√ÚıÔÁÚ·ÊÈÎfi - ÂÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ÏÂÍÈÎfi

¢ã, ∂ã, ™Ùã ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡

∆Ô ÏÂÍÈÎfi Ì·˜
 ™Y°°PAºEI™ °ÂÒÚÁÈÔ˜ ¢. ∫·„¿Ï˘, ∫·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ πˆ·ÓÓ›ÓˆÓ
∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ ¶·Û¯¿Ï˘, ™¯ÔÏÈÎfi˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜
™Ù¤Ê·ÓÔ˜ ∆ÛÈ¿ÏÔ˜, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜
¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ °Ô˘Ï‹˜, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜

KPITE™-A•IO§O°HTE™ µ·ÛÈÏÈ΋ ∆ÔηÙÏ›‰Ô˘, √ÌfiÙÈÌË ∫·ıËÁ‹ÙÚÈ· ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙÂÏ›Ԣ

¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢
∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜ ¡¿ÙÛ˘, ™¯ÔÏÈÎfi˜ Û‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜
∂˘ÛÙ·ı›· ÃÚÈÛÙÔÔ‡ÏÔ˘, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜

EIKONO°PAºH™H ª·Ú›· ƒ¿ÙË, ™ÎÈÙÛÔÁÚ¿ÊÔ˜-∂ÈÎÔÓÔÁÚ¿ÊÔ˜

ºI§O§O°IKH E¶IME§EIA ∞ÏÂÍ¿Ó‰Ú· ª¿ÛÈÔ˘, ºÈÏfiÏÔÁÔ˜

À¶∂À£À¡√π ∆√À ª∞£∏ª∞∆√™ ¶¤ÙÚÔ˜ ªÂÚÂÚ‹˜, ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶. π.

∫∞∆∞ ∆∏ ™À°°ƒ∞º∏ ÃÚ‹ÛÙÔ˜ ¶··Ú›˙Ô˜, ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶. π.

À¶∂À£À¡∏ ∆√À À¶√∂ƒ°√À ¶ËÓÂÏfiË ¶··˚ˆ¿ÓÓÔ˘, ºÈÏfiÏÔÁÔ˜

∂•øºÀ§§√ ∞ÓÙÒÓÈÔ˜ ∫¤ÏÏ˘, ∂ÈηÛÙÈÎfi˜ ηÏÏÈÙ¤¯Ó˘

¶POEKTY¶øTIKE™ EP°A™IE™ ACCESS °Ú·ÊÈΤ˜ T¤¯Ó˜ A.E.

°ã ∫.¶.™. / ∂¶∂∞∂∫ ππ / ∂Ó¤ÚÁÂÈ· 2.2.1 / ∫·ÙËÁÔÚ›· ¶Ú¿ÍÂˆÓ 2.2.1.·:

«∞Ó·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ Î·È Û˘ÁÁÚ·Ê‹ Ó¤ˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Î¤ÙˆÓ»

¶∞π¢∞°ø°π∫√ π¡™∆π∆√À∆√
ªÈ¯¿Ï˘ ∞Á. ¶··‰fiÔ˘ÏÔ˜
√ÌfiÙÈÌÔ˜ ∫·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞.¶.£.
¶Úfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

¶Ú¿ÍË Ì ٛÙÏÔ: «™˘ÁÁÚ·Ê‹ Ó¤ˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹

˘ÔÛÙËÚÈÎÙÈÎÔ‡ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ Ì ‚¿ÛË
ÙÔ ¢∂¶¶™ Î·È Ù· ∞¶™ ÁÈ· ÙÔ ¢ËÌÔÙÈÎfi Î·È ÙÔ NËÈ·ÁˆÁ›Ի

∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎfi˜ À‡ı˘ÓÔ˜ ŒÚÁÔ˘

°ÂÒÚÁÈÔ˜ ∆‡·˜
MfiÓÈÌÔ˜ ¶¿Ú‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

∞Ó·ÏËÚˆÙ‹˜ ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎfi˜ À‡ı˘ÓÔ˜ ŒÚÁÔ˘

°ÂÒÚÁÈÔ˜ √ÈÎÔÓfiÌÔ˘
MfiÓÈÌÔ˜ ¶¿Ú‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

ŒÚÁÔ Û˘Á¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡ÌÂÓÔ 75% ·fi ÙÔ ∂˘Úˆ·˚Îfi ∫ÔÈÓˆÓÈÎfi ∆·ÌÂ›Ô Î·È 25% ·fi ÂıÓÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜.
 À¶√Àƒ°∂π√ ∂£¡π∫∏™ ¶∞π¢∂π∞™ ∫∞𠣃∏™∫∂Àª∞∆ø¡
¶∞π¢∞°ø°π∫√ π¡™∆π∆√À∆√

°ÂÒÚÁÈÔ˜ ¢. ∫·„¿Ï˘
∞ı·Ó¿ÛÈÔ˜ ¶·Û¯¿Ï˘
™Ù¤Ê·ÓÔ˜ ∆ÛÈ¿ÏÔ˜
¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ °Ô˘Ï‹˜

√ÚıÔÁÚ·ÊÈÎfi - ÂÚÌËÓ¢ÙÈÎfi ÏÂÍÈÎfi

¢ã, ∂ã, ™Ùã ¢ËÌÔÙÈÎÔ‡

∆Ô ÏÂÍÈÎfi Ì·˜

OP°ANI™MO™ EK¢O™Eø™ ¢I¢AKTIKøN BIB§IøN

A£HNA
 ªÂ ·fiÊ·ÛË Ù˘ ∂ÏÏËÓÈ΋˜ ∫˘‚¤ÚÓËÛ˘ Ù· ‰È‰·ÎÙÈο ‚È‚Ï›· ÙÔ˘
¢ËÌÔÙÈÎÔ‡, ÙÔ˘ °˘ÌÓ·Û›Ô˘ Î·È ÙÔ˘ §˘Î›Ԣ Ù˘ÒÓÔÓÙ·È ·fi ÙÔÓ
√ÚÁ·ÓÈÛÌfi ∂ΉfiÛˆ˜ ¢È‰·ÎÙÈÎÒÓ µÈ‚Ï›ˆÓ Î·È ‰È·Ó¤ÌÔÓÙ·È ‰ˆÚÂ-
¿Ó ÛÙ· ¢ËÌfiÛÈ· ™¯ÔÏ›·. ∆· ‚È‚Ï›· ÌÔÚ› Ó· ‰È·Ù›ıÂÓÙ·È ÚÔ˜
ÒÏËÛË, fiÙ·Ó Ê¤ÚÔ˘Ó ‚È‚ÏÈfiÛËÌÔ ÚÔ˜ ·fi‰ÂÈÍË Ù˘ ÁÓËÛÈfiÙË-
Ù¿˜ ÙÔ˘˜. ∫¿ı ·ÓÙ›Ù˘Ô Ô˘ ‰È·Ù›ıÂÙ·È ÚÔ˜ ÒÏËÛË Î·È ‰Â ʤÚÂÈ
‚È‚ÏÈfiÛËÌÔ, ıˆÚÂ›Ù·È ÎÏ„›Ù˘Ô Î·È Ô ·Ú·‚¿Ù˘ ‰ÈÒÎÂÙ·È Û‡Ì-
ʈӷ Ì ÙȘ ‰È·Ù¿ÍÂȘ ÙÔ˘ ¿ÚıÚÔ˘ 7, ÙÔ˘ ¡fiÌÔ˘ 1129 Ù˘ 15/21
ª·ÚÙ›Ô˘ 1946 (ºEK 1946, 108, Aã).

BIB§IO™HMO

∞·ÁÔÚ‡ÂÙ·È Ë ·Ó··Ú·ÁˆÁ‹ ÔÔÈÔ˘‰‹ÔÙ ÙÌ‹Ì·ÙÔ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ‚È‚Ï›Ô˘, Ô˘

ηχÙÂÙ·È ·fi ‰ÈηÈÒÌ·Ù· (copyright), ‹ Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ Û ÔÔÈ·‰‹ÔÙ ÌÔÚÊ‹,
¯ˆÚ›˜ ÙË ÁÚ·Ù‹ ¿‰ÂÈ· ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘.
 Περιεχόμ εν α

1. Πώς θα χρησιµοποιήσουµε το Λεξικό µας 6

2. Συντοµογραφίες, Ειδικά Σύµβολα, Αρκτικόλεξα 9

3. Το Λεξικό µας Α - Ω 11

4. Η προφορά των φθόγγων 252

5. H σηµασία των λέξεων (Oµώνυµα ή Οµόηχα, Παρώνυµα,

Συνώνυµα και Αντίθετα, Ταυτόσηµα) 254

6. Ο τονισµός των λέξεων 257

7. Η γραφή των αριθµητικών 259

8. Πίνακες κλιτικών παραδειγµάτων 262

9. Το λεξιλόγιο των Hλεκτρονικών Υπολογιστών 278

10. Γεγονότα - Σταθµοί της Ελληνικής Ιστορίας 282

 1.
το Λεξικό μας
θ α χρησιμοποιή σουμ
ε

Αγαπητά µας παιδιά!

Το Λεξικό που έχετε στα χέρια σας δε µοιάζει τόσο µε τα Λεξικά για
µεγάλους, που ίσως γνωρίζετε µέχρι σήµερα. Σκοπός του είναι να γίνει
ο αχώριστος σύντροφος στις καθηµερινές σας περιπλανήσεις µέσα στον
πλούσιο κόσµο της ελληνικής µας γλώσσας. Θα σας διευκολύνει στις
αναζητήσεις σας σχετικά µε τη γλώσσα και τη γνωριµία σας µε πολλές
πλευρές της. Θα πληροφορηθείτε, δηλαδή, τι σηµαίνει η κάθε λέξη, πώς
γράφεται, ποιες άλλες λέξεις έχουν περίπου την ίδια σηµασία και πολλά
άλλα.
Εµείς, θέλοντας να σας βοηθήσουµε να χρησιµοποιείτε σωστά και
εύκολα το Λεξικό που ετοιµάσαµε, επιλέξαµε έναν ιδιαίτερο τρόπο για
να σας το παρουσιάσουµε:
Χωρίσαµε το Λεξικό µας σε τρεις στήλες:

κοιτάζω 1. (μτβ.) στρέφω το Συνών.: παρατηρώ (1)

(Ρήμα, Ρ3) βλέμμα σε κάποιον ή Σύνθ.: αγριοκοιτάζω, κρυ-
(ενεστ. κοι-τά-ζω, κάτι: ►Κοιτούσε από το φοκοιτάζω, γλυκοκοιτάζω
αόρ. κοίταξα, παθ. παράθυρό του μακριά τη Οικογ. Λέξ.: κοίταγμα
αόρ. κοιτάχτηκα, θάλασσα. Φράσεις: ►Κοιτάζω με
παθ. μτχ. κοιταγμέ- μισό μάτι (= περιφρονώ
2. (μτβ.) φροντίζω,
νος) κάποιον) ►Κοιτάζω στα
νοιάζομαι για κάποιον
[αρχ. κοιτάζω < μάτια (= είμαι απόλυτα
κοίτη (= κρεβάτι)] ή για κάτι: ►Κοίταξε τους
ειλικρινής) ►Για κοίτα να
γονείς του στα γεράματα.
δεις! (= για φαντάσου!)
3. (μτβ.) εξετάζω κάτι
με ιδιαίτερη προσοχή,
ελέγχω: ►Κοιτάζω τη
μηχανή του αυτοκινήτου
πριν από κάθε ταξίδι.

6
 Η αριστερή στήλη περιλαµβάνει την ίδια τη λέξη µε την ορθογραφία
της (κοιτάζω), το είδος της λέξης (Ρήµα), ενώ ο κωδικός Ρ3 παραπέµπει
στον τρόπο µε τον οποίο κλίνεται το ρήµα στο τέλος του Λεξικού.
Όταν δεν υπάρχει αντίστοιχος κωδικός, θα βρίσκουµε περισσότερες
πληροφορίες για την κλίση της λέξης στη σχολική Γραµµατική.
Ακολουθεί ο τρόπος που χωρίζουµε τη λέξη σε συλλαβές (κοι-τά-ζω),
οι βασικοί χρόνοι του ρήµατος (ενεστ. κοι-τά-ζω, αόρ. κοίταξα, παθ. αόρ.
κοιτάxτηκα, παθ. µτχ. κοιταγµένος), καθώς και η βασική ετυµολογία
της λέξης, δηλ. η ηλικία και η προέλευσή της [αρχ. κοιτάζω < κοίτη
(= κρεβάτι)]. Στη στήλη αυτή θα συναντήσουµε συχνά και κάποιες
γραµµατικές ή ορθογραφικές υποδείξεις.
Η µεσαία στήλη µάς πληροφορεί για τις σηµασίες της λέξης:
1. (μτβ.) στρέφω το βλέμμα σε κάποιον ή κάτι
2. (μτβ.) φροντίζω, νοιάζομαι για κάποιον ή για κάτι
3. (μτβ.) εξετάζω κάτι με ιδιαίτερη προσοχή, ελέγχω
Για κάθε σηµασία δίνουµε ένα παράδειγµα, που περιλαµβάνει τη
συγκεκριµένη λέξη, για να δείξουµε τον τρόπο που τη χρησιµοποιούµε
στο λόγο. Το µπλε χρώµα στο παράδειγµα δείχνει τον τρόπο που
συντάσσεται η λέξη, όταν αυτή είναι ρήµα (Κοιτούσε από το παράθυρό
του µακριά τη θάλασσα).
Η δεξιά στήλη περιλαµβάνει τα Aντίθετα, αν υπάρχουν, και
τα Συνώνυµα (παρατηρώ (1)). Ο αριθµός (1) δείχνει ότι η λέξη πριν
από αυτόν (παρατηρώ) είναι συνώνυµη µε την πρώτη σηµασία του
λήµµατος (1. στρέφω το βλέμμα σε κάποιον ή κάτι). Ακολουθούν,
επίσης, οι Οικογένειες Λέξεων (κοίταγµα), τα Σύνθετα (αγριοκοιτάζω,
κρυφοκοιτάζω, γλυκοκοιτάζω) και οι Φράσεις. Εδώ θα συναντήσουµε
στερεότυπες φράσεις και ιδιωτισµούς, που χρησιµοποιούνται πάντα
µε τον ίδιο τρόπο κι έχουν αποκτήσει ξεχωριστή σηµασία ( ►Κοιτάζω
µε µισό µάτι (= περιφρονώ κάποιον). Έτσι εµπλουτίζουµε περισσότερο
τις γνώσεις µας για κάθε λέξη, µαθαίνοντας ιδιαίτερες σηµασίες και
έννοιες, που αυτή έχει αποκτήσει στο µεγάλο ταξίδι της.
Πολύ συχνά, κυρίως όταν η λέξη που εξετάζουµε είναι ουσιαστικό,
θα βρούµε και τα Προσδιοριστικά. Πρόκειται για λέξεις, που συνήθως
«συνοδεύουν» το λήµµα, όπως, για παράδειγµα, στο ουσιαστικό λιµάνι
τα προσδιοριστικά είναι φυσικό, απάνεµο, εµπορικό, διεθνές.
Όταν η λέξη που εξετάζουµε είναι επίθετο, θα βρούµε αντίστοιχα τα
Προσδιοριζόµενα.
7
 λιμάνι (το) 1. φυσική ή τεχνητή Συνών.: σκάλα (1)
(Ουσιαστικό, Ο36) διαμόρφωση παραλίας ή Σύνθ.: λιμεναρχείο, λιμενο-
(λι-μά-νι, γεν. -ού, όχθης ποταμού ή λίμνης φύλακας, μικρολίμανο
πληθ. -α) για την προστασία και Οικογ. Λέξ.: λιμενικός,
[µτγν. λιµένιον, λιμενίσκος
το αγκυροβόλημα των
υποκορ. του αρχ. Προσδιορ.: φυσικό, απάνε-
πλοίων: ►Το καράβι έδε- μο, εμπορικό, διεθνές (1)
λιµDν]
σε στο λιμάνι λόγω της
θαλασσοταραχής.
2. (μτφ.) τόπος ή άνθρω-
πος στον οποίο αναζητεί
κανείς ασφάλεια, κατα-
φύγιο: ►Βρήκε στους
συγγενείς του ένα λιμάνι
γαλήνης και ηρεμίας.

Οι χαρακτηρισµοί έµψυχα και άψυχα που βρίσκουµε στα επίθετα

δείχνουν αν το επίθετο «συνοδεύει» έµψυχα ή άψυχα ουσιαστικά ή και
τα δύο.
Η βοήθεια, όµως, που προσφέρει το Λεξικό µας δε σταµατά µόνο
εδώ. Σε ξεχωριστές ενότητες δίνονται πληροφορίες για τα παρακάτω:
• Πώς προφέρουµε τους φθόγγους της γλώσσας µας.
• Τι είναι οµώνυµα, παρώνυµα, συνώνυµα, ταυτόσηµα.
• Πώς και πότε τονίζουµε τις λέξεις στην ελληνική γλώσσα.
• Πώς γράφουµε τα αριθµητικά (ένα, δύο, δεκαπέντε κ.λπ.).
Ακολουθούν:
• Πίνακες µε κλιτικά παραδείγµατα ονοµάτων και ρηµάτων.
• Ένα µικρό λεξιλόγιο µε την ορολογία που συναντούµε στους
Η/Υ (Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές).
• Ένας πίνακας µε τα σπουδαιότερα πολιτικά και πολιτιστικά
γεγονότα της ελληνικής ιστορίας, που περιλαµβάνει, επίσης,
χρονολογίες - σταθµούς για την τεχνολογική πρόοδο στην
Ελλάδα.

8
2. Συντομογραφίες
ά. άρθρο µεσν. µεσαιωνικός, -ή, -ό
αγγλ. αγγλικά µεταφρ. δάν. µεταφραστικό δάνειο
άκλ. άκλιτος, -η, -ο µτβ. µεταβατικό
αµτβ. αµετάβατο µτγν. µεταγενέστερο
ανατοµ. ανατοµία µτφ. µεταφορά
ανισοσύλλ. ανισοσύλλαβος, -η, -ο µτχ. µετοχή
Αντίθ. Αντίθετα Οικογ. Λέξ. Οικογένεια Λέξεων
αντων. αντωνυµία ορ. οριστική
αόρ. αόριστος ουδ. ουδέτερο
αριθµτ. αριθµητικό ουσ. ουσιαστικό
αρσ. αρσενικό παθ. παθητική φωνή
αρχ. αρχαίος, -α, -ο παραθ. παραθετικά
αρχαιόκλ. αρχαιόκλιτος, -η, -ο Παροιµ. παροιµία
βιολ. βιολογία πληθ. πληθυντικός
βλ. βλέπε πολιτ. πολιτική
γαλλ. γαλλικά πρκ. παρακείµενος
γεν. γενική πρόθ. πρόθεση
γεωγρ. γεωγραφία Προσδιορ. Προσδιοριστικά
γεωµ. γεωµετρία Προσδιοριζ. Προσδιοριζόµενα
γλωσσ. γλωσσολογία προστ. προστακτική
γραµµ. γραµµατική πρότ. πρόταση
ελνστ. ελληνιστικό πρτ. παρατατικός
ενεργ. ενεργητική φωνή ρ. ρήµα
ενεστ. ενεστώτας σελ. σελίδα
εξακολ. εξακολουθητικός σηµ. σηµείωση
επίθ. επίθετο στερ. στερητικό
επίρρ. επίρρηµα σύνδ. σύνδεσµος
ετυµ. ετυµολογία συνεκδ. συνεκδοχικά
θηλ. θηλυκό Σύνθ. Σύνθετα
ιατρ. ιατρική συνοπτ. συνοπτικός
ισοσύλλ. ισοσύλλαβος Συνών. Συνώνυµα
ιταλ. ιταλικά τυπογρ. τυπογραφία
κεφ. κεφαλαίο υπερσ. υπερσυντέλικος
λ. λέξη υποκορ. υποκοριστικό
λατιν. λατινικά υποτ. υποτακτική
λόγ. λόγιος φυσ. φυσική
µαθηµ. µαθηµατικά φων. φωνήεν
µέλλ. µέλλοντας χηµ. χηµεία

Ειδικά Σύμβολα
► περικλείουν την ετυµολογία µιας λέξης
► δηλώνει ότι η λέξη που βρίσκεται αριστερά
προέρχεται από τη λέξη που βρίσκεται δεξιά
► χρησιµοποιείται για επανάληψη της
προηγούµενης λέξης ή φράσης
9
 Α.Ε. = Ανώνυµη Εταιρεία
Α.Π.Θ. = Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης
Β. = Βορράς, Βόρεια
ΒΑ. = Βορειοανατολικός
Γ.Γ.Α. = Γενική Γραµµατεία Αθλητισµού
Γ.Ε.Α. = Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας
Γ.Ε.Εθ.Α. = Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άµυνας
Γ.Ε.Ν. = Γενικό Επιτελείο Ναυτικού
Γ.Ε.Σ. = Γενικό Επιτελείο Στρατού
Γ.Σ.Ε.Ε. = Γενική Συνοµοσπονδία Εργατών Ελλάδας
Δ.Ε.Η. = Δηµόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισµού
Δ.Ε.Θ. = Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης
Aρκτικόλεξα

Δ.Ο.Ε. = 1. Διεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή

2. Διδασκαλική Οµοσπονδία Ελλάδας
Δ.Ο.Υ. = Δηµόσια Οικονοµική Υπηρεσία
Ε.Ε. = Ευρωπαϊκή Ένωση
Ε.Ε.Σ. = Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός
ΕΛ.ΑΣ. = Ελληνική Αστυνοµία
ΕΛ.ΤΑ. = Ελληνικά Ταχυδροµεία
Ε.Μ.Υ. = Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία
Ε.Ο.Κ. = Ευρωπαϊκή Οικονοµική Κοινότητα
Ε.Ο.Τ. = Εθνικός Οργανισµός Τουρισµού
Ε.Ρ.Τ. = Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση
Ε.Σ.Υ. = Εθνικό Σύστηµα Υγείας
Ε.ΥΔ.Α.Π. = Εταιρεία Ύδρευσης Αποχέτευσης Πρωτεύουσας
Η.Π.Α. = Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής
Ι.Κ.Α. = Ίδρυµα Κοινωνικών Ασφαλίσεων
Κ.Τ.Ε.Λ. = Κοινό Ταµείο Εισπράξεων Λεωφορείων
Κ.Τ.Ε.Ο. = Κέντρο Τεχνικού Ελέγχου Οχηµάτων
Ο.Α. = Ολυµπιακή Αεροπορία
Ο.Α.Ε.Δ. = Οργανισµός Απασχολήσεως Εργατικού
Δυναµικού
Ο.Α.Σ.Α. = Οργανισµός Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών
Ο.Α.Σ.Θ. = Οργανισµός Αστικών Συγκοινωνιών Θεσ/νίκης
Ο.Γ.Α. = Οργανισµός Γεωργικών Ασφαλίσεων
Ο.Η.Ε. = Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών
Ο.Σ.Ε. = Οργανισµός Σιδηροδρόµων Ελλάδας
Ο.Τ.Ε. = Οργανισµός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας
ΠΡΟ-ΠΟ = Προγνωστικά Ποδοσφαίρου
Ρ.Ι.Κ. = Ραδιοφωνικό Ίδρυµα Κύπρου
Τ.Ε.Ι. = Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα
ΥΠ. ΕΞ. = Υπουργείο Εξωτερικών
Φ.Π.Α. = Φόρος Προστιθέµενης Αξίας
Ω.Ρ.Λ. = Ωτορινολαρυγγολόγος

10
 άβουλος, -η, -ο αυτός που δεν έχει δική Συνών.: διστακτικός
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα) του θέληση, αποφασιστι- Οικογ. Λέξ.: άβουλα (ε-
(ά-βου-λος) κότητα και πρωτοβουλία: πίρρ.)
[αρχ. Rβουλος < S Προσδιοριζ.: χαρακτήρας,
►Στις δύσκολες στιγμές είναι
στερ. + βουλD (= πλάσμα, πλήθος
συνήθως άβουλος, δεν παίρνει
γνώµη, σκέψη)]
αποφάσεις.
αγανακτώ και 1. (αμτβ.) θυμώνω, οργίζο- Συνών: δυσφορώ, εξοργί-
αγαναχτώ μαι: ►Οι επιβάτες αγανάκτη- ζομαι, δυσανασχετώ (1)
(Ρήμα, Ρ6) σαν από τη μεγάλη καθυστέ- Οικογ. Λέξ.: αγανάκτηση
(ενεστ. α-γα-να-κτώ, ρηση του αεροπλάνου.
αόρ. αγανάκτησα, 2. (μτβ.) εκνευρίζω, εξορ-
παθ. μτχ. αγανακτι-
γίζω: ►Μας αγανάκτησε με
σμένος)
[αρχ. SγανακτU] την αδικαιολόγητη επιμονή
του.

αγγελία (η) γραπτή ή προφορική εί- Συνών.: γνωστοποίηση,

(Ουσιαστικό, Ο19) δηση, μήνυμα, πληροφο- ανακοίνωση
(αγ-γε-λί-α) Σύνθ.: αγγελιοφόρος, εξαγ-
ρία: ►Διάβασα με χαρά την
[λόγ. < αρχ. Sγγελία γελία, παραγγελία, προα-
αγγελία του γάμου σου. ναγγελία, εισαγγελία
< Rγγελος]
Οικογ. Λέξ: άγγελος, άγ-
γελμα, αγγελτήριο
Προσδιορ.: έκτακτη, επίση-
μη, μικρή, χαρμόσυνη

αγέλη (η) 1. κοπάδια από ζώα, που Συνών: μπουλούκι, μάζα

(Ουσιαστικό, Ο25) ζουν ή βόσκουν μαζί: ►Το (2)
(α-γέ-λη) χειμώνα οι αγέλες των λύκων
[λόγ. < αρχ. Sγέλη < βρίσκουν πιο δύσκολα την
Rγω (= οδηγώ)] τροφή τους.

11
 αγενής
2. (μτφ.) πλήθος ανθρώ-
πων που παρασύρεται
εύκολα: ►Μερικές φορές το
πλήθος συμπεριφέρεται σαν
αγέλη.

αγενής, -ής, -ές αυτός που δεν έχει τρό- Αντίθ.: ευγενικός
(Επίθετο, Ε9, έμψυχα) πους καλής συμπεριφο- Συνών: αδιάκριτος, αναι-
(α-γε-νής, γεν. -ούς ράς: ►Επειδή είναι αγενής, δής
και -ή, -ούς και -ή, δεν κάνει εύκολα φίλους. Οικογ. Λέξ.: αγενώς
-ούς και -ή, πληθ. (επίρρ.), αγένεια
-είς, -είς, -ή)
[αρχ. SγενDς < S
στερ. + γένος]

αγνοώ 1. (μτβ.) δεν ξέρω, δε γνω- Αντίθ: γνωρίζω, είμαι ενή-

(Ρήμα, Ρ6) ρίζω: ►Αγνοεί την ιστο-
(ενεστ. α-γνο-ώ, αόρ. ρία του τόπου του. ►Αγνοώ
αγνόησα, παθ. αόρ. ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του
αγνοήθηκα, παθ. μτχ. διπλανού διαμερίσματος.
αγνοημένος)
►Αγνοούν ότι κατάγονται
[αρχ. SγνοU < S
στερ. + γιγνώσκω] από την ίδια περιοχή.
2. (μτβ.) αδιαφορώ, δε
δίνω σημασία, περιφρο-
νώ κάποιον ή κάτι: ►Μας
είδε χτες στην πλατεία, αλλά
μας αγνόησε εντελώς.
άγνωστος, -η, -ο αυτός που δεν τον ξέρου-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα με, που δεν τον έχουμε
και άψυχα) ξαναδεί: ►Ρωτούσε πληρο-
(ά-γνω-στος) φορίες για κάποιον άνθρωπο,
[αρχ. Rγνωστος < α
που ήταν άγνωστος στο χωριό
στερ. + γνωστVς]
μας.
αγορά (η) 1. η απόκτηση αγαθών με
(Ουσιαστικό, Ο18) χρήματα: ►Η αγορά των
(α-γο-ρά) επίπλων του σπιτιού μας έγι-
[αρχ. Sγορ^ < νε με δόσεις.
Sγείρω (= συνα-
θροίζω)]
12
μερος (1)
Οικογ. Λέξ.: άγνοια
Φράσεις: ►Αγνοείται η
τύχη του (= δεν υπάρχουν
γι’ αυτόν πληροφορίες)
Αντίθ.: γνωστός
Συνών.: ανεξακρίβωτος,
ανεπιβεβαίωτος
Προσδιοριζ.: περιβάλλον,
αίτια (τα), παράγοντας,
πτυχή, προέλευση, πηγή
Φράσεις: ►Wγνωστοι αX
βουλαY τοZ \ψίστου (=
όταν κάτι εξαρτάται από
απροσδιόριστους παράγο-
ντες) ►Άγνωστο κείμενο (=
αδίδακτο κείμενο)
Αντίθ.: πώληση (1)
Συνών.: προμήθεια (1), πα-
ζάρι (2)
Σύνθ.: λαχαναγορά, ψαρα-
γορά, κτηματαγορά, αγο-
ρανομία, αγοραπωλησία

2. καθορισμένος χώρος
και τόπος στον οποίο γί-
νονται αγοραπωλησίες:
►Όλη η οικογένεια επισκέ-
φτηκε τη λαϊκή αγορά της
πόλης.
αγορεύω (αμτβ.) μιλώ σε δημόσια
(Ρήμα, Ρ2) συγκέντρωση, βγάζω λό-
(ενεστ. α-γο-ρεύ-ω,
γο: ► Ο δικηγόρος αγόρευε
αόρ. αγόρευσα)
για δύο ολόκληρες ώρες στην
[λόγ. < αρχ. Sγο-
αίθουσα του δικαστηρίου.
ρεύω < Sγορ^]
αγροίκος, -α, -ο αυτός που συμπεριφέ-
(Επίθετο, Ε3, έμψυχα) ρεται με άσχημο τρόπο,
(αγ-ροί-κος) ο άξεστος, ο ακαλλιέρ-
[αρχ. Sγρο`κος < γητος: ►Είναι αγροίκος και
SγρVς + οaκος] προσβάλλει συνεχώς τους άλ-
λους.
αγρός (ο) χωράφι, καλλιεργήσιμη
(Ουσιαστικό, Ο13) γη: ►Στη Θεσσαλία καλλιερ-
(α-γρός) γούν απέραντους αγρούς με
[αρχ. SγρVς] σιτηρά.
άγχος (το) αγωνία, ανησυχία, ανα-
(Ουσιαστικό, Ο37) σφάλεια: ►Είχα πολύ μεγά-
(άγ-χος, γεν. -ους, λο άγχος για τα αποτελέσματα
πληθ. -η) των ιατρικών εξετάσεων.
[λόγ. Rγχος < Rγχω
(= πνίγω)]
αγωγή (η) 1. η καθοδήγηση των μι-
(Ουσιαστικό, Ο24) κροτέρων από τους με-
(α-γω-γή) γαλυτέρους, η ανατροφή,
[λόγ. < αρχ. SγωγD η εκπαίδευση: ►Η αγωγή
< Rγω (= οδηγώ)]
και η μόρφωση των νέων απο-
τελούν υποχρέωση κάθε πολι-
τείας.
αγωγή
Οικογ. Λέξ.: αγοράζω,
αγοραστής, αγοραστός,
αγορεύω, αγόρευση
Προσδιορ.: φτηνή, ακριβή,
χρηματιστηριακή (1, 2), λα-
χειοφόρος (1), λαϊκή (2)
Φράσεις: ► Μαύρη αγορά
(= για παράνομη πώληση)
Σύνθ.: απαγορεύω, αναγο-
ρεύω, υπαγορεύω
Οικογ. Λέξ.: αγορά, αγο-
ρητής, αγόρευση
Συνών.: τραχύς
Συνών.: κτήμα
Σύνθ.: αγροφύλακας,
αγρόκτημα, αγροτεμάχιο,
αγρανάπαυση (= σκόπιμη
διακοπή της καλλιέργειας
ενός αγρού)
Οικογ. Λέξ.: αγρότης,
αγροτιά, αγροτικός
Οικογ. Λέξ.: αγχώνω, αγ-
χώδης, αγχωτικός
Προσδιορ.: ψυχοφθόρο,
καθημερινό, έντονο
Συνών.: διαπαιδαγώγηση,
παιδεία (1)
Σύνθ.: καταγωγή, παραγω-
γή, αναγωγή, προαγωγή,
διαγωγή, συναγωγή, προ-
σαγωγή
13
 αγωγός
2. προσφυγή σε δικα- Προσδιορ.: κοινωνική, κυ-
στήρια για δικαιώματα κλοφοριακή, ηθική, θρη-
που έχουν παραβιαστεί: σκευτική, ειδική, αισθητι-
►Κατέθεσε αγωγή στο δικα- κή, σεξουαλική (1)
στήριο για τα ενοίκια που του
χρωστούσαν.
αγωγός (ο) 1. σωλήνας ή αυλάκι μέσα Σύνθ.: πετρελαιαγωγός,
(Ουσιαστικό, Ο13) από τον οποίο μεταφέρε- υδαταγωγός
(α-γω-γός) ται ή διοχετεύεται κάτι: Προσδιορ.: εναέριος, υπό-
[λόγ. < αρχ. SγωγVς ►Το φυσικό αέριο μεταφέρε- γειος (1), καλός, κακός, ηλε-
< Rγω (= οδηγώ)] ται με αγωγό. κτρικός (2)
2. (φυσ.) υλικό που έχει ή
δεν έχει τη δυνατότητα να
μεταφέρει θερμική ή ηλε-
κτρική ενέργεια: ►Το ξύλο
είναι κακός αγωγός της θερ-
μότητας και του ηλεκτρισμού.
άδεια (η) 1. η συγκατάθεση που Προσδιορ.: αναρρωτική,
(Ουσιαστικό, Ο20) δίνεται σε κάποιον να κά- κανονική, εκπαιδευτική
(ά-δει-α) νει κάτι: ►Για να πάω στη (3), προφορική, εικοσιτε-
[αρχ. Rδεια < SδεDς διήμερη εκδρομή της τάξης τράωρη (1, 3)
< S στερ. + δέος (= μου, παίρνω πρώτα άδεια από
φόβος)] τους γονείς μου.
2. έγγραφο που δίνει το
δικαίωμα σε κάποιον να
κάνει κάτι: ►Έβγαλε άδεια
για την ανέγερση πρώτης κα-
τοικίας.
3. το δικαίωμα που έχει
κάποιος να απουσιάσει
από την εργασία του για
ένα χρονικό διάστημα:
►Κράτησε την άδειά του για
τις καλοκαιρινές διακοπές.
αδέξιος, -α, -ο αυτός που δεν έχει την Αντίθ.: επιδέξιος, επιτήδει-
(Επίθετο, Ε4, έμψυχα ικανότητα να κάνει κάτι ος
και άψυχα) σωστά, προσεκτικά και Προσδιοριζ.: οδηγός, τε-
(α-δέ-ξι-ος) επιτυχημένα: ►Ο οδηγός χνίτης, χειρισμοί (οι), ενέρ-
[λόγ. < ελνστ. S- φάνηκε αδέξιος, χάνοντας γεια
δέξιος < S στερ. + τον έλεγχο του αυτοκινήτου Οικογ. Λέξ.: αδέξια (επίρρ.),
δεξιVς (= ικανός)] σε μια απότομη στροφή του αδεξιότητα
δρόμου.
14
 αδιάσειστος

αδημονώ (μτβ.) περιμένω με αγω- Συνών.: ανησυχώ, λαχτα-

(Ρήμα, Ρ6) νία και ανησυχία, ανυπο- ρώ
(ενεστ. α-δη-μο-νώ, μονώ: ►Αδημονούσε να ξα- Οικογ. Λέξ.: αδημονία
πρτ. αδημονούσα, ναδεί και να φιλήσει το χώμα
μτχ. ενεργ. ενεστ. αδη-
της πατρίδας, ύστερα από τρι-
μονώντας)
[αρχ. SδηµονU < άντα χρόνια που βρισκόταν
Sδήµων (= ανήσυ- στην ξενιτιά.
χος)]

αδιάβλητος, αυτός που δεν μπορεί Αντίθ.: διαβλητός

να κατηγορηθεί για έλλει- Συνών.: άμεμπτος, άψογος
-η -ο
Προσδιοριζ.: διαδικασίες
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα ψη τιμιότητας και αμε-
ροληψίας : ► Πρόκειται για (οι), διαγωνισμός, χαρα-
και άψυχα)
(α-διά-βλη-τος) έναν έντιμο και αδιάβλητο κτήρας, εκλογές (οι)
[λόγ. < αρχ. Sδιά- δικαστή.
βλητος < S στερ. +
διαβλητVς < διαβάλ-
λω (= συκοφαντώ)]

αδιάκοπος, -η, που συμβαίνει συνέχεια, Οικογ. Λέξ.: αδιάκοπα

-ο ασταμάτητος: ►Για να επι- (επίρρ.)
(Επίθετο, Ε2, άψυχα) τύχεις το σκοπό σου, πρέπει Προσδιοριζ.: αγώνας, προ-
(α-διά-κο-πος) να καταβάλεις αδιάκοπες προ- σπάθεια, επιμονή, βροχή
[λόγ. < ελνστ. Sδιά- σπάθειες.
κοπος < S στερ. +
διακόπτω]

αδιαλλαξία (η) η απροθυμία για οποια- Αντίθ.: διαλλακτικότητα,

(Ουσιαστικό, Ο19) δήποτε συνεννόηση και μετριοπάθεια
(α-διαλ-λα-ξί-α, γεν. συμβιβασμό: ►Στις συνο- Συνών.: ισχυρογνωμοσύνη
-ας, πληθ. – ) μιλίες των δύο πλευρών κυ- Οικογ. Λέξ.: αδιάλλακτος,
[λόγ. Sδιαλλαξία < αδιάλλακτα (επίρρ.)
ριάρχησαν η αδιαλλαξία και η
S στερ. + διαλλάσ- Προσδιορ.: ανεξήγητη,
άρνηση.
σοµαι (= συµφιλιώ- προκλητική
νοµαι)]

αδιάσειστος, ακλόνητος, ατράνταχτος: Συνών.: ακράδαντος

-η, -ο ►Ο κατηγορούμενος υπο- Οικογ. Λέξ.: αδιάσειστα
(Επίθετο, Ε2, άψυχα) στήριξε την αθωότητά του με (επίρρ.)
(α-διά-σει-στος) Προσδιοριζ.: απόδειξη,
αδιάσειστα επιχειρήματα.
[λόγ. < ελνστ. τεκμήριο, μαρτυρία, στοι-
Sδιάσειστος < S χείο
στερ. + διασείω (=
κλονίζω)]

15
 αδίστακτος

αδίστακτος και αυτός που δεν έχει εν- Αντίθ.: διστακτικός

Οικογ. Λέξ.: αδίστακτα
αδίσταχτος, -η, -ο δοιασμούς και ηθικούς (επίρρ.)
φραγμούς: ►Είναι αδίστα-
(Επίθετο, Ε2, έμ-ψυχα)
κτος μπροστά στην ικανοποί- Προσδιοριζ.: δολοφόνος,
(α-δί-στα-κτος)
απατεώνας, εκμεταλλευτής
[λόγ. < ελνστ. Sδί- ηση των προσωπικών φιλοδο-
στακτος < S στερ. + ξιών του.
διστάζω]

αδράνεια (η) 1. έλλειψη δραστηριοποί- Αντίθ.: δράση, δραστηριό-

(Ουσιαστικό, Ο20) ησης, απραξία, νωθρότη-
(α-δρά-νει-α, γεν. τα: ►Η αδράνεια της άμυνας
-ας, πληθ. - )
οδήγησε στην ήττα της ομά-
[αρχ. Sδράνεια <
δας ποδοσφαίρου.
S στερ. + δρανDς <
2. (φυσ.) η ιδιότητα των
δραίνω < δρU]
υλικών σωμάτων να δια-
τηρούν την κατάσταση
κίνησης ή ηρεμίας στην
οποία βρίσκονται: ►Το
λεωφορείο συνέχισε για
λίγα μέτρα την κίνησή του
λόγω της αδράνειας, παρά το
φρενάρισμα του οδηγού.
τητα, ενεργητικότητα (1)
Συνών.: ακινησία, στασι-
μότητα (1)
Οικογ. Λέξ.: αδρανώ,
αδρανής, αδρανώς (επίρρ.),
αδρανοποίηση
Προσδιορ.: εγκληματική,
ανεξήγητη, ασυγχώρητη,
αδικαιολόγητη, πλήρης,
απόλυτη, χαρακτηριστική
(1)

αειθαλής, -ής, 1. που έχει φύλλα χειμώ- Αντίθ: φυλλοβόλος (1)

-ές να και καλοκαίρι: ►Η ελιά Συνών.: θαλερός, σφριγη-
(Επίθετο, Ε9, έμψυχα είναι αειθαλές δέντρο. λός, ακατάβλητος (2)
και άψυχα) Προσδιοριζ.: φυτό, θάμνος,
2. (μτφ.) αυτός που έχει
(α-ει-θα-λής, γεν. δέντρο (1)
ζωντάνια, ο ακμαίος:
-ούς, -ούς, -ούς, πληθ. ►Παρά την προχωρημένη
-είς, -είς, -ή)
ηλικία του παρέμεινε αειθα-
[λόγ. SειθαλDς < SεY
(= πάντα) + θάλλω λής και αγέραστος.
(= ανθίζω, ακµά-
ζω)]

αέρας και αγέ- 1. το μείγμα των αερίων Σύνθ.: αερολιμένας, αερο-

που περιβάλλει τη γη: ►Ο συνοδός, αεράμυνα, αερο-
ρας (ο) πειρατεία, αεροφωτογρα-
(Ουσιαστικό, Ο1) ατμοσφαιρικός αέρας περιέχει
φία
(α-έ-ρας, γεν. -α, κυρίως άζωτο και οξυγόνο.
Οικογ. Λέξ.: αέρινος, αερά-
πληθ. -ηδες) 2. ο άνεμος: ►Σηκώθηκε τος, αέριος, αερίζω, αεράκι
[µεσν. Sέρας < αρχ. δυνατός αέρας και ξερίζωσε τα
Προσδιορ.: θαλασσινός,
SDρ ] δέντρα. δροσερός, παγερός, μολυ-
σμένος, πεπιεσμένος (1, 2)
16

3. (μτφ.) άνεση, ικανότη-
τα, ευχέρεια: ► Ανέβηκε
στην έδρα με τον αέρα ενός αν-
θρώπου που ξέρει πολύ καλά
τη δουλειά του.
αήττητος, -η, -ο αυτός που δε νικήθηκε
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα ή δεν μπορεί να νικηθεί
και άψυχα) από κάποιον: ►Ο αθλητής
(α-ήτ-τη-τος)
της πυγμαχίας εμφανίστηκε
[λόγ. < αρχ. Sήτ-
αήττητος στο αγώνισμά του.
τητος < S στερ. +
bττUµαι (= νικιέ-
µαι)]
άθλος (ο) σπουδαίο κατόρθωμα,
(Ουσιαστικό, Ο14) κοπιαστική προσπάθεια,
(ά-θλος, γεν. -ου, αγώνας: ►Η επίδοση του
πληθ. -οι) αθλητή της σφαίρας αποτελεί
[λόγ. < αρχ. cθλος]
πραγματικό άθλο. ►Οι δώ-
δεκα άθλοι του Ηρακλή είναι
γνωστοί από τη μυθολογία.
αθώος, -α, -ο 1. αυτός που θεωρείται ή
(Επίθετο, Ε3, έμψυχα αποδεικνύεται ότι τελι-
κά δεν έκανε αυτό για το
και άψυχα)
(α-θώ-ος) οποίο κατηγορείται: ►Οι
[αρχ. SθUος] κατηγορούμενοι κρίθηκαν
αθώοι από το δικαστήριο.
2. αυτός που δεν έχει πο-
νηριά, ο αγνός: ►Ήταν ένα
αθώο παιδί, γι’ αυτό παρασύρ-
θηκε από τις κακές παρέες.
3. ακίνδυνος: ►Το κάπνι-
σμα ποτέ δεν είναι αθώο, γιατί
βλάπτει σοβαρά την υγεία.
αίγλη (η) φήμη, δόξα, λάμψη: ►Η
(Ουσιαστικό, Ο25) παρουσία πολλών επισήμων
(αί-γλη, γεν. -ης, έδωσε ξεχωριστή αίγλη στην
πληθ. - ) εκδήλωση.
[λόγ. < αρχ. αdγλη]
αίγλη
Φράσεις: ►Λόγια του
αέρα (= για λόγια που δεν
έχουν αξία) ►Του πήρε τον
αέρα (= τον κάνει ό,τι θέ-
λει) ►Πιάνει πουλιά στον
αέρα (= είναι πανέξυπνος)
►Πήραν τα μυαλά του
αέρα (= αποθρασύνθηκε)
Αντίθ.: ηττημένος, νικημέ-
νος
Συνών.: ακαταμάχητος,
ανίκητος
Οικογ. Λέξ.: αήττητα
(επίρρ.)
Προσδιοριζ.: ομάδα, αθλη-
τής, στρατός, στόλος
Σύνθ.: αθλοπαιδιά, αθλο-
θέτης (= αυτός που ορίζει
το βραβείο), πένταθλο, δέ-
καθλο
Οικογ. Λέξ.: αθλούμαι,
άθλημα, αθλητής, αθλητι-
κός, άθληση
Προσδιορ.: οικονομικός,
επιστημονικός
Αντίθ.: ένοχος (1)
Συνών: απονήρευτος, άκα-
κος (2), αβλαβής (3)
Οικογ. Λέξ.: αθώα (επίρρ.),
αθωώνω, αθώωση, αθωότη-
τα, αθωωτικός
Συνών.: γόητρο, ακτινοβο-
λία, μεγαλοπρέπεια
Οικογ. Λέξ.: Αγλαΐα
Προσδιορ.: αιώνια, ξεχω-
ριστή, εξαιρετική
17
 αίμα

αίμα (το) 1. το κόκκινο ζωτικό Συνών: σόι, καταγωγή (2)

(Ουσιαστικό, Ο39) υγρό που κυκλοφορεί στα
(αί-μα, γεν. -ατος, αγγεία του σώματος των
πληθ. -ατα, γεν.
ανθρώπων και των ζώων:
-άτων)
►Κόπηκε στο χέρι του και
[αρχ. αeµα]
έτρεξε πολύ αίμα.
2. η συγγένεια: ►Ο Κώστας
και εγώ είμαστε από το ίδιο
αίμα.
Σύνθ.: αιματοχυσία, αι-
μορραγία, αιματοκρίτης,
αιμοδότης, αναιμία
Οικογ. Λέξ.: αιμάτω-
μα, αιματηρός, αιματηρά
(επίρρ.)
Προσδιορ.: παγωμένο (1)
Φράσεις: ►Μου κόπηκε
το αίμα (= τρομοκρατή-
θηκα) ►Θα πάρω το αίμα
μου πίσω (= θα εκδικηθώ)
►Μου ανέβηκε το αίμα στο
κεφάλι (= εκνευρίστηκα)
►Έφτυσα αίμα (= κουρά-
στηκα πολύ)
Παροιμ.: ►Το αίμα νερό δε
γίνεται, κι αν γίνεται δεν
πίνεται

αίνιγμα (το) 1. φράση σκόπιμα ασα- Συνών: μυστήριο, γρίφος

(Ουσιαστικό, Ο40) φής, με νόημα που δεν (2)
(αί-νιγ-μα, γεν. κατανοείται και πρέπει Οικογ. Λέξ.: αινιγματικά
-ατος, πληθ. -ατα, (επίρρ.), αινιγματικός, αι-
κανείς να το μαντέψει:
γεν. -άτων) νιγματώδης
►Το αίνιγμα «Ψηλός ψηλός
[λόγ. < αρχ. αdνιγµα Προσδιορ.: διφορούμενο
καλόγερος και κόκαλα δεν (1), ανεξήγητο, ακατανόη-
< αfνίσσοµαι (= µι-
λώ αινιγµατικά)] έχει» είναι γνωστό σε πολ- το (1, 2)
λούς.
2. καθετί που είναι δυ-
σκολοερμήνευτο, αβέβαιο
και μυστηριώδες: ►Η εξα-
φάνιση αυτού του ανθρώπου
εξακολουθεί να παραμένει ένα
αίνιγμα.

αίρεση (η) θρησκευτική διδασκαλία Σύνθ.: προαίρεση, καθαί-

(Ουσιαστικό, Ο28) που διαφοροποιείται από ρεση, εξαίρεση, διαίρεση,
(αί-ρε-ση, γεν. -ης, το καθιερωμένο και επί- αφαίρεση
-έσεως, πληθ. -έσεις) Προσδιορ.: καταδικαστέα
σημο δόγμα: ►Κατά και-
[αρχ. αgρεσις <
ρούς εμφανίστηκαν διάφορες
αXροZµαι (= εκλέγω,
αιρέσεις, που απασχόλησαν τη
προτιµώ)]
χριστιανική εκκλησία.

18
 ακούσιος
αισθάνομαι 1. (μτβ.) αντιλαμβάνομαι Συνών.: διαισθάνομαι (3)
(Ρήμα, Ρ1) με τις αισθήσεις μου, νιώ- Οικογ. Λέξ.: αίσθημα, αι-
(ενεστ. αι-σθά-νο- σθηματίας, αισθηματικός,
θω: ►Αισθάνθηκα έντονα το
μαι, παθ. αόρ. αισθάν- αισθητός, αισθητήριο, αι-
κρύο περπατώντας στο χιόνι. σθητικός, αισθητική
θηκα, μτχ. παθ. ενεστ.
αισθανόμενος) 2. (μτβ.) καταλαβαίνω την Φράσεις.: ►Αισθάνομαι
[αρχ. αfσθάνοµαι] κατάσταση κάποιου, συ- στο πετσί μου (= νιώθω
ναισθάνομαι: ►Αισθάνεται έντονα)
τις συνέπειες των πράξεών
του.
3. (μτβ.) έχω προαίσθημα
για κάτι: ►Αισθάνομαι ότι
όλα θα πάνε καλά.

αίτηση (η) γραπτή κυρίως αναφορά Σύνθ.: απαίτηση, παραίτη-

(Ουσιαστικό, Ο28) σε δημόσια ή άλλη υπηρε- ση
(αί-τη-ση, γεν. -ης, σία με την οποία ζητούμε Προσδιορ.: ενυπόγραφη,
-ήσεως, πληθ. -ήσεις, κάτι: ►Υπέβαλε αίτηση στο πρωτοκολλημένη
γεν. -ήσεων) Δήμο, για να του χορηγήσουν
[αρχ. αdτησις < αfτU
πιστοποιητικό γεννήσεως.
(= ζητώ)]

αιφνιδιάζω (μτβ.) κάνω ή λέω κάτι Συνών: εκπλήσσω

(Ρήμα, Ρ4) που ξαφνιάζει τους άλ- Οικογ. Λέξ.: αιφνίδιος,
(ενεστ. αι-φνι-δι-ά- λους, κάτι που δεν το πε- αιφνιδιασμός, αιφνιδιαστι-
ζω, αόρ. αιφνιδίασα, κός, αιφνιδιαστικά (επίρρ.)
ριμένουν: ►Ο ομιλητής με
παθ. αόρ. αιφνιδιά-
αυτά που είπε αιφνιδίασε το
στηκα, παθ. μτχ. αιφ-
νιδιασμένος) ακροατήριό του.
[µεσν. αfφνιδιάζω]

αιώνας (ο) 1. χρονικό διάστημα εκα- Συνών: εκατονταετία

(Ουσιαστικό, Ο1) τό χρόνων: ►Τα ελαιόδε-
(αι-ώ-νας) ντρα ζουν περισσότερο από
[λόγ. < αρχ. αfhν]
έναν αιώνα.
2. μεγάλο χρονικό διά-
στημα: ►Είχαμε έναν αιώνα
να συναντηθούμε.
Σύνθ.: αιωνόβιος, μεσαίω-
νας
Οικογ. Λέξ.: αιώνιος, αιώ-
νια (επίρρ.), αιωνιότητα
Προσδιορ.: χρυσός, ένδο-
ξος, λαμπρός, κλασικός

ακούσιος, -α, -ο αυτός που γίνεται χω- Αντίθ.: εκούσιος, θελημέ-

(Επίθετο, Ε4, έμψυχα ρίς τη θέληση κάποιου: νος, εσκεμμένος
και άψυχα) Συνών.: αθέλητος
►Υπήρξε ακούσιος μάρτυρας
(α-κού-σι-ος) Οικογ. Λέξ.: ακούσια
της συνομιλίας τους. (επίρρ.)
[λόγ. < αρχ. Sκού-
σιος < S στερ. + Προσδιοριζ.: ενέργεια,
iκούσιος] συμμετοχή, κίνηση
19
 ακράδαντος
ακράδαντος, που παραμένει σταθερός, Αντίθ.: αμφίβολος
που δεν κλονίζεται: ►Οι Συνών.: ακλόνητος, ατρά-
-η, -ο
αποδείξεις για την αθωότητά νταχτος, αδιάσειστος
(Επίθετο, Ε2, άψυχα)
του είναι ακράδαντες. Οικογ. Λέξ.: κραδασμός,
(α-κρά-δα-ντος)
[λόγ. < ελνστ. Sκρά- ακράδαντα (επίρρ.)
δαντος < S στερ. + Προσδιοριζ.: πίστη
κραδαίνω (= σείω)]

ακριβός, -ή, -ό 1. που έχει υψηλή τιμή, Αντίθ.: φτηνός, οικονομι-

(Επίθετο, Ε1, έμψυχα που κοστίζει πολύ: ►Αγό- κός (1)
και άψυχα) ρασε ένα ακριβό αυτοκίνητο. Συνών.: λατρευτός, φίλτα-
(α-κρι-βός) 2. (μτφ.) πολυαγαπημέ- τος (2)
Προσοχή! Σύνθ.: πανάκριβος
νος, προσφιλής: ►Ακριβή
►ακριβά (επίρρ.) ( = Οικογ. Λέξ.: ακριβά (επίρρ.),
μου Ελένη! ακρίβεια, ακριβαίνω
πάρα πολύ)
►ακριβώς (επίρρ.) Παροιμ.: Ακριβός στα πί-
(= με ακρίβεια ) τουρα και φτηνός στ’ αλεύ-
[µεσν. SκριβVς < ρι
αρχ. SκριβDς]

ακρόαση (η) 1. το να ακούει κανείς με Οικογ. Λέξ.: ακροώμαι,

(Ουσιαστικό, Ο28) προσοχή: ►Η ακρόαση της ακροατής, ακροαστικά
(α-κρό-α-ση, γεν. ραδιοφωνικής εκπομπής είχε Προσδιορ.: δημόσια (1, 2),
-ης, -άσεως, πληθ. μεγάλη επιτυχία. επίσημη (2)
-άσεις, γεν. -άσεων) Φράσεις:►Ούτε φωνή ούτε
2. το να γίνεται κανείς δε-
[αρχ. Sκρόασις < ακρόαση (= για κάποιον
κτός από επίσημα πρόσω- που δεν έδωσε σημεία
SκροUµαι]
πα, για να εκθέσει σ’ αυτά ζωής)
τα αιτήματά του: ►Ο
υπουργός δέχτηκε σε ακρόαση
τους εκπροσώπους των εργα-
ζομένων.
3. (ιατρ.) η εξέταση αρρώ-
στου με το αυτί ή το ακου-
στικό: ►Από την ακρόαση
του αρρώστου φάνηκε ότι
αυτός ήταν καλά στην υγεία
του.

ακτίνα, αχτίνα 1. η φωτεινή γραμμή που Συνών.: ημιδιάμετρος (2)

εκπέμπεται από τον ήλιο Σύνθ.: ακτινολόγος, ακτι-
και αχτίδα (η)
ή άλλο λαμπερό σώμα: νογράφηση
(Ουσιαστικό, Ο21)
►Οι ακτίνες του ήλιου έμπαι-
Οικογ. Λέξ.: ακτινωτός,
(α-κτί-να)
ακτινίδιο
[λόγ. < ελνστ. Sκτ`- ναν στο δωμάτιο από το ανοι-
Προσδιορ.: εκτυφλωτική,
να < αρχ. SκτYς] χτό παράθυρο. πολύχρωμη, υπέρυθρες (οι)
(1)
20

2. (μαθημ.) το ευθύγραμμο
τμήμα που ενώνει το κέ-
ντρο του κύκλου με την
περιφέρεια: ►Η ακτίνα του
κύκλου είναι το μισό της δια-
μέτρου.
αλαζονεία (η) η υπέρμετρη περηφάνια
(Ουσιαστικό, Ο19) και περιφρόνηση προς
(α-λα-ζο-νεί-α γεν. τους άλλους: ►Η συμπε-
-ας, πληθ. – ) ριφορά του χαρακτηρίζεται
[λόγ. < αρχ. Sλαζο-
συνήθως από αλαζονεία και
νεία < Sλαζονεύο-
εγωισμό.
µαι]
αλήθεια (η) 1. καθετί που συμφωνεί
(Ουσιαστικό, Ο19) με ό,τι πραγματικά συμ-
(α-λή-θει-α, γεν. -ας, βαίνει ή υπάρχει: ►Η αλή-
πληθ. -ες, γεν. - ) θεια είναι ότι εφέτος είχαμε
[αρχ. Sλήθεια <
βαρύ χειμώνα.
SληθDς < S στερ.
2. κάτι που είναι αποδε-
+ λjθος (= λησµο-
δειγμένο και δε δέχεται
νιά)]
αμφισβήτηση: ►Ορισμένες
επιστημονικές αλήθειες είναι
γνωστές από τα αρχαία χρό-
νια.
3. (ως επίρρ.) πράγματι:
►Είναι, στ’ αλήθεια, ένας
εξαίρετος επιστήμονας.
αλληλεγγύη (η) αμοιβαία αλληλοβοήθεια
(Ουσιαστικό, Ο25) ανάμεσα σε δύο ή περισ-
(αλ-λη-λεγ-γύ-η, γεν. σότερα άτομα: ►Οι μαθη-
-ης, πληθ. – ) τές συγκέντρωσαν τρόφιμα,
[µτγν. Sλληλεγγύη] δείχνοντας την αλληλεγγύη
τους στα παιδιά της Αφρικής.
αλλοδαπός, -ή, αυτός που κατάγεται από
-ό ξένη χώρα: ►Στην Ελλάδα
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα ζουν τα τελευταία χρόνια πολ-
και άψυχα) λοί αλλοδαποί.
(αλ-λο-δα-πός)
[λόγ. < αρχ. Sλλο-
δαπVς]
αλλοδαπός
Αντίθ.: μετριοφροσύνη, τα-
πεινοφροσύνη, σεμνότητα
Συνών.: υπεροψία, κομπα-
σμός, έπαρση
Προσδιορ.: παθολογική,
αφάνταστη, υπερβολική
Αντίθ.: ψέμα, ψεύδος, ψευ-
τιά (1)
Συνών.: πραγματικότητα
(1), γεγονός (2), πραγματι-
κά (3)
Σύνθ.: αναλήθεια, φιλαλή-
θεια
Οικογ. Λέξ.: αληθής, αλη-
θινός, αληθεύω
Προσδιορ.: αναμφισβήτη-
τη, απόλυτη, επιστημονι-
κή (1, 2)
Συνών.: συμπαράσταση,
αλληλοϋποστήριξη
Προσδιορ.: κοινωνική,
επαγγελματική
Αντίθ.: ημεδαπός
Προσδιοριζ.: εργάτης, του-
ρίστας, φοιτητής
Φράσεις: ►Ζει στην αλλο-
δαπή (= ζει στο εξωτερικό)
21
 αλλοίωση

αλλοίωση (η) 1. αλλαγή ή μεταβολή Συνών.: μετατροπή (1), πα-

(Ουσιαστικό, Ο28) προς το χειρότερο: ►Η αλ- ραχάραξη, πλαστογράφη-
(αλ-λοί-ω-ση, γεν. λοίωση που εμφανίζει η εικό- ση (2), σάπισμα (3)
-ης, πληθ. -ώσεις, γεν. να της τηλεόρασης οφείλεται
-ώσεων)
σε βλάβη του πομπού.
[λόγ. < αρχ. Sλ-
λοίωσις < SλλοιU < 2. νόθευση, παραποίηση:
Sλλο`ος] ►Η αλλοίωση του εγγράφου
δε γίνεται πάντοτε εύκολα
αντιληπτή.
3. αποσύνθεση, σήψη: ►Η
αλλοίωση στα κρέατα του ψυ-
γείου ήταν προχωρημένη.
αλτρουισμός (ο) αγάπη και φροντίδα προς Συνών.: φιλαλληλία
(Ουσιαστικό, Ο13) τους άλλους, χωρίς να Οικογ. Λέξ.: αλτρουιστής,
(αλ-τρου-ι-σμός, γεν. υπάρχει προσωπικό όφε- αλτρουιστικός, αλτρουιστι-
-ού, πληθ. – ) λος: ►Δείχνει πάντοτε αισθή- κά (επίρρ.)
[µτγν. αλτρουισµός Προσδιορ.: έμφυτος, φυσι-
ματα φιλίας και αλτρουισμού
< γαλλ. altruisme < κός
προς όλους τους συμπατριώ-
λατ. alter (= άλλος)]
τες του.

άλωση (η) 1. η κατάληψη οχυρωμέ- Συνών.: κατάκτηση, κυρί-

(Ουσιαστικό, Ο28) νης θέσης, ιδίως πόλης, ευση, εκπόρθηση
(ά-λω-ση, γεν. -ης, με βίαια μέσα: ►Η άλωση
-ώσεως, πληθ. -ώσεις, του κάστρου έγινε ύστερα από
γεν. -ώσεων) πολύμηνη πολιορκία.
[λόγ. < αρχ. pλωσις
2. (κεφ.) η κατάληψη της
< qλίσκοµαι (= κυρι-
Κωνσταντινούπολης από
εύοµαι)]
τους Τούρκους: ►Η Άλω-
ση της Πόλης έγινε το 1453.
αμάθεια (η) η έλλειψη γνώσεων: ►Η Αντίθ.: γνώση, πολυμά-
(Ουσιαστικό, Ο20) αμάθειά του τον οδήγησε σε θεια
(α-μά-θει-α, γεν. λανθασμένες επιλογές. Συνών.: άγνοια, αγραμμα-
-ας, πληθ. – ) τοσύνη
[αρχ. Sµαθία <
SµαθDς]
αμελώ (μτβ.) δε φροντίζω να Αντίθ.: φροντίζω, νοιάζο-
(Ρήμα, Ρ6) κάνω κάτι, παραμελώ, μαι, μεριμνώ
(ενεστ. α-με-λώ, αόρ. αδιαφορώ: ►Τον τελευταίο Συνών.: παραβλέπω
αμέλησα, παθ. αόρ. Σύνθ.: παραμελώ
καιρό αμελεί τις υποχρεώσεις
αμελήθηκα, παθ. μτχ. Οικογ. Λέξ.: αμελής, αμε-
του. ►Μην αμελήσεις να μου λώς (επίρρ.), αμέλεια, αμε-
αμελημένος)
[αρχ. SµελU < στείλεις το βιβλίο που σου ζή- λητέος
SµελDς] τησα.
22
 αμφιβάλλω

άμιλλα (η) ο συναγωνισμός ανάμεσα Σύνθ.: εφάμιλλος, απαρά-

(Ουσιαστικό, Ο20) σε πρόσωπα για διάκρι- μιλλος
(ά-μιλ-λα, γεν. -ας, ση και υπεροχή, χωρίς Προσδιορ.: ευγενής, διαρ-
πληθ. – ) ανταγωνισμό και αντιπα- κής
[λόγ. < αρχ. pµιλ- λότητα: ►Η ευγενής άμιλλα
λα]
μεταξύ των μαθητών οδηγεί
σε καλύτερες επιδόσεις.

αμοιβή (η) 1. τα χρήματα που παίρνει Συνών.: μισθός, πληρωμή

(Ουσιαστικό, Ο24) κάποιος για τη δουλειά
(α-μοι-βή) που κάνει: ►Η αμοιβή ενός
Προσοχή! αμείβω υπαλλήλου εξαρτάται και από
αλλά αμοιβή!
τα χρόνια υπηρεσίας του.
[αρχ. SµοιβD < βαίος, αμοιβαία (επίρρ.),
2. βραβείο, έπαινος ή διά-
Sµείβω]
κριση που δίνεται σε κά-
ποιον: ►Το χειροκρότημα
του κοινού είναι η μεγαλύ-
τερη αμοιβή για κάθε καλλι-
τέχνη.
(1), επιβράβευση, ανταμοι-
βή (2)
Σύνθ.: ανταμοιβή
Οικογ. Λέξ.: αμείβω, αμοι-
αμοιβαιότητα
Προσδιορ.: γενναία, νόμι-
μη (1), ηθική, συμβολική
(2), υλική (1, 2)

άμυνα (η) 1. απόκρουση επίθεσης ή Αντίθ.: επίθεση, έφοδος (1)

(Ουσιαστικό, Ο20) άλλου κινδύνου: ► Η ηρω-
(ά- μυ-να, γεν. -ας, ική άμυνα των στρατιωτών
-ύνης, πληθ. – ) εμπόδισε την εισβολή των
[αρχ. Rµυνα < S-
εχθρών στη χώρα.
µύνω (= υπερασπί-
2. όλα τα μέσα που χρη-
ζω)]
σιμοποιούνται, για να
αντιμετωπιστεί ένας κίν-
δυνος: ►Τα εμβόλια είναι η
καλύτερη άμυνα κατά διαφό-
ρων ασθενειών.
Συνών.: αντίσταση, υπερά-
σπιση, προάσπιση (1)
Σύνθ.: αεράμυνα, αυτοά-
μυνα
Οικογ. Λέξ.: αμύνομαι, α-
μυντικός, αμυντικά (επίρρ.)
Προσδιορ.: αντιαεροπο-
ρική, εθνική, σθεναρή (1),
νόμιμη, παθητική (1, 2)

αμφιβάλλω (αμτβ., μτβ.) δεν είμαι βέ- Συνών.: διστάζω, αμφιτα-

(Ρήμα) βαιος για κάτι, έχω επι- λαντεύομαι
(ενεστ. αμ-φι-βάλ-λω, φυλάξεις: ►Αμφιβάλλω για Οικογ. Λέξ.: αμφίβολος,
αόρ. αμφέβαλα) την ειλικρίνειά σου. ►Αμ- αμφιβολία
[αρχ. Sµφιβάλλω < φιβάλλω aν θα βρεθεί αγορα-
SµφY + βάλλω (= ρί-
στής για το αυτοκίνητό σου.
χνω γύρω)]
►Κανείς δεν αμφιβάλλει ότι η
προσφορά του στην επιστήμη
υπήρξε μεγάλη.

23
 αμφισβητώ
αμφισβητώ (μτβ.) φέρνω αντιρρήσεις,
(Ρήμα, Ρ6) δε δέχομαι κάτι ως αλη-
(ενεστ. αμ-φι-σβη- θινό ή ορθό: ►Ποτέ δεν αμ-
τώ, αόρ. αμφισβήτη-
φισβήτησα την εξυπνάδα και
σα, παθ. αόρ. αμφι-
την ωριμότητά σου. ►Μερικοί
σβητήθηκα, παθ. μτχ.
αμφισβητημένος) αμφισβήτησαν ότι η ομάδα
[αρχ. SµφισβητU] μας νίκησε δίκαια.
αναβολή (η) η μετάθεση μιας πράξης
(Ουσιαστικό, Ο24) για το μέλλον: ►Ο διαιτη-
(α-να-βο-λή) τής αποφάσισε την αναβολή
[αρχ. SναβολD <
του αγώνα εξαιτίας των κα-
Sναβάλλω]
κών καιρικών συνθηκών.
αναγκάζω (μτβ.) υποχρεώνω κά-
(Ρήμα, Ρ4) ποιον να κάνει κάτι που
(α-να-γκά-ζω, αόρ. δε θέλει, επιβάλλω κάτι
ανάγκασα, παθ. αόρ. με τη βία: ►Η φτώχεια
αναγκάστηκα, παθ.
ανάγκασε πολλούς να φύ-
μτχ. αναγκασμένος)
γουν από τα χωριά και να
[αρχ. Sναγκάζω <
Sνάγκη] μεταναστεύσουν στις πόλεις.
►Ανάγκασε τον αντίπαλο να
παραδοθεί.
αναγνωρίζω 1. (μτβ.) θυμάμαι κάποιον
(Ρήμα, Ρ4) ή κάτι που γνώρισα στο
(α-να-γνω-ρί-ζω, παρελθόν: ►Άλλαξες τόσο
αόρ. αναγνώρισα,
πολύ που με δυσκολία σε ανα-
παθ. αόρ. αναγνωρί- γνώρισα.
στηκα, παθ. μτχ. ανα-
2. (μτβ.) παραδέχομαι
γνωρισμένος)
[λόγ. < αρχ. Sνα- κάτι ως αληθινό και έγκυ-
γνωρίζω] ρο, ομολογώ: ►Αναγνώρισε
αμέσως ότι είχε κάνει λάθος.
►Χωρίς δισταγμό αναγνώρι-
σε ποιο ήταν το σωστό.
3. (μτβ.) δείχνω την εκτί-
μησή μου προς κάποιον ή
κάτι: ►Η πολιτεία αναγνώ-
ρισε την προσφορά του στην
πατρίδα.
24
Αντίθ.: παραδέχομαι, απο-
δέχομαι
Συνών.: αμφιβάλλω
Οικογ. Λέξ.: αμφισβήτηση,
αμφισβητήσιμος, αμφισβη-
τίας
Οικογ. Λέξ.: αναβάλλω,
αναβλητικός, αναβλητικό-
τητα
Προσδιορ.: απαράδεκτη,
δικαιολογημένη, μεγάλη,
μικρή, τελευταία
Συνών.: εξαναγκάζω, πιέ-
ζω, καταπιέζω
Σύνθ.: εξαναγκάζω, κατα-
ναγκάζω
Οικογ. Λέξ.: ανάγκη, ανα-
γκαίος, αναγκαιότητα,
αναγκασμός, αναγκαστι-
κός, αναγκαστικά (επίρρ.)
Συνών.: αποδέχομαι (2),
εκτιμώ, επιβραβεύω (3)
Οικογ. Λέξ.: αναγνώριση,
αναγνωριστικός, αναγνω-
ριστικά (επίρρ.), αναγνωρί-
σιμος
Φράσεις: ► Δε σε αναγνω-
ρίζω! (= για να δείξουμε
έκπληξη ή δυσαρέσκεια σε
κάποιον)
 ανακαίνιση

ανάδοχος (ο, η) 1. αυτός που αναλαμβάνει Συνών.: εργολάβος, κατα-

(Ουσιαστικό, Ο16) την ευθύνη να εκτελέσει σκευαστής (1)
(α-νά-δο-χος) ένα έργο: ►Ανάδοχος του Προσδιορ.: αρχικός, κύρι-
[µτγν. Sνάδοχος < αεροδρομίου είναι μία ξένη ος, αξιόπιστος (1), υποψή-
αρχ. Sναδέχοµαι] φιος (1, 2)
εταιρεία.
2. αυτός που δίνει το όνο-
μα στο μωρό, ο νονός: ►Ο
ιερέας ρώτησε τον ανάδοχο για
το όνομα του μωρού.

αναδρομή (η) επιστροφή στα περα- Συνών.: επαναφορά

(Ουσιαστικό, Ο24) σμένα, στα προηγούμε- Οικογ. Λέξ.: αναδρομικός,
(α-να-δρο-μή) να: ►Το βιβλίο για τους αναδρομικά (επίρρ.), ανα-
[µτγν. SναδροµD < Ολυμπιακούς Αγώνες της δρομικότητα
Sν^ + δροµD] Προσδιορ.: ευχάριστη,
Αθήνας του 2004 περιέχει μια
ιστορική, σύντομη, νο-
σύντομη αναδρομή στις προη-
σταλγική
γούμενες Ολυμπιάδες.

αναζήτηση (η) επίμονη προσπάθεια για Συνών.: διερεύνηση

(Ουσιαστικό, Ο28) να βρεθεί κάποιος ή κάτι, Οικογ. Λέξ.: αναζητώ
(α-να-ζή-τη-ση, γεν. έρευνα: ►Η αναζήτηση στέ- Προσδιορ.: άμεση, επίμο-
-ης, -ήσεως, πληθ. νη, επίπονη, επιστημονική,
γης απασχολεί κάθε χρόνο
-ήσεις) συστηματική, πνευματικές
χιλιάδες φοιτητές. (οι), καλλιτεχνικές (οι)
[λόγ. < αρχ. Sναζή-
τησις < SναζητU]

αναίδεια (η) έλλειψη ντροπής ή δια- Αντίθ.: σεμνότητα

(Ουσιαστικό, Ο20) κριτικότητας, θρασύτητα: Συνών.: αδιαντροπιά, αυ-
(α-ναί-δει-α, γεν. ►Η αναίδειά του ξεπέρασε
θάδεια
-ας, πληθ. - ) Οικογ. Λέξ.: αναιδής, αναι-
κάθε όριο.
[λόγ. < αρχ. Sναί- δώς (επίρρ.)
δεια < SναιδDς < Προσδιορ.: πρωτοφανής,
Sν στερ. + αfδhς (= απίστευτη, αχαρακτήριστη,
ντροπή)] μεγάλη

ανακαίνιση (η) δίνω καινούργια μορφή Συνών.: ανανέωση, ανα-

(Ουσιαστικό, Ο28) σ’ ένα παλιό κτίριο ή χώρο μόρφωση
(α-να-καί-νι-ση, γεν. μέσα από διάφορες επι- Οικογ. Λέξ.: ανακαινίζω,
-ης, -ίσεως, πληθ. σκευές, βελτιώσεις, επιδι- ανακαινιστής, ανακαινι-
–ίσεις, γεν. -ίσεων) στικός
ορθώσεις: ►Οδηγηθήκαμε Προσδιορ.: γενική, μερι-
[µτγν. Sνακαίνισις
σε πλήρη ανακαίνιση του σπι- κή, ολική, τέλεια
< Sνακαινίζω < Sν^
+ καινVς (= καινούρ- τιού μας.
γιος)]

25
 ανακαλύπτω

ανακαλύπτω 1. (μτβ.) βρίσκω πρώτος Αντίθ.: κρύβω, σκεπάζω

(Ρήμα, Ρ2) και κάνω γνωστό κάτι (2)
(α-να-κα-λύ-πτω, που ήταν άγνωστο ως Οικογ. Λέξ.: ανακάλυψη
αόρ. ανακάλυψα, τώρα: ►Ο Χριστόφορος
παθ. αόρ. ανακαλύ-
Κολόμβος ανακάλυψε την
φθηκα)
[λόγ. < αρχ. Sνακα-
Αμερική το 1492.
λύπτω < Sν^ + κα- 2. (μτβ.) φανερώνω, απο-
λύπτω] καλύπτω: ►Η αστυνομία
ανακάλυψε ποιος έκλεψε το
αυτοκίνητο. ►Ανακάλυψε ότι
τελικά ήταν άλλος ο ένοχος
της κλοπής.

ανακαλώ 1. (μτβ.) καλώ κάποιον να Συνών.: επαναφέρω (1),

(Ρήμα, Ρ6) επιστρέψει: ►Η κυβέρνηση απoσύρω, αναιρώ (2)
(α-να-κα-λώ, αόρ. ανακάλεσε τον πρεσβευτή για Οικογ. Λέξ.: ανάκληση
ανακάλεσα, παθ. αόρ. διαβουλεύσεις. Φράσεις: ►Ανακαλώ στην
ανακλήθηκα, παθ. τάξη (= επαναφέρω στην
2. (μτβ.) ακυρώνω, καταρ-
μτχ. ανακλημένος) τάξη) ►Ανακαλώ στη μνή-
[αρχ. SνακαλU < γώ, παίρνω κάτι πίσω: μη (= ξαναθυμάμαι)
Sν^ + καλU] ►Ο κατηγορούμενος ανα-
κάλεσε την πρώτη κατάθεσή
του.

ανακοίνωση (η) 1. γνωστοποίηση μιας εί- Συνών. δημοσίευση (1)

(Ουσιαστικό, Ο28) δησης, αναγγελία: ►Η ανα-
(α-να-κοί-νω-ση, γεν. κοίνωση των αποτελεσμάτων
-ης, -ώσεως, πληθ.
των βουλευτικών εκλογών θα
-ώσεις)
αρχίσει αργά το βράδυ.
[αρχ. Sνακοίνωσις <
SνακοινU] 2. παρουσίαση πορισμά-
των επιστημονικής έρευ-
νας: ►Στο τελευταίο ιατρικό
συνέδριο έγιναν σημαντικές
επιστημονικές ανακοινώσεις
για το διαβήτη.
Οικογ. Λέξ.: ανακοινώνω,
ανακοινώσιμος, ανακοινω-
θέν (το)
Προσδιορ.: αποκαλυπτική,
αυστηρή, επίσημη, λακω-
νική, έκτακτη, επείγουσα
(1), γραπτή, προφορική (1,
2)

ανακούφιση (η) ελάφρυνση ή απαλλαγή Συνών.: ξαλάφρωμα

(Ουσιαστικό, Ο28) από σωματικό πόνο ή Οικογ. Λέξ.: ανακουφίζω,
(α-να-κού-φι-ση, γεν. ψυχικό βάρος: ►Ένιωσε ανακουφιστικός
-ης, πληθ. - ) Προσδιορ.: βαθιά, μεγάλη,
μεγάλη ανακούφιση από τα
[αρχ. Sνακούφισις προσωρινή, πραγματική,
καλά αποτελέσματα των ιατρι- ψυχική
< Sν^ + κουφίζω
< κοZφος (= ελα- κών εξετάσεων.
φρός)]
26
 αναμφισβήτητος

ανάκριση (η) λεπτομερειακή εξέταση, Σύνθ.: προανάκριση

(Ουσιαστικό, Ο28) για να εξακριβωθεί η αλή- Οικογ. Λέξ.: ανακρίνω,
(α-νά-κρι-ση, γεν. θεια: ►Ο δράστης ομολόγησε ανακριτής, ανακρίτρια,
-ης, -ίσεως, πληθ. ανακριτικός
τη ληστεία που διέπραξε ύστε-
-ίσεις) Προσδιορ.: συστηματική,
ρα από πολύωρη ανάκριση. νόμιμη, παράνομη, πολύω-
[αρχ. Sνάκρισις <
Sνακρίνω] ρη, εξονυχιστική

ανακύκλωση (η) επεξεργασία άχρηστου Οικογ. Λέξ.: ανακυκλώνω,

(Ουσιαστικό, Ο28) υλικού ώστε να γίνει δυ- ανακυκλώσιμος
(α-να-κύ-κλω-ση, νατή η επαναχρησιμοποί-
γεν. -ης, -ώσεως, ησή του: ►Η ανακύκλωση
πληθ. -ώσεις)
[µτγν. Sνακύκλω-
του χαρτιού βοηθάει σημα-
σις] ντικά στην προστασία του δά-
σους.
αναλφαβητι- το να μην ξέρει κάποιος Οικογ. Λέξ.: αναλφάβη-
να διαβάζει και να γρά- τος
σμός (ο)
(Ουσιαστικό, Ο13) φει: ►Ο αναλφαβητισμός Προσδιορ.: λειτουργικός
( α - ν α λ - φ α - β η - τ ι - είναι ένα από τα βασικά προ-
σμός, γεν. -ού, πληθ. βλήματα των χωρών της
–) Αφρικής.
[µτγν. Sναλφαβη-
τισµVς < αντιδάν.
γαλλ. analphabé-
tisme]

αναμονή (η) το να περιμένει κανείς Οικογ. Λέξ.: αναμένω

(Ουσιαστικό, Ο24) κάποιον ή κάτι: ►Η ανα- Προσδιορ.: ανώφελη,
(α-να-μο-νή, γεν. μονή στη στάση του λεωφο- εκνευριστική, κουραστική,
-ής, πληθ. – ) πολύωρη
ρείου ήταν ολιγόλεπτη.
[µτγν. SναµονD < Φράσεις: ►Λίστα αναμο-
αρχ. Sναµένω] νής (= κατάλογος ατόμων
για μια θέση σε αεροπορική
πτήση)

αναμφισβήτη- αυτός για τον οποίο δεν Αντίθ.: αμφισβητούμενος,

τος -η, -ο υπάρχει αντίρρηση ή αμφίβολος
Συνών.: αδιαφιλονίκητος,
(Επίθετο, Ε2, έμψυ- αμφιβολία, ο βέβαιος:
αναμφίβολος, αναντίρρη-
χα και άψυχα) ►Είναι ένας επιστήμονας με
τος
(α-ναμ-φι-σβή-τη- αναμφισβήτητο κύρος.
Οικογ. Λέξ.: αναμφισβήτη-
τος)
τα (επίρρ.)
[αρχ. Sναµφισβή-
Προσδιοριζ.: αξία, γεγο-
τητος < Sν στερ. +
SµφισβητU] νός

27
 ανάπαυση

ανάπαυση (η) 1. διακοπή από σωματι- Αντίθ.: προσοχή (2)

(Ουσιαστικό, Ο28) κή ή πνευματική εργασία, Συνών.: ανάπαυλα
(α-νά-παυ-ση, γεν. ξεκούραση: ►Μου χρειά- Σύνθ.: αγρανάπαυση, ημι-
-ης, -αύσεως, πληθ. ζεται ανάπαυση για μερικές ανάπαυση
-) Οικογ. Λέξ.: αναπαύομαι,
ημέρες. αναπαυτικός, αναπαυτικά
[αρχ. Sνάπαυσις <
2. παράγγελμα στη γυ- (επίρρ.)
Sναπαύω]
μναστική για προσωρινή Προσδιορ.: αιώνια, απα-
χαλάρωση: ►Ανάπαυση! ραίτητη, μεσημεριανή (1)

ανάρρωση (η) η διαδικασία αποκατά- Οικογ. Λέξ.: αναρρώνω,

(Ουσιαστικό, Ο28) στασης της υγείας ενός αναρρωτικός, αναρρωτή-
(α-νάρ-ρω-ση, γεν. αρρώστου: ►Η καλή ψυχο- ριο
-ης, -ώσεως, πληθ. Προσδιορ.: ταχεία, γρήγο-
λογία βοήθησε στη γρήγορη
-ώσεις, γεν. -ώσεων) ρη, δύσκολη
ανάρρωσή του.
[µτγν. Sνάρρωσις <
Sνα{|ώνυµι]

ανασκαφή (η) προσεκτικό σκάψιμο στη Οικογ. Λέξ.: ανασκάπτω,

(Ουσιαστικό, Ο24) γη, με σκοπό την ανεύ- ανασκαφικός
(α-να-σκα-φή, ρεση και μελέτη αρχαί- Προσδιορ.: αρχαιολογική,
γεν. -ής, πληθ. -ές) αποκαλυπτική, συστημα-
ων αντικειμένων: ►Οι
[µτγν. SνασκαφD < τική, πολύχρονη, επίπονη
συστηματικές ανασκαφές στη
αρχ. Sνασκάπτω]
Βεργίνα οδήγησαν στον τάφο
του Φιλίππου.
ανάσταση (η) 1. επαναφορά ενός νεκρού Σύνθ.: νεκρανάσταση
(Ουσιαστικό, Ο28) στη ζωή: ►Το Σάββατο, πριν Οικογ. Λέξ.: ανασταίνω,
(α-νά-στα-ση, γεν. από τη Μεγάλη Εβδομάδα, αναστάσιμος
-ης, -άσεως, πληθ. Προσδιορ.: αληθινή, μέλ-
γιορτάζουμε την ανάσταση
-άσεις, γεν. -άσεων) λουσα (1)
του Λαζάρου.
[αρχ. Sνάστασις < Φράσεις: ►Ανάστα ο
2. η γιορτή της Ανάστα- Κύριος (= για μεγάλη ανα-
Sνίστηµι (= σηκώ-
νω)] σης του Χριστού, το στάτωση και φασαρία)
Πάσχα: ►Η Ανάσταση του
Κυρίου είναι το μεγαλύτερο
γεγονός της χριστιανοσύνης.

ανατρέπω 1. (μτβ.) ρίχνω κάποιον Συνών.: αναστρέφω (1),

(Ρήμα, Ρ2) ή κάτι από τη θέση του, αναιρώ, ακυρώνω (2)
(ενεστ. α-να-τρέ-πω, αναποδογυρίζω, γκρεμί- Οικογ. Λέξ.: ανατροπή,
αόρ. ανέτρεψα, παθ. ζω: ►Τα κύματα ήταν τόσο ανατρεπτικός, ανατρέψι-
αόρ. ανατράπηκα) μος
μεγάλα που ανέτρεψαν τις
[αρχ. Sνατρέπω]
βάρκες των ψαράδων.
2. (μτβ.) αποδεικνύω ότι
κάτι είναι λάθος ή ψέμα:

28
 ανέκφραστος
►Όταν γνωριστήκαμε καλύ-
τερα με τον τροχονόμο, μας
είπε διάφορα αστεία και έτσι
ανέτρεψε την εικόνα που είχα-
με ότι ήταν πάντα σοβαρός και
αμίλητος.
ανατροφή (η) 1. φροντίδα για τη σωμα- Συνών.: μεγάλωμα (1),
(Ουσιαστικό, Ο24) τική και την πνευματική διάπλαση (2)
(α-να-τρο-φή, γεν. ανάπτυξη ενός ανηλίκου: Οικογ. Λέξ.: ανατρέφω
-ής, πληθ. – ) ►Διέθεσαν πολύ χρόνο για
Προσδιορ.: καλή, κακή,
[λόγ. < ελνστ. S- φιλελεύθερη, κοινωνική,
την ανατροφή του παιδιού
νατροφD < αρχ. S- οικογενειακή (1, 2)
τους.
νατρέφω]
2. η κατάλληλη διαπαι-
δαγώγηση: ►Είναι ένας
άνθρωπος με πολύ καλή ανα-
τροφή.
άναυδος, -η, -ο αυτός που έχασε προσω- Συνών.: άφωνος, άλαλος
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα) ρινά τη φωνή του από
(ά-ναυ-δος) έκπληξη, θαυμασμό, συ-
[αρχ. Rναυδος < γκίνηση ή φόβο: ►Το πλή-
Sν στερ. + α}δD (=
θος παρακολουθούσε άναυδο
φωνή)]
την επιχείρηση διάσωσης των
τραυματιών.
ανδρεία και παλικαριά, γενναιότητα: Αντίθ.: ανανδρία, δειλία,
αντρεία (η) ►Στον πόλεμο του 1940 οι λιποψυχία
(Ουσιαστικό, Ο19) Έλληνες ξεχώρισαν για την Συνών.: γενναιοψυχία
(αν-δρεί-α, γεν. αντρεία που έδειξαν. Οικογ. Λέξ.: ανδρείος,
-ας, πληθ. – ) αντρειωμένος, αντρειοσύ-
[αρχ. Sνδρεία < νη
Sνδρε`ος < SνDρ]
ανεκτικός -ή, -ό αυτός που δείχνει ανοχή Συνών.: διαλλακτικός, επι-
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα) και υπομονή: ►Ο διαιτη- εικής
(α-νε-κτι-κός) τής του αγώνα ήταν ανεκτικός Οικογ. Λέξ.: ανέχομαι,
[µτγν. SνεκτικVς < στο σκληρό παιχνίδι των πο- ανοχή, ανεκτός, ανεκτικό-
Sνέχοµαι] τητα
δοσφαιριστών.
ανέκφραστος, 1. αυτός που δεν εκφρά- Συνών.: ανείπωτος (1)
ζει, που δεν εκδηλώνει Οικογ. Λέξ.: ανέκφραστα
-η, -ο
(επίρρ.)
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα κανένα συναίσθημα: ►Ο
και άψυχα) κατηγορούμενος παρακολου- Προσδιοριζ.: βλέμμα, πρό-
(α-νέκ-φρα-στος) σωπο (1)
θούσε ανέκφραστος τις κατα-
[µτγν. Sνέκφρα- θέσεις των μαρτύρων.
29
 άνεργος
στος < Sν στερ. + 2. αυτός που δεν μπορεί
~κφράζω < ~κ + να εκφραστεί με λόγια:
φράζω (= λέγω)] ►Η συγκίνηση που ένιωσε
για την επιτυχία του παιδιού
της ήταν ανέκφραστη.
άνεργος , -η, -ο αυτός που δεν έχει ή δε Αντίθ.: εργαζόμενος
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα) βρίσκει δουλειά: ►Οι Οικογ. Λέξ.: ανεργία
(ά-νερ-γος) άνεργοι πτυχιούχοι αυξά- Προσδιοριζ.: νέος, οικογε-
[ αρχ. Rνεργος < Sν νειάρχης, γυναίκα
νονται ανησυχητικά.
στερ. + ργον]

ανέφικτος, -η, -ο που δεν μπορεί να πραγ- Αντίθ.: εφικτός, κατορθω-

(Επίθετο, Ε2, άψυχα) ματοποιηθεί: ►Η κατάκτη- τός
(α-νέ-φι-κτος) ση της σελήνης έμοιαζε με Συνών.: ακατόρθωτος,
[µτγν. Sνέφικτος < ανέφικτο επίτευγμα πριν από απραγματοποίητος
Sν στερ. + ~φικτVς]
λίγες δεκαετίες.

ανέχεια (η) έλλειψη των απαραίτη- Συνών.: φτώχεια, ένδεια

(Ουσιαστικό, Ο20) των αγαθών για να ζήσει Προσδιορ.: γενική, απόλυ-
(α-νέ-χει-α, γεν. κάποιος, η φτώχεια: τη, μεγάλη
-ας, πληθ. – ) ►Έζησε μια ζωή μέσα στη
[λόγ. Sνέχεια < Sν στέρηση και την ανέχεια.
στερ. + χω]

ανησυχία (η) 1. έλλειψη ηρεμίας, ανα- Αντίθ.: ησυχία, ηρεμία, γα-

(Ουσιαστικό, Ο20) στάτωση, ψυχική ταρα- λήνη (1)
(α-νη-συ-χί-α) χή, αγωνία: ►Τα λόγια του Συνών.: αναταραχή (1),
[µεσν. Sνησυχία προκάλεσαν ζωηρή ανησυχία ενδιαφέροντα (2)
< Sνήσυχος < Sν Προσδιορ.: απερίγραπτη,
στο πλήθος.
στερ. + συχος] ανεξήγητη (1), καλλιτεχνι-
2. (συνήθ. στον πληθ.)
κή, πνευματική (2)
έφεση για έρευνα, αναζή-
τηση: ►Έχει καλλιτεχνικές
ανησυχίες.

άνθος (το) το μέρος του φυτού στο Συνών.: ανθός

(Ουσιαστικό, Ο37) οποίο παράγεται ο καρ- Σύνθ.: ανθοπώλης, ανθο-
(άν-θος, γεν. -ους, πός, το λουλούδι: ►Τα φορώ, ανθοστόλιστος, αν-
πληθ. -η, γεν. -έων) άνθη της λεμονιάς μυρίζουν θόσπαρτος
[λόγ. < αρχ. Rνθος] Προσδιορ.: ευωδιαστό, μυ-
όμορφα.
ρωδάτο, εξωτικό
Φράσεις: ►Στο άνθος της
ηλικίας (= στη νεότητά
του)

30
 ανταμοιβή

ανιστόρητος, 1. αυτός που δεν ξέρει Οικογ. Λέξ.: ανιστορώ,

ιστορία: ►Είναι τόσο ανι- ανιστόρητα (επίρρ.)
-η, -ο
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα στόρητος, που δεν ξέρει πότε
και άψυχα) έγινε η ελληνική επανάστα-
(α-νι-στό-ρη-τος) ση.
[µτγν. Sνιστόρητος 2. που δεν μπορεί να εξι-
< Sν στερ. + XστορU στορηθεί: ►Είναι ανιστόρη-
(= διηγούµαι)]
τα τα βάσανα που πέρασε.

ανοικοδόμηση 1. το χτίσιμο από την Αντίθ.: κατεδάφιση, γκρέ-

(η) αρχή: ►Η ανοικοδόμηση μισμα (1)
(Ουσιαστικό, Ο28) της εκκλησίας ύστερα από το Συνών.: ανακατασκευή,
(ά-νοι-κο-δό-μη- αναστήλωση (1), αποκατά-
σεισμό ήταν αναγκαία.
ση, γεν. -ης, -ήσεως, σταση (2)
2. (μτφ.) ανόρθωση, ανα-
πληθ. -ήσεις, γεν. –ή- Οικογ. Λέξ.: ανοικοδομώ,
συγκρότηση: ►Μετά το Β’ ανοικοδομητικός
σεων)
[αρχ. Sνοικοδόµη- Παγκόσμιο πόλεμο, οι κυ-
σις < SνοικοδοµU < βερνήσεις φρόντισαν για την
Sν^ + οfκοδοµU] ανοικοδόμηση των χωρών
τους.

ανόρθωση (η) η επαναφορά σε προ- Σύνθ.: επανόρθωση, παλι-

(Ουσιαστικό, Ο28) ηγούμενη καλή κατά- νόρθωση
(α-νόρ-θω-ση, γεν. σταση, αναστήλωση: ►
-ης, -ώσεως, πληθ. Πραγματοποιήθηκε η ανόρ-
-ώσεις, γεν. -ώσεων) θωση του ερειπωμένου ναού.
[µτγν. Sνόρθωσις
< SνορθU < Sν^ +
‚ρθU]

ανοσία (η) η ικανότητα του οργανι- Σύνθ.: ανοσοποιώ, ανοσο-

(Ουσιαστικό, Ο20) σμού να αντιμετωπίζει ποιητικός
(α-νο-σί-α γεν. -ας, τα μικρόβια: ►Τα εμβόλια
πληθ. – ) εξασφαλίζουν ανοσία από διά-
[µτγν. Sνοσία < S φορες αρρώστιες.
στερ. + νόσος]

ανταμοιβή (η) ό,τι προσφέρεται ή γί- Συνών.: επιβράβευση

(Ουσιαστικό, Ο24) νεται για ανταπόδοση ή Προσδιορ.: τιμητική, ανά-
(α-ντα-μοι-βή) πληρωμή: ►Η επιτυχία του λογη, νόμιμη, γενναία
[λόγ. < ελνστ. S- στο Πανεπιστήμιο ήταν η κα-
νταµοιβD < Sντα- λύτερη ανταμοιβή των κόπων
µείβω]
του.
31
 αντανάκλαση

αντανάκλαση 1. το φαινόμενο κατά το Συνών.: ανάκλαση

(η) οποίο επιστρέφουν το Οικογ. Λέξ.: αντανακλα-
(Ουσιαστικό, Ο28) φως και ο ήχος, όταν πέ- στικός, αντανακλαστικά
(α-ντα-νά-κλα-ση, (επίρρ.)
φτουν πάνω σε μια επι-
γεν. -ης, -άσεως, φάνεια: ►Η αντανάκλαση
πληθ. -άσεις, γεν. του φωτός είναι φαινόμενο
-άσεων)
που εξετάζει η Φυσική.
[µτγν. Sντανάκλα-
σις < SντανακλU] 2. (μτφ.) αντίκτυπος, έμ-
μεση ενέργεια: ►Η επιτυ-
χία της ομάδας μας είχε αντα-
νάκλαση σε όλη την τοπική
κοινωνία.
ανταπόκριση 1. θετική αντίδραση σε Συνών.: ρεπορτάζ (2)
(η) κάποιο κάλεσμα: ►Οι εκ- Οικογ. Λέξ.: ανταποκρίνο-
(Ουσιαστικό, Ο28) κλήσεις των «Γιατρών χω- μαι, ανταποκριτής
(α-ντα-πό-κρι-ση, Προσδιορ.: τηλεφωνική,
ρίς σύνορα» βρήκαν μεγάλη
γεν. -ης, -ίσεως, πληθ. αμερόληπτη, εμπιστευτική
ανταπόκριση. (2)
-ίσεις, γεν. -ίσεων)
2. ειδήσεις που στέλνει
[µτγν. Sνταπόκρι-
σις < Sνταποκρίνο- απεσταλμένος δημοσιο-
µαι] γράφος: ►Στην εφημερίδα
υπήρχε μια ανταπόκριση από
το Πεκίνο.

αντέχω 1. (μτβ.) έχω δύναμη: Συνών.: υπομένω (2)

(Ρήμα) ►Αντέχει να αντιμετωπίσει Οικογ. Λέξ.: αντοχή, ανθε-
(ενεστ. α-ντέ-χω, αόρ. κτικός, ανθεκτικότητα
το βαρύ χειμώνα.
άντεξα, μτχ. ενεργ.
2. (μτβ.) αντιμετωπίζω με
ενεστ. αντέχοντας)
[αρχ. Sντέχω < SντY υπομονή: ►Αντέχει τις ιδιο-
+ χω] τροπίες του γείτονά του.
3. (μτβ.) αντιστέκομαι σε
κάτι: ►Τα φράγμα δεν άντε-
ξε την πίεση του νερού και κα-
τέρρευσε.

αντήχηση (η) η επανάληψη ενός ήχου Συνών.: αντίλαλος, ηχώ

(Ουσιαστικό, Ο28) από την αντανάκλαση σε Οικογ. Λέξ.: αντηχώ, αντη-
(α-ντή-χη-ση, γεν. κάποια επιφάνεια: ►Η χητικά (επίρρ.)
-ης, -ήσεως, πληθ. αντήχηση της φωνής του
-ήσεις, γεν. -ήσεων ) ακούστηκε δυνατά στην άδεια
[µτγν. Sντήχησις <
αίθουσα.
SντηχU]
32
 αντιπαθώ

αντίδραση (η) 1. ενέργεια που γίνεται, Οικογ. Λέξ.: αντιδραστή-

(Ουσιαστικό, Ο28) για να εξουδετερωθεί κά- ρας, αντιδραστήριο, αντι-
(α-ντί-δρα-ση, γεν. ποια άλλη: ►Η αντίδραση δραστικός, αντιδραστικό-
-ης, -άσεως, πληθ. τητα
του οργανισμού στα διάφορα
-άσεις, γεν. -άσεων)
μικρόβια είναι συνεχής.
[µτγν. Sντίδρασις
< SντιδρU < SντY +
2. (φυσ.) η ίση και αντίθε-
δρU] τη δύναμη που αναπτύσ-
σει ένα σώμα, όταν δέ-
χεται την επίδραση μιας
άλλης δύναμης: ►Η κίνη-
ση των πυραύλων γίνεται με
αντίδραση, δηλ. με εκτίναξη
αερίων προς την αντίθετη κα-
τεύθυνση.
3. (χημ.) φαινόμενο που
προκαλείται από την επί-
δραση μιας ουσίας πάνω
σε άλλη: ►Η ένωση οξυγό-
νου και υδρογόνου προκαλεί
αντίδραση από την οποία δη-
μιουργείται το νερό.

αντίθεση (η) 1. η διαφορά που προκύ- Συνών.: αντιπαράθεση (1),

(Ουσιαστικό, Ο28) πτει από την τοποθέτηση ασυμφωνία (2)
(α-ντί-θε-ση, γεν. ενός πράγματος απέναντι Προσδιορ.: απόλυτη, χα-
-ης, -έσεως, πληθ. ρακτηριστική, πολιτική,
στο άλλο: ►Υπάρχει έντονη
-έσεις, γεν. -έσεων) κοινωνική (2)
αντίθεση ανάμεσα σ’ αυτά τα
[αρχ. Sντίθεσις <
Sντιτίθηµι < SντY +
δύο χρώματα.
τίθηµι] 2. διαφωνία: ►Υπάρχει με-
γάλη αντίθεση ανάμεσα στις
δύο απόψεις που διατυπώθη-
καν.

αντιπαθώ (μτβ.) αισθάνομαι απέ- Αντίθ.: συμπαθώ

(Ρήμα, Ρ6) χθεια για κάποιον ή για Συνών.: απεχθάνομαι, απο-
(ενεστ. α-ντι-πα-θώ, κάτι: ►Αντιπαθώ εκείνους στρέφομαι
αόρ. αντιπάθησα) Οικογ. Λέξ.: αντιπαθής,
που λένε ψέματα.
[µτγν. SντιπαθU < αντιπάθεια, αντιπαθητικός,
SντY + παθε`ν < πά- αντιπαθητικά (επίρρ.)
σχω]

33
 αντίστροφος

αντίστροφος, που έχει αντίθετη διεύ- Συνών.: αντίθετος, ανάπο-

-η, -ο θυνση ή φορά από την κα- δος, αντεστραμμένος
(Επίθετο, Ε2, άψυχα) νονική ή την προηγούμε- Προσδιοριζ.: μέτρηση, κί-
(α-ντί-στρο-φος) νηση, κλάσματα (τα)
νη: ►Το πλοίο υποχρεώθηκε
Φράσεις: ►Αντίστροφη μέ-
[αρχ. Sντίστροφος να ακολουθήσει αντίστροφη
< Sντιστρέφω < τρηση (= η μέτρηση προς τα
πορεία και να επιστρέψει στο
SντY + στρέφω] πίσω) ►Αντίστροφοι αριθ-
λιμάνι. μοί (= οι αριθμοί που έχουν
γινόμενο τη μονάδα)

αντωνυμία (η) κλιτή λέξη που τη χρησι-

(Ουσιαστικό, Ο19) μοποιούμε στη θέση ονό-
(α-ντω-νυ-μί-α, γεν. ματος, ουσιαστικού ή επι-
-ας, πληθ. -ες, γεν. θέτου: ►Τις δεικτικές αντω-
-ιών) νυμίες τις χρησιμοποιούμε,
[µτγν. Sντωνυµία
όταν δείχνουμε κάτι.
< SντY + ƒνυµα (=
όνοµα)]

ανύπαρκτος, που δεν υφίσταται, ο φα- Αντίθ.: υπαρκτός, πραγμα-

νταστικός: ►Αναζητούσε τικός
-η, -ο
το φίλο του σε μια ανύπαρκτη Συνών.: ανυπόστατος
(Επίθετο, Ε2, άψυχα)
Οικογ. Λέξ.: ανύπαρκτα
(α-νύ-παρ-κτος) οδό.
(επίρρ.), ανυπαρξία
[µτγν. Sνύπαρκτος
< Sν στερ. + „παρ-
κτVς < „πάρχω]

άνωση (η) (φυσ.) η ώθηση που δέχε-

(Ουσιαστικό, Ο28) ται προς τα επάνω κάθε
(ά-νω-ση, γεν. -ης, σώμα που βυθίζεται σε
-ώσεως, πληθ. – ) υγρό ή αέριο: ►Ο νόμος της
[λόγ. Rνωσις < Rνω
άνωσης των σωμάτων ανακα-
+ …θU]
λύφθηκε από τον Αρχιμήδη.

αξία (η) 1. ο υπολογισμός σε χρή- Συνών.: κόστος (1), ιδα-

(Ουσιαστικό, Ο19) ματα ενός πράγματος, η
(α-ξί-α) τιμή : ►Η αξία της ακίνητης
[αρχ. Sξία < Rξιος] περιουσίας του ανέρχεται σε
πολλά εκατομμύρια.
2. η χρησιμότητα, η σπου-
δαιότητα ενός ατόμου ή
ενός αντικειμένου: ►Το
έργο του έχει μεγάλη καλλιτε-
χνική αξία.
34
νικά (3)
Σύνθ.: υπεραξία
Οικογ. Λέξ.: αξίζω, άξιος,
άξια (επίρρ.), αξιοσύνη, αξί-
ωση
Προσδιορ.: αγοραστική,
ονομαστική (1), ανυπο-
λόγιστη, υλική (1, 2), επι-
στημονική, καλλιτεχνική,
ιστορική, πνευματική (2, 3),
ανεκτίμητη (1, 2, 3)
 αόριστος
3. (πληθ.) για κάτι που
αναγνωρίζεται ως αλη-
θινό, ωραίο και καλό και
το οποίο προσπαθούμε να
πετύχουμε στη ζωή μας:
► Η ελευθερία και η δικαιο-
σύνη είναι σταθερές κοινωνι-
κές αξίες.

αξιοπιστία (η) το να εμπνέει κάποιος Αντίθ.: αναξιοπιστία

(Ουσιαστικό, Ο19) εμπιστοσύνη: ►Η αξιοπι- Σύνθ.: αναξιοπιστία
(α-ξι-ο-πι-στί-α, γεν. στία του μάρτυρα ήταν δύσκο- Οικογ. Λέξ.: αξιόπιστος,
-ας, πληθ. – ) λο να αμφισβητηθεί. αξιόπιστα (επίρρ.)
[λόγ. < ελνστ. Sξιο-
πιστία < Sξιόπιστος
< Rξιος + πίστις]

αξιοπρέπεια (η) ο σεβασμός, η ευγένεια Αντίθ.: μικροπρέπεια

(Ουσιαστικό, Ο20) στους τρόπους, η σοβαρό- Συνών.: ευπρέπεια, κοσμι-
(α-ξι-ο-πρέ-πει-α, τητα: ►Συμπεριφέρθηκε με ότητα
γεν. -ας, πληθ. – ) αξιοπρέπεια, παρά την προ-
[µεσν. Sξιοπρέπεια σβολή που του έγινε.
< SξιοπρεπDς]

αξίωση (η) απαίτηση που πηγάζει Σύνθ.: απαξίωση

(Ουσιαστικό, Ο28) από κάποιο δικαίωμα: Προσδιορ.: υπερβολική,
(α-ξί-ω-ση, γεν. -ης, ►Επειδή είμαι καθημερινός αδικαιολόγητη, παράλογη,
-ώσεως, πληθ. αβάσιμη
πελάτης σου, έχω την αξίωση
-ώσεις, γεν. -ώσεων) Φράσεις: ►Έργο αξιώσεων
να με προσέχεις περισσότερο.
[αρχ. Sξίωσις < (= αξιόλογο)
SξιU]

άοκνος, -η, -ο ακούραστος: ►Οι μαθητές Αντίθ.: οκνηρός, νωθρός

(Επίθετο, Ε2, έμψυχα κατέβαλαν άοκνες προσπάθει- Συνών.: ακαταπόνητος
και άψυχα) ες για την επιτυχία της σχολι- Οικογ. Λέξ.: άοκνα (επίρρ.)
(ά-οκ-νος) Προσδιοριζ.: προσπάθεια
κής γιορτής.
[αρχ. Rοκνος < S
στερ. + ƒκνος (= δι-
σταγµός, φόβος)]

αόριστος, -η, -ο 1. που δεν είναι συγκε- Συνών.: ακαθόριστος,

(Επίθετο, Ε2, άψυχα) κριμένος, καθορισμένος, απροσδιόριστος, ασαφής
(α-ό-ρι-στος) ο ασαφής, ο αβέβαιος: (1)
[λόγ. < αρχ. Sόρι- Σύνθ: αοριστολογώ, αορι-
►Έδωσε αόριστες υποσχέσεις
στος < S στερ. + στολογία
για το χρόνο ολοκλήρωσης
†ρίζω]
του έργου.
35
 απαγγέλλω
2. ιστορικός χρόνος του Αντίθ.: καθορισμένος
ρήματος, που φανερώνει Οικογ. Λέξ.: αόριστα
ότι κάτι έγινε στο παρελ- (επίρρ.), αοριστία
Προσδιοριζ.: υποσχέσεις
θόν με συντομία: ►Ο αό-
(οι) (1)
ριστος του ρήματος διαβάζω
είναι «διάβασα».

απαγγέλλω και (μτβ.) εκφωνώ με τέχνη Οικογ. Λέξ.: απαγγελία,

–λνω πεζό κείμενο ή ποίημα: απαγγελτικός
(Ρήμα) ►Οι μαθητές απάγγειλαν Φράσεις: ►Απαγγέλλω
(ενεστ. α-παγ-γέλ- κατηγορία (= διατυπώνω
ποιήματα στη σχολική γιορτή
λω, αόρ. απάγγειλα, κατηγορία)
για την 25η Μαρτίου.
απήγγειλα, παθ. αόρ.
απαγγέλθηκα)
[αρχ. Sπαγγέλλω
< SπV + Sγγέλλω <
Rγγελος]

απάθεια (η) αναισθησία, αδιαφορία: Οικογ. Λέξ.: απαθής

(Ουσιαστικό, Ο20) ►Ήταν εντυπωσιακή η απά-
(α-πά-θει-α, γεν. θειά του μπροστά στο δράμα
-ας, πληθ. – ) που ζούσε ο γείτονάς του.
[αρχ. Sπάθεια <
SπαθDς < S στερ. +
πάθος]
απαισιοδοξία το να τα βλέπει κανείς όλα Αντίθ.: αισιοδοξία
(η) από την άσχημη πλευρά, Συνών: πεσιμισμός
(Ουσιαστικό, Ο19) χωρίς ελπίδα: ►Υπάρχει Οικογ. Λέξ.: απαισιοδοξώ,
(α-παι-σι-ο-δο-ξί-α, απαισιόδοξος
μεγάλη απαισιοδοξία για το
γεν. -ας, πληθ. - ) Προσδιορ.: αδικαιολόγητη,
αποτέλεσμα του ποδοσφαιρι-
[λόγ. Sπαισιοδοξία ανεξήγητη, μεγάλη
κού αγώνα της Κυριακής.
< SπV στερ. +
αfσιόδοξος < µε-
ταφρ. δάν. γαλλ.
pessimiste]

απαιτώ (μτβ.) ζητώ επίμονα κάτι, Οικογ. Λέξ.: απαίτηση,

(Ρήμα, Ρ6) αξιώνω να μου δώσουν απαιτητικός
(ενεστ. α-παι-τώ, αόρ. αυτό που μου ανήκει:
απαίτησα, παθ. αόρ. ►Οι εργαζόμενοι απαιτούν
απαιτήθηκα, παθ.
να ενισχυθούν τα εισοδήματά
μτχ. ενεστ. απαιτού-
μενος) τους. ►Το κράτος απαιτεί την
[λόγ. < αρχ. SπαιτU εφαρμογή των νόμων.
< SπV + αfτU]
36
 άπειρος

απαλλάσσω 1. (μτβ.) απομακρύνω Συνών.: απελευθερώνω (1)

(Ρήμα, Ρ3) κάτι δυσάρεστο από κά- Οικογ. Λέξ.: απαλλαγή,
(ενεστ. α-παλ-λάσ- ποιον: ►Η συστηματική απαλλακτικός
σω, αόρ. απάλλαξα, μελέτη τον απάλλαξε από το
παθ. αόρ. απαλλά-
άγχος των εξετάσεων.
χτηκα, παθ. μτχ.
απαλλαγμένος) 2. (μτβ.) αθωώνω: ►Το δι-
[λόγ. < αρχ. Sπαλ- καστήριο τον απάλλαξε από
λάσσω < SπV + τις κατηγορίες.
Sλλάσσω]

απασχόληση (η) 1. δραστηριότητα με ορι- Σύνθ.: υποαπασχόληση

(Ουσιαστικό, Ο28) σμένο θέμα και σκοπό: Οικογ. Λέξ.: απασχολώ
(α-πα-σχό-λη-ση, ►Οι κατασκηνώσεις είναι μια Προσδιορ.: ευχάριστη,
γεν. -ης, -ήσεως, μόνιμη, προσωρινή (1, 2),
ευχάριστη καλοκαιρινή απα-
πληθ. -ήσεις) πλήρης (2)
σχόληση.
[µτγν. Sπασχόλη-
σις < µεταφρ. δάν.
1. η εργασία, το επάγγελ-
αγγλ. employment] μα: ►Μετά τις σπουδές έρχε-
ται το πρόβλημα της απασχό-
λησης.

απείθεια (η) η άρνηση υπακοής σε κα- Συνών.: απειθαρχία, ανυ-

(Ουσιαστικό, Ο20) νόνες ή εντολές: ►Η απεί- πακοή
(α-πεί-θει-α, γεν. θεια σε απόφαση δικαστηρίου Οικογ. Λέξ.: απειθής
-ας, πληθ. – ) Προσδιορ.: αξιόποινη,
τιμωρείται από το νόμο με
[λόγ. < αρχ. Sπεί- πρωτοφανής
πρόστιμο ή φυλάκιση.
θεια < SπειθDς < α
στερ. + πείθω]

απεικόνιση (η) πιστή περιγραφή ενός Συνών.: αναπαράσταση

(Ουσιαστικό, Ο28) γεγονότος ή ενός πράγ- Οικογ. Λέξ.: απεικονίζω
(α-πει-κό-νι-ση, γεν. ματος: ►Το διήγημά του εί- Προσδιορ.: πραγματική,
-ης, -ίσεως, πληθ. πιστή, συνολική
ναι μια πιστή απεικόνιση της
-ίσεις )
αγροτική ζωής.
[µεσν. Sπεικόνισις
< SπV + εfκονίζω]

άπειρος, -η, -ο 1. απέραντος, ατέλειωτος: Αντίθ.: πεπερασμένος (1),

►Του χρωστάω άπειρη ευ-
(Επίθετο, Ε2, έμψυ-
γνωμοσύνη.
χα και άψυχα)
(ά-πει-ρος) 2. αυτός που είναι πολύ
[αρχ. Rπειρος < S μεγάλος και δεν μπορεί
στερ. + πέρας (= να μετρηθεί: ►Μαζεύτηκε
τέλος)]
άπειρο πλήθος, για να ακού-
σει την ομιλία του.
μετρήσιμος (2)
Συνών.: απεριόριστος (1),
αναρίθμητος, αμέτρητος,
ανυπολόγιστος (2)
Σύνθ.: απειροελάχιστος,
απειράριθμος
Οικογ. Λέξ.: άπειρα (επίρρ.),
απείρως (επίρρ.)
37
 απελευθερώνω
3. αυτός που δεν έχει πεί-
ρα: ► Είναι ακόμα άπειρος
στη δουλειά του και γι’ αυτό
χρειάζεται τη βοήθειά σας.
απελευθερώνω 1. (μτβ.) δίνω σε κάποιον
(Ρήμα, Ρ1) την ελευθερία του, ξε-
(ενεστ. α-πε-λευ-θε- σκλαβώνω: ► Το 1912 ο
ρώ-νω, αόρ. απελευ- ελληνικός στρατός απελευθέ-
θέρωσα, παθ. αόρ.
ρωσε τη Θεσσαλονίκη.
απελευθερώθηκα,
παθ. μτχ. απελευθε- 2. (μτβ.) (μτφ.) γλιτώνω
ρωμένος) κάποιον από κάτι κακό:
[λόγ. Sπελευθερώ- ►Προσπαθούσε να απελευθε-
νω < απελευθερU < ρωθεί από το φόβο των εξετά-
SπV + ~λεύθερος] σεων.
απεργία (η) οργανωμένη αποχή εργα-
(Ουσιαστικό, Ο19) ζομένων από τη δουλειά
(α-περ-γί-α, γεν. τους, για να διαμαρτυρη-
-ας, πληθ. -ες, γεν. θούν ή να ζητήσουν την
-ών)
ικανοποίηση αιτημάτων:
[µτγν. Sπεργία <
►Οι εργαζόμενοι κατέβηκαν
SπεργVς < SπV +
ργον] σε απεργία με κύριο αίτημα να
μη γίνουν απολύσεις.
απιστία (η) το να μην πιστεύει κανείς
(Ουσιαστικό, Ο19) σε κάποιον ή σε κάτι:
(α-πι-στί-α) ►Η απιστία του Θωμά
[λόγ. < αρχ. Sπιστία στην Ανάσταση του Κυρίου
< S στερ. + πίστη]
αναφέρεται στα Ευαγγέλια.
άπληστος -η, -ο αυτός που ζητάει πα-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα) ραπάνω απ’ όσα έχει ή
(ά-πλη-στος) χρειάζεται, ο πλεονέκτης:
[αρχ. Rπληστος] ►Είναι ένας άπληστος άνθρω-
πος, που ενδιαφέρεται μόνο
για τα υλικά πλούτη.
38
Αντίθ.: έμπειρος, πεπειρα-
μένος (3)
Συνών.: αμάθητος (3)
Σύνθ.: απειροπόλεμος (3)
Οικογ. Λέξ.: άπειρα (επίρρ.),
απειρία (3)
Αντίθ.: σκλαβώνω, υπο-
δουλώνω, φυλακίζω (1)
Οικογ. Λέξ.: απελευθέ-
ρωση, απελευθερωτής, απε-
λευθερωτικός
Φράσεις: ►Απελευθέρωση
των τιμών (= ο πωλητής βά-
ζει όποια τιμή θέλει)
Σύνθ.: απεργοσπάστης
Οικογ. Λέξ.: απεργώ, απερ-
γός, απεργιακός
Προσδιορ.: γενική, παρά-
νομη, εικοσιτετράωρη, λευ-
κή, πανελλαδική, πανεργα-
τική, προειδοποιητική
Αντίθ.: πίστη
Οικογ. Λέξ.: άπιστος, απι-
στώ, άπιστα (επίρρ.)
Προσδιορ.: ασυγχώρητη,
συζυγική, εμπορική
Φράσεις: ►Απιστία υπαλ-
λήλου (= αδίκημα υπαλλή-
λου που με πρόθεση ζημιώ-
νει το δημόσιο)
Αντίθ.: ολιγαρκής
Συνών.: ακόρεστος
Οικογ. Λέξ.: άπληστα (επίρ-
ρ.), απληστία
Προσδιοριζ.: άνθρωπος
 αποδημητικός
άπνοια (η) η απουσία ανέμου: Συνών.: νηνεμία, γαλήνη,
(Ουσιαστικό, Ο20) ►Επικρατούσε τόσο μεγάλη μπουνάτσα
(ά-πνοι-α, γεν. -ας, άπνοια, που δεν κουνιόταν
πληθ. - ) ούτε φύλλο.
[µτγν. Rπνοια <
Rπνους]

απόβαση (η) έξοδος στρατιωτικών δυ- Οικογ. Λέξ.: αποβιβάζο-

(Ουσιαστικό, Ο28) νάμεων από τα πλοία στην μαι, αποβίβαση, αποβατι-
(α-πό-βα-ση, γεν. ξηρά με σκοπό την κατά- κός
-ης, -άσεως, πληθ. Προσδιορ.: γρήγορη, ει-
ληψη μιας περιοχής: ►Η
-άσεις) κονική, επικίνδυνη, εχθρι-
απόβαση των Συμμάχων στη κή, μαζική, συμμαχική
[λόγ. < αρχ. Sπόβα-
Νορμανδία έγινε το 1944.
σις < Sποβαίνω]

απογοητεύω (μτβ.) κάνω κάποιον να Συνών.: αποκαρδιώνω

(Ρήμα, Ρ2) χάσει την ελπίδα, απο- Οικογ. Λέξ.: απογοήτευση,
(ενεστ. α-πο-γο-η- θαρρύνω, απελπίζω: ►Με απογοητευτικός, απογοη-
τεύ-ω αόρ. απογοή- τευτικά (επίρρ.)
απογοήτευσε η εξέλιξη της
τευσα, παθ. αόρ. απο- υπόθεσης.
γοητεύτηκα, παθ.
μτχ. απογοητευμέ-
νος)
[λόγ. Sπογοητεύω
< γαλλ. desen-
schanter]

απόδειξη (η) 1. κάθε στοιχείο που Συνών.: πειστήριο (1), απο-

(Ουσιαστικό, Ο28) βεβαιώνει ότι κάτι είναι δεικτικό στοιχείο (2)
(α-πό-δει-ξη, γεν. αληθινό ή υπαρκτό: ►Δε Οικογ. Λέξ.: αποδεικνύω,
-ης, -είξεως, πληθ. αποδεικτικός
βρέθηκαν αποδείξεις για την
-είξεις, γεν. -είξεων) Προσδιορ.: αδιάσειστη,
ενοχή του. ισχυρή, μοναδική, ουσια-
[αρχ. Sπόδειξις <
2. γραπτή βεβαίωση που στική, πειστική (1), ενυπό-
Sποδείκνυµι]
πιστοποιεί παραλαβή ή γραφη, εξοφλητική (2)
παράδοση πραγμάτων,
χρημάτων κ.λπ.: ► Πλή-
ρωσα το λογαριασμό του νερού
και κράτησα την απόδειξη.

αποδημητικός, αυτός που ταξιδεύει σε Συνών: διαβατάρικος, τα-

-ή, -ό άλλους τόπους: ►Τα χελι- ξιδιάρικος
(Επίθετο, Ε1, έμψυ- δόνια είναι αποδημητικά που- Οικογ. Λέξ.: απόδημος,
χα) (α-πο-δη-μη-τι- αποδημώ, αποδημία, απο-
λιά που πηγαίνουν σε θερμές
κός) δήμηση
χώρες, για να περάσουν το Προσδιοριζ.: πουλί, πτηνό
[λόγ. < αρχ. Sπο-
χειμώνα.
δηµητικVς < Sποδη-
µU]
39
 αποκάλυψη

αποκάλυψη (η) η φανέρωση και η γνω- Αντίθ.: απόκρυψη

(Ουσιαστικό, Ο28) στοποίηση άγνωστων ή Συνών.: φανέρωμα
(α-πο-κά-λυ-ψη, γεν. κρυφών στοιχείων: ► Οι Οικογ. Λέξ.: αποκαλύπτω,
-ης, -ύψεως, πληθ. αποκαλυπτικός, αποκα-
μάρτυρες έκαναν συγκλονι-
-ύψεις) λυπτικά (επίρρ.), αποκαλυ-
στικές αποκαλύψεις κατά τη πτήριος
[λόγ. < ελνστ.
Sποκάλυψις < Sπο-
διάρκεια της δίκης. Προσδιορ.: εντυπωσιακή,
καλύπτω] σπουδαία, συγκλονιστική

αποκτώ και (μτβ.) κάνω κάτι δικό Οικογ. Λέξ.: απόκτηση,

μου, κερδίζω: ►Με τη με- απόκτημα
αποχτώ,
(Ρήμα, Ρ5) λέτη αποκτάς συνεχώς νέες
(ενεστ. α-πο-κτώ, αόρ. γνώσεις.
απέκτησα – απόκτη-
σα, παθ. αόρ. απο-
κτήθηκα, παθ. μτχ.
αποκτημένος)
[µεσν. SποκτU <
SπV + κτU (= κατέ-
χω)]

απολύμανση (η) καθαρισμός με ειδικά Οικογ. Λέξ.: απολυμαίνω,

(Ουσιαστικό, Ο28) φάρμακα για την εξό- απολυμαντής, απολυμα-
(α-πο-λύ-μαν-ση, ντωση μικροβίων: ►Στην ντικός
γεν. -ης, -άνσεως, Προσδιορ.: γενική, προλη-
αρχή της σχολικής χρονιάς
πληθ. -άνσεις) πτική, τακτική
έγινε απολύμανση των αιθου-
[λόγ. Sπολύµανσις
< Sπολυµαίνοµαι <
σών του σχολείου.
µεταφρ. δάν. γαλλ.
désinfection]

απομνημόνευ- το να μαθαίνει κανείς Συνών.: αποστήθιση, πα-

κάτι απέξω: ►Έχει μεγάλη παγαλία
ση (η)
ικανότητα στην απομνημό- Οικογ. Λέξ.: απομνημο-
(Ουσιαστικό, Ο28)
νεύω, απομνημονεύματα
(α-πο-μνη-μό-νευ- νευση αριθμών και χρονολο-
(τα)
ση, γεν. -ης, -εύ- γιών.
σεως, πληθ. –εύσεις,
γεν. -εύσεων)
[αρχ. Sποµνηµό-
νευσις]

απόρρητος, που δεν πρέπει να κοι- Συνών: κρυφός, απόκρυ-

-η, -ο νοποιηθεί, που πρέπει φος
να κρατηθεί μυστικός: Προσδιοριζ: έγγραφο, επι-
(Επίθετο, Ε2, άψυχα) στολή, διαταγή
(α-πόρ-ρη-τος) ►Το έγγραφο που έστειλε ο
υπουργός ήταν απόρρητο και
40
 αποτέλεσμα
[λόγ. < αρχ. Sπό{- γι’ αυτό δεν έμαθε κανείς το Φράσεις: ►Ο εξ απορρή-
|ητος < SπV στερ. + περιεχόμενό του. των (= ο μυστικοσύμβου-
|ητVς < λέγω] λος) ►Τραπεζικό απόρρητο
(= η υποχρέωση των τραπε-
ζών να κρατούν μυστικά τα
στοιχεία των πελατών)

απορρίπτω 1. (μτβ.) δε δέχομαι, απο- Οικογ. Λέξ.: απόρριψη,

(Ρήμα) δοκιμάζω: ►Ο διευθυντής απορριπτικός, απορριπτέ-
(ενεστ. α-πορ-ρί-πτω, του σχολείου απέρριψε το ος, απορρίμματα (τα)
αόρ. απέρριψα, παθ. αίτημα των μαθητών για εκ-
αόρ. απορρίφθηκα)
δρομή.
[αρχ. Sπο{|ίπτω <
SπV + |ίπτω] 2. (μτβ.) δεν κρίνω κά-
ποιον άξιο για εισαγωγή,
προαγωγή, απόλυση κ.λπ.:
►Ο καθηγητής απέρριψε τους
αδιάβαστους μαθητές.

αποσύνθεση (η) 1. (χημ.) αλλοίωση οργα- Συνών.: αποδιοργάνωση,

(Ουσιαστικό, Ο28) νικής ουσίας που συνο- διάλυση (2)
(α-πο-σύν-θε-ση, δεύεται από σήψη: ►Τα Οικογ. Λέξ.: αποσυνθέτω
γεν. -ης, -έσεως, Προσδιορ.: αργή, βαθμι-
ψάρια βρέθηκαν ξεχασμένα
πληθ. -έσεις) αία, σταδιακή, προχωρημέ-
σ’ ένα κιβώτιο σε κατάσταση νη (1, 2), χημική (1), κοινω-
[λόγ. Sποσύνθεσις
< SπV + σύνθεσις]
αποσύνθεσης. νική (2)
2. (μτφ.) παράλυση της
πειθαρχίας σ’ ένα οργα-
νωμένο σύνολο: ►Ύστερα
από το πρώτο τέρμα που δέ-
χτηκε η ποδοσφαιρική ομάδα
μας, άρχισε η σταδιακή απο-
σύνθεσή της.

αποτέλεσμα (το) 1. η κατάληξη μιας πρά- Συνών.: έκβαση (1)

(Ουσιαστικό, Ο40) ξης ή ενός γεγονότος: ►Οι Οικογ. Λέξ.: αποτελώ, απο-
(α-πο-τέ-λε-σμα, προσπάθειες που κατέβαλαν οι τελεσματικός, αποτελεσμα-
γεν. -ατος, πληθ. τικά (επίρρ.), αποτελεσματι-
κάτοικοι του χωριού οδήγη-
-ατα) κότητα
σαν τελικά σε θετικά αποτελέ- Προσδιορ.: αντίθετο, βέ-
[λόγ. < αρχ. Sποτέ-
λεσµα < SποτελU
σματα. βαιο (1, 2), αναμενόμενο,
(= ολοκληρώνω)] 2. η τελική κρίση και από- θετικό, ποθούμενο (1, 2)
φαση σε μια διαδικασία
εξέτασης: ► Ανακοινώθηκαν
τα αποτελέσματα των εξετάσε-
ων για το Πανεπιστήμιο.
41
 απρόσιτος

απρόσιτος, -η, -ο αυτός που δεν μπορεί να Αντίθ.: προσιτός, προσπε-

(Επίθετο, Ε2, έμψυχα τον πλησιάσει κάποιος: λάσιμος
και άψυχα) ►Η κορυφή του Ολύμπου Συνών.: απλησίαστος, α-
(α-πρό-σι-τος) προσπέλαστος, δυσπρόσι-
είναι απρόσιτη για τους πολ-
[µτγν. Sπρόσιτος < τος
λούς. Προσδιοριζ.: κορυφή, τι-
S στερ. + προσιτVς]
μές (οι)

απτόητος, -η, -ο αυτός που δε φοβάται και Συνών.: άφοβος, ατρόμη-

(Επίθετο, Ε2, έμψυχα) δεν υποχωρεί μπροστά τος
(α-πτό-η-τος) στα εμπόδια: ►Συνέχισε Οικογ. Λέξ.: απτόητα
[λόγ. < ελνστ. απτόητος τον αγώνα για μια (επίρρ.)
Sπτόητος < S στερ.
καλύτερη ζωή.
+ πτοU (= αποθαρ-
ρύνω)]

αρετή (η) 1. ηθική ανωτερότητα, Συνών.: ηθικότητα (1)

(Ουσιαστικό, Ο24) σεβασμός στους ηθικούς Σύνθ.: πανάρετος
(α-ρε-τή) κανόνες: ►Σε ολόκληρη τη Προσδιορ.: σπουδαία, σπά-
νια, πολεμική, πολιτική (1,
[αρχ. SρετD] ζωή του τον διέκριναν η αρε-
2), κοινωνική, χριστιανική
τή και η ευγένεια.
(1)
2. το προτέρημα, το προ-
σόν: ►Η πιο σημαντική αρε-
τή του είναι η ειλικρίνειά του.

άρθρο (το) 1. (γραμμ.) το κλιτό μέρος Σύνθ.: αρθρογράφος, αρ-

(Ουσιαστικό, Ο32) του λόγου που μπαίνει θρογραφώ, αρθρογραφία,
(άρ-θρο) μπροστά από τα ονόματα: έναρθρος, άναρθρος
Οικογ. Λέξ.: αρθρώνω, άρ-
[αρχ. Rρθρον] ►Η γλώσσα μας έχει το ορι-
θρωση
στικό και το αόριστο άρθρο. Προσδιορ.: ενυπόγραφο,
2. δημοσίευμα στο οποίο ανώνυμο, συκοφαντικό,
αναπτύσσεται κάποιο πρωτοσέλιδο
θέμα: ►Το κύριο άρθρο της
εφημερίδας αναφέρεται στην
εκπαίδευση.
3. κάθε διάταξη νόμου ή
καταστατικού: ►Υπάρχουν
ειδικά άρθρα του νόμου που
αναφέρονται στη μετανάστευ-
ση.
42

αρμόδιος, -α, -ο αυτός που είναι υπεύθυ-
(Επίθετο, Ε4, έμψυχα) νος για ένα θέμα, ο κα-
(αρ-μό-δι-ος) τάλληλος: ►Στην εφορία
[λόγ. < αρχ. qρµό-
εξυπηρετηθήκαμε αμέσως από
διος < qρµόζω]
τον αρμόδιο υπάλληλο.
αρμονία (η) 1. σωστή αναλογία, ταί-
(Ουσιαστικό, Ο19) ριασμα : ►Τα σπίτια του
(αρ-μο-νί-α) χωριού βρίσκονταν σε πλήρη
[αρχ. qρµονία <
αρμονία με το φυσικό τοπίο.
pρµων] 2. (μτφ.) ομόνοια, σύ-
μπνοια: ►Στις αποφάσεις
που έπαιρναν επικρατούσαν
αρμονία και ομοφωνία.
άρτιος, -α, -ο 1. πλήρης, ακέραιος: ►Οι
(Επίθετο, Ε4, έμψυχα μαθητές οργάνωσαν μία άρτια
και άψυχα)
εκδήλωση για το περιβάλλον.
(άρ-τι-ος)
2. ζυγός αριθμός, πολλα-
[αρχ. Rρτιος < Rρτι]
πλάσιο του δύο: ►Το δέκα
είναι άρτιος αριθμός.
αρχή (η) 1. το πρώτο χρονικό ή
(Ουσιαστικό, Ο24) τοπικό σημείο, απ’ όπου
(αρ-χή) ξεκινάει κάποιος ή κάτι:
[αρχ. SρχD (= έναρ-
►Μένουμε στην αρχή της
ξη) < Rρχω]
οδού Καβάφη.
2. (πληθ.) οι ιδέες και
απόψεις ενός ατόμου για
τη ζωή, οι αξίες του: ► Ο
Σωκράτης προτίμησε να πε-
θάνει παρά να προδώσει τις
αρχές του.
3. θεμελιώδης, βασικός
κανόνας ή νόμος μιας συ-
γκεκριμένης επιστήμης:
► Η αρχή των συγκοινωνού-
ντων δοχείων διδάσκεται στη
αρχή
Συνών: ειδικός
Σύνθ.: αναρμόδιος
Οικογ. Λέξ.: αρμόδια - αρ-
μοδίως (επίρρ.), αρμοδιότη-
τα
Προσδιοριζ.: υπάλληλος,
άνθρωπος, δικαστήριο,
υπηρεσία
Αντίθ.: ασυμμετρία (1),
δυσαρμονία (1, 2)
Συνών.: συμμετρία (1),
συμφωνία (2)
Σύνθ.: δυσαρμονία
Οικογ. Λέξ.: αρμονικός,
αρμονικά (επίρρ.)
Προσδιορ.: θαυμαστή, μου-
σική (1), κοινωνική, πλήρης
(1, 2)
Αντίθ.: ελλιπής, λειψός (1),
περιττός, μονός (2)
Συνών.: τέλειος (1)
Σύνθ.: αρτιμελής, αρτιμέ-
λεια
Οικογ. Λέξ.: αρτιότητα
Προσδιοριζ.: αριθμός (2),
υποψηφιότητα, εμφάνιση,
προετοιμασία (1)
Αντίθ.: τέλος, τέρμα (1)
Συνών.: αφετηρία (1)
Σύνθ.: απαρχή, αρχηγέτης,
αρχαιρεσία
Οικογ. Λέξ.: αρχίζω, αρχι-
κός, αρχικά (επίρρ.), αρχά-
ριος, αρχείο, άρχοντας
Προσδιορ.: αιώνια (2), επι-
στημονική (3), αρμόδια,
αστυνομική, δημοτική, δι-
καστική, δημόσια (4)
Φράσεις: ►Η αρχή είναι
το ήμισυ του παντός (= το
πρώτο βήμα έχει μεγάλη
σημασία) ►Οι διωκτικές
αρχές (= η αστυνομία)
Παροιμ.: ►Κάθε αρχή και
δύσκολη
43
 αρωγή
Φυσική.
4. η κρατική εξουσία και
οι εκπρόσωποί της: ►Στην
εκδήλωση παρέστησαν οι πο-
λιτικές αρχές της πόλης.
αρωγή (η) βοήθεια, συνδρομή: ►Η Οικογ. Λέξ.: αρωγός
(Ουσιαστικό, Ο24) αρωγή του κράτους προς τους Προσδιορ.: αμοιβαία, διε-
(α-ρω-γή) σεισμοπαθείς ήταν σημαντι- θνής, κρατική, φιλική
[λόγ. < αρχ. SρωγD
κή.
< Sρήγω (= βοηθώ,
συντρέχω)]

ασθένεια (η) η αρρώστια, η νόσος: ► Η Συνών.: πάθηση

(Ουσιαστικό, Ο20) ανεμοβλογιά είναι μεταδοτική Προσδιορ.: ανίατη, βαριά,
(α-σθέ-νει-α, γεν. ασθένεια. άγνωστη
-ας, πληθ. -ες, γεν. Φράσεις: ►Διπλωματική
-ειών) ασθένεια (= ανύπαρκτη
[αρχ. Sσθένεια < ασθένεια που χρησιμοποι-
SσθενDς < S στερ. + είται ως πρόφαση)
σθένος (= δύναµη)]

άσκηση (η) 1. το να γυμνάζει κάποιος Συνών.: εκγύμναση, προ-

(Ουσιαστικό, Ο28) το σώμα ή το πνεύμα: ►
(ά-σκη-ση, γεν.-ης, Το σκάκι αποτελεί σπουδαία
-ήσεως πληθ. -ήσεις,
πνευματική άσκηση.
γεν. -ήσεων)
2. πρακτική εφαρμογή σε
[λόγ. < αρχ. Rσκη-
σις < SσκU]
κάτι που διδάχτηκε θεω-
ρητικά: ►Σήμερα κάναμε
δύο ασκήσεις ορθογραφίας.
πόνηση (1), εξάσκηση (1,
2)
Σύνθ.: εξάσκηση, προάσκη-
ση
Οικογ. Λέξ.: ασκώ, ασκη-
τής, ασκητεύω, ασκητικός,
ασκητισμός
Προσδιορ.: στρατιωτική,
σωματική (1), γραμματική,
πνευματική (2), εξαντλη-
τική (1, 2)
Φράσεις: ►Άσκηση εκλο-
γικού δικαιώματος (= το
δικαίωμα να ψηφίζει κά-
ποιος) ►Άσκηση ποινικής
δίωξης (= δικαστικές ενέρ-
γειες εναντίον κάποιου που
έχει διαπράξει αδίκημα)

αστέρι (το) 1. κάθε ουράνιο σώμα Συνών.: διασημότητα,

(Ουσιαστικό, Ο36) εκτός από τη σελήνη που πρωταγωνιστής (2)
(α-στέ-ρι, γεν. -ιού, φέγγει τη νύχτα: ►Τα αστέ- Σύνθ.: αστεροειδής, αστε-
πληθ. -ια) ροσκοπείο
ρια τρεμοσβήνουν στον ουρα-
νό.
44

[µεσν. < µτγν. S- 2. (μτφ.) άνθρωπος με
στέριον, υποκορ. εξαιρετικές ικανότητες
του αρχ. SστDρ] και επιτυχημένη επαγ-
γελματική ζωή: ►Είναι ένα
μεγάλο αστέρι του κινηματο-
γράφου.
άσωτος
Οικογ. Λέξ.: αστερίας,
αστερίσκος, αστερισμός
Προσδιορ.: φωτεινό (1), λα-
μπρό (1, 2), διάσημο (2)
Φράσεις: ►Αστέρι της Αυ-
γής (= Αυγερινός) ►Έχει
αστέρι (= όλα του πηγαί-
νουν καλά)

αστραπή (η) (φυσ.) έντονη και στιγ- Οικογ. Λέξ.: αστράφτω,

(Ουσιαστικό, Ο24) μιαία λάμψη, που παρά- αστραπιαίος, αστραπιαία
(α-στρα-πή) γεται από ηλεκτρική εκ- (επίρρ.)
[αρχ. SστραπD < Φράσεις: ►Σαν αστραπή
κένωση ανάμεσα σε δύο
SστεροπD < SστDρ (= πολύ γρήγορα)
σύννεφα ή ανάμεσα σ’
+ ‚πD (= τρύπα)] Παροιμ.: ►Καθαρός ουρα-
ένα σύννεφο και το έδα- νός αστραπές δε φοβάται
φος: ►Έβρεχε πολύ δυνατά
και οι αστραπές έσχιζαν συνέ-
χεια τον ουρανό.

ασύλληπτος, 1. αυτός που δεν έχει ή Συνών.: άπιαστος (1), ακα-

δεν μπορεί να πιαστεί: τάληπτος, ακατανόητος (2)
-η, -ο
►Ο δράστης παραμένει ασύλ-
Οικογ. Λέξ.: ασύλληπτα
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα
(επίρρ.)
και άψυχα) ληπτος παρά τις προσπάθειες Προσδιοριζ.: ιδέα, εικόνα
(α-σύλ-λη-πτος) της αστυνομίας. (2)
[µτγν. Sσύλληπτος 2. (μτφ.) που δεν μπορεί
< S στερ. + συλλαµ-
να τον καταλάβει κά-
βάνω]
ποιος, επειδή ξεπερνάει
τα συνηθισμένα όρια: ►Η
απόσταση ανάμεσα στους γα-
λαξίες του σύμπαντος είναι
ασύλληπτη για τους πολλούς
ανθρώπους.
άσωτος, -η, -ο αυτός που ξοδεύει τα Αντίθ.: εγκρατής
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα υπάρχοντά του ασυλ- Συνών.: αχαλίνωτος
και άψυχα) λόγιστα και κάνει άτακτη Οικογ. Λέξ.: άσωτα (επίρρ.),
(ά-σω-τος) ασωτία
ζωή: ►Ζει μια άσωτη ζωή, Προσδιοριζ.: ζωή, υιός
[αρχ. Rσωτος < S
στερ. + σώζω]
σπαταλώντας την περιουσία Φράσεις: ►Άσωτος υιός
του. (= το ευαγγελικό πρόσωπο
που ξόδεψε τα υπάρχοντά
του)

45
 άτομο
άτομο (το) 1. κάθε άνθρωπος χωρι-
(Ουσιαστικό, Ο34) στά: ►Στον κινηματογράφο
(ά-το-μο, γεν. -όμου, υπάρχουν θέσεις για πενήντα
πληθ. -α)
άτομα.
[αρχ. Rτοµον < S
2. (φυσ.) το μικρότερο σω-
στερ. + τόµος < τέ-
µνω (= κόβω)]
ματίδιο της ύλης, το οποίο
μπορεί να συμμετέχει στο
σχηματισμό πολυπλοκό-
τερων χημικών ουσιών:
►Το νερό είναι η χημική ένω-
ση δύο ατόμων υδρογόνου και
ενός ατόμου οξυγόνου.
άτρωτος, -η, -ο αυτός που δεν τραυματί-
(Επίθετο, Ε2, έμψυ- στηκε ή δεν είναι δυνατόν
χα ) να τραυματιστεί: ►Ο
(ά-τρω-τος) Αχιλλέας ήταν άτρωτος από
[αρχ. Rτρωτος < S
στερ. + τρωτVς <
τα βέλη των εχθρών.
τιτρώσκω (= πλη-
γώνω)]
αυγό (το) αυτό που γεννούν τα που-
(Ουσιαστικό, Ο31) λιά, τα ψάρια και τα ερ-
(αυ-γό) πετά και αποτελείται από
[αρχ. …Vν (= αυγό)]
τον κρόκο, το ασπράδι
και το τσόφλι: ►Το Πάσχα
βάφουμε κόκκινα αυγά.
αυτί (το) το αισθητήριο όργανο της
(Ουσιαστικό, Ο35) ακοής και της ισορροπί-
(αυ-τί) ας: ►Μέσα στην ησυχία της
[αρχ. οŒς]
νύχτας τα αυτιά μου έπιαναν
όλους τους ήχους της εξοχής.
46
Αντίθ.: ομάδα, σύνολο (1)
Συνών: πρόσωπο (1), στοι-
χείο, μόριο (2)
Οικογ. Λέξ.: ατομικός, ατο-
μικά (επίρρ.), ατομικότητα,
ατομισμός, ατομιστής
Προσδιορ.: διακεκριμένο,
συμπαθητικό, φανταστικό,
κοινωνικό (1)
Αντίθ.: τρωτός
Οικογ. Λέξ.: άτρωτα
(επίρρ.)
Σύνθ.: αυγοθήκη, αυγολέ-
μονο, αυγοτάραχο
Φράσεις: ►Χάνω τα αυγά
και τα καλάθια (= χάνω τα
πάντα) ►Αυγά σου καθα-
ρίζουν; (= για κάποιον που
γελάει χωρίς λόγο) ►Το
αυγό του Κολόμβου (=
για κάτι που ενώ φαίνεται
δύσκολο έχει απλή λύση)
►Ακόμα δε βγήκε απ’ τ’
αυγό (= για ανήλικο άτο-
μο που κάνει πως τα ξέρει
όλα)
Παροιμ.: ►Αυγό κι αν πά-
ρεις απ’ αυτόν, κρόκο δε
βρίσκεις μέσα
Φράσεις: ►Γελούν και
τ’ αυτιά του (= είναι χα-
ρούμενος ►Και οι τοίχοι
έχουν αυτιά (= προειδοποί-
ηση για να μιλάει κάποιος
χαμηλόφωνα)
 αφομοίωση
►Δεν πιστεύω στ’ αυτιά
μου (= για κάτι ξαφνικό και
αναπάντεχο) ►Κατέβασε τ’
αυτιά (= ντράπηκε)
Παροιμ.: ►Άκουγε με τ’
αυτιά σου και βλέπε με τα
μάτια σου

αυτοθυσία (η) η θυσία του εαυτού μας ή Οικογ. Λέξ.: αυτοθυσιάζο-

(Ουσιαστικό, Ο19) του συμφέροντός μας για μαι
(αυ-το-θυ-σί-α, γεν. χάρη κάποιου άλλου: ►Η
-ας, πληθ. -ες, γεν. αυτοθυσία των αγωνιστών του
-ών)
Πολυτεχνείου για την ελευθε-
[λόγ. α}τοθυσία
< α}τVς + θυσία < ρία είναι αξιοθαύμαστη.
θύω (= θυσιάζω)]
αφαίρεση (η) 1. το να παίρνει κανείς Αντίθ.: πρόσθεση, άθροιση
(Ουσιαστικό, Ο28) ένα μέρος από ένα σύνο- (2)
(α-φαί-ρε-ση, γεν. λο: ►Η αφαίρεση κάποιων Συνών.: βγάλσιμο (1), δια-
-ης, -έσεως, πληθ. φορά (2)
κεφαλαίων από την εξεταστέα
-έσεις, γεν. -έσεων) Σύνθ.: προσθαφαίρεση
ύλη γίνεται συνήθως στο τέ- Οικογ. Λέξ.: αφαιρώ, αφαι-
[λόγ. < αρχ. Sφαί-
ρεσις < SπV + αXρU λος της σχολικής χρονιάς. ρέτης, αφαιρετέος, αφαιρε-
(= κυριεύω)] 2. (μαθημ.) πράξη της αριθ- τικός
μητικής, με την οποία Προσδιορ.: νόμιμη, παρά-
βρίσκουμε τη διαφορά νομη, παράλογη, αδικαιο-
ανάμεσα σε δύο αριθμούς, λόγητη, βίαιη (1)
δύο ποσά κ.λπ.: ►Δεν έκα-
νε σωστά την αφαίρεση και γι’
αυτό βρήκε λανθασμένο απο-
τέλεσμα.
3. (γραμμ.) το γραμματικό
φαινόμενο κατά το οποίο
χάνεται το αρχικό φωνή-
εν της επόμενης λέξης,
όταν η προηγούμενη λέξη
τελειώνει σε φωνήεν:
►Μου έδωσε – μου ‘δωσε.
αφομοίωση (η) 1. (βιολ.) η λειτουργία Συνών.: πέψη, χώνεμα (1)
(Ουσιαστικό, Ο28) κατά την οποία ένας ζω- Οικογ. Λέξ.: αφομοιώνω,
(α-φο-μοί-ω-ση, γεν. ντανός οργανισμός μετα- αφομοιωτικός, αφομοιώσι-
-ης, -ώσεως, πληθ. μος
σχηματίζει σε δικά του Προσδιορ.: βαθμιαία, γρή-
-ώσεις)
συστατικά τις θρεπτικές γορη, τέλεια, μερική (1, 2)
[λόγ. < ελνστ. S-
φοµοίωσις < Sφο- ουσίες που προσλαμβά-
µοιU] νει: ►Η αφομοίωση των
47
 αφορμή
τροφών από τον οργανισμό
γίνεται με τη διαδικασία της
πέψης.
2. (μτφ.) πλήρης κατανό-
ηση μιας γνώσης: ►Η επα-
νάληψη του μαθήματος διευ-
κολύνει την αφομοίωσή του.

αφορμή (η) πρόφαση, δικαιολογία, Συνών.: πρόσχημα

(Ουσιαστικό, Ο24) λόγος: ►Έψαχνε αφορμή, Προσδιορ.: ασήμαντη,
(α-φορ-μή) για να αλλάξει επάγγελμα. πραγματική, σοβαρή
[αρχ. SφορµD <
SφορµU]

48
 βαδίζω 1. (αμτβ.) πηγαίνω με τα
(Ρήμα, Ρ4) πόδια, περπατώ: ►Οι δυο
(ενεστ. βα-δί-ζω, αόρ. φίλοι βάδιζαν για πολλή ώρα
βάδισα) σιωπηλοί.
[λόγ. < αρχ. βαδίζω 2. (αμτβ.) (μτφ.) κατευ-
< βάδην < βαίνω] θύνομαι: ►Βαδίζει σταθερά
προς την επιτυχία.
Συνών.: βηματίζω (1),
οδεύω (2)
Σύνθ.: συμβαδίζω
Οικογ. Λέξ.: βάδισμα, βα-
διστής, βάδην (το)

βαθμός (ο) 1. μέτρο που δείχνει την Συνών.: μέτρο (1), βαθμίδα,
(Ουσιαστικό, Ο13) επίδοση ή την ικανότη- θέση, αξίωμα (2)
(βαθ-μός) τα κάποιου: ►Τελείωσε το Σύνθ.: βαθμολογώ, βαθμο-
[λόγ. < αρχ. βαθ- Λύκειο με πολύ καλούς βαθ- λογία, βαθμολόγιο, βαθ-
µVς (= σκαλοπάτι) μούς. μολογητής, βαθμολόγηση,
< βαίνω] 2. η σειρά που κατέχει βαθμοθηρία, βαθμοφόρος,
κάποιος σε μια ιεραρχία: ισόβαθμος, χαμηλόβαθ-
►Αποστρατεύτηκε με το βαθ- μος, υψηλόβαθμος
μό του συνταγματάρχη. Οικογ. Λέξ.: βαθμίδα, βαθ-
3. συγγενική σχέση: ►Πα- μιαίος, βαθμιαία (επίρρ.)
Προσδιορ.: θετικός (1, 5),
τέρας και γιος είναι μεταξύ
κατώτατος, ανώτερος, χα-
τους συγγενείς πρώτου βαθ-
μηλός (1, 2, 4)
μού.
Φράσεις: ►Ως ένα βαθμό
4. μονάδα μέτρησης για
(= μέχρις ενός σημείου)
διάφορα μεγέθη: ►Η θερ-
μοκρασία έφτασε στους είκοσι
βαθμούς Κελσίου.
5. (γραμμ.) οι τρεις μορ-
φές των επιθέτων και των
επιρρημάτων (παραθετι-
κά): ►Εκτός από το θετικό
έχουμε το συγκριτικό και τον
υπερθετικό βαθμό ενός επιθέ-
του.
49
 βάρος
βάρος (το) 1. (φυσ.) η φυσική ιδιό-
(Ουσιαστικό, Ο37) τητα που έχουν όλα τα
(βά-ρος, γεν. -ους, σώματα να πέφτουν από
πληθ. -η)
πάνω προς τα κάτω, όταν
[λόγ. < αρχ. βάρος]
αφήνονται ελεύθερα ή να
πιέζουν άλλα που βρίσκο-
νται κάτω απ’ αυτά: ►
Από το βάρος του χιονιού κα-
τέρρευσε η στέγη του σπιτιού
μας.
2. ο αριθμός που μας δεί-
χνει πόσο ζυγίζει ένα
σώμα: ►Το βάρος του μωρού
είναι τρία κιλά.
3. (μτφ.) κύρος, επιρροή:
► Τα λόγια του έχουν πάντα
ιδιαίτερο βάρος.
βάση (η) 1. θεμέλιο, βάθρο: ►Η πο-
(Ουσιαστικό, Ο27) λυκατοικία που μένουμε έχει
(βά-ση, γεν. -ης, γερές βάσεις.
-εως, πληθ. -εις)
2. το κάτω μέρος ενός σώ-
[λόγ. < αρχ. βάσις
ματος ή σχήματος: ►Η
(= στήριγµα) < βαί-
νω]
βάση του τριγώνου είναι δέκα
εκατοστά.
βελτιώνω (μτβ.) κάνω κάτι καλύτε-
(Ρήμα, Ρ1) ρο απ’ ό,τι είναι, καλυτε-
(ενεστ. βελ-τι-ώ-νω, ρεύω: ►Οι μαθητές βελτίω-
αόρ. βελτίωσα, παθ.
σαν τη βαθμολογία τους.
αόρ. βελτιώθηκα,
παθ. μτχ. βελτιωμέ-
νος)
50
Σύνθ.: βαρόμετρο, απόβα-
ρο, αντίβαρο, ισόβαρος
Οικογ. Λέξ.: βαραίνω,
βαρίδι, βαρύτητα, βαριά
(επίρρ.)
Προσδιορ.: αβάσταχτο,
ασήκωτο, καθαρό, μεικτό
(2)
Φράσεις: ►Πήρα βάρος
(= πάχυνα) ►Άρση βαρών
(= το άθλημα στο οποίο οι
αθλητές σηκώνουν βάρη)
►Ρίχνω το βάρος σε κάτι (=
αποδίδω σημασία)
Αντίθ.: κορυφή (2)
Συνών.: υποστήριγμα,
υπόβαθρο, υποδομή (1)
Σύνθ.: ανάβαση, κατάβα-
ση, διάβαση, παράβαση,
έκβαση, απόβαση, υπέρβα-
ση, πρόσβαση, σύμβαση
Οικογ. Λέξ.: βασίζομαι,
βασικός, βασικά (επίρρ.),
βάσιμος
Προσδιορ.: γερή, στέρεα
(1, 2)
Φράσεις: ►Δίνω βάση (=
προσέχω, εμπιστεύομαι)
►Έπιασε τη βάση (= ο μι-
κρότερος βαθμός επιτυχί-
ας) ►Βάση δεδομένων (=
οργανωμένη συλλογή πλη-
ροφοριών)
Αντίθ.: χειροτερεύω, επι-
δεινώνω
Συνών: αναβαθμίζω
Οικογ. Λέξ.: βελτίωση, βελ-
τιώσιμος, βελτιωτικός
 βοριάς
[λόγ. βελτιώνω <
αρχ. βελτιU < βελ-
τίων (= καλύτε-
ρος)]

βήμα (το) 1. η μετακίνηση του ενός Συνών.: βηματισμός, βάδι-

(Ουσιαστικό, Ο39) ποδιού σε σχέση με το
(βή-μα, γεν. -ατος, άλλο στο περπάτημα ή το
πληθ. -ατα, γεν.
χορό: ►Έκανε τρία βήματα
-άτων)
μπροστά.
[αρχ. βjµα < βαίνω
(= προχωρώ)] 2. ο ιδιαίτερος τρόπος που
περπατάει κάποιος: ►Τον
γνωρίζω από το βαρύ του
βήμα.
3. η μικρή απόσταση: ►Το
σχολείο απέχει μόνο δυο βή-
ματα από το σπίτι του.
4. το βάθρο απ’ όπου εκ-
φωνούνται ομιλίες: ►Ο
ομιλητής ανέβηκε στο βήμα,
για να εκφωνήσει τον πανη-
γυρικό της ημέρας.
σμα, περπατησιά (2), δρα-
σκελιά (3), έδρα (4)
Σύνθ.: βηματοδότης
Οικογ. Λέξ.: βηματίζω, βη-
ματισμός
Προσδιορ.: μετέωρο, δι-
στακτικό, αποφασιστικό
(1), γοργό, ρυθμικό (1, 2)
Φράσεις: ►Ακολουθώ κα-
τά βήμα (= μιμούμαι πιστά)
►Βήμα-βήμα (= σιγά-σιγά)
►Το πρώτο βήμα (= η πρώ-
τη προσπάθεια)

βίος (ο) η ζωή, η διάρκεια της Σύνθ.: βιολογία, βιομηχα-

(Ουσιαστικό, Ο14) ζωής, η βιογραφία: ►Ο νία, βιοπάλη, βιοτέχνης,
(βί-ος, γεν. -ου, βίος του υπήρξε πολυτάραχος. έμβιος, υδρόβιος
πληθ. -οι) Οικογ. Λέξ.: βιώνω, βίωμα,
►Ο βίος πολλών συγγραφέ-
Προσοχή! βιώσιμος
ων είναι ευρύτερα γνωστός.
►βίος (ο) = η ζωή Φράσεις: ►Δια βίου (= σε
►βιος (το) = η ολόκληρη τη ζωή) ►Βίος
περιουσία και πολιτεία (= για κάποιον
[λόγ. < αρχ. βίος] που έχει μια ταλαιπωρημέ-
νη ή περιπετειώδη ζωή)

βοριάς (ο) κρύος άνεμος που φυσά- Αντίθ: νοτιάς

(Ουσιαστικό, Ο4) ει από το βορρά προς το Συνών: τραμουντάνα
(βο-ριάς, γεν. -ιά νότο: ►Τα πλοία έμειναν Οικογ. Λέξ.: βορράς, βορι-
πληθ. -ιάδες) νός
δεμένα στο λιμάνι, επειδή φυ-
Προσοχή! Προσδιορ.: κρύος, παγω-
σούσαν δυνατοί βοριάδες. μένος, άγριος, τρελός
►βοριάς (ο) = ο
άνεμος
►βορράς (ο) = το
αντίστοιχο σημείο
του ορίζοντα
[µεσν. βορι^ς <
αρχ. βορέας]
51
 βουλευτής
βουλευτής (ο) εκλεγμένος αντιπρόσω-
(Ουσιαστικό, Ο6) πος του λαού στη Βουλή:
(βου-λευ-τής, γεν. ►Είναι εκλεγμένος βουλευ-
-ή, πληθ. -ές)
τής για δεύτερη θητεία στο
[αρχ. βουλευτDς <
ελληνικό Κοινοβούλιο.
βουλεύω < βουλD]
βράδυ (το) το χρονικό διάστημα από
(Ουσιαστικό, Ο36) τη δύση του ηλίου μέχρι
(βρά-δυ, γεν. -ιού, τα μεσάνυχτα και κατ’
πληθ. -ια, γεν. -ιών)
επέκταση το διάστημα της
[µεσν. βράδυ < αρχ.
νύχτας: ►Κάθε βράδυ πηγαί-
βραδύ, ουδ. του
ναμε περίπατο στη λίμνη.
επιθ. βραδς]
βρίσκω 1. (μτβ.) ανακαλύπτω
(Ρήμα) κάποιον ή κάτι που ανα-
(ενεστ. βρί-σκω, αόρ. ζητώ: ►Βρήκε το φάρμα-
βρήκα, παθ. αόρ. βρέ-
κο μιας σπάνιας αρρώστιας.
θηκα)
►Βρήκα πού είναι στο χάρτη
[µεσν. βρίσκω <
η Λήμνος.
αρχ. ε„ρίσκω]
2. (μτβ.) συναντώ, αντα-
μώνω: ►Βρήκα τους φίλους
μου και πήγαμε βόλτα.
3. (μτβ.) νομίζω, θεωρώ:
►Βρίσκω ότι τα λόγια σου εί-
ναι σωστά.
4. (μτβ.) κατέχω κάτι από
κληρονομιά: ►Βρήκε με-
γάλη περιουσία από τους γο-
νείς του.
βρόμικος, -η, -ο 1. αυτός που δεν είναι κα-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα θαρός, ο λερωμένος: ►Τα
και άψυχα) ρούχα του ήταν βρόμικα από
(βρό-μι-κος)
το παιχνίδι στα χώματα.
[< βρόµα < αρχ.
2. (μτφ.) ανήθικος, ανέντι-
βροµU (= θορυβώ)]
μος, αισχρός: ►Δεν μπορείς
να πεις ότι είναι ένας βρόμι-
κος άνθρωπος, αλλά μερικές
φορές σε απογοητεύει με αυτά
που κάνει.
52
Συνών: κοινοβουλευτικός,
μέλος του κοινοβουλίου
Σύνθ: ευρωβουλευτής
Οικογ. Λέξ.: βουλή, βου-
λευτικός
Συνών.: βραδιά
Σύνθ.: βραδυπορώ, βραδυ-
πορία, βραδυκίνητος
Οικογ. Λέξ.: βραδιά, βρα-
διάζω, βραδινός
Προσδιορ.: αξέχαστο, φθι-
νοπωρινό, φεγγαρόλουστο
Αντίθ.: χάνω (1)
Σύνθ.: ξαναβρίσκω
Οικογ. Λέξ.: εύρεση
Φράσεις: ►Απ’ το Θεό να
το ‘βρεις (= ως ευχή ή κατά-
ρα) ►Βρήκε τον μπελά του
(= για μεγάλο πρόβλημα)
►Βρήκε το μάστορά του /
το δάσκαλό του (= κάποιον
πιο ικανό απ’ αυτόν) ►Τα
βρήκαν (= συμφώνησαν)
►Βρίσκω άκρη (= λύνω ένα
πρόβλημα)
Αντίθ.: καθαρός (1, 2), τίμι-
ος (2)
Συνών.: ακάθαρτος (1),
ανέντιμος, φαύλος (2)
Οικογ. Λέξ.: βρομιά, βρο-
μερός, βρομίζω
Προσδιοριζ: βρομιά, βρο-
μερός, βρομίζω
Φράσεις: ►Βρόμικο χρή-
μα (= που προέρχεται από
παράνομες δραστηριότη-
τες)
 γαλαξίας (ο) φωτεινή ζώνη στον ουρα-
(Ουσιαστικό, Ο2) νό που αποτελείται από
(γα-λα-ξί-ας) εκατομμύρια αστέρια: ►Ο
[λόγ. < ελνστ. γα- γαλαξίας της Ανδρομέδας βρί-
λαξίας] σκεται στο βόρειο ημισφαίριο.
γαλήνη (η) 1. ηρεμία, ησυχία στη
(Ουσιαστικό) φύση και κυρίως στη θά-
(γα-λή-νη, γεν. -ης, λασσα: ►Όταν επικρατούσε
πληθ. - )
γαλήνη στη θάλασσα, οι ψα-
[λόγ. < αρχ. γαλή-
ράδες έβγαιναν για ψάρεμα.
νη]
2. (μτφ.) η ψυχική ηρεμία:
►Κοντά στην οικογένεια βρή-
κε τη γαλήνη που ζητούσε.
γεγονός (το) κάτι που έχει συμβεί και
(Ουσιαστικοπ. Μτχ.) δεν μπορεί να αμφισβη-
(γε-γο-νός, γεν. τηθεί: ►Η επανάσταση του
-ότος, πληθ. -ότα)
1821 είναι ένα σημαντικό
[λόγ. < αρχ. γεγο-
ιστορικό γεγονός.
νVς < γίγνοµαι]
γελώ 1. (αμτβ.) ξεσπώ σε γέλια:
(Ρήμα, Ρ5) ►Τους διηγήθηκε μια ιστορία
(ενεστ. γε-λώ, αόρ. και στο τέλος όλοι γέλασαν με
γέλασα, παθ. αόρ. γε-
την καρδιά τους.
λάστηκα, παθ. μτχ.
2. (μτβ.) (μτφ.) εξαπατώ,
γελασμένος)
[αρχ. γελU] κοροϊδεύω: ►Τον γέλασε με
την υπόσχεση που του έδωσε.
Αντίθ.: τρικυμία, φουρτού-
να (1), ταραχή, αναστάτω-
ση (2)
Συνών.: νηνεμία, μπουνά-
τσα (1), πραότητα (2)
Οικογ. Λέξ.: γαληνεύω, γα-
λήνιος, γαλήνεμα
Προσδιορ.: νυχτερινή (1),
ολύμπια, ουράνια (1, 2),
στωική, φαινομενική, θεία
(2)
Συνών.: συμβάν, περιστα-
τικό, πραγματικότητα
Οικογ. Λέξ.: γίνομαι
Προσδιορ.: βαρυσήμαντο,
δραματικό, αξιομνημόνευ-
το, συγκινητικό
Αντίθ.: κλαίω
Συνών.: ξεγελώ, παραπλα-
νώ (2)
Σύνθ.: κρυφογελώ, χαμο-
γελώ
Οικογ. Λέξ.: γέλιο, γελα-
στός, γελαστά (επίρρ.), γε-
λοίος, γελοιότητα
53
 γεννώ
Φράσεις: ►Γελούν και τα
μουστάκια του / τα αυτιά
του (= είναι πολύ χαρού-
μενος) ►Θα γελάσει και το
παρδαλό κατσίκι (= για μια
αστεία υπόθεση) ►Θα σε
γελάσω! (= δεν είμαι βέβαι-
ος) ►Δεν είναι παίξε-γέ-
λασε (= χρειάζεται μεγάλη
προσοχή)

γεννώ 1. (μτβ.) κάνω παιδιά, (για Συνών.: τεκνοποιώ (1)

(Ρήμα, Ρ5) πουλιά, ψάρια και ερπετά)
(ενεστ. γεν-νώ, αόρ. κάνω αυγά: ►Η αγελάδα
γέννησα, παθ. αόρ.
γέννησε ένα χαριτωμένο μο-
γεννήθηκα, παθ. μτχ.
σχαράκι.
γεννημένος)
[αρχ. γεννU] 2. (μτφ.) δημιουργώ, επι-
Προσοχή! νοώ: ►Το μυαλό του γεννού-
►γέννηση < γεννώ σε συνεχώς νέες ιδέες.
►γένεση, γενετικός, 3. (ως μτχ. παρακ.) (αμτβ.)
όπως η λέξη «γένος» είμαι από τη φύση μου, εκ
γενετής: ►Ο Γιώργος είναι
γεννημένος ζωγράφος.
Σύνθ.: ξεγεννώ
Οικογ. Λέξ.: γέννηση, γεν-
νητικός, γεννήτρια, γέννη-
μα, γεννητούρια (τα)
Φράσεις: ►Όπως τον γέν-
νησε η μάνα του (= γυ-
μνός)
Παροιμ.: ►Αλλού τα κακα-
ρίσματα κι αλλού γεννούν
οι κότες

γεωργία (η) η συστηματική καλλιέρ- Οικογ. Λέξ.: γεωργός, γε-

(Ουσιαστικό, Ο19) γεια της γης για την πα- ωργικός
(γε-ωρ-γί-α, γεν. ραγωγή προϊόντων: ►Με
-ας, πληθ. - ) τη γεωργία ασχολείται ένα
[λόγ. < αρχ. γεωρ- μεγάλο τμήμα του ελληνικού
γία < γεωργVς < γj
πληθυσμού.
+ ργον]

γνωρίζω 1. (μτβ.) κάνω κάτι γνω- Αντίθ.: αγνοώ (3)

(Ρήμα, Ρ4) στό, φανερώνω: ►Σας Συνών.: πληροφορώ (1)
(ενεστ. γνω-ρί-ζω, γνωρίζουμε ότι πετύχατε στο Σύνθ.: αναγνωρίζω, παρα-
αόρ. γνώρισα, παθ. γνωρίζω
διαγωνισμό.
αόρ. γνωρίστηκα, Οικογ. Λέξ.: γνώριμος,
2. (μτβ.) αναγνωρίζω, δια- γνώριμα (επίρρ.), γνωριμία,
παθ. μτχ. αναγνωρι-
σμένος) κρίνω: ►Γνώρισα το γείτο- γνώρισμα
[αρχ. γνωρίζω] νά μου από τη δυνατή φωνή
του.
3. (μτβ.) ξέρω, κατέχω:
►Γνωρίζει άπταιστα τρεις ξέ-
νες γλώσσες.
54

γράμμα (το) 1. το γραπτό σύμβολο για
(Ουσιαστικό, Ο39) κάθε φθόγγο μιας γλώσ-
(γράμ-μα, γεν. σας: ► Το ελληνικό αλφάβη-
-ατος, πληθ. -ατα)
το έχει είκοσι τέσσερα γράμ-
[αρχ. γράµµα <
ματα.
γράφω]
2. γραπτό κείμενο που
απευθύνεται σε κάποιον,
επιστολή: ►Έστειλε ένα
γράμμα στο θείο του στη
Γερμανία.
3. (πληθ.) γνώσεις, σπου-
δές, λογοτεχνία: ►Κατά
την περίοδο της Αναγέννησης
αναπτύχθηκαν σημαντικά τα
γράμματα και οι τέχνες.
γράφω 1. (μτβ.) παρασταίνω με
(Ρήμα, Ρ2) γράμματα τις σκέψεις και
(ενεστ. γρά-φω, αόρ. τα συναισθήματα: ►Γράφω
έγραψα, παθ. αόρ.
τις εντυπώσεις μου από τη
γράφτηκα, παθ. μτχ.
γραμμένος) σχολική εκδρομή.
[αρχ. γράφω] 2. (μτβ.) στέλνω επιστολή,
αλληλογραφώ: ►Μου γρά-
φει δυο φορές την εβδομάδα.
3. (μτβ.) γράφω κάποιον
σε καταλόγους: ►Έγραψε
το παιδί του στο σχολείο.
4. (μτβ.) συντάσσω βιβλίο,
άρθρο, μουσική: ►Γράφει
λογοτεχνικά βιβλία.
5. (μτβ.) ορίζω κληρονό-
μο, κληροδοτώ: ►Έγραψε
στην κόρη του το σπίτι στο
χωριό.
γράφω
Συνών.: ψηφίο (1), φιλολο-
γία (3)
Σύνθ.: γραμματόσημο,
γραμματοκιβώτιο, μονό-
γραμμα, σύγγραμμα, διά-
γραμμα, περίγραμμα
Οικογ. Λέξ.: γραμματικός,
γραμματική, γραμματέας,
γραμματεία, γραμμάτιο
Προσδιορ.: καλογραμμένο,
ανοιχτό, αποχαιρετιστήριο,
ανώνυμο (2)
Φράσεις: ►Ψιλά γράμμα-
τα (= για κάτι ασήμαντο)
►Δεν παίρνει τα γράμμα-
τα (= υστερεί στο σχολείο)
►Παίζω το κεφάλι μου κο-
ρόνα-γράμματα (= βάζω σε
κίνδυνο)
Συνών.: συγγράφω (4)
Σύνθ.: αντιγράφω, ανα-
γράφω, εικονογραφώ, δα-
κτυλογραφώ
Οικογ. Λέξ.: γραφή, γρα-
φέας, γραφείο, γραφίδα,
γράψιμο, γραπτός, γράμ-
μα, γραμμή
Φράσεις: ►Γράφει ιστορία
(= έχει μεγάλη επιτυχία)
►Είναι γραμμένο (= το τυ-
χερό, το πεπρωμένο) ►Αν
με ξαναδείς, γράψε μου (=
δεν πρόκειται να ξανασυ-
ναντηθούμε)
55
 γωνία
γωνία (η) 1. σχήμα της γεωμετρίας
(Ουσιαστικό, Ο19) που ορίζεται από δύο
(γω-νί-α) ημιευθείες ή επίπεδες επι-
[αρχ. γωνία]
φάνειες που έχουν κοινή
κορυφή: ►Οι γωνίες ενός
τριγώνου μπορεί να είναι ορ-
θές, οξείες ή αμβλείες.
2. σημείο συνάντησης δύο
δρόμων, στροφή: ►Το σχο-
λείο μας βρίσκεται στη γωνία
Κοραή και Σολωμού.
56
Σύνθ.: γωνιόμετρο, διαγώ-
νιος, ακρογωνιαίος
Οικογ. Λέξ.: γωνιακός, γω-
νιαίος, γωνιώδης
Φράσεις.: ►Οπτική γωνία
(= η θέση από την οποία
βλέπει κανείς τα πράγμα-
τα) ►Βάζω κάποιον στη
γωνία (= τον βάζω στο πε-
ριθώριο)
 δανείζω (μτβ.) δίνω χρήματα ή Οικογ. Λέξ.: δάνειο, δανει-
(Ρήμα, Ρ4) άλλα πράγματα με τη συμ- κός, δανεισμός, δανειστής,
(ενεστ. δα-νεί-ζω, φωνία να μου επιστρα- δανειστικός
αόρ. δάνεισα, παθ. φούν: ►Δάνεισε το βιβλίο
αόρ. δανείστηκα,
παθ. μτχ. δανεισμέ-
της Ιστορίας στο συμμαθητή
νος) του.
[αρχ. δανείζω <
δάνειον < δάνος (=
δώρο)]

δέηση (η) προσευχή που απευθύνε- Συνών: ικεσία

(Ουσιαστικό, Ο28) ται στο Θεό με συγκεκρι- Οικογ. Λέξ.: δέομαι
(δέ-η-ση, γεν. -ης, μένη παράκληση: ►Στον Προσδιορ.: κατανυκτική,
-ήσεως, πληθ. -ήσεις, επιμνημόσυνη, εσπερινή
εορτασμό για την απελευθέ-
γεν. -ήσεων)
ρωση της πόλης έγινε επιμνη-
[αρχ. δέησις < δέω -
δέοµαι (= έχω ανά- μόσυνη δέηση και κατάθεση
γκη, χρειάζοµαι) στεφάνων στο μνημείο των
πεσόντων.

δέχομαι 1. (μτβ.) παίρνω κάτι Αντίθ.: αρνούμαι, απορρί-

(Ρήμα, Ρ3) που μου προσφέρουν: πτω (2)
(ενεστ. δέ-χο-μαι, ►Δέχτηκε με χαρά τα δώρα
Συνών.: παραλαμβάνω (1),
παθ. αόρ. δέχτηκα επιδοκιμάζω, εγκρίνω (2),
που του έκαναν. υπομένω (3)
παθ. μτχ. ενεστ. δε-
χόμενος)
2. (μτβ.) παραδέχομαι, Σύνθ.: αποδέχομαι, παρα-
[αρχ. δέχοµαι] αναγνωρίζω, συμφωνώ: δέχομαι, καταδέχομαι, δια-
►Δέχομαι ότι έχεις δίκιο για δέχομαι, καλοδέχομαι
το θέμα που συζητήσαμε.

57
 δήλωση
3. (μτβ.) ανέχομαι την
άδικη συμπεριφορά κά-
ποιου: ►Δε δέχομαι να μου
μιλάς με τέτοιον τρόπο.
4. (μτβ.) υποδέχομαι, φι-
λοξενώ, επιτρέπω την εί-
σοδο: ►Δέχτηκε με ευγένεια
όλους τους καλεσμένους του.
δήλωση (η) 1. το να γίνεται κάτι γνω-
(Ουσιαστικό, Ο28) στό, φανερό: ►Έκανε στο
κοινό δηλώσεις στους δημοσι-
(δή-λω-ση, γεν.
ογράφους για την οικονομική
-ης, -ώσεως, πληθ.
-ώσεις, γεν. -ώσε- κατάσταση της χώρας
ων) 2. επίσημη γραπτή ανα-
[αρχ. δήλωσις < κοίνωση προς τις αρμόδι-
δηλU] ες αρχές: ►Κατέθεσε δήλω-
ση στην εφορία για τα εισοδή-
ματά του.
δημοκρατία (η) πολίτευμα σύμφωνα με το
(Ουσιαστικό, Ο19) οποίο η εξουσία πηγάζει
(δη-μο-κρα-τί-α) από το λαό και ασκείται
[λόγ. < αρχ. δηµο- με βάση τη βούληση της
κρατία < δjµος + πλειοψηφίας: ►Η αρχαία
κρατU (= εξουσιά- Αθήνα είναι ο τόπος που γεν-
ζω)]
νήθηκε η δημοκρατία.
διαίρεση (η) 1. ο χωρισμός σε μέρη: ►Η
(Ουσιαστικό, Ο28) διαίρεση της περιουσίας έγινε
(δι-αί-ρε-ση, γεν. σε όλα τα αδέρφια.
-ης, -έσεως, πληθ. 2. (μαθημ.) μία από τις τέσ-
-έσεις, γεν. -έσεων)
σερις πράξεις της αριθμη-
[λόγ. < αρχ. διαίρε-
τικής, με την οποία χω-
σις < διαιρU]
ρίζουμε ένα ποσό σε ίσα
μέρη: ►Το αποτέλεσμα της
διαίρεσης ονομάζεται πηλίκο.
58
Οικογ. Λέξ.: δέκτης, δε-
κτός, δεκτικός, δεκτικότη-
τα, δεξαμενή, δεξίωση, δε-
ξιότητα, δοχείο
Συνών.: γνωστοποίηση
(1)
Σύνθ.: εκδήλωση, διαδήλω-
ση
Οικογ. Λέξ.: δηλώνω, δη-
λωμένος, δηλωτικός
Προσδιορ.: φορολογική,
υπεύθυνη (2)
Αντίθ.: μοναρχία, ολιγαρ-
χία, απολυταρχία, τυραν-
νία, δικτατορία, φασισμός
Οικογ. Λέξ.: δημοκράτης,
δημοκρατικός, δημοκρατι-
κότητα
Φράσεις: ► Προεδρευομέ-
νη Κοινοβουλευτική Δη-
μοκρατία (= ο Πρόεδρος
εκλέγεται από τους βουλευ-
τές και είναι ο ρυθμιστής
του πολιτεύματος) ►Άμεση
δημοκρατία (= οι αποφά-
σεις λαμβάνονται απευθεί-
ας από τους πολίτες, χωρίς
τη μεσολάβηση αντιπροσώ-
πων)
Συνών: διαχωρισμός, δια-
μελισμός (1)
Οικογ. Λέξ.: διαιρέτης, δι-
αιρετός, διαιρετέος, διαιρέ-
σιμος
Προσδιορ.: δεκαδική, τρια-
δική (2), φυσική (1)
Φράσεις: ►Ατελής διαί-
ρεση (= αυτή που αφήνει
υπόλοιπο)
 διαμονή

διακήρυξη (η) 1. η επίσημη ανακοίνωση Συνών.: ανακοίνωση, κοι-

(Ουσιαστικό, Ο28) θέσεων, αρχών, αποφάσε- νοποίηση, γνωστοποίηση
(δια-κή-ρυ-ξη, γεν. ων: ►Η ιδρυτική διακήρυξη (1)
-ης, -ύξεως, πληθ. Προσδιορ.: προεκλογική
του νέου κόμματος παρουσι-
-ύξεις, γεν. -ύξεων) (1), πολιτική, ιδεολογική
άστηκε σε μεγάλη εκδήλωση (1, 2)
[µτγν. διακήρυξις <
στο λαό.
διακηρύττω]
2. διεθνής συμφωνία με-
ταξύ δύο κρατών: ►Υπο-
γράφτηκε διακήρυξη φιλίας
και συνεργασίας μεταξύ των
δύο χωρών.
διάλειμμα (το) προσωρινή διακοπή, παύ- Προσδιορ.: απαραίτητο,
(Ουσιαστικό, Ο40) ση : ►Οι εργάτες έκαναν διά- ευχάριστο, σύντομο, μου-
(διά-λειμ-μα, γεν. λειμμα για φαγητό. σικό
-είμματος πληθ. Φράσεις: ►Κατά διαλείμ-
-είμματα, γεν. ματα (= από καιρό σε και-
-άτων) ρό)
[αρχ. διάλειµµα <
διαλείπω]
διάλογος (ο) συζήτηση, συνομιλία ανά- Αντίθ.: μονόλογος (1)
(Ουσιαστικό, Ο16) μεσα σε δύο ή περισσότε- Συνών.: στιχομυθία
(διά-λο-γος, γεν. ρα πρόσωπα: ►Τα προβλή- Οικογ. Λέξ.: διαλογίζομαι,
-όγου πληθ. -οι) διαλογικός
ματα στο σχολείο λύνονται πιο
[λόγ. < αρχ. διάλο- Προσδιορ.: γόνιμος, ειλι-
εύκολα με διάλογο και συνεν- κρινής, εποικοδομητικός,
γος]
νόηση. έντονος
Φράσεις.: ►Διάλογος κω-
φών (= για έλλειψη πραγ-
ματικού διαλόγου, όπου ο
καθένας επιμένει στις από-
ψεις του)
διαμαρτύρομαι (αμτβ.) εκφράζω έντο- Συνών.: παραπονούμαι
(Ρήμα, Ρ3) να παράπονα ή αντίθεση
(ενεστ. δια-μαρ-τύ- για κάτι που είναι άδικο
ρο-μαι, παθ. αόρ. δια- ή παράνομο: ►Οι κάτοικοι
μαρτυρήθηκα)
διαμαρτυρήθηκαν για την
[αρχ. διαµαρτύρο-
µαι] υποβάθμιση του περιβάλλο-
ντος στην περιοχή τους.
διαμονή (η) ο τόπος στον οποίο ζει, Συνών.: κατοικία
(Ουσιαστικό, Ο24) μένει κάποιος: ►Ο τόπος Προσδιορ.: άγνωστη, μόνι-
(δια-μο-νή, γεν. διαμονής του κατά τους κα- μη, προσωρινή
-ής, πληθ. – ) λοκαιρινούς μήνες είναι η
Λέρος.
59
 διάνοια

διάνοια (η) η δύναμη του νου, η σκέ- Συνών.: ευφυΐα, μεγαλο-

(Ουσιαστικό, Ο20) ψη, το πνεύμα: ►Είναι διά- φυΐα
(διά-νοι-α, γεν. νοια στα μαθηματικά. Προσδιορ.: λαμπρή, φωτι-
-ας, πληθ. – ) σμένη
[λόγ. < αρχ. διάνοια
< δι^ + νοZς]
διαπολιτισμι- αυτός που έχει σχέση με Προσδιοριζ.: εκπαίδευση
κός, -ή, -ό δύο ή περισσότερους πο-
(Επίθετο, Ε1, άψυχα) λιτισμούς: ►Στην Ελλάδα
(δια-πο-λι-τι-σμι- λειτουργούν ορισμένα διαπο-
κός) λιτισμικά σχολεία.
[µεταφρ. δάν. αγγλ.
intercultural]

διάσημος, αυτός που είναι πολύ Αντίθ.: άσημος

-η, -ο γνωστός, ονομαστός, ξα- Συνών.: πασίγνωστος, φη-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα κουστός: ►Πρόσφατα επι- μισμένος
και άψυχα) σκέφτηκε την πόλη μας ένας Προσδιοριζ.: επιστήμονας,
(διά-ση-μος) πολιτικός, καλλιτέχνης
διάσημος καλλιτέχνης του
[λόγ. < αρχ. διάση- θεάτρου.
µος < δι^ + σjµα]
διαστολή (η) (φυσ.) η αύξηση των δια- Αντίθ.: συστολή
(Ουσιαστικό, Ο24) στάσεων ενός σώματος Συνών.: διόγκωση, μεγέ-
(δια-στο-λή) λόγω θερμότητας: ►Η με- θυνση
[αρχ. διαστολD < γάλη ζέστη προκαλεί διαστο- Σύνθ.: αντιδιαστολή
διαστέλλω] Προσδιορ.: φυσική, τεχνη-
λή στις μεταλλικές γραμμές
τή
του τρένου.

διαυγής, -ής, -ές 1. καθαρός, διάφανος: Αντίθ.: θολός (1)

(Επίθετο, Ε9, άψυχα) ►Το νερό της βρύσης του Συνών: διαφανής, λαγαρός
(δι-αυ-γής, γεν. χωριού μας είναι διαυγές και (1), ευκρινής (2)
-ούς, -ούς, -ούς, δροσερό. Οικογ. Λέξ.: διαύγεια
πληθ. -είς, -είς, -ή) Προσδιοριζ.: σκέψη, ατμό-
2. (μτφ.) σαφής, ακριβής:
[αρχ. διαυγDς < δι^ σφαιρα
►Οι σκέψεις του είναι διαυ-
+ α}γD]
γείς και συγκεκριμένες.

διεύθυνση (η) 1. ο τόπος στον οποίο μέ- Συνών.: τόπος διαμονής

(Ουσιαστικό, Ο28) νει ή εργάζεται κάποιος: (1), ηγεσία (2)
(δι-εύ-θυν-ση, γεν. ►Η διεύθυνσή μου είναι Θ. Σύνθ.: υποδιεύθυνση
-ης, -ύνσεως, πληθ. Σοφούλη 30, Κομοτηνή. Οικογ. Λέξ.: διευθύνω, δι-
-ύνσεις) ευθυντής, διευθυντικός, δι-
2. η διοίκηση μιας υπηρε-
[λόγ. διεύθυνσις ευθυντήριο
σίας: ►Η διεύθυνση της επι- Προσδιορ.: νέα, προσω-
< δι^ + ε}θύνω <
χείρησης βρίσκεται σε καλά ρινή (1, 2, 3), άγνωστη (1),
ε}θς]
χέρια. γενική, καλλιτεχνική (2)
60
 διώρυγα

3. η κατεύθυνση προς την

οποία κινείται κάποιος ή
κάτι: ►Οι άνεμοι αύριο θα
πνέουν από βόρειες διευθύν-
σεις.

διήγηση (η) περιγραφή πραγματικών Συνών.: εξιστόρηση, αφή-

(Ουσιαστικό, Ο28) ή φανταστικών γεγονό- γηση
(δι-ή-γη-ση, γεν. των: ►Η προφορική διήγηση Οικογ. Λέξ: διήγημα
-ης, -ήσεως, πληθ. του περιστατικού ήταν συναρ- Προσδιορ.: παραστατική,
-ήσεις, γεν. -ήσεων) ζωντανή, φανταστική, ανι-
παστική.
[λόγ. < αρχ. διήγη- αρή
σις < διηγοZµαι]

διορθώνω 1. (μτβ.) επαναφέρω κάτι Συνών.: επιδιορθώνω (1),

(Ρήμα, Ρ1) στη σωστή θέση ή κα- συνετίζω (2)
(ενεστ. δι-ορ-θώ-νω, τάσταση, αποκαθιστώ: Σύνθ.: επιδιορθώνω
αόρ. διόρθωσα, παθ. ►Διόρθωσα τα λάθη που έκα-
Οικογ. Λέξ.: διόρθωση, δι-
αόρ. διορθώθηκα, όρθωμα, διορθωτής, διορ-
να στην ορθογραφία.
παθ. μτχ. διορθωμέ- θωτικός
2. (μτβ.) συμμορφώνω,
νος)
[λόγ. < αρχ. διορθU σωφρονίζω: ►Έννοια σου
< δι^ + ‚ρθU < και θα σε διορθώσω εγώ, αν το
‚ρθVς] ξανακάνεις!

διχόνοια (η) η διαφωνία ανάμεσα σε Αντίθ.: ομόνοια, σύμπνοια

(Ουσιαστικό, Ο20) άτομα ή ομάδες που οδη- Συνών: διένεξη
(δι-χό-νοι-α) γεί σε έχθρα: ►Υπάρχει Προσδιορ.: καταστρεπτική,
[λόγ. < αρχ. διχό- παλιά διχόνοια ανάμεσα σ’ αυ- αιώνια, οικογενειακή
νοια < δίχα (= χωρι- Παροιμ.: ►Η ομόνοια χτί-
τούς τους δύο.
στά) + νοZς] ζει σπίτι κι η διχόνοια το
γκρεμίζει

διώρυγα (η) μακρύ, βαθύ τεχνητό αυ- Φράσεις.: ►Διώρυγα απο-

(Ουσιαστικό, Ο22) λάκι με το οποίο συνδέο- ξηραντική (= για την αφαί-
(δι-ώ-ρυ-γα) ρεση νερού από ελώδη χω-
νται δύο θάλασσες, λίμνες ράφια)
[λόγ. < αρχ. διU-
ρυξ] ή ποτάμια: ►Η διάνοιξη της
διώρυγας της Κορίνθου έγινε
το 1893.

61
 δόξα

δόξα (η) η μεγάλη φήμη, ο θαυμα- Συνών.: αίγλη, μεγαλεία

(Ουσιαστικό, Ο19) σμός που προκαλεί και
(δό-ξα, γεν. -ας, το όνομα που αποκτά
πληθ. -ες, γεν. - )
κάποιος για τις ικανότη-
[αρχ. δόξα < δοκU
τές του: ►Με τις λαμπρές
(= νοµίζω)] του επιτυχίες κέρδισε μεγάλη
δόξα στο πανελλήνιο.
(τα)
Σύνθ.: δοξολογία, ένδοξος,
άδοξος, φιλόδοξος
Οικογ. Λέξ.: δοξάζω, δοξα-
σία, δοξαστικός
Προσδιορ.: αθάνατη, αιώ-
νια, εφήμερη
Φράσεις: ►Στο απόγειο
της δόξας (= στο μέγιστο
σημείο)

δραχμή (η) το νόμισμα της Ελλάδας Σύνθ.: δραχμοποιώ, δεκά-

(Ουσιαστικό, Ο24) μέχρι το 2002: ►Το εισιτή- δραχμο, εικοσάδραχμο
(δραχ-μή) ριο για το θέατρο κόστιζε πα- Οικογ. Λέξ.: δραχμικός
[αρχ. δραχµD < λιότερα περίπου πέντε χιλιά-
δράττω (= παίρνω
δες δραχμές.
κάτι µε το χέρι)]

62
 έθιμο (το) κάθε συνήθεια που επι-
(Ουσιαστικό, Ο34) κράτησε και παραδίδεται
(έ-θι-μο, γεν. -ίμου, από γενιά σε γενιά: ►Το
πληθ. -α) ψήσιμο του αρνιού στη σού-
[λόγ. < αρχ. θος (=
βλα είναι ένα ελληνικό παρα-
συνήθεια)]
δοσιακό πασχαλινό έθιμο.
έθνος (το) ομάδα ανθρώπων που
(Ουσιαστικό, Ο37) τους συνδέει κοινό ιστο-
(έ-θνος, γεν. -ους, ρικό παρελθόν, κοινός
πληθ. -η) πολιτισμός και συνήθως
[λόγ. < αρχ. θνος
κοινή γλώσσα και θρη-
(= οµάδα ανθρώ-
σκεία: ►Κάθε έθνος έχει τα
πων)]
δικά του ήθη και έθιμα και τις
δικές του παραδόσεις.
είδηση (η) 1. πληροφορία, μήνυμα,
(Ουσιαστικό, Ο28) αγγελία: ►Η είδηση για το
(εί-δη-ση, γεν. -ης, ναυάγιο μαθεύτηκε σε ολό-
-ήσεως, πληθ. κληρη τη χώρα.
-ήσεις, γεν. -ήσεων)
2. (πληθ.) η μετάδοση των
[αρχ. εdδησις < οaδα
κυριότερων γεγονότων
(= γνωρίζω )]
της ημέρας από το ραδι-
όφωνο ή την τηλεόραση:
►Ακούσαμε για την αλλαγή
του καιρού στο βραδινό δελτίο
ειδήσεων της τηλεόρασης.
Συνών.: παράδοση
Σύνθ.: εθιμοτυπία, εθιμοτυ-
πικός, εθιμοτυπικά (επίρρ.)
Οικογ. Λέξ.: εθιμικός
Προσδιορ.: αρχαίο, πα-
τροπαράδοτο, τοπικό, θρη-
σκευτικό, λατρευτικό
Συνών.: φυλή, γένος
Σύνθ.: εθναπόστολος,
εθνάρχης, εθνομάρτυρας,
εθνόσημο, εθνεγερσία,
εθνοσυνέλευση
Οικογ. Λέξ.: εθνικός, εθνι-
κότητα, εθνικιστής, εθνικι-
σμός, εθνότητα
Προσδιορ.: ένδοξο, μαρτυ-
ρικό, δοξασμένο, φιλειρη-
νικό, αρχαίο
Συνών.: νέο (το), ανακοί-
νωση, ειδοποίηση, αναγγε-
λία (1, 2)
Σύνθ.: ειδησεογραφία, συ-
νείδηση
Προσδιορ.: ανεξακρίβωτη,
αποκαλυπτική, ανακριβής,
συνταρακτική, τραγική,
χαρμόσυνη, επίκαιρη (1, 2)
63
 ειλικρίνεια
ειλικρίνεια (η) το να εκφράζεται κανείς
(Ουσιαστικό, Ο20) με αληθινό και γνήσιο
(ει-λι-κρί-νει-α, γεν. τρόπο, χωρίς υποκρισία:
-ας, πληθ. - )
►Θα σου μιλήσω με ειλικρί-
[αρχ. εfλικρίνεια <
νεια, όπως ταιριάζει σε πραγ-
εfλικρινDς]
ματικούς φίλους.
ειρήνη (η) 1. κατάσταση ηρεμίας
(Ουσιαστικό, Ο25) και καλών σχέσεων με-
(ει-ρή-νη, γεν. -ης, ταξύ ανθρώπων, λαών,
πληθ. – )
κρατών κ.λπ., απουσία
[αρχ. εfρήνη]
ταραχών και πολεμικών
συγκρούσεων: ►Η ειρήνη
ανάμεσα στους λαούς είναι το
πολυτιμότερο αγαθό.
2. συνθήκη, συμφωνία
για τον τερματισμό εμπό-
λεμης κατάστασης: ►Το
1945 υπογράφτηκε ειρήνη
ανάμεσα στις Η.Π.Α. και την
Ιαπωνία.
έκθεση (η) 1. δημόσια παρουσίαση
(Ουσιαστικό, Ο28) προϊόντων ή έργων τέ-
(έκ-θε-ση, γεν. -ης, χνης σε κάποιο χώρο:
-έσεως, πληθ.
►Η Πινακοθήκη διοργάνωσε
-έσεις, -έσεων)
μια μεγάλη έκθεση με έργα
[λόγ. < αρχ. κθεσις Ελλήνων ζωγράφων.
< ~κτίθηµι]
2. λεπτομερής γραπτή πα-
ρουσίαση ενός γεγονότος:
►Η Τροχαία κατέθεσε αναλυ-
τική έκθεση για το αυτοκινη-
τικό δυστύχημα.
3. σχολικό μάθημα στο
οποίο οι μαθητές ανα-
πτύσσουν γραπτά κάποιο
θέμα: ►Από μικρός έγραφε
πολύ καλές εκθέσεις για το πε-
ριβάλλον.
64
Αντίθ.: ανειλικρίνεια, προ-
σποίηση
Συνών.: ευθύτητα, ανυπο-
κρισία
Σύνθ.: ανειλικρίνεια
Οικογ. Λέξ.: ειλικρινής, ει-
λικρινά (επίρρ.)
Αντίθ.: πόλεμος, εχθρο-
πραξίες (1)
Σύνθ.: ειρηνοποιός, ειρηνό-
φιλος, ειρηνοδικείο
Οικογ. Λέξ.: ειρηνικός, ει-
ρηνικά (επίρρ.), ειρηνεύω,
ειρήνευση, ειρηνευτής,
ειρηνευτικός
Προσδιορ.: παγκόσμια (1,
2), κοινωνική, εργασιακή
(1)
Συνών.: αναφορά (2)
Οικογ. Λέξ.: εκθέτω, εκ-
θέτης, έκθετος, εκθετήριο,
έκθεμα
Προσδιορ.: ανθοκομική,
εμπορική, καλλιτεχνική,
τοπική, ζωγραφική (1),
εμπιστευτική, υπηρεσιακή,
αναλυτική, αστυνομική,
ιατροδικαστική (2), διεθνής
(1, 2)

εκκλησία (η) 1. ο χριστιανικός ναός:
(Ουσιαστικό, Ο19) ►Η εκκλησία της ενορίας
(εκ-κλη-σί-α) κτίστηκε με δωρεές των κα-
[λόγ. < αρχ. ~κκλη- τοίκων.
σία < εκκαλώ (=
2. το σύνολο των χρι-
καλώ κάποιον
στιανών: ►Η Ορθόδοξη
έξω)]
Εκκλησία τιμά τη μνήμη του
Αγίου Δημητρίου στις 26
Οκτωβρίου.
3. η συγκέντρωση των
πολιτών στην αρχαία
Ελλάδα: ►Για θέματα του
κράτους της αρχαίας Αθήνας
αποφάσιζε η εκκλησία του δή-
μου.
εκλογή (η) 1. το να αναδεικνύεται κά-
(Ουσιαστικό, Ο24) ποιος σε ένα αξίωμα ή σε
(ε-κλο-γή) μια θέση με ψηφοφορία:
[αρχ. ~κλογD < ~- ►Η εκλογή του στον εκπολι-
κλέγω]
τιστικό σύλλογο της περιοχής
του ήταν αναμενόμενη.
2. (πληθ.) η επίσημη ψη-
φοφορία για την ανάδει-
ξη βουλευτών ή δημοτι-
κών και κοινοτικών αρ-
χών: ►Οι βουλευτικές εκλο-
γές διεξάγονται κάθε τέσσερα
χρόνια.
έκταση (η) 1. το εμβαδόν μιας επιφά-
(Ουσιαστικό, Ο28) νειας: ►Οι πλημμύρες κα-
(έ-κτα-ση, γεν. -ης, τέστρεψαν μεγάλες εκτάσεις
-άσεως, πληθ. -άσεις) καλλιεργημένης γης.
[λόγ. < αρχ. κτασις
2. η χρονική διάρκεια:
< ~κτείνω]
►Η συζήτηση πήρε μεγάλη
έκταση.
3. το μέγεθος, η σπουδαιό-
τητα: ►Η έκταση των ζημι-
ών ήταν πολύ μεγάλη.
4. το τέντωμα, το άπλω-
μα: ► Η έκταση των χεριών
είναι παράγγελμα της γυμνα-
στικής.
έκταση
Συνών.: χριστιανοσύνη (2)
Σύνθ.: ξωκλήσι, παρεκκλή-
σι
Οικογ. Λέξ.: εκκλησιάζο-
μαι, εκκλησιαστικός, εκ-
κλησίασμα, εκκλησιασμός
Προσδιορ.: ορθόδοξη, κα-
θολική, προτεσταντική, δυ-
τική, ρωμαϊκή, βυζαντινή
(1, 2)
Φράσεις: ►Η Μεγάλη του
Χριστού Εκκλησία (= το
Οικουμενικό Πατριαρχείο)
Σύνθ.: εκλογοδικείο, εκλο-
γολόγος
Οικογ. Λέξ.: εκλέγω, εκλεγ-
μένος, εκλογικός, εκλόγι-
μος
Προσδιορ.: υποχρεωτική
(1, 2), (πληθ.) νόθες, παρά-
νομες, επαναληπτικές, βου-
λευτικές, δημοτικές (2)
Αντίθ.: σύμπτυξη (4)
Σύνθ.: επέκταση
Οικογ. Λέξ.: εκτείνω, εκτε-
ταμένος
Προσδιορ.: μικρή, μεγάλη,
απέραντη, περιορισμένη,
ανυπολόγιστη (1, 2, 3), αχα-
νής (1)
Φράσεις: ►Το γεγονός
πήρε μεγάλη έκταση (= έγι-
νε πολύ γνωστό)
65
 εκτιμώ
εκτιμώ 1. (μτβ.) αναγνωρίζω Συνών.: σέβομαι (1), κοστο-
(Ρήμα, Ρ5) την αξία κάποιου, τιμώ: λογώ, αποτιμώ (2)
(ενεστ. ε-κτι-μώ, αόρ. ►Εκτίμησαν τις επιστημονι- Σύνθ.: συνεκτιμώ, υπερε-
εκτίμησα, παθ. αόρ. κές του γνώσεις. κτιμώ
εκτιμήθηκα, παθ. Οικογ. Λέξ.: εκτίμηση,
2. (μτβ.) καθορίζω την
μτχ. εκτιμημένος) εκτιμητής
τιμη, υπολογίζω την αξία
[αρχ. ~κτιµU]
ενός πράγματος ή μιας
πράξης,: ►Εκτιμώ ότι η αξία
του οικοπέδου είναι μικρότερη.
ελάττωμα (το) 1. (για πρόσωπα) σωματι- Αντίθ.: προτέρημα, χάρι-
(Ουσιαστικό, Ο40) κή ατέλεια ή πρόβλημα σμα (1)
(ε-λάτ-τω-μα, γεν. στο χαρακτήρα και τη συ- Συνών.: ψεγάδι (1)
-ώματος, πληθ. μπεριφορά, μειονέκτημα: Οικογ. Λέξ.: ελαττώνω,
-ώματα) ελάττωση, ελαττωματικός,
►Το βασικό ελάττωμα που
[λόγ. < αρχ. ~λάτ- ελαττωματικότητα
τον χαρακτηρίζει είναι η ασυ- Προσδιορ.: αδιόρθωτο,
τωµα < ~λαττU <
νέπειά του. σοβαρό, σημαντικό (1, 2)
~λάσσων]
2. (για πράγματα) αυτά
που δεν είναι σωστά κα-
τασκευασμένα ή δε λει-
τουργούν καλά: ►Η τηλε-
όρασή μου έχει το ελάττωμα
να μη δείχνει πάντα έγχρωμη
εικόνα.
ελευθερία (η) 1. έλλειψη καταναγκα- Αντίθ.: ανελευθερία (2)
(Ουσιαστικό, Ο19) σμού, το δικαίωμα να Σύνθ.: ανελευθερία
(ε-λευ-θε-ρί-α) ενεργεί κάποιος σύμφω- Οικογ. Λέξ.: ελεύθερος,
[αρχ. ~λευθερία < να με τη θέλησή του μέσα ελεύθερα (επίρρ.), ελευθε-
ρώνω, ελευθέρωση, ελευθε-
~λεύθερος] στα νόμιμα πλαίσια: ►Η
ρωτής
ελευθερία της γνώμης είναι Προσδιορ.: αντρειωμένη,
δικαίωμα κάθε πολίτη. χιλιάκριβη, εθνική, πολι-
2. (για κράτη) ανεξαρτη- τική, θρησκευτική (2), πλή-
σία, κυριαρχία, αυτοτέ- ρης (1, 2)
λεια: ►Οι Έλληνες υπερα-
σπίστηκαν πάντοτε με σθένος
την ελευθερία τους.

έλλειψη (η) το να μην υπάρχει κάτι Αντίθ.: επάρκεια

(Ουσιαστικό, Ο28) αναγκαίο ή αυτό να μην Συνών.: ανεπάρκεια
(έλ-λει-ψη, γεν. είναι αρκετό: ►Το σπίτι Οικογ. Λέξ.: ελλιπής, ελλει-
-ης, -είψεως, πληθ. μας έχει ακόμη πολλές ελλεί- πτικός, έλλειμμα
-είψεις)
[λόγ. < αρχ. λλει- ψεις.
ψις < ~λλείπω < ~ν
+ λείπω]
66
 έννοια

εμβαδόν (το) 1. η επιφάνεια ενός χώ-

(Ουσιαστικό) ρου: ►Η πλατεία έχει μεγάλο
(εμ-βα-δόν, γεν. εμβαδόν.
-ού, πληθ. -ά) 2. ο αριθμός (σε τετρα-
[µτγν. ~µβαδVν < γωνικά μέτρα κ.λπ.) που
αρχ. ~µβαίνω < ~ν +
προκύπτει από τη μέτρη-
βαίνω]
ση μιας επιφάνειας: ►Το
συνολικό εμβαδόν της οικο-
δομής είναι πεντακόσια τετρα-
γωνικά μέτρα.
εμπιστοσύνη (η) 1. το να πιστεύει κανείς Αντίθ.: δυσπιστία, αμφι-
(Ουσιαστικό, Ο25) στην αξία, την ικανότη- σβήτηση (1)
(ε-μπι-στο-σύ-νη, τα, την τιμιότητα και την Συνών.: αξιοπιστία, πίστη
γεν. -ης, πληθ. - ) εχεμύθεια κάποιου: ►Έχω (1, 2)
[µεσν. ~µπιστοσύνη Οικογ. Λέξ.: έμπιστος,
απόλυτη εμπιστοσύνη στους
< µπιστος < ~ν + εμπιστεύομαι, εμπιστευτι-
φίλους μου. κός
πίστη]
2. (πολιτ.) το να εκφράζει Προσδιορ.: αμοιβαία, απε-
το κοινοβούλιο με ψη- ριόριστη, τυφλή (1)
φοφορία την υποστήριξη
προς την κυβέρνηση: ►Η
κυβέρνηση πήρε ψήφο εμπι-
στοσύνης από το κοινοβού-
λιο.

ενδιαφέρον (το) η ξεχωριστή φροντίδα Αντίθ.: αδιαφορία (1)

(Ουσιαστικό, Ο45) κάποιου για κάποιον ή
(εν-δι-α-φέ-ρον, γεν. για κάτι: ►Η πολιτεία δεί-
-οντος πληθ. -οντα, χνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για
γεν. -όντων)
την τρίτη ηλικία.
[λόγ. ~νδιαφέρον <
2. αυτό που κινεί ιδιαίτε-
γαλλ. interet]
ρα την προσοχή: ►Το τε-
λευταίο βιβλίο του προκάλεσε
μεγάλο ενδιαφέρον.
Συνών: μέριμνα (1)
Οικογ. Λέξ.: ενδιαφέρω,
ενδιαφερόμενος, ενδιαφέ-
ρων, -ουσα, -ον
Φράσεις: ►Είναι σε ενδια-
φέρουσα κατάσταση (= εί-
ναι έγκυος)

έννοια και έν- Α. σημασία, ερμηνεία, Α.

νοια, έγνοια (η) νόημα: ►Ο Νίκος κατανό- Συνών.: περιεχόμενο
ησε τις βασικές έννοιες που Οικογ. Λέξ.: εννοώ
(Ουσιαστικό, Ο20)
διδάχτηκε στο μάθημα της Προσδιορ.: αλληγορική,
(Α. έν-νοι-α)
αφηρημένη, μεταφορική,
(Β. έν-νοια) Φυσικής.
κυριολεκτική
[αρχ. ννοια < ~ν + Β. 1. ανησυχία: ►Τα λόγια Β.
νοZς] του μ’ έβαλαν σε μεγάλη έν- Συνών.: περισυλλογή (1),
[µεσν. ννοια <
νοια. μέριμνα (2)
αρχ. ννοια]
2. φροντίδα, ενδιαφέρον:
67
 έντομο
►Η γιαγιά έχει την έγνοια Οικογ. Λέξ.: νοιάζομαι, με
του μικρού μου αδερφού, όταν νοιάζει
λείπουν οι γονείς μας. Προσδιορ.: καθημερινή,
3. (με τις προσωπικές μοναδική, οικογενειακή,
βασανιστική (1, 2)
αντωνυμίες σου, σας, του,
τους) α. καθησυχαστικά:
►Έννοια σου, θα το τακτοποι-
ήσω εγώ το θέμα.
β. απειλητικά: ►Έννοια
του, και θα του δείξω εγώ.

έντομο (το) μικρό σε μέγεθος ζώο, συ- Συνών: ζουζούνι, ζωύφιο

(Ουσιαστικό, Ο34) νήθως φτερωτό, που το Σύνθ: εντομοκτόνο, εντο-
(έ-ντο-μο) σώμα του διαιρείται σε μολόγος
[αρχ. ντοµον < τρία μέρη και έχει τρία Προσδιορ.: επικίνδυνο, μι-
~ντοµD < ~ν + τοµD ζευγάρια πόδια: ►Οι πε- κροσκοπικό, ωφέλιμο
< ~ν + τέµνω]
ταλούδες και οι μέλισσες είναι
πολύ γνωστά έντομα.
εντύπωση (η) 1. ό,τι μας συγκινεί βαθιά Συνών.: ιδέα (2)
(Ουσιαστικό, Ο28) και μένει χαραγμένο στη Οικογ. Λέξ.: εντυπωσιάζω,
(ε-ντύ-πω-ση, γεν. μνήμη μας: ►Το ταξίδι στα εντυπωσιακός, εντυπωσια-
-ης, -ώσεως, πληθ. νησιά του Αιγαίου προκάλεσε σμός
-ώσεις) Προσδιορ.: ευχάριστη, οδυ-
σε όλους ζωηρή εντύπωση.
[µτγν. ~ντύπωσις < νηρή, άριστη (1, 2)
2. η γνώμη που σχηματί-
~ντυπU]
ζουμε για κάποιον ή για
κάτι: ►Μας έδωσε την εντύ-
πωση ότι έλεγε την αλήθεια.
εξετάζω 1. (μτβ.) παρατηρώ κάτι με Συνών.: διερευνώ (1)
(Ρήμα, Ρ4) προσοχή, για να το γνω- Σύνθ.: επανεξετάζω, καλο-
(ενεστ. ε-ξε-τά-ζω, ρίσω ή να το καταλάβω εξετάζω
αόρ. εξέτασα, παθ. καλύτερα: ►Ο αρχαιολόγος Οικογ. Λέξ.: εξέταση, εξε-
αόρ. εξετάστηκα, παθ. ταστής, εξεταστέος, εξετα-
εξέτασε με προσοχή το άγαλμα
μτχ. εξετασμένος) στικός, εξεταστικά (τα)
που βρέθηκε στην ανασκαφή.
[αρχ. ~ξετάζω < ~κ
2. (μτβ.) κάνω ερωτήσεις
+ ~τάζω (= ελέγχω
λεπτοµερώς)] σε κατηγορούμενο ή μάρ-
τυρα, ανακρίνω: ►Ο ανα-
κριτής εξέτασε το μάρτυρα για
πολλή ώρα.
3. (μτβ.) ελέγχω τις γνώ-
σεις και τις ικανότητες
κάποιου: ►Ο καθηγητής
εξέτασε προφορικά τους φοι-
τητές του.
68
 έπαλξη

έξοδος (η) 1. μετακίνηση από μέσα Αντίθ.: είσοδος (1)

(Ουσιαστικό, Ο28) προς τα έξω: ►Η έξοδος Σύνθ.: διέξοδος, αδιέξοδος
(έ-ξο-δος, γεν. των φιλάθλων από το γήπεδο Οικογ. Λέξ.: έξοδο (το)
-όδου, πληθ. -οι) έγινε με απόλυτη τάξη. Προσδιορ.: αιφνιδιαστική,
[αρχ. ξοδος < ~κ + αναγκαστική, ομαδική (1,
2. απομάκρυνση από μια
†δVς] 2, 3), μυστική (1, 3)
υπηρεσία: ►Η έξοδος από
Φράσεις: ►Η έξοδος του
την υπηρεσία είναι δυνατόν Μεσολογγίου (= η εξόρ-
να γίνει και λόγω ορίου ηλι- μηση των πολιορκημένων
κίας. του Μεσολογγίου στις 10
3. η μαζική αναχώρηση Απριλίου 1826)
από έναν τόπο ή χώρο
για λόγους αναψυχής:
►Η έξοδος των κατοίκων της
πρωτεύουσας για το εορταστι-
κό τριήμερο ήταν μεγάλη.
εξοφλώ (μτβ.) πληρώνω χρέος: Συνών.: αποπληρώνω, ξε-
(Ρήμα, Ρ6) ►Εξόφλησε το χρέος του με πληρώνω
(ενεστ. ε-ξο-φλώ, αόρ. δόσεις μέσα σε τρία χρόνια. Οικογ. Λέξ.: εξόφληση,
εξόφλησα, παθ. αόρ. εξοφλητικός
εξοφλήθηκα, παθ.
μτχ. εξοφλημένος)
[µεσν. ~ξοφλU < εκ
+ ‚φλU (= ‚φείλω)]

εξπρές (το) 1. γρήγορο μεταφορικό

(Ουσιαστικό, - ) μέσο, συνήθως τρένο, που
(εξ-πρές) κάνει ελάχιστες ή καθό-
[λόγ. < γαλλ. ex- λου στάσεις: ►Ταξιδέψαμε
press] με την εξπρές αμαξοστοιχία
Αθηνών-Θεσσαλονίκης.
2. αποστολή ταχυδρομι-
κών επιστολών η δεμάτων
με τρόπο ταχύτερο από το
συνηθισμένο: ►Έστειλε
ένα γράμμα εξπρές στην
κόρη του που σπουδάζει στην
Αλεξανδρούπολη.

έπαλξη (η) 1. το πάνω μέρος των

(Ουσιαστικό, Ο28) τειχών ενός φρουρίου ή
(έ-παλ-ξη, γεν. -ης, πύργου, απ’ όπου μάχο-
-άλξεως, πληθ. νταν προστατευμένοι οι
-άλξεις) πολεμιστές: ►Πολλές πό-
[αρχ. παλξις]
λεις περιβάλλονται από παλιά
69
 επανάσταση

κάστρα με επάλξεις.
2. (μτφ.) για κάθε θέση απ’
όπου κάποιος αγωνίζε-
ται: ►Βρίσκεται πάντα στις
επάλξεις του αγώνα για δικαι-
οσύνη και ισότητα.

επανάσταση (η) 1. ομαδική εξέγερση για Συνών.: εξέγερση, στάση,

(Ουσιαστικό, Ο28) τη βίαιη ανατροπή πολι- κίνημα (1)
(ε-πα-νά-στα-ση, τικού ή κοινωνικού καθε- Σύνθ.: αντεπανάσταση
γεν. -ης, -άσεως, Οικογ. Λέξ.: επαναστατώ,
στώτος μιας χώρας ή για επαναστάτης, επαναστατι-
πληθ. -άσεις)
[αρχ. ~πανάστασις
την απελευθέρωση από κά (επίρρ.)
< ~πανίστηµι (= ξε- ξένο κατακτητή: ►Η ελ- Προσδιορ.: αιματηρή, ει-
σηκώνω)] ληνική επανάσταση του 1821 ρηνική, εργατική, ιστορική
υπήρξε μεγάλος σταθμός (1)
στην πορεία του έθνους.
2. απότομη αλλαγή των
δεδομένων στην επιστή-
μη, την τέχνη κ.λπ.: ►Η
επανάσταση στην τεχνολογία
χαρακτηρίζει την εποχή μας.

επαρχία (η) 1. διοικητική περιφέρεια Αντίθ.: πρωτεύουσα (2)

(Ουσιαστικό, Ο19) του κράτους που είναι μι- Συνών.: περιφέρεια, ύπαι-
(ε-παρ-χί-α) κρότερη από το νομό: ►Ο θρος (2)
[µτγν. ~παρχία < Οικογ. Λέξ.: έπαρχος,
Νομός Ιωαννίνων περιλαμ- επαρχείο, επαρχιακός,
παρχος]
βάνει τις επαρχίες Δωδώνης, επαρχιώτης
Κόνιτσας και Μετσόβου.
2. κάθε περιοχή της χώρας
εκτός από την πρωτεύου-
σα: ►Πήρε μετάθεση από την
πρωτεύουσα στην επαρχία.

επεισόδιο (το) 1. έντονο περιστατικό, Συνών.: καβγάς (2)

(Ουσιαστικό, Ο34) συμβάν: ►Ο ιστορικός κα- Οικογ. Λέξ.: επεισοδιακός,
(ε-πει-σό-δι-ο, γεν. τέγραψε πολλά σημαντικά επεισοδιακά (επίρρ.)
-ίου, πληθ. -α) Προσδιορ.: απρόοπτο, δι-
επεισόδια από την ελληνική πλωματικό, θερμό, πολιτι-
[αρχ. ~πεισόδιον <
~πY + εdσοδος]
επανάσταση. κό, οδυνηρό (1, 2), ιστορικό
2. απρόοπτη φιλονικία, (1)
λογομαχία: ►Είχαμε ένα
έντονο επεισόδιο στην αίθου-
σα του δικαστηρίου.
70
 επίθεση
3. καθένα από τα αυτοτε-
λή ή συνεχιζόμενα μέρη
ενός έργου (λογοτεχνι-
κού, τηλεοπτικού κ.λπ.):
►Η τηλεοπτική σειρά που
παρακολουθούμε αποτελείται
από δέκα αυτοτελή επεισόδια.
επιβάλλω 1. (μτβ.) αναγκάζω κά- Συνών.: υποχρεώνω (1),
(Ρήμα) ποιον να δεχτεί κάτι συ- χρειάζεται, ενδείκνυται (2)
(ενεστ. ε-πι-βάλ-λω, νήθως δυσάρεστο: ►Στις Οικογ. Λέξ.: επιβολή
αόρ. επέβαλα, παθ. συζητήσεις που γίνονται επι-
αόρ. επιβλήθηκα,
παθ. μτχ. επιβεβλη-
βάλλει πάντοτε τη δική του
μένος) γνώμη.
[αρχ. ~πιβάλλω < 2. (αμτβ.) (απρόσ., μέσ.) εί-
~πY + βάλλω (= ρί- ναι αναγκαίο, πρέπει να
χνω, πέφτω επά- …: ►Μετά από ένα τόσο κο-
νω)] πιαστικό ταξίδι επιβάλλεται να
ξεκουραστούμε.
επιβραβεύω (αμτβ.) αναγνωρίζω την Συνών.: βραβεύω, ανταμεί-
(Ρήμα, Ρ2) αξία κάποιου και τον βω, επιδοκιμάζω
(ενεστ. ε-πι-βρα-βεύ- ανταμείβω με υλική ή ηθι- Οικογ. Λέξ.: επιβράβευση
ω, αόρ. επιβράβευσα, κή αμοιβή: ►Για το σπουδαίο
παθ. αόρ. επιβραβεύ-
τηκα, παθ. μτχ. επι-
λογοτεχνικό του έργο επιβρα-
βραβευμένος) βεύτηκε από την Εταιρεία
[µεσν. ~πιβρα- Ελλήνων Λογοτεχνών.
βεύω]

επιδρομή (η) ξαφνική επίθεση ή ει- Συνών.: επίθεση

(Ουσιαστικό, Ο24) σβολή σε ξένη χώρα: Οικογ. Λέξ.: επιδρομέας
(ε-πι-δρο-μή) Προσδιορ.: εχθρική, μαζι-
►Εναντίον της Βυζαντινής
[αρχ. ~πιδροµD < κή, αιφνίδια
αυτοκρατορίας έγιναν πολλές Φράσεις: ►Επιδρομή λύ-
~πY + δροµD < δρό-
επιδρομές από άλλους λαούς. κων, ακρίδας κ.λπ. (= ομα-
µος]
δική εμφάνιση και κατα-
στρεπτική δράση)

επίθεση (η) εχθρική κίνηση εναντίον Αντίθ.: άμυνα

(Ουσιαστικό, Ο28) κάποιου: ►Ο εχθρός πραγ- Συνών.: έφοδος, προσβολή,
(ε-πί-θε-ση, γεν. χτύπημα
ματοποίησε αεροπορική επί-
-ης, -έσεως, πληθ. Σύνθ.: αντεπίθεση
θεση εναντίον της γειτονικής Οικογ. Λέξ.: επιθετικός,
-έσεις)
χώρας. επιθετικότητα
[αρχ. ~πίθεσις <
~πιτίθηµι] Προσδιορ.: αιφνιδιαστική,
μετωπική, συκοφαντική
71
 επιθυμώ

επιθυμώ 1. θέλω: ►Επιθυμώ να κάνω Συνών.: λαχταρώ, ποθώ

(Ρήμα, Ρ6) ένα μεγάλο ταξίδι. (1)
(ενεστ. ε-πι-θυ-μώ, 2. εύχομαι, νοσταλγώ: Οικογ. Λέξ.: επιθυμία, επι-
αόρ. επιθύμησα) θυμητός
►Το ίδιο επιθυμώ και για
[αρχ. ~πιθυµU < ~πY
εσάς. ►Είχαμε καιρό να σας
+ θυµVς]
δούμε και σας επιθυμήσαμε.
επικοινωνία (η) το να έρχεται κανείς σε Οικογ. Λέξ.: επικοινωνώ
(Ουσιαστικό, Ο19) επαφή με κάποιον άλλον, Προσδιορ.: δορυφορική,
(ε-πι-κοι-νω-νί-α) ανταλλάσσοντας μηνύμα- τηλεφωνική
[λόγ. < αρχ. ~πι- τα και πληροφορίες: ►Το
κοινωνία < ~πικοι-
ηλεκτρονικό ταχυδρομείο
νωνU]
συμβάλλει στην ταχύτερη
επικοινωνία.
επιμελής, -ής, εργατικός, μελετηρός, Αντίθ.: αμελής
-ές προκομμένος: ►Είναι πά- Συνών.: φιλομαθής, φιλό-
ντοτε υπεύθυνος και επιμελής πονος
(Επίθετο, Ε9, έμψυχα) Οικογ. Λέξ.: επιμελώς
(ε-πι-με-λής, γεν. μαθητής.
(επίρρ.), επιμέλεια, επιμε-
-ούς, -ούς, -ούς, λούμαι, επιμελητής, επιμε-
πληθ. -είς, -είς, -ή) λητήριο
[αρχ. ~πιµελDς < Προσδιοριζ.: μαθητής, φοι-
~πιµελοZµαι] τητής

επιμονή (η) 1. το να εξακολουθεί να Συνών.: εμμονή (1)

(Ουσιαστικό, Ο24) επιδιώκει και να υποστη- Οικογ. Λέξ.: επιμένω, επί-
(ε-πι-μο-νή, γεν. ρίζει κανείς κάτι, παρά μονος, επίμονα (επίρρ.)
-ής, πληθ. - ) Προσδιορ.: αδικαιολόγη-
τις δυσκολίες που αντιμε-
[αρχ. ~πιµονD < τη, έντονη
τωπίζει: ►Με την υπομονή
~πιµένω]
και την επιμονή μπορεί κά-
ποιος να επιτύχει πολλά.
2. το πείσμα: ►Είναι ενο-
χλητική η επιμονή του να γί-
νεται πάντοτε το δικό του.

επίπεδο (το) 1. (μαθημ.) κάθε επιφά- Προσδιορ.: βιοτικό, κοινω-

(Ουσιαστικό, Ο34) νεια στην οποία όλα τα νικό, πολιτιστικό, διανοη-
(ε-πί-πε-δο, γεν. σημεία, αν ενωθούν ανά τικό (1), παράλληλο (2)
-έδου, πληθ. -α) δύο, σχηματίζουν ευθείες Φράσεις: ►Κεκλιμένο επί-
[αρχ. ~πίπεδον, πεδο (= μηχανή που χρη-
γραμμές, που βρίσκονται
ουδ. επιθ. ~πίπεδος σιμεύει για την ανύψωση
πάνω στην επιφάνεια: βαρών)
< ~πY + πέδον (=
έδαφος)] ►Η ευθεία γραμμή εφαρμόζει
απόλυτα σε κάθε επίπεδο.

72
 έρευνα
2. βαθμίδα πνευματικής
ή κοινωνικής κατάστα-
σης: ►Το επίπεδο της τάξης
στα Μαθηματικά είναι πολύ
υψηλό.
επισημαίνω 1. (μτβ.) δίνω έμφαση σε Συνών.: υπογραμμίζω, το-
(Ρήμα) κάτι που θεωρώ σημαντι- νίζω (1), διακρίνω (2)
(ενεστ. ε-πι-ση-μαί- κό: ►Ο γεωπόνος επισήμανε Οικογ. Λέξ.: επισήμανση
νω, αόρ. επισήμανα, τους κινδύνους από την ανε-
παθ. αόρ. επισημάν- ξέλεγκτη χρήση των φυτο-
θηκα, παθ. μτχ. επι-
φαρμάκων.
σημασμένος)
[αρχ. ~πισηµαίνω < 2. (μτβ.) (μτφ.) εντοπίζω
~πY + σηµαίνω] κάποιον ή κάτι, διαπι-
στώνω: ►Επισημαίνω τα
λάθη που έγιναν στις ασκή-
σεις των Μαθηματικών.

επιστήμη (η) 1. οι γνώσεις που έχουν Σύνθ.: επιστημολογία

(Ουσιαστικό, Ο25) ανακαλυφθεί με έρευνα
(ε-πι-στή-μη, γεν. και μελέτη και είναι ορ-
-ης, πληθ. -ες) γανωμένες σε τομείς: ►Η
[αρχ. ~πιστήµη <
πρόοδος της επιστήμης είναι
~πίσταµαι]
καταπληκτική τα τελευταία
χρόνια.
2. κάθε τομέας γνώσεων:
►Η επιστήμη της Φυσικής
χρησιμοποιεί τη θεωρία και το
πείραμα.
επιχείρηση (η) 1. η ομαδική προσπάθεια
(Ουσιαστικό, Ο28) για την πραγματοποίηση
(ε-πι-χεί-ρη-ση, γεν. ενός σκοπού: ►Στήθηκε
-ης, -ήσεως, πληθ. μεγάλη επιχείρηση, για να
-ήσεις, γεν. -ήσεων)
βρεθούν οι αγνοούμενοι.
[αρχ. ~πιχείρησις <
2. οικονομική μονά-
~πιχειρU]
δα με σκοπό το κέρδος:
►Άνοιξαν οικογενειακή επι-
χείρηση με έτοιμα ενδύματα.
Οικογ. Λέξ.: επιστήμονας,
επιστημονικός, επιστημο-
σύνη
Προσδιορ.: θεωρητική,
εφαρμοσμένη, πολιτική, οι-
κονομική (1, 2)
Συνών.: απόπειρα (1)
Σύνθ.: επιχειρηματολογία
Οικογ. Λέξ.: επιχειρώ, επι-
χείρημα, επιχειρηματίας,
επιχειρηματικός, επιχειρη-
ματικότητα
Προσδιορ.: επικίνδυνη (1),
δημόσια (1, 2), ιδιωτική,
εμπορική, τουριστική (2)

έρευνα (η) η συστηματική προσπά- Συνών.: εξερεύνηση, εξέτα-

(Ουσιαστικό, Ο20) θεια που γίνεται με σκοπό ση, αναζήτηση
(έ-ρευ-να) να βρεθεί, να ανακαλυ- Οικογ. Λέξ.: ερευνώ, ερευ-
[αρχ. ρευνα < φθεί και να ερμηνευθεί νητής, ερευνητικός
~ρευνU] κάτι, αναζήτηση, ψάξιμο:
73
 έρχομαι
►Οι αρχαιολογικές έρευνες
έφεραν στο φως αμύθητους
θησαυρούς.
έρχομαι 1. (αμτβ.) φτάνω: ►Μόλις
(Ρήμα) ήρθε από το ταξίδι.
(ενεστ. έρ-χο-μαι, πα-
2. (αμτβ.) πλησιάζω κά-
ρατ. ερχόμουν, αόρ.
ποιον ή κάπου: ►Η βρο-
ήρθα και ήλθα)
χή έρχεται προς την περιοχή
[αρχ. ρχοµαι]
μας.
3. (αμτβ.) επιστρέφω, γυ-
ρίζω πίσω: ►Έρχεται καθη-
μερινά στις τέσσερις το από-
γευμα από τη δουλειά του.
4. (αμτβ.) πηγαίνω κά-
που τακτικά, συχνάζω:
►Έρχεται πολύ συχνά στη
βιβλιοθήκη.
5. (αμτβ.) (μτφ.) καταλαμ-
βάνω ορισμένη θέση, σει-
ρά: ►Ήρθε πρώτος στο δια-
γωνισμό της Μαθηματικής
Εταιρείας.
εστία (η) 1. το σπίτι, ο τόπος δια-
(Ουσιαστικό, Ο19) μονής: ►Όσο καιρό βρισκό-
(ε-στί-α) ταν στο εξωτερικό, αναπολού-
[αρχ. iστία (= βω- σε την πατρική εστία.
µός, τζάκι)]
2. (φυσ.) το σημείο στο
οποίο συγκεντρώνονται
οι ακτίνες φωτεινής δέ-
σμης που περνούν από
φακό ή αντανακλώνται
από κοίλα ή κυρτά κάτο-
πτρα: ►Προσπαθεί να ανάψει
φωτιά με την εστία των ακτί-
νων του ήλιου.
3. (μτφ.) το σημείο όπου
εκδηλώνεται κάτι και
αρχίζει να απλώνεται
παντού: ►Η αρχαία Αθήνα
ήταν η εστία του κλασικού πο-
λιτισμού.
74
Προσδιορ.: άκαρπη, δειγ-
ματοληπτική, στατιστική,
εξονυχιστική, δημοσιογρα-
φική, επιστημονική
Αντίθ.: φεύγω (1, 2, 3)
Συνών.: επανέρχομαι (3),
κατατάσσομαι (5)
Σύνθ.: απέρχομαι, συνέρ-
χομαι, προσέρχομαι, διέρ-
χομαι, περιέρχομαι, εισέρ-
χομαι, ανέρχομαι
Οικογ. Λέξ.: ερχομός
Φράσεις: ►Έρχομαι στα
χέρια (= συμπλέκομαι)
►Μου έρχεται γάντι (= μου
ταιριάζει απόλυτα)
Συνών.: κατοικία (1), επί-
κεντρο, κοιτίδα (3)
Σύνθ.: παρέστιος (= που ζει
στο ίδιο σπίτι)
Οικογ. Λέξ.: εστιάζω, εστι-
ακός
Προσδιορ.: εθνική, εργατι-
κή (3), πατρική (1)
Φράσεις: ►Υπέρ βωμών
και εστιών (= για την προ-
άσπιση της εθνικής ανε-
ξαρτησίας και ελευθερίας)
►Εστία (= θεά των αρχαί-
ων Ελλήνων και Ρωμαίων,
προστάτιδα της οικίας και
της οικογένειας)

εταιρεία (η) 1. οργανωμένη ομάδα
(Ουσιαστικό, Ο19) προσώπων με κοινούς και
(ε-ται-ρεί-α) συγκεκριμένους στόχους:
[λόγ. < αρχ. iται- Η Αρχαιολογική Εταιρεία
ρεία (= αδελφότη-
ασχολείται με την προστασία
τα, πολιτική ένω-
και την ανάδειξη των αρχαι-
ση)]
οτήτων.
2. νόμιμα οργανωμένη
οικονομική επιχείρηση:
►Εργάζεται σε μια μεγάλη
πολυεθνική εταιρεία που κα-
τασκευάζει υπολογιστές.
εύθυμος, -η, -ο 1. αυτός που έχει καλή
(Επίθετο, Ε2, έμψυ- διάθεση, χαρούμενος:
χα και άψυχα ) ►Αποτελούν μια εύθυμη και
(εύ-θυ-μος) ευχάριστη παρέα.
[αρχ. εθυµος < ε} 2. αστείος, κωμικός: ►Ο
+ θυµVς (= καρδιά)] πρωταγωνιστής του θεατρι-
κού έργου είχε έναν εύθυμο
ρόλο.
εύκρατος, -η, -ο (γεωγρ.) κλίμα που χα-
(Επίθετο, Ε2, άψυχα) ρακτηρίζεται από θερμο-
(εύ-κρα-τος) κρασία που δεν είναι ούτε
[αρχ. εκρατος < πολύ ψυχρή ούτε πολύ
ε} + κράτος < κε-
θερμή: ►Η ελιά ευδοκιμεί σε
ράννυµι (= αναµει-
εύκρατο κλίμα.
γνύω)]
εφεύρεση (η) 1. επινόηση ενός καινούρ-
(Ουσιαστικό, Ο28) γιου οργάνου ή μηχανή-
(ε-φεύ-ρε-ση, γεν. ματος, μιας νέας μεθόδου
-ης, -έσεως, πληθ. κ.λπ.: ►Η εφεύρεση της τυ-
-έσεις, γεν. -έσεων)
πογραφίας άλλαξε τη ζωή του
[λόγ. < ελνστ.
ανθρώπου.
~φεύρεσις < ~φευ-
2. το ίδιο το νέο δημιούρ-
ρίσκω]
γημα: ►Το τηλέφωνο είναι
εφεύρεση του Γκράχαμ Μπελ.
εφεύρεση
Συνών.: σύνδεσμος, ένωση,
σύλλογος, σωματείο (1)
Οικογ. Λέξ.: εταίρος, εται-
ρικός
Προσδιορ.: μαθηματική,
καρδιολογική (1), αεροπο-
ρική, ασφαλιστική, διαφη-
μιστική, εμπορική, πολυε-
θνική, ανώνυμη, ομόρρυθ-
μη (2)
Φράσεις: ►Φιλική Εται-
ρεία (= μυστική οργάνωση
που προετοίμασε την επα-
νάσταση του 1821)
Αντίθ.: δύσθυμος, σκυθρω-
πός (1)
Συνών.: ευδιάθετος, χαρω-
πός, κεφάτος (1), φαιδρός
(2)
Σύνθ.: ευθυμογράφημα
Οικογ. Λέξ.: ευθυμώ, εύ-
θυμα (επίρρ.), ευθυμία,
Ευθύμιος, Ευθυμία
Προσδιοριζ.: διάθεση, σκο-
πός (1), ιστορία, τραγούδι
(1, 2)
Συνών.: ήπιος, μαλακός
Οικογ. Λέξ.: ευκρασία (= η
ηπιότητα του κλίματος)
Προσδιοριζ.: κλίμα
Φράσεις.: ►Εύκρατη ζώνη
(= η ζώνη που περιλαμβά-
νεται μεταξύ του πολικού
και του τροπικού κύκλου)
Συνών.: ευρεσιτεχνία (1)
Οικογ. Λέξ.: εφευρίσκω,
εφευρέτης, εφευρετικός
Προσδιορ.: σημαντική,
χρήσιμη, πρωτότυπη (1)
75
 εχθρός

εχθρός (ο) 1. αυτός που μισεί κά-
(Ουσιαστικό, Ο13) ποιον και θέλει το κακό
(εχ-θρός) του: ►Ούτε και στον εχθρό
[αρχ. ~χθρVς] μου δε θα ήθελα να συμβεί
κάτι τέτοιο.
2. αντίπαλος στον πόλεμο:
►Ο εχθρός έκανε αιφνιδιαστι-
κή επίθεση.
Αντίθ.: φίλος (1), σύμμαχος
(2)
Συνών.: αντίπαλος, αντα-
γωνιστής (1), πολέμιος (2)
Σύνθ.: εχθροπραξία
Οικογ. Λέξ.: εχθρεύομαι,
εχθρικός, εχθρικά (επίρρ.),
εχθρότητα
Προσδιορ.: ανίκητος (2),
θανάσιμος, προαιώνιος,
ύπουλος (1, 2)

76
 ζενίθ (το) 1. το νοητό σημείο του Αντίθ.: ναδίρ (1, 2)
(Ουσιαστικό, άκλ.) ουρανού που βρίσκεται Συνών.: αποκορύφωμα (2)
(ζε-νίθ) πάνω από το κεφάλι του
[λόγ. < γαλλ. ze- παρατηρητή: ►Ο ήλιος
nith] βρίσκεται στο ζενίθ της δια-
δρομής του.
2. (μτφ.) το ανώτατο ση-
μείο μιας εξέλιξης, το
μεσουράνημα: ►Τον 5ο
π.Χ.αιώνα ο πολιτισμός της
Αθήνας βρέθηκε στο ζενίθ
της ακμής του
ζεστός -ή, -ό 1. αυτός που έχει υψηλή Αντίθ.: κρύος, δροσερός,
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα θερμοκρασία: ►Το καλο- παγωμένος (1), ψυχρός (2)
και άψυχα) καίρι είναι η πιο ζεστή εποχή Συνών.: θερμός (1, 2)
(ζε-στός) του έτους. Προσδιοριζ.: άνθρωπος,
[ελνστ. ζεστVς < ατμόσφαιρα (2)
2. (μτφ.) αυτός που δημι-
αρχ. ζέω (= βρά- Φράσεις: ►Ζεστό χρήμα
ουργεί φιλική και εγκάρ-
ζω)] (= το χρήμα που παίρνει
δια ατμόσφαιρα: ►Είναι κανείς αμέσως και χωρίς
ένας ζεστός άνθρωπος, που σε κρατήσεις) ►Παίρνω κάτι
κάνει να νιώθεις ευχάριστα. στα ζεστά (= ασχολούμαι
με μεγάλη όρεξη)

ζήλια (η) το δυσάρεστο συναίσθη- Συνών.: φθόνος, ζηλοτυ-

(Ουσιαστικό, Ο19) μα που νιώθει κάποιος πία, ζηλοφθονία
(ζή-λια, γεν. -ας, για κάτι που έχουν οι άλ- Σύνθ.: ζηλοφθονώ
πληθ. -ες, γεν. - ) Οικογ. Λέξ.: ζηλεύω, ζη-
λοι και στερείται ο ίδιος:
[µεσν. ζήλια < λευτός, ζηλευτά (επίρρ.), ζη-
►Τον τρώει συνέχεια η ζή-
ζηλU] λιάρης
λια για την προκοπή του γεί- Προσδιορ.: ακατανόητη,
τονά του. ανυπόφορη
77
 ζημιώνω

ζημιώνω 1. (μτβ.) προκαλώ σε κά- Αντίθ.: κερδίζω

(Ρήμα, Ρ1) ποιον κυρίως οικονομική Συνών.: βλάπτω
(ενεστ. ζη-μι-ώ-νω, βλάβη: ►Τα υπερβολικά έξο- Σύνθ.: αποζημιώνω
αόρ. ζημίωσα, παθ. δα ζημίωσαν την επιχείρηση. Οικογ. Λέξ.: ζημιά
αόρ. ζημιώθηκα, παθ.
μτχ. ζημιωμένος)
[µεσν. ζηµιώνω <
αρχ. ζηµιU]

ζητώ 1. (μτβ.) ψάχνω να βρω Συνών.: αναζητώ (1)

(Ρήμα, Ρ5) κάτι, γυρεύω: ►Ζητούσε να
(ενεστ. ζη-τώ, αόρ. βρει τη διεύθυνση κατοικίας
ζήτησα, παθ. αόρ. ζη- που διέμενε ο φίλος του.
τήθηκα)
2. (μτβ.) απαιτώ, έχω την
[αρχ. ζητU]
αξίωση να πάρω κάτι από
κάποιον: ►Ζητώ να μου δώ-
σεις αυτά που μου οφείλεις.
Σύνθ.: αναζητώ, επιζητώ,
αποζητώ, συζητώ
Οικογ. Λέξ.: ζήτημα, ζήτη-
ση, ζητιάνος
Φράσεις: ►Ζητώ το χέρι
(= ζητώ να παντρευτώ κά-
ποια) ►Το ζητούμενο (= το
αντικείμενο έρευνας)

ζυγίζω 1. (μτβ.) βρίσκω με τη ζυ- Συνών.: ζυγιάζω (1), κρίνω

(Ρήμα, Ρ4) γαριά το βάρος ενός αντι- (2), βαραίνω, επηρεάζω (3)
(ενεστ. ζυ-γί-ζω, αόρ. κειμένου: ►Περιμένω να Σύνθ.: καλοζυγίζω, ισοζυ-
ζύγισα, παθ. αόρ. ζυ- ζυγίσω τα μήλα που αγόρασα. γίζω
γίστηκα, παθ. μτχ. Οικογ. Λέξ.: ζύγιση, ζύγι-
2. (μτβ.) (μτφ.) εκτιμώ,
ζυγισμένος) σμα, ζυγιστικά (τα)
υπολογίζω την αξία κά-
[µεσν. ζυγίζω <
αρχ. ζυγVς] ποιου: ►Τον ζύγισα καλά και
κατάλαβα ότι είναι ένας πολύ
ικανός άνθρωπος.
3. (αμτβ.) είμαι υπολογίσι-
μος: ►Τα λόγια του ζύγισαν
πολύ στην τελική απόφαση.

ζωή (η) 1. το σύνολο των λειτουρ- Αντίθ.: θάνατος

(Ουσιαστικό, Ο24) γιών, όπως η αναπνοή, η
(ζω-ή) αναπαραγωγή, η θρέψη
[αρχ. ζωD < ζU] κ.ά., που διαφοροποιούν
τα έμβια όντα (ανθρώ-
πους, ζώα, φυτά) από τα
άψυχα αντικείμενα: ►Η
αναπνοή δείχνει ότι ένας ορ-
γανισμός βρίσκεται στη ζωή.
2. το χρονικό διάστημα
από τη γέννηση ως το θά-
νατο ενός ζωντανού ορ-
γανισμού: ►Πέρασε όλη του
τη ζωή με πολλές στερήσεις.
78
Συνών.: βίος (2), ζωτικότη-
τα (3)
Σύνθ.: ζωογόνος, ζωοδό-
της, μακροζωία
Οικογ. Λέξ.: ζωηρός, ζωη-
ράδα, ζωηρότητα, ζωηρεύω
Προσδιορ.: ειρηνική, ελεύ-
θερη, κοινωνική, κοσμική,
νομαδική, οικογενειακή,
πνευματική, πολιτική, σχο-
λική (4)

3. η ζωντάνια, η ενεργητι-
κότητα: ►Οι νέοι άνθρωποι
είναι γεμάτοι ζωή και ανησυ-
χίες.
4. ο τρόπος και οι συνθή-
κες που ζει κάποιος: ►Η
καθιστική ζωή κάνει κακό
στην υγεία.
ζωηρός -ή, -ό 1. (για πρόσωπα) αυτός
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα που έχει ζωντάνια, ο δρα-
και άψυχα) στήριος, ο ενεργητικός, ο
(ζω-η-ρός) ανήσυχος: ►Πρόκειται για
[µεσν. ζωηρVς <
ένα ζωηρό και δραστήριο άτο-
ζωD]
μο.
2. (μτφ.) (για πράγμα-
τα) έντονος: ►Φοράει μια
μπλούζα με ζωηρά χρώματα.
ζωηρός
►Ζωή σε λόγου σας / σε
σας (= συλλυπητήρια ευχή
σε συγγενείς νεκρού) ►Ζωή
και κότα (= ξένοιαστη ζωή)
►Ζωή χαρισάμενη (= ευτυ-
χισμένη ζωή) ►Κάνω τη
ζωή κάποιου ποδήλατο /
πατίνι (= ταλαιπωρώ, βα-
σανίζω)
Αντίθ.: ήσυχος, φρόνιμος,
πειθαρχημένος (1)
Συνών.: απειθάρχητος,
ανυπάκουος (1)
Σύνθ.: ζωηρόχρωμος
Οικογ. Λέξ.: ζωή, ζωηρότη-
τα, ζωηράδα, ζωηρεύω
Προσδιοριζ: παιδί (1), εν-
διαφέρον, χρώμα (2)
79
 ηγούμαι (μτβ.) είμαι επικεφαλής,
(Ρήμα, Ρ7) διευθύνω, διοικώ: ►Ο
(ενεστ. η-γού-μαι, σημαιοφόρος ηγείται του
αόρ. ηγήθηκα)
τμήματος που παρελαύνει.
[αρχ. bγοZµαι]
►Ηγείται ενός μικρού κόμμα-
τος στη Βουλή.
ήθος (το) 1. ο τρόπος που ζει και
(Ουσιαστικό, Ο37) συμπεριφέρεται ο άνθρω-
(ή-θος, γεν. -ους, πος, ο ατομικός χαρακτή-
πληθ. -η, γεν. -ών)
ρας του: ►Είναι άτομο που
[αρχ. ‘θος (= χαρα-
ξεχωρίζει για την εργατικότη-
κτήρας)]
τα και το ήθος του.
2. (πληθ.) παραδοσιακοί
κανόνες κοινωνικής συ-
μπεριφοράς: ►Πολλά από
τα ήθη και έθιμα του ελληνι-
κού λαού έχουν τις ρίζες τους
στην αρχαία Ελλάδα.
ηλεκτρισμός (ο) (φυσ.) η μορφή ενέργειας
(Ουσιαστικό, Ο13) που οφείλεται σε ροή ηλε-
(η-λεκ-τρι-σμός) κτρονίων και εκδηλώνε-
[αρχ. ’λεκτρον] ται με φωτεινά, θερμικά,
μηχανικά ή μαγνητικά
φαινόμενα: ►Ο ηλεκτρι-
σμός συμβάλλει στη βιομηχα-
νική ανάπτυξη μιας περιοχής.
80
Αντίθ.: έπομαι, ακολουθώ
Συνών: προηγούμαι, προ-
πορεύομαι
Σύνθ.: προηγούμαι, αφη-
γούμαι, εξηγούμαι
Οικογ. Λέξ.: ηγούμενος,
ηγεμόνας, ηγεμονικός, ηγε-
σία, ηγέτης
Συνών: συνήθειες, έθιμα
(2)
Σύνθ.: ηθοποιός, ηθογρα-
φία, ηθολογία
Οικογ. Λέξ.: ηθικός, ηθικά
(επίρρ.), ηθική, ηθικό (το),
ηθικότητα
Προσδιορ.: επιστημονικό,
πολιτικό (1), βάρβαρα (τα),
αυστηρά (τα), χαλαρά (τα)
(2)
Σύνθ.: εξηλεκτρισμός
Οικογ. Λέξ.: ήλεκτρο,
ηλεκτρίζω, ηλεκτρικός,
ηλεκτρόδιο
Προσδιορ.: στατικός, ατμο-
σφαιρικός, θετικός
 ήρεμος

ηλικία (η) 1. το χρονικό διάστημα Οικογ. Λέξ.: ηλικιώνομαι,

(Ουσιαστικό, Ο19) που πέρασε από τη στιγμή ηλικιωμένος
(η-λι-κί-α, γεν. που γεννήθηκε κάποιος Προσδιορ.: ώριμη, παιδι-
-ας, πληθ. -ες) ως τη στιγμή που γίνεται κή, εφηβική, νεανική, γερο-
[αρχ. bλικία < “λιξ ντική (2)
λόγος γι’ αυτόν: ►Η ηλι-
(= συνοµίληκος)] Φράσεις: ►Στο άνθος της
κία της κόρης του είναι δέκα
ηλικίας (= στην περίοδο της
ετών. νεότητας)
2. οι περίοδοι ή τα στάδια
της ζωής του ανθρώπου:
►Η σχολική ηλικία είναι μια
περίοδος της ζωής μας, που
θα μας μείνει αξέχαστη.
ήμερος -η, -ο 1. (για ζώα) που είναι εξη- Αντίθ.: άγριος (1, 2), ακαλ-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα μερωμένα: ►Ο σκύλος και λιέργητος (3)
και άψυχα) η γάτα είναι ήμερα ζώα. Συνών: κατοικίδιος (1), ορ-
(ή-με-ρος) 2. (για φυτά) που καλλι- γωμένος (3)
[αρχ. µερος] Σύνθ.: ανήμερος
εργούνται από τον άν-
Προσοχή! Οικογ. Λέξ.: ημερώνω,
θρωπο: ►Καλλιεργεί ήμερα ημέρωμα
►ήμερος (= εξημε-
ρωμένος) μανιτάρια. Παροιμ.: ►Ήρθαν τ’ άγρια
►ήρεμος (= ήσυ- 3. (για τόπο) που έχει δε- να διώξουν τα ήμερα
χος) χτεί την επέμβαση του
ανθρώπου: ►Προσπάθησε
πολύ, για να κάνει αυτό τον
τόπο ήμερο.

ήπειρος (η) καθεμία από τις έξι με- Συνών: στεριά, ξηρά
(Ουσιαστικό, Ο29) γάλες γεωγραφικές περι- Σύνθ.: ηπειρογένεση
(ή-πει-ρος, γεν. φέρειες της γης: ►Η Ασία Οικογ. Λέξ.: ηπειρωτικός
-είρου, πληθ. -οι) είναι η μεγαλύτερη ήπειρος Προσδιορ.: αφρικανική,
[αρχ. ’πειρος (= ευρωπαϊκή, ασιατική, απέ-
της γης.
ξηρά γη)] ραντη, αχανής
Προσοχή! Φράσεις: ►Μαύρη ήπει-
►ήπειρος (= έκτα- ρος (= η Αφρική) ►Γηραιά
ση γης) ήπειρος (= η Ευρώπη)
►Ήπειρος (= περιο-
χή της ΒΔ. Ελλάδας)

ήρεμος -η, -ο ακίνητος, ατάραχος, γα- Αντίθ.: ταραγμένος

(Επίθετο, Ε2, έμψυχα λήνιος: ►Είναι γενικά ένας Συνών: ήσυχος, πράος, νη-
και άψυχα) φάλιος
ήρεμος άνθρωπος που σπάνια Οικογ. Λέξ.: ηρεμώ, ήρεμα
(ή-ρε-μος) νευριάζει. (επίρρ.), ηρεμία, ηρεμιστι-
[µτγν. ’ρεµος <
κός
αρχ. ”ρεµU] Προσδιοριζ.: θάλασσα,
πνεύμα, ύπνος, άνθρωπος,
χαρακτήρας
81
 ήρωας
ήρωας (ο) 1. αυτός που ξεχωρίζει
(Ουσιαστικό, Ο3) για το θάρρος και τις γεν-
(ή-ρω-ας, γεν. -α, ναίες πράξεις του: ►Οι
πληθ. -ες, γεν. -ώων)
αγώνες των ηρώων του 1821
[αρχ. ρως]
προκάλεσαν το θαυμασμό ολό-
κληρης της Ευρώπης.
2. μυθικό ή ιστορικό πρό-
σωπο στην αρχαιότητα
που ξεχώριζε για την αρε-
τή και την ανδρεία του:
►Ο Ηρακλής ήταν ένας από
τους ήρωες της μυθολογίας.
3. το κεντρικό πρόσωπο
σε ένα λογοτεχνικό, θεα-
τρικό ή κινηματογραφικό
έργο: ►Ο Γιάννης Αγιάννης
είναι ο κεντρικός ήρωας στους
«Αθλίους» του Ουγκώ.
ησυχία (η) 1. έλλειψη θορύβου ή φα-
(Ουσιαστικό, Ο19) σαρίας: ►Όταν άρχιζε το
(η-συ-χί-α, γεν. μάθημα, στην τάξη επικρα-
-ας, πληθ. - )
τούσε απόλυτη ησυχία.
[αρχ. bσυχία < συ-
2. ηρεμία, γαλήνη: ►Στο
χος]
χωριό του βρήκε επιτέλους
την ησυχία που ζητούσε.
ήττα (η) απώλεια μάχης ή οποιου-
(Ουσιαστικό, Ο19) δήποτε αγώνα, αποτυχία:
(ήτ-τα, γεν. -ας, πληθ. ►Η ήττα της ομάδας επηρέα-
-ες, γεν. -ών]
σε ψυχολογικά τους αθλητές.
[αρχ. “ττα]
ηφαίστειο (το) ρήγμα στο φλοιό της γης
(Ουσιαστικό, Ο34) απ’ όπου κατά καιρούς
(η-φαί-στει-ο, γεν. βγαίνουν καπνοί και πυ-
-είου, πληθ. -α)
ρακτωμένα υλικά (λάβα):
82
Συνών: πρωταγωνιστής
(3)
Οικογ. Λέξ.: ηρώο, ηρωίδα,
ηρωικός, ηρωικά (επίρρ.),
ηρωισμός
Προσδιορ.: εθνικός (1), α-
θάνατος (1, 2), κλασικός (3),
μυθικός, αρχαίος, ομηρικός
(2), αφανής (1, 3), κεντρικός
(1, 2, 3)
Αντίθ.: φασαρία (1)
Συνών: σιωπή, σιγή (1)
Σύνθ.: ανησυχία
Οικογ. Λέξ.: ήσυχος, ήσυ-
χα (επίρρ.), ησυχάζω, ησυ-
χαστήριο
Προσδιορ.: απόλυτη, λίγη
(1, 2), παράξενη, περίεργη,
ύποπτη (1)
Φράσεις: ►Ώρες κοινής
ησυχίας (= ώρες κατά τις
οποίες απαγορεύεται ο θό-
ρυβος)
Αντίθ.: νίκη
Συνών.: αποτυχία
Σύνθ.: ηττοπαθής, ηττοπά-
θεια
Οικογ. Λέξ.: ηττώμαι
Προσδιορ.: εκλογική, α-
προσδόκητη, οδυνηρή, τα-
πεινωτική, διπλωματική
Σύνθ.: ηφαιστειολόγος,
ηφαιστειολογία, ηφαιστει-
ογενής
Οικογ. Λέξ.: ηφαιστειακός

[αρχ. bφαίστειον < ►Η τελευταία έκρηξη του
•φαιστος] ηφαιστείου της Σαντορίνης
έγινε το 1950.
ήχος (ο) 1. καθετί που αντιλαμβα-
(Ουσιαστικό, Ο14) νόμαστε με την ακοή: ►Ο
(ή-χος) ήχος της καμπάνας ήταν χαρ-
[αρχ. ‘χος] μόσυνος.
2. (φυσ.) ακουστικό αί-
σθημα που οφείλεται σε
παλμικές δονήσεις σω-
ματιδίων του μέσου, π.χ.
του αέρα, με το οποίο
μεταδίδεται: ►Η ταχύτητα
του ήχου είναι 340 μέτρα ανά
δευτερόλεπτο.
ήχος
Προσδιορ.: ενεργό, ανε-
νεργό, σβησμένο
Φράσεις: ►Καθόμαστε πά-
νω σ’ ένα ηφαίστειο (= για
επικίνδυνη και δύσκολη
κατάσταση) ►Έγινε ηφαί-
στειο (= νευρίασε πολύ)
Σύνθ.: ηχογραφώ, ηχομό-
νωση, ηχορύπανση, υπέρη-
χος
Οικογ. Λέξ.: ηχώ, ηχηρός,
ηχητικός
Προσδιορ.: ανεπαίσθητος,
ρυθμικός, μελωδικός, με-
ταλλικός, εκκωφαντικός (=
πολύ δυνατός) (1)
83
 θάμνος (ο) πολυετές φυτό χωρίς Σύνθ.: θαμνόφυτος
(Ουσιαστικό, Ο14) κορμό, με μικρό ύψος και Οικογ. Λέξ.: θαμνώδης
(θά-μνος) κλαδιά που φυτρώνουν Προσδιορ.: καλλωπιστικός
[αρχ. θάµνος < χαμηλά στη βάση του: ►Η
επίρρ. θαµ^ (= συ- τριανταφυλλιά και η λυγαριά
χνά)]
είναι θάμνοι.

θάρρος (το) έλλειψη φόβου, τόλ- Αντίθ.: δειλία, φόβος, ατολ-

(Ουσιαστικό, Ο37) μη, αποφασιστικότητα: μία
(θάρ-ρος, γεν. -ους, ►Αντιμετωπίζει με θάρρος Συνών.: γενναιότητα, σθέ-
πληθ. - ) νος
και γενναιότητα τις δυσκολίες
[αρχ. θάρρος < θάρ- Οικογ. Λέξ.: θαρρώ, θαρ-
της ζωής. ρετός, θαρρετά (επίρρ.),
σος]
θαρραλέος
Προσδιορ.: μεγάλο, πατρι-
ωτικό

θαύμα (το) 1. καθετί που γίνεται ξε- Σύνθ.: θαυματοποιός

(Ουσιαστικό, Ο39) περνώντας τους φυσι- Οικογ. Λέξ.: θαυμάζω,
(θαύ-μα, γεν. -ατος, κούς νόμους και που δεν θαυμάσιος, θαυμασμός,
πληθ. -ατα] θαυμαστός, θαυμαστής,
έχει λογική ή επιστημο-
[αρχ. θαZµα] θαυμαστικό (το)
νική εξήγηση: ►Το θαύμα
Φράσεις: ►Ως εκ θαύμα-
της ανάστασης του Λαζάρου
τος (= απρόσμενα) ►Ω του
γιορτάζεται την παραμονή θαύματος! (= προς μεγάλη
των Βαΐων. έκπληξη)
2. καθετί που προκαλεί
θαυμασμό και κατάπλη-
ξη: ►Το αρχιτεκτονικό θαύμα
της Ακρόπολης συγκινεί ολό-
κληρη την ανθρωπότητα.
84

θέα (η) 1. παρατήρηση, κοίταγμα:
(Ουσιαστικό, Ο19) ►Στη θέα του Παρθενώνα
(θέ-α, γεν. -ας, πληθ. αισθάνθηκα εθνική υπερηφά-
-]
νεια.
[αρχ. θέα]
2. αυτό που βλέπουμε κοι-
τάζοντας από ψηλά ή από
μακριά: ►Από το Σούνιο
έχει κανείς ωραία θέα.
θέατρο (το) 1. η τέχνη με την οποία
(Ουσιαστικό, Ο34) αναπαριστάνονται από
(θέ-α-τρο ) ηθοποιούς πάνω στη σκη-
[λόγ. < αρχ. θέα- νή διάφορα γεγονότα:
τρον < θεUµαι <
►Σπούδασε θέατρο και κλασι-
θέα]
κή φιλολογία.
2. κλειστός ή ανοιχτός χώ-
ρος όπου παρουσιάζονται
θεατρικές παραστάσεις:
►Παρακολουθήσαμε μια εξαι-
ρετική παράσταση στο αρχαίο
θέατρο των Φιλίππων.
3. (μτφ.) τόπος όπου συμ-
βαίνει κάποιο σπουδαίο
γεγονός: ►Η Μακεδονία
υπήρξε θέατρο πολεμικών
συγκρούσεων κατά τον Α’
Παγκόσμιο Πόλεμο.
θέμα (το) 1. ζήτημα, υπόθεση που
(Ουσιαστικό, Ο39) μας απασχολεί: ►Το θέμα
(θέ-μα, γεν. -ατος, που μας απασχόλησε ήταν η
πληθ. -ατα]
μόλυνση του περιβάλλοντος.
[µτγν. θέµα < αρχ.
2. ερώτημα που δίνεται σε
τίθηµι]
εξετάσεις για απάντηση:
►Το πρώτο θέμα των εξετάσε-
ων ήταν πολύ δύσκολο.
3. (γραμμ.) το αμετάβλη-
το τμήμα της λέξης που
δηλώνει και την κύρια
σημασία: ►Στη λέξη παιδεία
το θέμα είναι παιδ- και το επί-
θημα -εία.
θέμα
Συνών.: αντίκρισμα (1), θέ-
αμα (2)
Σύνθ.: Αμφιθέα, Καλλιθέα,
Λευκοθέα, Δωροθέα,
Τερψιθέα
Οικογ. Λέξ.: θέαμα, θεατής,
θέαση
Προσδιορ.: πανοραμική,
μαγευτική (1, 2)
Σύνθ.: αμφιθέατρο, θεα-
τρόφιλος, θεατράνθρωπος,
θεατρολογία
Οικογ. Λέξ.: θεατρικός,
θεατρικότητα, θεατρίνος,
θεατρινισμός
Προσδιορ.: αρχαίο, κλασι-
κό, μοντέρνο, κρατικό, δη-
μοτικό, περιφερειακό (2)
Φράσεις: ►Θέατρο σκι-
ών (= ο Καραγκιόζης)
►Παίζω / κάνω θέατρο (=
προσποιούμαι, κοροϊδεύω)
►Γίνομαι θέατρο (= γελοι-
οποιούμαι)
Σύνθ.: θεματογραφία, θε-
ματολογία, θεματοφύλα-
κας, ανάθεμα
Οικογ. Λέξ.: θεματικός
Προσδιορ.: άλυτο, επίκαι-
ρο (1, 2), ενεστωτικό (3),
επίμαχο, φιλοσοφικό (1)
85
 θεραπεύω

θεραπεύω 1. (αμτβ.) (μέσ.) γιατρεύ- Σύνθ.: αποθεραπεύω

(Ρήμα, Ρ2) ομαι: ►Η αρρώστια του θε- Συνών.: επανορθώνω (2)
(ενεστ. θε-ρα-πεύ-ω, ραπεύεται σήμερα πιο εύκολα Οικογ. Λέξ.: θεραπεία, θε-
αόρ. θεράπευσα, παθ. ραπευτής, θεραπευτικός,
παρά στο παρελθόν.
αόρ. θεραπεύτηκα, θεραπευτήριο, θεραπεύσι-
2. (μτβ.) αποκαθιστώ μος
παθ. μτχ. θεραπευ-
μένος) μια ζημιά, βελτιώνω μια
[αρχ. θεραπεύω < κατάσταση: ►Η πολιτεία
θεράπων] προσπαθεί να θεραπεύσει τις
πληγές που άφησε πίσω του ο
σεισμός.
θερίζω 1. (μτβ.) κόβω στάχυα ή Συνών.: δρέπω (2), εξοντώ-
(Ρήμα, Ρ4) χόρτα: ►Τον Ιούνιο θερίζου- νω, αφανίζω (3)
(ενεστ. θε-ρί-ζω, αόρ. με τα σιτηρά. Οικογ. Λέξ.: θέρος, θερι-
θέρισα, παθ. αόρ. θε- σμός, θέρισμα, θεριστής,
2. (μτβ.) (μτφ.) απολαμβά-
ρίστηκα, παθ. μτχ. θεριστικός
νω τις συνέπειες της προ-
θερισμένος)
[αρχ. θερίζω < θέ- σπάθειας που κατέβαλα:
ρος (= καλοκαίρι)] ►Θερίζει τους καρπούς των
κόπων μιας ολόκληρης ζωής.
3. (μτβ.) (μτφ.) προκαλώ
αθρόους θανάτους, εξολο-
θρεύω: ►Θέρισε τον εχθρό
με τα πολυβόλα.
θερμός, -ή, -ό 1. που έχει υψηλή θερμο- Αντίθ.: κρύος, ψυχρός, πα-
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα κρασία: ►Τα χελιδόνια τα- γωμένος (1)
και άψυχα) ξιδεύουν κάθε φθινόπωρο για Συνών.: ζεστός (1, 2)
(θερ-μός) Σύνθ.: θερμοκρασία, θερ-
τις θερμές χώρες.
[αρχ. θερµVς] μοκήπιο, θερμοσίφωνας,
2. (μτφ.) έντονος, ζωηρός, θερμοστάτης, θερμοπληξία,
εγκάρδιος: ►Η συζήτηση ένθερμος
που έγινε ανάμεσά μας ήταν Οικογ. Λέξ.: θέρμη, θερμά
ιδιαίτερα θερμή. (επίρρ.), θερμαίνω, θερμότη-
τα, θερμαστής, θερμάστρα
Προσδιοριζ.: επεισόδιο,
υποδοχή, παράκληση, εν-
διαφέρον, ευχές (οι), συγ-
χαρητήρια (τα) (2), χώρες
(1)

θέση (η) 1. το μέρος όπου βρίσκε- Σύνθ.: έκθεση, σύνθεση,

(Ουσιαστικό, Ο27) ται ή τοποθετείται κάτι: ανάθεση, διάθεση, μετά-
(θέ-ση, γεν. -ης, ►Ξαναέβαλε τα βιβλία στη θεση, κατάθεση, αντίθεση,
-εως, πληθ. -εις) επίθεση
θέση που βρίσκονταν.
[αρχ. θέσις < τίθηµι Οικογ. Λέξ.: θέτω
2. το κάθισμα σε μετα-
(= θέτω)]
86

φορικά μέσα, αίθουσες
κ.λπ.: ►Σηκώθηκε να προ-
σφέρει τη θέση του σ’ έναν
ηλικιωμένο.
3. άποψη, γνώμη: ►Οι
θέσεις του για τα ζητήματα
της παιδείας είναι γνωστές σε
όλους.
4. κατάσταση στην οποία
βρίσκεται κάποιος:
►Έχασε τη δουλειά του και
τώρα βρίσκεται σε δύσκολη
θέση.
θήρα
Προσδιορ.: προνομιακή (2,
4), πλεονεκτική (4), αριθμη-
μένη (2), επίκαιρη (3)
Φράσεις: ►Κρατάω τη
θέση μου (= φέρνομαι με
αξιοπρέπεια) ►Είμαι σε
θέση να … (= μπορώ να …)
►Παίρνω θέση σε κάτι (=
εκφράζω την άποψή μου)

θεσμός (ο) 1. κοινωνικός ή πολιτικός Σύνθ.: θεσμοθετώ, θεσμοθέ-

(Ουσιαστικό, Ο13) οργανισμός, αναγνωρι- τηση, θεσμοφύλακας
(θε-σμός) σμένος με νόμο, για την Οικογ. Λέξ.: θέσμιος, θε-
[αρχ. θεσµVς < τί- εξυπηρέτηση του κοινω- σμικός
θηµι] νικού συνόλου: ►Ο θε- Προσδιορ.: αναγνωρισμέ-
νος, θεμελιώδης, φιλελεύθε-
σμός των δικαστηρίων έχει
ρος (1)
σκοπό την απονομή της δικαι-
οσύνης.
2. συνήθεια, τρόπος κοι-
νωνικής συμπεριφοράς
που τελικά καθιερώνεται,
επειδή ισχύει και επανα-
λαμβάνεται για μεγάλο
χρονικό διάστημα: ►Η
γιορτή για τη λήξη του σχο-
λικού έτους έχει γίνει θεσμός
στο σχολείο μας.
θηλυκός, -ή αυτός που ανήκει στο Αντίθ.: αρσενικός
(-ιά), -ό φύλο που γεννά απογό- Συνών.: θήλυς
(Επίθετο, Ε1, Ε5, νους: ►Η φοράδα είναι το Οικογ. Λέξ.: θηλυκότητα
έμψυχα) θηλυκό του αλόγου. Φράσεις: ►Θηλυκό μυαλό
(θη-λυ-κός) (= για άνθρωπο που γεν-
[λόγ. < ελνστ. < νάει πολλές ιδέες)
αρχ. θjλυς]

θήρα (η) κυνήγι: ►Στους Εθνικούς Συνών.: άγρα

(Ουσιαστικό, Ο19) Δρυμούς απαγορεύεται η Σύνθ.: βαθμοθήρας, ψηφο-
(θή-ρα, γεν. -ας, θήρα. θήρας
πληθ. - ] Οικογ. Λέξ.: θηρεύω, θή-
[αρχ. θDρ (= άγριο ραμα
ζώο)]
87
 θηρίο

θηρίο (και θεριό) 1. άγριο σαρκοφάγο ζώο: Σύνθ.: θηριοδαμαστής, θη-

(το) ►Το λιοντάρι και η τίγρη εί- ριομαχία, μεγαθήριο, θηρι-
(Ουσιαστικό, Ο32, ναι θηρία της ζούγκλας. οτροφείο
Ο31) 2. μυθικό τέρας, στοιχειό: Οικογ. Λέξ.: θεριεύω, θέ-
(θη-ρί-ο) ριεμα, θηριώδης, θηριωδία
►Η Λερναία Ύδρα ήταν ένα
[αρχ. θηρίον < υπο- Προσδιορ.: τερατόμορφο,
μυθικό θηρίο που το σκότωσε θαλάσσιο (1, 2), μυθικό (2),
κορ. του θDρ]
ο Ηρακλής. μανιασμένο (3)
3. (μτφ.) άνθρωπος άσπλα-
χνος και σκληρόκαρδος:
►Μερικές φορές συμπεριφέ-
ρεται σαν πραγματικό θηρίο.
4. άνθρωπος υγιής, δυνα-
τός: ►Πριν από λίγο καιρό
ήταν άρρωστος, αλλά τώρα
είναι πάλι θηρίο.

θησαυρός (ο) 1. το σύνολο πολύτιμων Συνών.: πλούτος (2)

(Ουσιαστικό, Ο13) πραγμάτων που συγκε-
(θη-σαυ-ρός) ντρώνονται και φυλάσ-
[αρχ. θησαυρVς] σονται: ►Οι θησαυροί της
Βεργίνας αποτελούν ανεκτί-
μητο αρχαιολογικό πλούτο.
2. καθετί που υπάρχει σε
αφθονία: ►Είχε στην κατο-
χή του έναν αμέτρητο θησαυ-
ρό παλιών βιβλίων.
3. οτιδήποτε θεωρείται ότι
έχει μεγάλη αξία, σπου-
δαιότητα: ►Η βιβλιοθήκη
του σχολείου μας είναι αληθι-
νός θησαυρός.
Σύνθ.: θησαυροφυλάκιο
Οικογ. Λέξ.: θησαυρίζω,
θησαύρισμα
Προσδιορ.: αμύθητος, ανε-
κτίμητος, κρυμμένος, πα-
ραμυθένιος, σπάνιος (1, 2,
3)
Φράσεις: ►Άνθρακες ο θη-
σαυρός (= διαψεύστηκαν οι
ελπίδες)

θνητός, -ή, -ό αυτός που από τη φύση Αντίθ.: αθάνατος

(Επίθετο, Ε1, έμψυχα) του είναι προορισμένος Οικογ. Λέξ.: θνήσκω, θνη-
(θνη-τός) να πεθάνει: ►Όλοι οι άν- σιμότητα
[αρχ. θνητVς < θνή- θρωποι είμαστε θνητοί. Φράσεις: ►Κοινός θνητός
σκω] (= αυτός που δεν ανήκει σε
προνομιούχα τάξη)

θρησκεία (η) 1. η πίστη σε θεϊκή δύ- Σύνθ.: θρησκειολογία, θρη-

(Ουσιαστικό, Ο19) ναμη και η λατρεία της: σκόληπτος
(θρη-σκεί-α) ►Πίστεψε στη διδασκαλία του Οικογ. Λέξ.: θρησκεύω,
θρήσκευμα, θρησκευτικός,
[ελνστ. θρησκεία Χριστού και ασπάστηκε την
< θρησκεύω < θρj- θρησκευτικότητα
Ορθόδοξη Χριστιανική θρη- Προσδιορ.: μονοθεϊστική,
σκος]
σκεία.
88

2. (μτφ.) καθετί που θε-
ωρεί κάποιος ιερό: ►Η
ποδοσφαιρική ομάδα που
υποστηρίζει είναι γι’ αυτόν η
θρησκεία του.
θύελλα (η) 1. δυνατός άνεμος με βρο-
(Ουσιαστικό, Ο20) χή: ►Η χθεσινή θύελλα ξερί-
(θύ-ελ-λα) ζωσε πολλά δέντρα.
[αρχ. θύελλα] 2. μεγάλη αναταραχή,
σφοδρή αντίδραση: ►Τα
λόγια του ξεσήκωσαν θύελλα
αντιδράσεων.
θυμάμαι και θυ- 1. (μτβ.) διατηρώ στη
μνήμη μου: ►Θυμάμαι πολύ
μούμαι
(Ρήμα, Ρ8) καλά τα λόγια που μου είπες
πριν από λίγες ημέρες.
(ενεστ. θυ-μά-μαι,
αόρ. θυμήθηκα) 2. (μτβ.) επαναφέρω στη
[µεσν. θυµοZµαι < μνήμη μου: ►Θυμάμαι με
αρχ. ~νθυµοZµαι] νοσταλγία τα παιδικά μου
χρόνια. ►Θυμάμαι ότι αυτός
ήταν ο καλύτερος μαθητής
της τάξης μας.
θυσία (η) 1. προσφορά σε θεότητα
(Ουσιαστικό, Ο19) με λατρευτικό χαρακτή-
(θυ-σί-α, γεν. -ας, ρα: ►Πολλοί αρχαίοι λαοί
πληθ. -ες, γεν. -ιών) πρόσφεραν θυσίες στους θε-
[αρχ. θυσία < θύω
ούς.
(= θυσιάζω)]
2. (μτφ.) η στέρηση υλικών
ή πνευματικών αγαθών
για χάρη άλλου προσώ-
που ή για κάποιο σκοπό:
►Έκανε πολλές θυσίες, για
να σπουδάσει τα παιδιά του.
θυσία
πολυθεϊστική, επίσημη, μυ-
στηριακή (1)
Συνών.: καταιγίδα, ανεμο-
στρόβιλος, σίφουνας, τυ-
φώνας (1), σύγχυση (2)
Σύνθ.: ανεμοθύελλα, χιονο-
θύελλα
Οικογ. Λέξ.: θυελλώδης
Παροιμ.: ►Όποιος σπέρνει
ανέμους, θερίζει θύελλες
Αντίθ.: ξεχνώ, λησμονώ (1,
2)
Συνών.: ενθυμούμαι (2)
Σύνθ.: αναθυμούμαι, ξανα-
θυμούμαι
Οικογ. Λέξ.: θύμηση, θυ-
μητικό
Σύνθ.: αυτοθυσία
Οικογ. Λέξ.: θυσιάζω, θυσι-
αστήριο
Προσδιορ.: αιματηρή (1,
2), ανώφελη, ηρωική, οικο-
νομική (2)
Φράσεις: ►Πάσ– θυσί— (=
με κάθε τίμημα) ►Γίνομαι
θυσία (= κάνω ό,τι μπορώ)
89
 ιδανικός -ή, -ό 1. ο καλύτερος που θα
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα μπορούσε να βρεθεί: ►Η
και άψυχα) σημερινή ημέρα είναι ιδανική
(ι-δα-νι-κός)
για εκδρομή.
[µτγν. fδανικVς <
2. που υπάρχει μόνο ως
fδανVς < †ρU]
ιδέα, ο ιδεατός, άψογος,
τέλειος: ►Πολλοί συγγρα-
φείς ύμνησαν την ιδανική
ομορφιά.
3. (ουδ. ιδανικό) σπουδαί-
ος σκοπός για τον οποίο
αγωνίζεται ένας άνθρω-
πος ή ένα σύνολο ανθρώ-
πων: ►Για να πραγματοποιη-
θεί το ιδανικό της δημοκρατίας
είναι απαραίτητος ο διάλογος.
ιδέα (η) 1. η παράσταση κάθε
(Ουσιαστικό, Ο19) αντικειμένου που σχημα-
(ι-δέ-α) τίζεται στο νου: ►Δεν έχω
[αρχ. fδέα < fδε`ν < ιδέα για το χρώμα που έχει η
†ρU (= βλέπω)]
ζέβρα.
2. γνώμη, άποψη, κρίση:
►Σχημάτισα καλή ιδέα για το
άτομό σου.
3. ιδανικό: ►Η ιδέα της
ελευθερίας ξεσήκωσε τους
Έλληνες το 1821.
90
Αντίθ.: υπαρκτός, πραγμα-
τικός (2)
Συνών: ιδεώδης, υποδειγ-
ματικός (1, 2)
Οικογ. Λέξ.: ιδανικό (το),
(εξ)ιδανικεύω, ιδανικά
(επίρρ.)
Προσδιοριζ: τόπος, κόσμος
(1, 2)
Φράσεις: ►Τα ιδανικά (= ο
υψηλός πνευματικός ή ηθι-
κός στόχος)
Σύνθ: ιδεολογία, ανίδεος
Οικογ. Λέξ.: ιδεατός, ιδεώ-
δης, ιδεαλιστής
Προσδιορ.: ριζοσπαστική,
φιλελεύθερη, κυρίαρχη,
κοινωνική, προοδευτική (1,
2), υποκειμενική, πρωτότυ-
πη (1, 2)
Φράσεις: ►Έχει μεγάλη
ιδέα για τον εαυτό του (=
θεωρεί ότι είναι σπουδαίος)
►Κατεβάζω ιδέες (= είμαι
επινοητικός)

ιδιαίτερος, -η που ανήκει σε κάποιον,
(-έρα), -ο εξαιρετικός, ξεχωριστός:
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα ►Αυτός ο μαθητής διακρίνε-
και άψυχα)
ται για τις ιδιαίτερες ικανότη-
(ι-δι-αί-τε-ρος, γεν.
τές του.
-ου, -ης (-έρας), -ου,
πληθ. -οι, -ες, -α)
[αρχ. fδιαίτερος <
dδιος]
ίδρυμα (το) οργανισμός που έχει επι-
(Ουσιαστικό, Ο40) στημονικό ή φιλανθρωπι-
(ί-δρυ-μα, γεν. κό σκοπό: ►Το Ελληνικό
-ατος, πληθ. –ατα)
Ίδρυμα Πολιτισμού φροντίζει
[αρχ. gδρυµα <
για τη διάδοση της ελληνικής
Xδρύω]
γλώσσας σε ολόκληρο τον κό-
σμο.
ικανός, -ή, -ό 1. αυτός που μπορεί να
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα κάνει κάτι καλά, ο επι-
και άψυχα) δέξιος: ►Είναι ικανός να
(ι-κα-νός)
λύσει οποιαδήποτε άσκηση
[αρχ. XκανVς (= αρ-
Φυσικής.
κετός)]
2. αρκετός, επαρκής: ►Για
να πραγματοποιηθεί η εκδρο-
μή, πρέπει να συμπληρωθεί
ικανός αριθμός μαθητών.
ικανοποίηση 1. το συναίσθημα της έντο-
(η) νης ευχαρίστησης που
(Ουσιαστικό, Ο28) νιώθει κάποιος από μια
(ι-κα-νο-ποί-η-ση,
επιτυχία ή από την πραγ-
γεν. -ης, -ήσεως,
ματοποίηση μιας επιθυμί-
πληθ. -ήσεις) ας: ►Ο δάσκαλος διαπιστώνει
[λόγ. Xκανοποίησις
με μεγάλη ικανοποίηση την
< XκανοποιU]
πρόοδο των μαθητών του.
2. υλική ή ηθική αποκατά-
σταση ζημίας ή προσβο-
λής: ►Ζήτησε ικανοποίηση
για τη βλάβη που του προξέ-
νησαν στο αυτοκίνητο.
ικανοποίηση
Οικογ. Λέξ.: ιδιαιτέρως (=
χωριστά) (επίρρ.), ιδιαίτερα
(= κυρίως) (επίρρ.), ιδιαιτε-
ρότητα
Προσδιοριζ.: πατρίδα,
αδυναμία, προτίμηση
Φράσεις: ►Ιδιαίτερη πα-
τρίδα (= τόπος καταγωγής)
►Ιδιαιτέρα γραμματέας (=
προσωπική γραμματέας)
►Τα ιδιαίτερα (= οι προ-
σωπικές υποθέσεις)
Οικογ. Λέξ.: ιδρυματικός,
ιδρυματισμός
Προσδιορ.: δημόσιο, ιδι-
ωτικό, φιλανθρωπικό, επι-
στημονικό, μορφωτικό, νο-
σηλευτικό
Φράσεις: Ανώτατο Εκπαι-
δευτικό Ίδρυμα (Α.Ε.Ι.) (=
το Πανεπιστήμιο)
Αντίθ.: ανίκανος
Συνών: άξιος (1), ικανο-
ποιητικός (2)
Σύνθ.: ικανοποιώ, ικανο-
ποίηση, ανικανοποίητος
Οικογ. Λέξ.: ικανότητα
Προσδιοριζ.: άνθρωπος,
μαθητής (1), ποσότητα (2)
Φράσεις: ►Ικανός για όλα
(= για αδίστακτο άνθρωπο)
Αντίθ.: απογοήτευση (1)
Συνών: χαρά (1)
Οικογ. Λέξ.: ικανοποιώ,
ικανοποιητικός
Προσδιορ.: ηθική, ψυχική
(1, 2), επαγγελματική (2)
91
 ικετεύω

ικετεύω (μτβ.) παρακαλώ θερμά, Συνών: θερμοπαρακαλώ,

(Ρήμα, Ρ2) ζητώ βοήθεια: ►Σας ικε- εκλιπαρώ
(ενεστ. ι-κε-τεύ-ω, τεύω να με βοηθήσετε να Οικογ. Λέξ.: ικεσία, ικέ-
αόρ. ικέτεψα) αντιμετωπίσω αυτή τη δύσκο- της, ικετευτικός, ικετευτικά
[αρχ. Xκετεύω < λη στιγμή που περνάω. (επίρρ.)
Xκέτης]

ιός (ο) 1. μικροοργανισμός που Οικογ. Λέξ.: ιογενής

(Ουσιαστικό, Ο13) αναπτύσσεται σε ζωντα-
(ι-ός) νά κύτταρα και προκαλεί
[αρχ. fVς (= δηλητή- λοιμώδη νοσήματα : ►Ο
ριο)] ιός της γρίπης είναι ιδιαίτερα
επικίνδυνος για τους ηλικιω-
μένους.
2. (μτφ.) μικρό πρόγραμ-
μα ή κώδικας που κατα-
στρέφει προγράμματα
ή μέρη του υπολογιστή:
►Έχασα όλα μου τα αρχεία
στον υπολογιστή εξαιτίας κά-
ποιου νέου ιού.
ίππος (ο) 1. το άλογο: ►Ο δούρειος Σύνθ.: ιππόδρομος, ιπποδύ-
(Ουσιαστικό, Ο14) ίππος ήταν το τέχνασμα που ναμη, ιπποκόμος, έφιππος
(ίπ-πος) επινόησε ο Οδυσσέας για την Οικογ. Λέξ.: ιππεύω, ιππι-
[αρχ. gππος (= το άλωση της Τροίας. κός, ιππασία, ιππότης, ιπ-
άλογο)] 2. μονάδα μέτρησης της πέας
Προσδιορ.: φορολογήσι-
δύναμης μιας μηχανής:
μος (2)
►Αγόρασα ένα αυτοκίνητο
που έχει κινητήρα εκατό ίπ-
πων.
ισορροπία (η) 1. (φυσ.) η κατάσταση Αντίθ.: ανισορροπία
(Ουσιαστικό, Ο19) ενός υλικού σώματος στο Σύνθ.: ανισορροπία
(ι-σορ-ρο-πί-α) οποίο ενεργούν δύο αντί- Οικογ. Λέξ.: ισορροπώ,
[αρχ. fσορροπία < θετες δυνάμεις, από τις ισόρροπος, ισορρόπηση,
fσόρροπος] οποίες η μία εξουδετερώ- ισορροπιστής, ισορροπη-
μένος
νει την άλλη: ►Ο ακροβά-
Φράσεις: ►Λεπτή ισορρο-
της περπατούσε σε τεντωμένο
πία (= αυτή που είναι εύκο-
σκοινί κρατώντας την ισορρο- λο να διαταραχτεί)
πία του.
2. (μτφ.) η ψυχική υγεία
και ηρεμία: ►Για να ξα-
ναβρείς την ισορροπία σου,
χρειάζεσαι οπωσδήποτε λίγες
ημέρες ξεκούρασης.
92
 ιστορία
ίσος -η, -ο αυτός που είναι ίδιος στο Αντίθ.: άνισος
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα μέγεθος, τη δύναμη ή την Συνών: ισοδύναμος, ίδιος
και άψυχα) αξία με κάποιον άλλον: Σύνθ.: ισόβαθμος, ισόπα-
(ί-σος) λος, ισάξιος, ισόβιος, ισό-
►Το τετράγωνο έχει και τις πλευρος, ισόπεδος, ισόρ-
[αρχ. dσος] τέσσερις πλευρές του ίσες. ροπος, ισότιμος, ισοψηφία,
Προσοχή! ►Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι ισόγειος, ισημερινός
►ίσος (= ίδιος) Οικογ. Λέξ.: ίσα (επίρρ.),
απέναντι στο νόμο.
►ίσως (= μπορεί, ισότητα
πιθανόν) Προσδιοριζ.: δικαιώματα
►ίσιος (= ευθύς) (τα), ευκαιρίες (οι), μετα-
χείριση

ισότητα (η) 1. το να είναι δύο ή περισ- Αντίθ.: ανισότητα (1, 2)

(Ουσιαστικό, Ο22) σότερα μεγέθη ίσα μεταξύ Συνών: ισονομία, ισοδυνα-
(ι-σό-τη-τα, πληθ. - ) τους: ►Το σύμβολο της ισό- μία, ισοπολιτεία (2)
[λόγ. < αρχ. fσότης τητας είναι το = (ίσον). Προσδιορ.: κοινωνική, πο-
λιτική, οικονομική (2)
< dσος] 2. η ίση μεταχείριση, η έλ-
λειψη κάθε διαφοράς και
διάκρισης μεταξύ των
ανθρώπων: ►Η ισότητα
ανδρών και γυναικών κατοχυ-
ρώνεται από το Σύνταγμα της
χώρας μας.
ιστορία (η) 1. η γραπτή, κυρίως, αφή- Σύνθ.: ιστοριογραφία,
(Ουσιαστικό, Ο19) γηση σπουδαίων γεγονό- προϊστορία
(ι-στο-ρί-α) των που αναφέρεται σε Οικογ. Λέξ.: ιστορώ, ιστο-
[αρχ. Xστορία < g- πρόσωπα, λαούς και έθνη: ρικός, ιστορικό (το), ιστορι-
κά (επίρρ.), ιστορικότητα
στωρ (= γνώστης)] ►Γνωρίζει πολύ καλά την
Προσδιορ.: αρχαία, βυζα-
ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας. ντινή, ελληνική, μεσαιω-
2. η επιστήμη που ερευνά νική, νεότερη, παγκόσμια,
και ερμηνεύει τα ιστορι- ευρωπαϊκή, πολιτική, ρω-
κά γεγονότα του παρελθό- μαϊκή, σύγχρονη (1, 2, 3),
ντος: ►Οι πηγές της Ιστορίας διασκεδαστική, δραματική,
παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδι- συγκλονιστική, φανταστι-
αφέρον. κή (4)
3. το βιβλίο και το μάθη-
μα της Ιστορίας: ►Αγόρασε
ένα βιβλίο Ιστορίας της νεότε-
ρης Ελλάδας.
4. αφήγηση συμβάντων
πραγματικών ή φαντα-
στικών: ►Κάθε βράδυ έφερ-
νε στο νου του διάφορες ιστο-
ρίες από την παιδική ηλικία
του.
93
 ισχυρός
ισχυρός -ή, -ό 1. ακλόνητος, ανθεκτικός:
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα ►Οι δυο ομάδες είχαν ισχυρές
και άψυχα) άμυνες και γι’ αυτό ο αγώνας
(ι-σχυ-ρός) έληξε ισόπαλος.
[αρχ. fσχυρVς <
2. σφοδρός, μεγάλος:
fσχς]
►Στο Αιγαίο θα πνέουν ισχυ-
ροί άνεμοι.
3. αυτός που έχει μεγάλη
πολιτική δύναμη ή επιρ-
ροή, καθώς και τη δυνα-
τότητα να επιβάλλει τη
θέλησή του: ►Κέρδισε εύκο-
λα τις εκλογές και σχημάτισε
μια ισχυρή κυβέρνηση.
ίσως υπάρχει περίπτωση να …,
(Επίρρημα) είναι πιθανό να …: ►Ίσως
(ί-σως) θα έρθω αύριο να σε δω.
[αρχ. dσως]
ίχνος (το) 1. αποτύπωμα ποδιού αν-
(Ουσιαστικό, Ο37) θρώπου ή ζώου πάνω στο
(ί-χνος, γεν. -ους, έδαφος: ►Οι κυνηγοί εντό-
πληθ. -η) πισαν το θήραμα από τα ίχνη
[αρχ. dχνος] που άφησε στο χιόνι.
2. οτιδήποτε απομένει
από κάτι που προηγήθη-
κε: ►Οι ανασκαφές ανέδειξαν
τα ίχνη ενός αρχαίου πολιτι-
σμού.
3. ελάχιστη ποσότητα: ►Η
ιατρική εξέταση έδειξε ίχνη
από σάκχαρο στο αίμα.
94
Αντίθ.: ανίσχυρος (1, 2, 3),
ασθενής (1, 2)
Συνών: δυνατός, ρωμαλέ-
ος (1)
Σύνθ.: ισχυρογνώμονας,
ισχυροποιώ, ανίσχυρος,
πανίσχυρος
Οικογ. Λέξ.: ισχύς, ισχύω,
ισχυρά (επίρρ.), ισχυρίζο-
μαι, ισχυρισμός
Προσδιοριζ: αντίπαλος,
οργανισμός, επιχείρημα
(1), κράτος (3)
Φράσεις: ►Το δίκαιο του
ισχυροτέρου (= όταν ο δυ-
νατός επιβάλλει τη θέλησή
του στους πιο αδυνάτους)
Αντίθ.: σίγουρα, οπωσδή-
ποτε
Συνών: ενδεχομένως, μπο-
ρεί να …
Συνών: πατημασιά,
(α)χνάρι (1), υπόλειμμα,
απομεινάρι (2)
Σύνθ.: ιχνηλάτης, ιχνηλα-
τώ, ιχνηλασία, ιχνογραφώ,
ιχνογραφία
Προσδιορ.: δυσδιάκριτο,
πρόσφατο (1, 2)
Φράσεις: ►Βαδίζω στα
ίχνη κάποιου (= ακολου-
θώ την ίδια πορεία, μτφ.
μιμούμαι) ►Χάνω τα ίχνη
κάποιου (= δεν ξέρω πού
βρίσκεται ή τι κάνει) ►Δεν
έχει ίχνος ντροπής (= είναι
αδιάντροπος)
καθαρός, -ή, -ό 1. απαλλαγμένος από βρο-
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα μιές, αλέρωτος: ►Όλοι πρέ-
και άψυχα) πει να διατηρούμε τις ακτές
(κα-θα-ρός) καθαρές.
[αρχ. καθαρVς] 2. ανόθευτος, που δεν πε-
ριέχει ξένες ουσίες: ►Το
δαχτυλίδι που φορά είναι από
καθαρό χρυσάφι.
3. αίθριος, ασυννέφια-
στος: ►Σήμερα ο ουρανός
είναι καθαρός.
4. αυτός που δεν κάνει ή
δε σκέφτεται κακό: ►Είναι
ένας αγνός άνθρωπος με κα-
θαρή ψυχή.
καθεστώς (το) ο τρόπος με τον οποίο κυ-
(Ουσιαστιακοπ. Μτχ.) βερνάται ένα κράτος ή εί-
(κα-θε-στώς, γεν. ναι οργανωμένη μια κοι-
-ώτος, πληθ. -ώτα] νωνία: ►Αυτή η χώρα έχει
[µτγν. καθεστhς <
δημοκρατικό καθεστώς.
αρχ. καθίστηµι]
κάθετος, -η, -ο 1. που έχει διεύθυνση κα-
(Επίθετο, Ε2, άψυχα ) τακόρυφη προς την επι-
(κά-θε-τος) φάνεια της γης: ►Η εστία
[αρχ. κάθετος] του τερματοφύλακα έχει ένα
οριζόντιο και δύο κάθετα δο-
κάρια.
Αντίθ.: ακάθαρτος, βρόμι-
κος, λερωμένος (1)
Συνών.: καθάριος (1),
αγνός (2, 4), ανέφελος (3),
αναμάρτητος (4)
Σύνθ.: ξεκάθαρος, πεντα-
κάθαρος, ολοκάθαρος, κα-
θαρόαιμος
Οικογ. Λέξ.: καθαρά
(επίρρ.), καθαρίζω, κάθαρ-
ση, καθαρότητα, καθαριό-
τητα
Φράσεις: ►Καθαρά χέρια
(= δεν ευθύνομαι για ανέ-
ντιμη πράξη)
Παροιμ.: ►Καθαρός ουρα-
νός αστραπές δε φοβάται
Οικογ. Λέξ.: καθεστωτικός
Προσδιορ.: κοινοβουλευτι-
κό, αυταρχικό, συνταγμα-
τικό, φεουδαρχικό, αστικό,
φιλελεύθερο, σοσιαλιστικό
Αντίθ.: οριζόντιος (1)
Σύνθ.: καθετόμετρο
Οικογ. Λέξ.: κάθετα (επίρρ.),
καθέτως (επίρρ.)
95
 καθήκον
2. (γεωμ.) η ευθεία που
τέμνει άλλη ευθεία ή επί-
πεδο κατακόρυφα, σχη-
ματίζοντας ορθή γωνία:
►Η οδός Καποδίστρια είναι
κάθετη στην οδό Δωδώνης.
καθήκον (το) 1. ό,τι επιβάλλεται να κά- Συνών.: επιταγή (1)
(Ουσιαστικό, Ο45) νουμε σύμφωνα με τον Σύνθ.: καθηκοντολογία
(κα-θή-κον, γεν. ηθικό νόμο, το χρέος: Προσδιορ.: ιερό (1), συ-
-οντος, πληθ. -α) ►Είναι γενικό καθήκον να
νταγματικό (2), συζυγικό,
[αρχ. καθjκον < αυτονόητο (1, 2)
βοηθάμε τα ηλικιωμένα άτομα.
καθήκω (= αρµό-
2. ό,τι επιβάλλεται από
ζω)]
τους νόμους του κράτους,
η υποχρέωση του πολίτη:
►Είναι καθήκον προς την
πατρίδα να υπηρετούμε στο
στρατό.
κάθομαι 1. (αμτβ.) βρίσκομαι πάνω Αντίθ.: στέκομαι
(Ρήμα) σε κάθισμα ή σε οποια- Συνών.: διαμένω (2)
(ενεστ. κά-θο-μαι, δήποτε άλλη θέση μπορώ Σύνθ.: στρογγυλοκάθομαι
αόρ. κάθισα και έκα- να στηριχτώ: ►Οι μαθητές Φράσεις: ►Κάθομαι σ’
τσα, παθ. μτχ. καθι- κάθισαν στις θέσεις τους και αναμμένα κάρβουνα (=
σμένος) ανησυχώ) ►Κάθομαι με
αμέσως άρχισε το μάθημα.
σταυρωμένα χέρια (= δεν
2. (αμτβ.) κατοικώ, μένω: κάνω τίποτα) ►Κάθομαι
►Κάθεται στην ίδια γειτονιά στ’ αυγά μου (= δεν ανακα-
εδώ και πολλά χρόνια. τεύομαι σε ξένες υποθέσεις)
3. (αμτβ.) δεν εργάζομαι, ►Μου κάθεται στο στομάχι
μένω αδρανής: ►Πήρε σύ- (= μου είναι αντιπαθής)
νταξη από τη δουλειά του και
τώρα κάθεται.
4. (αμτβ.) υπομένω, ανέ-
χομαι: ►Γιατί κάθεσαι και
τον ακούς, αφού σου μιλάει με
τόσο άσχημο τρόπο;
καθυστερώ 1. (μτβ.) κάνω κάποιον να Οικογ. Λέξ.: καθυστέρηση,
(Ρήμα, Ρ6) αργοπορήσει, να χάσει καθυστερημένα (επίρρ.)
(ενεστ. κα-θυ-στε-ρώ, χρόνο: ►Το χιόνι τον καθυ-
αόρ. καθυστέρησα, στέρησε να φτάσει γρήγορα
παθ. αόρ. καθυστερή- στη δουλειά του.
θηκα, παθ. μτχ. κα-
2. (μτβ.) δε δίνω έγκαιρα
θυστερημένος)
[αρχ. καθυστερU] τα οφειλόμενα: ►Μερικές
96

φορές καθυστερεί να πληρώ-
σει τα κοινόχρηστα.
καιρός (ο) 1. μετεωρολογικές συν-
(Ουσιαστικό, Ο13) θήκες που επικρατούν
(και-ρός, γεν. -ού, σε δεδομένη στιγμή και
πληθ. -οί) σε συγκεκριμένη περιο-
[αρχ. καιρVς]
χή: ►Στη βορειοανατολική
Ελλάδα ο καιρός είναι σήμε-
ρα αίθριος.
2. κατάλληλη ευκαιρία:
►Τώρα είναι ο κατάλληλος
καιρός, για να κάνουμε τις
καλοκαιρινές διακοπές μας.
3. χρονικό διάστημα:
►Πέρασε πολύς καιρός από
τότε που τον είδα για τελευ-
ταία φορά.
4. διαθέσιμος χρόνος:
►Δεν έχω καθόλου καιρό, για
να επισκεφτώ την ιδιαίτερη
πατρίδα μου.
καίω 1. (μτβ.) βάζω φωτιά σε
(Ρήμα) κάτι, καταστρέφω: ►Από
(καί-ω, αόρ. έκαψα, απροσεξία έκαψαν το δάσος.
παθ. αόρ. κάηκα, παθ. 2. (μτβ.) ξοδεύω ρεύμα,
μτχ. καμένος)
βενζίνη, πετρέλαιο κ.λπ.:
[αρχ. καίω]
►Φέτος κάψαμε πολύ πετρέ-
λαιο.
3. (αμτβ.) (μτφ.) είμαι
καυτός: ►Ο Αυγουστιάτικος
ήλιος έκαιγε.
καλλιεργώ 1. (μτβ.) δουλεύω τη γη,
(Ρήμα, Ρ6) για να την κάνω εύφορη
(ενεστ. καλ-λι-ερ-γώ, ή για να αναπτυχθούν τα
αόρ. καλλιέργησα, φυτά: ►Οι γεωργοί καλλιερ-
παθ. αόρ. καλλιερ- γούν συστηματικά τα χωρά-
γήθηκα, παθ. μτχ.
φια τους.
καλλιεργημένος)
2. (μτβ.) (μτφ.) ασχολού-
[µτγν. καλλιεργU]
μαι με κάτι δείχνοντας
ιδιαίτερο ενδιαφέρον
καλλιεργώ
Σύνθ.: καιροσκόπος, και-
ροφυλακτώ, άκαιρος, πρό-
σκαιρος, επίκαιρος
Οικογ. Λέξ.: καιρικός
Προσδιορ.: ανοιξιάτικος,
απειλητικός, άστατος (1)
Φράσεις: ►Παντός καιρού
(= κατάλληλος για όλες τις
καιρικές συνθήκες) ►Του
καλού καιρού (= υπερβο-
λικά) ►Απ’ τον καιρό του
Νώε (= από πολύ παλιά)
►Μια φορά κι έναν καιρό
(= κάποτε) ►Έχει ο και-
ρός γυρίσματα (= για να
δηλώσουμε απρόβλεπτες
μεταβολές που μπορεί να
συμβούν)
Παροιμ.: ►Κάθε πράγμα
στον καιρό του κι ο κολιός
τον Αύγουστο
Συνών.: καταναλώνω (2)
Σύνθ.: κατακαίγω
Οικογ. Λέξ..: καύση, καυ-
στήρας, καυστικός, καύ-
σωνας, καυτός, καυτερός,
κάψιμο
Φράσεις: ►Δε μου καίγε-
ται καρφί (= δε με ενδιαφέ-
ρει καθόλου)
Οικογ. Λέξ.: καλλιέργεια,
καλλιεργητής, καλλιεργή-
σιμος
Φράσεις: ► Καλλιεργημέ-
νος (= μορφωμένος)
97
 καλύπτω
και επιμέλεια: ►Οι αρχαί-
οι Έλληνες καλλιέργησαν τα
γράμματα και τις τέχνες.

καλύπτω 1. (μτβ.) σκεπάζω κάτι Αντίθ.: αποκαλύπτω, ξεσκε-

(Ρήμα, Ρ2) με κάτι άλλο: ►Κάλυψε το πάζω, φανερώνω (1)
(ενεστ. κα-λύ-πτω, σώμα του μωρού με μια μάλ- Σύνθ.: ανακαλύπτω, συγκα-
αόρ. κάλυψα, παθ. λύπτω, επικαλύπτω, απο-
λινη κουβέρτα.
αόρ. καλύφθηκα, καλύπτω, υπερκαλύπτω
2. (μτβ.) συγκαλύπτω, Οικογ. Λέξ.: κάλυμμα, κά-
παθ. μτχ. καλυμμέ-
νος) αποκρύπτω κάτι: ►Δεν λυψη
[αρχ. καλύπτω] μπόρεσαν να καλύψουν τα
ίχνη που άφησαν στο έδαφος.
3. (μτβ.) (μτφ.) προστα-
τεύω, δικαιολογώ: ►Ο
διευθυντής κάλυψε τους
υπαλλήλους για το λάθος που
έγινε.
4. (μτβ.) διανύω μια από-
σταση: ►Το τρένο καλύ-
πτει τη διαδρομή Αθήνα-
Θεσσαλονίκη σε πέντε ώρες.

κάμπος (ο) πεδιάδα: ►Από το ύψωμα Σύνθ.: ξερόκαμπος, Αχλα-

(Ουσιαστικό, Ο14) έβλεπες να απλώνεται μπρο- δόκαμπος
(κά-μπος) στά σου ο καταπράσινος κά- Προσδιορ.: ανθόσπαρτος,
[µεσν. κάµπος < εύφορος, άγονος
μπος.
λατ. campus]

καρπός (ο) 1. το προϊόν ενός φυτού, Σύνθ.: καρποφόρος, καρπο-

(Ουσιαστικό, Ο13) το φρούτο: ►Από τον καρπό φορία, περικάρπιο, άκαρ-
(καρ-πός) της ελιάς παίρνουμε το λάδι. πος, πολυκαρπία
Οικογ. Λέξ.: καρπερός,
[αρχ. καρπVς] 2. (μτφ.) το προϊόν μιας
καρπίζω, κάρπισμα
ανθρώπινης δραστηριό- Προσδιορ.: άγουρος, θρε-
τητας: ►Απολαμβάνει τους πτικός, μεστωμένος, εδώδι-
καρπούς του μόχθου του. μος (= φαγώσιμος) (1)
3. (ανατομ.) το τμήμα του
χεριού ανάμεσα στην πα-
λάμη και το βραχίονα:
►Χτύπησε στον καρπό του
δεξιού χεριού του.

98
 κατάθεση

κάστρο (το) πύργος που έχτιζαν οι Συνών.: οχυρό

(Ουσιαστικό, Ο32) άνθρωποι γύρω από τις Σύνθ.: καστρόπορτα
(κά-στρο) πόλεις, για να προστατευ- Οικογ. Λέξ.: καστρί
[µεσν. κάστρον < τούν από τους εχθρούς, Προσδιορ.: βυζαντινό, ξα-
λατ. castrum] κουστό, φημισμένο, στοι-
φρούριο: ►Το κάστρο του
χειωμένο
Μεσολογγίου ήταν φημισμέ-
νο κατά την Επανάσταση του
1821.

καταγωγή (η) 1. η αρχή του γένους κά- Συνών.: γενιά, γενεαλογία

(Ουσιαστικό, Ο24) ποιου, το σόι, η προέλευ- (1), εθνικότητα (2)
(κα-τα-γω-γή, γεν. ση, η ρίζα: ►Η καταγωγή Οικογ. Λέξ.: κατάγομαι
-ής, πληθ. - ) πολλών ευεργετών του ελλη- Προσδιορ.: λαϊκή, κοινή
[λόγ. < αρχ. κατα- (1)
νικού έθνους είναι από την
γωγD < κατάγοµαι) Φράσεις: ►Έλκω την κα-
Ήπειρο.
ταγωγή μου (= κατάγομαι)
2. ο τόπος απ’ όπου κατά-
γεται κάποιος ή η εθνικό-
τητα στην οποία ανήκει:
►Είναι ελληνικής καταγωγής
και ζει στην Αυστραλία.

καταδίωξη (η) το κυνηγητό κάποιου με Συνών: κατατρεγμός

(Ουσιαστικό, Ο28) σκοπό να τον συλλάβει ή Οικογ. Λέξ.: καταδιώκω,
(κα-τα-δί-ω-ξη, γεν. να του κάνει κακό: ►Οι καταδιωκτικός
-ης, πληθ. -ώξεις) αστυνομικοί ύστερα από κα- Προσδιορ.: αδιάκοπη,
[λόγ. < αρχ. καταδί- στρατιωτική
ταδίωξη συνέλαβαν τους λη-
ωξις < καταδιώκω]
στές.

κατάθεση (η) 1. τοποθέτηση στο έδαφος: Αντίθ.: ανάληψη (2)

(Ουσιαστικό, Ο28) ►Η κατάθεση στεφάνου έγινε Σύνθ.: συγκατάθεση
(κα-τά-θε-ση, γεν. στο ηρώο της πόλης. Οικογ. Λέξ.: καταθέτω, κα-
-ης, πληθ. -έσεις) 2. παράδοση χρημά- ταθέτης
[λόγ. < ελνστ. κα- Προσδιορ.: ένορκη, επιβα-
των στην Τράπεζα ή στο
τάθεσις < αρχ. κα- ρυντική (3), προθεσμιακή
Ταμιευτήριο για φύλαξη (2), δημόσια (1, 3)
τατίθηµι < κατ^ +
ή δανεισμό: ►Το σχολείο
τίθηµι]
έκανε κατάθεση ενός χρηματι-
κού ποσού στην Τράπεζα για
τα παιδιά της Αφρικής.
3. μαρτυρία κάποιου στο
δικαστήριο ή στον ανα-
κριτή: ►Η ψευδής κατάθεση
τιμωρείται από το νόμο.
99
 κατακτώ

κατακτώ και κα- 1. (μτβ.) καταλαμβάνω Συνών.: υποτάσσω (1),

κάτι με πόλεμο, κυριεύω: αποκτώ (2)
ταχτώ
►Οι Πέρσες κατέκτησαν στην Οικογ. Λέξ.: κατάκτηση,
(Ρήμα, Ρ5)
αρχαιότητα πολλές γειτονικές κατακτητής, κατακτητικός
(ενεστ. κα-τα-κτώ,
αόρ. κατάκτησα, κα- επαρχίες.
τέκτησα, παθ. αόρ. 2. (μτβ.) πετυχαίνω κάτι
κατακτήθηκα, παθ. ύστερα από προσπάθεια
μτχ. κατακτημένος) ή με τις ικανότητές μου:
[αρχ. κατακτUµαι
►Οι Έλληνες αθλητές κα-
< κατά + κτUµαι (=
τέκτησαν αρκετά μετάλλια
αποκτώ, κατέχω)]
στους Ολυμπιακούς αγώνες.

καταλήγω 1. (αμτβ.) φτάνω στο τέ- Συνών.: εκβάλλω (1)

(Ρήμα) λος: ►Ο ποταμός καταλήγει Οικογ. Λέξ.: κατάληξη, κα-
(ενεστ. κα-τα-λή-γω, στη θάλασσα. ταληκτικός
αόρ. κατέληξα) 2. (μτβ.) (μτφ.) οδηγούμαι,
[αρχ. καταλήγω] φτάνω σε συμπέρασμα:
►Η συζήτηση κατέληξε σε
συμφωνία.
3. (μτβ.) καταντώ: ►Είχε
τόσα πολλά χρέη ώστε κατέ-
ληξε να χάσει το σπίτι του.

κατανάλωση (η) το να χρησιμοποιεί και να Αντίθ.: εξοικονόμηση

(Ουσιαστικό, Ο28) ξοδεύει κανείς κάτι, για Συνών.: ξόδεμα
(κα-τα-νά-λω-ση, να ικανοποιήσει τις βιο- Σύνθ.: υπερκατανάλωση
γεν. -ης, -ώσεως, τικές του ανάγκες: ►Αυτό Οικογ. Λέξ.: καταναλώνω,
πληθ. -ώσεις) καταναλωτής, καταναλώ-
το μήνα έκανε μεγαλύτερη κα-
[µτγν. κατανάλω- σιμος, καταναλωτικός
τανάλωση χρημάτων για την Προσδιορ.: εσωτερική, ευ-
σις < καταναλί-
αγορά τροφίμων από εκείνη ρεία
σκω]
που είχε υπολογίσει. Φράσεις: ►Φόρος κατανά-
λωσης (= φόρος που συμπε-
ριλαμβάνεται στην τιμή
πώλησης ενός προϊόντος)

καταπληκτικός, αυτός που προκαλεί με- Συνών.: εκπληκτικός, εντυ-

-ή, -ό γάλη εντύπωση και θαυ- πωσιακός
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα μασμό: ►Το σπίτι του έχει Οικογ. Λέξ.: κατάπληκτος,
και άψυχα) καταπληκτική θέα προς τη καταπληκτικά (επίρρ.), κα-
(κα-τα-πλη-κτι-κός) ταπλήσσω, κατάπληξη
μεριά της θάλασσας.
[µτγν. καταπλη- Προσδιοριζ.: χαρακτήρας,
κτικVς < κατα- ταλέντο, ομοιότητα, μουσι-
πλήσσω] κή, εμφάνιση

100

κατασκευάζω 1. (μτβ.) φτιάχνω κάτι με
(Ρήμα, Ρ4) υλικά και τεχνικά μέσα:
(ενεστ. κα-τα-σκευ- ►Οι μηχανικοί κατασκευά-
ά-ζω, αόρ. κατα- ζουν διάφορα δημόσια έργα.
σκεύασα, παθ. αόρ.
2. (μτβ.) (μτφ.) δημιουρ-
κατασκευάστηκα,
γώ κάτι στο μυαλό μου,
παθ. μτχ. κατασκευ-
ασμένος) επινοώ: ►Κατασκεύασε μια
[αρχ. κατασκευά- κατηγορία, για να τον ενοχο-
ζω] ποιήσει.
κατάσταση (η) 1. το πώς βρίσκεται κά-
(Ουσιαστικό, Ο28) ποιος ή κάτι σε μια ορι-
(κα-τά-στα-ση, γεν. σμένη στιγμή: ►Το σπίτι
-ης, -άσεως, πληθ. μου, αν και είναι αρκετά πα-
-άσεις)
λιό, βρίσκεται σε καλή κατά-
[αρχ. κατάστασις <
σταση.
καθίστηµι < κατ^ +
2. κατάλογος ή πίνακας
gστηµι]
με ονόματα προσώπων ή
πραγμάτων: ►Παραδόθηκε
η κατάσταση με τα ονόματα
των μαθητών που θα πάρουν
μέρος στην εκδρομή.
καταστρέφω 1. (μτβ.) προξενώ σε κά-
(Ρήμα, Ρ2) ποιον ή σε κάτι μεγάλη
(ενεστ. κα-τα-στρέ- φθορά: ►Το χαλάζι κατέ-
φω, αόρ. κατέστρε- στρεψε τα σταφύλια.
ψα, κατάστρεψα,
2. (μτβ.) (μτφ.) οδηγώ κά-
παθ. αόρ. καταστρά-
ποιον ή κάτι σε άσχημη
φηκα, παθ. μτχ. κα-
τεστραμμένος και κατάσταση, φθείρω ηθι-
καταστραμμένος) κά: ►Τον κατέστρεψαν οι κα-
[αρχ. καταστρέφω] κές παρέες.
3. (αμτβ.) (παθ.) χάνω
την περιουσία μου:
►Στενοχωρήθηκα πολύ, όταν
έμαθα ότι καταστράφηκε οικο-
νομικά.
κατεβαίνω 1. (αμτβ.) μετακινούμαι
(Ρήμα, Ρ2) από ψηλότερο σε χαμηλό-
(κα-τε-βαί-νω, αόρ. τερο μέρος: ►Οι βοσκοί κα-
κατέβηκα, παθ. μτχ. τεβαίνουν με τα κοπάδια τους
κατεβασμένος)
κάθε φθινόπωρο από τα ορεινά
[µεσν. κατεβαίνω <
στα πεδινά.
αρχ. καταβαίνω]
κατεβαίνω
Συνών.: κάνω, παρασκευ-
άζω (1), μηχανεύομαι, πλά-
θω (2)
Σύνθ.: προκατασκευάζω
Οικογ. Λέξ.: κατασκευα-
στής, κατασκευαστικός, κα-
τασκεύασμα
Συνών.: λίστα (2)
Οικογ. Λέξ.: καταστατικό,
καταστατικός
Προσδιορ.: αφόρητη, κοι-
νωνική, οικονομική, δρα-
ματική, πρωτοφανής, χαώ-
δης, διεθνής, στερεή, υγρή
(1), οικογενειακή (1, 2)
Φράσεις: ►Παίρνω την
κατάσταση στα χέρια μου
(= αναλαμβάνω την ευθύνη
των εξελίξεων)
Αντίθ.: σώζω, διασώζω, πε-
ρισώζω (1)
Συνών.: αφανίζω, εξολο-
θρεύω, εξοντώνω (1), δια-
φθείρω (2), χρεοκοπώ (3)
Οικογ. Λέξ.: καταστροφή,
καταστροφέας, καταστρο-
φικός, καταστρεπτικός
Αντίθ.: ανεβαίνω (1, 2, 3),
αυξάνομαι (2), επιβιβάζο-
μαι (3)
Συνών.: κατέρχομαι (1),
υποχωρώ (2)
Σύνθ.: ανεβοκατεβαίνω, ξα-
νακατεβαίνω
101
 κατεύθυνση
2. (αμτβ.) μειώνομαι, ελατ-
τώνομαι: ►Το καλοκαίρι κα-
τεβαίνει, συνήθως, η στάθμη
του νερού της λίμνης.
3. (αμτβ.) αποβιβάζομαι
από μεταφορικό μέσο:
►Όλοι οι επιβάτες κατέβηκαν
από το λεωφορείο στον κεντρι-
κό σταθμό της πόλης.
Οικογ. Λέξ.: κατάβαση,
κατεβατό (το), κατέβασμα,
ακατέβατα (επίρρ.)
Φράσεις: ►Μου κατέβηκε
να … (= μου ήρθε ξαφνικά
μια ιδέα να …) ►Λέει ό,τι
του κατέβει (= ό,τι του έρθει
στο μυαλό)

κατεύθυνση (η) 1. η πορεία προς την ο- Συνών.: φορά, ρότα (1)

(Ουσιαστικό, Ο28) ποία κινείται κάποιος ή Οικογ. Λέξ.: κατευθύνω,
(κα-τεύ-θυ-νση, γεν. κάτι: ►Το καράβι κινείται με κατευθυντήριος
-ης, -ύνσεως, πληθ. κατεύθυνση προς το νότο. Προσδιορ.: άγνωστη (1),
-ύνσεις) πολιτική, ιδεολογική, θεω-
2. (μτφ.) ο στόχος που
[αρχ. κατεύθυνσις ρητική, πρακτική, παιδα-
επιδιώκουμε, ο σκοπός: γωγική (2)
< κατευθύνω]
►Η ανθρωπότητα πρέπει να
κινείται πάντοτε προς την
κατεύθυνση της παγκόσμιας
ειρήνης.
κατηγορώ 1. (μτβ.) αποδίδω ενοχή Αντίθ.: υπερασπίζομαι, συ-
(Ρήμα, Ρ7) σε κάποιον για κάτι: ►Τον νηγορώ (1)
(ενεστ. κα-τη-γο-ρώ, κατηγόρησαν ότι δεν είπε την Συνών.: ενοχοποιώ, κα-
αόρ. κατηγόρησα, αλήθεια. ►Με κατηγόρησε ταγγέλλω (1), μηνύω, ασκώ
παθ. αόρ. κατηγορή- δίωξη (2)
στους συμμαθητές του.
θηκα, παθ. μτχ. κα- Οικογ. Λέξ.: κατήγορος,
2. (μτβ.) διώκω κάποιον κατηγορία, κατηγορούμε-
τηγορημένος)
δικαστικά για αξιόποινη νος, κατηγορητήριο
[αρχ. κατηγορU]
πράξη: ►Κατηγορείται για
κλοπή.
κατοικώ (αμτβ.) διαμένω σε κά- Συνών.: μένω, κάθομαι
(Ρήμα, Ρ7) ποιον τόπο: ►Κατοικώ Σύνθ.: συγκατοικώ
(ενεστ. κα-τοι-κώ, εδώ και πολλά χρόνια στην Οικογ. Λέξ.: κάτοικος, κα-
αόρ. κατοίκησα, παθ. Κέρκυρα. τοικία, κατοίκηση, κατοι-
αόρ. κατοικήθηκα, κήσιμος, κατοικίδιος
παθ. μτχ. κατοικημέ-
νος)
[αρχ. κατοικU <
κάτοικος < κατ^ +
οaκος]
κατόρθωμα (το) εξαιρετική επιτυχία, γεν- Συνών.: επίτευγμα, άθλος,
(Oυσιαστικό, Ο40) ναία πράξη: ►Τα δημοτικά ανδραγάθημα
(κα-τόρ-θω-μα, γεν. τραγούδια υμνούν τα κατορ- Οικογ. Λέξ.: κατορθώνω,
-ώματος, πληθ. θώματα των κλεφτών. κατορθωτός
102

-ώματα)
[αρχ. κατόρθωµα <
κατορθόω -U]
κειμήλιο (το) κάθε παλιό αντικείμενο
(Ουσιαστικό, Ο34) που θεωρείται πολύτιμο:
(κει-μή-λι-ο, γεν. ►Αυτό το βιβλίο είναι ένα
-ίου, πληθ. -α) οικογενειακό κειμήλιο.
[αρχ. κειµήλιον <
κε`µαι (= βρίσκο-
µαι)]
κενός -ή, -ό 1. που δεν περιέχει τίπο-
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα τα: ►Οι αίθουσες του σχο-
και άψυχα) λείου είναι κενές από μαθητές
(κε-νός) την ώρα του διαλείμματος.
[αρχ. κενVς]
2. (μτφ.) που δεν μπορεί
να εκπληρωθεί, μάταιος:
Όσα μας είπε αποδείχτηκαν
κενές υποσχέσεις.
κέντρο (το) 1. το σημείο που βρίσκε-
(Ουσιαστικό, Ο32) ται στη μέση ενός χώρου ή
(κέ-ντρο) ενός πράγματος: ►Έδωσαν
[αρχ. κέντρον (= ραντεβού στο κέντρο της πλα-
αιχµή, αγκάθι) <
τείας.
κεντU]
2. (μτφ.) το μέρος με τη
μεγαλύτερη κίνηση ή
δραστηριότητα: ►Η Πάτρα
είναι το βιομηχανικό κέντρο
της Πελοποννήσου.
3. (μαθημ.) το εσωτερικό
σημείο που απέχει εξίσου
απ’ όλα τα σημεία της πε-
ριφέρειας ενός κύκλου
ή της επιφάνειας μιας
σφαίρας: ► Σημάδεψα με το
βελάκι το κέντρο του κύκλου,
αλλά δεν το πέτυχα.
κεραυνός (o) 1. ηλεκτρική εκκένω-
(Ουσιαστικό, Ο13) ση από τα σύννεφα που
(κε-ραυ-νός) φέρνουν θετικό ηλεκτρι-
[αρχ. κεραυνVς] σμό προς το έδαφος, στο
κεραυνός
Προσδιορ.: μυθικό, ηρωι-
κό, ένδοξο, απίστευτο
Συνών: ενθύμιο
Προσδιορ.: ιερό, γραπτό,
ιστορικό, πολύτιμο, οικογε-
νειακό
Αντίθ.: γεμάτος, πλήρης (1)
Συνών: άδειος, αδειανός
(1)
Σύνθ.: κενοτάφιο, κενολο-
γία
Οικογ. Λέξ.: κενότητα
Φράσεις: ►Η πρότασή του
έπεσε στο κενό (= δεν έγινε
αποδεκτή)
Αντίθ.: άκρο (1)
Συνών: μέσον (1)
Σύνθ.: απόκεντρος, κεντρο-
μόλος, φυγόκεντρος, έκκε-
ντρος
Οικογ. Λέξ.: κεντρί, κε-
ντρίζω, κεντρικός, κεντρά-
ρισμα, κεντρώος
Προσδιορ.: αστικό, εκλογι-
κό, νυχτερινό, εμπορικό,
επιστημονικό, τηλεφωνικό,
τουριστικό (2)
Φράσεις: ►Εξεταστικό κέ-
ντρο (= σχολείο ή άλλο κτί-
ριο στο οποίο διεξάγονται
εξετάσεις)
103
 κερδίζω
οποίο υπάρχει αρνητικό
ηλεκτρικό φορτίο: ►Η
φωτιά στο δάσος προκλήθηκε
από έναν κεραυνό.
2. (μτφ.) για κάτι δυσάρε-
στο ή εντυπωσιακό που
συνέβη ξαφνικά: ►Η εί-
δηση του θανάτου του ποιητή
έπεσε σαν κεραυνός.
κερδίζω 1. (μτβ.) αποκτώ χρήματα
(Ρήμα, Ρ4) από εργασία ή από τύχη:
(ενεστ. κερ-δί-ζω, ►Πόσα κερδίζεις το μήνα;
αόρ. κέρδισα, παθ. ►Κέρδισε στο λαχείο τον
μτχ. κερδισμένος)
πρώτο αριθμό.
[µτγν. κερδίζω <
2. (μτβ.) έχω όφελος από
αρχ. κερδαίνω]
κάτι: ►Κέρδισε δόξα και τι-
μές από την επιστήμη του.
3. (μτβ.) αναδεικνύομαι
καλύτερος, νικώ: ►Κέρδισε
το πρώτο βραβείο στο φεστι-
βάλ κινηματογράφου.
κεφάλι (τo) 1. το πάνω μέρος του σώ-
(Ουσιαστικό, Ο36) ματος των ανθρώπων ή
(κε-φά-λι) το μπροστινό μέρος των
[µτγν. κεφάλιον < ζώων: ►Κούνησε το κεφάλι
υποκορ. αρχ. κεφα-
του, συμφωνώντας με αυτά
λD]
που άκουσε.
2. (μτφ.) ό,τι μοιάζει με
κεφάλι, κυρίως στο σχή-
μα: ►Αγόρασα πέντε κεφάλια
σκόρδα.
3. (μτφ.) άνθρωπος πολύ
μορφωμένος: ►Θεωρείται
μεγάλο κεφάλι στην ιατρική
επιστήμη.
104
Συνών: αστροπελέκι (1)
Σύνθ.: αλεξικέραυνο, κε-
ραυνοβόλος
Φράσεις: ►Κεραυνός εν
αιθρία (= για κάτι ξαφνικό
ή εντυπωσιακό)
Αντίθ.: χάνω
Συνών: εισπράττω, ωφε-
λούμαι (1, 2)
Σύνθ.: κερδοφόρος, κερδο-
φορία, κερδοσκόπος, κερ-
δοσκοπία
Οικογ. Λέξ.: κέρδος
Φράσεις: ►Κερδίζω έδα-
φος (= είμαι κοντά στο να
επικρατήσω)
Σύνθ.: κεφαλόβρυσο, κεφα-
λόσκαλο, κεφαλοτύρι, κε-
φαλοχώρι, σιδηροκέφαλος,
πονοκέφαλος
Οικογ. Λέξ.: κεφαλικός, κε-
φαλιά, κεφάλαιο, κεφαλαί-
ος, κεφαλαιώδης
Προσδιορ.: αγύριστο, τε-
τράγωνο (1)
Φράσεις: ►Χτυπάω το
κεφάλι μου στον τοίχο (=
μετανιώνω) ►Δε σηκώνω
κεφάλι (= εργάζομαι σκλη-
ρά) ►Παίρνω κεφάλι (=
αρχίζω να προηγούμαι)
►Περπατάω με το κεφάλι
ψηλά (= αισθάνομαι υπερή-
φανος για την τιμή και την
υπόληψή μου) ►Αγύριστο
κεφάλι (= αμετάπειστος)
 κλαίω

κινδυνεύω 1. (αμτβ.) απειλούμαι: ►Το Σύνθ.: διακινδυνεύω, ριψο-

(Ρήμα, Ρ2) διαμέρισμα κινδύνεψε από κινδυνεύω
(ενεστ. κιν-δυ-νεύ-ω, Οικογ. Λέξ.: κίνδυνος
την πυρκαγιά.
αόρ. κινδύνεψα) 2. (μτβ.) αντιμετωπίζω το
[αρχ. κινδυνεύω] ενδεχόμενο να πάθω κάτι
δυσάρεστο: ►Εάν συνεχι-
στεί η ξηρασία, κινδυνεύουμε
να μείνουμε χωρίς νερό.
κίνηση (η) 1. (φυσ.) η μεταβολή της Αντίθ.: ακινησία, αδράνεια
(Ουσιαστικό, Ο28) θέσης ενός σώματος στο (1)
(κί-νη-ση, γεν. -ης, Συνών: μετατόπιση (1)
χώρο σε σχέση με ένα
Σύνθ.: κινησιοθεραπεία,
-ήσεως, πληθ. -ήσεις) σταθερό σημείο: ►Η κίνη- συγκίνηση, διακίνηση, εκ-
[αρχ. κίνησις < κι- ση της γης γύρω από τον ήλιο κίνηση, ακινησία
νU]
διαρκεί 365 ημέρες. Οικογ. Λέξ.: κινώ, κίνημα,
2. δραστηριότητα σε κά- κινητός, κινητήρας, κινητι-
κός, κίνητρο
ποιον τομέα: ► Η εμπορική
Προσδιορ.: αμφίδρομη,
κίνηση κατά τις ημέρες των ευθύγραμμη, αστραπιαία,
εορτών είναι μεγάλη. μηχανική, αντίστροφη (1),
3. η κυκλοφορία των πε- άστοχη, επιδέξια, ρυθμι-
ζών και των οχημάτων, κή, εμπορική, καλλιτεχνι-
κή, τουριστική, λογοτεχνι-
μετακίνηση: ►Κάθε πρωί
κή (2), κυκλοφοριακή (3)
υπάρχει μεγάλη κίνηση στους
δρόμους.
κινώ 1. (μτβ.) βάζω κάτι σε Σύνθ.: ξεκινώ, μετακινώ,
(Ρήμα, Ρ7) ενέργεια, το κάνω να λει- υποκινώ, συγκινώ, ανακι-
(ενεστ. κι-νώ, αόρ. νώ, διακινώ, παρακινώ
τουργήσει: ►Το νερό που
κίνησα, παθ. αόρ. Οικογ. Λέξ.: κίνηση, κίνη-
πέφτει από ψηλά κινεί τον μα, κινητήρας, κίνητρο, κι-
κινήθηκα, παθ. μτχ. τροχό του μύλου. νητικότητα
κινημένος)
2. (μτβ.) προξενώ ή προ-
[αρχ. κινU]
καλώ έντονο συναίσθημα:
►Τα λόγια του μου κίνησαν
την περιέργεια.
3. (αμτβ.) ξεκινώ, αναχω-
ρώ, φεύγω: ►Κίνησαν πρωί-
πρωί, για να επισκεφτούν τους
συγγενείς στο χωριό.
κλαίω 1. (αμτβ.) χύνω δάκρυα Αντίθ.: γελώ (1)
(Ρήμα) από πόνο, λύπη, φόβο ή Σύνθ.: σιγοκλαίω
(ενεστ. κλαί-ω, αόρ. Οικογ. Λέξ.: κλάμα, κλά-
χαρά: ►Έκλαιγε δυνατά για
έκλαψα, παθ. αόρ. ψα, κλάψιμο, κλαψιάρης
πολλή ώρα, επειδή τον πονού- Φράσεις: ►Θα κλάψεις πι-
κλάφτηκα, παθ. μτχ. σε το δόντι του. κρά (= θα το μετανιώσεις)
105
 κλείνω
κλαμένος) 2. (μτβ.) (μέσ.) παραπονιέ-
[αρχ. κλαίω] μαι χωρίς σοβαρό λόγο:
►Κλαίγεται συνέχεια ότι δεν
του φτάνουν τα χρήματα.
κλείνω 1. (μτβ.) βάζω κάτι σε
(Ρήμα, Ρ4) άνοιγμα, για να εμποδίσω
(ενεστ. κλεί-νω, αόρ. την είσοδο και έξοδο, την
έκλεισα, παθ. αόρ. επικοινωνία: ►Έκλεισε με
κλείστηκα, παθ. μτχ.
δύναμη την πόρτα του σπιτιού
κλεισμένος)
του.
[µεσν. < αρχ. κλεί-
2. (αμτβ.) τελειώνω κάτι
ω]
Προσοχή! που είχα αρχίσει, ολοκλη-
►κλείνω την πόρτα ρώνω: ►Η γιορτή έκλεισε με
►κλίνω ένα ρήμα τον Εθνικό Ύμνο.
(βλ. ρ. κλίνω) 3. (αμτβ.) (μτφ.) διακόπτω
τη λειτουργία: ►Πολλά
σχολεία έκλεισαν λόγω της
κακοκαιρίας.
κλίμα (το) 1. οι μετεωρολογικές συν-
(Ουσιαστικό, Ο39) θήκες που επικρατούν σ’
(κλί-μα, γεν. -ατος, έναν τόπο: ► Οι χώρες της
πληθ. -ατα) κεντρικής Αφρικής έχουν
[αρχ. κλ`µα < κλί-
τροπικό κλίμα.
νω]
2. (μτφ.) το περιβάλλον,
η κατάσταση: ►Δεν υπάρ-
χει το κατάλληλο κλίμα, για
να γίνει συζήτηση αυτή την
ώρα.
κλίνω 1. (μτβ.) γέρνω κάτι πλά-
(Ρήμα, Ρ4) για ή προς τα κάτω:
(ενεστ. κλί-νω, αόρ. ►Έκλινε το κεφάλι προς τα
έκλινα, παθ. αόρ. κάτω κι άρχισε να προσεύχε-
κλίθηκα, παθ. μτχ.
ται.
(κε)κλιμένος)
2. (αμτβ.) παίρνω κλίση,
[αρχ. κλίνω]
στρέφομαι πλάγια: ►Η
ζυγαριά έκλινε προς τα δεξιά.
3. (μτβ.) (γραμμ.) σχη-
ματίζω με τη σειρά όλους
τους τύπους ενός κλιτού
μέρους του λόγου:
106
►Θα κλάψουν μανούλες (=
θα γίνει χαμός) ►Κλαίω τη
μοίρα μου (= παραπονιέ-
μαι)
Αντίθ.: ανοίγω (1)
Σύνθ.: ανοιγοκλείνω, ξανα-
κλείνω
Οικογ. Λέξ.: κλείσιμο, κλει-
στός, κλειστά (επίρρ.)
Φράσεις: ►Κλείνουν τα
μάτια μου (= νυστάζω)
►Κλείνω τα αυτιά μου σε
κάτι (= δε δίνω σημασία)
►Κλείνω το στόμα μου (=
δεν αποκαλύπτω μυστικά)
Σύνθ.: κλιματολογικός, κλι-
ματογραφία
Οικογ. Λέξ.: κλιματικός,
κλιματίζω, κλιματισμός
Προσδιορ.: ανθυγιεινό,
δροσερό, ηπειρωτικό, ήπιο,
μεσογειακό, ξηρό, τροπικό,
υγρό, ψυχρό (1), πολιτικό,
ευνοϊκό (2), ευχάριστο (1,
2)
Φράσεις: ►Δε με σηκώνει
το κλίμα (= μου είναι ανυ-
πόφορη μια κατάσταση)
Σύνθ.: παρεκκλίνω, συγκλί-
νω, αποκλίνω, υποκλίνο-
μαι
Οικογ. Λέξ.: κλίση, κλιτός,
κλιτικός, κλίνη, κλινικός
Φράσεις: ►Ęν χω ποZ
τDν κεφαλDν κλ`ναι (= δεν
έχω κανένα στήριγμα, συ-
μπαράσταση)

►Κλίνε το ρήμα «λύνω» στον
ενεστώτα και τον παρατατικό.
4. (αμτβ.) (μτφ.) δείχνω
προτίμηση ή τάση προς
κάτι: ►Κλίνω περισσότερο
προς τη δεύτερη άποψη.
κόβω 1. (μτβ.) κομματιάζω κάτι,
(Ρήμα, Ρ2) τεμαχίζω: ►Έκοψε το ψωμί
(ενεστ. κό-βω, αόρ. σε μικρές φέτες.
έκοψα, παθ. αόρ. κό- 2. (μτβ.) τραυματίζω, πλη-
πηκα, παθ. μτχ. κομ-
γώνω κάποιον ή κάτι:
μένος)
►Έκοψα το δάχτυλό μου με
[µεσν. < αρχ. κό-
το μαχαίρι.
πτω]
3. (μτβ.) διακόπτω, σταμα-
τώ κάτι που υπάρχει μέ-
χρι σήμερα: ►Ακολούθησε
τη γνώμη του γιατρού και
έκοψε το τσιγάρο.
4. (μτβ.) απορρίπτω κά-
ποιον σε εξετάσεις: ►Στις
εξετάσεις των Μαθηματικών,
ο καθηγητής έκοψε πέντε μα-
θητές.
κοινός, -ή, -ό 1. αυτός που ανήκει σε
(Επίθετο, Ε1, έμψυχα πολλούς ή χρησιμοποιεί-
και άψυχα) ται από πολλούς: ►Η αδερ-
(κοι-νός) φή μου και εγώ έχουμε κοινό
[αρχ. κοινVς]
τραπεζικό λογαριασμό.
2. αυτός που είναι απλός,
χωρίς κάτι ξεχωριστό:
►Αγόρασε ένα κοινό αυτοκί-
νητο, χωρίς κάτι το ιδιαίτερο.
3. αυτό που συμβαίνει να
χαρακτηρίζει ή να ενδι-
αφέρει πολλά άτομα: ►Η
σχολική γιορτή είναι το απο-
τέλεσμα μιας κοινής προσπά-
θειας.
κοινός
Σύνθ.: αποκόπτω, διακό-
πτω, ξεκόβω, περικόπτω,
προκόβω
Οικογ. Λέξ.: κομματιάζω,
κόψη, κόψιμο, κοφτερός
Φράσεις: ►Κόβει το μυα-
λό του (= είναι έξυπνος)
►Κόβω τα φτερά σε κά-
ποιον (= τον αποθαρρύνω)
►Κόβω τα χέρια κάποιου
(= τον εμποδίζω) ►Κόβει
το μάτι του (= βλέπει μα-
κριά και μτφ. είναι πανέ-
ξυπνος) ►Κόβω δρόμο (=
συντομεύω την απόσταση)
Σύνθ.: κοινοβούλιο, κοινό-
χρηστος, κοινωφελής, κοι-
νοποίηση
Οικογ. Λέξ.: κοινώς (επίρρ.),
κοινά (επίρρ.), κοινότητα,
κοινωνία
Προσδιοριζ.: λογαριασμός,
μυστικό, θνητός (1), νους
(2), θέα, συμφέρον, προ-
σπάθεια, αντίληψη (3), τό-
πος (1, 3)
Φράσεις: ►Κοινή Αγορά
(= Ευρωπαϊκή Ένωση)
►Κοινός διαιρέτης (= αριθ-
μός που διαιρεί ακριβώς
δύο άλλους) ►Τα κοινά (=
οι υποθέσεις της πολιτείας)
►Κοινή γνώμη (= η γνώμη
της κοινωνίας)
107
 κοινωνία
κοινωνία (η) 1. οργανωμένο σύνολο αν-
(Ουσιαστικό, Ο19) θρώπων που συμβιώνουν
(κοι-νω-νί-α) σε ορισμένο τόπο και χρό-
[αρχ. κοινωνία < νο, σύμφωνα με κανόνες
κοινωνVς < κοινVς] και νόμους: ►Η οικογένεια
είναι και σήμερα το θεμέλιο
της ελληνικής κοινωνίας.
2. σύνολο ζώων που ανή-
κουν στο ίδιο είδος και
ζουν ομαδικά: ►Η κοινω-
νία των μελισσών αποτελείται
από τη βασίλισσα, τις εργάτρι-
ες και τους κηφήνες.
κοιτάζω 1. (μτβ.) στρέφω το βλέμ-
(Ρήμα, Ρ3) μα σε κάποιον ή σε κάτι,
(ενεστ. κοι-τά-ζω, συγκεντρώνω: ►Κοίταξε
αόρ. κοίταξα, παθ.
από το παράθυρό του μακριά
αόρ. κοιτάχτηκα, τη θάλασσα.
παθ. μτχ. κοιταγμέ-
2. (μτβ.) φροντίζω, νοιά-
νος)
[αρχ. κοιτάζω < κοί- ζομαι για κάποιον ή κάτι:
►Κοίταξε τους γονείς του στα
τη (= κρεβάτι)]
γεράματα.
3. (μτβ.) εξετάζω κάτι με
ιδιαίτερη προσοχή, ελέγ-
χω: ►Κοιτάζω τη μηχανή
του αυτοκινήτου πριν από
κάθε ταξίδι.
κολλώ 1. (μτβ.) ενώνω με ειδική
(Ρήμα, Ρ5) ουσία δύο ή περισσότερα
(ενεστ. κολ-λώ, αόρ. αντικείμενα, συνενώνω:
κόλλησα, παθ. αόρ.
►Κόλλησα τα κομμάτια του
κολλήθηκα, παθ.
βάζου που έσπασε.
μτχ. κολλημένος)
2. (μτβ.) μεταδίδω αρρώ-
[αρχ. κολλU]
στια: ►Κόλλησε ιλαρά τους
συμμαθητές της.
3. (μτβ.) (μτφ.) γίνομαι
ενοχλητικός σε κάποιον,
για να πετύχω κάτι: ►Του
κολλάει συνεχώς να πάνε στο
γήπεδο.
108
Σύνθ.: επικοινωνία, συγκοι-
νωνία, κοινωνιολογία
Οικογ. Λέξ.: κοινωνώ, κοι-
νωνός, κοινωνικός, κοινω-
νικά (επίρρ.), κοινωνικότη-
τα
Προσδιορ.: πρωτόγονη,
σύγχρονη, πατριαρχική,
μητριαρχική, καταναλωτι-
κή, τοπική, πολυπολιτισμι-
κή, ανοιχτή (1)
Φράσεις: ►Θεία / Αγία
Κοινωνία (= το μυστήριο
της Θείας Ευχαριστίας, η
Μετάληψη) ►Τοπική κοι-
νωνία (= δήμος ή κοινότη-
τα)
Συνών.: παρατηρώ (1)
Σύνθ.: αγριοκοιτάζω, κρυ-
φοκοιτάζω, γλυκοκοιτάζω
Οικογ. Λέξ.: κοίταγμα
Φράσεις: ►Κοιτάζω με
μισό μάτι (= περιφρονώ
κάποιον) ►Κοιτάζω στα
μάτια (= είμαι απόλυτα ει-
λικρινής) ►Για κοίτα να
δεις! (= για φαντάσου!)
Αντίθ.: ξεκολλώ, αποκολλώ
(1)
Συνών: συγκολλώ (1), με-
ταδίδω (2), ενοχλώ (3)
Σύνθ.: αποκολλώ, συγκολ-
λώ, ξεκολλώ, προσκολλώ
Οικογ. Λέξ.: κόλλημα, κόλ-
ληση, κολλητός, κολλητά
(επίρρ.), κολλητήρι, κολλη-
τικός
Φράσεις: ►Στη βράση κολ-
λάει το σίδερο (= όταν χρει-
άζεται γρήγορη απόφαση)
►Τον κόλλησε στον τοίχο
(= τον αποστόμωσε)

κολύμπι (το) το να επιπλέει κανείς στο
(Ουσιαστικό, Ο36) νερό με κατάλληλες κινή-
(κο-λύ-μπι, γεν. - , σεις των χεριών και των
πληθ. - ) ποδιών: ►Το κολύμπι γυ-
[µεσν. κολύµπι] μνάζει ολόκληρο το σώμα του
αθλητή.
κόμμα (το) 1. μερίδα πολιτών με τις
(Ουσιαστικό, Ο39) ίδιες πολιτικές ιδέες, πο-
(κόμ-μα, γεν. -ατος, λιτική παράταξη: ►Στις
πληθ. -ατα) βουλευτικές εκλογές συμμε-
[αρχ. κόµµα < κό-
τέχουν, συνήθως, πολλά κόμ-
πτω]
ματα.
2. (γραμμ.) σημείο στί-
ξης στο γραπτό λόγο με
το οποίο χωρίζουμε δύο
προτάσεις ή τα μέρη μιας
φράσης: ►Με κόμμα χωρί-
ζουμε και ασύνδετες λέξεις,
που ανήκουν στο ίδιο μέρος
του λόγου.
κοντά 1. σε μικρή απόσταση:
(Επίρρημα) ►Το σπίτι μου είναι κοντά
(κο-ντά) στη θάλασσα.
[µεσν. επίρρ. του 2. περίπου: ►Ψάρεψε κοντά
µτγν. κοντVς]
δέκα κιλά σαργούς.
3. επιπλέον, εκτός από:
►Κοντά στα άλλα έχασα και
το πλοίο της γραμμής.
κοπάδι (το) 1. μεγάλος αριθμός ζώων
(Ουσιαστικό, Ο36) από το ίδιο είδος: ►Μεγάλα
(κο-πά-δι, γεν. κοπάδια προβάτων βοσκούσαν
-ού, πληθ. -α) στον απέραντο κάμπο.
[µτγν. κοπάδιον
2. (μτφ.) πολύς κόσμος
υποκορ. του αρχ.
χωρίς τάξη, οργάνωση
κοπD (= τµήµα) <
και χωρίς αρχηγό: ►Ένα
αρχ. κόπτω]
κοπάδι παιδιών αναστάτωσε
τη γειτονιά με τις φωνές του.
κοπάδι
Συνών.: κολύμβηση, μπά-
νιο
Οικογ. Λέξ.: κολυμπώ
Σύνθ.: κομματάρχης
Οικογ. Λέξ.: κομμάτι,
κομματικός
Προσδιορ.: αγροτικό, δη-
μοκρατικό, συντηρητικό,
κυβερνητικό, αντιπολιτευ-
όμενο (1)
Φράσεις: ► (μτφ.) Κάνω
κόμμα (= στρέφομαι ενα-
ντίον κάποιου)
Αντίθ.: μακριά (1), ακριβώς
(2)
Συνών.: πλησίον, σιμά, εγ-
γύς (1), σχεδόν, πάνω κάτω,
ίσαμε, κάπου (2)
Σύνθ.: κοντοστέκομαι
Οικογ. Λέξ.: κοντεύω, κο-
ντινός
Συνών.: αγέλη, ποίμνιο (1),
όχλος (2)
Οικογ. Λέξ.: κοπαδιαστός,
κοπαδιαστά (επίρρ.)
Προσδιορ.: βουερό, ατίθα-
σο (1, 2)
109
 κόσμος
κόσμος (ο) 1. ο πλανήτης Γη, η οικου-
(Ουσιαστικό, Ο14) μένη, το σύμπαν: ►Θέλω
(κό-σμος, γεν. -ου, πολύ να κάνω το γύρο του
πληθ. -οι)
κόσμου.
[αρχ. κόσµος (=
2. πλήθος ανθρώπων, αν-
τάξη, κόσµηµα)] θρωπότητα, κοινωνία:
►Μαζεύτηκε πολύς κόσμος
στην πλατεία.
κουνώ και κου- 1. (μτβ.) κάνω κάποιον ή
κάτι να κινηθεί: ►Ο αέρας
νάω
(Ρήμα, Ρ5) κουνούσε με μανία τα κλαδιά
(ενεστ. κου-νώ, αόρ. των δέντρων.
κούνησα, παθ. αόρ. 2. (μτβ.) μεταφέρω κάτι
κουνήθηκα, παθ. από ένα σημείο σε κάποιο
μτχ. κουνημένος) άλλο, μετακινώ: ►Μην
[µεσν. κουνU < αρχ. κουνήσεις τα βιβλία από τη
κινU] θέση τους.
κρατάω και 1. (μτβ.) έχω κάτι στο χέρι
μου, βαστώ: ►Κρατούσε στο
κρατώ
(Ρήμα, Ρ5) χέρι του ένα βιβλίο.
2. (αμτβ.) προβάλλω αντί-
(ενεστ. κρατώ, αόρ.
σταση, αντέχω: ►Το
κράτησα, παθ. αόρ.
κρατήθηκα, παθ. Κάστρο του Μεσολογγίου
μτχ. κρατημένος) κράτησε στην πολιορκία από
110
Συνών.: πλάση, υδρόγειος,
κτίση (1), πολυκοσμία (2)
Σύνθ.: κοσμογυρισμένος,
κοσμοναύτης, κοσμοϊστο-
ρικός, κοσμογονία, κοσμο-
πλημμύρα
Οικογ. Λέξ.: κοσμώ, κόσμι-
ος, κόσμια (επίρρ.), κοσμίως
(επίρρ.), κοσμικός
Προσδιορ.: αθέατος, ενά-
λιος (1), παραμυθένιος (2),
αφιλόξενος (1, 2)
Φράσεις: ►Έφαγα τον
κόσμο (= έψαξα παντού)
►Ζει στον κόσμο του (=
δεν ενδιαφέρεται για τί-
ποτα) ►Τρίτος κόσμος (=
οι αναπτυσσόμενες χώρες
της Ασίας, της Αφρικής και
της Ν. Αμερικής) ►Νέος
Κόσμος (= η Αμερική και η
Ωκεανία) ►Χάλασε τον κό-
σμο (= αναστάτωσε τα πά-
ντα) ►Δε χάλασε κι ο κό-
σμος (= δεν είναι και τόσο
σπουδαίο γεγονός)
Παροιμ.: ►Ο κόσμος το
‘χει τούμπανο κι εμείς κρυ-
φό καμάρι
Συνών.: μετατοπίζω (2)
Σύνθ.: ταρακουνώ
Οικογ. Λέξ.: κούνημα, κου-
νιστός, κούνια
Σύνθ.: συγκρατώ, παρα-
κρατώ, επικρατώ
Οικογ. Λέξ.: κράτημα, κρά-
τηση, κρατητήριο
Φράσεις: ►Κρατώ το λόγο
μου (= τηρώ την υπόσχεσή
μου)

[αρχ. κρατU < κρά- το Δεκέμβρη του 1825 μέχρι
τος] τον Απρίλη του 1826.
3. (μτβ.) κλείνω εισιτήριο
ή θέση: ►Κράτησα δύο θέ-
σεις, για να παρακολουθήσω
τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
4. (αμτβ.) διαρκώ: ►Η ομι-
λία κράτησε τριάντα λεπτά.
κράτος (το) 1. η ανώτατη πολιτική
(Ουσιαστικό, Ο37) εξουσία που ασκείται σε
(κρά-τος, γεν. -ους, ένα σύνολο ανθρώπων
πληθ. -η) μόνιμα εγκατεστημένων
[αρχ. κράτος (= σε μια χώρα που έχει τα
δύναµη, πολιτική δικά της σύνορα: ►Κάθε
εξουσία)] κράτος οφείλει να προστατεύει
τους πολίτες του.
2. το σύστημα διακυ-
βέρνησης μιας χώρας, ο
τρόπος που ασκείται η
κρατική εξουσία: ►Το πο-
λίτευμα του ελληνικού κρά-
τους είναι Προεδρευομένη
Κοινοβουλευτική Δημοκρα-
τία.
κρίση (η) 1. η ικανότητα του ανθρώ-
(Ουσιαστικό, Ο27) που να σκέφτεται λογικά
(κρί-ση, γεν. -ης, και να καταλήγει σε ορθά
-εως, πληθ. -εις) συμπεράσματα: ►Δεν πρέ-
[αρχ. κρίσις < κρί- πει κάποιος να βασίζεσαι μόνο
νω] στις κρίσεις των άλλων.
2. η άποψη που εκφράζει
κάποιος για πρόσωπα,
πράγματα ή καταστάσεις:
►Είναι πολύ αυστηρός στις
κρίσεις που κάνει για τους
υπαλλήλους του.
3. η απόφαση δικαστηρί-
ου: ►Η κρίση του δικαστη-
ρίου για τον κατηγορούμενο
ήταν αθωωτική.
4. προβληματική κατά-
σταση με δυσκολίες και
κινδύνους: ►Η αύξηση της
τιμής του πετρελαίου προκα-
λεί οικονομική κρίση.
κρίση
►Τον κρατώ στα χέρια μου
(= μπορώ να τον εκβιάσω)
Παροιμ.: ►Όπου ακούς
πολλά κεράσια, κράτα και
μικρό καλάθι
Συνών.: χώρα, πολιτεία,
επικράτεια (1), εξουσία,
αρχή (2)
Οικογ. Λέξ.: κρατώ, κρατι-
κός, κρατίδιο, κραταιός
Προσδιορ.: ανεξάρτητο,
αυτόνομο, κυρίαρχο, ομό-
σπονδο, πανίσχυρο (1, 2)
Φράσεις: ►Κατά κράτος
(= ολοκληρωτικά) ►Υπό το
κράτος (= υπό τον απόλυτο
έλεγχο)
Συνών: ετυμηγορία (3), δο-
κιμασία (4)
Σύνθ.: έγκριση, σύγκριση,
πρόκριση, ανάκριση, διά-
κριση, ανταπόκριση, υπο-
κρισία, λογοκρισία
Οικογ. Λέξ.: κρίνω, κρι-
τής, κριτικός, κριτική, κρι-
τικάρω, κριτήριο, κρίσιμος,
κρισιμότητα
Προσδιορ.: εσφαλμένη,
επιπόλαιη, βιαστική, πολι-
τική, δίκαιη (1), αθωωτική
(3), πετρελαϊκή, νομισματι-
κή, οικονομική, τουριστική
(4)
111
 κρύβω
κρύβω 1. (μτβ.) βάζω κάποιον ή
(Ρήμα, Ρ2) κάτι σε τέτοιο μέρος ώστε
(ενεστ. κρύ-βω, αόρ. να μην το(ν) βλέπουν ή να
έκρυψα, παθ. αόρ.
μην το(ν) βρίσκουν οι άλ-
κρύφτηκα, παθ. μτχ.
λοι: ►Έκρυψε τα χρυσαφικά
κρυμμένος)
[αρχ. κρύπτω]
της στο συρτάρι.
2. (μτβ.) φυλάω κάτι σαν
μυστικό: ►Κρύβει τα χρόνια
του από τους άλλους.
3. (μτβ.) (μτφ.) δε φανερώ-
νω τις προθέσεις και τα
συναισθήματά μου στους
άλλους: ►Κρύβει τα πραγμα-
τικά του αισθήματα, που έχει
για τους φίλους του.
Αντίθ.: εμφανίζω, αποκα-
λύπτω, φανερώνω (1, 2)
Συνών: αποκρύπτω (1,
2), καλύπτω, σκεπάζω (1),
αποσιωπώ (2)
Σύνθ.: αποκρύπτω, υπο-
κρύπτω, αποκρύβω
Οικογ. Λέξ.: κρυφός, κρυ-
φά (επίρρ.), κρύψιμο, κρυ-
ψώνας, κρύπτη, κρυφτό,
κρυφτούλι
Φράσεις: ►Κρύβεται πίσω
απ’ το δάχτυλό του (= προ-
σπαθεί να αποκρύψει κάτι
που είναι φανερό) ►Κρύβω
τα χαρτιά μου (= δε φανε-
ρώνω τις προθέσεις μου)

κτήμα (το) 1. οτιδήποτε αποτελεί Σύνθ.: αγρόκτημα, απόκτη-

(Ουσιαστικό, Ο39) ιδιοκτησία κάποιου: ►Οι μα, κτηματολόγιο, κτημα-
(κτή-μα, γεν. αρχαιολογικοί θησαυροί είναι ταγορά, κτηματομεσίτης
-ατος, πληθ. -ατα) Οικογ. Λέξ.: κτηματικός,
κτήμα ολόκληρου του ελληνι-
[αρχ. κτjµα < κτηματίας
κού λαού. Προσδιορ.: κρατικό, μο-
κτUµαι (= αποκτώ,
2. αγροτική έκταση που ναστηριακό, οικογενειακό,
κατέχω)]
ανήκει σε κάποιον: ►Κά- πατρικό (1, 2)
θε καλοκαίρι πηγαίνουμε στο
κτήμα του παππού.
3. (μτφ.) καθετί που μα-
θαίνει κανείς καλά και
για πάντα: ►Έκαναν κτήμα
τους το μάθημα της Ιστορίας.

κτίριο (το) κάθε οικοδόμημα: ►Η

(Ουσιαστικό, Ο34) Ζωσιμαία Παιδαγωγική Ακα-
(κτί-ρι-ο, γεν. -ίου, δημία είναι ένα παραδοσιακό
πληθ. -ια) κτίριο με μεγάλη ιστορία.
[λόγ. < µεσν. κτίρι-
ον]

κύκλος (ο) 1. (μαθημ.) κλειστή κα- Σύνθ.: κυκλοφορία, εγκύ-

(Ουσιαστικό, Ο14) μπύλη γραμμή της οποίας κλιος, δίκυκλο, τρίκυκλο
(κύ-κλος) κάθε σημείο απέχει εξί- Οικογ. Λέξ.: κυκλικός, κυ-
κλικά (επίρρ.), κυκλώνω,
[αρχ. κύκλος] σου από το κέντρο της:
κύκλωμα, κυκλώνας, κυ-
►Σε πολλές ασκήσεις των
κλάμινο, Κυκλάδες
Μαθηματικών βρίσκουμε το
εμβαδόν του κύκλου.
112

2. η επίπεδη επιφάνεια
που περικλείεται μέσα
στον κύκλο: ►Κάθονται με-
σα σε κύκλους σχεδιασμένους
στο έδαφος.
3. (μτφ.) ομάδα ατόμων
που συνδέονται με κοινά
ενδιαφέροντα ή επιδιώ-
ξεις: ►Είναι πολύ γνωστός
στον κύκλο των δικηγόρων.
κύμα (το) 1. όγκος νερού θάλασσας,
(Ουσιαστικό, Ο39) λίμνης ή ποταμού που
(κύ-μα, γεν. -ατος, ανυψώνεται και πέφτει
πληθ. -ατα) διαδοχικά και που προ-
[αρχ. κZµα < κυU
καλείται κυρίως από τον
(= είµαι φουσκωµέ-
άνεμο: ►Ο άνεμος λυσσομα-
νος)]
νούσε αδιάκοπα, σηκώνοντας
πελώρια κύματα.
2. (φυσ.) παλμική κίνηση
που μεταδίδεται από μό-
ριο σε μόριο, μεταφέρο-
ντας ορισμένες μορφές
ενέργειας: ►Το τηλεοπτικό
σήμα μεταφέρεται με ηλε-
κτρομαγνητικά κύματα.
3. (μτφ.) φυσικό ή κοινω-
νικό φαινόμενο μεγάλης
έντασης, που εμφανίζε-
ται ξαφνικά: ►Αναμένεται
νέο κύμα καύσωνα την επό-
μενη εβδομάδα. ►Έφτασαν
στο νησί μας τα πρώτα κύματα
τουριστών.
κυνήγι (το) 1. το να αναζητεί κάποιος
(Ουσιαστικό, Ο36) ζώα ή πουλιά, για να τα
(κυ-νή-γι, γεν. πιάσει ή να τα σκοτώσει:
-ού, πληθ. -α)
►Το κυνήγι των πουλιών
[µτγν. κυνήγιον <
επιτρέπεται σε συγκεκριμένη
αρχ. κυνηγVς]
περίοδο.
2. το θήραμα: ►Το σημερινό
κυνήγι ήταν ένας λαγός και
δυο μπεκάτσες.
κυνήγι
Φράσεις: ►Φαύλος κύκλος
(= όταν η επίλυση ενός προ-
βλήματος οδηγεί σε άλλο
πρόβλημα, δημιουργώντας
αδιέξοδο)
Σύνθ.: κυματοειδής, κυμα-
τοθραύστης
Οικογ. Λέξ.: κυματίζω, κυ-
μάτισμα, κυματισμός, κυ-
ματιστός, κυματικός, κυ-
μαίνομαι, κυματώδης
Προσδιορ.: αγριεμένο,
απειλητικό, αφρισμένο,
παλιρροϊκό, πελώριο (1),
φοβερό (1, 3), ακουστικό,
ηχητικό, μεσαία (τα), βρα-
χέα (τα) (2)
Φράσεις: ►Περνώ από
σαράντα κύματα (= αντιμε-
τωπίζω πολλές δυσκολίες)
►Εκπέμπω στο ίδιο μήκος
κύματος (= έχω τις ίδιες
απόψεις)
Συνών.: θήρα (1), άγρα,
λεία (2), κυνήγημα, κυνη-
γητό (3)
Σύνθ.: κυνηγόσκυλο
Οικογ. Λέξ.: κυνηγώ, κυ-
νηγός, κυνηγητό, κυνήγη-
μα, κυνηγετικός
Προσδιορ.: λαθραίο, ομα-
δικό (1), άφθονο, νόστιμο
(2)
113
 κυρίαρχος
3. (μτφ.) το να επιδιώκει
κάποιος κάτι με επιμονή:
►Το κυνήγι μιας καλύτερης
ζωής οδηγεί πολλούς ανθρώ-
πους στη μετανάστευση.
κυρίαρχος, -η, -ο αυτός που έχει στα χέρια Σύνθ.: συγκυρίαρχος, επι-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα του την εξουσία, απόλυ- κυρίαρχος
και άψυχα) τος, κύριος: ►Η Ελλάδα Οικογ. Λέξ.: κυριαρχώ, κυ-
(κυ-ρί-αρ-χος) ριαρχία, κυριαρχικός, κυ-
είναι ανεξάρτητο και κυρίαρχο
[µεσν. κυρίαρχος ριάρχηση
κράτος. Προσδιοριζ.: άποψη, ιδεο-
< κύριος + Rρχω (=
εξουσιάζω, κυβερ- λογία, λαός
νώ)]
κύριος, -α, -ο 1. ο σπουδαιότερος, ο ση- Συνών.: βασικός (1), άρχο-
(Επίθετο, Ε4, έμψυχα) μαντικότερος: ►Είναι ο ντας, αφέντης (2)
(κύ-ρι-ος) κύριος συνεργάτης μου στα Σύνθ.: κυριολεξία, κυριαρ-
[αρχ. κύριος < κZ- χία
οικονομικά ζητήματα.
ρος] Οικογ. Λέξ.: κύρια (επίρρ.),
2. αυτός που ελέγχει τα κυρίως (επίρρ.), κυριεύω,
πράγματα, κυρίαρχος, κυριότητα
κάτοχος: ►Σύμφωνα με τη Προσδιοριζ.: ομιλητής, άρ-
διαθήκη του πατέρα του είναι θρο, συμπέρασμα (1)
ο κύριος κληρονόμος. Φράσεις: ►Κύριος οaδε (=
3. αξιοπρεπής άνθρωπος: ο Θεός ξέρει)
►Συμπεριφέρεται τόσο καλά,
ώστε μπορώ να πω ότι είναι
κύριος με τα όλα του!
κωλυσιεργώ (αμτβ.) εμποδίζω σκό- Συνών.: παρακωλύω, κα-
(Ρήμα, Ρ6) πιμα και για προσωπι- θυστερώ, υπονομεύω
(ενεστ. κω-λυ-σι-ερ- κούς λόγους την εκτέ- Οικογ. Λέξ.: κωλυσιεργία
γώ, αόρ. κωλυσιέρ- λεση κάποιου έργου:
γησα)
►Κωλυσιεργούν και παρεμ-
[λόγ. < ελνστ. κω-
λυσιεργU < κω-
βάλλουν εμπόδια στη διάνοι-
λυσιεργVς < κω- ξη του δρόμου.
λύω (= εµποδίζω) +
ργον]
κωμωδία (η) 1. θεατρικό ή κινηματο- Αντίθ.: δράμα, τραγωδία
(Ουσιαστικό, Ο19) γραφικό έργο με ευχάρι- (1, 2)
(κω-μω-δί-α) στο και διασκεδαστικό Σύνθ.: κωμωδιογράφος,
[αρχ. κωµωδία < φαρσοκωμωδία, κωμειδύλ-
περιεχόμενο: ►Χθες παρα- λιο
κωµωδVς] κολουθήσαμε στο θέατρο μια Προσδιορ.: αρχαία, απο-
ξεκαρδιστική κωμωδία. λαυστική, έξυπνη, ηθογρα-
φική, σπαρταριστή (1, 2)
114
2. (αρχ.) το ένα από τα Φράσεις: ►Παίζω κωμω-
τρία είδη του αρχαίου δία (= υποκρίνομαι)
δράματος που είχε εύθυ-
μο και σατιρικό περιεχό-
μενο: ►Οι «Όρνιθες» είναι
μία από τις κωμωδίες του
Αριστοφάνη.
3. (μτφ.) πράξεις, γεγο-
νότα ή καταστάσεις που
προκαλούν το γέλιο:
►Πρέπει να σταματήσει αυτή
η κωμωδία, που παρακολου-
θούμε ανάμεσά σας τον τελευ-
ταίο καιρό.

115
 λακωνικός, -ή, 1. που σχετίζεται με τη
-ό Λακωνία και τους Λά-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα κωνες: ►Εξακολουθεί να τη-
και άψυχα)
ρεί πιστά τα λακωνικά έθιμα,
(λα-κω-νι-κός)
παρόλο που ζει στην Αθήνα.
[αρχ. λακωνικVς < 2. ολιγόλογος, σύντομος:
Λάκων]
►Ο λόγος του είναι συνήθως
λακωνικός και ουσιαστικός.
λαός (ο) 1. το σύνολο των πολιτών
(Ουσιαστικό, Ο13) ενός κράτους: ►Ο ελληνι-
(λα-ός) κός λαός έχει μια πανάρχαια
[αρχ. λαVς] ιστορία.
2. το σύνολο των κατοί-
κων μιας γεωγραφικής
περιοχής, πόλης: ►Ο δή-
μαρχος μίλησε στο λαό της
πόλης του.
λατρεύω 1. (μτβ.) σέβομαι, τιμώ το
(Ρήμα, Ρ2) Θεό: ►Οι αρχαίοι Έλληνες
(ενεστ. λα-τρεύ-ω, λάτρευαν τους δώδεκα θεούς
αόρ. λάτρεψα, παθ.
του Ολύμπου.
αόρ. λατρεύτηκα,
2. (μτβ.) έχω μεγάλη αγά-
παθ. μτχ. λατρεμέ-
νος) πη για κάποιον ή για
[αρχ. λατρεύω < κάτι: ►Λατρεύει την κρητι-
λάτρις] κή κουζίνα.
116
Αντίθ.: πολυλογάς, φλύα-
ρος (2)
Συνών.: λιτός, επιγραμμα-
τικός, συνοπτικός (2)
Οικογ. Λέξ.: Λακωνία, λα-
κωνίζω, λακωνισμός, λα-
κωνικότητα
Συνών.: κάτοικοι, πληθυ-
σμός, πολίτες (1, 2)
Σύνθ.: λαογραφία, λαοθά-
λασσα, λαοφιλής, λαοπρό-
βλητος, λαοκρατία, λαο-
πλάνος, λαομίσητος
Οικογ. Λέξ.: λαϊκός, λαϊκό-
τητα, λαϊκιστής, λαϊκισμός
Προσδιορ.: κυρίαρχος, έν-
δοξος, φιλήσυχος, προο-
δευτικός, περιούσιος (1, 2)
Αντίθ.: μισώ, αντιπαθώ (2)
Συνών.: υπεραγαπώ
Οικογ. Λέξ.: λάτρης, λα-
τρεία, λατρευτός, λατρευ-
τικός

λεία (η) 1. ό,τι αρπάζει κανείς απ’
(Ουσιαστικό, Ο19) τους εχθρούς σε καιρό πο-
(λεί-α, γεν. -ας, πληθ. λέμου: ►Οι θησαυροί της
-)
Πόλης έγιναν λεία στα χέρια
[αρχ. λεία]
των Σταυροφόρων.
2. τα θηράματα που γίνο-
νται τροφή σαρκοβόρων
ζώων: ►Τα ψάρια είναι η
αγαπημένη λεία της αρκού-
δας.
λέξη (η) 1. σύνολο φθόγγων που
(Ουσιαστικό, Ο27) εκφράζει μια έννοια: ►Το
(λέ-ξη, γεν. -ης, -εως, μήνυμα που έστειλε αποτελεί-
πληθ. -εις)
ται από πέντε λέξεις.
[αρχ. λέξις < λέγω]
2. λόγος, κουβέντα: ►Του
είπε δυο λέξεις στο αυτί και
ύστερα έφυγε.
λέω και λέγω 1. (μτβ.) εκφράζομαι προ-
(Ρήμα) φορικά, μιλώ: ►Μου είπε
(ενεστ. λέ-ω, αόρ. κάτι, αλλά δεν τον άκουσα
είπα, παθ. αόρ. ει- καλά.
πώθηκα, λέχθηκα, 2. (μτβ.) διηγούμαι: ►Ο
παθ. μτχ. ειπωμέ- παππούς μάς έλεγε αξέχαστες
νος) ιστορίες.
[αρχ. λέγω] 3. ονομάζω, αποκαλώ:
►Πώς σε λένε; Με λένε Μα-
ρία.
4. (αμτβ.) (γ΄πρόσ. λένε
ή λέγεται) για κάτι που
αναφέρεται ως φήμη, δι-
αδίδεται: ►Λέγεται πως θα
είναι υποψήφιος Δήμαρχος.
λέω
Συνών.: λάφυρα (2)
Προσδιορ.: πλούσια (1)
Φράσεις: ►Εύκολη λεία (=
αυτός που μπορεί εύκολα
να νικηθεί)
Σύνθ.: λεξιλόγιο, λεξιθηρία
(= αναζήτηση και χρήση
σπάνιων λέξεων), λεξιπενία
(= περιορισμένος αριθμός
λέξεων), λεξικογράφος (=
συντάκτης λεξικού), λεξικο-
λογία
Οικογ. Λέξ.: λέγω, λεξικό
Προσδιορ.: κλιτή, άκλιτη,
δυσνόητη, άγνωστη, ποιη-
τική, αδόκιμη (1, 2)
Φράσεις: ►Λέξη προς λέξη
(= αναλυτικά) ►Λέξη κλει-
δί (= σημαντική λέξη) ►Επί
λέξει (= ακριβώς έτσι) ►Με
δυο λέξεις (= σύντομα)
►Κατά λέξη (= πιστά)
Συνών: αφηγούμαι (2)
Σύνθ.: επιλέγω, εκλέγω,
συλλέγω, προλέγω, διαλέ-
γω, αντιλέγω, ξαναλέγω
Οικογ. Λέξ.: λέξη, λεξικό,
λόγος, λογικός, λόγιος, λο-
γίζομαι
Φράσεις: ►Τα λέω έξω
απ’ τα δόντια / Λέω τα
σύκα σύκα και τη σκάφη
σκάφη (= μιλώ ξεκάθαρα,
χωρίς φόβο) ►Τα λεγόμε-
να (= τα λόγια, οι απόψεις
κάποιου) ►Εγώ τα λέω κι
εγώ τα ακούω (= όταν τα
λόγια κάποιου δε βρίσκουν
απήχηση) ►Το λέει η καρ-
διά του (= είναι τολμηρός,
117
 λεωφορείο
5. (μτβ.) προτείνω, συμ- γενναίος) ►Αυτό να λέγε-
βουλεύω: ►Εγώ λέω να ται (= χωρίς αμφιβολία)
►Έχουμε και λέμε (= ας
πάμε μια βόλτα, για να ξεσκά-
υπολογίσουμε)
σουμε.
6. (μτβ.) εξηγώ, αναλύω:
►Θέλω να μου πεις πώς λύ-
νεται αυτό το πρόβλημα στα
μαθηματικά.

λεωφορείο (το) αυτοκίνητο με μεγάλο Σύνθ.: λεωφόρος, λεωφορει-

(Ουσιαστικό, Ο32) αριθμό θέσεων που μετα- ούχος, λεωφορειόδρoμος
(λε-ω-φο-ρεί-ο, γεν. φέρει επιβάτες: ►Οι μαθη- Οικογ. Λέξ.: λεωφόρος, λε-
-ου, πληθ. -α) ωφορειακός
τές επισκέφτηκαν το μουσείο Προσδιορ.: διαστημικό, υ-
[λόγ. λεωφόρος
με αστικό λεωφορείο. περαστικό, ηλεκτροκίνητο
< λεhς (= λαVς) +
φέρω]

λήψη (η) 1. το να παίρνει κανείς Σύνθ.: δοσοληψία

(Ουσιαστικό, Ο28) κάτι: ►Η λήψη μέτρων για Προσδιορ.: δορυφορική,
(λή-ψη, γεν. -ης, την προστασία του περιβάλλο- τηλεοπτική, φωτογραφική,
-εως, πληθ. -εις) παγκόσμια (2)
ντος είναι απαραίτητη.
[αρχ. λjψις < λαµ-
βάνω]
2. το να λαμβάνει μια κε-
ραία ραδιοφωνικό ή τη-
λεοπτικό σήμα και να το
στέλνει στη συσκευή που
λειτουργεί ως δέκτης:
►Δεν είχαμε καλή λήψη ει-
κόνας, επειδή επικρατούσαν
άσχημες καιρικές συνθήκες.
λιβάδι (το) έκταση γης που καλύπτε- Συνών.: βοσκοτόπι
(Ουσιαστικό, Ο36) ται από χλόη για τη βοσκή Σύνθ.: λιβαδότοπος
(λι-βά-δι, γεν. των ζώων, βοσκότοπος: Οικογ. Λέξ.: λιβαδίσιος
-ού, πληθ. -α) Προσδιορ.: καταπράσινο,
►Την Άνοιξη τα λιβάδια είναι
[µτγν. λιβάδιον (= ανθισμένο, φυσικό, τεχνη-
υγρός τόπος), υπο-
ανθισμένα. τό
κορ. του αρχ. λιβ^ς
(= πηγή)]

λιμάνι (το) 1. φυσική ή τεχνητή δια- Συνών.: σκάλα (1)

(Ουσιαστικό, Ο36) μόρφωση παραλίας ή Σύνθ.: λιμεναρχείο, λιμενο-
(λι-μά-νι, γεν. όχθης ποταμού ή λίμνης φύλακας, μικρολίμανο
-ού, πληθ. -α) Οικογ. Λέξ.: λιμενικός, λι-
για την προστασία και το μενίσκος
[µτγν. λιµένιον,
αγκυροβόλημα των πλοί-
υποκορ. του αρχ.
λιµDν] ων: ►Το καράβι έδεσε στο
118
 λόγος
λιμάνι λόγω της θαλασσοτα- Προσδιορ.: φυσικό, απάνε-
ραχής. μο, εμπορικό, διεθνές (1)
2. (μτφ.) τόπος ή άνθρω-
πος στον οποίο αναζητεί
κανείς ασφάλεια, κατα-
φύγιο: ►Βρήκε στους συγγε-
νείς του ένα λιμάνι γαλήνης
και ηρεμίας.

λίπος (το) το πάχος, το ξίγκι: ►Το Οικογ. Λέξ.: λιπαίνω, λι-

(Ουσιαστικό, Ο37) κρέας από το γουρούνι είναι παρός, λιπαρότητα, λίπαν-
(λί-πος, γεν. -ους, κάτασπρο από το λίπος. ση, λιπαντικός, λίπωμα,
πληθ. -η) λιπώδης
[αρχ. λίπος] Προσδιορ.: ζωικό, φυτικό,
Προσοχή! μαγειρικό
τα λίπη – η λύπη
– αυτός λείπει

λιώνω 1. (μτβ.) μεταβάλλω ένα Συνών.: υγροποιώ, ρευστο-

(Ρήμα, Ρ1) στερεό σώμα σε υγρό με ποιώ, διαλύω (1)
(ενεστ. λιώ-νω, αόρ. τη βοήθεια θερμότητας ή Οικογ. Λέξ.: λιώμα, λιώσι-
έλιωσα, παθ. αόρ. μο
με τη διάλυση: ►Ο ήλιος
λιώθηκα, παθ. μτχ.
λιωμένος)
έλιωσε το χιόνι στα βουνά.
[αρχ. λειU (= κάνω 2. (αμτβ.) (μτφ.) κουράζο-
κάτι λείο) < λε`ος] μαι, διαλύομαι: ►Έλιωσε
από την κούραση της εβδομά-
δας.

λόγος (ο) 1. ομιλία, λαλιά: ►Ο λόγος Σύνθ.: λογοκρίνω, λογοτε-

(Ουσιαστικό, Ο14) διαφοροποιεί τον άνθρωπο
(λό-γος, γεν. -ου, από τα ζώα.
πληθ. -οι)
2. γλώσσα: ►Χρησιμοποιεί
[αρχ. λόγος < λέ-
γω]
στις ομιλίες του σωστό λόγο.
3. υπόσχεση, εγγύηση:
►Έδωσα το λόγο μου και θα
τον τηρήσω.
4. αιτία: ►Για ποιο λόγο δε
μου μιλάς;
χνία, λογομαχία, λογοφέρ-
νω, λογοδοτώ, λογοπαί-
γνιο πρόλογος, κατάλογος
Οικογ. Λέξ.: λόγιος, λογι-
κός, λογισμός
Προσδιορ.: πανηγυρικός,
εγκωμιαστικός, έντεχνος
(1, 2)
Φράσεις: ►Δε μου πέφτει
λόγος (= δεν ανακατεύο-
μαι) ►Μασάω τα λόγια
μου (= κρύβω αυτό που
θέλω να πω)

119
 λογοτεχνία
λογοτεχνία (η) 1. ο καλλιεργημένος γρα-
(Ουσιαστικό, Ο19) πτός λόγος που προσφέ-
(λο-γο-τε-χνί-α) ρει στον αναγνώστη αι-
[µεσν. λογοτεχνία] σθητική απόλαυση: ►Έχει
διαβάσει πολλά βιβλία λογοτε-
χνίας στη ζωή του.
2. όλα τα λογοτεχνικά
έργα μιας εποχής, μιας
χώρας ή ενός είδους: ►Ο
«Ερωτόκριτος» είναι ένα από
τα πρώτα σημαντικά έργα της
νεοελληνικής λογοτεχνίας.
λύνω 1. (μτβ.) ξεδένω: ►Έλυσε
(Ρήμα, Ρ1) τα κορδόνια των παπουτσιών
(λύ-νω, αόρ. έλυσα, του.
παθ. αόρ. λύθηκα, 2. (μτβ.) ελευθερώνω,
παθ. μτχ. λυμένος)
απαλλάσσω κάποιον από
[αρχ. λύω]
τα δεσμά: ►Έλυσε τα άλογα
και τα άφησε να βοσκήσουν
στο λιβάδι.
3. (μτβ.) καταργώ, ακυρώ-
νω: ►Έλυσαν τη συμφωνία
τους για την αγορά του αυτο-
κινήτου.
λύπη (η) 1. έντονο συναίσθημα,
(Ουσιαστικό, Ο25) ψυχικός πόνος, θλίψη:
(λύ-πη) ►Αισθάνθηκε μεγάλη λύπη
[αρχ. λύπη] για τον άδικο χαμό του φίλου
του.
2. συμπόνια και οίκτος
για κάποιον: ►Νιώθει με-
γάλη λύπη για τους φτωχούς
και τους αδικημένους.
120
Παροιμ.: ►Μεγάλη μπου-
κιά φάε, μεγάλο λόγο μην
πεις
Συνών: γραμματεία (2)
Σύνθ.: παραλογοτεχνία
Οικογ. Λέξ.: λογοτέχνης,
λογοτεχνικός, λογοτέχνη-
μα
Προσδιορ.: κλασική, πα-
γκόσμια, ευρωπαϊκή, νεο-
ελληνική, αρχαία, παραδο-
σιακή, σύγχρονη, παιδική
(1, 2)
Αντίθ.: δένω (1)
Σύνθ.: αναλύω, καταλύω,
διαλύω, παραλύω, επιλύω,
απολύω, ξεδιαλύνω
Οικογ. Λέξ.: λύση, λύσιμο,
λύτης, λυτός, λύτρα (τα),
λυτρώνω
Φράσεις: ►Λύνω και
δένω (= κάνω ό,τι θέλω)
►Λύθηκα στα γέλια (= γέ-
λασα πολύ) ►Λύθηκαν τα
γόνατά μου (= παράλυσα
από το φόβο) ►Λύνω τη σι-
ωπή μου (= αποφασίζω να
μιλήσω)
Αντίθ.: χαρά
Συνών: οδύνη (1), λύπηση
(2)
Σύνθ.: περίλυπος
Οικογ. Λέξ.: λυπώ, λυπά-
μαι, λυπηρός, λύπηση, λυ-
πητερός
Προσδιορ.: αβάσταχτη,
βαθιά, πραγματική (1, 2)
 λύρα

λύρα (η) αρχαίο αλλά και σύγχρο- Οικογ. Λέξ.: λυράρης, λυ-
(Ουσιαστικό, Ο19) νο έγχορδο μουσικό όργα- ριτζής, λυρικός, λυρισμός
(λύ-ρα) νο: ►Η λύρα είναι το παρα- Προσδιορ.: κρητική, ποντι-
[αρχ. λύρα] δοσιακό μουσικό όργανο της ακή
Προσοχή! Κρήτης και του Πόντου.
►η λύρα (= το μου-
σικό όργανο) ►η
λίρα (= το νόμισμα)

121
 μαγνήτης (ο) 1. είδος ορυκτού σιδήρου Σύνθ.: μαγνητόφωνο, ηλε-
(Ουσιαστικό, Ο5) που έχει την ιδιότητα να κτρομαγνήτης
(μα-γνή-της) έλκει μέταλλα: ►Μάζεψε Οικογ. Λέξ.: μαγνητίζω,
[µεσν. < αρχ. επίθ. τις καρφίτσες με ένα μαγνή- μαγνητικός, μαγνητισμός
µαγνjτις (λίθος)] Προσδιορ.: ορυκτός, φυσι-
τη.
κός, τεχνητός, ισχυρός (1)
2. (μτφ.) καθετί που τρα-
βάει την προσοχή και γο-
ητεύει: ►Οι ταινίες κινούμε-
νων σχεδίων είναι μαγνήτης
για τα παιδιά.

μάζα (η) 1. (φυσ.) η ποσότητα της Οικογ. Λέξ.: μαζί, μαζικός,

(Ουσιαστικό, Ο19) ύλης που περιέχεται σ’ μαζικά (επίρρ.), μαζικότητα,
(μά-ζα, γεν. -ας, ένα σώμα: ►Πρόκειται για μαζεύω, μάζεμα, μάζωμα
πληθ. -ες, γεν. -ών) ένα σώμα με μάζα διακοσίων Προσδιορ.: άμορφη (1),
[αρχ. µάζα < µάσ- άβουλη, λαϊκή (2)
γραμμαρίων.
σω]
2. πλήθος κόσμου, λαός:
►Ο λόγος του συγκινεί τις
μάζες.

μάθηση (η) η σταδιακή απόκτηση Οικογ. Λέξ.: μαθαίνω, μά-

(Ουσιαστικό, Ο28) γνώσεων και η ανάπτυξη θημα, μαθητής
(μά-θη-ση, γεν. -ης, δεξιοτήτων με συστημα- Προσδιορ.: δημιουργική,
-ήσεως, πληθ. -ήσεις) τική μελέτη και άσκηση: γόνιμη, εποικοδομητική
[λόγ. < αρχ. µάθη- ►Η μάθηση συνεχίζεται σε
σις < µανθάνω]
ολόκληρη τη ζωή του ανθρώ-
που.
122

μαίνομαι 1. (αμτβ.) είμαι γεμάτος
(Ρήμα) οργή, κάνω σαν τρελός:
(ενεστ. μαί-νο-μαι, ►Μπήκε μαινόμενος στο
παρατ. μαινόμουν, γραφείο και άρχισε να φωνά-
παθ. μτχ. μαινόμε- ζει δυνατά.
νος) 2. (αμτβ.) (μτφ.) εκδηλώ-
[αρχ. µαίνοµαι] νομαι με μεγάλη ορμή και
ένταση: ►Η πυρκαγιά μαί-
νεται ανεξέλεγκτη στο δάσος
από το πρωί.
μακρύς, -ιά, -ύ 1. που έχει μεγάλο μήκος:
(Επίθετο, Ε6, άψυχα) ►Φοράει πάντα μια μακριά
(μα-κρύς, γεν. -ιού, φούστα.
-ιάς, -ιού, πληθ. -ιοί, 2. που έχει μεγάλη διάρ-
-ιές, -ιά)
κεια: ►Οι μακριές χειμω-
[µεσν. < αρχ. µα-
νιάτικες νύχτες δεν περνού-
κρVς]
σαν ποτέ εύκολα.
μανία (η) 1. ψυχική και πνευματι-
(Ουσιαστικό, Ο19) κή διαταραχή: ►Πάσχει
(μα-νί-α, γεν. -ας, από μανία καταδίωξης.
πληθ. -ες, γεν. -ιών) 2. έντονο πάθος για κάτι:
[αρχ. µανία < µαί-
►Έχει μεγάλη μανία με το
νοµαι]
ψάρεμα.
3. μεγάλη οργή, βιαιότη-
τα: ►Ο εχθρός πολεμούσε με
φοβερή μανία.
4. πολύ μεγάλη ένταση,
ορμή: ►Η βάρκα δεν άντεξε
στη μανία του αέρα.
μαντεύω 1. (μτβ.) προβλέπω όσα
(Ρήμα, Ρ2) πρόκειται να συμβούν
(ενεστ. μα-ντεύ-ω, στο μέλλον: ►Υποστηρίζει
αόρ. μάντεψα) ότι μπορεί να μαντέψει το
[αρχ. µαντεύοµαι <
μέλλον.
µάντις]
2. (μτβ.) συμπεραίνω, πι-
θανολογώ: ►Μπορείτε να
μαντέψετε αυτό που ακολού-
θησε ύστερα από μια τέτοια
ομιλία.
μαντεύω
Συνών: οργίζομαι (1)
Οικογ. Λέξ.: μανία
Αντίθ.: κοντός (1), σύντο-
μος (2)
Συνών.: παρατεταμένος,
μακρόχρονος (2)
Σύνθ.: μακρόστενος, μα-
κροπρόθεσμος, ξέμακρος
Οικογ. Λέξ.: μακραίνω,
μακριά (επίρρ.)
Συνών.: παραφροσύνη,
τρέλα (1)
Σύνθ.: μεγαλομανία, μυθο-
μανία, ξενομανία
Οικογ. Λέξ.: μανιάζω, μα-
νιώδης, μανιακός
Προσδιορ.: αγοραστική,
καταναλωτική, ασυγκρά-
τητη (2)
Φράσεις: ►Γίνομαι πυρ
και μανία (= γίνομαι έξω
φρενών, θυμώνω πολύ)
Συνών.: προφητεύω, χρη-
σμοδοτώ, προλέγω (1)
Οικογ. Λέξ.: μάντης, μα-
ντεία, μαντείο, μαντική,
μάντεμα
123
 μάρτυρας
μάρτυρας (ο, η) 1. το πρόσωπο που είναι
(Ουσιαστικό, Ο3) παρών σ’ ένα γεγονός:
(μάρ-τυ-ρας, γεν. ►Ήμουνα μάρτυρας σ’ ένα
-α, -ος, πληθ. -ες) φοβερό ατύχημα.
[µεσν. < αρχ. µάρ- 2. αυτός που καταθέτει σε
τυς] δικαστήριο για ορισμέ-
νη υπόθεση: ►Ο μάρτυρας
απάντησε στις ερωτήσεις των
δικαστών.
3. όποιος βασανίστηκε ή
θανατώθηκε για τη θρη-
σκευτική του πίστη ή δει-
νοπάθησε για την ιδεολο-
γία του: ►Ο Άγιος Στέφανος
είναι ένας από τους μάρτυρες
της χριστιανικής θρησκείας.
μάταιος, -η, -ο που δε φέρνει αποτέλε-
(Επίθετο, Ε2, άψυχα) σμα, άσκοπος, ανώφελος:
(μά-ται-ος) ►Οι προσπάθειες που έκανε
[αρχ. µάταιος < ήταν όλες μάταιες.
µάτην (= µάταιος
κόπος)]
μάτι (το) 1. το όργανο της όρασης,
(Ουσιαστικό, Ο36) ο οφθαλμός: ►Έχει πράσι-
(μά-τι, γεν. -ού, να μάτια.
πληθ. -α) 2. μάτιασμα: ►Έβαλε φυλα-
[µεσν. µάτιν < αρχ. χτό, για να μην τον πιάνει το
‚µµάτιον] μάτι.
3. (μτφ.) οι οφθαλμοί
των βλαστών στα φυτά:
►Αφήνει σε κάθε κλωνάρι και
από ένα μάτι.
μάχη (η) 1. ένοπλη σύγκρουση δύο
(Ουσιαστικό, Ο25) στρατών: ►Η μάχη του
(μά-χη, γεν. -ης, Μαραθώνα έγινε το 490 π.Χ.
πληθ. -ες, γεν. -ών) 2. έντονη προσπάθεια για
[αρχ. µάχη < µάχο- την επιτυχία ενός σκοπού:
µαι] ►Όλοι πρέπει να δώσουμε τη
μάχη για καλύτερη παιδεία.
124
Σύνθ.: εθνομάρτυρας, πρω-
τομάρτυρας, ψευδομάρτυ-
ρας
Οικογ. Λέξ.: μαρτυρώ,
μαρτυρία, μαρτύριο, μαρ-
τυρικός
Προσδιορ.: αναξιόπιστος,
αυτήκοος, αυτόπτης (1, 2),
ύποπτος (2)
Φράσ.: ►Μάρτυς μου ο
Θεός (= για επιβεβαίωση
της ειλικρίνειάς μου)
Συνών.: χαμένος, περιτ-
τός
Σύνθ.: ματαιόδοξος, μαται-
οπονία
Οικογ. Λέξ.: μάταια (επίρρ.),
ματαίως (επίρρ.), ματαιώνω,
ματαίωση, ματαιότητα
Προσδιοριζ.: αγώνας, θυ-
σία, αναζήτηση, λόγος, κό-
πος
Φράσεις: ►Επί ματαί™ (=
χωρίς σκοπό ή προοπτική)
Συνών.: βασκανιά (2)
Σύνθ.: γαλανομάτης, πονό-
ματος, κατάματα, ανοιχτο-
μάτης
Οικογ. Λέξ.: ματάκι, ματιά,
ματιάζω, μάτιασμα
Προσδιορ.: άγρυπνο (1)
Φράσεις: ►Τα μάτια σου
δεκατέσσερα (= να είσαι
προσεκτικός) ►Δεν πι-
στεύω στα μάτια μου (= για
έντονη έκπληξη)
Συνών.: συμπλοκή, σύρρα-
ξη (1), αγώνας (2)
Σύνθ.: αερομαχία, γιγαντο-
μαχία, λογομαχία, ναυμα-
χία
Προσδιορ.: αμφίρροπη, έν-
δοξη, ιστορική, ομηρική (1)

μεγάλος, -η, -ο 1. αυτός που έχει μεγαλύ-
(Επίθετο, Ε2, έμψυχα τερες διαστάσεις από τις
και άψυχα) συνηθισμένες: ►Μένει σ’
(με-γά-λος) ένα πολύ μεγάλο σπίτι.
[µεσν. µεγάλος <
2. ενήλικος, ηλικιωμένος:
αρχ. µέγας]
►Πρέπει να σεβόμαστε τους
μεγάλους.
3. ισχυρός, δυνατός, διά-
σημος, σπουδαίος, ένδο-
ξος: ►Ο Φλέμιγκ υπήρξε
μεγάλος επιστήμονας.
μέγεθος (το) η έκταση και ο όγκος ενός
(Ουσιαστικό, Ο38) πράγματος: ►Τακτοποίησε
(μέ-γε-θος, γεν. τα βιβλία του κατά μέγεθος.
-έθους, πληθ. -έθη)
[αρχ. µέγεθος < µέ-
γας]
μέθοδος (η) 1. έρευνα ή εξέταση ενός
(Ουσιαστικό, Ο29) ζητήματος με βάση ορι-
(μέ-θο-δος, γεν. σμένους κανόνες: ►Στο
-όδου, πληθ. -οι) μάθημα της Φυσικής χρησι-
[αρχ. µέθοδος <
μοποιούμε, κυρίως, την πει-
µετ^ + †δVς]
ραματική μέθοδο.
2. ο συστηματικός τρόπος
που ακολουθούμε, για να
φτάσουμε σε ένα ορισμένο
αποτέλεσμα: ►Ακολουθεί
πολύ καλή μέθοδο στο διάβα-
σμα που κάνει για τις εξετάσεις.
3. (μαθημ.) τρόπος λύσης
ορισμένων προβλημάτων:
►Το πρόβλημα αυτό λύνεται
εύκολα με τη μέθοδο αναγω-
γής στη μονάδα.
μέθοδος
Οικογ. Λέξ.: μάχομαι, μα-
χητής, μάχιμος, μαχητικό-
τητα
Αντίθ.: μικρός (1, 2, 3)
Συνών.: υπέρμετρος (1),
γέρος (2), σημαντικός, αξι-
όλογος (3)
Σύνθ.: μεγαλοπρεπής, με-
γαλόψυχος
Οικογ. Λέξ.: μεγαλώνω,
μεγάλωμα, μεγαλοσύνη,
μεγαλείο
Προσδιοριζ.: απώλεια, δα-
πάνη, ενδιαφέρον, έκπληξη
(1)
Φράσεις: ►Μεγάλη Εβδο-
μάδα (= η Εβδομάδα των
Παθών του Χριστού)
Οικογ. Λέξ.: μεγεθύνω, με-
γέθυνση, μεγεθυντικός
Προσδιορ.: οικονομικό,
ποιοτικό
Συνών.: σύστημα, μεθοδο-
λογία (1), τρόπος, διαδικα-
σία (2)
Σύνθ.: μεθοδολογία
Οικογ. Λέξ.: μεθοδεύω, με-
θοδικός, μεθοδικότητα
Προσδιορ.: αποδεικτική,
επιστημονική (1), αναλυτι-
κή, συνθετική, εργαστηρι-
ακή, διπλωματική (2)
125
 μεθώ

μεθώ 1. (αμτβ.) θολώνει το μυα- Συνών.: μεθοκοπώ (1)

(Ρήμα, Ρ5) λό μου από υπερβολική Οικογ. Λέξ.: μέθη, μέθυσος,
(ενεστ. με-θώ, αόρ. κατανάλωση οινοπνευμα- μεθύσι, μεθύστακας
μέθυσα, παθ. μτχ. τώδους ποτού: ►Μέθυσε Παροιμ.: ►Του μεθυσμέ-
μεθυσμένος) νου και τα φρόνιμα λόγια
και δεν μπορούσε να γυρίσει
[µεσν. < αρχ. µε- τα παίρνει ο άνεμος
στο σπίτι του.
θύω < µέθυ]
2. (μτβ.) (μτφ.) προκαλώ
έντονα συναισθήματα εν-
θουσιασμού και ευχαρί-
στησης: ►Η νίκη της ομάδας
μέθυσε τους φιλάθλους της.

μειονότητα (η) ομάδα πολιτών ενός κρά- Αντίθ.: πλειονότητα

(Ουσιαστικό, Ο22) τους που διαφέρει ως Οικογ. Λέξ.: μειονοτικός
(μει-ο-νό-τη-τα, γεν. προς την καταγωγή, τη Προσδιορ.: εθνική, γλωσ-
-ας, πληθ. -ες, γεν. γλώσσα ή τη θρησκεία σική, θρησκευτική, κοινω-
-ήτων) νική
από τον υπόλοιπο πληθυ-
[λόγ. µειονότητα <
σμό: ►Η ελληνική μειονότη-
µείων, µεταφρ. δάν.
τα της Αλβανίας έχει μία με-
γαλλ. minorité]
γάλη πολιτιστική παράδοση.

μελετώ 1. (μτβ.) προσπαθώ να Συνών.: προτίθεμαι (2)

(Ρήμα, Ρ5) μάθω κάτι με διάβασμα Σύνθ.: καλομελετώ
(ενεστ. με-λε-τώ, αόρ. ή με άσκηση: ►Μελετώ Οικογ. Λέξ.: μελέτη, μελε-
μελέτησα, παθ. αόρ. τα μαθήματά μου για πολλές τητής, μελετηρός
μελετήθηκα, παθ. Παροιμ.: ►Καλομελέτα κι
ώρες την ημέρα.
μτχ. μελετημένος) έρχεται
2. (μτβ.) σκοπεύω να κάνω
[αρχ. µελετU < µέ-
λει] κάτι: ►Τι μελετάς να σπου-
δάσεις;
3. (μτβ.) εξετάζω με κάθε
λεπτομέρεια, ερευνώ: ►Οι
μετεωρολόγοι μελετούν τα
καιρικά φαινόμενα.

μέρος (το) 1. το τμήμα από ένα σύ- Συνών: κομμάτι, υποδιαί-

(Oυσιαστικό, Ο37) νολο: ►Κάθε μήνα καταθέ-
(μέ-ρος, γεν. -ους, τει ένα μέρος του μισθού του
πληθ. -η) στην Τράπεζα.
[αρχ. µέρος < µεί- 2. τόπος, περιοχή: ►Η ιδι-
ροµαι (= µοιράζω)]
αίτερη πατρίδα μου είναι το
καταλληλότερο μέρος για ηρε-
μία και ξεκούραση.
ρεση (1)
Σύνθ.: απόμερος, παράμε-
ρος, παράμερα (επίρρ.), με-
ροληπτώ
Οικογ. Λέξ.: μεριά, μερί-
δα, μερίδιο, μέρισμα, μερι-
κός, μερτικό

126
 μετανιώνω
3. (γραμμ.) (μέρη του λό- Προσδιορ.: αναπόσπαστο
γου) καθεμιά από τις (1), γνώριμο (1, 2), κλιτό
κατηγορίες στις οποίες (γραμμ.) (3), ερημικό (2),
χωρίζονται οι λέξεις: ►Τα κατάλληλο, ιδανικό (1, 2)
μέρη του λόγου είναι άρθρο, Φράσεις: ►Παίρνω το μέ-
ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυ- ρος κάποιου (= τον υποστη-
ρίζω) ►Τι μέρος του λόγου
μία, ρήμα, πρόθεση, σύνδε-
είναι; (= τι άνθρωπος εί-
σμος και επιφώνημα.
ναι;)
μεστός, -ή, -ό 1. που είναι γεμάτος και Αντίθ.: άγουρος, αγίνωτος
(Επίθετο, Ε1, άψυχα) πλήρης: ►Ο γραπτός λόγος (2)
(με-στός) που χρησιμοποιεί είναι με- Συνών.: μεστωμένος
[αρχ. µεστVς] στός και σαφής. Σύνθ.: κατάμεστος
Οικογ. Λέξ.: μεστώνω, μέ-
2. ώριμος, γινωμένος: ►Τα
στωμα, μεστότητα
σταφύλια είναι μεστά και ήδη Προσδιοριζ: στάχυα (τα)
έτοιμα για τρύγο.
μετακομίζω 1. (μτβ.) μεταφέρω την Συνών.: μετακινώ (1), με-
(Ρήμα, Ρ4) οικοσκευή μου από ένα τοικώ (2)
(ενεστ. με-τα-κο-μί- σπίτι σε κάποιο άλλο: Σύνθ.: διαμετακομίζω
ζω, αόρ. μετακόμι- ►Μετακομίσαμε τα έπιπλα
Οικογ. Λέξ.: μετακόμιση
σα) στο νέο διαμέρισμα που αγο-
[αρχ. µετακοµίζω]
ράσαμε.
2. (αμτβ.) αλλάζω κατοι-
κία: ►Θα μετακομίσουμε από
την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη.
μετανάστευση ατομική ή ομαδική μετα- Αντίθ.: επαναπατρισμός
(η) κίνηση από την πατρική Συνών.: αποδημία, ξενιτε-
(Ουσιαστικό, Ο28) γη σε άλλο τόπο της ίδιας μός
(με-τα-νά-στευ-ση, χώρας ή σε ξένη χώρα με Οικογ. Λέξ.: μετανάστης,
γεν. -ης, -εύσεως, μεταναστεύω, μεταναστευ-
σκοπό την εργασία: ►Η
πληθ. -εύσεις, γεν. τικός
μετανάστευση στη Γερμανία
-εύσεων)
κατά τη δεκαετία του ’60
[µεσν. µετανά-
στευσις < µετανα- άδειασε τα χωριά μας.
στεύω]
μετανιώνω 1. (αμτβ.) αλλάζω γνώμη Συνών.: μεταμελούμαι (2)
(Ρήμα, Ρ1) ή απόφαση: ►Τελικά μετά- Οικογ. Λέξ.: μετανοώ, με-
(ενεστ. με-τα-νιώ-νω, νιωσε και δε θα ταξιδέψει αύ- τάνοια, μετάνιωμα
αόρ. μετάνιωσα, παθ. ριο με το τρένο.
μτχ. μετανιωμένος) 2. (αμτβ.) λυπάμαι για
[µεσν. < αρχ. µετα- κάτι που έκανα ή παρέλει-
νοU] ψα να κάνω: ►Μετάνιωσε
για όσα είπε και μας ζήτησε
συγγνώμη.
127
 μεταρρύθμιση

μεταρρύθμιση το σύνολο των αλλαγών Συνών.: μετασχηματισμός,

(η) και των βελτιώσεων σ’ τροποποίηση, αναμόρφω-
(Ουσιαστικό, Ο28) ένα κοινωνικό σύστημα, ση
(με-ταρ-ρύθ-μι-ση, σ’ ένα νόμο ή θεσμό με Οικογ. Λέξ.: μεταρρυθμί-
γεν. -ης, -ίσεως, πληθ. ζω, μεταρρυθμιστής, μεταρ-
στόχο την αλλαγή προς το
-ίσεις, γεν. -ίσεων) ρυθμιστικός
καλύτερο: ►Στο εκπαιδευτι- Προσδιορ.: γλωσσική, εκ-
[µεσν. µεταρρύθ-
κό μας σύστημα έχουν γίνει παιδευτική, θρησκευτική,
µισις < µεταρρυθ-
µίζω] αρκετές μεταρρυθμίσεις. κοινωνική, πολιτική, συ-
νταγματική, οικονομική

μεταφέρω 1. (μτβ.) φέρνω κάποιον Συνών.: κουβαλώ (1)

(Ρήμα, Ρ1) ή κάτι από έναν τόπο σε Φράσεις: ►Μετέφερα τα
(ενεστ. με-τα-φέ-ρω, άλλο, μετακομίζω: ►Όταν εκλογικά μου δικαιώματα
αόρ. μετέφερα, παθ. πηγαίνω στο σχολείο, μεταφέ- (= ψηφίζω σε άλλο μέρος)
αόρ. μεταφέρθηκα, ►Μετέφερε το μάθημα (=
ρω τα βιβλία μου στη σχολική
παθ. μτχ. μεταφερ- θα εξεταστεί το επόμενο
τσάντα. εξάμηνο ή έτος) ►Το έργο
μένος)
2. (μτβ.) μεταβιβάζω χρή- μεταφέρθηκε στην τηλεό-
[αρχ. µεταφέρω]
ματα ή ακίνητη περιου- ραση (= παίχτηκε)
σία: ►Μετέφερε τα χρήματα
σε άλλο λογαριασμό.
3. (μτβ.) (μτφ.) μεταφρά-
ζω: ►Ο Ι. Κακριδής μετέφερε
τον Όμηρο στη δημοτική.

μεταχειρίζομαι 1. (μτβ.) χρησιμοποιώ: ► Οικογ. Λέξ.: μεταχείριση,

(Ρήμα, Ρ4) Μεταχειρίζεται το ταξί πολύ μεταχειρισμένος
(ενεστ. με-τα-χει-ρί- συχνά.
ζο-μαι, παθ. αόρ. με- 2. (μτβ.) συμπεριφέρομαι:
ταχειρίστηκα, παθ. ►Έμαθε να μεταχειρίζεται
μτχ. μεταχειρισμέ-
τους άλλους με καλοσύνη και
νος)
[αρχ. µεταχειρίζο- ευπρέπεια.
µαι]

μετεωρολογία η επιστήμη που μελετά Οικογ. Λέξ.: μετεωρολό-

(η) τα ατμοσφαιρικά φαι- γος, μετεωρολογικός
(Ουσιαστικό, Ο21) νόμενα και αξιοποιεί τα
(με-τε-ω-ρο-λο-γί-α, επιστημονικά δεδομένα
γεν. -ας, πληθ. - ) στην πρόγνωση του και-
[λόγ. < γαλλ. me- ρού: ►Οι προβλέψεις της
teorologie < αρχ.
μετεωρολογίας είναι ιδιαίτερα
µετεωρολογία]
χρήσιμες για τους αγρότες.
128
 μήνυμα

μετριοφροσύνη το να μην έχει κανείς με- Αντίθ.: έπαρση, αλαζονεία

(η) γάλη ιδέα για τον εαυτό Συνών.: σεμνότητα
(Ουσιαστικό, Ο25) του, το να μην καυχιέται Οικογ. Λέξ.: μετριόφρων
(με-τρι-ο-φρο-σύ- για τις ικανότητες ή τις
νη, γεν. -ης, πληθ. - ) επιτυχίες του: ►Από μετρι-
[µτγν. µετριοφρο-
οφροσύνη σπάνια αναφέρει τα
σύνη < µετριό-
φρων] βιβλία που έγραψε.

μετρό (το) υπόγειος ηλεκτρικός σι-

(Ουσιαστικό, άκλ.) δηρόδρομος σε μεγάλη
(με-τρό) πόλη: ►Το μετρό της Αθήνας
[λόγ. < γαλλ. metro έδωσε λύση σε μεγάλο βαθμό
< µητροπολιτικός] στο κυκλοφοριακό πρόβλημα
της πόλης.
μέτωπο (το) 1. το μέρος του προσώπου
(Ουσιαστικό, Ο34) ανάμεσα στα μαλλιά και
(μέ-τω-πο, γεν. τα φρύδια: ►Τον ξεχώριζες
-ώπου, πληθ. -α) από ένα μεγάλο σημάδι στο
[αρχ. µέτωπον]
μέτωπο.
2. (μτφ.) η πρώτη γραμμή
στρατιωτικών επιχειρή-
σεων σε καιρό πολέμου:
►Μετά από μεγάλες μάχες
έσπασαν το μέτωπο του εχθρού
και κατέλαβαν την περιοχή.
3. το μπροστινό μέρος
ενός κτιρίου, ενός οικο-
πέδου: ►Η πολυκατοικία που
μένουμε έχει μέτωπο προς την
κεντρική πλατεία.
μήνυμα (το) 1. είδηση, πληροφορία
(Ουσιαστικό, Ο40) που μεταβιβάζεται προ-
(μή-νυ-μα, γεν. φορικά ή γραπτά σε κά-
-ύματος, πληθ. ποιον που βρίσκεται μα-
–ύματα)
κριά: ►Ο Φειδιππίδης έφερε
[αρχ. µήνυµα < µη-
στους Αθηναίους το μήνυμα
νύω]
της νίκης.
2. το βαθύτερο νόημα που
μεταδίδει κάποιος με το
έργο του σε άλλους: ►Η
ταινία αυτή περιέχει αντιπο-
λεμικά μηνύματα.
Συνών: κούτελο (1), πρόσο-
ψη (3)
Σύνθ.: αντιμέτωπος, πολυ-
μέτωπος, διμέτωπος
Οικογ. Λέξ.: μετωπιαίος,
μετωπικός
Προσδιορ.: αρυτίδωτο,
ακηλίδωτο, ρυτιδωμένο (1),
οχυρωμένο (2)
Φράσεις: ►Έχω καθαρό το
μέτωπό μου (= έχω καθαρή
συνείδηση) ►Η κατάρρευ-
ση του μετώπου (= η ήττα
ενός στρατού) ►Ανοίγω
μέτωπο (= συγκρούομαι )
Συνών.: άγγελμα, μαντάτο
(1)
Σύνθ.: προμήνυμα
Οικογ. Λέξ.: μηνώ, μηνύω,
μήνυση, μηνυτής, μηνυτή-
ριος
Προσδιορ.: αντιπολεμικό,
χαρμόσυνο (1, 2), εγκάρδιο,
διαφημιστικό, επίσημο, πα-
νηγυρικό (1)
129
 μισθός
μισθός (ο) η χρηματική αμοιβή για
(Ουσιαστικό, Ο13) εργασία ενός μηνός: ►Οι
(μι-σθός)
εργαζόμενοι ζητούν αύξηση
[αρχ. µισθVς] μισθών και ημερομισθίων.
μνήμη (η) 1. η ικανότητα του νου να
(Ουσιαστικό, Ο25) συγκρατεί και να θυμάται
(μνή-μη, γεν. -ης, κάποιος ό,τι βλέπει και
πληθ. -ες, γεν. - ) μαθαίνει: ►Θυμάται πολλές
[αρχ. µνήµη < µι- χρονολογίες, γιατί έχει γερή
µνήσκω (= θυµί- μνήμη.
ζω)] 2. θύμηση, ανάμνηση:
►Πρόσφερε στο γηροκομείο
ένα χρηματικό ποσό στη μνή-
μη του πατέρα του.
3. τμήμα του υπολογιστή
στο οποίο αποθηκεύονται
πληροφορίες: ►Η προσω-
ρινή μνήμη του υπολογιστή
ονομάζεται RAM.
μοιάζω 1. (μτβ.) έχω παρόμοια
(Ρήμα, Ρ4) χαρακτηριστικά με κά-
(ενεστ. μοιά-ζω, αόρ. ποιον: ►Μοιάζει πολύ στη
έμοιασα) μητέρα του.
[µεσν. µοιάζω < 2. (μτβ.) δίνω την εντύ-
µτγν. οµοιάζω < πωση, φαίνομαι: ►Ο πο-
αρχ. ›µοιος] δοσφαιρικός αγώνας που πα-
ρακολουθούμε μοιάζει να έχει
μεγάλο ενδιαφέρον.
μοιράζω 1. (μτβ.) χωρίζω κάτι σε
(Ρήμα, Ρ4) κομμάτια, τεμαχίζω, δια-
(ενεστ. μοι-ρά-ζω, νέμω: ►Μοίρασε την περιου-
αόρ. μοίρασα, παθ. σία του στα δυο παιδιά του.
αόρ. μοιράστηκα, 2. (μτβ.) (μτφ.) σκορπίζω:
παθ. μτχ. μοιρασμέ- ►Ο υποψήφιος μοιράζει σε
νος) όλους υποσχέσεις.
[µεσν. µοιράζω < 3. (μτβ.) (μέσ.) παίρνω
αρχ. µοιρU] μερίδιο από τη μοιρασιά:
►Τα παιδιά μοιράστηκαν τα
χρήματα από τα κάλαντα.
130
Συνών.: αποδοχές, απολα-
βές
Σύνθ.: άμισθος, μισθοδο-
σία, μισθολόγιο, μισθοφό-
ρος, ημερομίσθιο, υψηλό-
μισθος, ωρομίσθιος
Οικογ. Λέξ.: μισθώνω, μί-
σθωμα, μισθωτός, μισθω-
τήριο
Προσδιορ.: βασικός, μηνι-
αίος, συντάξιμος
Αντίθ.: αμνησία (1), λη-
σμονιά (2)
Συνών: μνημονικό, θυμη-
τικό (1)
Οικογ. Λέξ.: μνημονεύω,
μνημονικός
Προσδιορ.: αιώνια (2),
καταπληκτική, αδύνατη,
εξασθενημένη, επιλεκτική
(1, 2)
Φράσεις: ►Μνήμη ελέφα-
ντα (= για πολύ καλή μνή-
μη) ►Αιωνία του η μνήμη
(= για να θυμόμαστε και να
τιμάμε κάποιο νεκρό)
Σύνθ.: παρομοιάζω
Οικογ. Λέξ.: όμοιος, ομοι-
ότητα
Συνών.: διαμοιράζω, κατα-
νέμω (1)
Σύνθ.: διαμοιράζω, ξανα-
μοιράζω
Οικογ. Λέξ.: μοιρασιά, μοί-
ρασμα
Φράσεις: ►Δεν έχουμε να
μοιράσουμε τίποτα (= δεν
υπάρχει λόγος να φιλονι-
κούμε)
 μυρίζω

μόλυνση (η) 1. η μετάδοση μικροβίων Οικογ. Λέξ.: μολύνω, μο-

(Ουσιαστικό, Ο28) που μπορούν να προκαλέ- λυσματικός, μολυσμένος
(μό-λυν-ση, γεν. σουν ασθένειες σε ζωντα-
-ης, -ύνσεως, πληθ. νούς οργανισμούς: ►Τα
-ύνσεις) σκουπίδια στους δρόμους απο-
[µτγν. µόλυνσις] τελούν εστίες μόλυνσης για
τους κατοίκους της περιοχής.
2. η ρύπανση του περι-
βάλλοντος από βλαβερές
ουσίες: ► Η μόλυνση της
ατμόσφαιρας οφείλεται και
στο μεγάλο αριθμό αυτοκινή-
των.
μορφώνω (μτβ.) βελτιώνω κάποιον Σύνθ.: επιμορφώνω, ανα-
(Ρήμα, Ρ1) πνευματικά και ηθικά με μορφώνω, διαμορφώνω,
(ενεστ. μορ-φώ-νω, νέες γνώσεις που παρέ- συμμορφώνω, μεταμορφώ-
αόρ. μόρφωσα, παθ. χονται συνήθως στο σχο- νω
αόρ. μορφώθηκα, λείο: ►Αγωνίστηκε με κάθε Οικογ. Λέξ.: μορφή, μόρ-
παθ. μτχ. μορφωμέ- φωση, μορφωτικός
τρόπο να μορφώσει τα παιδιά
νος)
του.
[µτγν. µορφU <
αρχ. µορφD]

μύθος (ο) 1. φανταστική διήγηση Συνών.: παραμύθι (1)

(Ουσιαστικό, Ο14) που αναφέρεται κυρίως Σύνθ.: μυθιστόρημα, μυθο-
(μύ-θος) σε θεούς και ήρωες και λογία, παραμύθι
[λόγ. < αρχ. µZθος] μεταδίδεται συνήθως Οικογ. Λέξ.: μυθικός, μύ-
προφορικά από γενιά θευμα, μυθώδης
Προσδιορ.: έμμετρος, αλ-
σε γενιά: ►Στα παιδιά αρέ-
ληγορικός, παροιμιώδης,
σουν ιδιαίτερα οι μύθοι του παιδαγωγικός, αισώπειος
Αισώπου. (1)
2. η υπόθεση κάθε καλλι-
τεχνικού και κυρίως λο-
γοτεχνικού έργου: ►Στο
θεατρικό έργο που παρακο-
λουθήσαμε μας εντυπωσίασε
ιδιαίτερα η εξέλιξη του μύθου,
που ήταν γεμάτη από εκπλή-
ξεις.
μυρίζω 1. (μτβ.) αντιλαμβάνομαι
(Ρήμα, Ρ4) με την όσφρηση μια μυ-
(ενεστ. μυ-ρί-ζω, αόρ. ρωδιά: ►Μύρισα στον κήπο
μύρισα, παθ. αόρ. μυ- το άρωμα των ρόδων.
ρίστηκα)
131
 μυστήριο
[µεσν. µυρίζω < 2. (αμτβ.) (απρόσ.) υπάρχει
αρχ. µZρον] μια ευχάριστη ή δυσάρε-
στη μυρωδιά: ►Στ’ αλήθεια
μυρίζει πολύ ωραία.
3. (μτβ.) (μέσ.) υποψιάζο-
μαι, έχω προαίσθημα για
κάτι: ►Μυρίστηκα αμέσως
ότι κάτι μου κρύβεις.
μυστήριο (το) 1. μία από τις επτά ιερές
(Ουσιαστικό, Ο34) τελετές των Χριστιανών,
(μυ-στή-ρι-ο, γεν. με την οποία μεταδίδεται
-ίου, πληθ. -α) η Θεία Χάρη: ►Τέλεσαν το
[αρχ. µυστήριον <
μυστήριο της βάπτισης του
µύστης < µύω]
παιδιού τους σ’ ένα γραφικό
ξωκλήσι.
2. καθετί που είναι άγνω-
στο, ανεξήγητο ή ακατα-
νόητο: ►Η αστυνομία προ-
σπαθεί να λύσει το μυστήριο
της εξαφάνισης του παιδιού.
132
Συνών.: οσφραίνομαι
οσμίζομαι (1), προαισθάνο-
μαι, υποπτεύομαι (3)
Οικογ. Λέξ.: μύρο
Φράσεις: ►Μυρίζει μπα-
ρούτι (= φαίνεται ότι μπο-
ρεί να ξεσπάσει φασαρία,
καβγάς)
Παροιμ. : ►Ο Φλεβάρης κι
αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα
μυρίσει
Οικογ. Λέξ.: μυστήριος,
μυστηριώδης, μυστικός,
μυστικότητα
Προσδιορ.: αδιευκρίνιστο,
ανεξερεύνητο, αξεδιάλυτο
(1)
 ναδίρ (το) 1. το σημείο στο οποίο η Αντ.: ζενίθ (1, 2)
(Ουσιαστικό, άκλ.) κατακόρυφη γραμμή που
(να-δίρ) περνάει από τον παρατη-
[λόγ. < γαλλ. nadir] ρητή, συναντά προς τα
κάτω τον ουράνιο θόλο:
►Το ναδίρ και το ζενίθ βρί-
σκονται σε αντίθετη κατεύ-
θυνση.
2. το κατώτερο σημείο
μιας εξέλιξης, σε αντίθεση
με το ζενίθ: ►Η επίδοσή του
βρέθηκε ξαφνικά από το ζενίθ
στο ναδίρ.
ναός (ο) το κτίριο, ο τόπος όπου Συνών.: εκκλησία, Οίκος
(Ουσιαστικό, Ο13) συγκεντρώνονται οι πι- Θεού
(να-ός) στοί μιας θρησκείας Σύνθ.: πρόναος
[αρχ. ναVς < ναίω και τελούν τη λατρεία Προσδιορ.: αφιερωμένος,
(= κατοικώ)] αναστηλωμένος, ενορια-
τους: ►Ο ναός του Αγίου
κός, πάνσεπτος, περίστυλος
Σπυρίδωνα βρίσκεται στο κέ- Φράσεις: ►Ναός της
ντρο της Κέρκυρας. Θέμιδος (= το δικαστήριο)

ναύτης (ο) αυτός που εργάζεται σε Συνών: ναυτικός

(Ουσιαστικό, Ο5) πλοίο ή υπηρετεί τη θη- Σύνθ.: ναυτεργάτης, ναυτο-
(ναύ-της, γεν. -η, τεία του σ΄ αυτό χωρίς να δικείο, πεζοναύτης, αστρο-
πληθ. -ες, γεν. -ών) είναι βαθμοφόρος: ►Στο ναύτης, κοσμοναύτης
[αρχ. ναύτης < ναZς Οικογ. Λέξ.: ναυτικό, ναυ-
πλοίο υπηρετούν τη θητεία
(= πλοίο)] τικός, ναυτιλία, ναυτιλια-
τους δέκα ναύτες. κός
Προσδιορ.: γενναίος, δόκι-
μος, έφεδρος
133
 νερό
νερό (το) 1. υγρό άχρωμο, άοσμο
(Ουσιαστικό, Ο31) και άγευστο, που είναι
(νε-ρό) απαραίτητο για τη ζωή
[µεσν. νερVν <
ανθρώπων, ζώων και φυ-
µτγν. νηρVν < αρχ.
νεαρVν]
τών: ►Το νερό της θάλασσας
είναι αρμυρό.
2. το νερό της βροχής, η
βροχή: ►Σήμερα έριξε πολύ
νερό.
νέφος (το) 1. σύννεφο: ►Τα νέφη συ-
(Ουσιαστικό, Ο37) γκεντρώθηκαν στον ουρανό
(νέ-φος, γεν. -ους, και έφεραν δυνατή βροχή.
πληθ. -η) 2. δηλητηριώδες σύννεφο
[αρχ. νέφος]
από καπνούς και αέρια:
►Το νέφος δημιουργεί πολλά
προβλήματα στους κατοίκους
των μεγάλων πόλεων.
νικώ 1. (μτβ.) κερδίζω τους
(Ρήμα, Ρ5) αντιπάλους μου σε μάχη
(ενεστ. νι-κώ, αόρ. ή αγώνα: ►Οι Έλληνες νί-
νίκησα, παθ. αόρ. κησαν τους Πέρσες στη μάχη
νικήθηκα, παθ. μτχ.
του Μαραθώνα.
νικημένος)
2. (μτβ.) (μτφ.) συγκρατώ,
[αρχ. νικU]
ελέγχω: ► Νίκησε το πάθος
του για το κάπνισμα.
νιώθω 1. (αμτβ.) αισθάνομαι:
(Ρήμα, Ρ4) ►Νιώθω πολύ καλά σήμερα.
(ενεστ. νιώ-θω, αόρ. 2. (μτβ.) συναισθάνομαι:
ένιωσα) ►Ένιωσα το λάθος μου και το
[µεσν. γνώθω < διόρθωσα.
αρχ. γιγνώσκω]
3. (μτβ.) καταλαβαίνω,
αντιλαμβάνομαι: ►Του μι-
λάς και δε νιώθει τι του λες.
134
Συνών.: ύδωρ (1)
Σύνθ.: νεροποντή, χιονό-
νερο
Οικογ. Λέξ.: νερώνω, νε-
ρουλάς
Προσδιορ.: αποσταγμένο,
γλυφό, γάργαρο (1)
Φράσεις: ►Πίνω νερό στ’
όνομά του (= τον εκτιμώ)
►Βάζω το νερό στ’ αυλάκι
(= αρχίζει κάτι να λειτουρ-
γεί σωστά) ►Μια τρύπα
στο νερό (= τίποτε) ►Βάζω
νερό στο κρασί (= μετριά-
ζω)
Συνών.: νεφέλη (1)
Σύνθ.: σύννεφο, νεφοσκε-
πής
Οικογ. Λέξ.: νεφελώδης,
νεφέλωμα
Προσδιορ.: ραδιενεργό,
φωτοχημικό (2)
Αντίθ.: ηττώμαι (1, 2), χάνω
(1)
Συνών: επικρατώ (1), επι-
βάλλομαι (2)
Σύνθ.: κατανικώ
Οικογ. Λέξ.: νίκη, νικητής,
νικητήριος, Νίκη, Νικήτας
Φράσεις: ►Νικώ κατά
κράτος (= νικώ ολοκληρω-
τικά)
Συνών.: κατανοώ (3)

νόημα (το) 1. σημασία, έννοια: ►Τα
(Ουσιαστικό, Ο40) παιδιά κατάλαβαν το νόημα
(νό-η-μα, γεν. –ήμα- του ποιήματος.
τος, πληθ. –ήματα) 2. γνέψιμο, νεύμα: ►Τους
[αρχ. νόηµα < νοU]
έκανε νόημα να φύγουν.
νοημοσύνη (η) η πνευματική ικανότητα
(Ουσιαστικό, Ο26) του να καταλαβαίνει κα-
(νο-η-μο-σύ-νη, γεν. νείς και να προσαρμόζε-
-ης, πληθ. - ) ται σε νέες καταστάσεις,
[< αρχ. νοήµων]
για να πετυχαίνει τους
στόχους του: ►Οι μεγάλοι
επιστήμονες διακρίνονται για
την υψηλή νοημοσύνη τους.
νοικιάζω 1. (μτβ.) δίνω ένα χρημα-
(Ρήμα, Ρ4) τικό ποσό, για να χρησι-
(ενεστ. νοι-κιά-ζω, μοποιήσω ένα ακίνητο
αόρ. νοίκιασα, παθ. ή κάποιο αντικείμενο:
αόρ. νοικιάστηκα, ►Νοίκιασε για δική του χρή-
παθ. μτχ. νοικιασμέ- ση ένα μικρό διαμέρισμα στο
νος) κέντρο της πόλης.
[µεσν. νοικιάζω < 2. (μτβ.) παίρνω ένα χρη-
ελνστ. ~νοικιάζω <
ματικό ποσό, για ν’ αφή-
αρχ. ~νοίκιον]
σω κάποιον να χρησι-
μοποιεί ένα χώρο ή ένα
ακίνητο: ►Νοικιάζω δυο
διαμερίσματα σε φοιτητές.
νόμος (ο) 1. γραπτός κανόνας δι-
(Ουσιαστικό, Ο14) καίου που ρυθμίζει τις
(νό-μος) σχέσεις των πολιτών με-
[αρχ. νόµος < νέµω ταξύ τους και με την πο-
(= µοιράζω)] λιτεία: ►Ο νόμος αυτός ανα-
Προσοχή! φέρεται στα δικαιώματα των
νόµος = γραπτός
παιδιών.
κανόνας δικαίου
2. κανόνας που ρυθμίζει
νοµός = διοικητικό
την ανθρώπινη συμπερι-
διαµέρισµα κρά-
φορά: ►Η προστασία της
τους
ζωής είναι γι’ αυτόν βασικός
νόμος και για το λόγο αυτό
προσφέρει τις υπηρεσίες του
εθελοντικά σ’ ένα Κέντρο
Περίθαλψης Άγριων Ζώων.
νόμος
Οικογ. Λέξ.: νοώ, νους, νό-
ηση, νοημοσύνη, νοήμων,
νοηματικός
Προσδιορ.: αινιγματικό,
αλληγορικό (1, 2), ασύλλη-
πτο (1)
Συνών: ευφυΐα
Οικογ. Λέξ.: νοήμων
Προσδιορ.: ανώτερη, συναι-
σθηματική, χαμηλή, υψηλή
Φράσεις: ►Δείκτης νοημο-
σύνης (= βαθμός ευφυΐας)
Συνών: μισθώνω (1), εκμι-
σθώνω (2)
Οικογ. Λέξ.: ενοίκιο, νοί-
κιασμα, νοικάρης, ενοικια-
στής, ενοικιαστήριο, ξενοί-
κιαστος, ανοίκιαστος
Συνών.: νομοθέτημα, θέ-
σπισμα (1), αρχή (2)
Σύνθ.: νομοθέτης, νομο-
σχέδιο, νομομαθής, νομο-
ταγής, άνομος, σύννομος,
παράνομος
Οικογ. Λέξ.: νόμιμα
(επίρρ.), νόμιμος, νομιμότη-
τα, νομικός
Προσδιορ.: άγραφος, θείος
(2) αντεργατικός, εκλογι-
κός, φορολογικός (1)
Φράσεις: ►Παίρνω το
νόμο στα χέρια μου (= τι-
μωρώ κάποιον με το δικό
μου τρόπο)
135
 νομός

3. (μτφ.) οι αρχές, η αστυ-

νομία, τα δικαστήρια:
►Οι κλέφτες έπεσαν στην πα-
γίδα του νόμου.
4. (στην επιστήμη) κάθε θε-
μελιώδης αρχή που προ-
κύπτει ύστερα από παρα-
τήρηση και πείραμα και
περιγράφει τη λειτουργία
του κόσμου και των φυ-
σικών φαινομένων: ►Ο
νόμος της παγκόσμιας έλξης
είναι από τους βασικούς νό-
μους της Φυσικής.

νομός (ο) καθένα από τα τμήμα- Σύνθ.: νομάρχης, νομαρ-

(Ουσιαστικό, Ο13) τα στα οποία χωρίζεται χία
(νο-μός) διοικητικά ένα κράτος,
[νοµVς < αρχ. νέ- το οποίο διοικείται από
µω (= µοιράζω)] τον αιρετό νομάρχη: ►Η
Θεσσαλία αποτελείται από
τέσσερις νομούς.

νοσηρός -ή, -ό 1. που μπορεί να προκα- Αντίθ.: υγιεινός (1), υγιής

(Επίθετο, Ε1, έμψυχα λέσει κάποια αρρώστια: (2)
και άψυχα) ►Το νοσηρό κλίμα αυτής της Συνών: νοσογόνος, παθο-
(νο-ση-ρός) περιοχής οφείλεται στα πολλά γόνος (1)
[αρχ. νοσηρVς < νό- Οικογ. Λέξ.: νόσος, νόση-
έλη που υπάρχουν.
σος] μα, νοσηρότητα
2. αυτός που δεν είναι Προσδιοριζ.: κλίμα, τόπος,
υγιής, ο ασθενικός, ο φι- περιβάλλον (1)
λάσθενος: ►Εμφανίζει συ-
μπτώματα που δείχνουν τη
νοσηρή κατάσταση του οργα-
νισμού.

νόστιμος, -η, -ο 1. που έχει ευχάριστη γεύ- Αντίθ.: άγευστος, άνοστος

(Επίθετο, Ε2, έμψυχα ση, γευστικός: ► Μαγει- (1)
και άψυχα) ρεύει πάντα πολύ νόστιμα Συνών: εύγευστος (1)
(νό-στι-μος) φαγητά. Οικογ. Λέξ.: νόστιμα
[αρχ. νόστιµος < (επίρρ.), νοστιμιά, νοστιμά-
2. (μτφ.) που είναι ευχά-
νόστος (= επιστρο- δα, νοστιμίζω, νοστιμεύω,
ριστος ή χαριτωμένος: νοστιμούλης
φή στην πατρίδα)]
►Μας διηγήθηκε μια νόστι- Προσδιοριζ.: φαγητό (1),
μη ιστορία. ιστορία (2)
136

νότος (ο) 1. ένα από τα τέσσερα
(Ουσιαστικό, Ο14) σημεία του ορίζοντα:
(νό-τος, γεν. -ου, ►Ταξίδεψαν με το καράβι
πληθ. - ) προς το νότο.
[αρχ. νότος]
2. ο άνεμος που πνέει από
το σημείο αυτό: ►Ο νότος
είναι πάντοτε πιο ζεστός από
το βοριά.
ντύνω 1. (μτβ.) φορώ σε κάποιον
(Ρήμα, Ρ1) ρούχα, βάζω κάλυμμα σε
(ενεστ. ντύ-νω, αόρ. κάτι: ►Η μητέρα έντυσε το
έντυσα, παθ. αόρ. παιδί με τα καλά ρούχα του,
ντύθηκα, παθ. μτχ.
για να πάει στην παρέλαση.
ντυμένος)
2. (αμτβ.) (μέσ.) φορώ ο
[µεσν. ντύνω < αρχ.
~νδύω] ίδιος ρούχα, ενδύματα:
►Ντύνεται πάντα πολύ προ-
σεγμένα.
νύξη (η) 1. επιφανειακή αναφορά
(Ουσιαστικό, Ο27) σε κάτι χωρίς λεπτομέρει-
(νύ-ξη, γεν. -ης, ες: ►Έκανε μια πρώτη νύξη
-εως, πληθ. -εις) στο διευθυντή του για αύξηση
[αρχ. νύξις < νύσσω του μισθού.
(= κεντώ, τρυπώ)]
2. υπαινιγμός, υπονοού-
μενο: ►Του έκανε συγκεκρι-
μένη νύξη σχετικά με το θέμα
που είχαν ξανασυζητήσει.
νύχτα (η) το χρονικό διάστημα
(Ουσιαστικό, Ο19) από τη δύση ως την ανα-
(νύ-χτα) τολή του ηλίου: ►Στις 21
[αρχ. νZξ, νυκτVς] Ιουνίου έχουμε την πιο σύ-
ντομη νύχτα του χρόνου.
νύχτα
Αντίθ.: βορράς
Συνών.: νοτιά (1), όστρια
(2)
Οικογ. Λέξ.: νότια (επίρρ.),
νοτιάς
Αντίθ.: γδύνω, ξεντύνω (1),
γδύνομαι, ξεντύνομαι (2)
Σύνθ.: ξεντύνω
Οικογ. Λέξ.: ένδυμα, ντύ-
μα, ενδυμασία, ντύσιμο
Σύνθ.: κατάνυξη
Προσδιορ.: σαφής, προ-
σβλητική (2)
Αντίθ.: ημέρα
Σύνθ.: νυχτόβιος, νυχτοφύ-
λακας, μερόνυχτο, μεσάνυ-
χτα
Οικογ. Λέξ.: νυχτερινός,
νυχτερίδα, νυχτιάτικα
(επίρρ.), νυχτικό, νυχτώνω
Προσδιορ.: άγια, μαγευτι-
κή, μαύρη
Φράσεις: ►Η μέρα με τη
νύχτα (= για μεγάλη δια-
φορά) ►Μέρα νύχτα (=
συνεχώς) ►Όνειρο θερι-
νής νυκτός (= για κάτι το
απραγματοποίητο) ►Κάνω
τη νύχτα μέρα (= δουλεύω
ασταμάτητα)
137
 νωπός

νωπός, -ή, -ό 1. φρέσκος: ►Μαγειρέψαμε Αντίθ.: συντηρημένος, κα-

(Επίθετο, Ε1, άψυχα) νωπά ψάρια. τεψυγμένος (1)
(νω-πός) 2. (μτφ.) πρόσφατος: Σύνθ.: νωπογραφία
[µεσν. νεωπVς] ►Είναι νωπά τα λόγια του στ’
Προσδιοριζ.: κρέας, φρού-
τα, λαχανικά (1), αναμνή-
αυτιά μου.
σεις (2)

138
 ξαφνιάζω (μτβ.) προκαλώ σε κά- Οικογ. Λέξ.: ξάφνιασμα,
(Ρήμα, Ρ4) ποιον έκπληξη ή φόβο: ξαφνικός, ξαφνικά (επίρρ.)
(ενεστ. ξαφ-νιά-ζω, ►Μας ξάφνιασε η απόφασή
αόρ. ξάφνιασα, παθ. του να φύγει στο εξωτερικό.
αόρ. ξαφνιάστηκα,
παθ. μτχ. ξαφνιασμέ-
νος)
[µεσν. ξαφνίζω <
~ξαφνίζω < ξα-
φνα]

ξενιτιά (η) η ξένη χώρα, η διαμονή Συνών.: αλλοδαπή, ξένα

(Ουσιαστικό, Ο18) σε ξένο τόπο: ►Έζησε πολ- (τα), αποδημία
(ξε-νι-τιά, γεν. λά χρόνια στην ξενιτιά. Οικογ. Λέξ.: ξενιτεύομαι,
-άς, πληθ. - ) ξενιτεμός
[µεσν. ξενιτι^ <
ελνστ. ξενιτεία]

ξένος, -η, -ο 1. αυτός που κατάγεται Αντίθ.: ιθαγενής, ντόπιος,

(Επίθετο, Ε1, έμψυχα ή προέρχεται από άλλη
και άψυχα) χώρα και μένει σε άλλη, ο
(ξέ-νος) αλλοδαπός: ►Τα τελευταία
[αρχ. ξένος]
χρόνια εργάζονται πολλοί ξέ-
νοι στην Ελλάδα.
2. αυτός που φιλοξενείται
σε σπίτι άλλου: ►Σήμερα
έχω ξένους στο σπίτι μου.
3. αυτός που δεν έχει σχέ-
ση με κάποιον ή κάτι,
άσχετος: ►Είναι ξένος προς
την υπόθεση αυτή.
(1)
Συνών.: αλλοεθνής (1),
μουσαφίρης, φιλοξενούμε-
νος (2)
Σύνθ.: ξεναγός, ξενοδόχος,
ξενόγλωσσος, ξενόφερτος,
φιλόξενος
Οικογ. Λέξ.: ξενίζω, ξενι-
κός, ξένιος, ξενώνας
Προσδιοριζ.: γλώσσα, αντι-
προσωπεία, ταινία, παίκτης
(1)
139
 ξερός
ξερός, -ή, -ό 1. που δεν έχει νερό ή
(Επίθετο, Ε1, άψυχα) υγρασία, ο στεγνός: ►Το
(ξε-ρός) φθινόπωρο τα ξερά φύλλα των
[µεσν. ξερVς < αρχ. δέντρων σκεπάζουν τη γη.
ξηρVς]
2. που δεν έχει καθόλου
βλάστηση: ►Η Μάνη είναι
ένας ξερός και ορεινός, αλλά
όμορφος τόπος.
3. (μτφ.) για κάτι απότο-
μο, σύντομο: ►Μας είπε
μια ξερή καλημέρα κι έφυγε
αμέσως.
ξέρω 1. (μτβ.) γνωρίζω, μου
(Ρήμα) είναι κάτι γνωστό: ►Ο
(ενεστ. ξέ-ρω, παρατ. Γιάννης ξέρει πολύ καλά το
ήξερα) μάθημα της Ιστορίας. ►Ξέρω
[µεσν. ξεύρω /
πού βρίσκεται η αλήθεια γι’
(”)ξεύρω < αρχ.
αυτό το ζήτημα.
~ξευρίσκω]
2. (μτβ.) μαθαίνω, πληρο-
φορούμαι: ►Ξέρεις ότι το
σχολείο μας θα πάει εκδρομή
στη Ρόδο;
ξεχνώ 1. (μτβ.) δε θυμάμαι, λη-
(Ρήμα, Ρ5) σμονώ: ►Ξέχασα τον αριθμό
(ενεστ. ξε-χνώ, αόρ. του τηλεφώνου που μου έδω-
ξέχασα, παθ. αόρ. ξε- σες.
χάστηκα, παθ. μτχ. 2. (αμτβ.) (μέσ.) δεν κατα-
ξεχασμένος)
λαβαίνω όσα συμβαίνουν
[µεσν. ξεχνU < ξε-
χάνω] γύρω μου, αφαιρούμαι:
►Ξεχάστηκα στην αγορά και
έχασα το λεωφορείο.
ξεχωρίζω 1. (μτβ.) βάζω κάτι χω-
(Ρήμα, Ρ4) ριστά από τα άλλα:
(ενεστ. ξε-χω-ρί-ζω, ►Ξεχώρισε τα σκούρα ρούχα
αόρ. ξεχώρισα, παθ. και τα έβαλε στο πλυντήριο.
αόρ. ξεχωρίστηκα,
2. (μτβ.) προτιμώ, κάνω
παθ. μτχ. ξεχωρισμέ-
διάκριση: ►Φέρεται δίκαια
νος)
[µεσν. < µτγν. ~κ- και δεν ξεχωρίζει κανένα από
χωρίζω] τα παιδιά του.
140
Αντίθ.: υγρός, βρεγμένος
(1)
Συνών: ξηρός (1, 2), άνυ-
δρος (1)
Σύνθ.: ξεροβόρι, ξεροκέφα-
λος, ξεροκόμματο, ξερονή-
σι, ξεροψήνω
Οικογ. Λέξ.: ξέρα (η), ξερά
(επίρρ.), ξεραΐλα, ξεραίνω
Φράσεις: ►Έμεινε ξερός (=
άναυδος, άφωνος)
Προσδιοριζ.: κλίμα, ψωμί
(1), πυροβολισμός (3)
Παροιμ.: ►Κοντά στα ξερά
καίγονται και τα χλωρά
Αντίθ.: αγνοώ (1)
Σύνθ.: πολυξέρω
Φράσεις.: ►Ένας θεός ξέρει
(= για κάτι που δεν μπορεί
να το ξέρει κανείς)
Παροιμ.: ►Όσα ξέρει ο
νοικοκύρης, δεν τα ξέρει ο
κόσμος όλος
Αντίθ.: θυμάμαι (1)
Οικογ. Λέξ.: ξεχασιάρης,
αξέχαστος
Συνών: διαχωρίζω (1, 2),
αναγνωρίζω (3), υπερτερώ
(4)
Οικογ. Λέξ.: ξέχωρος, ξέ-
χωρα (επίρρ.), ξεχώρισμα,
ξεχωριστός, ξεχωριστά
(επίρρ.)
Φράσεις: ►Ξεχώρισε η
ήρα απ’ το σιτάρι ( = ξεχώ-
ρισε το καλό απ’ το κακό)
 ξυπνώ

3. (μτβ.) διακρίνω, αντι-

λαμβάνομαι με την όραση
ή την ακοή: ►Τον ξεχώρι-
ζες αμέσως από το παράξενο
βάδισμά του.
4. (αμτβ.) διακρίνομαι,
διαφέρω: ►Στη δουλειά ξε-
χωρίζει για την εργατικότητά
του.

ξίδι (το) υγρό με ξινή γεύση που Συνών: όξος

(Ουσιαστικό, Ο36) παρασκευάζεται συνήθως Σύνθ.: λαδόξιδο
(ξί-δι, γεν. -ιού, πληθ. από κρασί: ►Βάζει πάντοτε Οικογ. Λέξ.: ξιδάτος
-ια) ξίδι στη σαλάτα. Προσδιορ.: ξεθυμασμένο
[µεσν. ‚ξίδιον < Φράσεις: ►Να πιει ξίδι! (=
υποκορ. του αρχ. να ξεθυμώσει)
ƒξος (= ξίδι)]

ξοδεύω 1. (μτβ.) δίνω ένα χρημα- Συνών: δαπανώ, πληρώνω

(Ρήμα, Ρ2) τικό ποσό, για να αγορά- (1), καταναλώνω (2)
(ενεστ. ξο-δεύ-ω, αόρ. σω κάτι: ►Ξόδεψε πολλά Σύνθ.: καταξοδεύομαι
ξόδεψα, παθ. αόρ. ξο- χρήματα, για να αγοράσει το Οικογ. Λέξ.: ξόδεμα, ξόδια-
δεύτηκα, παθ. μτχ. σμα, ξοδευτής
σπίτι του.
ξοδε(υ)μένος)
2. (μτβ.) χρησιμοποιώ ένα
[µεσν. < µτγν. ~ξο-
δεύω (= αναχωρώ, αγαθό, για να ικανοποιή-
φεύγω) < ξοδος] σω κάποια ανάγκη μου:
►Φέτος ξοδέψαμε πολύ πε-
τρέλαιο για θέρμανση.

ξυπνώ 1. (αμτβ.) σταματώ να κοι- Συνών: αφυπνίζω (2)

(Ρήμα, Ρ5) μάμαι: ►Ξύπνησα αργά κι Οικογ. Λέξ.: ξύπνημα, ξυ-
(ενεστ. ξυ-πνώ, αόρ. άργησα να πάω στο σχολείο. πνητός, ξυπνητήρι
ξύπνησα) 2. (μτβ.) διακόπτω τον
[µεσν. ξυπνU < ύπνο κάποιου: ►Θέλω
µτγν. ~ξυπνU < ~κ
να με ξυπνήσεις αύριο στις
+ „πνU]
οχτώ.
3. (αμτβ.) (μτφ.) αρχίζω
να καταλαβαίνω σωστά
όσα συμβαίνουν: ►Ξύπνα
και δες ότι αυτός ο άνθρωπος
δε σου λέει την αλήθεια!

141
 ξυπόλυτος

ξυπόλυτος -η, -ο 1. αυτός που δε φοράει Συνών: ανυπόδητος (1)

(Επίθετο, Ε2, έμψυχα) παπούτσια ή και κάλτσες: Φράσεις: ►Πάω ξυπόλυτος
(ξυ-πό-λυ-τος) ►Στην παραλία περπατούσε στ’ αγκάθια (= κινδυνεύω,
[µέσν. < ξυπόλυ- συχνά ξυπόλυτος. επειδή δεν είμαι έτοιμος
τος < ~ξυπόλυτος < για κάτι)
2. (μτφ.) (για άνθρωπο)
~ξυπολύοµαι]
πολύ φτωχός: ►Ξεκίνησε
ξυπόλυτος και με την εργασία
του έγινε νοικοκύρης.

142