a n s t a v a pri U j e d i n j e n i m
narodima.
P o š t o j e S o v j e t s k i S a v e z j a s n o p r i h v a t i o zbilju r a z o r n e p r o ­
pasti, G o r b a č o v j e m o g a o z a p o č e t i o z b i l j a n d i j a l o g s a S j e d i n j e ­
nim D r ž a v a m a . Kardinal Casaroli r e k a o mi je d a j e odluka pred­
s j e d n i k a R e a g a n a d a d o krajnosti u v e ć a a m e r i č k u r a t n u s n a g u ,
kako b i S A D p o s t a l e superiornije o d Sovjetskog S a v e z a , bila
presudan č i m b e n i k za sovjetsku propast. Ovaj se dijalog u s k o r o
r a z v i o u s u k l a d n o s t s o v j e t s k o - a m e r i č k i h i n t e r e s a te u z a j e d n i č k i
pristup tijekom razdoblja o d 1989. d o 1 9 9 2 . g o d i n e g l e d e povi­
j e s n i h p r o b l e m a k a o š t o s u J u ž n a A f r i k a , Z a l j e v s k i rat i S r e d n j i
istok.
Promjene u odnosima između Svete Stolice i Sovjetskog
S a v e z a p o s t a l e s u vidljive p r i l i k o m G o r b a č o v l j e v a p o s j e t a P a p i
1989. I s t o d o b n o s Gorbačovljevim p o s j e t o m , u V a t i k a n u je bila
o t v o r e n a sovjetska kulturna izložba od stotinjak ikona, koje su
prikazivale vjersko naslijeđe n a r o d a Rusije. S j e ć a m se prizora
kako j e G o r b a č o v v o d i o S v e t o g O c a o d slike d o slike, objaš-
njavajući p o d r i j e t l o n e k i h o d njih. T i j e k o m t o g r a z d o b l j a , S o -
vjeti s u o p u n o m o ć i l i s v o g p r e d s t a v n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , a V a -
t i k a n j e u z v r a t i o šaljući i z a s l a n i k a u M o s k v u . N a k o n š t o j e sti-
g a o , sovjetski, a k a s n i j e ruski p r e d s t a v n i k , b i o j e j e d a n o d naj-
aktivnijih č l a n o v a d i p l o m a t s k o g z b o r a o p u n o m o ć e n o g pri S v e t o j
Stolici.
K a s n i j e , u k o l o v o z u 1 9 9 1 . , p a p a I v a n P a v a o II. i p r e d s j e d n i k
B u s h bili s u prvi koji s u s e s n a ž n o z a l o ž i l i z a G o r b a č o v a t i j e k o m
32
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
pokušaja rušenja njegove vlade od strane pučističke skupine,
koja j e ž e l j e l a u s p o s t a v i t i s t a r u k o m u n i s t i č k u diktaturu. P r e d ­
s j e d n i k u B u s h u i P a p i pridružili s u s e v o đ e F r a n c u s k e , N j e ­
m a č k e , V e l i k e Britanije i J a p a n a . P o č e t n a p o t p o r a p a p e I v a n a
P a v l a I I . i p r e d s j e d n i k a B u s h a d o š l a j e s a m o n e k o l i k o sati n a k o n
p o k u š a j a p r e v r a t a , t e j e o d i g r a l a ključnu u l o g u u prikupljanju
svjetske p o d r š k e z a G o r b a č o v a u o n o d o b a . K v a l i t e t a p o t p o r e
koja j e p r u ž e n a u d a r u , koji j e p o k u š a o z a u s t a v i t i d e m o k r a t s k a
kretanja, m o ž e s e vidjeti p o t o m e o d k o g a j e d o l a z i l a : o d S a -
d d a m a H u s s e i n a i z Iraka i M u a m m a r a al-Gadafija i z Libije. V o ­
đ e d r ž a v n o v o đ e n o g t e r o r i z m a bili s u r a z o č a r a n i š t o j e p o k u š a j
prevrata protiv G o r b a č o v a p r o p a o .
U p r o s i n c u 1 9 9 1 . B o r i s Jeljcin j e , u p o s j e t u P a p i i u t e l e f o n ­
s k o m razgovoru s predsjednikom B u s h o m , zajamčio obojici čel­
nika da će povijesne promjene u Sovjetskom Savezu, usmjerene
d e m o k r a t s k i m i d e a l i m a vjerske s l o b o d e , p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a i
ljudskih prava, biti z a š t i ć e n e i n a s t a v l j e n e .
D a n a 25. prosinca 1991. Sjedinjene Države i Sveta Stolica
p r o m a t r a l e s u u z s t a n o v i t o u z b u đ e n j e nestajanje S o v j e t s k o g S a ­
v e z a — kraj G o r b a č o v l j e v a v o d s t v a i prijelaz na » z a j e d n i c u « n e ­
z a v i s n i h d r ž a v a . N e k o l i k o m j e s e c i kasnije, 3 . ožujka 1 9 9 2 . , M i -
hail G o r b a č o v , bivši č e l n i k S o v j e t s k o g S a v e z a , izjavio j e u in­
tervjuu d a j e p a p a I v a n P a v a o II. o d i g r a o » k r u p n u p o l i t i č k u
ulogu« u padu k o m u n i z m a u istočnoj Europi.
Preobražaj autoritarnih režima
u demokratska društva
I s t o d o b n o sa značajnim promjenama u odnosima između
S A D i S S S R - a , n a svjetskoj s e p o z o r n i c i z b i v a o prijelaz a u t o ­
ritarnih režima u d e m o k r a t s k e sustave. Diktature desnice,
p r i m j e r i c e Č i l e i Paragvaj, t e o n e ljevičarske, primjerice N i k a ­
ragva, Poljska, Č e h o s l o v a č k a , M a đ a r s k a i B u g a r s k a , p r e r a s l e s u
u s u s t a v e u t e m e l j e n e na p o l i t i č k o m p l u r a l i z m u s j a m s t v o m vjer-
33
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
s k i h s l o b o d a i ljudskih prava. J e d n o s t r a n a č k e d i k t a t u r e u Africi,
k a o Zambija, S e n e g a l i Nigerija, p o č e l e su uviđati opasnosti
j e d n o s t r a n a č k e vladavine te su o s i g u r a v a l e uvjete za demokrat­
s k e i z b o r e . R a z v o j d e m o k r a t s k i h s u s t a v a u Africi t e k a o j e s p o r o .
A b i l o j e i s u p r o t n i h kretanja, k a o š t o j e t o b i l a o d l u k a nigerij­
s k i h g e n e r a l a d a s e n e priznaju r e z u l t a t i n a c i o n a l n i h i z b o r a u
1993. godini.
Prijelaz j e b i o p o s t u p a n . P o s l j e d i č n o t o m e , m a n j k a v o s t i a u t o ­
ritarnih r e ž i m a n i s u n e s t a l e p r e k o n o ć i . N e k e s u p r i s u t n e i da­
n a s . N o v e v l a d e n i s u p o s t a l e b e s p r i j e k o r n i u z o r i ljudskih p r a v a u
ranim f a z a m a transformacije. Nadalje, u slučaju i s t o č n e E u r o p e
i B a l k a n a , k a k o j e prijelaz s k o m u n i s t i č k e p r e v l a s t i n a d e m o ­
kraciju b i o p o s t u p a n , b i l o j e p r i r o d n o d a n e k i o d k o m u n i s t i č k i h
v o đ a o s t a n u na vlasti - na p o s l o v i m a od nižih položaja na lokal­
n o j r a z i n i d o najviših d r ž a v n i h m j e s t a . N o p r o m j e n e s u u z i m a l e
maha, a autoritarni k o m u n i z a m u s t u p a o je m j e s t o vodstvu koje
s e o p r e d i j e l i l o z a d e m o k r a t s k e i d e a l e i n a l o k a l n i m i n a držav­
nim razinama.
O v e z n a č a j n e p r o m j e n e d o g a đ a l e s u s e u v e ć i n i dijelova svi­
j e t a b e z i k a k v o g z n a t n i j e g nasilja. N a j v e ć a i z n i m k a bila j e Ju­
goslavija, čiju ć e m o p r i č u r a z m a t r a t i u I X . p o g l a v l j u . P r e d a n o s t
S A D s n a ž n o j m e đ u n a r o d n o j k a m p a n j i z a l j u d s k a prava, p o č e v ­
š i s C a r t e r o v o m v l a d o m o d 1 9 7 6 . g o d i n e , t e š i r o m svijeta u l o ­
ž e n i n a p o r i p a p e I v a n a P a v l a II. i n j e g o v i h p r e t h o d n i k a , p r e d ­
stavljali s u g l a v n e k a t a l i z a t o r e tih p r o m j e n a . U intervjuu o d 3 .
o ž u j k a 1 9 9 2 . , G o r b a č o v j e izjavio d a j e P a p i n utjecaj, p r o i s t e k a o
i z p o l i t i č k e d i m e n z i j e E v a n đ e l j a , n a l a g a o C r k v i d a brani ljudska
p r a v a i vjerske s l o b o d e . Ta d v a č i m b e n i k a - ljudska p r a v a i
vjerske s l o b o d e — bili s u t e m e l j i v a n j s k e p o l i t i k e p a p e I v a n a
P a v l a II.
O d s v o g a p r v o g i z l a s k a i z Italije 2 5 . siječnja 1 9 7 9 . , k a d a j e
p o s j e t i o D o m i n i k a n s k u R e p u b l i k u , p a p a I v a n P a v a o II. p o s j e t i o
j e v i š e o d 1 2 0 z e m a l j a . P a p i n a središnja t e m a u s v i m t i m p o s ­
j e t i m a b i l a j e p o t a k n u t i n a v e ć e z a l a g a n j e z a vjersku s l o b o d u i
34
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
ljudska prava. B i l o u tadašnjoj k o m u n i s t i č k o j Poljskoj ili t a d a š ­
njoj j e d n o s t r a n a č k o j državi Zambiji, n j e g o v a p o r u k a o vjerskim
i p o l i t i č k i m s l o b o d a m a bila j e uvijek ista. J e d n a k o s n a ž a n b i o j e
i P a p i n n a g l a s a k na m i r n i m razvojnim p r o m j e n a m a i izbjega­
vanju k r v o p r o l i ć a .
N a j d r a m a t i č n i j a evolucija u v l a d a v i n i » n a r o d a « d o g o d i l a se
u S o v j e t s k o m S a v e z u . Litva, Latvija i E s t o n i j a p o s t a l e su n e z a ­
visne. G o r b a č o v j e o d r ž a o svoje o b e ć a n j e P a p i i p r e d s j e d n i k u
B u s h u . S o v j e t s k i S a v e z nije s p r e č a v a o p r i j e n o s p o l i t i č k e m o ć i n a
l o k a l n e n a r o d e , koji s u t o j a s n o željeli i tražili u s t a v n i m s r e d ­
stvima.
O s o b i t o s u L i t v a n c i p o s t a l i nestrpljivi 1 9 9 0 . t e s u zahtijevali
nezavisnost te iste godine. N o , i Sveta Stolica i Sjedinjene Drža­
v e u v a ž a v a l e s u osjetljiv p o l o ž a j G o r b a č o v a , t e s u b i l e s u g l a s n e u
n j e g o v u mišljenju da bi p r u ž a n j e n e z a v i s n o s t i Litvi i d v j e m a bal­
tičkim d r ž a v a m a u 1 9 9 0 . g o d i n i o z b i l j n o o s l a b i l o n j e g o v u p o ­
ziciju u M o s k v i . S v e t a S t o l i c a j e n a n a š n a g o v o r s a v j e t o v a l a li-
t v a n s k i m č e l n i c i m a d a daju G o r b a č o v u j o š m a l o v r e m e n a . Li-
tvanski i o s t a l i baltički č e l n i c i to su i učinili. U p r o s i n c u 1 9 9 1 . tri
su baltičke zemlje stekle nezavisnost.
Nadalje, na B o ž i ć 1991. Gorbačov je poštivao ustavnu proce­
duru i p o v u k a o s e , k a o zadnji v o đ a S o v j e t s k o g S a v e z a , koji j e
p r e s t a o p o s t o j a t i . P o v l a č e n j e ruskih postrojbi i z baltičkih z e ­
malja k a s n i l o j e p r e m a r a s p o r e d u u t v r đ e n o m 1 9 9 1 . P o n o v n o s u
S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a n a š l e razumijevanja z a ž e l j u
M o s k v e d a n a đ e o d g o v a r a j u ć i smještaj z a svoje o p o z v a n e p o ­
strojbe u Rusiji, prije n e g o se v r a t e u svoju d o m o v i n u .
Na 1. siječnja, č l a n o v i d i p l o m a t s k o g z b o r a i njihove obitelji
p o z v a n i s u n a r e z e r v i r a n i d i o tribina s p o g l e d o m n a T r g S v e t o g a
P e t r a . B i l o j e t o i z v r s n o m j e s t o , s k o j e g a s e m o g l o vidjeti i č u t i
P a p u k a k o šalje n o v o g o d i š n j i p o z d r a v i p o r u k u svijetu.
B i l o j e t o i d o b r o m j e s t o d a s e čuju p r i č e . V a t i k a n s k i d u ž n o s ­
nici miješali su se s d i p l o m a t i m a . S v e č a n o r a s p o l o ž e n j e i č e s t i t k e
35
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
p r e p l e t a l i s u s e s a z a b r i n u t o š ć u z b o g d o g a đ a j a u s t a r o m Sovjet­
s k o m S a v e z u . M o j e i z v j e š ć e W a s h i n g t o n u , k o j e j e u s l i j e d i l o slje­
d e ć e g dana, odražavalo j e zabrinutost V a t i k a n a z a t o k o l i k o ć e
d o b r o Jeljcin m o ć i p o p u n i t i v a c u u m u v o d s t v u š t o j e n a s t a o
Gorbačovljevim odlaskom.
Zabrinutost u v e z i s n a s t a v k o m p r o m j e n a koje su se odvijale
u n u t a r o n o g a š t o j e d o t a d a t v o r i l o S o v j e t s k i S a v e z b i l a j e pri­
s u t n a 1 1 . siječnja 1 9 9 2 . u P a p i n u o b r a ć a n j u č l a n o v i m a d i p l o m a t ­
s k o g z b o r a o p u n o m o ć e n i m a pri S v e t o j S t o l i c i . O s v r n u o s e n a
» n o v e strukture političke suradnje« te p o z v a o svjetsku zajednicu
d a » o s i g u r a d a s e p r o m j e n e k o j e s e odvijaju n e d o g a đ a j u u
u v j e t i m a s i r o m a š t v a « . N a k o n o v o g o p ć e g s u s r e t a , b i o s a m u pri­
lici r a z g o v a r a t i s P a p o m n e k o l i k o m i n u t a i k r a t k o s p o m e n u t i
k o n f e r e n c i j u k o j a ć e s e o d r ž a t i u W a s h i n g t o n u z a n e k o l i k o da­
na, s t e m o m g o s p o d a r s k i h p o t r e b a r u s k o g naroda. D v a dana
k a s n i j e S v e t a j e S t o l i c a objavila d a ć e n a k o n f e r e n c i j u k o j u j e sa­
z v a o predsjednik B u s h uputiti izaslanstvo s a z a d a t k o m d a s e po­
t a k n e prikupljanje p o m o ć i n a r o d i m a s t a r o g a S o v j e t s k o g S a v e z a .
Postoje neka jedinstvena razdoblja u svjetskim poslovima.
D o kraja o s a m d e s e t i h , p a p a I v a n P a v a o I I . o s i g u r a o j e S v e t o j
Stolici, mjesto djelatnog i k r u p n o g g e o p o l i t i č k o g č i m b e n i k a u
svijetu n a š e g a d o b a . N a g l i i p o t p u n i p a d k o m u n i z m a u i s t o č n o j
Europi te u Sovjetskom Savezu d a o je Papi novi optimizam
g l e d e širenja s v o j e u l o g e i v r š e n j a u t j e c a j a n a p o l i t i č k e i g o s p o ­
d a r s k e s u s t a v e svijeta.
P o š t o je bio jedan od značajnih č i m b e n i k a u porazu komu­
n i z m a , S v e t a ć e S t o l i c a s a d a s n a ž n o i p r e d a n o z a g o v a r a t i pri­
h v a ć a n j e vjerskih s l o b o d a , l j u d s k i h p r a v a i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a
o d s t r a n e svih nacija š i r o m svijeta. A t a s e m i s i j a p o d u d a r a l a s
o p ć i m stajalištima S j e d i n j e n i h D r ž a v a u p o d u p i r a n j u o v o g a troj­
s t v a ljudskih v r i j e d n o s t i .
36
II. poglavlje
N o v e n a d e - novi problemi
u devedesetima
N a k o n v r l o n a p o r n o g a kraja g o d i n e u p r o s i n c u 1 9 8 9 . , k a d a
je s u s p j e h o m priveden p a n a m s k i diktator M a n u e l N o ­
r i e g a s u đ e n j u z b o g u p l e t e n o s t i u m e đ u n a r o d n u t r g o v i n u dro­
g o m , t e n a k o n v e l i k o g u s p j e h a G o r b a č o v l j e v a p o s j e t a , najprije
papi I v a n u P a v l u II. na d a n 1. prosinca, a 48 sati n a k o n toga i
p r e d s j e d n i k u B u s h u i tajniku B a k e r u , M a r g a r e t i j a s m o n e ­
k o l i k o d a n a o d l u č i l i p r o v e s t i u z a v i č a j u s v e t o g a Franje A s i š k o g .
S v e t i F r a n j o o d u v i j e k j e b i o m o j najdraži s v e t a c . Z a m e n e j e
o n p r e d s t a v l j a o ljubav, b r i g u z a l j u d e i i s k o n s k u d u h o v n o s t . P r o ­
v e l i s m o n e k o l i k o d a n a š e t a j u ć i p o b r e ž u l j c i m a Assisija, obi­
lazeći crkvice koje je utemeljio u okolici.
C r k v i c e s u b i l e t a k o j e d n o s t a v n e . A b i l e s u o k r u ž e n e cvije­
ć e m i zadivljujućom p a n o r a m o m Umbrije. N a k o n ova dva dana
smiraja vratili s m o s e u R i m p u n i p o l e t a z a n o v u g o d i n u .
G o d i n a 1 9 9 0 . d o n i j e l a j e v e l i k e n a d e d a ć e kraj s u k o b a i z m e ­
đu v e l e s i l a otvoriti razdoblje u svjetskim o d n o s i m a u kojemu će
p r e v l a d a v a t i ljudska prava, vjerska s l o b o d a i politički pluralizam.
V l a d e Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice bile su optimistične,
vjerujući da svijet u l a z i u r a z d o b l j e m a n j e s k l o n o d i k t a t u r a m a i
s l u ž b e n o m p o t i c a n j u e t n i č k i h , v j e r s k i h i socijalnih o t u đ e n j a .
S v j e t s k a situacija, t a k o p u n a o b e ć a n j a u 1 9 9 0 . g o d i n i , zbli­
žila je politička djelovanja Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice u
v e ć i n i p o d r u č j a u svijetu.
37
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S j e d i n j e n e D r ž a v e v e ć s u d u g o b i l e rječit z a g o v o r n i k vjerske
s l o b o d e , ljudskih prava i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a . Od D e k l a r a c i j e o
n e z a v i s n o s t i iz 1776., ponavljajući ih u p o v i j e s n i m p r i g o d a m a
k a o š t o j e t o bilo u A t l a n t s k o j povelji, S j e d i n j e n e D r ž a v e o d u ­
vijek s u bile p o b o r n i k o v o g trojstva v r i j e d n o s t i .
H l a d n i rat i sva n e g a t i v n a stanja p r o i z a š l a iz s u k o b a v e l e s i l a
priječili s u d a j a v n o s t s t e k n e t o č n u svijest o p r e d a n o s t i v l a d e
Sjedinjenih Država ovim pravima i s l o b o d a m a . Sa završetkom
p o m u t n j e u z r o k o v a n e h l a d n i m r a t o m , u s l i j e d i l o j e o p ć e prizna­
nje m o r a l n o g a u t o r i t e t a S j e d i n j e n i h D r ž a v a , z b o g n j i h o v e o d a ­
n o s t i t i m ljudskim v r i j e d n o s t i m a .
K a d a su Ujedinjeni narodi, o d g o v a r a j u ć i na svjetske zahtje­
v e , organizirali vojnu o p e r a c i j u u S o m a l i j i u 1 9 9 2 . g o d i n i da bi
o s i g u r a l i sigurnu d o s t a v u h u m a n i t a r n e p o m o ć i , u p r a v o s u Sjedi­
n j e n e D r ž a v e p o n i j e l e najveći d i o t e r e t a .
V l a d a v i n a Ivana P a v l a II., k o j a j e z a p o č e l a 1 9 7 8 . g o d i n e ,
u b r z o j e u p o t p u n o s t i iskoristila s v j e t s k u m r e ž u d j e l o v a n j a Ka­
t o l i č k e crkve k a k o bi se u svjetskim r a z m j e r i m a t u m a č i l a m o r a l n a
o b v e z a da se svijet posveti ljudskim p r a v i m a i vjerskoj s l o b o d i .
D o k j e gorljiv z a g o v o r n i k o v i h p r a v a , S v e t a S t o l i c a s m a n j e
entuzijazma gleda na zapadnjački m o d e l d r ž a v n o g jamčenja po­
l i t i č k o g pluralizma. Nije se uvjerila u n j e g o v u s p j e h u n e k i m
d i j e l o v i m a Afrike.
O s i m š t o s e rječito a n g a ž i r a n a p u t o v a n j i m a i z v a n Italije,
p o g l a v a r K a t o l i č k e crkve i m a r a z g r a n a t u s v j e t s k u m r e ž u , a p o ­
č e v š i s v l a d a v i n o m I v a n a P a v l a II. u 1 9 7 8 . g o d i n i , S v e t a j e S t o l i c a
u p o t p u n o s t i iskoristila svoje s v j e t s k e v e z e d a z a g o v a r a s v o j e
n a z o r e o ovim i drugim pitanjima.
Svjetska katolička m r e ž a podijeljena je na nadbiskupije i
biskupije, s više od 400.000 c r k v e n o g osoblja i o k o 4 . 2 0 0 biskupa.
V l a d a K a t o l i č k e crkve p r o t e ž e s e , d a k l e , k r o z s v e d i j e l o v e svi­
jeta. Najveći dio katoličkog stanovništva nalazi se u E u r o p i te
S j e v e r n o j i Južnoj A m e r i c i . N o , broj k a t o l i k a u A f r i c i r a s t e .
38
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Manje je p o z n a t a č i n j e n i c a o m r e ž i k a t o l i k a u I s t o č n o j crkvi,
koja p o t j e č e i z r a n o g razdoblja k r š ć a n s t v a . V l a d a v i n s k a m r e ž a
K a t o l i č k e c r k v e p r o t e ž e s e i n a o v a područja, gdje s u s e odvili
mnogi značajni politički događaji u d e v e d e s e t i m godinama. N e ­
k e o d najvažnijih informacija k o j e s u v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i p o d i ­
jelili s a m n o m d o š l e s u u p r a v o i z tih izvora.
O n i uključuju:
1. Maronitsku crkvu, s velikim brojem vjernika u Libanonu, Bra­
zilu i Siriji, te s više od dva milijuna članova diljem svijeta.
2. Kaldejsku katoličku crkvu, s više od 400.000 članova u Iraku.
3. Malabarsku katoličku crkvu, s gotovo tri milijuna sljedbenika,
pretežito u Indiji.
4. Armensku katoličku crkvu, s g o t o v o 200.000 članova u Arme­
niji, Siriji, Egiptu i drugim zemljama.
5. Koptsku katoličku crkvu, s više od 175.000 članova pretežito u
Egiptu, i Etiopijsku katoličku crkvu s više od 125.000 članova u
Etiopiji.
6. Sirijsku katoličku crkvu, s više od 100.000 članova rasutih po
Libanonu, Turskoj, Iraku i drugim zemljama Srednjeg istoka.
7. »Melkitsku« katoličku crkvu, s više od dva milijuna članova u
istim zemljama.
U k r a j i n s k a k a t o l i č k a c r k v a okuplja v i š e o d četiri milijuna
članova u Ukrajini. R u m u n j s k a katolička crkva u Rumunjskoj,
t e S l o v a č k a k a t o l i č k a crkva t a k o đ e r s u č l a n o v i m e đ u n a r o d n e
katoličke zajednice.
Š i r o k a svjetska m r e ž a K a t o l i č k e c r k v e p r e d s t a v l j a l a j e glavni
razlog s kojega je predsjednik Franklin R o o s e v e l t poklanjao ve­
liku p o z o r n o s t p r o n a l a ž e n j u n a č i n a z a u s p o s t a v u d i p l o m a t s k i h
o d n o s a s V a t i k a n o m . O n j e r a z v i o k o n c e p c i j u » o s o b n o g izasla­
n i k a « , koju ć e m o r a z m a t r a t i u Poglavlju III. M y r o n Taylor, prvi
a m e r i č k i o s o b n i izaslanik, o t k r i o j e d a j e V a t i k a n t i j e k o m D r u ­
g o g a s v j e t s k o g r a t a b i o n e p r e s u š a n i z v o r strategijskih informa­
cija z a S j e d i n j e n e D r ž a v e .
39
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
G o t o v o milijardu k a t o l i k a r a s p r o s t r a n j e n o j e cijelim svije­
t o m , uključujući o t p r i l i k e 92 m i l i j u n a u Africi, 4 6 8 m i l i j u n a u
S j e v e r n o j i J u ž n o j A m e r i c i , 2 9 0 m i l i j u n a u E u r o p i i 89 m i l i j u n a u
Aziji.
Z n a o s a m d a j e k a t o l i č k a z a j e d n i c a r a š i r e n a p o c i j e l o m svi­
jetu. D o k s a m se p r i p r e m a o za svoju d u ž n o s t u proljeće 1989.
g o d i n e , bio s a m i z n e n a đ e n spoznajom da se njezina m r e ž a pros­
t i r e i n a p o d r u č j a g d j e je, u z p r e t e ž i t o l a t i n s k i o b r e d ( o n a j naj­
v e ć e g broja a m e r i č k i h i e u r o p s k i h k a t o l i k a ) , p o s t o j a o i c r k v e n i
o b r e d z a k a t o l i k e u i s t o č n o j E u r o p i , S r e d n j e m i s t o k u i di­
j e l o v i m a Afrike.
K a o veleposlanik Sjedinjenih Država, sastajao bih se s po­
glavarima tih katoličkih zajednica k a d a su posjećivali R i m . O n i
b i u p r v o m r e d u d o l a z i l i p o c r k v e n o m p o s l u , koji s u o n d a r a z m a ­
trali s P a p o m i n j e g o v i m b l i s k i m s u r a d n i c i m a . K a d a s m o j a ili
m o j e o s o b l j e i m a h s a s t a n a k s njima, r a z g o v a r a l i b i s m o o naj­
važnijim političkim događajima u njihovim zemljama.
K a r d i n a l P a u l o s T z a d u a , p o g l a v a r E t i o p i j s k e k a t o l i č k e crkve,
d o l a z i o je u R i m u n e k o l i k o navrata tijekom zadnjih d a n a vlada­
v i n e k o m u n i s t i č k o g diktatora M e n g i s t u a u Etiopiji. N j e g o v a
a n a l i z a e t i o p i j s k e situacije, koju m i j e i z l o ž i o u tijeku d v a p o s j e t a
R i m u , bila je vrlo dragocjena, te s a m njegova gledišta brzo
prenio Washingtonu.
Etiopijski o b r e d Katoličke crkve v u č e svoje korijene iz p e t o g
stoljeća. P a p e su njegovali dugotrajnu p o v e z a n o s t s Etiopijskom
katoličkom zajednicom. Podignuta je i kapelica blizu bazilike
S v e t o g Petra, unutar vatikanskih zidina, u čast petostoljetnih
posjeta etiopijskih s v e ć e n i k a i biskupa R i m u .
Ž i v i o s a m u Etiopiji u 1 9 5 5 . i 1 9 5 6 . g o d i n i te s a m s v r e m e n a
n a v r i j e m e p o h a đ a o E t i o p i j s k u k a t o l i č k u liturgijsku s l u ž b u . N i j e
me iznenadilo što je tijekom M e n g i s t u o v e okrutne komunistič­
ke diktature Etiopijska katolička crkva bila s p o s o b n a oduprijeti
se tiraniji. C r k v a s a d a sudjeluje u izgradnji z e m l j e .
40
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a t o l i č k e c r k v e n e o r g a n i z a c i j e u U k r a j i n i i A r m e n i j i b i l e su
izvori i n f o r m a c i j a koji su n a v e l i v a t i k a n s k e d u ž n o s n i k e u r a n i m
o s a m d e s e t i m g o d i n a m a na spoznaju da su se u Sovjetskom Sa­
v e z u p o č e l e d o g a đ a t i z n a č a j n e p r o m j e n e . Ista j e k a t o l i č k a m r e ž a
izvještavala o s l i č n i m p r o m j e n a m a stanja u s v i m i s t o č n o e u r o p ­
skim zemljama.
V r i j e d n o s t t i h informacija, k o j e s u s t i z a l e d o u r e d a o s o b n o g
i z a s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , u to v r i j e m e W i l l i a m a A. W i l s o n a , u
r a n i m o s a m d e s e t i m g o d i n a m a , b i l a j e r a z l o g o m koji j e u t j e c a o
n a p r e d s j e d n i k a R o n a l d a R e a g a n a d a d i p l o m a t s k o predstav­
ništvo u z d i g n e iz misije na razinu v e l e p o s l a n s t v a 1984. godine.
O v a j m o z a i k vjernika tvori svjetsku k a t o l i č k u z a j e d n i c u p r e d ­
v o đ e n u P a p o m . S v e t a S t o l i c a j e v l a d a o v e m e đ u n a r o d n e zajed­
n i c e , a V a t i k a n je grad-država, u s r c u R i m a , s j e d i š t e ( » s t o l i c a « )
p a p e , v r h o v n o g s v e ć e n i k a K a t o l i č k e c r k v e , t e najviše l i č n o s t i u
svjetskoj z a j e d n i c i , k a k o s u g a S j e d i n j e n e D r ž a v e n a z v a l e 1 9 8 4 .
g o d i n e . U p r a v o t a m r e ž a r a s p r o s t r a n j e n a s v i j e t o m daje p a p i j e ­
d i n s t v e n u m o g u ć n o s t utjecaja n a v l a d e i n a r o d e . O n a p r u ž a S v e ­
toj S t o l i c i i z n i m n e i z v o r e informacija.
K a d a su 1 9 8 4 . uspostavljeni diplomatski odnosi, Sjedinjene
D r ž a v e bile su u m o g u ć n o s t i surađivati sa S v e t o m Stolicom u
i z m j e n i i n f o r m a c i j a t e razvijanju s t r a t e g i j e d a b i s e p o s t i g l i z a ­
j e d n i č k i c i l j e v i . J e d n a t a k v a s u r a d n j a b i l a j e u tijeku k a d a s a m
ja stigao u v e l e p o s l a n s t v o 1989. Sjedište Ukrajinske katoličke
c r k v e b i l o j e t a d a u R i m u . J a m e s C r e a g a n , z a m j e n i k š e f a misije,
i m a o j e i z v r s n e o d n o s e s o s o b l j e m U k r a j i n s k e crkve. Izmjenjiva­
l i s m o i n f o r m a c i j e i strategije. U k r a j i n s k a k a t o l i č k a m r e ž a ra­
š i r e n a j e u s v i m d i j e l o v i m a z a p a d n e U k r a j i n e . U slučaju U k r a ­
j i n e , ciljevi S A D i V a t i k a n a o b i č n o s u s e z a vrijeme m o g m a n ­
data u V a t i k a n u podudarali. Jedini značajan izuzetak bio je Za-
ljevski rat.
J e d n o područje neslaganja bila je u p o r a b a sile. Sveta Stolica
s a d a stavlja s n a ž a n n a g l a s a k n a p r o c e s n e n a s i l n i h p r o m j e n a . D o k
41
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
j e n e k o ć p r i z n a v a l a d a u p o r a b a s i l e m o ž e biti o p r a v d a n a a k o j e
svrha p r a v e d n a , S v e t a S t o l i c a s v e v i š e p o s t a j e n e o d l u č n a d a pri­
hvati p o v i j e s n u t e o r i j u » p r a v e d n o g r a t a « .
S j e d i n j e n e D r ž a v e , s d r u g e s t r a n e , o b j a v i l e s u d a s e kriterij
»pravednog rata« m o ž e opravdati i u m o d e r n o m dobu. K o n a č ­
no, 1992. g o d i n e , k a d a su Sjedinjene D r ž a v e p o d u z e l e p o t h v a t u
Somaliji, S v e t a j e S t o l i c a p o h v a l i l a t u v o j n u i n t e r v e n c i j u , j e r j e u
prvom redu imala h u m a n i t a r n u svrhu. O č i g l e d n o je da se S A D i
Vatikan moraju sporazumjeti o k o t o g a k a d a je intervencija
»pravedna«.
Ujedinjeni narodi:
Sveta Stolica — snažan pobornik
N e k o l i k o sati n a k o n osnivanja U j e d i n j e n i h n a r o d a u S a n
Francisku 1945. o v a m e đ u n a r o d n a organizacija, koncipirana da
predstavlja u n i v e r z a l n i m o r a l n i a u t o r i t e t , b i l a j e z b o g s u k o b a
velikih s i l a o z b i l j n o o n e s p o s o b l j e n a u d j e l o v a n j u n a z n a č a j n e
političke p r o b l e m e . N j e z i n a je s n a g a bila o g r a n i č e n a na s p o ­
r e d n e p r o b l e m e , a i t a d a bi h l a d n i rat č e s t o b l o k i r a o d j e l o ­
tvoran o d g o v o r U j e d i n j e n i h n a r o d a .
Č e t r d e s e t i p e t g o d i n a n a k o n njegova o s n u t k a 1945. autori­
tativno V i j e ć e s i g u r n o s t i b i l o j e u s t a n j u r e a g i r a t i n a v a ž n o m e ­
đ u n a r o d n o p i t a n j e — Z a l j e v s k i rat u z r o k o v a n j e d n o s t r a n o m
agresijom S a d d a m a H u s s e i n a n a Kuvajt. G l a v n e s i l e — n e p a r a -
lizirane prijašnjim i d e o l o š k i m o b v e z a m a — m o g l e s u s u d j e l o v a t i
u raspravi o t o m e š t o valja u č i n i t i . A k c i j a k o j u s u o d o b r i l i U j e ­
dinjeni n a r o d i 1 9 9 0 . g o d i n e p r o t i v I r a k a p r i k a z a n a j e m i l i j u n i m a
ljudi š i r o m svijeta n a t e l e v i z i j s k i m e k r a n i m a . O v u j e akciju p r o ­
sudila j a v n o s t , p a j e t a k o svijet s u d j e l o v a o u p r o c e s u d o n o š e n j a
odluke.
U l o g a U j e d i n j e n i h n a r o d a u s r e d n j o i s t o č n o j krizi iz 1 9 8 9 . i
1990. g o d i n e o s n a ž i l a je s p o s o b n o s t svjetske organizacije da
djeluje u i m e v e l i k o g k o n s e n z u s a . N e k o l i k o t j e d a n a n a k o n t o g a ,
42
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
m a n d a t j e n o s i t e l j a d u ž n o s t i g l a v n o g tajnika i s t e k a o , p a s u U j e ­
dinjeni n a r o d i izabrali g l a v n o g tajnika koji ć e i m a t i v e ć e m o ­
g u ć n o s t i z a p r i m j e n u izvršne vlasti.
K o n a č n o , g o t o v o n a kraju o v o g s t o l j e ć a a n a k o n g o t o v o p o l a
s t o l j e ć a o d s v o g osnivanja, U j e d i n j e n i n a r o d i m o g l i s u igrati
odlučniju u l o g u u prepoznavanju poštenih, pravednih i miro­
t v o r n i h rješenja svjetskih p r o b l e m a .
S v e t a je Stolica oduvijek pozitivno gledala na u l o g u Ujedi­
njenih n a r o d a . T o j e b i l o p o d r u č j e n e s l a g a n j a u n a z o r i m a Sje­
d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e k o j e j e trajalo g o d i n a m a . O d p o ­
četaka vlade predsjednika J o h n s o n a iz šezdesetih godina pa do
z a v r š e t k a r a z d o b l j a s u k o b a v e l e s i l a u razdoblju 1 9 8 9 . - 1 9 9 0 . ,
Sjedinjene D r ž a v e nisu bile oduševljene u l o g o m Ujedinjenih na­
r o d a u svjetskoj p o l i t i c i .
B i o s a m n a d u ž n o s t i v i s o k o g savjetnika a m e r i č k o g i z a s l a n ­
stva pri O p ć o j s k u p š t i n i U j e d i n j e n i h n a r o d a 1 9 7 0 . g o d i n e . B i o j e
t o p o č e t a k r a z d o b l j a r a s t u ć e g utjecaja d r ž a v a T r e ć e g a svijeta.
I m a o s a m j e d n o t a k v o i s k u s t v o s » n e z a v i s n i m « g l e d i š t i m a afrič­
kih č e l n i k a .
Julius K. N y e r e r e , ondašnji predsjednik Tanzanije, b i o je do­
govorio sastanak s predsjednikom N i x o n o m određenog dana u
Washingtonu tijekom svog posjeta Ujedinjenim narodima. U g o ­
v o r i o i d r u g e o b v e z e , i z m e đ u o s t a l o g i držanje g o v o r a m a l o j
skupini sestara Ž a l o b n e Marije. N e d u g o n a k o n svog dolaska u
N e w Y o r k , dr. H e n r y K i s s i n g e r , s u r a d n i k p r e d s j e d n i k a N i x o n a ,
t e l e f o n i r a o j e N y e r e r e u d a g a obavijesti k a k o j e d o š l o d o prekla­
panja u r a s p o r e d u , t e d a j e s a s t a n a k p r e b a č e n n a d a t u m n j e g o v a
obraćanja s e s t r a m a Ž a l o b n e Marije.
P r e d s j e d n i k N y e r e r e r e k a o j e dr. K i s s i n g e r u d a nije u m o ­
g u ć n o s t i p r o m i j e n i t i t e r m i n izlaganja. J e d a n g n j e v a n K i s s i n g e -
rov suradnik n a z v a o me je i u p u t i o da n a z o v e m predsjednika
Nyererea i »naučim ga pameti«, te da se pobrinem za to da
predsjednik Sjedinjenih Država ima prednost pred katoličkim
43
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
r e d o v n i c a m a . N a z v a o s a m p r e d s j e d n i k a N y e r e r e a , koji m i j e
r e k a o da su redovnice Žalobne Marije m n o g o p o m o g l e pučan­
stvu Tanzanije, te da on ne m o ž e promijeniti zakazanu obvezu.
N y e r e r e mi je r e k a o : »Sastat ću se s P r e d s j e d n i k o m drugi put.«
T a k v i s l u č a j e v i ljutili s u misiju S A D pri O U N i S t a t e D e p a r t ­
m e n t . V l a d a Sjedinjenih Država držala je važnijim selektivan
p r i s t u p U j e d i n j e n i h n a r o d a , koji s u n e p r e s t a n o kritizirali S j e d i ­
n j e n e D r ž a v e i I z r a e l , z a n e m a r u j u ć i i s t o d o b n o z l o u p o r a b u ljud­
s k i h p r a v a u T r e ć e m svijetu t i j e k o m š e z d e s e t i h i s e d a m d e s e t i h .
S v e t a S t o l i c a , s d r u g e je s t r a n e , b i l a strpljivija s n e d o s l j e d -
nošću Ujedinjenih naroda. U mojim razgovorima s vatikanskom
m i s i j o m pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , dvije k l j u č n e t e m e b i l e s u
»strpljenje n a k r a t k i r o k « , p r e m a z a m i s l i u k o j o j ć e o v o t i j e l o
svjetskog autoriteta sazreti i k a o takvo biti na usluzi n a r o d i m a svijeta.
Posjet pape Pavla VI. Ujedinjenim narodima, 4. prosinca
1 9 6 5 . g o d i n e , i m a o j e s v r h u p r u ž i t i p o t p o r u o v o j s v j e t s k o j or­
ganizaciji. S v e t a S t o l i c a p o z n a v a l a j e v r i j e d n o s t s v j e t s k e m r e ž e ,
s a središnjom v l a š ć u koju v o d e u n i v e r z a l n a n a č e l a . J o š j e d a n
posjet sa s v r h o m da istakne Papinu p o t p o r u b i o je posjet p a p e
I v a n a P a v l a II. u 1 9 8 7 . g o d i n i . S t a l n a p r o m a t r a č k a m i s i j a S v e t e
S t o l i c e pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a o d r ž a v a P a p u i n j e g o v e s u r a d ­
nike u d n e v n o m dodiru s o v i m svjetskim tijelom.
B i o s a m član pripremnog odbora za Papin posjet u 1965.
godini, kada s a m p o m a g a o o k o priprema z a dolazak p a p e Pavla
VI. u Ujedinjene narode.
Postojalo je pretjerano zanimanje d u ž n o s n i k a a m e r i č k e mi­
sije u U j e d i n j e n i m n a r o d i m a z a P a p i n o i z l a g a n j e . N e p r e s t a n o s e
pripovijedalo da će p a p a P a v a o V I . »napasti« američku politiku
zbog Vijetnama. B i o s a m p o m a l o šokiran kada mi je član ame­
ričke m i s i j e r e k a o d a s u u p o z n a t i s t i m d a m o n s i g n o r A l b e r t o
Giovannetti ima v e ć pripremljen primjerak Papina govora, te
m e z a m o l i o n e k a m u g a n a n e k i n a č i n p r i b a v i m prije P a p i n a
obraćanja U j e d i n j e n i m n a r o d i m a .
44
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
O d b i o s a m t o učiniti, u z o d g o v o r d a m o n s i g n o r G i o v a n n e t t i
drži taj p r i m j e r a k u z a s e ili p o d j a s t u k o m d o k s p a v a . S t o g a ni­
s a m b i o taj koji b i m o g a o pribaviti » p r i p r e m l j e n i « primjerak t o g
govora.
N e k o l i k o d a n a n a k o n p o z n a t o g P a p i n o g obraćanja Ujedi­
n j e n i m n a r o d i m a ( » N e p o č i m a t i p o n o v o rat ... rata n i k a d a vi­
š e . « ) p i t a o s a m m o n s i g n o r a G i o v a n n e t t i j a n a koji j e n a č i n č u v a o
p r i m j e r a k P a p i n a g o v o r a . U d ž e p u o d i j e l a ili i s p o d jastuka, o d ­
g o v o r i o j e . K a s n i j e s a m r a z g o v a r a o s prijateljem, koji j e m o n s i -
g n o r u p o k l o n i o m a l i sef.
T i j e k o m v l a d a v i n e p r e d s j e d n i k a J o h n s o n a nije b i l o n i k a k v a
d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v n i š t v a S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o ­
lici. K r a j e m n j e g o v a m a n d a t a , 2 3 . p r o s i n c a 1 9 6 7 . p r e d s j e d n i k
J o h n s o n z a u s t a v i o s e u R i m u n a p o v r a t k u i z V i j e t n a m a , d a »bri-
fira« Papu.
T a j p o s j e t v a t i k a n s k e l i č n o s t i j o š uvijek p a m t e k a o s l a b o
pripremljen i j e d a n o d o n i h kojima P a p a nije b i o zadovoljan. S v e t a
S t o l i c a n i k a d a nije p o t p u n o prihvatila o d n o s Sjedinjenih D r ž a v a
p r e m a Vijetnamu. Zanimanje Svete Stolice u modernim vreme­
n i m a z a o p ć a svjetska pitanja p o s t a l o j e r a z v i d n o milijunima ljudi
n a k o n objave P a p i n e e n c i k l i k e Populorum Progressio na U s k r s
1 9 6 7 . g o d i n e . U njoj je na n e d v o s m i s l e n i d r a m a t i č a n način izlo­
ž e n a briga C r k v e z a n a r o d e Afrike, A z i j e i L a t i n s k e A m e r i k e .
T a j p o v i j e s n i d o k u m e n t z a p o č i n j e o v i m riječima:
»Razvitak naroda p o d p o m n o m je pozornošću Crkve, posebice
razvitak onih naroda koji se bore da se o s l o b o d e gladi, bijede,
endemičnih bolesti i neznanja; onih koji ž e l e veći udio u civilizacij­
s k o m blagostanju, te aktivniji napredak svojih ljudskih kvaliteta.«
Ovaj e m o c i o n a l n i stav p a p e Pavla V I . proizlazi iz prethod­
n i h p a p i n s k i h d o k u m e n a t a - Rerum Novarum, e n c i k l i k e koju je
o b j a v i o p a p a L a v X I I I . 1 8 9 1 . g o d i n e , Quadragesimo A n n o , encik-
45
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
like koju j e i z d a o p a p a P i o X I . 1 9 3 1 . g o d i n e , t e Pacem i n Tenis
pape Ivana X X I I I . iz 1963. godine.
O p š i r n a M a g n a C h a r t a p a p e I v a n a P a v l a II. Centesimus
Annus, i z d a n a 1 9 9 1 . g o d i n e , p r e o b l i k o v a l a j e razmišljanja rim­
skih p a p a o o v i m t e m a m a , p o v e z a n i m a s n o v i m g o s p o d a r s k i m
p r i l i k a m a u svijetu. U č i n a k o v o g d o k u m e n t a r a z m a t r a s e u X .
poglavlju.
B r i g a z a s v e n a r o d e n a svijetu d u g o j e b i l a središnji i n t e r e s
S v e t e S t o l i c e . T e š k o j e n a d m a š i t i s l j e d e ć u izjavu p a p e P a v l a V I .
k o j o m priziva p o z o r n o s t n a s i r o m a š t v o u svijetu:
»Čovjeku se doista mora omogućiti da preživi, no njemu se moraju
pružiti sredstva da živi u cijelosti, kao o s o b a kadra da stvori obitelj
i omogući djeci zadovoljavajući odgoj; to su z a d a ć e koje pozivaju
na bezrezervnu p o m o ć ljudi dobre volje, nadilazeći razlike m e đ u
nacijama, rasama, kulturama i vjerama. Štoviše, današnji čovjek
mora svakog dana postati sve više uvjeren u t o , jer njegovo je
o s o b n o postojanje u opasnosti, a ne dobrovoljna p o m o ć i poma­
ganje u nuždi. Sva se ljudska bogatsva moraju pokrenuti, te nije
dostatno dati dio o n o g što posjedujemo; čovjek mora dati najbolje
od sebe. Mir kojem svijet teži bit će stvoren s a m o p o d tu cijenu,
kao što je ispravno rečeno 'razvitak je n o v o i m e za mir'.«
Izazovi koji ostaju
Završetkom sukoba velesila u kombinaciji s nestajanjem ve­
likih z e m a l j s k i h razdaljina, pri č e m u s u s v e z e m l j e p o s t a l e bliski
susjedi, t e s o j a č a n i m U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , n e z n a č i d a s u
z a i s t a n e s t a l i svi t e š k i p r o b l e m i u svjetskoj z a j e d n i c i . Izbijanje
r e g i o n a l n i h n e v o l j a n a B a l k a n u , ili n a K a v k a z u , t e p r o v a l a druš­
t v e n i h n e m i r a u S j e v e r n o j Africi, s a m o s u n e k i o d p r i m j e r a n o ­
vih i z a z o v a .
S v e t a S t o l i c a , p u t e m s v o j e s v j e t s k e m r e ž e , p o s e b n o j e raz­
g o v i j e t n o b u d i l a savjest svijeta g l e d e k l j u č n i h p r o b l e m a v e z a n i h
46
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
u z g o l e m e r a z l i k e u s t a n d a r d i m a življenja. Č i n e ć i t o , I v a n P a v a o
II. i n j e g o v i p r e t h o d n i c i predstavljali su, z a p r a v o , taj d o s l j e d a n
glas. U m o j e m o p r o š t a j n o m p o s j e t u P a p i , 1 3 . v e l j a č e 1 9 9 3 . P a p a
je n a g l a s i o tragediju trostrukog prokletstva siromaštva, nepis­
m e n o s t i i b o l e s t i u Africi.
B i o j e t o m o j posljednji s l u ž b e n i p o s j e t S v e t o m O c u u svoj­
stvu a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a . Pratila m e j e M a r g a r e t , a sastali
s m o se s a m i s njim u knjižnici.
O n s e n e k o l i k o d a n a prije v r a t i o s j o š j e d n o g p u t a u Afriku,
gdje m u j e z a d n j a p o s t a j a b i o S u d a n . Z n a o s a m d a j e b i l o n e k i h
nesuglasica u svezi s tim kratkim posjetom. Č e s t i t a o s a m mu, jer
s a m o s j e ć a o d a ć e n j e g o v e č e s t i t e i s n a ž n e izjave l o k a l n o j vladi o
njezinoj o d g o v o r n o s t i d a zajamči ljudska p r a v a i m a t i b l a g o t v o ­
ran u č i n a k , k a o š t o su ga i m a l e i u d r u g i m d i j e l o v i m a svijeta.
Cijeli n a š r a z g o v o r s njim t i c a o se ljudskih prava i i z a z o v a u
z e m l j a m a u razvoju.
Prije n e g o j e p o z v a o f o t o g r a f e n a slikanje, P a p a j e u s t a o i
s t i s n u o n a m ruku. N a s m i j e š i o s e , n o i z g l e d a o j e u m o r a n i i z m u ­
č e n . Ž e l i o s a m misliti da je to bila posljedica stresa s njegova
n e d a v n o g p o s j e t a Africi, n o p r o g o n i o m e osjećaj d a j e t o m o g l o
biti p o v e z a n o s n j e g o v o m o p e r a c i j o m i z srpnja 1 9 9 2 .
J e d a n o d z a d a t a k a koji m i j e p o v j e r e n b i o j e d a p o t a k n e m
Svetu Stolicu da se više pozabavi državnim terorizmom o n o g a
k o v a k a k a v p r a k t i c i r a Libija. W a s h i n g t o n u s e n i s u svidjeli p o v r e ­
m e n i k o n t a k t i koje su libijski v l a d i n i d u ž n o s n i c i imali s V a t i ­
kanom, iako nemaju diplomatske odnose.
U r a z g o v o r i m a s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a n i k a d n i s a m pri­
m i j e t i o n i k a k v e s k l o n o s t i p r e m a G a d a f i j u i n j e g o v o j vladi. N o ,
S v e t a je S t o l i c a držala da treba održavati k o n t a k e s vladama s
č i j o m s e p o l i t i k o m i n e s l a ž e , n e b i l i z a d r ž a l a e v e n t u a l a n utjecaj
n a mijenjanje njihove politike. Z a vrijeme m o g m a n d a t a o d 1 9 8 9 .
d o 1 9 9 3 . utjecaj S v e t e S t o l i c e n a G a d a f i j a b i o j e v r l o m a l e n . T o
p a k nije b i o slučaj s a s u s j e d n i m z e m l j a m a , M a r o k o m i E g i p t o m ,
47
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
gdje j e S v e t a S t o l i c a i m a l a i z a d r ž a l a utjecaj n a o v e s j e v e m o -
afričke v l a d e . U svjetskoj z a j e d n i c i r a s t u ć u o p a s n o s t p r e d s t a v ­
ljaju n e p o u z d a n a v o d s t v a u n e s t a b i l n i m p o d r u č j i m a svijeta.
P r e m d a n e predstavljaju s v j e t s k e s i l e , d i k t a t o r i t a k v i h z e m a l j a u
m o g u ć n o s t i s u pribaviti n u k l e a r n o o r u ž j e , o r g a n i z i r a t i d r ž a v n e
t e r o r i s t i č k e o p e r a c i j e , u z r o k u j u ć i t a k o v e l i k e n e s r e ć e i patnje
izvan svojih g r a n i c a , i s t o d o b n o p r e d s t a v l j a j u ć i j a s n u i ž i v u o p a s ­
nost svjetskom miru.
U i n d u s t r i j s k o m svijetu p o s t o j i s v e v e ć i h e d o n i z a m , koji ru­
k u p o d r u k u s p r e t j e r a n o m p o t r o š n j o m u m a n j u j e m o r a l n e kva­
l i t e t e ž i v o t a u t i m z e m l j a m a . T o o g r a n i č a v a n j i h o v u djelotvor­
n o s t n a svjetskoj p o z o r n i c i , d o k s l i k a j a v n o s t i o d a j e s e b i č n e in­
terese. M o d e m e komunikacije pobrinule su se da siromašni u
svijetu » v i d e , o s j e ć a j u i č u j u « b o g a t e koji s u i m prvi s u s j e d i .
T a k o S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a i m a j u s l i č n a mišljenja
g l e d e razlika u s v j e t s k i m s t a n d a r d i m a življenja. O b j e priznaju
moralnu nepravdu i političku o p a s n o s t prisutnu u tako velikim
r a z l i k a m a u ž i v o t n o m s t a n d a r d u . N o , m e đ u n j i m a p o s t o j i i raz­
lika u p r i s t u p u . S j e d i n j e n e D r ž a v e z a s t u p a j u m i š l j e n j e k a k o j e
p o t r e b n o p o m o ć i d r u š t v i m a u r a z v o j u d a razviju svoja b o g a t s t v a ,
u l a ž u ć i s v o j e z a m i s l i i ljude. S v e t a S t o l i c a , s d r u g e s t r a n e , stavlja
jači n a g l a s a k n a p r e r a s p o d j e l u s v j e t s k i h b o g a t s t a v a . J e d a n o d
n a p u t a k a koji s a m d o b i o o d t a j n i k a J a m e s a B a k e r a 1 9 8 9 . g o d i n e
bio je da utječem na Svetu Stolicu da p o d u p r e p r o g r a m e poput
u v o đ e n j a n a č e l a s l o b o d n o g t r ž i š t a u z e m l j a m a u razvoju, t e d a
uznastoji n a stvaranju p o g o d n i h u v j e t a z a p r i v l a č e n j e ulaganja,
poslovanja i trgovine. R e č e n o mi je n e k a p o t a k n e m S v e t u S t o ­
licu da smanji n a g l a s a k na g l e d i š t e o p r e r a s p o d j e l i b o g a t s t a v a i o
b o g a t i m n a c i j a m a k o j e imaju o b v e z u p o m a g a n j a s i r o m a š n i m a .
B i o je to p r e d m e t u kojem s a m m o r a o uporabiti vlastito
mišljenje, t e , i s k r e n o r e č e n o , n i s a m n i k a d p o t i c a o o n o š t o m i j e
k a z a n o u n a p u t k u . B i j e l a k u ć a ili u r e d g o s p o d i n a B a k e r a n i s u
nikad vršili p r i t i s a k n a m e n e d a p r o v e d e m o v a j n a p u t a k , n o
službenici S t a t e D e p a r t m e n t a s u m e n a t o n e k o l i k o puta
48
V E L E P O S L A N I K O V A PRIČA
podsjetili. I s k r e n o g o v o r e ć i , m i s l i o s a m d a j e P a p a z a u z e o is­
pravan e t i č k i stav, t e n i s a m n i n a j e d n o m s a s t a n k u s v a t i k a n s k i m
d u ž n o s n i c i m a p r e d l o ž i o p r o m j e n u t o g stajališta.
Nova prigoda
N a d o h v a t j e r u k e n o v a prilika z a svjetsku z a j e d n i c u d a p o ­
kloni v e ć u v a ž n o s t t e m e l j n i m m o r a l n i m v r i j e d n o s t i m a . Sjedi­
njene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a m o g u n a svoj n a č i n p r o m i c a t i uni­
verzalne e t i č k e i m o r a l n e standarde. I a k o dovršetak sukoba ve­
lesila nije p r i v e o kraju s v e s v j e t s k e p r o b l e m e , i p a k j e o t v o r i o
n o v e m o g u ć n o s t i z a g l o b a l n u suradnju, k o j e prije n i s u p o s t o j a l e .
Ujedinjeni narodi, o s l o b o đ e n i n e m o ć i usred sukoba hladnog
rata, m o g u p o n u d i t i n o v i s v e o p ć i u z o r e t i č k i h vrijednosti, z a
kojima t r e b a poći. O v a značajna promjena u m o g u ć n o s t i m a
U j e d i n j e n i h n a r o d a u č i n i l a j e t a k o v a ž n i m t r a ž e n j e n o v o g glav­
n o g tajnika 1 9 9 1 . P o t r a g a z a g l a v n i m tajnikom, koji j e s t u p i o n a
t o m j e s t o u siječnju 1 9 9 2 . z a k l j u č e n a j e i z b o r o m p r e d s t a v n i k a
T r e ć e g a svijeta, s k o r i j e n i m a u p o v i j e s n i m k r š ć a n s k i m , musli­
m a n s k i m i ž i d o v s k i m tradicijama.
N e k o l i k o t j e d a n a prije i m e n o v a n j a dr. B o u t r o s a B o u t r o s a -
Ghalija i z E g i p t a u p r o s i n c u 1 9 9 1 . p r i b i v a o s a m n a o t o k u M a l t i
konferenciji vezanoj uz Vatikan. D o k t o r a Boutrosa-Ghalija
predstavili su organizatori konferencije (Zajednica Saint Egi-
d i o ) v e l i k o m broju š e f o m d r ž a v a koji s u bili n a z o č n i . D i s k r e t n a
» r i m s k a r u k a « o d i g r a l a j e u l o g u u isticanju čovjeka koji j e b i o
izrazito p o d o b a n za o v o mjesto u Ujedinjenim narodima u o v o m
p o v i j e s n o m t r e n u t k u . D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e izvijestili s u m e
d a v i s o k o c i j e n e dr. B o u t r o s a - G h a l i j a . S u v e r e n i v i t e š k i M a l t e š k i
red, m o ć n a k a t o l i č k a vjerska o r g a n i z a c i j a , prenijela m i j e ista
mišljenja. T a k o s a m izvijestio v l a d u S A D . P a p i n s k a p o d r š k a
g l a v n o m tajniku n a s t a v i l a s e i n a k o n š t o j e o n p r e u z e o d u ž n o s t .
J e d a n o d n a j d u ž i h s a s t a n a k a p a p e I v a n a P a v l a II. o d r ž a n j e u
travnju 1 9 9 3 . g o d i n e , k a d a s e s a s t a o s dr. B o u t r o s o m - G h a l i j e m .
49
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
R a z m a t r a l i s u d u g p o p i s m e đ u n a r o d n i h p r o b l e m a . N e k o l i k o tje­
d a n a kasnije, dr. B o u t r o s G h a l i b i o j e prvi d o b i t n i k n a g r a d e
z a k l a d e P u t d o mira, d o b r o t v o r n e o r g a n i z a c i j e p o v e z a n e s Vati­
k a n o m . P r o č i t a o s a m p o s v e t u koja je hvalila njegove prinose
miru. N a g r a d u j e uručio n a d b i s k u p R e n a t o M a r i n o , promatrač
S v e t e S t o l i c e pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a .
K a o iskusni i o d g o v o r n i članovi svjetske zajednice, Sveta
Stolica, Sjedinjene Države i Ujedinjeni narodi, m o ž d a ponekad
imaju različita mišljenja o t o m e k a k o riješiti s v j e t s k e p r o b l e m e ,
n o svi s u o n i p o t a k n u t i t e m e l j e m s v o j i h o b v e z a d a djeluju n a
o p ć u m e đ u n a r o d n u d o b r o b i t . O v a tri tijela, koja s e b a v e svjet­
s k o m p r o b l e m a t i k o m , igrat ć e g l a v n u u l o g u u p r o m i c a n j u ideja
ljudskih prava, vjerske s l o b o d e i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a u svijetu.
O n i ć e t a k o đ e r biti prvi o d o n i h koji ć e p r u ž i t i p o m o ć u h u m a n i ­
tarnim krizama. Sva n e d a v n a događanja uvećala su važnost
a m e r i č k e a m b a s a d e pri S v e t o j S t o l i c i u p r i l o g i n t e r e s a Sjedi­
njenih Država.
U takvoj s a m situaciji 1 4 . travnja 1 9 9 3 . g o d i n e o d l e t i o u
B o s t o n da u p o z n a m gradonačelnika R a y m o n d a Flynna, koga je
predsjednik Clinton o d r e d i o za m o g a nasljednika. Gradonačel­
n i k F l y n n p o s t a o j e č e t v r t i v e l e p o s l a n i k S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri
Svetoj Stolici.
Vjerska pripadnost i američki veleposlanik
M o j nasljednik, četvrti a m b a s a d o r , d o b i o je pregršt izazova,
u rješavanju kojih S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a , z a j e d n o i u
suglasju s U j e d i n j e n i m n a r o d i m a i d r u g i m z e m l j a m a , m o g u su­
rađivati. U v e ć i n i s l u č a j e v a bit će to s l a g a n j e u g l e d i š t i m a i pris­
t u p u k a k o riješiti p r o b l e m e koji s e t i č u k r š e n j a ljudskih p r a v a i
vjerskih s l o b o d a , a u v e ć i n i s l u č a j e v a d o g o v o r i t će se s u r a d n j a u
svjetskim p r o b l e m i m a u svezi s izbjegličkim pitanjima i t e š k o ­
ć a m a r a z v i t k a u T r e ć e m svijetu.
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D o k s a m p u t o v a o i z R i m a u W a s h i n g t o n , u ožujku 1 9 9 3 .
g o d i n e , p r i p r e m a o s a m p r i j e d l o g e koje s a m o d l u č i o p r e d a t i
predsjedniku Clintonu kada stignem u Washington. Planirao
sam p r e p o r u č i t i m u d a n e i m e n u j e katolika-laika d a m e naslijedi
k a o v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i . Prva tri v e l e p o s l a n i k a , Wil-
liam W i l s o n , F r a n k S h a k e s p e a r e , i ja, bila s u p o z n a t a p o t o m e
d a s u djelatni k a t o l i č k i laici. Č e s t o s a m č u o n a p o m e n e d a j e
p r i p a d n o s t k a t o l i č k o j vjeri n e p i s a n i uvjet z a t o m j e s t o . T o da­
k a k o nije t a k o , j e r j e vjerska p r i p a d n o s t k a o uvjet z a d r ž a v n o
mjesto bila protivna a m e r i č k o m U s t a v u . Nadalje, Sveta Stolica
n e p o s t a v l j a taj zahtjev. N e k o l i k o m o j i h starijih e u r o p s k i h k o ­
l e g a i z d i p l o m a t s k o g z b o r a , k o j e S v e t a S t o l i c a v i s o k o cijeni, pri­
padali s u p r o t e s t a n t s k o j vjeroispovijesti. E g i p a t s k i v e l e p o s l a n i k ,
čovjek sa s t v a r n i m u t j e c a j e m u V a t i k a n u , nije b i o k r š ć a n i n .
M i s l i o s a m d a b i b i l o š t e t n o stvoriti d o j a m d a j e a m e r i č k a
a m b a s a d a u V a t i k a n u k a t o l i č k o stjecište i n t e r e s a . P r e v i š e j e t o
važno m j e s t o da bi prevladalo takvo viđenje. Nije mi se ukazala
p r i g o d a d a p r e d a m svoj prijedlog, j e r s a m 1 8 . ožujka 1 9 9 3 . p r o ­
č i t a o u International Herald Tribunu da je p r e d s j e d n i k C l i n t o n
na to mjesto imenovao gradonačelnika Bostona, Raymonda
F l y n n a . B i o s a m svjestan d a b i b i l o n e p r i k l a d n o p o d n i j e t i t a k a v
prijedlog n a k o n š t o j e P r e d s j e d n i k o b j a v i o svoju o d l u k u a m e ­
r i č k o m n a r o d u . U n a t o č t o m e , vjerujem d a P r e d s j e d n i k o z b i l j n o
m o r a r a z m o t r i t i , t k o g o d o n b i o , d a p e t i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j
Stolici b u d e u g l e d a n A m e r i k a n a c koji ć e i m a t i povjerenje i p o ­
š t o v a n j e S v e t e S t o l i c e , n o koji n e ć e biti katolik. D v a v r l o u g l e d ­
n a A m e r i k a n c a o b n a š a l a s u d u ž n o s t p o s e b n o g i z a s l a n i k a Sje­
dinjenih D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i - M y r o n T a y l o r i H e n r y C a b o t
L o d g e . D u g u j e m o i m d u b o k o p o š t o v a n j e , j e r s u t o bili ljudi koji
s u i m a l i p o v j e r e n j e V a t i k a n a . B i l i s u p o š t o v a n i . Bili s u izvrsni
diplomati. Bili su d o b r o p o v e z a n i s ondašnjim američkim pred­
s j e d n i k o m . A ni j e d a n od njih nije b i o katolik.
51

III. poglavlje
Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica:
n e s t a l n i k o n t a k t i 1776.-1984.
M o g u ć n o s t i za suradnju Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e
n a p r o m i c a n j u ljudskih p r a v a , v j e r s k i h s l o b o d a i p o l i ­
t i č k o g p l u r a l i z m a p r o i z l a z e i z p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a koji
s a d a p o s t o j e i z m e đ u dviju sila.
O v a k a v s r d a č a n i s u r a d n i č k i o b z i r nije uvijek p o s t o j a o . U
stvari, t r e b a l o j e 2 0 8 g o d i n a d a S j e d i n j e n e D r ž a v e s t u p e u p u n e
d i p l o m a t s k e o d n o s e s najstarijim s v j e t s k i m s u b j e k t o m u z a j e d ­
n i c i država.
U r a z d o b l j u o d 1 9 8 4 . n a o v a m o , p o p i s z e m a l j a k o j e imaju
d i p l o m a t s k e o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m u v e ć a o s e i broji 1 4 5
z e m a l j a , o d 1 2 0 k o l i k o i h j e b i l o u siječnju 1 9 8 4 . g o d i n e , k a d a s u
Sjedinjene D r ž a v e službeno uspostavile d i p l o m a t s k e o d n o s e .
D a n a 20. listopada 1951. predsjednik T r u m a n i m e n o v a o je
g e n e r a l a M a r k a C l a r k a z a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
I m e n o v a n j e j e u z r o k o v a l o p r o v a l u p r o s v j e d a . D o l a z i l i s u n e sa­
m o o d o n i h koji s u i m a l i s t v a r n i h p r i g o v o r a z b o g c r k v e n o - d r ž a v -
n o g obilježja S v e t e S t o l i c e , v e ć i o d o n i h koji g a j e j a s n e p r e d ­
rasude o katolicima. Z n a k o v i t a je politička činjenica - g o t o v o
f e n o m e n - d a s e v i s o k a r a z i n a a n t i k a t o l i c i z m a , koji s e o b r u š i o
na Clarkovo imenovanje 1 9 5 1 . g o d i n e , značajno snizila trideset i
tri g o d i n e kasnije, k a d a j e p r e d s j e d n i k R e a g a n 1 9 8 4 . z a p o č e o
p o s t u p a k uspostavljanja s l u ž b e n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e ­
t o m S t o l i c o m . I u 1 9 8 4 . g o d i n i b i l o j e protivljenja, n o b e z z n a -
52
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
čajnijeg z a m a h a . U č e t v r t o m p o g l a v l j u r a z m o t r i t ć e m o t o raz­
doblje. O v o ć e s e p o g l a v l j e baviti r a z d o b l j e m prije 1 9 8 4 . g o d i n e .
U prvoj g o d i n i S j e d i n j e n i h D r ž a v a , n o v a r e p u b l i k a i m a l a j e
k o n t a k a t a s p a p i n s k i m d r ž a v a m a . T i j e k o m t o g razdoblja, p a p i n ­
ska v l a s t p o s t o j a l a per se, z a p r e m a j u ć i teritorij s r e d i š n j e Italije.
To je bila činjenica. M e đ u t i m , uvažavanje te činjenice od strane
S j e d i n j e n i h D r ž a v a nije u k l j u č i v a l o i p e r c e p c i j u S v e t e S t o l i c e i
p a p e k a o j e d i n s t v e n e m e đ u n a r o d n e l i č n o s t i , koja n a d i l a z i njego­
ve u l o g e n e z a v i s n o g poglavara države i poglavara Crkve. Kon­
zularni o d n o s i k o j e s u S j e d i n j e n e D r ž a v e u s p o s t a v i l e u ožujku
1797. s P a p i n s k i m D r ž a v a m a u R i m u k a o g l a v n o m g r a d u , S v e t a
S t o l i c a u z v r a t i l a j e n a istoj k o n z u l a r n o j r a z i n i 1 8 2 6 . g o d i n e , k a d a
su P a p i n s k e D r ž a v e utemeljile k o n z u l a t u N e w Yorku. Predsjed­
nik J a m e s P o l k i z n i o j e p r i j e d l o g d a S j e d i n j e n e D r ž a v e f o r m a l n o
d e jure ( z a k o n s k i ) priznaju P a p i n s k e D r ž a v e , t e j e o p u n o m o ć i o
otpravnika p o s l o v a (diplomatski izaslanik ispod razine velepo­
slanika). T a d a je nastala o p s e ž n a rasprava u S e n a t u o t o m e ,
t r e b a l i ili n e t o učiniti. S n a ž n i z a g o v o r n i c i željeli s u d a a m e ­
rički p r e d s t a v n i k d o b i j e p u n i r a n g o p u n o m o ć e n o g m i n i s t r a .
Iako je p o s t i g n u t k o m p r o m i s , da se u p r v o m redu pošalje ot­
pravnik p o s l o v a , S j e d i n j e n e D r ž a v e s u i m e n o v a n j e m p o t v r d i l e
f o r m a l n o d e jure p r i z n a n j e P a p i n s k i h D r ž a v a k a o č l a n a zajedni­
ce država.
G o s p o d i n J a c o b I. M a r t i n p r e d a o je vjerodajnice papi Piu
IX. u R i m u 1 9 . k o l o v o z a 1 8 4 8 . S e d a m d a n a kasnije, 2 6 . k o l o ­
v o z a , u m r o j e o d malarije. G o s p o d i n M a r t i n j e n a o d r e đ e n n a č i n
prvi p r e d s t a v n i k v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a a k r e d i t i r a n k o d P a p e .
To o p u n o m o ć e n j e zadovoljavalo je ustaljenu praksu imenovanja
d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v n i k a j e d n e u d r u g o j zemlji. U o n o v r i j e m e
p r i z n a n j e nije p o d r a z u m i j e v a l o č i n j e n i c u d a P a p a s e b e drži p o ­
glavarom K a t o l i č k e crkve i S v e t e S t o l i c e . U vjerodajnicama g o ­
s p o d i n a M a r t i n a P a p a j e b i o o s l o v l j e n k a o p o g l a v a r države. N i j e
b i l o s p o m i n j a n j a P a p e u svojstvu p o g l a v a r a k a t o l i č k e z a j e d n i c e .
53
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
U n a t o č t o m e , o n j e b i o prvi p r e d s t a v n i k V l a d e S j e d i n j e n i h
Država o p u n o m o ć e n pri P a p i . K a d a s a m s t i g a o , z a m o l i o s a m d a
m e o d v e d u n a n j e g o v g r o b , a n a k o n k r a t k o g istraživanja otkrili
s m o grobni s p o m e n i k n a p r o t e s t a n t s k o m groblju. S a d a s m o
uveli običaj d a n a o b l j e t n i c u n j e g o v e s m r t i p r e d s t a v n i k A m e ­
ričkog v e l e p o s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i p o l o ž i v i j e n a c n a n j e g o v
grob. N e k i s u pitali z a š t o j e g o s p o d i n M a r t i n p o k o p a n u R i m u .
N a š e j e istraživanje p o k a z a l o d a j e u o n o v r i j e m e v l a d a Sjedi­
njenih D r ž a v a o d o b r a v a l a s t o d o l a r a z a s v e t r o š k o v e v e z a n e u z
sprovod i p r e k o o c e a n s k o p r e n o š e n j e p o s m r t n i h o s t a t a k a u Sje­
dinjene D r ž a v e . O č i t o j e d a s i o b i t e l j g o s p o d i n a M a r t i n a nije
m o g l a priuštiti o s t a t a k izdatka, p a j e o d l u č i l a d a s e o n p o k o p a u
Rimu.
N a k o n g o s p o d i n a Martina uslijedilo je razdoblje od devet­
naest g o d i n a i s l u ž b o v a n j a p e t o r i c e d i p l o m a t a . T o s u bili: L e w i s
Cass, mlađi, 1 8 4 9 . - 1 8 5 8 . ; J o h n P . S t o c k t o n , 1 8 5 8 . - 1 8 6 1 . ; A l e -
xander W . R a n d e l l , 1 8 6 1 . - 1 8 6 2 . ; R i c h a r d M . B l a t c h f o r d , 1 8 6 2 . -
1863.; i R u f u s King, 1 8 6 3 . - 1 8 6 7 .
Rufus K i n g j e b i o posljednji m i n i s t a r s b o r a v k o m pri P a p i n ­
skim D r ž a v a m a . N a p u s t i o j e svoju d u ž n o s t u k o l o v o z u 1 8 6 7 . O d
t e g o d i n e , v i š e nije b i l o m o g u ć e n a ć i s r e d s t a v a z a t a k v o di­
plomatsko poslanstvo, jer je K o n g r e s z a b r a n i o financiranje bilo
kojeg d i p l o m a t s k o g m j e s t a pri P a p i n s k i m D r ž a v a m a . N a d a l j e , s
uključenjem P a p i n s k i h D r ž a v a u Italiju ( n a k o n G a r i b a l d i j e v a
ujedinjenja Italije i s t v a r n o g z a t o č e n j a Pija I X . ) , S j e d i n j e n e
Države nisu i m a l e t e m e l j a z a n j i h o v o p r i z n a n j e , j e r j e k o n t r o l a
nad teritorijem bila ključni d i o p r v o t n o g p r i z n a n j a P a p i n s k i h
Država. M e đ u n a r o d n a u l o g a o s o b n o s t i S v e t e S t o l i c e t e j e d i n ­
stvena u l o g a s a m o g P a p e n i s u u t o v r i j e m e b i l e s a s t a v n i dijelovi
čina a m e r i č k o g priznanja.
Odlaskom gospodina Kinga iz R i m a 1867. g o d i n e z a p o č e l o
je d u g o razdoblje od s e d a m d e s e t i dvije g o d i n e interregnuma, u
kojemu Sjedinjene D r ž a v e n i s u i m a l e p o s l a n i k a pri P a p i . M a l o
j e bilo n a z n a k a d a ć e r a z d o b l j e n e p o s t o j a n j e d i p l o m a t s k i h v e z a
54
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
završiti, s v e d o k v l a d a F r a n k l i n a R o o s e v e l t a nije p o k r e n u l a za­
m i s a o » o s o b n o g izaslanika Predsjednika«. Zanimljivo je zapazi­
ti, d a s e d u g o r a z d o b l j e n e p o s t o j a n j a d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v ­
n i š t v a p o d u d a r i l o s r a z d o b l j e m s n a ž n o g a n t i k a t o l i c i z m a u Sjedi­
n j e n i m D r ž a v a m a . B i l o j e t o v r i j e m e k a d a j e s t i z a o v e l i k broj
useljenika iz p r e t e ž i t o katoličkih zemalja, pa je postojala snažna
n e g a t i v n a reakcija p r o t i v Iraca, F r a n c u z a , Talijana, Š p a n j o l a c a i
N i j e m a c a - p r o t i v svih o n i h koji s u d o l a z i l i i z p r e t e ž i t o k a t o ­
ličkih z e m a l j a . T i s k a n a djela s u u t o v r i j e m e b i l a p u n a v r l o n e ­
u m j e r e n i h i u m n o g i m s l u č a j e v i m a z l o b n i h obilježja p r i p i s i v a n i h
v o d s t v u K a t o l i č k e c r k v e . T e š k o j e z a m i s l i t i d a j e u t a k v i m uvje­
t i m a k a s n o g d e v e t n a e s t o g i r a n o g d v a d e s e t o g s t o l j e ć a u Sjedi­
njenim D r ž a v a m a m o g l o doći do bilo kakva odobrenja ame­
r i č k o g K o n g r e s a g l e d e d i p l o m a t s k o g p o s l a n s t v a pri P a p i .
Osobni izaslanik pri Papi
Predsjednik R o o s e v e l t najavio je 2 4 . prosinca 1939. da Papi
namjerava uputiti o s o b n o g izaslanika. Ta objava sadržavala je i
vijest d a R o o s e v e l t ž e l i bliži k o n t a k t s p o g l a v a r i m a najvećih re­
ligija. T a k o j e n a B a d n j a k 1 9 3 9 . g o d i n e P r e d s j e d n i k izvijestio
p r e d s j e d n i k a F e d e r a l n o g vijeća K r i s t o v i h crkvi i p r e d s j e d n i k a
Ž i d o v s k e t e o l o š k e š k o l e A m e r i k e , d a b i ž e l i o o d r ž a v a t i s njima
v e z u u v e z i s n a č i n i m a u n a p r e đ i v a n j a mira.
I a k o j e o v a najava i m a l a e k u m e n s k i t o n i č i n i l a s e primjere­
n o m v r e m e n u k a d j e v e ć z a p o č e o svjetski rat, p o s t o j a l a j e kvali­
t a t i v n a razlika i z m e đ u t o g a d a s e , s j e d n e s t r a n e , u p u t i o s o b n i
izaslanik Papi, poglavaru V a t i k a n a k a o grada-države i poglavaru
s v e o p ć e K a t o l i č k e crkve, a s d r u g e strane, održava v e z a s pogla­
varima A m e r i č k e protestantske organizacije i Židovske škole u
N e w Yorku.
Pojačani kontakt između vlade predsjednika R o o s e v e l t a i
V a t i k a n a v e ć j e p o s t o j a o u v r i j e m e R o o s e v e l t o v e najave i z 1 9 3 9 .
g o d i n e . Pitanje o d n o s a S A D i V a t i k a n a v e ć s e razmatralo 1936.
55
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
t i j e k o m p o s j e t a E u g e n i a k a r d i n a l a P a c e l l i j a , u t o v r i j e m e vati­
k a n s k o g d r ž a v n o g tajnika ( k a s n i j e g p a p e P i a X I I . ) . K a r d i n a l
Spellman, nadbiskup N e w Yorka, bio je predvodnik američke
katoličke strane za poboljšanje diplomatskih o d n o s a između
S A D i Vatikana.
Kasnije, k a d a je kardinal Pacelli p o s t a o p a p a u ožujku 1939.
g o d i n e , p r e d s j e d n i k R o o s e v e l t p o s l a o j e J o s e p h a K e n n e d y j a , ta­
d a š n j e g v e l e p o s l a n i k a u E n g l e s k o j , u s v o j s t v u p o s e b n o g izasla­
nika Sjedinjenih Država na P a p i n o ustoličenje. Iako je to bio
f o r m a l a n k u r t o a z a n č i n p r e d s j e d n i k a d r ž a v e , b i l o j e protivljenja
t o m p o t e z u , š t o j e z n a č i l o d a ć e biti protivljenja b i l o k a k v u obli­
k u d i p l o m a t s k o g z a s t u p a n j a . Z a n i m l j i v o j e n a p o m e n u t i d a kar­
d i n a l S p e l l m a n n i k a d nije p r e d l o ž i o d i p l o m a t s k e o d n o s e s a S v e ­
t o m S t o l i c o m , n e g o s V a t i k a n o m k a o g r a d o m - d r ž a v o m . Ovaj j e
prijedlog bilo lakše progurati, jer priznanje V a t i k a n a k a o Gra-
d a - D r ž a v e nije i z r a v n o u k l j u č i v a l o u l o g u P a p e k a o N a m j e s n i k a
Kristova i poglavara R i m o k a t o l i č k e crkve. Grad-Država Vati­
k a n z a d o v o l j a v a o j e t r a d i c i o n a l n e u v j e t e . P o s j e d o v a o j e teritorij,
vladu i oružane snage (Švicarska garda).
N e d u g o n a k o n svoje najave, n a B a d n j a k 1 9 3 9 . g o d i n e , pred­
sjednik R o o s e v e l t i m e n o v a o j e M y r o n a Taylora, u m i r o v l j e n o g
p r e d s j e d n i k a K o r p o r a c i j e p r o i z v o đ a č a č e l i k a S A D , koji j e b i o pri­
p a d n i k E p i s k o p a l n e crkve, j e d n e o d k r š ć a n s k i h crkava u S A D , n a
d u ž n o s t o s o b n o g izaslanika pri papi. I n a č e b o g a t čovjek, koji nije
t r a ž i o n a k n a d u za taj p o s a o , M y r o n T a y l o r i m a o je vilu u F i r e n c i i
p o z n a v a o j e P a p u . B i o j e t a k o đ e r i o s o b n i P r e d s j e d n i k o v prijatelj.
Vatikan je M y r o n a Taylora d r ž a o veleposlanikom, jer je
predstavljao predsjednika Sjedinjenih Država. Te 1939. godine,
V a t i k a n nije p r e v i š e z a b r i n j a v a l a a m e r i č k a u s t a v n a o d r e d b a d a
S e n a t m o r a odobriti takva i m e n o v a n j a na d u ž n o s t izvanrednog i
o p u n o m o ć e n o g veleposlanika Sjedinjenih Država. S obzirom na
t a d a š n j e p r i l i k e u svijetu i m o ć S j e d i n j e n i h D r ž a v a , u V a t i k a n u
je v l a d a l o o t v o r e n o zadovoljstvo š t o je uspostavljena izravna
diplomatska veza s vladom Sjedinjenih Država.
56
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
U S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a p o s t o j a o j e veliki o t p o r R o o s e v e l -
tovoj o d l u c i o o v o m i m e n o v a n j u . N o , k a k o i m e n o v a n j e nije p o d -
l i j e g a l o s e n a t s k o m o d o b r e n j u , nije b i l o n a č i n a d a s e k o n c e n t r i r a
nacionalna kampanja protiv toga. O t p o r je bio djelomično ute­
m e l j e n n a i s k r e n o j z a b r i n u t o s t i z a u s t a v n e implikacije o v o g i m e ­
novanja. M n o g i n i s u r a z u m j e l i u l o g u P a p e k a o svjetskog v o đ e i
n e z a v i s n o g p o g l a v a r a S v e t e S t o l i c e , koja j e uključivala V a t i k a n
kao Grad-Državu.
M a l o j e b i l o o n i h koji s u s e p o t r u d i l i istaknuti, d a priznanje
drugih v l a d a r a , koji s u t a k o đ e r i m a l i v a ž n u u l o g u p o g l a v a r a
crkve ili v j e r s k o g v o đ e , k a o p r i m j e r i c e ( u t o d o b a ) j a p a n s k i car,
kralj S a u d i j s k e A r a b i j e , e t i o p s k i car, t e e n g l e s k i m o n a r h , nije
spriječilo d a i h s e p r i z n a k a o č e l n i k e n e z a v i s n i h država.
A tu je b i l a i j a s n a p o j a v a o t v o r e n o g a n t i k a t o l i c i z m a . Ka­
tolici s u j o š uvijek tvorili m a l o b r o j n u m a n j i n u u S j e d i n j e n i m
D r ž a v a m a . N a d a l j e , m n o g i s u o d njih j o š bili prva i h d r u g a g e n e ­
racija u s e l j e n i k a . P o r e d t o g a š t o su u manjini, k a t o l i c i su i n e ­
v a ž n i u s m i s l u b o g a t s t v a . G o d i n e 1 9 3 9 . k a t o l i c i n i s u bili č l a n o v i
p o l i t i č k i m o ć n o g a m e r i č k o g v l a d a j u ć e g sloja.
P r e d s j e d n i k R o o s e v e l t m o g a o j e i z a ć i n a kraj s o t p o r o m svih
grupa, j e r s u n a d o l a z e ć i ratni o b l a c i u E u r o p i u s m j e r a v a h p o z o r ­
n o s t j a v n o s t i na v a ž n i j e d o g a đ a j e — a i m e n o v a n j e i o p e t nije
podlijegalo odobrenju Senata. Nije dakle bilo javnog foruma
koji b i r a z m a t r a o p r e d n o s t i č i n a p r e d s j e d n i k a R o o s e v e l t a .
K a d a je M y r o n Taylor stigao u Rim, prema njemu su se
uvijek o d n o s i l i k a o p r e m a v e l e p o s l a n i k u koji predstavlja v l a d u
S j e d i n j e n i h D r ž a v a . D e s e t g o d i n a T a y l o r o v a s l u ž b o v a n j a u svoj­
stvu d i p l o m a t s k o g i z a s l a n i k a n j e g o v e z e m l j e uključivalo j e i g o ­
d i n e D r u g o g a s v j e t s k o g rata. I m a o j e n e o m e t a n p r i s t u p P a p i i
najvišim v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a . N j e g o v j e u r e d b i o i z v o r
d r a g o c j e n i h informacija S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a . B i o j e k a d a r utje­
cati n a S v e t u S t o l i c u d a o d m a h p r e p o z n a o p a s n o s t o d s o v j e t s k e
k o m u n i s t i č k e e k s p a n z i j e 1 9 4 5 . Z a t i m j e uslijedilo d u g o r a z d o b -
57
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
lje suradnje S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e u b o r b i p r o t i v
širenja k o m u n i z m a u E u r o p i i d r u g i m d i j e l o v i m a svijeta.
Iz n e k i h r a z l o g a , spisi o d j e l o v a n j u M y r o n a T a y l o r a u R i m u
tijekom D r u g o g a s v j e t s k o g rata u c i j e l o s t i n i s u d o s t u p n i j a v n o m
ispitivanju u a m e r i č k i m a r h i v i m a ili a r h i v u V a t i k a n a . Č e s t na­
v o d , koji n i s a m m o g a o provjeriti, b i o j e o t o m e d a j e j a p a n s k a
v l a d a bila u k o n t a k t u s V a t i k a n o m p o č e t k o m 1 9 4 5 . g o d i n e , k a k o
b i d o z n a l a m o ž e l i p a p a P i o X I I . k a o p o s r e d n i k d o g o v o r i t i pre­
kid neprijateljstava i z m e đ u J a p a n a i S a v e z n i k a .
Prema navodima koje s a m č u o , g o s p o d i n T a y l o r p o k a z a o j e
m a l o zanimanja z a j a p a n s k e n a p o r e d a p r e g o v o r i m a postignu
p r e s t a n a k neprijateljstava. P r e d s j e d n i k R o o s e v e l t b i o j e o d l u č a n
pri zahtjevu o b e z u v j e t n o j i p o t p u n o j p r e d a j i i J a p a n a c a i N i j e ­
m a c a . R o o s e v e l t o v a d o k t r i n a o b e z u v j e t n o j p r e d a j i nije bila u
skladu s v a t i k a n s k i m s t a j a l i š t i m a o p r a v e d n o m r a t u .
Trumanovo imenovanje generala Clarka
N a k o n umirovljenja M y r o n a T a y l o r a u 1 9 4 9 . g o d i n i , p r e d ­
sjednik Harry T r u m a n č e k a o j e d o 1 9 5 1 . d a i m e n u j e n j e g o v a
nasljednika. D o n i o j e o d l u k u d a u č i n i o n o š t o p r e d s j e d n i k
R o o s e v e l t nije u č i n i o . P r e d s j e d n i k T r u m a n i m e n o v a o j e g e n e ­
rala M a r k a C l a r k a p r v i m v e l e p o s l a n i k o m u V a t i k a n u . I o p e t je
naglasak u i m e n o v a n j u p r e d s j e d n i k a T r u m a n a b i o stavljen n a
n e z a v i s n o s t V a t i k a n a k a o g r a d a - d r ž a v e . I m e n o v a n j e nije b i l o
v e z a n o u z vrlo o s e b u j n u u l o g u P a p e k a o p o g l a v a r a S v e t e S t o l i c e
i širom svijeta r a s p r o s t r a n j e n e k a t o l i č k e z a j e d n i c e .
Ovaj j e čin u s l i j e d i o n a k o n o s a m d e s e t i tri g o d i n e n e p o ­
stojanja s l u ž b e n i h d i p l o m a t s k i h p r e d s t a v n i k a v l a d e S j e d i n j e n i h
D r ž a v a pri vladi S v e t e S t o l i c e . P o s l j e d n j i d i p l o m a t s k i i z a s l a n i k
v l a d e Sjedinjenih D r ž a v a u P a p i n s k i m D r ž a v a m a n a p u s t i o j e
R i m 1870. g o d i n e . M y r o n T a y l o r b i o j e o s o b n i P r e d s j e d n i k o v
izaslanik pri Papi, p a t a k o nije i m a o s l u ž b e n u d r ž a v n u poziciju.
58
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
O n j e m o g a o g o v o r i t i u i m e P r e d s j e d n i k a , n o nije m o g a o g o ­
voriti ili s e o b v e z a t i u i m e v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
N e k i s u mislili d a j e o d l u k a p r e d s j e d n i k a T r u m a n a d o n e s e n a
n a k o n p o m n e a n a l i z e r a s p o l o ž e n j a u zemlji. D r u g i s u g o v o r i l i d a
ga je z a n i m a l o prikupljanje k a t o l i č k i h g l a s o v a u i z b o r i m a 1 9 5 2 .
godine.
U s v a k o m slučaju, o t p o r i m e n o v a n j u r a s t a o j e b r z o , a b i o j e
snažniji n e g o š t o j e p r e d s j e d n i k T r u m a n o č e k i v a o . D o k j e b i l o
spora o k o s p o s o b n o s t i g e n e r a l a C l a r k a z a o v o m j e s t o , n o s n a ž n o
j e protivljenje b i l o i z r a ž e n o z b o g »priznavanja« » c r k v e « o d stra­
ne v l a d e Sjedinjenih Država. I a k o je t o č n o da k o n c e p t suve­
r e n i t e t a S v e t e S t o l i c e u m j e s t o n e z a v i s n o s t i V a t i k a n a grada-
države, nije b i o j a s n o objašnjen, g l a v n a p r e p r e k a p o t v r d i i m e n o ­
vanja b i o j e ž e s t o k i a n t i k a t o l i c i z a m .
N a c i o n a l n o v i j e ć e c r k a v a izjavilo j e d a j e i m e n o v a n j e »prijet­
nja t e m e l j n i m a m e r i č k i m n a č e l i m a « , t e j e s l u ž b e n o zatražilo o d
p r e d s j e d n i k a T r u m a n a d a p o n i š t i t o i m e n o v a n j e . Ovaj j e pred­
met rasplamsao takve emocije, da je ekumenski usmjereno Na­
c i o n a l n o vijeće kršćana i Židova izrazilo javnu zabrinutost z b o g
t o g a š t o p r e d l o ž e n o i m e n o v a n j e p o t i č e g o r k a m e đ u v j e r s k a ras­
p o l o ž e n j a . N e u s p j e h C l a r k o v o g i m e n o v a n j a u z r o k o v a l a s u tri
č i m b e n i k a . N e d o s t a t a k p r i p r e m a o d s t r a n e s u r a d n i k a predsjed­
nika T r u m a n a , želja g e n e r a l a C l a r k a d a z a d r ž i svoj vojni rang
bila s u d v a o d t i h č i m b e n i k a .
M e đ u t i m , v i s o k stupanj v j e r s k o g o t p o r a - d i o k o j e g a j e is­
k r e n o b i o u t e m e l j e n n a brizi z a o d v o j e n o s t C r k v e o d države, d o k
j e o s t a t a k u g l a v n o m p o č i v a o n a vjerskim p r e d r a s u d a m a - pred­
stavljao j e g l a v n i r a z l o g p o r a z u . P r e d s j e d n i k T r u m a n i njegovi
s u r a d n i c i k r i v o s u procijenili n a r a v o p o z i c i j e . J a k e m a t i č n e p r o ­
t e s t a n t s k e g r u p e j o š uvijek g a j e p r e d r a s u d e o k a t o l i c i m a . O t p o r
je d o l a z i o iz središta a m e r i č k o g političkog života, a ne s a m o iz
e k s t r e m i s t i č k i h vjerskih s k u p i n a . Prijedlozi k o j i m a s e protivi
a m e r i č k o p o l i t i č k o s r e d i š t e u pravilu s e n e usvajaju.
59
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
U t o v r i j e m e b i o s a m n a p o s l i j e d i p l o m s k o m studiju i z držav­
ne uprave na Katoličkom a m e r i č k o m sveučilištu u Washingtonu
D . C . N i u s n u n e m i s l e ć i d a ć u j e d n o g a d a n a biti v e l e p o s l a n i k
S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i , b i o s a m n a z o č a n n a ne­
k o l i k i m p r o s v j e d n i m s k u p o v i m a 1 9 5 2 . g o d i n e . Z a n i m a l o m e koji
s u t o m e r a z l o z i . B i o j e t o m o j prvi d o d i r s j a v n i m i z r a z o m vjer­
skih predrasuda protiv moje o s o b n e vjeroispovijesti. Mržnja i
s t r a h i z r a ž e n i p r e m a k a t o l i c i m a n a l i k o v a l i s u n a » h a j k u n a pa­
p u « , koja j e p r a t i l a p r e d s j e d n i č k u k a m p a n j u A l a S m i t h a u dva­
d e s e t i m g o d i n a m a 2 0 . s t o l j e ć a . K a o m l a d a o s o b a , k o j a j e od­
r a s t a l a u i s t o č n o m C o n n e c t i c u t u , z n a o b i h o d p o j e d i n a c a čuti
» š t o s o v e « i š a l e n a r a č u n k a t o l i k a , n o o v o j e b i l o prvi p u t d a
v i d i m vjersku n e t r p e l j i v o s t u t j e l o v l j e n u u b r o j n o j p u b l i c i . I a k o je
b i l o , i j o š uvijek i m a , o n i h koji imaju r a z u m a n p r i g o v o r d i p l o ­
matskim odnosima na temelju tumačenja američkog Ustava,
m a l o je razumnog bilo na washingtonskim prosvjednim skupo­
vima protiv T r u m a n o v o g imenovanja g e n e r a l a M a r k a Clarka
kao veleposlanika u Vatikanu.
Vraćanje na razinu osobnog izaslanika
Predsjednik T r u m a n j e 1 9 5 2 . o d l u č i o izbjeći p o d n o š e n j e
Clarkova imenovanja u službeni p o s t u p a k potvrđivanja. J o š će
o s a m n a e s t g o d i n a p r o t e ć i prije n e g o l i a m e r i č k i p r e d s j e d n i k p o ­
k u š a i m e n o v a t i v i s o k o g d i p l o m a t a pri S v e t o j S t o l i c i . N i j e b i l o
diplomatskog izaslanika u vladama predsjednika E i s e n h o w e r a ,
Kennedyja i Johnsona.
P r e d s j e d n i k N i x o n s l o m i o j e d u g i interregnum 1 9 6 9 . g o d i n e i
o p u n o m o ć i o Henryja C a b o t a L o d g e a k a o s v o g o s o b n o g izaslani­
k a P a p i . G o s p o d i n L o d g e , bivši a m e r i č k i s e n a t o r , i m a o j e p o č a s ­
ni naslov »veleposlanika«, jer je b i o na d u ž n o s t i a m e r i č k o g vele­
p o s l a n i k a pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , u V i j e t n a m u i N j e m a č k o j .
V e l e p o s l a n i k L o d g e p r e u z e o j e d i o o b v e z a 5 . lipnja 1 9 7 0 . i b i o
n a d u ž n o s t i d o 6 . srpnja 1 9 7 7 . V i j e t n a m , š i r e n j e n e z a v i s n o s t i u
Africi, t e K u b a , b i l e s u g l a v n e t e m e k o j e j e v e l e p o s l a n i k L o d g e
razmatrao s vatikanskim dužnosnicima.
60
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N e d u g o n a k o n svoje inauguracije, predsjednik Čarter hitro
je p o p u n i o to mjesto, a D a v i d W a l t e r s služio je k a o Predsjed­
nikov o s o b n i i z a s l a n i k o d 6 . srpnja 1 9 7 7 . d o 18. k o l o v o z a 1 9 7 8 .
N a k o n o v o g k r a t k o g o b n a š a n j a d u ž n o s t i , p r e d s j e d n i k Č a r t e r iza­
slanikom je i m e n o v a o 28. s t u d e n o g a 1978. poznatu političku
osobu, R o b e r t a F. Wagnera, bivšeg gradonačelnika N e w Yorka.
Služio je k a o Predsjednikov o s o b n i izaslanik do 1 9 8 1 : i posve­
tio j e m n o g e n a p o r e p r o b l e m i m a t a l a c a a m e r i č k e a m b a s a d e u
Iranu.
Posljednji osobni izaslanik
Predsjednik R o n a l d R e a g a n nastavio je praksu imenovanja
o s o b n o g i z a s l a n i k a pri P a p i . U p r v i m t j e d n i m a n a k o n n j e g o v a
izbora, u s t u d e n o m e 1 9 8 0 . , n a j a v i o j e d a ć e i m e n o v a t i W i l l i a m a
A. W i l s o n a iz Californije za to mjesto.
D u g o g o d i š n j i prijatelj i s u r a d n i k R o n a l d a R e a g a n a , v e l e p o ­
slanik W i l s o n , p r e u z e o j e d u ž n o s t p o č e t k o m 1 9 8 1 . U b r z o j e p o ­
stalo j a s n o d a ć e o n posvetiti prilično v r e m e n a i p o z o r n o s t i p o s l u
koje su m n o g i u S t a t e D e p a r t m e n t u držali » n e p u n i m r a d n i m vre­
menom«.
I a k o j e t o s a d a v r i j e d n o s p o m e n a , u svjetlu kasnije o d l u k e
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a d a u z d i g n e d i p l o m a t s k o m j e s t o n a razi­
n u i z v a n r e d n o g i o p u n o m o ć e n o g v e l e p o s l a n i k a v l a d e Sjedinje­
nih D r ž a v a , nije s e o d m a h m o g l o z a p a z i t i d a j e S t a t e D e p a r t ­
ment pružao v e ć u p o t p o r u Predsjednikovu o s o b n o m izaslaniku
n e g o š t o ju je p r u ž a o njegovim prethodnicima. Nadalje, potpora
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a z n a č a j n o j d i p l o m a t s k o j n a z o č n o s t i pri
Svetoj Stolici u b r z o je postala razvidna. V r l o važan sastanak
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a s p a p o m I v a n o m P a v l o m II. 7 . lipnja
1 9 8 2 . p o s t a v i o j e t e m e l j e suradnji S A D i V a t i k a n a n a o k o n č a ­
vanju k o m u n i s t i č k e k o n t r o l e , najprije u Poljskoj, a o n d a i u
o s t a l o m dijelu i s t o č n e E u r o p e .
61
 THOMAS PATRICK MELADY
U Predsjednikovoj nastupnoj godini p o s t a l o je p o z n a t o da
n a c i o n a l n i savjetnik z a s i g u r n o s t , g o s p o d i n W i l l i a m Clark, pro­
u č a v a p r e d m e t d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m . Pro­
učavanje i savjetovanje trajalo je o k o tri g o d i n e . K o n z u l t i r a o je
S e n a t t e č e l n i k e različitih vjerskih g r u p a , o d kojih j e z a t r a ž e n o
mišljenje. S o b z i r o m n a n e d a v n u p o v i j e s t s u v r e m e n i h s p o r o v a ,
koji s u pratili R o o s e v e l t o v o i m e n o v a n j e o s o b n o g i z a s l a n i k a u
1 9 3 9 . g o d i n i , t e T r u m a n o v n e u s p j e l i p o k u š a j d a p o k r e n e se­
natski p o s t u p a k o d o b r e n j a i m e n o v a n j a v e l e p o s l a n i k a Sjedinje­
nih D r ž a v a , R e a g a n o v a v l a d a b a v i l a s e t i m p r o j e k t o m vrlo
o p r e z n o . K a o š t o ć e m o vidjeti u s l j e d e ć e m p o g l a v l j u , p r o f e s i o ­
nalni p r i s t u p P r e d s j e d n i k a i n j e g o v i h s u r a d n i k a , te z n a č a j n e pro­
m j e n e s o c i j a l n o - p o l i t i č k e i vjerske k l i m e , o m o g u ć i l i s u d a Sje­
dinjene D r ž a v e 1984. u s p o s t a v e s l u ž b e n e d i p l o m a t s k e v e z e sa
S v e t o m S t o l i c o m . P r e t h o d n i o d n o s i o s o b n o g i z a s l a n i k a pri P a p i
i d i p l o m a t s k o g p r e d s t a v n i k a pri P a p i n s k i m D r ž a v a m a u d e v e t ­
n a e s t o m s t o l j e ć u , izbjegavali s u p r i z n a v a n j e S v e t e S t o l i c e n a
j a s a n i o d r e đ e n n a č i n . S v e s e t o i z m i j e n i l o 1 0 . siječnja 1 9 8 4 .
g o d i n e , k a d a j e p r e d s j e d n i k R e a g a n u s p o s t a v i o d i p l o m a t s k e od­
nose sa Svetom Stolicom.
62
IV. poglavlje
S A D i Sveta Stolica:
čvrste obveze u 1984.
D a n a 1 0 . siječnja 1984., p r e d s j e d n i k R o n a l d R e a g a n na­
j a v i o j e uspostavljanje f o r m a l n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a
S v e t o m S t o l i c o m . N e k i b i rekli » p o n o v n o uspostavljanje« di­
p l o m a t s k i h o d n o s a , jer, k a k o j e n a z n a č e n o u p r e t h o d n o m p o ­
glavlju, S j e d i n j e n e D r ž a v e i m a l e s u d i p l o m a t s k e o d n o s e s P a ­
p i n s k i m D r ž a v a m a u d e v e t n a e s t o m stoljeću. O d p r e d s j e d n i k a
R o o s e v e l t a u 1 9 3 9 . g o d i n i , p r e d s j e d n i c i Sjedinjenih D r ž a v a č e ­
s t o s u i m a l i o s o b n e p r e d s t a v n i k e pri P a p i . Obilježje P a p e k a o
p o g l a v a r a V a t i k a n a grada-države, b i l o j e g l a v n i m r a z l o g o m t i m
posebnim diplomatskim odnosima.1
Objava predsjednika R e a g a n a iz 1984., m e đ u t i m , iskazala je
puno priznanje jedinstvenoj međunarodnoj nezavisnoj ulozi Pa­
p e i n j e g o v e v l a d e , n e s a m o u V a t i k a n u gradu-državi, n e g o i p o
c i j e l o m svijetu, gdje g o d s u P a p a i n j e g o v a v l a d a i m a l i s v o g
d u h o v n o g i p o l i t i č k o g utjecaja. U o v o j objavi nije b i l o dvojbe.
S j e d i n j e n e D r ž a v e s u prvi p u t i s k a z a l e p u n o priznanje v l a d i S v e ­
te S t o l i c e i A p o s t o l s k e crkve.
1
Neobična je situacija postojala tijekom Drugoga svjetskog rata, kada je predsjednik
Roosevelt, u skladu sa zakonom o ratnim ovlastima zatražio od Svete Stolice da navede
diplomatsku osobu iz američkog veleposlanstva u Italiji, koja će kao diplomat biti opuno­
moćena pri Svetoj Stolici. Posljedice tog čina, međutim, ni Sjedinjene Države ni Sveta Stolica
kasnije nisu držale diplomatskim odnosima. To je bila usluga koju je Sveta Stolica pružila
Sjedinjenim Državama u ratnim prilikama.
63
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Ispitivanje š t o g a j e p r o v e l o V i j e ć e z a n a c i o n a l n u s i g u r n o s t
p o n a l o g u p r e d s j e d n i k a R e a g a n a u k a z i v a l o j e n a s n a ž n u dvo-
stranačku i e k u m e n s k u p o t p o r u u s p o s t a v l j a n j u d i p l o m a t s k i h od­
nosa, te je jasno u s t a n o v i l o njihovu l e g i t i m n o s t u s k l a d u s U s t a v o m
Sjedinjenih D r ž a v a i m e đ u n a r o d n i m p r a v o m . U n a t o č t o m u , p o s t o ­
jalo je protivljenje u S t a t e D e p a r t m e n t u . D r ž a v n i tajnik G e o r g e
Schultz i m a o je g l e d e t o g prijedloga ozbiljnih o g r a d a .
N o , potporu Bijele k u ć e p r e d v o d i o je predsjednik R e a g a n i
Vijeće z a n a c i o n a l n u s i g u r n o s t . S u d a c W i l l i a m Clark, savjetnik
z a nacionalnu s i g u r n o s t , g e n e r a l A l e x a n d e r H a i g , d r ž a v n i tajnik
prije Schulza, i W i l l i a m C a s e y , r a v n a t e l j S r e d i š n j e o b a v j e š t a j n e
agencije ( C I A ) , bili s u s n a ž n i z a g o v o r n i c i p r e d l o ž e n o g d i p l o m a t ­
skog priznanja. V e l e p o s l a n i k W i l l i a m W i l s o n b i o j e u m n o g i m
oblicima glavni branitelj o v e k a m p a n j e . N j e g o v o prijateljstvo s R o -
naldom R e a g a n o m o m o g u ć a v a l o m u j e n e s m e t a n p r i s t u p Pred­
sjedniku. Kada j e S t a t e D e p a r t m e n t p o d u p r o projekt z a priznanje
u jesen 1983. g o s p o d i n W i l s o n s n a ž n o s e b o r i o z a n j e g o v o ostva­
renje. Kada o n k o n a č n o v i š e t o nije m o g a o p o s t i ć i , o s o b n o s e
obratio Predsjedniku. N a k o n o s o b n o g z a h t j e v a v e l e p o s l a n i k a Wil-
sona u prosincu 1 9 8 3 . predsjednik R e a g a n d o n i o j e o d l u k u d a s e
imenovanje pripremi.
U objavi o d 10. siječnja 1 9 8 4 . g o d i n e , p r e d s j e d n i k R e a g a n
imenovao j e W i l l i a m a W i l s o n a , koji j e i s t o d o b n o b i o n a d u ž n o s t i
osobnog izaslanika, p r v i m i z v a n r e d n i m i o p u n o m o ć e n i m v e l e p o ­
slanikom S A D pri S v e t o j S t o l i c i . O n j e t r e b a o biti v e l e p o s l a n i k
Sjedinjenih D r ž a v a s p u n i m v e l e p o s l a n i č k i m o v l a s t i m a k a d a bu­
de o p u n o m o ć e n pri S v e t o j S t o l i c i .
Razmjerno brza p o t v r d a i m e n o v a n j a v e l e p o s l a n i k a W i l s o n a
iznenadila j e m n o g e p r o m a t r a č e . P o t v r d a n j e g o v a i m e n o v a n j a
nije bila toliko ispit n j e g o v i h s p o s o b n o s t i , k o l i k o je to b i l o ispiti­
vanje temeljnih u s t a v n i h pitanja u s v e z i s C r k v o m i d r ž a v o m . B i o
je to i test e k u m e n s k i h o d n o s a . T r u m a n o v o i m e n o v a n j e g e n e r ­
ala Marka Clarka iz 1 9 5 1 . g o d i n e , u n a t r a g s a m o t r i d e s e t i tri
64
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
godine, bilo je izazvalo s n a ž n o antikatoličko raspoloženje. Po­
stojao j e s t r a h d a b i s e t o m o g l o i o p e t d o g o d i t i .
Z a p r a v o , n a k o n p o t p u n o g k r a h a p o k u š a j a i z 1 9 5 1 . d a s e ime­
nuje v e l e p o s l a n i k pri Svetoj Stolici, d e v e t g o d i n a kasnije, 1960.
d o š a o je na vlast prvi katolički predsjednik, J o h n F. Kennedv, koji
j e o t v o r e n o i z r a z i o svoje protivljenje t a k v o m p o t e z u .
»Vjerujem da je odvajanje Crkve od države temelj našeg američkog
ustrojstva i naslijeđa i treba tako ostati. Izravno se protivim imeno­
vanju veleposlanika pri Vatikanu. Koje g o d prednosti to može
imati u Rimu, a ja u njih nisam uvjeren, o n e bi donijele više štete
zbog podijeljenosti koju bi uzrokovale kod kuće.« 2
P r e d s j e d n i k K e n n e d y n a s t a v i o j e svoje p o t p u n o protivljenje
bilo k a k v u d i p l o m a t s k o m k o n t a k t u s a S v e t o m S t o l i c o m , preki­
dajući i tradiciju i m e n o v a n j a p o s e b n o g i z a s l a n i k a . V a t i k a n s k i
d u ž n o s n i c i rekli s u m i d a s u njihovi p r e t h o d n i c i bili z a p a n j e n i
ovim č i n o m Kennedyjeve vlade.
N i u j e d n o j prilici, k a k o s u m i rekli, n i t k o i z K e n n e d y j e v e
v l a d e nije p o n u d i o r a z l o g e z a t a k v u h l a d n o ć u p r e m a S v e t o j
Stolici.
R e a g a n o v i s u r a d n i c i , svjesni p o g r j e š a k a i takvih o k o l n o s t i iz
p r o š l o s t i , p o m n o s u p r o u č a v a l i ovaj p r e d m e t . N j i h o v a analiza
uključivala j e P r e d s j e d n i k o v e o v l a s t i . P o g l a v l j e 2 , č l a n a k 2 U s ­
tava određuje Predsjednikove ovlasti da imenuje diplomatske
d u ž n o s n i k e , t e o b v e z u S e n a t a d a izrazi svoj pristanak. U mi­
šljenjima s a v j e t n i k a p r e d s j e d n i k a R e a g a n a n i k a d a nije b i l o dvoj­
be o t o m e i m a li Predsjednik pravo i ovlast priznati Svetu Stolicu
k a o m e đ u n a r o d n o g subjekta, i n a t e m e l j u t o g a i m e n o v a t i v e l e ­
p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a koji ć e predstavljati v l a d u , t e pri­
miti v e l e p o s l a n i k a iz S v e t e Stolice.
2
Odbor za vanjsku politiku, Senat Sjedinjenih Američkih Država, 1. veljače 1984.,
str. 20.
65
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Velika je u p i t n o s t bila u k o r i j e n j e n a u d o m a ć o j p o l i t i c i . P r o ­
tivljenje T r u m a n o v u i m e n o v a n j u g e n e r a l a M a r k a C l a r k a n a
m n o g e je načine bilo p a k o s n o . J e d i n i k a t o l i č k i predsjednik, J o h n
F. Kennedy, nije kasnije h t i o ni r a z m o t r i t i taj p r e d m e t . Z a p r a v o
j e zapriječio pokušaj d a s e o t v o r i t o p i t a n j e .
Zakonski uvjeti nisu se p r o m i j e n i l i u o s a m d e s e t i m a , ali se
promijenila d o m a ć a p o l i t i č k a k l i m a . D r . B i l l y G r a h a m j a v n o j e
izjavio da je u n a c i o n a l n o m p r i s t u p u p r o t e s t a n a t a z a p a z i o b i t n u
promjenu. Još j e uvijek p o s t o j a l o protivljenje, ali o n o nije b i l o
t a k o s n a ž n o k a o prije t r i d e s e t g o d i n a .
Prvi Reaganovi koraci
Kada se uvjerio da je imenovanje v e l e p o s l a n i k a u skladu s U s t a ­
vom, te da je to u nacionalnom interesu zemlje, predsjednik R e a g a n
odobrio je postupak poništenja z a k o n a iz 1 8 6 8 . g o d i n e , koji je zabra­
nio izdatke državnih sredstava za v e l e p o s l a n s t v o u V a t i k a n u . Ovaj
potez bio je uspješan. Razmjerna l a k o ć a s k o j o m se d o g o d i o taj čin
ohrabrila je Reaganovu Bijelu kuću da nastavi sa svojim projektom.
Kada j e vlada bila s p r e m n a z a p o č e t i p o s t u p a k , o b r a t i l a s e
Svetoj Stolici. Predsjednik R e a g a n i s k o r i s t i o j e p r i g o d u k a d a j e
bio smješten u istom h o t e l u s k a r d i n a l o m C a s a r o l i j e m , t a d a š n j i m
državnim tajnikom S v e t e S t o l i c e , n a k o n v e n c i j i p r i g o d o m s t o t e
godišnjice K o l u m b o v i h v i t e z o v a u rujnu 1 9 8 2 . u H a r t f o r d u ,
država Connecticut, te je izvijestio k a r d i n a l a C a s a r o l i j a o a m e ­
ričkoj nakani. Imajući n a u m u r a z o č a r a n j e u z r o k o v a n o T r u m a -
novim p o t h v a t o m i z 1 9 5 1 . o s u đ e n i m n a p r o p a s t , i s n a ž n o K e n -
nedyjevo protivljenje i z 1 9 6 0 . , k a r d i n a l C a s a r o l i p r i m i o j e o v u
obavijest ljubezno, n o b e z p r e v i š e riječi. O n j e v j e r o j a t n o stra­
h o v a o da je antikatolicizam j o š uvijek j a k č i m b e n i k u a m e r i č k o j
politici. Kardinal Casaroli i n j e g o v i s a v j e t n i c i s u z d r ž a l i su se od
javne izjave o m o g u ć n o s t i u s p o s t a v l j a n j a d i p l o m a t s k i h o d n o s a .
Iskreno s u dvojili, s o b z i r o m n a n e d a v n u p r o š l o s t , d a b i s e t o
m o g l o postići.
66
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
10. siječnja 1984.
K a d a j e 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . o b j a v l j e n o d a ć e S j e d i n j e n e D r ž a ­
ve uspostaviti diplomatske o d n o s e sa S v e t o m Stolicom i da će
predsjednik i m e n o v a t i Williama A. W i l s o n a na dužnost prvog
v e l e p o s l a n i k a , protivljenje j e p o s t a l o j a v n o . O b j a v a j e p o d r a z u ­
mijevala p r i h v a ć a n j e m e đ u n a r o d n o p r a v n o g n a č e l a , d a j e S v e t a
S t o l i c a bona fide m e đ u n a r o d n a o s o b n o s t . N a taj j e n a č i n objava
p r e d s j e d n i k a R e a g a n a p r i z n a l a p a p i n s t v o k a o vjersko tijelo s
m e đ u n a r o d n i m p r a v i m a i o b v e z a m a . O v o nije b i l o kvalificirano
priznanje V a t i k a n a g r a d a - d r ž a v e . U p r o š l i m v r e m e n i m a b i l o b i
t o p o d i g l o b u r u p r o s v j e d a . N o o d m a h j e b i l o r a z v i d n o d a je, i u
t o n u i u biti, n a s t a l a z n a č a j n a p r o m j e n a u d o m a ć e m p o l i t i č k o m
mnijenju. M e đ u t i m , protivljenja j e b i l o .
O p o z i c i j a u r a s p r a v a m a i z 1 9 8 4 . razdvajala s e n a tri g r u p e :
1. O n i koji su ozbiljno dvojili o ustavnosti čina.
2. O n i koji su pokazivali otvorene antikatoličke predrasude.
3. Katolici, koji su se protivili imenovanju iz straha da će američ­
ka vlada upotrijebiti službeni pritisak da utječe na vjerske i/ili
državne i/ili crkvene odluke Vatikana.
Pravni izazovi
Kad je Senat (s velikom većinom glasova) odobrio uspo­
stavljanje p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m , t e
imenovanje Williama A. Wilsona na dužnost američkog vele­
poslanika, i s t o d o b n o je pokrenuto nekoliko sudskih postupaka.
N j i h o v a j e n a k a n a b i l a d a s u d taj akt p r o g l a s i n i š t a v n i m i n e p o ­
s t o j e ć i m . S u d t u ž b e nije o z b i l j n o u z e o u r a z m a t r a n j e , t e i h j e
o d b a c i o . M e đ u t u ž i t e l j i m a koji s u željeli p o n i š t i t i o d l u k e P r e d ­
s j e d n i k a i K o n g r e s a b i l e su i dvije r i m o k a t o l i č k e s k u p i n e . K a d a
je Frank S h a k e s p e a r e 1986. g o d i n e bio i m e n o v a n nasljednikom
veleposlanika Wilsona, isto je tako podignuta tužba da se poništi
67
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
n j e g o v o i m e n o v a n j e , ali i o n a j e b i l a o d b a č e n a . P o l o ž i o j e za-
kletvu na d u ž n o s t 8. siječnja 1 9 8 7 .
P o š t o m e j e p r e d s j e d n i k B u s h i m e n o v a o 9 . lipnja 1 9 8 9 . pri­
p r e m i o s a m s e n a s a s l u š a n j e g l e d e p o t v r d e m o g a imenovanja,
proučivši sva u s t a v n a pitanja. N i j e b i l o r a s p r a v e o t i m a s p e k t i m a
p r e d s e n a t s k i m O d b o r o m . S e n a t o r J o s e p h B i d e n , koji j e pred­
s j e d a o o d b o r s k o m s a s l u š a n j u , p r e p o z n a o j e dvije s k u p i n e koje
s u bile p r o t i v n e i m e n o v a n j u v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . Po­
z v a n e s u d a p r e d a j u svoja izvješća. O d b o r j e z a t i m j e d n o g l a s n o
odlučio u prilog m o j e m imenovanju.
O d v r e m e n a k a d a j e p r e d s j e d n i k B u s h r a z m a t r a o m o j e ime­
novanje, b i o s a m vrlo čvrstog uvjerenja da v e l e p o s l a n i k pri Svetoj
Stolici m o r a uživati j a k u d v o s t r a n a č k u i o p ć u p o t p o r u . D v a moja
demokratska s e n a t o r a , C h r i s t o p h e r J. D o d d i J o s e p h L i b e r m a n iz
Connecticuta, j e d a n katolički a drugi ž i d o v s k i laik, d a h su p o t p o r u
o v o m cilju svojim b r z i m i o d l u č n i m o d o b r e n j e m m o g imenovanja.
U cijelom S e n a t u nije b i l o o t p o r a m o m i m e n o v a n j u .
L a k o ć a k o j o m j e m o j e i m e n o v a n j e p r o š l o u S e n a t u 1989.
odražavala j e m i š l j e n j e n a c i o n a l n e j a v n o s t i . P r i m i o s a m p i s m a
potpore od poglavara Protestantske, Ž i d o v s k e i Pravoslavne
crkve, t e n a r a v n o i o d svoje. P o t p o r a k a t o l i č k e z a j e d n i c e bila j e
zadivljujuća. N i j e b i l o protivljenja k o j e bi n e š t o z n a č i l o , a nije
bilo n i p o k u š a j a d a s e p o k r e n e s u d s k i p o s t u p a k p r o t i v m o j e g
imenovanja.
Sjedinjene D r ž a v e , n a k o n d u g o g č e k a n j a i g o r k i h rasprava,
pridružile s u s e 1 9 8 4 . v e ć i n i d r ž a v a svijeta i r a z m i j e n i l e v e l e ­
poslanike s a S v e t o m S t o l i c o m . P r i h v a ć a n j e o v e zbilje p o t v r đ e n o
je p o n o v n o na s e n a t s k o m saslušanju F r a n k a S h a k e s p e a r e a 1986.
te m o j e m iz 1 9 8 9 .
Ovi novi o d n o s i zbivali s u s e u v r i j e m e k a d a j e svijet b i o
s u o č e n s n e s t a n k o m s t a t u s a s o v j e t s k e v e l e s i l e u svijetu te s pre­
tvorbom r e p r e s i v n i h a u t o r i t a r n i h r e ž i m a i s t o č n e E u r o p e , L a t i n ­
ske A m e r i k e i A f r i k e u d e m o k r a t s k e s u s t a v e .
68
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
O v e s u s e v l a d e o b v e z a l e j a m č i t i ljudska prava, vjerske s l o ­
bode i p o l i t i č k i p l u r a l i z a m . D o k s u stari s u k o b i bili riješeni,
razvijali s u s e n o v i , n o s a d a s u S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a
m o g l e i z r a v n o s u r a đ i v a t i n a p o k u š a j u njihova rješavanja.
M o j m a n d a t , z a p o č e t s r e d i n o m 1 9 8 9 . p r e k l o p i o s e s dra­
m a t i č n i m p r o m j e n a m a k o j e su se d o g a đ a l e u srednjoj i i s t o č n o j
Europi te u S o v j e t s k o m S a v e z u . I S v e t a S t o l i c a i S j e d i n j e n e
Države odigrale su značajnu u l o g u u tim promjenama, a to je
jasno b i l o o l a k š a n o p o s t o j a n j e m p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a .
K a d a s a m z a v r š a v a o svoju misiju u o ž u j k u 1 9 9 3 . a m e r i č k o j e
v e l e p o s l a n s t v o b i l o n e š t o starije o d d e v e t g o d i n a . B i l o j e j a s n o
d a s e u t i h d e v e t g o d i n a v e l e p o s l a n s t v o S A D ustrojilo k a o v e l e ­
p o s l a n s t v o k o j e j e s l i j e d i l o a m e r i č k u tradiciju o d v o j e n o s t i C r k v e
od države. Z n a o sam, kada s a m stigao na tu dužnost 1989., da
još i m a o n i h koji s u m n j i č e d a s e » n e k a k o , n e g d j e « a m e r i č k o
v e l e p o s l a n s t v o u p l e ć e u c r k v e n e i/ili v j e r s k e stvari. S v e t i bi O t a c ,
u svojoj u l o z i v j e r s k o g p o g l a v a r a , n a r a v n o , p r i č a o o vjerskim
t e m a m a . N e k e s u o d njih b i l e s v r s t a n e u k o n t r o v e r z n e : primje­
rice p o b a č a j , s e k s u a l n a e t i k a , e u g e n e t i k a ili p r a v a h o m o s e k s u ­
alaca. S v a k i p u t k a d b i d o t o g a d o š l o , p r i m i o b i h u p i t n o v i n a r a i h
televizijskih i radijskih m e d i j a . N i j e b i l o g o v o r a o t o m e d a o d g o ­
vorim, j e r s u p o s r i j e d i b i l e c r k v e n e stvari i k a o t a k v e n e p r i k l a d n e
z a a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a d a o d g o v a r a n a njih. T i j e k o m s v a k e
o d m o j i h g o d i n a s l u ž b o v a n j a , S v e t a S t o l i c a bi, k a o p o g l a v a r s t v o
Crkve, t a k o đ e r p r i r e đ i v a l a i m e n o v a n j a b i s k u p a , n a d b i s k u p a i
kardinala. I o p e t j e b i l o pitanja, j e s u l i o n i » p r e v i š e k o n z e r v a ­
tivni ili l i b e r a l n i « . T u s a m s e n a n o v o z a d r ž a o pri v r l o s t r o g o m
pravilu, d a u v e l e p o s l a n s t v u S A D n e d a j e m a p s o l u t n o nikakvih
osvrta n a u n u t r a š n j e c r k v e n e stvari.
S j e ć a m se j e d n o g p o s e b n o g slučaja u tjednima n a d o m a k
svibnja 1 9 9 2 . P r o g l a š e n j e b l a ž e n i m J o s e m a r i a E s c r i v š d e B a -
l a g u e r a , o s n i v a č a o r g a n i z a c i j e O p u s D e i , i z a z v a l o j e različita
p o z i t i v n a i p r o t i v n a mišljenja. J a s a m u o b i č a j e n o o d g o v o r i o re­
kavši: » T o j e s t v a r C r k v e , n e b i b i l o p r i m j e r e n o z a a m e r i č k o g
69
 THOMAS PATRICK MELADY
v e l e p o s l a n i k a raspravljati o n j e z i n i m r a z l o z i m a . « O s o b n o sam
p o z n a v a o djelovanje O p u s D e i , i bila m i j e d r a g a o d l u k a Crkve
da proglasi monsignora Escrivu »blaženim«, no to s a m neko­
licini o s o b n i h prijatelja i z r a z i o u o s o b n o i m e .
O d v o j e n o s t C r k v e od d r ž a v e n a s t a v l j e n a je u tradiciji koju je
u t e m e l j i o B e n j a m i n F r a n k l i n u p r v i m d a n i m a R e p u b l i k e . U Pa­
rizu m u j e b i o p r i s t u p i o p a p i n s k i i z a s l a n i k , koji m u j e h t i o preni­
jeti P a p i n u želju d a ć e i m e n o v a t i b i s k u p a z a k a t o l i k e Sjedinje­
n i h D r ž a v a . V e l e p o s l a n i k F r a n k l i n o d g o v o r i o m u j e d a t o nije
p o t r e b n o , t e d a t o nije p r i k l a d n a t e m a r a z g o v o r a s a m e r i č k i m
vladinim dužnosnikom.
Kasnije je, 1 7 8 9 . g o d i n e , p a p a P i o V I . i m e n o v a o o c a J o h n a
Carrolla b i s k u p o m B a l t i m o r e a . M n o g o d e s e t l j e ć a kasnije, pred­
sjednik F r a n k l i n R o o s e v e l t m i s l i o j e d a m o ž e u t j e c a t i n a p a p u
P i a X I I . u j e d n o m i m e n o v a n j u . U svojoj p o r u c i P a p i , t r a ž i o j e o d
njega d a s e p o m o ć n o g b i s k u p a B e r n a r d a S h i e l a i z C h i c a g a
i m e n u j e prvim n a d b i s k u p o m W a s h i n g t o n a . P a p a P i o X I I . nika­
d a nije o d g o v o r i o , a b i s k u p S h i e l o s t a o j e p o m o ć n i b i s k u p .
B i l o j e vrlo m a l o o d s t u p a n j a v l a d e S A D o d tradicije B e n j a -
m i n a F r a n k l i n a d a s e o s t a n e s t r o g o i z v a n p o s l o v a K a t o l i č k e crk­
ve. Z a p r a v o j e p o k u š a j p r e d s j e d n i k a R o o s e v e l t a j e d i n i p o z n a t i
primjer d a j e v l a d a S A D p o k u š a l a u t j e c a t i n a b i s k u p s k o i m e n o ­
vanje.
T i j e k o m mojih četiriju g o d i n a u R i m u , v r l o s a m č e s t o p i s a o
osvrte o d i p l o m a t s k i m d j e l a t n o s t i m a S v e t e S t o l i c e n a p o d r u č j u
ljudskih prava, vjerskih s l o b o d a , p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a i š i r o k o g
djelokruga h u m a n i t a r n i h p o s l o v a . N a d a l j e , S v e t a S t o l i c a č e s t o j e
bila z a u z e t a objavljivanjem stajališta o p r o b l e m i m a izbjeglica i
svjetskim z d r a v s t v e n i m p r o b l e m i m a . S v e s u t o b i l e t e m e pri­
k l a d n e za a m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o da o njima izvješćuje i u njima
sudjeluje. Ta tradicija, po kojoj je v e l e p o s l a n s t v o v l a d e Sjedinjenih
Država vrlo osjetljivo na U s t a v i a m e r i č k e o b i č a j e odvajanja Crkve
o d države, sada j e bila čvrsto u t e m e l j e n a , t e s m o o d r ž a v a l i pri­
mjerene diplomatske o d n o s e s v l a d o m S v e t e S t o l i c e .
70
V. poglavlje
Istočna E u r o p a : od komunističke
prevlasti d o nezavisnosti
D a n a 1 4 . p r o s i n c a 1 9 9 1 . s u d j e l o v a o s a m n a z a v r š n o j sjedni­
ci e u r o p s k e sinode. Papa je predsjedavao, a predstavnici
Crkve i z s v i h d i j e l o v a E u r o p e s k u p i h s u s e n a vijećanje t i j e k o m
nekoliko tjedana u Vatikanu. Iako su sinode bile pretežito
crkveni z b o r o v i , n a k o j i m a j a n e b i h s u d j e l o v a o , ovaj p u t s a m
u č i n i o i z n i m k u , j e r j e b i l o v a ž n i h p o l i t i č k i h sadržaja. D e l e g a t i i z
katoličkih crkava Litve, Rusije, Ukrajine, Rumunjske, Č e h o -
s l o v a č k e , M a đ a r s k e , B u g a r s k e i d r a g i h z e m a l j a b i h su s č e l n i ­
cima iz z a p a d n e E u r o p e jedni p o r e d drugih.
Z a p a d n o e u r o p s k i visoki crkveni dostojanstvenici u crkvenim
o d o r a m a s k r o j e n i m p o mjeri miješali s u s e s b r a ć o m b i s k u p i m a
i z i s t o č n e E u r o p e , o d kojih s u m n o g i n o s i l i n e d a v n o k u p l j e n e
r e v e r e n d e . S a m o prije n e k o l i k o g o d i n a , n e k i o d o v i h i s t o č n o ­
e u r o p s k i h c r k v e n i h d o s t o j a n s t v e n i k a bili s u z a t v a r a n i ili l i š e n i
kretanja i z v a n z a c r t a n i h p r o s t o r a . Prvi p u t s u n e k i o d i s t o č n o ­
europskih crkvenih dostojanstvenika slušah i doznavali o doga­
đajima n a k o n D r u g o g a s v j e t s k o g rata, o p r o m j e n a m a n a k o n
D r u g o g a v a t i k a n s k o g k o n c i l a i o n a p r e t k u p o s t i g n u t u na plu­
r a l i z m u , e k u m e n i z m u i m e đ u v j e r s k o m dijalogu.
V o d e ć i stručnjaci o v o g d o b a g o v o r i l i s u d a j e k o m u n i s t i č k a
p r e v l a s t u i s t o č n o j E u r o p i ž i v o t n a č i n j e n i c a i da će trajati zauvi­
jek, t e d a n e m a n a d e d a ć e kršćanske z a j e d n i c e i k a d a m o ć i p r o p o ­
vijedati k r š ć a n s t v o n a prijašnjoj razini. T e š k o j e naći n e k o g a t k o b i
u s e d a m d e s e t i m i h p o č e t k o m o s a m d e s e t i h g o d i n a j a v n o izjavio
k a k o vjeruje d a ć e s e d o kraja o v o g a stoljeća e u r o p s k a zajednica
razviti u z a j e d n i š t v o s v o g a i s t o č n o g i z a p a d n o g dijela. O n i koji su
71
 THOMAS PATRICK MELADY
čuli riječi p a p e I v a n a P a v l a II., a p o z i v a o j e n a u j e d i n j e n u E u r o ­
pu, mislili s u d a s u t o z a m i s l i d o b r o h o t n o g v j e r s k o g v o đ e bez
mogućnosti da se ostvare.
P a p i n e p r o r o č k e m i s l i i z r e č e n e s u 1 9 7 9 . g o d i n e , u vrijeme
kada j e svijet b i o d u b o k o z a p l e t e n u h l a d n i rat. P o l i t i k a S A D i
Z a p a d a bila j e u s r e d o t o č e n a n a v o j n u s p r e m n o s t p r o t i v S S S R - a .
B i l o j e m a l o n a d e d a ć e i s t o č n o e u r o p s k e z e m l j e n a n o v o steći
svoju s l o b o d u . P r e d a n o s t p a p e I v a n a P a v l a II. d a vrati s l o b o d u
istočnoj E u r o p i bila j e p o j a č a n a o d l u č n o š ć u p r e d s j e d n i k a R e a ­
g a n a d a učini t o i s t o . T a j e d n a k a o d l u č n o s t s p o č e t k a o s a m d e ­
setih, donijela je r e z u l t a t e do kraja d e s e t l j e ć a . U 1 9 7 9 . i 1 9 8 0 .
g o d i n i stručni savjetnici p a p e I v a n a P a v l a II. i p r e d s j e d n i k a R e a ­
g a n a u p o z o r a v a l i s u i h i o d v r a ć a l i o d p o d r ž a v a n j a n a r o d a iza
»željeznog z a s t o r a « d a t r a ž e s l o b o d u .
N o , Papa i predsjednik R e a g a n razmišljali su drugačije, a
njihovo suglasje u toj stvari b i l o j e t e m e l j e m z a r a z u m i j e v a n j e ,
koje j e z a t o č e n i m n a r o d i m a o l a k š a l o k r e t a n j e k s l o b o d i . P o č e t ­
k o m 1990. g o d i n e , m n o g i o d m o j i h k o n t a k a t a s V a t i k a n o m bili
s u p r e k o n a d b i s k u p a J e a n - L o u i s a T a u r a n a . O v a j j e francuski
crkveni d o s t o j a n s t v e n i k u z d i g n u t n a v i s o k i r a n g u s v o j i m k a s n i m
četrdesetima. P r e t h o d n o je bio s l u ž b o v a o u L i b a n o n u , i b i o je
stručnjak z a a r a p s k u k u l t u r u . N e k i s u m e d i p l o m a t i u p o z o r i l i d a
j e hladan p r e m a a m e r i č k o j p o l i t i c i . N i k a d s e n i s a m u t o uvjerio.
N e p o s r e d n o prije m o g o d l a s k a i z V a t i k a n a 1 9 9 3 . , d r ž a o s a m g a
iznimno sposobnim v i s o k i m d u ž n o s n i k o m S v e t e S t o l i c e .
B i o j e o b r a z o v a n čovjek, koji j e u r a s p r a v i m o g a o o d m a h
prijeći n a g l a v n o pitanje, o p u š t a o s e u z g l a s o v i r , b u d u ć i d a j e
vrsni pijanist.
Poljska
Željezni j e z a s t o r o k r u t n o r a z d v a j a o E u r o p u n a d v a nepri­
jateljska tabora. N o , k a k o s m o v e ć z a p a z i l i , P a p a j e k r a j e m s e ­
damdesetih predvidio da će se pojaviti d e m o k r a t s k a zajednica
koja će ujediniti E u r o p u .
72
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T i j e k o m s v o g a p r v o g p o s j e t a P o l j s k o j 1 9 7 9 . , d e s e t l j e ć e prije
pada B e r l i n s k o g z i d a , p a p a I v a n P a v a o II. g o v o r i o j e o ujedi­
njenoj k r š ć a n s k o j E u r o p i . U s v o m g o v o r u B i s k u p s k o j k o n f e r e n ­
ciji P o l j s k e , r e k a o j e : » E u r o p a — k o j a je t i j e k o m svoje povijesti
m n o g o p u t a bila p o d i j e l j e n a — s a d a m o ž e p r e s t a t i tražiti t e ­
m e l j n o j e d i n s t v o t e s e m o r a o k r e n u t i k r š ć a n s t v u . U n a t o č razli­
čitim t r a d i c i j a m a , k o j e p o s t o j e i z m e đ u n j e z i n i h i s t o č n i h i z a p a d ­
nih dijelova, u t i m tradicijama živi kršćanstvo...«
P a p i n j a s a n p o z i v n a stvaranje e u r o p s k e zajednice o s l o b o đ e ­
n e o n d a š n j i h krutih podjela, u z r o k o v a n i h v l a d a v i n o m sovjetskog
k o m u n i z m a u i s t o č n o j Europi, p r o š a o j e p r e t e ž i t o n e z a p a ž e n .
O v o m P a p i n o m pozivu na e u r o p s k u zajednicu u 1979. godini
prethodilo je petogodišnje razdoblje stalnih kontakata između
Poljske i S v e t e S t o l i c e . N o , o d p o s j e t a i z 1 9 7 9 . , p o s t a l o j e raz­
v i d n o d a s e P a p a o d l u č i o n a d j e l o t v o r n i j u u l o g u u stjecanju
s l o b o d e z a P o l j s k u . P a p a j e b i o g l a v n i z a g o v o r n i k nastojanja d a
s e n j e g o v o j d o m o v i n i vrati s l o b o d a .
T r i p u t a j e p o s j e t i o P o l j s k u prije o t v a r a n j a i s t o č n e E u r o p e ,
g o d i n e 1 9 7 9 . , 1 9 8 3 . i 1 9 8 7 . N j e g o v i s u p o s j e t i davali n a d u naciji
koja j e p o d č i n j e n a k o m u n i z m u . O n j e p o t a k n u o p r o m j e n e k o j e
s u d o v e l e d o r a z d o b l j a i z m e đ u 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . , k a d a s e Poljska i z
komunističke zemlje prometnula u demokratsku.
G o d i n e 1981. Papa je primio L e c h a W a l e n s u kao čelnika
Solidarnosti, u v r i j e m e štrajkova u G d a n j s k u . T i j e k o m z n a č a j n i h
osamdesetih godina, i Sjedinjene D r ž a v e i Sveta Stolica zagova­
rale su i p o m a g a l e » S o l i d a r n o s t — p o k r e t za s l o b o d u « u Poljskoj.
D a n a 7 . lipnja 1 9 8 2 . o d r ž a n j e p o v i j e s n i s a s t a n a k i z m e đ u
predsjednika R e a g a n a i p a p e Ivana Pavla II. u Vatikanu. Pred­
sjednik R e a g a n n a t o m j e s a s t a n k u p o s t a v i o pitanje o t o m e , š t o
P a p a m i s l i o o s l o b a đ a n j u i s t o č n e E u r o p e o d k o m u n i s t i č k e vla­
davine. Predsjednik R e a g a n d o š a o je na sastanak s uvjerenjem
da su m n o g i stručnjaci u n j e g o v o j v l a d i u krivu. Ti su ga struč­
njaci s a v j e t o v a l i d a s e prilike u i s t o č n o j E u r o p i n e ć e promijeniti,
73
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
pa da je u biti o p a s n o č a k to i p r o m i c a t i . I s t i c a l i su t r a g i č n a
stradanja u z r o k o v a n a pokušajima p o b u n a protiv komunističkih
vlasti u Poljskoj, M a đ a r s k o j i I s t o č n o j N j e m a č k o j p e d e s e t i h i
š e z d e s e t i h godina. U n a t o č t o m e , predsjednik R e a g a n vjerovao
j e d a s u p r o m j e n e m o g u ć e . J e d a n o d n j e g o v i h s u r a d n i k a pri­
bavio mu je primjerak Papinih propovijedi o d r ž a n i h tijekom
p o s j e t a Poljskoj i z 1 9 7 9 . P r e d s j e d n i k R e a g a n a k t u a l i z i r a o j e o v o
pitanje. I s k r e n o je z a p i t a o S v e t o g O c a , drži li da se s l o b o d a
m o ž e p o n o v o u v e s t i u d i j e l o v e i s t o č n e E u r o p e koji s u bili p o d
»željeznim zastorom«.
Papa je odgovorio uz osmijeh. R e k a o je da se s l o b o d a m o ž e
s t e ć i z a n j i h o v a ž i v o t n o g vijeka. T o j e b i o p o č e t a k d u g o g r a z g o ­
vora, u k o j e m su P a p a i Predsjednik razmatrali ciljeve p o n o v n o g
u v o đ e n j a ljudskih p r a v a i vjerskih s l o b o d a , n e s a m o u P o l j s k u
v e ć u istočnu Europu, te, podrazumijevalo se, u Sovjetski Savez.
Ovaj je sastanak uslijedio otprilike g o d i n u d a n a n a k o n š t o su i
p r e d s j e d n i k R e a g a n i p a p a I v a n P a v a o I I . bili ž r t v e p o k u š a j a
a t e n t a t a . O b o j i c a s u bili p o g o đ e n i , i m o g l i s u biti ubijeni. O b o ­
jica su preživjela i obojica se ravnala o s j e ć a j e m da je d i o njihove
misije o b n o v i t i ljudska p r a v a i v j e r s k e s l o b o d e u i s t o č n o j E u r o p i .
Slijedom o v o g a povijesnog sastanka iz 1 9 8 2 . g o d i n e u Vati­
k a n u , razvila s e u s k a s u r a d n j a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h
D r ž a v a o p i t a n j i m a s t r a t e g i j e . B i o j e t o j e d a n o d najuspješnijih
d i p l o m a t s k i h p o t h v a t a u p o v i j e s t i , u t e m e l j e n n a suradnji.
D o k s a m se p r i p r e m a o za svoju d u ž n o s t u proljeće 1989.
g o d i n e , čitajući s p i s e o p o č e t n i m k o n t a k t i m a u prvih n e k o l i k o
godina tijekom prvog mandata predsjednika R e a g a n a , i m a o sam
dojam da su t i m e postavljeni temelji za vrlo bliske radne o d n o s e
i z m e đ u W a s h i n g t o n a i V a t i k a n a . Z b i v a l o s e t o d o k j e o s o b n i iza­
slanik bio još William Wilson. Kombinacija A l e x a n d e r a H a i g a
k a o d r ž a v n o g tajnika, W i l l i a m a C l a r k a u s v o j s t v u p o m o ć n i k a
P r e d s j e d n i k o v a s a v j e t n i k a z a n a c i o n a l n u s i g u r n o s t , B i l l a Wil-
sona, i dubok interes predsjednika R e a g a n a , sve je to jamčilo
74
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
d a ć e s e n o v o razdoblje suradnje dalje razvijati. N a v a t i k a n s k o j
strani, n a d b i s k u p P i o L a g h i , koji u to v r i j e m e nije i m a o d i p l o ­
m a t s k i p o l o ž a j , z a s t u p a o je P a p u u W a s h i n g t o n u i p r e d s t a v l j a o
čvrstu v e z u . U tijeku o s a m g o d i n a , s l o b o d a u Poljskoj se d o ­
godila, u v e l i k o j mjeri zahvaljujući o v o j suradnji i z m e đ u S v e t e
Stolice i Sjedinjenih Država.
D a n a 17. srpnja 1 9 8 9 . Poljska j e bila p r v a o d z e m a l j a i z
k o m u n i s t i č k o g b l o k a koja j e o b n o v i l a d i p l o m a t s k e o d n o s e s a
S v e t o m S t o l i c o m . N e k o l i k o tjedana zatim, u kolovozu, P a p a je
p r i m i o W a l e n s u t i j e k o m n j e g o v e p r e d s j e d n i č k e k a m p a n j e . Krat­
ko prije i z b o r a u s t u d e n o m e 1 9 9 0 . u Poljskoj n a p o m e n u o je
k a k o poljski p r e d s j e d n i č k i k a n d i d a t i m o r a j u z a j e d n o raditi z a
d o b r o b i t z e m l j e . R i m j e b i o p u n iščekivanja k a d a s a m t a m o
s t i g a o u l j e t o 1 9 8 9 . T i j e k o m m o g s a s t a n k a s P a p o m , 2 . lis­
t o p a d a , o n j e izrazio z a h v a l n o s t z a p o m o ć koju s u Sjedinjene
D r ž a v e p r u ž i l e p o k r e t u z a n e z a v i s n o s t . P o t p u n o j e v l a d a o či­
njenicama. R e k a o s a m m u d a ć e v e l e p o s l a n s t v o ostati u blis­
koj v e z i s n j e g o v i m s u r a d n i c i m a g l e d e s v i h p i t a n j a k o j a s e t i č u
Poljske.
D r ž a o s a m v a ž n i m prikupiti n e k a z n a n j a o t o m e š t o s e d o ­
g a đ a l o u Poljskoj, p a m i j e S t a t e D e p a r t m e n t o d o b r i o d a p o ­
sjetim P o l j s k u u k o l o v o z u 1 9 9 0 . I m a o s a m n e k o l i k o d u g i h raz­
g o v o r a s k a r d i n a l o m M a c h a r s k i m , n a d b i s k u p o m K r a k o w a , i nje­
g o v i m najbližim s u r a d n i c i m a . N a š p o s j e t p o d r u č j u K r a k o w a -
sjedištu k a t o l i č k e tradicije u Poljskoj - o t k r i o n a m j e v r l o m n o g o
o p o v i j e s n o j k a t o l i č k o j tradiciji P o l j s k e , t e o t o m e k a k o s u s e o n i
m o g h o d u p r i j e t i i n a c i s t i č k o j i k o m u n i s t i č k o j vladavini. S n a ž n i
k u l t u r n i t e m e l j p r e d s t a v l j a o j e čvrst okvir z a p r e l a z a k i z k o ­
m u n i s t i č k e v l a d a v i n e n a d e m o k r a t s k e institucije i z m e đ u 1 9 8 9 . i
1990. godine.
Z a m e n e nije b i l o d o v o l j n o d a s e p r e t v o r b a P o l j s k e i z d r ž a v e
p o d komunističkom vlašću u demokratsko društvo uvelike do­
g o d i l a p o d v o d s t v o m p a p e I v a n a P a v l a II. K a d a j e taj p o s t u p a k
75
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
j e d n o m krenuo, pokret za promjene u istočnoj Europi nastavio
se. Razumijevanje i z m e đ u predsjednika R e a g a n a i p a p e Ivana
P a v l a II. kasnije se p r e t v o r i l o u s u g l a s j e p a p e I v a n a P a v l a II. s
Gorbačovim, te je omogućilo dalekosežne promjene između
1989. i 1990. godine.
I z m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e p o s t o j a o j e razvi­
dan paralelizam interesa g l e d e njihove politike prema istočnoj
E u r o p i . S v e t a j e S t o l i c a p r e u z e l a v o d e ć u u l o g u u Poljskoj i t a d a
je, radeći p u t e m svoje m r e ž e , pružala p o t p o r u i poticaj za slo­
b o d u u drugim i s t o č n o e u r o p s k i m državama. Informacije koje
n a m je pružala bile su dragocjene. M o j zamjenik, moj suradnik
z a p o l i t i č k a pitanja, i ja, s l a l i s m o s v a k o g t j e d n a izvješća u W a -
s h i n g t o n o razvoju d o g a đ a j a u i s t o č n o j E u r o p i .
T o s e d o g a đ a l o u v r i j e m e k a d a s u n a r o d i o v i h z e m a l j a trpjeli
okrutnost i izoliranost propala k o m u n i s t i č k o g sustava. Glavna
d o m a ć a institucija k o j a j e u t i m g o d i n a m a o č a j a b i l a u z njih, b i l a
j e K a t o l i č k a crkva. T i j e k o m c i j e l o g t o g r a z d o b l j a , C r k v a j e z a ­
g o v a r a l a vrijednosti ljudskih prava i vjerskih s l o b o d a - svih o n i h
vrijednosti koje su k o m u n i s t i o d l u č n o poricali.
Samostan u Auschwitzu
K a d a s a m se p r i p r e m a o za svoju d u ž n o s t u proljeće 1989.
pojavio se problem karmelićanskog s a m o s t a n a u Auschwitzu.
A u s c h w i t z je strašno mjesto, na k o j e m u je tijekom razdoblja
n a c i s t i č k e o k u p a c i j e b i l o u b i j e n o n a j m a n j e 1.5 m i l i j u n a Ž i d o v a .
B i o j e t o najvidljiviji p r i m j e r g e n o c i d a . P o z n a v a o s a m n e š t o i z
n j e g o v e povijesti. P r i p r e m a j u ć i s e z a d u ž n o s t , z a p a z i o s a m d a
židovska zajednica zamjera što su karmelićanske redovnice
uređivale s a m o s t a n za svoje m o l i t v e u jednoj od izvornih zgrada
s t a r o g a k o n c e n t r a c i j s k o g l o g o r a . Pri r a z m a t r a n j i m a o o v o m
p r e d m e t u s d u ž n o s n i c i m a S t a t e D e p a r t m e n t a , prije s v o g o d l a s k a
u ljeto 1 9 8 9 . r e č e n o m i j e d a j e t o u p r v o m r e d u » c r k v e n a s t v a r « ,
pa zato neprikladna da se njome bavim. M e đ u t i m , nekoliko
76
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
tjedana n a k o n m o g dolaska u k o l o v o z u 1989., obaviješten sam
da je veliki p r o b l e m s a m o s t a n a u Auschwitzu r e m e t i o o d n o s e
i z m e đ u d r ž a v e I z r a e l i P o l j s k e , d a s u razni ž i d o v s k i u g l e d n i c i
diljem svijeta d u b o k o z a b r i n u t i z b o g t o g a , t e d a bih s e d i s k r e t n o
t r e b a o p o b r i n u t i z a t o d a p o k u š a m otkriti koju b i u l o g u S v e t a
S t o l i c a m o g l a o d i g r a t i u toj osjetljivoj situaciji.
K a k o P a p i j o š n i s a m b i o p r e d a o vjerodajnice, o n o š t o s a m
m o g a o u č i n i t i u k o l o v o z u i rujnu 1 9 8 9 . b i l o j e o g r a n i č e n o . N a j ­
prije s a m o k l i j e v a o , n o n a s l o v i u n o v i n a m a j a s n o s u isticali d a s e
situacija p o g o r š a v a l a . U p r v o m t r e n u t k u b i l o m i j e t e š k o shvatiti
z a š t o b i u o p ć e ž i d o v s k a z a j e d n i c a m o g l a l o š e primiti o v e p o ­
b o ž n e č i n e č e t r n a e s t s e s t a r a k a r m e l i ć a n k i . A n e g a t i v n a reakcija
m e đ u ž i d o v s k i m č e l n i c i m a š i r o m svijeta p o s t a j a l a j e s v e jača.
B i o s a m u v e z i s a s v o j i m prijateljima i z A m e r i č k o g ž i d o v s k o g
o d b o r a . R a b i n J a m e s R u d i n d o š a o j e u p o s j e t R i m u u rujnu.
R e k a o s a m J i m u d a s a m v e l e p o s l a n i k svih A m e r i k a n a c a i d a
ž e l i m n a n e p r i s t r a n n a č i n raditi n a t o m e d a s e n a đ e p r a v e d n o i
p o š t e n o rješenje z a o v o s p o r n o p i t a n j e .
U k r a t k o m e j e izvijestio o t o m e k a k o svjetska ž i d o v s k a z a ­
j e d n i c a g l e d a n a A u s c h w i t z . O v a t r a g e d i j a u z r o k o v a l a j e stanje
trajnog žalovanja k o d cijelog ž i d o v s k o g naroda. U takvim okol­
n o s t i m a , n i j e d n a s e d r u g a vjerska g r u p a n e smije miješati niti
baviti t i m e , n i u d o b r o j namjeri. O v d j e j e p o s t o j a o s u k o b s i m ­
b o l a . P r o l a z i l i s u m j e s e c i , a d a z a p r a v o nije n a đ e n o p r a v o
rješenje. O p r o b l e m u s a m r a z g o v a r a o i s r a b i n o m L e o n o r n K l e -
nickim iz Antidifamacijske lige, te rabinom Arthurom Schnei-
e r o m i z z a k l a d e A p e l z a savjest.
O d l u č i o s a m p o s j e t i t i A u s c h w i t z d a s a m v i d i m k a k v e s u ta­
mošnje okolnosti. D r a g o m i j e d a s a m t o učinio, jer s a m tada bio
k a d a r s h v a t i t i s t r a h o t e o v e t r a g e d i j e . B i l o j e t o najstrašnije is­
k u s t v o . O d t r e n u t k a k a d s m o stigli, m o j a s u p r u g a i j a osjećali
s m o s e k a o u k o r o t i . S v o j i m s m o o č i m a vidjeli ž e l j e z n i č k e trač­
n i c e p o k o j i m a s u t i s u ć e i t i s u ć e Ž i d o v a b i l e d o v e z e n e u vla-
77
 THOMAS PATRICK MELADY
k o v i m a , a o n d a bi ih razdvojili, na o n e koji će biti p o g u b l j e n i
o d m a h i o n e koji će n e k o v r i j e m e prije p o g u b l j e n j a raditi u
d r u g o m o b l i ž n j e m k o n c e n t r a c i j s k o m l o g o r u — u B i r k e n a u u . Vje­
rojatno j e najdojmljiviji a s p e k t o v e r a z m j e r i m a č u d o v i š n e ljud­
s k e tragedije bila činjenica, koju su o t k r i v a l i spisi, da je s v e bilo
p l a n i r a n o . P o s t o j a l e s u d e t a l j n e s h e m e o t o m e k a k o s u vlakovi
dolazili i š t o s e z a t i m d o g a đ a l o . N i j e b i l o m n o g o i m e n a , n o ako
si b i o Ž i d o v d o b i o si broj — a ne i m e . P o s j e t i l i s m o z i d s m r t i i
položili cvijeće uz njega. B i o je to vrlo t u r o b a n dan, a kada
s m o tog p o p o d n e v a odlazili, naišli s m o n a n e k e ljude koje s m o
p o z n a v a l i . I o p e t s m o i m a l i osjećaj k o r o t e . N i s m o m o g l i s njima
razgovarati. Krenuli s m o ž u r n o i t i h o . Na povratku se i Mar­
gareti i m e n i činilo da m o ž e m o čuti vapaje iz A u s c h w i t z a .
K a d a s a m s e v r a t i o u R i m , s a s t a o s a m s e s v a t i k a n s k i m duž­
n o s n i c i m a i p r e n i o i m svoje o s o b n o č v r s t o mišljenje: d r ž a o s a m
da u n a t o č t o m e š t o su i drugi bili u b i j e n i u A u s c h w i t z u , a ubra­
jaju se tu i t i s u ć e i t i s u ć e k r š ć a n a , n a j v e ć a v e ć i n a bili su Ž i d o v i ,
koji s u bili ubijeni j e r s u bili Ž i d o v i , i t o p r e m a t o č n o z a c r t a n o m
planu genocida. S t o g a m o r a m o dopustiti ž i d o v s k o m n a r o d u da
oplakuje, a t r e b a l i b i s m o biti i v r l o prijemljivi z a o n o š t o o n i ž e l e .
I a k o s u n a p o r i k a r m e l i ć a n k i , u t e m e l j e n i n a k a t o l i č k o j tradiciji,
bili u najboljoj namjeri, o n i su z a i s t a vrijeđali ž i d o v s k u zajed­
nicu.
Imao sam dojam da je moje p r e n o š e n j e o v o g stava dužnos­
nicima Vatikana i m a l o učinka, no m o r a m priznati da s a m u
r a z g o v o r i m a s g o s t u j u ć i m A m e r i k a n c i m a n a i š a o n a m a l e n broj
o n i h koji su bili u Auschvvitzu a da n i s u r a z u m j e l i osjetljivost
ž i d o v s k e z a j e d n i c e . N a s t a v i o s a m n e s l u ž b e n o d o k a z i v a t i svoj
stav k o d ključnih v a t i k a n s k i h d u ž n o s n i k a . B i o s a m s v j e s t a n d a
t o n e ć e m o ć i riješiti poljski l o k a l n i v l a d i n i i c r k v e n i č e l n i c i , p a
mi je stoga bilo d r a g o k a d a je u travnju 1 9 9 3 . P a p a u z e o stvar
u svoje r u k e i n a l o ž i o k a r m e l i ć a n k a m a d a n a p u s t e p o d r u č j e
Auschwitza.
78
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Baltičke države
Sveta Stolica i Sjedinjene D r ž a v e nikada nisu priznale so­
vjetsko z a u z i m a n j e L i t v e , Latvije i E s t o n i j e . K a d a su 1 9 4 5 . g o ­
dine S o v j e t s k o m S a v e z u b i l e p r i k l j u č e n e o v e tri b a l t i č k e države,
z a k a t o l i k e j e p o č e l o v r l o t e š k o razdoblje ugnjetavanja. K a k o j e
P a p i n p o z i v n a s l o b o d u u Poljskoj u r o d i o u s p j e h o m krajem
osamdesetih, javile su se d u g o prigušene težnje i baltičkih naro­
da. P r o m j e n e , s p o r e u p o č e t k u , p o č e l e s u s e odvijati.
Litva je bila baltička država s najvećim brojem katoličkog
p u č a n s t v a . U n a t o č s o v j e t s k o m t e r o r u , S v e t a j e S t o l i c a uvijek
o d r ž a v a l a v e z u s t a m o š n j i m k l e r o m . U t o m e je p o m o g l a i u
tajnosti d o b r o o r g a n i z i r a n a C r k v a u s u s j e d n o j Poljskoj.
G o d i n e 1 9 8 8 . b i s k u p J u l i j o n a s S t e p o n a v i c i u s , k o j e m u nije
bilo d o p u š t e n o o b n a š a n j e d u ž n o s t i a p o s t o l s k o g ravnatelja Vilni-
usa, d o b i o j e o d o b r e n j e d a i z i đ e i z z e m l j e i s a s t a n e s e s P a p o m 8 .
listopada. N a k o n toga, pokret z a slobodu u z e o j e maha. N a
konzistoriju u lipnju 1 9 8 8 . , V i n c e n t a s S l a d k e v i c i u s , k o g a j e G o r ­
bačov rehabilitirao n a k o n trideset g o d i n a prognanstva, progla­
š e n j e k a r d i n a l o m i p o g l a v a r o m n o v o u t e m e l j e n e L i t v a n s k e bis­
kupske konferencije.
N e ž e l e ć i o s l a b i t i G o r b a č o v a u k r i t i č n o m razdoblju 1989—
1990., i S v e t a S t o l i c a i S j e d i n j e n e D r ž a v e p o t i c a l e su na strp­
ljenje i s u z d r ž a n o s t t i j e k o m m j e s e c i n a c i o n a l n i h p o b u n a . N i ­
kada nije b i l o s p o r n o da su i Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a
u cijelosti bile o d a n e n e z a v i s n o s t i i s u v e r e n o s t i Litve, Latvije i
Estonije.
I z v j e š t a v a o s a m S v e t u S t o l i c u o razvoju d o g a đ a j a , t a k o d a s e
stjecanje p o t p u n e n e z a v i s n o s t i u b a l t i č k i m d r ž a v a m a z b u d e n a
n a č i n koji n e b i u g r o z i o k r h k u d e m o k r a c i j u š t o j e z a p o č e l a u
M o s k v i . I W a s h i n g t o n i S v e t a S t o l i c a željeli s u d a s e p r e l a z a k n a
p o t p u n u s l o b o d u i n e z a v i s n o s t d o g o d i u z najmanje m o g u ć e g
krvoprolića.
79
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
B a l t i č k a strategija bila j e u s p j e š n a . S j e d i n j e n e D r ž a v e , Sveta
S t o l i c a i tadašnji S o v j e t s k i S a v e z p r i z n a l i su L i t v u , Latviju i Esto­
niju t i j e k o m k o l o v o z a i rujna 1 9 9 1 .
Z a v r i j e m e p r i j e l a z n o g razdoblja 1 9 9 0 . , b i o s a m podvrgnut
p r i t i s c i m a l i t v a n s k o - a m e r i č k i h prijatelja. U t e m e l j i o s a m Centar
z a e t n i č k e studije pri S a c r e d H e a r t U n i v e r s i t v u C o n n e c t i c u t u ,
koji j e o k u p l j a o l i t v a n s k o - a m e r i č k u z a j e d n i c u , p a s a m s t o g a po­
z n a v a o m n o g e o d l i t v a n s k i h k a t o l i č k i h č e l n i k a . P i s a l i s u mi. Neki
su d o š l i u p o s j e t R i m u da izraze s v o j e r a z o č a r a n j e s kašnjenjem
vlade Sjedinjenih D r ž a v a i Svete S t o l i c e da snažnije p o t i č u puno
priznanje litvanske nezavisnosti u 1 9 9 0 . godini. B i l o je teško s
n j i m a raspravljati o t o m pitanju. B i l i su v r l o u z b u đ e n i , i č i n i l o se
d a i h n e zabrinjava činjenica d a b i ž u r b a p r e m a n e z a v i s n o s t i u
1990. godini m o g l a uzrokovati pad G o r b a č o v a .
Z a b r i n u t o s t s e javila kasnije, u 1 9 9 3 . g o d i n i , k a d a j e litvanski
narod izabrao Algirdasa Brazauskasa za predsjednika Repub­
like. T i j e k o m 1 9 9 2 . zemlja je prošla kroz n e k e vrlo t e š k e gospo­
d a r s k e k r i z e . G o s p o d i n B r a z a u s k a s j e u p r e t h o d n o m razdoblju
b i o djelatni k o m u n i s t i č k i v o đ a . I o p e t s u m i s e javili n e k i o d istih
l i t v a n s k o - a m e r i č k i h prijatelja, koji su bili u s t r a h u da se zemlja
vraća u k o m u n i z a m . U razgovorima s č e l n i c i m a S v e t e Stolice
p r i m i j e t i o s a m da o n i u v e z i s t i m p i t a n j e m n i s u bili zabrinuti.
D r ž a l i s u d a ć e t r a d i c i o n a l n o s n a ž n a k a t o l i č k a k u l t u r a zaštititi
l i t v a n s k i n a r o d o d p r e v l a s t i l o k a l n e k o m u n i s t i č k e u p r a v e . Raz­
l i k o v a l i s u p r e t h o d n o razdoblje, k a d a j e k o m u n i s t i č k a vladavina
bila r e z u l t a t s o v j e t s k e d o m i n a c i j e . P r e n i o s a m o v a razmišljanja i
d o j m o v e S v e t e S t o l i c e Washingtonu, te o t k r i o da tu postoji opće
s u g l a s j e . L i t v a je b i l a s l o b o d n a , a t a k o i d r u g e dvije baltičke
d r ž a v e , a p o s t o j a l a j e vrlo m a l a o p a s n o s t d a s e v r a t e u carstvo
komunističke vladavine.
M o j a s u p r u g a i j a posjetili s m o L i t v u n a m j e s e c d a n a , o d
s r e d i n e p r o s i n c a 1 9 9 3 . d o s r e d i n e siječnja 1 9 9 4 . L i t v a n c i danas
n o s e ožiljke p r o š l o s t i .
80
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T i r a n s k a d o m i n a c i j a c a r s k e R u s i j e trajala j e s t o l j e ć i m a . N a ­
kon n e z a v i s n o s t i s t e č e n e n a k o n P r v o g a s v j e t s k o g rata, P o l j s k a j e
zaposjela p o v i j e s n i g l a v n i g r a d V i l n i u s . O z l o g l a š e n i p a k t H i t l e r -
Staljin p o t p i s a n j e 1 9 3 9 . g o d i n e . G l a v n e z a p a d n e s i l e u č i n i l e s u
malo da spriječe naciste i k o m u n i s t e da podijele istočnu E u r o p u
i baltičke države.
N a k o n o k r u t n e n a c i s t i č k e o k u p a c i j e , t i j e k o m koje j e ž i d o v ­
ska z a j e d n i c a o d 2 3 5 . 0 0 0 ljudi g o t o v o p o t p u n o istrijebljena u
D r u g o m s v j e t s k o m ratu, d o š l i s u S o v j e t i . L i t v a n c i s u vjerovali d a
Zapad, i Sjedinjene D r ž a v e p o s e b n o , n e ć e dopustiti da Sovjeti
p o n o v n o n a m e t n u d u g i o k r u t a n r e ž i m Litvancima, koji su j o š
uvijek i m a h vrlo n e u g o d n a sjećanja na prvu sovjetsku invaziju u
g o d i n a m a 1 9 4 0 . i 1 9 4 1 . T i j e k o m razdoblja o d v i š e o d o s a m g o d i n a ,
i z m e đ u 1 9 4 5 . i 1 9 5 3 . g o d i n e , litvanski b o r c i z a s l o b o d u h r a b r o s u s e
borili protiv silovito n a d m o ć n e sovjetske vojske. V i š e o d 3 5 . 0 0 0 lju­
d i j e ubijeno, a j o š i h j e m n o g o izbjeglo, d a s e n i k a d a n e vrate.
D o s r e d i n e p e d e s e t i h p o s t a l o j e j a s n o d a ć e Z a p a d biti d o
kraja p o p u s t l j i v p r e m a S t a l j i n o v i m z a h t j e v i m a n a Jalti, t e d a ć e
t a k o p r e p u s t i t i L i t v u i o s t a l e b a l t i č k e d r ž a v e sovjetskoj tiraniji.
U n a š i m r a z g o v o r i m a , l i t v a n s k i su č e l n i c i iz svih s l o j e v a druš­
tva v i s o k o cijenili u l o g u p a p e P i a X I I . O n s e s u p r o t s t a v i o predaji
n a r o d a i s t o č n e i s r e d i š n j e E u r o p e s o v j e t s k o m k o m u n i z m u . Ti­
j e k o m t m u r n o g č e t r d e s e t p e t o g o d i š n j e g razdoblja sovjetske oku­
pacije, V a t i k a n j e p o m a g a o k a t o l i č k o j z a j e d n i c i n a svaki m o g u ć i
način.
P o s j e t p a p e I v a n a P a v l a II. o d 4 . d o 8 . rujna 1 9 9 3 . b i o j e
izniman događaj. Papin posjet d o g o d i o se nekoliko dana nakon
što se zadnja ruska vojna postrojba povukla. Njegov je posjet
d o č e k a n s velikim z a n o s o m . Propovijedao je pomirenje i v e d r o
k a z a o : » L i t v a ć e m o ć i k r e n u t i n a p u t obnavljanja j e d i n s t v a u
miroljubivoj suradnji s d r u g i m n a c i j a m a E u r o p e . «
Priznajući tragediju litvanske prošlosti, P a p a je bio u potres­
n o m p o s j e t u B r d u k r i ž e v a u s j e v e r n o j Litvi. V r h o v n i j e s v e ć e n i k
81
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
z n a o d a v i š e o d 1 0 0 . 0 0 0 t a m o š n j i h k r i ž e v a s i m b o l i z i r a litvan­
s k e patnje u prošlosti. M o j a s u p r u g a M a r g a r e t i ja g o t o v o da
n i s m o s r e l i l i t v a n s k u o b i t e l j k o j a nije i s k u s i l a d a joj K G B »po­
k u c a n a v r a t a « ; s v a k o j j e K G B o d v e o n e k o g o d n j i h o v i h ro­
đ a k a u Sibir.
D o k s m o bili u p o s j e t u Litvi, p r e d s j e d n i k C l i n t o n b i o j e u
B r u x e l l e s u , P r a g u i M o s k v i . V e l i k i j e broj L i t v a n a c a p a m t i o Jal-
tu, t e j e s t r a h o v a o d a b i i o p e t m o g l i p o s t a t i ž r t v a m a ruskog
e k s p a n z i o n i z m a . N e p o s t o j i z a b r i n u t o s t z b o g bivših l o k a l n i h ko­
m u n i s t a u Litvi, no izjave r a d i k a l n i h n a c i o n a l i s t a u Rusiji o bal­
t i č k i m d r ž a v a m a , k o j e ostaju u n j i h o v i m utjecajnim s f e r a m a , i
dalje b r i n u m n o g e L i t v a n c e .
Federalna Republika Čehoslovačka
N e d u g o nakon m o g dolaska u R i m u kolovozu 1989. počele
s u p r i p r e m e z a k a n o n i z a c i j u B l a ž e n e A g n e z e o d Č e š k e (prin­
c e z e koja s e o d r e k l a u d a j e i koju j e n j e z i n a prijateljica, s v e t a
Klara Asiška, proglasila ravnateljicom ž e n s k o g s a m o s t a n a ) .
P r a š k a j e v l a d a oklijevajući p r i s t a l a d a s e t o d o g o d i . R e k l i s u d a
će na svečanost doći nekolicina Čehoslovaka.
Stara komunistička Č e h o s l o v a č k a bila je tvrđava komunis­
tičkog ugnjetavanja. U s v o m obraćanju biskupskoj sinodi u
l i s t o p a d u 1 9 8 7 . Ivan P a v a o II. u p o z o r i o j e najoštrije n a grubi
p r i t i s a k n a vjeru u k o m u n i s t i č k o j Č e h o s l o v a č k o j . P a p a j e re­
k a o d a j e n e n a z o č n o s t m n o g i h č e š k i h i s l o v a č k i h b i s k u p a si­
n o d i »rječit z n a k uvjeta u k o j i m a ž i v i C r k v a n a t o m p o d ­
ručju«.
U to vrijeme, d e s e t od trinaest biskupskih sjedišta bilo je
u p r a ž n j e n o . I z m e đ u 1 9 6 8 . i 1 9 8 8 . g o d i n e i m e n o v a n j e b i o sa­
m o j e d a n biskup. Č e š k o p u č a n s t v o izrazilo j e svoju želju z a
s l o b o d o m u proljeće 1968. a ta je p o b u n a bila o k r u t n o slom­
ljena.
82
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Dvije g o d i n e kasnije, 1970. m o j a supruga, moje m l a d e k ć e ­
r i i j a bili s m o u P r a g u n a k r a t k i m p r a z n i c i m a . T u g a n a l i c i m a
ljudi b i l a j e p o r a z n a . N o , z a n e k o l i k o g o d i n a , k a d a s e z a m a h
slobode proširio iz Poljske u susjedne zemlje, ponašanje se
promijenilo i n a d a je p r o ž e l a razmišljanja n a r o d a Č e h o s l o -
vačke.
B i o s a m s v j e d o k o m ovih izvanrednih promjena u ponašanju,
tijekom n a p r e d o v a n j a p l a n o v a z a k a n o n i z a c i j u B l a ž e n e A g n e z e .
Od prvotnih predviđanja praške v l a d e u kolovozu, da će u R i m
doći s a m o n e k o l i c i n a ljudi, broj j e n a r a s t a o n a t i s u ć e . N e k o l i k o
dana u o č i s v e č a n o s t i k a n o n i z a c i j e , 1 2 . s t u d e n o g a 1 9 8 9 . , g o t o v o
deset tisuća h o d o č a s n i k a stiglo je autobusima, automobilima,
vlakovima i z r a k o p l o v i m a iz Č e h o s l o v a č k e . Ti hodočasnici, za­
jedno s n e k i m n o v o i m e n o v a n i m biskupima i članovima vlade,
bili s u t a m o d o k j e p a p a I v a n P a v a o II. p r e d v o d i o o b r e d n e
svečanosti.
Č u t i h o d o č a s n i k e k a k o pjevaju s v o j e p r a s t a r e h i m n e n a s v o ­
jim j e z i c i m a b i o j e v r l o dirljiv doživljaj. K a d a s a m n a p u s t i o s v e ­
č a n o s t , r e k a o s a m n e k i m s v o j i m k o l e g a m a d a j e taj d a n b i o
odlučujući t r e n u t a k u borbi č e š k o g i slovačkog naroda za slo­
b o d u . K a s n i j e s m o m o j a s u p r u g a i j a posjetili H o t e l C o l u m b u s
n e d a l e k o od Trga S v e t o g a Petra. Mjesto je bilo preplavljeno
h o d o č a s n i c i m a . Z a p r a v o j e cijeli p r o s t o r o k r e n u t p r e m a T r g u
S v e t o g P e t r a b i o p r e p u n h o d o č a s n i k a , m n o g i o d njih u n a r o d ­
n i m n o š n j a m a , a m n o g i sa b a r j a c i m a u r u k a m a , no svi s i s k r e n i m
v e s e l i m o s m i j e h o m . N a n e k i s u n a č i n osjetili d a j e t o b i o d a n
kada se u Č e h o s l o v a č k u p o č e l a vraćati sloboda.
D v a d a n a kasnije, 1 4 . s t u d e n o g a , S v e t a S t o l i c a i p r a š k a v l a d a
z a p o č e l e s u r a z g o v o r e , koji s u u r o d i l i obnavljanjem cijele crkve­
ne hijerarhije. T r i su b i s k u p a i m e n o v a n a u p r o s i n c u 1 9 8 9 . , a
j e d a n 7 . v e l j a č e 1 9 9 0 . D a n a 14. v e l j a č e 1 9 9 0 . p a p a Ivan P a v a o II.
i m e n o v a o j e č e t i r i n o v a b i s k u p a , d a b i s e , prvi p u t poslije d v a d e ­
s e t g o d i n a , p o p u n i l o svih t r i n a e s t biskupija.
83
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Z a m a h d o g a đ a j a n a s t a v l j a o s e , t e j e 1 9 . travnja 1 9 9 0 . Sveta
Stolica p o n o v o uspostavila d i p l o m a t s k e o d n o s e s Čehoslovač-
k o m . S e d a m d e s e t i d v a s a t a k a s n i j e , 2 2 . travnja, P a p i n »bijes-
kovit« p o s j e t P r a g u , V e l e h r a d u i B r a t i s l a v i p r e d s t a v l j a o je prvi
posjet n o v i m d e m o k r a c i j a m a i s t o č n e E u r o p e i z v a n P o l j s k e . Bio
je to z a p a n j u j u ć e u s p j e š a n p o s j e t u s m i s l u P a p i n i h ciljeva. Mi u
v e l e p o s l a n s t v u z n a l i s m o d a P a p a i m a i z n i m a n utjecaj n a pred­
sjednika H a v e l a . O n i s u s e s a s t a l i , i p r e d s j e d n i k j e d a o čvrsto
o b e ć a n j e d a ć e p o t i c a t i p o t p u n o usvajanje z a k o n a koji j a m č e
ljudska prava, v j e r s k e s l o b o d e i p o l i t i č k i p l u r a l i z a m u Č e h o -
slovačkoj.
U n a s t a v k u s v o g p o d u p i r a n j a e u r o p s k e z a j e d n i c e , koja bi
obuhvatila i z a p a d n e i i s t o č n e dijelove, P a p a je, g o v o r e ć i u Vele­
h r a d u n a g r o b u S v e t o g M e t o d a ( k o g a j e z a j e d n o s a S v e t i m Ći-
rilom proglasio j e d n i m od svetih zaštitnika E u r o p e ) , najavio da
ć e sazvati o p ć u e u r o p s k u s i n o d u o p o s t k o m u n i s t i č k o j Europi.
P a p a Ivan P a v a o II. g o v o r i o je o e u r o p s k o j z a j e d n i c i - ideji
sličnoj G o r b a č o v l j e v o j o z a j e d n i č k o j e u r o p s k o j k u ć i .
B i l o j e t o 1 9 8 0 . , k a d a j e P a p a o b j a v i o d a s u S v e t i Ćiril i
M e t o d z a š t i t n i c i E u r o p e . O d najranijih d a n a s v o g pontifikata,
P a p a j e ž e l i o uključiti S l a v e n e i z i s t o č n e E u r o p e u svoju viziju
europske zajednice.
G o d i n e 1992., k a d a je p o s t a l a j a s n a n a z n a k a da bi se fede­
racija m o g l a rascijepiti na dvije r e p u b l i k e - Č e š k u i S l o v a č k u -
prilazili su mi razni a m e r i č k i Č e s i i S l o v a c i , koji su bili zabrinuti
z b o g t o g r a s p a d a . T a k o đ e r s e m o g l o nazrijeti d a s u n e k i o d
mojih starijih k o l e g a u S t a t e D e p a r t m e n t u m i s l i l i d a j e zamišlje­
n o razdvajanje p o s l j e d i c a l o š i h p r o s u d b i , t e d a b i m o g l o imati
k a t a s t r o f a l n e u č i n k e n a g o s p o d a r s t v o , p o s e b i c e n a s l o v a č k i na­
rod. M e đ u t i m , j a s a m izvijestio S t a t e D e p a r t m e n t d a S v e t a S t o ­
lica nije ž e l j e l a z a u z e t i s t a v u p r i l o g ili p r o t i v razjedinjenja f e d e ­
racije. N j e z i n a j e d i n a b r i g a b i l a j e da, š t o g o d s e d o g o d i l o , t r e b a
biti u s k l a d u sa č e h o s l o v a č k i m u s t a v o m i u m i r n i m o k o l n o s t i m a .
84
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T a k o đ e r s a m S t a t e D e p a r t m e n t i z v i j e s t i o d a s u m e sastanci
s a s l o v a č k i m č e l n i c i m a u R i m u uvjerili k a k o s u o n i č v r s t o o d l u ­
čili tražiti n e z a v i s n o s t . S l o v a č k i č e l n i c i i m a l i su osjećaj da su u
p o v i j e s n o m s m i s l u d r ž a n i k a o s i r o m a š n a r o d b i n a i z provincije.
Tako s a m i z v i j e s t i o W a s h i n g t o n . S l o v a č k i č e l n i c i t a k o đ e r s u m i s ­
lili d a s u bili u n e p o v o l j n o m p o l o ž a j u , j o š o d d a v n i h d a n a R e ­
publike koji s e ž u p o s l i j e P r v o g a s v j e t s k o g rata. R a s p a d f e d e ­
racije d o g o d i o s e 1 . siječnja 1 9 9 3 . , i t o n a m i r a n n a č i n . S a d a
i m a m o Č e š k u R e p u b l i k u i S l o v a č k u R e p u b l i k u , a obje m n o g o
duguju p a p i I v a n u P a v l u I I . z a u l o g u k o j u j e o d i g r a o u g o d i n a m a
1989. i 1 9 9 0 . , u s p j e š n o v o d e ć i s t r a t e g i j u k o j a j e d o n i j e l a n e z a v i s ­
nost n j i h o v i m n a r o d i m a .
U svojim s a m se savjetima State D e p a r t m e n t u ravnao prema
konzultacijama s n a d b i s k u p o m J a n o m C. K o r e c o m , biskupom
Nitre. N e d a v n o p r o g l a š e n k a r d i n a l o m , o n j e d u g o v r e m e n a p r o ­
veo u k o m u n i s t i č k i m zatvorima. Sveti ga je O t a c p o z n a v a o i vrlo
p o š t o v a o . O n j e v o d i o c r k v u u t a j n o s t i t i j e k o m d u g o g razdoblja
k o m u n i s t i č k e tiranije.
N a k o n š t o je p u š t e n iz zatvora, tajno je p o s v e ć e n biskupom,
a u s k o r o m u j e P a p a d o d i j e l i o i č a s t c r v e n o g k a r d i n a l s k o g šešira.
Sastao s a m se s k a r d i n a l o m K o r e c o m u Bratislavi i Nitri 1990.
godine, a on je m e n e nekoliko puta posjetio u Rimu. M o g a o
s a m nazrijeti i n a t o m s u z d r ž a n o m i o p r e z n o m č o v j e k u d a goji
d u b o k o s j e ć a j k a k o s l o v a č k i n a r o d , n a k o n s t o l j e ć a t u đ e g jarma,
i m a p r a v o d a b u d e n e z a v i s a n i d a i m a svoju v l a s t i t u zemlju.
Kasnije, k a d a je kardinal K o r e c posjetio Sjedinjene D r ž a v e u
1 9 9 1 . g o d i n i , s l o v a č k o - a m e r i č k a z a j e d n i c a u O h i u , Pennsylvaniji
i C o n n e c t i c u t u priredila mu je d o č e k k a o velikanu. Ovi su S l o ­
v a c i - A m e r i k a n c i t i m e i z r a ž a v a h s v o j e mišljenje o federaciji i n e ­
z a v i s n o s t i . S v e n j i h o v e p j e s m e , riječi i p o z d r a v i bili s u u p u ć e n i
S l o v a č k o j R e p u b l i c i . K a r d i n a l K o r e c uvijek j e s l o v i o k a o s l o ­
vački k a r d i n a l . A s v e s e t o d o g a đ a l o v i š e o d g o d i n u d a n a prije
n e g o j e S l o v a č k a R e p u b l i k a p o č e l a postojati.
85
 THOMAS PATRICK MELADY
Mađarska
K a d a j e kardinal K a r o l W o j t y l a p o s t a o p a p a u listopadu
1 9 7 8 . g o d i n e , katolici su v e ć bili o s j e t i l i n a p r e d a k u Mađarskoj.
M a đ a r s k a crkva trpjela je p r o g o n e i n a d z o r . M a đ a r s k i vrhovni
p r e l a t , kardinal J o z s e f M i n d s z e n t y , z a t v o r e n j e 1 9 4 8 . g o d i n e t e
je u d o b a revolucije 1 9 5 6 . p o b j e g a o u a m e r i č k u a m b a s a d u .
N o , d o rujna 1 9 6 4 . S v e t a j e S t o l i c a p o t p i s a l a p r o t o k o l s Ma­
đ a r s k o m . T o j e b i o prvi s p o r a z u m koji j e p o t p i s a n i z m e đ u Vati­
k a n a i n e k e zemlje V a r š a v s k o g p a k t a . S v e t a j e S t o l i c a o d m a h
i m e n o v a l a šest b i s k u p a i j o š č e t i r i u 1 9 6 9 . g o d i n i .
K a d a sam p o s j e t i o M a đ a r s k u g o d i n e 1 9 7 0 . , z a p a z i o s a m više
s l o b o d n o g duha n e g o k o d ljudi u s u s j e d n i m k o m u n i s t i č k i m z e m ­
ljama. Mađarski n a r o d o p r e z n o bi i t i h o , s p o n o s o m p r i č a o o
s v o m pokušaju 1 9 5 6 . d a z b a c i k o m u n i s t i č k i j a r a m . N a k o n t o g a j e
o z r a č j e u Mađarskoj b i l o p o g o d n o za p u t k s l o b o d i , koji je u
i s t o č n o j Europi p o k r e n u o p a p a I v a n P a v a o II.
N a d a h n u t a d r a m a t i č n i m p r o m j e n a m a u Poljskoj, S v e t a j e
S t o l i c a 15. rujna 1989., n a p e t n a e s t u g o d i š n j i c u P r o t o k o l a , po­
h v a l i l a m a đ a r s k e n a p o r e z a p o b o l j š a n j e o d n o s a C r k v e i države,
»proširujući granice s l o b o d e z a C r k v u « , t e o t v a r a n j e m a đ a r s k i h
g r a n i c a izbjeglicama iz I s t o č n e N j e m a č k e . R a z g o v o r i u svezi s
o b n o v o m diplomatskih o d n o s a z a p o č e l i su u roku od nekoliko
tjedana.
D a n a 9 . veljače 1 9 9 0 . o b j a v l j e n o j e u s p o s t a v l j a n j e p u n i h di­
p l o m a t s k i h o d n o s a , a 4 . svibnja V a t i k a n j e p o s l a o i z a s l a n s t v o n a
s v e č a n i čin vraćanja p o s m r t n i h o s t a t a k a k a r d i n a l a J o z s e f a M i n d -
szentyja u katedralu u E s z t e r g o m . M e đ u A m e r i k a n c i m a koji su
bili n a t o m s v e č a n o m č i n u b i o j e i F r a n k S h a k e s p e a r e , bivši
američki veleposlanik pri S v e t o j S t o l i c i ( 1 9 8 7 . - 1 9 8 9 . ) , koji je u
i m e predsjednika N i x o n a b i o p o m a g a o u o m o g u ć i v a n j u s i g u r n o g
prolaza mađarskom kardinalu, k a k o bi m o g a o napustiti ame­
ričku a m b a s a d u u l i s t o p a d u 1 9 7 1 .
86
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N a k o n svibanjskih s v e č a n o s t i , u srpnju j e u s l i j e d i o s p o r a z u m
prema k o j e m u s e v j e r o n a u k p o n o v n o u v o d i k a o i z b o r n i p r e d m e t
u o s n o v n e i s r e d n j e š k o l e . P o s j e t p a p e I v a n a P a v l a II. M a đ a r s k o j
u k o l o v o z u 1 9 9 1 . o z n a č i o j e k o n a č n u p r e k r e t n i c u u zemlji, koja
je pokušala politički poredak silom promijeniti g o d i n e 1956. Tu
s u revoluciju S o v j e t i o k r u t n o u g u š i l i . N o ovaj s u put, u revoluciji
od 1990. do 1991., promjene bile uspješne. I dogodile su se na
miran n a č i n .
U s p j e h nije d o š a o p r e k o n o ć i . Z a p r a v o j e z a p o č e o 1 9 6 0 .
godine, o p r e z n i m kontaktima i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i tadašnje
k o m u n i s t i č k e v l a d e . U o n o v r i j e m e , t o j e u p r v o m r e d u bila z a ­
sluga k a r d i n a l a Casarolija. N j e g o v i k o n t a k t i i v e z e drugih duž­
n o s n i k a V a t i k a n a u š e z d e s e t i m a i s e d a m d e s e t i m a p r i p r e m i l i su
p o z o r n i c u z a n e n a s i l n e p r o m j e n e u strukturi vlasti k o j e s u s e
dogodile više od dva desetljeća kasnije.
D o k njihove djelatnosti nisu bile koordinirane u š e z d e s e t i m a
i s e d a m d e s e t i m a , Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica radile su na
m n o g o n a č i n a p r e m a i s t o m s m j e r u . S A D s u b i l e dugotrajni
z a g o v o r n i k p r a v a m a đ a r s k o g n a r o d a n a s l o b o d u vjere, ljudskih
prava i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a . Z a š t i t a b e z p r e c e d e n s a , p r u ž e n a
k a r d i n a l u M i n d s z e n t y j u pri a m e r i č k o j a m b a s a d i u B u d i m p e š t i
od 1959. do 1971., i zajednička u l o g a S A D i Vatikana u prego­
v o r i m a o k o n j e g o v a i z l a s k a i z M a đ a r s k e u 1 9 7 1 . g o d i n i , bili s u
s a m o d v a o d m n o g o b r o j n i h p o k a z a t e l j a d u h a suradnje i z m e đ u
S A D i Vatikana u dovođenju s l o b o d e m a đ a r s k o m pučanstvu.
P r o b l e m koji s e č e s t o javljao u r a z g o v o r i m a s m a đ a r s k i m
p o s j e t i t e l j i m a koji bi d o l a z i l i u R i m , u r a z d o b l j u 1 9 9 1 . i 1 9 9 2 .
godine, b i o je p r o b l e m mađarske manjine u Slovačkoj i Rumunj­
skoj. J a b i h p o n e k a d g u b i o strpljenje, k a d a b i m i moji m a đ a r s k i
prijatelji t v r d i h d a o d r e đ e n i dijelovi S l o v a č k e i R u m u n j s k e tre­
baju biti v r a ć e n i M a đ a r s k o j z b o g p r i s u t n o s t i M a đ a r a koji t a m o
žive. N i s u se p u n o zamarali d u ž n o s t i m a manjina u tim zemljama
da prihvate svoje o b v e z e k a o građani tih zemalja.
87
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D i o j e t o p r o b l e m a u o v o m p o d r u č j u E u r o p e , g d j e j e pripad­
nost jeziku i kulturi t a k o d u b o k a , da ne d o p u š t a s t v a r a n j e ideje
o n e u t r a l n o m g r a đ a n i n u l o j a l n u u s t a v u koji j a m č i j e d n a k a pra­
va za sve, b e z o b z i r a na e t n i č k o , v j e r s k o ili r a s n o p o d r i j e t l o . To
je također bilo osjetljivo pitanje i za S v e t u S t o l i c u , j e r su te iste
skupine p o k u š a v a l e u v u ć i S v e t u S t o l i c u d a s t a n e n a njihovu
stranu. S v e t a j e S t o l i c a z a u z e l a s t a v s l i č a n o n o m koji s u z a s t u ­
pale Sjedinjene D r ž a v e . O p ć e j e s l a g a n j e b i l o u mišljenju d a j e
dužnost g r a đ a n a koji ž i v e u o d r e đ e n o j z e m l j i d a b u d u lojalni
ustavu t e zemlje. I s t o d o b n o s e o č e k i v a l o o d t e z e m l j e d a j a m č i
njihova g r a đ a n s k a p r a v a t e m o g u ć n o s t i d a o s t a n u vjerni svojim
običajima i s v o m j e z i k u .
Rumunjska
Rumunjska j e S v e t o j S t o l i c i p r e d s t a v l j a l a t e ž i i z a z o v n e g o
Poljska, Č e h o s l o v a č k a i M a đ a r s k a . D o l a z a k k o m u n i z m a p o s l i j e
Drugoga svjetskog r a t a u k i n u o j e k o n k o r d a t i z 1 9 2 0 . g o d i n e , koji
je jamčio prava C r k v e . P o d r ž a v l j e n j e m vjerskih š k o l a i d o n o š e ­
njem represivnog p r o t u v j e r s k o g z a k o n a 1 9 4 8 . z a b r a n j e n o j e dje­
lovanje G r k o k a t o l i č k e crkve, d o k s u p r i z n a t e s a m o dvije ri­
mokatoličke biskupije. D i p l o m a t s k e v e z e s a S v e t o m S t o l i c o m
prekinute su 1 9 5 0 .
Zamah događaja u susjednim k o m u n i s t i č k i m z e m l j a m a isto
j e tako utjecao n a R u m u n j s k u . S v e t a j e S t o l i c a u s p o s t a v i l a k o n ­
takt s N a c i o n a l n o m f r o n t o m s p a s a , p r a v o s l a v n i m p a t r i j a r h o m
Teocistom i d e m o k r a t s k i m č e l n i c i m a u siječnju 1 9 9 0 . g o d i n e .
Promjene tijekom prijelaza iz k o m u n i s t i č k o g nasilja u s l o b o d u
odvijale s u s e brzo, p a j e P a p a 1 4 . o ž u j k a 1 9 9 0 . g o d i n e i m e n o v a o
sedam r i m o k a t o l i č k i h i p e t g r k o k a t o l i č k i h b i s k u p a , t e j e n a taj
način u cijelosti o b n o v l j e n a r u m u n j s k a c r k v e n a hijerarhija.
Kada je rumunjska v l a d a izrazila » i z n e n a đ e n j e i z a b r i n u t o s t «
zbog j e d n o s t r a n o g n a č i n a n a koji j e S v e t a S t o l i c a i z v r š i l a i m e n o -
88
V E L E P O S L A N I K O V A PRIČA
vanja, S v e t a j e S t o l i c a o d g o v o r i l a d a o n a o p i t a n j i m a i m e n o v a n j a
b i s k u p a v l a d e o b i č n o o b a v j e š t a v a , a n e p i t a z a mišljenje. S v e t a
S t o l i c a o d l u č n a j e u zaštiti s v o j e g p r a v a d a i m e n u j e b i s k u p e
š i r o m svijeta b e z p r e t h o d n i h k o n z u l t a c i j a s b i l o k o j o m v l a d o m .
V a t i k a n o v o s m a t r a t e m e l j n i m a s p e k t o m vjerske s l o b o d e .
P r o m j e n a od k o m u n i s t i č k o g terora na demokratski sustav u
R u m u n j s k o j j o š j e uvijek n e p o t p u n a . L o k a l n o k a t o l i č k o c r k v e n o
v o d s t v o n e k o l i k o se p u t a o g l a s i l o u s v e z i s k r š e n j i m a ljudskih
prava, koja s u s e d o g o d i l a n a k o n r u š e n j a k o m u n i s t i č k e d i k t a t u r e
u 1989. V l a d a Sjedinjenih D r ž a v a t a k o đ e r je izrazila zabrinutost
z b o g k r š e n j a ljudskih p r a v a u p r i j e l a z n o m r a z d o b l j u iz 1 9 9 0 . na
1991.
R u m u n j s k a n i k a d a nije p o z n a v a l a tradiciju p a r l a m e n t a r n o g
s u s t a v a ili d e m o k r a t s k i h u s t a n o v a . Prije D r u g o g a s v j e t s k o g rata
n j o m e j e v l a d a o n e o d g o v o r a n v l a d a r , a kasnije s u n a c i s t i č k i k o -
l a b o r a t o r i p r e u z e l i vlast. N a k o n t o g a uslijedilo j e č e t r d e s e t i
petogodišnje razdoblje okrutne komunističke vladavine.
P r a v o s l a v n o crkveno v o d s t v o k o m p r o m i t i r a l o s e z b o g svoje
uske suradnje s k o m u n i s t i č k o m v l a d o m . U m e đ u v r e m e n u , od
rušenja k o m u n i s t i č k e d i k t a t u r e u 1 9 8 9 . g o d i n i , e u r o p s k e i a m e ­
ričke k a t o l i č k e o r g a n i z a c i j e p o m a g a l e s u r i m o k a t o l i č k o m pu­
č a n s t v u d a i z g r a d i crkve, š k o l e i b o l n i c e . T o j e u p r a v o s l a v n i h
kršćana p o v e ć a l o nepovjerenje i nesigurnost u ponašanju prema
katoličkom vodstvu u Rumunjskoj.
Sljednici Unijatske i Univerzalističke crkve u Rumunjskoj
t a k o đ e r s u trpjeli t i j e k o m k o m u n i s t i č k e v l a d a v i n e . U n i j a t i i ka­
t o l i c i n a r u m u n j s k o m p o d r u č j u T r a n s i l v a n i j e p o s e b n o s u bili
izloženi t e š k o ć a m a . D r . William F. Schultz, pripadnik Unijatske
i U n i v e r z a l i s t i č k e c r k v e , j a v i o mi se u s v e z i s i n f o r m a c i j a m a k o j e
je n j e g o v a o r g a n i z a c i j a i m a l a o p r o b l e m i m a ljudskih p r a v a u
Rumunjskoj.
B i o sam mu u mogućnosti ugovoriti da se sastane s dužnos­
n i c i m a S v e t e S t o l i c e koji s u s e b a v i l i t a k v i m p i t a n j i m a . B i o j e t o
89
 THOMAS PATRICK MELADY
d o b a r p r i m j e r dviju c r k v e n i h g r u p a k o j e imaju g o l e m e r a z l i k e u
t e o l o š k i m s t a v o v i m a , a koje s u r a đ u j u n a p o d r u č j u ljudskih prava
i vjerskih s l o b o d a .
G o d i n e 1990. susreo sam se s arhiepiskopom Arapasuom,
patrijarhom R u m u n j s k e pravoslavne crkve. U d u g o m razgovoru
p o k u š a o m i j e p o d a s t r i j e t i uvjerljive r a z l o g e z a s t o j e P r a v o s l a v n a
crkva s u r a đ i v a l a s k o m u n i s t i č k i m v o d s t v o m t i j e k o m š e z d e s e t i h ,
s e d a m d e s e t i h i o s a m d e s e t i h . K a d a j e n a r e d d o š l a t e m a Ka­
t o l i č k e c r k v e , patrijarh j e i z r a ž a v a o o č i t u b o j a z a n d a ć e Ka­
t o l i č k a crkva, s o b z i r o m na n j e z i n u r a š i r e n o s t i p o v e z a n o s t sa
s v i j e t o m , i s k o r i s t i t i s v o j e i z v o r e i p r o m i c a t i s e b e n a š t e t u Pra­
v o s l a v n e crkve. Raspravljao s a m o patrijarhovu strahovanju s
katoličkim nadbiskupom Budimpešte, I a o n o m R o b u , s čime je
b i o p o t p u n o u p o z n a t . S v e t a j e S t o l i c a t a k o đ e r z n a l a z a njihovo
nepovjerenje, te je upozorila katoličko v o d s t v o u Rumunjskoj da
o p r e z n o djeluje.
I Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a znaju da nepostojanje
d e m o k r a t s k i h tradicija u k o m b i n a c i j i s n e p o v j e r e n j e m v e ć i n s k e
R u m u n j s k e p r a v o s l a v n e c r k v e p r e m a m a đ a r s k o j m a n j i n i i Ka­
t o l i č k o j crkvi m o g u z a p r i j e č i t i n a p r e d o v a n j e k d r u š t v u k o j e jam­
č i vjerske s l o b o d e , ljudska p r a v a i p o l i t i č k i p l u r a l i z a m . N o na­
p r e d a k j e p o s t i g n u t . T o j e n j i h o v prvi p o k u š a j uspostavljanja
d e m o k r a t s k e v l a d e , a razvoj i n s t i t u c i j a j e n e š t o š t o s e n e m o ž e
stvoriti p r e k o n o ć i . U m e đ u v r e m e n u , s t a l n a b u d n o s t S j e d i n j e n i h
D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e t e d r u g i h koji p a z e n a l j u d s k a p r a v a i
vjerske s l o b o d e , j a m č e d a b i s e t r e b a o p o s t i ć i trajni n a p r e d a k u
ovoj zemlji.
Posjet rumunjskog predsjednika I o n a Iliescua američkom
p r e d s j e d n i k u C l i n t o n u u travnju 1 9 9 3 . p o k a z a t e l j j e d a s e si­
tuacija u s v e z i s l j u d s k i m p r a v i m a p o b o l j š a l a t i j e k o m n e k o l i k o
godina o d p a d a k o m u n i s t i č k e vlasti 1989. S a s t a n a k s e održao
z b o g t o g a š t o j e a m e r i č k a v l a d a b i l a z a d o v o l j n a n a p r e t k o m koji
je b i o u tijeku.
90
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Bugarska
K a d a s m o 1 9 7 0 . m o j a s u p r u g a i j a posjetili B u g a r s k u , o n a j e
imala j e d a n o d najstrožih o b l i k a k o m u n i s t i č k o - a t e i s t i č k o g re­
žima. N i s m o m o g l i n a ć i k a t o l i č k u crkvu koja j e bila o t v o r e n a .
S l o b o d a vjere i ljudska prava bili su za r a z g o v o r z a b r a n j e n e
teme.
P o č e t k o m 1 9 4 7 . k a t o l i č k o o b r a z o v a n j e i institucije s u uki­
nute, a a p o s t o l s k i d e l e g a t o t j e r a n j e 1 9 4 9 . S v e c r k v e n e djelat­
nosti b i l e s u p o d d r ž a v n i m n a d z o r o m . D o 1 9 7 9 . nije b i o
i m e n o v a n ni j e d a n biskup, a tada je P a p a b i o u m o g u ć n o s t i
p o p u n i t i b i s k u p s k o m j e s t o u j e d n o j p r a z n o j biskupiji. P o k u š a j
atentata na P a p u u 1981. d o d a t n o je opteretio bilateralne od­
n o s e , z a t o š t o j e b i l o r a š i r e n o mišljenje d a j e u a t e n t a t b i l a
u k l j u č e n a b u g a r s k a obavještajna s l u ž b a . T o , m e đ u t i m , nije spri­
j e č i l o V a t i k a n d a p r i m i b u g a r s k o g m i n i s t r a vanjskih p o s l o v a 5 .
p r o s i n c a 1 9 8 8 . D v i j e g o d i n e kasnije, 6 . p r o s i n c a 1 9 9 0 . , V a t i k a n
je uspostavio diplomatske o d n o s e s B u g a r s k o m i 1991. t a m o
p o s l a o nuncija.
S a d a u B u g a r s k o j p o s t o j i s n a ž n a o d a n o s t vjerskim s l o b o ­
d a m a i l j u d s k i m p r a v i m a . N e p r i s t r a n i p r o m a t r a č i pratili su iz­
b o r e 1 9 9 1 . , koji s u bili p o š t e n i i p r a v e d n i . P a p a j e p r i h v a t i o p o z i v
d a p o s j e t i B u g a r s k u . O n t a k o đ e r nije p o k a z a o n i k a k v e n a z n a k e
da ž e l i p o n o v n o p o k r e n u t i istragu o p o v e z a n o s t i B u g a r s k e s p o ­
k u š a j e m a t e n t a t a . I a k o S v e t i O t a c n e p o t e ž e o v o pitanje, bugar­
ska v l a d a n a n o v o j e o t v o r i l a d o s j e e o p o k u š a j u a t e n t a t a n a P a p u ,
koje s a d a r a z m a t r a j u n e z a v i s n e g r u p e .
Albanija
U l o g a S v e t e S t o l i c e u pretvaranju s t r o g o g k o m u n i s t i č k o g
s u s t a v a A l b a n i j e u v l a d u d e m o k r a t s k o g ustroja bila j e v e l i k o
i z n e n a đ e n j e z a m n o g e z b o g m a l o g broja k a t o l i k a u toj zemlji.
A l b a n s k a je povijest zaista tmurna.
91
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
G o d i n e 1 9 6 7 . a l b a n s k a k o m u n i s t i č k a v l a d a , objavljujući d a j e
eliminirala s v a k u vjeru u zemlji, p r o g l a s i l a se p r v o m ateistič­
kom d r ž a v o m u svijetu. S a m o s u m a l e g r u p e k a t o l i k a u tajnosti
uspjele preživjeti.
D o 1990., p r o m j e n e k o j e s u z a h v a t i l e d r u g e d i j e l o v e i s t o č n e
Europe p o č e l e su djelovati i na Albaniju. D a n a 4. s t u d e n o g a
održana j e prva j a v n a s v e t a m i s a o d 1 9 6 7 . , n a kojoj j e b i l o na­
z o č n o četiri t i s u ć e k a t o l i k a . D a n a 1 1 . s t u d e n o g a , n a d r u g u misu
z a javnost d o š l o j e v i š e o d p e d e s e t t i s u ć a ljudi.
Z a j e d n i c a Saint Egidio, o r g a n i z a c i j a k o j a je b l i s k o p o v e z a n a
s Vatikanom, u 1990. godini p o č e l a je diskretno pružati p o m o ć
albanskim č e l n i c i m a . V a t i k a n s k o i z a s l a n s t v o p o s j e t i l o j e zemlju
u dva navrata 1 9 9 1 . D a n a 3 1 . p r o s i n c a 1 9 9 1 . p r v a svjetska ate­
istička država p o s t a l a je s v j e t o v n a , a n o v i je u s t a v z a j a m č i o vjer­
ska prava s v i m v j e r s k i m s k u p i n a m a .
Dramatične p r o m j e n e p o t i c a l e su i Sjedinjene D r ž a v e , a
državni tajnik J a m e s B a k e r p o s j e t i o j e T i r a n u 2 2 . lipnja 1 9 9 1 . t e
pozdravio p r i h v a ć a n j e vjerskih s l o b o d a , l j u d s k i h p r a v a i poli­
tičkog p l u r a l i z m a u Albaniji. O v d j e s u , k a o i u o s t a l i m i s t o č n o ­
europskim z e m l j a m a , p r o m j e n e u b r z a n o u z i m a l e m a h a .
Albanski p r e m i j e r M e k š i , u pratnji m i n i s t r a v a n j s k i h p o s l o v a
Serrekea, s a s t a o s e s P a p o m 1 . v e l j a č e 1 9 9 3 . K a s n i j e s e p r e m i j e r
Mekši s a s t a o i s C a m e r o n o m H u m e o m , z a m j e n i k o m š e f a a m ­
basade, t e m u k a z a o d a j e u v j e r i o P a p u u n a k a n e s v o j e v l a d e
koja se o d l u č i l a razviti u o t v o r e n o d r u š t v o s p u n i m p o š t o v a n j e m
vjerskih s l o b o d a . O n j e t a k o đ e r p r i p o m e n u o k a k o ž e l i d a Al­
banija p o s t a n e z e m l j a koja ć e u p o t p u n o s t i p o š t i v a t i p r a v a m a ­
njina.
D a n a 2 5 . travnja, P a p a j e z a j e d n o d n e v n o g p o s j e t a T i r a n i
bio s r d a č n o p o z d r a v l j e n z b o g p o t p o r e koju j e S v e t a S t o h c a pru­
žila albansku p r e l a s k u s k o m u n i s t i č k e d i k t a t u r e na d e m o k r a c i j u .
Sveta S t o l i c a s a d a i m a n u n c i j a u T i r a n i . A l b a n s k o v o d s t v o p o č e ­
l o j e posjećivati R i m o d 1 9 9 0 . g o d i n e i s a v j e t o v a t i s e s č e l n i c i m a
92
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a t o l i č k e c r k v e . S u s r e o s a m m n o g e o d njih d o k s u posjećivali
k a t o l i č k e o r g a n i z a c i j e u R i m u . K a k v a p r o m j e n a u državi koja je
nekad s l u ž b e n o bila ateistička!
Bivši Sovjetski Savez
I Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica imale su pred s o b o m
istog m o ć n o g p r o t i v n i k a . G o d i n e n a k o n D r u g o g a svjetskog rata
(kad j e t a d a š n j i S o v j e t s k i S a v e z s t e k a o s t a t u s v e l e s i l e ) bile s u
iznimno b r e m e n i t e za Sjedinjene D r ž a v e i Svetu Stolicu. Obje su
države m a r l j i v o u l a g a l e n a p o r e u zaustavljanje širenja b e z b o ž -
n o g k o m u n i z m a u r a z d o b l j u o d 1 9 4 5 . g o d i n e d o kraja o s a m d e s e ­
tih. O v a s e b o r b a p r o v o d i l a n a r a z l i č i t e n a č i n e , ali nije prestajala
sve d o k j e S o v j e t s k i S a v e z b i o v e l e s i l a . S l o m S o v j e t s k o g S a v e z a
z a p o č e o j e z a v r i j e m e R e a g a n o v e i B u s h o v e v l a d e , u razdoblju
od 1 9 8 0 . do 1988. g o d i n e te je završio na polovici prvog mandata
predsjednika B u s h a . Visoki vatikanski dužnosnici u nekoliko su
m i n a v r a t a r e k l i d a svijet d u g u j e v e l i k u z a h v a l n o s t S j e d i n j e ­
nim D r ž a v a m a što su pripremale i p r e u z e l e v o d e ć u ulogu u
o v o m s l o m u , te što su to postigle na nenasilan način. Kada
s a m u k o l o v o z u 1 9 8 9 . n a p u s t i o W a s h i n g t o n radi o d l a s k a n a
novu dužnost u Rimu, z n a o s a m da su Sjedinjene Države
držale u l o g u S v e t e S t o l i c e v i t a l n o m za sve promjene koje će
nastupiti.
D o l a s k o m G o r b a č o v a na p o z o r n i c u 1985., Sveta je Stoli­
ca predosjetila da dolazi vrijeme kada će se moći dogoditi
z n a č a j n e p r o m j e n e . P a p a , koji j e 1 9 7 9 . prvi g o v o r i o o j e d i n ­
s t v e n o j e u r o p s k o j z a j e d n i c i , k o j a d a ć e prigrliti i s t o č n e i z a ­
padne dijelove Europe, p o n o v i o je tu mogućnost na dan 1.
listopada 1988., kada se obraćao E u r o p s k o m parlamentu u
Strasbourgu.
G l a v n i P a p i n savjetnik u t o v r i j e m e b i o j e kardinal A g o s t i n o
C a s a r o l i , d r ž a v n i tajnik, a t i m e i g l a v n i č e l n i k v a t i k a n s k e v l a d e .
K a r d i n a l C a s a r o l i j e d n o j e d e s e t l j e ć e v o d i o » O s t p o l i t i k « ili » p o -
93
 THOMAS PATRICK MELADY
litiku m a l i h k o r a k a « i stalnih k o n t a k a t a , da bi C r k v u u tadaš­
njem S S S R - u i i s t o č n o j E u r o p i o d r ž a o n a ž i v o t u .
D r . H e n r y K i s s i n g e r , bivši državni tajnik S A D , izjavio j e d a
se k a o m l a d i p r o f e s o r u š e z d e s e t i m a s a v j e t o v a o s k a r d i n a l o m
Casarolijem uoči s v o g odlaska na put u i s t o č n u E u r o p u i SSSR.
R e k a o m i j e d a m u j e k a r d i n a l p r e p o r u č i o d a vježba »strpljenje,
ustrajnost i strpljenje«.
B i o j e t o t e m e l j v a t i k a n s k e p o l i t i k e u d u g o m r a z d o b l j u iz­
m e đ u š e z d e s e t i h i o s a m d e s e t i h . K a d a s e v l a s t G o r b a č o v a usta­
lila, p o s t a l i s u vidljivi r e z u l t a t i v a t i k a n s k e p o l i t i k e d a s e o d r ž e
veze s Moskvom.
J e d a n o d prvih z n a k o v a p o b o l j š a n j a o d n o s a S S S R - a i Vati­
kana bila je s v e č a n o s t u lipnju 1 9 8 8 . , p r i g o d o m obilježavanja
tisućljeća k r š ć a n s t v a u Rusiji, na kojoj se v a t i k a n s k i d r ž a v n i taj­
nik, kardinal C a s a r o l i , s a s t a o u M o s k v i s p r e d s j e d n i k o m Gor-
b a č o v i m . Ovaj g a j e s a s t a n a k , k a k o m i j e k a s n i j e p r e n i o kardinal
Casaroli, o h r a b r i o u mišljenju d a j e G o r b a č o v s p r e m a n p r o v e s t i
značajne p r o m j e n e u S o v j e t s k o m S a v e z u , k o j e ć e k a s n i j e uroditi
v e ć i m ljudskim p r a v i m a z a n a r o d . K a r d i n a l j e b i o s i g u r a n d a j e
Gorbačov odan brzim i mirnim promjenama.
N e k o l i k o t j e d a n a kasnije, 6 . l i s t o p a d a , P a p a j e z r a k o p l o v o m
preletio teritorij S S S R - a n a p u t u n a E u h a r i s t i j s k i k o n g r e s u
S e o u l u , u Koreji. B i l o je to prvi p u t u d v a d e s e t i p e t g o d i n a
P a p i n o g putovanja z r a k o p l o v o m , d a j e o d s o v j e t s k e v l a d e d o b i o
dozvolu p r e l e t a i z n a d n j e z i n a teritorija.
Pravi z a o k r e t u o d n o s i m a S S S R - a i S v e t e S t o l i c e d o g o d i o s e
1 . prosinca 1 9 8 9 . k a d a j e p a p a I v a n P a v a o II. p r i m i o G o r b a č o v a
u V a t i k a n u . K a k o s m o o o v o m e g o v o r i l i u p r v o m p o g l a v l j u , na
o v o m j e sastanku P a p a r a z v i o d u b o k o s j e ć a j p o v j e r e n j a p r e m a
Gorbačovu.
D v a su č e l n i k a r a z g o v a r a l a o s l o b o d i vjere i l j u d s k i m pra­
vima u S S S R - u . Ista s u pitanja b i l a s r e d i š n j e t e m e s a s t a n k a Bori­
sa Jeljcina, p r e d s j e d n i k a R u s k e F e d e r a c i j e , s P a p o m u p r o s i n c u
94
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
1991. g o d i n e . K o m u n i k a c i j a koju j e G o r b a č o v z a p o č e o b r z o s e
pretvorila u razumijevanje, koje je p r e n e s e n o i na Jeljcina.
D r a m a s l o m a Sovjetskog Saveza i postanak R u s k e Fede­
racije p o k a z a l a je Ukrajini i o s t a l i m z e m l j a m a b i v š e g S o v j e t s k o g
Saveza da su S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a s u g l a s n e u v e ć i n i
najvažnijih p o l i t i č k i h pitanja koja s u p o g a đ a l a o v e z e m l j e . Nji­
hovi s u s e p r i s t u p i razlikovali, n j i h o v a j e m e t o d o l o g i j a bila raz­
ličita, ali s u s e njihovi ciljevi o b i č n o p o d u d a r a l i .
T i j e k o m m o j e z a d n j e tri g o d i n e u R i m u i m a o s a m m n o g e
kontakte s n i s k i m izaslanikom Jurijem Karlovom. On je b i o
v i s o k o cijenjen č l a n d i p l o m a t s k o g z b o r a . K a r l o v j e b i o v r l o pa­
m e t a n čovjek, a i m a o je d u g o i s k u s t v o u Italiji k a o v a t i k a n s k i
stručnjak pri sovjetskoj a m b a s a d i u Italiji. P o z n a v a o je v a t i k a n ­
ske o b i č a j e i v r l o d o b r o g o v o r i o talijanski. Z n a l i s m o razmjenji­
vati i n f o r m a c i j e , t e s m o č a k raspravljali o s t r a t e g i j a m a . J e d a n o d
dojmljivijih o p r o š t a j n i h o b j e d a p r i r e d i h su Jurij i n j e g o v a su­
pruga T a m a r a u č a s t M a r g a r e t i i m e n i 1 6 . v e l j a č e 1 9 9 3 . I m a l i
s m o razvijen d o b a r radni o d n o s .
M o j a s u p r u g a M a r g a r e t i j a p o s j e t i l i s m o M o s k v u krajem
p r o s i n c a 1 9 9 3 . D o š l i s m o t a m o d v a t j e d n a prije p o s j e t a p r e d ­
sjednika C l i n t o n a . O s t v a r e n j e cilja d a R u s i j a u b r z o p o s t a n e d e ­
m o k r a t s k a z e m l j a predstavlja t e ž a k z a d a t a k .
Ruski n a r o d n i k a d a nije i m a o iskustva s demokracijom. Prijelaz
na demokraciju o t e ž a n je vrlo s l o ž e n i m g o s p o d a r s k i m prilikama.
M e đ u t i m , i S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a s v j e s n e su važ­
nosti R u s i j e za svjetski mir. P r e d s j e d n i k C l i n t o n je, u siječanj­
s k o m p o s j e t u 1 9 9 4 . , p r u ž i o z n a č a j n u p o m o ć Jeljcinu i n j e g o v i m
p r o g r a m i m a . P o l i t i k a S v e t e S t o l i c e uvijek j e b i l a o k r e n u t a p o ­
državanju d e m o k r a t s k i h s n a g a u Rusiji.
Podudaranje politike S A D i S v e t e Stolice, do kojeg je došlo
u i s t o č n o j E u r o p i i u b i v š e m S o v j e t s k o m S a v e z u , nije se č e s t o
m o g l o ponoviti n a Srednjem istoku. O v u ć e m o t e m u razmatrati
u š e s t o m i s e d m o m poglavlju o v e knjige.
95

VI. poglavlje
Ljudska p r a v a i vjerske s l o b o d e :
kamen temeljac o d n o s a između
Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice
D a n a 1 3 . o ž u j k a 1 9 9 2 . n a z v a o m e viši d i p l o m a t v a t i k a n s k o g
D r ž a v n o g tajništva u s v e z i sa s i t u a c i j o m u M a l a v i j u . Pret­
h o d n o g vikenda, katolički biskupi te m a l e države na jugoistoku
Afrike uputili su s v i m k a t o l i c i m a u z e m l j i p i s m o , u k o j e m pri­
kazuju situaciju u M a l a v i j u g l e d e l j u d s k i h p r a v a , vjerskih slo­
b o d a i p o l i t i č k o g p l u r a l i z m a . U p i s m u se i s t i č u p o s t o j e ć e sla­
bosti, a p o z i v a v l a d a da o b a v i r e f o r m u s v o j e p o l i t i k e i prakse.
P i s m o j e b i l o o d g o v o r a n i s k a z č i n j e n i č n o g stanja o d s t r a n e mje­
r o d a v n o g c r k v e n o g tijela u zemlji.
Malavijska j e v l a d a o š t r o r e a g i r a l a . Prijetnje v l a d i n i h duž­
n o s n i k a k r e t a l e s u s e u r a s p o n u o d i z g o n a d o s m a k n u ć a . Malavi,
država p o t p i s n i c a K o n v e n c i j e U j e d i n j e n i h n a r o d a o ljudskim
pravima, p r u ž a l a j e n e o s p o r a n i z a z o v p r a v i m a vjerskih g r u p a d a
s e j a v n o očituju o p i t a n j i m a koja s u z a njih o d v i t a l n o g z n a č e n j a .
S v e t a j e S t o l i c a z a t r a ž i l a d a S j e d i n j e n e D r ž a v e u č i n e s v e što
j e u našoj m o ć i k a k o b i s e s p r i j e č i l o g r u b o k r š e n j e ljudskih prava
i vjerskih s l o b o d a u M a l a v i j u . N a k o n š t o je o t o m e o b a v i j e š t e n
Washington, sastao s a m se s A n d r e w o m P a l m e r o m , britanskim
v e l e p o s l a n i k o m pri S v e t o j S t o l i c i , b u d u ć i d a j e M a l a v i č l a n i c a
Britanskog C o m m o n w e a l t h a . Sastali s m o se u n e k o l i k o navrata, a
ja sam sa S v e t o m S t o l i c o m bio u stalnoj vezi. O d g o v o r Washing-
t o n a b i o j e brz i o š t a r . D a n a 2 9 . travnja 1 9 9 2 . s a s t a l i s u s e H e r -
m a n C o h e n , p o m o ć n i k d r ž a v n o g tajnika S j e d i n j e n i h D r ž a v a z a
96
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Afriku i J o h n T e m p o , malavijski m i n i s t a r vanjskih p o s l o v a . D a ­
na 30. travnja S t a t e D e p a r t m e n t s l u ž b e n o je izvijestio da je g.
Cohen:
»... izrazio duboku zabrinutost zbog kršenja ljudskih prava u Ma­
laviju, poglavito zbog nedavnih vladinih mjera protiv Katoličke
crkve nakon pastoralnog pisma malavijskih biskupa, kao i zbog
uhićenja i zatvaranja zagovornika demokracije - te je pozvao mala-
vijsku vladu da otvori politički proces, vrati ustavom zajamčene
slobode i zajamči građanima prava da otvoreno iznose kritike na
račun vlade.«
T i j e k o m m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a , suradnja i z m e đ u
S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a u p i t a n j i m a vjerskih s l o b o d a i
ljudskih p r a v a b i l a j e , k a o u slučaju Malavija, r a z l o g o m z a m o j e
vrlo č e s t e k o n t a k t e s d u ž n o s n i c i m a S v e t e S t o l i c e .
T o p r o i z l a z i i z t e m e l j n o g opredjeljenja. P a p a I v a n P a v a o II.
u svojoj je p o r u c i na Svjetski d a n m i r a 1. siječnja 1 9 9 2 . i s t a k n u o ,
d a s u p r i o r i t e t i V a t i k a n a n a p o d r u č j u ljudskih p r a v a » p r a v o n a
život n a s v i m s t u p n j e v i m a razvitka, p r a v o n a p o š t o v a n j e b e z
obzira n a r a s u , s p o l ili vjerska uvjerenja, p r a v o n a materijalna
d o b r a p o t r e b n a z a ž i v o t , uključujući p r a v o n a rad s p r a v e d n o m
p o d j e l o m p l o d o v a r a d a koji b i o m o g u ć i l i d o b r o u r e đ e n i s k l a d a n
suživot«.
Bivši Sovjetski Savez
D a n a 1 . p r o s i n c a 1 9 8 9 . M i h a i l G o r b a č o v , tadašnji predsjed­
nik S o v j e t s k o g S a v e z a , o d r ž a o j e p o v i j e s n i s a s t a n a k s P a p o m .
G o r b a č o v j e n a s t o j a o š i r o m o t v o r i t i v r a t a z a dijalog s a svjetskim
č e l n i k o m , k o g a s u n j e g o v i p r e t h o d n i c i d u g o v r e m e n a ocrnjivah.
K a d j e G o r b a č o v p o z v a o S v e t o g O c a d a p o s j e t i Sovjetski S a v e z ,
S v e t i j e O t a c p o s t a v i o u v j e t e z a svoj d o l a z a k . I z m e đ u o s t a l o g
z a t r a ž i o j e j a m s t v o M o s k v e , d a ć e u njihovoj z e m l j i ljudska prava
i v j e r s k e s l o b o d e biti z a j a m č e n i z a k o n o m .
97
 THOMAS PATRICK MELADY
G o r b a č o v j e kasnije izjavio d a j e p a p a I v a n P a v a o II. odigrao
važnu u l o g u u p o t i c a n j u p r o m j e n a u b i v š e m S o v j e t s k o m Savezu
i istočnoj E u r o p i - od vjerske n e t r p e l j i v o s t i i kršenja ljudskih
prava p r e m a p u n o m j a m č e n j u vjerskih s l o b o d a i ljudskih prava.
U t o m smislu, p o t r e b n o j e t a k o đ e r s p o m e n u t i d a j e zabri­
nutost S v e t o g O c a z a ljudska p r a v a u n i v e r z a l n a , a n e selektivna.
O n nije tražio j a m s t v a s a m o z a k a t o l i k e , v e ć j e t a d a , k a o i danas
zagovarao ljudska prava i vjerske s l o b o d e za s v e .
K a s n o n a v e č e r 1. siječnja, n a k o n p r i m i t k a v a t i k a n s k o g iz­
vješća o s a s t a n k u G o r b a č o v a s P a p o m , b r z o j a v i o s a m S t a t e D e ­
partmentu d a j e » P a p a G o r b a č o v u n a g l a s i o v a ž n o s t vjerskih slo­
boda u S o v j e t s k o m S a v e z u za s v e v j e r o i s p o v i j e s t i « . Predsjednik
Bush i J a m e s B a k e r imali s u t o i z v j e š ć e k a d a s u s e sljedećeg
dana sastali s G o r b a č o v o m .
Nastojanja S v e t e S t o l i c e d a p o t i č e p r o m j e n e u b i v š e m So­
vjetskom S a v e z u i z e m l j a m a i s t o č n e E u r o p e , k o j e b i o d država
što krše ljudska p r a v a i vjerske s l o b o d e p o s t a l e d r ž a v e k o j e jam­
če vjerske s l o b o d e i ljudska prava, p o d u d a r a l a su se s ciljevima
Sjedinjenih D r ž a v a .
U tim s m o n a s t o j a n j i m a t i j e s n o s u r a đ i v a l i , te su o n a bila
uspješna.
Kuba i Središnja Amerika
U slučaju K u b e razmjenjivali s m o i n f o r m a c i j e i m e đ u s o b n o
s e savjetovali, n o n a š i s u n a p o r i d a u t j e č e m o n a p r o m j e n e u na­
silničkom k u b a n s k o m r e ž i m u i m a l i o g r a n i č e n u s p j e h . K a d a sam
prvi put s t i g a o u R i m , u k o l o v o z u 1 9 8 9 . , b i l o je o n i h koji su
zastupali ideju d a P a p a p o s j e t i K u b u , k a k o b i s e p o t a k l e pro­
mjene. M e đ u t i m , C a s t r o v e p o l i c i j s k e m j e r e p r o t i v b o r a c a z a
ljudska prava, koje su u b r z o u s l i j e d i l e , p o t a k l e su S j e d i n j e n e
Države d a izvijeste S v e t u S t o l i c u , k a k o m i d r ž i m o d a j e posjet
Kubi neprimjeren. Kasnije, t i j e k o m 1 9 9 2 . , k a d a s u z a p o č e l i pla-
98
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
novi z a P a p i n p o s j e t D o m i n i k a n s k o j R e p u b l i c i , n a n o v o j e p o ­
taknuto pitanje m o g u ć n o s t i P a p i n a p o s j e t a Kubi. D u ž n o s n i c i
Svete S t o l i c e p o n o v n o s u bili p r o t i v t o g p o s j e t a , smatrajući d a o n
n e b i p r i d o n i o p o b o l j š a n j u ljudskih prava z a k u b a n s k i n a r o d , t e
da bi se u n e k i m krugovima m o g a o p o g r e š n o tumačiti kao pot­
pora C a s t r o v u o k r u t n o m t o t a l i t a r n o m r e ž i m u .
S d r u g e s t r a n e , p a p a Ivan P a v a o II. 1 9 8 3 . g o d i n e p o s j e t i o j e
Nikaragvu, d r ž e ć i d a ć e n j e g o v p o s j e t p o m o ć i n a r o d u N i k a r a g v e
u borbi p r o t i v r e ž i m a koji je k r š i o ljudska p r a v a i vjerske s l o ­
b o d e . Taj j e p o s j e t b i o o p a s a n z a P a p u , n o n j e g o v a z a b r i n u t o s t
z a pitanja ljudskih p r a v a n a d v l a d a l a j e z a b r i n u t o s t z a o s o b n u
sigurnost. S u v r e m e n a s r e d s t v a j a v n o g p r i o p ć a v a n j a o m o g u ć i l a
su m i l i j u n i m a ljudi š i r o m svijeta da b u d u s v j e d o c i P a p i n i h oštrih
izjava, k o j i m a o s u đ u j e v l a d i n o k r š e n j e ljudskih prava.
S e d a m g o d i n a kasnije, 1 9 9 0 . g o d i n e , k a d j e n a r o d N i k a r a g v e
g l a s o v a o z a d e m o k r a t s k u v l a d u koja ć e j a m č i t i n j i h o v e s l o b o d e ,
u v o d e ć i m je k r u g o v i m a Sjedinjenih D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e za­
vladala r a d o s t . J o š j e j e d n a kruta, a u t o r i t a r n a k o m u n i s t i č k a vla­
da zamijenjena d e m o k r a t s k o m v l a d o m . Izborima u Nikaragvi
1990. n i s u n e s t a l i svi o s t a l i p r o b l e m i , p r i m j e r i c e ž i v o t n i s t a n ­
dard, ali j e n e s t a l o k o m u n i s t i č k o u g n j e t a v a n j e .
Južna Amerika
U svibnju 1 9 8 8 . , n e k o l i k o t j e d a n a prije P a p i n a o d l a s k a u
Paragvaj i Č i l e , j o š n i s a m r a d i o u diplomaciji. M e đ u t i m , o b r a t i l a
m i s e M e đ u n a r o d n a l i g a z a ljudska prava, koja j e bila z a b r i n u t a
z b o g kršenja ljudskih p r a v a i n d i j a n s k e z a j e d n i c e u Paragvaju. O
z a b r i n u t o s t i L i g e i z r a v n o s a m izvijestio n a d b i s k u p a P i a Laghija,
tadašnjeg pronuncija u W a s h i n g t o n u .
S a z a d o v o l j s t v o m s a m ustvrdio, d a j e P a p a i z r a z i o zabri­
n u t o s t o t o m pitanju u s v o m g o v o r u š t o g a j e o d r ž a o n e d u g o
n a k o n d o l a s k a u A s s u n c i o n , u Paragvaj. P a p a j e o d t a d a š n j e g
predsjednika, g e n e r a l a Alfreda Stroessnera, zahtijevao pobolj-
99
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
šanje stanja n a p o d r u č j u ljudskih p r a v a I n d i j a n a c a . N e k o l i k o
tjedana n a k o n P a p i n a p o s j e t a p o č e l e s u p r o m j e n e n a bolje. Papa
je bio j e d n a k o o t v o r e n s tadašnjim p r e d s j e d n i k o m Čilea, gene­
r a l o m A u g u s t o m P i n o c h e t o m U g a r t o m . J a s n o j e d a s a m bio
z a d o v o l j a n š t o j e P a p a p r i h v a t i o m o j e p r i j e d l o g e z a svoj g o v o r u
Paragvaju i Č i l e u , i a k o s a m m u i h b i o u p u t i o t e k n e k o l i k o dana
prije n e g o j e k r e n u o u p o s j e t .
S t o g a nisam, stupajući na d u ž n o s t u k o l o v o z u 1 9 8 9 . godine,
n i m a l o d v o j i o o p r e d a n o s t i p a p e I v a n a P a v l a II. b o r b i z a ljudska
prava. N a k o n n i z a g o d i n a v e l e p o s l a n i č k o g i s k u s t v a , m o g u tvrditi
d a j e P a p a g l a v n i p o b o r n i k ljudskih p r a v a z a s v e . N e s a m o d a j e
p r e d a n toj stvari, v e ć s e i v r l o u č i n k o v i t o s l u ž i m e d i j i m a d a
p r e n e s e svoju p o r u k u .
Haiti: noćna mora za ljudska prava
T i j e k o m m o g a v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a pri S v e t o j Stolici,
Haiti je o s t a o prava n o ć n a m o r a za ljudska prava. U prosincu
1990. ukazala s e velika n a d a d a ć e s e n a k o n i z b o r n e pobjede
v e l e č a s n o g J e a n a B e r t r a n d a A r i s t i d e a n a p r e d s j e d n i č k i m izbo­
rima d u g a t r a g i č n a p o v i j e s t z e m l j e p o č e t i mijenjati.
Izbori o d r ž a n i 16. siječnja 1 9 9 0 . prvi s u d e m o k r a t s k i pred­
sjednički izbori u p o v i j e s t i t e z e m l j e . P r e d s j e d n i k A r i s t i d e z a p o ­
č e o j e k o r a k e z a p o b o l j š a v a n j e ljudskih p r a v a n a H a i t i j u . N o
n a k o n n e k o l i k o m j e s e c i stanje s e n a g l o p o č e l o p o g o r š a v a t i . Broj­
n e s u s e p r i s t a š e p r e d s j e d n i k a A r i s t i d e a u p r o s v j e d i m a protiv
svojih p r o t i v n i k a , koji s u s e s u p r o t s t a v l j a l i ideji u n a p r e đ i v a n j a
ljudskih prava, s l u ž i l e s u r o v o m m e t o d o m » P e r e L e b r u n « , p o s ­
t u p k o m k o j i m s e o k o v r a t a i r a m e n a ž r t v e stavi a u t o m o b i l s k a
g u m a , z a p a l i i o s t a v i ž r t v u da i z g o r i .
D a n a 2 9 . rujna 1 9 9 1 . p r e d s j e d n i k A r i s t i d e s v r g n u t j e v o j n i m
p u č e m . U t j e d n i m a n a k o n p u č a d o g o d i l a s u s e u ž a s n a kršenja
ljudskih prava.
100
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
B i o s a m u vezi s vatikanskim državnim tajnikom g l e d e trage­
dije n a H a i t i j u . S j e d i n j e n e D r ž a v e s u b i l e mišljenja d a A r i s t i d e
ima p r a v o n a p o v r a t a k , b u d u ć i d a j e i z a b r a n n a p r v i m d e m o k r a t ­
skim i z b o r i m a . S j e d i n j e n e D r ž a v e s u b i l e z a b r i n u t e z b o g kršenja
ljudskih p r a v a z a v r i j e m e n j e g o v e v l a d e , n o d r ž a l e s u d a j e prva
stvar vratiti n a H a i t i p r v o g d e m o k r a t s k i i z a b r a n o g p r e d s j e d n i ­
ka. S d r u g e s t r a n e , S v e t a S t o l i c a j e b i l a z a b r i n u t a z b o g n j e g o v e
prošlosti, p o g l a v i t o z b o g n j e g o v i h g o v o r a i n e p r e d v i d i v o s t i , t e j e
n a p o s l j e t k u 1 9 9 2 . p r i z n a l a v l a d u k o j a j e naslijedila A r i s t i d e a .
D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e izvijestili s u m e , d a d r ž e n u ž n i m p o ­
držati v l a d u n a vlasti. S m a t r a l i s u d a j e p o s t o j a l a v e ć a vjerojat­
n o s t d a ć e v l a d a k o j a j e n a s l i j e d i l a A r i s t i d e a d o n i j e t i zemlji sta­
b i l n o s t . D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e isticali s u t a k o đ e r d a j e l o ­
k a l n o s t a n o v n i š t v o njihov p r i m a m i i n t e r e s n a Haitiju. V j e r o v a h
su da će k o n t a k t i m a s v l a d o m koja je bila na vlasti imati veći
utjecaj.
I a k o s e t o nije p o d u d a r a l o s p o l i t i k o m S j e d i n j e n i h D r ž a v a ,
nisam d o b i o n a p u t k e da prosvjedujem protiv postupaka S v e t e
S t o l i c e . M o j z a m j e n i k C a m e r o n H u m e o b r a z l o ž i o j e n a š a sta­
jališta k o l e g a m a u V a t i k a n u .
G o d i n a 1 9 9 2 . p r o t j e c a l a j e b e z rješenja, a h a i t s k a s e t r a g e ­
dija o d r a z i l a i na d o m a ć e p r i l i k e u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a . A r i s ­
tide je pridobio m n o g o sljedbenika u haitskim zajednicama
unutar Sjedinjenih Država. T i j e k o m saslušanja u Kongresu do­
l a z i l o j e d o e m o t i v n i h p r o s v j e d a A r i s t i d e o v i h s l j e d b e n i k a i z re­
dova haitskih zajednica.
Na Katoličkoj konferenciji Sjedinjenih Država, održanoj
1 9 9 2 . g o d i n e , i z r a ž e n o j e n e g o d o v a n j e z b o g a m e r i č k e imigracij­
s k e p o l i t i k e , t e m e l j e m k o j e s e o d b i j a azil i z b j e g l i c a m a s H a i t i j a
koje traže ulazak u Sjedinjene D r ž a v e . Na izborima 1992. B u -
s h o v a s e v l a d a o t o m pitanju o č i t o v a l a drukčije o d p r e d s j e d ­
n i č k o g k a n d i d a t a C l i n t o n a , n o n a k o n i z b o r n e p o b j e d e predsjed­
n i k a C l i n t o n a nije d o š l o d o značajnijih p r o m j e n a u imigracijskoj
politici p r e m a Haitiju.
101
 THOMAS PATRICK MELADY
Krajem 1 9 9 3 . S v e t a s e S t o l i c a izjasnila d a s e n e ć e protiviti
mirnom p o v r a t k u v e l e č a s n o g A r i s t i d e a n a p o l o ž a j p r e d s j e d n i k a
bez obzira na mišljenje da s v e ć e n i c i ne bi t r e b a l i o b n a š a t i svje­
tovne d u ž n o s t i . ( M n o g i s u bili i z n e n a đ e n i , b u d u ć i d a j e Aristide
u svojim g o v o r i m a o š t r o n a p a d a o P a p u i S v e t u S t o l i c u . )
M e đ u t i m , strategija p r e d s j e d n i k a C l i n t o n a , uključujući em­
bargo, b l o k a d u i o s t a l e sankcije, k r a j e m 1 9 9 4 . j o š uvijek nije
značajno p o v e ć a l a d e m o k r a c i j u i s l o b o d e z a s t r a š e n o g n a r o d a
Haitija.
Somalija, Liberija i Sudan:
humanitarne katastrofe u Africi
Tijekom m o g m a n d a t a u R i m u , g r a đ a n s k i s u k o b i u z pri­
rodne n e p o g o d e u z r o k o v a l i s u h u m a n i t a r n u k a t a s t r o f u u E t i o ­
piji, Čadu, Somaliji, Liberiji, M o z a m b i k u , S u d a n u i A n g o l i . O b ­
našajući d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a , s u r a đ i v a o
sam s d u ž n o s n i c i m a S v e t e S t o l i c e u pribavljanju h u m a n i t a r n e
pomoći i okončanju s u k o b a u m n o g i m afričkim zemljama.
D a n a 3 0 . srpnja 1 9 9 2 . p o z v a o m e viši d u ž n o s n i k v a t i k a n s k o g
Državnog tajništva i i z r a z i o z a b r i n u t o s t S v e t e S t o l i c e z b o g Li­
berije. S v e t a S t o l i c a o b r a t i l a n a m s e z b o g t r a d i c i o n a l n o g inte­
resa Sjedinjenih D r ž a v a za tu z e m l j u . D u g o t r a j n i g r a đ a n s k i rat u
Liberiji j e d n a k o j e z a b r i n j a v a o S j e d i n j e n e D r ž a v e . Z a j e d n i č k i m
naporima o s i g u r a n a j e h u m a n i t a r n a p o m o ć , n o b i l o j e t e š k o naći
političko rješenje. U n a t o č s v i m n a š i m n a p o r i m a , Liberija s e ti­
jekom v e ć e g dijela m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a pri S v e t o j S t o ­
lici i dalje n a l a z i l a u stanju rasula. D a n a 1 2 . s t u d e n o g a 1 9 9 2 . b i o
sam n a z o č a n n a m i s i z a d u š n i c i z a p e t a m e r i č k i h č a s n i h s e s t a r a ,
koje su ubili p o b u n j e n i c i u Liberiji.
Moja s u p r u g a i ja posjetili s m o Liberiju u n e k o l i k o navrata.
Teško d a b i n e t k o m o g a o p o ž e l j e t i t a m o živjeti. P e t u b i j e n i h
časnih sestara b a v i l e s u s e d o b r o v o l j n i m r a d o m , p o m a ž u ć i si-
102
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
r o m a š n i m a u Liberiji. G o t o v o n i t k o nije z n a o njihova i m e n a . N a
misi zadušnici u R i m u pročitao s a m u l o m a k iz S v e t o g pisma.
S m a t r a o s a m d a j e t r e b a l o v i š e r e ć i o p e t b r u t a l n o ubijenih
Amerikanki, n a k o n što su odbile prijedloge da se iz sigurnosnih
razloga v r a t e u M o n r o v i j u . O s t a l e su s ljudima k o j i m a su d o š l e
pomoći.
Napuštajući kapelicu na N o r t h American College, Margaret
i j a zamijetili s m o n a s e s t r a m a k o j e s u d o š l e n a m i s u z a d u š n i c u
izraz o s a m l j e n o s t i i p o m i r e n o s t i s a s u d b i n o m . T o n a s j e t o l i k o
p o g o d i l o , d a s m o o d l u č i l i t e v e č e r i o s t a t i u rezidenciji, i a k o s m o
trebali o t i ć i u g r a d n a s v e č a n u v e č e r u . Ž a l o v a n j e z a č a s n i m s e s ­
trama b i l o j e j e d a n o d r a z l o g a z a t m u r n u i s a m o t n u a t m o s f e r u u
kapelici, a d r u g i j e b i o s a m a Liberija. Z a v r i j e m e m o g b o r a v k a u
R i m u , p o p r i m i t k u izvješća i z Liberije, uvijek b i h o k l i j e v a o n e ­
k o l i k o t r e n u t a k a prije n o š t o b i h g a p r o č i t a o . S v e p o r u k e i z
Liberije u r a z d o b l j u 1 9 8 9 . - 1 9 9 3 . d o n o s i l e su vijesti o gladi,
k a o s u i smrti.
Za vrijeme m o g veleposlaničkog mandata u Rimu, napori
S v e t e S t o l i c e , S j e d i n j e n i h D r ž a v a i o s t a l i h d r ž a v a n i s u uspijevali
o k o n č a t i liberijsku tragediju, koja s e nastavljala.
Somalija
P o č e t k o m 1 9 9 1 . situacija u Somaliji se t o l i k o p o g o r š a l a da
su Sjedinjene D r ž a v e evakuirale sveukupno vladino osoblje.
Međutim, američka je vlada tijekom 1991. i 1992. g o d i n e preko
svog U r e d a za p o m o ć u i n o z e m s t v u osigurala raspodjelu hrane i
lijekova. S j e d i n j e n e D r ž a v e s u s e 2 3 . siječnja 1 9 9 2 . g o d i n e u
V i j e ć u s i g u r n o s t i U j e d i n j e n i h n a r o d a p r i d r u ž i l e o s t a l i m nacija­
ma usvajanjem Rezolucije 7 8 3 , k o j o m se zahtijeva hitan prekid
o r u ž a n i h s u k o b a u Somaliji.
M e đ u t i m , t i j e k o m v e ć e g dijela 1 9 9 2 . g o d i n e R e z o l u c i j a s e
nije p o š t i v a l a , a s t a n j e se n a g l o p o g o r š a v a l o i p r e r a s t a l o u k a o s i
anarhiju. T e l e v i z i j a j e ljudsku tragediju t i s u ć a u m i r u ć e d j e c e
103
 THOMAS PATRICK MELADY
p r e n i j e l a u d o m o v e š i r o m svijeta. P a p a j e 1 9 9 2 . g o d i n e u ne­
k o l i k o n a v r a t a g o v o r i o o tragediji u S o m a l i j i . I z v j e š ć i v a o sam
State D e p a r t m e n t o bitnim dijelovima Papinih govora.
U p r o s i n c u 1 9 9 2 . b i l o j e j a s n o d a j e n a p o m o l u n o v i ho­
l o k a u s t . Zahvaljujući televiziji, milijuni ljudi š i r o m svijeta vidjeli
su tragediju. Ž e s t o k o su r e a g i r a l i i z a h t i j e v a l i od svojih v l a d a da
g l e d e t o g a p o d u z m u k o r a k e . V i j e ć e s i g u r n o s t i U j e d i n j e n i h na­
roda j e d n o g l a s n o je o d l u č i l o da se u Somaliju pošalju jedinice
koje ć e j a m č i t i s i g u r n u p o d j e l u h u m a n i t a r n e p o m o ć i . V o j n a ak­
cija koju s u o d o b r i l i U j e d i n j e n i n a r o d i i m a l a j e z a cilj j a s n o
o d r e đ e n e humanitarne razloge.
U prosincu 1992. tijekom posljednjih dana svog mandata,
p r e d s j e d n i k B u s h je u suradnji s U j e d i n j e n i m n a r o d i m a o v l a s t i o
slanje 2 8 . 0 0 0 vojnika, koji ć e o s i g u r a v a t i p r o l a z h u m a n i t a r n e
p o m o ć i . N a š e j e v e l e p o s l a n s t v o r a z v o j s i t u a c i j e raspravljalo s
d u ž n o s n i c i m a S v e t e S t o l i c e . S m a t r a l i s m o d a j e t a akcija o d g o ­
v o r n a z g r a ž a n j e c i j e l o g svijeta z b o g s o m a l i j s k e t r a g e d i j e , u kojoj
s v a k o d n e v n o u m i r u s t o t i n e ljudi. G l e d e o v o g s m o pitanja bili u
v e z i s a S v e t o m S t o l i c o m o d 1 9 9 0 . , k a d a j e S v e t a S t o l i c a izrazila
z a b r i n u t o s t z b o g s o m a l i j s k e t r a g e d i j e . R e z o l u c i j a koju s u pred­
l o ž i l e S A D , k o j o m s e o v l a š ć u j e v o j n a akcija, i z g l a s a n a j e u Vije­
ć u s i g u r n o s t i 3 . p r o s i n c a 1 9 9 2 . S l j e d e ć e g s m o jutra r a z m o t r i l i t o
pitanje s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a .
U roku od 24 sata od zajedničke akcije Sjedinjenih D r ž a v a i
U j e d i n j e n i h n a r o d a , p a p a I v a n P a v a o II. s n a ž n o j e p o d r ž a o
a m e r i č k u akciju u S o m a l i j i . R e k a o j e d a p o s t o j i » d u ž n o s t umi­
j e š a t i s e « u tu t r a g e d i j u . T i j e k o m kasnijih r a z g o v o r a , k a r d i n a l
A n g e l o S o d a n o i nadbiskup Jean-Luis T a u r a n pozdravili su vod­
stvo Sjedinjenih D r ž a v a u toj m e đ u n a r o d n o j h u m a n i t a r n o j akciji.
P a p a j e t a k o đ e r r e k a o d a »rat i u n u t a r n j i s u k o b i o s u đ u j u
civile n a s m r t « , t e d a s e » u takvoj situaciji n u ž n o m o r a o s i g u r a t i
p o m o ć u hrani i l i j e k o v i m a t e u k l o n i t i s v e p r e p r e k e k o j e s t o j e
t o m e na putu«. Z b o g situacije u Somaliji 1 9 9 2 . g o d i n e p a p a Ivan
104
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
p a v a o II. s n a ž n o j e i i z r i č i t o p o d r ž a o u p o r a b u sile, k a k o b i s e
z a u s t a v i l o ubijanje c i v i l n i h ž r t a v a i o s i g u r a l o c i v i l i m a da imaju
pristup h u m a n i t a r n i m p o š i l j k a m a h r a n e i lijekova.
N o u p r o l j e ć e i ljeto 1 9 9 3 . , k a d a j e C l i n t o n o v a v l a d a o d o b r i l a
nastavak v o j n i h akcija S j e d i n j e n i h D r ž a v a p r o t i v somalijskih g o ­
s p o d a r a rata, S v e t a j e S t o l i c a izrazila z a b r i n u t o s t z b o g pretva­
ranja m i s i j e z a h u m a n i t a r n u p o m o ć u v o j n u akciju.
Vijesti iz S o m a l i j e 1994. bile su zaista s u m o r n e . Predsjednik
Clinton najavio je povlačenje američkih snaga u proljeće 1994.
D r u g e s u z e m l j e najavile s l i č n e n a m j e r e . U n u t a r n j i k a o s u toj
-žemlji n a s t a v l j a o s e .
Zajednica n a r o d a treba postići d o g o v o r o formuli za početak
i n a č i n i n t e r v e n c i j e k a d a s e , p r e m a riječima p a p e I v a n a P a v l a II.,
»pojavi o b v e z a d a s e i n t e r v e n i r a « . J e d n o m k a d s e t a k v a o d l u k a
d o n e s e , d u ž n i s m o izvršiti taj m a n d a t .
Sudan
P o č e t k o m listopada 1992., tijekom priprema za posjet D o m i ­
nikanskoj Republici, P a p a se s a s t a o sa sudanskim biskupima,
koji s u m u d o n i j e h u z n e m i r u j u ć e vijesti, d a s u d a n s k a vlast s v e
grublje krši l j u d s k a p r a v a i vjerske s l o b o d e . Ž r t v e su u p r v o m
r e d u bili k r š ć a n i i s l j e d b e n i c i t r a d i c i o n a l n i h afričkih vjeroispovi­
jesti. D a n a 9 . l i s t o p a d a p o z v a n s a m u V a t i k a n z a j e d n o s v e l e ­
p o s l a n i c i m a s e d a m e u r o p s k i h i afričkih z e m a l j a n a s a s t a n a k s
tajnikom za o d n o s e sa stranim državama, nadbiskupom Taura-
n o m . I z v i j e š t e n i s m o d a j e P a p a v r l o z a b r i n u t z b o g izvješća k o j e
su mu podnijeli sudanski biskupi.
O d n a s j e z a t r a ž e n o d a svoje v l a d e izvijestimo d a Sveti O t a c
traži d a s e i z r a z i o š t r o n e g o d o v a n j e z b o g kršenja vjerskih s l o ­
b o d a i ljudskih p r a v a u S u d a n u . S j e d i n j e n e D r ž a v e s u s e v e ć
s n a ž n o usprotivile t i m kršenjima, te s a m nadbiskupa Taurana i
o s t a l e s u g o v o r n i k e u k r a t k o izvijestio o k o r a c i m a k o j e s u p o d u ­
zele Sjedinjene Države.
105
 THOMAS PATRICK MELADY
S v e t a j e S t o l i c a t a k o p o t a k l a o s a m z e m a l j a d a g l e d e tog
pitanja s t u p e u akciju, o d n o s n o p o d u z m u d o d a t n e k o r a k e . Ta­
kođer s m o z a m o l j e n i d a s n a ž n o z a t r a ž i m o d a n a š e v l a d e poja­
čaju n a p o r e z a o s i g u r a n j e h u m a n i t a r n e p o m o ć i ž r t v a m a pro­
gona sudanske vlade.
T i j e k o m s v o g p o s j e t a Africi u v e l j a č i 1 9 9 3 . , P a p a j e kratko
posjetio glavni g r a d S u d a n a , K h a r t o u m . K a d j e k r a j e m 1992.
najavljeno da će S u d a n biti u k l j u č e n u P a p i n p o s j e t Africi, u
nekim j e k r u g o v i m a S t a t e D e p a r t m e n t a b i l o o t p o r a . B i l o j e o n i h
koji s u držali d a ć e s u d a n s k a v l a d a i s k o r i s t i t i P a p i n p o s j e t k a o
znak o d o b r a v a n j a v l a d i n i h p o s t u p a k a . B r z o j a v i o s a m o svojoj
snažnoj p o t p o r i P a p i n o m p o s j e t u , b u d u ć i d a s a m v j e r o v a o d a ć e
Papa iskoristiti priliku da s n a ž n o i s t a k n e svoju p o r u k u o ljud­
skim p r a v i m a i vjerskim s l o b o d a m a .
P a p a j e p o s t u p i o u p r a v o t a k o . N e k o l i k o m i n u t a n a k o n do­
laska, 10. v e l j a č e 1 9 9 3 . , P a p a s e s a s t a o s a s u d a n s k i m k a t o l i č k i m
i ostalim č e l n i c i m a , uvjeravajući ih u svoju s n a ž n u p o t p o r u i
brigu. R e k a o i m j e d a n i s u s a m i , t e d a ć e o n i C r k v a nastaviti
zagovarati njihova l e g i t i m n a ljudska p r a v a . T a d a s e s a s t a o s čel­
nicima s u d a n s k e v l a d e , uključujući g e n e r a l a O m e r a H a s s a n a
A h m e d el-Bashira, t e i m j e i z r a v n o i j a s n o r e k a o d a s u dužni
zaštititi ljudska p r a v a svih - uključujući i m a n j i n e . U stvari, P a p a
je s u d a n s k i m č e l n i c i m a o š t r o p r e d b a c i o k r š e n j e ljudskih prava i
vjerskih s l o b o d a u zemlji. Z a h v a l j u j u ć i m o d e r n i m t e l e k o m u n i ­
kacijama, svijet j e v i d i o š t o s e z b i v a l o . P a p a j e p r i o p ć i o svijetu
što s e d o g a đ a , i o č e k i v a o j e o d s u d a n s k e v l a d e d a p r o m i j e n i
svoje p o s t u p k e . P a p i n d e v e t o s a t n i p o s j e t b i o j e i z n i m n o uspje­
šan. S u o č i o s e s g e n e r a l o m B a s h i r o m i r e k a o d a » m a n j i n e u n u ­
tar zemlje imaju p r a v o na vlastiti j e z i k , k u l t u r u i tradiciju, te da
j e država m o r a l n o o d g o v o r n a d a i m o m o g u ć i d a razviju svoj
identitet i i z r a z e svoju o s o b n o s t « . K r š ć a n i , v e ć i n o m k a t o l i c i , č i n e
s a m o 7 % o d 2 5 milijuna s t a n o v n i k a u S u d a n u . K r a t k o n a k o n
izlaska i z z r a k o p l o v a P a p a j e izjavio: » S t r o g o p o š t o v a n j e prava
n a vjerske s l o b o d e glavni j e i z v o r i t e m e l j m i r n o g s u ž i v o t a . «
106
VELEPOSLANIKOVA PRIĆA
Papa j e t o izjavio j e r j e z n a o d a s u t i s u ć e izbjeglica, v e ć i n o m
kršćana, p o b j e g l e i z j u ž n o g S u d a n a u l o g o r e izvan K h a r t o u m a ,
gdje s u bili p o d v r g n u t i i s l a m s k o m z a k o n u . B i t j e P a p i n o g stava,
d a s e i s l a m s k o p r a v o n e smije n a m e t a t i k r š ć a n i m a .
G o s p o d a r s k a p o m o ć Africi t a k o đ e r o s t a j e vrlo v i s o k o n a
p o p i s u P a p i n i h p r i o r i t e t a . P r i l i k o m p o s j e t a Tanzaniji 1 9 9 0 . g o ­
dine, p a p a I v a n P a v a o II. j e r e k a o : »Svijet n e smije z a b o r a v i t i
neodgodive p o t r e b e stanovnika Afrike. U i m e zajedničke huma­
nosti, p o z i v a m r a z v i j e n e z e m l j e d a z a p o č n u n o v u e r u solidar­
nosti s A f r i k o m , u t e m e l j e n u na p r a v d i i p o š t o v a n j u . « I n t e r e s
v e l e p o s l a n s t v a S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i z a j u ž n e
dijelove a f r i č k o g k o n t i n e n t a p r o š i r i o s e 1 9 9 2 . n a s u s j e d n e z e m l j e
Z i m b a b v e i Z a m b i j u uslijed t a m o š n j i h k a t a s t r o f a l n i h s u š a .
Marilyn Q u a y l e , supruga tadašnjeg potpredsjednika, posje­
tila j e n e k o l i k o j u ž n o a f r i č k i h p o d r u č j a p o g o đ e n i h s u š o m , a p o ­
tom se nakratko zaustavila u R i m u . U njezinu s a m čast 2 3 .
svibnja 1 9 9 2 . p r i r e d i o objed, k a k o b i m o g l a izvijestiti v a t i k a n s k e
d u ž n o s n i k e koji s u bili z a b r i n u t i z b o g o v e situacije. V a t i k a n s k i
d u ž n o s n i c i z a d u ž e n i z a h u m a n i t a r n e a k t i v n o s t i bili s u z a h v a l n i
na n j e z i n i m s l i k o v i t i m i a k t u a l n i m o p i s i m a p r i j e t e ć e tragedije.
Mozambik
D a n a 4. listopada 1992. u R i m u sam bio nazočan svečanosti
p o t p i s i v a n j a m i r o v n o g s p o r a z u m a , k o j i m j e o k o n č a n unutarnji
s u k o b u M o z a m b i k u . G r a đ a n s k i rat i z m e đ u m a r k s i s t i č k e v l a d e
Mozambika i revolucionarnog pokreta z a p o č e o je osamdesetih
godina, te je do 1 9 9 2 . o d n i o p r e k o s e d a m stotina tisuća života i
opustošio zemlju.
O k o n č a n je 3. listopada, n a k o n jedinstvenog dvoipolgodiš-
njeg r a z d o b l j a p r e g o v o r a , u k o j i m a je ključnu u l o g u o d i g r a l a
Zajednica Saint Egidio, katolička organizacija u s k o p o v e z a n a sa
Svetom Stolicom.
107
 THOMAS PATRICK MELADY
Katolički biskupi M o z a m b i k a , p o z n a v a j u ć i b o l i j a d š t o ih je
sukob nosio s t a n o v n i š t v u M o z a m b i k a , o b r a t i l i s u s e č e l n i c i m a
Saint Egidia, č i m e s u z a p o č e t i p r e g o v o r i .
Z a p o č e o je v i š e s t r u k p r o c e s , koji je u k l j u č i o v l a d e Z i m b a b -
vea, Južnoafričke R e p u b l i k e , B o t s v a n e , T a n z a n i j e , K e n i j e , Ita­
lije, Portugala i S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
Osobitost m i r o v n i h p r e g o v o r a b i l a j e u l o g a k o j u j e imala
nevladina Z a j e d n i c a S a i n t E g i d i o k a o u l o g a d i s k r e t n o g prota­
gonista pregovora. N j e z i n a utjecajna u l o g a u v e ć a n a j e bliskim
v e z a m a s a S v e t o m S t o l i c o m . A m e r i č k a v l a d a s u r a đ i v a l a j e preko
svojeg v e l e p o s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i . C a m e r o n H u m e , zamje­
nik šefa misije, b i o je u g o t o v o s v a k o d n e v n o j v e z i sa sudio­
nicima. Njegova j e u l o g a p r e d s t a v l j a l a s l u ž b e n i a m e r i č k i interes,
a č e s t o su ga p o d u p i r a l i p r e d s t a v n i c i U r e d a za A f r i k u pri State
D e p a r t m e n t u . T i j e k o m t o g r a z d o b l j a a m e r i č k a j e v l a d a , ohrab­
rena mirovnim p r e g o v o r i m a , p o v e ć a l a h u m a n i t a r n u p o m o ć M o ­
zambiku. A m e r i č k a p o m o ć t i j e k o m t o g k r i t i č n o g razdoblja, u
raznim oblicima, i z n o s i l a j e 2 0 0 m i l i j u n a d o l a r a g o d i š n j e .
Okončanje s u k o b a u M o z a m b i k u b i l o j e d o d i r n a t o č k a u
politici Svete S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a . T i j e k o m m o j e g a man­
data u Rimu pažljivo s a m m o t r i o k a k o o v a s u r a d n j a , b a š k a o i
suradnja s drugim d r ž a v a m a , d o n o s i p l o d a p o t p i s i v a n j e m mi­
rovnog s p o r a z u m a 3 . l i s t o p a d a 1 9 9 2 .
Prisutnost S a i n t E g i d i a , b i s k u p a i z M o z a m b i k a i S v e t e Sto­
lice, kao i Sjedinjenih D r ž a v a , t o m je č i n u d a l a l e g i t i m i t e t . U
danima nakon p o t p i s i v a n j a m i r o v n o g s p o r a z u m a u l i s t o p a d u
1992. Papa je u p r i v a t n u audijenciju p r i m i o p r e d s j e d n i k a M o ­
zambika, Chissana, k a o i v o đ e p o b u n j e n i k a , s n j i h o v i m o b i t e ­
ljima.
P o č e t k o m siječnja 1 9 9 3 . s a z a d o v o l j s t v o m s a m C a m e r o n u R .
H u m e u prenio P o č a s n u n a g r a d u z a p o s e b n e z a s l u g e , p o r a d i
ključne uloge koju j e o d i g r a o u m o z a m b i č k i m m i r o v n i m p r e g o ­
vorima. P r e p o r u č i o s a m t o S t a t e D e p a r t m e n t u k r a t k o n a k o n
108
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
potpisivanja m i r o v n o g s p o r a z u m a p r e t h o d n o g l i s t o p a d a . D o d j e ­
ljivanje o v e n a g r a d e n a i š l o j e n a b e z r e z e r v n u p o t p o r u .
Zair: pitanje vodstva
Osjetljiva situacija razvila s e o k o u l o g e k a t o l i č k i h c r k v e n i h
čelnika u Africi. O n i s u č e s t o i m a l i i z n i m n e s p o s o b n o s t i p r e d ­
vođenja, t e s u u ž i v a l i u g l e d m n o g i h s t a n o v n i k a u svojim z e m ­
ljama. S t r a n a v e l e p o s l a n s t v a , uključujući i a m e r i č k a , priznajući
njihove k v a l i t e t e , p r e d l a g a l a s u d a o n i p r e u z m u v o d e ć a m j e s t a u
vladama.
S l i č n e su p r e p o r u k e stizale i iz v e l e p o s l a n s t a v a z a p a d n i h drža­
va u Keniji, Srednjoafričkoj R e p u b l i c i , K a m e r u n u , B e n i n u i Zairu.
Najviše je zabrinjavala situacija u Zairu. P o č e t k o m d e v e d e ­
setih g o d i n a S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t u S t o l i c u zabrinjavala j e
politička i h u m a n i t a r n a k a t a s t r o f a , koja je prijetila Z a i r u .
D u g o g o d i š n j e g z a i r s k o g d i k t a t o r a m a r š a l a M o b u t u a stvorila
je vlada Sjedinjenih Država. Na vlast je d o š a o ubrzo n a k o n
s l o m a b e l g i j s k e v l a d a v i n e u t a d a š n j e m K o n g u . N j e g o v a j e du­
gotrajna v l a d a v i n a u d e v e d e s e t i m a d o v e l a d o k a t a s t r o f a l n o g sta­
nja, k o j e je o b i l j e ž a v a l o s i r o m a š t v o i r a s i p n i š t v o v l a d e . G l a v n e
zemlje k o j e s u d a v a l e p o m o ć , S j e d i n j e n e D r ž a v e , F r a n c u s k a i
Belgija, t r a ž i l e s u n a č i n e n a k o j e ć e o s i g u r a t i m i r a n prijelaz n a
demokratsku vlast.
B i o je potreban novi vođa, a nadbiskup M o n s e n g w o Pasinya
L a u r e n t i z N a c i o n a l n e k o n f e r e n c i j e p o j a v i o s e k a o g l a v n i kandi­
dat. N a d b i s k u p j e s v o j o m i m p r e s i v n o š ć u b r z o z a d o b i o p o š t o ­
vanje a m e r i č k i h , b e l g i j s k i h i f r a n c u s k i h d u ž n o s n i k a , koji su bili
posjetili Z a i r .
K a k o s e k r a j e m 1 9 9 1 . i u 1 9 9 2 . stanje p o g o r š a v a l o , i z S t a t e
D e p a r t m e n t a stizala su mi izvješća s p o h v a l a m a nadbiskupu k a o
č e l n i k u koji u ž i v a p o v j e r e n j e v e ć i n e z a i r s k i h struja. N a c i o n a l n a
j e k o n f e r e n c i j a z a m i š l j e n a k a o i n s t r u m e n t koji b i m o g a o d o v e s t i
109
 TMOMAS PATRICK M E L A D Y
d o m i r n o g prijelaza n a d e m o k r a c i j u . M o j i k o l e g e , v e l e p o s l a n i c i
B e l g i j e i F r a n c u s k e , dijelili su v i s o k o m i š l j e n j e o n a d b i s k u p u .
Krajem 1992., d o k se n a d b i s k u p M o n s e n g w o p r i p r e m a o za
posjet W a s h i n g t o n u , raspravljao s a m o l o m pitanju s kardinalom
T o r n k o m , koji je b i o n a d l e ž a n za djelatnosti C r k v e u Africi i Aziji
K a r d i n a l T o m k o , koji j e u v i đ a o M o n s e n g w o v e sjajne odlike
i potrebu Zaira za novim vodom, k a z a o mi je da je Papa osobno
o b a v i j e s t i o M o n s e n g w a d a m u j e k a n o n s k i m z a k o n o m zabra­
n j e n o p r i h v a ć a n j e b i l o koje p o z i c i j e u vladi. K a s n i j e s a m razgo­
v a r a o o toj t e m i s n a d b i s k u p o m T a u r a n o m , koji mi je p o n o v i o
n a v e d e n u z a b r a n u . U tijesnoj suradnji s C a m e r o n o m H u m e o m i
D e b o r a h G r a z e , p o l i t i č k i m s a v j e t n i k o m , b r z o j a v i o s a m State
D e p a r t m e n t u d a v a t i k a n s k e o d r e d b e zabranjuju s v e ć e n i c i m a i
b i s k u p i m a p r i h v a ć a n j e d u ž n o s t i u vladi. D a o s a m d o znanja, d a
je Svetoj Stolici sve neugodnije z b o g istaknute i sve autonomnije
političke u l o g e nadbiskupa M o n s e n g w a .
N a d a l j e s a m p r e p o r u č i o , d a s e M o n s e n g w o v posjet Sjedinje­
n i m D r ž a v a m a iskoristi z a isticanje a m e r i č k e p o t p o r e radu N a c i o ­
nalne konferencije, s ciljem stvaranja prijelazne v l a d e . T r a ž i o sam
od S t a t e D e p a r t m e n t a da izbjegne da se u j a v n o s t i dobije slika
kako N a d b i s k u p o s o b n o ima p o d r š k u n a v i s o k i m r a z i n a m a .
M o n s e n g w o j e b i o d o b r o primljen u W a s h i n g t o n u , n o pred­
sjednik B u s h i d r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r , svjesni m o j i h bojazni,
bili su s u z d r ž a n i p r i l i k o m svojih s u s r e t a s M o n s e n g w o m . Kasnije
sam s a z n a o da neki dužnosnici u a m e r i č k o m v e l e p o s l a n s t v u u
Zairu i u W a s h i n g t o n u nisu bili o d u š e v l j e n i m o j i m » m i j e š a n j e m «
u njihov stav d a b i M o n s e n g w o t r e b a o naslijediti M o b u t u a .
Južnoafrička Republika
Tijekom m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a j e d n a j e o d glavnih
briga S v e t e S t o l i c e bila situacija u J u ž n o a f r i č k o j R e p u b l i c i . S v e ­
ta je S t o l i c a na » a p a r t h e i d « g l e d a l a s i s t o t o l i k o z g r a ž a n j a k a o i
Sjedinjene D r ž a v e . K a k o se činilo da političko v o d s t v o Južno-
110
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
afričko R e p u b l i k e u g o d i n a m a 1990.—1991. p o č i n j e p o d u z i m a t i
bitne p r o m j e n e u svojoj politici p r e m a afričkoj, » o b o j e n o j « , i
azijskoj z a j e d n i c i , S v e t a j e S t o l i c a s r e d i n o m 1 9 9 1 . u p u t i l a u p o ­
sebnu misiju k a r d i n a l a R o g e r a E t c h e g a r a y a , k a k o b i s e u p o z n a o
sa s i t u a c i j o m .
Zajednički angažman na problemima Južnoafričke Repub­
like s a S v e t o m S t o l i c o m p o d s j e t i o m e n a p o s j e t toj zemlji 1 9 6 2 .
gdje s a m b i o s a s u p r u g o m . U D u r b a n u s m o bili g o s t i t a d a š n j e g
n a d b i s k u p a D e n n i s a Hurleyja. P o z v a o j e v o d e ć e k a t o l i č k e d o ­
s t o j a n s t v e n i k e iz bijelih, crnih, azijskih i » o b o j e n i h « z a j e d n i c a na
radnu v e č e r u u svojoj kući. T a k o đ e r n a m j e o r g a n i z i r a o tajni
susret s n o b e l o v c e m A l b e r t o m L u t h u l i j e m u d o m u j e d n o g sve­
ćenika.
N e k o l i k o g o d i n a kasnije, k a d a s a m s e h t i o vratiti u J u ž n o a ­
fričku R e p u b l i k u , m o j j e z a h t j e v z a v i z u o d b i j e n . S a z n a o s a m d a
s a m nepoželjni stranac. K a o posljedica objeda s katoličkim vo­
đ a m a u d o m u n a d b i s k u p a Hurleyja i s a s t a n k a s A l b e r t o m L u t h u ­
lijem, v l a d a J u ž n o a f r i č k e R e p u b l i k e d r ž a l a j e d a s a m ili naiv­
čina k o g a s u n a s a m a r i l i k o m u n i s t i ili b u d a l a .
U trideset godina, i z m e đ u m o g posjeta Južnoafričkoj R e ­
publici i d o l a s k a u R i m , z b i l e su se u toj državi m n o g e p r o m j e n e .
U s t a n o v i o s a m da u Vatikanu vlada raspoloženje o p r e z n e nade,
t e s a m o d l u č i o p o d r o b n i j e istražiti situaciju u J u ž n o a f r i č k o j R e ­
publici.
D a n a 2 5 . srpnja 1 9 9 1 . s a s t a o s a m s e s k a r d i n a l o m E t c h e g a -
r a y e m , č e l n i k o m V i j e ć a z a p r a v d u i mir. I a k o j e K a r d i n a l d r ž a o
d a j e » p o s t i g n u t z n a č a j a n n a p r e d a k « , b i o j e u v j e r e n d a j o š nije
» p r a v o v r i j e m e « z a p o z i t i v a n o d g o v o r S v e t e S t o l i c e n a zahtjev
vlade Južnoafričke Republike za uspostavom diplomatskih od­
nosa. N e l s o n M a n d e l a , predsjednik Afričkog n a c i o n a l n o g kon­
gresa, posjetio je n e d a v n o S v e t o g Oca. D u ž n o s n i c i u Vatikanu
obavijestili s u m e , d a j e n j e g o v o o b e ć a n j e k a k o ć e s e p o b r i n u t i
da se u J u ž n o a f r i č k o j R e p u b l i c i z a j a m č e ljudska p r a v a i p r a v d a
z a s v e , n a i š l o n a p o z i t i v n u reakciju.
111
 THOMAS PATRICK MELADY
Indonezija i Timor
J e d n o o d prvih p r e k o m o r s k i h p u t o v a n j a p a p e I v a n a Pavla I I
n a k o n m o g a d o l a s k a u ljeto 1 9 8 9 . b i o je n j e g o v p o s j e t Indoneziji
u l i s t o p a d u te g o d i n e . B u d u ć i da u toj z e m l j i i m a s a m o o k o šest
milijuna k r š ć a n a , ili 3,5 p o s t o o d o k o 1 8 0 m i l i j u n a s t a n o v n i k a
P a p a je b i o s u o č e n s i z a z o v o m v j e r s k e s l o b o d e u zemlji, u kojoj
islamska v e ć i n a nije prijateljski r a s p o l o ž e n a p r e m a katoličkoj
manjini n a o t o k u T i m o r u .
P a p a I v a n P a v a o II. s t i g a o j e u D ž a k a r t u 9 . l i s t o p a d a 1989.
U s v o m g o v o r u n a d r ž a v n o m p r i m a n j u z a l o ž i o s e z a ljudska
prava i s a m o o d r e đ e n j e , ali j e i s t o d o b n o p o z d r a v i o d o s t i g n u ć a
u izgradnji p l u r a l i s t i č k o g i s n o š l j i v o g d r u š t v a . » D r ž a v e su po­
v r e m e n o « , k a z a o j e P a p a , » p r e d k u š n j o m d a z a n e m a r e te­
m e l j n a ljudska p r a v a , z a v e d e n e k r i v i m p u t e m u p o t r a z i z a
p o l i t i č k i m j e d i n s t v o m k o j e s e t e m e l j i s a m o n a v o j n o j ili g o s p o ­
darskoj sili.«
Tijekom svog p e t o d n e v n o g posjeta P a p a je naglašavao odgo­
vornost s v a k o g p o j e d i n o g k a t o l i k a p r e m a d r u š t v u , ali i o b v e z u
države p r e m a s v o j i m d r ž a v l j a n i m a , uključujući p o š t i v a n j e ljud­
skih prava. T e m e k o j e s u s e p o n a v l j a l e t i j e k o m p o s j e t a uklju­
čivale su vjersku i k u l t u r n u r a z n o l i k o s t I n d o n e z i j e , i z a z o v iz­
gradnje i o d r ž a v a n j a s k l a d a na t i m p r o s t o r i m a i d r ž a v n u i d e o l o ­
giju » P a n c a s i l a « u s m j e r e n u p r e m a t i m c i l j e v i m a . I v a n P a v a o II.
priznao je u svojoj p r o p o v i j e d i s n a g u u i n d o n e z i j s k o m n a c i o n a ­
lizmu, koja j a č a t r a d i c i o n a l n u vjersku t o l e r a n c i j u u Indijarna.
Nakon svojeg posjeta Džakarti o t i š a o je u Istočni Timor. Papa je
tako b i o prvi svjetski v o đ a koji j e p o s j e t i o I s t o č n i T i m o r n a k o n
njegova ujedinjenja s I n d o n e z i j o m 1 9 7 6 .
N a v o d e ć i t e m e l j n u p o t r e b u i n d o n e z i j s k e , m u s l i m a n s k e , krš­
ćanske, b u d i s t i č k e i h i n d u i s t i č k e z a j e d n i c e da se s u s r e t n u u di­
jalogu i k o m u n i k a c i j i , P a p i n a p r o p o v i j e d u I s t o č n o m T i m o r u
izričito se bavila s v j e t o v n i m p r o b l e m i m a m r ž n j e i smrti, koji
pogađaju t a m o š n j e s t a n o v n i š t v o . G o v o r i o j e o t v o r e n o o p r o b l e -
112
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
mima i n a g l a s i o d a j e p o t r e b n o č v r s t o o s i g u r a t i p o š t i v a n j e p r a v a
koja ž i v o t č i n e h u m a n i j i m .
" U n a t o č m a n j e m izgredu u Diliju, n a o t o k u Timoru, š t o g a j e
p r o u z r o č i l o d v a d e s e t a k s t u d e n a t a n a c i o n a l i s t a , P a p i n posjet
državi s n a j v e ć i m b r o j e m i s l a m s k o g s t a n o v n i š t v a b i o je o b i l j e ž e n
dobrodošlicom p u n o m topline i oduševljenja raznih indonezij­
skih s k u p i n a .
U listopadu 1991., prigodom razgovora između indonezi­
jskog m i n i s t r a z a vjerska pitanja i š e f a v l a d e S v e t e S t o l i c e kar­
dinala S o d a n a , V a t i k a n j e n a z n a č i o d a n e m a v e ć i h r a z m i m o -
ilaženja n a t e m u vjerske s l o b o d e i t e m e l j n i h ljudskih prava.
P a p a j e k a s n i j e h v a l i o I n d o n e z i j u k a o z e m l j u u kojoj i s l a m s k a
v e ć i n a p o š t u j e p r a v a m a n j i n s k i h vjera. U s t u d e n o m 1 9 9 1 . g o ­
dine, k a d s u n a I s t o č n o m T i m o r u p o n o v n o izbili n e r e d i , V a t i k a n
je isprva d r ž a o da se radi o t r a g i č n o j ljudskoj p o g r e š c i . Kasnije,
kada s u p o s t a v l j e n a pitanja g l e d e o d l u č n o s t i i n d o n e z i j s k e v l a d e
d a utvrdi o d g o v o r n o s t i , V a t i k a n j e i z d a o o š t r u izjavu u kojoj s e
p o n o v n o potvrđuju prava stanovnika T i m o r a na društveni mir i
temeljne s l o b o d e .
U n e k o l i k o m j e s e c i p o b o l j š a l o s e stanje v e z a n o u z ljudska
prava i v j e r s k e s l o b o d e n a I s t o č n o m T i m o r u . S v e t a j e S t o l i c a bila
j e d a n o d g l a v n i h č i m b e n i k a u m e đ u n a r o d n o m pritisku n a In­
d o n e z i j u d a p o p r a v i situaciju u I s t o č n o m T i m o r u . K a d a j e 7 .
prosinca 1 9 9 1 . P a p a prihvatio vjerodajnice indonezijskog vele­
poslanika k a z a o je:
»U svojoj nedavnoj prošlosti Indonezija je također bila suočena sa
situacijama bolne i složene prirode koje pokazuju kako m o ž e biti
teško pronaći dinamičnu ravnotežu koja bi osigurala pravednu zaš­
titu općih interesa države i temeljnih prava pojedinaca i naroda.«
K a d a s a m 1 9 9 3 . n a p u š t a o R i m , o s n o v n i stav V a t i k a n a b i o j e
b u d n o pratiti p o n o v n a m o g u ć a kršenja ljudskih prava n a I s t o č n o m
T i m o m . V l a d a Sjedinjenih D r ž a v a t a k o đ e r p o m n o motri situaciju.
113
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Bliski istok
T i j e k o m ranih d e v e d e s e t i h g o d i n a S v e t a s e S t o l i c a usredo­
točila na n e d o s t a t a k vjerske s l o b o d e u n e k o l i c i n i i s l a m s k i h drža­
va. U svojoj p o r u c i p o v o d o m S v j e t s k o g d a n a m i r a 1 9 9 1 . P a p a je
u v o d n o k a z a o : » A k o ž e l i t e mir, p o š t u j t e savjest s v a k e o s o b e « , a
o n d a j e d o d a o d a » d o l a z i d o v r l o osjetljivih situacija, k a d a spe­
cifično vjerska n o r m a p o s t a n e , ili t e ž i k t o m e da p o s t a n e , zakon
države, a b e z p o t r e b n o g uvažavanja razlike i z m e đ u područja koja
s e o d n o s e n a vjeru i o n i h koja s e o d n o s e n a p o l i t i č k o društvo.«
P r e v l a d a v a j u ć e uvjerenje, d a s e o v a j d i o n j e g o v e p o r u k e i z
1 9 9 1 . o d n o s i o n a S a u d i j s k u Arabiju, p o t v r đ e n j e u b r o j n i m kas­
nijim s a s t a n c i m a s v i s o k i m d u ž n o s n i c i m a V a t i k a n a .
Ranije, u svojoj p o r u c i u siječnju 1 9 9 0 . , P a p a se o s v r n u o na
islamsku represiju k r š ć a n a . B i l o j e j a s n o d a s e n j e g o v a kritika
odnosi na države s m u s l i m a n s k o m v e ć i n o m kada je rekao, da
» s t a n o v i t e d r ž a v e i s t a n o v i t e v j e r s k e v e ć i n e n e d o p u š t a j u manji­
n a m a v r š e n j e svojih v j e r o i s p o v i j e s t i - ili im o n e m o g u ć a v a j u dje­
l o t v o r n o i z a k o n i t o s u d j e l o v a n j e u p o l i t i č k o m , d r u š t v e n o m i kul­
t u r n o m n a p r e t k u d r ž a v e kojoj p r i p a d a j u « . I o p e t s u m i d u ž n o s ­
nici S v e t e S t o l i c e k a z a l i d a j e S a u d i j s k a A r a b i j a najbolji primjer
o v a k v o g kršenja vjerske s l o b o d e .
Izrael
Briga S v e t e S t o l i c e za kršenje ljudskih prava p r o t e z a l a se i
n a Izrael. P a p a j e 10. l i s t o p a d a 1 9 9 0 . o s u d i o n a s i l j e k o j e s e zbilo
n e k o l i k o d a n a ranije u J e r u z a l e m u . T a k o đ e r j e o s u d i o » n e p r a ­
v e d n u « situaciju n a o k u p i r a n i m p o d r u č j i m a .
Istoga je d a n a list L'Osservatore Romano o b j a v i o na prvoj stra­
nici uvodnik, u k o j e m se o s u đ u j e » b r u t a l n o nasilje protiv o s o b a
kojima se, u z a sve o s t a l o , gazi č a k i n j i h o v o najprirodnije pravo«.
U nastavku o v o g a vrlo o š t r o g u v o d n i k a i z r a ž e n o je žaljenje
zbog »djela protiv čovjeka i protiv mira, š t o izaziva najgoru o s u d u « .
114
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e dali s u m i d o z n a n j a k a k o s u uvje­
reni, da su A r a p i koji ž i v e u I z r a e l u , a s a s v i m s i g u r n o o n i koji
Žive n a o k u p i r a n i m p o d r u č j i m a , d i s k r i m i n i r a n i . O v a ć e s e n e ­
pravedna situacija p r e m a n j i h o v o m mišljenju nastaviti s v e d o k
se ne p o s t i g n e opći mirovni s p o r a z u m na B l i s k o m istoku. Z a t o
je, k a o š t o j e n a v e d e n o u i d u ć e m poglavlju, V a t i k a n p o z d r a v i o
mirovne p r e g o v o r e n a B l i s k o m i s t o k u z a p o č e t e 1 9 9 1 . g o d i n e u
Madridu.
Kina
S v e t a Stolica i Sjedinjene D r ž a v e bile su s u o č e n e s istim
p r o b l e m i m a ljudskih p r a v a i v j e r s k e s l o b o d e u Kini. D o k s u
W a s h i n g t o n i V a t i k a n vjerovali d a ć e o t v o r e n a v r a t a z a k o m u n i ­
ciranje na kraju d o v e s t i do n e k i h p r o m j e n a , katastrofa na trgu Tia-
n a n m e n 1 9 8 9 . k o d obje j e strane izazvala ozbiljnu zabrinutost.
Kada s a m 8. studenoga 1991. organizirao sastanak državnog
tajnika B a k e r a s k a r d i n a l o m A n g e l o m S o d a n o m , n a d n e v n o m j e
redu b i l o p o t i c a n j e ljudskih p r a v a i vjerske s l o b o d e u Kini.
O v o j e b i o prvi s a s t a n a k k a r d i n a l a S o d a n a , p r v o s d r ž a v n i m
tajnikom B a k e r o m , a o n d a s p r e d s j e d n i k o m B u s h o m . R o đ e n u
sjevernoj Italiji, S o d a n o j e k a o m l a d i s v e ć e n i k z a p o č e o karijeru
u diplomatskoj službi S v e t e S t o l i c e i sustavno je n a p r e d o v a o od
p o l o ž a j a d o p o l o ž a j a . Svoju z a d n j u p r e k o m o r s k u d u ž n o s t obav­
ljao j e k a o n u n c i j u Č i l e u . I m e n o v a n j e d r ž a v n i m t a j n i k o m 1 9 9 0 .
k a o n a s l j e d n i k k a r d i n a l a Casarolija, a n a k o n š t o je de facto
obavljao d u ž n o s t d r ž a v n o g tajnika, u lipnju 1 9 9 1 . p o s t a j e kardi­
nalom.
K a r d i n a l S o d a n o d o l a z i i z s r c a e s t a b l i s h m e n t a talijanske Ka­
t o l i č k e c r k v e , t e j e P a p i m o g a o d a t i d r a g o c j e n u v i d u talijansku
Crkvu, k a o i u p o l i t i k u v l a d e .
R a z m j e n a mišljenja s d r ž a v n i m t a j n i k o m B a k e r o m u s r e d o ­
t o č i l a s e n a t o , k a k o ubrzati p r o c e s p r o m j e n a u Kini, š t o b i
115
 THOMAS PATRICK MELADY
smanjilo p o s t o j e ć a kršenja. K a r d i n a l S o d a n o p o s t a v i o j e pitanje
prava K a t o l i č k e c r k v e da vrši svoju misiju u Kini. On i nadbiskup
Tauran, tajnik za o d n o s e sa s t r a n i m d r ž a v a m a , izvijestili su o
biskupima koji su u h i ć e n i ili se n a l a z e u k u ć n o m pritvoru
Državni tajnik B a k e r , koji j e n e k o l i k o d a n a k a s n i j e t r e b a o po­
sjetiti P e k i n g , z a t r a ž i o j e o d V a t i k a n a p o p i s u h i ć e n i h biskupa
koji s a m mu t r e b a o p o s l a t i b r z o j a v o m , a t r e b a o je z a t i m o tom
pitanju r a z g o v a r a t i s k i n e s k i m v l a d i n i m d u ž n o s n i c i m a .
D o s t a v i o s a m m u p o p i s n e k o l i k o d a n a kasnije, a rezultati s u
bili zadovoljavajući. N e k o l i k o j e b i s k u p a p u š t e n o n a s l o b o d u i z
zatvora ili iz k u ć n o g pritvora. S j e d i n j e n e D r ž a v e p o m a g a l e su i
na druge n a č i n e , b r i n u ć i da b i s k u p i , s v e ć e n i c i i sjemeništarci
uživaju t e m e l j n e s l o b o d e u vršenju s v o j e m i s i j e . S j e m e n i š t a r c i iz
Kine m o g l i su t a k o 1 9 9 1 . i 1 9 9 2 . d o ć i u S j e d i n j e n e D r ž a v e na
studij t e o l o g i j e .
Moja iskustva s K i n o m bila s u p o n e k a d frustrirajuća. Budući
d a s a m prije n e g o š t o s a m p r e u z e o s v o j u d u ž n o s t u R i m u bio
aktivan u o r g a n i z a c i j a m a za ljudska p r a v a , p r i s t u p i o mi je dugo­
godišnji bivši k o l e g a , koji j e b i o d u b o k o u v j e r e n d a s u Sveta
Stolica i S j e d i n j e n e D r ž a v e p r e v i š e p l a h e u s v o j i m p o k u š a j i m a
da poboljšaju stanje ljudskih p r a v a u K i n i .
Z n a o s a m d a o b j e s t r a n e obavljaju s l o ž e n z a d a t a k poticanja
ljudskih prava u Kini. S j e d i n j e n e D r ž a v e č i n i l e su to u okviru
stalnih r a z g o v o r a s v l a d o m u P e k i n g u . B u d u ć i da S v e t a Stolica
nije s l u ž b e n o p r i s u t n a u P e k i n g u , n j e z i n i su n a p o r i m o r a l i biti
više p o s r e d n i . S t a l n o m e d i j s k o p r a ć e n j e k r š e n j a ljudskih prava i
vjerskih s l o b o d a u Kini, k a d g o d d o njih d o đ e , m o g u biti p o t p o r a
nastojanjima S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e .
Vijetnam
I Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a b i l e su z a i n t e r e s i r a n e da
se poboljša situacija g l e d e ljudskih p r a v a i vjerske s l o b o d e u
Vijetnamu.
116
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
C a m e r o n H u m e i j a sastali s m o s e s m o n s i n j o r o m C l a u d i o m
Cellijem, koji je u to v r i j e m e b i o j e d n a od g l a v n i h o s o b a u vati­
kanskom p r o j e k t u z a otvaranje azijskih k o m u n i s t i č k i h društava
prema a k t i v n o s t i K a t o l i č k e crkve. N e k o l i k o j e p u t a p u t o v a o u
Vijetnam, t e s m o razmijenili i n f o r m a c i j e i r a z m a t r a h strategiju,
kako u V i j e t n a m u p o s t i ć i b a r e m m i n i m u m ljudskih prava i vjer­
ske s l o b o d e .
P o l o ž a j k a t o l i k a u V i j e t n a m u i dalje je težak. Za s v e š t o Crkva
želi učiniti p o t r e b n a j e p r e t h o d n a d o z v o l a v l a d e . D o z v o l a s e z a
sada n a č e l n o n e daje. S j e m e n i š t a primjerice m o g u primiti s t u d e n t e
samo j e d n o m u tri g o d i n e , a i o n d a vlada prisvaja p r a v o da izda ili
odbije d o z v o l u za s v a k o g p o j e d i n o g podnositelja zahtjeva.
V i j e t n a m s k a v l a d a i dalje prisvaja p r a v o d a o d r e d i s v e kandi­
date koji s e z a r e đ u j u z a s v e ć e n i k e . V l a d a t a k o đ e r traži p r a v o d a
odobri s v a n a m j e š t e n j a s v e ć e n i k a .
S v e t a S t o l i c a shvatila je da vijetnamska vlada želi imati
crkveno o s o b l j e u s v o j i m š k o l a m a , a h s a m o p o d n j e z i n i m ogra­
n i č e n i m u v j e t i m a . V a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i s u p r o t s t a v i l i s u s e tak­
vim z a h t j e v i m a , ali s u r a z g o v o r i nastavljeni — u z v r l o m a l o us­
pjeha.
Č i m b e n i k koji j e S v e t o j S t o l i c i o t e ž a o d j e l o v a n j e b i l a j e si­
tuacija o k o s a i g o n s k o g n a d b i s k u p a N g u y e n V a n T h u a n a . N a k o n
što j e v r l o k r a t k o b o r a v i o u V i j e t n a m u 1 9 9 1 . v l a d a j e o d njega
zatražila da n a p u s t i z e m l j u i da se vrati u R i m .
Vijetnamski dužnosnici optužili su nadbiskupa T h u a n a da je
bio a g e n t v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a . N i k a d a n i s u dostavili ni­
kakvih d o k a z a k a k o b i potkrijepili s v o j e tvrdnje. V i j e t n a m s k e
sumnje t e m e l j e s e u g l a v n o m n a činjenici d a j e o n n e ć a k b i v š e g
v i j e t n a m s k o g p r e d s j e d n i k a N g o D i n h D i e m a . P r e d s j e d n i k Vijet­
nama b i o je blizak vladi Sjedinjenih Država. Ubijen je 1963.
godine.
S u s r e o s a m se s nadbiskupom T h u a n o m u nekoliko prigoda
u R i m u n a k o n n j e g o v a p o v r a t k a 1 9 9 1 . K a o e n e r g i č a n i artikuli-
117
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
ran v o đ a b i o j e v r l o o m i l j e n u n a r o d u . M i s l i m d a j e t o b i o jedan
o d razloga z a š t o g a j e S v e t a S t o l i c a ž e l j e l a n a ključnoj poziciji
s a i g o n s k o g n a d b i s k u p a i z a š t o j e v i j e t n a m s k a v l a d a bila tome
protivna.
F r a n c u s k i p r e d s j e d n i k F r a n g o i s M i t t e r a n d p o s j e t i o j e Vijet­
n a m u veljači 1 9 9 3 . S v e t a S t o l i c a i S j e d i n j e n e D r ž a v e d r ž a l e su
da bi njegov p o s j e t p o m o g a o u o h r a b r i v a n j u stvaranja dijaloga i
veza. B i l o j e p r i j e d l o g a d a S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a Stolica
u s p o s t a v e d i p l o m a t s k e v e z e s V i j e t n a m o m . Prije n e g o š t o t o
b u d e m o g u ć e , valja u k l o n i t i j o š m n o g o p r e p r e k a . U m e đ u v r e ­
m e n u , obje s i l e razmjenjuju i n f o r m a c i j e i s t r a t e g i j e , k a k o dovesti
V i j e t n a m m e đ u d r ž a v e k o j e p o š t u j u l j u d s k a p r a v a i vjersku slo­
bodu.
Globalna priroda područja interesa Sjedinjenih Država i
Svete Stolice č e s t o pruža m o g u ć n o s t i za suradnju. Koordiniranje
razmjene informacija i s t r a t e g i j e iz tih p o d r u č j a b i o je j e d a n od
mojih glavnih z a d a t a k a t i j e k o m m o g v e l e p o s l a n i č k o g m a n d a t a .
U b u d u ć n o s t i ć e biti j o š m n o g o p r i l i k a z a n a s t a v a k i širenje
suradnje n a p o d r u č j u ljudskih p r a v a i v j e r s k e s l o b o d e . N o su­
glasnost o ciljevima n e d o v o d i uvijek d o s p o r a z u m a o n a č i n i m a
postizanja tih ciljeva.
118
VII poglavlje
Sjedinjene D r ž a v e i Sveta Stolica o
Z a l j e v s k o m r a t u : sučeljena stajališta
K a s n o p o p o d n e 1 6 . siječnja 1 9 9 1 . u v e l e p o s l a n s t v o j e s t i g a o
žurni brzojav koji je sadržavao odgovor predsjednika
B u s h a n a P a p i n u m o l b u d a S j e d i n j e n e D r ž a v e n e p o k r e n u rat
protiv S a d d a m a H u s s e i n a k a k o b i riješile p r o b l e m i r a č k e inva­
zije n a Kuvajt. D o b i o s a m n a p u t a k d a u r u č i m d o p i s n a j v i š e m
v a t i k a n s k o m d u ž n o s n i k u koji j e t e v e č e r i b i o n a r a s p o l a g a n j u .
Z n a o s a m z a š t o : b o m b a r d i r a n j e ć e p o č e t i d r u g i d a n , a Sjedi­
njene D r ž a v e željele su da P a p a dobije Predsjednikovo p i s m o
prije p o č e t k a b o m b a r d i r a n j a . S l i j e d i o s a m n a p u t k e . B i l a s u t o z a
m e n e t e š k a v r e m e n a . Z n a o s a m š t o m i j e d u ž n o s t , ali s a m s e u
s e b i b o j a o p r o š i r e n j a rata.
V a t i k a n s k i z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika, m o n s i n j o r C l a u d i o
Celli, č e k a o m e j e n a s t u b a m a p r e d P a p i n i m o d a j a m a . Z n a o s a m
d a prijeti n e p o s r e d n a o p a s n o s t o d rata. B i o s a m tih i s m r k n u t .
M i s l i m d a j e i o n z n a o d a ć e biti rata, m e đ u t i m , u s k l a d u s
d i p l o m a t s k o m kurtoazijom i običajima, n i s m o o t o m e razgo­
varali. P r e d a o s a m m u P r e d s j e d n i k o v o p i s m o , u z n a p o m e n u d a
je žurno i da ga o d m a h preda Svetom Ocu. Odgovorio je da će
to učiniti, i da će Sveti O t a c p i s m o dobiti za nekoliko minuta.
O p r o s t i o s a m s e . N i s a m i m a o v i š e š t o reći. O t i š a o s a m t i h o i
u p u t i o s e o d m a h u d v o r i š t e p a l a č e San Damaso, gdje m e j e
čekalo vozilo.
V o z e ć i se vijugavim i drevnim vatikanskim ulicama, htio sam
s e z a u s t a v i t i kraj c r k v e sv. A n e u n u t a r v a t i k a n s k i h z i d i n a . O s j e ­
ć a o s a m p o t r e b u da b u d e m s a m na n e k o l i k o minuta u molitvi i
119
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
razmišljanju o t o m e š t o s e zbiva, n o k a k o s m o s e približavali
crkvi, o d l u č i o s a m n e z a u s t a v i t i s e j e r s u m e moji tjelohranitelji
č e k a l i u n e p o s r e d n o j blizini z i d i n a , te bi primijetili da s a m ušao
u crkvu. B o j a o s a m se da bi m o g l i zaključiti, k a k o će uskoro
p o č e t i rat. Tjelohranitelji s u uvijek bili u z m e n e . T o g m e poslije-
p o d n e v a A n t o n i o , koji m i j e b i o d o d i j e l j e n o d m o g d o l a s k a u
R i m , z a p i t a o z a š t o i z g l e d a m t a k o t u ž n o . M n o g o m j e s e c i kasnije
kazao mi je da je »znao zašto«.
R e k a o s a m s t o g a Claudiju, n e k a n a s t a v i b r z o v o z i t i p r e m a
rezidenciji. S t i g a v š i n e k o l i k o m i n u t a k a s n i j e , k a z a o s a m supruzi
d a ć e u s k o r o biti rata. T a k o đ e r s a m joj i s p r i č a o o k o l n o s t i svog
p o s j e t a V a t i k a n u , t e d a s a m u r u č i o P r e d s j e d n i k o v o d g o v o r . Bila
j e r a n a v e č e r . V e č e r a l i s m o s a m i . S t e š k o m s m o m u k o m jeli i
održavali razgovor. Bila je to d u g a i sjetna večer. R a d i o sam na
nekim predmetima, no nisam napravio p u n o . O k o p o n o ć i popio
s a m svoju prvu t a b l e t u z a s p a v a n j e n a k o n n i z a g o d i n a . Molili
s m o z a j e d n o n e k a b u d e volja B o ž j a . N e k o l i k o sati k a s n i j e tele­
fonskim p o z i v o m iz W a s h i n g t o n a obaviješten s a m da su počeli
z r a č n i napadi. T j e d n i m a j e v e ć b i l o o č i t o d a j e P a p a o s j e ć a o veliku
n e l a g o d u pri p o m i s l i n a m o g u ć n o s t o p ć e g v o j n o g n a p a d a n a Irak.
U n j e g o v o m p i s m u Predsjedniku, š t o s a m g a b r z o j a v o m o d m a h
proslijedio 15. siječnja, n a k o n š t o s a m t e l e f o n o m dojavio sadržaj,
P a p a j e » n a g l a s i o t r a g i č n e p o s l j e d i c e k o j e b i i m a o rat n a t o m pod­
ručju«. N a d a l j e j e k a z a o , k a k o j e » č v r s t o uvjeren d a s e r a t o m sigur­
n o n e ć e postići o d g o v a r a j u ć e rješenje m e đ u n a r o d n i h p r o b l e m a « .
Predsjednikov o d g o v o r uslijedio je za 24 sata. U s v o m je
p i s m u n a v e o , d a s u » o d invazije I r a k a n a Kuvajt o d 2 . rujna žrtve
o v o g rata, š t o g a v o d i Irak, d n e v n o i z l o ž e n e agresiji. M e đ u ­
n a r o d n a z a j e d n i c a n e u m o r n o j e t r a ž i l a n a č i n d a z a u s t a v i zlo­
djela i da u s p o s t a v i mir. N a š cilj nije s a m o m i r u p o d r u č j u Zalje­
va, n e g o m i r u svijetu, koji p o č i v a n a t e m e l j i m a m o r a l a . « Pred­
sjednik j e dalje n a p i s a o , d a j e » s v j e t s k a z a j e d n i c a s p r e m n a o d g o ­
voriti, ili, da k a ž e m , s p r e m n a je p o k a z a t i volju da se u p o t p u n o s t i
pridržava rezolucija Vijeća sigurnosti U j e d i n j e n i h n a r o d a « .
120
VELEPOS LANI KOVA PRIČA
Sukladnosti i razmimoilaženja
N e k o l i k o d a n a ranije, 1 3 . siječnja, p o v o d o m j a v n e m o l i t v e ,
papa I v a n P a v a o II. z a t r a ž i o j e i s t o d o b n o p o v l a č e n j e Iraka i z
Kuvajta i s a z i v a n j e m i r o v n e k o n f e r e n c i j e na B l i s k o m i s t o k u .
Ž e l i o j e d a Kuvajt b u d e p o n o v n o n e z a v i s a n , ali j e b i o p r o t i v a n
uporabi v o j n e s i l e d a b i s e t o p o s t i g l o . D a n ranije, u g o v o r u
upućenu s v e u k u p n o m d i p l o m a t s k o m zboru, nedvojbeno je osu­
dio invaziju I r a k a n a Kuvajt, t e n a p o m e n u o d a b i pribjegavanje
ratu p r e d s t a v l j a l o » m o r a l n i p a d « č o v j e č a n s t v a .
V e ć i d i o m o g p r o f e s i o n a l n o g ž i v o t a b i o j e p o s v e ć e n dijalogu,
uvjeravanju i z a g o v a r a n j u . S t r a s t v e n o s a m m r z i o nasilje, b u d u ć i
da s a m v i d i o n j e g o v e n a j g o r e o b l i k e u B u r u n d i j u i U g a n d i , gdje
sam b i o o b n a š a o d u ž n o s t v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a . A
sada j e nasilje b i l o p r e d m o j i m p r a g o m . P o z n a t e s u m i s v e či­
njenice o b r u t a l n o j iračkoj invaziji i o k u p a c i j i Kuvajta. M o l i o
s a m s e d a s e p r o n a đ e rješenje, p r e m a k o j e m n e b i b i l o p o t r e b n o
ići u rat p r o t i v Iraka.
M e đ u t i m , k a k o s e p r i b l i ž a v a o 1 5 . siječnja, o s j e ć a o s a m d a ć e
d o ć i o n o n e i z b j e ž i v o . B i o s a m , k t o m e , v e l e p o s l a n i k koji j e pri­
s e g n u o da će »braniti« interese Sjedinjenih Država kako ih je
odredio Predsjednik.
N e k o l i k o t j e d a n a ranije s h v a t i o s a m d a ć e P r e d s j e d n i k v r l o
vjerojatno p o k r e n u t i v o j n u akciju, u z o d o b r e n j e U j e d i n j e n i h na­
roda. K a o s t u d e n t p r o u č a v a o s a m t e o r i j e o p r a v e d n o m ratu.
Z n a o s a m da su takve teorije p r e d m e t spora u intelektualnim
k a t o l i č k i m k r u g o v i m a . M e đ u t i m , istraživši t u t e m u , P r e d s j e d ­
n i k u s a m 1 1 . siječnja u p u t i o b r z o j a v u k o j e m s a m n a p i s a o : » N e ­
ko je vrijeme učenje o ' p r a v e d n o m ratu' bilo dijelom katoličke
d o k t r i n e , koja j e s a d a p r e r a s l a u d o k t r i n u ' p r a v e d n e u p o r a b e si­
l e ' « . N a p i s a o s a m d a b i situacija u Z a l j e v s k o m ratu m o g l a ispu­
niti š e s t kriterija z a » p r a v e d a n rat«, i p r e d l o ž i o s a m d a s e P r e d ­
s j e d n i k p o s l u ž i t i m e u objašnjenju z a š t o b i n a k o n 1 5 . siječnja
u p o r a b a sile bila opravdana. K a o nekadašnji profesor političkih
121
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

z n a n o s t i r a z m a t r a o s a m s b i v š i m s t u d e n t i m a k r i t e r i j e z a pra­ jedan viši d u ž n o s n i k S v e t e S t o l i c e k a z a o m i j e d a »rat n i k a d a

vedan rat. Oslanjajući se na tu p o z a d i n u , o v a k o s a m n a p i s a o u nije o p r a v d a n u k o l i k o n i s u iscrpljena sva o s t a l a s r e d s t v a za rje­
brzojavu:
šenje s u k o b a « .
1. Pravedan povod O d m a h n a k o n p o č e t k a sukoba, moje o s o b n o osiguranje bilo
Irak je počinio agresiju protiv m a l o g susjeda. Zlostavlja kuvajtski j e z n a t n o p o j a č a n o . A m e r i č k a i talijanska v l a d a b i l e s u p r i l i č n o
narod. z a b r i n u t e z b o g m o g u ć e p o j a v e t e r o r i s t a u Italiji. O s o b n u z a š t i t u
2. Nadležno tijelo imali s m o o d p r v o g d a n a d o l a s k a . M a r g a r e t i j a b r z o s m o n a u č i l i
N a d l e ž n o tijelo koje o d o b r a v a u p o r a b u sile j e s u U j e d i n j e n i naro­ živjeti s t i m e .
di. Zahvaljujući s u v r e m e n i m k o m u n i k a c i j s k i m v e z a m a , svoj sud o R a z m j e r n o k r a t k o r a z d o b l j e trajanja neprijateljstava p o k a ­
raspravi u U j e d i n j e n i m n a r o d i m a m o ž e donijeti m n o g o ljudi di­
zalo je da su vodstva Ujedinjenih naroda i Sjedinjenih Država
ljem svijeta - sastanci nisu tajni, a o p r o b l e m i m a se raspravlja
javno. i s p r a v n o p r o c i j e n i l a d a ć e s u k o b biti v r l o kratak. N o g l a v n i j e
p r o b l e m b i o u t o m e , d a P a p a nije b i o z a d o v o l j a n p r i m j e n o m
3. Pravedna namjera
rata z a rješenje o v e krize. N e k o l i k o t j e d a n a ranije izjavio j e d a j e
Pravedna n a m j e r a , k a o što s a m naglasio, n a v e d e n a je u rezoluciji »rat a v a n t u r a b e z p o v r a t k a « . U m j e s e c i m a prije i s t e k a k o n a č ­
Ujedinjenih n a r o d a : osloboditi kuvajtski n a r o d i vratiti državu u
n o g r o k a , koji j e b i o 15. siječnja, o d r ž a n e s u u Italiji b r o j n e
krug neovisnih država.
d e m o n s t r a c i j e p r o t i v p r e d s t o j e ć e akcije U N . U g l a v n o m s u s e
4. Krajnje sredstvo citirale P a p i n e p r o t u r a t n e izjave.
Do sada su, k a o n i k a d prije, i s k o r i š t e n e sve miroljubive mjere,
kako bi se p o s t i g a o cilj Ujedinjenih n a r o d a da se p o s t i g n e sloboda N a k o n s a s t a n k a s d i p l o m a t s k i m z b o r o m , d a n a 1 2 . siječnja,
za Kuvajt. P a p a mi je prišao i k a z a o k a k o »razmišlja o predsjedniku B u -
s h u « . R e k a o j e d a s h v a ć a k a k o P r e d s j e d n i k m o r a donijeti t e š k u
5. Vjerojatnost uspjeha
odluku, no da je siguran k a k o će Predsjednik donijeti »ispravnu
Postoji niz d o k a z a da će u p o r a b a sile biti b r z a i uspješna.
odluku«. O v u s a m poruku o d m a h prenio Washingtonu. U o p ć e
6. Proporcionalnost n i s a m s u m n j a o d a p o d » i s p r a v n o m o d l u k o m « P a p a ž e l i d a Sje­
U p o r a b a sile i njezina cijena t r e b a da b u d u r a z m j e r n i o s t v a r e n u d i n j e n e D r ž a v e i z b j e g n u rat.
dobru.

Nismo pacifisti po svaku cijenu

Problem: peti i šesti kriterij
Peti i šesti kriterij b i l e su t o č k e u k o j i m a su se S v e t a S t o l i c a i
Sjedinjene D r ž a v e r a z m i m o i l a z i l e . S v e t u j e S t o l i c u z a o k u p l j a l a
jasna n e z a t o m l j i v a b o j a z a n da bi u p o r a b a v o j n e s i l e u cilju o s ­
lobađanja Kuvajta i z a z v a l a r e g i o n a l n i s u k o b , koji b i s e m o g a o
mjeriti s ljudskim p a t n j a m a u V i j e t n a m s k o m r a t u . O s i m t o g a ,
D o k j e P a p a govorio protiv u p o r a b e vojne sile z a osloba­
đ a n j e Kuvajta, p a c i f i s t i č k e i l j e v i č a r s k e g r u p e i z v l a č i l e su nje­
g o v e k o m e n t a r e i z k o n t e k s t a i r a b i l e i h k a o p a r o l e n a svojim
skupovima. U p o z o r i o sam na to kardinala S o d a n a i nadbiskupa
T a u r a n a . K a s n i j e s a m m o g a o izvijestiti k a k o j e u radioprije-
n o s u 1 7 . v e l j a č e 1 9 9 1 . P a p a k a z a o , d a » n i s m o pacifisti p o s v a k u

122 123
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
cijenu... Ž u d i m o z a m i r o m i p r a v d o m , d a b u d e m o i n s t r u m e n t i
mira. N e m a m i r a b e z p r a v d e , a p r a v d a p r o i z l a z i iz ljubavi i
m i l o s r đ a . « U p r o s i n c u 1 9 9 0 . S j e d i n j e n e D r ž a v e b i l e s u p o d snaž­
n i m n a p a d i m a u r e d n i k a brojnih n o v i n a i č a s o p i s a u Italiji. Naj-
pakosniji su od njih bili Sabato {Subota) i Trenta Giomi (Tri­
deset dana). Bili su oštriji i od k o m u n i s t i č k i h n o v i n a . T o č n o je da
su te dvije p u b l i k a c i j e b i l e p o v e z a n e s t a l i j a n s k i m k a t o l i č k i m
krugovima, no e u r o p s k e i a m e r i č k e n o v i n s k e agencije koje su
p r e n o s i l e njihove u v o d n i č k e k o m e n t a r e n a v o d i l e b i d a j e riječ o
i z v j e š ć i m a koja d o l a z e i z V a t i k a n a . N a j ž e š ć i n a p a d n a Sjedi­
n j e n e D r ž a v e p o j a v i o se u l i s t u Sabato, koji je o b j a v i o k a k o bi
p r e d s j e d n i k B u s h t r e b a o d o b i t i N o b e l o v u n a g r a d u z a rat. M n o g i
s u m i A m e r i k a n c i izrazili s v o j e b u r n o n e g o d o v a n j e z b o g o v o g
d o g a đ a j a . Pitanje o v i h p u b l i k a c i j a p o k r e n u o s a m s v a t i k a n s k i m
d u ž n o s n i c i m a , koji s u m e uvjeravali k a k o n e s a m o d a n i s u p o ­
v e z a n e s V a t i k a n o m , v e ć d a z a p r a v o v a t i k a n s k e v l a s t i izražavaju
ozbiljne ograde u svezi s njihovom u r e đ i v a č k o m politikom. S
d r u g e strane, p r i l i č n o j a k a kritika a m e r i č k i h p o s t u p a k a u Iraku
o g l e d a l a se i u u r e đ i v a č k o j p o l i t i c i Civilta Cattolica. R i j e č je o
u g l e d n o j i s u s o v a č k o j publikaciji, a č e s t o se k a ž e da u njoj ništa
n e m o ž e biti o b j a v l j e n o b e z p r e t h o d n o g , b a r e m p r e š u t n o g o d o ­
brenja vatikanskih vlasti. T e š k o j e b i l o i s k r e n o tvrditi u r e d u
S t a t e D e p a r t m e n t a k a k o ovaj list, n a ovaj ili o n a j n a č i n , n e
o d r a ž a v a stav V a t i k a n a .
D v a nepotpisana u v o d n a članka, vrlo kritična na račun S A D ,
koja su se pojavila u L'Osservatore Romano, n e s l u ž b e n o m , ali
i p a k vrlo s l u ž b e n o m v a t i k a n s k o m d n e v n i k u , b i l o j e t e š k o objas­
niti W a s h i n g t o n u . B u d u ć i d a s a m m o r a o d a t i s v o j e mišljenje o
č l a n c i m a iz Civilta Cattolica i L'Osservatore Romano, p o t r a ž i o
s a m savjet s v o g a d o b r o g prijatelja E m a n u e l a S c a m m a c c e , tali­
j a n s k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . K a s n i j e s a m izvijestio
W a s h i n g t o n k a k o k o m e n t a r i u ova dva lista č e s t o odražavaju
s t a v o v e V a t i k a n a , t e d a u o b a slučaja najvjerojatnije p o s t o j i v e z a
i z m e đ u članaka i Vatikana.
124
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
U v o d n i č k i k o m e n t a r i k a t o l i č k o g tiska u Sjedinjenim Drža­
v a m a bili s u m n o g o negativniji u o d n o s u n a akcije S A D u Iraku
o d o n i h u Italiji. U z r o k j e t o m u v j e r o j a t n o č i n j e n i c a d a katolički
biskupi u S A D n i s u i m a l i j e d i n s t v e n u poziciju. U t o s a m vrijeme
b i o u k o n t a k t u s v o d s t v o m a m e r i č k e K a t o l i č k e crkve. B i o s a m
svjestan d a m o j e instrukcije d o l a z e o d P r e d s j e d n i k a i D r ž a v n o g
tajnika, a i s t o s a m t a k o s h v a t i o da je p r e d s j e d n i k B u s h u kur­
toaznom kontaktu s nekoliko vodećih dostojanstvenika Američ­
k e k a t o l i č k e c r k v e . U t j e d n i m a koji s u p r e t h o d i l i p o č e t k u s u k o b a
u siječnju, P r e d s j e d n i k je r a z g o v a r a o s k a r d i n a l i m a B e r n a r d o m
L a w o m i z B o s t o n a i J o h n o m O ' C o n n o r o m i z N e w Y o r k a . Bili s u
to njegovi p o v r e m e n i kontakti, a ni on ni osoblje Bijele k u ć e
nisu o d r ž a v a l i r e d o v i t e , z n a č a j n i j e k o n t a k t e s a m e r i č k o m Ka­
t o l i č k o m k o n f e r e n c i j o m . ( U v r i j e m e Z a l j e v s k o g rata predsjed­
nik K o n f e r e n c i j e b i o j e n a d b i s k u p D a n i e l P i l a r c z y k i z C i n c i n n a -
tija.)
Z a k a r d i n a l a L a w a d r ž a l o s e k a k o s e priklanja mišljenju
p r e d s j e d n i k a B u s h a d a Z a l j e v s k i rat z a d o v o l j a v a kriterije pra­
v e d n o g rata. K a r d i n a l j e izjavio d a s e m o l i t v e z a m i r n e »usli-
šuju p o c i j e n u d a v a n j a t i r a n i m a i a g r e s o r i m a o t v o r e n e r u k e z a
o s t v a r e n j e n e p r a v e d n i h ciljeva«. S d r u g e s t r a n e , k a r d i n a l a
O ' C o n n o r a i z g l e d a v i š e s u b r i n u l e o p a s n o s t i k o j e d o n o s i rat.
Č v r s t o protivljenje S v e t o g O c a Z a l j e v s k o m r a t u postavljalo
je stanovitu dilemu pred američko katoličko vodstvo. N o , kako
m i j e j e d a n k a r d i n a l k a z a o , nije t o b i l o p i t a n j e vjere i m o r a l a , a
z a k a t o l i č k o g s v e ć e n i k a b i l o j e m o g u ć e i m a t i r a z l i č i t o mišljenje o
Zaljevskom ratu o d Papinog.
D r u g e dvije v e l i k e v j e r s k e z a j e d n i c e u S j e d i n j e n i m D r ž a ­
v a m a i m a l e s u j a s a n s t a v o ratu. N a c i o n a l n o v i j e ć e crkava b i l o j e
u o š t r o j o p o r b i , a A m e r i č k a ž i d o v s k a z a j e d n i c a u n a č e l u je p o ­
državala predsjednika Busha.
S t a v o v i i mišljenja m o j i h k o l e g a i z d i p l o m a t s k o g z b o r a akre­
d i t i r a n o g pri S v e t o j S t o l i c i t i h s u s e d a n a p r i l i č n o razlikovali.
125
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Z a p a d n o e u r o p s k i d i p l o m a t i i m a l i s u r a z u m i j e v a n j a z a našu
p o z i c i j u . R u s k i k o l e g a Jurij K a r l o v s u z d r ž a o s e o d s v a k e kri­
tike! M e đ u t i m , k o l e g e iz L a t i n s k e A m e r i k e u g l a v n o m su se
p r i d r u ž i v a l e k u b a n s k o m v e l e p o s l a n i k u u k r i t i k a m a imperija­
lističke akcije U j e d i n j e n i h n a r o d a p o d v o d s t v o m Sjedinjenih
Država.
Talijanska k a t o l i č k a ljevica v j e r o j a t n o je najburnije reagi­
rala. N a n e k i s u n a č i n vidjeli š i r o k u zavjeru S A D u s a v e z u s
I z r a e l o m , u s m j e r e n u n a s l a m a n j e i s l a m s k i h p o k r e t a z a nezavis­
nost. Z b o g i z n i m n o j a k i h s i g u r n o s n i h m j e r a t i j e k o m Zaljevskog
rata, i m a o s a m v r l o m a l o p r i l i k e r a z g o v a r a t i o o v o m pitanju s
prosječnim talijanskim građanima, koje bih p o v r e m e n o susretao
n a r i m s k i m u l i c a m a . N o s u m n j a m d a j e n j i h o v o protivljenje Za-
ljevskom ratu b i l o t o l i k o s n a ž n o k o l i k o i protivljenje talijanske
k a t o l i č k e ljevice.
Kopnena ofenziva
K o p n e n a ofenziva z a p o č e l a je 2 3 . veljače, a Predsjednik je
objavio p r e s t a n a k r a t n i h d j e l a t n o s t i 2 7 . v e l j a č e . I a k o j e postajalo
j a s n o da se rat p r i m i č e b r z o m z a v r š e t k u , te da n i s u bili u pravu
oni koji s u d u ž n o s n i k e S v e t e S t o l i c e uvjeravali d a ć e rat trajati
g o d i n a m a i da će se p r e t v o r i t i u g l i b j e d n a k o n o m e u Vijetna­
mu, pozicija S v e t e S t o l i c e nije s e p r o m i j e n i l a . P r e m a mišljenju
d u ž n o s n i k a S v e t e S t o l i c e , o d l u k a d a s e k r e n e u rat u t o m tre­
nutku bila j e p o g r e š n a . N j i h o v a s e p o z i c i j a n i k a d a nije promi­
jenila. J o š uvijek vjeruju d a j e o d l u k a bila p o g r e š n a .
D a n a 4. i 5. ožujka ( 1 9 9 1 . ) o d r ž a n a je mirovna konferencija
o B l i s k o m i s t o k u , koju j e b i o s a z v a o P a p a . K o n f e r e n c i j a s e usre­
d o t o č i l a n a p o s l i j e r a t n u situaciju n a B l i s k o m i s t o k u . N a z o č n i s u
bili katolički v o đ e s B l i s k o g i s t o k a , š e f o v i h u m a n i t a r n i h u d r u g a i
predsjednik a m e r i č k e B i s k u p s k e k o n f e r e n c i j e . P a p a j e p o z v a o
na »mir u regiji, m e đ u r e l i g i j s k i d i j a l o g i s o l i d a r n o s t « . P o z v a o je i
na rješenje p r o b l e m a u L i b a n o n u i P a l e s t i n i .
126
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
O s i m L i b a n o n a i Izraela, P a p a j e m e đ u s v e u k u p n i m p r o b l e ­
mima n a p o d r u č j u B l i s k o g i s t o k a b i o z a b r i n u t i z a b u d u ć n o s t
p a l e s t i n s k o g n a r o d a , t e z b o g n e d o s t a t k a vjerske s l o b o d e u S a u -
dijskoj Arabiji. P r o b l e m vjerske s l o b o d e u Saudijskoj Arabiji
Papa je s p o m e n u o i u t e l e f o n s k o m r a z g o v o r u s p r e d s j e d n i k o m
B u s h o m 8 . o ž u j k a 1 9 9 1 . Kasnije s a m s a z n a o d a j e P r e d s j e d n i k
bio r a z o č a r a n t i m t e l e f o n s k i m r a z g o v o r o m s P a p o m . I m a o j e
dojam d a j e r a z g o v o r b i o » r a z l o m l j e n « , o d n o s n o d a j e krivo
shvaćen. O s j e ć a o s a m s e krivim, b u d u ć i d a s a m m u j a b i o p r e ­
p o r u č i o d a n a z o v e P a p u . Najvjerojatnije j e u pitanju b i o na­
glasak, š t o g a t e l e f o n s k a v e z a m o ž e iskriviti. K a d j e P r e d s j e d n i k
kasnije n a z v a o P a p u n a k o n n j e g o v e o p e r a c i j e 1 9 9 2 . , u p o z o r i o
sam g a d a r a z g o v o r o g r a n i č i n a kurtoaziju.
Ništa nije poduzeto protiv Saddama Husseina
U d a n i m a n a k o n sukoba u Zaljevskom ratu zamijetio s a m da
se ništa ne p o d u z i m a slijedom moje preporuke da se podigne
optužnica protiv S a d d a m a H u s s e i n a k a o m e đ u n a r o d n o g zločin­
ca. D a n a 1 8 . siječnja 1 9 9 1 . p r e d l o ž i o s a m d a S t a t e D e p a r t m e n t
z a p o č n e pravni p o s t u p a k za podizanje o p t u ž n i c e protiv Sadda­
ma Husseina kao ratnog zločinca. U poruci State D e p a r t m e n t u
n a g l a s i o s a m d a j e » S a d d a m H u s s e i n o k r u t n i tiranin koji j e p o ­
činio t e š k e z l o č i n e protiv čovječanstva. P r e s e d a n stvoren n a k o n
D r u g o g a s v j e t s k o g rata o m o g u ć i o j e d a š e f o v i i p o g l a v a r i v l a d a
koji s u p o č i n i l i z l o č i n e protiv čovječanstva p o t p a d n u p o d z a k o n ­
s k e o d r e d b e m e đ u n a r o d n o g prava. K a k o b i s m o z a d r ž a l i dosljed­
n o s t n a š i h p o s t u p a k a p r e m a m e đ u n a r o d n o m pravu, S a d d a m
H u s s e i n m o r a biti o p t u ž e n . «
M o j i su osjećaji u s v e z i s o v i m p r i j e d l o g o m bili čvrsti, b u d u ć i
d a s a m b i o posljednji a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k a k r e d i t i r a n k o d Idi
A m i n a u U g a n d i . U v i d i o s a m brutalnost njegova režima, i 1973.
g o d i n e p r e d l o ž i o zatvaranje veleposlanstva, jer s a m vjerovao da
o k r u t n o m t i r a n i n u n a vlasti n e b i t r e b a l o u k a z i v a t i p o š t o v a n j e
127
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
n a z o č n o š ć u a m e r i č k e misije n a razini v e l e p o s l a n i k a . N a k o n to­
ga, m o j a s u p r u g a , k ć e r i i j a vratili s m o s e u S A D , gdje sam
n a s t a v i o a k a d e m s k u karijeru.
G o d i n e 1 9 7 8 . , k a d s m o s u p r u g a i j a p r i k u p i l i svu p o t r e b n u
d o k u m e n t a c i j u za n a š u knjigu Idi Amin: Hitler in Africa (Idi
Amin: Hitler u Africi), p r e d l o ž i o s a m u p o r u c i p r e d s j e d n i k u Čar­
t e r u d a d r ž a v n o m t u ž i t e l j u S A D i z d a n a p u t a k d a p r o t i v Idi
A m i n a p o d i g n e o p t u ž n i c u z a ratni z l o č i n . Z a l a g a n j e m m o g do­
b r o g prijatelja L e o n a r d a S c h i n e a , č l a n a u p r a v n o g o d b o r a sve­
u č i l i š t a Sacred Heart, k o j e m u s a m t a d a b i o p r e d s j e d n i k , dogo­
v o r e n j e s a s t a n a k s p r e d s j e d n i k o m Č a r t e r o m z a m e n e i moju
s u p r u g u , k a k o b i s m o raspravili n a š p r i j e d l o g . O t p u t o v a l i s m o u
Washington. K a s n o iste večeri kad s m o doputovali, dobili smo
obavijest d a j e s a s t a n a k o t k a z a n . R e č e n o m i j e d a j e p r e d m e t
proslijeđen A n d r e w u Y o u n g u , tadašnjem a m e r i č k o m veleposla­
n i k u pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a . S u s r e o s a m s e k a s n i j e s g o s p o ­
d i n o m Y o u n g o m , n o n i š t a s e nije d o g o d i l o s n a š i m z a h t j e v o m z a
o p t u ž b u p r o t i v Idi A m i n a .
Z l o č i n i u U g a n d i su se nastavljali, a ja i s u p r u g a n i s m o po-
sustajali. K a s n i j e n a m j e , p o n o v n o p o s r e d o v a n j e m p o k o j n o g
Leonarda Schinea, d o g o v o r e n sastanak sa senatorom Frankom
C h u r c h o m i z I d a h a , p r e d s j e d a t e l j e m s e n a t s k o g O d b o r a z a me­
đ u n a r o d n e o d n o s e . S e n a t o r j e b i o v r l o z a u z e t , t e n a s j e primio
z a vrijeme k r a t k e p a u z e o d n e k o l i k o m i n u t a t i j e k o m p r e t r p a n e
s j e d n i c e S e n a t a . R e č e n o n a m j e d a i m a s a m o p e t m i n u t a z a nas.
S u p r u g a j e i s p r i č a l a s v o j e o s o b n o i s k u s t v o s n e k i m a o d zločina.
Senator Church bio je o č i g l e d n o potresen. P o z v a o nas je da ga
p o n o v n o p o s j e t i m o k a s n i j e , t e i s t e v e č e r i . I s p r i č a l i s m o v i š e poje­
d i n o s t i o z l o č i n i m a u U g a n d i . N a kraju n a š e g s u s r e t a p r i s t a o j e
podržati z a k o n kojim b i S A D stavile e m b a r g o n a kupovinu
u g a n d s k e k a v e . S u p r u g a i j a istražili s m o p o d a t a k , d a svi dolarski
prihodi o d p r o d a j e u g a n d s k e k a v e S A D i d u u p o s e b a n fond, i z
kojega Idi A m i n f i n a n c i r a s v o j e t e r o r i s t i č k e s n a g e . Prvi put u
povijesti S j e d i n j e n i h D r ž a v a S e n a t j e p r o g l a s i o e m b a r g o . I n a č e
128
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
je bilo uobičajeno da se e m b a r g o proglašava predsjedničkom
odlukom. To je odigralo vrlo važnu ulogu u padu diktatorskog
r e ž i m a Idi A m i n a 1 9 7 9 .
Svaki put kad bi predsjednik B u s h s p o m e n u o S a d d a m a
H u s s e i n a k a o r a t n o g z l o č i n c a , p r i s j e t i o b i h s e s v o g iskustva s Idi
A m i n o m . Taj d i k t a t o r n i k a d a nije b i o s l u ž b e n o o p t u ž e n z a z l o ­
č i n e p r o t i v č o v j e č a n s t v a . T r e n u t n o v o d i u d o b a n ž i v o t u izbjegliš­
tvu u S a u d i j s k o j Arabiji.
N i s a m ž e l i o d a s e i s t o d o g o d i i d i k t a t o r u i z Iraka. P r e d m n i ­
jevao s a m da će Sjedinjene D r ž a v e podignuti optužnicu protiv
S a d d a m a H u s s e i n a n a k o n z a v r š e t k a s u k o b a . T o s e nije d o g o ­
dilo, a n i k a d a n i s a m s a z n a o z a š t o . J e d n a j e t o o d p o s l j e d i c a
Z a l j e v s k o g rata z b o g kojih ž a l i m . U b i j e n i i ranjeni u Kuvajtu i
Iraku z a s l u ž u j u objašnjenje z a š t o č o v j e k koji j e o d g o v o r a n z a s v e
t e u ž a s n e d o g a đ a j e n i k a d a nije b i o o p t u ž e n .
Rat nasuprot redarstvenoj akciji
K a d je riječ o Z a l j e v s k o m ratu, ž a l i m i z b o g č i n j e n i c e da
S j e d i n j e n e D r ž a v e i U j e d i n j e n i n a r o d i n i s u razvili z a m i s a o re­
d a r s t v e n e akcije u m j e s t o rata.
N a j e s e n 1 9 9 0 . u p o z o r a v a o s a m , d a b i S A D t r e b a l e izbjeći
u p o r a b u riječi »rat«. K a k o s v a k o d r u š t v o , uključujući i v a t i k a n ­
ski g r a d , i m a policiju, p r e d l o ž i o s a m u brzojavu S t a t e D e p a r t -
m e n t u od 7. prosinca 1990., da se projekt n a z o v e m e đ u n a r o d ­
n o m r e d a r s t v e n o m a k c i j o m z a o s l o b a đ a n j e Kuvajta o d o k u p a ­
cije S a d d a m a H u s s e i n a .
U p o r n a p o r a b a riječi »rat«, u m j e s t o r e d a r s t v e n a akcija o d ­
govarajućeg autoriteta (Ujedinjenih naroda), otežavala je moje
n a p o r e d a u t j e č e m n a S v e t u S t o l i c u d a p o d r ž i — ili b a r e m d a n e
o s u d i — n a š e akcije u Z a l j e v s k o m ratu. U r a z g o v o r i m a s v a t i k a n ­
s k i m d u ž n o s n i c i m a g o v o r i o s a m u k o n t e k s t u o d g o v o r n i h vlasti
k o j e p r o v o d e r e d a r s t v e n u akciju s n a m j e r o m d a s e p o s t i g n e l e ­
g i t i m n i cilj: u o v o m slučaju, o s l o b a đ a n j e Kuvajta. N i s a m b i o j a k o
129
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
uvjerljiv, b u d u ć i da su sva n o v i n s k a i z v j e š ć a iz W a s h i n g t o n a go­
v o r i l a o ratu. M e đ u t i m , s h v a ć a o s a m u č e m u j e p r o b l e m .
P r e m a U s t a v u S j e d i n j e n i h D r ž a v a , P r e d s j e d n i k m o r a dobiti
o d o b r e n j e S e n a t a z a p o k r e t a n j e akcija k a o š t o j e o n a koja s e
r a z m a t r a l a p r o t i v Iraka. Imajući u v i d u U s t a v S A D i gomilanje
v o j n e s i l e i z c i j e l o g a svijeta, koja j e brojila v i š e o d p o l milijuna
vojnika, b i l o j e p o l i t i č k i n e r e a l n o o p i s a t i t u o p e r a c i j u k a o redar­
s t v e n u akciju. U s v a k o m slučaju, k a k o s m o s e bližili krajnjem
roku, 15. siječnja 1 9 9 1 . , z n a o s a m d a ć e s e S v e t a S t o l i c a protiviti
b i l o kakvoj ratnoj operaciji p r o t i v I r a k a . D i s k r e t n i j a r e d a r s t v e n a
akcija U j e d i n j e n i h n a r o d a m o ž d a b i b i l a n a i š l a n a »neprotiv-
ljenje« S v e t e S t o l i c e . N o , a m e r i č k i u s t a v i i z n i m o v e l i k e zajed­
ničke snage za vojne operacije učinile su to n e m o g u ć i m .
Katolički poglavar u Iraku
Osjetljivo j e p i t a n j e z a m e n e u v r i j e m e Z a l j e v s k o g rata bio
p o l o ž a j R a p h a e l a I B i d a w i d a , patrijarha i r a č k e K a l d e j s k e crkve.
Patrijarh B i d a w i d , p o g l a v a r K a l d e j s k e c r k v e s v i š e o d 3 0 0 . 0 0 0
vjernika, b i o je g l a v n i p r e d v o d n i k K a t o l i č k e c r k v e u Iraku, bu­
d u ć i da je K a l d e j s k a crkva u z a j e d n i c i s R i m o k a t o l i č k o m crk­
vom.
T i j e k o m Z a l j e v s k o g rata, Patrijarh j e b i o o t v o r e n i z a g o v o r ­
n i k S a d d a m a H u s s e i n a i a p o l o g e t i r a č k e a g r e s i j e n a Kuvajt. Ti­
j e k o m j e s e n i 1 9 9 0 . b o r a v i o j e č e s t o u R i m u . J e d n o m j e prigo­
d o m opisao S a d d a m a H u s s e i n a k a o »pravog g o s p o d i n a « . Dru­
g o m j e p r i l i k o m izjavio d a j e t i s a k » u s l u ž b i I z r a e l a i S j e d i n j e n i h
Država«.
M e d i j i u R i m u tražili b i o d m e n e d a k o m e n t i r a m n j e g o v e
izjave. N a g l a s i o bih, k a k o j e V a t i k a n n e p r e s t a n c e p o z i v a o Irak
d a s e p o v u č e i z Kuvajta i o p t u ž i v a o i r a č k e r a k e t n e n a p a d e n a
c i v i l n o p u č a n s t v o u Saudijskoj Arabiji i I z r a e l u . K a k o s a m bio
a k r e d i t i r a n k a o a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i , m o g a o
s a m izbjeći k o m e n t i r a n j e izjava vjerskih v o đ a i z d r u g i h d r ž a v a .
130
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
M e đ u t i m , o s o b n o s a m d r ž a o n e p r i l i č n i m d a j e d a n v o đ a Ka­
toličke c r k v e t a k o o t v o r e n o p o v e z u j e s e b e s t a k o z l o g l a s n i m i
okrutnim t i r a n i n o m k a o š t o j e S a d d a m H u s s e i n . I a k o n i s a m
javno g o v o r i o o svojoj z a b r i n u t o s t i u s v e z i s p a t r i j a r h o m Bi-
d a w i d o m , i z r a z i o s a m j e p r i v a t n o n a d b i s k u p u T a u r a n u i svojim
kolegama iz State Departmenta.
Kraj Zaljevskog rata
S u k o b i u Z a l j e v s k o m ratu završili s u 2 7 . v e l j a č e 1 9 9 1 . Ti­
j e k o m r a t n o g razdoblja n i k a d a k a o a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k pri
Svetoj S t o l i c i n i s a m i m a o t e š k o ć a k a d j e riječ o o d n o s u v a t i k a n ­
skih d u ž n o s n i k a p r e m a m e n i . U v i j e k s a m z a s t u p a o a m e r i č k u
poziciju, š t o j e b i l a m o j a o b v e z a . P r i s t o j n o s u m e slušali, n o n a š i
a r g u m e n t i d a j e rat u o v o m slučaju o p r a v d a n n i s u i m bili uvjer­
ljivi. O s o b n o s a m s e o s j e ć a o u z n e m i r e n o , b u d u ć i d a u n a č e l u n e
v o l i m n i k a k v u vrst f i z i č k o g nasilja. D a n i p r e d 1 5 . siječnja, b a š
k a o i d a n i d o z a v r š e t k a s u k o b a 2 7 . v e l j a č e , bili s u m i t e g o b n i .
P r o v o d i o s a m instrukcije, n o p r o ž i v i o s a m v i š e n e p r o s p a v a n i h
noći.
N a k o n p r e s t a n k a neprijateljstava, u ž a r i š t u m o j i h r a z g o v o r a
s a S v e t o m S t o l i c o m bila j e p o s l i j e r a t n a situacija. K a k o d i v n a
promjena za M a r g a r e t i m e n e ! Bili s m o n a z o č n i večernjoj misi
27. v e l j a č e i z a h v a l i l i B o g u d a j e rat g o t o v . G u b i c i n a a m e r i č k o j
strani bili s u v r l o m a l i . M e đ u t i m , o s j e ć a l i s m o t j e s k o b u z b o g
g l a s i n a d a s u p o g i n u l e t i s u ć e I r a č a n a . N o ipak, s a d a s m o m o g l i
razgovarati o m i r u .
U b r z o n a k o n m o g d o l a s k a 1 9 8 9 . k a z a o s a m v a t i k a n s k i m duž­
n o s n i c i m a k a k o j e rješenje b l i s k o i s t o č n e k r i z e j e d a n o d vanj­
s k o p o l i t i č k i h ciljeva B u s h o v e a d m i n i s t r a c i j e . B i l o m i j e j a s n o da,
i a k o n i s u d o v o d i l i u pitanje n a š e n a m j e r e , v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i
dvoje o t o m e h o ć e l i p r o c e s z a rješenje b l i s k o i s t o č n e k r i z e i k a d a
z a p o č e t i . S u k o b j e ukorijenjen u povijesti o t u đ e n j a . N i j e b i l o
m n o g o o p t i m i s t a koji s u m o g l i nazrijeti m i r n o rješenje.
131
 T H O M A S PATRICK M E L A DY
Kasnija najava u r u j n u 1 9 9 1 . , d a ć e S j e d i n j e n e D r ž a v e i t a -
dašnji S o v j e t s k i S a v e z u l i s t o p a d u z a j e d n i č k i s p o n z o r i r a t i sas­
t a n a k u M a d r i d u , i m a l a j e v r l o p o z i t i v a n u č i n a k n a vatikanske
p r o c j e n e n a š i h n a m j e r a . Č i m s u o b j a v l j e n e vijesti o konferenciji
k a r d i n a l S o d a n o i n a d b i s k u p T a u r a n izrazili s u g l e d e t e inicijal
tive s n a ž n u p o t p o r u S v e t e S t o l i c e .
D a n a 2 9 . l i s t o p a d a n a d b i s k u p T a u r a n p o z v a o m e j e u Držav­
n o t a j n i š t v o t e j e p r e n i o o s o b n u P a p i n u p o r u k u z a predsjednika
B u s h a . P o r u k a j e bila o d l u č n a . P a p a j e k a z a o :
»Kao supredsjedatelju konferencije koja sutra treba započeti u
Madridu, ž e l i o bih V a m prenijeti svoje svesrdne iskrene želje da
ova konferencija b u d e istinski put p r e m a miru... vaši napori i napo­
ri vaših pomoćnika, p o g l a v i t o d r ž a v n o g tajnika Jamesa Bakera,
doveli su do o v e prve v a ž n e s t e p e n i c e , čija je p o s e b n a vrijednost u
t o m e da dokazuje s p r e m n o s t da se p u t e m dijaloga suoči s ozbilj­
nim problemima koji v e ć d e s e t l j e ć i m a opterećuju Bliski istok.«
B i l o j e vidljivo d a j e n e k o l i k o v a t i k a n s k i h d u ž n o s n i k a izne­
n a đ e n o č i n j e n i c o m d a j e k o n f e r e n c i j a o d r ž a n a i d a s u razgovori
i z m e đ u Izraela i njegovih arapskih s u s j e d a nastavljeni. Č i m su
z a p o č e l i pregovori, vatikanski d u ž n o s n i c i nisu štedjeli pohvala
u l o z i S j e d i n j e n i h D r ž a v a u o v o m p i t a n j u . P o s e b n o s u hvalili
Jamesa Bakera. To mi je bilo drago, jer s a m z n a o da je on
odigrao glavnu ulogu u organiziranju susreta.
Posjet predsjednika Busha Papi
Na susretu predsjednika B u s h a s P a p o m 8. s t u d e n o g a 1991.
b i l o j e vidljivo d a P a p a cijeni u l o g u S j e d i n j e n i h D r ž a v a n a
Bliskom istoku. Sastanak je d o b i o p o s e b n u važnost, budući da
su ljevičarski d n e v n i c i i listovi, uključujući n e k o l i k o k a t o l i č k i h ,
n e p r e s t a n o govorili o »zahlađenju« i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i pred­
s j e d n i k a B u s h a z b o g različitih p o z i c i j a u s v e z i s u p o r a b o m v o j n e
s i l e u Z a l j e v s k o m ratu.
132
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
V e l e p o s l a n i c i su predstavnici svojih vlada. O n i su isto tako i
osobni p r e d s t a v n i c i s v o j i h š e f o v a d r ž a v a p r e m a š e f o v i m a država
zemlje p r i m a t e l j i c e . K o d v e l e p o s l a n i k a postoji o s o b n a želja d a bu­
du uspješni u izvršavanju svoje misije i n a p u t a k a k o j e su dobili.
S u v i š n o j e i reći, p o s j e t š e f a d r ž a v e z a v e l e p o s l a n i k a j e uvijek
važna z a d a ć a . N o , z a m e n e j e t o b i l o p o g l a v i t o v a ž n o .
Z n a o s a m d a P a p a i n j e g o v i v i š i savjetnici p o š t u j u predsjed­
nika B u s h a k a o o s o b u . P r i z n a v a l i s u n j e g o v e č v r s t e m o r a l n e
vrijednosti k a o č o v j e k a , s u p r u g a i o c a . O s j e ć a l i s u d a j e razu-
man, p o š t e n i h r a b a r č o v j e k . T i j e k o m p r v e g o d i n e s l u ž b e n a s t o ­
jao s a m , k a d g o d j e t o b i l o p r i m j e r e n o , isticati o v e k a r a k t e r i s t i k e
Georgea B u s h a u razgovoru s P a p o m i njegovim višim osobljem.
M o j e v e z e s obitelji B u s h s e z a l e su do mojih studentskih
dana na K a t o l i č k o m s v e u č i l i š t u A m e r i k e (The Catholic Univer-
sity of America) u W a s h i n g t o n u , D . C . , g d j e mi je P r e d s j e d n i k o v
otac, P r e s c o t t S . B u s h , Sr., s e n a t o r i z C o n n e c t i c u t a , p o m o g a o
d o ć i d o v a ž n i h d o k u m e n a t a i z K o n g r e s n e k n j i ž n i c e koji s u m i
bili p o t r e b n i z a d i s e r t a c i j u . P r e d s j e d n i k o v brat, P r e s c o t t , Jr., b i o
j e č l a n u p r a v n o g o d b o r a S v e u č i l i š t a k o j e m u s a m b i o predsjed­
nik. O s i m t o g a , bili s m o bliski prijatelji. P o z n a v a o s a m i p o š t i v a o
njegovu majku. Nije p o t r e b n o ni reći, ž e l i o s a m da sastanak
bude uspješan!
O v a j j e s u s r e t b i o v a ž a n i s t o č k e g l e d i š t a j a v n o g mnijenja.
Predsjednik je razgovarao s P a p o m s a m više od šezdeset minuta.
D o g o v o r e n o j e bilo s a m o trideset d o četrdeset minuta. Pred­
sjednik j e i n f o r m i r a o S v e t o g O c a o n e d a v n o j m a d r i d s k o j k o n f e ­
renciji; c i l j e v i m a z a r j e š e n j e k r i z e n a B l i s k o m i s t o k u ; situaciji u
b i v š e m S o v j e t s k o m S a v e z u ; K i n i ; v j e r s k i m s l o b o d a m a u Saudij-
skoj A r a b i j i i n a H a i t i j u . D o b a r d i o s u s r e t a b i o j e p o s v e ć e n i
P r e d s j e d n i k o v i m r a z m i š l j a n j i m a o obitelji, z a j e d n i c i i m o r a l n i m
vrijednostima.
D o k j e P r e d s j e d n i k r a z g o v a r a o s P a p o m u p a p i n s k o j knjiž­
nici, d r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r , J o h n S u n u n u , g e n e r a l S c o w -
133
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
croft i ja bili s m o s k a r d i n a l o m S o d a n o m i n a d b i s k u p o m Taura-
n o m u d r u g o j sobi.
R a z g o v a r a l i s m o o istim p i t a n j i m a . I a k o n i s m o z n a l i kako
t e č e r a z g o v o r i z m e đ u P a p e i P r e d s j e d n i k a , z n a l i s m o d a j e naš
j e d n o s a t n i s a s t a n a k b i o vrlo u s p j e š a n .
K a d s u s a s t a n c i završili, p r i d r u ž i l i s m o s e Predsjedniku.
P r e d s j e d n i k j e o d m a h p r i m i j e t i o d a j e s u s r e t s P a p o m b i o »iz­
v r s t a n « , a p o n j e g o v u o s m i j e h u m o g a o s a m zaključiti d a j e bio
vrlo uspješan. B u d u ć i da na susretu i z m e đ u P a p e i Predsjednika
nije b i o p r i s u t a n n i t k o drugi, t e k s a m n e k o l i k o t j e d a n a kasnije
s a z n a o o č e m u s u njih dvojica r a z g o v a r a l i . P r e d s j e d n i k j e svojim
savjetnicima k a z a o da je vrlo zadovoljan i s h o d o m .
P r v o t n i j e p l a n b i o d a ć e m o s e svi z a j e d n o p o z d r a v i t i s a
S v e t i m O c e m . N a k o n toga, ja s a m t r e b a o otpratiti Predsjednika
i g o s p o đ u B u s h t e d r ž a v n o g tajnika i g o s p o đ u B a k e r u s o b u z a
s a s t a n k e u blizini, te ih p r e d s t a v i t i s k u p i n i A m e r i k a n a c a , koji
rade u Vatikanu, i američkim sjemeništarcima u R i m u : sveukup­
n o o k o tri s t o t i n e i p e d e s e t ljudi.
D o k s a m s e s p r e m a o t o učiniti, P a p i n tajnik k a z a o m i j e d a
ć e S v e t i O t a c o s o b n o ispratiti P r e d s j e d n i k a u s o b u z a s a s t a n k e i
provesti ga po sobi da se upozna s A m e r i k a n c i m a . Shvatio sam
što to znači! T o m g e s t o m bez presedana, prateći Predsjednika u
s o b u z a s a s t a n k e i predstavljajući g a a m e r i č k i m g r a đ a n i m a , Pa­
p a j e k a n i o raspršiti g l a s i n e o » z a h l a đ e n j u « ili z a m j e r k a m a z b o g
Z a l j e v s k o g rata, š t o i h j e b i l o p r o š i r i l o n e k o l i k o n o v i n a i ča­
sopisa.
Bili s m o g a n u t i n a č i n o m n a koji j e P a p a i z a š a o i z u o b i č a j e n i h
okvira, k a k o b i p r e n i o o v u p o r u k u . N a k o n š t o j e P r e d s j e d n i k a
p r o v e o po sobi, uputio mu je pohvale, a Predsjednik je naravno
o d g o v o r i o r i j e č i m a z a h v a l e . K a d j e s l u ž b e n i s u s r e t s P a p o m za­
vršio, P r e d s j e d n i k i g o s p o đ a B u s h t e d r ž a v n i tajnik i g o s p o đ a
B a k e r p o z d r a v i l i su s e . S t u d e n t i sa s v e u č i l i š t a North American
College s p o n t a n o s u z a p j e v a l i » G o d B l e s s A m e r i c a « ( » B o g bla-
134
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
goslovio Ameriku«). Predsjednik je zastao i p o n o v n o mahnuo.
P o o s j e ć a j i m a koji s u izvirali i z n j e g o v a » h v a l a v a m « z n a o s a m
da je zadovoljan susretom.
V j e r u j e m d a j e g l a v n i r a z l o g z a š t o j e P a p a n a p r a v i o ovaj
korak b e z p r e s e d a n a , isprativši P r e d s j e d n i k a i g o s p o đ u B u s h n a
s a s t a n a k s tri s t o t i n e i p e d e s e t A m e r i k a n a c a , bila n j e g o v a želja
da na d r a m a t i č a n n a č i n razbije z l o b n e slike š t o ih je prikazi­
v a l o n e k o l i k o k a r a k t e r i s t i č n i h k a t o l i č k i h publikacija, p o g l a v i t o
Sabato.
P a p i n a o s o b n a diplomacija bila je znak njegova poštovanja
za predsjednika B u s h a i Sjedinjene Države. Bile su postojale
razlike u s t a j a l i š t i m a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a
o t o m e k a k o o s l o b o d i t i Kuvajt o d i r a č k e o k u p a c i j e . G l a v n i j e
razlog b i o neslaganje S v e t e S t o l i c e s u p o r a b o m sile za oslo­
b a đ a n j e K u v a j t a . O t e m e l j n o m p r o b l e m u u p o r a b e s i l e , ili o t o ­
m e j e l i rat i k a d a » p r a v e d a n « , j o š s e uvijek raspravlja. S v e t a
S t o l i c a j o š uvijek nije d a l a j a s n u izjavu o o v o m pitanju. N a k o n
Z a l j e v s k o g r a t a d o g o d i l a s e S o m a l i j a i b i v š a Jugoslavija. Svijetu
trebaju s m j e r n i c e o t o m e , k a d a s e s i l a m o ž e rabiti z a rješavanje
svjetskih p r o b l e m a . K a d j e rat z a v r š i o , S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a
S t o l i c a u s k o s u s u r a đ i v a l i u n a p o r i m a z a rješenje s l o ž e n i h b l i s k o ­
istočnih problema.
S j e d i n j e n e D r ž a v e ( j e d i n a s t v a r n a svjetska v e l e s i l a ) i S v e t a
S t o l i c a ( j e d i n a svjetska s u v e r e n a m o r a l n a s n a g a ) n i s u s e s l a g a l e
u t o m e k a k o razriješiti k r i z u k o j u j e i z a z v a o S a d d a m H u s s e i n .
N o , m e đ u n j i m a nije b i l o g o r k i h osjećaja, b u d u ć i d a j e s v a k a o d
sila u v i đ a l a o p ć u p r e d a n o s t p r a v e d n o m i m i r n o m s v j e t s k o m p o ­
r e t k u o n e d r u g e . A p o s t o j a l e s u i s t o t a k o i r e a l n o s t i z a o v e dvije
v e l i k e s i l e . U svijetu i m a p u n o n e p r a v d e , koja j o š uvijek z a ­
služuje njihovu p o z o r n o s t .
135

VIII. poglavlje
D r ž a v a Izrael i Sveta Stolica:
kompleksni odnosi
I nstrukcije d r ž a v n o g tajnika B a k e r a u s v e z i s I z r a e l o m b i l e su
j a s n e i j e d n o s t a v n e . U kratkoj d e k l a r a t i v n o j r e č e n i c i u služ­
b e n o m p i s m u s n a p u t c i m a p r e n i o m i j e : » I s t o t a k o , t r e b a l i biste
p o t a k n u t i S v e t u S t o l i c u d a p r i z n a D r ž a v u I z r a e l . « N e k o l i k o mje­
s e c i ranije, d o k s a m s e p r i p r e m a o z a s a s l u š a n j e p r e d K o n g r e s o m
radi p o t v r d e m o j e n o m i n a c i j e u srpnju 1 9 8 9 . r e č e n o m i j e d a b i
m i m o g l o biti p o s t a v l j e n o n e k o l i k o pitanja. N e znajući n i š t a o
n a r a v i t i h pitanja, p r i p r e m i o s a m s e p r i l i č n o t e m e l j i t o . P r i l i k o m
r a s p r a v e p o s t a v l j e n o m i j e s a m o j e d n o b i t n o pitanje. S e n a t o r
J o s e p h B i d e n , koji j e p r e d s j e d a v a o s a s l u š a n j u p r e d o d b o r o m z a
potvrđivanje m o j e n o m i n a c i j e , p o k r e n u o j e pitanje p a p i n s k o g
priznanja D r ž a v e Izrael. Čvrsto m i j e s a v j e t o v a o n e k a m i prioritet
b u d e d a u t j e č e m n a S v e t u Stolicu d a u s p o s t a v i d i p l o m a t s k e o d n o s e
s D r ž a v o m Izrael. Po i z g l e d u drugih s e n a t o r a u o d b o r u , n i s a m ni
s u m n j a o d a t i m e izražava osjećaje a m e r i č k o g S e n a t a .
D a k l e , i m a o s a m d v o s t r u k u z a p o v i j e d : i d r ž a v n i tajnik, duž­
nosnik k o m u s a m bio izravno o d g o v o r a n , i Senat, izabran od
s t r a n e a m e r i č k o g n a r o d a d a z a s t u p a n j e g o v e i n t e r e s e , željeli s u
da se u s r e d o t o č i m na postizanje pozitivne o d l u k e S v e t e Stolice
g l e d e u s p o s t a v e d i p l o m a t s k i h o d n o s a s D r ž a v o m Izrael. U s k o r o
s a m s a z n a o d a povijest o d n o s a S v e t e S t o l i c e s a S v e t o m Z e m ­
ljom, I z r a e l o m , i s u s j e d n i m p o d r u č j i m a i m a p u n o k o m p l i c i r a n i h
nijansi. N i j e t o bila l a k a z a d a ć a .
T i j e k o m s v o j e s l u ž b e v e l e p o s l a n i k a S A D pri S v e t o j S t o l i c i ,
usmjerio s a m s e n a ispunjenje t e z a d a ć e . N a d a o s a m s e d a ć u t o
136
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
postići prije o d l a s k a . N o i a k o j e p o s t i g n u t z n a č a j a n napredak,
nisam u s p i o u u s p o s t a v i d i p l o m a t s k i h o d n o s a i z m e đ u S v e t e S t o ­
lice i I z r a e l a u v r i j e m e d o k s a m b i o v e l e p o s l a n i k . B i o s a m u
m o g u ć n o s t i o d i g r a t i u l o g u u u s p o s t a v i d i j a l o g a i z m e đ u dviju
strana i vidjeti p o č e t a k s l u ž b e n o g p r o c e s a , koji ć e kasnije d o v e s t i
do uspostave diplomatskih odnosa. N o , otišao sam iz Rima a da
n i s a m p o s t i g a o svoj g l a v n i cilj.
Povijest
S a d a š n j a p o z i c i j a S v e t e S t o l i c e g l e d e I z r a e l a korijeni s e u
historijskoj p o z i c i j i p r e m a bivšoj P a l e s t i n i i p r e m a J e r u z a l e m u .
U g o d i n a m a prije, t i j e k o m i n a k o n D r u g o g a s v j e t s k o g rata, S v e ­
t a S t o l i c a b o j a l a s e d a ć e a r a p s k a ili ž i d o v s k a d o m i n a c i j a n a š k o ­
diti k r š ć a n s k i m i n t e r e s i m a u t o m p o d r u č j u .
J o š d v a d e s e t i h g o d i n a o v o g stoljeća, p a o p e t z a vrijeme
D r u g o g a s v j e t s k o g rata, V a t i k a n j e i z r a ž a v a o o z b i l j n e o g r a d e u
svezi s p l a n o v i m a z a u s p o s t a v u n a c i o n a l n o g d o m a z a Z i d o v e u
Palestini. S l i č n e su o g r a d e istaknute 1944. u svezi s planovima za
stvaranje P a n a r a p s k e k o n f e d e r a c i j e n a B l i s k o m i s t o k u . P o n o v ­
no se o s j e ć a l o da bi plan za A r a p s k u ligu stavio kršćansku za­
j e d n i c u u n e s i g u r a n p o l o ž a j . B r i g a z a d o b r o b i t k r š ć a n s k i h zajed­
n i c a uvijek j e b i l a g l a v n a b r i g a S v e t e S t o l i c e n a B l i s k o m istoku.
I a k o m a l o b r o j n i , k r š ć a n s k i A r a p i p o t o m c i s u n e k i h o d prvih
kršćana.
Svjetski s u s e d o g a đ a j i b r z o razvijali, t e s e 1 4 . svibnja 1 9 4 8 .
ž i d o v s k i n a r o d d i l j e m svijeta r a d o v a o p r o g l a š e n j u D r ž a v e Izrael.
D o k je židovski narod tako stekao domovinu, Sveta Stolica osta­
l a j e z a b r i n u t a z a k r š ć a n e u n u t a r D r ž a v e I z r a e l i p r o g n a n i k e koji
su živjeli u s u s j e d n i m p o d r u č j i m a .
I s t o t a k o , b r i g a z a ljudska i g r a đ a n s k a p r a v a a r a p s k e zajed­
n i c e — i k r š ć a n a i m u s l i m a n a — o s t a l a je j e d n i m od g l a v n i h pri­
oriteta Svete Stolice.
137
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D r u g a g l a v n a briga S v e t e S t o l i c e bila j e s t a t u s J e r u z a l e m a i
s v e t i h m j e s t a k r š ć a n s k o g svijeta u n u t a r i u blizini g r a d a . Izraelski
p a r l a m e n t , s l i j e d o m D e k l a r a c i j e o n e z a v i s n o s t i iz 1 9 4 8 . progla­
s i o j e J e r u z a l e m g l a v n i m g r a d o m ž i d o v s k e d r ž a v e . Sjedinjene
države i v e ć i n a zemalja koje su i m a l e d i p l o m a t s k e o d n o s e s
I z r a e l o m n i s u p r i z n a v a l e t u č i n j e n i c u , t e s u z a d r ž a l e svoje di­
p l o m a t s k e misije u T e l A v i v u . I a k o j e D r ž a v a I z r a e l zajamčila
zaštitu svetih mjesta, Sveta Stolica željela je više od jednostrane
o d l u k e i z r a e l s k e v l a d e koja s e m o g l a i p o v u ć i .
P r v o t n i v a t i k a n s k i stav, koji s e p o z i v a o n a m e đ u n a r o d n i sta­
tus J e r u z a l e m a , izmijenjen je u zahtjev za j a m č e n j e međunarod­
noj zajednici pristupa svetim mjestima.
D o v r e m e n a m o g d o l a s k a k a o v e l e p o s l a n i k a 1 9 8 9 . S v e t a Sto­
lica je u s v e z i s I z r a e l o m bila z a b r i n u t a i z b o g t e h n i č k o g »stanja
r a t a « , k o j e j e j o š uvijek p o s t o j a l o u o d n o s u n a s v e s u s j e d n e
d r ž a v e o s i m E g i p t a . T o j e p o d r a z u m i j e v a l o i o z b i l j n u zabrinu­
t o s t z a p r a v a p a l e s t i n s k o g n a r o d a u p o d r u č j i m a koja j e b i o oku­
pirao Izrael.
Razlika između Izraela i židovskih pitanja
U b r z o n a k o n m o g d o l a s k a 1989., u v i d i o s a m j a s n u razliku iz­
m e đ u ž i d o v s k i h pitanja i pitanja u s v e z i s D r ž a v o m Izrael.
Č e s t o s u m e p o s j e ć i v a l i p r i p a d n i c i a m e r i č k e ž i d o v s k e zajed­
n i c e , A n t i - d i f a m a c i j s k e l i g e ( A D L ) i d r u g i h s k u p i n a k o j e pred­
stavljaju a m e r i č k e Ž i d o v e . T e s u s k u p i n e n a v e l i k o h v a l i l e na­
p o r e S v e t e S t o l i c e u svezi s ljudskim pravima i vjerskim slobo­
d a m a u svijetu. P a p i n g l a s b i o j e g l a v n i s a v e z n i k u k a m p a n j i
p r o t i v p o j a v e r a s i z m a i a n t i s e m i t i z m a u E u r o p i p o č e t k o m de­
vedesetih godina.
N o , j a v n o j e mišljenje, k o j e s u m i č e s t o i z r a ž a v a l i ž i d o v s k i i
d r u g i posjetitelji, p r e d m n i j e v a l o d a j e n e p o s t o j a n j e d i p l o m a t s k i h
o d n o s a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i I z r a e l a u k o r i j e n j e n o u n e k o j vrsti
predrasuda protiv židovskog naroda.
138
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Z n a o s a m d a t o nije istina t e d a j e u b r z a n j e p r o c e s a d i p l o ­
matske r a z m j e n e i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i Izraela jedini način na koji
še to m o ž e riješiti. Slijedom toga, gorljivo s a m r a d i o na izvršenju
instrukcija i z W a s h i n g t o n a , k a k o bih S v e t u S t o l i c u p o t a k n u o n a
razmjenu d i p l o m a t s k i h predstavnika s I z r a e l o m . P o m o m mišlje­
nju, b i t n o je b i l o p o d u z e t i dva p r e t h o d n a k o r a k a . J e d a n je od njih
bio u s r e d o t o č i t i s e n a rješavanje n e k i h ključnih razlika i z m e đ u
Svete S t o l i c e i Izraela. D r u g i je b i o naglasiti da glavni p r o b l e m i
postoje i z m e đ u dviju vlada: S v e t e S t o l i c e i D r ž a v e Izrael.
J e d n a o d prvih stvari koje s a m u č i n i o b i l a j e i n f o r m i r a t i
posjetitelje s v i h vjerskih p r i p a d n o s t i , koji s u bili z a i n t e r e s i r a n i z a
ovu t e m u , d a j e o v o d r ž a v n o , a n e v j e r s k o p i t a n j e . K a t o l i č k o -
-židovski o d n o s i bili su, p o m o m mišljenju, dobri. B i l o j e t o
pitanje o d n o s a i z m e đ u v l a d e I z r a e l a i v l a d e S v e t e S t o l i c e .
N a p o r i vjerskih g r u p a u p r o v o đ e n j u k a m p a n j e z a p r i z n a n j e
I z r a e l a o d s t r a n e S v e t e S t o l i c e bili s u k o n t r a p r o d u k t i v n i . D e ­
monstracije p r e m a Vatikanu, k a o i medijske o p t u ž b e koje su
politiku nepriznavanja Izraela od strane S v e t e S t o l i c e progla­
š a v a l e a n t i s e m i t s k o m , j o š s u v i š e o t e ž a v a l i n a p o r e o n i h koji s u s e
zalagali za uspostavu diplomatskih o d n o s a .
Vjerski v o đ e imali su tendenciju zasjenjivanja pravih problema,
koji nisu bili religijski. T r e b a l o je razriješiti različite bilateralne pro­
b l e m e . O n i su, prije svega, uključivali b u d u ć n o s t mira na B l i s k o m
istoku. Z n a o s a m d a postoji mala vjerojatnost d a ć e Sveta Stolica
razmijeniti v e l e p o s l a n i k e sve d o k b u d u ć n o s t okupiranih teritorija j o š
nije jasna. Posljednji mjeseci m o g rada na o v i m pitanjima bili su
zasjenjeni i z r a e l s k o m deportacijom 1 9 9 2 . v i š e o d četiri stotine A r a p a
o p t u ž e n i h za kršenje različitih z a k o n a o sigurnosti.
D r u g a pitanja, k a o š t o s u c r k v e n o v l a s n i š t v o , j a m s t v a z a s v e ­
ta m j e s t a i kraj r a t n o g stanja sa s u s j e d n i m d r ž a v a m a , b i l a su
j e d n a k o t a k o n a d n e v n o m r e d u i m o r a l a s u biti razriješena. D o k
j e p o z o r n o s t b i l a u s m j e r e n a n a t e p r o b l e m e , pitanja razgrani­
č e n j a i z m e đ u I z r a e l a i n j e g o v i h s u s j e d a č i n i l a s u s e m a n j e važ­
n i m p r e p r e k a m a n e g o ranije.
139
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Posljedica Madridskog sastanka:
posjet kardinala O'Connora
N a s t r a n i S v e t e S t o l i c e nije b i l o s t v a r n o g p o m a k a p r e m a
p r o m j e n a m a u d i p l o m a t s k o m statusu sve do p o č e t k a konferen­
cije o B l i s k o m i s t o k u u M a d r i d u u l i s t o p a d u 1 9 9 1 . K a o š t o sam
r e k a o u p r e t h o d n o m poglavlju, S v e t a S t o l i c a b i l a j e z a d o v o l j n a -
prvo, s a m o m k o n f e r e n c i j o m , a z a t i m i n j e z i n i m k o n k r e t n i m re­
zultatima. N a k o n p o č e t k a M a d r i d s k e konferencije, redovito
s a m i z v j e š ć i v a o d u ž n o s n i k e S v e t e S t o l i c e o n j e z i n i m rezulta­
tima.
N e k o l i k o tjedana n a k o n M a d r i d s k e konferencije, dok je
p r e d s j e d n i k B u s h b i o n a s a s t a n k u s P a p o m , d r ž a v n i tajnik J a m e s
B a k e r i ja razgovarali s m o s k a r d i n a l o m S o d a n o m i nadbisku­
p o m T a u r a n o m . K a d j e d r ž a v n i tajnik B a k e r p o k r e n u o pitanje
d i p l o m a t s k i h o d n o s a , kardinal S o d a n o p r i z n a o j e d a j e M a d r i d s k a
k o n f e r e n c i j a u s p o s t a v i l a » n o v i k o n t e k s t « - z a p o č e l i su razgovori
i z m e đ u I z r a e l a i n j e g o v i h susjeda o razrješenju s u k o b a koji op­
terećuju Bliski i s t o k j o š o d D r u g o g a svjetskog rata. Predsjednik
B u s h shvatio je iz svog susreta u s t u d e n o m 1991. da je P a p a zado­
voljan n a p r e t k o m m i r o v n i h p r e g o v o r a o B l i s k o m istoku. Predsjed­
nik j e t a d a P a p i i z r a z i o n a d u d a ć e p r e g o v o r i d o v e s t i d o nor­
malizacije izraelsko-vatikanskih d i p l o m a t s k i h o d n o s a .
U t j e d n i m a , koji su uslijedili n a k o n s a s t a n k a s k a r d i n a l o m
S o d a n o m u s t u d e n o m , izvijestio s a m W a s h i n g t o n k a k o z a p a ž a m
veći optimizam u vatikanskim krugovima u svezi s mogućnošću
da se uspostava vatikansko-izraelskih diplomatskih o d n o s a po­
makne s mrtve točke.
K a r d i n a l J o h n O ' C o n n o r , u u l o z i p r e d s j e d n i k a Catholic Near
East Foundation ( K a t o l i č k e z a k l a d e z a B l i s k i i s t o k ) , p o s j e t i o j e
Egipat, L i b a n o n , Jordan i Izrael krajem p r o s i n c a 1 9 9 1 . i počet­
k o m siječnja 1 9 9 2 . Z n a o s a m z a t o p u t o v a n j e j o š g o d i n u d a n a
ranije, b u d u ć i d a j e tadašnji v e l e p o s l a n i k E g i p t a pri S v e t o j
S t o l i c i , I s m a e l M u b a r a k , n a o b j e d u koji s a m u p r i l i č i o u čast
140
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
k a r d i n a l a O ' C o n n o r a , p o z v a o k a r d i n a l a d a p o s j e t i E g i p a t . Pla­
novi p o s j e t a kasnije s u n a r a s l i n a četiri z e m l j e . B i o j e t o vrlo
uspješan posjet, za vrijeme kojega se kardinal s u s r e o s egipat­
skim p r e d s j e d n i k o m H o s n i j e m M u b a r a k o m , i z r a e l s k i m premije­
r o m Y i t z h a k o m S h a m i r o m , j o r d a n s k i m kraljem H u s s e i n o m t e li­
b a n o n s k i m p r e d s j e d n i k o m H r a w i j e m i premijerom Karamijem.
D a n a 8 . siječnja 1 9 9 2 . k a r d i n a l O ' C o n n o r s a s t a o s e s p a p o m
I v a n o m P a v l o m II. i izvijestio ga o v e l i k o j želji za m i r o m , koja da
v l a d a m e đ u n a r o d i m a četiriju z e m a l j a k o j e j e p o s j e t i o . P r e p o ­
ručio je da S v e t a Stolica p o d u z m e k o r a k e u smjeru uspostave
diplomatskih o d n o s a s D r ž a v o m Izrael. Z n a o s a m da će Papa
pažljivo r a z m o t r i t i p r e p o r u k u k a r d i n a l a O ' C o n n o r a z b o g kardi­
n a l o v a utjecaja u V a t i k a n u .
N a k o n sastanka s P a p o m , kardinal O ' C o n n o r bio je moj gost
n a o b j e d u u rezidenciji, k o j e m s u b i l a n a z o č n a j o š d v a v i s o k a
vatikanska dužnosnika, nadbiskup Giovanni Battista Re (opći
poslovi) i nadbiskup Jean-Louis Tauran (odnosi s državama).
Bili s u t u j o š A v i P a z n e r , i z r a e l s k i v e l e p o s l a n i k u Italiji, t e v e l e ­
p o s l a n i c i E g i p t a i L i b a n o n a pri S v e t o j S t o l i c i . B i l o j e t o prvi p u t
d a s u s e trojica v e l e p o s l a n i k a o k u p i l a n a i s t o m m j e s t u i ru­
k o v a l a . B i o j e t o i prvi s u s r e t i z r a e l s k o g v e l e p o s l a n i k a P a z n e r a i
nadbiskupa Taurana.
K a r d i n a l O ' C o n n o r i z v i j e s t i o je o p o s l j e d i c a m a k o j e je u
o v o m području izazvao raspad Sovjetskog Saveza kao velesile te
p o s l j e d i c a m a p o r a z a I r a k a o d s t r a n e k o a l i c i j e p o d v o d s t v o m Sje­
d i n j e n i h D r ž a v a . S t a t e D e p a r t m e n t u s a m p r e n i o riječi kardina­
l a O ' C o n n o r a , d a j e » u I z r a e l u n a i š a o n a i s t i n s k u želju d a s e
p o s t i g n e n a p r e d a k u o v o m pitanju« (mir u t o m sigurnosnom
vakuumu). O ' C o n n o r je istaknuo da su status Jeruzalema, polo­
žaj P a l e s t i n a c a i s t a t u s k r š ć a n s k i h z a j e d n i c a pitanja o k o j i m a
treba razgovarati.
Z n a o s a m d a j e kardinal O ' C o n n o r n a g o v a r a o P a p u d a za­
p o č n e p r o c e s normalizacije o d n o s a s Izraelom. Predložio je us­
p o s t a v u b i l a t e r a l n e k o m i s i j e , n e k a b i r a z m o t r i l a o v o pitanje. B i l a
141
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
b i t o p r i j e l a z n a s t e p e n i c a , koja b i m o g l a r e z u l t i r a t i razmjenom
diplomatskih predstavnika.
Ž e l e ć i iskoristiti t r e n u t a k n a k o n p o s j e t a k a r d i n a l a O'Con-
n o r a Papi, d a n a 15. siječnja s u s r e o s a m s e s i z r a e l s k i m vele­
p o s l a n i k o m P a z n e r o m . P a z n e r m i j e p r e n i o d a ć e Izrael pri­
stupiti o d n o s i m a s a S v e t o m S t o l i c o m n a isti n a č i n k a o i ranije s
M o s k v o m i P e k i n g o m . K a z a o j e k a k o I z r a e l c i d r ž e d a b i odnosi
s a S v e t o m S t o l i c o m t r e b a l i p o s t o j a t i , t e d a b i d i p l o m a t s k i odnosi
bili k o r i s n i V a t i k a n u b a r e m k o l i k o i I z r a e l u . R e k a o m i j e d a
V a t i k a n s a d a m a n j e s p o m i n j e z a h t j e v e z a m e đ u n a r o d n i m sta­
t u s o m J e r u z a l e m a . P a z n e r j e i s t a k n u o k a k o I z r a e l razumije
s t v a r n u z a b r i n u t o s t C r k v e o k o vjerskih institucija i praksi, te da
s t r a n e o o v o m pitanju m o g u r a z g o v a r a t i .
S l j e d e ć i h m j e s e c i b i o s a m u s t a l n o m k o n t a k t u s izraelskim
v e l e p o s l a n i k o m i s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a , koji su se bavili
p i t a n j e m B l i s k o g i s t o k a . S v r e m e n a n a v r i j e m e javljali b i s e po­
kušaji z a i m e n o v a n j e z a j e d n i č k e k o m i s i j e , n o d o p r o l j e ć a 1992.
g o d i n e nije s e d o g o d i l o n i š t a z n a č a j n o .
M o j i i z r a e l s k i k o n t a k t i p o s t a j a l i s u nestrpljivi z b o g t o g a što
nije b i l o p o m a k a . V e l e p o s l a n i k P a z n e r , u i n t e r v i e w u u izdanju
Catholic World Reporta iz travnja 1 9 9 2 . , j a v n o je izrazio zabri­
n u t o s t i z r a e l s k e v l a d e z b o g s p o r o g mijenjanja stanja u izraelsko-
vatikanskim o d n o s i m a . R e k a o je:
Evo činjenice. I z r a e l postoji već č e t r d e s e t i tri g o d i n e , no još uvijek
nisu uspostavljeni d i p l o m a t s k i o d n o s i i z m e đ u n a s i V a t i k a n a . Vje­
rujem da u o d n o s u V a t i k a n a p r e m a I z r a e l u postoji ambivalentan
stav. Za s a d a se I z r a e l ne t r e t i r a k a o sve o s t a l e d r ž a v e svijeta, iako
je našu zemlju p r i z n a o g o t o v o cijeli ostali svijet.
Posjet Izraelu
U proljeće 1 9 9 2 . j a s n o s a m o s j e ć a o da je d o š l o vrijeme za
ispunjenje z a d a ć e k o j u m i j e p o s t a v i l a a m e r i č k a v l a d a : d a potak-
n e m Svetu Stolicu da uspostavi d i p l o m a t s k e o d n o s e s Izraelom.
142
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
N o v o o z r a č j e k o j e j e i š l o u p r i l o g p r o m j e n a m a b i l o j e rezultat
m i r o v n i h d j e l a t n o s t i n a k o n Z a l j e v s k o g rata, n o b o j a o s a m s e d a
postoji o p a s n o s t d a s e p r o p u s t e t e n o v e prilike. O s j e ć a o s a m d a
obje s t r a n e m o r a j u s a g l e d a t i »širu s l i k u « i o d m a k n u t i s e o d p o ­
jedinosti koje su se pretvarale u v a ž n e prepreke. Raspravio sam
sa s v o j i m o s o b l j e m o o v o m pitanju, te s a m o d l u č i o o t p u t o v a t i u
Izrael.
Slijedom toga, zatražio s a m i d o b i o dopuštenje State D e -
p a r t m e n t a d a o t p u t u j e m u » p r i v a t n i p o s j e t « D r ž a v i Izraelu. S u ­
pruga i ja uspjeli s m o se uključiti u s k u p i n u talijanskih h o d o ­
č a s n i k a , k o j a j e p u t o v a l a u I z r a e l 6 . travnja 1 9 9 2 . B i o j e t o vrlo
dobar aranžman, jer se jednotjedni posjet skupine usredotočio
na arapsko-kršćansku zajednicu.
P o s j e t i l i s m o N a z a r e t , G a l i l e j u , B e t l e h e m i J e r u z a l e m . Ot-
p u t o v a v š i » p r i v a t n o « , i z b j e g a o s a m k o m p l i c i r a n e a s p e k t e služ­
b e n o g p o s j e t a . Ž e l i o s a m u p o z n a t i situaciju i z p r v e ruke, susres­
ti se s a r a p s k o - k r š ć a n s k i m v o đ a m a , p r o m o t r i t i p r i s t u p s v e t i m
mjestima i donijeti vlastite procjene.
S u p r u g a i j a i m a l i s m o i s t e p o č e t n e reakcije. O s j e ć a l i s m o d a
i m e đ u A r a p i m a i m e đ u I z r a e l c i m a p o s t o j i s n a ž n a čežnja z a
m i r o m , p r a ć e n a n a d o m d a kraj s t a r o g h l a d n o r a t o v s k o g p o r e t k a
u svijetu m o ž e d o v e s t i d o z a v r š e t k a d e s e t l j e ć i m a starih sukoba,
koji s u i m d o n i j e l i t o l i k o m n o g o p a t n j e .
S u s r e o s a m s e s M i c h e l o m S a b b a h o m , l a t i n s k i m patrijarhom
J e r u z a l e m a . O d m a h s a m u o č i o n j e g o v u z a b r i n u t o s t z a sve krš­
ć a n s k e A r a p e u n u t a r g r a n i c a I z r a e l a , a p o g l a v i t o z a o n e n a oku­
piranim područjima. Kršćanske A r a p e držao je osamljenom
m a n j i n o m u društvu, u k o j e m su i m a l i v r l o m a l o m o ć i , ih je
u o p ć e n i s u imali.
Patrijarh S a b b a h j e s n a ž a n v o đ a s v o g n a r o d a i č e s t o trn u
o k u i z r a e l s k i h vlasti. M o j i s u s r e t i s njim i s m l a đ i m arapskim
k r š ć a n s k i m v o d s t v o m uvjerili s u m e , d a š t o d u ž e b u d e trajala
o k u p a c i j a Z a p a d n e o b a l e , t o ć e o t u đ e n j e i z m e đ u dviju zajednica
p o s t a t i dublje.
143
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
I s t o t a k o , s u s r e o s a m se s p r e d s t a v n i k o m S v e t e S t o l i c e u Je­
r u z a l e m u , n a d b i s k u p o m A n d r c o m C o r d e r o m L a n z o m d i Mon-
t c z e m o l o m . O n j e b i o v e ć i o p t i m i s t o d patrijarha S a b b a h a u
s v e z i s n a d a m a za rješenje ključnih p r o b l e m a o k u p i r a n i h terito­
rija. S l o ž i o s e s a m n o m d a ć e , š t o o k u p a c i j a b u d e d u ž e trajala t o
dublji biti o t p o r m e d u k r š ć a n s k i m A r a p i m a .
J e r u z a l e m , koji Kristovi s l j e d b e n i c i , k a o i s l j e d b e n i c i judaiz­
ma i i s l a m a , d r ž e s v e t i m g r a d o m , s v r e m e n a na v r i j e m e b i o je
z a t v o r e n za p o s j e t i t e l j e iz o k u p i r a n i h p o d r u č j a . S v a k i p u t kad bi
s e t o d o g o d i l o , javljalo s e n e g o d o v a n j e m e đ u A r a p i m a kršća­
n i m a i m u s l i m a n i m a , koji n i s u m o g l i u ć i u s v e t i g r a d .
Izraelski vladini d u ž n o s n i c i znali su za m o j b o r a v a k u Izraelu.
V e ć s a m j e d n o m ranije b i o u posjetu I z r a e l u . N i s u s e protivili m o m
p l a n u b o r a v k a k a o h o d o č a s n i k a , koji p o s j e ć u j e u g l a v n o m arapske
z a j e d n i c e . M e đ u t i m , ipak s a m j e d n o p o p o d n e p r o v e o s M o s h o m
G i l b o a o m i z i z r a e l s k o g Ministarstva vanjskih p o s l o v a .
V e l e p o s l a n i k G i l b o a informirao me je o izraelskoj poziciji. Nije
b i l o n i č e g n o v o g u o n o m e š t o j e r e k a o . N a g l a s i o j e s l u ž b e n i stav
D r ž a v e Izrael. Izraelci s u s p r e m n i u s p o s t a v i t i p u n e d i p l o m a t s k e
o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m . S u p r u g a i j a osjećali s m o d a j e dao
nagovijestiti nestrpljenje z b o g s p o r o s t i v a t i k a n s k e reakcije.
S u p r u g a i j a p o s j e t i l i s m o z a t i m Y a d V a s h e m , i z r a e l s k i mu­
zej koji d o k u m e n t i r a s t r a h o t e H i t l e r o v a g e n o c i d a n a d Ž i d o v i m a .
T o nas j e podsjetilo n a naš posjet A u s c h w i t z u 1990. P o t p u n o
r a z u m i j e v a n j e i z r a e l s k e p o z i c i j e u s v e z i s a S v e t o m z e m l j o m , Je­
r u z a l e m o m i d r u g i m s l i č n i m p i t a n j i m a , z a h t i j e v a razumijevanje
p o s l j e d i c a h o l o k a u s t a n a ž i d o v s k i n a r o d . V e ć i n a ž i d o v s k i h vo­
đ a uspjeli s u preživjeti H i t l e r o v g e n o c i d n a d Ž i d o v i m a . Sabirni
l o g o r i i l o g o r i s m r t i bili s u č e s t o l o c i r a n i n e d a l e k o o d kršćan­
s k i h c r k a v a . S j e ć a n j e n a v i š e o d š e s t m i l i j u n a Ž i d o v a , poubi­
j a n i h u k r š ć a n s k o j E u r o p i , j o š uvijek p r o g o n i ž i d o v s k e v o đ e .
Č u d o v i š n a p r i r o d a n a c i s t i č k o g g e n o c i d a n a d ž i d o v s k i m naro­
d o m u E u r o p i o s t a v i l a je ožiljak u ž i d o v s k o - k r š ć a n s k i m od­
n o s i m a , budući da m e đ u Ž i d o v i m a p r e v l a d a v a mišljenje da su
144
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Kršćani m o r a l i u č i n i t i v i š e k a k o b i ublažili z l o č i n e protiv njih.
S t o g a je r a z u m l j i v o da n e k i ž i d o v s k i v o đ e , i u n u t a r i izvan Izra­
ela, sumnjaju, b a r e m p o d s v j e s n o , d a j e r a z l o g a n t i s e m i t i z m a š t o
Sveta S t o l i c a nije u s p o s t a v i l a d i p l o m a t s k e o d n o s e s I z r a e l o m .
M o j e n a p o r e d a k a t o l i č k e A r a p e uvjerim u p o z i t i v n e a s p e k t e
d i p l o m a t s k i h o d n o s a i z m e đ u ž i d o v s k e d r ž a v e i S v e t e S t o l i c e za-
k o m p l i c i r a l o je objavljivanje v r l o v a ž n o g č l a n k a o izraelsko-vati-
k a n s k i m o d n o s i m a u Jerusalem Postu od 1 0 . travnja, p r e d kraj
m o g posjeta.
I s p o d n a s l o v a » P o v i j e s t z l o b e « , p o d n a s l o v j e g l a s i o »Izrael-
sko-vatikanski o d n o s i m o r a j u s e p r o m a t r a t i u k o n t e k s t u povi­
jesti z l o b e i neprijateljstva C r k v e p r e m a Ž i d o v i m a « . U č l a n k u s e
z a t i m g o v o r i l o d a s e » n e s p r e m n o s t V a t i k a n a d a u s p o s t a v i for­
malne o d n o s e s d r ž a v o m koju su o s n o v a l i židovski ostaci ho­
l o k a u s t a m o r a p r o m a t r a t i u k o n t e k s t u povijesti z l o b e , nepri­
jateljstva i a n i m o z i t e t a C r k v e p r e m a Ž i d o v i m a « . L o k a l n i arapski
i katolički v o đ e s kojima s a m se susretao upozoravali su me na
ovaj č l a n a k u u g l e d n o m Jeruzalem Postu k a o na o s o b i t o z n a č a j a n
tekst.
U n a t o č s v i m o č i t i m p r e p r e k a m a n a p r e t k u u u s p o s t a v i diplo­
matskih odnosa, u raspravama s v o đ a m a kršćanskih Arapa i s
apostolskim delegatom u Jeruzalemu, nadbiskupom Monteze-
m o l o m , n a g l a š a v a o s a m d a j e p o m o m mišljenju u s p o s t a v a di­
plomatskih o d n o s a u interesu Svete Stolice.
B r o j n e p r o m j e n e u svjetskoj p o l i t i c i d o 1 9 9 2 . z n a č i l e s u d a
v e ć i n a z e m a l j a u svijetu i m a d i p l o m a t s k e o d n o s e s I z r a e l o m .
Broj o n i h koji n i s u pružili d i p l o m a t s k o p r i z n a n j e s m a n j i o s e n a
s a m o n e k o l i k o d r ž a v a . Tri d j e l a t n a p r e d s j e d n i k a koji s u s e p r o ­
tivili d i p l o m a t s k o j r a z m j e n i s a ž i d o v s k o m d r ž a v o m bili s u M u -
a m m a r a l - G a d d a f i i z Libije, S a d d a m H u s s e i n i z I r a k a i H a f e z
a l - A s s a d i z Sirije. K a o š t o s a m k a z a o , nije t o b i l a r e s p e k t a b i l n a
g r u p a , koja b i s e n a b i l o koji n a č i n t r e b a l a d o v o d i t i u v e z u s a
S v e t i m O c e m . U n e k o l i k o s a m navrata o v u primjedbu ponovio
vatikanskim dužnosnicima.
145
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Zajednička komisija
U lipnju i p o č e t k o m srpnja 1 9 9 2 . m o g a o s a m izvijestiti State
D e p a r t m e n t da s a m iz povjerljivih izvora u V a t i k a n u s a z n a o da su
u tijeku r a z g o v o r i s i z r a e l s k i m d u ž n o s n i c i m a o uspostavi za­
j e d n i č k e komisije z a razmatranje u s p o s t a v e p u n i h diplomatskih
o d n o s a s I z r a e l o m . U razdoblju od š e z d e s e t dana, izvješćivao sam
o p o m a c i m a i z a s t o j i m a u njihovim n a p o r i m a .
O b j a v a j e k o n a č n o stigla 2 9 . srpnja 1 9 9 2 . K o l e g e v e l e p o ­
s l a n i c i iz U j e d i n j e n o g kraljevstva, K a n a d e , E g i p t a , L i b a n o n a i
Irana i ja bili s m o p o z v a n i u u r e d n a d b i s k u p a T a u r a n a , gdje s m o
bili o b a v i j e š t e n i k a k o je u s p o s t a v l j e n a b i l a t e r a l n a k o m i s i j a o va­
t i k a n s k o - i z r a e l s k i m o d n o s i m a . N a d b i s k u p j e k a z a o d a j e riječ o
» s l u ž b e n o m tijeku n a p o č e t k u p u t a , k o j e b i t r e b a l o v o d i t i k nor­
malizaciji o d n o s a « .
U izvješću S t a t e D e p a r t m e n t u k a z a o s a m d a j e n a d b i s k u p
T a u r a n n a g o v i j e s t i o d a ć e b i l a t e r a l n a k o m i s i j a raspravljati o
» p r a v i m a k a t o l i č k e z a j e d n i c e u I z r a e l u i na o k u p i r a n i m područ­
j i m a « te o » p r a v n o m s t a t u s u K a t o l i č k e c r k v e u I z r a e l u i na
o k u p i r a n i m p o d r u č j i m a « . N a d b i s k u p T a u r a n k a z a o j e d a ć e Sve­
t a S t o l i c a biti osjetljiva z a p o t r e b e d r u g i h k r š ć a n s k i h zajednica,
n o n e ć e biti » n j i h o v g l a s n o g o v o r n i k « .
N a d b i s k u p T a u r a n i s t a k a o j e s l u ž b e n i s t a v S v e t e S t o l i c e , koji
s a m p r e n i o W a s h i n g t o n u , d a m o r a p o s t o j a t i m e đ u n a r o d n o pri­
h v a ć e n o j a m s t v o z a s l o b o d a n p r i s t u p s v e t i m m j e s t i m a s v i h vjera
u J e r u z a l e m u . O v o j e p r e d s t a v l j a l o p r o m j e n u prijašnje vatikan­
s k e p o z i c i j e p r e m a kojoj J e r u z a l e m m o r a biti s l o b o d a n g r a d koji
ne podliježe suverenitetu bilo koje države. T a k o đ e r je ponovio
č e s t o izrican s t a v S v e t e S t o l i c e d a s l o v o z a k o n a m o r a vrijediti z a
sve n a r o d e s t o g p o d r u č j a , uključujući i P a l e s t i n c e . N a d b i s k u p
T a u r a n , u čijoj je pratnji b i o m o n s i n j o r C l a u d i o C e l l i , podtajnik
za o d n o s e s d r ž a v a m a , i m o n s i n j o r L u i g i G a t t i , s p o s e b n i m je
naglaskom u k a z a o n a z o č n i m d i p l o m a t i m a da » S v e t a Stolica ima
koristi o d č i n j e n i c e d a I z r a e l i a r a p s k e d r ž a v e v o d e r a z g o v o r e « .
146
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
R e k a o j e d a s u I z r a e l i S v e t a S t o l i c a o d l u č i l i z a j e d n o raditi n a
»iznalaženju rješenja za p r o b l e m e u b i l a t e r a l n i m o d n o s i m a « .
U o d g o v o r u n a m o j e pitanje, n a d b i s k u p T a u r a n m i j e k a z a o
da S v e t a S t o l i c a »nije p r o m i j e n i l a svoje uvjete za n o r m a l i z a ­
ciju«, ali d a s e » p r o m i j e n i o m e đ u n a r o d n i okvir«. N a g l a s i o j e
važnost t e k u ć i h m i r o v n i h p r e g o v o r a o B l i s k o m i s t o k u . P o n o v i o
m i j e o n o š t o j e v e ć ranije k a z a o : s p o č e t k o m M a d r i d s k e k o n f e ­
rencije n a s t a o j e » n o v i k o n t e k s t « .
U o s o b n o m p i s m u , š t o s a m g a p r i l o ž i o s v o m izvješću S t a t e
Departmentu, k a z a o sam: »Ohrabrivanje S v e t e Stolice da uspo­
stavi p u n e d i p l o m a t s k e o d n o s e s I z r a e l o m b i l a j e j e d n a o d z a ­
daća k o j a m i j e p o v j e r e n a . S t r u k t u r a z a n j e z i n u realizaciju j e
uspostavljena. U slučaju Poljske, t r e b a l o je č e t i r i g o d i n e da bi­
lateralna k o m i s i j a p r e r a s t e u r a z m j e n u v e l e p o s l a n i k a . P o m o m
mišljenju, u o v o m slučaju p r o c e s n e ć e trajati t o l i k o d u g o . «
Jesen 1992. - Posjet ministra vanjskih poslova Peresa:
suprotna mišljenja
N a p r e d a k p r e m a razmjeni d i p l o m a t s k i h p r e d s t a v n i k a d o b i o
j e p o t i c a j n a k o n s a s t a n k a i z r a e l s k o g m i n i s t r a vanjskih p o s l o v a
S h i m o n a P e r e s a s p a p o m I v a n o m P a v l o m II. 2 3 . l i s t o p a d a 1 9 9 2 .
Izraelski v e l e p o s l a n i k P a z n e r k a z a o m i j e d a j e č e t r d e s e t p e t m i -
nutni s a s t a n a k b i o » t o p a o i prijateljski«. K a z a o j e d a j e P a p a b i o
» d u b o k o d i r n u t « P e r e s o v i m p o z i v o m d a p o s j e t i Izrael. P a p a j e
k a z a o d a j e p o s j e t s v e t i m m j e s t i m a n j e g o v a d a v n a želja.
U j e s e n s k i m m j e s e c i m a 1 9 9 2 . izvijestio s a m S t a t e D e p a r t ­
m e n t d a p o s t o j i kvalitativna razlika u i z v j e š ć i m a k o j e p r i m a n a š e
veleposlanstvo. Činilo nam se da procjene izraelskog veleposlan­
stva u R i m u n a g o v j e š ć u j u n a d u d a s e m o ž e utjecati n a V a t i k a n
da uspostavi p u n e diplomatske o d n o s e , t a k o da se u javnosti
stvori osjećaj n e m i n o v n o s t i . V a t i k a n je, s d r u g e s t r a n e , ž e l i o d a
s e prije t o g a u s p j e š n o riješi n e k o l i k o pitanja, uključujući j a m ­
čenje i n s t i t u c i o n a l n i h prava C r k v e i s t a t u s J e r u z a l e m a .
147
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
T i j e k o m j e s e n i 1 9 9 2 . o d r ž a n o j e n e k o l i k o s u s r e t a podod­
b o r a z a j e d n i č k e k o m i s i j e , koji s u radili n a k o n k r e t n i m tehničkim
p r o b l e m i m a . N a k o n s a s t a n k a u s t u d e n o m e , o b j e m a stranama
bilo je j a s n o da je učinjen vrlo m a l e n napredak.
D a n a 17. s t u d e n o g a , prije o d l a s k a u I z r a e l , p o d t a j n i k Clau-
d i o C e l l i izjavio je, d a v a t i k a n s k a s t r a n a nije o p t i m i s t i č n a , n o d a
ć e n a s t a v i t i r a d n a p o t r e b i rješavanja k o n k r e t n i h p r o b l e m a , što
bi b i o temelj napretka p r e m a p u n i m d i p l o m a t s k i m odnosima.
R e k a o j e d a j e j e d a n o d r a z l o g a z a n a s t a v a k r a z g o v o r a u ovom
t r e n u t k u , d a s e p o š a l j e p o z i t i v a n s i g n a l u v r i j e m e r a s t u ć e g an­
tisemitizma u Europi.
I z r a e l s k i v e l e p o s l a n i k u Italiji A v i P a z n e r i ja bili s m o u
s t a l n o m k o n t a k t u t i j e k o m t o g r a z d o b l j a . P o s l j e d n j i h m j e s e c i mo­
j e m i s i j e a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i , s i l n o sam
n a s t o j a o u č i n i t i s v e š t o j e u m o j o j m o ć i k a k o b i h p o g u r a o proces
k o j i m b i D r ž a v a I z r a e l i S v e t a S t o l i c a k o n a č n o u s p o s t a v i l e diplo­
m a t s k e o d n o s e . P a z n e r j e b i o v e l e p o s l a n i k aktivist, t e g a j e bri­
n u o s p o r i razvoj b i l a t e r a l n i h p r e g o v o r a . Č v r s t a s l u ž b e n a izrael­
s k a p o z i c i j a b i l a j e , d a ć e s e s v a b i l a t e r a l n a p r a v n a pitanja riješiti
n a k o n p o t p i s i v a n j a D e k l a r a c i j e o n a č e l i m a i n a k o n razmjene
diplomatskih predstavnika.
Pismo predsjednika Busha
Shvativši da s m o došli do m r t v e t o č k e u n a p r e t k u u odno­
s i m a i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i I z r a e l a , s a z v a o s a m s a s t a n a k osoblja
v e l e p o s l a n s t v a s r e d i n o m p r o s i n c a . C a m e r o n H u m e , zamjenik
š e f a misije, D a m i a n L e a d e r , p o l i t i č k i savjetnik, T e d O s i u s III.,
a d m i n i s t r a t i v n o - p o l i t i č k i djelatnik, i ja, p r o v e l i s m o c i j e l o po­
p o d n e r a z m a t r a j u ć i p l a n o v e z a n a š s l j e d e ć i k o r a k : r a z l i č i t e op­
cije z a p o s t i z a n j e n a p r e t k a . S a v j e t n i c i s u m i p r e p o r u č i l i d a upu­
tim izravnu o s o b n u m o l b u predsjedniku Bushu. Predsjednik će
2 0 . siječnja 1 9 9 3 . n a p u s t i t i d u ž n o s t , a u V a t i k a n u j e b i o vrlo
cijenjen z b o g započinjanja b l i s k o i s t o č n o g m i r o v n o g procesa.
148
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Z n a o s a m d a P r e d s j e d n i k u p o t p u n o s t i stoji iza instrukcija koje
sam d o b i o , a t e s u d a u t j e č e m n a S v e t u S t o l i c u d a u s p o s t a v i
diplomatske o d n o s e s D r ž a v o m Izrael.
S a s t a v i l i s m o n a c r t p i s m a , u k o j e m j e središnja t o č k a b i o
izravni p o z i v p r e d s j e d n i k a B u s h a S v e t o m O c u n a u s p o s t a v u di­
plomatskih o d n o s a s D r ž a v o m Izrael. O d g o v o r je stigao brzo. Za
nekoliko dana d o b i o s a m pismo, datirano 28. prosinca 1992.
N a l o ž e n o m i j e d a g a š t o žurnije u r u č i m S v e t o m O c u . P i s m o j e u
velikoj mjeri b i l o u s k l a d u s n a š i m p r i j e d l o g o m . P r e d s j e d n i k je
kazao:
Pozdravljam V a š u odluku o stvaranju bilateralne komisije s Drža­
v o m Izrael i o radu na uspostavi diplomatskih odnosa. Razumijem
stvarne brige i odgovornosti koje imate u Svetoj Zemlji, ali sam
isto tako siguran da ćete, zajedničkim naporima s našim prija­
teljima u Izraelu, iznaći pravična rješenja za te brige.
U p i s m u s e dalje k a ž e :
U o v e svete dane, kad ljudi m n o g i h vjeroispovijesti upiru pogled k
B e t l e h e m u , ohrabrujem V a s da krenete dalje prema uspostavi
diplomatskih o d n o s a s Izraelom. Vjerujem da bi tako hrabru i
velikodušnu gestu cijenili prijatelji mira širom svijeta, i da bi ona
dala značajan doprinos upravo z a p o č e t o m historijskom procesu
izgradnje mira i pomirenja na Bliskom istoku.
Z n a l i s m o d a ć e p i s m o o d m a h biti u r u č e n o P a p i , b u d u ć i d a
d o l a z i o d P r e d s j e d n i k a . Č u l i s m o d a ć e o d g o v o r uslijediti u b r z o .
Papino p i s m o pripremljeno je 3 1 . prosinca, no zbog blagdana
nije m i b i l o u r u č e n o s v e d o 2 . siječnja, k a d s a m s e s u s r e o s
nadbiskupom Tauranom.
P i s m o j e r a z o č a r a l o m o j e o s o b l j e i m e n e o s o b n o , k a o i Bijelu
kuću. N a d a l i s m o s e n e č e m višem, n o dobili s m o s a m o oprezan
o d g o v o r n a P r e d s j e d n i k o v izravni poziv. N a k o n pozdrava Pred­
sjedniku, P a p a je u p i s m u k a z a o da komisija razmatra p r o b l e m e
149
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

od z a j e d n i č k o g i n t e r e s a i da bi n o r m a l i z a c i j a o d n o s a trebala K a d s a m n a p u s t i o R i m u ožujku 1993., p o g l e d a o s a m p o p i s

voditi k uspostavi diplomatskih o d n o s a . zadaća k o j e s u m i z a d a n e . Z a d a t a k d a izvršim utjecaj n a S v e t u
M o j e o s o b l j e i j a s m o o č i t o p r e v i š e o č e k i v a l i g l e d e toga Stolicu n e k a u s p o s t a v i d i p l o m a t s k e o d n o s e s D r ž a v o m I z r a e l
k a k a v b i o d g o v o r S v e t o g O c a m o g l o p o l u č i t i p i s m o Georgea s a m o j e d j e l o m i č n o izvršen. K a d s a m z a p o č e o rad n a t o m p r o ­
B u s h a . M e đ u t i m , u b r z o s m o shvatili d a n e t r e b a m o biti previše jektu, n i s a m s h v a ć a o d a postoji d u g a povijest s l o ž e n i h o d n o s a ,
r a z o č a r a n i jer, i a k o j e p i s m o n a p i s a n o o p r e z n o i s rezervom koja uključuje ljude, filozofije, religije i s t o t i n e g o d i n a povijesti.
u s k o r o s u s e p o č e l e d o g a đ a t i stvari k o j e s u n a s uvjerile d a Sveta Tu su b i l e i s n a ž n e e m o c i j e , k a o i n e k e p r e d r a s u d e s o b j e s t r a n e .
Stolica ide u smjeru u s p o s t a v e d i p l o m a t s k i h o d n o s a s Državom Moj j e d o j a m o d s a m o g p o č e t k a b i o d a j e S v e t a S t o l i c a , k o j u
Izrael. sam v o l i o i p o š t i v a o , bila krivo s a v j e t o v a n a d a ranije n e k r e n e
uklanjati p o s e b n e o k o l n o s t i koje s u s p r e č a v a l e u s p o s t a v u d i p l o ­
D a n a 2 6 . siječnja s a s t a o s a m s e s i z r a e l s k i m v e l e p o s l a n i k o m
m a t s k i h o d n o s a s I z r a e l o m . S v e t a S t o l i c a b i l a j e j e d a n o d rijetkih
P a z n e r o m . J o š j e uvijek n a m j e r a v a o u č i n i t i s v e š t o j e u njegovoj
m e đ u n a r o d n i h s u b j e k a t a u svjetskoj z a j e d n i c i koji nije i m a o
m o ć i , k a k o b i p o m o g a o b i l a t e r a l n o j k o m i s i j i d a k o n a č n i rezultat
diplomatske o d n o s e s D r ž a v o m Izrael.
b u d e u s p o s t a v a d i p l o m a t s k i h o d n o s a . D a n n a k o n m o g sastanka
s v e l e p o s l a n i k o m Paznerom, nazvao me nadbiskup Monteze- N e k o l i k o m j e s e c i n a k o n m o g p o v r a t k a u S A D , u travnju
1993., v i s o k i v a t i k a n s k i d u ž n o s n i k p o v j e r i o m i j e d a ć e s e d o
m o l o , koji m i j e k a z a o d a g a j e S v e t a S t o l i c a p o z v a l a d a s e vrati
kraja g o d i n e riješiti pitanje u s p o s t a v e d i p l o m a t s k i h o d n o s a . U
u R i m z b o g i z r a v n i h r a z g o v o r a o n a p r e t k u k o m i s i j e i drugim
listopadu 1993., k a d s a m se p o n o v n o raspitivao, potvrdio je da
d o g a đ a j i m a u D r ž a v i Izrael. N a d b i s k u p j e b i o p r i l i č n o siguran u
ć e t o biti o b j a v l j e n o d o kraja 1 9 9 3 . O v o g s a m p u t a s a z n a o d a s u
r e z u l t a t e b i l a t e r a l n e k o m i s i j e . K a z a o m i j e : » D j e l u j e « . Priznao
d u ž n o s n i c i S v e t e S t o l i c e j o š uvijek z a b r i n u t i z b o g p o n o v n e p o ­
j e d a j o š uvijek p r e d s t o j i rješavanje n e k i h t e š k i h pitanja, t e j e
jave a n t i s e m i t i z m a u različitim d i j e l o v i m a E u r o p e . F o r m a l n o
u k a z a o n a t o , d a I z r a e l ž e l i b r z u u s p o s t a v u o d n o s a , d o k Vatikan
d i p l o m a t s k o priznanje Izraela m o g l o je ojačati u l o g u V a t i k a n a u
najprije ž e l i n o r m a l i z a c i j u . U r a z g o v o r u s N a d b i s k u p o m , pokre­
borbi p r o t i v n o v i h p o j a v a a n t i s e m i t i z m a . I z v o r m i j e p r e n i o d a s e
n u o s a m p i t a n j e n e g a t i v n e s l i k e u j a v n o s t i , koja ć e p o s t a t i još
t o radi n a » r i m s k i n a č i n « , b u d u ć i d a j e b i l o v a ž n o izbjeći d o j a m
g o r a a k o s e d u ž e v r i j e m e n e p o s t i g n e n i k a k a v n a p r e d a k n a di­
p o t p a d a n j a p o d vanjski pritisak. R a z u m i o s a m osjetljivost S v e ­
p l o m a t s k o m polju. U p o z o r i o s a m g a d a j e S v e t a S t o l i c a brzo
t e S t o l i c e n a v a n j s k e pritiske. Č e s t o s a m o t o m e u p o z o r a v a o
priznala n o v e vlade Hrvatske i Slovenije.
W a s h i n g t o n , te s a m u v i đ a o da v l a s t i i u Bijeloj k u ć i i u S t a t e
P r i z n a o s a m d a s u p r i l i k e u o v e dvije d r ž a v e b i l e drukčije D e p a r t m e n t u shvaćaju tu zabrinutost.
n e g o s I z r a e l o m , n o n a g l a s i o s a m d a g o v o r i m o d o j m u u javnosti,
S r e d i n o m p r o s i n c a , d o k s m o s u p r u g a i j a boravili u Litvi,
N a d b i s k u p u M o n t e z e m o l u , k a o i d r u g i m v a t i k a n s k i m dužno­
s a z n a l i s m o d a ć e cilj z a koji s a m r a d i o t i j e k o m svoje m i s i j e u
s n i c i m a , t a k o đ e r s a m i s t a k n u o d a s u , p r e m a d o j m u u javnosti,
R i m u biti i s p u n j e n d o kraja g o d i n e . D a n a 3 0 . p r o s i n c a t e l e f o n ­
v o đ e koji s e s n a ž n o p r o t i v e d i p l o m a t s k i m o d n o s i m a s I z r a e l o m
s k i m p o z i v o m izviješteni s m o d a s u S v e t a S t o l i c a i I z r a e l u s p o ­
š e f o v i Iraka, Libije i Sirije, te da to nije d o b r o d r u š t v o k o j e bi u
stavili d i p l o m a t s k e o d n o s e . Z a h v a l i l i s m o B o g u i p r o s l a v i l i u z
o č i m a javnosti trebalo dovoditi u v e z u s p a p o m I v a n o m Pavlom
litvanski š a m p a n j a c .
II. u 1 9 9 3 . g o d i n i .

| 150 151

IX. poglavlje
M o r a u bivšoj Jugoslaviji
Kada su iz ureda kardinala S o d a n a nazvali veleposlanstvo i
poručili d a m e k a r d i n a l ž e l i vidjeti 4 . l i s t o p a d a 1 9 9 1 . go­
dine, moje j e osoblje o d m a h z n a l o d a ć e g l a v n a t e m a sastanka
biti J u g o s l a v i j a . Č i m s a m s t i g a o , k a r d i n a l j e o d m a h p o č e o razgo­
v o r o tragediji u J u g o s l a v i j i .
P r i p o m e n u o je da se p r e t h o d n o g d a n a hrvatski predsjednik
T u đ m a n s a s t a o s P a p o m . S o d a n o m i j e k a z a o d a g a j e Papa
z a m o l i o d a o t v o r e n o r a z g o v a r a s a m n o m o poziciji Sjedinjenih
Država g l e d e Jugoslavije. Papa je ž e l i o da Sjedinjene Države
z a u z m u aktivnijeg u d j e l a u rješavanju s v e t e ž i h p r o b l e m a , u
bivšoj Jugoslaviji. S a d a n o me je izvijestio i o t o m e da je Papa
zaključio k a k o n a r o d i S l o v e n i j e i H r v a t s k e imaju p r a v o na nezavis­
nost, p a s e s t o g a V a t i k a n o b r a ć a o brojnim z e m l j a m a , p o t i č u ć i i h d a
priznaju n e z a v i s n o s t tih dviju država.
P a p i n z a h t j e v b i o j e p r o t i v a n poziciji S A D , koja j e p o t j e c a l a
iz 1989. g o d i n e , kada s a m tek stigao na svoju dužnost. T e k od
g o d i n a 1 9 9 2 . i 1 9 9 3 . n a š a su se g l e d i š t a u t e m e l j n i m s t v a r i m a po­
dudarala. D o g o d i l o s e o n o š t o j e S v e t a S t o l i c a o t v o r e n o pred­
viđala u 1990., a nije se d o g o d i l o o n o š t o su S j e d i n j e n e D r ž a v e
željele. K a k o s e e t n i č k i u ž a s p o g o r š a v a o potkraj m o g m a n d a t a u
R i m u p o č e t k o m 1 9 9 3 . , n a š a s u s e g l e d i š t a približila.
SAD - za održanje Jugoslavije u 1989. i 1990. godini
Čitajući n a p u t k e , izvješća i p o s t u p k e , koji su dolazili iz W a s h -
ingtona u 1989. godini i p o č e t k o m 1990. g o d i n e , bilo je j a s n o da je
cilj S j e d i n j e n i h D r ž a v a b i o o č u v a t i J u g o s l a v i j u . T o s e i s t o d o b n o
p o d u d a r a l o sa sličnim ciljem tadašnjeg Sovjetskog Saveza.
152
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
A m e r i č k o g l e d i š t e b i l o j e u t e m e l j e n o , u p r v o m redu, n a vje­
rovanju u » a s i m i l a c i j s k i l o n a c « . U n a t o č s u p r o t n i m primjerima u
nedavnoj p r o š l o s t i , w a s h i n g t o n s k a j e p o l i t i k a držala d a pravo­
slavni Srbi, p r e t e ž i t o k a t o l i č k i H r v a t i i S l o v e n c i , M u s l i m a n i i
Albanci, m o g u živjeti z a j e d n o u j e d n o j državi-naciji. Ovaj se
tizor t e m e l j i o n a a m e r i č k i m n a s t o j a n j i m a d a p r o n o s e a m e r i č k u
vrst d e m o k r a c i j e d i l j e m svijeta. P r e d s j e d n i k W i l s o n j e n a k o n
prvoga s v j e t s k o g r a t a b i o p r e d v o d n i k i z a g o v o r n i k , najprije ras­
pada A u s t r o - U g a r s k o g C a r s t v a , a z a t i m i stvaranja Jugoslavije.
Sovjetski v o đ e su u 1990. godini, s druge strane, gledali na
Jugoslaviju, k o j o m s u d o m i n i r a l i Srbi, k a o n a s v o g saveznika, t e
s u s t o g a željeli d a s e J u g o s l a v i j a o č u v a , j e r j e t o z n a č i l o d a ć e
takva J u g o s l a v i j a , p o d k o n t r o l o m S r b a , o p s t a t i . S o v j e t s k o v o d ­
stvo v i d j e l o j e u 1 9 9 0 . g o d i n i o n o š t o j e a m e r i č k a p o l i t i k a z a n e ­
marivala: s r p s k u k o n t r o l u n a d s t r u k t u r o m v l a s t i u Jugoslaviji.
B i o sam iznenađen snažnim zagovaranjem State Departmenta
d a s e s a č u v a Jugoslavija, j e r j e b i l o o p ć e p o z n a t o d a s u d r u g e
institucije p r e d v i đ a l e p r o p a s t Jugoslavije. V o d e ć i a k a d e m s k i struč­
njaci bili su uvjereni da je Jugoslavija bila u m j e t n a tvorevina, te da
ć e s e raspasti z a v r š e t k o m k o m u n i z m a . Č u d i o s a m s e , z a š t o j e d n a
državna institucija p r e d v i đ a p r o p a s t z e m l j e , d o k d r u g o državno
tijelo z a g o v a r a njezin o p s t a n a k . V o d e ć i z n a n s t v e n i c i nisu i m a h
velike n a d e z a Jugoslaviju k a o državu. T e m a Jugoslavije bila j e n a
dnevnom redu sastanka američkih ambasadora imenovanih u Eu­
ropi, koji s e o d r ž a o u B r u x e l l e s u , o d 1 5 . d o 16. prosinca 1989.
Glavni zaključak i s m j e r n i c e koje s u d o n e s e n e b i l e s u d a s e zemlja
u b i l o k o j e m o b l i k u s a č u v a — u n a j g o r e m slučaju k a o labava fede­
racija, ali u o b l i k u koji će zadržati obilježja j e d n e s u v e r e n e države.
T o je, n a r a v n o , o p e t z n a č i l o o č u v a n j e s r p s k e strukture vlasti.
To je i s t o d o b n o z n a č i l o i očuvanje, a u razdoblju 1 9 8 9 . - 1 9 9 0 .
i j a č a n j e v l a s t i S l o b o d a n a M i l o š e v i ć a , s r p s k o g č e l n i k a koji j e
d o b r o g o v o r i o e n g l e s k i i koji j e i m a o m n o g o prijatelja u vladi
S A D . S a m o tri g o d i n e kasnije, M i c h a e l T . K a u f m a n ć e g a u New
York Timesu o p i s a t i k a o » r a t n o g z l o č i n c a i m a s o v n o g ubojicu«.
153
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D r ž a v n i tajnik J a m e s B a k e r nije b i o n a z o č a n na sastanku u
B r u x e l l e s u 1989., n o poruka n j e g o v o g z a m j e n i k a L a w r e n c e a Eagle-
burgera bila je izravna i jasna: o č u v a t i Jugoslaviju, ili će se ona
raspasti i postati m o d e l za d e z i n t e g r a c i j u u S o v j e t s k o m Savezu
N a k o n t o g a su Sjedinjene D r ž a v e u 1 9 8 9 . g o d i n i d o s l j e d n o pred­
vidjele katastrofu prizna li se n e z a v i s n o s t različitim republikama
unutar Jugoslavije. M e đ u t i m , drugi stručnjaci u v l a d i n i m agencijama
i a k a d e m s k i m institucijama predviđali su da će se raspad svejedno
dogoditi. P i t a o s a m se, n i s a m b i o stručnjak z a b a l k a n s k o područje,
z a š t o se nije k r e n u l o u p o m o ć i p r e u z i m a n j e inicijative koja bi omo­
gućila da se raspad Jugoslavije d o g o d i b e z krvoprolića velikih raz­
mjera, a k o je takav i s h o d b i o n e u m i t a n . S d r u g e strane, Vatikan je
nagovijestio da će doći do prolijevanja krvi ne p o d u z m u li se istoga
trenutka koraci da se prizna da je Jugoslaviji, onakvoj kakva je bila
poznata, d o š a o kraj. Sjedinjene D r ž a v e i S v e t a Stolica imale su izrazito
različita gledišta, no obje su strane željele izbjeći etnički rat.
S v e t u su Stolicu u p r v o m redu z a n i m a l e p r e t e ž i t o katoličke
z e m l j e u n u t a r J u g o s l a v i j e — S l o v e n i j a i H r v a t s k a . T o m i j e bilo
j a s n o , i o s j e ć a o s a m p r i r o d a n i n t e r e s V a t i k a n a z a p r i p a d n i k e iste
vjere. S j e d i n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a s l a g a l e s u s e u j e d n o m
cilju — i z b j e g a v a n j e e t n i č k o g rata u J u g o s l a v i j i — no r a z i l a z i l e su
se u n a č i n i m a na k o j e bi se taj cilj p o s t i g a o .
Gorka povijest*
K a t o l i c i s u u 1 9 9 0 . g o d i n i činili o t p r i l i k e 3 2 p o s t o stanov­
n i š t v a J u g o s l a v i j e , a predstavljali su najbrojniju vjersku zajed­
n i c u u S l o v e n i j i i H r v a t s k o j . Srbija je b i l a p r e t e ž i t o p r a v o s l a v n a .
* Ovaj paragraf napisao sam još u vrijeme m o g službovanja u veleposlanstvu S A D u Vatikanu
i kratki izvadci iz nedavne povijesti Hrvatske u okvirima Jugoslavije i D r u g o g svjetskog rata odgo­
varaju uvriježenim spoznajama u S A D . Međutim, po povratku u S A D detaljnije sam se zainteresirao
za povijest Hrvata i danas sam svjestan činjenice da je o v o š t o sam napisao u knjizi, u biti, slika o
povijesti Hrvatske plasirana jugoslavenskom propagandom. D a n a s z n a d e m da su odnosi puno suptil­
niji, kao i da su p o s e b n o složeni bili lijekom Drugoga svjetskog rata, te da se ne m o ž e govoriti o
krivnji Hrvata i zasluzi Srba. Poznat mi je i poseban položaj zagrebačkog nadbiskupa napose i uloga
Hrvata u antifašističkoj borbi. P o s e b n o sam upoznat s pokušajima lažnog prikazivanja knjige po­
vjesničara dr. Franje Tuđmana. Molim čitatelja da uvaži ovu moju nadopunu, (op. T. P. Meladyja)
154
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T i j e k o m D r u g o g a svjetskog rata, H r v a t s k a j e o t v o r e n o sura­
đivala s n a c i s t i m a . H r v a t s k i n a c i o n a l i s t i v o d i l i su krvavu b o r b u
sa srpskim pravoslavcima. D o j a m je u zapadnjačkoj javnosti bio
d a j e h r v a t s k a K a t o l i č k a crkva t i h o o d o b r a v a l a h r v a t s k a z l o d j e l a
iz D r u g o g a s v j e t s k o g rata, a o n a su uključivala l a ž n a p o k r š t e n j a ,
t e s t o t i n e t i s u ć a mrtvih.
Slični mračni podaci o srpskim zlodjelima prema Hrvatima,
koji su se d o g o d i l i t i j e k o m D r u g o g a s v j e t s k o g rata, n i s u u jav­
n o s t i n a Z a p a d u stvorili sličnu o p ć u p r e d o d ž b u . P o v r h t o g a , Srbi
su bili s a v e z n i c i u ratu protiv n a c i s t a .
T a d a š n j i z a g r e b a č k i n a d b i s k u p , Alojzije S t e p i n a c , b i o j e
sklon hrvatskom nacionalističkom režimu iz D r u g o g a svjetskog
rata.* H r v a t s k i n a c i o n a l i z a m uvijek j e b i o , u g l a v a m a S r b a , p o ­
v e z a n s k a t o l i c i z m o m . I d o k su n a s i l n a djela na hrvatskoj strani
u D r u g o m s v j e t s k o m ratu bila p o p r a ć e n a v e l i k o m m e d i j s k o m
p o z o r n o š ć u , to se ne m o ž e reći i za srpska nedjela. Činjenica da
s u H r v a t i stali n a s t r a n u n a c i s t a , a Srbi n a s t r a n u S a v e z n i k a ,
vjerojatno j e b i l a g l a v n i r a z l o g t o m e .
N a d b i s k u p S t e p i n a c u h i ć e n j e n a k o n rata i o s u đ e n n a š e s n a e s t
g o d i n a prisilnog rada z a ratne z l o č i n e . N a k o n š t o j e 1 9 5 1 . g o d i n e
o d l u k o m m a r š a l a T i t a p u š t e n iz zatvora, o s t a o je radije u drago­
v o l j n o m » u n u t a r n j e m p r o g o n s t v u « k u ć n o g pritvora, n e g o d a na­
pusti zemlju. N e d u g o n a k o n t o g a , p a p a P i o X I I . p r o m a k n u o j e
S t e p i n c a u položaj kardinala. Bijesan z b o g P a p i n a čina, T i t o je
r a s k i n u o d i p l o m a t s k e o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m u 1 9 5 2 . godini.
O d n o s i s u o b n o v l j e n i 1 9 6 6 . n a k o n d u g i h p r e g o v o r a , koje j e
n a v a t i k a n s k o j s t r a n i v o d i o tadašnji z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika
Casaroli. S p o r a z u m između Jugoslavije i S v e t e Stolice sadržavao
je i p o g l a v l j e , u k o j e m je S v e t a S t o l i c a o s u d i l a »djela p o l i t i č k o g
t e r o r i z m a « . T i t o j e ž e l i o o d u z e t i Crkvi p o l i t i č k i utjecaj, u
zamjenu za slobodu Vatikana da vodi crkvene p o s l o v e b e z uple­
tanja d r ž a v e . T o j e b i o T i t o v n e z n a t a n u s t u p a k vjerskoj s l o b o d i .
* Vidi Predgovor hrvatskom izdanju str. 8.
155
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
L o k a l n i s u b i s k u p i z a m j e r i l i č i n j e n i c u d a j e S v e t a S t o l i c a prihva­
tila ovaj uvjet, d r ž e ć i da su t a k o p r i z n a t i prijestupi C r k v e u
D r u g o m s v j e t s k o m ratu. V i s o k i v a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i p r i z n a l i s u
m i d a j e p o n a š a n j e H r v a t a t i j e k o m D r u g o g a s v j e t s k o g rata, po­
sebice stoga što se p o v e z i v a l o s K a t o l i č k o m crkvom, snosilo u
v e l i k o j mjeri o d g o v o r n o s t z a o t u đ e n j e k o j e j e S r p s k a pravoslav­
n a crkva o s j e ć a l a p r e m a K a t o l i č k o j crkvi.
R a z d o b l j e o t u đ e n j a k a t o l i č k i h H r v a t a o d p r a v o s l a v n i h Srba
t i j e k o m D r u g o g a s v j e t s k o g r a t a o s t a v i l o j e trajne o ž i l j k e n a nji­
hovim o d n o s i m a . K a d a je Titova »čelična ruka« prestala posto­
jati, p o č e o j e r a s p a d J u g o s l a v i j e , a s t a r e e t n i č k e m r ž n j e u b r z o s u
s e n a n o v o pojavile.
»Asimilacijski lonac«
A m e r i č k a vlada i nezavisni čelnici, s kojima s a m bio u kon­
t a k t u t i j e k o m 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . g o d i n e , o b i č n o s u primjenjivali us­
p j e š n o a m e r i č k o i s k u s t v o » a s i m i l a c i j s k o g l o n c a « n a p r o b l e m Ju­
goslavije. I j a s a m o s o b n o b i o u k l j u č e n u a k t i v n o s t i različitih
m e đ u e t n i č k i h p o k r e t a , t e s a m p r i h v a t i o t a k a v stav, j e r s a m vje­
rovao u američko iskustvo.
K a o u t e m e l j i t e l j C e n t r a z a e t n i č k e s t u d i j e pri S a c r e d H e a r t
University, organizirao s a m p o u k u iz povijesti, kulture i jezika
različitih z e m a l j a i s t o č n e E u r o p e . N a j v e ć i broj s t u d e n a t a koji s u
u p i s a l i ovaj studij bili s u A m e r i k a n c i d r u g e g e n e r a c i j e , t e s u
d o l a z i l i v e ć i n o m i z o b i t e l j i m i j e š a n o g i s t o č n o e u r o p s k o g podri­
jetla. U k r a j i n c i , Poljaci, L i t v a n c i , S l o v a c i , M a đ a r i , Č e s i , H r v a t i i
Slovenci iste generacije m e đ u s o b n o su sklapali brakove. U ame­
ričkom su k o n t e k s t u mržnje i strahovi nestali.
Upozorenja Vatikana na opasnosti u Jugoslaviji
Tijekom svoje prve g o d i n e u R i m u r a v n a o s a m se p r e m a
n a p u t c i m a i z a g o v a r a o n a p o r e d a s e J u g o s l a v i j a o č u v a k a o cje­
lina: j e d n a d r ž a v a s r a z l i č i t i m n a c i o n a l n o s t i m a . T i j e k o m prvih
156
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
m j e s e c i m o j e d u ž n o s t i u R i m u , č e s t o s a m p i t a o svoje j u g o s l a v e n ­
s k e i v a t i k a n s k e k o l e g e , š t o bi se d o g o d i l o s k r š ć a n s k o m poru­
k o m k a d a b i s e p r a v o s l a v n i Srbi i k a t o l i č k i H r v a t i p o č e l i ubijati
z b o g e t n i č k i h razlika. M e đ u t i m , k r o z i s c r p n e r a z g o v o r e s a stari­
j i m ljudima, koji s u radili s V a t i k a n o m , u b r z o s a m d o š a o d o
zaključka d a s e m o j i n a p u t c i vjerojatno t e m e l j e n a krivim pret­
postavkama.
U s v o j i m r a z g o v o r i m a o toj t e m i s k a r d i n a l o m J o z e f o m
T o m k o m , povjerljivim P a p i n i m s a v j e t n i k o m , u ožujku 1 9 9 1 . g o ­
d i n e , o n m i j e u k a z a o n a t o , k o l i k o s u situacije u S o v j e t s k o m
S a v e z u i J u g o s l a v i j i b i l e r a z l i č i t e od a m e r i č k o g iskustva. U Sje­
d i n j e n i m D r ž a v a m a , o b j a s n i o j e , »asimilacijski l o n a c « u s p i o j e i z
d o b r i h p o v i j e s n i h i s o c i j a l n i h r a z l o g a , koji su bili v e z a n i uz a m e ­
rički g o s p o d a r s k i s u s t a v . S t a r i T i t o v s u s t a v svoju j e k o n t r o l u i
vjeru t e m e l j i o na K o m u n i s t i č k o j partiji. S u s t a v je p r o p a o , a u
Jugoslaviji nije b i l o osjetljivosti z a v i š e n a c i o n a l n o s t . U v i j e k s a m
p o z o r n o s l u š a o kardinala T o m k a , j e r s a m z n a o d a o n o tim pita­
njima o d r a ž a v a P a p i n u m i s a o . Izvijestio s a m o t o m e W a s h i n g t o n .
Dva igrača
D v a d i p l o m a t a pri V a t i k a n u bili su g l a v n i igrači u 1 9 8 9 . i
1 9 9 0 . godini, te su mi ukazivali na srpske etničke nakane. N e ­
d u g o n a k o n m o g d o l a s k a , s a m n o m j e u v e z u s t u p i o dr. S t e p h a -
n o F a l e z , r o đ e n u d a n a š n j o j Sloveniji, o ž e n j e n T a l i j a n k o m , koji
j e p o s t a o a m e r i č k i državljanin d o k j e s t u d i r a o u A m e r i c i , d a b i
se p o t o m vratio u Rim.
S t e v e j e , k a o P a p i n d v o r s k i čovjek, b i o b l i z a k v a t i k a n s k i m
v l a s t i m a . K a o v r l o u s p j e š a n p o s l o v n i čovjek, b i o j e prilagodljiv
d j e l o v a n j u n a r a z l i č i t i m r a z i n a m a v a t i k a n s k o - r i m s k e strukture
vlasti. O n m i j e i z l o ž i o v r l o p o d r o b n u a n a l i z u s r p s k e k o n t r o l e
n a d j u g o s l a v e n s k o m v l a d o m ( 1 9 8 9 . - 1 9 9 0 . ) . T a k o đ e r m i j e iz­
n i o p o d a t k e o n a d m o ć n o j v e ć i n i S r b a oficira u r e d o v i m a Ju­
g o s l a v e n s k e armije. Z n a o s a m da i o v e njegove misli i opa-
157
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
žanja o d r a ž a v a j u »mišljenje« Vatikana, t e s a m t a k o izvijestio
Washington.
P r o f e s o r Ivica M a š t r u k o b i o je v e l e p o s l a n i k J u g o s l a v i j e pri
Svetoj Stolici kada s a m ja stigao u 1989. godini. K a o akademski
k o l e g e , b r z o s m o s e sprijateljili, t e s a m z a n e k o l i k o m j e s e c i izvi­
j e s t i o S t a t e D e p a r t m e n t d a M a š t r u k o n e vidi b u d u ć n o s t i z a Ju­
goslaviju, k o j o m s u d o m i n i r a l i Srbi. O n j e H r v a t , a n j e g o v o pri­
h v a ć a n j e ili v j e r o v a n j e u j e d i n s t v e n u d r ž a v u b i l o je s l a b a š n o
p o p u t listića p a p i r a . J u g o s l a v e n s k i v e l e p o s l a n i k p o d r o b n o m i j e
objašnjavao z a š t o je raspad države n e u m i t a n .
Nagli zaokret u Papinoj politici
D o lipnja 1 9 9 1 . S v e t a j e S t o l i c a u s m j e r i l a svoju p o l i t i k u n a
z a l a g a n j e z a p r i z n a v a n j e n e z a v i s n o s t i b e z o d g a đ a n j a . B i l o j e oči­
to da je Sveta Stolica pokušavala utjecati na druge zemlje da
p r v e priznaju S l o v e n i j u i H r v a t s k u . D o s r e d i n e 1 9 9 1 . V a t i k a n j e
p o d u z e o akciju b e z p r e s e d a n a u u l o z i p r e d v o d n i k a p o s t u p k a
priznavanja. P a p a I v a n P a v a o II., g o v o r e ć i n a s v e č a n o s t i pro­
m a k n u ć a d v a d e s e t i trojice b i s k u p a u k a r d i n a l e , o s v r n u o s e n a
b o r b e u Jugoslaviji. G o v o r e ć i o h r v a t s k o m i s l o v e n s k o m n a r o d u ,
P a p a j e s p o m e n u o p r i z n a n j e njihovih p r a v a n a n e z a v i s n o s t k a o
» l e g i t i m n i h težnji n a r o d a « .
P a p a j e p o s l a o n a d b i s k u p a T a u r a n a u r a t o m r a z d i r a n u Ju­
goslaviju u k o l o v o z u 1 9 9 1 . U b r z o n a k o n p o v r a t k a , 1 3 . k o l o v o z a ,
T a u r a n j e r e k a o m o m z a m j e n i k u C a m e r o n u H u m e u , d a j e »Ju­
goslavija n e p o v r a t n o p r o m i j e n i l a o b l i k « . S v e t a S t o l i c a , k a z a o je,
priznaje l e g i t i m n o p r a v o S l o v e n i j e i H r v a t s k e d a o d l u č e o svojim
b u d u ć i m o d n o s i m a s drugim državama. D a n a 18. kolovoza, Papa
s e o b r a t i o grupi H r v a t a u V a t i k a n u riječima: » J o š v a s j e d n o m
uvjeravam d a s u m i bliske v a š e l e g i t i m n e težnje.« P a p a j e t a k o đ e r
izjavio d a želi j e d n o g d a n a posjetiti H r v a t s k u .
O d m a h p o t o m , izvijestio s a m W a s h i n g t o n d a j e S v e t a S t o l i c a
o d l u č n a u n a k a n i da p r i z n a n e z a v i s n o s t S l o v e n i j e i H r v a t s k e .
158
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Američka je p o l i t i k a , međutim, o s t a l a ista. U o d g o v o r u na moja
izvješća o p o m a c i m a vatikanske p o l i t i k e , S t a t e D e p a r t m e n t mi
j e b r z o j a v i o d a izvijestim S v e t u S t o l i c u d a » S A D p o d u p i r e sta­
bilnu, j e d i n s t v e n u , demokratsku Jugoslaviju, koja kreće p r e m a
t r ž i š n o m g o s p o d a r s t v u u z p u n o p o š t i v a n j e osobnih ljudskih pra­
va«. D o d a t n a n a p o m e n a g l a s i l a j e d a ć e s e » a m e r i č k a p o m o ć
pružati J u g o s l a v i j i p u t e m f e d e r a l n i h tijela«. T o j e b i o s l u ž b e n i
stav S j e d i n j e n i h D r ž a v a , t e s l i j e d o m t o g a m o j a p o r u k a nije i z n e ­
nadila d u ž n o s n i k e S v e t e S t o l i c e .
M o j a izvješća o s l o v e n s k i m i h r v a t s k i m t e ž n j a m a za s l o b o ­
d o m , i r u g l o k o j e s u Srbi činili o d j u g o s l a v e n s k e d e m o k r a c i j e
s v o j o m t i r a n s k o m k o n t r o l o m v l a d e u B e o g r a d u , nije i m a l a veli­
kog učinka na o d l u k e State D e p a r t m e n t a u 1990. i 1991. godini.
Posjet kardinala Kuharića
Kardinal Franjo Kuharić, zagrebački nadbiskup, d o š a o je u
R i m u posjet Papi na nekoliko dana u prosincu 1991. Smještaje
b i l o o č i t o , d a j e t a m o b i o z a t o d a izvrši najsnažniji utjecaj n a
Papu, n e k a s l u ž b e n o i o d m a h prizna Hrvatsku.
Ovaj rastući pritisak d o š a o je u vrijeme kada je Sveta Stolica
v e ć b i l a s k l o n a n a s t a v i t i svoje b e s p r i m j e r n o djelovanje. O t o m e
s a m izvijestio n a k o n sastanka o d r ž a n o g 2 6 . s t u d e n o g a 1991. go­
d i n e u d r ž a v n o m tajništvu V a t i k a n a . K a r d i n a l S o d a n o s a z v a o j e
v e l e p o s l a n i k e V e l i k e Britanije, F r a n c u s k e , B e l g i j e , Italije, N j e ­
m a č k e i A u s t r i j e u svoj u r e d . I j a s a m b i o t a m o . P r e d a o n a m j e
m e m o r a n d u m k o j i m s e pozivaju n a š e v l a d e d a priznaju S l o v e ­
niju i H r v a t s k u » u r o k u o d m j e s e c d a n a « .
K a r d i n a l S o d a n o , u pratnji n a d b i s k u p a T a u r a n a , s n a ž n o j e
i z l o ž i o v a t i k a n s k o p o i m a n j e slučaja. B i l o j e t o prvi p u t u m o d e r ­
noj p o v i j e s t i , d a j e S v e t a S t o l i c a d j e l a t n o v o d i l a k a m p a n j u z a
p r i z n a v a n j e n o v i h država.
O č i t o j e prije s a s t a n k a b i l o u s a g l a š a v a n j a , j e r s u n j e m a č k i
v e l e p o s l a n i k H a l l e r , talijanski v e l e p o s l a n i k S c a m m a c c a i austrij-
159
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
ski v e l e p o s l a n i k H o h e n b e r g izrazili p o t p o r u v a t i k a n s k o m staja­
lištu. N a z n a č i l i s u d a s u njihove z e m l j e v r l o b l i z u priznanja Slo­
venije i Hrvatske.
S l u š a o s a m i p o s t a v i o n e k o l i k o pitanja. I a k o s a m m i s l i o d a
vatikanski stav ima težinu, n i s a m to i s k a z a o , jer s a m z n a o da je
S t a t e D e p a r t m e n t b i o krajnje s u z d r ž a n p r e m a v a t i k a n s k o j inici­
jativi.
V r l o n e o b i č a n aspekt sastanka bio je stav jugoslavenskog
v e l e p o s l a n i k a I v i c e M a š t r u k a . N e k e j e i z n e n a d i o ( n o nije m e n e
j e r m i j e t o č e s t o g o v o r i o u p o v j e r e n j u ) p r o s u d b a m a s v o j e vlade
u B e o g r a d u . O s v r n u o s e n a »krnje« obilježje t a d a š n j e vladajuće
s k u p i n e u B e o g r a d u . O n , v e l e p o s l a n i k , r e k a o j e d a t o » v i š e nije
v l a d a , j e r služi s a m o s r p s k i m v o j n i m c i l j e v i m a « .
V e l e p o s l a n i k M a š t r u k o dirljivo j e n a s t a v i o izvješćivati o
zvjerski u b i j a n i m H r v a t i m a , t e j e z a m o l i o s v e z e m l j e d a u znak
prosvjeda p o v u k u svoje v e l e p o s l a n i k e iz B e o g r a d a . Završio je
svoj g o v o r riječima, d a j e v l a d a J u g o s l a v i j e — v l a d a koju o n još
uvijek p r e d s t a v l j a - » n e z a k o n i t a « . K r a j e m 1 9 9 1 . g o d i n e dr. M a š ­
truko o d r e k a o se svog položaja p r e m a B e o g r a d u , te je nekoliko
t j e d a n a kasnije p o s t a o p r v i m v e l e p o s l a n i k o m H r v a t s k e u Italiji.
K a d a j e k a r d i n a l K u h a r i ć d o š a o u m o j u r e z i d e n c i j u n a objed
10. p r o s i n c a 1 9 9 1 . , z n a o s a m koji j e s t a v V a t i k a n z a u z e o . Kardi­
nal je i m p r e s i v a n čovjek, koji je p r e ž i v i o n a c i s t i č k u o k u p a c i j u u
D r u g o m s v j e t s k o m ratu k a o m l a d i čovjek, a k a s n i j e j e n a u č i o
podnositi okrutnu komunističku vladavinu iz Titovih ranih go­
dina.
Kardinal Kuharić n e k o l i k o je puta posjetio Sjedinjene Drža­
v e , t e j e b i o d o b r o p o v e z a n s a m e r i č k o m c r k v e n o m hijerarhijom.
Predvodio je vrlo djelotvornu kampanju za hrvatsku nezavis­
n o s t , n e s a m o u a m e r i č k o j k a t o l i č k o j hijerarhiji, v e ć i m e đ u dva
milijuna h r v a t s k i h A m e r i k a n a c a . Č u o s a m o b j e g r u p e , a o n e s u
i m a l e istu p o r u k u . H r v a t s k a i m a p r a v o biti s l o b o d n a i n e z a v i s n a .
Š t o s e t o g a t i č e , uvijek s a m b i o u š k r i p c u , j e r s a m s e u o s n o v i
160
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
slagao s o v o m t v r d n j o m , n o k a o v e l e p o s l a n i k m o r a o s a m slušati
naputke svoje vlade. Pitanje priznavanja Slovenije i Hrvatske
bilo je p o s t a v l j e n o u r a z g o v o r i m a tajnika J a m e s a B a k e r a s kardi­
nalom S o d a n o m i n a d b i s k u p o m T a u r a n o m 8. prosinca 1991.
Bilo j e o č i t o d a j e S v e t a S t o l i c a b i l a s k l o n a n e p o s r e d n o m prizna­
nju, k a o s r e d s t v u sprečavanja daljnjeg p o g o r š a v a n j a situacije u Ju­
goslaviji. D r ž a v n i tajnik b i o je u pratnji g e n e r a l a Scowcrofta, koji
nije s u d j e l o v a o u raspravi. Izrazi S o d a n o v e i T a u r a n o v e zabrinuto­
sti z b o g k o n t r o l e Srba n a d v l a d o m u B e o g r a d u , te z b o g njihove
privrženosti »velikoj Srbiji«, n i s u na p r e d s t a v n i k e Sjedinjenih
Država imali v i d n o g u č i n k a n a t o m s a s t a n k u .
Priznanje
D u g o o č e k i v a n o službeno priznanje Hrvatske i Slovenije od
strane S v e t e S t o l i c e d o g o d i l o s e 1 3 . siječnja 1 9 9 2 . g o d i n e . N a s ­
talo j e v e l i k o slavlje k a d j e t o o b j a v l j e n o u R i m u , j e r s e č i n i l o d a
š e i d e o l o š k i lijevo i d e s n o orijentirani, p a i r i m o k a t o l i č k i k r u g o v i
centra, p r i d r u ž e n i V a t i k a n u , s l a ž u u t o m pitanju. N i s a m m o g a o
navesti nijedan glas protiv o v e P a p i n e o d l u k e ni u j e d n o m seg­
mentu međunarodne katoličke zajednice.
D o k s u mišljenja a m e r i č k e c r k v e n e hijerarhije g l e d e s u d i o ­
ništva S j e d i n j e n i h D r ž a v a u Z a l j e v s k o m ratu bila podijeljena, u
slučaju H r v a t s k e i S l o v e n i j e t o nije b i l o t a k o . Z a p r a v o , n e s a m o
v o d e ć i č e l n i c i a m e r i č k e hijerarhije, n e g o i p o g l a v a r i P r o t e s t a n t ­
s k e c r k v e , izrazili s u m i i s t o m i š l j e n j e . S v i a m e r i č k i c r k v e n i č e l ­
nici koji s u s t u p i l i s a m n o m u k o n t a k t 1 9 9 0 . g o d i n e o d o b r a v a l i s u
n e z a v i s n o s t H r v a t s k e i Slovenije. J e d i n u iznimku predstavljalo
j e n e k o l i k o a m e r i č k i h ž i d o v s k i h o r g a n i z a c i j a , k o j e su, z a b r i n u t e
zbog p o d a t a k a o antisemitizmu u Hrvatskoj tijekom D r u g o g a
s v j e t s k o g rata, b i l e n e o d l u č n e p o d r ž a t i n j e z i n u n e z a v i s n o s t .
T i j e k o m prvih m j e s e c i 1 9 9 2 . , koji s u uslijedili n a k o n š t o s u
Sveta Stolica i razne e u r o p s k e zemlje priznale Sloveniju i Hrvat­
sku, r a z v i l e s u s e b o r b e u B o s n i i H e r c e g o v i n i . O v d j e j e u l o g a
161
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S r b i j e u p o d u p i r a n j u u n u t r a š n j e g s u k o b a p o s t a l a m n o g o razvid-
nija. P a p a j e u p u t i o n o v e m o l b e z a z a u s t a v l j a n j e borbi. D a n a 7
travnja 1 9 9 2 . , S j e d i n j e n e A m e r i č k e D r ž a v e s l u ž b e n o s u očito­
v a l e svoje priznanje Slovenije, H r v a t s k e i B o s n e i Hercegovine
k a o n e z a v i s n i h država. Sjedinjene D r ž a v e n a z n a č i l e su da će u
b u d u ć n o s t i p r i z n a t i i M a k e d o n i j u . S a n k c i j e p r o t i v o v i h zemalja
t a k o đ e r su bile ukinute.
Makedonija
V r l o t u ž n a situacija u bivšoj J u g o s l a v i j i i m a l a j e k a d š t o ap­
s u r d n e m o m e n t e . N a N o v u g o d i n u 1 9 9 2 . , p a p a I v a n P a v a o II.
u p u ć i v a o j e svoju u o b i č a j e n u p o r u k u i p o z d r a v e svijetu. N e k o l i ­
ko s v o j i h riječi s najboljim n o v o g o d i š n j i m ž e l j a m a u p u t i o je i na­
r o d u M a k e d o n i j e . O v a m a l a , k o p n e n a z e m l j a u j u ž n o j Jugosla­
viji v o d i l a j e k a m p a n j u z a n e z a v i s n o s t p o p u t H r v a t s k e , Slove-
nije i B o s n e i H e r c e g o v i n e . V r l o n e g a t i v n a r e a k c i j a n a P a p i n e
ž e l j e m a k e d o n s k o m n a r o d u javila s e u G r č k o j , p o p r a ć e n a pro­
svjednim skupovima z b o g Papina miješanja u unutarnje poslove
Grčke.
G r č k a v l a d a o s t a l a j e pri č v r s t o m s t a v u , t v r d e ć i d a j e i m e
» M a k e d o n i j a « g r č k a b a š t i n a , t e s e n e m o ž e rabiti k a o i m e druge
države.
G r č k i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i , G e o r g e s C h r i s t o y a n n i s ,
p o s j e ć i v a o m e j e č e s t o t e m i p o k l a n j a o k n j i g e i z a p i s e o toj temi.
G r č k i a r h i e p i s k o p I a k o v o s , koji j e d j e l o v a o u S j e d i n j e n i m D r ž a -
v a m a , b i o j e u R i m u p a j e p o v u k a o t o p i t a n j e k o d P a p e . Kasnije
j e o n b i o m o j g o s t n a o b j e d u . A r h i e p i s k o p j e d o š a o prenijeti
P a p i p o r u k u : b u d i t e pažljivi k a d a s e radi o M a k e d o n i j i . G o d i n e
1 9 9 3 . nije b i l o P a p i n i h n o v o g o d i š n j i h ž e l j a u p u ć e n i h n a r o d u
Makedonije.
I a k o j e a r h i e p i s k o p I a k o v o s d o š a o u R i m k a o d u h o v n i vodi-
telj G r č k e p r a v o s l a v n e c r k v e u S j e v e r n o j A m e r i c i , ovaj j e posjet
n e i z r a v n o i m a o i p o l i t i č k e i m p l i k a c i j e . P r a v o s l a v n a j e crkva ima-
162
i
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
l a utjecaja n a n e k o l i k o b a l k a n s k i h v l a d a , t e n a J e l j c i n o v u v l a d u
u
M o s k v i . U n e k o l i k o slučajeva, o d n o s i P r a v o s l a v n e crkve i S v e ­
t e S t o l i c e bili s u z a t e g n u t i , a t o s e m o g l o o d r a z i t i n a p o l i t i k u
vlada, p o s e b i c e o n i h u R u m u n j s k o j i B u g a r s k o j .
A r h i e p i s k o p I a k o v o s k a z a o m i j e d a j e n a č i n n a koji j e P a p a
imenovao biskupe u bivšem Sovjetskom Savezu uzrokovao u
Ruskoj p r a v o s l a v n o j crkvi s t r a h o d v a t i k a n s k i h n a k a n a . P o t a k ­
nuo s a m g a d a i z n e s e o v o pitanje n a s a s t a n k u s P a p o m .
M e đ u t i m , z a a r h i e p i s k o p a I a k o v o s a g l a v n a j e t e m a bila M a k e ­
donija, j e r je p r i h v a ć a o , u stvari p o d u p i r a o , stajalište g r č k e vlade.
K a k o je situacija na hrvatskom i bosansko-hercegovačkom
području b i v š e Jugoslavije postajala s v e tragičnija, n a d b i s k u p
Tauran k a z a o m i j e d a S v e t a S t o l i c a drži Srbiju » n e u p i t n i m agre­
s o r o m « u t o m ratu. S r p s k a p o l i t i k a » e t n i č k o g čišćenja« u B o s n i
p o g o d i l a j e svijet k a o g r o m . O n a j e i m a l a sva obilježja H i d e r o v o g
provođenja g e n o c i d a nad židovskim i drugim narodima.
A m e r i č k i s t a v o s r p s k o j u l o z i u r a t o v a n j u u B o s n i p r i b l i ž i o se
v a t i k a n s k o m . U svibnju 1 9 9 2 . d o b i o s a m u p u t e d a izvijestim
kardinala S o d a n a , da Sjedinjene D r ž a v e gledaju na srpsku vladu
k a o n a » p o k r e t a č k u s n a g u u polarizaciji e t n i č k i h o d n o s a sadržanoj
u t e m e l j i m a t e k u ć e j u g o s l a v e n s k e dezintegracije. D r ž i m o sadašnju
srpsku u p o r a b u v o j n e sile g l a v n o m z a p r e k o m z a r e a l n o ostvarenje
prekida v a t r e i p r o n a l a z a k p o l i t i č k o g rješenja.«
Š i r o k a m e d i j s k a p o z o r n o s t pratila j e o v o g l e d i š t e Sjedinjenih
Država, jer je o n o odražavalo značajnu promjenu. Ova nova
p o z i c i j a S A D o l a k š a l a j e i m o j p o s a o . G o t o v o tri g o d i n e gajio
s a m z n a č a j n e d v o j b e g l e d e n a š e p o l i t i k e o č u v a n j a Jugoslavije.
U n a t o č t o m u , izvršavao s a m u p u t e koje je zahtijevao moj po­
ložaj a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a .
T o j e p o d r u č j e trajnih r a s p r a v a m e đ u d i p l o m a t i m a - izvrša­
v a n j e n a p u t a k a k a d a s e s njima n e s l a ž e š . J e d n a j e š k o l a mi­
šljenja d a v e l e p o s l a n i k n e s m i j e i m a t i o s o b n i h p o l i t i č k i h ideja,
v e ć t r e b a p r o v o d i t i o d l u k e svojih p r e t p o s t a v l j e n i h .
163
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
To nikada n i s a m m o g a o prihvatiti u svojim diplomatskim
d u ž n o s t i m a . T o m i j e p r e d s t a v l j a l o i z a z o v . D o k s a m i m a o osob­
no mišljenje, u i s t o s a m v r i j e m e s n a ž n o v j e r o v a o u o d a n o s t za­
jednici. A b i o s a m č l a n B u s h o v e i B a k e r o v e d i p l o m a t s k e za­
jednice.
N o v a p o z i c i j a S A D s a d r ž a v a l a j e o n o š t o j e V a t i k a n v e ć du­
ž e v r i j e m e g o v o r i o . K a s n i j e , u svibnju 1 9 9 2 . m o g a o s a m Vati­
kan izvijestiti o t o m e , d a S A D p o d u z i m a j u o z b i l j n e k o r a k e ka­
ko bi prisilile Srbiju da z a u s t a v i s v o j u n e p r e k i d n u agresiju na
Bosnu.
U s p o r e d o s o d l u k o m Vijeća s i g u r n o s t i Ujedinjenih naroda
o p r i m a n j u B o s n e i H e r c e g o v i n e , H r v a t s k e i S l o v e n i j e u članstvo
O U N u svibnju 1 9 9 2 . , t e n a m e t a n j e m sankcija Srbiji i Crnoj
Gori, p o l i t i k e S v e t e S t o l i c e , U j e d i n j e n i h n a r o d a i S A D g l e d e
jugoslavenskog p r o b l e m a m e đ u s o b n o su se približavale.
Intervencija u Bosni
D a n a 6 . k o l o v o z a 1 9 9 2 . , p a p a I v a n P a v a o II. z a t r a ž i o j e »hu­
m a n i t a r n u i n t e r v e n c i j u « d a s e » r a z o r u ž a j u o n i koji s u s p r e m n i
ubijati«. N e k o l i k o d a n a kasnije, k a r d i n a l S o d a n o u b o s a n s k o m
s e pitanju p o z v a o n a » p r a v a h u m a n i t a r n e i n t e r v e n c i j e « . N a s t a ­
vio j e r i j e č i m a d a » e u r o p s k e d r ž a v e i U j e d i n j e n i n a r o d i imaju
o b v e z u i p r a v o n a i n t e r v e n c i j u . T o n e b i b i l a p o t p o r a ratu, v e ć
njegovom zaustavljanju«.
P a p a j e n e p r e s t a n o p o n a v l j a o s t a v S v e t e S t o l i c e g l e d e prava
naroda unutar bivše Jugoslavije na postizanje p u n e suverenosti.
T i j e k o m s v o g a l e t a z a B e n i n u Africi, d a n a 3 . v e l j a č e 1 9 9 3 . , Sveti
j e O t a c izjavio d a » p o s t o j e r a z l i č i t e g e o p o l i t i č k e situacije, razli­
čiti pristupi n a r o d i m a , ali d a s v a k i n a r o d i m a p r a v o n a s a m o ­
o d r e đ e n j e , t o j e s t , n a s u v e r e n o s t « . T o j e k a z a o u k o n t e k s t u osvr­
ta na situaciju u Jugoslaviji.
Posljednjih mjeseci B u s h o v a m a n d a t a izvještavao s a m State
D e p a r t m e n t o raznim P a p i n i m izjavama u svezi s prednostima
164
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
intervencije u B o s n i i H e r c e g o v i n i . V i s o k i v a t i k a n s k i d u ž n o s n i k ,
z a d o v o l j a n i n t e r v e n c i j o m u S o m a l i j i koju s u p r e d v o d i l e S A D u
p r o s i n c u 1 9 9 2 . , r e k a o m i je: » Z a š t o n e u B o s n i ? « Isti d u ž n o s n i k
kazao m i j e u v e l j a č i 1 9 9 3 . d a n e vjeruje d a ć e S j e d i n j e n e D r ž a v e
p r e u z e t i v o d s t v o u rješavanju u ž a s a u bivšoj Jugoslaviji. S l o ž i o
sam s e s o v i m o p a ž a n j e m .
Komplicirani aspekt povijesti
američko-jugoslavenskih odnosa
D o d a t n i , vrlo komplicirajući č i m b e n i k za Sjedinjene Države
u bavljenju r a s p a d o m J u g o s l a v i j e p o č e t k o m d e v e d e s e t i h g o d i n a ,
p r o i z l a z i o j e i z b i l a t e r a l n i h o d n o s a n a k o n D r u g o g a svjetskog
rata. J e d n a o d zadivljujućih p r i č a o u s p j e h u a m e r i č k e vanjske
politike na v r h u n c u h l a d n o g rata sa Sovjetskim S a v e z o m , b i o je
uspjeh S A D d a i z v u č e J u g o s l a v i j u i z k o m u n i s t i č k o g carstva S o -
vjetskog S a v e z a .
Jugoslavija je o s t a l a lijevo-socijalistička zemlja, no nezavisna
o d M o s k v e . S j e d i n j e n e D r ž a v e u l o ž i l e s u milijarde d o l a r a d a
T i t o v u J u g o s l a v i j u s p a s e o d s o v j e t s k i h p a n d ž a . A m e r i č k a j e na­
k a n a b i l a p r e t v o r i t i J u g o s l a v i j u u u z o r koji bi slijedile s v e
i s t o č n o e u r o p s k e z e m l j e . N i j e d n a z e m l j a t o nije učinila, n o S o ­
vjetima je Jugoslavija ostala » o p s e s i v n i trn u oku«.
Z n a o s a m da su neki od v o d e ć i h vladinih profesionalnih
d u ž n o s n i k a , p r i m j e r i c e Larry E a g l e b u r g e r i B r e n t S c o w c r o f t ,
s l u ž b o v a l i u B e o g r a d u t i j e k o m o v o g a razdoblja. K a d a s u u n u ­
tarnje t e š k o ć e u Jugoslaviji p o č e l e izbijati 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . , t a m o j e
a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k b i o v i s o k o cijenjeni karijerni d i p l o m a t
Warren Zimmerman.
M n o g i drugi pripadnici S t a t e D e p a r t m e n t a imali s u bliske
v e z e s v o d s t v o m u B e o g r a d u . U r a z d o b l j u n a k o n D r u g o g a svjet­
s k o g r a t a i p o s l i j e T i t a , s t r u k t u r o m j u g o s l a v e n s k e vlasti d o m i n i ­
rali s u Srbi. T o j e v r i j e d i l o i z a v o j n e d u ž n o s n i k e Jugoslavije. Bili
s u n a j v e ć i m d i j e l o m Srbi.
165
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S t a t e D e p a r t m e n t bio je zaslijepljen b e o g r a d s k i m vodstvom
T o je, u r a z d o b l j u o d 1 9 8 9 . d o 1 9 9 1 . b i o g l a v n i č i m b e n i k koji j e
n a g n a o S A D d a s e n e r a d o o d l i j e p e o d j u g o s l a v e n s k e v l a d e pod
s r p s k o m k o n t r o l o m . T i j e k o m o v o g a r a z d o b l j a , S l o b o d a n Milo-
š e v i ć , srpski v o d a , u č v r s t i o j e s v o j u m o ć i r a z g r a n a o m r e ž u pot­
p o r e s r p s k i m s n a g a m a u B o s n i i H e r c e g o v i n i , k o j e ć e kasnije
p o č i n i t i s t r a š n e z l o č i n e u V u k o v a r u t e b r o j n i m d r u g i m mjestima
u Bosni i H e r c e g o v i n i i Hrvatskoj.
A m e r i č k i s t a v j e n a m n o g o n a č i n a b i o razumljiv. G o t o v o
četiri d e s e t l j e ć a trajale s u b l i s k e r a d n e v e z e a m e r i č k i h dužnos­
n i k a iz m i n u l i h v l a d a , d e m o k r a t a i r e p u b l i k a n a c a , s B e o g r a d o m .
K r a j e m 1 9 9 0 . b i o s a m z b u n j e n t a d a š n j o m a m e r i č k o m poli­
tikom, pa s a m za p o n o v n o g posjeta W a s h i n g t o n u zatražio da me
ukratko upoznaju s različitim v l a d i n i m studijama. D o b r o ih se
s j e ć a m . J e d n a j e p r e d v i đ a l a kraj J u g o s l a v i j e k a o u j e d i n j e n e su­
v e r e n e države. Z n a n s t v e n i članci govorili su isto. Z a š t o je onda
S t a t e D e p a r t m e n t j o š uvijek p o d r ž a v a o B e o g r a d ? Č e t i r i de­
setljeća bliskih p o s l o v n i h v e z a i z m e đ u B e o g r a d a i Washingtona
u r o d i l a s u p r o f e s i o n a l n i m p r i j a t e l j s t v o m , k o j e j e b i l o t e š k o slo­
miti.
Hrvatska povijest*
Nije posrijedi bila s a m o zaslijepljenost b e o g r a d s k o m vladom
p o d s r p s k o m k o n t r o l o m , koja s e razvijala t i j e k o m g o t o v o četiriju
d e s e t l j e ć a , n e g o i o d b o j n o s t u S t a t e D e p a r t m e n t u p r e m a Hrvat­
skoj i u l o z i H r v a t s k e u D r u g o m e s v j e t s k o m r a t u . M o g a o s a m
razumjeti t u o d b o j n o s t , j e r j e h r v a t s k o v o d s t v o i z r a z d o b l j a o d
1940.—1945. s v r s t a l o H r v a t s k u u z n a c i s t e . Z l o č i n i A n t e P a v e l i ć a i
n j e g o v i h k o h o r t a t a d a š n j e N e z a v i s n e D r ž a v e H r v a t s k e bili s u
brutalni. P o u z d a n e p r o c j e n e u p u ć u j u n a t o d a j e i z m e đ u 1 9 4 1 . i
1 9 4 5 . g o d i n e u b i j e n o v i š e o d m i l i j u n Z i d o v a , R o m a i pravo-
* Vidi autorovu opasku na str. 154.
166
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
slavnih S r b a . H r v a t s k a j e t a k o đ e r m j e s t o gdje s e n a l a z i z l o g l a s a n
logor s m r t i p o d i m e n o m J a s e n o v a c .
J o š s e o s j e ć a s u z d r ž a n o s t p r e m a Franji T u đ m a n u , s a d a š n j e m
h r v a t s k o m p r e d s j e d n i k u , i n j e g o v o j n e s k l o n o s t i da o s u d i n e d j e l a
H r v a t s k e iz D r u g o g a s v j e t s k o g rata. M e đ u t i m , u veljači 1 9 9 4 .
g o d i n e , T u đ m a n s e i s p r i č a o z a svoju knjigu p r o t i v h o l o k a u s t a ,
protuhrvatsko držanje S t a t e D e p a r t m e n t a previdjelo je važnu
činjenicu: s a m o j e s r p s k o v o d s t v o u B e o g r a d u i m a l o n a c r t e e k s ­
p a n z i o n i s t i č k o g širenja i z v a n svojih g r a n i c a , koji su uključivali i
k o n c e p t e t n i č k o g č i š ć e n j a . P o v r h t o g a , razmišljanja o » V e l i k o j
Srbiji« s t o l j e ć i m a s u b i l a d i o s r p s k e k u l t u r e .
Godine 1990. i 1991.
K a k o je raspad Jugoslavije postajao sve očevidniji 1990. g o ­
d i n e t e srpski e k s p a n z i o n i z a m s v e o t v o r e n i j i , S v e t a j e S t o l i c a
zatražila da se prizna pravo n a r o d i m a Slovenije, Hrvatske i B o s ­
n e i H e r c e g o v i n e d a imaju s v o j e n e z a v i s n e v l a d e . Iskazujući
m e đ u n a r o d n o p r i z n a n j e o v i m d r ž a v a m a , S v e t a j e S t o l i c a držala
d a ć e m e đ u n a r o d n a z a j e d n i c a biti u m o g u ć n o s t i izvršiti v e ć i
pritisak n a o v e n o v e d r ž a v e , k a k o b i s e p o n a š a l e u s k l a d u s a
s t a n d a r d i m a d o l i č n i m a e u r o p s k i m z e m l j a m a , a ne da de facto
v o d e rat.
Moje katoličanstvo: hendikep?
U s t u d e n o m e 1991., otprilike u vrijeme mojih priprema
o k o p o s j e t a p r e d s j e d n i k a B u s h a P a p i , prvi s a m p u t ( i j e d i n i ) u
v r i j e m e svoje v e l e p o s l a n i č k e d u ž n o s t i o s j e t i o d a j e m o j a pripad­
n o s t k a t o l i č k o j vjeri h e n d i k e p u r a z m a t r a n j u j u g o s l a v e n s k o g
slučaja.
V a ž a n a s p e k t m o j i h o b v e z a k a o v e l e p o s l a n i k a S A D pri S v e ­
toj S t o l i c i b i o j e p r e n o s i t i i n f o r m a c i j e k o j e s u m i d a v a l i v a t i k a n ­
ski d u ž n o s n i c i , u z k o j e s a m t r e b a o n a v e s t i i s v o j e p r e p o r u k e .
167
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D r ž a o s a m d a j e v a t i k a n s k i stav, koji j e z a g o v a r a o d a s e bez
o d l a g a n j a priznaju S l o v e n i j a , H r v a t s k a i B o s n a i H e r c e g o v i n a
b i o vrlo vrijeđam T e s u z e m l j e i m a l e s v o j e z a s e b n e tradicije,
k u l t u r e i j e z i k e . Ž e l j e l e su biti n e z a v i s n e . S j e d i n j e n e su D r ž a v e
gorljiv p o b o r n i k n e z a v i s n o s t i za z e m l j e A f r i k e , A z i j e i Karipskog
o t o č j a . A k o d r ž a v e T o g o , B e n i n i B u r u n d i m o g u biti n e z a v i s n e
z a š t o t o n e m o g u vitalnije z e m l j e b i v š e J u g o s l a v i j e ?
B u d u ć i d a j e S v e t a S t o l i c a z a u z e l a čvrst stav, p o s e b i c e u svezi
s p r a v o m na n e z a v i s n o s t p r e t e ž i t o k a t o l i č k i h zemalja Slovenije i
H r v a t s k e , ovaj j e p r e d m e t i z g l e d a o k a o k a t o l i č k i p r o j e k t . E u r o p ­
s k e s u n o v i n e o p s e ž n o izvješćivale d a j e S v e t a S t o l i c a podrža­
v a l a k a t o l i č k i o r i j e n t i r a n e v l a d e , d o k s u s e s o c i j a l i s t i č k e vlade
E u r o p e protivile priznavanju i p o d r ž a v a l e stav S A D .
N a d a l j e , a m e r i č k a c r k v e n a hijerarhija o d o b r a v a l a je u ci­
jelosti vatikansku poziciju g l e d e Slovenije i Hrvatske. Iako je
američko katoličko vodstvo bilo podijeljeno u stavovima prema
v a t i k a n s k o m p r i s t u p u Z a l j e v s k o m ratu, t e ranijih g o d i n a p r e m a
v a t i k a n s k o j poziciji g l e d e N i k a r a g u e , s a d a j e č v r s t o s t a l o iza
vatikanske p o t p o r e za rano priznavanje n e z a v i s n o s t i republika
koje su činile Jugoslaviju.
K a k o s a m j a b i o p o z n a t k a o d j e l a t n i k a t o l i č k i laik, o s j e ć a o
s a m s e o n e m o g u ć e n i m d a s n a ž n o z a g o v a r a m svoj o s o b n i stav: d a
je, n a i m e , v a t i k a n s k o g l e d i š t e v a l j a n o t e d a ć e biti s v i m a u naj­
b o l j e m i n t e r e s u d a S A D priznaju d r ž a v e s t a r e J u g o s l a v i j e k a o
n e z a v i s n e i s u v e r e n e . M i s l i o s a m d a S A D t r e b a j u t a k o đ e r uvi­
djeti d v o l i č n o s t j u g o s l a v e n s k e v l a d e p o d k o n t r o l o m S r b a .
Tijekom mojih konzultacija u W a s h i n g t o n u u 1 9 9 1 . godini,
s a v j e t o v a o s a m s e s d u g o g o d i š n j i m prijateljem, koji j e b i o v i s o k i
dužnosnik State D e p a r t m e n t a . U p o z o r i o m e d a n e postavljam
p o l i t i č k a pitanja u s v e z i s o v i m p r e d m e t o m , j e r s a m i t a k o b i o
p o z n a t k a o a k t i v a n k a t o l i k , t e j e p o s t o j a l a o p a s n o s t d a m e vo­
d e ć a grupa u State D e p a r t m e n t u optuži da s a m p o d utjecajem
k a t o l i c i z m a , p a d a n a taj n a č i n p r e d s t a v l j a m S v e t u S t o l i c u u
W a s h i n g t o n u , a n e S j e d i n j e n e D r ž a v e pri S v e t o j S t o l i c i .
168
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
D r ž a o j e d a j e a t m o s f e r a u p r i l o g B e o g r a d a t a k o jaka, d a bih
m o g a o izgubiti v j e r o d o s t o j n o s t . B i o j e uvjeren d a b i m e m o g l i
s m a t r a t i » p o d a n i k o m « P a p i n a razmišljanja, t e b i t a k o m o j a m o ­
gućnost da u t j e č e m na politiku u s v i m pitanjima bila z n a t n o sma­
njena. T o m e stavilo p r e d težak o s o b n i izazov. M e đ u t i m , n a k o n
n e k o l i k o mjeseci, politika S A D p r e m a bivšoj Jugoslaviji značajno
se promijenila. P o v r h toga, uključenost srpskih vojnih zapovjed­
nika u terorističke n a p a d e na civile u B o s n i i H e r c e g o v i n i k o n a č n o
je p o t v r đ e n a i od strane W a s h i n g t o n a , koji je objavio da će tražiti
suđenje z a r a t n e z l o č i n e počiniteljima tih strahota.
P o l i t i k a S A D p r e m a Jugoslaviji i z razdoblja 1 9 8 9 . - 1 9 9 2 . bila
j e m o t i v i r a n a d o b r i m n a k a n a m a o č u v a n j a federacije. M i s l i l i s m o
đa je to u k o r i s t s v i h n a r o d a koji t a m o ž i v e - u p r v o m r e d u u
g o s p o d a r s k o m s m i s l u ; m e đ u t i m , i s t i n i t a j e č i n j e n i c a bila d a s u
n a r o d i u S l o v e n i j i , H r v a t s k o j i B o s n i i H e r c e g o v i n i željeli s l o ­
b o d u . P l a n o v i v a n j s k i h sila n i s u s e m o g l i n a m e t n u t i različitim
e t n i č k i m z a j e d n i c a m a s t a r e J u g o s l a v i j e . N a k o n v i š e o d četiri d e ­
s e t l j e ć a o k r u t n e v l a d a v i n e k o m u n i s t i č k o g stila, t i n a r o d i , g l e d a ­
jući š i r e n j e s l o b o d e i n e z a v i s n o s t i u svijetu, n i s u se htjeli o d r e ć i
s v o g a p r a v a n a n e z a v i s n o s t . P r o m j e n a u politici S A D , koja j e
nastala 1992., zakasnila je. S a d a politika S A D ide paralelno sa
s m j e r n i c a m a v a t i k a n s k e p o l i t i k e . R a z l i k u j e s e j e d i n o u pitanju
k a k o o v u t r a g e d i j u privesti kraju.
Slovenija
Prije n e g o š t o s a m n a p u s t i o R i m , m o j a s u p r u g a i j a željeli
s m o p o s j e t i t i b a r e m j e d n u o d n o v i h s u v e r e n i h d r ž a v a b i v š e Ju­
goslavije. D o b i l i s m o dopuštenje od S t a t e D e p a r t m e n t a , i pro­
veli četiri d a n a u Sloveniji krajem s t u d e n o g a 1992. g o d i n e . B i o je
to s v o j e v r s t a n i z a z o v - biti u Sloveniji, i a k o n e s l u ž b e n o , u vri­
j e m e d o k s a m i m a o položaj v e l e p o s l a n i k a Sjedinjenih Država.
K a d a s u s a z n a l i m o j i d e n t i t e t , S l o v e n c i b i m i rekli k o l i k o s u
bili z a h v a l n i z a p o t p o r u koju i m j e p r u ž i l a S v e t a S t o l i c a u nji-
169
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
h o v i m t e ž n j a m a z a n e z a v i s n o s t . O b i č n o b i u s l i j e d i l o pitanje: » A
zašto su S A D oklijevale da nas priznaju?«
J e d a n s l o v e n s k i s t u d e n t r e k a o m i j e d a j e č i t a o o povijesti
Sjedinjenih D r ž a v a i n a š e m p o š t o v a n j u s l o b o d e i n e z a v i s n o s t i
» Z a š t o s u « , p i t a o je, » S A D b i l e p r o t i v n e z a v i s n o s t i S l o v e n i j e ? «
B i l o m i j e t e š k o o d g o v o r i t i n a p i t a n j a t e vrsti, n o n a s r e ć u u
Sloveniji p o s t o j i j o š v e l i k a p r i v r ž e n o s t S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a .
P r e t p o s t a v l j a m da i s t o vrijedi i za H r v a t s k u . N j i h o v a ljutnja na
Sjedinjene D r ž a v e u s k o r o ć e n e s t a t i .
Međutim, užas u Bosni se pogoršava. N e s r e ć a je što su se
S A D i V a t i k a n razišli u p i t a n j i m a k a k o riješiti j u g o s l a v e n s k e
t e š k o ć e u p o č e t k u r a s p a d a , 1 9 8 9 . - 1 9 9 1 . M e đ u t i m , s u r a d n j a koja
sada postoji, n e s a m o i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S A D , n e g o uklju­
čuje i U j e d i n j e n e n a r o d e i z e m l j e E u r o p e , k a d r a je p r i v e s t i kraju
najsramniju situaciju u s r c u E u r o p e . N o , d o k p i š e m o v u knjigu,
o t k u c a v a k a s n i sat, i n e p o z n a t o m n o g o t i s u ć a ljudi p o g i b a u
t r a g i č n o m s u k o b u , koji j e t r e b a o biti r i j e š e n u n j e g o v i m p o č e t ­
nim f a z a m a .
K a d a j e ubijanje u B o s n i z a h v a t i l o t a k v e r a z m j e r e d a s u
ubijali djecu d o k su se i g r a l a u s n i j e g u , u siječnju 1 9 9 4 . p a p a Ivan
P a v a o II. j e 2 3 . siječnja p o z v a o s v j e t s k u z a j e d n i c u d a r a z m o t r i
uporabu s i l e , k a k o b i o k o n č a l a g o t o v o s v a k o d n e v n a stravična
zlodjela koja se d o g a đ a j u - k a o š t o su, u p r o š l i m stoljećima,
papini p r e t h o d n i c i o p r a v d a v a l i u p o r a b u s i l e k a d a j e o n a služila
jasnoj n e z a t o m l j i v o j m o r a l n o j svrsi i k a d a nije b i l o d r u g o g na­
čina d a s e p r o b l e m riješi.
Ova n e s r e t n a t r a g e d i j a m o g l a b i p r e d s t a v l j a t i p r i g o d u d a s e
p o n o v n o primijeni o p r a v d a n a u p o r a b a s i l e k a o n a č e l o u m o d e r ­
nom kontekstu.
S a s t a n a k N A T O - a u p r o s i n c u 1 9 9 3 . u B r u x e l l e s u nije d a o
jamstva d a j e s j e v e r n o - a t l a n t s k a z a j e d n i c a d r ž a v a s p r e m n a inter­
venirati z b o g m o r a l n e o b v e z e d a o k o n č a k r v o p r o l i ć e . K a d a ć e t a
sramota p r e s t a t i ?
170
X. poglavlje
I s t o č n a E u r o p a i b u d u ć a uloga
s l o b o d n o g a tržišnog g o s p o d a r s t v a
B i l o n a m j e p o z n a t o d a ć e p a p a Ivan P a v a o II. d a n a 1 . svib­
nja 1 9 9 1 . objaviti svoju d u g o o č e k i v a n u p o s l a n i c u o p r o ­
padanju i s l o m u k o m u n i z m a u istočnoj Europi, te budućoj ulozi
s l o b o d n o g a t r ž i š n o g g o s p o d a r s t v a . O d p r v o g travnja R i m j e b i o
preplavljen glasinama o poslanici. N e k i ugledni čelnici katoličke
z a j e d n i c e g o v o r i l i s u d a ć e p o s l a n i c a u n e g a t i v n o m s m i s l u na­
pasti američki sustav s l o b o d n o g poduzetništva. U p o č e t k u s a m
z a n e m a r i v a o t e g l a s i n e , n o d o s r e d i n e travnja o n e s u p o p r i m i l e
v i s o k e g r o z n i č a v e razmjere.
S k u p i n a a m e r i č k i h k a t o l i č k i h s v e ć e n i k a , koja m e j e p o s j e t i l a
u o ž u j k u , d r ž a l a j e d a ć e p o s l a n i c a biti » u d a r « p r o t i v a m e r i č k o g
s u s t a v a s l o b o d n o g tržišta. I z n j i h o v i h j e p r i m j e d a b a b i l o j a s n o d a
s u o n i željeli d a s e t o d o g o d i . J e d a n o d posjetitelja v r l o j e o š t r o
k r i t i z i r a o dr. M i c h a e l a N o v a k a t e izjavio d a ć e o č e k i v a n i d o ­
k u m e n t biti n e g a t i v a n g l e d e a m e r i č k o g g o s p o d a r s k o g s u s t a v a
s l o b o d n o g tržišta t e d a ć e »staviti N o v a k a « i p o b o r n i k e a m e ­
r i č k o g s l o b o d n o g tržišta » n a n j i h o v o m j e s t o « . T o s e kasnije p o ­
k a z a l o i r o n i j o m , j e r m e j e u lipnju, k a d a j e dr. N o v a k b i o u
R i m u , a n a k o n o b j a v e p o s l a n i c e , n a z v a o P a p i n o s o b n i tajnik i
z a m o l i o d a p r o n a đ e m dr. N o v a k a , j e r g a j e P a p a ž e l i o vidjeti i
izraziti s v o j e v i s o k o mišljenje g l e d e n j e g o v i h č l a n a k a i knjiga o
kulturi, s l o b o d i i g o s p o d a r s t v u .
S i t u a c i j a je k u l m i n i r a l a t i j e k o m z a d n j e g t j e d n a u travnju,
k a d a j e j e d n a n o v i n s k a a g e n c i j a p r e n i j e l a priču d a ć e o č e k i v a n a
p o s l a n i c a kritizirati a m e r i č k i s u s t a v p r i v a t n o g p o d u z e t n i š t v a k a o
171
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
i d r u g e a s p e k t e a m e r i č k o g d r u š t v e n o - g o s p o d a r s k o g ustroja i na­
č i n a života. N e p o t r e b n o j e reći d a s a m p o č e o p r i m a t i u p i t e o d
nezavisnih skupina i građana iz S A D i E u r o p e .
U n a t o č t o m e š t o n i s a m d o b i o s l u ž b e n i z a h t j e v n i o d State
D e p a r t m e n t a ni od Bijele k u ć e u svezi s p o s l a n i c o m , zaključio sam
da će biti u interesu Sjedinjenih D r ž a v a da se otkrije š t o će točno
d o k u m e n t kazati. N a s r e ć u s a m p o z n a v a o o s o b u koja j e odigrala
glavnu u l o g u u njezinu sastavljanju, pa s a m , n a k o n š t o s a m joj se
obratio, d o b i o od nje primjerak z a d n j e r a d n e verzije. P o š t o sam
d o k u m e n t pročitao, izvijestio s a m Bijelu k u ć u i S t a t e D e p a r t m e n t
da s a m mišljenja k a k o će a m e r i č k a v l a d a biti z a d o v o l j n a njime, te
d a n i k a k o n e ć e biti » u d a r a « protiv a m e r i č k o g s u s t a v a .
Bio sam upoznat s idejama i filozofijom sadašnjeg Svetog
O c a , p a i r a z v o j e m n a u k a C r k v e , koji j e z a p o č e o prije s t o t i n u
g o d i n a k a d a j e p a p a L a v X I I I . i z d a o p o s l a n i c u Rerum novarum,
n a k o n č e g a j e č e t r d e s e t g o d i n a k a s n i j e u s l i j e d i o d o k u m e n t Pia
X I . Quadragesimo anno, te n a s t a v l j e n s Mater et magistra Ivana
X X I I I . 1 9 6 1 . , i Populorum progressio P a v l a V I . 1 9 6 7 . g o d i n e .
P o s l a n i c a iz 1 9 9 1 . , Centesimus annus, b i l a je n a s t a v a k s t o t i n u
g o d i n a stare P a p i n e misli. K a k o s a m č v r s t o u v j e r e n d a n i j e d a n
od n o v i n a r a koji su širili vijesti o v r l o n e g a t i v n o m d o k u m e n t u , u
mjeri u kojoj se t i c a o S j e d i n j e n i h D r ž a v a , nije i m a o u v i d a u prve
verzije p o s l a n i c e , t e š k o m i j e b i l o d o s j e t i t i s e r a z u m n a r a z l o g a z a
o n a k v o n e t o č n o predviđanje o n o g a š t o ć e p o s l a n i c a kazivati. Iz­
vješće novinske agencije b i l o je t o l i k o n e u t e m e l j e n o u svojoj analizi
— da će poslanica o š t r o kritizirati s u v r e m e n u g o s p o d a r s k u politiku
koja se v o d i u Sjedinjenim D r ž a v a m a — da s a m se p i t a o , nije li tu
bio posrijedi h o t i m i č a n čin s a b o t a ž e d o k u m e n t a prije n e g o š t o o n
b u d e objavljen. N a r a v n o da n i s a m i m a o d o k a z a o takvoj zavjeri, no
još mi je uvijek sumnjiva činjenica da su, b e z ikakva s t v a r n o g po­
znavanja poslanice, v o d e ć a n o v i n s k a a g e n c i j a i n e k o l i k o k o m e n t a ­
tora predviđali d a ć e p o s l a n i c a sadržavati t e ž a k n a p a d n a g o s p o ­
darski s u s t a v S j e d i n j e n i h D r ž a v a , o n a k a v k a k a v j e p o s t o j a o z a
Reaganove i Bushove vlade.
172
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Na sreću, većina novinskih agencija u Sjedinjenim Državama
nije p r e u z e l a o v e vijesti. M e đ u t i m , j e d n a j e agencijska priča
d o š l a do ušiju a m e r i č k i h izvjestitelja u R i m u , a o n i su bili u
k o n t a k t u s a m n o m i m o j i m Osobljem. D o 2 7 . travnja i m a o s a m
osjećaj d a m o r a m p o d u z e t i n e p o s r e d n e radnje, n e bih l i spriječio
značajnu nepriliku u o d n o s i m a s javnošću.
S r e t n a se o k o l n o s t podudarila s primanjem u n a š e m vele­
p o s l a n s t v u . N a p o p i s u z v a n i k a d o d a o s a m i m e n a otprilike dva­
n a e s t a k n o v i n a r s k i h djelatnika, koji s u bili akreditirani pri Svetoj
S t o l i c i , t e s a m i h p o z v a o n a p r i m a n j e ( i a k o j e M a r g a r e t tražila
o d m e n e d a i z b j e g n e m v e l i k a p r i m a n j a n a n e k o l i k o mjeseci,
k a k o b i s m o u š t e d j e l i s r e d s t v a n a m i j e n j e n a z a primanje n a D a n
n e z a v i s n o s t i , 4 . srpnja).
U m o m p r e t h o d n o m p o s l u , d o k s a m b i o r e k t o r sveučilišta,
naučili s m o k a k o ugostiti na dostojanstven način, a uz malen
trošak iz n a š e g s k r o m n o g budžeta. Kupili s m o velike količine
a m e r i č k o g š a m p a n j c a ( p o s v e n e p o z n a t e v r s t e i i m e n a ) , t e pozva­
li k o n o b a r e da ga uslužuju iz b o c a u m o t a n i h u hladne ubruse.
Naši s u g o s t i , n a r a v n o , m i s l i l i d a u s l u ž u j e m o najbolji š a m ­
panjac u v i s o k o m stilu. A k o b i t k o m o l i o d a p o g l e d a e t i k e t u ,
konobar b i m u u z v r a t i o d a j e t o rijetka ( p a s e p o d r a z u m i j e v a l o ,
i skupa) a m e r i č k a vrsta.
M o j a o d l u k a d o n e s e n a u z a d n j e m t r e n u t k u , d a s e priredi
p r i m a n j e , b i l a j e v r i j e d n a t r u d a . P o z n a v a o s a m p r e d s t a v n i k e tis­
k a i u s r e d o t o č i o s e n a njih. N a p a m e t s a m c i t i r a o u l o m k e d o k u ­
m e n t a iz unaprijed zaprimljenog primjerka. Poslije s a m saznao
d a n i j e d a n o d n e t o č n i h , n e g a t i v n i h n a v o d a o t o m e š t o ć e biti
k a z a n o u p o s l a n i c i , nije d o š a o i z R i m a .
P r v o g svibnja objavljena je p o s l a n i c a Centesimus annus, te je
b i l a d o b r o p r i m l j e n a š i r o m svijeta. P a p a I v a n P a v a o II. o š t r o j e
o s u d i o k o m u n i z a m , i s t i č u ć i o z b i l j n e s l a b o s t i k l a s i č n o g kapitaliz­
m a d e v e t n a e s t o g stoljeća, t e p o h v a l i o s u v r e m e n i sustav slobod­
n o g tržišta. P o s l a n i c u s u v i s o k o hvalili u z e m l j a m a i s t o č n e E u -
173
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
rope i bivšeg S o v j e t s k o g S a v e z a , k a o d o k u m e n t koji p r u ž a iscrp­
n u analizu n e u s p j e h a k o m u n i s t i č k o g s u s t a v a .
Osvrt na slom komunizma
u središnjoj i istočnoj Europi
Govoreći ponajprije o istočnoj i središnjoj E u r o p i , P a p a je dao
pregled glavnih č i m b e n i k a u s l o m u o v i h d i k t a t o r s k i h r e ž i m a :
1. Gospodarski sustav bio je nedjelotvoran - kao posljedica krše­
nja ljudskih prava na području privatnog poduzetništva, vlas­
ništva nad imovinom i slobode u g o s p o d a r s k o m sektoru.
2. Uzroci nisu bili s a m o gospodarske naravi. Bili su vezani za
kulturna i prirodna prava te, iznad svega, za duhovnu prazninu
stvorenu u bezbožnom komunizmu. O v o je predstavljalo trajnu
temu u Papinim govorima o t o m predmetu.
3. Propast ovih režima izboren je na mirne načine. To je krunska
pobjeda istine i pravde, koja ne bi bila m o g u ć a bez vjere u
Boga.
Uvjerenje d a s u s t a r e z e m l j e k o m u n i s t i č k o g b l o k a n a s l j e d n o
slabe i s p r e m n e za p r o p a s t , bila je s r e d i š n j a t e m a u r a z g o v o r u
predsjednika R e a g a n a i p a p e I v a n a P a v l a II. t i j e k o m njihova
sastanka 7. lipnja 1 9 8 2 . A m e r i č k i p r e d s j e d n i k i P a p a bili su su­
glasni u svojoj p r e d a n o s t i d a o s l o b o d e s v e i s t o č n o e u r o p s k e z e m ­
lje od k o m u n i s t i č k e v l a d a v i n e . U o s t v a r i v a n j u t o g cilja o n i su
imali različite u l o g e . Kraj k o m u n i z m a u i s t o č n o j E u r o p i d o g o d i o
s e nakon š t o j e R e a g a n n a p u s t i o d u ž n o s t u 1 9 8 8 . g o d i n i , n o j a
sam u V a t i k a n u uvijek n a i l a z i o na p o š t i v a n j e u l o g e p r e d s j e d n i k a
Reagana.
Svjetsko značenje godine 1989.
M n o g i su bili razlozi s l a b o s t i k o m u n i s t i č k e v l a d a v i n e u i s t o č ­
noj Europi. P a p a Ivan P a v a o II. n a g l a š a v a o j e k a k o j e r a d n i č k i
pokret u tim z e m l j a m a p a o p o d d o m i n a c i j u m a r k s i z m a . I m a o j e
174
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
dojam d a s e p r i r o d n a svijest r a d n i k a , p o t a k n u t a n a u k o m Crkve,
pretvorila u z a h t j e v za p r a v d u i d o s t o j a n s t v o . Sjećajući se svojih
m l a d i h g o d i n a u Poljskoj, p a p a I v a n P a v a o II. uvijek j e v j e r o v a o
d a ć e k a t o l i č k i socijalni n a u k doprijeti d o svijesti radnika u z e m ­
ljama s k o m u n i s t i č k o m p r e v l a š ć u , t e d a ć e s e oni, k a d a s e u k a ž e
prigoda, o s l o b o d i t i k o m u n i s t i č k o g j a r m a . P a p a Ivan P a v a o II.
g r o z i o s e u p o r a b e s i l e koja b i p r o m i j e n i l a n e p r a v e d n e p o l i t i č k e
situacije. O n j e b i o ž i v u ć i s v j e d o k b r u t a l n o s t i rata š t o s u g a
protiv P o l j s k e v o d i l i nacisti. B i o j e d u b o k o o d a n n a k a n i d a vrati
s l o b o d u svojoj d o m o v i n i s t r a t e g i j o m p o l i t i č k i h s r e d s t a v a , n o ni­
k a d a nije z a g o v a r a o , č a k n i u n a j t e ž i m t r e n u c i m a k o m u n i s t i č k e
k o n t r o l e u P o l j s k o j , rat k a o s r e d s t v o z a mijenjanje ustroja. V i d i o
s a m v r l o j a s n o n a primjeru Z a l j e v s k o g rata n j e g o v e d u b o k e
z e b n j e š t o i h j e gajio p r e m a r a t u k a o s r e d s t v u z a rješavanje
međunarodnih sporova.
Sjećam se svoga prvog sastanka s P a p o m u listopadu 1989.
k a d a j e i z r a z i o k a k o j a s n o vidi k o m u n i s t i č k u k u ć u o d k a r a t a koja
s e ruši. K a z a o m i j e d a drži č u d n i m k a k o n e k e z e m l j e u L a t i n ­
skoj A m e r i c i j o š uvijek s l i j e d e m a r k s i s t i č k u i d e o l o g i j u . N o , u z
s m i j e š a k j e d o d a o , d a ć e s e stvari i t a m o promijeniti. R e k a o s a m
svojoj s u p r u z i , n a k o n t o g a p r v o g s a s t a n k a s P a p o m , d a j e o n
spokojno uvjeren u o n o što je kazuje i predviđa! Takav je o s t a o
d o kraja m o j e d u ž n o s t i u R i m u .
P a p a j e p r i z n a o d a s u n e k i i s k r e n o željeli k o m p r o m i s i z m e đ u
m a r k s i z m a i k r š ć a n s t v a , n o t o , r e k a o j e , nije m o g u ć e . D o k s u v o ­
đeni opširni razgovori s istočnoeuropskim komunističkim zem­
ljama u r a z d o b l j u o d š e z d e s e t i h d o kraja o s a m d e s e t i h g o d i n a ,
S v e t a S t o l i c a nije n i k a d a b i l a s p r e m n a z a k o m p r o m i s u t e m e l j ­
n i m n a č e l i m a . K a r d i n a l C a s a r o l i , koji j e d j e l o v a o k a o glavni
posrednik i z m e đ u Svete Stolice i komunističkih režima u t o m
razdoblju, k a z a o m i j e d a u n a t o č t o m e š t o s u d u ž n o s n i c i S v e t e
S t o l i c e bili ljubazni t e n a i l a z i l i n a s u g l a s j e u n e k i m t o č k a m a
r a z g o v o r a , n i k a d a nije b i l o n i k a k v i h k o m p r o m i s a o t e m e l j n i m
n a č e l i m a i politici. Tijekom s e d a m d e s e t i h i o s a m d e s e t i h godina,
175
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
kad su se kardinal C a s a r o l i i drugi v a t i k a n s k i i z a s l a n i c i sastajali i
razgovarali s t a d a š n j i m k o m u n i s t i č k i m č e l n i c i m a S o v j e t s k o g Sa­
v e z a i i s t o č n o e u r o p s k i h z e m a l j a , o n i bi bili l j u b e z n i i susretljivi
N e k i crkveni s l u ž b e n i c i mislili s u d a o n i č i n e k o m p r o m i s e . N o
nisu činili k o m p r o m i s e n i u j e d n o m t e m e l j n o m n a č e l u . Z n a l i s u
kako, u z smiješak, r e ć i n e . L j u b e z n o s t n e z n a č i p r e d a t i s e u
v a ž n i m n a č e l i m a , a to je vrijedilo u o v o j situaciji.
Ta odanost n a č e l i m a odražavala se u čvrstom stavu š t o ga je
Papa z a u z e o protiv teologije o s l o b o đ e n j a u Latinskoj Americi.
P o n o v n o ć u reći, t i j e k o m m o g s a s t a n k a s P a p o m u l i s t o p a d u
1989. g o d i n e , o n s e o s v r n u o n a n e k o l i k o l a t i n o a m e r i č k i h ze­
malja, u kojima se j o š uvijek p r i m j e n j i v a l a m a k s i s t i č k a i d e o ­
logija, k a o n a ž r t v e n e u s p j e l a k o m u n i s t i č k o g g o s p o d a r s k o g sus­
tava. J e d n o s t a v n o j e k a z a o d a ć e i k o d njih u s k o r o z a p o č e t i
proces promjena, p o p u t o n i h koje su u v o d i l e i s t o č n o e u r o p s k e
zemlje.
Papa je u poslanici izrazio j a s n o u p o z o r e n j e , da postoji opas­
n o s t o d izbijanja s o c i j a l n i h , r e g i o n a l n i h i n a c i o n a l n i h s u k o b a
n a k o n s l o m a starih k o m u n i s t i č k i h d i k t a t u r a . Z a t r a ž i o j e p o m o ć
za istočne i srednjoeuropske zemlje z a t o š t o njihova nedjelo­
tvorna g o s p o d a r s t v a n i s u n j i h o v a krivnja, v e ć s u p o s l j e d i c a
tragičnih p o v i j e s n i h o k o l n o s t i . S j e d i n j e n e D r ž a v e , N j e m a č k a i
druge z e m l j e p o k r e n u l e s u r a z l i č i t e p r o g r a m e p o m o ć i krajem
o s a m d e s e t i h z a z e m l j e k o j e s u o b o r i l e k o m u n i s t i č k e diktature.
R a t n a tragedija koja s e d o g o d i l a n a k o n r a s p a d a J u g o s l a v i j e bila
je s a d r ž a n a u P a p i n i m izjavama, k o j e je d a o u v r i j e m e objave
ove poslanice.
P a p a je, m e đ u t i m , s t r o g o o p o m i n j a o d a n a p o r i z a p o m o ć
istočnoj E u r o p i n e smiju o d v r a t i t i p o z o r n o s t o d p o m o ć i T r e ć e m
svijetu. G l a s p a p e I v a n a P a v l a II. z a p o m o ć p o t r e b a m a afričkih
naroda b i o j e s t a l n o p r i s u t a n u d e v e d e s e t i m g o d i n a m a . T o m i j e
s p o m e n u o tijekom n a š e g prvog sastanka u 1 9 8 9 . godini i tijekom
m o g zadnjeg s a s t a n k a s njim 1 9 9 3 . R a z o r u ž a n j e g o l e m o g v o j n o g
stroja u s u k o b u I s t o k a i Z a p a d a , p r e m a P a p i n o m mišljenju,
176
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
u č i n i l o b i r a s p o l o ž i v a n e i z m j e r n a b o g a t s t v a z a t a k v u vrstu p o ­
m o ć i . U m o d e r n o m razdoblju, u n u t r a š n j e p o t r e b e Sjedinjenih
D r ž a v a , V e l i k e Britanije, F r a n c u s k e i K a n a d e z a p r e l a z a k n a
poslije h l a d n o r a t o v s k o d o b a p o t r o š i l e s u v e l i k d i o d o b i t a k a mira.
Stoga za obnavljanje ruskog i i s t o č n o e u r o p s k i h gospodarstava
n e m a n a r a s p o l a g a n j u z n a t n i j i h s r e d s t a v a i z g l a v n i h industrijskih
zemalja.
G l o b a l n a recesija, koja j e p o g o d i l a Sjedinjene D r ž a v e u 1 9 9 1 .
godini te se o n d a proširila na E u r o p u 1992. i 1993., Vatikanu je
bila v r l o o č e v i d n a . M i s l i m d a j e t o b i o g l a v n i r a z l o g d a j a u
razdoblju n a k o n p o s l a n i c e n i k a d a n i s a m o s j e t i o n i k a k v a pritiska
vatikanskih d u ž n o s n i k a da n a m e t n u svoje gledište, po kojemu bi
Sjedinjene D r ž a v e i z a p a d n o e u r o p s k e zemlje trebale znatno
p o v e ć a t i svoju g o s p o d a r s k u p o m o ć z e m l j a m a i s t o č n e E u r o p e i
n o v i m d r ž a v a m a S o v j e t s k o g S a v e z a . U n a t o č i z o s t a n k u pritiska,
Vatikan s a m ipak obavješćivao o programima p o m o ć i što ih je
v l a d a S j e d i n j e n i h D r ž a v a b i l a p o k r e n u l a u i s t o č n o j E u r o p i , pri­
m j e r i c e o p r o š i r e n j u m i r o v n i h s n a g a , ili o p r o g r a m u za p o t i c a n j e
i p r i v l a č e n j e u l a g a n j a , t e i s t o t a k o p r o g r a m i m a p o m o ć i privatnih
organizacija i s t o č n o e u r o p s k i m zemljama.
T i j e k o m n e k o l i k o tjedana n a k o n m o g a dolaska u R i m 1989.
p o s t a o s a m p o m n i promatrač z a m a h a s l o b o d e u istočnoj Europi.
O s o b n o s a m ž a l i o š t o nije i z g l e d a l o d a n a n a š o j d r ž a v n o j razini
p o s t o j i volja d a s e p o k r e n e p r o g r a m g o s p o d a r s k e p o m o ć i v e ć i h
razmjera, p o p u t o n o g š t o s u g a S j e d i n j e n e D r ž a v e b i l e p o k r e ­
n u l e u E u r o p i n a k o n D r u g o g a s v j e t s k o g rata. A t e v o l j e nije b i l o
ni u z a p a d n i h E u r o p l j a n a . O s o b n o , i u povjerenju, dijelio s a m to
mišljenje s v a t i k a n s k i m č e l n i c i m a .
Uloga slobodnog tržišnog gospodarstva
Važniji d i o o v e p o s l a n i c e o d n o s i o s e n a P a p i n o razmatranje
privatnog vlasništva, kapitalizma i s l o b o d n o g tržišnog gospodar­
stva. R a z n e a m e r i č k e s k u p i n e s a s v o j i m r a d n i m o b v e z a m a d o -
177
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
lazile su u R i m , p o k u š a v a j u ć i utjecati na P a p u i n j e g o v e surad­
nike g l e d e t o g a š t o b i o n t r e b a o reći o s l o b o d n o m tržišnom
g o s p o d a r s t v u . B i l o j e p o z n a t o d a ć e s e o t o m e izdati d o k u m e n t
1 9 9 1 . I a k o s e P a p a s a v j e t o v a o s a s v o j i m s u r a d n i c i m a i jednim
talijanskim i n t e l e k t u a l c e m , koji je b i o v r l o utjecajan, zaključci
p o s l a n i c e izrastali s u i z n j e g o v i h o s o b n i h k a t o l i č k i h n a č e l a soci­
j a l n e p r a v d e . K a d a j e d o k u m e n t objavljen 1 9 9 1 . , iste s u skupine
pokušavale utjecati na t u m a č e n j e d o k u m e n t a koje bi poduprlo
njihova m o t r i š t a . S v e t a j e S t o l i c a u s p j e l a i z m a k n u t i miješanju
i n t e r e s n i h s k u p i n a , a j a s a m u s p i o izbjeći d a s e t e g r u p e p o s l u ž e
m n o m e . J a s a m p r e d s t a v l j a o v l a d u S j e d i n j e n i h D r ž a v a , t e nisam
dobio nikakvih n a p u t a k a o t o m e da u t j e č e m na P a p i n e pripreme
za poslanicu. Isto t a k o nisam i m a o naputaka da utječem na
t u m a č e n j a . P r i s t u p i l a m i je, m e đ u t i m , j e d n a p r i v a t n a a m e r i č k a
organizacija. N j e z i n m i j e p r e d s t a v n i k r e k a o : » V a m a V a t i k a n
vjeruje, i V i t o t r e b a t e u č i n i t i ! « U p u t i o s a m m u p r i l i č n o h l a d a n
pogled te mu mirno naglasio da ja predstavljam vladu S A D , a ne
privatne i n t e r e s n e s k u p i n e .
K a d a s u u travnju 1 9 9 1 . s t a l e k o l a t i r a z l i č i t e g l a s i n e , držao
s a m d a bih t r e b a o s a z n a t i š t o ć e p o s l a n i c a s a d r ž a v a t i , i o t o m e
izvijestiti W a s h i n g t o n . T o s a m u č i n i o d v a d a n a prije njezina
izdavanja. I s k r e n o s a m b i o z a č u đ e n n a t e z a n j e m k a t o l i č k i h sku­
pina, koje s u p o k u š a v a l e u t j e c a t i n a k o n a č n u verziju p o s l a n i c e .
U istoj mjeri d r a g o mi je b i l o o s v j e d o č i t i se o s p o s o b n o s t i Vati­
kana d a n e p o p u s t i t o m pritisku.
Zakonita uloga vlasništva i dobiti
Pri r a z m a t r a n j u p r i v a t n o g v l a s n i š t v a , Centesimus annus us­
mjerava p o z o r n o s t n a n o v i o b l i k v l a s n i š t v a - » k n o w - h o w « , t e h ­
nologiju i v j e š t i n e . B o g a t s t v o i n d u s t r i j a l i z i r a n i h d r ž a v a s v e se
v i š e temelji n a t i m v r s t a m a v l a s n i š t v a , prije n e g o l i n a p r i r o d n i m
bogatstvima.
Crkva p r i z n a j e z a k o n i t u u l o g u d o b i t i k a o p o k a z a t e l j a d a j e
p o s l o v a n j e u s p j e š n o . N o , t o z a P a p u nije j e d i n i kriterij. M o r a j u
178
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
se r a z m o t r i t i i d r u g i ljudski i m o r a l n i č i m b e n i c i . N i j e to bila n o v a
teorija, j e r j e k a o t e m e l j n o u č e n j e b i l o u k o r i j e n j e n o u s t o l j e t n o m
k a t o l i č k o m n a u k u . P a p a I v a n P a v a o II. n e d v o s m i s l e n o g a j e
potvrdio u s v o m d o k u m e n t u .
P o s l a n i c a u p o z o r a v a d a s e m o g u stvoriti t a k v e p o t r o š a č k e
navike k o j e š t e t e f i z i č k o m i d u h o v n o m zdravlju. O p a s n o s t i o d
n e u m j e r e n e p o t r o š n j e b i l e s u p r e d m e t o m z a b r i n u t o s t i C r k v e ti­
j e k o m povijesti. S v e rašireniji m a t e r i j a l i z a m u z a p a d n o j E u r o p i ,
S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a i J a p a n u predstavlja b r i g u S v e t o j S t o l i c i .
T o s e k a o t e m a p o j a v i l o v i š e p u t a u m o j i m r a z g o v o r i m a s vati­
kanskim d u ž n o s n i c i m a .
P o s l a n i c a p o t i č e n a p r o s v j e ć e n j e p o t r o š a č a , n a njihovu o d g o ­
vornost da v o d e računa o izboru, te da t a k o održavaju ravnotežu
u ž i v o t u . P a p a i n j e g o v i p r e t h o d n i c i v e ć s u d u g o v r e m e n a držali
da su g l o b a l n e društveno-političke prilike u m n o g i m dijelovima
svijeta p r e t j e r a n o h e d o n i s t i č k e .
O v o j e j e d n a o d n a j t e ž i h t e m a z a r a z g o v o r s m l a d i m ljudima.
Stjecanje i m o v i n e , m o d e r n o g v o z i l a , lijepih s t a n o v a , ljetni i z i m ­
ski o d m o r i , n a l a z e s e n a p o p i s u »želja« milijuna d o z r e l i h m l a d i h
o s o b a u z a p a d n o m svijetu.
B i o s a m r e k t o r s v e u č i l i š t a k o j e s e p r o g l a s i l o o d a n i m vrijed­
n o s t i m a K a t o l i č k e crkve. U n a t o č t o m e , vrlo s a m č e s t o i m a o
osjećaj d a s u m n o g i s t u d e n t i i m a l i s a m o j e d a n cilj: m o g u ć n o s t
z a r a d e z a b o g a t stil ž i v o t a .
P r o v e o s a m m n o g e sate pregovarajući z a upis j e d n o g o d
mojih s t u d e n a t a n a pravni fakultet u g l e d n e »Ivy L e a g u e « . D o ­
šao je u moj ured da mi zahvali istoga dana kada je primio
upisno pismo. R e k a o mi je kako je bio presretan, jer će s diplo­
m o m o v o g p r a v n o g fakulteta m o ć i z a n e k o l i k o g o d i n a zaraditi
godišnji » š e s t - z n a m e n k a s t i « p r i h o d .
To predstavlja d i l e m u s kojom su s u o č e n e katoličke obra­
z o v n e institucije. U n a t o č isticanju ž i d o v s k o - k r š ć a n s k i h vrijed-
179
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
nosti, t o l i k o j e m n o g o o n i h koji s u završili k a t o l i č k e fakultete i
s v e u č i l i š t a , a p o s t a l i o v i s n i o s k u p o m n a č i n u življenja. A m n o g e
je z a v e o i h e d o n i z a m .
P a p a j e z a b r i n u t z b o g n a č i n a n a koji j e m a t e r i j a l i z a m pre­
p l a v i o društva, t a m o g d j e j e k r š ć a n s t v o t r e b a l o biti t e m e l j mjes­
ne kulture.
U s v o j i m j e a n a l i z a m a P a p a u k a z a o n a o p a s n o s t i kapita­
lizma. B i o s a m i z n e n a đ e n k a d a j e v r l o m a l a , ali i s t a k n u t a sku­
p i n a P a p i z a m j e r i l a z b o g n j e g o v e k r i t i k e n e u m j e r e n o g materija­
lizma u s k l o p u p o h v a l e koju j e i z r a z i o z a s u s t a v s l o b o d n o g tržišta.
T o j e P a p i n a u l o g a . O n m o r a biti u m o g u ć n o s t i ponuditi
svoje mišljenje o d o b r i m s t r a n a m a i n e u s p j e s i m a s v i h g e o p o ­
litičkih i g o s p o d a r s k i h s u s t a v a .
P o v i j e s n o i s k u s t v o s o c i j a l i s t i č k i h z e m a l j a d o k a z a l o j e da,
p r e m a P a p i n i m a n a l i z a m a , kolektivizam u v e ć a v a o t u đ e n j e . Te­
žak j e p r o b l e m o t u đ e n j a u t o m e , š t o o n p r e d s t a v l j a s l o m o d n o s a
ljudi s l j u d i m a - s t a n j e č o v j e k a na k o j e je P a p i n o u č e n j e uvijek
u p o z o r a v a l o . T o j e s t r o g i p r i j e k o r k o m u n i s t i č k o m s u s t a v u kolek­
tivizma.
O t u đ e n j e p o s t o j i i u z a p a d n i m d r u š t v i m a . Ljudi su u po-
t r o š a š t v u z a v e d e n i s v o j i m u ž i c i m a . O t u đ e n j e p o s t o j i i t a m o gdje
j e p o s a o o r g a n i z i r a n t a k o d a o s i g u r a v a m a k s i m a l n u d o b i t , bez
skrbi z a t o h o ć e l i s e r a d n i k razvijati ili s t a g n i r a t i k a o o s o b a .
Izrabljivanje u o b l i k u k a k v u g a j e a n a l i z i r a o Mara:, p r e m a Papi­
n o m j e uvjerenju u z a p a d n o m d r u š t v u p r e m o š ć e n o . M e đ u t i m ,
o t u đ e n j e j o š uvijek p o s t o j i o n d j e g d j e s e ljudi s l u ž e j e d n i dru­
gima, ili k a d a t r a ž e z a d o v o l j e n j e s v o j i h o s o b n i h i s e k u n d a r n i h
potreba, zanemarujući i s t o d o b n o n a č e l o i izvorno učenje posto­
janja n a svijetu. P o s l a n i c a j e bila p r o ž e t a n a g l a s k o m n a vrijed­
n o s t i m a z a j e d n i c e i o p ć e m d o b r u , a nije s e s a m o u s r e d o t o č i l a n a
pojedinca.
I a k o j e P a p a p r i z n a o o p a s n o s t i k o n z u m e r i z m a , d a o j e naslu­
titi d a t o nije p o g r e š k a s u s t a v a , n e g o s l a b o s t l j u d s k o g b i ć a . T u j e
180
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
glavna r a z l i k a p r e m a n j e g o v o j kritici k o l e k t i v i z m a , koji j e o s u ­
dio, j e r j e s a m a filozofija k o l e k t i v i z m a p o g r e š n a .
Uloga države i privatizacije
P a p a I v a n P a v a o II. j a s n o j e o g r a n i č i o u l o g u d r ž a v e . P o ­
slanica n a v o d i da država, m o r a o s i g u r a t i z a š t i t u i o č u v a n j e za­
j e d n i č k i h ciljeva, k a o š t o s u p r i m j e r i c e p r i r o d a n i h u m a n o k o l i š ,
p r e m a n j e g o v u mišljenju, p o s t o j e k o l e k t i v n e i k v a l i t a t i v n e p o ­
trebe k o j e s e , p o svojoj naravi, n e m o g u k u p i t i n i p r o d a t i , t e s e
tako n e m o g u o s i g u r a t i s a m o t r ž i š n i m s i l a m a .
Dalje navodi da je odgovornost države da osigura osobnu
slobodu i privatno vlasništvo, k a o i stabilnu valutu te djelotvorne
javne d j e l a t n o s t i . A u z n e o s p o r n u p o t v r d u s u s t a v a s l o b o d n o g
tržišta, P a p a j e k a z a o d a d r ž a v a t r e b a n a d g l e d a t i p o š t i v a n j e ljud­
skih p r a v a u g o s p o d a r s k o m p o r e t k u , d o k o d g o v o r n o s t z a t o u
prvom redu s n o s e pojedinci i udruge. D r ž a v a ima dužnost, po
njegovu mišljenju, p o d u p i r a t i p o s l o v n e aktivnosti, stvarajući uvjete
koji ć e o s i g u r a t i n o v a r a d n a m j e s t a , n a n a č i n d a p o t i č e o v e
a k t i v n o s t i o n d j e g d j e o n e n e d o s t a j u , ili d a i h p o d r ž i u k r i z n i m
razdobljima. O n drži d a j e p r i m j e r e n a u l o g a d r ž a v e d a d o n o s i
z a k o n s k e m j e r e , k o j e b i s t v o r i l e u v j e t e z a p o v e ć a n j e broja r a d n i h
mjesta t i j e k o m g o s p o d a r s k e r e c e s i j e , p o p u t o n e koja j e z a h v a t i l a
Europu i Sjedinjene Države p o č e t k o m devedesetih godina.
U i z u z e t n i m o k o l n o s t i m a , država m o ž e intervenirati u g o ­
s p o d a r s k o m p o r e t k u , n o takvi z a h v a t i m o r a j u biti š t o j e m o g u ć e
k r a ć e g trajanja, s v e d a b i s e i z b j e g l a t e n d e n c i j a t r a j n o g p r e u z i ­
manja djelovanja, koja p o p r a v i l i m a s p a d a j u u privatni s e k t o r .
T o m o r a biti k r a t k o g trajanja i z b o g t o g a d a b i s e i z b j e g l o p r e k o ­
m j e r n o p o v e ć a v a n j e d j e l o k r u g a d r ž a v n e i n t e r v e n c i j e , a na š t e t u i
gospodarskih i građanskih s l o b o d a . P o s l a n i c a izričito upozorava
n a o p a s n o s t i o d d r ž a v e b l a g o s t a n j a t e o d d r ž a v e koja s e s v o d i n a
p r u ž a n j e s o c i j a l n e p o m o ć i . I z r a v n o i n t e r v e n i r a j u ć i , t e n a taj n a ­
čin lišavajući d r u š t v o n j e g o v e o d g o v o r n o s t i , d r ž a v a koja s a m o
181
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
skrbi z a s o c i j a l n u p o m o ć vodi g u b i t k u ljudskih s n a g a t e nekon­
t r o l i r a n o m p o r a s t u javnih službi, u k o j i m a p r e v l a d a v a birokrat­
ski n a č i n razmišljanja prije n e g o l i n a s t o j a n j e da se udovolji
z a h t j e v i m a o s o b a s p o t r e b a m a , a š t o je p o p r a ć e n o neizmjernim
p o v e ć a n j e m t r o š k o v a . U t o m s m i s l u , p o s t o j i j a s a n paralelizam
i z m e đ u P a p i n e o c j e n e s l a b o s t i d r ž a v e b l a g o s t a n j a i prevlada­
v a j u ć e g a m e r i č k o g p o l i t i č k o g suglasja o t o m p i t a n j u .
Č e s t o se postavlja p r o b l e m s u k o b a savjesti u klerikalnih i
l a i č k i h č e l n i k a K a t o l i č k e crkve u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a i za­
p a d n o e u r o p s k i m z e m l j a m a . J a s a m j e d a n o d o n i h koji s u time
i uznemireni. U ž i v a m o u prednostima uspješnih strana slobodnog
tržišnog gospodarstva. T i j e k o m triju naraštaja, m n o g i od unuka i
p r a u n u k a katoličkih useljenika s kraja p r o š l o g i p o č e t k a o v o g sto-
ljeća u z d i g l i s u s e p o p r i h o d i m a u v i š e s r e d n j e r a z r e d e . N e k i o d
njih spadaju m e đ u najbogatije ljude u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a .
K a t o l i č k o s o c i j a l n o učenje, s d r u g e s t r a n e , n e p r e s t a n c e pod­
sjeća k a t o l i k e na n e p r a v i č n o s t p o d j e l e u svijetu na b o g a t e i si­
r o m a š n e . D a n a s , u vrijeme i s t o d o b n e k o m u n i k a c i j e i nestajanja
v e l i k i h z e m a l j s k i h razdaljina, s i r o m a š n i iz T r e ć e g svijeta i bogati
iz industrijskih država p o s t a l i su najbliži s u s j e d i .
Amerikanci, povrh toga, ne moraju gledati u i n o z e m s t v o da
bi vidjeli n e s p o j i v e razlike u p r i m a n j i m a . S i r o m a š n i sloj u Sje­
d i n j e n i m D r ž a v a m a , n a rubu e g z i s t e n c i j e , s v a k o d n e v n i j e pod­
sjetnik v e l i k o g j a z a u s t a n d a r d i m a življenja koji je p r e d ame­
ričkim vratima. P a p i n e p o r u k e n e p r e s t a n o o p o m i n j u svijet d a j e
ovaj nespojivi jaz u kvaliteti življenja n e m o r a l a n , te da ga treba
ispraviti.
V a t i k a n s k i d u ž n o s n i c i , koji s u s e b a v i l i p i t a n j i m a m i r a i
pravde, u n a š i m s u s e i s k r e n i m r a z g o v o r i m a č i n i l i r a z o č a r a n i
da t o l i k o m n o g o A f r o - A m e r i k a n a c a g e n e r a c i j a m a o s t a j e u si­
r o m a š n o m sloju. N i t k o n e s m a t r a d a j e t o r e z u l t a t promišlje­
ne p o l i t i k e . Isti d u ž n o s n i c i svjesni su i z a z o v a , o k o j i m a s m o
razgovarali, koji su p r e d K a t o l i č k o m c r k v o m u g l a v n i m a m e -
182
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
ričkim g r a d o v i m a , gdje su rasa i s i r o m a š t v o ujedinjeni u t r a j n o m
savezu.
N e k o l i k o l a i č k i h i k l e r i k a l n i h k a t o l i k a lijevog krila, koji su
p o v e z a n i s V a t i k a n o m , bili su z a i s t a v r l o u z n e m i r e n i š t o P a p a u
p o s l a n i c i Centesimus annus nije g o v o r i o , pa č a k ni n a t u k n u o ,
n e š t o o » a m e r i č k o m s k a n d a l u « u r b a n e sirotinje i r a s e .
D e s e t d a n a n a k o n š t o j e p o s l a n i c a objavljena, j e d n a c r k v e n a
o s o b a i z S r e d n j e A m e r i k e z a u s t a v i l a m e n a p r i m a n j u i sarkas­
t i č n o m i k a z a l a : » Č e s t i t a m , v i A m e r i k a n c i spasili s t e č a s t svojeg
n e p r a v e d n o g sustava.«
D a o m i j e k o m p l i m e n t koji n i s a m z a s l u ž i o , i koji n i s a m tra­
ž i o . U l o g a P a p e , k a o a u t o r i t a t i v n o g g l a s a koji o d r a ž a v a p o v i ­
j e s n u k r š ć a n s k u skrb z a pitanja s o c i j a l n e p r a v d e , m o r a biti s l o ­
b o d n a o d m a n i p u l a c i j a b i l o k o j e d r ž a v e — m a l e ili v e l i k e .
P a p a I v a n P a v a o II. b i o j e o t v o r e n u s v o j i m i z j a v a m a u s v e z i
s n e u s p j e s i m a k o m u n i z m a . T a k o đ e r j e n a v e o n e d o s t a t k e kapi­
talizma d v a d e s e t o g stoljeća b e z socijalnih ograničenja. Z a l a g a o
s e z a g o s p o d a r s k i s u s t a v koji priznaje t e m e l j n u i p o z i t i v n u u l o g u
p o s l o v a n j a , tržišta, p r i v a t n o g v l a s n i š t v a t e p o s l j e d i č n e o d g o v o r ­
n o s t i z a p r o i z v o d n a s r e d s t v a . T o bi, p r e m a n j e g o v u mišljenju,
o m o g u ć i l o s l o b o d n u ljudsku k r e a t i v n o s t u g o s p o d a r s k o m sek­
toru. M r a č n e g l a s i n e o P a p i n o j p o s l a n i c i , k o j a d a ć e s n a ž n o
napasti Sjedinjene D r ž a v e i s l o b o d n o tržišno gospodarstvo, nisu
se o b i s t i n i l e . Z a p r a v o , u riječima dr. P e t e r a L. B e r g e r a , direk­
t o r a I n s t i t u t a z a p r o u č a v a n j e e u r o p s k i h k u l t u r a pri B o s t o n s k o m
s v e u č i l i š t u , i m a m o » p o l i t i č k i z n a č a j a n t e k s t « , koji n a v o d i n a zak­
ljučak d a j e o n o š t o s e o v d j e d o g o d i l o » v r l o z n a č a j a n n a p r e d a k u
k a t o l i č k o m u č e n j u o s u v r e m e n o m svijetu«.
Ovaj P a p i n d o k u m e n t pozdravili su j e d n a k o liberalni i kon­
zervativni tabori, k a o povijesnu p r o s u d b u koja j e s n a ž n o o d b a c i l a
k o m u n i z a m i totalitarizam k a o g o s p o d a r s k e i p o l i t i č k e m o d e l e .
K a d a s e prisjetim v l a s t i t a i s k u s t v a s a s p l e t k a m a , k o j e s u
o k r u ž i v a l e o n e A m e r i k a n c e i d r u g e koji s u p o k u š a v a l i izvršiti
183
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

utjecaj na sadržaj p o s l a n i c e Centesimus annus, ili p o k u š a v a l i ma­

XI poglavlje
n i p u l i r a t i t u m a č e n j e m o n o g a š t o j e P a p a r e k a o , m o r a m izraziti
s v o j e divljenje p a p i n s k o m s u s t a v u , koji j e P a p u š t i t i o o d tih sple­
taka. S v e t a Stolica i b r i g a za svjetska
Centesimus annus o d r a ž a v a o z b i l j n a P a p i n a razmišljanja o h u m a n i t a r n a pitanja
padu k o m u n i z m a te o budućoj ulozi gospodarstva slobodnog
tržišta. B i o s a m č v r s t o u v j e r e n d a j e m o j a u l o g a v e l e p o s l a n i k a
S A D n a l a g a l a d a o t k r i j e m š t o d o k u m e n t g o v o r i , t e d a s e po-
b r i n e m d a s e t o v j e r o d o s t o j n o p r e n e s e . U n a t o č n e k o l i k i m po­

Č
k u š a j i m a d a s e s a b o t i r a o n o š t o j e P a p a k a n i o k a z a t i , Centesimus im je K o n g r e s Sjedinjenih D r ž a v a 1990. usvojio Z a k o n o
annus i s p r a v n o g o v o r i svijetu o k l j u č n i m p r o b l e m i m a k o m u n i ­ i n v a l i d n o s t i , p o t r a ž i o s a m n a č i n e n a k o j e b i h P a p u i svjet­
zma, kapitalizma i slobodnog tržišnog gospodarstva.
sku k a t o l i č k u m r e ž u u k l j u č i o u n a p o r e d a s e u b l a ž i diskrimi­
nacija p r e m a i n v a l i d i m a . Z n a o s a m d a ovaj z a k o n m n o g o z n a č i
p r e d s j e d n i k u B u s h u . Z a n j e g a j e t o b i o z n a č a j a n projekt, a p o s ­
tojala j e i z n i m n a d v o s t r a n a č k a p o t p o r a t o m prijedlogu.
M e đ u t i m , ja s a m i m a o i o s o b n i razlog za promicanje ovog
pitanja p r i S v e t o j S t o l i c i . M o j j e o t a c r o đ e n s n e d o s t a t k o m
dijela n e p c a t e j e s t o g a ž i v i o s v e l i k o m g o v o r n o m m a n o m
cijeli ž i v o t . P r i č a l o s e u n a š o j r a d n i č k o j č e t v r t i N o r w i c h a , u
G o n n e c t i c u t u , da m o j tata » č u d n o govori«. Kasnije u životu,
ja s a m k a o m l a d i ć p o t i c a o o c a da razmisli o podvrgavanju
n e k i m m e d i c i n s k i m zahvatima. N o , ti su pokušaji uglavnom
p r o p a d a l i . O n j e cijeli s v o j ž i v o t p r o ž i v i o s i n v a l i d i t e t o m , a t o
j e o s t a v i l o t r a g a n a n j e m u i cijeloj o b i t e l j i . S uvijek s v j e ž i m
sjećanjem n a t o , n a Sveučilištu S a c r e d H e a r t razvio s a m pro­
gram z a o n e s p o s o b l j e n e u s k o r o n a k o n š t o s a m p o s t a o rektor
u 1 9 7 6 . g o d i n i . S u d j e l o v a o s a m na konferenciji o hendikepira­
n i m o s o b a m a , k o j u j e b i o s a z v a o p r e d s j e d n i k Č a r t e r 1 9 7 8 . Ovdje
s a m vidio m o g u ć n o s t da ujedinim svoje o s o b n o zanimanje za
o n e s p o s o b l j e n e i s l u ž b e n u politiku v l a d e Sjedinjenih Država.
I n t e r e s koji j e p o k r e n u o p r e d s j e d n i k Č a r t e r t i j e k o m svojega
m a n d a t a p r e t v o r i o s e u d r ž a v n i z a k o n 1 9 9 0 . k a d a j e n a vlasti b i o
predsjednik Bush.

184 185
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
P r a t i o s a m razvoj Z a k o n a o A m e r i k a n c i m a s i n v a l i d i t e t o m
Z n a o s a m da on predstavlja uzor ne s a m o za Sjedinjene Države
v e ć i za industrijske z e m l j e . M o j je cilj b i o da ga p r i k a ž e m u
međunarodnim okvirima.
V e l i k e m o g u ć n o s t i v i d i o s a m n a m e đ u n a r o d n o j godišnjoj
konferenciji P a p i n s k o g vijeća z a a p o s t o l a t z d r a v s t v e n i h radnika.
Z a p o č e t e 1 9 8 7 . g o d i n e , o v e s u k o n f e r e n c i j e o m o g u ć a v a l e Papi
da upotrijebi svoj m o r a l n i utjecaj i o b j a v i o n o š t o svijet treba
činiti. P r e t h o d n e s u k o n f e r e n c i j e b i l e p o s v e ć e n e t a k v i m pitanji­
ma kao š t o su A I D S i m e n t a l n o zdravlje.
Prilika m i s e u k a z a l a k r a j e m 1 9 9 1 . , k a d a s a m p r e d l o ž i o d a
problemi invalida b u d u t e m a konferencije u 1 9 9 2 . godini. Želio
sam d a s e z a m a h p o t h v a t a koji j e p o k r e n u o p r e d s j e d n i k B u s h u
Sjedinjenim D r ž a v a m a 1 9 9 0 . p r o š i r i n a cijeli svijet. B i v š i državni
odvjetnik, D i c k T h o r n b u r g h , i n j e g o v a s u p r u g a , V i r g i n i a , bili su
naši g o s t i u r e z i d e n c i j i u R i m u u s t u d e n o m e 1 9 9 1 . G i n n y m i j e
v e ć prije ispričala d a j e njihov, s a d a v e ć o d r a s l i s i n P e t e r , i m a o
tešku n e s r e ć u k a o m a l o dijete, i z k o j e j e v u k a o o z b i l j a n trajni
invaliditet. O n a i D i c k p o s v e t i l i s u v e l i k d i o s v o g a ž i v o t a o s p o ­
sobljavanju s v o g a s i n a d a v o d i , k o l i k o j e t o m o g u ć e , n o r m a l a n
život. O n a s e t a k o đ e r v r l o p r e d a n o p o s v e t i l a p o t i c a n j u društva
d a zajamči sva g r a đ a n s k a p r a v a o n i m a koji p r i p a d a j u z a j e d n i c i
invalida.
K a k o s a m z a D i c k a i G i n n y T h o r n b u r g h u g o v o r i o audijen­
ciju k o d P a p e , p r e d l o ž i o s a m d a o n a p o k r e n e p i t a n j e t e m e slje­
d e ć e k o n f e r e n c i j e u 1 9 9 2 . g o d i n i , t e d a p a p i I v a n u P a v l u II.
preporuči n a š u t e m u . O n a j e u p r a v o t o i u č i n i l a , t e j e z a m o l i l a
Papu da k o n f e r e n c i j u u 1 9 9 2 . p o s v e t i i n v a l i d i m a u svijetu. N a ­
kon njihova s a s t a n k a s P a p o m , željeli s m o s a z n a t i n o v o s t i g l e d e
ove stvari, p a s m o i m a l i d r u g i s a s t a n a k s k a r d i n a l o m F i o r e n z o m
Angelinijem, p r e d s j e d n i k o m P a p i n s k o g vijeća. G o s p o đ a T h o r n ­
burgh bila j e j e d n a k o uvjerljiva n a s a s t a n k u s k a r d i n a l o m A n ­
gelinijem.
186
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a z a o s a m G i n n y Thornburgh, kada se sa suprugom vraćala
u Sjedinjene D r ž a v e 24. studenoga 1991., kako sam pun pouzda­
nja d a ć e m o d o b i t i p o v o l j a n o d g o v o r . I d o b i l i s m o g a . K a r d i n a l
A n g e l i n i n a z v a o m e u siječnju 1 9 9 2 . i r e k a o m i d a j e P a p a o d ­
lučio da t e m a za konferenciju u s t u d e n o m e b u d e p o d sljedećim
n a s l o v o m : » I n v a l i d i : dijelovi Tijela K r i s t o v a « .
M i s m o u V e l e p o s l a n s t v u bili o d u š e v l j e n i , j e r j e v e ć d r u g u
g o d i n u z a r e d o m S v e t a Stolica bila pokroviteljem m e đ u n a r o d ­
n e k o n f e r e n c i j e s t e m o m koja j e z a i s t a z a o k u p l j a l a S j e d i n j e n e
D r ž a v e . M o j j e prvi z a d a t a k b i o utjecati n a S v e t u S t o l i c u d a
z a u z m e aktivan stav protiv narkotičke ovisnosti te m e đ u n a r o d n e
t r g o v i n e d r o g o m . T o s m o i učinili, a suradnja j e bila besprije­
k o r n a . K o n f e r e n c i j a 1 9 9 1 . , koju j e s p o n z o r i r a o V a t i k a n , n a t e ­
mu z d r a v s t v e n i h pitanja, bila je p o s v e ć e n a o v i s n o s t i o d r o g i i
alkoholu.
Devet tisuća invalida u Rimu: 1992.
B i l o j e t o v r l o dirljivo i s k u s t v o . D o š l i s u z r a k o p l o v o m , vla­
k o m , a u t o b u s o m i o s o b n i m vozilima - devet tisuća sudionika iz
d e v e d e s e t i d e v e t z e m a l j a o k u p i l o s e n a K o n f e r e n c i j i o inva­
lidima od 19. s t u d e n o g a do 2 1 . studenoga 1992. Bilo je teško
z a d r ž a t i s u z e g l e d a j u ć i m n o š t v o u i n v a l i d s k i m k o l i c i m a , slijepe
s a š t a p o v i m a ili p s i m a koji s u i h vodili, d o k s u m o n i t o r i p r e v o d i l i
govore na jezik znakova.
Uz to što s a m zaželio dobrodošlicu službenim američkim
s u d i o n i c i m a , a to su bili dr. L o u i s S u l l i v a n , m i n i s t a r z d r a v s t v a i
s o c i j a l n i h službi, dr. A n t o n i a N o v e l l a , g l a v n a ravnateljica klinika
u S A D , te povjerenica D e b o r a h M c F a d d e n , u zračnu s a m luku
o t i š a o d o č e k a t i dr. A l l e n a A . R e i c h a , p r e d s j e d n i k a N a c i o n a l n e
o r g a n i z a c i j e z a i n v a l i d n o s t , t e n j e g o v u s u p r u g u , koji s u d o š l i k a o
v o d e ć i p r e d s t a v n i c i p r i v a t n i h a m e r i č k i h institucija. T u s u bili
A m e r i k a n c i , p r i p a d n i c i svih vjeroispovijesti, uključujući i M a r y
J a n e O w e n , r a v n a t e l j i c u N a c i o n a l n o g k a t o l i č k o g u r e d a z a in-
187
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
v a l i d n e o s o b e , t e v e l e č a s n o g H a r o l d a W i l k e a , v o d e ć u protes­
tantsku o s o b u u pokretu za p o m o ć invalidima.
K a k o se približavala prva sjednica, m o g l i s m o primijetiti iš­
čekivanje na licima n a z o č n i h : gluhih, m n o g i h koji n i s u m o g l i go­
voriti, slijepih, o n i h u invalidskim k o l i c i m a , m e đ u k o j i m a je bilo
vrlo teških invalida. O n i su sudjelovali na prvoj svjetskoj konferen­
ciji p o d pokroviteljstvom j e d n o g m e đ u n a r o d n o g vjerskog tijela.
Cilj o v e k o n f e r e n c i j e , k a o i o n i h p r e t h o d n i h , b i o j e p o t a k n u t i
na akciju u z e m l j a m a diljem svijeta. S t r a t e g i j a je uključivala
p r i m j e n u P a p i n e m o r a l n e s n a g e u z m o d e r n a s r e d s t v a priopća­
vanja, t e o d a b r a n e u g l e d n e ljude, koji b i z a j e d n o s P a p o m pro­
klamirali š t o t r e b a činiti.
J a s a m razdijelio p r i m j e r k e a m e r i č k o g z a k o n a i z 1 9 9 0 . g o ­
d i n e , » Z a k o n a o A m e r i k a n c i m a s i n v a l i d i t e t o m « , i u r u č i o ih
v e l e p o s l a n i c i m a industrijskih z e m a l j a , j e r s a m d r ž a o d a b i naš
z a k o n t r e b a o biti m o d e l . G o v o r p a p e I v a n a P a v l a II. n a zatva­
ranju k o n f e r e n c i j e p o z v a o j e s v e z e m l j e i v l a d e d a p o š t u j u prava
i o s o b n o s t s v e » n a š e b r a ć e i s e s t a r a « koji su o n e s p o s o b l j e n i .
O v e m e đ u n a r o d n e konferencije, na kojima su se koristile
najpovoljnije m e t o d e m o d e r n e k o m u n i k a c i j e , bili s u s a v r š e n i na­
čini z a S v e t u S t o l i c u d a u l a ž e svoj m o r a l n i utjecaj z a ciljeve koje
su Sjedinjene D r ž a v e i sve civilizirane nacije z a s t u p a l e .
Ovisnost o drogi
U slučaju k o n f e r e n c i j e o i n v a l i d i m a b i l o m i j e p o z n a t o d a s u
Sjedinjene D r ž a v e z a i n t e r e s i r a n e za ovaj p r e d m e t z b o g izrade
zakona, te o s o b n o g zanimanja predsjednika B u s h a . Zapravo,
nikad n i s a m i z S t a t e D e p a r t m e n t a z a p r i m i o s l u ž b e n a n a p u t k a
g l e d e o v o g p r e d m e t a , n e g o s a m d j e l o v a o n a s v o j u r u k u , znajući
pri t o m e d a ć e v l a d a S j e d i n j e n i h D r ž a v a biti z a i n t e r e s i r a n a . R a ­
nije sam, o pitanju o v i s n o s t i o d r o g i , d o b i o v r l o p o m n e n a p u t ­
k e . O v e s u instrukcije b i l e s a d r ž a n e u p i s m u k o j e m i j e u p u t i o
188
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
državni tajnik B a k e r . O n e s u m i u o s n o v i p r e n o s i l e p o t r e b u d a
p o t a k n e m S v e t u Stolicu na njezino š t o v e ć e zanimanje za kam­
panju p r o t i v o v i s n o s t i o d r o g a m a .
T o u i s t i n u nije b i o t e ž a k z a d a t a k , s t o g a š t o j e S v e t a S t o l i c a
v e ć bila izrazila zabrinutost z b o g sve v e ć e g socijalnog otuđenja
t e p o r a s t a u p o r a b e d r o g a . Prije n e g o š t o s a m s t i g a o u R i m 1 9 8 9 .
g o d i n e , p r o u č a v a o s a m p o d a t k e i p r o č i t a o n e k e o d v a ž n i h izjava
S v e t o g O c a o t o m pitanju.
D a n a 2 2 . s t u d e n o g a 1 9 8 1 . , p a p a I v a n P a v a o II. izjavio j e d a
se »društvo danas izlaže rizicima da p o s t a n e još više depersona-
lizirano i nečovječno te da ima negativne rezultate m n o g i h oblika
bježanja od s t v a r n o s t i - k a o , p r i m j e r i c e , a l k o h o l i z m a , d r o g e i
terorizma«. Kasnije, 3 1 . ožujka 1985., u s v o m pismu mladeži
tijekom M e đ u n a r o d n e g o d i n e mladeži, u p o z o r i o j e n a »iluzorni
svijet a l k o h o l a i d r o g e « , t e j e p o n o v n o 7 . p r o s i n c a 1 9 8 7 . u k a z a o
n a o p a s n o s t d a ljudi p o s t a n u » r o b o v i d r o g e « . N a s v o m p r v o m
s a s t a n k u s P a p o m u l i s t o p a d u 1 9 8 9 . , p o s t a v i o s a m pitanje o
o v i s n o s t i i t r g o v a n j u s d r o g o m . P a p a I v a n P a v a o II. s n a ž n o m i j e
p r e n i o s v o j e p o i m a n j e stvari. P o s a m o m t o n u n j e g o v a glasa,
imao sam dojam da je Papa gojio duboku osobnu obvezu da
u b l a ž i ovaj t e š k i p r o b l e m . Z n a o s a m d a s u S j e d i n j e n e D r ž a v e
i m a l e u n j e m u j a k o g s a v e z n i k a u o v o j borbi, pa s a m t a k o i izvi­
jestio W a s h i n g t o n . Svi aspekti p r o b l e m a u svezi s d r o g o m v e ć su
bili r a z m a t r a n i s v a t i k a n s k i m d u ž n o s n i c i m a 1 9 8 9 . i 1 9 9 0 . P a p a j e
i s k o r i s t i o m n o g o p r i g o d a t i j e k o m svojih g o v o r a d a n e š t o učini u
svojoj brizi o n a r k o t i č k o j o v i s n o s t i i n j e z i n i m u z r o c i m a .
S l i j e d o m t o g a , nije i z n e n a d i l a P a p i n a o b j a v a d a ć e u 1 9 9 0 . i
1 9 9 1 . g o d i n i k o n f e r e n c i j e biti p o s v e ć e n e o v i s n o s t i m a o d r o g i i
alkoholu. Ja sam, naravno, o s o b n o bio oduševljen. G l e d a o sam
n a t o k a o n a j a s a n primjer n a č i n a n a koji ć e S v e t a S t o l i c a i
S j e d i n j e n e D r ž a v e m o ć i s u r a đ i v a t i n a v r l o v a ž n o m polju s o c i ­
j a l n e pravde. N e p o t r e b n o je reći, da su i Bijela kuća i State
D e p a r t m e n t bili j e d n a k o t a k o z a d o v o l j n i , j e r j e p r e d s j e d n i k
189
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
B u s h rat p r o t i v o v i s n o s t i o d r o g i u č i n i o j e d n o m o d g l a v n i h za­
d a ć a svoje v l a d e .
D r . L o u i s S u l l i v a n , m i n i s t a r z d r a v s t v a i s o c i j a l n i h službi i
državni odvjetnik, D i c k T h o r n b u r g h , bili s u n e k i o d o n i h koji s u
s u d j e l o v a l i n a o v o j konferenciji.
Osjetljivo pitanje
J e d n o osjetljivo p i t a n j e p o j a v i l o se u d a n i m a z a v r š n i h pri­
p r e m a za konferenciju. Kardinal A n g e l i n i u p o z o r i o me je na
z a b r i n u t o s t g l e d e z e m a l j a koje p r o i z v o d e d r o g u . P r e d v o đ e n i bo­
livijskim v e l e p o s l a n i k o m pri S v e t o j S t o l i c i , o n e s u b i l e z a b r i n u t e
da će ih proglasiti najvećim krivcima, jer se veliki d i o osnovnih
s a s t o j a k a d r o g a p r o i z v o d i u Boliviji, K o l u m b i j i i V e n e z u e l i . Sas­
t a o s a m s e s g r u p o m v e l e p o s l a n i k a tih z e m a l j a t e s a m m o g a o
z a p a z i t i da su bili u s t r a h u da će s k o n f e r e n c i j e i z a ć i u v r l o l o š e m
svjetlu. G o v o r i l i s u d a v e ć s t o l j e ć i m a biljke k o k i n o g l i s t a rastu
p r i r o d n o u t i m z e m l j a m a , a da t e k u n e k o l i k o p o s l j e d n i h de­
s e t l j e ć a uzgajanje k o k e predstavlja p r o b l e m . V e l e p o s l a n i c i s u m i
i s k r e n o rekli, d a s e b o j e k a k o ć e n a s t a t i s l i k a u j a v n o s t i o t o m e
d a z e m l j e - p r o i z v o đ a č i s n o s e najviše k r i v i c e z a z l o d r o g e u svi­
j e t u . Priznali s u d a j e t o s t r a š n o z l o , n o željeli s u d a s e čuje
»njihova s t r a n a « p r i č e . V e l e p o s l a n i c i s u s e ž e l j e l i uvjeriti d a ć e
s e razmotriti k a k a v b i u č i n a k n a g o s p o d a r s t v o i m a o n a g l i p a d
p r o i z v o d n j e biljaka iz obitelji k o k e .
S u g l a s i o s a m s e d a s u d j e l u j e m u raspravi z a o k r u g l i m s t o l o m
s južnoameričkim veleposlanicima o p r o b l e m u preusmjerenja
z a n i m a n j a p o l j o d j e l a c a u t i m z e m l j a m a na u s j e v e koji bi proiz­
veli alternativne izvore prihoda. U l o g a Sjedinjenih Država, kao
g l a v n o g korisnika, koji j e s p r e m a n platiti g o l e m u c i j e n u z a proiz­
v o d e koji d o v o d e d o n a r k o t i č k e o v i s n o s t i , t a k o đ e r s e p o j a v i l a u
diskusiji. J u ž n o a m e r i č k i v e l e p o s l a n i c i s u , r a z u m l j i v o , htjeli s
»potrošačkim društvima«, k a o što su bile S A D , podijeliti težak
teret skandala kakav je m e đ u n a r o d n a trgovina d r o g o m .
190
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a d a je State D e p a r t m e n t s a z n a o da će se održati takav
forum, t e d a ć e biti d o s t u p a n m e d i j i m a š i r o m svijeta, p o j a v i o s e
strah d a ć e d o ć i d o p r o v a l e a n t i a m e r i č k e bujice riječi. U n a t o č
strahovima mojih kolega u State D e p a r t m e n t u , ja nisam dobio
z a b r a n u z a s u d j e l o v a n j e n a f o r u m u . K a d a j e f o r u m o d r ž a n , ni­
j e d a n o d s t r a h o v a nije s e o b i s t i n i o . B i l a j e t o ozbiljna r a s p r a v a
p r o b l e m a s kojima se suočavaju z e m l j e u razvoju pri p r o n a l a ž e n j u
n a d o m j e s t k a u poljoprivrednoj proizvodnji. S t a n d a r d ž i v o t a tih p o ­
ljodjelaca v e ć j e b i o n a razini siromaštva. M o g a o s a m istaknuti
p o m o ć koju s u d a v a l e Sjedinjene D r ž a v e . O p ć a j e s u g l a s n o s t bila,
da svjetsko z l o o v i s n o s t i o drogi zahtijeva od svih z e m a l j a da u svim
društvima u č i n e š t o j e g o d m o g u ć e d a s e o v a o p a s n o s t smanji. Moji
preliminarni k o n t a k t i s a svakim j u ž n o a m e r i č k i m v e l e p o s l a n i k o m
p o j e d i n a č n o su ih izgleda uvjerili da konferencija n e ć e na njih
svaliti krivicu z a m e đ u n a r o d n u prijetnju o d d r o g e .
P a p a s e n a k o n f e r e n c i j i u s r e d o t o č i o n a srž p r o b l e m a ovis­
nosti. G o v o r i o je iskreno i s d u b o k i m smislom. Nije bilo sumnje
u mislima članova delegacije iz S A D da je u t o m e vidio veliko
s u v r e m e n o zlo. Riječi koje j e i z g o v o r i o 2 3 . s t u d e n o g 1 9 9 1 . do­
živjele s u p o s v u d a v e l i k o o d o b r a v a n j e :
»Alkoholizam i upotreba droga nerazmjerno su porasli, i danas
s m o suočeni s podmuklom društvenom kugom koja se proširila
cijelim svijetom, potaknuta silnim ekonomskim a ponekad i poli­
tičkim interesima. D o k tako propadaju mnogi životi, moćni kra­
ljevi droge bestidno se predaju bogatstvima i rasipanju.«
Pravda i mir
P a p i n s k o v i j e ć e z a p r a v d u i m i r tijelo j e v l a d e S v e t e S t o l i c e ,
s k o j i m j e a m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o i m a l o brojnih k o n t a k a t a ti­
j e k o m m o g a m a n d a t a u R i m u . To pokazuje brigu Crkve za soci­
j a l n a pitanja. Z a č e t a k o v o g V i j e ć a v u č e k o r i j e n e i z P a s t o r a l n e
k o n s t i t u c i j e o Crkvi u s u v r e m e n o m svijetu, Gaudium et spes
(90), s D r u g o g vatikanskog sabora:
191
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
»S obzirom na neizmjerne t e š k o ć e koje još uvijek pogađaju veliki
dio čovječanstva, te u svrhu sveprisutnog promicanja pravde i ljubavi
Kristove za stradalnike, Drugi vatikanski sabor drži prikladnim da se
osnuje organizacija univerzalne Crkve, čija bi zadaća bila potaknuti
katoličku zajednicu da podupire napredak svjetskih regija koje trpe
nestašicu te da promiče socijalnu pravdu među narodima.«
V i j e ć e za p r a v d u i m i r r a z m a t r a s o c i j a l n o u č e n j e Crkve. To je
o p e r a t i v n o tijelo, koje r a z l a ž e c r k v e n o u č e n j e o s u v r e m e n i m te­
m a m a života, t e j e t a k o p o k r e t a č k a s n a g a svjetske k a t o l i č k e mreže.
P u b l i k a c i j e o v e p a p i n s k e institucije uključuju o p š i r n e tekstove
o i n o z e m n o m d u g u , b e s k u ć n i š t v u i r a s i z m u . K a k o p o t j e č u od Svete
S t o l i c e , ti t e k s t o v i odražavaju u n i v e r z a l n o u č e n j e K a t o l i č k e crkve.
M o j i k o n t a k t i s k a r d i n a l o m R o g e r o m E t c h e g a r a y e m , pred­
s j e d n i k o m V i j e ć a , o d n o s i l i s u s e n a p r o b l e m e ljudskih prava u
Liberiji, S u d a n u , E t i o p i j i , S a u d i j s k o j A r a b i j i , Z a i r u i Južnoj
Africi. K a r d i n a l E t c h e g a r a y j e k a o bivši n a d b i s k u p M a r s e i l l e s a
u t j e c a j a n č l a n p a p i n s k e v l a d e . S v e o s o b l j e v e l e p o s l a n s t v a bilo j e
u č e s t i m k o n t a k t i m a s o s o b l j e m n j e g o v a u r e d a , a d o k s a m ja bio
šef misije, č e s t o s a m kardinala i v i đ a o .
P a p i n s k o v i j e ć e z a p r a v d u i m i r djeluje k a o P a p i n s k i »think
t a n k « — t r u s t m o z g o v a . M n o g e o d p a p i n i h izjava o s i r o m a š t v u ,
b o l e s t i m a , r a s n i m pitanjima ili d e h u m a n i z a c i j i p r o i z l a z e iz njega.
S r e d i š n j a t e m a V i j e ć a bila j e s l j e d e ć a : a k o s e ž e l i ispraviti ne­
p r a v i č n o s t i u svijetu, m o r a d o ć i do p r e r a s p o d j e l e svjetskih bogat­
stava. Ovaj je k o n c e p t zabrinjavao W a s h i n g t o n . Ni d e m o k r a t s k a a ni
r e p u b l i k a n s k a v l a d a nije bila p o t p u n o z a d o v o l j n a P a p i n i m nagla­
š a v a n j e m preraspodjele zemaljskih b o g a t s t a v a , jer je to z n a č i l o da bi
se z e m l j e p o p u t Sjedinjenih D r ž a v a m o r a l e zadovoljiti manjim, ka­
ko bi z e m l j e u južnoj hemisferi, i d r u g e z e m l j e u razvoju, i m a l e više.
D o k s a m s e p r i p r e m a o z a svoju d u ž n o s t u 1 9 8 9 . g o d i n i , raz­
g o v a r a o s a m o z a m j e r k a m a S t a t e D e p a r t m e n t a o v o m nagla­
š e n o m gledištu. R e č e n o mi je da m o r a m pokušati posredovati
k o d S v e t e Stolice, da o n a smanji svoje zagovaranje preraspo-
192
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
djele svjetskih d o b a r a , t e joj p r e d l o ž i t i d a u m j e s t o t o g a stavi jači
n a g l a s a k n a u v e ć a v a n j e svjetskih b o g a t s t a v a , t e d a u z t o p o d a s -
t r e m n a č i n e n a k o j e b i z e m l j e u razvoju m o g l e k r e n u t i p u t e m
planiranja s l o b o d n o g tržišta, k a k o b i m o g l e p o d i ć i svoj ž i v o t n i
s t a n d a r d , ne t r a ž e ć i p r i t o m da r a z v i j e n e i industrijske z e m l j e u
b i l o k o j e m o b l i k u s m a n j e svoj s t a n d a r d .
O s o b n o s a m d r ž a o d a j e p o z i c i j a S t a t e D e p a r t m e n t a bila
p o m a l o naivna, jer n i s a m doista vjerovao da bi bilo m o g u ć e
ispraviti n e j e d n a k u r a s p o d j e l u svjetskih d o b a r a b e z v e ć i h odri­
canja najbogatijih z e m a l j a . S d r u g e s t r a n e , z n a o s a m d a b i p o ­
litički b i l o g o t o v o n e m o g u ć e b i l o z a d e m o k r a t s k u ili r e p u ­
b l i k a n s k u v l a d u izraziti s k l o n o s t o d r i c a n j u o d n e k i h b l a g o d a t i
ž i v o t n o g s t a n d a r d a , k a k o b i n a r o d i T r e ć e g svijeta i m a l i v i š e .
K a o š t o s a m r e k a o , o v o m s a m instrukcijom v l a d e S A D b i o
stavljen u n e d o u m i c u , t e s a m o d l u č i o n e postavljati t o pitanje
k o d d u ž n o s n i k a S v e t e S t o l i c e . Z n a o s a m d a b i n a š a pozicija z a
njih b i l a n e r a z u m l j i v a , j e r u P a p i n o m s t a v u o i s t o m pitanju nije
b i l o n i č e g a n o v o g . Taj je stav b i o ukorijenjen u stoljetnim u č e ­
njima C r k v e o socijalnoj pravdi. Z a p a d n a društva, u n a t o č činjenici
da se njihova kultura temelji na ž i d o v s k i m i kršćanskim vrijed­
n o s t i m a , t e š k o m o g u zatražiti o d svojih g r a đ a n a d a s e o d r e k n u bi­
lo k o j e g a s p e k t a s v o g a ž i v o t n o g standarda, a u prilog n a r o d a iz
društava u razvoju.
N i s a m n i m a l o d v o j i o o t o m e , d a d r u š t v a u razvoju moraju
u č i n i t i v i š e d a s i s a m a p o m o g n u . S t r a t e g i j a s l o b o d n o g tržišta bila
je s v a k a k o u s p j e š n i j a u azijskim z e m l j a m a p o p u t Tajvana i In­
d o n e z i j e n e g o l i s o c i j a l i z a m u T a n z a n i j i i Zambiji. N o , i s t o s a m
t a k o d r ž a o da bi se z a p a d n e zemlje i J a p a n m o g l e više potruditi
da s m a n j e j a z i z m e đ u s i r o m a š n i h i b o g a t i h u svijetu. P a p a je u
p o s j e t u J a m a j c i 1 1 . k o l o v o z a 1 9 9 3 . s n a ž n o u p u t i o svoju u s r d n u
m o l b u z a p r e r a s p o d j e l u svjetskih b o g a t s t a v a , k a k o b i s e p o b o l j ­
š a o životni standard. T o j e svoje očitovanje p o n o v i o uoči svoga
p o s j e t a D e n v e r u , u državi C o l o r a d o , g d j e ć e s e p o prvi p u t s a s ­
tati s p r e d s j e d n i k o m C l i n t o n o m .
193
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Izbjeglice
P a p i n s k a k o m i s i j a za p a s t o r a l m i g r a n a t a i ljudi na putovanju
j o š j e j e d n o tijelo s k o j i m j e v e l e p o s l a n s t v o s u r a đ i v a l o . P o m o ć
i z b j e g l i c a m a i d o s e l j e n i c i m a p r e d s t a v l j a l a je p o v i j e s n u brigu Va­
t i k a n a . R a n a s t o l j e ć a u E u r o p i b i l a s u r a z d o b l j a k a d a j e Sveta
S t o l i c a o d i g r a l a g l a v n u u l o g u u p r u ž a n j u p o m o ć i ž r t v a m a rata i
gladi izazvane prirodnim n e p o g o d a m a . T i j e k o m m o g mandata
n a d u ž n o s t i v e l e p o s l a n i k a , n a š e s e v e l e p o s l a n s t v o č e s t o sastajalo
s v o d s t v o m M i g r a c i j s k o g vijeća, te r a s p r a v l j a l o pitanja koja su se
o d n o s i l a n a i z b j e g l i c e u i s t o č n o j E u r o p i , T u r s k o j , L i b a n o n u , Al­
baniji, Etiopiji, S u d a n u , J u ž n o j A f r i c i i V i j e t n a m u . V i j e ć e je
i s t o d o b n o »trust m o z g o v a « i P a p i n o polje djelovanja u vezi s
p r o b l e m i m a m i g r a n a t a , b e s k u ć n i k a , t e ljudi koji p a t e j e r s u od­
v o j e n i o d svojih t r a d i c i o n a l n i h d o m o v i n a .
Romi
J e d n o o d pitanja k o j a s a m r a z m a t r a o s m l a đ i m č l a n o m Pa­
p i n s k e k o m i s i j e b i o j e p r o b l e m R o m a u E u r o p i . P o v i j e s n e knjige
p u n e su f o l k l o r a i p r i č a o R o m i m a . U m n o g i m j u ž n i m i i s t o č n i m
z e m l j a m a i m a i h z n a t a n broj. U h v a t i l a m e t j e s k o b a , j e r u E u r o p i
nisam m o g a o naći nikoga tko bi i m a o razumijevanja za R o m e .
S l i k a koju p r o s j e č n i E u r o p e j a c ili A m e r i k a n a c i m a o R o m u u
E u r o p i s l i k a j e o o s o b i koja s e s l u ž i m a l o m d j e c o m d a p r o s e i
k r a d u o d d o m a ć e g p u č a n s t v a , a p o s e b i c e o d turista. U p o r a b a
d j e c e - v r l o m a l e d j e c e k o j a s u k a d š t o s t a r a i z m e đ u dvije i četiri
g o d i n e - p o s e b n o stvara tjeskobu, te a u t o m a t s k i odašilje nega­
tivnu p r e d o d ž b u . I s t i n a j e d a R o m i i m a j u s v o j u k u l t u r u i običaje,
a n i k a d n i s a m d r ž a o u p i t n o m volju d a s e p o m o g n e t i m ljudima
d a s a č u v a j u t e s v o j e o b i č a j e i tradiciju. I p a k , j e d n o m s a m prili­
kom, u s t r o g o o s o b n o ime, p o t a k n u o pitanje volje Crkve da
u č i n i n e š t o k a k o b i s e p r o m i j e n i o n a č i n p o n a š a n j a koji rezultira
v r l o n e g a t i v n o m s l i k o m u v a n j s k o m svijetu, a t o j e o b i č a j R o m a
d a upošljavaju d j e c u u s v r h u p r o š n j e i k r a đ e . D r ž a o s a m d a b i s e
K o m i s i j a t r e b a l a p o z a b a v i t i p o z i t i v n i m p r i s t u p o m radi mijenja-
194
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
nja p o n a š a n j a , s n a d o m d a ć e s e uvjeti z a R o m e z n a t n o p o ­
boljšati p r o m i j e n e l i o n i t o svoje p o n a š a n j e . I a k o j e K o m i s i j a bila
p u n a d o b r i h n a k a n a u s m i s l u z a š t i t e p r a v a R o m a , n i s u bili s k l o n i
prihvatiti m o j savjet u t o m pitanju.
U v i j e k s a m t o pitanje r a z m a t r a o u o s o b n o i m e , t a k o d a moji
osvrti n e b u d u s h v a ć e n i k a o s l u ž b e n i s t a v o v i .
Kulturna blaga
D a n a 7 . siječnja 1 9 9 3 . s u d j e l o v a o s a m n a otvaranju v a t i k a n ­
ske izložbe » R i m , n a n o v o rođen«, u n o v o u r e đ e n o j jugozapadnoj
galeriji K o n g r e s n e knjižnice. V a t i k a n s k a b l a g a koja n i k a d n i s u
n a p u s t i l a R i m b i l a s u t a d a i z l o ž e n a u K o n g r e s n o j knjižnici.
Dvjestotinjak primjeraka odabranih m e đ u 150.000 ukoričenih
rukopisa iz V a t i k a n s k e knjižnice bilo je t a m o i z l o ž e n o o č i m a
m n o g i h . M e đ u i z l o š c i m a s u b i l a i ljubavna p i s m a H e n r i k a V I I I . ,
s h e m a G a l i l e o v e S u n č e v e p j e g e , t e p r e k r a s n i t i s k a n i primjerci i z
p e t n a e s t o g i š e s n a e s t o g stoljeća.
V a t i k a n s k a knjižnica, koja j e u t e m e l j e n a k r a j e m p e t n a e s t o g
s t o l j e ć a u R i m u , r i z n i c a je v e l i k i h djela književnosti, z n a n o s t i i
u m j e t n o s t i i z t o g a razdoblja.
O v a j e i z l o ž b a b i l a p l o d p r o g r a m a r a z m j e n e , koji j e uklju­
č i v a o V a t i k a n s k u knjižnicu, K o n g r e s n u knjižnicu i v e l e p o s l a n ­
s t v o S A D pri S v e t o j S t o l i c i . Z a p o č e o s a m raditi n a t o m p r o ­
j e k t u u b r z o n a k o n s v o g i m e n o v a n j a 1 9 8 9 . , a sudjelovanje n a
o t v a r a n j u i z l o ž b e u W a s h i n g t o n u , p r e d kraj m o g m a n d a t a u
siječnju 1 9 9 3 . , b i l o j e v e l i k o u z b u đ e n j e .
P o s t o j a n j e p u n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a i z m e đ u Sjedinjenih
D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e , koji s u z a p o č e t i u 1 9 8 4 . , pružaju m o g u ć ­
n o s t z a j e d n i č k o g r a d a u m n o g i m p o z i t i v n i m n a p o r i m a , uključu­
jući i kulturološke.
Prvi a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i , W i l l i a m A . Wil-
s o n , i n j e g o v a s u p r u g a Betty, odigrali su najvažniju u l o g u u razvi­
janju a m e r i č k o g i n t e r e s a z a v a t i k a n s k e m u z e j e . V o d e ć i stručnjaci
195
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

za u m j e t n o s t iz svih krajeva svijeta pružali su svoje savjete Vati­

k a n u o t o m e k a k o organizirati restauraciju S i k s t i n s k e k a p e l e
XII. poglavlje
V e č e r o t v a r a n j a u K o n g r e s n o j knjižnici 1 9 9 3 . o k u p i l a j e pre­
ko s t o i p e d e s e t u g l e d n i k a iz a m e r i č k i h k u l t u r n i h i prosvjetnih
Sveta Stolica i Sjedinjene D r ž a v e :
o r g a n i z a c i j a , a d o š l i s u vidjeti u l o g u k o j u j e S v e t a S t o l i c a odi­ budući odnosi
grala tijekom p e t stoljeća, u kojima je s a č u v a l a d o k u m e n t e i
k u l t u r u t o g a v a ž n o g r a z d o b l j a u p o v i j e s t i svijeta.
Iako su glavni interesi bilateralnih o d n o s a usredotočeni na
ljudska prava, v j e r s k e s l o b o d e i h u m a n i t a r n e a k t i v n o s t i , p o s t o ­
jali s u č e s t i k u l t u r o l o š k i k o n t a k t i t i j e k o m r a z d o b l j a m o g a man­
d a t a u R i m u . S i k s t i n s k a k a p e l a , V a t i k a n s k a knjižnica, Zbirka
u m j e t n i n a i M u z e j , predstavljaju n e p r o c j e n j i v e m a n i f e s t a c i j e
P o s e b n o m j e s t o k o j e u s v j e t s k i m o d n o s i m a imaju S j e d i n j e n e
D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a daje i m j e d i n s t v e n u m o g u ć n o s t d a
surađuju u u b l a ž a v a n j u m n o g i h svjetskih p r o b l e m a pri u l a s k u u
novo stoljeće.
k u l t u r e k r š ć a n s k o g svijeta, k o j e j e V a t i k a n t a k o pažljivo saču­
Završilo je dugo, crno razdoblje sukoba velesila. Istočna Eu­
v a o . P r a v d a , h u m a n i t a r n i p o s l o v i , i z b j e g l i c e , o b r a z o v a n j e i dje­
ropa i Sovjetski S a v e z o s l o b o đ e n i su zla autoritarnog komu­
latnosti iz kulture, područja su na kojima se interesi S v e t e Sto­
lice i Sjedinjenih D r ž a v a p o t p u n o poklapaju. U l o g a S v e t e Sto­ nističkog sustava. P o t p u n i n e u s p j e h k o m u n i z m a očituje se u teš­
l i c e j e s t da i s k a ž e svoj s t a v o t i m p i t a n j i m a . U s l u č a j u u m j e t n o s t i , k o ć a m a tih z e m a l j a d a razviju ž i v o t n i s t a n d a r d koji b i s e pri­
knjiga i o s t a l i h djela, o n a j e i m a l a g l a v n u u l o g u u n j i h o v u oču­ m a k a o o n o m u zemljama sa s l o b o d n i m tržištem. A n e m o g u ć ­
vanju z a s v e u k u p n o d r u š t v o . nost k o m u n i s t i č k o g sustava da o s i g u r a pristojan standard života
bila j e p o p r a ć e n a i z n a č a j n i m n e d o s t a t k o m j a m s t a v a z a ljudska
B i o s a m u g o d n o i z n e n a đ e n velikim z n a č e n j e m š t o g a Sveta
p r a v a i vjerske s l o b o d e u z e m l j a m a gdje su k o m u n i s t i b i h na
S t o l i c a p r i d a j e k u l t u r i i o č u v a n j u u m j e t n o s t i , k n j i ž e v n o s t i i glaz­
vlasti.
b e i z p r o š l i h v r e m e n a . T o j e v r l o d j e l o t v o r a n p r o g r a m , koji o m o ­
S l o m S o v j e t s k o g S a v e z a i n j e g o v o g s t a t u s a v e l e s i l e z n a č i o je,
gućuje da umjetnička remek-djela, s a d a u posjedu Vatikana,
b u d u d o s t u p n a svijetu. I z l o ž b a » R i m , n a n o v o r o đ e n « u Sjedi­ i s t o d o b n o , kraj s u k o b a i z m e đ u v e l e s i l a t e , p o g l a v i t o , v e ć u s l o ­
njenim D r ž a v a m a u 1993. godini, s a m o je dio t o g programa. b o d u za zemlje iznikle iz starog Sovjetskog Saveza. Te zemlje
s a d a g r a d e j a m s t v a , k o j i m a ć e biti z a š t i ć e n a ljudska p r a v a i vjer­
S v e t a S t o l i c a ž e l i p o t a k n u t i i n t e r e s z a u m j e t n o s t k a o sred­
ske slobode.
s t v o za o d r ž a v a n j e v i š e r a z i n e i k v a l i t e t e r a s p o l o ž e n j a u svjet­
skim o d n o s i m a . U svojim r a z g o v o r i m a s vatikanskim dužno­ N o , d o k su opasnosti sukoba velesila prestale, regionalni
s n i c i m a m o g a o s a m u o č i t i d a o n i p r e t j e r a n i h e d o n i z a m , bijeg o d s u k o b i na B a l k a n u , K a v k a z u , u d i j e l o v i m a A f r i k e i A z i j e n a s ­
zbilje, v u l g a r n o s t i m a t e r i j a l i z a m u s v i j e t u d r ž e i z o p a č e n o š ć u tavljaju s k r v o p r o l i ć e m , p a t n j a m a i s m r ć u .
društva. P o z i t i v a n i s k a z t e n j i h o v e b r i g e j e s t d a v a n j e v a ž n e u l o ­ Z a m a h nezavisnosti u šezdesetim i sedamdesetim godinama
g e kulturi, u m j e t n o s t i i k n j i ž e v n o s t i u n a š e m s v a k o d n e v n o m u A f r i c i d o n i o j e s l o b o d u o d s t r a n e d o m i n a c i j e . N o , v e ć i n a tih
životu. istih z e m a l j a p o g o đ e n a j e s a d a t r o s t r u k i m p r o k l e t s t v o m : siro-

196 197
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
m a š t v o m , n e p i s m e n o š ć u i b o l e s t i m a . M n o g e s u o d afričkih vlada
a u t o r i t a r n e , te uživaju l o š g l a s k a d a su u pitanju ljudska prava.
S i r e g l e d a n o , j a z i z m e đ u ž i v o t n o g s t a n d a r d a industrijskih
z e m a l j a sa s j e v e r a i z e m a l j a u razvoju s j u g a , i dalje se p o v e ć a v a
M o r a l n a b e s t i d n o s t i političke o p a s n o s t i o v e situacije morale bi
s v a k o m e biti vidljive.
Sve to, zajedno s pojavom Sjedinjenih Država u ulozi vodeće
v e l e s i l e , d o g o d i l o s e i s t o d o b n o s utjecajem š t o g a n a svjetske od­
n o s e obavljaju t r e n u t a č n a k o m u n i k a c i j a i p r e s t a n a k v e l i k i h ze­
maljskih u d a l j e n o s t i . Č i m su p r i r o d n e i l j u d s k e k a t a s t r o f e za­
desile n a r o d e S u d a n a , Etiopije, Somalije, Liberije, B a n g l a d e š a i
J u ž n e A f r i k e , z n a l i s m o z a njih g o t o v o i s t o g t r e n u t k a . A Sjedi­
n j e n e D r ž a v e i S v e t a S t o l i c a , z a j e d n o s o s t a l i m z e m l j a m a i Uje­
d i n j e n i m n a r o d i m a , r a d i l e s u z a j e d n o n a p r u ž a n j u p o m o ć i Afri­
ci. S u r a d n j a u h u m a n i t a r n i m p o s l o v i m a , k o j i m a s e p o m a g a l o
m i l i j u n i m a ljudi, b i l a j e j a s a n d o b i t a k i z n i k a o i z b l i ž i h d i p l o m a t ­
skih o d n o s a Sjedinjenih Država i S v e t e Stolice.
O s a m d e s e t e su g o d i n e pružale brojne primjere podudaranja
i n t e r e s a S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e . G l a v n a b o r b a vodila
s e p r o t i v c a r s t v a k o m u n i s t i č k o g zla. T a j e b i t k a d o b i v e n a ! Surad­
nja i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S A D b i l a j e p o t p o m o g n u t a s u g l a s n i m
pozicijama predsjednika R e a g a n a i predsjednika B u s h a s P a p o m
g l e d e p o b a č a j a , i z b o r a š k o l e , t e d r u g i h m o r a l n i h i z a z o v a . Sveta
je Stolica kroz povijest zastupala primjenu kršćanske poruke na
ž i v o t o d z a č e ć a d o s m r t i . T a k o đ e r j e uvijek z a g o v a r a l a d a ro­
d i t e l j i m a t r e b a o m o g u ć i t i d a p o r e z n i m n o v c e m š t o g a daju u
d r ž a v n u b l a g a j n u svojoj djeci o s i g u r a j u p o t p o r u u p r i v a t n i m i
vjerskim š k o l a m a . D o k j e p r o t i v tih p o z i c i j a u n u t a r Sjedinjenih
P r ž a v a postojala značajna oporba tijekom dvanaest godina Rea-
g a n o v e i B u s h o v e vlade, dva su se predsjednika o s o b n o slagala i
o p ć e n i t o zastupala pozicije koje su se p o d u d a r a l e s politikom
Svete Stolice.
V l a d a predsjednika Clintona, s p o č e t k o m u 1993., z a u z e l a je
z n a t n o r a z l i č i t a stajališta. P r e d s j e d n i k C l i n t o n u g l a v n o m po-
198
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
država p o b a č a j n a zahtjev, t e s e protivi p o t p o r i i z d r ž a v n i h sred­
stava, uz p o m o ć k o j e bi roditelji slali djecu u p r i v a t n e i vjerske
škole.
O v e s u r a z l i k e d r a m a t i č n o o c r t a n e t i j e k o m p o s j e t a p a p e Iva­
n a P a v l a II. D e n v e r u , p r i g o d o m S v j e t s k o g d a n a m l a d e ž i u k o l o ­
v o z u 1 9 9 3 . J e d n o m u z p r e d s j e d n i k a C l i n t o n a , koji j e stajao u z
njega, a i kasnije, pri z a v r š e t k u s v o g p o s j e t a , uz n a z o č n o s t p o t ­
p r e d s j e d n i k a G o r e a , P a p a j e i z r a z i o s n a ž n u o s u d u p o b a č a j a vrlo
j a s n i m riječima.
T o p r e d s t a v l j a z a m r š e n u situaciju u d i p l o m a t s k o j suradnji
S A D sa S v e t o m S t o l i c o m . Predsjednik R e a g a n i predsjednik
Bush stekli su ugled čelnika s visokom m o r a l n o m predanošću.
S a d a j o š nije j a s n o koji ć e biti d u g o r o č n i s t a v P a p e i n j e g o v i h
i s t o m i š l j e n i k a p r e m a v l a d i koja t a k o č v r s t o p o d u p i r e socijalnu
p o l i t i k u , a k o j u S v e t a S t o l i c a drži o z b i l j n o n e i s p r a v n o m .
P o v r h t o g a , o p ć e n i t o j e v i š e s k l o n o s t i z a t r a d i c i o n a l n o židov-
sko-kršćansko kulturno naslijeđe bilo u vladama R e a g a n a i
B u s h a n e g o š t o j e t o , i z g l e d a , slučaj u C l i n t o n o v o j vladi. S d r u g e
strane, C l i n t o n o v a vlada d u b o k o je p r e d a n a provođenju soci­
jalne pravde. M n o g i su katolici 1992. g o d i n e glasovali za pred­
s j e d n i k a C l i n t o n a z b o g n j e g o v i h stajališta u p i t a n j i m a socijalne
pravde.
M o g u ć n o s t i z a s l a g a n j e i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i Sjedinjenih
D r ž a v a umanjuju s e n a d o m a ć o j sceni. N a m e đ u n a r o d n o j s e
s c e n i , m e đ u t i m , m o g u ć n o s t i z a suglasja d r a m a t i č n o p o v e ć a v a j u .
O č i t o j e cilj C l i n t o n o v e v l a d e staviti n a g l a s a k n a brojna p o ­
dručja u k o j i m a p o s t o j i s u g l a s n o s t o m e đ u n a r o d n i m p r o b l e ­
m i m a , a u j a v n o s t i z a n e m a r i v a t i r a z l i k e u g l e d a n j u na p o b a č a j .
T o s e j a s n o m o g l o vidjeti t i j e k o m p o s j e t a p a p e I v a n a P a v l a II.
D e n v e r u u 1 9 9 3 . P r e d s j e d n i k C l i n t o n i p o t p r e d s j e d n i k G o r e slu­
šali s u P a p i n e s n a ž n e izjave p r o t i v p o b a č a j a . O n i s u izbjegavah
t o p i t a n j e , t e s u u s v o j i m j a v n i m i z j a v a m a hvalili P a p i n u p o d r š k u
m e đ u n a r o d n i m pitanjima socijalne pravde.
199
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
N e m a dvojbe d a j e svijet bolje m j e s t o z a ž i v o t b e z o p a s n o s t i
n u k l e a r n o g s u k o b a dviju v e l e s i l a . M e đ u t i m , r e g i o n a l n i sukobi
s v e s u brojniji. B u d u ć n o s t J u ž n e A f r i k e j e n e s i g u r n a . K i n a , Irak
S u d a n i drugi j o š uvijek predstavljaju m n o g e i z a z o v e n a pod­
ručju ljudskih prava.
M i r n a B l i s k o m i s t o k u j o š j e uvijek n e i z v j e s t a n . N a ž a l o s t i
dalje će se d o g a đ a t i m n o g e l j u d s k e i p r i r o d n e k a t a s t r o f e u svi­
jetu.
S v e t a S t o l i c a , s a s v o j o m m e đ u n a r o d n o m m r e ž o m i moral­
n o m a n g a ž i r a n o š ć u , i S j e d i n j e n e D r ž a v e , k a o j e d i n a p r a v a vele­
sila u svijetu, m o g u biti d j e l o t v o r n i s u r a d n i c i na svjetskoj s c e n i u
p r o m i c a n j u ljudskih p r a v a , vjerskih s l o b o d a , te u ublažavanju
ljudskih patnji.
P a p a k a o p o g l a v a r S v e t e S t o l i c e , t e n j e g o v i s u r a d n i c i u vladi
S v e t e S t o l i c e , n a s t a v i t ć e p o u č a v a t i k a o š t o s u t o radili i d o sada.
U to će biti u k l j u č e n a cijela p a l e t a pitanja, u r a s p o n u od onih
o s o b n e m o r a l n o s t i d o pitanja s o c i j a l n e p r a v d e u svijetu. B i l o b i
lakše kada bi se S v e t a S t o l i c a složila s t e m e l j n i m smjernicama
nacionalne i m e đ u n a r o d n e politike v l a d e Sjedinjenih Država.
T o j e p o g l a v i t o vrijedilo t i j e k o m v l a d e p r e d s j e d n i k a R e a g a n a i
B u s h a . T a k o đ e r j e p o s t o j a l o v e ć e s u g l a s j e o m e đ u n a r o d n i m po­
litičkim pitanjima t i j e k o m v l a d a v i n e p r e d s j e d n i k a R e a g a n a i
B u s h a , jer j e n a g l a s a k b i o n a p o b j e d i u b o r b i p r o t i v svjetskog
k o m u n i s t i č k o g zla. Taj j e cilj p o s t i g n u t , t e v i š e n e p r u ž a žarište
suglasja.
Izazov koji j e s a d a p r e d n a m a l e ž i u o d r ž a v a n j u t e v i t a l n e i
izrazito z n a č a j n e s u r a d n j e , kojoj p r i d o n o s e d i p l o m a t s k i o d n o s i
n a m e đ u n a r o d n o j razini. I m a o n i h u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a ,
koji s e b u n e k a d a P a p a ili n j e g o v i s u r a d n i c i i z S v e t e S t o l i c e ili
pripadajućih institucija j a v n o g o v o r e o p i t a n j i m a p o p u t p o b a ­
čaja, roditeljskih p r a v a u o b r a z o v a n j u , ili d r u g i m m o r a l n i m te­
m a m a . P a p i n o p r a v o d a g o v o r i o t a k v i m s t v a r i m a t r e b a biti zašti­
ć e n o , jer j e t o n j e g o v a j e d i n s t v e n a u l o g a u svijetu. P a p a ć e nas-
200
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
taviti g o v o r i t i o m o r a l n i m p i t a n j i m a , t e ć e svoje u č e n j e univer­
z a l n o primjenjivati. O n n e ć e biti s e l e k t i v a n u svojoj kritici.
B u d u ć n o s t skriva t a k v e v e l i k e i z a z o v e , d a d i p l o m a t s k i o d ­
nosi S A D i S v e t e S t o l i c e moraju ojačati. Postoje sve naznake da
b i o v i o d n o s i m o g l i p o s t a t i z a m r š e n i j i . N o , korist o d njegovanja i
jačanja o v i h o d n o s a i s u r a d n j e bit će na d o b r o b i t milijuna ljudi u
svijetu. T o ć e biti uvijek k a d a S A D i S v e t a S t o l i c a surađuju,
m e đ u s o b n o i s U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , u jačanju i p r o m i c a n j u
ljudskih p r a v a i vjerskih s l o b o d a .
S a d a , k a d a o d n o s i m o g u p o s t a t i zamršeniji, d o k i s t o d o b n o
pružaju v e ć e m o g u ć n o s t i , v a ž n o j e n a njih g l e d a t i k a o n a vrlo
ozbiljan p o s a o . T o z n a č i da, n a o b j e s t r a n e , S v e t a S t o l i c a i Sje­
dinjene D r ž a v e moraju i m e n o v a t i ozbiljne, k o m p e t e n t n e o s o b e
na r e c i p r o č n e diplomatske pozicije. Iskušenja da uporabe ove
p o z i c i j e z a b i l o š t o d r u g o o s i m d i p l o m a c i j e i z m e đ u dviju sila
trebaju s e p o t p u n o izbjeći.
M o ž d a p o s t o j e n e s l a g a n j a u p r i s t u p u k a k o riješiti p r o b l e m e ,
a p o n e k a d i u k l j u č n i m s t v a r i m a . No viši z a j e d n i č k i cilj zahtijeva
da Sjedinjene D r ž a v e i Sveta Stolica nastave usku diplomatsku
suradnju, j e r i m a t o l i k o m n o g o ljudi u svijetu koji ć e i m a t i koristi
o d o v e suradnje.
N a kraju ć e p r e v l a d a t i s u d koji i d e u p r i l o g trajne i p r o š i r e n e
s u r a d n j e i z m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a — j e d i n e v e l e s i l e u svijetu -
i S v e t e S t o l i c e — j e d i n e m o r a l n e s n a g e sa svjetskom populacijom
koja i m a v l a d u . T o l i k o j e d o b r a p r o i z a š l o i z p r v o g d e s e t l j e ć a
d i p l o m a t s k e s u r a d n j e . A t o l i k o t o g a s e j o š m o ž e učiniti u bu­
d u ć i m d e s e t l j e ć i m a z a ljudsku o b i t e l j , m o d e r n i m s r e d s t v i m a k o ­
m u n i k a c i j e i n e s t a n k o m v e l i k i h z e m a l j s k i h udaljenosti. N o v i s e
u s p j e s i m o g u p o s t i ć i n a p o d r u č j u ljudskih prava i vjerskih s l o ­
b o d a z a s v e , a n o v i s e u č i n k o v i t i o d g o v o r i m o g u pripremiti z a
p o m o ć ž r t v a m a k a t a s t r o f a i z a z v a n i h ljudskim ili p r i r o d n i m n e ­
pogodama.
201
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

M e đ u n a r o d n a z a j e d n i c a , a p o g l a v i t o u g n j e t a v a n i i manje
sretni n a r o d i , i m a t ć e koristi o d č v r s t i h b i l a t e r a l n i h o d n o s a iz-
Dodatak I.
m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e . O d 1 9 8 4 . » S t a r a sla­
va« i » K r i ž « o d r ž a v a l i su ozbiljan i k o o p e r a t i v a n o d n o s . Pažljivo A u t o r o v a bilješka o s t r u k t u r i vlasti
njegovanje o v i h o d n o s a donijet ć e d o b r o s v j e t s k o j z a j e d n i c i .
Svete Stolice

V lada Sjedinjenih Američkih Država ima diplomatske od­

n o s e s v l a d o m R i m o k a t o l i č k e crkve, o d n o s n o s a S v e t o m
Stolicom. Sjedinjene Države su 1984. priznale Svetu Stolicu kao
s u v e r e n u d r ž a v u u s k l o p u s v j e t s k e z a j e d n i c e država. T o pri­
znanje uključivalo je i razumijevanje S e n a t a Sjedinjenih Država,
d a ć e s l u ž b e n i o d n o s i a m e r i č k e v l a d e s a S v e t o m S t o l i c o m biti u
o n i m a s p e k t i m a , koji s u p o g o d n i z a S A D , a u s k l a d u s u s a m e ­
ričkim U s t a v o m i tradicijom.
T i s u a s p e k t i uključivali d i p l o m a t s k e a k t i v n o s t i S v e t e S t o l i c e ,
u r e d e koji p o s j e d u j u i n f o r m a c i j e o v l a d a v i n s k i m , p o l i t i č k i m i
d i p l o m a t s k i m p i t a n j i m a i z s v i h d i j e l o v a svijeta, t e u r e d e koji
p r o v o d e p o s l a n j a p a p i n e j a v n e p o l i t i k e , a t i č u s e ljudskih prava,
vjerskih s l o b o d a i h u m a n i t a r n i h p o s l o v a .
U k l j u č i v a l i su i k o n t a k t s p a p i n s k i m a g e n c i j a m a o d g o v o r ­
n i m a za z e m l j e u razvoju, za i z b j e g l i c e i m i g r a n t e , za zdravlje i
z a š t i t u o k o l i š a . P r i z n a n j e m S v e t e S t o l i c e 1 9 8 4 . S A D s u implicitno
p r i z n a l e d a p o s t o j e i djelatnosti S v e t e S t o l i c e gdje s e n e predviđa
miješanje v l a d e S A D . T o uključuje vjerske istine, i m e n o v a n j a bis­
k u p a , k a n o n i z i r a n j e svetaca, te c r k v e n e o d r e d b e o m o r a l n i m i etič­
k i m pitanjima, primjerice pitanja p o b a č a j a i eutanazije.

A. Sveta Stolica: vlada Katoličke crkve

S v e t a S t o l i c a uključuje a u t o r i t e t , jurisdikciju i s u v e r e n i t e t
povjeren Papi i njegovim savjetnicima u svjetovnom i d u h o v n o m

202 203
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
v l a d a n j u i v o d s t v u R i m o k a t o l i č k e c r k v e d i l j e m svijeta. S v e t a Sto­
lica, d a k l e , m o r a l n a j e instancija; r e č e n o m o d e r n i m rječnikom
o n a j e s r e d i š n j a v l a d a R i m o k a t o l i č k e c r k v e . K a o takva, Sveta
S t o l i c a je institucija koja, u s k l a d u s m e đ u n a r o d n i m z a k o n i m a , a
i u praksi, p o s j e d u j e p r a v n u o s o b n o s t , koja joj d o p u š t a sklapati
u g o v o r e k a o p r a v n o r a v n o p r a v n o j državi, k a o i postavljanje i
primanje diplomatskih predstavnika. Sveta Stolica ima službene
d i p l o m a t s k e o d n o s e s v i š e o d 1 4 4 z e m l j e , uključujući i d i p l o m a t ­
s k e o d n o s e s a S A D . K a t o l i č k a crkva koju p r e d s t a v l j a S v e t a S t o ­
lica m e đ u n a r o d n a j e o r g a n i z a c i j a , koja broji p r e k o 9 0 0 milijuna
članova.
D i p l o m a t s k i p r e d s t a v n i c i S v e t e S t o l i c e p o z e m l j a m a svijeta
n o s e n a s l o v a p o s t o l s k o g nuncija. T o j e vatikanska titula z a vele­
p o s l a n i k a . U s l u č a j u k a d s n e k o m z e m l j o m n e p o s t o j e diplo­
m a t s k i o d n o s i , P a p a u r e d o v i t i m o k o l n o s t i m a u t a k v i m zemlja­
m a p o s t a v l j a a p o s t o l s k o g o p u n o m o ć e n i k a , koji j e P a p i n o s o b n i
predstavnik pred lokalnim biskupima.
P a p i n v e l e p o s l a n i k i m a dvije u l o g e . J e d n a j e d i p l o m a t s k a ,
a t o z n a č i d a j e v e l e p o s l a n i k S v e t e S t o l i c e pri v l a d i k o d k o j e j e
akreditiran. D r u g a je u l o g a vjerskog značenja, dakle on je
P a p i n p r e d s t a v n i k pri l o k a l n o j C r k v i , d a b i o s i g u r a v a o funk­
cioniranje k a n o n s k i h z a k o n a . A p o s t o l s k i nuncij t a k o đ e r pred­
laže i preporučuje izbor n o v i h biskupa. K a d a ne p o s t o j e diplo­
matski o d n o s i , p a p i n s k i p r e d s t a v n i k u o d r e đ e n o j zemlji obav­
lja s a m o v j e r s k u u l o g u .
V a t i k a n je sjedište S v e t e S t o l i c e u m a t e r i j a l n o m smislu. Sve­
t a S t o l i c a j e s u v e r e n i e n t i t e t koji p o s j e d u j e j e d i n s t v e n u s v e o p ć u
s u v e r e n o s t z b o g u l o g e koju Papa, p o g l a v a r K a t o l i č k e crkve, ima
u svijetu. S v e t a S t o l i c a je s u b j e k t m e đ u n a r o d n o g prava, šalje i
prima d i p l o m a t s k e izaslanike i posjeduje sva druga prava suve­
reniteta. O d n o s V a t i k a n a p r e m a Svetoj Stolici sličan je o d n o s u
Washingtona D.C. prema S A D . I Washington D.C. i Vatikan
sjedišta s u svojih d r ž a v a .
204
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
B. Vlada i ustanove
P a p a i m a v r h o v n u z a k o n s k u , i z v r š n u i s u d b e n u vlast u Crkvi.
On je u svojim ovlastima jednak a p s o l u t n o m monarhu. Ta se
vlast n e p r o t e ž e s a m o n a D r ž a v u V a t i k a n . S u v e r e n i t e t S v e t e
S t o l i c e u n i v e r z a l n a j e p o v i j e s n a č i n j e n i c a , p r i h v a ć e n a o d sve­
u k u p n e m e đ u n a r o d n e z a j e d n i c e . S v e t a S t o l i c a p r i m a i šalje di­
p l o m a t s k e izaslanike v e ć od četvrtog stoljeća. P a p a vlada preko
R i m s k e kurije i p a p i n s k e c i v i l n e s l u ž b e , koju upošljava S v e t a
Stolica.
R i m s k a kurija s a s t o j i s e o d D r ž a v n o g tajništva, k o j e i m a
d v a o d s j e k a : O d s j e k o p ć i h p o s l o v a i O d s j e k z a o d n o s e s drža­
v a m a , d e v e t k o n g r e g a c i j a ( i s t o v j e t n i h m i n i s t a r s t v i m a ) , tri s u ­
da, j e d a n a e s t v i j e ć a i č i t a v n i z p o v j e r e n s t a v a , t a j n i š t a v a i u r e ­
d a koji v o d e c r k v e n e p o s l o v e n a najvišoj razini. Kurijom
u p r a v l j a i k o o r d i n i r a j e D r ž a v n o t a j n i š t v o p o d v o d s t v o m dr­
ž a v n o g t a j n i k a , o s o b e koja j e d r u g a p o v a ž n o s t i pri S v e t o j
S t o l i c i i čiji p o l o ž a j o d g o v a r a p o l o ž a j u p r e m i j e r a . T a j n i k z a
o d n o s e s d r ž a v a m a z a p r a v o je v a t i k a n s k i ministar vanjskih
p o s l o v a . A m e r i č k o v e l e p o s l a n s t v o v e ć i n u svojih d o d i r a i m a s
tim u r e d o m .
C. Rimska kurija
S t r u k t u r a S v e t e S t o l i c e o p i s a n a j e o n a k v o m kakva j e bila
tijekom m o g a veleposlaničkog mandata.
K o n g r e g a c i j e , sudovi, vijeća, službe, povjerenstva i u s t a n o v e
o z n a č e n i k u r z i v o m predstavljaju tijela s k o j i m a s m o , ja o s o b n o a i
m o j e osoblje, bili u s l u ž b e n o m k o n t a k t u . D r u g e institucije, koje su
p i s a n e n o r m a l n i m k u r e n t n i m s l o v i m a , predstavljaju o n e s kojima je
n a š e v e l e p o s l a n s t v o i m a l o m a l o k o n t a k a t a , jer s u poglavito vjer­
s k o g karaktera. Institucije su to crkvenih djelatnosti S v e t e Sto­
lice.
205
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

Državno tajništvo (Državni tajnik) Papinska vijeća

( n a č e l u s v a k o g vijeća je predsjednik)
Prvi odsjek: Odsjek za opće poslove
Vijeće za laike
( z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika, p o d t a j n i k )
Drugi odsjek: Odsjek za odnose s državama Tajništvo za jedinstvo kršćana
( z a m j e n i k d r ž a v n o g tajnika, p o d t a j n i k ) V i j e ć e z a obitelj
Vijeće za pravdu i mir
Kongregacije
Vijeće »Jedno srce«
K o n g r e g a c i j a z a n a u k vjere ( p r e f e k t )
Vijeće za duhovnu brigu oko selilaca i putnika
Kongregacija za istočne Crkve (prefekt)
Vijeće za apostolat zdravstvenih radnika
Kongregacija za bogoštovlje i disciplinu s a k r a m e n a t a (prefekt)
Vijeće za tumačenje zakonskih tekstova
K o n g r e g a c i j a z a pitanja s v e t a c a ( p r e f e k t )
V i j e ć e z a dijalog m e đ u r e l i g i j a m a
Kongregacija za biskupe (prefekt)
V i j e ć e za dijalog s n e v j e r n i c i m a
Papinsko povjerenstvo za Latinsku Ameriku (predsjednik)
Vijeće za kulturu
Kongregacija za evangelizaciju naroda (prefekt)
Vijeće za društvena priopćavanja
Kongregacija za klerike (prefekt)
Papinsko povjerenstvo za očuvanje umjetničkog i povijesnog Službe
naslijeđa (tajnik)
A p o s t o l s k a k o m o r a (komornik S v e t e rimske crkve)
Kongregacija za ustanove p o s v e ć e n o g a života i družbe U p r a v a imovine Apostolske Stolice (predsjednik)
apostolskog života (prefekt)
Prefektura gospodarskih poslova Svete Stolice (predsjednik)
Kongregacija za sjemeništa i učilišta (prefekt)
Stalno međudikasterijsko povjerenstvo za raspoređivanje Ostale ustanove Rimske kurije
svećenstva (predsjednik) Prefektura papinske palače (prefekt)
S l u ž b a b o g o s l u ž n i h slavlja v r h o v n o g s v e ć e n i k a (ravnatelj slavlja)
Sudovi
A p o s t o l s k a p o k o r n i č a r n a (veliki p o k o r n i č a r ) Papinska povjerenstva i vijeća
Papinsko povjerenstvo za Latinsku Ameriku (prefekt)
Vrhovni sud A p o s t o l s k a signatura (pro-prefekt)
Papinsko povjerenstvo za očuvanje umjetničke i
Sud Rimske rote (dekan)
povijesne baštine (tajnik)

206 207
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

Povjerenstvo za vjerske odnose sa Židovima Dodatak II.

(predsjednik)
P a p i n s k o biblijsko p o v j e r e n s t v o ( p r e d s j e d n i k ) Saslušanja u o č i otvaranja
M e đ u n a r o d n o teološko povjerenstvo (predsjednik)
Američkog veleposlanstva
P a p i n s k o vijeće za m e đ u n a r o d n e euharistijske k o n g r e s e
(predsjednik)
Papinsko povjerenstvo za kršćansku arheologiju (predsjednik) Saslušanje
p r e d O d b o r o m za vanjsku politiku
Papinsko povjerenstvo za povijesne znanosti (predsjednik)
S e n a t a Sjedinjenih A m e r i č k i h D r ž a v a
Papinsko povjerenstvo »Ecclesia D e i « (predsjednik)
glede imenovanja
D i s c i p l i n s k o p o v j e r e n s t v o R i m s k e kurije ( p r e d s j e d n i k )
Williama A. Wilsona
Stalno povjerenstvo za raspoređivanje klerika
z a v e l e p o s l a n i k a pri
Ustanove povezane sa Svetom Stolicom Svetoj Stolici
V a t i k a n s k i tajni arhiv ( p r e f e k t ) D a n a 2. veljače 1984.

Vatikanska apostolska knjižnica (prefekt)

Papinska akademija znanosti (predsjednik) (Odbor je prije saslušanja objavio da će se u svojim analizama
Radio Vatikan (predsjednik) usredotočiti na pitanje: trebaju li Sjedinjene Države imati diplo­
matske odnose sa Svetom Stolicom? Saslušanja koja su uslijedila
Vatikanski televizijski centar (predsjednik)
nisu prvenstveno trebala ispitati kvalitete gospodina Wilsona. Glas
R a d i o n i c a za održavanje i p o p r a v k e bazilike sv. P e t r a (predsjednik) u prilog gospodina Wilsona bio je glas u prilog diplomatskih od­
A p o s t o l s k a milostinjama (ravnatelj) nosa. 15 je glasova bilo »za« i 1 »protiv«.)

Vatikanska m n o g o j e z i č n a tiskara (glavni direktor,

direktor uprave) Imenovanje Williama A. Wilsona

V a t i k a n s k a i z d a v a č k a knjižara ( p r e d s j e d n i k ) Četvrtak, 2. veljače 1984.

I n s t i t u t z a r e l i g i o z n a djela ( p r e l a t ) S e n a t Sjedinjenih D r ž a v a

Službeni dnevni list — »L'Osservatore Romano« (glavni urednik) O d b o r z a vanjsku p o l i t i k u

Tiskovni ured Svete Stolice (direktor) Washington, D.C.

208 209
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
O d b o r se s a s t a o , s l i j e d o m o b a v i j e s t i , u 1 4 , 3 1 h, u s o b i SD -
4 1 9 , u z g r a d i D i r k s e n S e n a t e O f f i c e , a p r e d s j e d a v a o m u j e uva­
ženi Richard Lugar.
N a z o č n i : senatori Lugar, Percy, H e l m s , M a t h i a s , Murkow-
ski, P e l l i T s o n g a s .
S e n a t o r L U G A R : O t v a r a m o v u s j e d n i c u O d b o r a z a vanjsku
p o l i t i k u u s v r h u s a s l u š a n j a g l e d e i m e n o v a n j a W i l l i a m a A . Wil-
s o n a i z Kalifornije z a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
P r e d s j e d a v a j u ć i i m a z a d o v o l j s t v o p o z d r a v i t i u v a ž e n o g mla­
đ e g s e n a t o r a i z D r ž a v e Kalifornije, P e t e a W i l s o n a , koji ć e pred­
staviti k a n d i d a t a .
Izlaganje uvaženog Petea Wilsona,
senatora iz Kalifornije
S e n a t o r W I L S O N : Z a h v a l j u j e m V a m , g o s p o d i n e predsje­
davajući, š t o i m a m č a s t p r e d s t a v i t i V a m k o l e g u i z Kalifornije,
i s t a k n u t o g a m e r i č k o g j a v n o g d j e l a t n i k a . V o l i o b i h d a m o g u reći
d a j e o n j o š j e d a n č l a n r a s p r o s t r a n j e n o g k l a n a W i l s o n o v i h , ali n i
n a k o n p o m n o g istraživanja n e m o g u p r o n a ć i n i k a k v e r o d b i n s k e
veze s kandidatom, koliko se g o d trudio. Vrlo sam ponosan,
m e đ u t i m , š t o g a m o g u držati p r i j a t e l j e m . G o s p o d i n e predsje­
davajući, š t e d e ć i v r i j e m e č l a n o v a o d b o r a i k a n d i d a t a , p o k u š a t ć u
b r z o prijeći n a stvar. P r e t p o s t a v l j a m d a ć e biti s v j e d o k a koji ć e
uslijediti n a k o n m e n e i n a k o n k a n d i d a t a , s a ž e l j o m d a s e o b r a t e
o d b o r u u v e z i s o n i m š t o o n i n a z i v a j u p r i k l a d n o š ć u ili nepri-
k l a d n o š ć u čina koje je, istaknuo bih, svršeni čin.
Diplomatski odnosi između Sjedinjenih Država i Vatikana
u s p o s t a v l j e n i s u d a n a 1 0 . siječnja o v e g o d i n e . Pri uspostavljanju
d i p l o m a t s k i h o d n o s a s V a t i k a n o m j e d n o s t a v n o j e u z e t a u obzir
činjenica d a j e S v e t a S t o l i c a u m n o g o p o g l e d a s v j e t s k a sila s
v e l i k i m u t j e c a j e m n a s t a v o v e i ž i v o t e g o l e m o g broja ljudi diljem
svijeta, a p o s e b i c e u p o d r u č j i m a g d j e su u p i t a n j u v i t a l n i a m e -
210
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
tički i n t e r e s i . N e s p o m i n j e m t o d a b i h p o t a k n u o p r o t u a r g u m e n -
te. T o v j e r o j a t n o i n e ć e biti p o t r e b n o . A l i n a g l a s i o b i h d a j e taj
čin o b a v l j e n . O t o m e se raspravljalo u K o n g r e s u , i o d l u k a je
donijeta. S t o g a o n o š t o n a s d a n a s z a p r a v o z a n i m a , g o s p o d i n e
predsjedavajući, nije p r i k l a d n o s t t o g o d n o s a . Taj o d n o s postoji.
O n o š t o nas zanima jesu kandidatove kvalitete, i z a t o se s
r a d o š ć u v r a ć a m n a njih, j e r s u i z v a n r e d n e . P o s t o j e d v a r a z l o g a
z b o g kojih b i W i l l i a m W i l s o n t r e b a o biti v e l e p o s l a n i k S A D u
Vatikanu.
Prvi j e , d a j e o n istaknuti j a v n i djelatnik. N j e g o v ž i v o t o p i s ,
čak i k a d je v r l o s a ž e t , j a s n o p o k a z u j e da je riječ o i s t a k n u t o m
g r a đ a n i n u . S l u ž i o je s v o m n a r o d u u r a z l i č i t i m svojstvima, u voj­
noj službi, a t a k o đ e r i k a o o s o b n i i z a s l a n i k p r e d s j e d n i k a Sjedi­
njenih A m e r i č k i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i t i j e k o m p r o t e k l e tri
godine.
T o j e , n a r a v n o , drugi i j o š bitniji r a z l o g . Z b o g s v o g i s k u s t v a
t i j e k o m p r o t e k l e tri g o d i n e o n i m a p o s e b a n u v i d u p o s t o j e ć i
o d n o s . T a k v o i s k u s t v o , p o m o m mišljenju, n e p o s j e d u j e n i t k o
drugi.
O n j e i s t a k n u t i č l a n svoje z a j e d n i c e , d j e l a t a n n a r a z l i č i t i m
p o d r u č j i m a j a v n o g ž i v o t a . Z a n i m a j u ga, i u k l j u č e n je u njih,
o b r a z o v n e , z d r a v s t v e n e i k u l t u r n e djelatnosti, kojih j e p r e v i š e d a
b i s m o i h o v d j e spominjali. Z a svoj j e rad d o b i o p r i z n a n j a o d
stranih v l a d a . K a o najznačajnije, p r o š l e j e g o d i n e p r i m i o z l a t n u
m e d a l j u t a l i j a n s k o g C r v e n o g križa, š t o j e s a m o j e d a n o d p o k a ­
zatelja n j e g o v e i z n i m n e d o s a d a š n j e karijere, p o s e b i c e t i j e k o m
p r o t e k l e tri g o d i n e .
N i t k o , a k o s m i j e m s m j e r n o primijetiti, n e m a b o l j e o b r a z o v a ­
nje, bolju p r i p r e m u z a o d g o v o r n o s t i a m e r i č k o g v e l e p o s l a n i k a
pri S v e t o j S t o l i c i o d W i l l i a m a W i l s o n a . O n p o z n a j e p r o b l e m e , a
poznaje i m o g u ć n o s t i . Na današnje saslušanje dolazi s najvećom
ž e l j o m d a o b a v l j a n o v u d u ž n o s t , n a kojoj ć e biti s a d a , k a d a s u s e
zapravo obnovili diplomatski odnosi sa S v e t o m Stolicom.
211
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
G o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , n e b i h ž e l i o v i š e duljiti, v e ć ć u
j e d n o s t a v n o reći d a m i j e č a s t p o d r ž a t i n j e g o v o i m e n o v a n j e , n e
s a m o z a t o š t o B i l l a W i l s o n a u b r a j a m u o s o b n e prijatelje, v e ć i
z a t o š t o d r ž i m d a j e n j e g o v a s l u ž b a s v o m n a r o d u , i u ovoj po­
s e b n o j d u ž n o s t i , o n a z a koju j e o n n e s a m o i z v a n r e d n o p o d o b a n
v e ć i p o d o b n i j i o d b i l o k o j e d r u g e o s o b e koja j e m o g l a biti
i s t a k n u t a k a o k a n d i d a t . T i m e ja, u z p o š t o v a n j e , p r e p o r u č u j e m
d a o d b o r p o t v r d i P r e d s j e d n i k o v o i m e n o v a n j e . O n o ć e uvelike
služiti n a č a s t o v o j v l a d i i S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a .
Z a h v a l j u j e m V a m , g o s p o d i n e p r e d s j e d n i č e , n a o v o j prigodi.
Senator L U G A R : Hvala Vam, senatore Wilson, na ovom
r j e č i t o m predstavljanju.
D o p u s t i t e m i d a u g l a v n i m c r t a m a i z l o ž i m d n e v n i r e d saslu­
šanja. Ž e l i m o d a s a s l u š a n j e b u d e c j e l o v i t o i t e m e l j i t o , i d a s e sva
mišljenja s a s l u š a j u t i j e k o m p o s l i j e p o d n e v a . J a ć u p o d n i j e t i uvod­
n o i z l a g a n j e . Z a t i m ć u p o z d r a v i t i s e n a t o r a Percyja, u v a ž e n o g
p r e d s j e d n i k a n a š e g o d b o r a , koji ć e m o ž d a i m a t i u v o d n o izla­
g a n j e , z a t i m s e n a t o r a T s o n g a s a , t e k a n d i d a t a , s n j e g o v i m izla­
g a n j e m . T a d a ć e s e n a t o r i ispitivati k a n d i d a t a d o k n a svoja pita­
nja n e d o b i j u z a d o v o l j a v a j u ć e o d g o v o r e .
K a n d i d a t ć e z a t i m n a p u s t i t i s t o l z a s v j e d o k e , i o d b o r ć e sa­
s l u š a t i dvije s k u p i n e p o j e d i n a c a , koji ć e p r i s t u p i t i d a b i svjedočili
bilo o s a m o m kandidatu bilo o s v e u k u p n o m prijedlogu glede
p o s t o j a n j a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . M i ć e m o d a n a s saslu­
šati sve te svjedoke, članovi će o d b o r a m o ć i ispitati obje skupine.
N a d a m o s e d a ć e m o n a taj n a č i n i m a t i krajnje p o t p u n o iz­
vješće.
D o p u s t i t e m i d a n a p o č e t k u k a ž e m d a s e O d b o r z a vanjsku
p o l i t i k u d a n a s s a s t a j e k a k o b i s a s l u š a o P r e d s j e d n i k o v a kandi­
d a t a z a v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . O d b o r p o z d r a v l j a g o s ­
p o d i n a W i l l i a m a W i l s o n a , koji j e t i j e k o m p r o t e k l e tri g o d i n e
212
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
u s p j e š n o o b n a š a o d u ž n o s t P r e d s j e d n i k o v a o s o b n o g izaslanika
pri S v e t o j S t o l i c i .
D r ž i m da je Predsjednikova odluka, da uspostavi diplomat­
ske o d n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m i p o s t a v i W i l l i a m a W i l s o n a z a
v o đ e n j e tih o d n o s a n a v e l e p o s l a n i č k o j razini, bila m u d r a .
S v e t a S t o l i c a d i p l o m a t s k i j e s t a l n o p r i s u t n a i i m a širok utje­
caj i j e d i n s t v e n i p r i s t u p u p o d r u č j i m a od v e l i k e v a ž n o s t i za vanj­
sku p o l i t i k u S j e d i n j e n i h D r ž a v a . I s t o č n a E u r o p a , Središnja
A m e r i k a , A f r i k a i F i l i p i n i izvrsni su primjeri.
V a t i k a n s k i d i p l o m a t i i d u ž n o s n i c i n i s u s a m o p r o m a t r a č i ili
d u h o v n i v o đ e , v e ć u m e đ u n a r o d n o j p o l i t i c i igraju aktivnu u l o g u .
N e d a v n i i s t a k n u t i primjer j e u s p j e š n o P a p i n o p o s r e d o v a n j e u
sukobu o k o kanala B e a g l e i z m e đ u A r g e n t i n e i Čilea, u pro­
b l e m u d a k l e koji s e c i j e l o s t o l j e ć e nije m o g a o riješiti. T i j e k o m
p r o t e k l i h dviju g o d i n a P r e d s j e d n i k , p o t p r e d s j e d n i k , državni
tajnik i o s t a l i č l a n o v i K a b i n e t a bili s u primljeni k o d P a p e , k a k o
bi r a z g o v a r a l i o š i r o k o m r a s p o n u p o l i t i č k i h i m o r a l n i h p r o b l e ­
m a s k o j i m a s e s u o č a v a svijet. S v a k i j e p r e d s j e d n i k Sjedinjenih
D r ž a v a u n e d a v n o j p r o š l o s t i , sastajući s e s P a p o m , p o k a z a o s v o ­
je poštovanje za istaknuti m e đ u n a r o d n i položaj papinstva.
V a t i k a n j e d u b o k o u k l j u č e n u pitanja o d v e l i k e v a ž n o s t i z a
Sjedinjene D r ž a v e , k a o š t o su Poljska i Libanon. M o ž d a su ma­
nje z n a n a , ali s u j e d n a k o v a ž n a i m n o g a d r u g a pitanja n a k o j i m a
v l a d a S A D d n e v n o s u r a đ u j e s V a t i k a n o m . P o l i t i k a useljavanja,
p o v r a t a k izbjeglica, r a s p o d j e l a lijekova i h r a n e i m n o š t v o drugih
djelatnosti p r e d m e t o m su uobičajene suradnje m e đ u vladama.
P r o š l o g ljeta i m a o s a m priliku biti n e p o s r e d n i m s v j e d o k o m
značenja V a t i k a n a na m o d e r n o j političkoj sceni. Posjetio s a m
Papu, zajedno sa p o š t o v a n i m predsjednikom ovog odbora i osta­
l i m s e n a t o r i m a , k a o d i o d e l e g a c i j e z a E u r o p u , k a k o b i s m o raz­
g o v a r a l i o p i t a n j i m a k o n t r o l e n a o r u ž a n j a i premještanja r a k e t a
srednjeg d o m e t a .
213
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D o n a š e g j e p o s j e t a d o š l o u o č i P a p i n e p o v i j e s n e misije u
poljskoj, gdje j e n j e g o v rad i m a o v e l i k o g utjecaja. P a p a Ivan
p a v a o II. predstavlja m o ć n u s n a g u g l e d e p o l i t i č k i h i moralnih
vrijednosti, k o j e mi u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a c i j e n i m o i koje su
tako v a ž n e z a d o s t o j a n s t v o m u š k a r a c a i ž e n a , gdje g o d s e na-
lazili-
N a š p r e d s t a v n i k u V a t i k a n u o b r a đ u j e n e p r e k i d n i niz zah­
tjeva i z v r š n i h tijela i K o n g r e s a u i m e s l u ž b e n i h o s o b a koje žele
posjetiti P a p u ili o s t a l e v a t i k a n s k e d u ž n o s n i k e , k a k o b i razgo­
varali o p o d r u č j i m a od z a j e d n i č k o g i n t e r e s a . Č i n j e n i c a je da je
na m n o g o n a č i n a V a t i k a n d a l e k o značajniji č i m b e n i k , i sa širim
područjem djelovanja, o d m n o g i h d r u g i h v l a d a s k o j i m a održa­
vamo f o r m a l n e o d n o s e .
T a j e č i n j e n i c a o p ć e p r i z n a t a o d s t r a n e 1 0 7 o s t a l i h zemalja,
uključujući g o t o v o s v e v e ć e d r ž a v e svijeta, i z u z e v S o v j e t s k o g Sa­
veza i N a r o d n e R e p u b l i k e K i n e . S v e t a j e S t o l i c a p r i s t u p i l a me­
đ u n a r o d n i m u g o v o r i m a , o d kojih s u u n e k i m a S j e d i n j e n e Drža­
v e s u p o t p i s n i c e . U k r a t k o , S v e t a j e S t o l i c a m e đ u n a r o d n o priznati
suvereni č i m b e n i k , i i m a s v o j e p r e d s t a v n i k e u m e đ u n a r o d n i m
organizacijama k a o š t o s u U j e d i n j e n i n a r o d i i O r g a n i z a c i j a a m e ­
ričkih država.
Z b o g s v a k o g o d tih r a z l o g a p r i m j e r e n o j e i o d g o v a r a j u ć e d a
pošaljemo v e l e p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . Taj j e o d n o s u skladu
ne s a m o sa z d r a v i m r a z u m o m , n e g o i s a m e r i č k o m t r a d i c i j o m i
praksom ranijih v l a d a n a š e R e p u b l i k e .
D a n a s n e ć u nadalje obrazlagati o v o pitanje. J e d n o s t a v n o ću
reći, d a vjerujem k a k o t e r e t d o k a z a l e ž i n a o n i m a , koji b i tvrdili
da postoji p o s e b a n razlog da se z a n i j e č e P r e d s j e d n i k o v a jasno
određena u s t a v n a o v l a s t d a i m e n u j e v e l e p o s l a n i k e . P r e d s j e d n i k
je dana 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . u s p o s t a v i o d i p l o m a t s k e o d n o s e s Vati­
kanom. D a k l e , s e n a t o r i ć e s e p o z i v a t i n e d a p r o s u đ u j u taj p o s t u ­
pak, v e ć d a d o n e s u s u d o p r i k l a d n o s t i g o s p o d i n a W i l s o n a z a
mjesto n a k o j e j e i m e n o v a n .
214
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
M e đ u t i m , k a k o j e o d r e đ e n i broj p o j e d i n a c a izrazio brigu o
o p ć e m pitanju p r i k l a d n o s t i o d n o s a i z m e đ u S j e d i n j e n i h D r ž a v a i
V a t i k a n a , O d b o r j e p o z v a o s v j e d o k e d a g o v o r e o t o m pitanju,
k a k o b i svi s e n a t o r i m o g l i č u t i n j i h o v e s t a v o v e i iskoristiti i h z a
š t o p o t p u n i j i izvještaj O d b o r a . U s k o r o ć e m o p o z d r a v i t i t e p o j e ­
dince.
D o p u s t i t e m i da, u korist O d b o r a i s v j e d o k a , p o d s j e t i m n a
k r o n o l o g i j u d o g a đ a j a koji s u p r e t h o d i l i o v o m saslušanju. P o k o j ­
n i C l e m e n t Z a b l o c k i , p r e d s j e d n i k O d b o r a z a vanjsku p o l i t i k u
P r e d s t a v n i č k o g d o m a K o n g r e s a , d a n a 3 0 . lipnja 1 9 8 3 . p o d n i o j e
r e z o l u c i j u z a u k i d a n j e z a b r a n e financiranja p o s l a n s t v a u R i m u .
Prijedlog njegova D o m a i m a o j e dvostranačko supokroviteljstvo
o d s t r a n e d v a d e s e t i š e s t č l a n o v a P r e d s t a v n i č k o g d o m a , uklju­
čujući v e ć i n u č l a n o v a O d b o r a z a v a n j s k e p o s l o v e .
J a s a m p o d n i o p r a t e ć i p r i j e d l o g 3 . k o l o v o z a 1 9 8 3 . , i taj j e
prijedlog i m a o dvostranačko supokroviteljstvo od strane dvade­
set i troje s e n a t o r a . Ta je mjera bila p r e d l o ž e n a k a o a m a n d m a n
na S.1342, prijedlog z a k o n a o ovlaštenju State Departmenta,
d a n a 2 2 . rujna 1 9 8 3 .
T o j e b i o t r e ć i a m a n d m a n koji s e r a z m a t r a o . D o d a o b i h d a
s e r a z m a t r a n j e p r i j e d l o g a z a k o n a o S t a t e D e p a r t m e n t u odvijalo
s p r e k i d i m a t i j e k o m razdoblja o d č e t i r i tjedna. U s r e d t o g razma­
tranja, p r o t i v n i c i a m a n d m a n a koji s a m p o d n i o o d r ž a l i s u 5 . lis­
t o p a d a konferenciju za tisak na C a p i t o l Hillu.
D o k o n a č n o g p r i h v a ć a n j a S . 1 3 4 2 nije d o š l o s v e d o 2 0 . lis­
topada, dana kada je Senat razmatrao dvadeset i devet amand­
m a n a p r v o g stupnja, s a š i r o k i m m o g u ć n o s t i m a z a s v a k o g s e n a ­
t o r a da daje p r i m j e d b e ili p o s t a v l j a pitanja u s v e z i s a m a n d m a ­
n o m , a tijekom razmatranja prijedloga Z a k o n a .
Konferencija S e n a t a i D o m a g l e d e prijedloga Z a k o n a o Sta­
t e D e p a r t m e n t u o d r ž a l a s e 1., 2., 3., 8 . i 1 0 . s t u d e n o g . N a k o n
r a s p r a v e o a m a n d m a n u S e n a t a , D o m s e p o v u k a o i p r i h v a t i o stav
S e n a t a , t e s e o d r ž a l a r a s p r a v a u kojoj j e n e k o l i c i n a n a s bila
angažirana u o t v o r e n o m zasjedanju O d b o r a te konferencije.
215
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
P r i j e d l o g z a k o n a o S t a t e D e p a r t m e n t u v r a t i o se i u S e n a t i u
D o m . S e n a t j e 18. s t u d e n o g a p o t v r d i o k o n f e r e n c i j s k i izvještaj
N i j e d a n s e n a t o r nije p o s t a v i o n i k a k v o p i t a n j e o v a t i k a n s k o m
a m a n d m a n u . D a n a 2 2 . s t u d e n o g a P r e d s j e d n i k j e p o t p i s a o pri­
jedlog zakona.
U s v a k o j fazi o v o g p r o c e s a , m o j j e u r e d d a v a o izjavu z a tisak
o t o m e k a k o n a p r e d u j e d o n o š e n j e z a k o n a , a j a s a m t i j e k o m sva­
ke f a z e s u d j e l o v a o u d o s t a r a z g o v o r a o t o m p r e d m e t u u sredstvi­
m a j a v n o g priopćavanja. T i j e k o m m j e s e c a p r o s i n c a Predsjednik
je, u j e k u b r o j n i h n a g a đ a n j a u tisku, r a z m a t r a o da li da nastavi s
u s p o s t a v l j a n j e m f o r m a l n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m Sto­
licom.
O d l u č i o j e d a t o t r e b a u č i n i t i 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . P a p i r i o ime­
n o v a n j u p r e d l o ž e n o g v e l e p o s l a n i k a W i l s o n a stigli s u u z uobi­
čajenu m o l b u od strane vlade, da S e n a t razmotri imenovanje na
o d g o v a r a j u ć i n a č i n , š t o m i d a n a s n a s t a v l j a m o činiti.
D a v š i o v o u v o d n o i z l a g a n j e , ž e l i o b i h s a d a p o z d r a v i t i kandi­
data. G o s p o d i n e W i l s o n , i m a t e l i u v o d n o i z l a g a n j e ?
Izlaganje uvaženog Williama A. Wilsona, iz Kalifornije,
imenovanog veleposlanika pri Svetoj Stolici
G o s p o d i n W I L S O N : D a , g o s p o d i n e predsjedavajući, imam.
Ž e l i o bih prvo pozdraviti V a s , g o s p o d i n e predsjedavajući, i
ostale č l a n o v e O d b o r a , i zahvaliti V a m na prigodi da b u d e m
ovdje, k a k o b i h p o d n i o i z l a g a n j e i o d g o v o r i o n a pitanja.
T a k o đ e r bih o v o m prilikom želio zahvaliti m o j e m prezime­
njaku i z K a l i f o r n i j e , s e n a t o r u W i l s o n u , n a n j e g o v i m I j u b e z n i m
o p a s k a m a i n j e g o v u u v o d n o m izlaganju. S e n a t o r e , hvala V a m .
Senator W I L S O N : Bilo mi je zadovoljstvo.
G o s p o d i n W I L S O N : D o p u s t i t e m i najprije d a k a ž e m , k a k o
m i j e v e l i k a č a s t t o š t o s a m p o z v a n d a s l u ž i m svojoj d o m o v i n i i
216
V E L E P O S L A N I K O V A PRIČA
s v o m p r e d s j e d n i k u u o v o m s v o j s t v u — p r v o u svojstvu o s o b n o g
i z a s l a n i k a p r e d s j e d n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a pri S v e t o j Stolici, a
s a d a k a o v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i . Ž e l i m v a s uvjeriti d a ću,
u k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , u č i n i t i s v e k a k o b i h taj p o s a o obavljao
najbolje š t o m o g u .
Pitanje koje će se z a s i g u r n o postaviti jest k a k o će Sjedinjene
D r ž a v e d o b i t i v i š e k o r i s t i o d p u n i h d i p l o m a t s k i h ili n o r m a l n i h
d i p l o m a t s k i h o d n o s a o d o n o g a š t o s m o bili m o g l i d o b i t i u p r o š ­
l o s t i . O d g o v o r ć e n a t o pitanje, vjerujem, biti bogatiji u z n a č e n j u
u k o l i k o m i u n e k o l i k o m i n u t a b u d e d o p u š t e n o d a t i kratak pre­
gled povijesti naših o d n o s a s p a p i n s k o m državom i sa S v e t o m
S t o l i c o m o d s a m o g početka, što znači o d 1797. d o danas.
I s t a k n u o b i h d a j e prvi a m a n d m a n n a U s t a v , koji s e č e s t o
s p o m i n j e pri r a z m a t r a n j u o v o g pitanja, b i o d o n e s e n 1 7 9 1 . , a d a
su u 1 7 9 7 . , u p o s l j e d n j o j g o d i n i m a n d a t a p r e d s j e d n i k a W a s h i n g -
t o n a , S j e d i n j e n e D r ž a v e p o s l a l e p r v o g k o n z u l a u R i m , koji j e
p r e d s t a v l j a o S j e d i n j e n e D r ž a v e u p a p i n s k o j državi.
K o n z u l a r n e s m o o d n o s e s p a p i n s k o m d r ž a v o m održavali o d
1 7 9 7 . d o 1 8 4 8 . , k a d a s u o d n o s i bili p o d i g n u t i n a r a z i n u legacije
k o j u j e v o d i o m i n i s t a r . O d 1 8 4 8 . d o 1 8 6 7 . č e t i r i s u ministra
s l u ž i l a n a š o j z e m l j i u R i m u , predstavljajući n a s u p a p i n s k o j drža­
vi, a s v a k o g a j e o d njih p o t v r d i o S e n a t .
Svjetska se situacija od 1 8 6 7 . uistinu d o b r i m dijelom promi­
j e n i l a , i d o k s u p a p e i p a p i n s k e d r ž a v e i z g u b i l e n e k e o d svojih
teritorija, n e k a od svojih svjetovnih dobara, da t a k o kažem, u
i s t o v r i j e m e n j i h o v utjecaj u svijetu, d u h o v n a s k r b i d i p l o m a t s k a
prisutnost zaista su se povećali.
N e ć u s e upuštati u šire n a p o m e n e . I m a o s a m n e k e napo­
m e n e k o j e j e i z n i o n e s a m o m o j prijatelj i p r e z i m e n j a k i z Kali­
fornije v e ć i Vi, g o s p o d i n e predsjedavajući. S t o g a ću preskočiti
d i o i z l a g a n j a , k o j e p r e d a j e m z a izvještaj. S t i m s t e v e ć u p o z n a t i .
M e đ u t i m , ž e l i o b i h j e d n o s t a v n o r e ć i : g l e d e pitanja o koristi
koja će proizlaziti iz p u n i h diplomatskih o d n o s a s V a t i k a n o m i iz
217
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
postojanja veleposlanika, o n a će proizlaziti p r v e n s t v e n o iz stalne
n a z o č n o s t i u V a t i k a n u - iz s t a l n o s t i k o j e nije b i l o od 1 8 6 7 .
K a o š t o v j e r o j a t n o z n a t e , razni p r e d s j e d n i c i , o d p r e d s j e d n i k a
R o o s e v e l t a d o p r e d s j e d n i k a R e a g a n a , slali s u s v o j e o s o b n e iza­
s l a n i k e . N i j e t o b i l o trajno stanje. B i l a s u n a i m e tri p r e d s j e d n i k a
koji n i s u p o s l a l i o s o b n e i z a s l a n i k e , p a j e t o b i l o s t a n j e s pre­
k i d i m a , a o n o n e v o d i stvaranju o s j e ć a j a s t a l n o s t i i z m e đ u dviju
država, t o j e s t , S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e .
Z a t o s a s t a l n o š ć u i s t a l n i m u r e d o m o č e k u j e m o d a ć e s e raz­
viti bolji k o m u n i k a c i j s k i kanali, o d kojih ć e i m a t i k o r i s t i i Sjedi­
njene D r ž a v e i Sveta Stolica.
Ž e l i o b i h V a m zahvaliti, g o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , n a pri­
g o d i d a i z n e s e m o v e n a p o m e n e , i r a d o ć u o d g o v o r i t i n a sva
pitanja n a koja b u d e m m o g a o .
( S l i j e d i p r i p r e m l j e n o izlaganje g o s p o d i n a W i l s o n a . )
Pripremljeno izlaganje uvaženog
Williama A. Wilsona
G o s p o d i n e predsjedavajući, č l a n o v i O d b o r a , z a h v a l a n s a m
V a m a i članovima O d b o r a na prigodi da se danas pojavim pred
Vama.
V e l i k a j e č a s t biti p o z v a n služiti n a o v o m v a ž n o m p o l o ž a j u
svojoj d o m o v i n i i P r e d s j e d n i k u . U k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , uvje­
r a v a m V a s d a ć u t o raditi najbolje š t o b u d e m m o g a o .
N e t k o m o ž e p o s t a v i t i pitanje, k a k o ć e p o d i z a n j e n a š i h o d -
n o s a s V a t i k a n o m n a v i š u razinu p o v e ć a t i k o r i s t i k o j e d o b i v a m o
iz takvog o d n o s a , u usporedbi s r a z i n o m o d n o s a kakav s m o
ranije o d r ž a v a l i ? O d g o v o r b i n a t o p i t a n j e m o g a o biti b o g a t i j i u
z n a č e n j u u k o l i k o , u z V a š e d o p u š t e n j e , p o t r o š i m koji t r e n u t a k n a
p r e g l e d povijesti o d n o s a Sjedinjenih D r ž a v a s ranijim p a p i n s k i m
državama.
218
V E L E P O S LANI K O V A P R I Č A
S j e d i n j e n e s u D r ž a v e p o s l a l e s v o g p r v o g k o n z u l a u R i m ka­
k o b i p r e d s t a v l j a o v l a d u S A D u g l a v n o m g r a d u p a p i n s k e drža­
ve 1797., posljednje g o d i n e m a n d a t a predsjednika G e o r g e a
W a s h i n g t o n a . Održavali s m o konzularne o d n o s e s papinskim
d r ž a v a m a d o 1 8 4 8 . , k a d a s u s e o d n o s i p o d i g l i n a razinu l e g a c i j e
k o j u j e v o d i o m i n i s t a r . O d 1 8 4 8 . d o 1 8 6 7 . četiri s u m i n i s t r a
p r e d s t a v l j a l a n a š u v l a d u u p a p i n s k o j državi; s v e j e m i n i s t r e p o ­
tvrdio Senat.
S v j e t s k a s e situacija o d t o g v r e m e n a d r a s t i č n o p r o m i j e n i l a .
I a k o s u p a p e i z g u b i l i svoja s v j e t o v n a d o b r a , i z u z e v G r a d a V a t i ­
k a n a u R i m u , v a ž n o s t j e V a t i k a n a u svjetskoj p o l i t i c i o d tih d a n a
s i l n o p o r a s l a . Priznavajući v r i j e d n o s t t o g a , K o n g r e s j e p r o š l e
g o d i n e p o d u z e o korake kako bi Predsjedniku otvorio put da
p o n o v n o uspostavi normalne diplomatske o d n o s e sa S v e t o m
Stolicom.
Z a k o n j e p r o š l o g lipnja D o m u p r e d l o ž i o p o k o j n i k o n g r e s -
m e n Z a b l o c k i , a S e n a t u Vi, g o s p o d i n e predsjedavajući. P r e d ­
sjednik je p o t p i s a o z a k o n u s t u d e n o m , a 15. prosinca 1983.,
n a k o n konzultacija s K o n g r e s o m i p r e m a Predsjednikovim upu­
t a m a , s V a t i k a n o m su izmijenjene d i p l o m a t s k e n o t e . Priopćenje
z a j a v n o s t d a n o j e 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . , č i m e s u s e u s p o s t a v i l i for­
m a l n i diplomatski o d n o s i i z m e đ u vlade Sjedinjenih D r ž a v a i
S v e t e S t o l i c e . T i m e s m o s e pridružili 1 0 7 o s t a l i h d r ž a v a k o j e s u
v e ć uspostavile takve odnose.
Sljedeći je korak poslati veleposlanika Svetoj Stolici. D o ­
p u s t i t e m i d a v a m k a ž e m z a š t o j e taj k o r a k t a k o z n a č a j a n z a n a š
nacionalni interes.
V a t i k a n j e z n a č a j a n č i m b e n i k n a svjetskoj s c e n i . T o j e s u ­
v e r e n a država, i n j e z i n j e utjecaj d a n a s č a k v e ć e g d o s e g a n e g o
t i j e k o m 1 9 . s t o l j e ć a , k a d a s m o zadnji p u t o d r ž a v a l i d i p l o m a t s k e
odnose.
V a t i k a n o d r ž a v a d i p l o m a t s k u p r i s u t n o s t i i m a široki utjecaj i
pristup važnim područjima od velikog interesa za Sjedinjene
219
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
postojanja veleposlanika, o n a će proizlaziti p r v e n s t v e n o iz stalne
n a z o č n o s t i u V a t i k a n u — iz s t a l n o s t i k o j e nije b i l o od 1 8 6 7 .
K a o š t o v j e r o j a t n o z n a t e , razni p r e d s j e d n i c i , o d p r e d s j e d n i k a
R o o s e v e l t a d o p r e d s j e d n i k a R e a g a n a , slali s u s v o j e o s o b n e iza­
s l a n i k e . N i j e t o b i l o trajno stanje. B i l a s u n a i m e tri p r e d s j e d n i k a
koji n i s u p o s l a l i o s o b n e i z a s l a n i k e , p a j e t o b i l o s t a n j e s pre­
k i d i m a , a o n o n e v o d i stvaranju o s j e ć a j a s t a l n o s t i i z m e đ u dviju
država, t o j e s t , S j e d i n j e n i h D r ž a v a i S v e t e S t o l i c e .
Z a t o s a s t a l n o š ć u i s t a l n i m u r e d o m o č e k u j e m o d a ć e s e raz­
viti bolji k o m u n i k a c i j s k i kanali, o d kojih ć e i m a t i k o r i s t i i Sjedi­
njene D r ž a v e i Sveta Stolica.
Ž e l i o b i h V a m zahvaliti, g o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , n a pri­
g o d i d a i z n e s e m o v e n a p o m e n e , i r a d o ć u o d g o v o r i t i n a sva
pitanja n a koja b u d e m m o g a o .
( S l i j e d i p r i p r e m l j e n o izlaganje g o s p o d i n a W i l s o n a . )
Pripremljeno izlaganje uvaženog
Williama A. Wilsona
G o s p o d i n e predsjedavajući, č l a n o v i O d b o r a , z a h v a l a n s a m
V a m a i članovima O d b o r a na prigodi da se danas pojavim pred
Vama.
V e l i k a j e č a s t biti p o z v a n služiti n a o v o m v a ž n o m p o l o ž a j u
svojoj d o m o v i n i i P r e d s j e d n i k u . U k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , uvje­
r a v a m V a s d a ć u t o raditi najbolje š t o b u d e m m o g a o .
N e t k o m o ž e p o s t a v i t i pitanje, k a k o ć e p o d i z a n j e n a š i h o d ­
n o s a s V a t i k a n o m n a v i š u razinu p o v e ć a t i k o r i s t i k o j e d o b i v a m o
iz takvog o d n o s a , u usporedbi s r a z i n o m o d n o s a kakav s m o
ranije o d r ž a v a l i ? O d g o v o r b i n a t o p i t a n j e m o g a o biti b o g a t i j i u
z n a č e n j u u k o l i k o , u z V a š e d o p u š t e n j e , p o t r o š i m koji t r e n u t a k n a
p r e g l e d povijesti o d n o s a Sjedinjenih D r ž a v a s ranijim p a p i n s k i m
državama.
218
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
S j e d i n j e n e s u D r ž a v e p o s l a l e s v o g p r v o g k o n z u l a u R i m ka­
k o b i p r e d s t a v l j a o v l a d u S A D u g l a v n o m g r a d u p a p i n s k e drža­
ve 1797., posljednje godine m a n d a t a predsjednika G e o r g e a
W a s h i n g t o n a . Održavali s m o konzularne o d n o s e s papinskim
d r ž a v a m a d o 1 8 4 8 . , k a d a s u s e o d n o s i p o d i g l i n a razinu l e g a c i j e
k o j u j e v o d i o m i n i s t a r . O d 1 8 4 8 . d o 1 8 6 7 . četiri s u m i n i s t r a
p r e d s t a v l j a l a n a š u v l a d u u p a p i n s k o j državi; s v e j e m i n i s t r e p o ­
tvrdio Senat.
S v j e t s k a s e situacija o d t o g v r e m e n a d r a s t i č n o p r o m i j e n i l a .
I a k o s u p a p e i z g u b i l i svoja s v j e t o v n a d o b r a , i z u z e v G r a d a V a t i ­
k a n a u R i m u , v a ž n o s t j e V a t i k a n a u svjetskoj p o l i t i c i o d tih d a n a
s i l n o p o r a s l a . Priznavajući v r i j e d n o s t t o g a , K o n g r e s j e p r o š l e
g o d i n e p o d u z e o korake kako bi Predsjedniku otvorio put da
p o n o v n o uspostavi normalne diplomatske o d n o s e sa S v e t o m
Stolicom.
Z a k o n j e p r o š l o g lipnja D o m u p r e d l o ž i o p o k o j n i k o n g r e s -
m e n Z a b l o c k i , a S e n a t u Vi, g o s p o d i n e predsjedavajući. P r e d ­
sjednik je p o t p i s a o z a k o n u s t u d e n o m , a 15. prosinca 1983.,
n a k o n konzultacija s K o n g r e s o m i p r e m a Predsjednikovim upu­
t a m a , s V a t i k a n o m su izmijenjene d i p l o m a t s k e n o t e . Priopćenje
z a j a v n o s t d a n o j e 1 0 . siječnja 1 9 8 4 . , č i m e s u s e u s p o s t a v i l i for­
m a l n i diplomatski o d n o s i i z m e đ u vlade Sjedinjenih D r ž a v a i
S v e t e S t o l i c e . T i m e s m o s e pridružili 1 0 7 o s t a l i h d r ž a v a k o j e s u
v e ć uspostavile takve odnose.
Sljedeći je korak poslati veleposlanika Svetoj Stolici. D o ­
p u s t i t e m i d a v a m k a ž e m z a š t o j e taj k o r a k t a k o z n a č a j a n z a n a š
nacionalni interes.
V a t i k a n j e z n a č a j a n č i m b e n i k n a svjetskoj s c e n i . T o j e s u ­
v e r e n a država, i n j e z i n j e utjecaj d a n a s č a k v e ć e g d o s e g a n e g o
t i j e k o m 1 9 . s t o l j e ć a , k a d a s m o zadnji p u t o d r ž a v a l i d i p l o m a t s k e
odnose.
V a t i k a n o d r ž a v a d i p l o m a t s k u p r i s u t n o s t i i m a široki utjecaj i
pristup važnim područjima od velikog interesa za Sjedinjene
219
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D r ž a v e , k a o š t o s u i s t o č n a E u r o p a , S r e d i š n j a A m e r i k a , Afrika
Bliski i s t o k i Filipini. V a t i k a n s k i d i p l o m a t i , z a k o j e s e o p ć e n i t o
s m a t r a d a s u m e d u najstručnijima u svijetu, n i s u s a m o proma­
trači ili d u h o v n i v o đ e , v e ć imaju a k t i v n u u l o g u u m e đ u n a r o d n o j
politici.
D a i z a b e r e m o s a m o j e d a n n e d a v n i primjer, u p r a v o o v o g a
m j e s e c a , n a k o n g o d i n a strpljive d i p l o m a c i j e , i z g l e d a d a V a t i k a n
u s p j e š n o p o s r e d u j e u rješavanju j e d n o s t o l j e ć e s t a r o g s p o r a o k o
k a n a l a B e a g l e , koji j e v i š e p u t a p r i j e t i o d a ć e d o v e s t i d o rata
između Argentine i Čilea.
M a n j e s u p o z n a t e , m e đ u t i m , d n e v n e , ali v r l o z n a č a j n e ak­
tivnosti V a t i k a n a koje se o d n o s e na pitanja iz cijelog spektra
a m e r i č k i h i n t e r e s a , uključujući p o l i t i k u useljavanja, p o v r a t a k iz­
bjeglica, r a s p o d j e l u h r a n e i lijekova, k o n t r o l u n a r k o t i k a , obra­
zovanje i m n o g e druge.
N a taj n a č i n V a t i k a n u t j e č e n a v e l i k broj p i t a n j a z n a č a j n i h z a
i n t e r e s e v a n j s k e p o l i t i k e S A D . I a k o s e n a š i p o g l e d i uvijek n e
p o d u d a r a j u , S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a m o ž e s a m o koristiti p o ­
boljšana i z m j e n a s p o z n a j a koju ć e pružiti p o d i z a n j e n a š i h o d n o s a
na viši stupanj. Slanje n a š e g v e l e p o s l a n i k a k S v e t o j Stolici b i o bi
izraz n a š e n a m j e r e d a o d r ž a v a m o najbliže m o g u ć e d i p l o m a t s k e
o d n o s e s t o m m a l o m ali utjecajnom s u v e r e n o m d r ž a v o m .
U k r a t k o , vjerujem d a ć e t o š t o i m a m o s t a l n o v e l e p o s l a n s t v o
i stalnog veleposlanika akreditiranog u V a t i k a n u povećati našu
m o g u ć n o s t da o s i g u r a m o k a k o bi V a t i k a n shvatio stav vlade
S A D o bitnim pitanjima današnjice. V a t i k a n je u m n o g o po­
g l e d a svjetska sila, i u n a j v e ć e m j e i n t e r e s u n a š e v a n j s k e p o l i t i k e
da se prema njemu o d n o s i m o kao prema takvom.
Zahvaljujem v a m na ovoj prigodi da v a m se predstavim, te
d a m k o m e n t a r e i bit ć e m i z a d o v o l j s t v o o d g o v o r i t i n a v a š a pi­
tanja. H v a l a v a m .
Senator L U G A R : Hvala Vam, gospodine Wilson.
220
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
K a o š t o j e u s u g l a š e n o , n a s t a v i t ć e m o u z v r e m e n s k o ogra­
n i č e n j e o d d e s e t m i n u t a p o s e n a t o r u u p r v o m krugu. K o l i k o
z n a m , s e n a t o r i imaju k o m b i n a c i j e pitanja i izlaganja, i u k o l i k o
m o ž e m o n a s t a v i t i n a ovaj n a č i n , n a m j e r a p r e d s j e d a v a j u ć e g bila
b i najprije p o z d r a v i t i s e n a t o r a Percyja, z a t i m s e n a t o r a P e l l a ,
zatim senatora Murkowskog, zatim senatora Tsongasa, te zatim
s v e o s t a l e s e n a t o r e koji m o g u n a s t u p i t i .
A k o n e m a p r i m j e d a b a , n a s t a v i t ć e m o n a ovaj n a č i n . P r e d ­
sjedavajući p o z d r a v l j a c i j e n j e n o g p r e d s j e d n i k a O d b o r a z a vanj­
s k u p o l i t i k u , s e n a t o r a Percyja i z I l l i n o i s a .
P R E D S J E D N I K : H v a l a V a m , s e n a t o r e Lugar.
G o s p o d i n e Wilson, primio s a m vrlo m n o g o pošte, k a o što se
bez dvojbe m o g l o i očekivati, g l e d e Predsjednikove odluke da
u s p o s t a v i f o r m a l n e d i p l o m a t s k e o d n o s e s V a t i k a n o m . Z a ovaj
o d b o r , m e đ u t i m , p r e d m e t r a s p r a v e s u V a š e kvalifikacije z a v e l e ­
p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i .
Pitanje ima li Predsjednik ovlasti da imenuje veleposlanika
pri S v e t o j S t o l i c i ili n e , riješio j e K o n g r e s .
N e m o g u s e sjetiti n i j e d n o g j e d i n o g p i s m a p r o t i v V a s o s o b ­
n o z a t o m j e s t o . P i s m a s u s e u g l a v n o m bavila n a č e l o m razdva­
janja i z m e đ u c r k v e i d r ž a v e , t e b i s m o l i m i trebali i m a t i f o r m a l n e
o d n o s e s V a t i k a n o m . M o j a ć e s e pitanja, s t o g a , u g l a v n o m o d n o ­
siti n a t e t e m e . P r e m a m o m o s o b n o m z a p a ž a n j u , V i s t e vrhunski
osposobljeni za to mjesto.
P r v o p i t a n j e k o j e s e p o s t a v i l o u t o l i k o m n o g o p i s a m a jest, n a
š t o biste se Vi usredotočili u svojim aktivnostima i dužnostima
k a o a m b a s a d o r pri S v e t o j S t o l i c i , i b i s t e l i pravili razliku i z m e đ u
P a p e k a o šefa države Vatikan i k a o poglavara Rimokatoličke
crkve?
G o s p o d i n W I L S O N : D a , s e n a t o r e Percy. Ž e l i m V a m prvo
z a h v a l i t i n a l j u b e z n i m k o m e n t a r i m a g l e d e m o j i h o s o b n i h kvalifi­
kacija. B i l o j e t o v r l o lijepo čuti, i v r l o m e r a z v e s e l i l o .
221
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
D o p u s t i t e m i d a najprije o d g o v o r i m n a p r v o p i t a n j e - ž a r i š -
n e d j e l a t n o s t i z a m o j e d u ž n o s t i u R i m u . D j e l a t n o s t i s u razno­
like. O n e variraju o d p o k u š a j a d a s e o d g o v a r a j u ć i m ljudima u
V a t i k a n u i z l a ž u i razjašnjavaju s t a v o v i S j e d i n j e n i h D r ž a v a u raz­
l i č i t i m p i t a n j i m a v a n j s k e p o l i t i k e d o o r g a n i z i r a n j a p o s j e t a raz­
nih ljudi i z n a š e v l a d e S v e t o j S t o l i c i , V a t i k a n u .
K a o š t o j e p r e d s j e d a v a j u ć i m a l o p r i j e s p o m e n u o , organizirali
s m o p o s j e t e P r e d s j e d n i k a , p o t p r e d s j e d n i k a , dvaju d r ž a v n i h taj­
nika, m i n i s t r a o b r a n e , d r ž a v n o g o d v j e t n i k a i o s t a l i h . T o , m e đ u t i m , nije g l a v n i a s p e kntjoevgoo gv psotlaonž aj ej ad.nGol avvr n
A k o s e m o g u poslužiti primjerom, j e d n a o d prvih odgovor­
n o s t i koju s a m p r e u z e o k a d a s a m t a m o o t i š a o b i l a j e da, n a k o n
zaista detaljnog upoznavanja sa situacijom u Središnjoj Ameri­
ci ovdje u n a š e m S t a t e D e p a r t m e n t u , o b j a s n i m ljudima u Vati­
kanu, koji su naši ciljevi u Središnjoj A m e r i c i , k a k o s m o se nadali
postići te ciljeve, te da raspravim s njima k a k o će se n a š a pozicija i
o n o š t o s m o p o k u š a v a l i napraviti u k l o p i t i u o n o š t o b i o n i željeli
t a m o pokušati postići s m o r a l n e t o č k e gledišta. Imali s m o i druge
rasprave s l i č n e prirode, koje s u s e o d n o s i l e n a Poljsku, n a Bliski
istok, p o s e b i c e na situaciju zadnjih m j e s e c i u L i b a n o n u , i t a k o đ e r
na o d r e đ e n a područja u Africi. Č a k s m o raspravljali i o Kini.
Š t o s e t i č e r a z l i k o v a n j a P a p e s o b z i r o m n a p o l i t i č k o tijelo,
i u p r a v n o tijelo d r ž a v e G r a d a V a t i k a n a i C r k v e , P a p a j e š e f drža­
ve Grada Vatikana kao posebnog suverenog entiteta, posebne
suverene zemlje.
O n j e t a k o đ e r i p o g l a v a r R i m o k a t o l i č k e c r k v e u situaciji koja
je vrlo s l i č n a situaciji u E n g l e s k o j , g d j e je kraljica, ili vladar,
poglavar A n g l i k a n s k e crkve, a i s t o d o b n o i na č e l u v l a d e Britan­
skog Carstva.
P R E D S J E D N I K : H v a l a V a m . Koje b i bile o s n o v n e razlike
između obnašanja dužnosti o s o b n o g Predsjednikova izaslanika i
222
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
dužnosti veleposlanika, što se tiče diplomatskih odnosa između
S A D i Vatikana?
G o s p o d i n W I L S O N : O s n o v n a j e razlika, razlika i z m e đ u stal­
n o s t i i p o v r e m e n o s t i . U v r i j e m e o s o b n i h i z a s l a n i k a predsjed­
nika, p o č e v š i o d 1 9 3 9 . , k a d a j e p r e d s j e d n i k R o o s e v e l t t a m o p o ­
slao g o s p o d i n a M y r o n a Taylora, pa sve do danas, imali s m o bilo
p r i v r e m e n o b i l o n i k a k v o stanje. G o s p o d i n T a y l o r j e u i s t i n u p r o ­
v e o p r i l i č n o v r e m e n a u R i m u . M i s l i m d a j e i m a o stan, i d a j e
i jiejm
e aes ps leukžtipoo lkoažoa j u
a rzeadi s. t a s u r a đ i v a t i s V a t i k a n o m , k
M e đ u t i m , o n t a m o nije b i o s t a l n o , niti j e t o b i o ijedan p r e d ­
sjednikov o s o b n i izaslanik od t o g v r e m e n a . O n i su provodili
t a m o n e k o l i k o t j e d a n a a z a t i m s e vraćali u S j e d i n j e n e D r ž a v e .
O n i , k o l i k o j a z n a m , n i s u p r e k i d a l i s v o j e s t a l n e p o s l o v e . Pri­
m j e r i c e , m o j n e p o s r e d n i p r e t h o d n i k , R o b e r t W a g n e r , i dalje s e
bavio svojom pravničkom strukom u N e w Yorku.
R a z l i k a b i s t o g a bila da, u k o l i k o s e t a m o p o š a l j e v e l e p o ­
slanik, u k o l i k o j a b u d e m p o t v r đ e n , t a m o ć u s t a l n o boraviti, š t o
d o s a d a n i s a m ; t a m o s a m g o d i š n j e p r o v o d i o š e s t ili s e d a m mje­
s e c i . J e d a n o d r a z l o g a koji s e k r i o iza t o g a b i o j e taj š t o n i s a m
ž e l i o da izgleda k a o da s a m n e š t o što doista nisam bio. Z b o g
toga t a m o nisam boravio stalno.
S v e l e p o s l a n i k o m imali b i s m o stalnost nazočnosti u Vati­
k a n u , š t o t a d a s t v a r a p o v j e r e n j e u o n i h s k o j i m a t a m o radite, a
p o s l j e d a k ć e t o g a z a s i g u r n o biti m n o g o bolja k o m u n i k a c i j a i
i z m j e n a informacija.
P R E D S J E D N I K : S n a š e g s t a n o v i š t a , razlika j e u t o m e , d a
prvi p u t n a k o n 1 8 6 7 . S e n a t i m a o d g o v o r n o s t n a d z o r a i p o t v r d e ,
i m o g a o b i n a službeniji n a č i n biti u p o z n a t s V a š i m d j e l o v a n j e m
i v a ž n i m p i t a n j i m a k o j i m a b i s t e s e V i m o g l i baviti.
B i s t e l i s e V i o b v e z a l i o v o m o d b o r u , d a ć e t e s e z a cijelo
v r i j e m e obavljanja d u ž n o s t i v e l e p o s l a n i k a staviti n a r a s p o l a g a ­
nje z a o s o b n o s v j e d o č e n j e p r e d o v i m o d b o r o m , k a k o b i s t e g a
u p o z n a l i s a s v i m a k t i v n o s t i m a k o j e p o d u z i m a t e , i d a ć e t e biti
223
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
p o t p u n o iskreni p r e m a o v o m o d b o r u , č a k i n a t a j n i m sjedni­
cama, glede prirode i raspona Vaših aktivnosti k a o veleposla­
n i k a pri S v e t o j S t o l i c i ?
Gospodin W I L S O N : Ja se na to svakako obvezujem.
P R E D S J E D N I K : O v o ć e biti prvi put, n a k o n s t o j e predsjed­
nik R o o s e v e l t 1 9 3 9 . p o s l a o o s o b n o g i z a s l a n i k a u V a t i k a n , d a
ć e m o i m a t i p r e d n o s t koja s e sastoji u o d g o v o r n o s t i n a d z o r a , k a o
i u d o b i v a n j u informacija.
G o s p o d i n W I L S O N : P r i m a m to na znanje i na to se obvezu­
jem.
P R E D S J E D N I K : D o p u s t i t e m i d a s e o s v r n e m n a n e k a pis­
m a koja s a m p r i m i o . P r o t i v n i c i P r e d s j e d n i k o v e o d l u k e o u s p o ­
stavi f o r m a l n i h d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m tvrde,
d a b i o n a m o g l a kršiti prvi a m a n d m a n U s t a v a , u k o j e m s e na­
vodi da » K o n g r e s n e ć e donijeti nikakav z a k o n u svezi s usposta­
v o m s l u ž b e n e religije niti s a z a b r a n o m s l o b o d e v j e r o i s p o v i j e s t i « .
Č a k a k o o n a i ne krši U s t a v , kritičari t v r d e da u n a j m a n j u ruku
n a r u š a v a a m e r i č k u tradiciju odvajanja c r k v e o d d r ž a v e . K o j e j e
V a š e o s o b n o mišljenje o o v i m d v j e m a k r i t i k a m a P r e d s j e d n i k o v e
odluke o uspostavi formalnih diplomatskih o d n o s a s V a t i k a n o m
i da li f o r m a l n i d i p l o m a t s k i o d n o s i daju R i m o k a t o l i č k o j crkvi
bilo kakav povlašteni položaj u o d n o s u na o s t a l e vjeroispovijesti
u S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a , b e z o b z i r a na to radi li se o ž i d o v s k o j ,
kršćanskoj, m u s l i m a n s k o j ili n e k o j d r u g o j ?
G o s p o d i n W I L S O N : S o b z i r o m n a p r v o pitanje, odvajanje
crkve i države, i da li je i k a k o o n o o d r e đ e n o p r v i m a m a n d m a ­
n o m , d o p u s t i t e m i p r v o d a o d g o v o r i m k a k o n i s a m pravnik, t e
s t o g a z a i s t a n i s a m u m o g u ć n o s t i i n t e r p r e t i r a t i prvi a m a n d m a n .
M e đ u t i m , p o d s j e t i o b i h d a je, k a o š t o s a m n a v e o u u v o d n i m
napomenama, general Washington poslao prvog konzularnog
predstavnika Sjedinjenih D r ž a v a u p a p i n s k u državu šest g o d i n a
nakon donošenja prvog a m a n d m a n a , s t o g a mi se to čini jasno.
N o , p o n o v n o n a p o m i n j e m d a n i s a m pravnik.
224
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
Č i n i m i s e d a svrha p r v o g a m a n d m a n a , u m i s l i m a o n i h koji
s u i m a l i t u o d g o v o r n o s t d a g a n a p i s u i d o n e s u k a o z a k o n , za­
s i g u r n o nije u n a p r i j e d isključivala slanje d i p l o m a t s k o g predstav­
nika u p a p i n s k u državu.
Da li ste namjeravali postaviti pitanje?
P R E D S J E D N I K : N e , nastavite.
G o s p o d i n W I L S O N : D r u g o , s o b z i r o m n a o d n o s v l a d e Sje­
d i n j e n i h D r ž a v a i K a t o l i č k e crkve, R i m o k a t o l i č k e c r k v e i Sjedi­
njenih Država, uvjeravam V a s , k a o i sve n a z o č n e , da se o d n o s
i z m e đ u o v i h dvaju tijela n i n a koji n a č i n n e ć e p r o m i j e n i t i k a o
rezultat tih o d n o s a .
P R E D S J E D N I K : K o n a č n o , d a l i ć e Sjedinjene D r ž a v e imati
isti o d n o s s V a t i k a n o m k a k a v i m a 1 0 7 d r u g i h z e m a l j a , uklju­
čujući J u g o s l a v i j u , čiji je p r e d s j e d n i k u p r a v o s n a m a o b j e d o v a o ?
H o ć e l i t o biti o d p o m o ć i u m i r n i m p o d r u č j i m a , gdje S v e t a
S t o l i c a igra v r l o z n a č a j n u u l o g u ? D a l i b i t o m o g l o o s n a ž i t i n a š e
o d n o s e n a t a k a v n a č i n , d a b i t o d o n e k l e m o g l o unaprijediti m i r
u svijetu?
G o s p o d i n W I L S O N : U i s t i n u da, s e n a t o r e P e r c y . Istinski m i r
- š t o nije s a m o o d s u t n o s t rata, v e ć istinski m i r - j e s t živjeti
z a j e d n o u m i r u i j e d i n s t v u . On d o i s t a p r o i z l a z i iz razumijevanja,
a r a z u m i j e v a n j e p r o i z l a z i iz dijaloga, a dijalog p r o i z l a z i iz m o ­
g u ć n o s t i i z m j e n e ideja. J a z a i s t a m i s l i m d a ć e n a m u s p o s t a v ­
ljanje o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m u i s t i n u dati bolji n a č i n k o ­
municiranja, bolje razumijevanje p o s e b i c e u o n i m područjima
svijeta, koja su n a m s t v a r a l a p r o b l e m e u p r o š l o s t i , i m o g l a bi ih
j o š uvijek stvarati. M i s l i m p r i t o m n e s a m o n a B l i s k i i s t o k i
S r e d i š n j u A m e r i k u , t e n e k a d r u g a m j e s t a o k o j i m a s m o čitah,
v e ć o p ć e n i t o na zemlje istočnog bloka.
P R E D S J E D N I K : Hvala Vam.
Gospodin W I L S O N : Hvala Vama.
P R E D S J E D N I K : N a j b o l j e ž e l j e V a m a i V a š o j obitelji.
225
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Gospodin W I L S O N : Hvala Vam.
Senator L U G A R : Hvala V a m a , g o s p o d i n e predsjedniče.
Predsjedavajući bi sada ž e l i o pozdraviti u v a ž e n o g visokog
člana odbora s e n a t s k e manjine, s e n a t o r a C l a i b o r n e a Pella iz
R h o d e Islanda.
S e n a t o r P E L L : H v a l a V a m , g o s p o d i n e predsjedavajući.
V e ć niz g o d i n a osjećam da bi postojanje formalnih o d n o s a s
V a t i k a n o m i n j e g o v o m i z v r s n o m d i p l o m a t s k o m s l u ž b o m unapri­
jedilo nacionalni interes Sjedinjenih D r ž a v a .
K a n d i d a t i j a r a z g o v a r a l i s m o o t o m e n e k i d a n u m o m uredu,
ali ja b i h ž e l i o j a v n o p o s t a v i t i p i t a n j e o n j e g o v u mišljenju o
istančanoj intelektualnosti i znanju vatikanskih dužnosnika, i
k a k v u n a m k o r i s t m o g u d o n i j e t i njihovi savjeti, j e r m i s l i m d a
n e m a države ni v l a d e - a to je s a m a po s e b i vlada - koja i m a više
i s k u s t v a u o d n o s i m a s k o m u n i s t i č k i m s v i j e t o m i o d r ž a v a n j u na
ž i v o t u vjerskih ideja i z a ž e l j e z n o g z a s t o r a , s i z n i m k o m L i t v e i
Č e h o s l o v a č k e , gdje su stvari p r i l i č n o c r n e , ali i u o s t a l i m di­
j e l o v i m a i s t o č n e E u r o p e R i m o k a t o l i č k a c r k v a i V a t i k a n uspješ­
n o i z l a z e n a kraj s k o m u n i s t i m a . N a d a m s e d a ć e t e ostvariti
suradnju s k a r d i n a l o m C a s a r o l i j e m , v a t i k a n s k i m d r ž a v n i m taj­
n i k o m , i prenijeti n j e g o v e savjete, s u g e s t i j e i razmišljanja našoj
vladi. B i l i t o bila V a š a n a m j e r a , g o s p o d i n e W i l s o n ?
G o s p o d i n W I L S O N : D a , svakako, s e n a t o r e Pell. T o j e moja
n a m j e r a , a t a k o s a m n a s t o j a o činiti i u p r o š l o s t i . K a k o s a m n e k i
d a n s p o m e n u o , m n o g o s a m s e p u t a s u s r e o s k a r d i n a l o m Ca­
sarolijem, m o n s i g n o r o m B a c k i s o m , m o n s i g n o r o m Silvestrinijem
i o s t a l i m a u n j i h o v o m D r ž a v n o m tajništvu, koji su u p o z n a t i s
p r o b l e m i m a u zemljama i s t o č n o g bloka, š t o ste ih s p o m e n u l i . A
situacija u Č e h o s l o v a č k o j z a i s t a je t u ž n a i m r a č n a .
S e n a t o r P E L L : N e ć e t e l i k a o v e l e p o s l a n i k i m a t i v i š e prilika
z a izmjenjivanje ideja i u p o z n a v a n j e n j i h o v i h s t a v o v a n e g o š t o i h
imate k a o osobni izaslanik?
226
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o s p o d i n W I L S O N : U s v a k o m slučaju, i t o j e u p r a v o o n o
što držim vrlo važnim, stalnošću veleposlanstva i stalnošću punih
diplomatskih odnosa, normalnih diplomatskih odnosa, oni će
i m a t i v i š e p o v j e r e n j a u n a s te će s l o b o d n i j e s n a m a izmjenjivati
i n f o r m a c i j e , a t i m e ć u m o ć i p o v r a t n o izvješćivati S t a t e D e p a r t ­
m e n t , n a š u v l a d u , o t o m e k a k o m o ž e m o bolje s u r a đ i v a t i s njima
i o s t a l i m v l a d a m a , k a k o b i s m o p o k u š a l i razviti taj dijalog i razu­
m i j e v a n j e — u z a j a m n o razumijevanje — t a k o da m o ž e m o raditi u
cilju o s t v a r e n j a m i r a u svijetu i k o e g z i s t e n c i j e .
S e n a t o r P E L L : A kao veleposlanik, imat ć e t e pravo pristupa
šefu države Svete Stolice.
G o s p o d i n W I L S O N : D a , to je točno, senatore.
S e n a t o r P E L L : K a d a s t e bili o s o b n i izaslanik, bili s t e t a k o đ e r
a k r e d i t i r a n i pri S v e t o j Stolici, a n e pri V a t i k a n u , z a r n e ?
G o s p o d i n W I L S O N : J a j e s a m p r e d a o vjerodajnice S v e t o m
O c u k a d a s a m 1 9 8 1 . prvi p u t o t i š a o t a m o . S a d a ć u i m a t i for­
m a l n u — j e r o n o j e n a n e k i n a č i n b i l a k u r t o a z n a situacija. S a d a
i m a m o f o r m a l n u situaciju.
S e n a t o r P E L L : T a d a nije t o č a n p o d a t a k i z V a š e g ž i v o t o p i s -
n o g p r i l o g a , koji o v d j e v e l i d a j e V a š sadašnji p o l o ž a j ili t i t u l a
o s o b n i i z a s l a n i k P r e d s j e d n i k a pri S v e t o j S t o l i c i . V i s t e z a p r a v o
o s o b n i izaslanik Predsjednika k o d S v e t o g Oca, je li to t o č n o ? To
b i s e d a k l e t r e b a l o ispraviti?
G o s p o d i n W I L S O N : D a , m i s l i m d a j e t o vjerojatno t o č n i j e .
S e n a t o r P E L L : D r u g o o č e m u s e ovdje radi j e s t d a ć e t e V i
z a p r a v o biti prvi v e l e p o s l a n i k u n a š o j povijesti, z a t o š t o s u pret­
h o d n i p r e d s t a v n i c i koje s m o i m a l i ranije bili ministri, a , k a o š t o
z n a t e , m i n i s t a r predstavlja šefa, m i n i s t a r s t v o z a vanjske p o s l o v e
ili d r ž a v n o tajništvo. Vi u svojoj o s o b i predstavljate š e f a d r ž a v e
ili p r e d s j e d n i k a , t e j e t o n a n e k i n a č i n i u n a p r e đ e n j e , i d r a g o m i
j e z b o g t o g a . J a vjerujem u t o .
G o s p o d i n W I L S O N : Hvala V a m . U k o l i k o b u d e m potvrđen,
j a b i h z a p r a v o p o s t a o n a š prvi v e l e p o s l a n i k pri S v e t o j S t o l i c i .
227
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
S e n a t o r P E L L : M o l i m o v d j e n e k o l i k o d e t a l j a . S a m o m e za­
n i m a . K a d s e p o s t a v i pitanje p r e d s t a v n i k a V a t i k a n a , predstav­
ljanja S v e t e S t o l i c e o v d j e u W a s h i n g t o n u , d a l i ć e i h predstavljati
nuncij, i n t e r n u n c i j ili p r o n u n c i j ? T k o ć e njih p r e d s t a v l j a t i ?
G o s p o d i n W I L S O N : K o l i k o j a z n a m , njih ć e predstavljati
p r o n u n c i j , š t o n a l a t i n s k o m i m a z n a č e n j e v e l e p o s l a n i k a i z Vati­
k a n a ; m e đ u t i m , v e l e p o s l a n i k a koji n e ć e a u t o m a t s k i p r e u z e t i po­
ložaj d o a j e n a d i p l o m a t s k o g z b o r a u W a s h i n g t o n u .
S e n a t o r P E L L : A d a j e o n i n t e r n u n c i j , t a d a b i b i o u rangu
ministra, je li to t o č n o ?
G o s p o d i n W I L S O N : T a k o je; rang internuncija S v e t e Sto­
lice zapravo odgovara d i p l o m a t s k o m rangu ministra.
S e n a t o r P E L L : D a j e o n pravi n u n c i j , b i o b i a u t o m a t s k i
doajen diplomatskog zbora. Z b o g toga se z o v e pronuncij.
G o s p o d i n W I L S O N : T o č n o ; da je on nuncij i da Sjedinjene
D r ž a v e imaju u g o v o r s a S v e t o m S t o l i c o m koji m u dodjeljuje
položaj doajena. M e đ u t i m , mi takva s p o r a z u m a n e m a m o .
S e n a t o r P E L L : T a k o đ e r p r i m j e ć u j e m d a ć e t e s v o j i m izrav­
nim pristupom moći Papu, Svetog Oca, n e p o s r e d n o upoznati s
p i t a n j i m a k a d a t o b u d e t e željeli.
G o s p o d i n W I L S O N : D a , i ja tako mislim i n a d a m se.
S e n a t o r P E L L : S t o ć e t e č a k m o ć i d o g o v o r i t i n a p u n o brži
n a č i n o d o n o g a z a s a s t a n k e z a č l a n o v e K o n g r e s a koji putuju.
(Smijeh.)
T a k o đ e r s a m primijetio da u V a š a članstva s p a d a i članstvo
u M a l t e š k i m vitezima. Vidite li tu bilo kakav s u k o b interesa?
K a o što znate, oni t a k o đ e r tvrde da su s u v e r e n i entitet, i isto
t a k o i m e n u j u v e l e p o s l a n i k e u o k o d v a d e s e t ili d v a d e s e t i p e t
različitih z e m a l j a .
Gospodin W I L S O N : To je točno.
Senator P E L L : T a k o ćete u stanovitom smislu imati i svoga
vlastitog veleposlanika. Vidite li u t o m e ikakvo protuslovlje?
228
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
G o s p o d i n W I L S O N : T o što s a m član Malteških vitezova n e
čini m e i g r a đ a n i n o m n j i h o v e z e m l j e .
S e n a t o r P E L L : N i t k o nije g r a đ a n i n M a l t e š k i h v i t e z o v a , ali
Vi s t e č l a n s a m i h v i t e z o v a , s v e l e p o s l a n i c i m a a k r e d i t i r a n i m a u
o k o d v a d e s e t a k različitih z e m a l j a .
G o s p o d i n W I L S O N : D a . T o nije p r o t u s l o v n o , uvjeravam vas.
Senator PELL: Hvala Vam.
Gospodin W I L S O N : Hvala Vama.
S e n a t o r L U G A R : Zahvaljujem V a m , s e n a t o r e Pell.
Predsjedavajući bi sada želio pozdraviti senatora Murkow-
s k o g iz Aljaske.
S e n a t o r M U R K O W S K l : Zahvaljujem V a m , g o s p o d i n e pred­
sjedavajući. Z a h v a l a n s a m z a o v u p r i g o d u . G o v o r i m u prilog
kandidata, Williama Wilsona. M i s l i m da n a m je svima jasno da
s e p a p a I v a n P a v a o p o s v e t i o ideji m i r a u svijetu. O d Poljske d o
vrha J u ž n e A m e r i k e , P a p a d o n o s i e l e m e n t stabilnosti i nade
m n o g i m n e m i r n i m p o d r u č j i m a u svijetu. G o s p o d i n e predsjeda­
vajući, o d u s t a t ć u o d pitanja i s a m o p r o č i t a t i o v o k r a t k o izla­
g a n j e , z a t o š t o m i s l i m d a j e n a v e ć i n u m o j i h pitanja v e ć o d ­
g o v o r e n o . V j e r u j e m d a j e z b o g P a p i n o g utjecaja i djelovanja o d
v e l i k e koristi za o v u zemlju da uspostavi p u n e diplomatske od­
n o s e s a S v e t o m S t o l i c o m . G o s p o d i n e predsjedavajući, m i t i m e
n e p r i z n a j e m o n e k u o d r e đ e n u religiju, v e ć č i n i m o j a č i m diplo­
m a t s k i p u t z a p r o m i c a n j e m i r a i s t a b i l n o s t i u svijetu. K a o š t o s t e
k a z a l i , g o s p o d i n e W i l s o n , v i š e o d s t o t i n u nacija uvidjelo j e d a s u
bliske v e z e sa S v e t o m S t o l i c o m u njihovom najvećem interesu, i
z a i s t a u i n t e r e s u svijeta k a o c j e l i n e . P r o t i v n i c i t e z a m i s l i i o v o g
i m e n o v a n j a t v r d e d a o n o krši a m e r i č k o pridržavanje k o n c e p c i j e
o d v a j a n j a c r k v e o d d r ž a v e k r o z povijest, k o j e j e utjelovljeno u
p r v o m a m a n d m a n u U s t a v a . I a k o s e ljudi u r a s p r a v a m a č e s t o
s l u ž e o n o m J e f f e r s o n o v o m m e t a f o r o m o z i d u razdvajanja crkve
o d d r ž a v e , t u m a č e n j e t e k l a u z u l e o d s t r a n e V r h o v n o g s u d a nije
n i k a d a d o s t i g l o taj s t u p a n j b e z u v j e t n o s t i .
229
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

D a c i t i r a m s u d : » S u d s k i prosvjedi p r o t i v m e đ u s o b n o g pove­ N e v i d i m n i j e d n o g d r u g o g s e n a t o r a koji b i ž e l i o postavljati

zivanja m o r a j u priznati, da je crta razdvajanja z a m a g l j e n a i ne­ pitanja. K a o š t o j e v e ć o č i t o , j a p o d r ž a v a m P r e d s j e d n i k o v o pra­
j a s n a barijera, a n i p o š t o zid, koja z a v i s i o s v i m o k o l n o s t i m a vo da u diplomatskim kanalima nastavi na način k a k o je on to
određenog odnosa.« z a t r a ž i o , i z a i s t a s a m z a d o v o l j a n V a š i m o č i t i m kvalifikacijama,
M o ž e s e , z a p r a v o , tvrditi d a j e o n o š t o n a l a ž e U s t a v neutral­ koje u p o t p u n o s t i z a d o v o l j a v a j u funkciju n a k o j u s t e i m e n o v a n i .
n o s t , a ne razdvajanje. P r o t i v n i c i t a k o đ e r i z r a ž a v a j u svoju zabri­ N e m a m daljnih pitanja. O s t a t a k n a š e g v r e m e n a iskoristit ć e ­
nutost da mi t i m e pridajemo neki p o s e b a n status Katoličkoj mo za raspravu s n e k o l i k o svjedoka za drugo pitanje z b o g kojeg
crkvi, ali o v o m s e n a t o r u z a s i g u r n o nije j a s n o k a k o taj p o t e z s m o d a n a s ovdje; t o j e da, u z r a z m a t r a n j e V a š e g i m e n o v a n j a ,
u p l e ć e S j e d i n j e n e D r ž a v e u b i l o k a k v u religijsku d j e l a t n o s t . čujemo više stavova o glavnom prijedlogu američko-vatikanskih
N a r a v n o , o s n o v n o j e z l o , k o j e s e m o r a izbjeći, pokrovitelj­ odnosa.
s t v o i financijska p o t p o r a , a njih se u o v o m o d n o s u z a i s t a ne S e n a t o r e P e l l , i m a t e l i daljnjih p i t a n j a ?
m o ž e u o č i t i . Cilj uspostavljanja d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m
S e n a t o r P E L L : N e m a m daljnjih pitanja.
S t o l i c o m nije p r o m i c a n j e religijskih ideja, v e ć g l o b a l n o promi­
canje američkih vanjskopolitičkih interesa. Svrha i u č i n a k punih S e n a t o r L U G A R : M o ž e t e napustiti stol z a svjedoke, gospo­
d i p l o m a t s k i h o d n o s a s a S v e t o m S t o l i c o m p o svojoj s u prirodi dine Wilson, i pozvati preostale svjedoke. Zahvaljujemo V a m a i
u i s t i n u svjetovni. č l a n o v i m a V a š e obitelji n a d o l a s k u .
K a o zaključak, g o s p o d i n e p r e d s j e d a v a j u ć i , s o v a k o n a p e t i m
m e đ u n a r o d n i m o d n o s i m a k a o što su sada, vjerujem da m o r a m o
bolje iskoristiti P a p i n utjecaj k a o p o s r e d n i k a u m e đ u n a r o d n i m
k r i z a m a . P o s t u p i t i drugačije, z n a č i l o b i p r o p u s t i t i d a s e i s k o r i s t e
sva o r u đ a d i p l o m a t s k o g o b r t a , koja s u n a m d o s t u p n a .
Zahvaljujem V a m , g o s p o d i n e predsjedavajući.
Senator L U G A R : Hvala Vam, senatore Murkowski. Da li će
s e s e n a t o r T s o n g a s vratiti d a b i p o s t a v i o p i t a n j a ? H o ć e t e li,
m o l i m vas, provjeriti?
Gospodin WILSON: Imamo li malo vremena, gospodine
predsjedavajući? Ž e l i o bih, a k o s m i j e m , p r e d s t a v i t i č l a n o v e s v o ­
j e obitelji koji s u ovdje. O d m a h i z a m e n e j e g o s p o đ a W i l s o n .
Z a m o l i o bih j e d a u s t a n e .
M o j a s u p r u g a i m o j a kći, M a r s h a H o b b s . Z a h v a l j u j e m V a m ,
g o s p o d i n e predsjedavajući.
S e n a t o r L U G A R : V r l o n a m j e d r a g o d a s u d a n a s ovdje
č l a n o v i V a š e obitelji.

230 231
 VELEPOSLANIKOVA PRIČA

Dodatak HL k a o s n a g e z a m i r i p r a v d u p o p r i m a p o s e b n o z n a č e n j e s razvit­
k o m novih m o g u ć n o s t i za ublažavanje napetosti m e đ u glavnim
Saslušanje u S e n a t u u o č i i m e n o v a n j a političkim sustavima.
P o b o l j š a n j e ž i v o t n o g s t a n d a r d a ljudi u z e m l j a m a u razvoju,
veleposlanika Meladyja n a p r e d n i p o k r e t i z a v e ć e vjerske s l o b o d e u z e m l j a m a , gdje t a k o
d o s a d a nije b i l o , i p o j a č a n a nastojanja diljem svijeta d a s e u k i n e
r a s n a i e t n i č k a diskriminacija, predstavljaju s e k a o j a s n e m o ­
Saslušanje g u ć n o s t i d o k u l a z i m o u p o s l j e d n j e d e s e t l j e ć e o v o g stoljeća.
pred O d b o r o m za vanjsku politiku Z a v r š i v š i s t u d i j e n a s v e u č i l i š t u , 1 9 5 5 . , z a p o č e o s a m karijeru
Senata Sjedinjenih D r ž a v a u j e d n o j z e m l j i u razvoju, gdje s a m r a d i o n a p o d r u č j u e k o n o m ­
s k o g razvoja i p o d u č a v a o k a o dobrovoljac u Y M C A programu.
glede imenovanja
M o j a daljnja karijera u v i s o k o š k o l s k o m o b r a z o v a n j u u s r e d o t o ­
Thomasa Patricka Meladyja č i l a s e n a d r u š t v a T r e ć e g svijeta.
K a o p r o f e s o r upravljanja i m e đ u n a r o d n i h o d n o s a d r ž a o s a m
budućeg
p r e d a v a n j a o vanjskoj p o l i t i c i S A D i o U j e d i n j e n i m n a r o d i m a .
veleposlanika S A D pri Svetoj Stolici V e ć i n a m o j i h istraživanja i p u b l i k a c i j a u s r e d o t o č i l a s e n a
1 9 . srpnja 1 9 8 9 . g e o p o l i t i č k i i e k o n o m s k i r a z v i t a k afričkih i azijskih z e m a l j a .

Washington D.C. O d k a d a s a m z a v r š i o svoj m a n d a t r e k t o r a 1 9 8 6 . , u g l a v n o m

s a m se bavio pitanjima iz područja javne uprave u Državi Con-
necticut. K a o predsjednik Vijeća za javnu potrošnju države C o n -
n e c t i c u t v o d i o s a m istraživanja i b i o g l a s n o g o v o r n i k z a n a š a sta­
Izlaganje uvaženog Thomasa Patricka Meladyja iz jališta o pitanjima e k o n o m s k e politike i politike uprave u Con-
Connecticuta, budućeg veleposlanika pri Svetoj Stolici necticutu.
T a j e s l u ž b a u v e l i k o j mjeri b i l a n a s t a v a k m o g nastojanja u
G o s p o d i n e predsjedavajući, č a s t m i j e pojaviti s e p r e d o v i m
potrazi za boljom upravom kroz dvostranačke napore da se ko­
o d b o r o m kao P r e d s j e d n i k o v k a n d i d a t z a s l u ž b u v e l e p o s l a n i k a
riste objektivni p o d a c i u v o d e ć i m o d l u k a m a javne uprave. M o j a
S A D pri Svetoj S t o l i c i . P o š t u j e m u s t a v n u o d r e d b u o p o t r e b i
karijera u v i s o k o š k o l s k o m o b r a z o v a n j u , d i p l o m a c i j i i p o s l o v i m a
suglasnosti Senata, i zadovoljstvo mi je sudjelovati u o v o m po­
od j a v n o g i n t e r e s a o b u h v a ć a l a je i n e k e d o d a t n e djelatnosti u
stupku.
e k u m e n s k i m , k u l t u r n i m i o r g a n i z a c i j a m a z a ljudska prava. P o ­
P o s e b n a j e čast biti i m e n o v a n v e l e p o s l a n i k o m S A D i d u b o k o s e b n o s a m b i o d j e l a t a n u o r g a n i z a c i j a m a k o j e njeguju plurali­
c i j e n i m taj iskaz povjerenja koji m i j e d a o p r e d s j e d n i k B u s h . z a m i participaciju građana.
P o m a l o m i j e n e u g o d n o o v o m p r i l i k o m i s t i c a t i s v o j e kvalifi­ G o s p o d i n e predsjedavajući, vjerujem da su mi mojih 34 g o ­
kacije za ovaj p o l o ž a j . V a ž n o s t S v e t e S t o l i c e u svjetskoj p o l i t i c i d i n e i s k u s t v a , r a d a u p r o j e k t i m a e k o n o m s k o g razvoja, sudjelo-

232 233
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
vanja u m e đ u n a r o d n i m k o n f e r e n c i j a m a o o b r a z o v a n j u , kulturi i
o d n o s i m a m e d u r a s a m a , predstavljanja S A D k a o v e l e p o s l a n i k a
u dvjema afričkim z e m l j a m a i k a o savjetnika delegacije S A D u
UN i, k a o najsvježije, u stvaranju p l a n a za k o r i š t e n j e izvora iz
privatnog s e k t o r a z a o b r a z o v n e p r o g r a m e g r a đ a n a z e m a l j a T r e ć e g
svijeta, p o m o g l i d a s e p r i p r e m i m z a o v u n o v u m o g u ć u d u ž n o s t .
S v e t a S t o l i c a d a n a s traži rješenja z a i z a z o v e e k o n o m s k o g
razvoja, n e p r a v i č n o s t i na p o d r u č j u vjere i s o c i j a l n e p r a v d e , na­
petosti m e đ u k o n k u r e n t n i m političkim sustavima i promicanja
ljudskih prava.
K a o v e l e p o s l a n i k v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a , p r e d s t a v l j a o bih
n a š u v l a d u u i z n o š e n j u n a š e g stajališta i t r a ž e n j u z a j e d n i č k o g
djelovanja u o n i m područjima, u kojima su n a m interesi uspo-
redni, o d n o s n o u kojima se podudaraju.
Predstavljajući p o l i t i k u n a š e v l a d e , n a t o m s e p o l o ž a j u m o ž e
učiniti m n o g o t o g a . N a d a m s e d a b i h i m a o u l o g u u g l o b a l n o m
Nastojanju n a š e z e m l j e d a s e p o s t i g n e v i š e m i r a i b l a g o s t a n j a z a
s v e n a r o d e svijeta.
U k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n , g o s p o d i n e predsjedavajući, spre-
man s a m preuzeti tu o d g o v o r n o s t .
Hvala Vam.
j Senator B I D E N : Hvala Vama.
S e n a t o r B I D E N : P r e d s t a v l j a n j e stajališta S A D V a t i k a n u u
vjetlu a n g a ž m a n a , p o j a č a n o g a n g a ž m a n a koji V a t i k a n i m a u
svjetskoj p o l i t i c i , p o s e b i c e z a v r i j e m e p o n t i f i k a t a p a p e I v a n a
P a v l a II., i n a č i n a n a koji s e svijet mijenja t a k o r a d i k a l n o , v r l o j e
zanimljivo. K a k o p r o c j e n j u j e t e p r i z n a v a n j e P o l j s k e i n a s t a v a k
o d n o s a n a k o n p e d e s e t o g o d i š n j e g prekida u diplomatskim od­
nosima?
Koji ć e u č i n a k , p o V a š e m mišljenju, taj d o g a đ a j i m a t i ? J e l i
t o s a m o z b o g č i n j e n i c e š t o j e p a p a I v a n P a v a o II. Poljak, t e
234
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
b u d u ć i da P o l j a c i postavljaju p o s e b a n zahtjev u svojoj zemlji;
p r i t i s a k j e n a v l a d u d a t a k o učini, ili t o v i d i t e u š i r e m k o n t e k s t u ?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : M i s l i m d a t o i m a šire razmjere,
g o s p o d i n e predsjedavajući. T i č i m b e n i c i p o s t o j e . S v e t i j e O t a c
p o l j s k o g p o d r i j e t l a , a tu su n a s l i j e đ e i povijest. S v e je to tu. A l i tu
se z b i o i j e d a n značajan događaj, a iz t o g se povijesno značajnog
d o g a đ a j a razvija situacija gdje v i d i m o v e ć e vjerske s l o b o d e , v e ć i
n a g l a s a k na l j u d s k i m p r a v i m a i p l u r a l i z a m u z e m l j a m a i s t o č n e
E u r o p e i s a m o m Sovjetskom Savezu.
B i o s a m o v d j e p r o t e k l a tri, č e t i r i m j e s e c a r a d e ć i svoju za­
d a ć u za o v o mjesto, i čitao s a m o d l i č n e temeljne materijale. Iz
njih i i z o n o g a š t o s a m s a m č i t a o , z n a o s a m d a p r o m j e n e d o l a z e
v e ć n e k o v r i j e m e — o t o m e s e p r e g o v a r a l o , raspravljalo, o d r e ­
đ e n e stvari s u s e m o r a l e p o s l o ž i t i , a o n d a s e prije n e k o l i k o d a n a
to dogodilo.
M i s l i m d a j e t o p r e k r e t n i c a u situaciji koja e v o l u i r a . T o j e
j e d n a o d v e l i k i h prilika.
S j e d i m ovdje, g l e d a m V a s , i v i d i m n a z i d u z e m l j o v i d i s t o č n e
E u r o p e i mislim o povijesnim p r o m j e n a m a koje se s a d a do­
g a đ a j u i k o j e t r e b a nadzirati. M i s l i m d a ć e n a m n a š a n a z o č n o s t
pri S v e t o j S t o l i c i p o m o ć i d a i h n a d z i r e m o i d a i m a m o o d r e đ e n i
utjecaj. M i s l i m d a j e t o p r e k r e t n i c a , s e n a t o r e . B i l o j e tu, vjero­
j a t n o , n e k i h subjektivnih, p o s e b n i h r a z l o g a , k a o š t o j e p o d r i j e t l o
S v e t o g O c a , ali t o j e širih razmjera o d t o g a .
S e n a t o r B I D E N : V i š e g o d i n a s t e aktivni u n a š o j crkvi, u
K a t o l i č k o j crkvi, k a o laik. V a š d o b r o v o l j n i rad u t o m j e p o d r u č j u
d o b r o poznat, i V a š je interes također dobro poznat. Smatrate li
t o p r e d n o š ć u , o b v e z o m ili n e v a ž n i m u s v o m obavljanju funkcije
veleposlanika?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : R e k a o bih d a z a ulogu veleposla­
n i k a v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a vjerska p r i p a d n o s t z a i s t a n e b i
trebala imati nikakve izravne v e z e s tim.
235
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Č i n j e n i c a je da s a m u d o s a d a š n j e m ž i v o t u b i o aktivan k a o laik
u p l u r a l i s t i č k i m d j e l a t n o s t i m a u T r e ć e m svijetu i u vjerskim slo­
b o d a m a . M i s l i m d a b i m i t a k o š i r o k a p e r s p e k t i v a t r e b a l a biti
p r e d n o s t u obavljanju funkcije v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h D r ž a v a .
S e n a t o r B I D E N : J e d a n o d k a m e n a s m u t n j e ili t o č a k a nesla­
ganja k o j e i m a m o s V a t i k a n o m o č i t o je I z r a e l i p r i z n a n j e Iz­
raela. I a k o priznaje p r a v o I z r a e l a na p o s t o j a n j e , i i a k o se P a p a u
nekoliko navrata susreo s izraelskim d u ž n o s n i c i m a , Sveta Sto­
lica odbija u s p o s t a v i t i p u n e d i p l o m a t s k e v e z e , t v r d e ć i d a b i d o
njezinog p r i z n a n j a I z r a e l a t r e b a l o d o ć i t e k n a k o n b l i s k o i s t o č n o g
m i r o v n o g s p o r a z u m a , koji ć e j a s n o o d r e d i t i g r a n i c e I z r a e l a i
zadovoljiti p a l e s t i n s k e r a c i o n a l n e z a h t j e v e z a d o m o v i n o m . Koje
s u p e r s p e k t i v e , p o V a š e m mišljenju, z a p o b o l j š a n j e o d n o s a iz­
među Svete Stolice i Izraela? Mislite li da bi Vatikan m o g a o
igrati k o n s t r u k t i v n u u l o g u u n a s t o j a n j i m a da se u n a p r i j e d i bli­
skoistočni m i r o v n i p r o c e s ? Ili s u o n i t o l i k o n a r u š i l i svoj kredi­
bilitet k o d I z r a e l a d a t o nije m o g u ć e ?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : U pravu ste, s e n a t o r e . To je j e d n o
od područja gdje s a m s p o m e n u o da leži stjecište z a j e d n i č k i h inte­
resa. K a o v e l e p o s l a n i k S j e d i n j e n i h D r ž a v a , b u d e m l i p o t v r đ e n i
o d e m t a m o , izrazit ć u d r u g a č i j e v i đ e n j e t o g p r o b l e m a . M i n e
samo d a p r i z n a j e m o D r ž a v u Izrael, s u v e r e n u n e z a v i s n u državu,
već m i s l i m o d a b i t o t r e b a l a u č i n i t i i S v e t a S t o l i c a . T o j e o č i t o
mjesto gdje s e n a š i s t a v o v i n e p o d u d a r a j u b a š u p o t p u n o s t i .
I dalje ću se trsiti p r i k a z i v a t i n a š e s t a j a l i š t e i r a z l o g e za t o .
P o n o v n o gledajući na zemljovid, m i s l i m da su u t o m po­
dručju B l i s k o g i s t o k a n e k e o d n o v i h prilika, a k o s e p r i s j e t i m o
vlade p r e d s j e d n i k a Č a r t e r a , k a o š t o j e s p o r a z u m i z C a m p D a ­
vida, bili p o v i j e s n i k o r a c i p r e m a n a p r i j e d . N a t e m e l j u t o g a , i
gledajući n a o d r e đ e n a p o b o l j š a n j a u n e k i m a o d s u s j e d n i h p o ­
dručja, m o ž e m o biti o p r e z n o o p t i m i s t i č n i . P o z n a t i s u n a m p o v i ­
jest i s t o l j e ć a n a p e t o s t i p o g o r š a v a n i h v j e r s k i m i e k o n o m s k i m
razlikama.
236
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
M i n e m a m o d r u g o g i z b o r a d o n a s t a v i t i dijalog i ići naprijed.
Ja ću i dalje predstavljati n a š e stajalište S v e t o j S t o l i c i , š t o bi se
p o n a š e m mišljenju t r e b a l o nastaviti, i n a d a m s e d a ć e t o imati
učinka.
S e n a t o r B I D E N : Mislite li da se napetosti između Vatikana
i I z r a e l a smanjuju ili p o v e ć a v a j u ? P o s t o j i p r o b l e m o k o s a m o ­
s t a n a n a b i v š e m l o g o r u smrti. N e m a priznanja. P o s t o j i kritika d a
s u p r e a m b i c i o z n o prihvatili p a l e s t i n s k e stvari i P L O .
K a k v a je, p o V a š e m mišljenju, s a d a š n j a situacija? J e l i s e o n a
u p o s l j e d n j i h tri d o p e t g o d i n a p o g o r š a l a ili p o b o l j š a l a ?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : M i s l i m d a o v d j e i m a n e k o l i k o pita­
nja. B i o s a m aktivan n a t o m području i i m a o n e k o l i k o razgovora...
Senator B I D E N : Upravo zato i pitam.
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : ... s r a z l i č i t i m s v o j i m prijateljima u
z a j e d n i c i , uključujući ž i d o v s k u z a j e d n i c u , i tu p o s t o j i n e k i h z a ­
b r i n u t o s t i k o j e valja razjasniti. S p o m e n u l i s t e situaciju s a s a m o ­
s t a n o m u Poljskoj. T o nije p i t a n j e o d i z r a v n o g i n t e r e s a z a v l a d u
SAD.
S e n a t o r B I D E N : N e , nije, ali i m a utjecaja.
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : I m a l o j e utjecaja, n a r a v n o . M e đ u ­
t i m , n e k a o d o s t a l i h pitanja koja s t e s p o m e n u l i j e s u o d i n t e r e s a ,
k a d a g o v o r i m o o B l i s k o m istoku, k a o š t o je pitanje o d n o s a s
nekolicinom palestinskih vođa.
T u p o s t o j i m n o g o stvari. A k o s t e m o ž d a čitali s t a n d a r d n e
a m e r i č k e ili e u r o p s k e n o v i n e , o n e g o v o r e o z b i v a n j i m a k a o s t o j e
n a p r e d a k u dijalogu n a k o n vatikanske Deklaracije o židovskom
n a r o d u i d r u g i m a , j a s a m s u d j e l o v a o u n e k i m a o d tih aktivnosti.
T a d a j e d o š l o d o zastoja, i m o ž d a s e d o g o d i o m a l i z a o k r e t
unazad. M o r a t ć e m o poraditi na t o m e da vidimo m o ž e m o li
ispraviti taj z a o k r e t .
S e n a t o r B I D E N : M i s l i t e l i d a j e v a ž n o d a s e taj z a o k r e t
ispravi?
237
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
Š t o , z a p r a v o , p o k u š a v a m reći, j e s t s l j e d e ć e . V i i m a t e b o g a t o
i s k u s t v o i, u V a š e m svojstvu l a i k a k a o i s t r u č n j a k a , v r l o s t e d o b r o
upoznati s djelatnošću, u l o g o m i i n t e r e s o m V a t i k a n a . Spojite to
s V a š i m p o z n a v a n j e m i p o d r š k o m stajališta S A D u pitanjima
koja su s t i m u svezi. U o v o m slučaju s I z r a e l o m . K o l i k o je v a ž n o
d a svijet d o b i j e sliku o V a t i k a n u k a o o n o m e koji i m a v i š e suosje­
ćanja z a p o l o ž a j I z r a e l a i Ž i d o v a o p ć e n i t o ?
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : S e n a t o r e , m o r a t ć e t e s e prisjetiti
d a ć u ja, u k o l i k o o d e m t a m o i b u d e m p o t v r đ e n , biti v e l e p o s l a n i k
vlade Sjedinjenih Država.
Senator B I D E N : D a , razumijem, to je o n o o č e m u V a s ja
pitam, s tog položaja. R a z l o g z a š t o s a m d a o u v o d k o m e n t a r u bio
je kako bih priznao V a š e znanje i iskustvo.
M o g a o s a m ista pitanja p o s t a v i t i i o s t a l i m k a n d i d a t i m a , koji
n e b i i m a l i t a k v o i s k u s t v o pri d o l a s k u n a t o m j e s t o . M o ž d a V a m
nisam t r e b a o odati toliko priznanje. D o p u s t i t e mi, stoga, da
ispustim uvod.
K o l i k o j e v a ž n o s a stajališta v l a d e S j e d i n j e n i h D r ž a v a , d a s e
ovdje i na d r u g i m m j e s t i m a d o b i j e s l i k a o V a t i k a n u k a o o o n o m e
koji i m a v i š e s u o s j e ć a n j a z a b r i g e i p r o b l e m e s k o j i m a s e s u o č a v a
Izrael, k a o i ž i d o v s k i n a r o d š i r o m s v i j e t a ?
Veleposlanik M E L A D Y : Mislim da je to u interesu onoga
što Vatikan, Sveta Stolica, želi postići g l e d e smanjenja napetosti,
da imaju taj osjećaj p o v j e r e n j a i da se o z b i l j n o z a i n t e r e s i r a j u za
s m a n j e n j e n a p e t o s t i . N e k e o d tih stvari n e m o g u s e u č i n i t i p r e k o
n o ć i . A l i p o s t o j e stvari k o j e s e m o g u u č i n i t i . P o s t o j i ozbiljan
i n t e r e s i v a ž n a z a d a ć a i s t v a r n a želja d a s e p o m a k n e t e o d a v d e
d o v d e ( p o k a z u j e ) - m o ž d a n e o d m a h t a m o ( p o k a z u j e ) , ali
odavde d o v d e (pokazuje). S m o d e r n i m komunikacijama, brzim
komunikacijama, uistinu s a m o p r e z n o o p t i m i s t i č a n .
Senator B I D E N : Pa, iskreno ć u V a m reći d a s a m razočaran,
i p o m a l o i z n e n a đ e n , i da ne m o g u u p o t p u n o s t i razumjeti z a š t o
238
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
n e k e stvari koje s u u č i n j e n e , n e t a k o b i t n e u cijeloj s h e m i , izgle­
d a d a p o g o d u j u p o v e ć a n j u n a p e t o s t i u m j e s t o d a i h smanjuju?
T o j e s a m o d i o svijeta, gdje j a s t j e č e m d o j a m d a j e V a t i k a n ,
b e z o b z i r a n a s v o j e namjere, z a koje p r e t p o s t a v l j a m d a s u p l e ­
m e n i t e , prije p o v e ć a o n e g o s m a n j i o n a p e t o s t i .
P o m a l o sam iznenađen.
Iskreno se n a d a m da ćete tijekom V a š e g mandata velepo­
s l a n i k a m o ć i uvjeriti V a t i k a n d a z a j a m č i v e ć u r a z i n u osjetljivosti.
T o j e b a r e m o p ć e n i t i stav n a š e v l a d e . J a z n a m d a ć e t e V i o d ­
l u č n o slijediti s t a v n a š e v l a d e .
N o , vjerujem d a ć e t e imati p u n e ruke posla. Ž e l i m v a m
p u n o sreće. Imat ć e t e moju potporu, koliko o n a m o ž e značiti.
M e đ u t i m , j a z a i s t a n e s m a t r a m taj p o l o ž a j , a o č i t o niti V i ,
gubljenjem vremena. Držim ga važnim dijelom u o n o m e što
ć e b i t i krajnje s l o ž e n o p r e o b l i k o v a n j e — d o b r o , r e ć i » p r e o b l i ­
k o v a n j e « j e m o ž d a p r e t j e r i v a n j e — ali s l o ž e n i z a o k r e t u o d ­
n o s i m a , ne s a m o u Europi i istočnoj Europi, v e ć i na B l i s k o m
i s t o k u , g d j e V a t i k a n m o ž e i , p o m o j e m m i š l j e n j u , m o r a igrati
vrlo pozitivnu ulogu. Uglavnom, dosad je igrao.
Ž e l i m V a m sreću.
K a d a p o s t a n e t e v e l e p o s l a n i k , bit ć e t e u n e z g o d n o m p o l o ­
žaju, gdje ć e , vjerojatno, v i š e ljudi biti z a i n t e r e s i r a n o da se s
V a m a vidi n e g o k a d a s t e bili n a j e d n a k o v a ž n o m p o l o ž a j u u
d v j e m a afričkim z e m l j a m a . P u k a č i n j e n i c a d a ć e t e biti s m j e š t e n i
u R i m u , siguran s a m da s tim n e m a nikakve v e z e . N o , očekujem
da ć e t e se viđati i čuti s V a š i m k o l e g a m a u S t a t e D e p a r t m e n t u ,
k a o i V a š i m k o l e g a m a ovdje u S e n a t u .
Ž e l i m V a m s r e ć u i n u d i m V a m p o m o ć o v o g o d b o r a u obav­
ljanju V a š i h funkcija. M i s l i m d a s u o n e v a ž n e , k a o i o n o š t o ć e t e
pokušati poduzeti.
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : H v a l a V a m , g o s p o d i n e predsjeda­
vajući. V e s e l i m s e š t o ć u n a t o m e raditi.
239
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

C i j e n i m ovaj p o s t u p a k u O d b o r u , i r a d u j e m s e š t o ć u sura­
đivati s V a m a , u k o l i k o b u d e m p o t v r đ e n .
Dodatak IV.
Senator B I D E N : Zahvaljujem V a m . Mislim da s tim neće
biti n i k a k v i h p r o b l e m a .
P r e d a j a vjerodajnica
Z a h v a l i o b i h s e j o š j e d n o m V a š o j o b i t e l j i š t o j e bila t o l i k o
Ijubezna d a propusti objed. T o z n a č i d a i m d u g u j e t e j e d a n dobar
G o v o r i p r i g o d o m p r e d a j e vjerodajnica
objed.
dana 1. listopada 1989. godine
V e l e p o s l a n i k M E L A D Y : Izvest ć u i h van n a objed.
S e n a t o r B I D E N : J o š j e d n o m , n a j l j e p š e V a m s e zahvaljujem.
S e n a t o r B I D E N : Zahvaljujem s e s v i m a v a m a n a t o m e , što (Oba govora bila su pripremljena tjednima prije svečanosti 1. lis­
s t e bili n a z o č n i o v i m v a ž n i m s a s l u š a n j i m a i p r o g l a š a v a m o v o topada 1989., i namjera im je bila da postave okvire odnosa iz­
saslušanje g l e d e imenovanja završenim. među SAD i Svete Stolice na početku mandata veleposlanika
Meladyja. Govori nisu bili održani usmeno, već su se predali na
( N a k o n č e g a je u 13,25 sati saslušanje završilo.)
svečanosti. Papa i veleposlanik Melady tada su imali privatan raz­
govor.)

Vaša Svetosti,
V e l i k a m i j e č a s t p r e d a t i V a m s v o j e vjerodajnice k a o v e l e p o ­
s l a n i k S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i . N e m a
t o m e t a k o d u g o d a s t e primili p r e d s j e d n i k a B u s h a u o v o j istoj
k n j i ž n i c i . P r e d s j e d n i k m i j e k a z a o k o l i k o j e m n o g o c i j e n i o audi­
j e n c i j u k o d V a s , i k o l i k o drži v r i j e d n i m V a š savjet u m e đ u n a r o d ­
n i m p i t a n j i m a . O s j e ć a m s e p o č a š ć e n š t o m o g u nastaviti, n a re­
d o v n o m temelju, p l o d o n o s n e konzultacije moje zemlje sa Sve­
t o m S t o l i c o m , i r a d u j e m s e š t o ć e s e m o j e djelovanje nastaviti
t e m e l j e n o na izvrsnom radu m o g prethodnika, veleposlanika
F r a n k a S h a k e s p e a r e a . N i t k o tko je pratio putovanje V a š e Sve­
t o s t i š i r o m svijeta — uključujući i d v a p o s j e t a S j e d i n j e n i m D r ž a ­
v a m a , k o j i h s e t a k o r a d o s j e ć a m o — n e m o ž e ignorirati d u b o k i
m o r a l n i utjecaj koji vrši S v e t a S t o l i c a . V i s t e Crkvu d o v e l i svijetu
na n a č i n b e z p r e s e d a n a u povijesti. Za sve nas koje zanimaju
m i r , p r a v e d n o s t i l j u d s k a prava, g l o b a l n i utjecaj S v e t e S t o l i c e

240 241
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
presudna je snaga u m e đ u n a r o d n o j d i p l o m a c i j i . U m j e s e c i m a
nakon posjeta p r e d s j e d n i k a B u s h a vidjeli s m o n o v e primjere
v o d e ć e uloge S v e t e S t o l i c e u t r a ž e n j u m o r a l n o i s p r a v n i h rje­
šenja problema u z r o k o v a n i h k o n k u r e n t n i m p o l i t i č k i m struktu­
rama.
U Vašem g o v o r u o v d a š n j e m d i p l o m a t s k o m z b o r u z a 1989
zatražili ste »stvaranje k o n c e p t a v j e r s k i h s l o b o d a k a o a u t e n t i č ­
n o g građanskog i s o c i j a l n o g p r a v a « . K a o š t o s t e s e n a d a l i , t a j e
ideja dobila eksplicitni o b l i k u k o n a č n o m b e č k o m d o k u m e n t u
Konferencije o e u r o p s k o j s i g u r n o s t i i s u r a d n j i - v e l i k i m dije­
l o m zbog vještih n a p o r a d e l e g a c i j e S v e t e S t o l i c e n a K o n f e r e n ­
ciji. Drago nam j e d a j e v e l i k d i o m e đ u n a r o d n e z a j e d n i c e pri­
h v a t i o stav da je vjerska s l o b o d a n e r a z d v o j i v a od - to je u p r a v o
s a m a osnova - s v e u k u p n o g p o d r u č j a l j u d s k i h p r a v a .
Kada procjenjujemo z n a t n e p r o m j e n e d o k o j i h d a n a s d o l a z i
u srednjoj i istočnoj E u r o p i p r i m j e ć u j e m o da ljudi, a k o v e ć ne
uvijek i njihove v l a d e , r a z u m i j u v i t a l n u p o v e z a n o s t i z m e đ u slo­
b o d e vjeroispovijesti i o s t a l i h p r a v a . N o , n a r a z v o j u t o g a j o š
uvijek treba m n o g o raditi. I d a l j e ć e m o se p r i d r u ž i v a t i S v e t o j
Stolici u nastojanju da od B a l t i k a do U k r a j i n e , i š i r e , n a č e l a
B e č k e konferencije p o s t a n u s v a k o d n e v n a s t v a r n o s t .
Kada pogledamo n a o s t a l e s v j e t s k e regije, n a l a z i m o r a z l o g a
za nadu i povoda za z a b r i n u t o s t . U s v i m t i m p o d r u č j i m a ci­
j e n i m o naše razgovore s a S v e t o m S t o l i c o m . U S r e d i š n j o j A m e ­
rici V i ste pozvali n a p o t p u n o p r i d r ž a v a n j e s p o r a z u m a E s q u i -
p u l a s II. Slažemo se s t i m , i na t e m e l j u d v o s t r a n a č k o g s p o ­
r a z u m a između B i j e l e k u ć e i K o n g r e s a n a s t o j i m o p r i d o n i j e t i
postizanju mira i d e m o k r a t i z a c i j e u regiji. D i v i m o se h r a b r o s t i i
mudrosti Crkve u k o m i s i j a m a za n a c i o n a l n o p o m i r e n j e u S r e d ­
njoj Americi. U P a n a m i je B i s k u p s k a k o n f e r e n c i j a p r u ž i l a pri­
mjer odvažnog vodstva u t r a ž e n j u d e m o k r a c i j e .
M i duboko u v a ž a v a m o V a š e p o n a v l j a n e p o z i v e n a m i r u
Libanonu, i u p o t p u n o s t i d i j e l i m o V a š u s t r e p n j u . L i b a n o n n e
242
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
s m i j e b i t i r a z o r e n . L i b a n o n c i m o r a j u biti s l o b o d n i , k a k o b i m o g l i
r a z v i t i v l a s t i t i o b l i k u p r a v e svoje d r ž a v e , k a o n e z a v i s n e s u v e r e n e
z e m l j e s teritorijalnim integritetom. Kroz diplomatske kanale
r a d i m o s v e š t o j e u n a š o j m o ć i , k a k o b i d o š l o d o raspuštanja
m i l i c i j a i p o v l a č e n j a svih s t r a n i h s n a g a . U l o g a C r k v e je i ovdje
p r e s u d n a . L i b a n o n s k i m a r o n i t s k i patrijarh d a o j e s v e o d s e b e ,
k a k o bi p o m o g a o da p r e s t a n e nasilje i da se o d r ž e predsjednički
izbori. Pozdravljamo njegovu odlučnost.
S a silnim s a m zanimanjem pratio pet putovanja V a š e Sveto­
s t i u A f r i k u . P o z a v r š e t k u studija, p r i p r e m a j u ć i m a t e r i j a l e z a
s v o j e k n j i g e , č e s t o s a m p o s j e ć i v a o taj k o n t i n e n t , a kasnije s a m
t a m o s l u ž i o i k a o v e l e p o s l a n i k S A D . D u b o k o s a m svjestan z n a ­
č a j n i h k o r a k a k o j e j e p o d u z e l a S v e t a S t o l i c a u i n t e r e s u mira,
s o c i j a l n e pravde, h u m a n i t a r n e p o m o ć i , obrazovanja i pomirenja.
N e d a v n i v a t i k a n s k i d o k u m e n t o r a s i z m u d a o j e z n a č a j a n dopri­
n o s j a v n o j raspravi o socijalnim strukturama diljem kontinenta.
K o n a č n o , za V a š e g posjeta Madagaskaru, La Reunionu, Zam-
biji i M a l a v i j u o v o g p r o l j e ć a j o š s t e j e d n o m svijetu s k r e n u l i p o ­
z o r n o s t na g l o b a l n e p r o b l e m e k a o š t o su nerazvijenost, dugovi i
o n e č i š ć e n j e o k o l i š a . K a o š t o s t e n a v e l i u V a š o j e n c i k l i c i Sollici-
tudo rei socialis, t i m se p r o b l e m i m a m o ž e pristupiti j e d i n o u
d u h u s o l i d a r n o s t i i z m e đ u bogatijih i siromašnijih naroda.
V i i V a š p r e t h o d n i k s n a ž n o s t e prikazali e t i č n e i m o r a l n e
i z a z o v e s v o j s t v e n e trajnoj n a z o č n o s t i s l o j e v a d r u š t v a n a rubu
e g z i s t e n c i j e - b i l o u v e l i k o m o p s e g u u d r u š t v i m a u razvoju, b i l o
u m a n j i m z a j e d n i c a m a u n u t a r industrijski razvijenih z e m a l j a . M i
d i j e l i m o t u z a b r i n u t o s t . T o uključuje i s p o z n a j u d a industrijski
r a z v i j e n a d r u š t v a u n u t a r svojih v l a s t i t i h g r a n i c a imaju i z a z o v e
k a o š t o j e o v i s n o s t o d r o g i i s t i m e p o v e z a n o nasilje n a d ljudima.
M i t e ž i m o s k l a d u m e đ u ljudima, koji t a k o d u g o z a g o v a r a j u V a š a
S v e t o s t i V a š i prethodnici.
D o p u s t i t e m i d a z a k l j u č i m , vraćajući s e z a t r e n u t a k u E u ­
r o p u . P r o š l e g o d i n e obratili s t e se E u r o p s k o m parlamentu u
S t r a s b o u r g u i naglasili zajedničke d u h o v n e korijene kontinenta.
243
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
N e k o l i k o d a n a n a k o n a u d i j e n c i j e k o d V a š e S v e t o s t i , 2 7 . svibnja
predsjednik B u s h g o v o r i o je o p o t r e b i smanjivanja »umjetnih
barijera« u E u r o p i . O č i t o j e d a s e u o d n o s i m a i z m e đ u I s t o k a i
Z a p a d a događaju uzbudljive p r o m j e n e . S u r a đ u j m o , k a k o bismo
t e p r o m j e n e p o d r ž a l i , t a k o d a o n e p r i d o n e s u v e ć i m ljudskim
pravima i miru.
V a š a S v e t o s t i , u V a š e m o b r a ć a n j u p r e d s j e d n i k u B u s h u , 27.
svibnja, o s v r n u l i s t e s e n a misiju S j e d i n j e n i h D r ž a v a » k a o na­
r o d a koji č i n i d o b r a djela i p r e d a n o s l u ž i d r u g i m a ... s v e u k u p ­
n o m č o v j e č a n s t v u « . P o n o s n i s m o n a t u misiju, i dalje ć e m o in-
zistirati n a ljudskim p r a v i m a i e k o n o m s k o m razvitku z a s v e ljude.
Z a h v a l j u j e m V a m , V a š a S v e t o s t i , š t o s t e p r i h v a t i l i m o j e vje­
rodajnice. N e k a mi B o g podari uspjeha u predstavljanju moje
v l a d e pri S v e t o j S t o l i c i , t a k o d a , s u r a đ u j u ć i , m o ž e m o p r o m i c a t i
ciljeve mira, s l o b o d e i pravednosti.
Gospodine veleposlanice,
V e l i k o mi je zadovoljstvo zaželjeti V a m dobrodošlicu u Va­
t i k a n u i p r i h v a t i t i V a š e v j e r o d a j n i c e k a o v e l e p o s l a n i k a Sjedinje­
n i h A m e r i č k i h D r ž a v a pri S v e t o j S t o l i c i . O d s r c a s e n a d a m d a ć e
V a š a misija p r i d o n i j e t i u č v r š ć i v a n j u d o b r i h o d n o s a i z m e đ u Sje­
dinjenih D r ž a v a i S v e t e Stolice, i da će se nastaviti p l o d o n o s n i
d i j a l o g koji j e z a p o č e o u v r i j e m e s l u ž b o v a n j a V a š i h dvaju pret­
hodnika. M o l i m V a s da predsjedniku B u s h u p r e n e s e t e moje
s r d a č n e p o z d r a v e i uvjerite g a , k a o i cijeli V a š n a r o d , d a m o l i m
za njihovo d o b r o u svojim molitvama.
U s v o m g o v o r u osvrnuli ste se na rastuće uvjerenje u m e ­
đ u n a r o d n o j zajednici, da se vjerske s l o b o d e trebaju priznati i
štititi k a o t e m e l j n o l j u d s k o p r a v o . S v e t a S t o l i c a s t a l n o p r o k l a ­
m i r a k a k o l j u d s k o b i ć e i m a n e o t u đ i v o p r a v o d a t e ž i k istini, štuje
B o g a i djeluje o n a k o k a k o m u savjest n a l a ž e (cf. D i g n i t a t i s h u -
m a n a e , 2 ) . T o p r a v o n a v j e r s k e s l o b o d e m o r a biti z a š t i ć e n o
v a ž e ć i m z a k o n i m a u s v i m d r ž a v a m a . G d j e g o d s e vjerska s l o -
244
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
b o d a u s k r a ć u j e ili o g r a n i č a v a , t a m o s e vrši nasilje n a d s a m i m
d o s t o j a n s t v o m č o v j e k a i o z b i l j n o s e u g r o ž a v a istinski n a p r e d a k
p r e m a d r u š t v e n o m p o r e t k u š t o o b i l j e ž u j u p r a v e d n o s t i mir.
U m o j o j n e d a v n o j e n c i k l i c i Sollicitudo rei socialis, k a z a o s a m
d a n a s i l j e n a d t e m e l j n i m l j u d s k i m s l o b o d a m a predstavlja osi­
r o m a š e n j e j e d n a k o o z b i l j n o k a o i b i l o k o j e m a t e r i j a l n o siro­
m a š t v o (br. 1 5 ) . S t i m u s v e z i , č e s t o s a m n a g l a š a v a o k a k o s u
d e m o k r a t s k i i participirajući o b l i c i v l a s t i p o t r e b n i z a razvoj
u r e d n o g p o l i t i č k o g života. Z a i s t a , »'zdravlje' političke zajednice
— k a k o je i z r a ž e n o u s l o b o d n o m i o d g o v o r n o m sudjelovanju svih
g r a đ a n a u j a v n o m ž i v o t u , p r o v o đ e n j u z a k o n a i u poštivanju i
p r o m i c a n j u ljudskih p r a v a — n u ž a n j e uvjet i s i g u r n o j a m s t v o
r a z v i t k a ' s v a k o g p o j e d i n c a i c i j e l o g č o v j e č a n s t v a ' « ( i b i d br. 4 4 ) .
S a m o s e t a m o g d j e s e njeguju i š t i t e l j u d s k e s l o b o d e m o ž e razviti
d r u š t v e n i p o r e d a k koji j e u s t a n j u o d g o v o r i t i n a p o t r e b e i t e ž n j e
m u š k a r a c a i ž e n a današnjice.
Prije dvije g o d i n e , t i j e k o m m o j e g a d r u g o g p a s t o r a l n o g p o s ­
j e t a S j e d i n j e n i m D r ž a v a m a , s a z a d o v o l j s t v o m s a m s e prisjetio d a
je, od s a m i h p o č e t a k a a m e r i č k e povijesti, s l o b o d a bila n a č e l o u
o s n o v a m a stvaranja d o b r o u r e đ e n o g d r u š t v a . U s t a v Sjedinjenih
D r ž a v a j a s n o s v j e d o č i o uvjerenju V a š e z e m l j e , d a j e s l o b o d a
p o j e d i n c a prijeko p o t r e b n a za postizanje o p ć e g dobra. Sukladno
t o m e , Sjedinjene D r ž a v e stekle su iskustvo, provjereno tijekom
v r e m e n a , d a j e u r e đ e n a i p l e m e n i t a s l o b o d a p u t d o mira, d o
p r a v e d n o g d r u š t v e n o g p o r e t k a i d o o s t v a r e n j a dobrobiti z a narod.
S j e ć a m s e d a s a m , tijekom s v o g a p a s t o r a l n o g posjeta, g o ­
v o r i o n a t e m u s l o b o d e pri E k u m e n s k o j m o l i t v i o d r ž a n o j u C o -
lumbiji, u J u ž n o j K a r o l i n i . T o m s a m p r i l i k o m i z r a z i o uvjerenje
da prava sloboda ne m o ž e postojati b e z m o r a l n e odgovornosti.
Postizanje s l o b o d e ne leži u t o m e da se odbacuju objektivne
n o r m e p o n a š a n j a ili o d b i j a p r e u z e t i o s o b n a o d g o v o r n o s t . Istin­
ska s l o b o d a podrazumijeva n a š u s p o s o b n o s t izbora dobra bez
prisile, i priznanje n a š e o d g o v o r n o s t i za d o b r o koje propustimo
u č i n i t i ili z l o k o j e p o č i n i m o . S n a g a ili s l a b o s t p o j e d i n a c a i cijelih
245
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

d r u š t a v a o v i s i o t o m e k o l i k o s e č v r s t o o n i pridržavaju t o g m o ­ svjetskoj situaciji. P a ipak, m n o g i o d tih z n a k o v a n a d e s u krhki,

•1
r a l n o g i m p e r a t i v a ( 1 1 . rujna 1 9 8 7 . ) . i p o t r e b n o ih je m u d r o i pažljivo nadzirati. P r i s u t n o s t S v e t e
D r a m a t i č n i d o g a đ a j i t i j e k o m p o s l j e d n j i h m j e s e c i privukli s u S t o l i c e u m e đ u n a r o d n o j z a j e d n i c i nastoji p r o m i c a t i dublje raz­
p o z o r n o s t svijeta n a trajnu želju cijelih n a r o d a d a d o z i v e b l a g o ­ mišljanje o o s n o v n i m d u h o v n i m i s t i n a m a i v r i j e d n o s t i m a k o j i m a
dati s l o b o d e i s a m o o d r e đ e n j a . N o , k a o š t o s u p o u k e i z povijesti j e p r o t k a n ljudski život. K a o nacija koja i m a v e l i k utjecaj diljem
V a š e zemlje p o k a z a l e , t e s e blagodati č e s t o p o s t i ž u u z velike svijeta, m o l i m s e d a A m e r i k a b u d e uvijek osjetljiva n a t u du­
Žrtve i ne m o g u se iz n a r a š t a j a u naraštaj p r i h v a t i t i k a o g o t o v e h o v n u d i m e n z i j u svih ljudskih d j e l a t n o s t i .
činjenice. S v a k o d o b a n o s i n o v e izazove, p r e d koje s e m o r a m o U v j e r a v a j u ć i V a s u suradnju različitih o d j e l a S v e t e S t o l i c e
p o s t a v i t i s u v j e r e n j e m i o d l u č n o š ć u . D u b o k a prijetnja koju ljud­ pri i s p u n j a v a n j u V a š e n o v e misije, j o š j e d n o m i z r a ž a v a m svoje
skoj s l o b o d i p r e d s t a v l j a n e z a k o n i t a t r g o v i n a n a r k o t i c i m a , s a m o trajno poštovanje n a r o d u Sjedinjenih A m e r i č k i h Država. N e k a
j e j e d a n o d primjera. P r o k l e t s t v o o v i s n o s t i o d r o g a m a , k o j e s e B o g blagoslovi V a s i V a š značajan p o s a o .
k a o c r n i o b l a k nadvija n a d cijelim n a r o d i m a , z a s i g u r n o j e j e d n a Iz Vatikana, 3. listopada 1989.
od najozbiljnijih prijetnji s l o b o d i n a š e g d o b a .
Zahvaljujem V a m , g o s p o d i n e veleposlaniče, što ste spome­
n u l i L i b a n o n . S a d a š n j a situacija u toj z e m l j i d u b o k o zabrinjava
Svetu Stolicu, k a o š t o s a m to u č e s t a l o s p o m i n j a o u p o z i v i m a i
j a v n i m m o l i t v a m a z a kraj nasilja i p o č e t a k n o v o g r a z d o b l j a m i r a
i r a z v i t k a u toj z e m l j i i z l o ž e n o j silnoj kušnji. A p o s t o l s k a se S t o -
ica nada, da će sadašnji i budući napori u osiguravanju normali­
zacije ž i v o t a u L i b a n o n u p o m o ć i u j a č a n j u j e d i n s t v a n j e g o v a
n a r o d a k a o s l o b o d n e i s u v e r e n e nacije.
Vi ste t a k o đ e r skrenuli p o z o r n o s t na rad S v e t e S t o l i c e u
p r o m i c a n j u m i r a i p r a v e d n o g d r u š t v e n o g p o r e t k a u Africi. P o s e ­
b n o s e r a d u j e m š t o m o g u primijetiti d a s e p o m o ć p r u ž a b r o j n i m
a f r i č k i m z e m l j a m a u razvoju, d o k o n e nastavljaju z a u z i m a t i s v o -
je m j e s t o u obitelji n a r o d a . U p o z i v a n j u na d u h s o l i d a r n o s t i s
njima, d u b o k o s a m s v j e s t a n v e l i k i h l j u d s k i h p o t e n c i j a l a k o j e o n e
m o g u p r u ž i t i svijetu. V a š e o s o b n o i s k u s t v o i z n a n j e o t o m k o n t i -
n e n t u z a s i g u r n o ć e p o t v r d i t i ovaj s u d . U v j e r e n s a m d a ć e Sjedi­
n j e n e D r ž a v e n a s t a v i t i v e l i k o d u š n o p o d r ž a v a t i t e n a r o d e , koji s e
n a s t o j e razviti u s k l a d u s a s v o j i m n a j v i š i m t e ž n j a m a .
G o s p o d i n e v e l e p o s l a n i c e , p o s t o j i r a z l o g z a z a d o v o l j s t v o ka­
d a r a z m i š l j a m o o z n a k o v i m a n a d e koja s e o d r a ž a v a u s a d a š n j o j

246 247

i

Dodatak V.
Pismo naputaka
za veleposlanika Meladyja
(Sljedeće pismo državnog tajnika Jamesa A. Bakera, HL, saželo je
naputke koje sam usmeno dobio u kolovozu 1989. prije svog od­
laska u Rim. U početku je to priopćenje bilo označeno kao Tajno.
State Department objavio je ovaj dokument na zahtjev autora.)
D r ž a v n i tajnik
W a s h i n g t o n , 1 7 . siječnja 1 9 9 0 .
Dragi Tom,
K a k o b i s m o t e m o g l i v o d i t i u tvojoj u l o z i š e f a misije, koju s i
p r e u z e o u k o l o v o z u , ž e l i o b i h d a t i p r e g l e d n a š i h o s n o v n i h ciljeva
pri S v e t o j S t o l i c i . S v e t a S t o l i c a i m a g l o b a l n u p e r s p e k t i v u . T o j e
z n a č a j n a s n a g a z a l j u d s k a p r a v a , i č e s t o s e o d nje traži d a p o ­
m o g n e p r o n a l a ž e n j u m i r n i h rješenja r e g i o n a l n i h s u k o b a . N j e z i n i
proglasi o glavnim pitanjima, k a o š t o su kontrola naoružanja,
d u g o v i , razvitak, i z b j e g l i c e , o k o l i š i d r o g a š i r o m svijeta, n a i l a z e
na veliki odaziv.
O d n o s i i z m e đ u S v e t e S t o l i c e i S j e d i n j e n i h D r ž a v a prekrivaju
š i r o k r a s p o n z n a č a j n i h t e m a , i i z v r s n i s u . N a š j e s v e o b u h v a t n i cilj
održavati i jačati t o p l e v e z e i osjećaj m e đ u s o b n o g povjerenja. Mi
ć e m o s e u W a s h i n g t o n u o s l o n i t i n a t v o j e p r e p o r u k e n a koji
n a č i n dalje razvijati n a š e o d n o s e , i s t i č u ć i k l j u č n a p o d r u č j a p o d u -
daranja i r a z m i m o i l a ž e n j a u n a š o j a n a l i z i t e k u ć i h z b i v a n j a i du­
g o r o č n i h t r e n d o v a . T a k o đ e r r a č u n a m o n a t e b e d a ć e š objaš­
njavati i z a g o v a r a t i n a š a stajališta.
248
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
S v e t a S t o l i c a igra k r u p n u u l o g u u mijenjanju o b l i k a E u r o p e ,
p o s e b i c e g l e d e P o l j s k e , M a đ a r s k e i S S S R - a . T r e b a l o b i raditi n a
t o m e da se osigura da privlačnost dobrih o d n o s a m e đ u zem­
l j o p i s n i m s u s j e d i m a n e z a s j e n i v a ž n o s t t e m e l j n i h vrijednosti i
p o t p o r u slobodi. T r e b a o bi podcrtati važnost o p r e z a i jedin­
stveni pristup Zapada.
S v e t a j e S t o l i c a z a b r i n u t a z a B l i s k i istok, p o s e b i c e L i b a n o n i
O k u p i r a n a Područja. O n a nastoji poboljšati o d n o s e i z m e đ u mu­
s l i m a n s k i h i k r š ć a n s k i h z a j e d n i c a u t o m p o d r u č j u . Ti t r e b a š na­
g l a s i t i n a š u d u b o k u p r e d a n o s t p r o n a l a ž e n j u m i r n o g rješenja u
bliskoistočnim sukobima. T a k o đ e r trebaš poticati Svetu Stolicu
da prizna D r ž a v u Izrael. U Središnjoj A m e r i c i Sveta Stolica
p r e d s t a v l j a s n a g u z a d e m o k r a t s k e r e f o r m e p u t e m svoje p o d r š k e
kardinalu O b a n d u y Bravu u Nikaragvi. T r e b a š podupirati tu
p o d r š k u , te i s t o t a k o njegovati sličnu brigu za demokraciju duž
cijele Latinske A m e r i k e .
U Africi, S v e t a je S t o l i c a u k l j u č e n a u p o s r e d o v a n j e i z m e đ u
z a r a ć e n i h strana u A n g o l i i M o z a m b i k u . Ti trebaš održavati
b l i s k e k o n t a k t e g l e d e t i h s u k o b a . S v e t a S t o l i c a i u Aziji djeluje
na j a č a n j u p o l o ž a j a vjerskih m a n j i n a i z a g o v a r a n a p r e d a k u ljud­
s k i m p r a v i m a . T i t r e b a š n a g l a š a v a t i n a š e trajne n a p o r e u cilju
r a z v i t k a ljudskih p r a v a .
Tajno
S v e t a Stolica zahtijeva b i t n o smanjenje nuklearnog naoru­
ž a n j a . T i t r e b a š j a s n o i s t a k n u t i n a š u p r i v r ž e n o s t k o n t r o l i oružja,
ali u i s t o v r i j e m e n a p o m e n u t i i o s n o v n u u l o g u n u k l e a r n e prijet­
nje u o d r ž a v a n j u s t a b i l n o s t i i m i r a . T r e b a š z a s t u p a t i n a š e vje­
r o v a n j e d a s l o b o d n i e k o n o m s k i s u s t a v i pružaju n a j v e ć u n a d u z a
o k o n č a n j e s i r o m a š t v a i o s i g u r a v a j u najzdravije t e m e l j e z a s l o ­
b o d n e p o l i t i č k e s u s t a v e i z a š t i t e ljudskih prava. O s t a l a pitanja
g d j e S v e t a S t o l i c a m o ž e igrati v a ž n u u l o g u j e s u u p o d r u č j i m a
249
 THOMAS PATRICK MELADY

Dodatak: VI.
Oproštajno p i s m o veleposlanika
(Veleposlanik koji odlazi ostavlja o s o b n o pismo za svog nasljed­
nika. Sljedeće je ostavio veleposlanik: Melady)

BITI ĆE NAKNADNO DODANA!

Veleposlan s t v o
LOŠE OČITANA SA OCR-om. Sjedinjenih A m e r i č k i h Država
pri S v e t o j S t o l i c i
Rim, Italija
1. o ž u j k a 1S>S>3.

Poštovani četvrti veleposlaniče SAD p r i Svetoj Stolici,

Želim V a m mnogo uspjeha p r i p r e u z i m a n j u V a š e dužnosti
ovdje u Vatikanu. Moje gotovo č e t i r i g o d i n e k a o t r e ć e g veleposla­
nika S A D pri Svetoj Stolici bile s u z a m o j u s u p r u g u i m e n e sjajne
godine. Večeras ć e m o odavde o t i ć i s m n o g o p r e k r a s n i h sjećanja.
Ovdje ć e t e zateći dobro o s o b l j e , i s t o t a k o i u rezidenciji.
Detaljnije izvješće ostavio s a m k o d z a m j e n i k a š e f a Misije.
Državno tajništvo pri Svetoj S t o l i c i č i n e vrsni ljudi predani
svom poslu. Odlazim odavde duboko ih poštujući. Mi s m o se
uglavnom slagali. U nekim p i t a n j i m a i n i s m o . O n i su uvijek bili
prava gospoda, i sada mnoge od n j i h s m a t r a m s v o j i m prijateljima.
Molim V a s d a s e n e u s t r u č a v a t e s t u p i t i s a m n o m u vezu kad
god bih V a m m o g a o biti od p o m o ć i vi v a š o j misiji.
S mojim najtoplijim željama z a s v e B o ž j e i z a b r a n e blagoslo­
ve, ostajem,

s osobitim poštovanjem,
Tom Melady

250 251
 VELEPOSLANIKOVA PRIČA

BILJEŠKA O PISCU D v a d e s e t o s a m sveučilišta dodijelilo mu je počasni doktorat.

T a k o đ e r je primio odlikovanja od pet stranih zemalja i Svete
Stolice.
D i p l o m i r a o j e n a S v e u č i l i š t u D u q u e s n e , a magisterij i d o k t o ­
rat s t e k a o j e n a S v e u č i l i š t u C a t h o l i c U n i v e r s i t y o f A m e r i c a ( s t u ­
dij m e đ u n a r o d n i h o d n o s a , u p r a v e i e k o n o m i j e ) .
D r . T h o m a s P a t r i c k M e l a d y j e s v o j u karijeru p o s v e t i o d i p l o ­
O ž e n j e n j e M a r g a r e t o m r o đ e n o m B a d u m . Imaju dvije o d ­
maciji, v i s o k o m š k o l s t v u i j a v n i m d j e l a t n o s t i m a . G o d i n e 1 9 9 3 .
rasle kćeri.
o s t a j e č l a n o m U p r a v n o g vijeća K a t o l i č k e akcije z a A m e r i k u i
p r e d s j e d n i k j e N a c i o n a l n o g o d b o r a . Č l a n j e u p r a v n i h tijela n e ­
k o l i k o s v e u č i l i š t a i n e p r o f i t a b i l n i h o r g a n i z a c i j a , a djeluje i k a o
poslovni konzultant.
Kao diplomat obnašao je dužnost američkog veleposlanika
pri Svetoj Stolici od 1989. do 1993. P r e t h o d n o je bio na dužnosti
v e l e p o s l a n i k a u R e p u b l i c i Burundi, b i o je viši savjetnik izaslan-
s t v a S A D pri U j e d i n j e n i m n a r o d i m a , t e a m e r i č k i v e l e p o s l a n i k u
Republici U g a n d i .
Iskustvo na području visokog školstva s t e k a o je k a o profesor
z a afričko-azijsku p r o b l e m a t i k u n a S v e u č i l i š t u S e t o n H a l i , p o -
t o m k a o izvršni z a m j e n i k r e k t o r a S v e u č i l i š t a S t . J o s e p h ' s ( P h i -
ladelphia), te k a o rektor Sveučilišta S a c r e d H e a r t (Fairfield,
Connecticut) od 1976. do 1986. godine. Počasni je predsjednik i
počasni profesor Sveučilišta Sacred Heart. T a k o đ e r je bio po-
m o ć n i k m i n i s t r a S A D z a v i s o k o š k o l s t v o . D o s k o r a j e k a o re-
nomirani gostujući profesor predavao na G e o r g e W a s h i n g t o n
Jniversity.
U s k l o p u svoje j a v n e djelatnosti v e l e p o s l a n i k M e l a d y a u t o r
je 14 knjiga i m n o g o b r o j n i h č l a n a k a . B i o je p r e d s j e d n i k i glav-
ni izvršni d u ž n o s n i k Vijeća za j a v n e djelatnosti i g o s p o d a r s t v o
C o n n e c t i c u t a . D j e l o v a o j e pri N a c i o n a l n o m u p r a v n o m v i j e ć u
Nacionalne konferencije kršćana i Židova, te M e đ u n a r o d n o j
ligi z a l j u d s k a p r a v a . V i t e z j e S u v e r e n o g m a l t e š k o g v i t e š k o g
reda.

252 253

POGOVOR
Pišući ovaj p o g o v o r z a knjigu T h o m a s a P a t r i c k a Meladyja
m o r a m o d m a h naglasiti i da ću svojim p r o c j e n a m a i ocjenama
n j e z i n a sadržaja biti d o n e k l e i s u b j e k t i v a n , jer s a m i s a m bio
s s u d i o n i k o m dijela zbivanja o kojima a m b a s a d o r M e l a d y govori
i z b o g t o g a jer m e s T h o m a s o m v e ž e g o t o v o č e t v e r o g o d i š n j e
druženje za v r i j e m e b o r a v k a u V a t i k a n u i R i m u , a u g o d i n a m a
glede Hrvatske, prijelomnima i s u d b o n o s n i m (1989.-1993.).
U m j e s t o u o b i č a j e n a p o g o v o r a , kakvi s e z a o v a k v e prigode
pišu, n e k a mi s t o g a b u d e d o p u š t e n o iznijeti n e k e n a z n a k e i de­
talje koji m e v e ž u z a t r e ć e g v e l e p o s l a n i k a S j e d i n j e n i h A m e r i č k i h
država pri S v e t o j S t o l i c i .
K a k o s m o pristigli u V a t i k a n u r a z m a k u o d n e k o l i k o mjeseci
1 9 8 9 . g o d i n e , t o s m o - n e s a m o z b o g m e đ u s o b n a o s o b n o g afi-
niteta i s v e u č i l i š n e karijere, v e ć i z b o g p r e s e a n s a (koji se pri
S v e t o j S t o l i c i p o š t u j e u s k l a d u s najboljim d i p l o m a t s k i m tradici­
j a m a ) — bili bliski i p r i g o d o m svih s v e č a n o s t i , manifestacija i
vjerskih službi. Posljednji put bili s m o z a j e d n o p o č e t k o m 1993.
godine, na oproštajnom cocktailu u zgradi A m e r i č k o g velepo­
s l a n s t v a pri S v e t o j S t o l i c i , u z g r a d i o p r e m l j e n o j s v i m vrstama
sofisticiranih s i g u r n o s n i h s u s t a v a , koji su, u z t o , k a o s t o j e uobi-
č a j e n o , čuvali i m a r i n c i . U to s a m v r i j e m e b i o v e l e p o s l a n i k Hr­
v a t s k e pri R e p u b l i c i Italiji, a T h o m a s me k a o prijatelja p o z v a o
na s l u ž b e n i o p r o š t a j .
V e l e p o s l a n i k M e l a d y o p r a š t a o s e , i m a r i n c i su s pročelja
z g r a d e spustili i skinuli z a s t a v u S A D , u v j e ž b a n i m i c e r e m o n i -
jano u t v r đ e n i m p o k r e t i m a presavili je na n e u o b i č a j e n način u
trokut, pa u č e t v e r o k u t , p a r a d n i m k o r a k o m ušli u d v o r a n u , i uz
p r i g o d n e riječi s v e č a n o j e uručili a m b a s a d o r u .
254
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
T h o m a s P a t r i c k M e l a d y p r e u z e o je, vidljivo u z b u đ e n , o d
kiše i s u n c a izblijedjeli s i m b o l S j e d i n j e n i h D r ž a v a . T a k a v je obi­
č a j : v e l e p o s l a n i k u s e uručuje z a s t a v a koja s e z a vrijeme n j e g o v a
m a n d a t a vijala n a z g r a d i a m b a s a d e ili r e z i d e n c i j e . N e d u g o za­
t i m , s a s u p r u g o m M a r g a r e t , o p r o s t i v š i s e o d diplomacije, na­
p u s t i o j e R i m i V a t i k a n , i v r a t i o s e svojim a k a d e m s k i m djelat­
nostima.
G o d i n u d a n a prije t o g a , u veljači 1 9 9 2 . , n e d u g o n a k o n š t o j e
H r v a t s k a v e ć b i l a p r i z n a t a o d n i z a država, ali n e i o d S A D ,
o b j e d o v a o s a m s dr. M e l a d y j e m u h o t e l u M i n e r v a , u s r e d i š t u
R i m a , o d m a h iza P a n t h e o n a , više zadubljen u razgovor n e g o u
jelo.
Bili s m o sami u malom, luksusno uređenom podrumskom
r e s t o r a n u . T a d a m i j e T h o m a s objašnjavao stavove državnog
t a j n i k a B a k e r a i r a z l o g e z b o g č e g a A m e r i k a j o š nije s p r e m n a i
f o r m a l n o priznati s a m o s t a l n o s t R e p u b l i k e Hrvatske. B i o s a m
t o m p r i g o d o m m o ž d a i m a l o n e d i p l o m a t s k i grub u ocjeni a m e ­
r i č k o g p o n a š a n j a i p o l i t i k e S t a t e D e p a r t m e n t a , ali s a m t a d a
d o i s t a shvatio i r a z u m i o , u k a k v o m se o s o b n o m i profesional­
n o m p r o c j e p u n a l a z i o prof. M e l a d y — r a z a p e t i z m e đ u o s o b n i h
s t a v o v a , vjerskih uvjerenja, p o l i t i k e i o c j e n a P a p e i S v e t e S t o l i c e ,
i s t a v o v a s v o g a d r ž a v n o g v o d s t v a . Z a r a z l i k u o d razdoblja, k o j e
j e o v o m r a z g o v o r u p r e t h o d i l o , b i o s a m u p o l o ž a j u d a b u d e m ma­
n j e d i p l o m a t s k i obazriv, i z b o g f o r m a l n o nedefinirane pozicije
o d r e đ e n i j i i izravniji u p r i m j e d b a m a . U t o s a m d o b a , n a i m e , b e z
f o r m a l n a d i p l o m a t s k o g statusa, održavao kontakte između Hr­
v a t s k e i Vatikana, pripremajući dolazak prvog hrvatskog vele­
p o s l a n i k a pri S v e t o j S t o l i c i ( u s t a n u koji j e d a n a s r e z i d e n c i j a
v e l e p o s l a n i k a I v e L i v n j a n i ć a i n a čija s a m v r a t a p o s t a v i o p l o č u s
n a t p i s o m » V e l e p o s l a n s t v o R e p u b l i k e H r v a t s k e pri S v e t o j S t o ­
l i c i « ) , a ujedno s a m č e k a o i s u g l a s n o s t talijanske vlade za mjesto
v e l e p o s l a n i k a H r v a t s k e u Italiji. S j e ć a m s e i j e d n o g b i z a r n o g d e ­
t a l j a , tipična za moj m e d i t e r a n s k i temperament: nisam dopustio
da a m e r i č k i a m b a s a d o r plati objed, k a k o b i h (smiješnih li i neu-
255
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y
vjerljivih a r g u m e n a t a ) i z r a z i o n e z a d o v o l j s t v o a m e r i č k o m poli­
t i k o m . A p r i z n a j e m , a m b a s a d o r M e l a d y b i o je sjajan i uvjerljivo
sklon Hrvatskoj.
U t o m i s t o m h o t e l u , s a d a š n j i v e l e p o s l a n i k S l o v e n i j e pri S v e ­
toj S t o l i c i , dr. S t e f a n F a l e ž ( t a d a g e n t i l u o m o N j e g o v e S v e t o s t i ) ,
priredio je, m j e s e c d a n a n a k o n s p o m e n u t o g događaja, v e č e r u u
m o j u č a s t , a u p o v o d u d o d j e l e v i t e š k o g a zvanja, k o j i m m e j e
p a p a I v a n P a v a o II. p o č a s t i o , i o d l i č j a k o j e m i j e t o m p r i g o d o m
u r u č e n o . J e d a n o d prvih č e s t i t a r a , i j e d a n o d o n i h koji s e t o m e
iskreno radovao, bio je upravo T h o m a s Patrick Melady.
P r o f e s o r M e l a d y n i k a d a nije p o r i c a o d a j e u s v o j s t v u a m e ­
r i č k o g a m b a s a d o r a pri S v e t o j S t o l i c i ( p o s e b n o 1 9 9 0 . - 9 1 . g.) i m a o
instrukcije d a v a t i k a n s k e s u g o v o r n i k e i z v j e š t a v a , k a k o S A D vje­
ruju i p o d r ž a v a j u » u j e d i n j e n u J u g o s l a v i j u « . B i l a m u j e t o p r o ­
f e s i o n a l n a d u ž n o s t činiti i o n d a k a d a je P a p a v e ć b i o javno
z a u z e o stav, d a H r v a t s k a i S l o v e n i j a i m a j u p r a v o o d l u č i v a t i sa­
m o s t a l n o o svojoj n e z a v i s n o s t i . O b a v l j a o j e s v o j e d i p l o m a t s k e
p o s l o v e i p r o v o d i o instrukcije S t a t e D e p a r t m e n t a , i a k o m u j e —
p r e m a n j e g o v o j o s o b n o j izjavi — b i l o t e š k o r a z u m j e t i r a z l o g e z a
takve stavove i za takvo ponašanje a m e r i č k e administracije. To
prije š t o s u S A D j a v n o p r o k l a m i r a l e i z a s t u p a l e s t a v o p r a v u
s v a k o g n a r o d a d a upravlja s o b o m , o p r a v u n a s a m o o d r e đ e n j e i
nezavisnost. A m b a s a d o r M e l a d y zato s neskrivenim simpatijama
govori o djelatnosti S v e t e S t o l i c e i njezinoj odluci da p r e u z m e
inicijativu u p o s t u p k u p r i z n a n j a p r a v a n a v l a s t i t u d r ž a v u na­
rodima Hrvatske i Slovenije. Sveta S t o l i c a i f o r m a l n o je to ob­
javila i u č i n i l a 1 3 . siječnja, a S A D t e k 7 . travnja 1 9 9 2 . g o d i n e .
I n a k o n odlaska iz R i m a profesor M e l a d y je u američkoj
javnosti, u a k a d e m s k i m krugovima, u n o v i n a m a i p o l i t i č k o m
establishmentu, nastavio djelatno tumačiti i podržavati stavove
H r v a t s k e . P o n e k a d n a m s e m o g l o č i n i t i d a n e k a n j e g o v a objaš­
njenja p a t e o d k l a s i č n e s i m p l i f i k a c i j e a m e r i č k o g n a č i n a g l e d a n j a
n a e u r o p s k a zbivanja. I t o j e , m o ž d a , u o s n o v i b i l o t o č n o , ali
p r i t o m t r e b a i m a t i n a u m u d a s e dr. M e l a d y , u g l a v n o m , o b r a ć a o
256
VELEPOSLANIKOVA PRIČA
p u b l i c i u S A D , koja — o s o b i t o u s r e d s t v i m a j a v n o g priopćavanja
— t e š k o p r i h v a ć a d u g a č k e , k o m p l i c i r a n e i s o f i s t i c i r a n e prikaze
p o l i t i č k i h stanja i o d n o s a .
R a z u m l j i v o j e d a a m e r i č k i a m b a s a d o r nije m o g a o o p i s a t i i
a n a l i z i r a t i s v e o n e s u p t i l n e o d n o s e , djelatnosti i k o n t a k t e , koji s u
p r e s u d n e 1 9 9 1 . g o d . trajali i i m a l i za svoju p o z o r n i c u V a t i k a n i
R i m , o n e č u d n e o t p o r e i sumnje diplomatskih predstavnika i
o p u n o m o ć e n i k a , p o s e b i c e e u r o p s k i h z e m a l j a , koji su, t a k o đ e r , i
b e z o b z i r a n a svoje o s o b n e s t a v o v e morali zastupati rigidne
p r i s t u p e v l a d a svojih država. D i j e l i m z a t o mišljenje p r o f e s o r a
M e l a d y j a , d a j e j e d n a o d i z n i m n i h inicijativa S v e t e S t o l i c e bila
o n a o d 2 6 . s t u d e n o g a 1 9 9 1 . , k a d a s u državni tajnik kardinal
S o d a n o i n a d b i s k u p J e a n - L o u i s T a u r a n u večernjim satima poz­
vali v e l e p o s l a n i k e zemalja tadašnje Konferencije o europskoj
s i g u r n o s t i i suradnji t e , p r e d a v š i im m e m o r a n d u m o s t a v o v i m a
S v e t e S t o l i c e g l e d e priznanja s a m o s t a l n o s t i S l o v e n i j e i H r v a t s k e
( i s v i h d r ž a v a n a s t a l i h i z b i v š e S F R J ) , zatražili d a s e — a k o j e
m o g u ć e — v l a d e s v i h d r ž a v a u r o k u od 10 d a n a izjasne bi li bile
s k l o n e t o p r i z n a n j e o b a v i t i d o kraja 1 9 9 1 . ( d o B o ž i ć a t e g o d i n e ,
zapravo).
I s p r a v n o n a v o d i a m b a s a d o r M e l a d y m o j e v r l o e n e r g i č n e sta­
v o v e i traženje da se delegitimizira beogradsko vodstvo, te da
z e m l j e K E S S - a p o v u k u svoje v e l e p o s l a n i k e i z B e o g r a d a , k a o i
s v j e d o č e n j a o paljenju i u n i š t a v a n j u H r v a t s k e . N o , t r e b a tu d o ­
d a t i i h l a d n o ć u , o t k l o n i i z n e n a đ e n j e k o j i m je ta inicijativa S v e t e
S t o l i c e d o č e k a n a k o d v l a d a v e ć i n e e u r o p s k i h z e m a l j a . Ipak,
i m a o j e taj d o k u m e n t s n a ž a n e f e k t , g o l e m utjecaj, a , o s o b i t o u
n e k i h n a m a s k l o n i h država, s l u ž i o j e k a o m o r a l n a i d i p l o m a t s k a
p o t p o r a i a r g u m e n t za d e f i n i t i v n o opredjeljenje i o d l u k u o de­
finitivnom prihvaćanju prava hrvatskog naroda da s a m odlučuje
0 svojoj s u d b i n i . F o r m a l n a o d l u k a S v e t e S t o l i c e o priznanju H r ­
v a t s k e i S l o v e n i j e 1 3 . siječnja 1 9 9 2 . b i l a je o č i t i j a s a n državnički
1 d i p l o m a t s k i s i g n a l d r ž a v a m a E u r o p s k e unije dva d a n a prije
n j i h o v a zasjedanja.
257
 THOMAS PATRICK MELADY

J e d n o j e s i g u r n o : 1 9 9 1 . g o d i n e nije u tri r i m s k a d i p l o m a t s k a
z b o r a (pri S v e t o j S t o l i c i , pri R e p u b l i c i Italiji, pri F A O ) b i l o
SADRŽAJ
m n o g o v e l e p o s l a n i k a i d i p l o m a t a , koji b i s n a k l o n o š ć u g l e d a l i n a
proglašenu hrvatsku s a m o s t a l n o s t . J e d a n o d t e rijetke s k u p i n e
d i p l o m a t a , čije s u o s o b n e s i m p a t i j e b i l e n a h r v a t s k o j strani, koji
j e n a s t o j a o shvatiti, r a z u m j e t i i svojoj v l a d i o b j a s n i t i š t o s e z b i v a Predgovor hrvatskom izdanju (Nikola Ružinski) 5
s o n e strane Jadrana«, bio je veleposlanik T h o m a s Patrick Meady Predgovor - 13

I. POGLAVLJE
Ovdje s a m govorio s a m o o j e d n o m m a n j e m poglavlju o ko-
j e m u M e l a d y piše. N o , d u ž n o s t m i j e u p o z o r i t i d a j e z a čitatelja Prigoda za stvaranje pravednijeg svjetskog poretka . 21
o d o s o b i t o g z n a č e n j a p o l i t o l o š k a analiza, u s p o s t a v l j a n j a d i p l o ­ Nova zajednica 25
m a t s k i h o d n o s a i stanja m e đ u s o b n i h o d n o s a i i n t e r a k c i j e S A D i Izazov 'Noriega' 26
Preobražaj autoritarnih režima u demokratska društva 33
S v e t e S t o l i c e n a svjetskoj p o l i t i č k o j p o z o r n i c i . U t o m e j e i t e m e l j n a v r i j e d n o s t o v e knjige, k o j a s a d r ž i e l e m e n t e m e m o a r s k e
l i t e r a t u r e , ali i v r i j e d n e d o k u m e n t e , t e p o l i t o l o š k o - d i p l o m a t s k u II. POGLAVLJE
a n a l i z u o d n o s a dviju svjetskih v e l e s i l a — j e d n e v o j n o - p o l i t i č k e i d r u g e m o r a l n o - r e lNove i g i j s knade
e . — novi problemi u devedesetima 37
Ujedinjeni narodi: Sveta Stolica - snažan pobornik 42
Izazovi koji ostaju 46
Izražavam o s o b n o zadovoljstvo što je hrvatski nakladnik od­ Nova prigoda 49
bacio t i s k a t i p r i j e v o d k n j i g e v e l e p o s l a n i k a M e l a d y j a , z a k o g a s e Vjerska pripadnost i američki veleposlanik 50
zasigurno m o ž e reći da je dobar katolik, d o b a r A m e r i k a n a c ,
č a s t a n d i p l o m a t , v r s t a n z n a n s t v e n i k i — o s v j e d o č e n i prijatelj H r ­ III. POGLAVLJE
vatske. Sjedinjene Države i Sveta Stolica: nestalni kontakti 1776.-1984 52
Osobni izaslanik pri Papi 55
O v a j p o g o v o r završit ć u r e č e n i c o m i z e s e j a š t o g a j e T h o m a s Trumanovo imenovanje generala Clarka 58
M e l a d y lani objavio u j e d n o m a m e r i č k o m tjedniku: »Hrvatska je Vraćanje na razinu osobnog izaslanika 60
s a d a p a r t n e r u izgradnji n o v o g a g l o b a l n o g d r u š t v a « . Posljednji osobni izaslanik 61

U Ljubljani, 2 7 . siječnja 1 9 9 6 . IV. POGLAVLJE

Ivica Maštruko S A D i Sveta Stolica: čvrste obveze u 1984 63
Prvi Reaganovi koraci 66
Dana 10. siječnja 1984. 67
Pravni izazovi 67

V. POGLAVLJE
Istočna Europa: od komunističke prevlasti do nezavisnosti 71

258 259
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y VELEPOSLANIKOVA PRIČA

Poljska 72 Rat nasuprot redarstvenoj akciji \29

Samostan u Auschwitzu 76 Katolički poglavar u Iraku . 130
Baltičke države 79 Kraj Zaljevskog rata 131
Federalna Republika Čehoslovačka 82 Posjet predsjednika Busha Papi . 132
Mađarska 86
Rumunjska 88 VIII. POGLAVLJE
Bugarska 91 Država Izrael i Sveta Stolica: kompleksni odnosi . 136
Albanija 91 Povijest 137
Bivši Sovjetski Savez 93 Razlika između Izraela i židovskih pitanja 138
Posljedica Madridskog sastanka: posjet kardinala O'Connora . . . . 140
VI. POGLAVLJE Posjet Izraelu 142
Ljudska prava i vjerske slobode: kamen temeljac odnosa između Zajednička komisija 146
Sjedinjenih Država i Svete Stolice •• 96 Jesen 1992. - Posjet ministra vanjskih poslova Peresa: suprotna mišljenja 147
Bivši Sovjetski Savez •• 97 Pismo predsjednika Busha 148
Kuba i Središnja Amerika •• 98
Južna Amerika •• 99 IX. POGLAVLJE
Haiti: noćna mora za ljudska prava • • 100 Mora u bivšoj Jugoslaviji 152
Somalija, Liberija i Sudan: humanitarne katastrofe u Africi . . • • 102 SAD - za održanje Jugoslavije u 1989. i 1990. godini 152
Somalija • • 103 Gorka povijest 154
Sudan • 105 »Asimilacijski lonac« 156
Mozambik 107 Upozorenja Vatikana na opasnosti u Jugoslaviji 156
Zair: pitanje vodstva • • 109 Dva igrača 157
Južnoafrička Republika •• H0 Nagli zaokret u Papinoj politici 158
Indonezija i Timor • • H2 Posjet kardinala Kuharica 159
Bliski istok •• 1 1 4 Priznanje 161
1 1 4
Izrael • Makedonija 162
5
Kina •• U Intervencija u Bosni 164
Vijetnam • • H6 Komplicirani aspekt povijesti američko-jugoslavenskih odnosa . . . 165
Hrvatska povijest 166
VII. POGLAVLJE Godine 1990. i 1991 167
Sjedinjene Države i Sveta Stolica o Zaljevskom ratu: sučeljena stajališta . 119 Moje katoličanstvo: hendikep? 167
Sukladnosti i razmimoilaženja • • 121 Slovenija 169
Problem: peti i šesti kriterij • • 122
Nismo pacifisti po svaku cijenu • • 123 X. POGLAVLJE
Kopnena ofenziva • • 126 Istočna Europa i buduća uloga slobodnoga tržišnog gospodarstva . . . 171
Ništa nije poduzeto protiv Saddama Husseina • • 127 Osvrt na slom komunizma u središnjoj i istočnoj Europi 174

260 261
 T H O M A S PATRICK M E L A D Y

Svjetsko značenje godine 1989 174

Uloga slobodnog tržišnog gospodarstva 177
Zakonita uloga vlasništva i dobiti 178
Uloga države i privatizacije 181

XI. POGLAVLJE
Sveta Stolica i briga za svjetska humanitarna pitanja 185
Devet tisuća invalida u Rimu: 1992. 187
Ovisnost o drogi 188
Osjetljivo pitanje 190
Pravda i mir 191
Izbjeglice 194
Romi 194
Kulturna blaga 195

XII.POGLAVLJE
Sveta Stolica i Sjedinjene Države: budući odnosi 197

DODATAK I.
Autorova bilješka o strukturi vlasti Svete Stolice 203

DODATAK II.
Saslušanja uoči otvaranja Američkog veleposlanstva 209

DODATAK III.

Saslušanje u Senatu uoči imenovanja veleposlanika Meladyja . . . . 232

DODATAK IV.
Predaja vjerodajnica 241
DODATAK V.

Pismo naputaka za veleposlanika Meladvja 248

DODATAK VI.
Oproštajno pismo veleposlanika 251
Bilješka o piscu 252
Pogovor (Ivica Maštruko) 254

262