Robnotransportne manipulacije

3.9 Toranjske dizalice

Toranjske dizalice su posljednjih četrdesetak godina u sve većoj primjeni. Nji-

hovom primjenom ostvarena je racionalizacija rada na prijenosu i dizanju tereta te su u
visokogradnji nezamjenljive za prijenos kabastog materijala, pa i betona. U konstruk-
ciji toranjskih dizalica postoji cio niz rješenja.
Osnovne karakteristike toranjskih dizalica su sljedeće:
- konstrukcija kraka dizalice (ruke). Ima dizalica sa pokretnim krakom tzv.
“iglom“, kao i sa krakom po kojem se kreće motorno vitlo, tzv.“mačka” (u tom slučaju
je krak horizontalan),
- položaj obrtnog dijela dizalice \ kod manjih dizalica obrće se i cio toranj sa
krakom, dok se kod težih dizalica najčešće obrće samo gornji dio tornja sa krakom).
- položaj komandne kabine (najčešće se nalazi na vrhu tornja, neposredno is-
pod strijele, te se tako postiže najbolja preglednost rada dizalice.
Međutim, ima konstruktivnih rješenja dizalica sa daljinskim komandovanjem, što je
pogodno u onim slučajevima kada kranista ne može da vidi mjesto istovara, što je čest
slučaj kod montažnih radova),
- konstrukcija postolja dizalice (imamo konstruktivnih rješenja da se pomjer-
anje toranjske dizalice vrši po kolosjeku, ili pomoću pneumatika ili gusjenica),
- tehničko-eksploatacione karakteristike (brzina dizanja, zaokretanja i kretanja,
mogućnost kombinovanja pojedinih operacija prijenosa i dizanja tereta) itd.
Uobičajeno je da se pokretne toranjske dizalice postavljaju na kolosjek. U za-
visnosti od nosivosti dizalice određuje se i širina kolosjeka, te ona iznosi kod lakših
dizalica oko 3.5 metara, a kod težih i do 8.0 metara.
Domet lahkih toranjskih dizalica je oko 25 metara, a kod teških, domet doseže
i do 65 metara. Od posebnog značaja
je mogućnost prebacivanja dizalice sa
jednog mjesta na drugo, kao i što brže
puštanje u rad dizalice.
U pogledu ekonomičnosti
primjene toranjskih dizalica vršena
su ispitivanja, na bazi kojih se došlo
do zaključka da je njihova primjena
ekonomična tek kod masa većih od
1 000 kg. Toranjske dizalice treba da
obavljaju cio unutrašnji transport (npr.
dizanje i premještanje oplate, dizanje
armature, maltera, stolarije itd.). Sred-
nja vrijednost ostvarenih ciklusa za
45
 Robnotransportne manipulacije

toranjske dizalice je 20 - 25 ciklusa na čas.

Brzine kretanja kod toranjske dizalice su sljedeće:
- brzina dizanja tereta je 20 - 70 (m/min).
- brzina obrtanja tornja je 0.7 - 1,2 (o/min).
- brzina kretanja tornja po kolosjeku je 20 ) (m/min),
- brzina kretania mačke po katarci je 30 (m/min)
Pogon toranjske dizalice je električni, a broj instaliranih motora zavisit će od
vrste konstrukcije dizalice.
Nosivost toranjskih dizalica izražava se najčešće nosivim momentom (M) u
Nm, što je proizvod između težine tereta, odnosno, najveće moguće nosivosti tereta na
kraju strijele (Q) i dužine, odnosno, najvećeg mogućeg dometa strijele u horizontalnom
položaju (L). Nosivi moment dizalice ima konstantnu veličinu.
Učinak dizalice može se predstaviti izrazom:

3600
Up = ⋅ q ⋅ kv ⋅ k p  kN / sat , m3 / sat , kom / sat 
Tc

gdje oznake imaju sljedeća značenja:

Tc - vreme trajanja ciklusa rada u sec. Jedan radni ciklus obuhvata: zahvatanje tereta, di-
zanje tereta, okretanje tornja, spuštanje tereta, istovar, ponovno dizanje prazne posude,
okretanje tornja i spuštanje prazne posude.
q - zapremina korpe, suda, broj komada, težina... (kN, m3, kom...)
kv - koeficijent korišćenja vremena
kp - koeficijent punjenja

Toranjske dizalice u zavisnosti od svoje nosivosti dijele se na tri grupe:

- za podizanje lakih tereta, sa nosivošću manjom od 50 kN. i sa nosi momen-
tom od 600 kNm,
- za podizanje tereta srednje težine, sa nosivošću od 50 do 150 kN, i sa
im momentom do 3 000 kNm,
- za podizanje teških tereta, sa nosivošću preko 150 kN, i sa nosivim
momentom preko 3 000 kNm.
Nove konstrukcije toranjskih dizalica su dizalice za raspodjelu betona. One su
usko povezane sa savremenom tehnologijom pumpi transportovanog betona i osnovni
im je cilj da omoguće što bolju primjenu pumpi za beton, kao i da im povećaju domet.
Ove vrste toranjskih dizalica se izvode na pneumaticima.
Jedan od važnijih elemenata kod eksploatacije toranjskih dizalica je i način
montaže i demontaže same konstrukcije prije početka rada na gradilištu, kao i po
završetku radova, a za prebacivanje dizalice na drugo gradilište. Uz sve spomenuto,
od značaja je i sam transport dizalice, kao i njena gabaritna veličina u transportnom
položaju.
Montaža i demontaža konstrukcije toranjskih dizalica vrši se na tri načina:
46
Robnotransportne manipulacije

- uz korišćenje pomoćnih sredstava za podizanje tornja dizalice i ostalih dijelo-

va njegovog sastava,
- pomoću korišćenja sopstvenih mehanizama konstrukcije dizalice kao samo-
podiznih sredstava , sa jednovremenim podizanjem tornja i strijele u njihovoj nepromi-
jenjenoj dužini i veličini.
- pomoću konsćenja sopstvenih mehanizama konstrukcije dizalice kao samo-
podiznih sredstava sredstava uz rasklapanje, teleskopsko izvlačenje, previjanje ko-
nstrukcije tornja, strijele i ostalog.
Transport toranjske dizalice sa gradilišta na gradilište, u transportnom stanju, obavilja
se kod novih konstrukcija dizalica, tako što se obično vrh tornja dizalice osloni na
odgovarajuće vučno transportno sredstvo, dok se na oslonom dijelu dizalice dodaje na-
knadna osovina sa točkovima na pneumamaticima, i to tako, da glavni točkovi dizalice
za kretanje ne dodiruju tlo. Transportne brzine nisu velike, ali omogućuju transport
dizalice na dosta velika rastojanja. Takav transport krana je i znatno otežan zbog velike
dužine dionice, gustine saobraćaja, veličine poluprečnika krivina na putevima.
Ima i dizalica koje mogu da se kreću, odnosno, transportuju radom sopstvenog motora.

47
Robnotransportne manipulacije

48