~ " .

\~ .~'.-

"

-'", ".

~_""

._ ••. - .• 0.-. _ ... _ • __ •.. ~.,._.' .. ~_ ... _..._ .•••

J!!';,- " ;~) r-: r

f'

8llMAN. YOLLARININ MEKANiZE OLARAK iN~ASi USULUNtiN PROlE TANZiMi VE iN~AATIN YAPILMASI BAKIMLAR1NDAN MUMKUN KILDIGI DEGi~tKLiKLER 1

yazan

Prof. Dr. Faik TAVfijANOGLU

lDJilasl bahis konusu olan bir orman yolunun bastanbasa veya kismen mekanize , Qla'rak, yani makine ile mi, yahut kHi.sik usulle, yani el ile mi yapllaca~ hususunun ,'~flkta incelenip karara bagtanmasi icap etmektedir. Mesela mtihim kismi Itiba','':~' byahk arazide seyredecek bir gnzergaha gore yapllacak bir yolun el ile ya-

:~ lAzlm gelmektedir. Kezalik tash topraktan olusan bir zeminde _seyreden .' ;~:fi4- ,yo1. gUzergamboY1l!1ca, hafriyatta meydana glkacak taslardan insaatta fayda·

)~m matlllp oldugu ve fakat makineli Insaat sekli tercih edilmek istenildi~ '<~. yol& yakln dusen tall ve gakll ocaklanndan elde edilecek malzeme, ile .~,~~tm' &yPi :{iyata veya daha ucuza mal edilipedilemiyecegl hususu arastmlma}11Wf.cQnkti makineli yol insaatinda kazllardan meydana glkacak taslarin ayrrlmasi :~~U· hemen hemen bahis konusu degtldir.

Orman yollannm mekanize olarak insasinda ytiksek randimanh, yani a~rca ~elerin kuUarulmaslbalinde, tek :;;eritli yoUar igin yol geni:;;li~inin en az 3,00 m , ollnasmda zaruret vardlr. 9tinkti bu makinelerde iz mesafesi (paletli , tekerleklerin ~ kenarlan arasmdaki mesate) 1,90 m ye bali~ olmaktadrr, AyrICa yolun ac;ll· ". ~mdan sonra sevlerm yapllmasmda ve topragm yan taraflara Yl~lmasmda maki"'·Denin yol eksenine nazaran e~ik bir durumda ~h:;;tmlmasl lazim gelmektedir. Bu

.I:)eplerle 3,00 m den dabs az ve mesela 2,50 m lik bir yol geni:;;ligi kafi de~Idir. ':1JURdan ~a bu-makinelertn manevra kabiliyetlerinin mahdut olusunu da hesaba idi;allm*icap etmektedir. A<;llan yolun dar olmasr halinde yolun dere tarafmda <;0- ;;~.r vukua gelmekte ve bunun neticesi olarak yol sathmm yatay olarak tutul-

.~: ~~da mtimktin olmamaktadlr.

'Buttin bu hususlar gozontinde, tutuldugu ve orman nakliyatmm da bugUn ar:.4ilt Jln].umiyetle ve geni:;; ol~tide motorize hale geldi~ dustmutecek olursa, tek I16ritli ';~ yollannda yol geni:;;li~nin en az 3,00 m olmasmda zaruret oldugu netieesin-

/."" .

',M~'

", l "Bu ,78Z1da mutalia edillnili\ bulunan yollar. orman i~inde nakllyat havzalarmm iki tara>flIn t,qkll eden y~larm baklmh ve emniyetli bir surette isletmeye a<;llmalarml ~ayaCak

'!OM ,.~ YoDarldu.

Esasen makineli yol ~tmda yolun 1/2 m kadar daha genil1 tutulmasi masraf bakmundan mtihim. bir fark da gostermemektedir,

Makine lie y01 ~ belli bir profilde 1 10 uzunlukIcindeki 5,500 m3 topraam kazuna masran, takribi olarak el ile ~ahl11Oada ~OUU m- topragmkme esnur, Bu itibarla makineli yol Insaat; sayesinde yektin Insaat masranannm uana az 01· ID8SI. sa~ak, bununla daba genil1 ve daha uzun ve bbylece daha az dlK yollarm iDfas1 im.kan dahiline girroif1 Olmaktadlrki bu aurum muuak O1arak makine ile yO! iDpsl usulunun lenme kaydedilecek bir husustur.

Dik yarn~da makine ne tnsaatta yolun, elile insatta oldugundan d.aha ya.mac i~e sokulmasi icap etmektedir. TecrUbeler, meyilleri % 65 ve daha olan yama~larda yolun butun genif1ligmce yamaca sokuimasi Iazim geldigini '1«1sttm.z~1W. Bundan yalruz girintili yam~ kisimlarinda kacmilmistir, Bunun sebebtbusayede buralarda daha btiytik yan ~ph kavisler elde etmek ve her seyden evvelbir kesim sahasmdan istihsal edilecek -odunun bOlmeden ~tkarUmasmda, bunun mUhim bir klsnurun yola dusmesi halinde, ytiksek kazr sevlermden kacmmak ve

bu odunlar i~ mtisait istif inlkanlarl saglamaktu.

Bununla beraber yen i po r t at if- v i n ~ 1 i haval hatlarla odunun a~gi. dan yukarl tasmmasi kolayllkla mtimktin, oldugundan, ytiksek sevier ehemmiyetsiz zararlarla goze almabilmektedir. Kaldtki % 65 ve daha fazla meyilli yamaelarda ~tm el ile yapllmasl halinde dahi yolun btittin .genil1ligince saglam tabu zemine oturmasi lazundlr. Aksi takdirde yolun alt tarafmda bir sira istinad duvarlarmm iDpsl zarori ohnakta ve bu sebeple de. Insaat masranan mtihim nisbette yUkselmek .. tedir. Halbuki makineli yol Insaatmde, zeminin kuru OImaSI sarnle duvar Insasmdan genil1 Ol~tide sarn nazar edilebilmektedir. Her nekadar yol msaatimn sona ermesne ilk senelerzarfmda yiiksek ve dik kaz; l1evlerinde yer yer bazi gOQtintiller ohnakta ise de, bunlar umumiyetle pek fazla olmayan baklm masranan ile duzeltilebilmektedir •

Mekanize yol Insaatmda, tesviye maksadile, yol ekseni boyunca topragm uzun mesafeler iQinde tasmmasi ekonomik degHdir. Bundan dolayi bu tasima ancak ve azami olarak 20 - 30 m, mesare iQinde bahis mevzuu olabilmektedir. Buna gore bu mesafeler dJ.f1mda kazl ve dolduru hacimlerinin birbirini karsilamasi l1ekli de varid olmamastadir, ve tesviye, yanlardan alman toprakla tamamlanmaktadir.

KazJ. profillerinde meydana ~lkan' toprak dere taranna YIgtllr. Ancak bu sirada • ~da kalan ormanm, yuvarlanacakt&.f1lara karlll korunmasi lazlmwr. Bu, en iyi vekolay bir f1ekilde, yolun 10-15 maltmda ve yol eksenine paralel olmak tizere,kalm. ca dallardan yaptlacak kuvvetli Qitlerle saglamr (f?ekil 1). Burada mtihim olan nokta ¢tin yoldan olacak mesaresinin isabetli· olarak tayinidir. Dik yamaclarda mao kine i1e topratm dere taraflna aktanlmaSl esnasmda, taslar aynlarak ~a~ dogru Y\lvar1anmakta ve ¢te Qarparak durmaktadirlar. Yama! pek dikolmadigi takdirde, 'aktanlan materiyalin toprak klsm!' ~k daha yukanda kalmaktadJ.r. Yol Insaatimn bitmes1nden sonra ¢tler kaldlrllmak istenildigi takdirde, taslar bulunduklari yerJerde itinah olarak Ylgm yap1llrlar.Bu if1lerQok kere, Qitlerden elde edilecek oduo Iit!n . .JaymetlendirUmesile elde· edilecek para' He yaptlnlabilmektedir. Yolun ~ilIDIIS1 $U'aSUlda1Oeydana ~lkacak bUytik t&.f1lar, bulunduklan yerlerde dinamitle .. ~. bertaraf edilirler. Aksi takdirde bunlar ~a~ yuvarlamrken Qitlere

~··.ve·. onJan- Ylkmaktadlr. .

':~'~>":':'.:.,,- -:. " ,~ . -'.'

ORMAN YOLLARININ INEMSINDA DEOt~iKLtKLER

"

·3

Fazla dikolan y&lllaQlarda makine lie dare tarafma atnan 10ateriyalin top~&k. klsml da Qit duvara kadar in~· nen, Qltl youian ye~er w:a1!llKua ~gJ.aa yaplXlak lazunoorki, bu kltle daba geIllI1 mr sanaya oagusm ve ~iti twa zorlaDlaS)D.. tiu taKdlrde Qlt yol inflaatmm mtmesinden sonra da artlk kaldml· mamahdir.

Yukanaa anlattlan koruma tedbir· tennaenuogacak masraflar yol inflaat masranan uzanne fazla bir tesir yapmamaktadlrlar. Ctinkti ¢t manianm yapllOlgl arazi f1eridmm esasen dallarWlf1 temizlenmesi lazun gelmektedir.

Bu izahattan sonra, klasik usulle yol Insasinda oldugu gibi, mekanize inflaatl da birbirmi takip eden ti~ safha halinde mutalaa etmek maksada uygun olacaktir:

~EKiL 1. Derede yolun ~lslnda kalan ormanm yuvarlanan taslara kar$l kOl'Ul\lll1aSl

I. MAKiNELi YOL iN~AATINDAPROJE TANZiMi iCiN ARAZiDE YAPILMASI LUZUMLU OLCMELER

Orman yollan projelerini tanzim baklmmdan otedenberi mevcut ve mer'i olan usule gore projenin .muhtelir krsimlarmm hazirlanmasr genie OlQtide arazi ve buro Q~malanna ihtiy&Q gostermektedir, Ctinkti sihhatli projelerin tanzimi, her f1ey, den evvel, arazide yapilacak detayli OlQmelerle mtimktin olmaktadir,

Halbuki projesi bu f1ekilde tafsilatll OlQ1Oelere dayantlarak haz1rlanmll1 olan yolun makine H~ tnsasi halinde, bu olQmelere ait kazlk ve isaretler insaat esnasinda hemen tamamile kaybolup gitmektedirler. Bu sebeple, projeye bagll kalmak i~ inflaat sirasmda yeniden ve Have olarak bir Qok arazi olQmeleri yapmak zarureti hasn olmaktadlr. Bu itibarla makineli yol tnsaannda; yol ekseninin nivelmanmdan sarfmazar edilmekte ve bu sebeple de projenin tanzimi sirasmda a r a z i hat t • u 1 ve . k 1 r m I Z 1 hat t I ihtiva eden boyuna profilin Qizilmesirie bahis konusu 01· mamaktadlr.

Diger taraftan projeye balth kalmamn esas sebebi ise, kazi ve dolduru hacimlerine ve binnetice toprak tesviyesine ait hesaplann slhhatli olarak yapilabilmesidir . Demek oluyorki toprak ifllerinin emaneten yaptrrilmasi suretile, bu hesaplari muhim nisbette klsaltmak ve basitlesttrmek mumkun olacaktir,

Yukandaki izahattan sonra makineli insaatta proje tanzimi iQin arazide yapilmasi gerekli iflleri flOylece hulasa edebiliriz:

1. Giizergib hattI: Arazi tizerinde daha evvel ettid ve tesbit edilmif1 bulunan e s a 5 veya m ti c b i r no k tal a r araslOda (yolun bal1 noktasl, koprti yerleri, boyun noktalan, yolkavf1ak1an, istif yerleri v.s. ve yolun son noktasl) meyil olQarle gUzergAh hattl usulti veQhile tayin edHerek kazlkiarla i~aretlenecektir_(AQlk gUzer. gI.h pollgonu) (f?ekil 2) .

:s8his koousu olan yol SlOlfl iQin belli olan m a x i mal m e y i 1 n i s bet i

P. TAV~ANO<lLU'

8 ~/J,n~/f "~/"ltllI

--_ .I4 •• ~ !,.iI,

.I =r.:': ~:::;;;", .1,;" .. ,,, wll,

/s

~l1mayaeak; zorlayicr .sebepler bulunrnadikca iki miicbir nokta arasmda meyil nisbeti ' degil?tirilmeyecektlr,

Tatbik ve teeriibe edilen meyil nisbeti ile muebir noktalara temas temin edilememesi ve ayrl11iPn az olmasr halinde + %1/2-1 farkll meyille ikinei miie .. bir noktadan itibaren ve ters istikamette gidilmek suretile i~retleneeek olan guzergah c;izgisinin evvelkile uygun bir yerde birlel?tirilmesine gayret olunur.

$lXiLz. GiizergMl hattI (GiizergAh Poligonu) ve dOlrultulmuti GiizergSh hattI (Dol!rultulmU$ Giizergm Poligonu)

Aksi takdirde, yani gelinen nokta (g) ile miicbir nokta (m ) arasmdaki ayn11- iPn fazla olmasi halinde, bir taraftangelinen nokta ile ikinei esas nokta arasindaki

meyil nisbeti ve yatay mesafe; dijter taraftan birinei miicbir nokta (ml) ile gelinen noktalannda tatbik e~ bulunan meyil nisbeti (0/0 p) ve 0l9iilmfu; buIunan yatay mesafe (L) nln (yatay mesafeler yerine gore ya c;elik metre ile veya profil Iatalariyla olc;iilmiil?tUr) yarrumile gerek gelinmls olan nokta He birinei esas nokta arasmdaki yiik. seklik fark! (h) ve gerekse gelinmis olannokta iie ikinei bsas nokta . ara: smdaki yiikseklik fark! (hI) hesaplanarak iki esas nokta arasmdaki yiikseklik farkI

(~kil 3). '

H=h+h,

$EKIL 3. iki' esas nokta arasmda taflbik edilmesi iAzungelen meytl nisbetlnin bulunmasr

olarak bulunur.

ve nihayet (H) ve (L) den faydalanacak bahis konusu iki esas nokta arasinda tat. bik ediImesi lazun gelen meyil nisbeti hesap edilir:

H P T-IOO

olup buradan

H P=T .1~

olur.

• 2. .DolniItulm~ giizergih battl: Yukanda Izah edildigi ~kilde bulunmus olan giizergah hatt! boyunca fazla kirikhk gosteren kisimlar fifunalann yard1mile doitruitulacaktlr. (DoltruItuImUl? giizerg8.h poligonu) '(~kil 2).

Doitruitma ~ esnasmda ilk giizerg8.ha ait bulunan biitiin kazlklar yerlerinde

• ftluhafaza ediImelidir. Ciinkii bu kazrklardan her birisi, dogrultulmus giizergAh battJ. Uzerinde tekabiil ettigi noktada yolun seviyesini gostermektedir.

GUzergah hattmi doitruiturken, bu hattm tayini sirasmda tatbik edilmil? bulunanmeyil ni;sbetinin miimktin mertebe cok degil1mesini, ve artmasmi onlemek i9in, cIoIndtucuhat, evvelki gUze~ oRIt·fndep. fazIa uzak kalmamall ve bundan sa 11

ORMAN YOLLARININ iN~ASINDA DE<lt~1KL1KLER

sollu terk edilecek klsnnlarbirbirini kovalamahdlr. Yolun araziye uym8Sl lAzun geldilti eiheti daima goz6ntinde tutuIarak, giizergAh hattr aneak nakUyatm 1cap ettirdigi nisbette dogrultulmahdrr. Yani giizergfih hatt!, gerek merkezleri ayni ve gerekse aksi istikamette buIunan kavisler arasmda kalacak do!trulann, en az yo] Jzerinde il?leyecek en uzun yiiklU tasitm boy.~ e!}it olacak ~ki]de dUzeltilmeHdir,

3. Yol ekseni: Dogrultulmus giizergah poligonunun 8(,tllan (p ac;llan) pusla He Ol<;ii1erekher acidan ait oldugu merkez a!(ISl (0) ya intikal edilir (~kil 4a, 4b).

a = 180° - P

Ac;Ilar Meridian, Bezart veya benzeri bir el puslasi ile OlCiiliir.Olcme her 8(,tlya ait tanjanlann semt aeilanm (her noktada kuzey istikametinden itibaren saat yel· kovani istikametinde sozii edilen tanjanakadar ula~I\ aci) olcmek (~ekil 4 a) ve bunlarm birbirinden olan farklru tesbit etmek suretile yapilir. Bu suretle hesaplanan merkez aedan ve kurp tablolarr yardlmile her kavise ait tanjan ve bisektrls uzunluklan ve dolayisile kavis bas (KB), kavis son (KS) ve kavis orta (KO) nok-

talari bulunur (l;!ekil 4 b ve 5). T

••••• <, Q .> ·R·····

c:

$EKiL 4 b. Merkez a!;lSlD.1n bul1UUI1&Sl

eEKiL 4s. p A!;lSmm ol~iilmesi

• Kavis ara noktalarmm (PI' PZ' P3" . Pn) bulunmasi yerine gore yaDa1pD8 meioo

du, 1/4 metodu,~l bOlIne. •

metodu veya kutup keor- •..... - .... ~ .. 9: .... "& "'If. --,--' 1/".1-

o dinat usuIIerinden birisin

den faydalanmaJt suretile olur.

"'.

Kavis. esas ve ara nok talannm bulunmasi il?inin dogrultulmus giizerg8.h bo'YUIlca mevcut biitiin acuar ic;inde· yapllmasile Yol ekseni elde edilir (:;;ekil 5) .

...

B

...

sEKiL 5. Kavis ;bali ve ara noktalarlD.1nbulUnmasile yol ekse·~·

ntmn elde edllri1esi ' . -

'·'Kavislerlrt ge<;irilmesi ' ",.,' ",

sirasmda, ilk giizerg8.ha ait biitiin kaziklarm yerlerinde muhafaza ed1lmesi llzmidlr. yjinkU, bu. kazlklardan her birisi .YOI eItseni i.izerinde ~ ettili' noktada.Y9illD seviyesini . gOstennektedir. .,: ;",;.;; . . .

F. TAVf;jANOGLU

4. Yol ekseoinin ol~iilmesi: Bir tarartan yolun bas noktasi ile, bu noktadan itibaren birbirini kovalayan profiI noktalan (yolun bas noktasi, giizergah hattmin meylinin degililtigi noktalar, yama« meylinin degililtigi' yerler, kavis esas noktalan ve yolun son noktasr) arasmda makine ile tahrik ediieeek toprak hacimlerini hesap etmekte faydalanmak tctn , dijter tarartan yapilacak yolun uaunlugunu tam olarak bilmek igin yol ekseni, bas noktadan itibaren <;:elik metre ile Olgiiltir. Bu maksatIa bu noktalara birer numara kazljtl eakinr (f;jekil 6). Bu kazlklann numaralanmasi, yolun bas noktasrna 0 No. lu kazik ve bundan mesela 40 m. uzakta bu. lunan noktaya + 40 No. lu kazlk ve 100 tineti metreye Hm. 1 No. lu k~lk ve bundan 28 m. uzakta bulunan noktaya 1 + 28 No. lu kazik ve 1000 inci metreye KIn. 1 'iIAh .gelmek tizere Y8Zllmak suretile olur.

r,ta,".
I
k.,z,k P~ k~z,~
ao- ob sEIdL 6. Yol ekseni boyunca profil noktalarrnln numara kazlklarile belirfilmsst

SEKiL 7. Do~]arda profil noktalarmda en kesit Isttkametlnin belli edllmesi

5. En kesitlerde arazi hatlan: 1\razi hatIan yol ekseni boyunca profil noktalannda dojtrularda yol eksenine dik kavislerde yan~ap istil:ametinde ahmrlar.

Doitrularda enkesit istikametinin bulunmasl tcm, yol ekseni tizerinde iki nokta (a ve b) arasma bit ip gerilir. Kesitin alinacagr noktada (p) iki kollu bir gonye, uzun kolu gerilen ipe (eksen istikametine) gelmek tizere tatbik edilir. Gtinyenin kisa kolu istikametinde eksenin sajt ve solunda (yukan ve a~a~slOda) ve eksenden 8 - 10 m. uzaga birer flama dikilir, Bu iki flamalarlO tel?kil ettigi hat, enkesit isti\ametini vermis olur (f;jekil 7).

Kavislerde kesit istikametinin bulunmasi Icin, kavis merkez noktasi (M) bilindigi takdirde, yangaplO istikameti, kavis merkez noktasile kesit noktasi arasmda gerilecek 'btr iple bulunur. Aksi halde, yani kavis merkez noktasi bilinmedigi veya bu noktaya gidilemedigi takdirde, yanQapl istikametini tayin etmek iQin kesit noktadan itibaren kavis tizerinde iki tarafa dogru esit mesafeler altrnr. Bulunan noktalar (a, b) arasma ip gerilerek kavisin kiris! bulunur. Kiril?in orta noktasmdan iki kollu gonye, uzun kolu kirilil istikametine gelmek tizere, gerilen ipe tatbik ohmur, Gtinyenin kisa kolu istikametinde eksenin yukan ve asagrsmde ve eksenden itibareo 8 - 10 m. mesafeye birer flama dikilerek en kesitin almacagr istikamet elde ediIir(l;iekil 8).

nune profillerin istikametlerini tiiyin etmekte iki kollu gonye yerine, dik t;lkmaya yarayan herhangi bir ruet de kullanllabillr.

ORMAN YOLLARININiNf;jASINDA DEGif;jiKLiKLER

;. . eli 01 ~tmdaenkes!tlerde arazi hatlanmn allnmasl iein meyil.Ol<;:er. ,~tcJ(akin ktalannY . ·da· yama" meyli tek bir meyil olarak tesbit olunur. Bununla be-

I&.profil no . .. Y.. • r

r&ber anizi hattmm belirU sert ~nkhk.

Jar g&terdigi profillerde, ar8Z1battl

birbirinden % 5 er farkb hatlar haltn-

de tesbit olunmahdIrlar.

.Gerek yol eksenin Ol~illmesi ve ge~ prOfil nottalanndaarazi hatlanm almmasi 1I?lerinin, yol eksenini tesbit f~in, bundan evvelki paragrarta izah ~ f~ birlesttrilmest maksada uygOD ve· pratik bir. I?ekil olur.

.L

~ ..

o ".",. ,'"

. .

" ..

II. MEKANiZE YOL iNf;jAATI tots PROJE TANZIMi

b • M

Yukanda arazi OIgmeleri hakkmda v~ bulunan izahlardan anlalilll~~1? ~ tizere, makineli yol insaati 19l~

tanzim edilecek proj.ede boyunal profi- bu usul ile yapllaeak Insaat igin basitlestiij.n hazarlenmasi bahis konusu 0 mayip, ..

rilrniIl olarak tanzim edilecek projenin kisimlan sunlardir :

:'. A . • et Plam: Bu plan umumi yol sebekesinin ve in~~~ b~S ko-

1. Umwm Va~~ .... ld ~u 1/25000 Olgekli tesviye e~nh haritadir,

nusu olan yolun cizilerek gosten!ml~.o u I .. rgah hath, tesviye egrtlerinden

Bu, . haritada insasi ele almmak ~st~rule~ yo u~ guz.e.

faydaIarunak suretile basit bir ~lZg:t halinde gostenhr.

':~. Yol Vaziyet' PlaID: 1/5000 ~eya 1/2000k 61?el~;d~: ~il:~:~~ :;;~i:; :~:::

mUcbi:r noktalarla beraber yol ekseru do~~ ve aVI~ koprti . me~fez gibi smai te-

~izumil1 olacak ; tanjan noktalari v~ kavls yaricap an, ,

sislere sit Isaretler! ihtiva edecektIr.

. . rofil noktalannda yamag rneyli olarak

.3. En kesitler: Yol eksem boyunea .. p . d ki ksen noktalarma gore tatbik ahnmrs olan arazi hatlari ve bu hatlar uzenn e e.

ve ~izilmil? 01811 yol insa profilleridir, (standart pronl),

Kesitler 1/200 -1/100 OIgegiyle ~izilirler. . .

. .. . .., . ks n noktalanna nazaran yo1 Insa profUinin

Qizilen ara.zi hatl~n uze~nde~ ~a: ve dolduru alanlannm ayrilmasr hususu (standart profil) tatbfk Iilekh, yam 1'1 . saatta oldugundan daha fazla yams"

~k miihimdir. Makineli insaatta yol, e 1 e m. .

icine so1ru1maktadlr.. . I alt ta-

. . . .. durumu ve tal11ma. kabihyetI, yo un

in~tm yaplldl~ arazide zemmm.. ususlar hesaba katllarak muhtelif meyU.

rafmda kalacak ormarnn korunmasi glbl !lduru alanlanmn ayi'llmasl ·ljI6kli karardeki yama~larda en kesitlerde kaz; ve

lastlrIllr. 1 btittiD ~tu:ace ymn81j

•. kad dik arazide makine He inl1~tta yo un ldU-

j~ H~ a:uretile yolun alt' tarafmda bir SIx:" .~. . ..' l .

SEKiL 8. Kavlslerde profil noktalarmda en kesit . istikametlnIn belli edilmesi

fetinden kurtuImak ve binnetiee yol 'Insaatim daha ueuza mal etmek ~kli dti~Unti. lebilirsede, bu takdirde zeminin kari dereeede saglam ve slkl olmemasi ytiztindEin yolun list tarafmda btl' sira istinad duvarlarmm Insasmm ieap edip etm~m ve bUytik kaZIlardan meydana gelecek ve dere tarafma aktanlaeak bUytik tOprak ve ~ kitlerine karst yolun aIt tarafmda kalaeak ormanm korunmasr husllSUnUII teemmill edilmesi ieap etmektedir.

Bu itibarla fazla dik araztds; cok kritik mesafeler dahilinde, yani yer yer, yol geniljlli~n azalttlmasi eihetine gidilebilir. Yol geniljlli~, meselA 4.0 m. den ~.O Ill. :ve indirilebilir.

Umumiyetle bir mmtakada yol tnsaatmi ilgilendiren ve yukanda izah edllen busuSlar b~mmdan ortalama mtinasebetler icin vamao meyline gore yol geni~Ifnden kazt ve dolduruya ayrtlmasi lftzlmgelen miktarlar ic;in aljla:~daki denenmis nlsbetler verilmektedir :

Yamac; meyli

Yol geni~li~nden

Kaziya aynJaeak dolduruya aynlacak

-- % 30 %30-%65

>% 65

1/2 2/3 3/3

1/2 1/3

Miljmetrik k~~da c;izileeek en kesitlerde, arazi hatlari ve yolfnsa hatlarlle ~v. rilenalanlar, kesitler 1/100 OIc;e~e gore c;izilmiljl olduklan takdirde, ytiksekliklerl

1 sm (arazide 1 m ) ve 1/200 O1c;e~e gore C;izil. rnls olduklari takdirde 2 sm (arazide 2 m ) olan tic;gen ve trapezlere boltinmllljl olurlar, Birinci haIde, tic;gen ve trapezlerin tabanlanmn toplami, ikinei haide tic;gen ve trapezlerin tabanlannm toplammm iki kat! m2 olarak alanlan verirler

(I;!ekil 9). .

~:::j.i:::r:j-:rT-T~-

r----r-- - - - :----. -----l-----t-----i-----r----t----

-'--1-- ---f-- - -r-- -- ~- -- -~-----f - ---f -.-

4; Tesviye maksadile tahrik edilecek _ toprak hacunlanmn hesabl ve enine tesviye tabloSU.

. SEKiL 9. Milimetrlk kA~lt tizerine 5. tn~aatMasraflannm Hes.bl (Kepf Ev-

l;izi1m~ en kerit rab): Toprak tahriki, kaya atmalan (dina.

. mitla), drenaj, yol kapiamasl, sinal tesisler, san-

~ ~rafian, muhtehf masraflar, evvelden gorUlmeyen masraflardu.

6, TeImik Rapor: Bu rapor kisa fakat ozlU olarak bahis konusu yolUn inljlB:an maksadm ne oldu~u, yolun gec;ti~ arazinin tavsifini ve projenin en mtt-

teknik hususiyetierine aft izahlan ihtiva eder. '

III. MAKiNELt tNI;!AATA BAI;!LAMAK iQiN ARAZtDE YAPILACAK

HAZIRLIK QALII;!MALARI VE tNI;!AATIN YAPILMASI -

- .a:; nO~n itib~ren doglUltulmu1? giizergah hath, boyunca meveut aeilar iC;i ne tat tk edilerek kavisiere ait taojan kesillme noktalanmn yiiksekfik farklan (h),

ORMANYOLLARININ iNf;SASINDA DEOll}iKLiKLER

9

ilgill tanjanm meyli(oAl p)vebahis konusu iki nokta arasmdaki yatay mesafe(1) _ nin (Ugillmesl suretiyIe eide edilir :

_b_ =I~O

b -l~O - I

olup buradan:

eide edUir.

~Ukseklik farklart lx>yleee tesbit edilen tanjan noktalan yol Insaat - sahasl di~ ve yolunUst tarafmda mtimkUn otdugu ~kilde emniyetaltma abmrIar. MeseIa· belli iki· dikili agaem teskil etti~ dogruya; 'rnttnasebetli tanjan noktalanndan ordinatiar ve a~l;Iann tel1kil ett~ti hat tizerinde almaeak apsisler ve ordinatlann

oI9illecek meyillerivasltasfle. '

Emniyet altma almrms olan tanjan noktalarmm ytikseklikleri, in!?88t emaneten yaptInIdI~ takdirde, $antiye mUhendisinin; mtiteahhide yaptInldl~ takdirde. kontrol mUhendisintn ve mtiteahhidin yolu, evvelee Ulyin ve tesbit edilmi~ olan meyiJ nisbetine uygun bir sekilde Insa etmelerini saglayacaktir.

Makine operatortt iC;in aynea her tanjan noktasmda ve iki tanjan noktasi arasmdaki mesafenin uzunluguna gore, bunlar arasmda bir veya birkac; ara nivelmau noktaSl kaziklarla Isaretlenir. Bu maksatla yol zeminin seviyesi ve yolun dajt tarafmdaki kenan her 10-12 metrede bir (l;!ekU 10) da gortildti~ gibi yatay ve dll; I$ey birer kazlkla belli edilir (I;!ekil 10).

SEXiL 10. Operator i<:in - yol zemi<ninln ve _ yollm II; kenarmm kszlklarla belli edlhnesl

sEIdL 11. Ara nivelman noktalarmm nlveletlerle; - bulunmasl

Ara nivelman noktalannm yerleri en iyi olarak n i vel e t ve I' a. tal ~ r 1 • belli edilir. (l?ekil 11). Operatortin rasyonel olarak cahsabilmesi icin, profillerde c;a. lalan yatay ve d~y kaziklarm uzakt.an iyi gortmmesi lazrmdir. MakineU Insaatta edinUen tecrtibeler gostermistirki, daha sonra yapIlacak inl$aatlarda da kullamI& bilecek olan bu kazlklardan yatay olan 1,60 m dtiljley olan 400 m boyunda oltnab· - dJ.rlar.

BuIdozerle yolun aeilmasr sirasmda emniyet altma alumuljl olan noktalann ya~- _ dlmlyle tesviye edllmil$ olan yol zemini Uzerinde yol ekseni - iljlBretlenerek - eksend~ itibaren daft tarafmdaki yol kenan kazlklarla hem edilir. _

in!?88ta baslamadan evvel yamacm meyline ve yaptlacak yolun- geni~i~e goregtizergih bO)'UIlC8 8. 10 m geniljlli~deki in!?88t sahasi lUzumu derecesinde hazrrlanmahdIr. Aksi halde insaatta bazi gecikmelerolmakta ve bundan dolaYl!D8!lrafIar yUk~lmektedir. Bu geniljllik dahilinde meveut buIunan a~c;, funda ve c;ahlar yere yakIn bir surette kes1Urler.BunIardan elde edllecek odun mUmkUn oldutu nls-

bette yolun fist tarafmda istif edilir. Bu sayede yolun Insasmdan sonra bu odunlan kolayca - naklederek klymetlendirmek mfunkiin olur.

GUzergAh boyunea islak olan yerlerin sularmm vaktinde acilacak hendeklerle akttIlmaSI ve buralann kurutulmasi Ul.zlmdlr.

Kezalik Insaata baslamadan evvel, menfezlerde kullamlacak beton borular usu III v~e yerlerine konurlar.

MaJdneli ~tta, kazr ve dolduru profillerinin kesi!?tikleri hatta yakm olarak -~ -kUtuklerle da~ tarafmdaki sev alanlari lizerine rastlayanlar tmamiyle 91- ~JlP, bunlardan, caplari 30 sm den fazla olanlarm, her 10 sm klittlk 9apma • .p,:~it hesap etmek suretile, sadece gevsettlmest ile yetinilir. Daha inee ~rle kAfi derinlikte doIduruIar tcinde kalanlar oldugu gibi birakilrrlar. Kulla-

.• " .•. ' .... ";<' ... 1""""'.' '. sa. yI.~!i. ~k":::: ;;;~~afI':":. ::~s~:::~~n~~ e;.I:~~~nni~~~~:~~e e:~~~~:~

.. , "-. -: -JditukIerin sayISl az olur. Yayvan arazide caplari 30 sm den fazla olan bUtiin ' '-'erln dfnamitle atrlmasi liizlmdlr. Bundan dolayt genis dere tabanlarmda yolun daha ziyade yama9 etei!jne ve yamaea almmasma gayret ediltr.

Bert kayalar. kullanilacak buldozerlerin bliyliklli~ne gore, az veya eok evvelden dinamitle atilmahdirlar. Sert kayalIk mesafelerde llizum hasrl olan yerlerde kompresOrler de kullamhr,

GevlllElk ve Qatlak kayalar, kullamlaeak tesviye makineleri hafif de olsaIar evvelden dinamitIe atrlmaga ihtiyaQ gostermezler.

Buldozer He bir yamac volunun acilmasmda hareket tarzi ksiaca !?oyledir:

Mlimklin oldulnt takdirde, volun acilmasma vukari bastan baslanarak volun meyli istikametinde a:;;a~l dogru ilerlenir. Aksi takdirde alt bastan baslanarak yukan do~ devam edilir.

EvvelA volun bas noktasmda buldozerln miimktin mertebe vatav olarak ve em-

niyetle durabilmesiicin bir ver (platform) hazirlamr. Sonra buradan itibaren belli ..

bir mesafc Icinde toprak orttisii buldozerle, yapilabildigi kadar, sryrihr.

Buldozer ile yolun kaba oIarak acilmasmdan sonra, meyil Olcerle yolun meyli kontrol edilerek, tesbit edilecek meyil kmkhkIan, greyderle sevlerin yapilmasi SI.

raStncta: teSViye ediIirIer. - ,

arts diklikteki bir yamaQda acilan yolun geni~liiP doldurma suretile kazamlan zeminle beraber takriben 3 m dir. Dik olan arazide iizerinde kamyonla nakliyat yapJ.lacak orman yoIlannda yol geni!?Iii!:i ekseriya 4 - 4,5 m olarak tel?kil edilmekte dir. Bu gibi yollarda dere tarafmdaki doldurular Istinad duvarlarile tesbit Ve tahltim edilmemis olduklari takdirde, bidayette gerceklestirilmis olan yol gents IlIinl, zamanla husille gelecek ~okiintu ve goQUntiilerden dolayi muhafaza etmek mUmldin olmaz. Bu itibarla durumun bOyle oldugu yerlerde orman yollart hie bir zaman dar olarak Insa edilmemelidir.

ORMAN Y9LLARININ lN~~IINDA DEO~

11

~1J. Btiyiikduz Karabiik'de An:aldo Traktorii sEKiL 13. Karadere (Bolu) onnen YOlun~ in-

, De orman yolu ~Sl (TC,,- 70 tlpJ) ternational TD 14 tip! Dozer~ (kablO konti'ollu)

i~t

$IlKiL 14 •. TCA 70 ti\li Ansaldo Traktorii He Cimll (Riie) orman yolu Insaatr

SEKiL 15. MUlala (Trabzon) orman yolunun el ne~l

FAYDALANILAN KAYNAKLAR

Franz Hafner, Wien; J'urg Hartmann, Cbur; Haus J'Urg Stelnlln, ZIlrid1; Dnil &uuIer.ZQrt6; Richard Wettstein. Zl1rich: Masc:hienen· fUr den Benrwald, 1 ...

Falk 'l'avJanoIlu: ,<>riruIn TraIlBport TeS1s1eri ve TllfltJan, ,1955. ,

Bastt Usulle Yol Etiid ve ApUkasyOlQ TalimatI, 1959. Orman Um1I1'I1 ·Yildi1rlotll T~.

Sen 16, Sira 307.