Хичээл : Органик хими

Сэдэв: Нүүрстөрөгчийн атомын бүтэц семинар – 2

Нэгдлийн онцлог ялгаа Алкан /этан/ Алкен /этен/ Алкин /этин/

Валентын төлөв I II III

Эрлийзжилт SP3 SP2 SP

Конфигураци тетраэдр тригональ дигональ

Өнцөг 109°28 120° 180°

С-С холбооны урт/нм/ 0.154 0.134 0.120

С-Н холбооны урт /нм/ 0.110 0.108 0.106

SP 3 - эрлийзжилт: Холбогдож байгаа атомын гадаад энергийн түвшний буюу валентийн

орбиталиуд тодорхой хэсгээрээ давхцаж ижил
хэлбэр болон энергийн
орбиталь үүсгэхийг
атомын орбиталийн
эрлийзжилт гэдэг.
Эрлийзжилтийн дүнд
тодорхой геометр
байгуулалттай молекул
үүснэ. Молекул эсвэл жижиг хэсэг дэх холбогдоогүй
хос электроны 5а холбооны тоо 4 байх үед
холбооны электронууд ба холбогдоогүй хос
электронууд хамгийн бага таталцах бөгөөд энэ үед
атомын орбиталиуд sp3 эрлийзжилт
үүсгэнэ.

Үүнтэй холбогдож метаны 4ш С - Н

холбоо тетраэдр хэлбэрийн молекул
үүсгэх ба эрлийз орбиталиудын
хоорондын өнцөг 109.28° болсноор
нүүрстөрөгчийн атом sр 3 -
эрлийзжилтэд орно. Жишээ нь: метаны молекулын хувьд Орбиталиудын төвийг дайрсан
шугамын дагуу электрон үүлний давхцлаар үүссэн холбоог σ (сигма) холбоо гэнэ.

SP 2 эрлийзжилт: Холбогдож байгаа атомын гадаад энергийн түвшний буюу валентын

орбиталиуд тодорхой хэсгээрээ давхцаж ижил хэлбэр болон энергийн орбиталь үүсгэхийг
атомын орбиталийн эрлийзжилт гэдэг. Эрлийзжилжилтийн дүнд тодорхой геометр
байгуулалттай молекул үүснэ.Хэрэв холбоонд оролцож байгаа ба холбогдоогүй хос электроны
тоо гурав байвал атом хавтгай гурван өнцөгт үүсгэхийг эрмэлзэх бөгеөд уг атомын
орбиталиуд sр 2 - эрлийзжилтэд орно.

Жишээ нь: этений (этилений) молекулын хувьд

Этений молекул дахь бүх атомууд нэг хавтгайд 120° өнцөг үүсгэн байрлах ба нүүрстөрөгч нь
sр2 - эрлийзжилтэнд оршино. Этений молекулын хавтгайд оршиж буй холбоог σ холбоо гэнэ.
Харин 2рz орбиталь эрлийзжээгүй бөгөөд молекулын хавтгайд перпендикуляр байрладаг
холбоог үүсгэдэг.

SP – эрлийзжилт: Холбогдож байгаа атомын гадаад энергийн түвшний буюу валентын

орбиталиуд тодорхой хэсгээрээ давхцаж ижил
хэлбэр болон энергийн орбиталь үүсгэхийг
атомын орбиталийн эрлийзжилт гэдэг.
Эрлийзжилтийн дүнд тодорхой геометр
байгуулалттай молекул үүснэ. Хэрэв молекул
болон жижиг хэсэг доторх атомын холбооны ба
холбогдоогүй хос электроны тоо хоёртой тэнцүү
байвал уг атом шугаман молекул үүсгэнэ. Ийм
тохиолдолд холбоо болон холбогдоогүй хос электроны түлхэлцэх хүч хамгийн бага утгатай болж
атомын орбиталиуд sp эрлийзжилт үүсгэнэ. Иймд этиний (ацетилены) молекул дахь бүх атомууд нэг
шулуун дээр байрлаж валентын өнцөг нь 180° болж нүүрстерөгчийн атом sр - эрлийзжилтэд оршино.

Жишээ нь: этиний молекулын хувьд

Үйлийн
баримжааг
эзэмшүүлэх үе шат:

Сурагчдын бие даан гүйцэтгэх даалгаврууд

1. Эрлийзжилт гэж юу вэ?

2. Эрлийзжилтийн хэдэн төрөл байна вэ?
3. Дараах нэгдлүүдийн эрлийзжилт ба ямар холбоо байгааг тодорхойлно уу?
 4. Дээрх бодисын бүтцийг зураг диаграмм, моделээр угсрах гэх мэт гарын доорх
материал ашиглан хийнэ үү?
5. КWL – аргаар – Өнөөдрийн мэдсэн зүйлээ нэгтгэн доорх хүснэгтийг бөглөж бичнэ
үү?

Мэдсэн зүйл Мэдэхийг хүссэн зүйл Мэдэж амжаагүй зүйл

Үйлийн баримжааг хөгжүүлэх үе шат: Энэ шатны хийх даалгаврын гол зорилго нь
даалгавар тест хийх материал дээр тулгуурлан онолын мэдлэгээ практикт хэрэглэж
сурахад чиглэгдсэн өөрөөр хэлбэл бүтээлчээр мэдлэгээ бататгах

1. Органик нэгдэл дэх нүүрстөрөгчийн валент чанар

a) I, IV b) IV c) II, III, IV d) II, III
2. С5Н8-ийн байж болох бүх изомерийг бичиж
a) Олон улсын нэршлээр нэрлэ.
b) Нэгдэл тус бүрийн эрлийзжилтийг тодорхойл.
c) Хэдэн сигма ба пи холбоо агуулсаныг тайлбарла.
3. Дараах моделийг тайлбарлана уу?
 4. Дараах урвалуудын бүдүүвчийг бичиж, эцсийн ба завсрын бүтээгдэхүүнүүдийг
нэрлэ.
a) 2 метил пентан + Cl2 ⃗
hν

b) 2 метил, 4 этил гексен-1 + KMnO4 + H2O

c) 2 метил бутен-2 + HOH ⃗+

H

CH 3 −CHJ −CH 3 + HJ → A C⃗l 2 B⃗

H 2 SO 4 C⃗
AgOH
⃗ +
D⃗
Br 2 E ⃗
KOH G HOH ( Hg ) I
5. 9.1% устөрөгч, 36.4% хүчилтөрөгч, 54.4% нүүрстөрөгчөөс тогтсон бодисын
устөрөгчтэй харьцуулсан нягт нь 44 бол бодисын молекул томьёог бодож ол.