II.

ODREĐIVANJE POLOŽAJA TEŽIŠTA

Položaj težišta vozila predstavlja jednu od bitnih konstruktivnih karakteristika

vozila s obzirom da ova konstruktivna karakteristika ima veliki uticaj na vučne
karakteristike i stabilnost kretanja vozila. U fazi projektovanja vozila, konstruktori
pokušavaju da postavljanjem pojedinih agregata i sklopova, rasporede težinu tako da
težište vozila bude u podužnoj ravni simetrije vozila. Po sklapanju prototipa, jedna od
prvih postupaka ispitivanja je i određivanje položaja težišta. Velika odstupanja položaja
težišta od ravni simetrije nisu dozvoljena, tako da se mora izvršiti bolji razmeštaj
agregata i sklopova sve dotle dok se ne dobije neznatna "ekscentričnost".

II.1 Određivanje poprečnih koordinata težišta

Položaj poprečnih koordinata težišta, odnosno odstupanje od podužne ravni
simetrije (e), može da se odredi relativno lako, merenjem težine celog vozila (G) a potom
reakcija tla na težine koje padaju na točkove na levoj (Gl) i desnoj (Gd) strani vozila.

Slika II.1 Skica za određivanje poprečnih

koordinata težišta
 Iz momentne jednačine

Gd ⋅ 2 ⋅ s − G ⋅ ( s + e ) = 0 (II.1)

sledi ekscentrišnost težišta od ose simetrije

⎛G ⎞
e = ⎜ d −l ⎟⋅s (II.2)
⎝G ⎠

II.2 Određivanje podužnih koordinata težišta

Određivanje podužnih koordinata težišta, odnosno odstojanja tačke težišta od
prednje i zadnje osovine, može da se odredi relativno lako, merenjem težine celog vozila
(G) a potom reakcija tla na težine kojima su opterećene prednja (Gp) i zadnja osovina
(Gz).
Postavljanjem jednačina
G ⋅l G ⋅l
lp = z i lz = p (II.3)
G G

dobijaju se odstojanja težišne tačke u odnosu na prednju i zadnju osovinu, pri čemu je
međuosovinski razmak l = lp + lz.
Ovakav način određivanja podužnih i poprečnih koordinata težišta može da se
koristi kako za slučaj da su prednji i zadnji točkovi jednaki, tako iz kada su ovi točkovi
različitih dimenzija (kao na primer kod traktora).

Slika II.2Skica za određivanje podužnih koordinata težišta

 II.3 Određivanje visine težišta
Određivanje položaja visine težišta od tla u principu se vrši kao i u prethodnim
eksperimentima s tim što se jedna od osovina (prednja ili zadnja) odiže na neku visinu H,
koja bi trebalo da bude po mogućstvu što viša. Radi anuliranja ugiba na sistemu za
ogibljenje, potrebno je da se svi gibnjevi blokiraju.

Slika II.3 Skica za određivanje visine težišta podizanjem prednjih (zadnjih)

točkova kada su prečnici prednjih i zadnjih točkova isti
Iz momentne jednačine u odnosu na tačku oslonca prednjih točkova sledi:

G ⋅ l p ⋅ cos α + G ( hT − rs ) ⋅ sin α − Gz' ⋅ l ⋅ cos α = 0 (II.4)

Pri čemu su:

α - ugao nagiba vozila u odnosu na horizontalnu ravan

hT - visina tačke težišta
rs - statički poluprečnik točka
G, Gz - težina vozila odnosno reakcija tla od težine zadnje osovine (ova veličina
se meri na vagi kada je vozilo u horizontali)
'
Gz - težina koja pada na zadnju osovinu, kada je vozilo podignuto vozila (ova
veličina se meri na vagi sa podignutim zadnjim točkovima)

Iz gornje jednačine ravnoteže sledi visina težišta hT:

⎛ G' ⎞ l Gz' − Gz
hT = rs + l p ⋅ ⎜ z − 1⎟ ⋅ ctgα odnosno hT = rs + ⋅ (II.5)
⎝ Gz ⎠ G tgα
H H
pri čemu je tgα = odnosno α = arctg (II.6)
l l
 Slika II.4 Skica za određivanje koordinata težišta kada su prečnici
prednjih i zadnjih točkova isti

Ukoliko se za merenje visine težišta vrši podizanjem leve ili desne strane vozila,
kao na slici II.5, pod uslovom da su prednji i zadnji točkovi istih dimenzija, iz momentne

Slika II.5 Skica za određivanje visine težišta podizanjem levih (desnih)

točkova kada su prečnici prednjih i zadnjih točkova isti

jednačine za tačku oslonca levih točkova i iz uslova da je

2 s ' = 2 s ⋅ cos β i a , = a ⋅ cos β + hT ⋅ sin β (II..7)
 Gd' ⋅ 2 s ⋅ cos β − G ⋅ cos β
sledi hT = (II..8)
G ⋅ sin β

Za slučaj da je težište na sredini poprečne ose, to jest kada je a = b = s

⎛ G' 1 ⎞
hT = ⎜ d − ⎟ ⋅ 2 s ⋅ ctg β (II..9)
⎝ G 2⎠

Prema slici II.5 jasno sledi da su za ugao β funkcije sin β, cos β i ctg β

H 2s ' 2s '
sin β = cos β = ctg β = (II..10)
2s 2s H

Vrednosti H, 2s i 2s’ se dobijaju direktnim merenjem nakon izdizanja točkova.

Međutim u slučaju da su točkovi na prednjoj i zadnjoj osovini različitih prečnika,

kao na primer kod poljoprivrednih traktora, određivanje visine težišta vrši se izdizanjem
prednjih točkova, a merenjem težine koja „pada“ na zadnje točkove, dakle u svemu
prema skici II.6.
Visina težišta se izračunava prema jednačini II.11

⎡ r −r ⎤ ⎡ l − lz ⎤
Gz' ⋅ ⎢l ⋅ cos α + sz sp ⎥ − G ⋅ ⎢ − rsp ⋅ sin α
⎣ sin α ⎦ ⎣ cos α ⎥⎦
hT = (II.11)
G ⋅ sin α

Slika II.6 Skica za određivanje visine težišta kada su prečnici

prednjih i zadnjih točkova različiti
 Naravno pre podizanja jedne od osovina, potrebno je odrediti podužne koordinate
težišta (lp, lz).
Ugao α ima se kao α = α1 + α0

rsz − rsp H
pri čemu su: α 0 = arctg i α1 = arcsin ⋅ cos α 0 (II.12)
l l

rsp - statički poluprečnik prednjih točkova

rsz - statički poluprečnik zadnjih točkova