nkyh©ik¤ j¤Jt§fŸ

(mYtyf¢ braèaš)

bjhê‰ fšé
nkšãiy - Kjyh« M©L

jäœehL muR
Ïytr ghlüš tH§F«
£l¤Â‹ Ñœ btëæl¥g£lJ
(é‰gid¡F m‹W)

Ô©lhik xU ght¢ braš

Ô©lhik xU bgU§F‰w«
Ô©lhik kåj¤j‹ika‰w braš

jäœeh£L¥
ghlüš fHf«
fšÿç¢ rhiy, br‹id -600 006.
 c jäœehL muR
Kj‰ gÂ¥ò - 2010

FG¤jiyt®

C. eluh#‹
Kjšt®
khãy tâféaš fšé¥ gæyf«
jukâ
br‹id - 600 113.

nkyhŒths®fŸ

ÂU. G . ešyK¤J¥ÃŸis bršé. K. r¤Âaghkh

bjhê‰fšé MÁça® tâféaš éçÎiuahs®
khefuh£Á M©fŸ nkšãiy¥ gŸë khãy tâféaš fšé¥ gæyf«
irjh¥ng£il jukâ
br‹id - 600 015 br‹id - 600 113.

MÁça®fŸ

ÂUk D.. it#aªÂ ÂUk M. A. b#Auh #Õ‹

bjhê‰fšé MÁçia bjhê‰fšé MÁçia
khãy kfë® nkšãiy¥ gŸë muÁd® bg©fŸ nkšãiy¥ gŸë
vG«ó® mnrh¡ ef®
br‹id - 600 008 br‹id - 600 083

ÂUk ã®kyh uŪÂu‹ ÂUk V.S. n#«° rfha«

bjhê‰ fšé MÁçia bjhê‰ fšé MÁçia
K R C A R C bg©fŸ òåj mªnjhåa® bg©fŸ
nkšãiy¥ gŸë nkšãiy¥ gŸë
K¤Âahš ng£il kªijbtë
br‹id - 600 001 br‹id - 600 028

ghl§fŸ jahç¥ò : jäœehL muR¡fhf¥ gŸë¡ fšé Ïa¡ff« jäœehL.

Ϫüš 60 í.v°.v«. jhëš m¢Ál¥g£LŸsJ.

bt¥ M¥br£ Kiwæš m¢Á£nlh® :

t.v©. bghUsl¡f« g.v©.

1 nkyh©ik m¿Kf«

njh‰w« 1
m¿Kf« 2
nkyh©ik bghUŸ 2
tiuéy¡fz« 2
nkyh©kæ‹ Ïašò« Áw¥ò¤ j‹ikfS« 3
nkyh©ikæ‹ braš všiy 4
nkyh©ikæ‹ K¡»a¤Jt« 5
ã®thf« nkyh©ik ntWghLfŸ 6
nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ 7
nkyh©ik fiyah? m¿éayh? 8
nkyh©ikæ‹ gâfŸ 9
nkyh©ik nfh£ghLfŸ 11
neh¡fãiy nkyh©ik 13
neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ goãiyfŸ 14
neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ e‹ikfŸ 14
k‰W« FiwghLfŸ
jåãiy nkyh©ik (m) 15
éyfš tê nkyh©ik
2 £läLjY« KobtL¤jY«

bghUŸ 21
tiuéy¡fz« 22
£läLjè‹ Ïašò 22
£läLjè‹ e‹ikfŸ k‰W« K¡»a¤Jt« 23
£läLjè‹ FiwghLfŸ 24
£läLjè‹ eilKiw / goãiyfŸ 25
£l¤Â‹ braš TWfŸ 27
£läLjè‹ tiffŸ 28
KobtL¤jš 30
bghUŸ 30
tiuéy¡fz« 30
KobtL¤jè‹ ÏašòfŸ 31
nkyh©ik KoÎfë‹ tiffŸ 32
KobtL¤jè‹ eilKiw / goãiyfŸ 34
KobtL¤jè‹ e‹ikfŸ 35
KobtL¤jè‹ FiwghLfŸ 36

III
t.v©. bghUsl¡f« g.v©.

3 xG§fik¤jY« mÂfhu x¥gil¤jY«

bghUŸ 45
tiuéy¡fz« 46
xG§fik¥Ã‹ ÏašòfŸ 46
xG§fik¥Ã‹ nfh£ghLfŸ 47
xG§fik¥Ã‹ e‹ikfŸ 48
xG§fik¤jè‹ goãiyfŸ / eilKiw 49
Kiwahd xG§fik¥ò 50
Kiwa‰w xG§fik¥ò 50
Kiwahd xG§fik¥ò k‰W« 51
Kiwa‰w xG§fik¥òntWghLfŸ
xG§fik¥Ã‹ tiffŸ 51
tçir xG§fik¥ò 52
gâ Kiw xG§fik¥ò 53
tçir gâa® xG§fik¥ò 54
FG mik¥ò 56
xG§fik¥ò és¡f¥gl« 57
xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ tiffŸ 57
xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ e‹ikfŸ
FiwghLfŸ 59
xG§fik¥ò ifnaL 59
xG§fik¥ò¡ ifna£o‹ e‹ikfŸ,
k‰W« FiwghLfŸ 60
mÂfhu x¥gil¤jš 60
bghUŸ 60
tiuéy¡fz« 60
mÂfhu x¥gil¤jè‹ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ 61
x¥gil¥ò eilKiwæ‹ f£l§fŸ / goãiyfŸ 62
mÂfhu x¥gil¤jè‹ e‹ikfŸ 62
mÂfhu x¥gil¤jè‹ FiwghLfŸ 63
mÂfhu x¥gil¤jè‹ nfh£ghLfŸ 64
ika¥gL¤Jjš bghUŸ 64
tiuéy¡fz« 65
ika¥gL¤Jjè‹ e‹ikfŸ 65
ika¥gL¤Jjè‹ FiwghLfŸ 66
mÂfhu¥gutyh¡f« e‹ikfŸ, FiwghLfŸ 66
ika¥gL¤JjY¡F« mÂfhu gutyh¡fY¡F« 67
cŸs ntWghLfŸ

IV
t.v©. bghUsl¡f« g.v©.

xU§»iz¤jY«, f£L¥gL¤JjY«
4 bghUŸ 74
tiuéy¡fz« 74
xU§»iz¤jè‹ j‹ikÍ«, Áw¥ÃašòfS« 75
xU§»iz¥ò«, x¤JiH¥ò« 76
xU§»iz¥Ã‹ e‹ikfŸ 77
xU§»iz¤jè‹ FiwghLfŸ 78
xU§»iz¤jè‹ tiffŸ 79
xU§»iz¤jè‹ bfhŸiffŸ 80
xU§»iz¤jè‹ EQ¡f§fŸ 80
f£L¥gL¤jš 81
bghUŸ 81
tiuéy¡fz« 82
f£L¥gL¤Jjš gâæ‹ j‹ikfŸ 83
/ Áw¥ÃašòfŸ
f£L¥gL¤jè‹ eilKiw 83
f£L¥gL¤Jjè‹ e‹ikfŸ 85
f£L¥gL¤jèš vG« Ãu¢ridfŸ 86

5 bjhl®ò bfhŸsš
bghUŸ 94
tiuéy¡fz« 95
jftš bjhl®Ã‹ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ 95
jftš bjhl®ò eil Kiw 96
jftš Âw‹ khÂç 97
jftš bjhl®Ã‹ e‹ikfŸ 98
jftš bjhl®Ã‹ tiffŸ 99
Kiwahd jftš bjhl®ò 100
Kiw rhuh jftš bjhl®ò 101
nkšneh¡»a jftš bjhl®ò 101
Ñœneh¡»a jftš bjhl®ò 102
gL»il jftš bjhl®ò 103
thŒbkhê e‹ik, FiwghLfŸ 103
vG¤J _y« e‹ik, FiwghLfŸ 104
rä¡iP _y« jftš bjhl®ò 106
jftš bjhl®Ã‹ jilfŸ 106
jftš bjhl®Ã‹ jilfis mf‰W« Ka‰ÁfŸ 108
V
t.v©. bghUsl¡f« g.v©.

6 jiyikna‰wY« Ïa¡Fé¤jY«

bghUŸ 115
tiuéy¡fz« 115
jiyikna‰wè‹ ÏašòfŸ 116
xU nkyh©ik jiytç‹ gâfŸ 117
jiyik ghâæ‹ tiffŸ 118
VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyik 118
e‹ikfŸ 119
FiwghLfŸ 119
g§nf‰F« (m) Foah£Á¤ jiyik 119
e‹ikfŸ 120
FiwghLfŸ 120
j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ gh⤠jiyik 121
e‹ikfŸ 121
FiwghLfŸ 121
gâKiw¤ jiyik 122
e‹ikfŸ 122
FiwghLfŸ 122
°jhgd¤ jiyik 122
e‹ikfŸ 122
FiwghLfŸ 122
jªij¤ j‹ik¤ jiyik 123
e‹ikfŸ 123
FiwghLfŸ 123
ešy jiytå‹ g©òfŸ 123
Ïa¡Fé¤jš 125
bghUŸ 125
tiuéy¡fz« 126
Ïa¡Fé¤jè‹ Áw¥ÃašòfŸ/ j‹ikfŸ 126
Ïa¡Fé¤jè‹ g§F 127
Ïa¡Fé¤jè‹ TWfŸ 127
Ïa¡Fé¤jè‹ nfh£ghL 128

VI
t.v©. bghUsl¡f« g.v©.

7 braš C¡fkë¤jš / bj«ò më¤jš

bghUŸ 137
tiuéy¡fz« 138
C¡Fé¤jè‹ j‹ikÁw¥ÃašòfŸ 138
C¡Fé¤jè‹ eilKiwfŸ / gofŸ 139
C¡Fé¤jè‹ e‹ikfŸ / K¡»a¤Jt« 140
C¡Fé¤jè‹ tiffŸ 141
C¡Fé¤jš nfh£ghLfŸ (fU¤Âaš) 143
kh°nyhé‹ njit tçir¡ nfh£ghL 143
bk¡u¡fç‹ X k‰W« Y nfh£ghLfŸ 145
X nfh£ghL 145
Y nfh£ghL 146
X k‰W« Y nfh£ghLfS¡»ilna
cŸs ntWghLfŸ 146

8 kåj ts nk«ghL

gâak®¤jš 153
MbsL¤jš 154
tiuéy¡fz« 154
MbsL¡F« _y§fŸ 154
mf _y§fŸ 154
mf _y§fë‹ e‹ikfŸ 155
FiwghLfŸ 156
òw _y§fŸ 156
bjçªbjL¤jš 157
bjçªbjL¤jš eilKiw 157
bjçªbjL¤jš nj®Î 159
ne®fhzš 159
Ïl« F¿¤jY«, gâak®¤jY« 160
gæ‰Á 161
gæ‰Áæ‹ e‹ikfŸ 161
gæ‰Áæ‹ gofŸ / eilKiwfŸ 162
gæ‰Áæ‹ tiffŸ 163

VII
 K‹Diu

nkšãiy¥ gŸë¤ bjhê‰fšé¤ £l¤Âš mYtyf¢ braèaš ghl¥Ãçéš gæY«

nkyh©ik¤ j¤Jt§fŸ
khzt®fS¡F ``nkyh©ik¤ j¤Jt§fŸ`` v‹w Ï¥ò¤jf¤ij më¥gš k»œ¢Á
mil»nwh«.

eÅd mYtyf§fŸ fââahY«, nk«gL¤j¥g£l kåj cwΡ

bfhŸiffshY«, bgU« kh‰w¤Â‰F cŸsh»æUªjhY«, mo¥gil nkyh©ik¤
j¤Jt§fŸ khwhkš cŸsJ.

mYtyf¢ braèaš ghl¤Â£l¤Âš gÂndhuh« tF¥Ãš ``nkyh©ik¤

j¤Jt§fŸ`` ghl« ngh¡f¥gL»wJ. üyhÁça®fŸ, Ï¥ò¤jf¤ij, j§fŸ
Ka‰Áæid KGikahf tH§», mj‹ ju¤ij ca®¤ÂÍŸsh®fŸ v‹gJ
F¿¥Ãl¤j¡fJ.

Ï¥ghl¤Â‰F édh¤jhŸ totik¥ò kh‰w¥g£LŸsJ. mj‹go ``rçahd

éilia nj®ªbjL, XçU th®¤ijfëš éilaë, äf¡ FW»a édh¡fŸ, FW»a
édh¡fŸ k‰W« f£Liu tot édh¡fŸ`` vd, òÂa édh¤jhŸ khÂç x›bthU
ghl¤Â‹ KoéY« tH§f¥g£LŸsJ.

Ï¥ò¤jf« khzt®fS¡F äfΫ gaDŸs tifæš ÏU¡F« vd e«ò»nwh«.

khzt®fS¡F gadë¡F« tifæš bjhê‰fšéia¥ òduik¡fΫ, òÂa
ghl¤Â£l§fis cUth¡fΫ, bgUKa‰Á vL¤j jäœehL muR¡F« gŸë¡fšé
Ïa¡Fe®, bjhê‰fšé Ïiz Ïa¡Fe®, bjhê‰fšé ca® k£l¡FG¤jiyt®,
Jiz¤jiyt®, cW¥Ãd®fŸ M»a midtU¡F« v§fsJ beŠrh®ªj e‹¿ia
cç¤jh¡F»nwh«. ò¤jf« Áw¥ghf btëtUtj‰F cWJizòçªj jäœeh£L¥ghl üš
fHf¤Â‰F v§fŸ e‹¿ia bjçé¡»nwh«.

e‹¿

Ït©
FG¤jiyt® k‰W« üyhÁça®fŸ

VIII
 1. nkyh©ik m¿Kf«
f‰wš neh¡f§fŸ . Ϫj m¤Âaha¤ij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ Ñœ¡
f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ

njh‰w« - m¿Kf« -bghUŸ-tiuéty¡fz« - j‹ikfŸ

Áw¥ÃašòfŸ - braš všiy - nkyh©ikæ‹ K¡»a¤Jt«-nkyh©ik
ã®thf« x¥ÕL - nkyh©ik ãiyfŸ - nkyh©ik fiyah m¿éayh? -
nkyh©ik-Áw¥ò¤ bjhêš- nkyh©ik¥ gâfŸ -nkyh©ik¡ nfh£ghLfŸ
- neh¡fãiy nkyh©ik -jåãiy nkyh©ik.

gl« 1.1 nkyh©ik m¿Kf«

njh‰w«
kåj rKjha¤Â‹ cja fhy¤ÂèUªJ nkyh©ikahdJ gytif tot§fëš
brašg£L tU»wJ. kåj‹ T£lhf thH Mu«Ã¤J bjhêš EQ¡f§fis mik¥Ãš
ga‹gL¤Âa bghGnj nkyh©ik njh‹¿é£lJ v‹W Twyh«. v»¥Âa®fë‹
ÃuäLfS« ird®fë‹mik¢rf¥ gâfS«, nuhkhåa®fë‹ njthya§fS«,
ÏuhQt mik¥òfS« nkyh©ik v©z§fŸ ga‹gL¤j¥g£lj‰F
vL¤J¡fh£lhF«. bfsošaç‹ m®¤j rh°Âu«, $k¤ gft¤Ñij, òåj igÚ k‰W«
ÏÂfhr§fŸ nky©ikæ‹ bghJ¢ brašghLfS¡F nk‰nfhŸ fh£L»‹wd.
nkyh©ik v©z§fS¡F é¤Â£l mik¥òfshf nuhkhåa f¤njhè¡f¤ ÂU¢rig,
ÏuhQt mik¥ò k‰W« nfkuh¥g£oašfis¡ Twyh«. Ï›thwhf, nkyh©ik¡ fiy
v‹gJ gHikahd njh‰w¤ij cilajhf ÏUªjhY« nkyh©ik m¿éaš v‹gJ
bjhêš òu£Á¡F¥ Ëdnu bjhê‰rhiyfëš m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ. m¿éaš
nkyh©ik Ïa¡fkhdJ, nkyh©ik, m¿éaš rh®ªjJ v‹gj‰fhd mo¤jsä£lJ.

1
 eÅd nkyh©ik¢ Áªjid gyãiyfëš ts®ªJ tobtL¤JŸsJ. Ϫj
mQFKiw mšyJ ãiyfŸ mšyJ fU¤Âašfis _‹W ãiyfshf¥ Ãç¡fyh«.
1. gHik mšyJ f®ehlf¡ fU¤J
2. eÅd f®ehlf¡ fU¤J
3. eÅd¡ fU¤J
m¿Kf«
eh« xU mik¥Ãš (FL«g« v‹w mik¥ò) ÃwªJ xU mik¥Ãš (rKjha« v‹w
mik¥ò) thœªJ xU mik¥Ãš (éahghu«, muR¤ Jiw ÏuhQt« gŸë fšÿç ngh‹w
mik¥òfŸ) gâòçªJ tU»nwh«. nk‰F¿¥Ã£l x›bthU mik¥òfS« gy eg®fŸ
rh®ªj FG¡fshF«. Ï¡FG¡fŸ xU bghJthd neh¡f¤ij miltijna
Ïy£Áakhf¡ bfh©LŸsJ. xU mik¥Ã‹ bt‰¿ mš ml§»ÍŸs jåeg®fë‹
x‹¿izªj Ka‰ÁfŸ rh®ªj, FG¢ brašgh£oš jh‹ ml§»ÍŸsJ. Ï¥gâia¥
òça¡Toa eLãiy Kfik mik¥ng nkyh©ik vdg¥L»wJ. v›thW kåjå‹
_is ( ika eu«ò k©ly«) kåj Ïa¡f¤ij¡ f£L¥gL¤Â¢ braš òçait¡»wnjh
m›thnw nkyh©ik xU mik¥Ã‹ ika eu«ò k©lykhf ÏUªJ, mik¥Ãid
Ïa¡F»wJ.
nkyh©ik - bghUŸ
nkyh©ik v‹gJ £läLjš, xG§fik¤jš, Ïa¡Fé¤jš, xU§»iz¤jš
k‰W« f£L¥gL¤jš ngh‹w K¡»a¥ gâfis cŸsl¡»ajhF«. nkyh©ik v‹gJ
ÃwçläUªJ gâfis brŒJ th§F« fiyahF«. všyh¥ gâfisÍ« xUtnu brŒtJ
Ïayhj fhça«. vdnt ntiyfŸ midtuhY« g»®ªJ bfhŸs¥gL»‹wJ.
tiuéy¡fz«
1. nkç gh®¡f® ~nghy£ (Mary Parker Follet) v‹w nkyh©ik m¿Pç‹ T‰W¥go,
“nkyh©ik v‹gJ ÃwçläUªJ ntiyfis brŒJ bgW« fiyahF«’’.

2. bA‹¿ ~ngahš ((Henry Fayol) - “xU braiy xG§fik¤J Mizæ£L.

xU§»iz¤J, f£L¥gL¤Jtj‰F, £lä£L K‹d¿é¡F« gâ.

3. F.W. nly® (F.W. Taylor) - jdJ gâah£fŸ v‹d brŒa nt©L« v‹gij¤
Jšèakhf¤ bjçªJ bfhŸtJl‹ mt®fŸ mij Áwªj k‰W« Á¡fdkhd têæš
brŒ»whh¡sh v‹W ftå¤J m¿Í« fiyahF«``.

F.W. nly® (F.W. Taylor) (1856-1915

56-1915) Ït® m¿éaš nkyh©ikæ‹ jªij
56-1915
vd¥gL»wh®.
nkyh©ikæ‹ neh¡fkhdJ gâah©ika® k‰W« gâahs®fS¡F mÂfg£r
ts®¢Áia¥ bg‰W¤jU«go ÏU¡f nt©L«. ÏtuJ fU¤Âaš nfh£ghnl m¿éaš
nkyh©ik v‹W miH¡f¥gL»wJ.
bA‹¿ ~ngahš ((Henry Fayol) ````[1894-1952] Ït® nkyh©ik bfhŸiffis
cy»‰F m¿Kf¥gL¤Âat®. Ï‹iwa nkyh©ik¢ Áªjid¡F ÏtuJ bfhŸiffns

2
nkyh©ikæ‹ Ïašò« Áw¥ò¤ j‹ikfS«
nkyh©ikæ‹ Áw¥ò¤j‹ikfŸ Ñœ¡fhQ« K¡»a m«r§fshš és¡f¥gL»wJ
1. nkyh©ik - mid¤Â‰F« bghUªJ« j‹ik
nkyh©ik všyhéjkhd FGelto¡iffS¡F« njitg¥L»wJ. xU
FL«g«. bghJ¢r§f«, muR, ÏuhQt« mšyJ xU éahghu ãWtd« ngh‹w mid¤J
mik¥ò¡fS¡F« nkyh©ik Ï‹¿aikahjjhf cŸsJ. nkyh©ikæ‹ mQF
KiwÍ«, ghâÍ« xU mik¥ò¡F« k‰bwhU mik¥ò¡F« khWgL»wJ. Mdhš
x›bthU ãiyæY«, mj‹ <LghL kåj k‰W« Vida ts§fis bghJthd
neh¡f§fis mila xU§»iz¡»‹wJ.
2. nkyh©ik neh¡f« rh®ªjJ
nkyh©ik F¿¥Ã£l neh¡f§fis miltj‰fhf cUth¡f¥g£lJ. ÏJ K‹dhš
Ô®khå¤j neh¡f§fis miltj‰fhd xU Ô®thfΫ és§F»wJ. nkyh©ikæ‹
bt‰¿ mjDila neh¡f§fŸ vªj msé‰F ãiwnt‰w¥gL»wJ v‹gij¥ bghU¤nj
mik»wJ. ešy KoÎfis milÍ« xU gil¥ò¢ brašghnl nkyh©ikahF«.
3. nkyh©ik xU Ïiz¥ò¤ Âw‹
nkyh©ikæ‹ mo¥gil, jå¥g£lt®fë‹ ciH¥ig xU§»iz¤J, xU
mâahf cUth¡Fjènyna cŸsJ. ÏJ xU jåegç‹ neh¡f§fis mik¥Ã‹
neh¡f§fshf kh‰W« tšyik gil¤jJ. ÏJ kåjts«, k‰W« Vida ts§fisÍ«
xU§fiz¡»wJ.
4. nkyh©ik xU rKjha¢ brašghL
nkyh©ik k¡fshš, k¡fŸ _ykhf k‰W« k¡fS¡fhf el¤j¥gL»wJ. ÏJ
k¡fëilna cŸs bjhl®ig cŸsl¡»ajhš ÏJ xU rKjha¢ brašghlhF«.
nkyh©ikæš kåjfhuâ xU c‹djkhd Ïl¤ij t»¡»wJ. xU ešy
nkyhs® ešy jiytnu xU mÂfhç mšy.
5. nkyh©ik gšntW Jiwfis¢ rh®ªjJ
nkyh©ik gšntW Ïašòila kåj®fSld, gy khWg£l Nœãiyfëš gHF«
thŒ¥ò¡ bfh©lJ. Mjyhš nkyh©ik gšntW Jiwfshd bgh¿æaš, r_féaš,
cséaš, bghUëaš ngh‹w gy Jiwfë‹ guªj m¿th‰wnyhL bjhl®òilajhf
cŸsJ.
6. nkyh©ik xU bjhl®¢Áahd brašghL
nkyh©ik xU M‰wš thŒªj k‰W« bjhl®ªJ Ïa§F« brašghlhF«.
nkyh©ik RH‰ÁÍ« mik¥Ã‹ xU§»izªj brašghL«, FG neh¡f§fŸ
ãiwntW« tiu bjhl®ªJ eilbgW«.
7 . nkyh©ik f©Q¡F¥ òy¥glhjJ
nkyh©ik f©Q¡F¥ òy¥glhj M‰wyhF«. Ïjid ešy éisÎfŸ _ykhf
czuKoÍnk jéu gh®¡f ÏayhJ. Mdhš nkyh©ik¥ gâah‰W« nkyhs®fŸ
f©Q¡Fg òydhf¡ Toat®fshf cŸsd®.
8. nkyh©ik xU fiy k‰W« m¿éayhF«
nkyh©ik xU Kiw¥gL¤j¥g£l fU¤Âaš m¿it cŸsl¡»ajhF«, nkY«

3
m›t¿it eilKiw¥gL¤j¡ ToajhfΫ cŸsJ. ÏJ Áw¥ò¥ gæ‰ÁiaÍ«, bghJ
ey‹fshš Ëg‰w¡Toa kuò be¿fisÍ« cŸsl¡»a xU xG§FKiwahF«.
nkyh©ikæ‹ braš všiy
nkyh©ik¤Jiw äfΫ éçthdjhf cŸsJ. éahghu nkyh©ikæ‹ braš
všiy ËtUkhW Ãç¡f¥g£LŸsJ.
1. c‰g¤Â nkyh©ik
c‰g¤Â nkyh©ik v‹gJ £läLjš, xG§fik¤jš, Ïa¡Fé¤jš _y«
c‰g¤Â¥ gâia¡ f£L¥gL¤Â rçahd bghU£fis, rçahd mséš, rçahd neu¤Âš
k‰W« rçahd éiyæš c‰g¤Â brŒtjhF«.

£lälš

ãÂ
f£L¥gL¤jš

xG§fik¤jš
rªijælš

c‰g¤Â

éahghu
nkyh©ik

gâahs®
bjhFÂ

Ïa¡Fé¤jš

gl« 1.2 nkyh©ikæ‹ braš všiy

2. rªij nkyh©ik
é‰gid nkyh©ik v‹gJ Ef®nth®fë‹ njitfis m¿ªJ, mitfis¥
ó®¤Â brŒÍ« bghU£fŸ k‰W« nritfis tH§FtjhF«.

3. ã nkyh©ik
ã nkyh©ik, bjhêš ãWtd¤J¡F¤ njitahd ãÂia, rçahd neu¤Âš
»il¥gj‰F V‰ghL brŒtjhF«.
4. gâahs® nkyh©ik
gâahs® nkyh©ik, xU mik¥Ã‹ kåj ts§fis¥ bgWjš, nk«gL¤jš,
<LbrŒjš, guhkç¤jš k‰W« xU§»iz¤jš elto¡iffis¤ £lä£L,
xG§fik¤J f£L¥gL¤jiy cŸsl¡»ajhF«.

4
nkyh©ikæ‹ K¡»a¤Jt«
nkyh©ik v‹gJ všyh mik¥òfëY« ÏU¡f nt©oa j鮡f Koahj xU
eilKiw MF«. nkyh©ikæ‹ Áy Ï‹¿aikahikfŸ ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsJ.
1. eÅd éahghu¤Â‹ Á¡fšfisÍ« rthšfisÍ« m¿éaš nkyh©ik k£Lnk
rªÂ¡f KoÍ«.
2. Âwikahd nkyh©ik k£Lnk »il¥Ãš cŸs tsMjhu§fis KGikahf¥
ga‹gL¤j cjt KoÍ«.
3. nkyh©ik FG¥gâiaÍ« gâahs®fëilna xU§»iz¤jiyÍ«
cUth¡F»wJ.
4. nkyh©ik, ãWtd¤Â‹, ã®zæ¡f¥g£l F¿¡nfhŸfis milÍ« tifæš
f£L¥gL¤Â Ïa¡Fé¡f cjλwJ.
5. nkyh©ik, ãWtd¤Âš ãiyahd j‹ikia cUth¡F»wJ.
6. nkyh©ik, Áw¥ghd braš ãiwnt‰w¤Â‰F, òÂa fU¤J¡fisÍ«
f‰gidfisÍ« òja gh®itfisÍ« jutšyjhf cŸsJ.
7. éahghu¥ Ãu¢Áidfis¤ Ô®¥gj‰F mšyJ rkhë¥gj‰F nkyh©ik, ešy
e©gdhfΫ, têfh£oahfΫ j¤JtPhåahfΫ ÏUªJ Jiz òç»wJ.
8. nkyh©ik kåjts§fë‹ MSik ts®¢Á¡F fUéahf ÏU¥gJl‹
mt®fsJ ÂwikiaÍ«, c‰g¤ÂiaÍ« ca®¤j cjλwJ.
9. nkyh©ik njÁa mséš K¡»a¤Jt« thŒªjJ. eh£o‹ bghUshjhu
ts®¢Á¡F« kh‰w¤Â‰F« xU Kftuhf ÏUªJ Jizòç»wJ.

ã®thf« - nkyh©ik ntWghLfŸ

Ïa¡Fe® FG

nkyh©ik
«

k
hf

c‰g¤Â nkyhs®
®t

©
ã

yh

brašgh£L
nk

gl« 1.3 ã®thf« - nkyh©ik Ïu©o‰F« cŸs mo¥gil ntWghLfŸ.

ã®thf« v‹gJ xU ãWtd« KGik¡F« bfhŸiffis tiuaW¤J tH§FtJ.

Mdhš nkyh©ik v‹gJ mt‰iw brašgL¤JtjhF«.

5
 ã®thf«, nkyh©ik v‹w Ïu©L brh‰fS« x‹W nghy¤ njh‹¿dhY«
Ïu©L« ntWg£lit MF«. eilKiwæš eh« Ï›éU brh‰fisÍ« x‹nwhL x‹W
kh‰¿ ga‹gL¤Â tU»nwh«.
ã®thf« éahghu¤Â‹ cçikahs®fŸ. nkyhs®fŸ, ãWtd¤Âš CÂa¤Â‰F¥
gâah‰W« gâahs®fŸ k£Lnk Mt®. ã®thf« k‰W« nkyh©ik Ï›éu©ilÍ«
nkny cŸs tiugl¤Â‹ _y« ntWgL¤jyh«.
nkšãiyæš ã®thf« mÂfkhfΫ, nkyh©ik FiwthfΫ. Ñœãiyæš
nkyh©ik mÂfkhfΫ ã®thf« FiwthfΫ ÏU¥gij nkny cŸs gl¤Âš fhzyh«.
ã®thf«, nkyh©ik Ï›éu©o‰F« Ïilna cŸs ntWghLfis¡ Ñœ¡f©l
m£ltiz _y« étç¡fyh«.

t . v© . ã®t hf « n k yh© i k
1 všyh¡ bfhŸif KoÎ fS« nkyh©ikæd® bfhŸiffis
ã®t hf¤Âduhš vL¡f¥gL«. mkšgL¤J« gâæš
<LgL¤j¥gLt ®. ÏU¥ÃD« Áy
mÂf K¡»a¤Jt « Ïšyhj
brašfS¡F t H¡fkhd KoÎ fis
nkyh©ikæd® vL¡fyh«.
2 ã®t hf¤Âd® ãWt d¤Â‹ nkyh©ikæd® CÂa¤Â‰F¥
cçikahs®fŸ Mt ®. gâòçÍ« gâahs®fns Mt ®.
3 ã®t hf« bghJt hf Ïyhg«, nkyhs®fŸ jh§fŸ bgW« CÂa¤-
é‰gid, v®fhy K‹nd‰w« ‰fhfnt gâ òç» wh®fŸ.
ngh‹w éisÎ fënyna mt ®fsJ Ka‰Áfis ã®t hf¤Âd®
ft d« brY¤J»wJ t F¤j bfhŸiffis ãiwnt ‰W«
msé‰F k£Lnk bryéL»wh®fŸ.
4 ã®t hf¤Âd® ãWt d¤Â‹ nkyhs®fŸ j§fsJ
m‹whl mYt šfëš g§F ã®t hf¤ÂdU¡F
bfhŸt šiy. m‹whl¥ gâfis ãiwnt ‰W«
bghW¥òilat ®fŸ Mt ®.
5 ã®t hf¤Âduhš vL¡f¥gL« nkyhs®fŸ t H¡fkhd KoÎ fis
KoÎ fŸ, ãÂãiy k‰W« k£Lnk vL¥gh®fŸ. mt ®fŸ
muÁ‹ éÂfŸ, ngh‹wt ‰whš Kobt L¥gj‰F, fU¤JfŸ
ã®zæ¡»¥gL»‹wd. kÂ¥òiufŸ k‰W« e«Ã¡ifffŸ
_y« t ê el¤j¥gL»wh®fŸ.
m«KoÎ fŸ giHa ãfœÎ fë‹
mo¥gilæY« vL¡f¥gL»wJ.
6 ã®t hf« v‹gJ xU ãiyahd nkyh©ik xU ãiyahd V‰ghlšy.
V‰ghL. bgça kh‰w§fŸ nkyhs®fŸ XŒÎ bgwyhk. uhídhkh
vJÎ « V‰gl t hŒ¥Ãšiy brŒayh« mšyJ gâæèUªJ
Ú¡fÎ « glyh«.
7 ÏJ nkšãiy¥ gâ ÏJ Ñœ ãiy¥gâ

6
nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ
nkyh©ik tšYd®fŸ _‹W nkyh©ik ãiyfis tiuaW¤J tH§»ÍŸsd®.
mit ahtd.
1. nkšãiy nkyh©ik
2. Ïilãiy nkyh©ik
3. filãiy nkyh©ik (m) nk‰gh®it nkyh©ik.
nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ
Ñœ¡f©l gl¤Â‹ _y« nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ és¡f¥gL»wJ.
nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ

nkšãiy Ïilãiy nk‰gh®it

nkyh©ik nkyh©ik nkyh©ik

Ïa¡Fe® FG, c‰g¤Â nkyhs®, mYtyf nkyhs®,

nr®k‹, nkyh©ik ã nkyhs®, rªijæL ~ngh®nk‹, nk‰
Ïa¡Fe®, Ï‹dÃw nkyhs®, Ï‹dÃw gh®itahs®, Ï‹dÃw

gl« 1.4 nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ

nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ mt®fsJ mÂfhu¤Â‹ j‹ikia òy¥gL¤JtnjhL

k£Lkšyhkš mÂfhu všiyiaÍ« bjçé¡»wJ.
nkšãiy nkyh©ik
nkšãiy nkyh©ik Ïa¡Fe® FG, nr®k‹ k‰W« nkyh©ik Ïa¡Fe®
ngh‹nwhiu cŸsl¡»aJ. mt®fsJ gâfŸ ÑœtUkhW .
1. éahghu¤Â‹ mo¥gil neh¡f§fis ã®zæ¤jš
2. éahghu¤Â‹ bfhŸiffis cUth¡fš
3. ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis ãiwnt‰W« tifæš éahghu elto¡iffis gšntW
Jiwfshf xG§fik¤jš
4. Jiw¤ jiyt®fis ãaä¤J mt®fsJ braš ãiwnt‰w¤ij kW MŒÎ brŒjš
5. ãWtd¤Â‹ rh®ghf éahghu¤ij btëæl§fëš ãiwnt‰w mjhtJ éahghu¥
Ãu¢ridfis muRl‹ k‰W« tâf¡ fHf§fSl‹ éth¤jš

nk‰f©l gâfis ãiwnt‰WtJ nkšãiy nkyh©ikæ‹ flikahF«.

7
Ïilãiy nkyh©ik
Ϫãiyæš Jiw nkyhs®fsh»a c‰g¤Â nkyhs®, ã nkyhs®, rªijæL
nkyhs® M»nah® ml§Ft®. Ïš Jiz nkyhs®fS« ml§Ft®. mt®fsJ
gâfshtd,
1) Jiwaséš bghU¤jkhd bfhŸiffis cUth¡fjš
2) F¿¤j fhy Ïilbtëæš braš ãiwnt‰w¤ij kW MŒÎ brŒjš
3) Ïilãiy¥ gâahs®fSl‹ brŒÂ¤ bjhl®òbfhŸSjš.
nk‰gh®it nkyh©ik (m) filãiy nkyh©ik
Ϫãiyæš Kj‹ik¡ f©fhâ¥ghs®, mYtyf nkyhs®fŸ,
nk‰gh®itahs®fŸ Kjènah® ml§Ft®. nk‰gh®it nkyh©ikæš Ñœ¡f©l
gâfŸ ml§F«.
1) m‹whl ntiyfis¤ £lälš
2) mid¤J gâahs®fS¡F« gâfis xJ¡» nk‰gh®it brŒjš
3) gâahs®fë‹ elto¡iffis f£L¥gL¤jš
4) F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš Ïilãiy nkyhs®fS¡F m¿¡if mD¥òjš.
nkyh©ik` fiyah? m¿éayh?
nkyh©ikia¡ fiyÍl‹ nr®¡f nt©Lkh? mšyJ m¿éaYl‹ nr®¡f
nt©Lkh? v‹gJ xU K¡»akhd édh. mj‰F K‹ fiy, m¿éaš vit? vit?
vd¤ bjëÎ bgw nt©L«.
nkyh©ik m¿éaš - m¿éaš v‹gJ xU xG§F¥gL¤j¥g£l f‰W¤ bjëÎ
bgWtj‰Fça jå m¿it j‹df¤nj bfh©l Jiw MF«. Ïj‹ nfh£ghLfŸ v§F«
bghUªJ« j‹ik bfh©lJ. m¿éayhdJ všnyhuhY« V‰W¡ bfhŸs¥g£l
nfh£ghLfis cŸsl¡»aJ« bjhl®ªj c‰W neh¡FjyhY« nrhjidfshY«
MŒÎfshY« cUth¡f¥g£l fU¤Âašfis¡ bfh©lJ. Ïnj nghy nfh£ghLfisÍ«
fU¤ÂašfisÍ« nkyh©ikæ‹ gy gFÂfŸ bg‰¿U¥gjhš nkyh©ikia m¿éaš
vdyh«.
nkyh©ik fiy - Âlkhd Áwªj éisÎfis mila jå¤Âwikfis
brašKiwæš ga‹gL¤J« jå m¿nt fiyahF«. všyh¡ fiyP®fisÍ« nghy
nkyhsU« jdJ m¿Î k‰W« Âwikæ‹ Jizbfh©L jdJ gâahs®fis
xU§»iz¤J ãWtd¤Â‹ neh¡f¤ij mila cjé òç»wh®. Ï¢Áw¥ò¤ j‹ik
fiyæ‹ gh‰g£lJ vdnt nkyh©ik fiy vdyh«.
ԮΠ- m¿éaY« fiyÍ«, x‹nwhblh‹¿izªjit. Ãç¡f Koahjit.
m¿éaš, brŒa nt©oabj‹d v‹gij¡ TW»wJ. fiy, mij v¥go¢ brŒtJ
v‹gij¡ TW»wJ. nkyh©ikæš Ï›éU m«r§fS« ml§»æU¥gjhš, Ïjid¡
fiy, m¿éaš M»a Ïu©L« bfh©l m¿éaš fiy vdyh«.
nkyh©ik xU Áw¥ò¤ bjhêš
kU¤Jt«, r£l« k‰W« bgh¿æaš ngh‹w Áw¥ò¤ bjhêšfŸ nghy
nkyh©ikÍ« Áw¥ò¤ bjhêš Ãçéš m§Ñfç¡f¥g£LŸsJ . xU Áw¥ò¤ bjhêš v‹gJ
gâæèUªJ ntWgL«. xU Áw¥ò¤ bjhêš òçgt® rk¥s¤Âw¡hf¥ gâòçant©oaJ
8
Ïšiy. mt® j‹ål« tU« bjhêšrh® tho¡ifahsçläUªJ neuoahf CÂa«
bg‰W¡ bfhŸsyh«. xU Áw¥ò¤ bjhêš òçgt® gyU¡F¥ gâaë¥gtuhf mšyJ
gâah©ikauhf ÏU¡fyh«. v.L xU kU¤Jt® jdJ kU¤Jtkidæš xU bréèa®,
xU MŒÎ¡Tl cjéahs® ngh‹nwhiu ntiy¡F mk®¤jyh«.
nkyh©ik¥ gâfŸ
bghJthf nkyhs®fŸ xU ãWtd¤Âš gâahs®fëläUªJ ntiyfis¢
brŒJbgWtj‰F Áy gâfis M‰w nt©oæU¡»wJ gšntW nkyh©ik tšYe®
gšntW gâfis tH§»æU¡»wh®fŸ. bA‹¿ ~ngahš nkyh©ik¥ gâfis¤
£läLjš xG§fik¤jš Ïa¡Fé¤jš xU§»iz¤jš f£L¥gL¤jš vdW
T¿ÍŸsh®. fšè¡ k‰W« c®é¡ v‹gt®fŸ nkyhs®fë‹ gâfisP.O.S.D.C.ORB
i.e. £läLjš, (Planning) xG§fik¤jš, (Organising) gâak®¤jš, (Staffing) Ïa¡Fé¤jš,
(Directing) xU§»iz¤jš, (Co-ordinating) m¿¡if më¤jš (reorting) k‰W« Âl¥g£oaš
jahç¤jš (budget lanning) v‹W TW»wh®fŸ. T©£° X l‹dš v‹gt®
nkyh©ik¥ gâfis £läLjš xG§fik¤jš gâak®¤jš Ïa¡Fé¤jš k‰W«
f£L¥gL¤jš v‹W TW»wh®.

gl« 1.5 nkyh©ikæ‹ gâfŸ

1. £läLjš - £läLjš nkyh©ikæ‹ mo¥gil k‰W« bjhl¡f¥ gâahF«.

£läLjš vd¥J nehff§fis ã®zæ¤J miltj‰fhf mt‰iw ãiwnt‰w Áwªj
têKiwia¤ nj®ªbjL¤jiy¡ F¿¡F«. ÏJ K‹ndh¡»¥ gh®¤J, vij brŒa
nt©L«, v¥bghGJ brŒa nt©L«, v§F brŒa nt©L«, v¥go k‰W« ah® _y« brŒa
nt©L« v‹gij¤ Ô®khå¤jš MF«. ÏJ Áwªj Kiwæš neh¡f§fis mila cjé
brŒ»wJ. £läLjš ÂO® kh‰w§fisÍ« ãfœÎfisÍ« Âwikahf¢ rkhë¥gj‰F
cjλwJ.
2. xG§fik¤jš - £l§fŸ tiuaW¡f¥g£lÎl‹ mj‹ mL¤jgo ãiy
xG§fik¤jš MF«. xG§fik¤jš v‹gJ mÂfhu§fisÍ« bghW¥òfisÍ«
V‰gL¤Â ãWtd¤Â‹ cW¥Ãd®fëilna cwÎKiwfis cUth¡FtjhF«.

9
ÿæ° My‹ mt®fŸ xG§fik¤jš v‹gJ, brŒa nt©oa gâæid m¿ªJ,
mjid¤ bjhFÂfshf¥ Ãç¤jY«, F¿¡nfhŸfis mila, gâahis®fis¥
ga‹jU« Kiwæš, ciH¡F« tifæš mt®fS¡»ilna cwÎKiwfis V‰gL¤Â,
bghW¥igÍ« Miz cçikiaÍ« tiuaW¤J tH§Fjš mik¥ghF«.

3. gâak®¤jš - gâak®¤jš v‹gJ ãWtd¤Âš všyh ãiyfëY« mk®ªJ

gâòça¤ jF thŒªj gâahs®fis ãaä¤jiy¡ F¿¡F«. gâak®¤jš,
gâahs¤ £lälš, MŸ nr®¤jš, nj®ªbjL¤jš, gæ‰Wé¤jš, <£LWÂ, xUik¥ghL
k‰W« gâahs®fis ghJfh¤J j¡fit¤jiy¡ F¿¡F«.

4. Ïa¡Fé¤jš - Ïa¡Fé¤jš v‹gJ têfh£lš, f©fhâ¤jš, C¡fkë¤jš,

jiyikna‰wš ngh‹w gâfis ãWtd¤Â‹ neh¡f§fisÍ« Ïy¡FfisÍ«
ãiwnt‰w¡ ifahS« bgU« gâahF«. Ïa¡Fé¤jš v‹gJ xU brayh¡f¥gâ ÏJ
£l§fisÍ« bfhŸiffisÍ« brayh¡Ftš <LgL»wJ.

5. C¡fkë¤jš - C¡fkë¤jš v‹gJ ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis

ãiwnt‰Wtj‰fhf¥, gâahs®fis¤ j‹dh®t¤Jl‹ »s®ªbjGªJ gâòçtj‰fhf
mt®fsJ njitfisÍ« v©z§fisÍ« ÂU¥ÂgL¤j tH§f¥gL« braÿ¡»ahF«.
ÏJ braš ãiwnt‰w¤ij¤ Ô®khå¡F« K¡»akhd fhuâahF«. gytif C¡f
CÂa§fS«, btFkÂfS«, gâahs®fS¡F tH§f¥gL« braÿ¡»fshF«.

6. jftš bjhl®ò - jftš bjhl®ò v‹gJ brŒÂfŸ c©ikfŸ, fU¤JfŸ, cz®ÎfŸ

k‰W« v©z§fis ÏUt® k‰W« mj‰F nk‰g£lt®fël« gçkh‰w« brŒtj‹ _y«
gu°gu òçªJ bfhŸSjiyÍ« T£LwitÍ« mt®fëilna V‰gL¤Jtij¡ F¿¡F«.
ÏJ brhšYjš ftå¤jš k‰W« òçªJ bfhŸSjiy ml¡»a bjhl®ªj
eilKiwahF«. ÏJ vG¤J _ykhfΫ thŒtê k‰W« f© tê _ykhfΫ ÏU¡fyh«..

7. xU§»iz¤jš - xU§»iz¤jš v‹gJ gšntW brašfis xUKfkhf¤ bjhl®ò

gL¤j, nk‰bfhŸS« gšntW jåeg®fŸ ml§»a xU FG¢ brašghlhF«. ÏJ
ntWg£l k‰W« Áw¥ò¤ j‹ikÍila gšntW brašghLfis xU§»iz¥gij¡
F¿¡F«. ÏJ bghJthd neh¡f¤ij miltijna F¿¡nfhshf¡ bfh©LŸsJ.
nkyhs® Ït®fsJ Ka‰Áfis xU§»iz¥gj‹ _ykhf FGé‹ gâ v›thW
mik»wJ v‹gij f©fhâ¤J mWÂæL»wh®.

8. f£L¥gL¤jš - f£L¥gL¤jš v‹gJ ãWtd« Ô®khå¡f¥g£l Âiræš brš»wjh

v‹gij rçgh®¡F« eilKiwahF« Ï¢brašghL neh¡f¤ij miltj‰F
têtF¡»wJ. f£L¥gL¤jš eilKiw Ñœ¡f©l gofis cŸsl¡»aJ.
m. ju§fis V‰ghL brŒjš
M. ãfœÎfis ms¤jš nkY« ãfœÎfis¤ ju§fSl‹ x¥ÃLjš.
Ï. ju§fS¡F« ãfœÎfS¡F« Ïilna cŸs éyfis¡ f©LÃo¤jš k‰W«
mj‰fhd fhuz§is MŒjš.
<. éyfšfis¢ rçgL¤jš rçahd elto¡iffis vL¤J rçgL¤Â ne¡f§fis
miljš.
10
nkyh©ik nfh£ghLfŸ (bA‹¿ ngahš)

nkyh©ik v‹gJ gy nfh£ghLfis j‹ål« bfh©l xU m¿éaš MF«.

xU bfhŸif (m) nfh£ghL v‹gJ xU braš mšyJ brhšè‰F têfh£L« mo¥gil
és¡fkhF«. nkyh©ik¡ nfh£ghLfŸ v‹gJ nkyh©ik ts®¢Á¡F cjé brŒÍ«
gy têfh£Ljšfis cŸsl¡»a j¤Jt§fshF«. nkyh©ik¡ nfh£ghLfS¡F
Ú©l g£oašfŸ Ïšiy ÏUªjhY« gÂdh‹F nfh£ghLfŸ bfh©l xU g£oaiy
bA‹¿ ngahš v‹gt® tiuaW¤J¡ bfhl¤JŸsh®. mit ËtUkhW
és¡f¥gL»wJ.

1. ntiy¥ g»®Î - xU ãWtd¤Â‹ x£Lbkh¤j ntiyahdJ rkhë¡f¡Toa ÁW

ÃçÎfshf¥ Ãç¡f¥g£L x›bthU jåegçlK« tH§f¥gL»wJ. ÏJ x›bthUtç‹
Âwikia mÂf¥gL¤j cjλwJ. Ï›ntiy¥ g»®Î¡ nfh£ghL xU ãWtd¤Â‹ všyh
ãiyfëY« ga‹gL¤j¥gL»wJ.

2. mÂfhuK« bghW¥ò« - xU ãWtd¤Âš mÂfhuK« bghW¥ò« ÏizªJ bršy

nt©L«. xU nkyhs® jdJ Jiz¥gëahsU¡F neuoahf Miz tH§»a Ëd®
mt® mij¤ bjhl®ªJ f©fhâ¡F« bghW¥ig nk‰bfhŸ»wh®. vdnt mÂfhu¤ij
bg‰wt® mij V‰W¢ brašgL« bghW¥igÍ« bgW»wh®. mÂfhu¤ij tH§»é£L
bghW¥ig nkyÂfhç Mdt® j‹ål« ÏU¤Â it¤ÂU¥gJ ÁwªjJ.

3. xG§F - xG§F v‹gJ gâahs®fŸ Ëg‰w¡Toa Ñœ¥gojš, el¤ij, xG§F

be»œÎ¤j‹ik k‰W« kåj nea« ngh‹wt‰iw cŸsl¡»aJ. xU ãWtd« xG§fhf
ÏU¡f nt©L« Ïšyhé£lhš e‹whf Ïa§f KoahJ.

4. f£lis xUik - xU Jiz¥gâahs® xU nkyhsçläUªJ jh‹ Mizfis¥

bgw nt©L« mnj nghš xU nkyhsU¡F¤jh‹ ÑbHh¥gil¥ò bg‰¿U¡f nt©L«.
x‹W¡F nk‰g£l mÂfhçfëläUªJ f£lis bgW« ãiy ÏUªjhš m§F bjhl®ªJ
Ku©ghLfŸ ÏUªJ bfh©nl ÏU¡F«. f£lis xUik ÏU¡F« g£r¤Âš ãWtd¤Âš
ãiy¤j j‹ik ÏU¡F« bghW¥òfis ã®zæ¥gj‰F ÏJ cjéahf ÏU¡F«.

5. Ïa¡Fé¤jèš xUik - Ï¡nfh£gh£o‹go xnu neh¡f¤ij cila x›bthU

FGΫ ``xU jiyt®, xU £l«`` v‹w mo¥gilæš ÏU¡f nt©L«. Ïa¡Fé¤jèš
xUik v‹w nfh£ghL xUä¤j braiy milatšyJ. Ïa¡Fé¤jèš xUik v‹gJ
f£lis xUikÍl‹ FH¥Ã¡ bfhŸs¥gl¡TlhJ.

6. jå éU¥g« bghJ éU¥g¤Â‰F Jiz brŒjš - x›bthU gâahsU« jdJ

brhªj éU¥g¤ij kwªJé£L xU bghJ neh¡f¤Â‰fhf¥ gâòçÍ« tifæš
ÏU¡fnt©L«. ãWtd¤Â‹ ÏU éU¥g§fS¡»ilna Ku©ghL njh‹W«bghGJ
xU jå éU¥g¤ij nk‰bfhŸsyh«.

7. CÂa« - gâahsU¡F« gâah©ikaU¡F« KG¤ ÂU¥Â më¡F« tifæš

CÂaK« mij tH§F« KiwfS« KiwahfΫ ne®ikahfΫ ÏU¡f nt©L«.

11
8. ika¥gL¤J« nfh£ghL
ngahè‹ fU¤J¥go ika¥gL¤Jjš k‰W« Jiw¥gL¤Jjš v‹gJ xU
ãWtd¤Â‹ c¤jk msÎ ga‹bgW« j‹ikiamo¥gilahf¡ bfh©lJ. vªj
msé‰F mÂfhu¤ij ika¥gL¤j nt©L« v‹gJ xU ãWtd¤Â‹ všyh
ÃçÎfëY« cŸs gâahs®fis vªj msΡF KGikahf¥ ga‹gL¤j KoÍ«
v‹gij¥ bghW¤jJ. ÏJ jå¥g£l Nœãiyfë‹ mo¥gilæš ã®zæ¡f¥gL»wJ.
9. jutçir¡ nfh£ghL
ÏJ xU ãWtd¤Â‹ mÂfhu všiy v›thW nkšãiyæèUªJ Ñœãiy
tiu xU r§»è¤ bjhl®nghš tU»wJ v‹gij¡ F¿¡»wJ. nkèUªJ Ñœtu¡Toa
mÂfhuãiy bjëthf ÏU¡f nt©L«. brŒÂ¤ bjl®ghdJ nkšãiyæèUªJ
Ñœãiy tiu bjhl®ªJ jilfëšyhkš xU r§»è¤ bjl® nghš tunt©L« v‹gJ
Ïj‹ mo¥gil MF«.
10. xG§F
Ï¡nfh£ghL gâahs®fisÍ« mt®fnshL bjhl®òila bghU£fisÍ«
rçajhd Ïl¤Âš bghU¤J« xG§»id¡ F¿¥ÃL»wJ. x›bthU gâahsU¡F« xU
Ïl« mt®j« g⥠bghU£fS¡F« xU Ïl« v‹gJ Ëg‰w¥gl nt©L«.
11. rkãiy
xU nkšãiy mÂfhçahdt® j‹ Ñœ gâòçÍ« gâahs®fël«
ne®ikÍlD«, ÚÂÍlD«, m‹òlD«, rkãiyæš gHf¡ Toatuhf ÏU¤jš nt©L«.
rkãiy¡nfh£ghL v‹gJ gâahs®fŸ ne®ikÍlD« m‹òlD« el¤j¥gl nt©L«
v‹gij¡ TW»wJ. Ϫj Áwªj Fz§fŸ k£Lnk mt® j‹ål« gâòçÍ«
gâahs®fë‹ x¤JiH¥ig¥ bgw cjΫ. Ï¡nfh£ghL gâahs®fS¡»ilna
cŸs‹òila cwit nkyh©ik¡F« gâahs®fS¡F« Ïilna V‰gL¤J»wJ.
12
12. gâ¥ghJfh¥ò
xU nkyhs® jdJ gâ¡F gHF« K‹dnu mtiu¥ gâæèUªJ
éy¡»é£lhš mt® j‹ gâa¢ Áw¥ghf¢ brŒa KoahJ. gâahs®fŸ ÂwikÍl‹
brašgl mt®fŸ gâ¡F tH§f¥gL« ghJfh¥ò k‰W« ca®Î ngh‹w gâ¢NœãiyfŸ
cjλwJ.
13
13. j‹dh®tãiy
gâahs®fŸ všyhãiyfëY« RjªÂukhf¥ brašgl mDk¡f¥gl
nt©L«. mjhtJ £l¤ij cUth¡fΫ ãiwnt‰wΫ j‹dh®tkhf¢ brašgl
mDk¡f¥gl nt©L«. mt®fS¡F ÁªÂ¡fΫ xU braiy Ïa¡fΫ mt®fS¡F
tH§f¥gL« RjªÂunk j‹dh®tãiy (Initiative) v‹W miH¡f¥gL»wJ.
ÏJ gâahs®fS¡F gâ ÛJ éU¥g¤ijÍ« gâ ÂU¥ÂiaÍ« tH§F»wJ.
14. gâahs® x‰Wik
(v°Ãç£ o fh®¥° ESPIRIT D CORPS) ÏJ gu°gu« òçªJ bfhŸSjš k‰W«
x‰Wikia F¿¡F« xU ãWtd¤Â‹ cW¥Ãd®fëilna ãyΫ x‰Wikna
mªãWtd¤Â‹ bt‰¿æ‹ ÏufÁa« MF«. ãWtd« Ãç¤jhS« bfhŸifia¥
Ëg‰whkš gâahs®fS¡»ilna x‰Wikia ts®¥gJ Áwªj jftš bjhl®Ã‹
_ykhfΫ xU§»iz¤jš _ykhfΫ bgw¥gL«.

12
neh¡f ãiy nkyh©ik
bghUŸ
xU ãWtd¤Â‰F¥ gšntW nehf¡f§fŸ ÏU¡fyh«. ÏJ gâahs®fë‹
neh¡f§fëèUªJ ntWglyh«. neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ j¤Jt« ãWtd
neh¡f§fis¥ gâahs® neh¡f§fnshL xU§»iz¥gÂnyna mikªJŸsJ.
Ï¡nfh£gh£o‹ _ykhf¥ gâahs®fŸ Ku©ghLfŸ Ïšyhkš gâah‰W»wh®fŸ. ÏJ
njitæšyhj Ka‰Áfis j鮤J ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis mila cjλwJ.

1
neh¡f§fë‹
Ïy¡F

4
2
neh¡f§fis
mkšgL¤Jjš
ãiwnt‰Wjš

3
KoÎfis MŒÎ
brŒjš

gl« 1. 6 neh¡fãiy nkyh©ik

tiuéy¡fz«
Õ£l® F ou¡f® [Peter F Drucker] mt®fë‹ T‰W¥go, ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis
miltj‰fhf x›bthU gâahsU« KGkdjf¥ gâòç»wh® b‹gnj neh¡f ãiy
nkyh©ik MF«.
#h‹ A«òš [John Humble] mt®fë‹ T‰W¥go, ãWtd¤Â‹ njit mj‹
nehf¡§fis miltj‰F V‰w tifæš ãWtd¤ij xU§»iz¤J¢ bršY«
RWRW¥ghd braš £l« neh¡f ãiy nkyh©ik MF«. neh¡f§fis miltj‹ _y«
Ïyhg« k‰W« ts®¢Áia¥ bgWtj‰F nkyhs®fŸ j‹ g§if më¥gnjhL j‹idÍ«
ts®¤J¡ bfhŸ»wh®.
13
neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ bfhŸiffŸ / goãiyfŸ
1. F¿¡nfhŸfis ã®zæ¤jš
x›bthU neh¡f§fS« gy Ïy¡Ffis¡ bfh©oU¡F«
ÑœãiyæYŸs neh¡f§fŸ nkšãiyæYŸs neh¡f§fis miltj‰F
cjéahf ÏU¡F«. x›bthU neh¡f§fS« mj‰F¡ Ñœ ÏU¡F« neh¡f§fis¢
rh®ªJŸsd. nkY« ÏJ nkšãiyæš cŸs neh¡f§fis miltj‰F cjλ‹wd.
Ïit nkšãiy neh¡f§fis miltj‰fhf cW¥Ãd®fisÍ« Jiw
elto¡iffisÍ« Ïa¡f cjλwJ.
nkyh©ik neh¡f§fë‹ Ïy¡F
ãWtd¤Â‹ x›bthU brašfS« mj‹ neh¡f§fis ÂU¥Â mila¢
brŒtj‰fhfnt Ïa¡f¥gL»wJ. ÏJnt ãWtd¤Â‹ filÁ ãiyahF«. neh¡f§fŸ
RU¡fkhfΫ bjëthfΫ ÏU¡f nt©L«. neh¡f§fŸ mij ãiwnt‰W« gâæš
<Lg£LŸs eg®fshš KGikahf¥ òçªJ bfhŸS« tifæš ÏU¡f nt©L«.
neh¡f§fŸ ãWtd¤Â‹ bfhŸiffŸ k‰W« eilKiwfSl‹ x¤ÂU¡f nt©L«.
neh¡f§fŸ Âwikahf kÂ¥Ãl¥gL« tz©K« KoÎfis¢ r®ªJ« e«ò¥goÍ« ÏU¡f
nt©L«. neh¡f§fŸ F¿¥Ã£l fhy¤Âš milÍ« t©zK« ÏU¡f nt©L«.
bjëthd F¿¡nfhŸfŸ
xU jåegç‹ neh¡fK« ãWtd¤Â‹ neh¡fK« bjëthf ÏU¡f nt©L«.
F¿¡nfhŸfŸ bjëthf Ïšyhj nghJ FH¥g§fŸ njh‹W«. F¿¡nfhŸfŸ všyh
nkyh©ik ãiyfëY« ÏU¡F«.
2. mkšgL¤Jjš
nkyhs®fS¡F¤ Âwik njitahf ÏU¡»wJ. nkY« ãwtd¤Â‹ neh¡f¤ij
miltj‰F mt®fS¡F ò¤Â T®ikÍ« brašÂwD« mikªÂU¡f nt©L«.
mt®fS¡F KGikahd C¡Fé¤jY« CÂaK« tH§f¥gl nt©L«. m¥bghGJjh‹
mt®fŸ ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis ãiwnt‰Wtj‰F mt®fsJ KG Ka‰ÁiaÍ«
ešFth®fŸ. nkšãiy nkyh©ika® mt®fsJ f£L¥gh£il, neh¡fãiy
nkyh©ikæš brY¤j¡ TlhJ. m›thW brY¤Âdhš mJ neh¡fãiy¡ f£L¥ghlh»
éL«.
3. KoÎfis MŒÎ brŒjš
ã®zæ¡f¥g£l neh¡f§fŸ mila¥g£l KoÎfSl‹ x¥Ã£L kÂ¥Ãl¥gl nt©L«.
všyh ãiyfëY« cŸs nkyhs®fŸ j§fsJ Jiz¥ gâahs®fë‹ brašfis
T®ªJ ftå¤J neh¡f§fis mila cjt nt©L«. F¿¥Ã£l fhy¤Â‰F¥Ã‹
mila¥g£l KoÎfŸ kÂ¥Ãl¥gl nt©L«.
4. neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ e‹ikfŸ
1. nkšãiy nkyh©ikaU¡F«, Jiz¥ gâahsU¡F« ešy brŒÂ¤ bjhl®ig
V‰gL¤J«.
2. ÏJ nkšãiy¥gâahsU«, Jiz¥ gâahsU« fyªJ ngÁ Ïy¡Ffis (Target)
ã®za« brŒa thŒ¥ò më¡»wJ.
3. Jiz¥ gâahs®fŸ j§fsJ Ïy¡Ffis jh§fS« ã®za« brŒa RjªÂu«
tH§Ftjhš mt®fŸ C¡f¤Jl‹ brašgLt®.
14
4. F¿¥Ã£l fhy MŒé‹ _y« Jiz¥ gâahs®fŸ rçahd ghijæš
Ïa¡Fé¡f¥gL»wh®fsh? m‹W m¿ªJ bfhŸs cjλwJ.
FiwghLfŸ
1. nkšãiy nkyhsU«, Jiz¥gâahs®fS« neh¡f§fis ã®zæ¡f mo¡fo
rªÂ¡f nt©oÍŸsJ.
2. Jiz¥gâahs®fë‹ ãiwnt‰w§fis F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš MŒÎ
brŒtJ, mÂfkhd neu¤ijÍ«, fh»j ntiyiaÍ« cŸsl¡F»wJ.
3. filãiy nkyh©ikæš Ïj‹ g§F FiwthdjhF«.
jåãiy nkyh©ik (m) éyfš tê nkyh©ik
jåãiy nkyh©ik v‹gJ nkyhs®fŸ, j鮡f Koahj éyfšfëš k£L«
j§fŸ ftd¤ij¢ brY¤Âdhš nghJkhdJ. x›bthU éyfèY« ftd« brY¤j¤
njitæšiy. jdJ Jiz¥ gâahs®fns rkhë¡f¡ Toa Ãu¢ridfis éL¤J
nkyhs® jdJ jå¡ ftd¤ij KGikahf brY¤j nt©oa Ãu¢ridfëš k£L«
ftd« brY¤Âdhš nghJkhdJ.

neh¡fãiy nkyh©ik

ãWtd gâahs®
=

jå ãiy nkyh©ik

jtW V‰gL« nghJ

gl« 1.7 neh¡fãiy nkyh©ik - jåãiy nkyh©ik

jåãiy nkyh©ikæ‹ e‹ikfŸ

1) ÏJ nkyhs®fis K¡»akhd elto¡iffS¡F mÂf neu« xJ¡Ftj‰F tê
brŒ»wJ. Jiz¥ gâahs®fŸ thyhakhd elto¡iffis ftå¤J¡ bfhŸs
VJth»wJ.
2) nkyhs® tH¡fkhd ntiyfis¥ g‰¿ ftiy¥gl nt©oašiy.

15
3) nkyhs® mÂK¡»akhd gâfëš neu« brytê¥gjš KoÎfŸ Áw¥ghf ÏU¡F«.
4) Jiz¥gâahs®fŸ Áy gâfëš nkyhs®fë‹ jiypL Ïšyhkš KobtL¡f
mDk¡f¥gL»wh®.
5) filãiyæš cŸs gâahs®fë‹ ÂwikfisÍ« ga‹gL¤j nkyhs®
mDk¡f¥gL»wh®.

FiwghLfŸ
1) K¡»akhd k‰W« K¡»aäšyhj éyfšfis ntW¥L¤Jtj‰F fhuâfŸ Ïšiy.
2) KGikahd braš £l« bfh©l ãWtd« k£Lnk jåãiy nkyh©ik¡
bfhŸifia Ëg‰w KoÍ«.
3) ÏJ mÂfhu guthy¡f¤Â‹ FiwfS¡F têtF¡»wJ.

ãidé‰ bfhŸf
nkyh©kæ‹ Ïašò« Áw¥ò¤ j‹ikfS«
1. nkyh©ik mid¤Â‰F« bghUªJ« j‹ik 2. nkyh©ik neh¡f« rh®ªjJ
3. nkyh©ik xU Ïiz¥ò¤ Âw‹ 4. nkyh©ik xU bghJ¢ brašghL
5. nkyh©ik gy xG¡f§fis¢ rh®ªjJ
6. nkyh©ik xU bjhl®¢Áahd brašghL 7. nkyh©ik f©Q¡F òy¥glhjJ
8. nkyh©ik xU fiy k‰W« m¿éayhF«

nkyh©ikæ‹ braš všiy

1. c‰g¤Â nkyh©ik 2. rªij nkyh©ik
3. ã nkyh©ik 4. gâahs® nkyh©ik

nkyh©ikæ‹ ãiyfŸ
1. nkšãiy nkyh©ik 2. Ïilãiy nkyh©ik
3. filãiy nkyh©ik mšyJ nk‰gh®it nkyh©ik

nkyh©ik fiyah? m¿éayh?

nkyh©ik xU Áw¥ò¤ bjhêš

nkyh©ikæ‹ gâfŸ
1. £läLjš 2. xG§ik¤jš 3. gâak®¤jš 4. Ïa¡Fé¤jš
5. C¡fkë¤jš 6. jftš bjhl®ò 7. xU§»iz¤jš 8. f£L¥gL¤jš

nkyh©ik nfh£ghLfŸ
1. ntiy¥ g»®Î 2. mÂfhuK« bghW¥ò« 3. xG§F
4. f£lisxUik 5. Ïa¡Fé¤jèš xUik
6. jå éU¥g«,bghJ éU¥g¤Â‰F Jiz brŒjš 7. CÂa«
8. ika¥gL¤J« nfh£ghL 9. jutçir¡ nfh£ghL 10. xG§F
11. rkãiy 12. ghJfh¥ò 13. j‹dh®t ãiy
14. gâahs® x‰Wik
16
neh¡fãiy nkyh©ik
neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ e‹ikfŸ k‰W« FiwghLfŸ

jåãiy nkyh©ik
jåãiy nkyh©ikæ‹ e‹ikfŸ k‰W« FiwghLfŸ

édh¡fŸ
gFÂ - m
òwta¡ FW édh¡fŸ
rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJ

1. nkyh©ik v‹gJ ------------ VjhtJ xU tifæš eilKiwæš ÏUªJ

tU»wJ.
m) ehfçf ts®¢Á fhy¤ÂèUªnj M) Mça® fhy¤ÂèUªnj
Ï) Âuhél® fhy¤ÂèUªnj <) Ïš vJÎäšiy

2. òuhjd fhy¤Âš nkyh©ik ifahs¥g£lj‰fhd vL¤J¡fh£LfŸ ------------

fhz¥gL»wJ.
m) òåj njhika® Mya« M) nuhk‹ f¤njhè¡f Mya«
Ï) C S I njthya« <) Ïš vJÎäšiy

3. m¿éaš nkyh©ikæ‹ ts®¢Á bjhê‰rhiy Kiwfis cUth¡»a ---------

-- òu£Á¡F¥ ÃwF cUth»aJ.
m) gRik M) UZa Ï) bjhê‰ <) Ïš vJÎäšiy

4. ÏJ nkyh©ik¥ gâ mšy
m) £läLjš M) xG§fik¤jš Ï) Ïa¡Fé¤jš <) gÂÎ brŒjš

5. nkyh©ikæ‹ všyh¢ brašfS« -------

m) Ïa‰ifia neh¡fkhf¡ bfh©lJ M) gâia neh¡fkhf¡ bfh©lJ
Ï) neh¡f¤ij miltij neh¡fkhf¡ bfh©lJ
<) éahghu¤ij neh¡fkhf¡ bfh©lJ

6. nkyh©ik jåkåj neh¡f¤ijÍ« --------- neh¡f¤ijÍ« Ïiz¤J rç

brŒ»wJ.
m) bjhêš neh¡f§fŸ M) ãWtd neh¡f§fŸ Ï) Jiw neh¡f§fŸ
<) Ïš vJÎäšiy

7. rªij nkyh©ik ------- milahs« fh©gij¡ F¿¡»wJ.

m) c‰g¤Âahsç‹ njitfis M) Ef®nthç‹ njitfis
Ï) gâahs®fë‹ njitfis <) é‰gidahsç‹ njitfis

8. xU ãWtd¤Â‹ bfhŸiffis cUth¡Ftj‰F cWJizahŒ ÏU¥gJ

mªãWtd¤Â‹
m) ã®thf« M) nkyh©ik Ï) nkyhs® <) Ïa¡Fe®
17
9. nkšãiy nkyh©ik -------- cŸsl¡»aJ.
m) nk‹Kiwahs® M) ãÂnkyhs® Ï) Ïa¡Fe® FG <) f©fhâ¥ghs® /
nk‰gh®itahs®

10. fiy v‹gJ --------- eilKiw

m) jå M) jåeg® Ï) bghJKiw <) Ïš vJÎäšiy

11. nkyh©ik xU¥nghy Áw¥ò¤ bjhêyhf m¿é¡f¥gL»wJ.

m) kU¤Jt¤ bjhêiy m) r£l¤bjhêiy Ï) bgh¿ahs® bjhêiy
<) nk‰T¿a mid¤J«

12. ------v‹gt® gšntW gâahs®fë‹ Ka‰Áfis FG¥gâahf

xU§»iz¡»wh®
m) nkyhs® M) g§Fjhu® Ï) brayhs® <) nkyh©ik Ïa¡Fe®

13. jåkåj neh¡f§fis ãWtd neh¡f§fSl‹ Ïiz¥gJ ------

m) M B O neh¡fãiy nkyh©ikM) jåãiy nkyh©ik Ï) gâak®¤jš
<) f£L¥gL¤jš
éilfŸ
1. (m) ehfçf ts®¢Á¡ fhy¤ÂèUªnj 2. (M) nuhk‹ f¤njhè¡f Mya«
3. (Ï) bjhê‰ òu£Á 4. (<) gÂÎ brŒjš
5. (Ï) neh¡f¤ij miltij neh¡fkhf¡ bfh©lJ
6. (M) ãWtd neh¡f§fŸ 7. (M) Ef®nthç‹ njitfis
8. (M) nkyh©ik 9. (Ï) Ïa¡Fe® FG
10. (M) jåeg® 11. (<) nk‰T¿a mid¤J«
12. (m) nkyhs® 13. (m) neh¡fãiy nkyh©ik

XçU th®¤ijfëš éilaë

1. m®¤jrh°Âu« vD« üiy Ïa‰¿at® ah®?
2. nkyh©ikia m¿éayhf czu mo¤js« Ï£l Ïa¡f« vJ?
3. m¿éaš nkyh©ikæ‹ jªij ah®?
4. eÅd nkyh©ikæ‹ jªij ah®?
5. kåj clèš _is brŒÍ« gâæid xU ãWtd¤Âš brŒtJ vJ?
6. “kåj®fël« ntiyia brŒJ bgW« fiyna nkyh©ik’’ T¿at® ah®?
7. Áwªj nkyhs® jiytuh? mšyJ mÂfhçah?
8. nkyh©ik v‹gJ òydhF« j‹ikajh? òydhfh¤ j‹ikajh?
9. nkyh©ik bjhl®eilKiwah? ÏWÂ eilKiwah?
10. rçahd ãÂia rçahd neu¤Âš cW brŒtJ vJ?
18
11. nkšãiy nkyh©ik vJ?
12. c‰g¤Â nkyhs® Ïilãiy nkyh©ikæš tU»whuh? nk‰gh®it
nkyh©ikæš tU»whuh?
13. nkyh©ikæ‹ mo¥gil¥ gâ ahJ?

éilfŸ
1. bfsoša® 2. m¿éaš nkyh©ik 3. F.W. nly®
4. bA‹¿ ~ngahš 5. nkyh©ik 6. gh®¡f® ~ngy£
7. jiyt® 8. òydhfhjJ 9. bjhl® eilKiw
10. ã nkyh©ik 11. ã®thf« 12. Ïilãiy nkyh©ikæš
13. £läLjš
gF - M (4 kÂ¥bg©)
äf¡FW»a édh¡fŸ
5 tçfëš éilaë

1. nkyh©ik v‹whš v‹d?

2. nkyh©ik tiuaW
3. m¿éaš nkyh©ik v‹whš v‹d?
4. F.W. nly® F¿¤J ÁW F¿¥ò tiuf
5. bA‹¿ ~ngahš v‹gt® ah®? nkyh©ikæš mt® g§F ahJ.
6. nkyh©ikæ‹ ÃçÎfŸ ahit?
7. neh¡fãiy nkyh©ik tiuaW.
8. jåãiy nkyh©ik v‹whš v‹d?
9. neh¡fãiy nkyh©ik v‹whš v‹d?
10. ntiy¥ g»®Î v‹whš v‹d?
11. f£lis xUik v‹whš v‹d?
12. Ïa¡Fé¤jèš xUik v‹whš v‹d?
13. jutçir¡ nfh£ghL v‹whš v‹d?
14. bj«ó£Ljš v‹whš v‹d?
15. xU§»iz¤jš v‹whš v‹d?
gF - Ï (10 kÂ¥bg©)
FWédh¡fŸ
xUg¡f mséš éilaë

1. nkyh©ik fiyah? m¿éayh? éth¡fΫ

2. nkyh©ik ã®thf« ntWgL¤J
19
3. nkyh©ikæ‹ gšntW ãiyfis¡ TWf
4. neh¡f ãiy nkyh©ikæ‹ goãiyfis étç
5. neh¡fãiy nkyh©ikæ‹ e‹ik FiwghLfis étç.
6. nkyh©ikæ‹ braš všiyia étç.
7. jåãiy nkyh©ikæ‹ e‹ikfŸ FiwghLfis étç.
8. nkyh©ikæ‹ K¡»a¤Jt¤ij étç.

gF - < (20 kÂ¥bg©)

f£Liu tot édh¡fŸ
1. nkyh©ikæ‹ nfh£ghLfis étç.
2. nkyh©ikæ‹ gâfis étç.
3. nkyh©ikæ‹ ÏašòfŸ ahit?

4. neh¡fãiy nkyh©ik g‰¿ xU f£Liu tiuf.

20
 2. £läLjY« KobtL¤jY«
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤ij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ
Ñœ¡f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ,

£läLjš - bghUŸ - tiuéy¡fz« - j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ - e‹ikfŸ

- FiwghLfŸ - £lälè‹ eilKiwfŸ - £l¤Â‹ brašTWfŸ - tiffŸ.
KobtL¤jš - bghUŸ - tiuéy¡fz« - j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ - tiffŸ -
KobtL¤jè‹ eilKiwfŸ / goãiyfŸ - e‹ikfŸ - FiwghLfŸ.

gl« 2.1 £läLjš

bghUŸ
nkyh©ikæ‹ Kjš k‰W« K¡»a¥ gâ £läLjyhF«. rhjhuzkhf T¿dhš
v‹d brŒa nt©L« v‹gij K‹dnu Ô®khå¥gnj £läLjyhF«. ÏJ
tU§fhy¤ij¢ rh®ªjJ. Ïyhg¤ij mÂfç¡F« neh¡f¤ij mila xU éahghu
ãWtd« bghU£fis jahç¤J é‰f nt©L«. mjDila tUlhªÂu é‰gid
milÎfŸ thu§fshfΫ, khj milÎfshfΫ Ãç¡f¥gLtJ xU Áwªj £l«
_ykhf¤jh‹. Ïj‹ _ykhf ntiy Kiw¥gL¤j¥gL»wJ.

21
tiuéy¡fz«
T©£° X nlhdš ( Koonts & O`donnel)) T‰W¥go £läLjš v‹gJ
vij, v¥nghJ ahuhš brŒtJ v‹gij K‹dnu Ô®khå¥gjhF«. eh« v§F cŸnsh«.
eh« v§nf bršyéU¡»nwh« v‹gj‰F Ïilæš xU ghykhf £läLjš mik»wJ.
£läLjš v‹gJ xU kd« rh®ªj, K‹dnu ntiyfis Kiwahf¢ brŒÍ«
têahF«, ntiyfis brŒÍ« K‹d® ÁªÂ¥gJ k‰W« mDkhd§fis él
c©ikfis MuhŒªJ brašgLtjhF« - m®é¡ (Urwick).
£läLjš v‹gJ xU Áwªj Ô®it k‰witfëèUªJ, nj®ªbjL¤J gy
nkyh©ik brašghLfŸ _ykhf K‹d® Ô®khå¤j neh¡f§fis rhÂ¥gjhF« (Henry
fayol) bA‹¿ ~ngahš.
£läLjš v‹gJ v‹d brŒtJ v‹gij äf K‹dnu Ô®khå¥gjhF«. ÏJ
neh¡f§fŸ, bfhŸiffŸ, eilKiwfŸ k‰W« ãfœ¢Á ãušfŸ Kjèat‰iw »il¥Ãš
cŸs kh‰WtêfS¡»ilna nj®ªbjL¥gjhF« (M. E. Hurley) v«. <. A®è
£läLjè‹ mo¥gil¤ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ
1. £läLjš nkyh©ikæ‹ Kjš gâahF«.
2. £läLjš neh¡f§fŸ-rh®ª¤J
3. ÏJ mid¤J nkyh©ikæ‹ ãiyfëY« cŸsJ.
4. ÏJ xU rhJ®akhd brašghlhF«.
5. ÏJ tU§fhy¤ij rh®ªjJ.
6. ÏJ xU xU§»iz¡f¥g£l mQFKiw.
7. ÏJ xU bjhl®¢Áahd brašghlhF«.
8. ÏJ KobtL¤jYl‹ bjhl®òilaJ.

1. £läLjš nkyh©ikæ‹ mo¥gil k‰W« Kjš gâahF«

nkyh©ikæDila Mu«g ãiy £läLjyhF«. k‰w nkyh©ik¥ gâfshd
xG§fik¥ò, MbsL¤jš, xU§»iz¤jš k‰W« f£L¥gL¤jš M»a mid¤J¡F«
£läLjny xU bghUis më¡»wJ. £läLjš Ïšyhkš k‰w gâfŸ mid¤ijÍ«
Âwikahf brŒa ÏayhJ.

2. ÏJ neh¡f« rh®ªjJ
x›bthU éahghu¤Â‹ neh¡f« Ïyhg« <£LjyhF«. £läLjš neh¡f§fis,
Áwªj k‰W« Âwikahd Kiwæš mila cjλwJ.

3. ÏJ mid¤J ãiyfëY« njitahdJ

ãWtd¤Âš midtuhY«, nkyh©ikæ‹ mid¤J ãiyfëY« mjhtJ nkš,
Ïil k‰W« fil ãiyfëY« £läl¥gL»wJ.

4. ÏJ xU rhJ®akhd elto¡if
£läLjš xU kd« rh®ªj brašghlhF«. ÏJ kd¤ijÍ«, rhJ®a¤ijÍ«
braèš <LgL¤Â cça Kiwæš, mik¥Ã‹ neh¡f§fis miltjhF«.

22
5. ÏJ tU§fhy« rh®ªjJ
£läLjš tU§fhy neh¡f§fis miltj‰F njitahdjhf mik»wJ.
nkY« giHa ãfœÎfŸ £l§fS¡F mo¥gilahf mik»wJ. tU§fhy«
ã¢rak‰wjhf ÏU¥gjhš xU £l« vªj xU éisitÍ« rªÂ¡f cç¤jhd
xJ¡ÑLfis cUth¡f nt©L«.
6. ÏJ xU xU§»iz¡f¥g£l mQFKiw
gšntW Jiwfë‹ Â£l§fS¡FŸ xU bjhl®ò V‰gL¤j¥gl nt©L«. xU
éahghu¤Â‹ c‰g¤Â £l« mj‹ 㤣l§fSl‹ bjhl®òilajhf ÏU¤jš
nt©L« k‰W« rªijæL« £l« c‰g¤Â¤ £l¤njhL bjhl®òilajhf ÏU¤jš
nt©L«.
7. ÏJ xU bjhl®¢Áahd brašghlhF«
£läLjè‹ njitæ‹ik vªj xU NœãiyæY« czu ÏayhJ. eh«
Ï›Îy»š cŸs tiu¡F« £läLjš Ï‹¿aikahjjhF«. éahghu¤ij
bghU¤jk£oš éahghu brašghLfŸ cŸs tiu £läLjš njitahdjhf
mik»wJ. xU£l¡fhy« KoΉw Ë mL¤j £lfhy« Mu«Ã¡»wJ.
8. ÏJ KobtL¤jYl‹ bjhl®òilaJ
£läLjš v‹gJ gšntW kh‰W têfëèUªJ njitahd têia¤
nj®ªbjL¥gjhF«. xU ntiyia brŒtj‰F xnu tê k£L« ÏU¡F« g£r¤Âš, m§F
£läLjY¡F njit Ïšyhkš ngh»wJ.

£läLjè‹ e‹ikfŸ / £läLjè‹ K¡»a¤Jt«

nkyh©ikæ‹ bjhl¡f¥ gâahf £läLjš ÏU¥gjhš x›bthU
brašgh£o‹ nghJ £läLjš äfΫ Ï‹¿aikahjjhf cŸsJ. £läLjè‹
K¡»a¤Jt« ËtUkhW bfhL¡f¥g£LŸsJ.
1. ÏJ F¿¡nfhŸfis neh¡» ftd« brY¤J»wJ.
éahghu F¿¡nfhŸfis ã®zæ¤j Ëò Âwikahd brašgh£L¡Fça
£l¤ij jahç¥gJ mL¤jgoahF«. xU ãWtd¤Â‹ F¿¡nfhis xU ehëš
ãiwnt‰w ÏayhJ. Ïij go¥goahf¤ jh‹ xU F¿¥Ã£l fhy¤J¡FŸ ãiwnt‰w
ÏaY«.
2. ts§fŸ Åzhfhkš jL¡»wJ
£läLjš _ykhf, »il¥Ãš cŸs ts§fshd neu«, gz«, bghU£fŸ k‰W«
ÏaªÂu§fŸ ngh‹wt‰iw KGikahf cgnahf¥gL¤j Ko»wJ. ntiyah£fS«,
mÂfhçfS« K‹djhfnt v‹d brŒa nt©L« v‹W £lä£oU¥gjhnyna ÏJ
rh¤Âa¥gL»wJ.
3. ÏJ ÂwikiaÍ«, éisÎfisÍ« cW brŒ»wJ
cça ntiyfis brŒtj‹ _y« ÂwikÍ«, gâfis rçahf brŒtj‹ _y«
gaidÍ« cW brŒ»wJ. £läLjš _ykhf rçahd gâfŸ k£Lkšyhkš gâfis
rçahd éj¤ÂY« brŒa Ko»wJ. x›bthU JiwÍ« K‹djhfnt v‹d brŒa
nt©L« v‹W Ô®khå¥gJ £läLjš _ykhfnt rh¤Âa¥gL»wJ.
23
4. ÏJ Mg¤J¡fisÍ«, ã¢raäšyh¤ j‹ikiaÍ« Fiw¡»wJ
£läLjš v®fhy¤Â‰FçaJ. v®fhy« ã¢rak‰wJ. £läL« nghJ, v®fhy
ã¢rak‰w ãfœÎfis K‹ T£ona MŒªJ mt‰iw rkhë¥gj‰fhd xJ¡ÑLfŸ
brŒa¥gL»wJ v‹whY« tU§fhy« ã¢rak‰wjhf cŸsJ. £läLjš _ykhf
tU§fhy¤Âš v®gh®¡f¡ Toa Ãu¢Áidfis MŒªJ mitfis mf‰Wtj‰F cça
xJ¡ÑLfis V‰gL¤j nt©L«.

5. £läLjš xU§»iz¥ò¡F têfh£L»wJ

všyh mik¥òfëY« gâfŸ FGthf ÏizªJ M‰w¥gL»‹wd. ãWtd
F¿¡nfhŸfis miltš gy JiwfŸ g§F bfhŸ»‹wd. £läLjš x›bthU Jiw
k‰W« jå¥g£l egUila bghW¥òfis¤ bjëthf ã®zæ¡»‹wJ. Ï›thwhf
£läLjš xU jå¥g£ltç‹ k‰W« Jiwæ‹ bghW¥ò¡fis étç¥gj‹ _y«
x‰Wik¡F« xU§»iz¥ò¡F« tê tF¡»wJ.

6. ÏJ f£L¥gL¤JY¡F têtF¡»wJ.
£läLjš nkyh©ikæ‹ Kjš gâba‹whš f£L¥gL¤Jjš filÁ¥
gâahF«. £läšyhj f£L¥gL¤jY«, f£L¥ghošyhj £lK« m®¤jk‰wJ.
f£L¥gL¤jš _ykhf xU ãWtd¤Âš £l« v›thW bt‰¿fukhf
brašgL¤j¥g£LŸsJ v‹W« F¿¡nfhŸfŸ mila¥g£LŸsdth v‹gJ«
bjëth»wJ.

7. £läLjš mÂfhu gutyh¡fS¡F tê tF¡»wJ.

mÂfhu¤ij mik¥ò KGtj‰F« më¤jny mÂfhu¥ gutyh¡fš vd¥gL«.
ãWtd¤Â‹ mo¥gil k‰W« Jiz¤Â£l§fŸ jahuhd Ëò mitfis
Jiz¥gâahs®fS¡F, mjhtJ mªj brašfis brŒgt®fS¡F mt‰iw és¡f
nt©L«.
FiwghLfŸ
£läLjš Ñœ¡fhQ« FiwghLfis bfh©LŸsJ.
1. ã¢raäšyh¤ j‹ik
Ïij £läLjèš ÏUªJ KGtJkhf Ú¡f ÏayhJ. £läLjš tU§fhy«
rh®ªjJ. tU§fhy¤ij KGtJkhf ô»¡f ÏayhJ. murh§f bfhŸiffëš ÔO®
kh‰w«, ãyeL¡f«, btŸs« ngh‹w Ïa‰if Ó‰w§fshš V‰fdnt ftdKl‹
jahç¡f¥g£l £l§fŸ ehrkhfyh«.

2. bryÎ mÂf«
£l§fis jahç¥gJ« mt‰iw brašgL¤jY« mÂfkhd bryéid
V‰gL¤J«. ÏJ neu¤Â‹ mo¥gilæš k£Lkšyhkš ciH¥ò k‰w« gz¤ij¥ bghU¤J«
mÂf¢ bryéid c©lh¡F«.

3. be»œ¢Áæ‹ik
xU ãWtd¤Âš m‹whl ntiy el¡F« bghU£L £lä£l braiy m›thnw
brŒa nt©oa f£lha« V‰gL»wJ. £läLjèš be»œÎ j‹ikæ‹ikahš nrh®Î«
ntiyæš eh£lä‹ikÍ« V‰gL»wJ.
24
4. ntiyia brašgL¤Jtš eh£lä‹ik
xU ãWtd¥ gâahs®fŸ £l¤ÂYŸs tê Kiwfis¥ Ëg‰¿ jh‹
gâfis M‰w nt©oÍŸsJ. Mjyhš mt®fŸ ÏaªÂu§fis¥ nghynt
brašgL»‹wd®. mt®fSila jå¥g£l Âwikfis ãiyeh£l rªj®¥g« »il¡fhj
fhuz¤jhš mt®fŸ ntiyæš eh£läšyhkš cŸsd®.

5. Jiz¥gâahs®fë‹ M®t¤ij bjçªJ bfhŸshkš ÏU¤jš

£l§fŸ xU mik¥Ã‹ neh¡f¤ij Âwikahf miltj‰F Ô£l¥gL»‹wd.
m›thW brašgL«nghJ gâahs®fSila M®t«, éU¥ò, Âwik k‰W«
mt®fSila kndhãiy òw¡fâ¡f¥gL»wJ. Ïj‹ éisthf Jiz¥gâahs®fŸ
mt®fSila cŸsh®ªj KG x¤JiH¥ig, £l§fis brašgL¤Jtj‰F
ešFtšiy.

6. j‹ãiwÎ bfhŸS« kndhãiy

xU £l« jahuhdÎl‹ ãWtd« mj‹ Ïy¡if Rygkhf milªJéL« v‹gJ
v¥bghGJ« ãyΫ fU¤jhF«. Mdhš x›bthU £l¤Â‹ bt‰¿Í« Âwikahd
brašgL¤Jjiy¥ bghU¤nj mik»wJ. xU £l« v‹gJ Ãu¢Áidfis¤
Ô®¥gj‰Fça têna m‹¿ mJnt K¡»a Ô®thf mikahJ.

£läLjè‹ eilKiwfŸ / goãiyfŸ

Ñœfh©git £l brašgh£oš cŸs gšntW ãiyfshF«.

1. éahghu thŒ¥ò¡fis f©L bfhŸSjš

tU§fhy éahghu ngh¡if bjçªJ bfhŸtj‰fhf btë¥òw k‰W« c£òw
Nœãiyfis MuhŒtJ mtÁakhF«. éahghu brašghLfŸ c£òw k‰W« btë¥òw
Nœãiyfshš jh¡f¥gL»wJ. muÁaš r£l§fŸ, bjhêš E£g kh‰w§fŸ bghUŸ,
k‰W« bjhêyhs® ngh‹w ts§fë‹ »il¥ò msÎ, rªijæš cŸs ngh£oahs®fë‹
všiy ngh‹w K¡»akhd fhuâfŸ éahghu¤ij¥ gh¡f¡ Toait.

2. F¿¡nfhŸfis ã®zæ¤jš
V‰fdnt Ïd« f©L it¤JŸs thŒ¥òfS¡F V‰w tifæš »il¥Ãš cŸs
ts Mjhu§fS¡F V‰g ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis ã®zæ¥gnj £läLjè‹
Ïu©lh«go ãiy MF«.

3. £läLjè‹ braš všiyia Ô®khå¤jš

£läLjè‹ braš všiyfŸ v‹gJ v®fhy ãfœÎfis¥ g‰¿a ôfkhF«.
£läLjš v®¡fhy¤ij neh¡» ÏU¥gjhY« mJ ã¢rak‰W ÏU¥gjhY«
v®fhy¤ij¥ g‰¿a ôf« njit¥gL»wJ. Cêa®fSila kd¥ngh¡F, bjhêšE£g«
nkyh©ik KobtL¡F« brašghL v‹git éahghu cŸNœãiyia Ô®khå¡F«
fhuâfshF«. btë Nœãiyfis Ô®khå¡F« fhuâfŸ njit, Ef®nth® el¤ij,
ngh£oahs®fë‹ brašfŸ, muR brašKiwfŸ, éãnah»¥ghsç‹ brašfŸ,
bjhêšE£g kh‰w§fŸ KjèaitahF«.

25
4. kh‰W brašfis f©L bfhŸSjš
xU braiy brŒtj‰F gy kh‰W têfŸ gštW nfhz§fŸ xnu Ïy¡if
miltj‰fhf cŸsd. éahghu F¿¡nfhis miltj‰F gšntW têfŸ cŸsd.
cjhuzkhf yhg¤ij mÂfç¡f Ë tU« mQFKiwfis ga‹gL¤jyh«.
1. ngusÎ c‰g¤Â

2. jahç¥ò¢ bryitÍ«, éãnah»¡F« bryitÍ« Fiw¤jš

3. é‰gidia mÂfç¤jš

4. rªijæ‹ g§if mÂfç¤jš KjèadthF«.

F¿¡nfhŸfis
ã®zæ¤jš

£läLjè‹
éahghu thŒ¥òfis
braš všiyia
f©L bfhŸSjš
Ô®khå¤jš

F¿¥Ã£l fhy kh‰W brašfis

kÂ¥ÕL«,kW £läLjè‹ gofŸ
f©L bfhŸSjš
MŒÎ«

»is mšyJ kh‰W

Jiz £l§fis brašghLfis
tF¤jš kÂ¥ÕL brŒjš
Áwªj
brašgh£il
nj®Î brŒjš

gl« 2.2 £läLjš eilKiw

5. kh‰W brašghLfis kÂ¥ÕL brŒjš

kh‰W brašghLfis f©Lz®ªj Ëò mL¤j goãiy mt‰iw kÂ¥ÕL
brŒtjhF«. kÂ¥ÕL brŒtj‹ _y« x›bthU brašgh£oDila e‹ik, Ôikfis
m¿aKoÍ«. x›bthU kh‰W têfisÍ« Ôu MuhŒªJ, bghU¤jkhd têia¤
nj®ªbjL¡f nt©L«. cjhuzkhf kåj M‰wš _ykhf c‰g¤Â brŒjš, ÏaªÂu«
_ykhf c‰g¤Â brŒjš Ïit Ïu©L kh‰W¢ brašghLfshF«.
26
6. Áwªj brašgh£il nj®Î brŒjš
kh‰W¢ brašghLfis kÂ¥ÕL brŒj ÃwF mL¤j go ãiy mt‰¿š Áwªj
brašgh£il¤ nj®Î brŒtjhF«. ÏWÂahf¤ nj®ªbjL¡f¥g£l braš KiwahdJ.
»il¡f¥bg‰w ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤Â, Áwªj Kiwæš mik¥Ã‹
neh¡f¤ij mila cjt nt©L«.
7. »is mšyJ Jiz £l§fis tF¤jš
mo¥gil¤ £l¤ij Ô®khå¤j ÃwF mj‰F¤ Jiz ã‰F« tifæš »is¤
£l§fis, Jiz¤ £l¤ij¤ jahç¡f nt©L«. cjhuzkhf c‰g¤Â £l¤ij xU
Kiw tF¤j ÃwF xU c‰g¤Âahs® gšntW cjé¤ Â£l§fis jah® brŒa nt©L«.
mš f¢rh bghU£fŸ, k‰W« fUéfis bfhŸKjš brŒjš k‰W« Cêa®fis
ntiyæš mk®¤Jjš Kjèait Ïš ml§F«.
8. F¿¥Ã£l fhy kÂ¥ÕL«, kW MŒÎ«
£l¤Â‹ brašghLfŸ Mu«Ã¤jÎl‹ F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš
ãWtd¤Â‹ brašghLfŸ rçahd Âiræš K‹ndWtijÍ« K‹d® £lä£l¥go
eilbgWtijÍ« kÂ¥ÕL brŒtJ äfΫ mtÁakhF«. Ïj‹ _ykhf £l¤Âš cŸs
FiwghLfis f©L mj‰F cça neu¤Âš ÂU¤j§fŸ brŒa KoÍ«.

£l¤Â‹ brašTWfŸ
£l¤Â‹ gšntW braš TWfŸ Ñœ¡f©lthW és¡f¥glyh«.
1. neh¡f§fŸ
xU ãWtd« vªj Ïy¡»id mila mj‹ brašfis Ïa¡Fé¡f¥gL»wJ
v‹gnj neh¡f§fŸ MF«. neh¡f§fis¥ gy bga®fë£L miH¡fyh«. mit
F¿¡nfhŸ, Ïy¡F, fhuz« k‰W« Ïy£Áa« v‹gitahF«. neh¡f¤ij ã®za«
brŒtnj £läLjè‹ Kjš fhuâahF«.
2. Í¡Â
Ï¡f£lhd Nœãiyfëš bt‰¿ia mila¥ ga‹gL¤j¥gL« ã®thf¢
brašghL mšyJ cwnt Í¡Â MF«.
3. bfhŸif
bfhŸif v‹gJ xU F¿¥Ã£l braš elto¡if v‹gij él v©z¤Â‰F«
braY¡F« Jiz òçÍ« xU bghJ têfh£o. ÏJ xU Ô®khd¤ij ãiwnt‰w¡ Toa
brašgu¥igÍ« všiyiaÍ« tiuaW¡»wJ. T©£° X l‹dš mt®fë‹ fU¤J¥go
ÏJ Jiz gâahs®fis têel¤Â rçahd KobtL¤jY¡F v©z¤ij
tê¥gL¤J« têfh£oahF«.
4. eilKiw
ãWtd¤Â‹ bfhŸifia eilKiw¥gL¤Â neh¡f¤ij miltj‰F¥
ga‹gL¤j¥gL« brašghLfë‹ v© tçir¤ bjhF¥ng eilKiw MF«. ÏJ xU
F¿¥Ã£l elto¡if v›thW ãiwnt‰w¥gl nt©L« v‹gj‰fhd têKiwia
V‰gL¤J»wJ. ÏJ xU £lä£l, tçir¥gL¤j¥g£l, ÂU«g¤ ÂU«g xnu khÂçahfΫ
ãiyahfΫ ãiwnt‰w¡ Toa brayhF«.
27
5. éÂfŸ
F¿¥Ã£l Nœãiyfëš vJ brŒa nt©L« vJ brŒa¡TlhJ v‹gj‰fhd
cWÂahd Ô®khd§fns éÂfshF«. ÏJ xU braiy¢ brŒtj‰fhd gçªJiu¡f¥g£l
têfh£oahF«. éÂfëèUªJ Á¿a éyfšfŸ Tl j鮡f¥gl nt©L«.
6.ãfœ¢Á ãušfŸ
ãfœ¢Á ãuš v‹gJ bfhL¡f¥g£l gâia ãiwnt‰Wtj‰fhf¤ jahç¡f¥g£l
cWÂahd braš khÂç MF«. ÏJ vL¡f nt©oa elto¡iffisÍ«, ga‹gL¤j¡
Toa ts Mjhu§fisÍ«, fhy msitÍ«, x›bthU goãiy¡F« braY¡F«
tiuaW¤J tH§F»wJ. x›bthU ehS« ãiwnt‰w¡Toa brašfëš Á¡fd¤ijÍ«
xUä¤j brašgh£il ãiyeh£l cjλwJ.
7. £l¥g£oaš
£l¥g£oaš v‹gJ F¿¥Ã£l v®fhy¤Â‰Fça, v®gh®¡F« KoÎfis v©
toéš ju¡Toa xU ã m¿¡if MF«. ÏJ £l¤ij F¿¥Ã£l RU¡fkhd tot¤Âš
Tw¥ ga‹gL»wJ. ÏJnt xU§»iz¥Ã‰F« f£L¥gL¤jY¡F« têKiwahf¥
Ëg‰w¥gL»wJ.
8. fhy m£ltiz
ÏJ F¿¥Ã£l elto¡iffis ãiwnt‰w tiuaW¡f¥gL« fhy msÎfis¡
F¿¡»wJ. ÏJ xU F¿¥Ã£l elto¡iffis ãiwnt‰w vL¤J¡ bfhŸS« fhy
mséid tiuaW¡»wJ. xU braiy¤ bjhl®ªJ brŒtj‰F« jhkj§fis¤
j鮥gj‰F« Ï›t£ltiz ga‹gL¤j¥gL»wJ.
9. braš £l«
brašÂ£l« v‹gJ _yjd«, Ïy¡F, brašfŸ x‹iw x‹W rh®ªÂU¡F« ãiy
ngh‹wt‰whš tiuaW¡f¥gL»wJ. ÏJ xU braiy ãiwnt‰w¤ njit¥gL« Kjè‹
msÎ, F¿¥Ã£l neh¡f« k‰W« xU braè‹ ÃçbjhU braiy¢ rh®ªJŸs ãiyfis
és¡F»wJ. ÏJ xU jå¥g£l £lkhf tiuªJ brašgL¤j¥gL»wJ.
£l¤Â‹ tiffŸ
fhy¤ij mo¥gilahf¡ bfh©L £l¤ij¡ Ñœ¡f©lthW tif¥gL¤jyh«.
1. Ú©lfhy¤ £l§fŸ
Ú©lfhy¤ £l§fŸ v‹gJ 5,10,15 tUl§fis mo¥gilahf¡ bfh©L
Ô£l¥gLgit. ÏJ Ú©lfhy bghUshjhu rKjha bjhêš EQ¡f¡ fhuâfis
mo¥gilahf¡ bfh©lJ. (v.L) xU òÂa bghUis cUth¡FtJ.

2. Ïil¡fhy¤ £l§fŸ

Ϥ£l« Ïil¥g£l £l« vdΫ miH¡f¥gL»wJ. Ïu©L Kjš

Iªjh©LfS¡FŸ ãiwnt‰w¡Toa elto¡iffS¡fhd £l§fŸ Ïil¡fhy¤
£l§fŸ. Ïit Ú©l fhy¤ £l§fis él étukhfΫ F¿¥Ã£L¡ TW« tifæY«
mikÍ«. Ïit bghU£fis th§FtJ é‰gJ F¿¤j £l§fshF«.
28
braš všiyæ‹ mo¥gilæš Â£l§fis¡ Ñœ¡f©lthW tif¥gL¤jyh«.

Ú©l fhy¤ £l§fŸ

Ïil¡fhy¤ £l§fŸ

FW»a fhy¤ £l§fŸ

£l¤Â‹ tiffŸ

brayh£Á¤ £l§fŸ

ÃçÎ rh® £l§fŸ

Jiwthç k‰W« bjhFÂ rh®

£l§fŸ

gl« 2. 3 £l¤Â‹ tiffŸ

3. FW»a fhy¤ £l§fŸ

Ïit xU tUlfhy¤Â‰F k£L« Ô£l¥gL« £lkhF«. xU F¿¥Ã£l braiy
ãiwnt‰w¤ njit¥gL« F¿¥Ã£l fhy«, ãiwnt‰w nt©oa brašfŸ M»at‰¿‹
bjhF¥ò (v.L) Xuh©L c‰g¤Â k‰W« é‰gid. Ïij brašÂ£l« v‹W TWtJ
bghUªJ«.
4. brayh£Á¤ £l§fŸ
xU ãWtd¤ij KGikahf cŸsl¡»¤ Ô£l¥gL« £l§fŸ brayh£Á¤
£l§fŸ MF«. ÏJ bgU«ghY« Ú©lfhy¤ £l§fŸ, Ïit nkš ãiy
nkyh©ikauhš Ô£l¥gL»wJ.
5. ÃçÎ rh® £l§fŸ
F¿¥Ã£l gFÂfS¡fhf¤ Ô£l¥gL« £l§fŸ gF (m) ÃçÎ rh® £l§fshF«.
(v.L) c‰g¤Â, é‰gid, ã k‰W« gâahs®. Ϥ£l« éahghu¤Â‹ F¿¥Ã£l gâ
všiyia neh¡» Ô£l¥gL»wJ.
6. Jiwthç k‰W« bjhF rh® £l«
x›bthU Jiw¡F« mšyJ Ãçé‰F« F¿¥Ã£l £l¤ij cUth¡» mj‹
_y« Ãçé‹ neh¡f¤ij ãiwnt‰WtjhF«.
29
KobtL¤jš
bghUŸ
»il¥Ãš cŸs kh‰W têfëš Áwªj tê x‹iw¤ nj®ªbjL¡F« eilKiwna
KobtL¤jš. gšntW kh‰WtêfŸ ÏU¡F«bghGJ jh‹ KobtL¤jš mtÁakh»wJ.
xU ntiyia brŒJ Ko¡f xnu xU tê k£L« ÏU¡F« bghGJ KobtL¤jY¡nf
mtÁa« ÏU¡fhJ. (v.L) xU éahghu ãWtd« ÏaªÂu« x‹iw th§Ftjhf it¤J¡
bfhŸnth«. »il¡f¡ Toa gšntW khÂçfë‹ ju¤ij MuhŒªJ mt‰WŸ mÂf¥
gaid¤ ju¡Toa xU uf¤ij¤jh‹ nj®Î brŒt®.

gl« 2.4 KobtL¤jš

tiuéy¡fz«

nAa‹° k‰W« nk°ì mt®fë‹ T‰W¥go “KobtL¤jš v‹gJ kh‰W

têfë‹ bjhF¥Ãš ÏUªJ, vªj xU kh‰W tê KobtL¡F« Ãu¢Áidæ‹ neh¡f¤ij
k‰w têfis él KGikahf¤ Ô®¤J it¡Fnkh, mªj kh‰W têia¤ nj®ªbjL¡F«
braš MF«.``

30
 íah®{ bl®ç mt®fë‹ T‰W¥go “xU fU¤Âid (m) xU braš
ãiwnt‰w¤ij ã®zæ¡f, ÏU¥Ãš cŸs Ïu©L mšyJ mj‰F nk‰g£l kh‰W
têfëš Áwªj têia¤ nj®ªbjL¥gjhF«.``
KobtL¤jè‹ ÏašòfŸ
1) F¿¡nfhis neh¡»a brašghL
F¿¡nfhis miltnj KobtL¤jè‹ neh¡fkhF«. xU khzt‹ tâféaš
g£l« bgw nt©Lkhdhš fšÿçæš nru nt©L«. mt‹ gfš fšÿçænyh (m)
khiy¡ fšÿçænyh nruyh«. mJ mt‹ bg‰WŸs kÂ¥bg©fë‹ ju¤ij¥
bghW¤jJ. mšyJ mt‹ mŠrštê¡fšéæY« nruyh«. mj‰F« mt‹ gšntW
gšfiy¡ fHf§fS¡»ilna ešyij x‹iw¤ nj®Î brŒa nt©L«. ÏJ nghš mªj
KoÎfis vL¡f nt©oÍŸsJ.

2) kh‰W têfë‹ ÏU¥ò ãiy

K‹dnu F¿¥Ã£lJ nghy kh‰W têfŸ ÏUªjhš k£Lnk KobtL¤jš
mtÁakh»wJ. xnu xU tê ÏU¡F« bghGJ KobtL¤jš v‹w ng¢R¡nf Ïl« Ïšiy.
(v.L) fhy¤Â‰F x›thj xU bghUis mjhtJ fhy¤Â‰F V‰g kh‰¿aik¡f Koahj
bghUis Ïu¤J brŒJ éLtJ, x‹W jh‹ rçahd KoÎ. Ïj‰F kh‰W tê »ilahJ.
mnj nghy Âwikæšyhj (m) bghW¥Ãšyhj gâahs®fis ãWtd¤ÂèUªJ
mf‰Wtij¤ jéu ntW tê »ilahJ. Mdhš kh‰¿aik¡f¡ Toa bghU£fis
fhy¤Â‰nf‰wthW ò¤Jæ® C£lyh«. mnj nghy bghW¥òz®Î cŸs Mdhš Á¿J
bkJthf òçªJ bfh©L brayh‰Wgt®fS¡F TLjš gæ‰Á tH§fyh«.

3) ne®kiw k‰W« v®kiwahf ÏU¡fyh«

KobtL¤jè‹ k‰bwhU Áw¥Ãašò KoÎ ne®kiwahfnth (m) v®kiwahfnth
ÏU¡fyh«. (v.L) xU ãWtd¤Â‹ gâahs®fŸj§fsJ r«gsé»j§fis
kh‰¿aik¡f KoÎ brŒjhš mt®fŸ mJ bjhl®ghf ãWtd¤ij KobtL¡f
nt©LnfhŸ éL¡fyh«. ÏJ F¿¤J ãWtd¤Â‰F cl‹ghL Ïšiyba‹whš
gâahs®fŸ ntiy ãW¤j¤Âš <LgLtjhf¡ Twyh«. ãWtd« ÏJ bjhl®ghd
elto¡ifæš ne®kiwahfnth (m) v®kiwahfnth KobtL¡fyh«. gâahs®fë‹
nfhç¡iffis V‰W¡ bfh©lhš mJ ne®kiw KoÎ. (m) gâahs®fë‹
nfhç¡iffis V‰W¡ bfhŸshkš mt®fŸ ÛJ el¤ij tê rh®ªj elto¡if vL¥gjhf
ÏUªjhš mJ v®kiw KoÎ.

4) KobtL¡fhkš ÏU¡F« KothfΫ ÏU¡fyh«

xU Áy cz®Îó®tkhd Ãu¢ridfëš KobtL¥gJ fodkhf ÏU¡F«.
cldoahd `rç` mšyJ `Ïšiy` vD« KoÎfŸ vL¡f KoahJ. Ï¢Nœãiyfëš
Koªjtiu KoÎ vL¡fhknyna ÏU¥gJ ešyJ. Ϫj KoÎ `Koéšyhj KoÎ` MF«.

5) KobtL¤jš m¿éaš k‰W« fiy rh®ªjJ

ÏJ m¿éaiy¥nghy Ãu¢ridia¥ g‰¿a m¿Î, bfhŸif k‰W« éÂfis
MŒ»wJ. fiyia¥ nghy bt‰¿fukhf KobtL¡F« Âwikia cŸsl¡»ÍŸsJ. (v.L)
gâahs®fë‹ CÂa¤ÂU¤j« F¿¤J KobtL¡f, mt‰iw kÂ¥ÕL brŒjèš
bghU¤jkhd Kiwia¥ Ëg‰w nt©L«. Mdhš Ït‰iw mkšgL¤j ešy Âwik
k£Lnk njit. vdnt KobtL¤jš m¿éaY« fiyÍ« rh®ªjJ.
31
6) ÏJ Nœãiyæ‹ gh‰g£lJ
KobtL¥gt® xnu Ãu¢Áid¡F bt›ntW KoÎfis gšntW Nœãiyfëš
vL¡fyh« (v.L) xU MÁça® xU khztid xU ehŸ jhkjkhf tUtij mDkÂ¥gh®.
Mdhš mnj khztid k‰bwhU ehŸ jhkjkhf tUtij mDk¡fhkš ÏU¡fyh«.
mnj nghy xU gâahsU¡F xU ehŸ éL¥bgL¡f mDk bfhL¡fyh«. ÃçbjhU
ehŸ mDk bfhL¡fhkš ÏU¡fyh«.
7) ÏJ j‹éU¥gkhfΫ ÏU¡fyh« (m) ö©oél¥g£ljhfΫ ÏU¡fyh«
xU KobtL¥gt® jhdhf ÃçbjhU egç‹ vªj xU t‰òW¤jY« Ïšyhkš
vL¡F« KoÎ j‹ éU¥g KothF«. ÏJ j§F jilæšyhkš Âwªj kdJl‹ xU
nkyhs® vL¥gjhF«. khwhf xU nkyhs® k‰wt®fŸ t‰òW¤jè‹ fhuz¤jhY«
Nœãiyfë‹ fhuz¤jhY« xU KobtL¡F«go neç£lhš mJ ö©oél¥g£l
KothF«. (v.L) xU c‰g¤Âahs® mtuJ c‰g¤Â elto¡ifahš R‰W¥òw¢ Nœãiy
gh¡fgLkhdhš, mªj c‰g¤Âahs® xU khR¡ f£L¥gh£L bgh¿ia mtnu
Ïiz¤jhuhdhš m«KoÎ j‹ éU¥g KothF«. m›th¿šyhkš nkyhs® R‰W¥òw¢
Nœãiy g‰¿a m¡fiwæšyhkš ÏUªjhš m‹dhç‹ ftdä‹ikia¢ R£o¡fh£o
khR¡f£L¥gh£L mÂfhçfŸ m«nkyhsiu khR¡f£L¥gh£L¥ bgh¿ia¥ bghU¤JkhW
Twyh«. Ï¥go¥g£l KoÎfŸ cªjél¥g£l (m) ö©oél¥g£l (m) C£o él¥g£l
KothF«.
8) ÏJ xU Á¡fyhd kd« rh®ªj ntiy
KobtL¤jš kh‰Wtêfis äfΫ ftdkhf MŒªJ mt‰WŸ Áwªj têia¤
nj®ªbjL¡F« Óça braš MF«. KobtL¤jè‹ braš £l«, m¿itÍ«,
ÂwikiaÍ« rh®ªJ ÏU¡»wJ. m¥bghGJ jh‹ KobtL¥gt® xU Áwªj Koit vL¡f
Koͫ.
9) ÏJ bjhl®ªJ el¡F« braš
KobtL¤jš xU bjhl®ªJ el¡F« braš MF«. x›bthU kåjå‹
thœ¡ifæY« bjh£oš Kjš fšyiwtiu KoÎfŸ vL¥gJ mtÁakhŒ cŸsJ. xU
éahghu ãWtd¤ÂY« njh‰w« Kjš fiy¥ò tiu KobtL¤jš mtÁakh»wJ.

nkyh©ik KoÎfë‹ tiffŸ

1. ãWtd k‰W« jå¥g£l KoÎfŸ
xU ãWtd¤Â‰fhd mYtyf brayh¡f¤ÂwdsΡFŸ ÏUªJ xU
brayh©ika® vL¡f¡ Toa KoÎfns ãWtd KoÎfshF«. mnj rka« jå¥g£l
KoÎfŸ ãWtd¤Â‹ cW¥Ãd® v‹w Kiwæš Ïšyhkš jå xU eguhf ÏUªJ vL¡F«
KoÎfŸ jå¥g£l KoÎfŸ vd¥gL«.
2. thyhakhd k‰W« Í¡Â mo¥gilæyhd KoÎfŸ
ÂU«g¤ ÂU«g vL¡f¥gL« KoÎfŸ thyhakhd KoÎfŸ vd¥gL«. ÏJ
FW»afhy¤ij k£Lnk cŸsl¡»aJ k‰W« ãWtd¤Â‹ xU ÁW gFÂia k£Lnk
gh¡F«.

32
 Í¡Â ó®tkhd KoÎfŸ Ú©lfhy brašfS¡F vL¡f¥gLgit. Ïj‰F
mÂfkhd gz KjÄL« ãiyahd j‹ikÍ« mtÁa«.

ãWtd k‰W« jå¥g£l KoÎfŸ

thyhakhd k‰W« Í¡Â

mo¥gilæyhd KoÎfŸ

nkyh©ik ãfœ Kiw¥gL¤j¥g£l k‰W« ãfœ

KoÎfë‹ Kiw¥gL¤j¥glhj KoÎfŸ
tiffŸ

bfhŸiffS« brašgL« KoÎfS«

jåeg® k‰W« FG KoÎfŸ

gl« 2.5 nkyh©ik KoÎfë‹ tiffŸ

nkyh©ik KoÎfŸ nk‰¡f©lthW tif¥gL¤j¥gL»‹wd.

3. ãfœ Kiw¥gL¤j¥g£l k‰W« ãfœ Kiw¥gL¤j¥glhj KoÎfŸ

irk‹ mt®fë‹ T‰W¥go Kiw¥ gL¤j¥g£l KoÎfŸ v‹gJ thyhakhdJ
k‰W« ÂU«g¤ ÂU«g ãfœtJ. ÏitfŸ ãWtd¤Âš V‰fdnt Ô£l¥g£L ÏUªJ
tUgitfshF«. Kiw¥gL¤j¥glhj KoÎfŸ f£lik¡f¥glhjitahF«. Ïit
bghJthf ca® k£l nkyh©ikauhš vL¡f¥gLgit.
4 . bfhŸif k‰W« brašgL KoÎfŸ
Ïit mo¥gil¤j‹ik cilaitfŸ MF«. Ïit xU ãWtd« KGtijÍ«
kh‰w¡ ToaJ. brašgL« KoÎfŸ v‹gJ bfhŸif KoÎfis brašgL¤j
cUth¡f¥gLgit MF«.
5. jåeg® k‰W« FG KoÎfŸ
xU jå eguhš vL¡f¥gL« KoÎfŸ jåeg® KoÎfŸ v‹W«, xU FGthš
vL¡f¥gL«, KoÎfŸ FG KoÎfŸ v‹W« miH¡f¥gL«.
33
KobtL¤jè‹ eilKiwfŸ

KobtL¡F« eilKiwæš Ñœ¡f©l têfŸ cŸsd

gš
Ãu¢ridia kh‰W¤ kh‰W Áwªj KoÎfis¢ brŒÂ
Ãu¢ridia elto¡iffis Ô®khd¤ij¤
MŒÎ Ô®khd§- braš k‰W«
tiu- kÂ¥ÕL brŒjš nj®ªbjL¤jš
aW¤jš brŒjš fis gL¤Jjš f£L¥ghL
cUth¡Fjš

gl« 2.6 KobtL¤jè‹ eilKiwfŸ

1. Ãu¢ridia tiuaW¤jš
Ãu¢ridia¡ f©LÃo¤J gÂÎ brŒtnj KobtL¤jè‹ Kjš goahF«.
Ãu¢ridfŸ ãiwnt‰w¥glhj F¿¡nfhŸfshY« éU«Ãa brašfëèUªJ V‰gL«
éyfšfshY« njh‹W«. c©ikahd Ãu¢ridfŸ FiwÎila bghU£fŸ,
bghU¤jäšyhj éiy¡ bfhŸif tH§Fjèš FiwghL, mšyJ
é‰gid¤nj®¢Áæ‹ik ngh‹witfshš cUthtJ, Ãu¢ridfis¤ bjëthf¥
òçªJ bfhŸtJ mtÁa«.
2. Ãu¢ridia MŒÎ brŒjš
Ãu¢ridia MŒÎ brŒjš v‹gJ mj‹ fhuz§fisÍ« braš všiyiaÍ«
étç¤jš MF«. xU Koé‹ jukhdJ mj‰F¥ ga‹gL¤j¥gL« jftšfë‹ ju¤ij¥
bghW¤jJ. vdnt Jšèakhd rçahd étu§fis¢ nrfç¥gJ KobtL¤jš
elto¡if¡F Ï‹¿aikahj x‹whF«.
3. kh‰W¤ Ô®khd§fis cUth¡Fjš
Ãu¢ridfis MŒÎ brŒJ tiuaW¤jÎl‹ bghU¤jkhd jftšfë‹
mo¥gilæš kh‰W¤ Ô®khd§fis cUth¡f nt©L«.
4. kh‰W elto¡iffis kÂ¥ÕL brŒjš
gšntW kh‰W elto¡iffŸ x¥Ãl¥g£L MŒÎ brŒa¥g£L ãiwFiwfŸ
f©l¿a¥gL»‹wd. kÂ¥ÕL brŒa¥gLtj‰F K‹ mj‰fhd Ïy¡F F¿¥Ãl¥gl
nt©L«. Õ£l® ou¡f® v‹gt® Ñœ¡F¿¥Ã£l Ïy¡Ffis, kh‰W elto¡iffis
kÂ¥ÕL brŒtj‰fhd fhuâfŸ v‹W F¿¥ÃL»wh®.
m) Ïl®ghL
M) Á¡fd« k‰W« Ka‰Á
Ï) fhy¡f£L¥ghL
<) Fiwthd ts Mjhu§fŸ
34
5. Áwªj Ô®khd¤ij¤ nj®ªbjL¤jš
Áwªj kh‰W elto¡ifia¤ nj®ªbjL¤jny KobtL¤jè‹ fodkhd
gFÂahF«. T©£° X l‹dš v‹gt® Ñœ¡f©lt‰iw kh‰W¤ Ô®Îfëš
nj®ªbjL¥gj‰F mo¥gilahf¡ TW»wh®.
m) mDgt« M)nrhjid Ï) MuhŒ¢Á k‰W« gF¤jhŒÎ
6. KoÎfis¢ brašgL¤Jjš
xUKiw KoÎfŸ vL¡f¥g£lhš mij¢ brašgL¤JtJ mtÁa«. ÏJ gy
gFÂfis¡ bfh©lJ. Kjèš Ï¢brŒÂ njit¥gL« gâahs®fS¡F tH§f¥gl
nt©L«. Ïu©lhtjhf, KoÎfis¢ brašgL¤J« bghW¥ò F¿¥Ã£l eg®fS¡F
më¡f¥gl nt©L« _‹whtjhf KoÎfS¡F v®¥òfŸ ÏUªjhš mit rç¡f£l¥gl
nt©L«.
7. gš brŒÂ k‰W« f£L¥ghL
xUKiw KoÎfŸ brašgL¤j¥g£Lé£lhš v®gh®¤j éisÎfŸ
ãfœÎfSl‹ x¥Ã£L¥ gh®¡f¥gl nt©L«. VjhtJ éyfšfŸ ÏU¡Fkhdhš
mt‰¿‰fhd fhuz§fŸ MŒÎ brŒa¥gl nt©L«.
KobtL¤jè‹ e‹ikfŸ
1. Áwªj gâ ãiwnt‰w«
xU ntiyia Áw¥ghf el¤Jtj‰F KobtL¤jš cjλwJ. xU ntiyia
Áw¥ghf brŒJ Ko¡f gšntW kh‰W têfŸ ÏU¡F« bghGJ mt‰WŸ xU Áwªj
têia¤ nj®ªbjL¥gnj KobtL¤jš MF«. nj®ªbjL¡f¥g£l tê Áwªj éiséid
më¥gjhf ÏU¡f nt©L«.
2. ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤j cjλwJ
xU ntiyia Ko¡F« Áwªj têæid¤ nj®ªbjL¤j ÃwF ãWtd¤Âš cŸs
ts§fsh»a kåj ts«, ÏaªÂu§fŸ, bghU£fŸ k‰W« ãÂæid KGikahf¥
ga‹gL¤Jtš KobtL¡F« gâ bjhl®»wJ. ts§fŸ v¥bghGJnk Fiwthf
ÏU¡F« Mifahš mt‰iw KGikahf¥ ga‹gL¤JtJ mtÁa« M»wJ.
3. cça¤ Ô®it vL¡f cjλwJ
Ô®khd« vL¤jš, g⤠bjhl®ghd Ãu¢ridfS¡F ԮΠfhz cjλwJ.
Ãu¢Áid¡fhd fhuz« f©l¿ªJ ÂU¤J« elto¡iffŸ vL¡f cjλwJ.
nkyh©ik braš elto¡ifia Ô®khd« brŒa cjλwJ. vdnt, Ô®khd« vL¤jš
v‹gJ nkyh©ik¡F xU Ô®it f©LÃo¡f cjλwJ.
4. Âwikia mÂfç¡f cjλwJ
KobtL¤j Áwªj kh‰W têia¤ nj®ªbjL¡f cjÎtj‹ _y« Âwikia
mÂfç¡f cjλwJ. Koéš nj®ªbjL¡f¥g£l kh‰W tê gâahsuhY«
ã®thf¤ÂduhY« V‰W¡ bfhŸs¥gl¡ Toajhf ÏU¡f nt©L«. ÂU¥Âahd
gâahs®fŸ KGikahf ciH¥gjhš mÂfkhd gy‹ »il¡F«. Ϫj mÂf¥gy‹
ã®thf¤Âdiu¤ ÂU¥Â¥gL¤J«. Ïjdhš bkh¤j ãWtd¤Â‹ ÂwikÍ« nk«gl
thŒ¥òŸsJ.

35
5. fU¤J ntWghLfis¡ fis»wJ
Áwªj KoÎfshš ãWtd¤Âš fU¤J ntWghLfŸ rç brŒa¥gL«. (v.L)
gâahs®fŸ CÂa ca®Î k‰W« Áwªj gâ¢Nœãiy ngh‹w fhça§fëš j§fsJ
fU¤Jfis tèÍW¤jyh«. ã®thf« Ï›étu§fëš KobtL¡f fhyjhkj« brŒjhš
gâahs®fŸ élh¥ÃoahfΫ ÏU¡f¡ TL«. m¥bghGJ xU KoÎ mtÁa« M»wJ.
m«KoÎ xU jiy¥g£rkhf ÏU¡f¡ TlhJ. ã®thf« gâahs®fS« V‰W¡ bfhŸs¡
Toa KoÎfisna vL¡f nt©L«.
KobtL¤jè‹ FiwghLfŸ
KobtL¤jè‹ nghJ V‰gl¡Toa Á¡fšfŸ
1. kh‰W têfŸ g‰¿a KGikahd m¿Î ÏšyhÂU¤jš
KobtL¡F« eg® bgU«ghY« kh‰WtêfŸ g‰¿a KGikahd m¿éšyhjtuhf
ÏU¥g®. ÏJ ngh‹w Nœãiyfëš mt® j‹ kd‰F¤ njh‹¿ago KobtL¥g®. Áwªj
KoÎfŸ kh‰W têfŸ mid¤ijÍ« KGikahf cz®ªj Ëdnu vL¡f¥gL«.
Ïšyhéoš v®gh®¤j KoÎfŸ »il¡fhJ.
2. KobtL¡f Koahkš FH«ò« kdãiy
ÏJ KobtL¡f Koah ãiyia¡ F¿¡F« Áy nkyhs®fS¡F vëjhf
KobtL¡f KoahJ. mJ ngh‹nwh® KobtL¥gij jhk¡fyh«. ÏJ éahghu
thŒ¥òfis ÏH¡f tê tF¡F« Áy rka§fëš mtru KobtL¡f nt©o tU«. mJ
Áwªj gyid më¡»wJ.
3. rçahd fhuz¤ij¡ f©l¿a jtWjš
xU kåjå‹ jiytè¡F kh¤Âiu xU cldo ãthuz« M»wJ. Mdhš
v¥bghGJ« kh¤ÂiufŸ ãuªju¤ ԮΠMfhJ. xUtU¡F mo¡fo jiytè tUkhdhš
mJ F¿¤J mt® Kiwahd MŒÎ brŒa nt©L«. ÏJ nghš gâòçÍ« Ïl¤Âš
bj«ó£Ljš k£Lnk KG¥gaidÍ« bgw Koahkš nghtj‰F¡ fhuzkhŒ ÏU¡fhJ.
vdnt Ãu¢rid¡F c©ikahd fhuz¤ij bjçªJ bfh©L mij¤ Ô®¥gj‰F Kay
nt©L«.
4. éiuthd KoÎfŸ
xU KoÎ vL¥gt® KoÎ vL¥gj‰F j‹ éU¥g« nghy fhy« vL¤J¡ bfhŸsyh«.
Áy Ãu¢ridfŸ clD¡Fl‹ KoÎ vL¡f¥gl nt©oajhf¡ Tl ÏU¡fyh«. “rçahd
neu¤Âš nghl¥g£l xU ijaš x‹gJ ijaiy nrä¡F«`` Mdhš xU Áy nkyhs®fŸ
k£Lnk éiuthd KoÎ vL¥gt®fshf ÏU¥g®. KoÎfŸ rçahd neu¤Âš vL¡f¥gl
éšiyahdhš ãWtd« J‹g¥gl nt©o ÏU¡F«.
5. njitahd jftš »il¡fhkš ÏU¤jš
KoÎ vL¡f njitahd jftš »il¡fhkš ÏU¡fyh« mJ ngh‹w
Nœãiyfëš rçahd KoÎfŸ vL¡f Koahkš nghF«. Áy rka§fëš fhy jhkjK«
V‰glyh«. (v.L) xU ãWtd« Ú©l fhy¤Â‰F¥ Ë bjhl®ò bfhŸS« xU
tho¡ifahsU¡F fl‹ bfhL¡f¤ Ô®khå¡f nt©oa Nœãiyæš m‹dhç‹ fl‹
bgW jFÂia¥ g‰¿a jftš cldoahf¡ »il¤jhš k£Lnk KoÎ vL¡f KoÍ«.
6. v®¥ò
Áy ãWtd§fëš Jiz¥gâahs®fŸ ju¥ÃèUªJ ãWtd KoÎfS¡F

36
v®¥ò tªj t©z« ÏU¡F«. ÏJ ngh‹w Jiz¥ gâahs®fŸ ãWtd¤Â‹
ts®¢Á¡fhf vL¡f¥gL« KoÎfŸ Jiz¥ gâahs®fë‹ Ra éU¥g§fS¡F
vÂuhfnt ÏU¡F« v‹W ãid¥gt®fŸ, Ï›bt®¥òfis rkhë¤J Û©L tUtJ
xU Ãu¢ridahfnt ÏU¡F«.
7. KoÎ vL¥gJ k£Lnk Ãu¢rid¡F¤ Ô®thf ÏU¡fhJ
Koit mkšgL¤JtJ k‰W« F¿¥Ã£l fhy Ïilbtëæš mt‰iw ÛŸ gh®it
brŒtJ ngh‹w elto¡iffŸ k£Lnk v®gh®¤j éisÎfis¤ ju tšyJ.

ãidé‰ bfhŸf
£läLjè‹ ÏašòfŸ
1. £läLjš nkyh©ikæ‹ mo¥gil k‰W« Kjš gâahF«
2. ÏJ neh¡f« rh®ªjJ
3. ÏJ mid¤J ãiyfëY« njitahdJ
4. ÏJ xU rhJ®akhd elto¡if
5. ÏJ tU§fhy« rh®ªjJ
6. ÏJ xU xU§»iz¡f¥g£l mQF Kiw
7. ÏJ xU bjhl®¢Áahd brašghlhF«
8. ÏJ KobtL¤jiy rh®ªjjhF«

£läLjè‹ e‹ikfŸ
1. ÏJ F¿¡nfhŸfis neh¡» ftd« brY¤J»wJ
2. ts§fŸ Åzhfhkš jL¡»wJ
3. ÏJ ÂwikiaÍ«, éisÎfisÍ« cW brŒ»wJ
4. ÏJ Mg¤J¡fisÍ«, ã¢raäšyh¤j‹ikiaÍ« Fiw¡»wJ
5. £läLjš xU§»iz¥ò¡F tê fh£L»wJ
6. ÏJ f£L¥gL¤Jjiy vëjh¡F»wJ
7. £läLjš mÂfhu gutyh¡fS¡F tê tF¡»wJ

£läLjè‹ FiwghLfŸ
1. ã¢raäšyh¤ j‹ik
2. ä¡f¢ bryÅdkhdJ
3. be»œ¢Áæ‹ik
4. ntiyia brašgL¤Jtš
5. eh£lä‹ik
6. Jiz¥gâahs®fë‹ M®t¤ij
7. bjçªJ bfhŸshkš ÏU¤jš
8. rhjfkhd kndhãiy

£läLjè‹ tiffŸ
1. Ú©l fhy £l§fŸ
2. Ïil¡fhy¤ £l§fŸ
3. FW»a fhy¤ £l§fŸ
4. brayh£Á¤ £l§fŸ
5. ÃçÎ rh® £l§fŸ
6. Jiwthç k‰W« bjhF rh® £l§fŸ
37
KobtL¤jš
KobtL¤jè‹ ÏašòfŸ
1. F¿¡nfhis neh¡»a brašghL
2. kh‰W têfë‹ ÏU¥ò ãiy
3. ne®kiw k‰W« v®kiwahf ÏU¡fyh«
4. KobtL¡fhkš ÏU¡F«, KothfΫ ÏU¡fyh«
5. KobtL¤jš m¿éaš k‰W« fiy rh®ªjJ
6. ÏJ Nœãiyæ‹ gh‰g£lJ
7. ÏJ j‹ éU¥gkhfΫ ÏU¡fyh« (m) ö©oél¥g£ljhfΫ ÏU¡fyh«
8. ÏJ xU Á¡fyhd kd« rh®ªj ntiy
9. ÏJ bjhl®ªJ el¡F« braš
nkyh©ik KoÎfë‹ tiffŸ
1. ãWtd k‰W« jå¥g£l KoÎfŸ
2. thyakhd k‰W« Í¡Â mo¥gilæyhd KoÎfŸ
3. ãfœKiwgL¤j¥g£l k‰W« ãfœKiw gL¤j¥glhj KoÎfŸ
4. bfhŸiffS« brašgL« KoÎfS«
5. jåeg® k‰W« FG KoÎfŸ
KobtL¤jè‹ eilKiw
1. Ãu¢ridia tiuaW¤jš
2. Ãu¢ridia MŒÎ brŒjš
3. kh‰W¤ Ô®khd§fis cUth¡Fjš
4. kh‰W elto¡iffis kÂ¥ÕL brŒjš
5. Áwªj Ô®kh‹¤ij nj®ªbjL¤jš
6. KoÎfis brašgL¤Jjš
7. gš brŒÂ k‰W« f£L¥ghL
KobtL¤jè‹ e‹ikfŸ
1. Áwªj gâ ãiwnt‰w«
2. ts§fis KGikahf ga‹gL¤j cjλwJ
3. gâahs®fŸ v®kiw kdãiyia kh‰w cjλwJ
4. Âwikia mÂfç¡f cjλwJ
5. fU¤J ntWghLfis¡ fis»wJ
KobtL¤jè‹ FiwghLfŸ
1. kh‰W têfŸ g‰¿a KGikahd m¿Î ÏšyhÂU¤jš
2. KobtL¡f Koahkš FH«ò« kdãiy
3. rçahd MŒÎ brŒtJ jt¿éL»wJ
4. éiuthd KoÎfŸ
5. njitahd jftš »il¡fhkš ÏU¤jš
6. v®¥ò
7. KoÎ vL¥gJ k£Lnk Ãu¢rid¡F¤Ô®thf ÏU¡fhJ
38
Áy braš £l§fŸ
ÑœfhQ« nkyh©ik¥ Ãu¢ridfS¡F¤ ԮΠfh©f.
1) xU nkh£lh® fh® c‰g¤Â brŒÍ« ãWtd«, òÂa k‰W« V‰fdnt cŸs ãWtd§fŸ
cUth¡F« mÂf msÎ ngh£oædhš bgU« Ãu¢Áidia¢ rªÂ¡»wJ. mj‹
ngh£oahs®fŸ Fiwªj éiy khÂçæš nkh£lh® fh®fis c‰g¤Â brŒJ éiyæš
F¿ahf ÏU¡F«. Ef®nthiu ft®ªJ éL»wh®fŸ. mnj rka¤Âš ju¤Âš eh£lKŸs
Ef®nthU¡F òÂa bjhêš E£g¤Jl‹ Toa ca®uf nkh£lh® fh®fis c‰g¤Â brŒJ
ešy jukhd tho¡ifahs®fisÍ« ft®ªJ éL»wh®. Ï¥go¥g£l ngh£o Nœãiyæš
mªj éahghu ãWtd¤Â‰F rªij¢ rthiy rkhë¥gj‰F xU £l« tF¤J¡
bfhL¡fΫ. cdJ £l¤Âš Jšèakhd msÎfŸ ÏU¡f nt©oa mtÁa« Ïšiy.
v›tif¤ £l¤ij Ú cUth¡FthŒ v‹W bjçé¤jhš nghJkhdJ.
cjé¡ F¿¥òfŸ
1) £l¤Â‹ neh¡f¤ij ã®za« brŒa kh‰W têfŸ v‹d cŸsd v‹gij¡
F¿¥ÃL.
2) x›bthU kh‰W têfë‹ gy« k‰W« gyÅd¤ij MŒÎ brŒf.
3) nj®ªbjL¤j kh‰W têia mkšgL¤jš
4) Ëbjhl® brašfŸ ahit v‹W ÁªÂ.

1) Ϥjifa £l§fë‹ FiwfŸ ahit v‹W f©LÃo.

2) Ïit všyh NœãiyfëY« kh‰w¤j¡fjh?
3) ÏJ v®fhy¤ij neh¡»ajh?
4) Ïj‰F fhy všiy c©lh? ãiyahdjh?

1) ÏJ mÂf« bryÅdkhdjh?
2) neu¤ij mÂf« bryél¡ Toajh?
3) Ϫj Fiwfis v›thW ãt®¤Â brŒayh«?
------

2) mUnf cŸs xU bjhêšéidPiu mt® v›thW neh¡f§fis ã®za« brŒjh®?

v›thW mt‰iw milªjh® mj‰F v›tsÎ fhy« M»aJ v‹W édtΫ mt®fsJ
gÂiyÍ« Ú Ïªj m¤Âaha¤Âš f‰wijÍ« x¥ÃlΫ.

cjé¡ F¿¥òfŸ

1) Ú©lfhy k‰W« FW»a fhy¤ £l§fŸ ahit?

2) neh¡f§fis ã®zæ¡F« nghJ v‹bd‹d fhuâfŸ gçÓyid
brŒa¥g£lJ v‹W m¿aΫ.
3) Ϫj neh¡f§fis ã®zæ¥gj‰F v‹bd‹d msÅLfŸ fz¡»š
bfhŸs¥g£ld v‹W bjçé¡fΫ.

39
 édh¡fŸ
gFÂ - m
òwta¡ FW édh¡fŸ
rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJ.
1. £läLjš v‹gJ ------- rh®ªjJ.
(m) Ïwªjfhy« (M) v®fhy« (Ï) ãfœfhy« (<) nk‰T¿at‰¿š vJΫ Ïšiy

2. £läLjš v‹gJ -------- braš

(m) m¿Îrh®ªj (M) khdÓf (Ï) ò¤Ârhè¤jd« (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«

3. £läLjš ------ ts§fis mÂf mséš ga‹gL¤J»wJ.

(m) ã (M) bghUŸfŸ (Ï) ÏaªÂu§fŸ (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«

4. £läLjš v‹gJ ----¡F têtF¡»wJ,

(m) xU§»iz¤jš (M) x¤JiH¤jš (Ï) C¡Fé¤jš (<) xG§fik¤jš

5. ãWtd« £l§fis brašKiw gL¤ÂÍŸsjh v‹gij m¿a ---- cjλwJ

(m) f£LgL¤jš (M) C¡Fé¤jš (Ï) Ô®khd« brŒjš (<) nk‰F¿¥Ã£l vitÍ«
Ïšiy

6. £läLjš v‹gJ ---- MuhŒtj‰F ga‹gL»wJ

(m) c£òw Nœãiy (M) btë¥òw Nœãiy (Ï) c£òw k‰W« btë¥òw Nœãiy
(<) nk‰F¿¥Ã£l vitÍ« Ïšiy

7. ãWtd¤Â‹ c£òw Nœãiyia ã®zæ¡F« fhuâfŸ ----

(m) bjhêyhs®fë‹ kd¥gh§F (M) bjhêšE£g« (Ï) ã®thf¤Â‹ Ô®khd braš
(<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«

8. £läLjè‹ c£TWfshtJ ----

(m) bfhŸif (M) eilKiw (Ï) é (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«

9. ----- v‹gJ neu¤ijã®zæ¤J brašfis mªneu¤Â‰FŸ Ko¡f nt©L«

(m) fhy m£ltiz (M) eilKiw (Ï) brašÂ£l« (<) nk‰F¿¥Ã£l vitÍ«
Ïšiy

10. ---- v‹gJ kh‰W elto¡iffS¡»ilna xU Áwªj braš elto¡ifia¤

nj®ªbjL¥gJ
(m) jftš bjhl®ò (M) Ô®khd« brŒjš (Ï) £läLjš (<) gâak®¤jš

11. xU ãWtd¤Â‰fhd mYtyf brayh¡f¤ ÂwdsΡFŸ ÏUªJ xU

brayh©ika® vL¡f¡ Toa KoÎfns ---- KoÎfŸ MF«.
(m) ãWtd (M) jåeg® (Ï) thyhakhd (<) nk‰F¿¥Ã£l vitÍ« Ïšiy

40
12. xU jå eguhš vL¡f¥gL« KoÎfŸ ------ KoÎfŸ vd¥gL«
(m) jåeg® (M) FG (Ï) bfhŸif (<) brašgL«

13. kh‰W elto¡iffS¡»ilna xU Áwªj braš elto¡ifia¤ nj®ªbjL¡F«

fhuâfis és¡»at® UIU
(m) Õ£l® £u¡f® (M) blŒy® (Ï) bA‹¿ bgahš (<) nk‰T¿a vitÍ« Ïšiy

14. T©£° X l‹dš v‹gt® ---- I kh‰W¤ Ô®Îfëš nj®ªbjL¥gj‰F

mo¥gilahf¡ TW»wh®
(m) mDgt« (M) nrhjid (Ï) MuhŒ¢Á k‰W« gF¤jhŒÎ (<) nk‰T¿a mid¤J«

15. £läLjš v‹gJ ãWtd¤Â‹ ----- ts§fŸ mÂf mséš

cgnahf¥gL¤JtJ MF«.
(m) kåj (M) bghUŸfŸ (Ï) ÏaªÂu§fŸ (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«

éilfŸ
1. (Ï) v®fhy«
2. (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«
3. (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«
4. (m) xU§»iz¤jš
5. (m) f£LgL¤jš
6. (Ï) c£òw k‰W« btë¥òw Nœãiy
7.(<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«
8. (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«
9. (m) fhy m£ltiz
10. M) Ô®khd« brŒjš
11. (m) ãWtd
12. (m) jåeg®
13. (m) Õ£l® £u¡f®
14. <)nk‰T¿a mid¤J«
15. (<) nk‰F¿¥Ã£l mid¤J«
XçU th®¤ijfëš éilaë

1. v‹d brŒa nt©L« v‹gij K‹T£ona Ô®khå¥gJ vJ?

2. v¥gâ nkyh©ikæš cŸs x›bthU goæY« x›thUtuhY« brŒa¥gL»wJ?

3. £läLjY¡F v›tifahd mQFKiw¤ njit¥gL»wJ?

4. vt‰iw Fiw¥gj‰F £läLjš njit¥gL»wJ?

41
5. gutyh¡fš v‹gJ v‹d?

6. V‹ £läLjš nrh®Î c©lh¡F« k‰W« rè¥ghd¥ gâahf¤ njh‹W»wJ?

7. v®fhy¤ij ã®zæ¡F« fhuâfŸ VjhtJ x‹¿id TW?

8. £läLjè‹ Kjš gâ ahJ?

9. xU F¿¥Ã£l v®fhy¤Âš eh« v®gh®¡F« KoÎfis v© toéš ju¡ToaJ

vJ?

10. £läLjè‹ tiffŸ v¤jid?

11. kh‰W elto¡iffS¡F xU Áwªj braš elto¡ifia nj®ªbjL¥gJ v‹gJ

v‹d?

12. khR f£L¥gL¤J« fUéia ah® ãWtyh«?

13. ãfœ Kiw¥gL¤j¥g£l KoÎfis tiuaW¤jt® ah®?

14. FG KoÎfis ah® vL¡fyh«?

15. KobtL¤jš gofë‹ Kjš go v‹d?

éilfŸ

1. £läLjš

2. £läLjš

3. x‹W nr®¡F« gâ

4. Ïl®ghL k‰W« v®ghuhj j‹ik

5. mÂfhu¤ij Ñœãiy nkyh©ikæl« tH§Fjš

6. be»œÎ¤j‹ik ÏšyhÂU¤jš

7. gâahs® kd¥gh§F / bjhêšE£g¥ ga‹ghL / nkyh©ikaç‹ Ô®khd« brŒÍ«

gofŸ

8. neh¡f§fŸ

9. £l¥g£oaš

10. MW

11. Ô®khd« brŒjš

12. khR f£L¥gL¤J« mÂfhç

42
13. irk‹

14. eg®fë‹ bjhFÂ

15. Ãu¢ridia tiuaW¤jš

gFÂ - M
äf¡ FW»a édh¡fŸ
5 tçfëš éilaë

1. £läLjš v‹whš v‹d?

2. £läLjš - tiuéy¡fz« jUf.

3. Ô®khd« - brŒjš v‹whš v‹d?

4. Ô®khd« - brŒjš - tiuéy¡fz« jUf.

5. £l¥g£oaš - ÁW F¿¥ò tiuf.

6. Ú©l fhy £l« v‹whš v‹d?

7. ãWtd KoÎfŸ v‹whš v‹d?

8. ãfœ Kiw¥gL¤j¥g£l £l§fŸ v‹whš v‹d?

9. bfhŸiffŸ v‹whš v‹d?

10. éÂfŸ v‹whš v‹d?

11. thyhakhd KoÎfŸ k‰W« Í¡Â mo¥gilæyhd KoÎfŸ v‹whš v‹d?

12. jåeg® k‰W« FG KoÎfŸ v‹whš v‹d?

gFÂ - Ï

FW édh¡fŸ (10 kÂ¥bg©)

xU g¡f mséš éilaë
1. £läLjè‹ FzhÂr§fŸ ahit?

2. £läLjè‹ eilKiwfŸ (m) gofŸ ahit?

3. £läLjè‹ tiffŸ ahit?

4. nkyh©ik KoÎfë‹ tiffŸ ahit?

5. Ô®khd« brŒjè‹ ÔikfŸ ahit?

43
 gFÂ - <

f£Liu tot édh¡fŸ (20 kÂ¥bg©)

1. £läLjè‹ e‹ikfŸ k‰W« ÔikfŸ ahit?

2. £läLjè‹ brašTWfŸ ahit?

3. Ô®khd« brŒjè‹ j‹ikfŸ ahit?

4. Ô®khd« brŒjè‹ goãiyfŸ étç.

5. Ô®khd« brŒjè‹ e‹ikfŸ k‰W« FiwghLfŸ.

44
 3. xG§fik¤jY«, mÂfhu x¥gil¤jY«
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤ij go¤j Ëd® Ú§fŸ Ñœ¡
f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ.

xG§fik¤jš - bghUŸ - tiuéy¡fz« - j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ -

nfh£ghLfŸ - e‹ikfŸ - xG§fik¤jš eilKiwfŸ / goãiyfŸ - Kiwahd
k‰W« Kiwa‰w xG§fik¤jš - ntWghLfŸ - xG§fik¤jè‹ f£lik¥ò (tiffŸ)
- xG§fik¥ò és¡f¥gl« - ifnaL. mÂfhu x¥gil¤jš - bghUŸ - tiuéy¡fz«
- j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ - mÂfhu x¥gil¤jš eilKiwfŸ / goãiyfŸ -
e‹ikfŸ - FiwghLfŸ - nfh£ghLfŸ - ika¥gL¤Jjš - bghUŸ -tiuéy¡fz«
- e‹ikfŸ - FiwghLfŸ - ika¥gL¤Jjš mÂfhu¥ gutyh¡f« - ntWghLfŸ.

gl« 3.1 xG§fik¥ò

xG§fik¥ò
bghUŸ
xG§fik¥ò (Organisation) v‹w th®¤ij (Organism) v‹w th®¤ijæèUªJ tªjJ.
Ïj‰F x‹Wl‹ x‹W bjhl®òila ghf§fë‹ f£lik¥ò v‹W bghUŸ. xG§fik¥ò
v‹gJ kåj®fŸ, ÏaªÂu§fŸ, bghUŸfŸ, tiffŸ, ãÂ, gâfŸ, mÂfhu« k‰W«
bghW¥ò M»at‰iw cŸsl¡»aJ. vdnt xG§fik¥Ã‹ ntiy v‹gJ, nkš
F¿¥Ã£l c£TWfis Ïiz¤J bghJthd neh¡f¤ij miltjhF«.
45
tiuéy¡fz«
1. ÿæ° mby‹ v‹gt® ``brŒa nt©oa ntiyia m¿ªJ mjid¥ gy ÃçÎfshf¥
Ãç¤J m›ntiyæ‹ bghW¥ò, mÂfhu« Kjèat‰iw¥ g»®ªjë¤J bjëªj xU
neh¡f¤Â‹ Ñœ xUtU¡bfhUt® bjhl®ò bfh©L brašgLtnj xG§fik¥ò``
v‹»wh®.

2. xG§fik¥ò v‹gJ gšntW Ka‰ÁfŸ x‹Wl‹ x‹W bjhl®ò gL¤j¥g£L

xU§»iz¡f¥g£l f£lik¥ng MF«. - Ânah iAk‹

xG§fik¥Ã‹ ÏašòfŸ / Áw¥ò¤ j‹ikfŸ

1. bghJthd neh¡f«

x›bthU xG§fik¥ò« xU bghJthd neh¡f¤ij miltj‰fhfnt

cUth¡f¥gL»wJ.

2. ntiy¥g»®Î

bkh¤j mik¥ò« gâfë‹ mo¥gilæY« Jiz¥gâfë‹ mo¥gilæY«

Ãç¡f¥gL»wJ. x›bthU egU¡F« gâãiy cz®¤j¥gL»wJ. ÏJ Áw¥ò ãiy¡F
tê tF¡»wJ.

3. mÂfhu¡ f£lik¥ò

mÂfhu¤ jFãiyæ‹ mo¥gilæš xU mik¥ghdJ cUth¡f¥gL»wJ.

mÂfhu¤Â‹ x›bthU ãiyÍ« tiuaW¡f¥gL»wJ. mÂfhç Jiz¥gâahs® cw΢
r§»èahdJ f£lis¢ r§»è vd czu¥gL»wJ.

4. k¡fŸ

ãWtd« v‹gJ kåj®fë‹ FG MF«. ÏJ xU brašgl¡Toa kåj¡

fhuâfis cŸsl¡»a mik¥ghF«.

5. brŒÂ¤ bjhl®ò

všyh ãWtd§fS« mj‰nf cç¤jhd brŒÂ¤ bjhl®ò têKiwfis¡

bfh©LŸsJ. ÏJ gu°gu òçªJ bfhŸSjY¡F« T£LwÎ v©z§fS¡F«
mo¥gilahf mik»wJ.

6. xU§»iz¥ò

ÏJ gšntW brašghLfis xU§»iz¥gj‹ _y« ãWtd¤Â‹ bghJthd

neh¡f¤ij mila Ko»wJ. T£LwÎ Ka‰Ána xU xG§fik¥Ã‹ Áw¥gæšghF«.

7. Nϋiy

xG§fik¥ò v‹gJ xU bghUshjhu, rKjha, muÁaš k‰W« r£lKiw¡

fhuâfis cŸsl¡»a Nœãiyæšjh‹ brašgL»wJ.

46
8. eilKiw éÂfŸ
x›bthU ãWtdK« Áy eilKiw éÂfis¥ Ëg‰W»wJ. ÏJ
gâahs®fë‹ Kiwahd brašgh£o‰F tê tF¡»wJ.

xG§fik¥Ã‹ nfh£ghLfŸ
1. xU§»izªj nfh£ghLfŸ
ãWtd¤Â‹ x›bthU gFÂÍ« mj‹ neh¡f§fis milÍ« t©z«
mik¡f¥g£oU¤jš nt©L«. vdnt neh¡f§fisÍ« tiuaW¡f nt©L«.
2. ntiy¥g»®Î
xU ãWtd¤Â‹ bkh¤j ntiyÍ« x›bthU jåeg®fS¡»ilna Á¿a
msÎfëš g»®ªs¡f¥gl nt©L«.
3. f£L¥gh£L Å¢bršiy
xU nkyhs® Áwªj Kiwæš M‰wš äF tifæš v›tsÎ gâahs®fis¡
f£L¥gL¤j KoÍ« v‹w msnt f£L¥gh£L Å¢bršiy MF«.
4. jutçir¡ nfh£ghL
mÂfhu tçirahdJ nkèUªJ ÑHhf v¤jilÍ« Ïšyhkš r§»è¤ bjhl® nghy
tu nt©L«. ÏJ mÂfhu¥ goãiyfis¡ F¿¡F«.
5. jåãiy¡ nfh£ghL
thyhakhd ntiyfëš všyh nkyhs®fSnk Rakhf KobtL¡fyh«. xU Áy
jå¥g£lbrašfëš k£L« jdJ ca® mÂfhçfël« KobtL¡F« mÂfhu¤ij
é£Lél nt©L«.
6. f£lis xUik
xU gâahsU¡F xU nkyhs® k£Lnk ÏU¡f nt©L«. Ïu©L nkyhs®fël«
xU gâahs® ntiy brŒa KoahJ.
7. gâtê és¡f«
x›bthU gâahs®fë‹ mÂfhu§fS« bghW¥òfS« bjëthf és¡f¥gl
nt©L«. gšntW gâfS¡»ilna cŸs cwÎ KiwahdJ bjëthfΫ F¿¥ghfΫ
és¡f¥gl nt©L«.
8. xUä¤j Ïa¡f«
xU FGé‰F xU £l« k‰W« xU jiyt® v‹w mo¥gil ÏUªjhš jh‹
ãWtd¤Â‹ brašfŸ xnu têæš Ïa¡f¥gL«.
9. x¥gilÎ
x¥gilÎ v‹gJ Jiz¥gâahs®fS¡F Át ntiyfis Ãç¤J¡bfhL¥gJ
MF«. bfhL¡f¥g£l ntiy¡F¤ jFªj mÂfhu« x¥gil¡f¥gl nt©L«. m¥bghGJ
jh‹ mt®fŸ j§fS¡F x¥gil¡f¥g£l gâia Ko¡f KoÍ«.
47
10. rkãiy¡ nfh£ghL

mÂfhuK« bghW¥ò« rkkhf ÏU¡f nt©L«. xU ãiy¡F tH§f¥g£l

mÂfhukhdJ mj‰F tH§f¥g£l bghW¥Ã‰F¢ rkkhf ÏU¡f nt©L«.

11. KGikahd gš brhšY« bghW¥ò

vªj xU nkyÂfhçÍ« jdJ bghW¥ÃèUªJ éLgL« tifæš ÏU¡f¡ TlhJ.

mÂfhçfŸ mt®fS¡F Ñœ gâòçÍ« gâahs®fë‹ brašfS¡F¥ bghW¥ghth®.

12. vëik

ãWtd¡ f£lik¥ò äfΫ vëikahfΫ Fiwªj goãiyfis¡

bfh©ljhfΫ ÏU¡f nt©L«.

13. be»œÎ¤j‹ik

ãWtd¡ f£lik¥ò NœãiyfS¡F V‰g khW« j‹ik bfh©ljhf ÏU¡f

nt©L«. mo¥gil tot¤ij kh‰whkš ãWtd¤Â‹ éçth¡f¤Â‰F V‰g khW«
j‹ik ÏU¡f nt©L«.

14. Âwik

ãWtd¤Â‹ mik¥ghdJ mªãWtd« Áw¥ghf¢ brašg£L Fiwªj bryéY«

Ka‰ÁæY« ãWtd neh¡f§fis milÍ« t©z« ÂwikÍilajhf ÏU¡f
nt©L«.

15. bjhl®¢Á

ãWtd¡ f£lik¥ghdJ Ú©l fhy¤Â‰F bjhl®ªJ Ïa§f¡ Toajhf ÏU¡f

nt©L«.

xG§fik¥Ã‹ e‹ikfŸ

x›bthU ãWtd¤Â‹ bt‰¿¡F« bjhl®ªj brašgh£o‰F« xG§fik¥ò

mo¥gil¤ njitahF«. xU Áwªj xG§fik¥Ã‹ e‹ikfis¡ Ñœf©lthW
étç¡fyh«.

1. nkyh©ik¡F cjé brŒ»wJ

xG§fik¥ò v‹w bgh¿ E£g¤Â‹ _y« ã®thf« xU§»iz¥ò k‰W«

f£L¥gh£L brašfis brašgL¤j Ko»wJ. xG§fik¥ò xU ãWtd¤Â‹
neh¡f§fis miltj‰F xU Áwªj cgfuzkhf és§F»wJ. xU Áwªj
xG§fik¥Ã‹ _ykhf k£Lnk £l§fŸ braštot« bgW»‹wd, k‰w nkyh©ik¥
âfŸ neh¡f§fis mila cjλwJ. mik¥ò¤ £l« Kiwahf
totik¡f¥gléšiy våš, nkyh©ik M‰wy‰wjhfΫ fodkhdjhfΫ M»éL«.

2. ts®¢Á¡F cjλwJ

xG§fik¥ghdJ, ãWtd« òÂa éahghu§fëš <Lgl têtif brŒ»wJ.

nkY« v›tifahd rthyfisÍ« ãWtd« v®bfhŸs Ko»wJ.
48
3. ts Mjhu§fis mÂf msÎ ga‹gL¤j cjλwJ

Áwªj xG§fik¥ò òÂa bjhêšE£g§fis ãWtd¤Âš òF¤j mDk¡»wJ.

xnu ntiyia ÂU«g¤ ÂU«g bra¤š. Ka‰Á k‰W« Ãw ts§fŸ ÅzhFjš
Kjèat‰iw¤ j鮡f Ko»wJ. Ïjdhš kåj ts§fisÍ« Ãw Ïa‰Ãaš
fhuâfisÍ« c¤jk msÎ ga‹gL¤j cjλwJ.

4. òÂjhf¥ gil¡F« Âwid¤ ö©L»wJ

xU cWÂahd mik¥ò òÂa v©z§fisÍ« K‰gL ÂwidÍ«

gâahs®fS¡»ilna V‰gL¤J»wJ. nkY« x¥gil¤jš _ykhf Ñœãiy
gâahs®fS¡F KoÎfŸ vL¡F« cçikia tH§F»wJ. Ïjdhš òÂa K‰ngh¡F
têfis ntiyæš ga‹gL¤j cjé brŒ»wJ.

5. bjhl®ªJ brašgLtij eilKiw¥gL¤J»wJ

ÁwªjxG§fik¥ò všyh ãiyæY« cŸs gâahs®fS¡F« gæ‰ÁÍ«

ts®¢ÁÍ« më¡f cWJiz¥ òç»wJ. jiyik V‰wY¡F ešy thŒ¥òfis
cUth¡F»wJ. kwW« xU ãWtd¤Â‹ ãiyng‰W¤ j‹ikia ãiyeh£L»wJ.

6. xU§»iz¤jY¡F cjλwJ

ÏJ jåahŸ Ka‰Áfis x‹¿iz¡F« K¡»akhd têahF«. x›bthU

Jiw¡F« bjhF¡F« rkkhd K¡»a¤Jt« më¡f cjλwJ. nkY« brašfë‹
xUik cz®é‰F« T£Lwé‰F« cjλwJ.

xG§fik¤jè‹ goãiyfŸ / eilKiwfŸ

1. brŒa nt©oa elto¡iffis¤ Ô®khd« brŒjš

ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis mila nk‰bfhŸs nt©oa brašfis¤

bjçªbjL¡f nt©L«. Ïj‰F xU ãWtd¤Â‹ bkh¤j ntiyiaÍ« ãWtd¤Â‹
neh¡f§fis mila nk‰bfhŸs nt©oa brašfisÍ« bjçªbjL¡f nt©L«.
Ïj‰F xU ãWtd¤Â‹ bkh¤j ntiyÍ« ÁW gâfshfΫ Jiz¥gâfshfΫ
Ãç¡f¥gl nt©L«, (v.L) xU c‰g¤Â ãWtdkhf ÏUªjhš bfhŸKjš c‰g¤Â,
é‰gid, nrfç¥ò és«gu« k‰W« ã ngh‹w ÃçÎfshf¥ Ãç¡f¥gL»wJ.

2. elto¡iffis bjhFÂfshf Ãç¤jš

brŒa nt©oa gâfis¤ bjçªbjL¤jÎl‹ mit bjhFÂfshf¥

Ãç¡f¥gL»wJ. x›bthU ÃçÎfS« JiwfS« mt‰¿‹ gâfŸ v›thW x‹Wl‹
x‹W bjhl®òilajhf ÏU¡»wJ v‹gj‹ mo¥gilæš Ãç¡f¥gL»wJ. xnu ngh‹w
elto¡iffis cŸsl¡»a gâfŸ xU Ãçthf mik¡f¥gL»wJ, (v.L) bfhŸKjš
k‰W« nrfç¥ò¥ gâfŸ xnu Ãçéš nr®¡f¥gL»wJ. x›bthU JiwÍ« xU Jiw
nkyhsç‹ ifæš x¥gil¡f¥gL»wJ.

3. flikfis¥Ãç¤J tH§Fjš

elto¡iffis nkyh©ik brŒa¡Toa msÎfëš, ÁW bjhFÂfshf¥

49
Ãç¤jÎl‹ mit xU F¿¥Ã£l ãiyæš ãW¤j¥gL»‹wd. Ï›thW ãiyfŸ
tiuaW¡f¥gL«nghJ fšé¤jFÂfS« mDgt§fS« mt®fsJ cŸs¤jFÂfS«
jah® ãiy¥ g©òfS« fz¡»š bfhŸs¥gl nt©L«. rçahd gâãiy¡F¢ rçahd
gâahs®fŸ ãaä¡f¥gl nt©L«. gâahs®fë‹ Âwikahd brašgh£o‰F¥
bghU¤jkhd Ïa‰Ãaš NœãiyfŸ tH§f¥gl nt©L«.

4. mÂfhu x¥gil¥ò

rçahd msÎ mÂfhu« x›bthU eg®fS¡F« tH§f¥gl nt©L«.

m¥bghGJjh‹ gâfis ãiwnt‰w KoÍ«. (v.L) xU bfhŸKjš Jiw nkyhs®
bghU£fis th§Ftj‰F« mj‰fhf¥ gz« brY¤Jtj‰F« KG mÂfhu«
bfhL¡f¥gl nt©L«.

5. mÂfhu cwÎ Kiwfis tiuaW¤jš

mÂfhu§fŸ tH§f¥g£l cl‹ gšntW gâahs®fS¡»ilna cwÎ

KiwahdJ cUth¡f¥gL»wJ. x›bthU jå eg®fS« jdJ jiyt‹ ah® v‹gijÍ«
ahU¡Fmt®fŸ gš brhšY« bghW¥òilat®fshf ÏU¡»wh®fŸ v‹gijÍ«
m¿ªÂU¤jš mtÁa«. mnj nghy mÂfhçfS« jd¡F¡ Ñœgâòçgt®fŸ ah® vdW
mt®fŸ ahU¡F Mizfis tH§fyh« v‹W« m¿ªÂU¤jš nt©L«. Ï›thwhf
xG§fik¤jš v‹gJ xU jå kåjå‹ ntiy v‹d v‹gijÍ«, ntiyfis
v›thW bjhF¤J tif¥gL¤jyh« v‹gijÍ«, nkyhs®fS¡»ilna cŸs mÂfhu
cwÎKiwfisÍ« mij v›thW x¥gil¥ò brŒtJ v‹gijÍ« m¿ÎW¤J»wJ.

Kiwahd xG§fik¥ò

Kiwahd xG§fik¥ò v‹gJ ãWtd neh¡f§fis miltj‰fhf ÂlkhfΫ

ftdkhfΫ cUth¡f¥g£l f£lik¥ò. £lä£l ntiyfŸ k‰W« ãiyfë‹
f£lik¥ò. ÏJ äfΫ bjëthf és¡f¥g£L neh¡f§fis mila Kiwahd
xG§fik¥Ãš cŸ brŒÂ¤ bjhl®ò Kiwahdjhfnt ÏU¡F«. ÏJ Áwªj Kiwæš
cUth¡f¥g£l éÂfŸ k‰W« eilKiwfis¡ bfh©lJ.

Kiwa‰w xG§fik¥ò

ÏJ jå¥g£l k‰w« rKjha cwÎfë‹ mo¥gilæš cUth¡f¥gL»wJ. ÏJ

Kiwahf mik¡f¥g£lJ mšy. ÏJ neçilahf¤ jh§fshfnt xUtUl‹ xUt®
gHFtjdhš eilKiwfŸ cUth»wJ. ÏJ xU jå kåjDila v©z¥gh§»dhY«
éU¥ò btW¥òfshY« kh‰w¥gL»wJ. g®eh®£ mt®fë‹ T‰W¥go ÏJ xU T£L¤ jå
elto¡if. Ïj‰bf‹W bghJthd neh¡f« Ïšyhé£lhY« bghJthd KoÎfis
tH§F»wJ.

xU ãWtd« Áwªj f£lik¥Ãš brašgL« nghJ k£Lnk neh¡f§fis mila

KoÍ« Kiwahd k‰W« Kiwa‰w xG§fik¥òfŸ ãWtd¤Â‹ braš Âwid
mÂf¥gL¤J»wJ. Ï›éu©L mik¥òfS¡»ilna cŸs ntWghLfis m¿ªJ
bfhŸtJ bjëthd Áªjid¡F cjλwJ.

50
Kiwahd xG§fik¥ò¡F« Kiwa‰w xG§fik¥ò¡F« cŸs ntWghLfŸ

t .v©. Kiwahd xG§fik¥ò Kiwa‰w xG§fik¥ò

1 ÏJ bt ë¥gilahf¤ £lä£L ÏJ jhdhfnt cUt h»wJ.
cUt h¡f¥gL»wJ.
2 Kiwahd xG§fik¥Ãš Kiwa‰w xG§fik¥Ãš
mÂfhu x¥gil¤jš k‰W « jå¤jFÂfshd e£ò e«Ã¡if
bghW¥òfis ã®zæ¤jš bghW¥òW  cwÎ fŸ Kjèait
M»a gâfŸ äfÎ « Ï‹¿aikahjit MF«.
Ï‹¿aikahjit MF«.

3 eilKiwfS« éÂKiwfS« k¡fëilna vG« jå¥g£l

Kiwahd xG§fik¥Ãš äf gçt ®¤jid äf K¡»a¡
K¡»akhd fhuâfshF«. fhuâahF«.
4 Kiwahd xG§fik¥ig , xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Âš fh£l
xG§fik¥Ã‹ és¡f¥gl¤Âš KoahJ.
fh£lyh«.

5 mÂfhu x¥gil¤jš Ñœ Ïj‰F rçahd f£lik¥ò vJÎ «

neh¡»Í« bghW¥òfŸ »ilahJ.
nkšneh¡»Í« cŸsJ.

6 ÏJ ãW t dj‹ neh¡f¤ij ÏJ rKjha ãiwit V‰gL¤j

milt j‰fhf cUt h¡f¥gL»wJ. mnj neu¤Âš
cUt h¡f¥gL»wJ. ãW t d¤Â‹ F¿¡nfhŸfS«
mila t êt if brŒ»wJ.
7 Kiwahd xG§fik¥Ãš Kiwa‰w xG§fik¥Ãš
gjéfS« mÂfhu ãiyfS« gjéfS« mÂfhu ãiyfS«
äfÎ « K¡»akhdJ. K¡»akhdit mšy.
8 ÏJ ãiyahdJ ÏJ ãiya‰wJ.

xG§fik¥Ã‹ tiffŸ
xU ãWtd¤Â‹ cŸ xG§fik¥ò mšyJ xG§fik¥Ã‹ f£lik¥òfŸ ËtUkhW
Ãç¡f¥gL»wJ.
1. tçir xG§fik¥ò / ÏuhQt
2. gâKiw xG§fik¥ò
3. tçir¥gâa® xG§fik¥ò
4. FG mik¥ò
5. brašÂ£l mik¥ò
6. m¢R th®¥ò mik¥ò
51
1. tçir xG§fik¥ò
ÏJ äfΫ gHikahd mik¥ò Kiw MF«. ÏJ br§F¤J / ÏuhQt Kiw
mik¥ò v‹W« miH¡f¥gL»wJ. Ï«Kiwæš xU br§F¤J tçiræš mÂfhu«
nkèUªJ ÑHhf tU»wJ. nkšãiyæš cŸs mÂfhçæl« mÂfhu« mÂfkhfΫ
ÑnH bršy¢ bršy FiwªJ bfh©L« brš»wJ. x›bthU egU« f£lis¢
r§»èæš j§fS¡bf‹W xU ãiyæš ÏU¡»wh®fŸ. jd¡F clnd nkny cŸs
mÂfhçæ‹ brhšè‰F¡ f£L¥gl nt©L«. k‰W« xnu xU mÂfhçæ‹
f£L¥gh£L¡FŸ tU»wh®.

nkyh©ik Ïa¡Fe®

c‰g¤Â nkyhs®

ÏaªÂu f©fhâ¥ghs®

Kj‹ik¡ f©fhâ¥ghs®

ntiyah£fŸ

gl« 3.2 tçir Kiw mik¥ò

e‹ikfŸ
tçir xG§fik¥ò Kiw Ñœ¡fhQ« e‹ikfis më¡»wJ.
1. ÏJ äfΫ vëikahdJ. vëš òçªJ bfhŸs¡ToaJ.
2. mÂfhuK« bghW¥ò« x›bthU ãiyæY« és¡f¥gL»wJ. x›bthU egU« jh§fŸ
ÏU¡f nt©oa ãiyiaÍ« bghW¥igÍ« m¿ªJ bfhŸ»wh®fŸ.

3. Áw¥ghd KoÎfisÍ« cldoahd elto¡ifiaÍ« V‰gL¤J»wJ.

4. ϧF f£lis xUik ãyλwJ. vdnt x›bthU gâah©ikaU« jdJ

Jiz¥gâahs®fë« f£L¥ghL it¤JŸsd®.

5. ÏJ Áwªj xG§»id V‰gL¤J»wJ.

52
6. x›bthUtU« jdJ braY¡F bghW¥ghdt®fŸ bghW¥òfis¥ ÃwU¡F kh‰w
KoahJ.

7. ÏJ äfΫ Á¡fdkhdJ.
FiwghLfŸ
tçir mik¥ghdJ Ñœ¡f©l FiwghLfis¡ bfh©lJ.
1. Ïš Áw¥ÕLghL »ilahJ.

2. Kj‹ik mÂfhçfë‹ ã®thf ntiyfëdhš gâ¢Rik mÂfç¡»wJ.

3. ÏJ r®thÂfhu f£L¥gh£o‰F têtF¡fyh«.

4. Jiz¥gâahs®fë‹ <LghL« RjªÂukhf¢ ÁªÂ¡F« ÂwD« Fiw»wJ.

5. tçir mik¥ò, bjhl®¢ÁiaÍ« ãiy¤j‹ikiaÍ« ÏHªJ cŸsJ.

vdnt tçir Kiw mik¥ò ÁW ãWtd§fS¡F k£Lnk V‰wJ.

6. tçir mik¥ò Kiw Á¿a ãWtd§fS¡F bghUªJ»wJ. nkY« mt®fŸ Áy

eg®fS¡F k£Lnk ntiy bfhL¤J m‹whl ntiyfis nk‰bfhŸ»‹wd.

2. gâKiw xG§fik¥ò
nly® v‹gt® Ï«Kiw mik¥ig cUth¡»dh®. ÏJ ``gâtê nk‹Kiwik``
v‹w j¤Jt¤Â‹ mo¥gilæš cUth¡f¥g£LŸsJ. ϧF mik¥ghdJ
gštifahd gâ všiyfshf Ãç¡f¥gL»wJ. x›bthU gâfS« xU
tšYd®fël« x¥gil¡f¥gL»wJ. x›bthU gâ všiyfS« xU ãWtd¤Â‹
všyh¥ gâfisÍ« nk‰bfhŸ»wJ. (v.L) bfhŸKjš brŒÍ« gâia
nk‰bfhŸ»wJ. Ï›thW x›bthU egU« gšntW gâ¤jiyt®fëläUªJ
Mizfis¥ bgW»‹wd®.

e‹ikfŸ

1. gâKiw xG§fik¥ò ntiy¥g»®Î k‰W« Áw¥ÕLgh£il cUth¡F»wJ.

2. x›bthU gâah©ikaU« xU gâia¡ f©fhâ¡»‹wd®. vdnt
gâah©ikaç‹ g⢠Rik Fiw»wJ.

3. f£L¥ghL Áw¥ghf mik»wJ.

4. nkyhs®fë‹ MbsL¥ò nj®ªbjL¤jš k‰W« gæ‰Á ngh‹w gâfŸ

vëikah¡f¥gL»‹wd. x›bthU egU« F¿¥Ã£l gâ všiy F¿¤j m¿it¥
bg‰¿U¡f nt©oaJ mtÁakh»wJ.

5. x›bthUtU« xU F¿¥Ã£l gâæš ftd« brY¤Jtjhš mt®fŸ Âwik

mÂfkh»wJ.

53
FiwghLfŸ
1. xU eg® gyU¡F bghW¥ghF« thŒ¥òŸsJ. f£lis xUik Ïšyhjjhš bghW¥ig
vëš tiuaW¡f KoahJ.
2. ϧF FW¡F cwÎfŸ cUthFtjhš FH¥g« V‰gL»wJ.

3. KobtL¡F« gâ Ï«Kiw mik¥Ãš äfΫ bkJthf eilbgW»wJ.

4. Ñœãiy gâah©ika®fŸ, všyh Jiw mDg§fisÍ« bgW« thŒ¥ò Fiw»wJ.

5. JiwfS¡»ilna V‰gL« xU§»iz¥ò ϧF ãyÎtšiy.

bghJthf gâKiw mik¥ò ngusÎ ãWtd§fS¡F«, Ïil¥g£l ãWtd§fS¡F«

V‰wJ.
nkyh©ik Ïa¡Fe®

c‰g¤Â nkyhs®

c‰g¤Â Ïurhaz®
bgh¿ahs® f©fhâ¥ghs®

nk‹KiwahŸ nk‹KiwahŸ nk‹KiwahŸ nk‹KiwahŸ

bjhêyhs® bjhêyhs®
bjhêyhs®

gl« 3.3 gâKiw xG§fik¥ò

3. tçir¥gâa® xG§fik¥ò
tçir¥gâa® mik¥ò v‹gJ tçir k‰W« gâa® Kiw mik¥òfis xU§nf
Ïiz¤j mik¥ghF«. ϧnf tçir mÂfhçfŸ br§F¤J tçiræš
mik¡f¥gL»‹wd®. m¤Jl‹ Áw¥g¿Î bg‰w gâa®fŸ tçir mÂfhçfSl‹
Ïiz¡f¥gL»wh®fŸ. mt®fŸ K¡»akhd rªj®¥g§fëš tçir mÂfhçfS¡F
m¿Îiu TW« tifæš brašgL»wh®fŸ. Ϫj Áw¥ò tšYd®fS¡F,

54
gâa® ãiyfŸ tçir mÂfhçfS¡F cjΫ t©z« cUth¡f¥g£LŸsd. mt®fŸ
k‰w JiwfS¡F m¿Îiu tH§F« mo¥gilæš gâòç»wh®fŸ.

nkyh©ik Ïa¡Fe®
jå cjéahs®

gâahs® gâ nkyhs® Kj‹ik¡

nkyhs® fz¡fhs®

ÏaªÂu¡ f©fhâ¥ghs®

ju¡ gGJ gh®¥ò k‰W«

f£L¥gh£lhs® guhkç¥ò mÂfhç

nk‹ nk‹ nk‹

KiwahŸ 1 KiwahŸ 2 KiwahŸ 3

ntiyah£fŸ

gâa®
tçir
gl« 3. 4 tçir¥gâa® xG§fik¥ò

e‹ikfŸ
tçir¥gâa® KiwahdJ Ñœ¡f©l e‹ikfis tH§F»wJ.
1.tçir mÂfhçfŸ Áw¥g¿Î k‰W« Mnyhridfis Áw¥ò
tšYe®fëläUªJbgW»‹wd®. mt®fŸ j§fsJ bghW¥òfis äfΫ Âwikahf
M‰w¡Toat®fshf cŸsd®.

2. gâa® ãiyæš cŸs Áw¥ò tšYe®fŸ éçthd MŒÎfis nk‰bfh©L

njitahd étu§fis tçir mÂfhçfS¡F tH§Ftjhš tçir mÂfhçfë‹ Rik
Fiw»wJ.

3. gâa® ãiyæš cŸs Áw¥ò tšYe® njitahd étu§fisÍ« nj®ªj m¿ÎiuÍ«

tH§F»‹wd®. Ïj‹ _ykhf tçir mÂfhçfŸ Áwªj KoÎfis vL¡f Ko»wJ.

4. x›bthU gâah©ikaU« xU F¿¥Ã£l braèš ftd« brU¤Jtjhš

mt®fS¡F Áwªj mDgt« V‰gL»wJ.

5. tçir¥gâa® mik¥ghdJ be»œÎ¤ j‹ikÍl‹ Âfœ»wJ.

55
FiwghLfŸ
ËtU« FiwghLfshš tçir gâa®Kiw mtÂ¥gL»wJ.
1. tçir mÂfhçfS¡F« Áw¥ò tšYe®fS¡F« mo¡fo fU¤J ntWghL V‰gL»wJ.

2. eilKiwæš mÂfhu cwÎ Kiwfis tçir k‰W« gâa® mYty®fëilna

tiuaW¤J¡ TWtJ fodkh»wJ. rçahd Kiwæš flikfŸ tiuaW¡f Koahj
g£r¤Âš xU§»iz¥ò äfΫ fodkh»wJ.

3. gâa®ãiyæš cŸs Áw¥ò tšYe®fŸ éisÎfS¡F¥ bghW¥ghtšiy. vdnt

mt®fŸ j§fŸ gâfëš äFªj ftd« brY¤jhkš ÏU¡fyh«.
4. FG xG§fik¥ò
xU FG v‹gJ gy eg®fë‹ bjhF¥ghF«. ÏJ F¿¥Ã£l Ãu¢ridfis
btë¥gilahf fyªjhnyhÁ¤J Ô®ÎfS¡F gçªJiu brŒtJ Ïj‹ gâahF«. ÏJ
cUth¡f¥gL« nghnj Ïj‹ gâ všiyahdJ Ô®khå¡f¥gL»wJ. ÏJ F¿¥Ã£l
elto¡iffis ifahs mÂfhu« tH§f¥gL»wJ.
FGé‹ cW¥Ãd®fS¡F Ãu¢ridæ‹ étu§fis MŒÎ brŒÍ« cçik
c©L. ãWtd¤Â‹ vªj gâãiyæèUªJ« gšntW JiwfëèUªJ« cW¥Ãd®fŸ
nj®ªbjL¡f¥glyh«.
e‹ikfŸ
ÑnH étç¡f¥g£LŸs fhuz§fS¡fhf FG¡fŸ ga‹gL¤j¥gL»wJ.
1. FG KoÎfŸ rk‹gL¤j¥gLtJl‹ neh¡f¤Â‹ mo¥gilæY« mséaš
mo¥gilæY« mik»wJ.
2. FG gšntW Jiwfëilna M‰wš thŒªj xU§»iz¥ig¤ bjëÎgL¤J»wJ.
3. cW¥Ãd®fŸ KobtL¤jèš g§F bfhŸs mDk¡f¥gLtjhš gâahs®fë‹
ne®ik k‰W« bghW¥ò ngh‹wit ca®¤j¥gL»wJ.
4. ÏJ cW¥Ãd®fëilna Ku©ghLfis¤ j鮡»wJ.
5. gy FG¡fëš nkyhs®fŸ g§F bgWtjhš mt®fsJ mDgt« mÂfç¡»wJ.
6. brŒÂfis ãWtd« KGt‰F« éiuéš bjçé¥gj‰F FG mik¥ò ga‹gL»wJ.
7. FG¡fŸ v®¥òfis rkhë¥gj‰F« nghuh£l§fis mikÂ¥gL¤jΫ
cUth¡f¥gL»wJ.

FiwghLfŸ
1. FG¡ T£l§fŸ gz¤ijÍ« neu¤ijÍ« mÂf« bryéL« xU eilKiw.
2. FGé‹ brašKiw bkJthf eilbg‰whš KoÎfis clD¡Fl‹ vL¡f KoahJ.

3. FG KoÎfŸ äfΫ Áwªjjhf Ïšyhé£lhY« V‰W¡ bfhŸs¡Toajhf ÏU¡F«.

4. xU cWÂthŒªj cW¥Ãd® FGit j‹dh£Á brŒÍ« thŒ¥ò cŸsJ.
5. xU jå¥g£l tšyik cilat® FGéid j‹ Koé‰F M¡»uä¥ò brŒ»wh®fŸ.
56
6. Áy rka¤Âš FG¡fŸ braš elto¡if vL¡fhkš ÏU¥gj‰fhfΫ jtwhf¥
ga‹gL¤j¥gL»wJ. KoÎfis¤ jhkjkhf vL¥gj‰F« rçahd KoÎfŸ vL¡fhkš
nghtj‰F« fhuzkh»wJ.
xG§fik¥ò és¡f¥gl« k‰W« ifnaL
mik¥Ãš cŸs mid¤J cW¥Ãd®fS« mÂfhu cwÎKiwfis vëš
m¿ªJ bfhŸtj‰F« Áwªj nkyh©ik¡F« cjéahf xG§fik¥ò és¡f¥gl«
mik»wJ. ãWtd cwÎKiwfis¥ òçªJ bfhŸs cjéahfΫ brŒÂfis¤
bjçé¡F« fUéahfΫ cŸsJ.
xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ bghUŸ
ãWtd¤Â‹ gšntW gâãiyfisÍ« Kiwahd cwÎKiwfisÍ«
tiugl«_ykhf és¡F« xU fUéna xG§fik¥ò és¡f¥gl« MF«. ÏJ
nkyh©ik ãiyfisÍ« Jiw cwÎKiwfisÍ« és¡F»wJ. ãWtd f£lik¥ig¡
fh£L« khÂç¥gl« v‹W« Twyh«.
íah®{ bl®çæ‹ T‰W¥go xG§fik¥ò és¡f¥gl« v‹gJ xU tiugl
és¡f« ÏJ ãWtd¤Â‹ K¡»akhd ãiyfisÍ« gâfisÍ« mt®fëilna vG«
cwÎKiwfisÍ« f©fhâ¥ghs®fë‹ têKiwfisÍ« ah® vªj¥ gâfis¡
ifahS»wh®fŸ, mt®fSila mÂfhu ãiyfŸ v‹d? v‹gijÍ« és¡F»wJ.

xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ tiffŸ

Ïa¡Fe® FG

nkyh©ik Ïa¡Fe®

c‰g¤Â rªij ã gâa®

nkyhs® nkyhs® nkyhs® nkyhs®

»is nkyhs® 1 »is nkyhs® 2 »is nkyhs® 3

é‰gidahs® é‰gidahs® é‰gidahs®

gl« 3.5 br§F¤J xG§fik¥ò és¡f¥gl«

xG§fik¥ò és¡f¥gl§fŸ gy tif¥gL«

1. br§F¤J xG§fik¥ò és¡f¥gl« 2.gL»il és¡f¥gl«

57
1. br§F¤J xG§fik¥ò és¡f¥gl«
ÏJ ãWtd mik¥Ãid xU Ãuä£ tot¤Âš fh£L»wJ. f£lis
ãiyfŸ nkèUªJ ÑHhf br§F¤J tçiræš tU»wJ. br§F¤J tot és¡f¥gl«
všyh Ïl§fëY« ga‹gL¤j¥gL»wJ.
2. gL»il xG§fik¥ò és¡f¥gl«
ϧF Ãuä£ gL»ilahf mikªJŸsJ. mÂfhu¤Â‹ ca®ãiyahdJ
Ïl¥g¡f« mikªJŸsJ. mÂfhu¤Â‹filãiyahdJ ty¥g¡f« mikªJŸsJ.
Ï›éu©L ãiyfS¡F« Ïilæš x›bthU gâãiyfS« ÏläUªJ tykhf
tªjil»wJ. vdnt Ïij ÏläUªJ ty« bršY« és¡f¥gl« v‹W Twyh«.

c‰g¤Â
nkyhs® é‰gidahs®
»is 1

rªij
nkyhs® »is 2 é‰gidahs®
Ïa¡Fe® nkyh©ik
FG Ïa¡Fe®

ãÂ
nkyhs® »is 3 é‰gidahs®

gâa®
nkyhs®

gl« 3.6 gL»il xG§fik¥ò és¡f¥gl«

xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ ga‹fS« e‹ikfS«
xU xG§fik¥ò és¡f¥glkhdJ nkyh©ik¡F cgnahfkhd fUéahF«.
mj‹ e‹ikfŸ ÑœtUkhW.
1. xU ãWtd¤Â‹ gšntW ãiyfisÍ« mit v§fd« x‹Wl‹ x‹W
bjhl®òilajhf mikªJŸsJ v‹gijÍ« és¡F»wJ.
2 ÏJ ãWtd¤Â‹ bjëthd ntiyfisÍ« neh¡f§fisÍ« òçªJ bfhŸs
cjλwJ..

3. ÏJ xnu gh®itæš mÂfh tçiriaÍ« bghW¥òfisÍ« x›bthUtU«

m¿ªJ bfhŸS« tifæš mikªJŸsJ.

58
4. ÏJ ãWtd¤Â‹ khÂç¥gl«. ÏJ mik¥Ã‰F gâfis Ãç¤J¡ bfhL¥gj‰F
cjλwJ.

5. ãWtd¤Â‹ kh‰w§fis £läLtj‰F ÏJ mo¥gilahf és§F»wJ.

6. btëah£fS¡F xU têfh£oahfΫ mt®fŸ ahiu¤ bjhl®ò bfhŸs

nt©L« v‹gj‰F cjéahfΫ cŸsJ.

7. òÂa gâahs®fS¡F ãWtd¤ij¥g‰¿ KGikahf¤ bjçªJ bfhŸs

trÂahf cŸsJ.

8. gâahs®fis tif¥gL¤jΫ kÂ¥ÕL brŒaΫ ÏJ xU f£lik¥ghf

cŸsJ.

9. jftš bjhl®ig V‰gL¤J»wJ.

xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ FiwghLfŸ

1. xG§fik¥ò és¡f¥glkhdJ Kiwahd cwÎKiwfis k£Lnk

btë¥gL¤J»wJ. Kiwa‰w cwÎfshdJ Ïš fh£l¥gLtšiy.

2. ÏJ xU ãiyahd mik¥Ãid¡ fh£L»wJ. Ïš be»œÎj‹ikfŸ Ïl«

bgWtšiy.

3. Kiwahd cwÎKiwfŸ gâ¤Jiw M£Áahs®fë‹ khwhj ãiyæid

btë¥gL¤J»‹wd.

4. ϧF gâahs®fS¡»ilna vH¡Toa cwÎKiwfŸ k£Lnk fh£l¥gL«.

mit c©ikahf cŸs cwÎ Kiwfsh v‹W Tw KoahJ.

5. xU jåeg® v¤jid mÂfhu¤ij btë¥gL¤j KoÍ« v‹W« mt®fŸ v›tsÎ

bghW¥òilat®fŸ v‹W« fh£L»wJ.

6. rçahf totik¡f¥glhj és¡f¥gl§fŸ gâahs¡S¡»ilna

FH¥g§fisÍ«, jtWjyhd òçªJ bfhŸSjiyÍ« cUth¡F»wJ.

xG§fik¥ò¡ ifnaL

xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ étç¡f¥g£l mik¥ng xG§fik¥ò¡ ifnaL.

ÏJ xG§fik¥ò ifna£il étç¡f¡Toa xU üš totkhF«. xG§fik¥ò
és¡f¥gl« ah® ah® nkš mÂfhu« cŸst® v‹W bjçé¡»wJ. Mdhš ÏJ mt‰¿‹
všiyfisÍ« v®gh®¡F« brašfisÍ« és¡Ftšiy. vdnt bgça ãWtd§fŸ
xG§fik¥ò¡ ifna£oid¤ jahç¡»wJ.
ÏJ xU ò¤jftoéš mikªj mik¥Ã‹ és¡fkhF«. ÏJ ãWtd¤Â‹
neh¡f§fisÍ« bfhŸiffisÍ« têfisÍ« és¡F»wJ. ÏJ flikfisÍ«
bghW¥òfisÍ« cŸsl¡»aJ.

59
 ÏJ xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ Jiz VL ngh‹wJ. ÏJ étu§fis
mid¤J¥ gâahs®fS¡F« m¿é¡»wJ. gâahs®fë‹ elto¡iffis
f£L¥gL¤jΫ têfh£lΫ cjΫ fUéahf¤ Âfœ»wJ.
e‹ikfŸ
1. xU ãWtd¤Â‹ cŸ f£lik¥ò g‰¿a étu§fis vG¤J ó®tkhf
és¡F»wJ.
2. éÂfisÍ« eilKiw xG§FfisÍ« fU¤JfisÍ« jukhd
és¡f§fisÍ« bjçé¡»wJ.
3. òÂa gâahs®fS¡F gæ‰Á më¡f cjλwJ.
4. rhjhuz ãiyfëY« éiuthd KoÎfis vL¡f cjλwJ.
5. ts§fisÍ« mÂfhu§fisÍ« f©l¿ªJ r£ló®tkhd Ku©ghLfis¤
j鮡f cjλwJ.
6. xUä¤jãiy¤ j‹ikia cUth¡F»wJ.
7. mÂfhu x¥gil¥ig cUth¡Ftj‹ _y« jåãiy nkyh©ik cUthf
cjλwJ.
FiwghLfŸ
1. ifnaLfis¤ jahç¡f fhy« k‰W« gz« mÂf« njit¥gL»wJ. vdnt ÁW
ãWtd§fŸ Ïjid¡ ifahs KoahJ.
2. Ïit ãWtd¤Âš be»œt‰w j‹ikia cUth¡F»wJ. jåeg®
fU¤JfS¡F« v©z§fS¡F« äfΫ Fiwªj thŒ¥Ãid¤ jU»wJ.
3. všyh cwÎKiwfisÍ« btë¥gL¤Jtjhš ÏufÁa§fŸ ngz Kotšiy.

mÂfhu x¥gil¤jš
xG§fik¤jš eilKiwæš mÂfhu x¥gil¤jš v‹gJ xU K¡»akhd
fhuâahF«. vªj xU jåkåjD« všyh ntiyfisÍ« jhnd brŒa KoahJ. vdnt
xU ãWtd¤Â‹ bkh¤j ntiyfS« gy gFÂfshf¥ Ãç¡f¥g£L gâahs®fëilna
tH§f¥gL»wJ. x›bthU jåkåjU¡F« j‹ gâia ãiwnt‰Wtj‰fhf Áy
mÂfhu§fŸ tH§f¥gL»‹wd.
x›bthU nkyhsU« jdJ mÂfhu¤ij¤ j‹ Jiz¥ gâahs®fël« g»®ªJ
bfhŸS»wh®. Vbdåš mtuhš jåahf mÂfhu¤ij¥ ga‹gL¤j KoahJ. flikia
tiuaW¤J mÂfhu¤ij tH§»a ÃwF, xU nkyhs® jdJ Jiz¥gâahs®fis
mt®fsJ flikia brŒJ Ko¡F« tiuæš f©fhâ¡»wh®. xG§fik¤jè‹
Ï›tik¥ò eilKiwna eh« mÂfhu x¥gil¤jš v‹W TW»nwh«.

tiuéy¡fz«
mÂfhu x¥gil¥ò¢ braš KiwahdJ. v®gh®¡F« éisÎfis
ã®zæ¤jš ntiyia¥ g»®ªjë¤jš mÂfhu¤ij x¥gil¤jš ngh‹w fhuâfŸ _y«
bghW¥òfis brašgL¤Â ãiwnt‰Wjny MF«.
- T©£° & Xblhdš ((Koontz & O’ Donnell)
60
 x¥gil¥ò v‹gJ gâfis xJ¡ÑL brŒJ mj‰fhd mÂfhu¤ij tH§Fjš
MF« F. G. nkh® (F. G. More ).

mÂfhu x¥gil¤jè‹ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ

1. nkyhs® jdJ mÂfhu¤ij¤ j‹ Jiz¥ gâahs®fël« g»®ªJ bfhŸ»wh®.

m¥gâahs® jd¡F më¡f¥g£l tiuaiu¡FŸ jdJ mÂfhu¤ij ga‹gL¤j
nt©L«.

2. nkyhs® j‹ål« Ïšyhj mÂfhu¤ij k‰wtçl« x¥gil¡f ÏayhJ. nkY«,

mt® KG mÂfhu¤ijÍ« gâahsU¡F g»®ªJ bfhL¡f KoahJ. Vbdåš m›thW
g»®ªjë¡F« nghJ mt® j‹ ãiyia k‰wtU¡F kh‰¿aJ nghš M»éL«.

3. bghJthf nkyhs® rhjhuz gâfS¡fhd (K¡»a« mšyhj) KoÎfŸ vL¡F«

mÂfhu« k‰W« mij ãiwnt‰Wtj‰fhd bfhŸiffis mt® jd¡F ÑGŸs
gâahs®fS¡F më¡fyh«. mnj neu¤Âš mt® bfhŸiffis Ô®khå¡F«
mÂfhu¤ijÍ« gâahs®fë‹ ÛJ f£L¥gL¤J« mÂfhu¤ijÍ« j‹ål«
it¤JŸsh®.

4. nkyhs® jdJ mÂfhu¤ij gâahs®fël« g»®ªJ bfhŸtJ Áy fhuâfis¥

bghW¤J mik»wJ. mit, nkyhsç‹ Âwik, gâahsç‹ Âwik, mªãWtd¤Â‹
nkyh©ik¤ j¤Jt§fŸ m«nkyhsU¡F m¥gâahs® nkš cŸs e«Ã¡if Ï‹dÃw.

5. nkyhs® mÂfhu¤ij x¥gil¤j‹ _y«, jdJ mÂfhu¤ij ÏH¥gšiy.

m›tÂfhu¤ij Fiw¡fnth, mÂf¥gL¤jnth mšyJ ÂU«g¥ bgwnth mtU¡F
cçik c©L.

6. mÂfhu x¥gil¤jš v‹gJ F¿¥Ã£ljhfnth, bghJthdjhfnth,

vG¤J_ykhfnth, thŒ¢ brhš _ykhfnth, Kiwahdjhfnth, Kiwa‰wjhfnth,
Ñœneh¡»nah, nkšneh¡»nah, gL»ilahfnth ÏU¡fyh«.

7. mÂfhu x¥gil¤jš _y« vtU« jdJ bghW¥Ãid j鮡f ÏayhJ. vªj xU

nk‰gh®itahsU« jdJ ntiyfëš j‹ bghW¥ig Fiw¤J¡ bfhŸsnth mšyJ
j鮡fnth KoahJ. vdnt, mt® j‹gâahs®fS¡F x¥gil¤j¥ gâia j‹
éU¥g¤Â‰nf‰g brŒJŸshuh vd f©fhâ¡F« bghW¥ig bg‰WŸsh®.

8. mÂfhu x¥gil¤jš v‹gJ fiy Vbdåš

(m) cUth¡F« Âw‹ bfh©lJ.
(M) gæ‰Áia¥ bghW¤jJ.
(Ï) Koit mo¥gilahf¡ bfh©lJ.

61
 (<) jå egç‹ Âwikia¥ bghW¤jJ.
(c) jå egç‹ braš bghW¤jJ.

mÂfhu x¥gil¥Ã‹ eilKiwfŸ / go ãiyfŸ

1. v®gh®¡F« Koit ã®za« brŒjš
xU ãWtd¤Â‹ F¿¡nfhis mila, nkyhs® Kjèš gâahsçl« ÏUªJ
v®gh®¡F« Koit ã®zæ¡f nt©L«.

2. gâfis xJ¡ÑL brŒjš

nkyhs® Koit ã®zæ¤j¥ ÃwF, gâahs®fS¡F gâfis, mt®fë‹ jFÂ,
mDgt« k‰W« kd¥gh§F Ït‰¿‹ mo¥gilæš xJ¡ÑL brŒa nt©L«.

3. mÂfhu¤ij tH§Fjš
Jiz¥gâahs®fS¡F¤ njitahd mÂfhu§fŸ tH§f¥gléšiyahdhš
flikfis xJ¡FtJ bghUs‰W¥ nghF« mt®fŸ njitahd mÂfhu§fŸ Ïšyhkš
bghW¥òfis ãiwnt‰w KoahJ. m›thW mÂfhu« tH§f¥gL« nghJ
Jiz¥gâahs®fŸ ts§fis¥ ga‹gL¤jΫ KoÎfis vL¡fΫ jdJ
fU¤Jfis¤ bjçé¡fΫ mDk¡f¥gL»wh®fŸ.

4. gâãiwnt‰w¤Â‰F bghW¥òfis cUth¡Fjš

mÂfhu« tH§f¥g£l Jiz¥gâahs®fŸ rçahdgâãiwnt‰w¤Â‰F«
mÂfhu¤ij¥ ga‹gL¤Jtj‰F« bghW¥gh¡f¥gl nt©L«. gšbrhšY« bghW¥Ã‹
všiyahdJ tH§f¥g£l mÂfhu¤Â‹ všiyiaÍ« bghW¥Ã‹ všiyiaÍ«
bghW¤jJ. xU gâahs® mtU¡F tH§f¥glhj brašfS¡F bghW¥ng‰f KoahJ.

mÂfhu x¥gil¤jè‹ e‹ikfŸ k‰W« ÔikfŸ

e‹ikfŸ / ga‹fŸ
1. x›bthU ãWtd¤Â‰F« K¡»akhdJ - mÂfhu x¥gil¤jš v‹gJ
x›bthU ãWtd¤Â‰F« K¡»akhd fhuâahF«. vªj xU jåkåjD« všyh
ntiyfisÍ« jhnd brŒa KoahJ. Ïj‰F FG eg®fë‹ x¤JiH¥ò njit¥gL»wJ.
vdnt x›bthU nkyhsU« jdJ mÂfhu¤ij¤ j‹ Jiz¥ gâahs®fël« g»®ªJ
bfhŸ»wh®.

2. nkšãiy nkyh©ikaU¡F gâ¥gSéèUªJ éLjiy - x›bthU

JiwæèU¡F« nkšãiy nkyh©ikaU« bkh¤j ntiyfisÍ« gy gFÂfshf¥
Ãç¤J tH§F»wh®. Ïj‹ _y« mt® K¡»akhd bfhŸif. étu§fëš j§fsJ
mÂfkhd gâ neu¤ij bryélyh«. thyhakhd braš KoÎfis¤ Ô®khå¡F«
mÂfhu¤ij Ñœ¥gâahs®fŸ ftå¤J¡ bfhŸ»‹wd®.

3. Áw¥ghf brašgLjš - vªj xU ãWtd¤Â‹ ntiyÍ« c‰g¤Â, é‰gid, ãÂ,

kåj ts« vd¥ gy¥ ÃçΡf¥gL»wJ. x›bthU ÃçΫ m¥Ãçé‹ nkšãiy

62
nkyh©ikauhš f©fhâ¡f¥gL»wJ. vL¤J¡fh£lhf, é‰gid¤ Jiwæš és«gu«,
é‰gid nk«ghL, bghUŸfis Á¥g« f£Ljš, rªij étu§fis¢ nrfç¤jš vd
x›bthUtU« x›bthU gâia brŒ»‹wd®. Mdhš Ït®fŸ midtU« é‰gid¤
Jiw nkšãiy nkyh©ika® f£L¥gh£o‹ Ñœ ntiy brŒ»‹wd®.
4. rçahd KoÎfŸ - mÂfhu x¥gil¤jèš gâahs® jd¡F tiuaW¡f¥g£l
všiy¡FŸ rçahd neu¤Âš KoÎfis vL¡f KoÍ«.
vL¤J¡fh£lhf, nk‹KiwahŸ, jdJ tiuaW¡FŸ KoÎfis nkÂfhçæ‹
Ô®khd¤Â‰F fh¤ÂU¡fhkš jhnd KoÎfis vL¡fh«.
5. gâæš ÂU¥Â - Áwªj éisÎfis V‰gL¤J« gâahs®fŸ, mj‰fhf
C¡Fé¡f¥gL»wh®fŸ. mit f©Q¡F¥ òydhF« k‰W« òydhfh¥ ga‹fshf
tH§f¥gL»wJ. Ïjdhš mtU¡F gâæš mÂf¥goahd ÂU¥Â »il¡»wJ.
6. éahghu éçth¡f¤Â‰F têtif brŒ»wJ - x›bthU gâah£fS«
j§fŸ gâfis Âw«gl brŒa gH¡f¥g£L éLtjhš ãWtd ts®¢Á k‰W« ntWg£l
gy elto¡iffëš <LgL»wJ.
FiwghLfŸ
mÂfhu x¥gil¤jyhš Ñœ¡f©l Ãu¢ridfŸ cUthfyh«.
1. Ra M¡»uä¥ò brŒtš M®t«
Áy nkyhs®fŸ Ra M¡»uä¥ò brŒtš M®t« fh£L»‹wd®. mÂfhu
x¥gil¤jš _y« gâahs®fël« f£L¥gh£il ÏHªJ éLnth« v‹W v©Q»‹wd®.
Ï«nkyhs®fŸ Jiz¥gâahs®fŸ x¥òjš bgw x›bthU KiwÍ« j§fël« tu
nt©L« v‹W v©Q»‹wd®.
2. Jiz¥gâahs®fël¤Âš e«Ã¡ifæ‹ik
Áy neu§fëš nkyhs®fŸ j§fSila Jiz¥gâahs®fŸ jtwhd KoÎfis
vL¥gj‹ _y« j§fSila Jiw jé¡f nt©o tUnkh v‹W v©Q»‹wd®. Ϫj
ga¤Â‹ _ykhf mt® mÂfhu¤ij x¥gil¡f ja§fyh«.
3. ék®rd§fis F¿¤j ga«
Áy Jiz¥gâahs®fŸ mÂfhu¤ij bgw kW¡»wh®fŸ Vbd‹whš v®gh®¤j
ãiyia mt®fŸ milaéšiyba‹whš ék®Á¡f¥gLth®fŸ v‹w ga« ãyλwJ.
4. C¡f CÂaä‹ik
Âwikahd Jiz¥gâahs®fis C¡Fé¡f nghÂa C¡f CÂa« më¡f¥gl
nt©L«. C¡f CÂaä‹ikahš Jiz¥gâahs®fŸ mÂfhu ãiyfis¥ bgWtš
éU¥g« fh£Ltšiy.
5. ts§fë‹ik
Jiz¥gâahs®fS¡F gâfis xJ¡ÑL brŒjhš k£L« nghjhJ.
mt®fS¡F bfhL¡f¥g£l mÂfhu« _ykhf nghJkhd ts§fis bgw nt©L«
mjhtJ kåj‹, ÏaªÂu§fŸ, bghU£fŸ k‰W« gz«. xUmik¥Ãš Ϫj ts§fŸ
FiwÍkhdhš Jiz¥gâahs®fŸ mt®fSila gâia br›tnd brŒa ÏayhJ.
mÂfhu x¥gil¤jš Ϫj fhuz¤jhš njhšéæš KoÍ«.

63
6. ešy f£L¥gh£L Kiwæ‹ik
x¥gil¤jè‹ bt‰¿ia xU ešy f£L¥gh£L Kiw _ykhfnt ms¡f KoÍ«.
Ï›éjkhd f£L¥gh£L Kiwæ‹ikahš x¥gil¥ò xU rçæšyhj brayh» éL«.

mÂfhu x¥gil¤jè‹ mo¥gil TWfŸ mšyJ nfh£ghLfŸ

1. v®gh®¡F« KoÎfis bghW¤J mÂfhu« x¥gil¤jš
nkyhs® mÂfhu x¥gil¤j‰F K‹ò, gâahsU¡F v‹d ntiyia
x¥gil¡f¥ ngh»nwh« v‹gijÍ« mj‰fhd KoitÍ« Ô®khå¤J¡ bfhŸs nt©L«.
2. KG¥bghW¥ò
xU nkyhs® mÂfhu¤ij k£Lnk x¥gil¡f KoÍ«. bghW¥ig x¥gil¡f
KoahJ. nkyhs® jd¡F x¥gil¡f¥g£l ntiy¡F, jd¡F nkYŸs mÂfhç¡F
bghW¥ghdt® M»wh®.
vL¤J¡fh£lhf, é‰gid nkyhs® é‰gh©ikaç‹ braY¡F bghJ
nkyhsU¡F bghW¥ghdt® M»wh®.
3. mÂfhu« bghW¥Ã‰F Ïizahf ÏU¡f nt©L«
v¥nghJ« mÂfhu« bghW¥Ã‰F Ïizahf ÏU¡f nt©L«. Jiz¥
gâahs¡F tH§f¥gL« mÂfhu«, bghW¥ig él mÂfkhf ÏUªjhš, mt®fŸ
mÂfhu¤ij jtwhf¥ ga‹gL¤j neçlyh«. mnj nghy mÂfhu« bghW¥igél Fiwthf
ÏUªjhš. gâahs® j‹ ntiyia¢ Áw¥ghf¢ brŒa ÏayhJ. vdnt mÂfhuK«
bghW¥ò« x‹Wl‹ x‹W ÏizªJ bršy nt©L«.
4. f£lis xUik
xU Jiz¥ gâahs® xnu xU ca® mÂfhçæl« ÏUªJ k£Lnk f£lisfis¥
bgw nt©L« k‰W« xnu xU mÂfhç¡F k£Lnk bghW¥òilat® Mt®.
vL¤J¡fh£lhf, xU é‰gidahs®, xU é‰gid nkyhsçl« ÏUªJ k£Lnk
Mizfis¥ bgw nt©L«. mt® Ïu©L nkyhsçl« ÏUªJ Mizfis¥ bg‰whš,
vtUila Miz¡F ÑœgotJ v‹W bjçahJ.
5. bjëthf tiuaW¡f¥g£l mÂfhu všiyfŸ
x›bthU gâahsU« j‹Dila mÂfhu všiyia bjçªÂU¡f nt©L«.
mnj nghš nkyhs®, mÂfhu x¥gil¤jè‹ nghJ, mt® vt‰iw brŒa nt©L«, vt‰iw
brŒa¡ TlhJ v‹gij bjëthf¢ brhšy nt©L«.
vL¤J¡fh£lhf, gšntW Ïl§fS¡F gaz« brŒa¢ Toa é‰gidahs®,
brš»‹w Ïl§fëš j§fΫ, czÎ éLÂæš c©zΫ ãWtd« bryÎ brŒayh«,
mnj neu¤Âš mt® xU ehis¡F mÂfg£rkhf v›tsÎ bryÎ brŒayh« v‹gij
K‹T£ona brhšy nt©L«.
ika¥gL¤Jjš k‰W« mÂfhu¥ gutyh¡f« - bghUŸ - tiuéy¡fz«
ika¥gL¤Jjš k‰W« gutyh¡fš v‹w ÏU brh‰fS« x‹¿‰F x‹W
v®kiwahdJ. ika¥gL¤Jjš v‹gJ mÂfhu¤ij nkšãiy nkyh©ikæš k£L«
Fé¤J it¤ÂU¥gJ MF«.
gutyh¡f« v‹gJ mÂfhu¤ij xU ãWtd« KGtÂY« Ãç¤J tH§Ftij
F¿¡F«.
64
tiuéy¡fz«
ÿæ° My‹ T‰W¥go mÂfhu¤ij ikakh¡Fjš xU ãWtd¤Â‹
ika¥gFÂæš Â£lä£l ãiyahd mÂfhu xJ¡ÑlhF«. gutyh¡Fjš v‹gJ xU
ãWtd¤Â‰FŸ £läl¥g£l mÂfhu x¥gil¤jš MF«. nkšãiyæš Féa nt©oa
mÂfhu§fis¤ jéu ãWtd¤Â‹ Ñœãiyfëš mÂfhu x¥gil¥ò brŒa £lä£l
Ka‰Áfns mÂfhu¥ gutyh¡f« MF«.
ika¥gL¤j¥g£l ãWtd mik¥ig ËtU« és¡f¥gl¤Â‹ _y« és¡fyh«.

bghJ nkyhs®

c‰g¤Â nkyhs® rªij nkyhs®

Ïy¡if miljš

ÏaªÂu guhkç¥ò és«gu«

ju¡ f£L¥ghL
é‰gidahsiu¡
f£L¥gL¤Jjš

rªij MuhŒ¢Á
nk‰gh®itahs® nk‰gh®itahs®
1 2

é‰gid é‰gid
mÂfhç 1 mÂfhç 2

gl« 3. 7 ika¥gL¤j¥g£l mik¥ò

ika¥gL¤Jjè‹ e‹ikfŸ
1. nkšãiy jiytç‹ Âwikia br«ikahf¥ ga‹gL¤j cjλwJ.
2. všyh brašfisÍ« ãWtd¤Â‹ F¿¡nfhis neh¡» Ïiz¡f cjλwJ.

3. nkšãiy nkyh©ik mséš x‰Wikia ts®¡f cjλwJ.

4. bfhŸiffŸ k‰W« £l§fŸ xnu khÂçahf ÏU¡f cjλwJ.

65
5. mtru fhy§fëš, ãWtd¤Â‹ ts§fisÍ« brŒÂfisÍ« cldoahfΫ
Áw¥ghfΫ nrfç¤J ãyikia rkhë¡f Ko»wJ.

6. xnu gâia ÂU«g¤ ÂU«g brŒtij Fiw¡f Ko»wJ.

ika¥gL¤Jjè‹ ÔikfŸ
1. Ô®khd« vL¤jš k‰W« jftš bjhl®Ãš jhkj« V‰gl thŒ¥òŸsJ.
2. Áy neu§fëš ika¥gL¤Jjèdhš mÂfhu« k‰W« Âw‹ jtWjyhf¥
ga‹gL¤j¥ gL»wJ.

3. ÑGŸs gâahs®fë‹ ts®¢Á ml¡f¥gL»wJ.

4. ÑGŸs gâahs®fS¡F Fiwthd C¡Fé¤jY¡F« kdtèik¡F«

fhuzkhf mik»wJ.

5. ãWtd¤Â‹ ts®¢Á nkšãiy nkyh©ikaç‹ clšey« k‰W« c‰rhf¤ij¥

bghW¤jJ.
mÂfhu gutyh¡fš
mÂfhu¥ gutyh¡fš v‹gJ nkšãiy nkyh©ika® k£Lnk brŒa KoÍ« v‹w
gâia¤ jéu k‰w gâfis Ñœãiy¥gâahs®fS¡F £lä£L tH§F«
KGikahd Ka‰ÁahF«. ÏJ mÂfhu x¥gil¤jiy él¡ TLjš bghUSilaJ.
mÂfhu x¥gil¤jš xUtçläUªJ mÂfhu¤ij¥ ÃçbjhUtU¡F kh‰Wjš MF«.
Mdhš mÂfhu¥ gutyh¡fš v‹gJ ãWtd« KGtJ« mÂfhu¤ij¥ Ãç¤J
tH§FtjhF«.
mÂfhu¥ gutyh¡fè‹ e‹ikfŸ / ga‹fŸ
1 . Jiz¥gâahs®fS¡F¤ bj«ó£lš
mÂfhu¥ gutyh¡f« Ñœãiy¥ gâahs®fë‹ gâ¤ÂU¥ÂiaÍ«
xG§Fz®itÍ« ca®¤j cjλwJ. mt®fŸ gâæš RjªÂukhf¥ g§bfL¥gj‹
_ykhfΫ njitfis¥ ó®¤Â brŒtj‹ _ykhfΫ jdJ jFãiyia ca®¤Â¡
bfhŸ»wh®. ÏJ Jiz¥gâahs®fëilna FG cz®itÍ« xU§»iz¥igÍ«
cUth¡F»wJ.
2. M‰wš thŒªj brŒÂ¤ bjhl®ò
mÂfhu¥ gutyh¡f¤Âš nkyh©ik Å¢bršiy guªj braš všiyia cilajhf
ÏU¡»wJ. Mdhš Fiwªj ãiyfn cŸsJ. vdnt brŒÂ¤ bjhl®ò £lkhdJ Áw¥ghf
mikÍ«. nkyÂfhç¡F« Jiz¥ gâahsUF« ešy cwÎ V‰gl thŒ¥ò jU»wJ.
3. brayh©ika® ts®¢Á
mÂfhu« gutyh¡f¥gL« nghJ Jiz¥gâahs®fŸ mt®fsJ brhªj
KoÎfis vL¡F« thŒ¥ò bfhL¡f¥gL»wh®fŸ. mj‹ _y« mt®fŸ nkyh©ik¤
Âwikfis ts®¤J¡ bfhŸ»wh®fŸ. Ïj‹ _y« v®fhy brayh©ikaiu¤
nj®ªbjL¡F« Ãu¢ridfŸ Ô®¡f¥gL»wJ. ãWtd¤Â‹ bjhl®ªj ts®¢Á¡F
cWÂaë¡f¥gL»wJ. Ñœãiy¥ gâahs®fŸ Áw¥ghf¥ ga‹gL¤j¥ gL»‹wd®.
66
mÂfhu gutyh¡f¥g£l ãWtd mik¥ig ËtU« és¡f¥gl¤Â‹ _y« és¡fyh«.

bghJ nkyhs®

c‰g¤Â nkyhs® rªij nkyhs®

nk‰ nk‰ é‰gid é‰gid

gh®itahs® 1 gh®itahs® 2 mÂfhç 1 mÂfhç 2

Ïy¡if miljš Ïy¡if miljš és«gu« és«gu«

ÏaªÂu guhkç¥ò ÏaªÂu guhkç¥ò é‰gidahsiu¡ é‰gidahsiu¡
ju¡ f£L¥ghL ju¡ f£L¥ghL f£L¥gL¤Jjš f£L¥gL¤Jjš
rªij MuhŒ¢Á rªij MuhŒ¢Á

gl« 3.8 mÂfhu gutyh¡f¥g£l mik¥ò

ika¥gL¤JjY¡F« mÂfhu gutyh¡fY¡F« cŸs ntWghLfŸ

t .v©. ika¥gL¤Jjš mÂfhu gut yh¡fš

1 ika¥gL¤Jjš v‹gJ xU mÂfhu¥ gut yh¡f« v‹gJ xU
ãW t d¤Â‹ nkš ãiyæš ãW t d¤Â‹ všyh ãiyæY«
k£L« mÂfhu« FéªÂU¥gJ mÂfhu« gué ÏU¥gjhF«.
MF«.
2 ÿæ° My‹ fU¤J¥go, gut yh¡Fjš v‹gJ xU
mÂfhu¤ij ikakh¡Fjš xU ãW t d¤Â‰FŸ Ñœk£l§fëY«
ãW t d¤Â‹ ika¥gFÂæš x¥gil¡f¡ Toa £lä£l
£lä£l ãiyahd mÂfhu mÂfhu x¥gil¤jyhF«. Áy
xJ¡ÑlhF«. K¡»akhd mÂfhu§fŸ k£L«
nkšãiyæš Fé¤J
it ¡f¥gL»wJ.
3 KGikahd ika¥gL¤Jjš KGikahd gut yh¡fš v‹gJ
v‹gJ x› bt hU KoÎ fS« Jiz¥ gâahs®fë‹
nkšãiy nkyh©ikæd® elt o¡iffis f£L¥gL¤j
vL¡F« t ©z« ÏU¡F«. ÏJ KoahJ vdnt Ïij
brašgL¤Jt J äfÎ « fod«. eilKiw¥gL¤j KoahJ.

67
ãidé‰ bfhŸf
xG§fik¥Ã‹ ÏašòfŸ
1. bghJthd neh¡f« 2. ntiy¥ g»®Î
3. mÂfhu f£lik¥ò 4. k¡fŸ
5. brŒÂ¤ bjhl®ò 6. xU§»iz¥ò
7. Nœãiy 8. eilKiw éÂfŸ

xG§fik¥ò¡ nfh£ghLfŸ
1. xU§»izªj neh¡f§fŸ 2. ntiy¥ g»®Î
3. f£L¥gh£L Å¢bršiy 4. jutçir¡ nfh£ghL
5. jåãiy nfh£ghL 6. f£lis xUik
7. gâtê és¡f« 8. xUä¤j Ïa¡f«
9. x¥gilÎ 10. rkãiy nfh£ghL
11. KGikahd gš brhšY« bghW¥ò
12. vëik 13. be»œÎ¤j‹ik
14. Âwik 15. bjhl®¢Á

xG§fik¥Ã‹ e‹ikfŸ
1. nkyh©ik¡F cjé brŒ»wJ
2. ts®¢Á¡F cjλwJ
3. ts Mjhu§fis mÂf msÎ ga‹gL¤j cjλwJ
4. òÂjhf gil¡F« Âwid¤ ö©L»wJ
5. bjhl®ªJ brašgLtij eilKiw gL¤J»wJ
6. xU§»iz¤jY¡F cjλwJ

xG§fik¤jè‹ goãiyfŸ
1. brŒa nt©oa elto¡iffis¤ Ô®khd« brŒjš
2. elto¡iffis bjhFÂfshf Ãç¤jš 3. flikfis¥ Ãç¤J tH§Fjš
4. mÂfhu x¥gil¥ò 5. mÂfhu cwÎKiwfis tunt‰jš

Kiwahd xG§fik¥ò k‰W« Kiwa‰w xG§fik¥ò

xG§fik¥Ã‹ tiffŸ
1. tçir xG§fik¥ò 2. gâ Kiw xG§fik¥ò
3. tçir gâa® xG§fik¥ò 4. FG mik¥ò

xG§fik¥ò és¡f¥gl« k‰W« ifnaL

mÂfhu x¥gil¤jš
mÂfhu x¥gil¥ò eilKiwfŸ / goãiyfŸ
1. v®gh®¡F« Koit ã®za« brŒjš 2. gâfis xJ¡ÑL brŒjš
3. mÂfhu¤ij tH§Fjš
4. gâ ãiwnt‰w¤Â‰F bghW¥òfis cUth¡Fjš

mÂfhu x¥gil¤jè‹ e‹ikfŸ

1. x›bthU ãWtd¤Â‰F« K¡»akhdJ
2. nkšãiy nkyh©ikaU¡F gâgSéèUªJ éLjiy
3. Áw¥ghf brašgLjš 4. rçahd KoÎfŸ
68
5. gâæš ÂU¥Â 6. éahghu éçth¡f¤Â‰F tê tif brŒ»wJ
mÂfhu x¥gil¤jè‹ ÔikfŸ
1. Óu‰w j‹ik 2. xU§»iz¥gJ fod«
3. Jiz¥gâahs®fë‹ Âwikæ‹ik

mÂfhu x¥gil¤jè‹ nfh£ghLfŸ

1. v®gh®¡F« KoÎfis bghW¤J mÂfhu« x¥gil¤jš
2. KG bghW¥ò 3. mÂfhu« bghW¥Ã‰F Ïizahf ÏU¡f nt©L«
4. f£lis xUik 5. bjëthf tiuaW¡f¥g£l mÂfhu všiyfŸ

ika¥gL¤Jjš
ika¥gL¤Jjè‹ e‹ikfŸ k‰W« ÔikfŸ

mÂfhu¥ gutyh¡fš
e‹ikfŸ
ika¥gL¤JjY¡F« mÂfhu gutyh¡fY¡F« cŸs ntWghLfŸ

Áy braš £l§fŸ
ÑœfhQ« nkyh©ik¥ Ãu¢ÁidfS¡F¤ ԮΠfh©f

1) nefh v‹gt® fhyâ c‰g¤Â brŒÍ« xU ãWtd¤ij el¤Â tU»wh®. Ϫj

éahghu« e‹whf elªJ tU»wJ. mt® Ï›éahghu¤ij bgçJ¥gL¤J« tifæš njhš
if¥igfisÍ« nkiy¥ ghâ MilfisÍ« brayh©ik MilfisÍ« c‰g¤Â
brŒJ bg©fS¡fhd mid¤J¤ njitfisÍ« ó®¤Â brŒÍ« xU ãWtd¤ij el¤j
éU«ò»wh®. ϪãWtd¤Â‰F xG§fik¥Ã‹ vªj¡ f£lik¥ò bghUªJ« v‹W
gçªJiu brŒf.

cjé¡ F¿¥òfŸ

1) bjhêš ÃçÎfisÍ« JiwfisÍ« f©L m¿f.

2) gâfis xJ¡ÑL brŒf.
3) v¥go¥g£l xG§fik¥ò f£lik¥Ãš ãWtd« mika nt©L« vd m¿f.
gâKiwahfth?tçir¥gâ têahfth?

xU xG§fik¥ò¡ f£lik¥ig tiuªJ mJ v¥go¥ bghUªJ« vd cdJ Ô®¥ig

më¡fΫ.

2) A B C v‹w ãWtd« K‹dâæš cŸs xU Ášyiw éahghu ãWtd« MF«.

Ïj‹ 200 Ášyiw é‰gid ãiya§fŸ ehbl§»Y« cŸsd. Ïj‰F xU rªij
nkyhsU« g¤J t£lhu nkyhs®fS« cŸsd®. x›bthU t£lhu nkyhsU« 20
»isfis 20 nkyhs®fisÍ« nk‰gh®it brŒ»‹wd®. x›bthU »isÍ« nkyhsU«
všyh é‰gidahs®fisÍ« nk‰gh®it brŒ»‹wd®. rªij nkyhsç‹ T‰W¥go
ãWtd¡ bfhŸif, x›bthUtU« jdJ brhªj¡ fhèš ã‰F«go brŒtjhF«.

69
mÂfkhd eg®fŸ nk‰gh®it brŒÍ« nghJ xU nkyhs® Jiz¥ gâahs®fë‹
ntiyæš F¿¡»l KoahJ.

édh
1) ãWtd« FW»a f£L¥gh£L Å¢bršiy cilajhf cŸsjh? guªj
f£L¥gh£L Å¢bršiy cilajhf cŸsjh?
2) ãWtd mQF Kiwædhš e‹ikfŸ FiwghLfŸ ahit?
3) x›bthU nkyhsU¡F« 5 Jiz¥ gâahs®fŸ v‹W Fiw¡f¥g£lhš v‹d
éiséid ãWtd¤Â‰F V‰gL¤J«.

cjé¡F¿¥òfŸ
cdJ efu¤Âš cŸs xU ãWtd¤Â‹ Kiwahd xG§fik¥ig xU
tiugl¤Â‹ _y« és¡F. ÏJ v›thW ãWtd brašgh£o‰F«, Nœãiy¡F«
cjλwJ (m) jil brŒ»wJ v‹W étç

3) xU ãWtd¤Â‹ gÂtYtyf« br‹idæš cŸsJ. c‰g¤Â ÃçÎ ÂU¥óçš

cŸsJ. rªij k‰W« t‰gid¥ ÃçÎ g«ghæš cŸsJ. Ϫj ãWtd« Jâ c‰g¤Âæš
<Lg£LŸsJ. v¤jifa ãWtd¡ f£lik¥ò Ïj‹ Ïy¡»id mila cjΫ v‹W
gçªJiu brŒa gâa® mik¥Ãid mkšgL¤Â mJ rçah v‹W Ô®¥ò TW.

édh¡fŸ
gFÂ - m
òwta¡ FW édh¡fŸ

rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJ.

1) xU mik¥ò v‹gJ mo¥gilæš ------- bfh©l FG MF«.
(m) r_f« (M) eg®fŸ (Ï)gâahs®fŸ (<)mÂfhçfŸ

2) ------ Ka‰Á mik¥Ã‹ mo¥gil¥ g©ò/ j‹ik vd¥gL«.

(m) jå (m) T£LwÎ (Ï) £lä£l (<) Ïš vJÎäšiy

3) xU mik¥Ã‹ gâfŸ v‹gJ ------ fhuâfis cŸsl¡»a Nœãiy MF«.

(m) bgUshjhu (M) rKjha (Ï) muÁaš (<) nk‰T¿a mid¤J«.

4) br§F¤J és¡f¥gl¤Âš xU mik¥Ã‹ f£lik¥ò -------tot¤Âš ÏU¡F«.

(m) Ãuä£ (M) kiy (Ï) nfhòu« (<) Ïš vJÎäšiy

5) mik¥ò és¡f¥gl« ------ cwÎ Kiwfis k£Lnk btë¥gL¤J«.

(m) Kiwrhuh (M) Kiwrh® (Ï) gL»il (<) nkèUªJ Ñœ

6) mik¥ò¡ ifnaL ---- éiuthd KobtL¤jY¡F cjλwJ.

(m) nkš ãiyæš (M) Ñœãiyæš (Ï) gL»il ãiyæš (<) nk‰T¿a mid¤J
ãiyfëY«.

70
7) mik¥ò¡ ifnaL ------I cŸsl¡»aJ.
(m) neh¡f§fis (M) bfhŸifŸ k‰W« éÂfis (Ï) Kiwfis (<) nk‰T¿a
mid¤J«.

8) x¥gil¤jš ------- Mf ÏU¡F«

m) nkèUªJ ÑHhf (M) ÑêUªJ nkyhf (Ï) gL»ilahf (<) nk‰T¿a mid¤J«

9) x¥gil¤jš v‹gJ xU fiy Vbdåš mJ --------

(m) cUth¡F« Âw‹ bfh©lJ (M) gæ‰Áia mo¥gilahf¡ bfh©lJ (Ï) KoÎ
neh¡»aJ (<) nk‰Tçait mid¤J« bfh©lJ.

10) ika¥gL¤jš v‹gJ -------- ãiyfëy mÂfhu¤ij Fé¥gij¡ F¿¡»wJ.

(m) Ñœ (M) nkš (Ï) Ïil (<) Ïš vJÎäšiy

éilfŸ

1. (M) eg®fŸ 2. (M) T£LwÎ

3. (<) nk‰T¿a mid¤J« 4. (m) Ãuä£

5. (M) Kiwrh® 6. (<) nk‰T¿a mid¤J ãiyfëY«

7. (<) nk‰T¿a mid¤ijÍ« 8. (m) nkèUªJ ÑHhf

9. (<) nk‰T¿a mid¤J« bfh©lJ 10. (M) nkš

XçU th®¤ijfëš éilaë

1. gâfis tF¤bjhJ¡F« nghJ ftå¡f nt©oait ahit?

2. mik¥Ã‹ tiffŸ ahit?

3. gâKiw mik¥ig cUth¡»at® ah®?

4. mik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ tiffŸ ahit?

5. tçir Kiw mik¥Ã‰F vL¤J¡ fh£LfŸ jUf.

6. éiuthd brŒÂ¤ bjhl®Ã‰F cfªj mik¥ò vJ?

7. Kiwrh® mik¥ò brašgLtj‰F K¡»a fhuâfŸ ahit?

8. gL»il és¡f¥gl¤Â‹ kW bga® v‹d?

9. eilKiwæš cŸs bghJthd mÂfhu x¥gil¥ò ahJ?

10. FG Kiw xG§fik¤jY¡F vL¤J¡ fh£L jUf.

71
éilfŸ

1. fšé¤jFÂ, mDgt« k‰W« N£Rk ò¤Â

2. Kiwrh® mik¥ò, Kiw rhuh mik¥ò 3. nly®

4. br§F¤J és¡f¥gl« gL»il és¡f¥gl« 5. ÏuhQt Kiw

6. FG Kiw xG§fik¥ò 7. mÂfhuK« bghW¥ò«

8. ÏläUªJ tykhd és¡f¥gl« 9. nkèUªJ Ñœ

10. £l¡FG / r«gs¡ FG / bjhêyhs® FG

gFÂ-M

5 tçfëš éilaë

äf¡FW»a édh¡fŸ ( 4 kÂ¥bg©)

1. mik¥ò tiuaW.

2. Kiwrh® mik¥ò v‹whš v‹d?

3. tçir mik¥ò v‹whš v‹d?

4. xG§fik¥ò és¡f¥gl« v‹whš v‹d?

5. gL»il és¡f¥gl« v‹whš v‹d?

6. gâKiw mik¥ò v‹whš v‹d?

7. xG§fik¥ò¡ ifnaL v‹whš v‹d?

8. FGKiw mik¥ò v‹whš v‹d?

9. br§F¤J xG§fik¥ò és¡f¥gl« v‹whš v‹d?

10. mÂfhu x¥gil¥ò tiuaW.

11. mÂfhu ika¥gL¤jš v‹whš v‹d?

12. f£lisbahUik v‹whš v‹d?

gFÂ-Ï

FW»a édh¡fŸ (10 kÂ¥bg©)

xU g¡f mséš éilaë

1. mik¥Ã‹ j‹ikfŸ / g©òfis étç

72
2. mik¥Ã‹ goãiyfŸ / eilKiwia étç

3. Kiwrh® mik¥ò Kiwrhuh mik¥ò Ïit Ïu©lD¡F« Ïilna cŸs

ntWghLfis¤ jUf.

4. mÂfhu x¥gil¤jè‹ bfhŸiffŸ ahit?

5. mik¥Ã‹ e‹ikfŸ ahit?

6. mÂfhu x¥gil¤jè‹ goãiyfŸ / eilKiwfŸ ahit?

7. mÂfhu ika¥gL¤jY¡F« gutyh¡f¤Â‰F« Ïilna cŸs ntWghLfŸ ahit?

8. mÂfhu ika¥gL¤jè‹ e‹ikfŸ k‰W« FiwghLfŸ ahit?

9. mÂfhu¥ gutyh¡f¤Â‹ e‹ikfis étç.

gFÂ-<

f£Liu tot édh¡fŸ (20 kÂ¥bg©)

1. tçir¥gâa® mik¥Ã‹ e‹ikfŸ k‰W« FiwghLfis étç

2. xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ tiffŸ ahit?

3. xG§fik¥ò és¡f¥gl¤Â‹ e‹ikfŸ k‰W« FiwghLfis étç

4. xG§fik¥ò¡ ifnaL v‹whš v‹d? mj‹ e‹ik FiwghLfis étç

5. xG§fik¥ò tot§fë‹ gšntW tiffis étç

6. gâKiw xG§fik¥Ã‹ e‹ik FiwghLfŸ ahit?

7. mÂfhu x¥gil¤jè‹ e‹ik FiwghLfis és¡Ff.

8. mÂfhu x¥gil¤jš jiyikia ts®¡f cjλwJ étç.

73
 4. xU§»iz¤jY« f£L¥gL¤jY«
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤ij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ
Ñœ¡f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ
xU§»iz¤jš - bghUŸ - tiuéy¡fz« - j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ -
xU§»iz¤jY«, x¤JiH¥ò« e‹ikfŸ - FiwghLfŸ - tiffŸ - xU§»iz¤jš
j¤Jt§fS«, E£g§fS« - f£L¥gL¤Jjš - bghUŸ- tiuéy¡fz« - j‹ikfŸ /
Áw¥ÃašòfŸ - f£L¥gL¤Jjè‹ eilKiwfŸ / goãiyfŸ - e‹ikfŸ -
FiwghLfŸ

gl« 4.1 xU§»iz¤jš

bghUŸ
xU ãWtd¤Â‹ gšntW brašfis Ïiz¡F« xU brŒKiw
xU§»iz¥ghF«. xU ãWtd¤Âš cŸs x›bthU JiwÍ« j‹å¢irahf
brašgL»wJ. MdhY« xU JiwÍDila brašghL k‰bwhU Jiwæ‹
brašghLfis¢ rh®ªJ cŸsJ. cjhuzkhf c‰g¤Â¤ Jiwæ‹ brašghLfŸ
é‰gid¤ JiwiaÍ« é‰gid¤ Jiwæ‹ brašghLfŸ c‰g¤Â¤ JiwiaÍ« x‹iw
x‹W rh®ªJŸsJ. ã¤Jiwæ‹ brašghLfŸ c‰g¤Â¤JiwiaÍ«, é‰gid¤
JiwiaÍ« tÓfç¡»wJ. Ï›thW xU ãWtd¤Âš cŸs mid¤J¤ JiwfS«
x‹W¡bfh‹W Ãiz¡f¥g£L« rh®ªJ« cŸsd. gšntW Jiwfë‹ brašghLfis
Ïiz¡F« xU c‹djkhd gâia brŒtnj xU§»iz¥ghF«.
xU§»iz¤jè‹ tiuéy¡fz«
ÑnH bfhL¡f¥g£lit xU§»iz¥Ã‹ K¡»akhd tiuéy¡fz§fshF«.

74
ntiyia trÂ¥gL¤Â bt‰¿¡ fh©gjhF«. xU ešy xU§»iz¡f¥g£l ãWtd¤Âš
x›bthU JiwÍ«, ÃçΫ rkhjhd¤Jl‹ k‰wt®fSl‹ ntiy¢ brŒJ mªãWtd¤Âš
mjDila g§»id k‰wt®fS¡F bjçé¡»wJ. -bA‹¿ ~gahš

2. xU§»iz¥ò v‹gJ FG Ka‰Áæ‹ xG§fik¡f¥g£l Kiw ÏJ bghJ neh¡f¤Â‹

mo¥gilæš braèš x‰Wikia¤ jU»wJ. -_åÍ« buŒèÍ«

3. xU§»iz¤jš v‹gJ ãWtd¤Â‹ bghJ neh¡f§fis miltj‰fhf V‰ghL

brŒa¥gL« xU Kiwahf totik¡f¥g£l FG Ka‰Ána MF«. nghÂa bjhif, fhy«
k‰W« ntiy brŒJ th§F« ju« Ït‰¿‹ _ykhf x‹¿iz¡f¥g£l Ka‰ÁfŸ
ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis milÍkhW brŒtnj xU§»iz¤jš MF« - Ânah
iAk‹ ((Theo Haimann)

xU§»iz¤jš v‹gJ c‰g¤Â, ãÂ, gâahs® bjhFÂ, é‰gid ngh‹w

gšntW brašfis Ïiz¥gjhF«. ÏJ Ñœ¡f©l tiugl« _y« és¡f¥gL»wJ.

c‰g¤Â

é‰gid xU§»iz¤jš ãÂ

gâahs®

gl« 4.2 xU§»iz¥Ã‹ és¡f«

xU§»iz¤jè‹ j‹ikÍ«, g©òfS«

Ñœfh©git xU§»iz¤jè‹ K¡»a g©òfshF«.

1. xU§»iz¤jè‹ mtÁa« x‹W¡bfh‹W rh®òŸsjhš V‰gL»wJ
xU jå¥g£l Mnsh mšyJ Jiwnah Áy brašfis brŒjhš mJ vªj
75
tifæY« ahiuÍ« gh¡fhJ. mj‰F xU§»iz¤jš njit¥glhJ. Mdhš xU
éahghu ãWtd¤Âš cŸs mid¤J Jiwfë‹ brašfS« x‹W¡bfh‹W
bjhl®òilajhfΫ rh®òilajhfΫ cŸsJ. Mjyhš Ïitfis rçahd éj¤Âš
xU§»iz¡F« njit V‰gL»wJ.

2. bghJ neh¡if miltij F¿¡nfhshf bfh©LŸsJ

xU ãWtd¤ÂYŸs gy JiwfS« j§fSila brhªj ãfœ¢Á ãušgo

brašgL»‹wd. xU§»iz¤jš _ykhf k£Lnk xU ãWtd¤Â‹ x£Lbkh¤j
Ïy£Áa¤ij mila ÏaY«.

3. xU§»iz¤jš x›bthU nkyhsç‹ flikahF«

x›bthU nkyhsç‹ flik xU§»iz¤jiy bgWtjhF«. Ïj‰fhf

mtUila Jiw brašghLfis k£L« f£L¥gL¤jhkš mtUila Jiw elto¡if
vªj Jiwia tÓfç¡»‹wnjh (Ïiz¡»wnjh) m¤Jiwæ‹ njitfŸ v‹d v‹gij
f©LÃo¡f nt©L«. cjhuzkhf c‰g¤Â nkyhs®, é‰gid Jiwæ‹ brašfis
xU§»iz¡fnt©L«. é‰gid¤ Jiwæ‹ njitifis ó®¤Â brŒa Mtd
brŒtj‰F mt® V‰ghL brŒjš nt©L«.

4. xU§»iz¤jš jhdhf vGtšiy

xU ãWtd¤ij xU§»iz¥J v‹gJ jhdhf el¥gšiy. mid¤J wg®fS«

k‰W« JiwfS« x‹whf ÏizªJ brašgLtj‹ _ykhf jh‹ xU§»iz¥ig bgw
KoÍ«. ntW brh‰fëš Ïj‰F kdkh®ªj ciH¥ò njit¥gL»wJ.

5. Ïj‰fhf ãaä¡f¥g£l Áw¥ò ãòz®fshšjh‹ Ïij el¤j KoÍ«

xU§»iz¥ò brašgh£il eilKiwæš mªjªj Jiw nkyhs®fŸ j§fŸ

Jiz¥ gâahs®fë‹ cjéÍl‹ brŒJ tU»‹wd®. Mdhš bgça ãWtd§fëš
Ï¥gâia xU Áw¥ò ãòz® _ykhfnth mšyJ ãòz®fŸ FG _ykhfnth brŒJ
tU»‹wd®. Áy neu§fëš Ï¥gâ¡fhf xU jå¥g£l Jiw cUth¡f¥gL»wJ.

6. ÏJ xU bjhl®¢Áahd brašghL

xU F¿¥Ã£l neu¤Â‰fhf k£L« xU§»iz¥ò njit¥gLtšiy. xU

ãWtd¤ÂYŸs gyéjkhd brašghLfisÍ« mit m›t¥bghGJ ãiwnt‰w¥gL«
bghGnj xU§»iz¡f nt©L«. £läLjY«. brašgLjY« ÏU¡F« tiu
xU§»iz¥ò« mtÁakh»wJ.

xU§»iz¥ò«, x¤JiH¥ò«

bghJthf xU§»iz¥ò v‹w brhšY« x¤JiH¥ò v‹w brhšY« x‹Wl‹

x‹W FH¥Ã¡ bfhŸs¥gL»wJ. Ïit Ïu©L¡Fäilna cwÎ ÏUªjhY«, Ïit
Ïu©L« ntWg£lit. x¤JiH¥ò v‹gJ j‹dh®tkhf cjÎtj‰F K‹tU« xU
kd¥gh§F. xU§»iz¤jš v‹gJ g§F bgWgt®fë‹ éU¥g« v‹gij él xU gFÂ
nkyhdJ. vdnt xU§»iz¤jš guªj braš všiy cilaJ. x¤JiH¥ò Ïšyhkš
xU§»iz¡f KoahJ. x¤JiH¥Ã‹ik xU§»iz¥ò eilbgwhkš jL¤J éL«.

76
Ïit Ïu©o‰F« Ïilna cŸs ntWghLfŸ ÑnH ju¥g£LŸsJ.

t .v©. xU§»iz¥ò x¤JiH¥ò

1 xU§»iz¥ò v‹gJ xU x¤JiH¥ò v‹gJ xU FG¥

FG¥gâahs®fŸ gâòçt j‰F gâahs®fŸ xU F¿¥Ã£l
ju¡ Toa éU¥g« v‹gij él gâæid¢ brŒa j‹ éU¥gkhf
mÂf¥ bghUŸ cilaJ. ju¡ Toa ciH¥òz®Î
2 nkyh©ik¥ gâfëš äfÎ « x¤JiH¥ò nkyh©ik¥ gâ
K¡»akhdgâ xU§»iz¥ò. mšy. MdhY« xU bt ‰¿fukhd
Vbdåš gšnt W Jiwfëilna xU§»iz¥Ã‰F x¤JiH¥ò
Ïiz¥Ãid V‰gL¤jhkš vªj mt Áa«.
xU gâiaÍ« bt ‰¿fukhf¢
brŒa KoahJ.
3 x› bt hU ãW t d¤ÂY« ãW t d¤Â‹ mik¥Ãš Vjht J
x£Lbkh¤j nt iy gy FiwghL ÏUªjhš jh‹
gFÂfshf¥ Ãç¡f¥g£L Ë x¤JiH¥Ã‹ njit czu¥gL«
Ïiz¡f¥gL»wJ. Ϫj mšyJ nt ©l¥gL«.
braè‰F¤jh‹ xU§»iz¤jš
njit ¥gL«.
4 xU§»iz¤jš v‹gJ ãW t d x¤JiH¥ò v‹gJ xU FGé‹
nkyh©ikædç‹ gy¤j j‹dh®t khd vªj xU
Ka‰Áædhš k£Lnk Ïa¡Fjè‹ goÍ« Ïšyhj
mila¥gL«. ÏJ xU Ïa‰ifahf cUt hF« eilKiw.
£läl¥g£l eilKiw ãW t d«
xU§»iz¤jš Ïšyhkš Ïa§f
KoahJ.

xU§»iz¥Ã‹ e‹ikfŸ / ga‹fŸ / K¡»a¤Jt«

Ñœ¡fhQ« xU§»iz¥Ã‹ ga‹fŸ _ykhf ÏjDila K¡»a¤Jt«
ã%áf¥gL»wJ.
1. xU§»iz¥Ã‹ _ykhf bghJ F¿¡nfhis mila Ko»wJ
xU ãWtd¤ÂYŸs x›bthU JiwÍ« mjDila F¿¡nfhis ã®zæ¤J
mij ãiwnt‰Wtj‰fhf fLikahf ciH¡»wJ. Mdhš xU§»iz¥Ã‹ _ykhf
k£Lnk bghJ F¿¡nfhis mila ÏaY«. Ïij gšntW Jiwfë‹ brašghLfis
x‹¿id¥gj‹ _ykhfnt mila ÏaY«.
2. Ïj‹ _ykhf brašghLfŸ x‹w‹ nkš x‹W gotij jL¡fyh«
xU§»iz¥Ã‹ _ykhf brŒj ntiyia kWgoÍ« brŒÍ« rh¤Âa¡ TWfŸ
Ïšiy v‹gJ tèÍW¤j¥gL»wJ. xU FGéš 4 mšyJ 5 eg®fŸ xU ntiyæš

77
<Lg£lhš mªj ntyia mt®fŸ rçahd òçªj¿jš _y« brŒa nt©L« v‹gJ
Ï‹¿aikahj x‹whF«. Ïšiyba‹wdhš. xUt® brŒj ntiiana k‰bwhUt®
brŒjhš mj‹ _y« mªj ntiy kWgoÍ« brŒa¥gL»wJ. cjhuzkhf xU rªijia
Muha £läL« bghGJ xU§»iz¥ò m§nf Ïšyhj g£r¤Âš MuhŒ¢Áahs®fëš
xUt® mQ»a tho¡ifahsiuna k‰wtU« mQf neçL«.
3. Ïj‹ _ykhf têfh£Ljš bjëth»wJ
xU ãWtd¤Âš x›bthU JiwæY« jå¥g£l eg®fŸ gšntW brašfis
brŒ»‹wd®. xU§»iz¥ò _ykhf¤jjh‹ xU ešy têfh£Ljš midtU¡F«
»il¡»wJ. ÏJ mid¤J brašfisÍ« Ïiz¤J¥ bghJ¡F¿¡nfhis mila tê
brŒ»wJ.
4. ÏJ Âwikia mÂfç¡»wJ
xnu ntiyia kWgoÍ« brŒtij jL¥gj‹ _ykhfΫ, mid¤J ts§fisÍ«
rçahd Kiwæš ga‹gL¤j tê tF¥gjhY« xU§»iz¥ò Âwikia mÂfç¡f¢
brŒ»wJ.
5. kåj cwÎfis e‹whf ts¥gL¤J»wJ
xU§»iz¥ò xU mik¥Ãš x¤JiH¥igÍ« FG Ka‰ÁiaÍ« Cêa®fëilna
cUth¡F»wJ. Ïj‹ _ykhf ešy kåj cwÎfŸ ngz¥gL»‹wd. ÏJ jå
eg®fëilna njita‰w r©il r¢ruÎfisÍ« jtwhf¥ òçªJ bfhŸSjiyÍ«
j鮡»wJ.
6. jå¥g£l F¿¡nfhS« ãWtd¤Â‹ F¿¡nfhS« x‹wik¡f¥gL»wJ
xU mik¥Ãš x›bthU egU« xU jå¥g£l F¿¡nfhis V‰gL¤Â j‹ gâia
brŒ»‹wd®. ÏJ jå¥g£l F¿¡nfhS« mik¥Ã‹ F¿¡nfhS« nkhjhj tiu
mDk¡f¥gL»wJ. Ï›éu©ilÍ« xU§»izggj‹ _y« x‹wh¡» nkhjš tuhkš
jL¡f¥gL»wJ.
xU§»iz¤jè‹ FiwghLfŸ
Ñœ¡f©lit xU§»iz¤jš gâ rªÂ¡F« Ãu¢ÁidfŸ (FiwghLfŸ) MF«.
1. gštif¢ brašghLfŸ
xU§»iz¡f¥gl nt©oa elto¡iffë‹ v©â¡if cau cau
xU§»iz¡F« gâ Ãu¢rid¡Fçajh»wJ. elto¡iffŸ mÂfç¥gnj
xU§»iz¤jè‹ Ãu¢ridah«.
2. mÂf msÎ gâahs®fŸ
Fiwªj msÎ gâahs®fŸ gâòçÍ« ãWtd¤Âš xU§»iz¤jš vëjhf
ÏU¡»wJ. mnj rka¤Âš mÂf msÎ gâahs®fŸ gâòçÍ« ãWtd§fëš
xU§»iz¤jš Ãu¢ridfis¢ rªÂ¡»wJ.
3. ntiy¥g»®Î
ntiyia¥ Ãç¤J tH§F« nghJ Áw¥ò¤ nj®¢Á »il¡F« v‹gš rªnjf«

78
Ïšiy. Mdhš ntiy¥g»®é‹ FiwghL v‹dbt‹whš gšntW ntiyfis¥òçÍ«
eg®fëilna xU§»iz¥ig V‰gL¤JtJ Ãu¢rid¡Fça braš. ÏJ ngh‹w
Ãu¢rid xnu kåj‹ gy ntiyfis¢ brŒÍ« nghJ vHhJ.

4. x‹iw x‹W rh®ªÂU¥gJ

ÃwuJ jh¡FjY¡F c£glhkš j‹å¢irahf¢ brašgL« jåeg® mšyJ
FGé‰F xU§»iz¥ò xU Ãu¢ridahf ÏU¡fhJ. Mdhš eilKiwæš xUtç‹
elto¡iffŸ k‰wt®fis¢ rh®ªjjhf cŸsJ. (v.L) Y v‹gt® xU braiy brŒj
Ëjh‹ X v‹gt® mªj ntiyia¢ brŒa KoÍ« v‹w ãiy. Ï›thW xU braš
ÃçbjhU braiy¢ rh®ªÂU¥gJ xU§»iz¤jY¡F¥ Ãu¢ridahf mik»wJ.
5. x¤JiH¡F« cz®Î Fiwthf ÏU¥gJ
gâahs®fëilna cŸs x¤JiH¡F« cz®nt xU§»iz¤jš gâæ‹
mo¥gilahF«. vªj ãWtd¤Âš gâahs®fëilna x¤JiH¡F« cz®Î Fiwthf
cŸsnjh m§F xU§»iz¥ò¥ gâ Ãu¢ridia¢ rªÂ¡F« v‹gJ cWÂ.
6. f£L¥gh£o‰FŸ ml§fhj fhuâfŸ
Áy f£L¡fl§fhj fhuâfŸ (v.L) fl‹ »il¡fhj ãiy _y¥bghUŸ
»il¡fhik ä‹j£L¥ghL muR¡ bfhŸiffëš kh‰w« mWÂæ£L¡ Tw Koahj
rªij ãytu§fŸ ngh‹wit xU§»iz¥ò¥ gâia brašgL¤j Koahj jilfshF«.
xU§»iz¤jè‹ tiffŸ
xU§»iz¤jš eh‹F tif¥gL« mitahtd :

xU§»iz¤jè‹ tiffŸ

c£òw btë¥òw br§F¤J gL»il

gl« 4.3 xU§»iz¤jè‹ tiffŸ

xU§»iz¤jè‹ tiffŸ
1. c£òw xU§»iz¤jš - c£òwxU§»iz¤jš v‹gJ xU ãWtd¤Â‹ cŸns
eilbgW¡ ToaJ. xU ãWtd¤Â‹ cŸns ÏU FG鉻ilna V‰gL«
xU§»iz¤jš c£òw xU§»iz¤jš. ÏJ ÏU»is mYtyf§fS¡»ilna
JiwfS¡»ilna ÃçÎfS¡»ilna V‰gl¡ ToaJ.
79
2. btë¥òw xU§»iz¤jš - btë¥òw xU§»iz¤jš v‹gJ ãWtd¤Â‰F«
btë¥òweg®fS¡F« Ïilna cŸs xU§»iz¤jš MF«. ÏJ ãWtd¤Â‰F«
tho¡ifahs®fS¡F« (m) ru¡fë¥nghU¡F« (m) murh§f¤Â‰F« Ïilna cŸs
cwÎ KiwahF«. Ϫj btë¥òw xU§»iz¤jš, ngh£o Nœãiyfëš V‰gL«
kh‰w§fŸ muÁ‹ elto¡iffŸ k‰W« bjhêšE£g K‹nd‰w§fŸ ngh‹w
fhuâfshš njh‹W»wJ. gy éahghu ãWtd§fŸ bghJ k¡fŸ bjhl®ò Áw¥ò
mYty®fis ãaä¤J btë¥òw xU§»iz¤jiy Áw¥òw¢ brŒ»‹wd®.
3. br§F¤J xU§»iz¤jš - xUãWtd¤Âš gšntW khWg£l ãiyfëš gšntW
Ïiz¥òfis V‰gL¤j br§F¤J xU§»iz¤jš cjλwJ. ÏJ jiyt®
cgjiyt¤fS¡»ilna njh‹wyh«. gâ nkyhs® Kj‹ik¡
f©fhâ¥ghs®fS¡»ilna k‰W« Kj‹ik¡f©fhâ¥ghs® nk‰gh®it
ahs®fS¡»ilna njh‹W« xU§»id¥ng br§F¤J xU§»iz¤jš MF«.
4. gL»il xU§»iz¤jš - nkyh©ik¤ ju tçiræš xnu ãiyæš
cŸst®fS¡»ilna V‰gl¡Toa xU§»iz¤jš gL»il xU§»iz¤jš MF«.
JiwfS¡»ilnaÍ« ÃçÎfS¡»ilnaÍ« v‰gl¡Toa ntiy V‰ghL v‹W«
Twyh«. gL»il xU§»iz¥Ãš jåeg®fS¡»il xUt® ÛJ xUtU¡F vªj
mÂfhuK« brY¤j cçikÏšiy mt®fŸ j§fS¡FŸ jh§fshfnt j§fŸ
ntiyfis xU§»iz¤J¡ bfhŸs nt©L«.
xU§»iz¤jè‹ bfhŸiffŸ
xU§»iz¤jè‹ bfh‹iffis¡ ÑnH fhzyh«.
1. neuo¤jå¤ bjhl®ò¡ bfhŸif - neuo¤ jå¥g£l bjhl®Ãid
gâahs®fS¡»ilna V‰gL¤Â¡ bfh©lhš Óuhd KGikahd xU§»iz¤jiy
V‰gL¤j KoÍ«. neu¡F neuhd brŒÂ¤ bjhl®ò k£Lnk xUÃu¢ridia¤ Ô®¡f
cjéahf ÏU¡F«.
2. éiuéš Jt§F« bfhŸif - £läL« fhy¤Ânyna rçahd
xU§»iz¥Ã‰fhd V‰gh£ilÍ« brŒtJ ešyJ. Ïy¡Ffis ã®zæ¥gJ
£läLtJ ngh‹wt‰iw Jiz¥gâahs®fSl‹ fyªjhnyÁ¤J brayh¡f
nt©L« ÏJ brŒa Mu«Ã¤jhš xU§»iz¤jš e‹whf el¡F«.

3. gu°gu« gçkh¿¡bfhŸS« bfhŸif - Ï¡bfhŸifæ‹ _y« xUt®

k‰bwUtiu el¤j KoÍ« v‹gjhš xUg£rkhd brašfŸ jL¡f¥gL«. ÏJ
xU§»iz¤jiy Rygkh¡F«.

4. bjhl®¢Á¡ bfhŸif - Ï¡bfhŸif xU§»iz¤jš v‹W« Kotilahj braš

v‹W TW»wJ ãWtd brašfŸ ÏU¡F«tiu xU§»iz¤jè‹ mtÁa« czu¥gL«
v‹gJ kW¡f Koahj fU¤jhF«.

xU§»iz¤jè‹ EQ¡f§fŸ
ÿæ‹ My‹ mt®fŸ Ñœ¡f©litfis xU§»iz¤jè‹ EQ¡f§fŸ
v‹W tif¥gL¤J»wh®,
(1) rk‹brŒjš (2) fhy¤ij mséLjš
(3) Ïiz¤jš

80
rk‹brŒjš
xU braiy Mjç¥gj‰nfh (m) v®gj‰nfh njitahd nghJkhd Mjhu§fis
cW brŒtnj rk‹brŒjš. xU éahghu ãWtd« c‰g¤Â¡F njitahd
mid¤JMjhu§fS« bg‰¿UªJ njitahd ã k£L« ÏšyhÂUªjhš mªãÂæid
Âu£o¡ bfhL¤J ãiyikia rç¡f£l nt©L«.
fhy¤ij mséLjš
xU braiy fhy m£ltizÍl‹ Ïiz¡f nt©L« m¥bghGJjh‹ mit
x‹nwhL x‹W ÏizÍ«. (v.L) c‰g¤Â m£ltiz nj thçahd é‰gid
MizÍl‹ x¤J¥ nghF«go jahç¡f¥gl nt©L«.
Ïiz¤jš
ntWg£l éU¥g§fis x‹whf kh‰¿ bghJ Ïy¡if miltnj Ïiz¤jš.
gâòçÍ« nghJ x›bthU egU¡F« jd¡bf‹W Ra éU¥g« ÏU¡F«.
xU§»iz¤jè‹ bt‰¿ jåeg®fë‹ éU¥g§fis ãWtd¤Â‹ éU¥g¤njhL
xU§»iz¥gij¥ bghW¤nj mikÍ«.
f£L¥gL¤jš

gl« 4.4 f£L¥gL¤jš

bghUŸ
£läLjš K‹ndh¡»a gh®it v‹whš f£L¥gL¤jš Ënd gh®¥gjhF«
£läLjš, xU ãWtd¤Âš neh¡f§fis Kiwahd têæš miltj‰F cjλwJ
81
khwhf f£L¥gL¤jš mid¤J elto¡iffS« £lä£lgo ãiwnt‰w¥g£lij cWÂ
brŒ»wJ. mJ, ãiwnt‰w¥g£l brašÂ£l« Ô£l¥g£l braš £l¤Jl‹ x¤J¥
ngh»wjh? v‹gij rçgh®¡»wJ.
(v.L) c‰g¤Â¤Jiw 10,000 myFŸs bghUŸfis c‰g¤Â brŒtjhf vL¤J¡
bfh©lhš f£L¥gL¤jš gâ Ô£l¥g£l Ïy¡fh»a 10,000 myFŸs bghU£fŸ
F¿¥Ã£l fhy¤Âš cUth¡f¥g£ljh? v‹W rçgh®¡»wJ. xU ntis xU 1000 myF
bghU£fŸ k£L« c‰g¤Â Mfhkš ÏUªjhš, mj‰fhd fhuz¤ij¡ f©LÃo¤J
njitahd ÂU¤j elto¡if vL¡f nt©oajhf ÏU¡»wJ.
£läL« gâ¡F f£L¥gL¤jš gâjh‹ xU KGikahd bghUis¤ jU»wJ.
f£L¥gL¤jš gâ ÏU¥gjhš jh‹ gâahs®fŸ ntiyæš KG ftd¤Jl‹
gâòç»wh®fŸ. mJ xU ntiyia¡ F¿¥Ã£l fhy¤Âš Ko¥gj‰fhd xU mtru
mG¤j¤ij btë¥gL¤Â¡ bfh©nl ÏU¡F«. £läLjš f£L¥gL¤jš gâ¡F
mo¥gil¥ gâahf ÏU¡F«. £läLjš Ïšyhkš f£L¥gL¤jš ÏU¡f KoahJ.
Vbdåš xU ntiyahdJ £lälgglhkš Ko¡f KoahJ. Mfnt f£L¥gL¤jš
Ïšyhj £läLjš gydë¡fhJ. £läLjš Ïšyhj f£L¥gL¤jš bghUëšyhjJ.

tiuéy¡fz§fŸ
f£L¥gL¤jš v‹w gj¤Â‰F ÑnH fhQ« tiuéy¡fz§fŸ tH§f¥glyh« -
1) bA‹¿ ~ngahš

cUth¡f¥g£l £l§fSl‹ mj‹ braš ãiwnt‰w« x¤J¥ ngh»wjh? v‹W

rçgh®¥gnj f£L¥gL¤jš MF«. bfhŸiffŸ k‰W« F¿¥òfŸ brhšy¥g£l t©z«
ãiwnt‰w¥g£LŸsdth? v‹W gh®¡f nt©L«. f£L¥gL¤jè‹ neh¡f« Fiwfis
f©LÃo¤J mit Û©L« eilbgwhjthW gh®¤J¡ bfhŸtjhF«.

2) T©£° l‹dš

f£L¥gL¤jè‹ nkyh©ik¥ gâahdJ Jiz¥ gâahs®fë‹ braš

ãiwnt‰w¤ij ms¥gJ k‰W« ÂU¤j« brŒtJ ngh‹w gâfis cŸsl¡»aJ. ÏJ
ãWtd¤Â‹ neh¡f§fŸ k‰W« £l§fŸ ngh‹wt‰iw ãiwnt‰W« têfis
rçgh®¡»wJ.

3) uhg®£° mªnjhâ

f£L¥gL¤jš nkyh©ik v‹gJ ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis

ãiwnt‰Wtj‰fhdts§fŸ bgw¥g£L Kiwahf gadgL¤j¥gL»wJ v‹W cWÂ
brŒ»wJ.

4) Ãߢ

£läl¥g£l braš elto¡iffSl‹ ãiwnt‰w¥g£l braš

elto¡iffis x¥Ã£L mséL« xU bjhl®¢Áahd braš Kiwna f£L¥gL¤jš
MF«.

82
f£L¥gL¤jš gâæ‹ j‹ikfŸ (m) Áw¥ÃašòfŸ

Ñœ¡f©l g©òfis f£L¥gL¤jš gâ bg‰WŸsJ

1. ÏJ Ëndh¡»¥ gh®¡»wJ
f£L¥gL¤jš gâahdJ braš ãiwnt‰w¤ij Ïy¡FfSl‹ x¥Ã£L¥
gh®¡»wJ. eilbg‰W Koªj ãfœÎfis rçgh®¡F« brany f£L¥gL¤jš. vdnt ÏJ
xU Ëndh¡»¥ gh®¡F« braš elto¡if MF«.

2. ÏJ £läL« gâ¡F bghUq£L»wJ

f£L¥ghL v‹gJ Ïšyhé£lhš £läLjš mj‹ K¡»a¤Jt¤ij ÏHªJ
éL«. f£L¥gL¤jš gâ k£Lnk £läLjš gâ vªj msé‰F bt‰¿fukhf
ãiwnt‰w¥g£oU¡»wJ v‹gij¤ bjçé¡f KoÍ« f£L¥gL¤jš gâ Ïšyhé£lhš
Ïy¡FfŸ mila¥g£L é£ldth? v‹W bjçªJ bfhŸs KoahJ.

3. ÏJ kÂ¥ÃLjiy cŸsl¡»aJ
braš ãiwnt‰w¤ij kÂ¥ÃLtnj f£L¥gL¤jè‹ gâahF«. braš
ãiwnt‰w¤ij Kiwahf kÂ¥ÃLtj‹ _ynk £léy¡f¤ij¡ f©l¿a KoÍ«.

4. ÏJ v§F« guéÍŸs gâahF«

Ï¥gâ nkyh©ikæ‹ všyh k£l§fëY« Ú¡fkw ãu«ÃÍŸs gâahF«.
(v.L) nkšãiy nkyh©ik
Ïilãiy nkyh©ik
filãiy nkyh©ik

5. ÏJ K‹ndh¡»a elto¡ifÍ« Tl
braš ãiwnt‰w¤ij v®gh®¤j ãiwnt‰w¤Jl‹ x¥ÃL« bghGJ éyfšfŸ
f©L Ão¡f¥gL«. éyfšfS¡fhd fhuz§fŸ f©LÃo¡f¥gL« nghJjh‹ Û©L«
Ï›éyfšfŸ eilbgwhjthW jL¡f KoÍ«. Ï›thW f£L¥gL¤jš njitahd
ghJfh¥ò elto¡iffis vL¤J v®fhy¤Âš tu¡Toa v®ghuhj ãfœ¢ÁfisÍ«
XusÎ f£L¥gL¤j KoÍ«.

6. ÏJ xU bjhl®¢Áahd eilKiw
£läLjš ÏU¡Fk tiu f£L¥gL¤jš ÏU¡F«. £läLjš xU Kot‰w
eilKiw vdnt f£L¥gL¤jY« xU Kot‰w brayhF«.
f£L¥gL¤jš eilKiw / f£L¥gL¤jè‹ goãiyfŸ

Ñœ¡f©lit f£L¥gL¤jè‹ eilKiw (m) f£L¥gL¤jš braè‹ goãiyfŸ

1. ju§fis ãWÎjš

2. brašãiwnt‰w¤ij mséLjš k‰W« x¥ÃLjš

3. éyfšfis¡ f©LÃo¤jš

4. ÂU¤J« elto¡iffis vL¤jš

83
f£L¥gL¤jè‹ eilKiwfis kdšbfhŸs Ñœ¡fhQ« tiugl« cjλwJ

braš ÂU¤j
ãiwnt‰w¤ij
éyfšfis
ju§fis f©L elto¡iffis
ms¤jš k‰W«
ãWÎjš Ão¤jš vL¤jš
x¥ÃLjš

ãiy 1 ãiy 2 ãiy 3 ãiy 4

gl« 4.5 f£L¥gL¤jè‹ eilKiw
ju§fis ãWÎjš
x›bthU éahghu braè‹ Kjš go ju¤ij ãWÎjš MF«. ju§fŸ braš
ãiwnt‰w¤Jl‹ x¥Ãl¥gl¡ ToaJ. vdnt Ϥju§fŸ msél¡Toajhf ÏU¡f
nt©L«.(v.L)
1. msÎ - c‰g¤Â / é‰gid 10,000 nkh£lh® fh®fŸ
2. ju« - 1000 v©â¡ifÍŸs 18 fh{ juKŸs mykhçfŸ
3. neu« - x›bthU ijašfhuU« 5 r£ilfis 5 kâneu¤Âš ij¡f nt©L«.
4. bryÎ - 40 ku eh‰fhèfŸ %.6000‰FŸ c‰g¤Â brŒa¥gl nt©L«.
jåeg®fS¡F« FG¡fS¡F« JiwfS¡F« ãWtd§fS¡F« ju§fŸ
ã®zæ¡f¥gl nt©L«.

Ϥju§fŸ br«ikahd gyid¤ ju nt©Lkhdhš Ñœ¡f©lthW ÏU¡f nt©L«.

1. Ïy¡Fl‹
2. K‹ng Ô®khå¡f¥g£ljhf
3. mila¡ Toajhf
4. ms¡f¡ Toajhf
5. tiuaW¡f¡ Toajhf
ju§fŸ Ñœ¡f©lthW ã®zæ¡f¥g£lhš neh¡f¤ij ó®¤Â brŒa cjthJ (v.L)
c‰g¤ÂÍ« é‰gidÍ« Ï›tUl« mÂfç¡f¥gl nt©L«.
braš ãiwnt‰w¤ij ms¤jš k‰W« x¥ÃLjš
ju§fŸ ãWt¥g£L Ko¤jÎl‹ braš ãiwnt‰w¤ij ms¥gnj Ïu©lhtJ
f£l ntiyahF«. jåeg® FG Jiw k‰W« KG ãWtd¤Â‹ braš ãiwnt‰w¤ij
ms¡f nt©L«. Ïj‰F ÏJ tiu elªj ntiyæ‹ K‹nd‰wm¿¡if njit¥gL«.
braš ãiwnt‰w¤ij v©â¡ifæyhd mséš fz¡»l nt©L«. Áy rka§fëš
Ï›thW msél KoahkY« nghfyh«. (v.L) gâ ÂU¥Â v©z« ngh‹wit neuoahf
msél KoahJ. ÏJ ngh‹w Nœãiyfëš fU¤J¡ fâ¥ò Kiw ga‹gL¤j¥glyh«.
éisÎfS¡F kÂ¥bg© bfhL¥gj‹ _y« jftiy fz¡»lyh«. jftiy
mséLtj‹ _y« xU °jukhd òŸëaš fUé MŒé‰F ga‹gL¤j¥gl KoÍ« Ϫj
MŒÎfë‹ mo¥gilæš mDkhd§fis cUth¡f KoÍ«.
braš ãiwnt‰w¤ij msé£l cl‹ ÏJ K‹nd Ô®khå¡f¥g£l ju§fSl‹
x¥Ãl¥gL»wJ.
84
éyfšfis¡ f©LÃo¤jš
braš ãiwnt‰w« V‰fdnt ãWt¥g£LŸs ju§fSl‹ x¥Ãl¥gL« bghGJ
Ïy¡FfŸ ãWt¥g£LŸs ju¤ij él äFÂahf ãiwnt‰w¥g£ljh? ãWt¥g£l
ju¤ij k£L« v£oæU¡»wjh? v‹gJ bjçªJ éL«. Ïy¡FfŸ ãWéa ju¤ij él
mÂfkhf milªÂUªjhš (mjhtJ é‰gid Ïyhg« (m) gâahs®fë‹ v©z«
ngh‹wt‰¿š) mJ mÂf¤ Âwikia všyh ãiyfëY« btë¥gL¤J»wJ v‹W
czuyh«. Ïy¡FfŸ ãWéa ju¤ij k£L« v£oæUªjhš ÂU¥Âfukhf czuyh«.
Ïy¡FfŸ milaKoahkš ÏUªjhš mJ Âwikæ‹ikia btë¥gL¤J«.
ÂU¤j elto¡if vL¤jš
ãWt¥g£l Ïy¡Ffis miltš V‰g£LŸs jilfis mf‰Wtnj xU Áwªj
f£L¥gh£L¤ £l¤Â‹ Áw¥ghF«. Fiwfë‹ j‹ikia¥ bghW¤J ÂU¤j elto¡if
vL¡f¥gL«.
Áy jilfis Ú¡F« ÂU¤j elto¡iffŸ ÑnH bfhL¡f¥g£LŸsd
1. gâahs®fS¡F¡ bfhL¡f¥gL« F¿¥òfŸ gâahs®fis rçahd Kiwæš
br‹wilaéšiy våš F¿¥òfë‹ ju¤ij ca®¤j elto¡iffŸ vL¡f¥gl
nt©L«.

2. c‰g¤Â Ïy¡if mila Ïayhjj‰F ÏaªÂu§fŸ rçahf Ïa§F«. ãiyæš

ÏšyhjJ xU fhuzkhf ÏUªjhš ÏaªÂu¤ij rçahf Ïa§F« ãiyæš it¥gj‰fhd
Ka‰ÁfŸ vL¡f¥gl nt©L«. (v.L) xU gGJ gh®¡F« mYtyiu ãaä¥gJ xU Ô®thf
mikayh«. _y¥bghU£fis th§Ftš VnjD« kh‰w§fis¡ bfh©L tu nt©L«.

3. gâahs®fis C¡f¥gL¤Jtš VnjD« FiwghLfŸ ÏUªjhš rçahd

elto¡iffis nk‰bfhŸtj‹ _y« gâahs®fS¡F gzthæyhf (m) gzkšyhj
Ãw tayhf bj«ó£Ljš elto¡iffëš kh‰w§fŸ bfh©L tu nt©L«.Áy
v£lKoahj Ïy¡FfŸ ã®zæ¡f¥g£oUªjhš rçahf mila¡ Toa Ïy¡Ffis
gâahs®fSl‹ fyªjhnyhÁ¤J ã®zæ¡f Ka‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥gl nt©L«.

ÂU¤j elto¡iffŸ vL¥gj‹ mtÁa« ahbjåš v®fhy¤Âš V‰gl¡Toa

jilfis¤ jL¥gnj MF«. vdnt ÂU¤j elto¡iffŸ äfΫ ftd¤Jl‹
cUth¡f¥gl nt©L«.

f£L¥gL¤jè‹ e‹ikfŸ / ga‹fŸ / K¡»a¤Jt«

1. neh¡f§fis miltij cW brŒ»wJ
£läLjš Kiwahf¥ gâah‰Wtj‰F cjé brŒ»wJ v‹whš f£L¥gL¤jš
Áwªj gâãiwnt‰w¤Â‹ gyid cW brŒa cjλwJ.
2. £l§fë‹ ju¤ij òy¥gL¤J»wJ
£l§fë‹ ne®kiw k‰W« v®kiw gFÂfis btë¥gL¤J»wJ. £l§fëš
VjhtJ FiwghLfŸ ÏUªjhš mt‰iw¤ ÂU¤Jtj‰F £l§fë‹ ju¤ij ca®¤j
nt©L«.

85
3 . ÏJ £l§fë‹ bt‰¿fukhd mkyh¡f¤ij cWÂ¥gL¤J»wJ
f£L¥gL¤jš k£Lnk ãWtd¤Â‹ £l§fŸ rçahf mkšgL¤j¥ gL»‹wdth
v‹W cW brŒa KoÍ«. vdnt f£L¥gL¤jš £l mkyh¡f¤Âš cŸs jilfis
R£o¡fh£LtJl‹ mt‰iw¡ fisÍ« ÂU¤j elto¡iffisÍ« vL¤Jiu¡»wJ.
4. gâahs®fŸ bghW¥òl‹ elªJ bfhŸ»wh®fsh v‹W cW brŒ»wJ
f£L¥ghL všyh ãiyæš cŸs gâahs®fisÍ« Ïy¡Ffis¡ F¿¥Ã£l
fhy¤Â‰FŸ Ko¡F«go ntiy brŒ»wh®fsh? v‹gijcW brŒ»wJ. f£L¥gL¤jš
Ïšyhj Nœãiyæš ntiy äfΫ bkJthf eilbgW« thŒ¥òŸsJ.
5. f£L¥gL¤jš mÂfhu x¥gil¤jY¡F tê tF¡»wJ
ãWtd¤Â‹ x›bthU JiwæY« Ïy¡if miltJ x‹Wjh‹ f£L¥gL¤jš
gâæ‹ KG¡ ftd¤Âš ÏU¡f¡ Toa m«rkhF«. Ïy¡if miltj‰F Jiw¤
jiyt®fŸ j§fŸ Jiz¥gâahs®fS¡F ntiyia tiuaW¤J tH§f nt©oaJ
k‰W« mt®fS¡F mÂfhu¤ij tH§f nt©oaJ ngh‹w gâfis
nk‰bfhŸ»‹wd®. Ï›thW f£L¥gL¤jš mÂfhu x¥gil¤jY¡F cjé òç»wJ.
6. ÏJ xU§»iz¤jY¡F cjé òç»wJ
x›bthU gâahsç‹ gâfS« cl‹òçÍ« gâahs®fë‹ gâfS« x‹iw
x‹W tÓfç¡»wJ. vdnt xU§»izªj Ka‰ÁfŸ mtÁakh»wJ. vdnt
f£L¥gL¤jš gâahs®fis x‹W nr®¤J mt®fsJ Ka‰Áfis Ïiz¤J xU
FGthf¥ gâòçªJ Ïy¡Ffis mila cjλwJ.
7. ÏJ Âwikia ca®¤J»wJ
Ïy¡Ffis mila ÏW ehis ã®zæ¥gj‹ _y« ãWtd¤Â‹ ts§fsh»a
kåj‹ ÏaªÂu« bghU£fŸ k‰W« ã M»ait KGikahf¥ ga‹gL¤j¥gL«
v‹gij¡ f£L¥gL¤jš cW brŒ»wJ. ÏJ ca®ªj Âwik¡F tê fh£L»wJ.

f£L¥gL¤jèš vG« Ãu¢ridfŸ

1. c©ikahd ju¤ij V‰gL¤Jtš cŸs Ãu¢ridfŸ

brašãiwnt‰w¤Â‰F Ïy¡Ffis ã®zæ¥gJ jh‹ f£L¥gL¤jèš ÏU¡F«

Kjš goahF«. Mdhš th°jtkhd (m) ã#khd Ïy¡Ffis ã®zæ¥gJ v¥bghGJnk
Ãu¢Áidahf¤jh‹ ÏU¡»wJ. Áy c£òw k‰W« btë¥òw¡ fhuâfŸ Ïy¡Ffis
ã®zæ¡F« nghJ fz¡»š bfhŸs¥gl nt©L«. Ïy¡FfŸ m¿Îó®tkhf
Ïšyhé£lhnyh ãiwntw¡ Toa rh¤Âa¡ TWfŸ Ïšyhjjhf ÏUªjhnyh
gâahs®fŸ mij mila KoahJ.

2. gâahs®fë‹ v®¥ò

bghJthf všyh tifahd f£L¥gL¤jš KiwfS¡F« gâæl¤Âš v®¥ò

jh‹ fhz¥gL»wJ. gâahs®fŸ, Ïy¡FfŸ th°jtkhdjhfnth
ãiwnt‰w¥gl¡Toajhfnth Ïšiy v‹W« xUÁyU¡F k£L« cfªjjhf cŸsJ
mšyJ cçikia tH§fhjjhf cŸsJ v‹W« TWt®.
86
3) Áwªj jftš bjhl®ò¤ £l« Ïšyhkš ÏU¥gJ
Áwªj jftš bjhl®ò Ïšyhkš ÏU¥gJ Áwªj f£L¥gh£il jf®¡fyh«.
ju§fis¥ g‰¿Í« braš ãiw nt‰w¤ij¥ g‰¿Í« ÂU¤j elto¡iffŸ g‰¿Í«
brŒÂfŸ rçahd neu¤Âš tH§f¥gl nt©L«. Ïij brŒahkš ÏU¥gJ f£L¥gL¤jš
gâia fodkh¡F»wJ.
4) kh‰w¤Â‹ msÎ
v¥go¥g£l f£L¥gh£L KiwæY« Xusé‰F¤jh‹ kh‰w§fŸ bfh©Ltu KoÍ«
(v.L) ä‹jilia rçf£l xU ä‹ C¡»ia ãWtyh«. Mdhš ä‹ C¡»na
brašgléšiy v‹whš bjhê‰rhiy nkyhs® x‹W« brŒa KoahJ.
5) ju msÎfis ã®zæ¤jèš Ãu¢rid
ju msÎfŸ v©â¡if msÎfŸ mo¥gilæY« ÏU¡fyh« mšyJ j‹ikfŸ
/ g©òfŸ mo¥gilæY« ÏU¡fyh«. v©â¡if mo¥gilæš ju§fis ãWÎtJ
Ryg«. Mdhš j‹ikfŸ, g©òfŸ, Fz§fŸ mo¥gilæyhd ju§fis ãWÎtJ
fod«. (v.L) gâ¤ÂU¥Â¡fhd ju§fŸ bj«ó£Ljè‹ ãiyfS¡fhd ju§fŸ
Ït‰iw ã®zæ¥gJ fod«.
6) ÂU¤j elto¡iffŸ vL¥gš jhkj«
ÂU¤j elto¡iffŸ vL¥gš V‰gL« jhkj§fŸ Ãu¢ridia¤ Ô®ggj‰F¥
gš Ãu¢ridia¥ bgçJ¥gL¤Â éL« jhkj§fŸ eilKiwfshš V‰gl¡
Toajhfnth ntW VjhtJ fhuz§fshnyh V‰glyh«.

ãidé‰ bfhŸf
xU§»iz¤jè‹ j‹ikÍ«, g©òfS«
1. xU§»iz¤jè‹ mtÁa« x‹W¡bfh‹W rh®òŸsjhš V‰gL»wJ
2. bghJ neh¡if miltij F¿¡nfhshf bfh©LŸsJ
3. xU§»iz¤jš x›bthU nkyhsç‹ flikahF«
4. xU§»iz¤jš jhdhf vGtšiy
5. Ïj‰fhf ãaä¡f¥g£l Áw¥ò ãòz®fshšjh‹ Ïij el¤j KoÍ«
6. ÏJ xU bjhl®¢Áahd brašghL

xU§»iz¥Ã‹ e‹ikfŸ / K¡»a¤Jt«

1. xU§»iz¥Ã‹ _ykhf bghJ¡F¿¡nfhis milaKo»wJ
2. Ïj‹ _ykhf brašghLfŸ x‹Wl‹ x‹W nkhJtij¤ jL¡fyh«
3. Ïj‹ _ykhf têfh£Ljš bjëth»wJ
4. ÏJ Âwikia mÂfç¡»wJ
5. kåj cwÎfis e‹whf ts¥gL¤J»wJ
6. jå kåj¡F¿¡nfhS« ãWtd¤Â‹ F¿¡nfhS« x‹¿iz¡f¥gL»wJ

xU§»iz¤jè‹ FiwghLfŸ
1. gštif¢ brašghLfŸ 2. mÂf msÎ gâahs®fŸ
3. ntiy g»®Î 4. x‹iw x‹W rh®ªÂU¤jš

87
5. x¤JiH¡F« cz®Î Fiwthf cŸsJ
6. f£L¥gh£o‰FŸ ml§fhj fhuâfŸ

xU§»iz¤jè‹ tiffŸ
1. c£òw xU§»iz¤jš 2. btë¥òw xU§»iz¤jš
3. br§F¤J xU§»iz¤jš 4. gL»il xU§»iz¤jš

xU§»iz¤jè‹ bfhŸiffŸ
1. neuo jå¤bjhl®ò bfhŸif 2. éiuéš Jt§F« bfhŸif
3. gu°gu« gçkhç¡ bfhŸS« bfhŸif 4. bjhl®¢Á bfhŸif

xU§»iz¤jè‹ EQ¡f§fŸ
1. rk‹ brŒjš 2. fhy¤ij mséLjš
3. Ïiz¤jš 4. f£L¥gL¤Jjš

f£L¥gL¤Jjš gâæ‹ g©òfŸ

1. ÏJ Ëndh¡» gh®¡»wJ
2. ÏJ £läL« gâ¡F bghUq£L»wJ
3. ÏJ kÂ¥ÃLjiy cŸsl¡»aJ
4. ÏJ v§F« guéÍŸs gâahF«
5. K‹ndh¡»a elto¡ifÍ« Tl
6. ÏJ xU bjhl®¢Áahd eilKiw

f£L¥gL¤jè‹ eilKiw
1. ju§fis ãWÎtjš
2. braš ãiwnt‰w¤ij mséLjš k‰W« x¥ÃLjš
3. éyfšfis¡ f©LÃo¤jš
4. ÂU¤J« elto¡iffis vL¤jš

f£L¥gL¤Jjè‹ e‹ikfŸ
1. neh¡f§fis miltij cWÂbrŒ»wJ
2. £l§fë‹ ju¤ij òy¥gL¤J»wJ
3. ÏJ £l§fë‹ bt‰¿fukhd mkyh¡f¤ij cWÂgL¤J»wJ
4. gâahs®fŸ bghW¥òl‹ elªJ bfhŸ»wh®fsh v‹W cW brŒ»wJ
5. f£L¥gL¤jš mÂfhu x¥gil¤jY¡F tê tF¡»wJ
6. ÏJ xU§»iz¤jY¡F cjé òç»wJ
7. ÏJ Âwikia ca®¤J»wJ

f£L¥gL¤jèš vG« Ãu¢ridfŸ

1. c©ikahd ju¤ij V‰gL¤Jtš cŸs Ãu¢ridfŸ
2. gâahs®fë‹ v®¥ò
3. Áwªj jftš bjhl®ò £l« Ïšyhkš ÏU¥gJ
4. kh‰w¤Â‹ msÎ
5. ju msÎfis ã®zæ¥gš Ãu¢rid
6. ÂU¤j elto¡iffŸ vL¥gš jhkj«

88
Áy braš £l§fŸ
Ñœ¡fhQ« nkyh©ik¥ Ãu¢ridfS¡F¤ ԮΠfh©f.
1) M v‹D« èäbl£ ãWtd« if¥ngÁfis ϪÂa¢ rªij¡F« btëeh£L
V‰Wk¡F« c‰g¤Â brŒJ tU»wJ. Ïj‰F mÂfkhd g§F¢ rªijÍ« ne®ikahd
tho¡ifahs®fS« ÏUªjd®. Mdhš Áy fhy¤Â‰F¥ ÃwF Ïy¡Ffis mila
KoahjjhY« tho¡ifahs® mÂU¥ÂahY« Áy Ãu¢ridfis¢ rªÂ¡f ne®ªjJ. nkY«
if¥ngÁrªij ϪÂahéš bgUkséš ts®ªJ é£lJ òÂa ãWtd§fŸ Áwªj
bjhêšE£g« k‰W« ešy éiy òŸëÍl‹ rªijæš tªJ é£lJ. ÏJ ãWtd¤Â‹
Ãu¢ÁidfS¡F¡ fhuzkh»aJ. Ï¥nghJ ãWtd« mj‹ f£L¥gh£L¤ £l¤ij
ò¤Jæ%£l £lä£lJ. nkY« Ãu¢ridfS¡F ÂU¤j elto¡if vL¡fΫ
KidªjJ.
édh
1) ãWtd« Áwªj f£L¥gh£L¤ £l¤Â‹ _y« milÍ« e‹ikfis¡ f©l¿aΫ.
2) ãWtd« v›thW jdJ £l§fis¡ f£L¥gL¤jYl‹ Ïiz¡f nt©L« v‹W«
mj‹ _y« ãWtd« Ïy¡Ffis £l¤Jl‹ x¥Ã£L rç tU»wjh v‹W cW brŒa
KoÍ« v‹W« fâ¡fΫ.
3) Ï¥bghGJ cŸs Ãu¢ridfiss Ô®¡f f£l¥gL¤jèš Ã‹g‰w nt©oa
goãiyfis juΫ.
4) f£L¥gL¤jè‹ vªj E£g§fis ãWtd« ga‹gL¤j KoÍ«. všyh ãiyfëY«
ãWtd« brŒJ tU« bjhêš v‹d v‹gij kdš ãiy ãW¤Â¡ bfhŸsΫ.
cjé¡F¿¥ò
1) éahghu« nkhrkhd ãiy¡F¢ bršY« K‹d® nkyhs® vL¡f nt©oa
elto¡iffŸ ahit?
2) f£L¥gL¤jš nkyh©ikæ‹ filÁ ãiy v‹W jtWjyhf¥ òçªJ bfhŸs¡
TlhJ v‹gij étç. Ï¥gâ nkyh©ik NHiy £lãiy¡F bfh©L tU«
gâahF«.
3) M‰wš thŒªj f£L¥ghL v›thW ã®zæ¡f¥g£l ju§fŸ c©ikæš éisªj
brašghLfëèUªJ éy»¢ brš»wJ v‹gij¢ R£o¡fh£o MŒÎ brŒJ
m›éyfšfŸ v›thW ÂU¤j¥gL« v‹gij cz®¤J«.
4) f£L¥gL¤jš elto¡if gâahs®fshš v¥bghGJ v®¡f¥gL« mij v›thW
rkhë¡f nt©L« v‹W kdš ãiy ãW¤Â¡ bfhŸsΫ.

89
 édh¡fŸ
gFÂ-m (xU kÂ¥bg©)
òwta FWédh¡fŸ
rçahd éilia nj®ªbjL¤ vGJf
1. xU ãWtd¤Â‹ x£L bkh¤j F¿¡nfhis miltj‰F ------ cjλwJ
(m) mik¥ò (M) M£fis nj®ªbjL¤jš (Ï) xU§»iz¤jš (<) jiyikna‰wš

2. x¤JiH¥ò v‹gJ k¡fŸ FGé‹ ------ kd¥gh§fhF«

(m) f£lhakhd (M) j‹å¢irahd (Ï) bt‰¿ahd (<) Ïš vJÎäšiy

3. xU ãWtd¤Âš xU§»iz¥Ã‹ brašghLfŸ -------- el¥gšiy

(m) j‹éU¥gkhf (M) Ïa‰ifahf (Ï) j‹å¢iræšyhkš (<) kdKtªJ

4. ------ ÏU¡F« tiu xU§»iz¥ò ãfG«

(m) £lälš k‰W« ԮΠfh©gJ (M) £lälš k‰W« f£L¥gL¤jY«
(Ï) £lälš k‰W« brašgL¤Jjš (<) £lälš k‰W« tê¡fh£Ljš

5. ------ xU§»iz¥Ãš Ãu¢rid¡F têtF¡»wJ

(m) x‹iw x‹W rh®ªÂU¥gJ (M) x¤JiH¥ò (Ï) rh®òŸs (<) Ïš vJÎäšiy

6. cŸ xU§»iz¥ò ------ Ïilna eilbgW»wJ

(m) »is mYtyf§fS¡F (M) ÏaªÂu§fŸ k‰W« JiwfS¡F
(Ï) ÃçÎfŸ k‰W« c£ÃçÎfS¡F (<) nk‰T¿a mid¤J«

7. ----- f£L¥L¤jY¡F mo¥gilah»wJ

(m) £läLjš (M) xU§»iz¤jš (Ï) têfh£Ljš (<) mik¥ò

8. f£L¥gL¤J« gâ ------- ãiyfëš brašgL»wJ

(m) nkšãiy (M) eLãiy (Ï) Ñœãiy (<) nk‰T¿a mid¤J«

9. ju§fŸ ---- ã®zæ¡f¥gL»‹wd

(m) jåeg®fS¡F (M) FG¡fS¡F (Ï) JiwfŸ k‰W« ãWtd« KGtj‰F«
(<) nk‰T¿a mid¤Â‰F«

10. f£L¥gL¤jš -----¡F têtF¡»wJ

(m) mÂfhu¥ g»®Î (M) bghW¥òfis g»®ªjë¤jš (Ï) KG¥bghW¥ò
(<) Ïš vJÎäšiy

11. btë¥òw xU§»iz¥ò¡F Ñœ¡f©l fhuâfëš ãfG« kh‰w§fŸ

têtF¡»wJ
(m) ngh£o NœãiyfŸ (M) muÁ‹ brašghLfŸ (Ï) bjhêš E£g K‹nd‰w§fŸ
(<) nk‰T¿a mid¤J«.

90
12. ------£läLjš Ïšyhj f£L¥ghL
(m) m®¤jk‰wJ (M) gaDŸsJ (Ï) gad‰wJ (<) m®¤jKŸsJ
éilfŸ

1. (Ï) xU§»iz¥ò 2. (m) j‹å¢irahf

3. (Ï) Ïa‰ifahf 4. (Ï) £lälY« brašgL¤jY«

5. (m) x‹iw x‹W rh®ªÂU¥gJ 6. (m) »is mYtyf§fS¡F

7. (m) £läLjš 8. (<) nk‰T¿a mid¤J«

9. (<) nk‰T¿a mid¤Â‰F« 10. (m) mÂfhu¥ g»®Î

11. (<) nk‰T¿a mid¤J« 12. (Ï) m®¤jk‰wJ

XçU th®¤ijfëš éilaë

1. xU§»iz¥ò¥ gâæid brašgL¤Jgt® ah®?

2. xU ãWtd¤Âš gšntW brašfis Ïiz¡F« brašghL vij¡ F¿¡»wJ?

3. vJ Áw¥Ã¤jè‹ e‹ikia më¡»wJ?

4. xU§»iz¥ò¥ gâæ‹ brašgh£oš Ïu©L f£L¥gh£L¡F ml§fhj fhuâfŸ

ahit?

5. cŸ xU§»iz¥ò v§F eilbgW»wJ?

6. xU Ãu¢Áidia kWgçÓyid brŒa vªj tifahd jftš bjhl®ò

njit¥gL»wJ?

7. xU§»iz¥Ã‹ EQ¡f§fis ÁghçR brŒjt® ah®?

8. £läL« gâ¡F bghUŸ bfhL¥gJ vJ?

9. Ë neh¡FtJ v‹gJ vij és¡F»wJ?

10. f£L¥gL¤J« brašgh£o‹ Kjš go vJ?

11. mséLjš v›thW brašgL¤j¥gl nt©L«?

12. xU Ïy¡if ã®zæ¡F« nghJ gçÓè¡f nt©oa fhuâfŸ ahit?

éilfŸ

1. Jiw nkyhs®

2. xU§»iz¤jš
91
3. ntiy¥ g»®Î

4. muR bfhŸif kh‰w§fŸ, fl‹ »il¡fhkš ÏU¤jš / cWÂahf¡ Tw Koahj

rªij ãytu§fŸ

5. mik¥ò¡F cŸns

6. Kf¤J¡F neuhf

7. ÿæ° My‹

8. f£L¥gL¤jš

9. f£L¥gL¤jš

10. ju§fis cUth¡Fjš

11. msÅL Kiwfëš

12. c£òw k‰W« btë¥òw

gFÂ-M

äf¡ FW»a édh¡fŸ (4 kÂ¥bg©)

5 tçfëš éilaë
1. xU§»iz¥ò v‹whš v‹d?

2. “xU§»iz¥ò’’ tiuaW?

3. x¤JiH¥ò - xU§»iz¥ò ntWghL jUf?

4. x¤JiH¥ò v‹whš v‹d?

5. br§F¤J xU§»iz¥ò v‹whš v‹d?

6. c£òw xU§»iz¤jš v‹whš v‹d?

7. rk‹gL¤jš v‹whš v‹d?

8. “f£L¥gL¤jš” - tiuaW

9. f£L¥gL¤jš V‹ “Ëneh¡Fjš” v‹W étç¡f¥gL»wJ

10. ju§fis ã®zæ¤jš v‹whš v‹d?

92
 gFÂ-Ï
FW édh¡fŸ (10 kÂ¥bg©)
xUg¡f mséš éilaë
1. xU§»iz¤jè‹ g©òfis étç
2. xU§»iz¤jè‹ tiffŸ ahit?

3. xU§»iz¤jè‹ j¤Jt§fŸ ahit?

4. f£L¥gL¤jè‹ g©òfŸ ahit?

5. f£L¥gL¤jèš eilKiwfŸ/ ãiyfŸ mšyJ gofŸ ahit

gFÂ-<
f£Liu tot édh¡fŸ (20 kÂ¥bg©)
1. xU§»iz¤jè‹ e‹ik, Ôikfis étç
2. xU§»iz¤jè‹ j¤Jt§fŸ k‰W« EQ¡f§fis étç

3. f£L¥gL¤jè‹ e‹ik, Ôikfis étç

93
 5. bjhl®ò bfhŸsš
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤iij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ
Ñœ¡f©lt‰iw òçªJ bfhŸÅ®fŸ.

bjhl®ò bfhŸsš - bghUŸ - tiuéy¡fz« - Áw¥ÃašòfŸ - bjhl®ò bfhŸsš

eilKiwfŸ - e‹ikfŸ - tiffŸ - jftš bjhl®Ã‹ jilfŸ - jilfis mf‰w
njit¥gL« Ka‰ÁfŸ

gl« 5.1 bjhl®ò bfhŸsš

bghUŸ
jftš bjhl®ò vd bghUŸgL« ‘Communication’ v‹w M§»y¢ brhš ‘Communis’
v‹w y¤Ô‹ brhšèèUªJ tªjjhF«. Ïj‰F `bghJthdJ` v‹W bghUŸ. vdnt jftš
bjhl®ò v‹gJ bghJthf c©ikfŸ, v©z§fŸ k‰W« fU¤J¡fis¥ gçkh¿¡
bfhŸS« eilKiwahF«. xU eg® brŒÂfis k‰bwhU egçl« bjçé¡F« nghJ
jftš bjhl®ò eilbgW»wJ.

brŒÂia mD¥ògtiu `mD¥òe®` (‘Sender’) mšyJ jftš mD¥òe® v‹W«,

brŒÂia¥ bgWgtiu, `bgWe®` (‘Receiver’) mšyJ `jftš bgWe®` v‹W«
miH¡f¥gL»‹wd®. bjçé¡f¡ Toa jftš `brŒÂ` v‹wiH¡f¥gL»wJ.
94
bjçé¡F« Kiw `mD¥òjš` (Transmission) vd¥gL«. brŒÂia¥ bgWgtç‹ Ãu gè¥ò
`gš brŒÂahF«`.(Response)
jftš bjhl®Ã‹ tiuéy¡fz«
ÑnH bfhL¡f¥g£lit jftš bjhl®Ã‹ K¡»akhd tiuéy¡fz§fshF«.
iAnk‹ mt®fë‹ T‰W¥go, ``xU egçläUªJ jftiy k‰bwhU egU¡F
mD¥òtJ«, k‰W« òçªJ bfhŸs¢ brŒÍ« eilKiwahF«.``
``jftš bjhl®ò v‹gJ Ïu©L mšyJ mj‰F nk‰g£l eg®fëilna V‰gL«
c©ikfŸ, v©z§fŸ, fU¤J¡fŸ mšyJ cz®Î gçkh‰wkhF«.`` - Úônk‹ k‰W«
R«k®.
jftš bjhl®Ã‹ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ
jftš bjhl®Ã‹ j‹ikfŸ ËtUkhW
1. ÏUtê bjhl®ò Kiw
FiwªjsÎ ÏU eg®fëUªjhš k£Lnk jftš gçkh‰w« eilbgw KoÍ«. xU
eg® brŒÂia¤ bjçé¡»wh®, k‰bwhUt® mij¥ bgW»wh®. brŒÂia¥ bgWgt® xU
jåeguhf ÏU¡f nt©oa mtÁaäšiy. jftiy xnu neu¤Âš xU FGé‰F«
bjçé¡fyh«.
(v.L) xU MÁça® tF¥giwæš khzt®fS¡F¥ ghl« f‰Ã¤jš.
2. brŒÂ òçªJ bfhŸs¡Toa bkhêæš ÏU¤jš
brŒÂ¤ bjhl®Ã‹ bt‰¿, mij¥ bgWgt® brŒÂia¥ òçªJ bfhŸtš
ml§»ÍŸsJ. Ïj‰F brŒÂia mD¥ògt®, brŒÂia¥ bgWgt® òçªJ bfhŸs¡ Toa
bkhêæš bjçé¡f nt©L«.
(v.L) xU brŒÂia¤ bjçé¥gt®, brŒÂia¤ bjçé¡F« nghJ M§»y bkhê bjçahj
xU egçl« jdJ fU¤J¡fis M§»y¤Âš bjçé¤jhš, jftš bjhl®ò njhšéæš
KoÎW«.
3. v©z§fëš xUik¥ghL
brŒÂia mD¥ògt® v›thW brŒÂia mD¥Ãdhnuh mnjnghš mJ òçªJ
bfhŸs¥gl nt©L«. Ïj‰F fU¤J xUik¥ghL njit.
4. brŒÂ xU bghUis¡ ( substance ) bfh©oU¤jš
brŒÂ xU bghUis¡ bfh©oUªjhš jh‹ mij¥ bgWgt®, Tw¥gL« brŒÂæš
M®t« fh£Lth®. mjhtJ, brŒÂia mD¥ògtçläUªJ tU« brŒÂahdJ,
bgWgtU¡F gaDilajhf ÏU¡f nt©L«.
(v.L) tâféaš gæY« xU khztål« jhtuéaš bga®fis és¡»¡ T¿dhš,
mt‹ mš M®t« fh£lkh£lh‹.
5. rä¡iPfŸ _y« jftš bjhl®ò bfhŸsš
jftš bjhl®ò btW« vG¤J k‰W« thŒ¢brhš _ykhd bjhl®ò k£LkšyhJ,

95
Áy rä¡iPfŸ mšyJ iriffŸ _yK« xUtç‹ éU¥g¤ij¤ bjça¥gL¤jyh«
(mšyJ) Ãu¢ridfis¥ òçªJ bfhŸs¢ brŒayh«. jftšfŸ, jiy, f© k‰W«
cjLfŸ mir¤jš _yK« mD¥g¥glyh«.

6. jftš bjhl®ò všyh Ïl§fëY« CLUÎjš

jftš bjhl®ò všyh Ïl§fëY« ãiwªJŸsJ. ( omni-present ) ÏJ
nkyh©ikæ‹ všyh ãiyfëY« fhz¥gL»‹wJ. nkšãiy nkyh©ik, Ïilãiy
nkyh©ik¡F¢ brŒÂfis¤ bjçé¡»‹wd®. mnjnghš Ïilãiy nkyh©ik,
f©fhâ¥ghsçl« jftšfis¤ bjçé¡»‹wd®. jftš bjhl®Ã‹ X£lkhdJ všyh
ãiyfS¡F« brš»wJ.
7. jftšbjhl®ò xU bjhl®¢Áahd eilKiw
všyh¥ gâæl§fëY« Áy® jftšfis¤ bjçé¥gJ«, jftšfis¥ bgWtJ«
v¥bghGJ« eilbgw¡ ToajhF«. gâòçÍ« gâahs®fëilna brŒÂ¥
gçkh‰wkhdJ bjhl®ªJ eilbg‰W¡ bfh©nl ÏU¡F«.
jftš bjhl®ò eilKiwæ‹ TWfŸ

jftš bjhl®ò eilKiw Ñœ¡f©lt‰iw cŸsl¡»aJ.

1. mD¥ògt®
brŒÂia mD¥ògtiu mD¥ògt® (m)_y« v‹W« Twyh«. Ïtnu
k‰wt®fS¡F¤ bjçé¡f nt©oa brŒÂia cUth¡F»wh®. Ïtnu jftš bjhl®òl
elto¡ifia¤ Jt¡F»wh®. Ït® vGJgtuhfnth, ngRgtuhfnth, eo¥gtuhfnth
ÏU¡fyh«.

mD¥ògt® brŒÂ v‹nfho§ tê bgWgt® btë¥gL¤jš

gš brŒÂ

gl« 5.2 jftš bjhl®Ã‹ eilKiw

2. brŒÂ
brŒÂ v‹gJ jftš bjhl®Ã‹ m§fkhF«. ÏJ c©ikfŸ, v©z§fŸ k‰W«
cz®Îfis ml¡»aJ. ÏJ mD¥ògtç‹ kdš vG»wJ.
3. v‹nfho§ (c£òF¤jš) v©z¤ij brŒÂahf kh‰Wjš
ÏJ brŒÂia th®¤ijahfΫ, gl§fshfΫ, F¿pLfshfΫ,
FG¡F¿fshfΫ kh‰WtnjahF«.
4. tê
brŒÂ mD¥ògtçläUªJ brŒÂ bgWgtiu tªJ milÍ« tê MF«. Ï›tê
Kiwrh®ªjjhfΫ Kiw rhuhjjhfΫ ÏU¡fyh«. mD¥ògt® vG¤J_ykhd (m)

96
thŒ¢brhš _ykhd Kiwia¥ ga‹gL¤jyh«. Ï›tê brŒÂfis¥ gçkh‰w«
brŒtj‰F« ga‹gL¤jyh«.
5. bgWgt®
brŒÂia vt® bgW»whnuh mtiuna brŒÂia¥ bgWgt® v‹W Twyh«. Ït®
xU thrfuhfnth nf£gtuhfnth c‰W neh¡Fgtuhfnth ÏU¡fyh«. vdnt bgWgt®
v‹gt® brŒÂahë (brŒÂ bgWgt®) vd¥glyh«.
6. btë¥gL¤jš
brŒÂia¥ bg‰wt® m¢ brŒÂæèUªJ bghUis vL¤J mij glkhfnth,
F¿plhfnth, rä¡iPahfnth kh‰Wtij onfho§ vdyh«.
7. kW brŒÂ gš brŒÂ
ÏJ bgWgtçläUªJ tu¡Toa gš (m) kWbkhêahF«. ÏJ brŒÂ
mD¥ògtiu neh¡» mD¥g¥gL»wJ. brŒÂia¥ bgWgt® kWbkhê mD¥òthnuahdhš
m¤Jl‹ brŒÂ¤ bjhl®ò eilKiw Kotil»wJ.

jftš Âw‹fë‹ khÂç

jftš Âw‹fë‹ khÂçfis Ñœ¡fhQ« tifæš és¡fyh«.

c£òF¤jš
btë¥gL¤jš kWbkhê

tê
r¤j« tê

mD¥ògt® bgWgt®
brŒÂ
btë¥gL¤jš
c£òF¤jš

gl« 5.3 jftš Âw‹fë‹ khÂç

1. mD¥ògt® - eg®, FG mšyJ mik¥ò

97
2. v‹nfho§ - jftš k‰W« fU¤J¡fis F¿pLfŸ _ykhf kh‰Wjš.

3. brŒÂ - v‹nfho§ brŒa¥g£l jftiy g»®ªjë¤jš

4. bgWgt® - mD¥ògtUila jftiy òçªJ bfhŸgt®

5. c£òF¤jš - Âw‹fis bgWtJ« mt‰iw és¡FtJ«.

6. kWbkhê - jftiy njitahd Kiwæš kh‰w« brŒJ mj‹ _ykhf x¥òjiy

bgWjš.
7. r¤j« - ÏJ FH¥g« k‰W« jil brŒÍ« fhuâfŸ Mjyhš Ïit jftš bjhl®ò¡F
jilahf mik»‹wd.

jftš bjhl®Ã‹ e‹ikfŸ / K¡»a¤Jt«

jftš bjhl®Ã‹ e‹ikfŸ ËtUkhW

1. £läLjY¡F cjλwJ

ãWtd¤Â‹ Áwªj £läLjY¡F jftš bjhl®ò cjλwJ. gâahs®fŸ,

tho¡ifahs®fŸ k‰W« ru¡fë¥nghç‹ fU¤J¡fŸ, MnyhridfŸ bgw¥g£L,
ãWtd¤Â£läLjèš ga‹gL¤j¥gL»wJ.

2. KobtL¤jY¡F K¡»a¤Jt« thŒªjJ

KobtL¤jY¡F¤ njitahd jftšfŸ Kiwahd jftš bjhl®ò _y«

»il¡»wJ. (v.f) ru¡»U¥ò k‰W« rªijæš bghU£fS¡fhd njit g‰¿a étu§fŸ
rªijæLjš JiwæèUªJ bg‰W, c‰g¤Â¡fhd KoÎfŸ vL¡f¥gL«.

3. mÂfhu x¥gil¤jY¡F cjλwJ

ca® mÂfhçfŸ jdJ Jiz¥ gâahs®fS¡F ntiyfis xJ¡ÑL brŒJ

mij ãiwnt‰w¤ njitahd mÂfhu« tH§f nt©L«. Kiwahd jftš
bjhl®Ãšyhkš mÂfhu¤ij x¥gil¡f ÏayhJ.

4. jiyikia ts®¡»wJ

jiytuhf ÏU¡»‹w nkyhs® Jiz¥gâahsiu Áwªj jftš bjhl®ò _y«

Áw¥ghf tê el¤j KoÍ«. Jiz¥ gâahs®fS¡F gârh®ªj Ãu¢ridfŸ vG« nghJ,
ca® mÂfhçæ‹ cjéia ehl nt©oÍŸsJ. Ïj‰F jftš bjhl®ò Áw¥ghdjhf
ÏU¡f nt©L«. nkyhs® Áy th®¤ijfns ngRgtuhf ÏU¥ghnuahdhš mt® Jiz¥
gâahsU¡F cjt ÏayhJ.

5. C¡Fé¤jY¡F cjλwJ

Jiz¥ gâahs®fëläUªJ gâfis brŒJ th§Ftj‰F, gâfis

xJ¡ÑL brŒJ mij ãiwnt‰w mÂfhu« x¥gil¤jhš k£L« nghjhJ. mt®fŸ mij¤
Âw«gl M‰w bjhl®ªJ, ãiyahf C¡Fé¡f¥gl nt©L«. Jiz¥ gâahs®fŸ
Áw¥ghd Kiwæš gâia¢ brŒJ Ko¡f C¡Fé¡f nt©oaJ xU nkyhsç‹
flikahF«. Ït‰iw Áwªj jftš bjhl®Ã‹ _y« ãiwnt‰wyh«.
98
6. xU§»iz¥ig V‰gL¤J»wJ

gšntWg£l jåeg®fŸ, k‰W« gy Jiwfë‹ brašghLfŸ khWg£lhY«,

mitfŸ mid¤J« ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis miltijna F¿¡nfhshf¡ bfh©L
têel¤j¥gl nt©L«. vdnt ãWtd¢ brašghLfŸ mid¤J« x‹nwhblh‹W
bjhl®òilajhf ÏU¡f nt©L«. Ϥbjhl®ò xU§»iz¤jš _y« V‰gL»wJ,
x¤JiH¥Ãšyhkš xU§»iz¡f ÏayhJ. xU§»iz¤jš k‰W« x¤JiH¥ig¥
bgWtj‰F gšntW eg®fŸ k‰W« JiwfëläUªJ Áwªj jftš bjhl®ò mtÁa«.

7. gâæš ÂU¥Â më¡»wJ

Jiz¥ gâfŸ j§fSila nkyÂfhçfshš rçahd Kiwæš

têel¤j¥g£lhš, mt®fS¡F¤ njitahd neu§fëš, nkyÂfhçfs¤ bjhl®ò
bfhŸsyh«. nkY«, mt®fSila gâfis¢ brŒtj‰F¤ njitahd mÂfhuK«,
j‹Dila rf gâahsUl‹ j‹ v©z§fis RjªÂukhf g»®ªJ bfhŸsΫ
ãWtd¤Âš Kiwahd jftš bjhl®ò Kiw mtÁakh»wJ. m«khÂçahd
gâahsU¡F gâæš mÂf¥goahd gâÂU¥Â V‰gL»wJ.

8. fhy¤ijÍ« Ka‰ÁiaÍ« nrä¡f cjλwJ

M‰wš thŒªj brŒÂ¤ bjhl®ò Kiw fhy¤ijÍ«, ciH¥igÍ« nrä¡f

cjλwJ. (v.L) ãWtd bghJ nkyhs® KoÎfis mid¤J¥ gâahs®fS¡F«,
R‰w¿¡if mD¥òtj‹ _yK«, jftš gyifæš btëæLtj‹ _yK« éiuéš
m¿é¡f KoÍ«.

9. bghJk¡fŸ bjhl®ò¡F cjλwJ

x›bthU ãWtdK«, bghJ k¡fSl‹ bjhl®ò bfh©L, mt®fSl‹ R_fkhd

cwit¥ ngz nt©L«. x›bthU ehS« ãWtd¤Â‰F gy eg®fŸ tUif jU»wh®fŸ.
mt®fëš tho¡ifahs®, flܪnjh® g§Fe®fŸ, k‰W« muR mÂfhçfŸ ml§Ft®.
bghJ k¡fŸ bjhl®ò mÂfhç mt®fis Kiwahf tunt‰W mt®fë‹ njitfis¥
ó®¤Â brŒa nt©L«. Ϫelto¡iffëš všyh« jftš bjhl®ò K¡»a g§F
t»¡»wJ.

jftš bjhl®Ã‹ tiffŸ

jftš bjhl®Ã‹ tiffŸ ËtUkhW

1. cwÎfë‹ mo¥gilæš

i) Kiwahd jftš bjhl®ò

ii) Kiwrhuh jftš bjhl®ò

2. jftš bjhl®ò X£l¤Â‹ mo¥gilæš

i) nkš neh¡»

ii) Ñœ neh¡»

99
3. ifahS« KiwfŸ mo¥gilæš

i) thŒbkhê ii) vG¤J _y« iii) rä¡iP _y«

jftš bjhl®Ã‹ tiffŸ

jftš bjhl®ò
cwÎfŸ mo¥gilæš ifahS« KiwfŸ
X£l¤Â‹ mo¥gilæš
mo¥gilæš

Kiwahd Kiw nkš Ñœ gL»il t h Œ vG¤J rä¡iP

rhuh neh¡» neh¡» bkhê

gl« 5.4 jftš bjhl®Ã‹ tiffŸ

X£l¤Â‹ mo¥gilæš étç¡f¥gL« jftš bjhl®ò Ñœ¡f©l xnu tiugl¤Â‹

_yK« vëikahf és¡f¥glyh«.
A

B E

C F

D G

br§F¤J jftšbjhl®ò
v® v® jftšbjhl®ò
gL»il jftšbjhl®ò
gl« 5.5 X£l¤Â‹ mo¥gilæš jftš bjhl®ò
1. cwÎfŸ mo¥gilæš
m) Kiwahd jftš bjhl®ò ((Formal communication))

Kiwahd jftš bjhl®ò mik¥Ã‹ Kiwahd f£lik¥Ã‹ éisthF«. ÏJ

mÂfhu¥ goãiyfis¥ Ëg‰¿ tU»wJ. bfhŸiffŸ, ifnaL, MizfŸ,
R‰w¿¡if, m¿é¥ò ngh‹wit Kiwahd jftš bjhl®ò¡F¡F vL¤J¡ fh£LfshF«.
Áy R‰w¿¡iffŸ Jiw nkyhsU¡F k£L« mD¥g¥gL»wJ. mnj rka« Áy jftšfŸ
100
ãWtd¤Â‹ mid¤J¥ gâahs®fS¡F« mD¥g¥glyh«. Áy m¿¡iffis mYtyf
jftš gyiffëY« btëælyh«. vdnt jftšfŸ mYtyf mik¥Ã‹ Kiwahd
têfŸ _y« gâahsiu¢ br‹wilªjhš mJ Kiwahd jftš bjhl®ò vd¥gL«.

Áy jftšfŸ bt›ntW ãiyfëš cŸs, v®ãiyæš cŸs mÂfhçfëilna

mD¥g¥g£lhš, v® v® jftš bjhl®ghF«.
M) Kiwrhuh jftš bjhl®ò ((Informal communication))
Kiwrhuh jftš bjhl®ò Kiw v‹gJ, j‰brayhf mšyJ jå¥gg£l
bjhl®òfshš, xU jåegU¡F« ãWtd¤Â‰Fäilna V‰gl¡Toa cwthF«.
Ï«Kiwæš brŒÂfŸ ãWtd¤Â‹ gšntW jåeg®fël« xnu neu¤Âš éiuthf
br‹wil»wJ. ϧF brŒÂ Ô nghš guλwJ. Ï«Kiwæš jftšfŸ Âuh£ir
bfhoia¥ nghy¥ guÎtjhš, ÏJ Âuh£ir¤ njh£l jftš bjhl®ò Kiw v‹W«
miH¡f¥gL»wJ.
vdnt jftšfŸ mYtyf mik¥Ã‹ Kiwrhuh cwÎ _y« gâahsiu¢
br‹wilªjhš mJ Kiw rhuh jftš bjhl®ghF«.

Kiwa‰w jftš bjhl®ò

mo¥gilæšyhj bjhl®ò
(xUt® všyhçlK«
(Áy® k‰wtçl« TWtJ)
TWtJ)

gl« 5.6 Kiwrhuh jftš bjhl®ò

2. jftš bjhl®ò, X£l¤Â‹ mo¥gilæš

m) nkš neh¡»¢ bršY« jftš bjhl®ò ((Upward communication))
brŒÂfŸ Ñœ¥gâahs®fëläUªJ nkšãiy mÂfhç¡F¢ bršY« jftš
bjhl®ò MF«. nkšneh¡»¢ bršY« jftš bjhl®ò vd¥gL»wJ. ÏJ Ñœ¥gâahs®fŸ
j§fŸ gâ ãiwnt‰w« bjhl®ghd jftšfŸ mšyJ nfhç¡iffŸ mšyJ òfh®fŸ
mD¥ò« bghGJ Ϥjftš bjhl®ò Kiw eilbgW»wJ.

101
Ϥjftš bjhl®ò Jiz¥ gâahs®fëläUªJ nkyÂfhçfŸ kWbkhê v® gh®¡F«
bghGJ« eilbgW»‹wJ.
nkšneh¡»¢ bršY« jftš bjhl®ò ËtU« tiugl« _y« és¡fyh«.

bghJ nkyhs®

c‰g¤Â nkyhs®

Kj‹ik¡ f©fhâ¥ghs®

gâahs®

gl« 5.7 nkšneh¡»¢ bršY« jftš

M. Ñœneh¡» tU« jftš bjhl®ò

brŒÂfŸ nkšãiyæYŸs mÂfhçæläUªJ Ñœ ãiyæYŸs Jiz¥
gâahs®fS¡F tU« jftš bjhl®ò MF«. nkyÂfhç jdJ
Jiz¥gâahs®fS¡F MizfŸ k‰W« m¿ÎiufŸ tH§Ftj‰F Ϥjftš
bjhl®ò Kiw njit¥gL»wJ.

bghJ nkyhs®

c‰g¤Â nkyhs®

Kj‹ik¡ f©fhâ¥ghs®

gâahs®

gl« 5.8 Ñœneh¡» tU« jftšbjhl®ò Kiw

Ñœneh¡» tU« jftš bjhl®ò Kiw nkštU« tiugl« _y« és¡fyh«.

102
Ï) gL»il jftš bjhl®ò ((Sideward communication))
ÏJ xnu ãiyæYŸs gâahs®fS¡»ilna V‰gL« brŒÂ¥ gçkh‰w¤ij¡
F¿¡»wJ. xnu ãiyæš gâah‰W« jå eg®fŸ k‰W« Jiwfë‹ elto¡iffis
xU§»iz¥gJnk Ϥbjhl®Ã‹ neh¡fkhF«. Ϥjftš bjhl®ò Kiw Ë tU«
tiugl« _y« és¡fyh«.

rªij gâa® ãÂ
c‰g¤Â
nkyhs® nkyhs® nkyhs®
nkyhs®

gl« 5.9 gL»il jftš bjhl®ò Kiw

3. ifahS« KiwfŸ mo¥gilæš

1. thŒbkhê¤ jftš bjhl®ò
thŒ¢brhš _ykhf th®¤ijfis¥ ga‹gL¤Â brŒÂfis m¿é¥gnj
thŒbrhš _ykhd brŒÂ. neU¡F ne® Kf¤Â‰F Kf« bjhl®ò bfhŸtj‹ _y« k‰W«
brŒÂ¤ bjhl®ò rhjd§fŸ _ykhfΫ (bjhiyngÁ) nk‰bfhŸsyh«. neU¡F ne®
ciuahlš jh‹ brŒÂ¥ gçkh‰w¤Â‹ Ïa‰ifahd tê. ÏJ äfΫ ntfkhf
cz®ÎfisÍ« v©z§fisÍ« gçkh‰¿¡ bfhŸtj‰F« ga‹gL¤j¥gL»wJ. ÏJ
ngUiufŸ, FG fyªJiuahlšfŸ ne®¡fhzš, FG¡ T£l§fŸ, brŒÂ xègu¥ò k‰W«
rKjha¡ T£l§fŸ _ykhfΫ eilbgwyh«. Ϥjifa jftšbjhl®ò, ng¢rhsiu
ngusÎ òçªJ bfhŸSjš k‰W« T£LwÎ cz®Îfis mt®fëilna V‰gL¤j
cjλwJ. nf£gt®fŸ j§fŸ rªnjf§fis clD¡Fl‹ bjëth¡»¡ bfhŸs KoÍ«.
Ϫeh£fëš ga‹gL¤j¡Toa ÏaªÂu rhjd§fŸ äfΫ Ãugykhf jftš
bjhl®Ã‰fhf¥ ga‹gL¤j¥gL»wJ. (v.L) mgha¢ r§bfhè, bjhiyngÁ, F¿pLfŸ,
mf¥òw¤ bjhiyngÁ, brhšYtJ brhšè ngh‹wit jftš bjhl®ò brŒÂfS¡F
Ãugykhf¥ ga‹gL¤j¡Toait.

e‹ikfŸ
Ñœ¡f©l e‹ikfŸ thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¤ bjhl®Ãš fhz¥gL»wJ.
1. Á¡fdkhdJ
thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¤ bjhl®ò neu« k‰W« gz¤ij ä¢r¥gL¤J»wJ.
2. jå¥g£l bjhl®ò
mD¥ògt® k‰W« bgWgt® neuo¤ bjhl®ò bfhŸtjdhš brŒÂ¤ bjhl®ò äfΫ
M‰wš thŒªjjhf cŸsJ.
3. ntf«
thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¤ bjhl®ò vG¤J _ykhd brŒÂ¤ bjhl®ig él
ntfkhdJ.

103
4. be»œÎ¤j‹ik

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¤ bjhl®ò äfΫ be»œÎ¤j‹ik cilaJ. Vbdåš

btë¥gL¤J« Kiw k‰W« bjhå ngh‹wt‰iw nf£gt® k‰W« gh®itahs®fS¡F
V‰wthW kh‰¿¡ bfhŸsyh«.

5. cldo kWbkhê

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¤ bjhl®Ãš gš k‰W« v®¢braš cldoahf¥

bgw¥gL»wJ.

FiwghLfŸ

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ Ñœ¡f©l FiwghLfis¡ bfh©lJ.

1. gÂÎ V‰gL¤jèš FiwghL

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¡F mÂfhu ó®tkhd k‰W« ãuªjukhd gÂÎ

V‰gL¤JtJ fod« fyªJiuahlšfis¥ gÂÎ brŒjhš k£Lnk gÂÎ cUth»wJ.

2. fhy¢ bryÎ

neU¡F ne® fyªJiuahlš neu« k‰W« gz« M»at‰iw mÂf« brytê¡f

tê brŒ»wJ.

3. Ú©l brŒÂ

bjçé¡f¥glnt©oa brŒÂ äfΫ Úskhdjhf ÏU¡F« g£r¤Âš thŒ¢brhš

_ykhd brŒÂ ÂU¥Âfukhd éisÎfis V‰gL¤Jtšiy.

4. nf£gt® brhšgt®fS¡»ilna cŸs öu«

nf£gtU¡F« brhšgtU¡F« Ïilna cŸs öu« mÂfkhf ÏUªjhš

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ gadë¡fhkš nghŒéL«.

5. jtwhf¥ òçªJ bfhŸSjš

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ gu°gu e«Ã¡ifæ‹ik k‰W« rªnjf« ngh‹w

fhuâfshš nf£gt® k‰W« ngRgt®fëilna jtWjyhf¥ òçªJ bfhŸs¡Toa
Nœãiyia cUth¡»éL«.

vG¤J_ykhd brŒÂ¤ bjhl®ò

vG¤J_ykhd brŒÂ th®¤ijfŸ _ykhf, foj§fŸ R‰w¿¡iffŸ brŒÂ¡

F¿¥òfŸ, brŒÂ btëpL, m¿Îiu m£ilfŸ, mfuhÂ, ifnaL m¿¡if, gš
F¿¥òfŸ ngh‹wt‰iw totik¤jiy¡ F¿¡F«. nkyhs®fŸ j§fsJ gâfis
ãiwnt‰w nk‰bfhŸS« elto¡iffis¤ bjçé¡f vG¤J_ykhd brŒÂ¤
bjhl®ig¤ nj®ªbjL¡»‹wd®. Jiz¥gâahs®fS¡F F¿¥Ã£l Mizfis
tH§Ftj‰F«, m¿Îiufis tH§Ftj‰F« Ïij¥ ga‹gL¤J»‹wd®.

104
e‹ikfŸ
vG¤J_ykhd brŒÂfŸ Ñœ¡f©l e‹ikfis tH§F»wJ.A
1. gaDŸsJ
vG¤J_ykhd brŒÂfŸ thŒ¢brhš _ykhd brŒÂfisél ftdkhd
totik¡f¥gL»wJ. vG¤J_ykhd brŒÂfŸ äfΫ bjëthfΫ
F¿¥Ãl¡ToajhfΫ ÏU¡F«. ÏJ äfΫ xG§fhfΫ Jiz¥gâahs®fis
Ïiz¥gjhfΫ ÏU¡F«.
2. Ú©l brŒÂfŸ
brŒÂ äfΫ Úskhdjhf ÏU¡F« nghJ vG¤J_ykhd rçahd ÏU¡F«.
mÂfkhd eg®fS¡F xnu rka¤Âš bjçé¡f nt©oæUªjhY« ÏJnt V‰òilajhf
ÏU¡F«.
3. Á¡fdkhdJ
mD¥ògtU« bgWgtU« öukhd Ïl§fëš ÏU¡F« nghJ vG¤J _ykhd
brŒÂ¤ bjhl®ò gaDŸsjhf ÏU¡F«.
4. Û©L« Û©L« cgnah»¡fyh«
thŒ¢brhš _ykhd brŒÂia¥ òfœªJiu¥gj‰F, éçÎ gL¤Jtj‰F«, vG¤J
_ykhd brŒÂ ga‹gL»wJ. Û©L« Û©L« ga‹gL¤j¡ Toa ãiyæš
vG¤J_ykhd brŒÂfns ga‹gL¤j trÂahf ÏU¡F«.
5. ãiyahd gÂÎ
v®fhy¤Âš ga‹gL¤Jtj‰F« (m) rçgh®¥gj‰F« vG¤J_ykhd brŒÂ
ãiyahd gÂthF«.
6. ešy kWbkhê
vG¤J _ykhd brŒÂ kWbkhê bfhL¥gj‰F«, kÂ¥ÕL brŒtj‰F« äfΫ
cjéahf ÏU¡F«. Vbdåš brŒÂia¥ go¤J¥ òçªJ bfhŸtj‰F¥ nghJkhd neu«
»il¡»wJ.
FiwghLfŸ
1. fhyjhkj«
vG¤J_ykhd brŒÂia vGJtj‰F« k‰W« brŒÂfis¡ bfh©L
nr®¥gj‰F« mÂfkhd fhy« njit¥gL«.
2. bryÎ mÂf«
Á¿a brŒÂfis Á¿a öu§fëš mD¥òtj‰F vG¤J _ykhd brŒÂia
ga‹gL¤Âdhš mÂf¥ gzK« neuK« njit¥gL«.
3. be»œ¢Áa‰w j‹ik
vG¤J_ykhd brŒÂ vGj¥g£lÎl‹ mij kh‰Wtj‰F Jšèaä‹ikia¤
105
ÂU¤Jtj‰F« Kotšiy. brŒÂia mD¥Ãé£lhš mij Û©L« ÂU«g¥
bgwKoahJ.

4. ÏufÁa« FiwÎ

ÏJ KGikahf ÏufÁa« fh¡f Kotšiy.

5. jå¡ftd« Fiw»wJ

vG¤J _ykhd brŒÂ¤ bjhl®ò äfΫ Kiwahdjhf ÏU¥gnjhL jå¥g£l

bjhl®ig ÏHªJ éL»wJ.

6. jtwhf¥ òçªJ bfhŸSjš

ϧF brŒÂia¤ jtwhf òçªJ bfhŸtj‰F thŒ¥òfŸ cŸsd. vG¤J _ykhd

brŒÂ jtWjyhf tiua¥g£lhš mJ FH¥g¤ijÍ« Ku©gh£ilÍ« V‰gL¤J«.

rä¡iP _ykhd brŒÂfŸ

rä¡iPfŸ k‰W« njh‰w ãiyfŸ _ykhf brŒÂfŸ bjçé¡f¥glyh«. ÏJ

thŒ¢brhš _ykhd brŒÂia étç¡f ga‹gL¤j¥gL»wJ. ÏJ cz®ÎfŸ,
v©z§fŸ, cz®¢ÁfŸ Kjèat‰iw btë¥gL¤j¥ bgçJ« ga‹gL»wJ. xU
Jiz¥gâahsiu¡ ifFY¡Ftj‹ _ykhfΫ KJ»š j£o¡bfhL¥gj‹
_ykhfΫ mtiu C¡Fé¡F« xU brŒÂia më¡»wh®. xU kåj‹
ifair¥ÃdhY«, f©Áä£LtjhY«, cj£lséY« brŒÂfis¤ bjçé¡fyh«. mnj
nghy gh®itahs®fS« j§fŸ v®¢brŒif mšyJ kWbkhêia¤ bjçé¡f
Ï¢rä¡iPfis¥ ga‹gL¤jyh«. ÏJ thŒ¢brhš _ykhd brŒÂ¡F kWbkhêahF«.

x›bthU jftš bjhl®ò têfS« jd¡bf‹w gy¤ijÍ« gyÅd¤ijÍ«

bg‰¿U¡fyh«. eilKiwæš gšntW têfŸ jftš bjhl®ig gadë¡f¡Toajhf
kh‰w cjλwJ. fhy« Fiwthf ÏU¡F« nghJ« brhšy nt©oa éõa§fŸ
Á¡fyhdjhf ÏU¡F« nghJ« thŒ¢brhš _ykhd brŒÂna gaDŸsjhf ÏU¡F«.
cldoahf kWbkhê bgw nt©oaJ mtÁakhf ÏU¡F« bghGJ« thŒ¢brhš _ykhd
brŒÂ gaDŸsjhf ÏU¡F«. brŒÂfŸ Ú©ljhd ÏU¡F« bghGJ« gÂÎfŸ ngz
nt©oajhf ÏU¡F« bghGJ« vG¤J_ykhd brŒÂ gaDŸsjhf ÏU¡F«.

jftš bjhl®Ã‹ jilfŸ

jftš bjhl®Ã‹ X£l¤ij Fiw¥gj‰F mšyJ jL¥gj‰F gšntW tifahd

jilfŸ ÏU¡fyh«. m¤jifa jilfŸ jtWjyhd òçªJ bfhŸSj‰F« k‰W«
cW¥Ãd®fëilna cuRjš njh‹Wtj‹ _y« ntiy X£l« ghÂ¥gilayh«. Ïit
Mnuh¡»akhd cwÎKiw bfLtj‰F¡ fhuzkhfyh«. ÏJ FG xG§Fz®it
bfL¡fyh«. vdnt Ϥjilfis¥ g‰¿ MuhŒªJ mt‰iw éy¡FtJ mtÁakh»wJ.
jftš bjhl®Ã‹ gšntW tifahd jilfŸ Ñœ¡f©lthW és¡f¥glyh«.
1. mik¥òUth¡f¤ jilfŸ
2. ÏaªÂu¤jilfŸ
3. jåeg® (m) kåj¤ jilfŸ
106
mik¥òUth¡f¤ jilfŸ
mik¥òUth¡f¤jilfŸ v‹gJ nghJkhd mséšyhj (m) KGikæšyhj
bfhŸiffŸ k‰W« trÂfŸ _ykhf V‰gLtjhF«.
1. bjëéšyhj bfhŸiffŸ éÂfŸ k‰W« eilKiwfŸ
ãWtd¤Â‹ bfhŸiffŸ éÂfŸ k‰W« eilKiwfŸ jh‹ jftš bjhl®Ã‹
têfisÍ« mj‹ bghUisÍ« jutšyJ. vdnt bfhŸiffŸ k‰W« éÂfŸ
bjëéšyhkš ÏU¡F« bghGJ jftš bjhl®Ã‹ X£l« Ïašghf ÏU¡fhJ.
2. mªj°J f£lik¥ò

Kiwahd cwÎ k‰W« mªj°ij¡ F¿¡F« F¿pLfŸ jåeg®fë‹ ãiy

k‰W« jutçiria¡ F¿¡F« Jiz¥gâahs®fŸ jd¡F« mÂfhçfS¡F« Ïilna
cŸs Ïilbtëia cz®ªÂU¥gJ, nkyÂfhçfS¡F« Jiz¥gâahs®fS¡F«
Ïilna cŸs Ïilbtëia¡ Fiw¡»wJ. jutçirfŸ Ïilbtë mªj°J
ãiyfhuzkhf mÂfkhf ÏU¡F« g£r¤Âš nkšneh¡»š bršY« jftš bjhl®ò Áy
rka§fëš cilªJél thŒ¥ò ÏU¡»wJ.
3. Úskhd f£lis¢ r§»è

xU bgça Á¡fyhd mik¥Ãš gšntW mÂfhu ãiyfŸ ÏU¡fyh«. Kiwahd

brŒÂ¤ bjhl®ò Ϫj r§»è têahf¤jh‹ bršy nt©L«. Ïj‹ éisthf¤ jhkjK«
jilfS« V‰gL»‹wd. x›bthU ãiyæY« brŒÂfŸ Ô®¡f¥glΫ kh‰w¥glΫ
thŒ¥òŸsJ. ÏJngh‹w ãiy nkš neh¡»¢ bršY« jftš bjhl®Ãš V‰gLtJ rf#«.
4. nghJkhd trÂæ‹ik
brŒÂ¤ bjhl®Ãš nghJkhd trÂæšyhÂU¥gJ jftš bjhl®Ã‹ x£l¤ij¤
jil brŒ»wJ.

ÏaªÂu¤ jilfŸ

brŒÂ¤ bjhl®Ãš V‰gL« ÃçbjhU jil mit mD¥g¥gL« têfëš

V‰gl¡ToaJ mit ËtUkhW

1. mÂfkhd gS

jftš bjhl®ò rhjd¤Â‹ Âwid él brŒÂfë‹ v©â¡if mÂfkhf

ÏUªjhš ÏJ mÂf¢Rik mšyJ gS vd¥gL«. ÏJ fhyjhkj« k‰W« brŒÂ¤ bjhl®
m‰W¥nghjš ngh‹wt‰¿‰F¡ fhuzkhf ÏU¡fyh«.

2. bkhê¤jil cgnah»¤jš

brŒÂia¤ bjçé¡f eh« ga‹gL¤J« th®¤ijfŸ Áy rka§fëš

bjëthdbrŒÂia më¡fhkš nghfyh«. K¡»akhd étu§fŸ é£L¥nghjš,
jtWjyhd bkhêbga®¥ò, bjhêš E£g bkhêia¥ ga‹gL¤jš,
m£ltiz¥gL¤j¥glhj mDkhd§fŸ ngh‹wit bkhê cgnahf¤Âš V‰gL«
jilfshF«.

107
3. r¤j«
brŒÂ bjçé¡f¥gL« nghJ rhjd¤Âš VnjD« jtWfŸ ÏUªjhnyh mÂfkhd
r¤j« V‰g£lhnyh brŒÂ jtWjyhf¥ òçªJ bfhŸs¥gLtj‰F thŒ¥ò V‰gL»wJ.
jåeg® (m) kåj¤ jilfŸ
mÂfkhd jftš bjhl®òfŸ njhšé miltj‰F brŒÂ mD¥ògt® k‰W«
bgWgtçl« cŸs jtWfŸ fhuzkhf ÏU¡fyh«. K¡»akhd jåeg® (m) kåj¤
jilfŸ Ñœ¡f©l fhuz§fshš V‰glyh«.
1. éU¥g« k‰W« ftd¤Âš FiwghL
brŒÂia¥ bgWgt® ftd¡ FiwÎl‹ ÏUªjhš mt® brŒÂæ‹ KGikahd
bghUis¥ bgWtš jt¿éL»wh®. Áy rka§fëš Jiz¥ gâahs®fŸ nkšneh¡»¤
jftš bfhL¥gj‰F ga¥gL»wh®. Vbdåš ÏJ nkyhsç‹ kd‰Ffªjjhf Ïšyhkš
nghŒéL«.
2. bjhl®òbfhŸs¤ jtWjš
xU nkyhs® gšntW fhuz§fshš Áw¥ghf¤ bjhl®ò bfhŸshkš ÏUªJélyh«
mt® Áy rka« nrh«gyhfΫ (m) midtU¡F« bjçªjJ jhnd v‹W mr£ilahfΫ
ÏUªJélyh« nkyhs® j‹ Jiz¥gâahs®fël« všyh¤ jftšfisÍ« g»®ªJ
bfhŸSjš jdJ bfsut¤Â‰F« mÂfhu¤Â‰F« Fiw¢rš V‰gL¤J« v‹W
ãid¡fyh«. mtU¡F j‹ Jiz¥ gâahs®fël« ngRtj‰F¡ Fiwªj neunk
»il¡fyh«. Jiz¥gâahs®fS¡F brŒÂia bjçé¥gj‹ mtÁa¤ij czuhkY«
ÏU¡fyh«.
3. mtru KoÎ
brŒÂia¥ bgWgt® mtru KobtL¥gtuhfnth mšyJ ntfkhfnth ÏU¡fyh«.
xU brŒÂia KGikahf Muhahkš ÏU¥gJ (m) miuFiw kÂ¥ÕL brŒÂia¤
jtWjyhf Ô®¤J mD¥òtj‰F¡ fhuzkh»éL«.
4. jftyhs® nkš rªnjf«
brŒÂia¥ bgWgtU¡F« mD¥ògt® ÛJ mtuJ ÂwikæY« xU§»iz¥ò
v©z¤ÂY« rªnjf« ÏUªjhš mt® jftiy e«gkh£lh®. ÏJ bjhl®ªJ eilbgW«
bghGJ bgWgt® jdJ braiy¤ jhk¤J« jŸë¥ngh£L« jh‹ brašgLth®.
5. mªj°Â‰F Mir
bghJthf kåj®fŸ mªj°ij éU«ògt®fŸ vdnt kh‰w§fŸ xU
ãiyæšyhj j‹ikia cUth¡»éL« v‹W ãid¥g®. brŒÂfŸ j‰nghija ãiyia
kh‰W« v‹W ãid¡F« brŒÂ bgWgt® m¢brŒÂia v®¥g® mšyJ f©L
bfhŸshkš é£LéLt®.
jftš bjhl®Ã‹ jilfis mf‰W« Ka‰ÁfŸ
nk‰f©l jftš bjhl®Ã‹ jilfis mf‰W« Ka‰ÁfŸ Ë tUkhW
1. kåj jilfis mf‰Wjš
kåj jilfis ng¢rh‰wš k‰W« j‹d«Ã¡ifia gâahs®fŸ k¤Âæš
108
ts®¥gj‹ _y« mf‰wyh«. brŒÂ¥ gçkh‰w« rh®ghd FW»a fhy gæ‰Á më¥gj‹
_yK« Ú¡fyh«.

2. brŒÂ¤ bjhl®Ã‹ tê Fiwthf ÏU¡f nt©L«

jftš br‹wilÍ« ghij Úskhdjhf ÏU¡F« bghGJ, brŒÂ mD¥ò« k‰W«

bgW« elto¡ifæš fhyjhkj« V‰gL«. nkY« brŒÂfŸ KGikahf¢ br‹wilahkš,
Âç¤J¡ TWtj‰F thŒ¥ò©L. vdnt brŒÂ br‹wilÍ« tê KiwfŸ Fiwthdjhf
ÏU¡F« bghGJ, brŒÂfŸ KGikahfΫ, rçahd neu¤ÂY« br‹wilÍ«.

3. neuo¤ bjhl®ò

v¥bghGbjšyh« mtÁankh gâahs®fŸ, g§Fe®fŸ, tho¡ifahs®,

flܪnjhçl« neuo¤ bjhl®ò V‰gL¤Â¡ bfhŸs nt©L«. ÏJ jå¥g£l Kiwæš
bjhl®ig ts®¥gJ« k£Lkšyhkš, M‰wš thŒªj jftš bjhl®ig ts®¥gj‰F«
K¡»a¤Jt« thŒªjjhF«.

4. ä‹dD fUéfis¥ ga‹gL¤Jjš

j‰fhy¤Âš tâf jftš bjhl®ò bgU«ghY« ä‹dD¡ fUéfis¢

rh®ªJŸsJ. jftš bjhl®ò Kiw M‰wš thŒªjjhfΫ, ÂwikahfΫ mika, eÅd
fhy bjhêyik¥òfŸ bjhiyngÁÍl‹ bjhiyefš bgh¿, fâ¥bgh¿, miyngÁ, ng#®
ngh‹w ä‹dQ fUéfis ga‹gL¤j nt©L«.

5. Kiwa‰w jftš bjhl®òfis¥ ga‹gL¤jš

Kiwrh® jftš bjhl®ò Kiwæš brŒÂfŸ mD¥òtÂY«, bgWtÂYk

v¥bghGJ« fhyjhkj« V‰gL»wJ. Ï¥Ãu¢rid Ú¡f v§bfšyh« mtÁankh,
m§bfšyh« Kiwa‰w jftš bjhl®òKiw mšyJ Âuh£ir njh£l jftš bjhl®ò
Kiwia¥ ga‹gL¤Â jftšfŸ éiuthf¢ br‹wila tê tF¡f nt©L«.

6. ÏaªÂu FiwghLfis¡ fisjš

jftš bjhl®ò¡fhf¥ ga‹gL¤j¥gL« mid¤J ÏaªÂu fUéfS«,

bjhiyngÁ c£gl, e‹F Ïa§f¡ Toa ãiyæš it¤ÂU¡f nt©L«.

7. gš brŒÂ

ÏJ brŒÂia¥ bgWgt®, brŒÂia¢ rçahf¥ òçªJ bfh©lhuh v‹gij¤

bjçªJ bfhŸtj‰fhf¥ ga‹gL¤J« xU E£gkhF«. (v.L) brŒÂia mD¥òe®, bgWe®
bjëthf¥ òçªJ bfh©lhuh v‹gij¡ f©l¿a m¢brŒÂ bjhl®ghd Áy
édh¡fis¡ nf£fyh«.

8. gu°gu e«Ã¡if
filÁ k£Lkšyhkš K¡»akhdJ, M‰wš thŒªj brŒÂ¤ bjhl®ò Kiw¡F,
nkyÂfhç, k‰W« Jiz¥ gâahsçilna R_fkhd cwÎ k‰W« gu°gu e«Ã¡if
mtÁa« njit. m¥nghJ jh‹ brŒÂfŸmD¥òtJ«, bgWtJ« ešby©z¤Â‹
mo¥gilæš eilbgW«.
109
ãidé‰ bfhŸf
jftš bjhl®Ã‹ j‹ikfŸ
1.. ÏUtê bjhl®ò Kiw
2. brŒÂ òçªJ bfhŸs¡ Toa bkhêæš ÏU¤jš
3. v©z§fë‹ xUik¥ghL
4. brŒÂ xU bghUis¡ bfh©oU¤jš
5. rä¡iPfŸ _y« jftš bjhl®ò bfhŸsš
6. jftš bjhl®ò všyh Ïl§fëY« CLUÎjš
7. jftš bjhl®ò xU bjhl®¢Áahd eilKiw

jftš bjhl®ò eil Kiwæ‹ TWfŸ

1. mD¥ògt® 2. brŒÂ
3. v‹nfho§ (c£òF¤jš v©z¤ij brŒÂahf kh‰Wjš)
4. tê 5. bgWgt®
6. btë¥gL¤jš 7. kW brŒÂ (m) gš brŒÂ

jftš bjhl®Ã‹ e‹ikfŸ

1. £läLjY¡F cjλwJ 2. KobtL¤jY¡F K¡»a« thŒªjJ
3. mÂfhu x¥gil¤jY¡F cjλwJ 4. Áw¥ghd jiyikia ts®¡»wJ
5. C¡Fé¤jY¡F cjλwJ 6. xU§»iz¥ig V‰gL¤J»wJ
7. gâæš ÂU¥Â më¡»wJ
8. fhy¤ijÍ«, Ka‰ÁiaÍ« nrä¡f cjλwJ
9. bghJ k¡fŸ bjhl®ò¡F cjλwJ

jftš bjhl®Ã‹ tiffŸ

1.. cwÎfë‹ mo¥gilæš
Kiwahd jftš bjhl®ò Kiw rhuh jftš bjhl®ò
2. jftš bjhl®ò X£l¤Â‹ mo¥gilæš
nkšneh¡» jftš bjhl®ò Ñœneh¡» jftš bjhl®ò
gL»il jftš bjhl®ò
3. ifahS« KiwfŸ mo¥gilæš
thŒbkhê vG¤J _y« rä¡iP _y«

jftš bjhl®Ã‹ jilfŸ

I. mik¥òUth¡f¤ jilfŸ
II. ÏaªÂu¤ jilfŸ
1. mÂfkhd gS 2. bkhê¤jil cgnah»¤jš 3. r¤j«

III. jåeg® (m) kåj¤ jilfŸ

1. éU¥g« k‰W« ftd¤Âš <LghL 2. bjhl®ò bfhŸs¤ jtWjš
3. mtru KoÎ 4. jftyhs® nkš rªnjf«
5. mªj°Â‰F Mir

jftš bjhl®Ã‹ jilfis mf‰W« Ka‰ÁfŸ

1. kåj jilfis mf‰Wjš

110
3. neuo¤ bjhl®ò 4. ä‹dD fUéfis ga‹gL¤Jjš
5. Kiwa‰w jftš bjhl®òfis ga‹gL¤Jjš
6. ÏaªÂu¡ FiwghLfis fisjš 7. Ë bjhl®jš
8. gu°gu e«Ã¡if

Áy braš £l§fŸ
Ñœ¡fhQ« nkyh©ik¥ Ãu¢ÁidfS¡F¤ ԮΠfh©f.

1) c‹Dl‹ gæY« khzt®fël« mt®fël« Ñœ¡f©l braš elto¡if F¿¤J

v‹d v©Q»wh®fŸ v‹W xU Á¿a MŒÎ brŒf.
1. gŸëæš nr®jš
2. ghl¥Ãçéid¤ nj®ªbjL¤jš
3. F¿¥Ã£l uf¤ij¢ nr®ªj vGJnfhiy th§Fjš.
4. Âiu¥gl¤Â‰F¢ bršYjš
5. bjhiy¡fh£Á ãfœ¢Á gh®¤jš
mÂfkhd khzt®fS¡»ilna cŸs bghJ neh¡if g£oaèL.

2) bjhl®ò bfhŸSjèš cŸs jilfis¡ f©l¿jš.

1. cd¡F« cdJ bg‰nwhU¡Fäilna.
2. cd¡F« cdJ MÁçaU¡Fäilna.
3. cd¡F« cdJ e©gU¡Fäilna.

4. cd¡F« cdJ rnfhju® / rnfhjç¡Fäilna.

Ϫj¤ jilfis v›thW fisayh«. mit nkyhs®fŸ brŒtJ nghš
cŸsdth? v‹W milahs« fh©f.

3) Ñœ¡f©l bghU£fis rÛg¤Âš th§»a g¤J eg®fis rªÂ¤J mt®fŸ V‹

F¿¥Ã£l uf¥ bghUis th§»d®. mj‹ neh¡f« v‹d v‹gij m¿ªJ tF¥giwæš
ciuahlΫ.
1. nrh¥ò
2. Áf¥gHF ¡ß«
3. bk‹ Fë®ghd§fŸ
4. rikaš v©bzŒ.
F¿¥ò
nk‰f©l Ãu¢ridia bjhl®ò bfhŸtj‰F« KobtL¤jY¡F« ga‹gL¤jyh«.

édh¡fŸ
gFÂ - m
òwta FW édh¡fŸ
rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJ

1. Kiwrh®ªj jftš bjhl®ò tê vd¥gLtJ -------

(m) Kiw rhuhjJ (M) rçahdJ (Ï) irifahdJ (<) vG¤jhyhdJ

2. ifahS« Kiwæ‹ mo¥gilæš tU« jftš bjhl®ò ------

(m) vG¤jhyhdJ (M) nkš neh¡» (Ï) Ñœ neh¡» (<) Kiwahd
111
3. mÂf¢ Rik¡F vL¤J¡fh£lhf ÏU¥gJ -------
(m) jåeg® jil (M) ÏaªÂu¤ jil (Ï) mik¥òUth¡f¤ jil (<) Ït‰¿š vJÎäšiy

4. fhy¤jhkjkhd jftš bjhl®ig rç brŒtJ -------

(m) Ú©ltê jftš bjhl®ò (M) neçilahd bjhl®ò (Ï) FW»a jftš bjhl®ò
(<) kW brŒÂ

5. jftš bjhl®ò v‹gJ c©ikfŸ, v©z§fŸ k‰W« fU¤J¡fis ---- gçkh¿¡

bfhŸtjhF«.
(m) xU eg® (M) Ïu©L eg®fŸ (Ï) _‹W eg®fŸ (<) Ïu©L¡F« nk‰g£l

6. gL»il jftš bjhl®ò Ït®fël« xU§»iz¥ig cUth¡F»wJ -------

(m) nk‰gh®itahs® k‰W« Jiz¥gâahs® (M) jå eg® k‰W« Jiw (Ï) FG
cW¥Ãd®fëilna (<) Ït‰¿š vJΫ Ïšiy

7. nghJkhd trÂfŸ ÏšyhjÂdhš jftš bjhl®Ãš V‰gLtJ --------

(m) £l§fŸ k‰W« é KiwfŸ (M) jF tê (Ï) jftš bjhl®Ã‹ ngh¡F
(<) Ú©l tê¡ f£lis

8. v©z§fis irif _ykhf btë¥gL¤Jtj‰F vL¤J¡ fh£L -----

(m) jiyia M£Ljš (M) f©fis cU£Ljš (Ï) cjLfis mir¤jš
(<) nk‰Tça mid¤J«

9. vG¤J _ykhf jftš gçkh‰w« eilbgWtJ ---

(m) foj§fŸ (M) R‰w¿¡iffŸ (Ï) bjhF¥òfŸ (<) nk‰T¿a mid¤J«

10. Ú©l tê jftš bjhl®ghš V‰gLtJ ----

(m) fhy jhkj« (M) jtWfŸ (Ï) jtwhf òçªJ bfhŸSjš (<) nk‰T¿a mid¤J«

11. Áw¥ghd jftš bjhl®ò¡F njit¥gL« Nœãiy -----

(m) c©ik k‰W« e«Ã¡if (M) éU¥g« k‰W« éU¥gä‹ik (Ï) xG§F k‰w«
xG§»‹ik (<) Ïš vJÎäšiy

12. Ϫj eh£fëš éahghu jftš bjhl® ------ mÂf¥goahf rh®ªJŸsJ

(m) ÏaªÂu rhjd§fis (M) ä‹rhu rhjd§fis (Ï) ä‹dD rhjd§fis
(<) nk‰T¿a mid¤J«

13. --- v‹gJ brŒÂ bgWgtuhš ju¥gL« kWbkhê mšyJ kW braš k‰W« gš tUtJ
(m) gš brŒÂ (M) btë¥gL¤jš (Ï) c£òF¤jš (<) tê

14. jftš gçkh‰w« brŒa ga‹gLtJ ------

(m) btë¥gL¤Jjš (M) c£gL¤Jjš (Ï) tê (<) kW brŒÂ

15. thŒ tê brŒÂia nf£F« eg®fŸ, òçªJ bfh©lij btë¥gL¤JtJ --- _y«.
(m) irif (M) r¤j« (Ï) neçilahd bjhl®ò (<) kW brŒÂ

112
16. x›bthU mik¥ÃY«, cW¥Ãd®fSl‹ ešy cwit V‰gL¤Â¡ bfhŸtJ ----
(m) r§f« (M) bghJ k¡fŸ (Ï) FG (<) nk‰T¿a mid¤J«

17. Ïilãiy nkyh©ikæš jftšfis gçkh‰w« brŒgt® ----

(m) Jiz¥ gâahs® (M) nk‰gh®itahs® (Ï) mnj iãiy (<) Ït‰¿š vJÎäšiy

éilfŸ
1. (M) rçahdJ 2. (m) vG¤jhyhdJ
3. (M) ÏaªÂu¤jil 4. (M) neuo¤ bjhl®ò
5.(<) Ïu©L¡F« nk‰g£l 6. (M) jåeg® k‰W« Jiw
7. (Ï) jftš bjhl®Ã‹ ngh¡F 8. (<) nk‰T¿a mid¤J«
9. (<) nk‰T¿a mid¤J« 10. (m) fhy jhkj«
11. (m) c©ik k‰W« e«Ã¡if 12. (Ï) ä‹dD rhjd§fŸ
13. (m) gš brŒÂ 14. (Ï) tê
15. (m) irif 16. (M) bghJ k¡fŸ
17. (M) nk‰gh®itahs®
XçU th®¤ijfëš éilaë
1. brŒÂia mD¥ògtU¡F k‰bwhU bga® v‹d?
2. brŒÂia bgWe®¡F k‰bwhU bga® v‹d?
3. ÏaªÂu¤ jil¡F K¡»a fhuz« v‹d?
4. v©z§fis gçkh‰w« brŒÍ« irif Kiw¡F vL¤J¡fh£L jUf.
5. vG¤J _ykhd brŒÂ bjhl®ò vj‹ _y« gçkh‰w« brŒa¥gL»wJ?
6. jåeg® jilfis v›thW Ú¡FtJ?
7. Kiwrh®ªj jftš bjhl®Ãš brŒÂia mD¥òtj‰F«, bgWtj‰F« V‰gL« fhy
jhkj¤ij v›thW rç brŒtJ?
8. jftš bjhl®Ã‰F Fiwªj g£r cW¥Ãd®fë‹ v©â¡if v¤jid?
9. nkyhs® mo¡fo ga‹gL¤j¡ Toa jftš bjhl®Ã‹ tif ahJ?
10. Kiwrhuh jftš bjhl®Ã‹ k‰bwhU bga® v‹d?
11. Kiw rh®ªj jftš bjhl®Ã‰F vL¤J¡ fh£L jUf.
12. jftš bjhl®Ã‹ jilfis rç brŒa nt©oa filÁ ԮΠv‹d?

éilfŸ
1. mD¥òe® 2. bgWe®
3. jftš bjhl®ò tê
4. jiyia M£Ljš / f©fis cU£Ljš / cjLfis mir¤jš
5. foj§fŸ / R‰w¿¡iffŸ / bjhF¥òfŸ / jftš m£ilfŸ
6. mç¢Rto mÂfhu« / j‹d«Ã¡if
7. Kiwrhuh jftš bjhl®ò / Âuh£ir njh£l jftš 8. Ïu©L
9. vG¤J _ykhf jftš bjhl®ò 10. Âuh£ir njh£l¤ jftš
11. bfhŸif ifnaL / f£lis / R‰w¿¡if / ÃuRu« 12. gu°gu e«Ã¡if

113
 gFÂ - M
äf¡ FW»a édh¡fŸ (4 kÂ¥bg©)
5 tçfëš éilaë
1. jftš bjhl®ò g‰¿ ÁW F¿¥ò tiuf.

2. jftš bjhl®ò - tiuéy¡fz« jUf.

3. Âuh£ir njh£l¤ jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

4. nkš neh¡F¤ jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

5. Ñœ neh¡F¤ jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

6. gL»il¤ jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

7. thŒbkhê¤ jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

8. vG¤J _ykhd jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

9. irif _ykhd jftš bjhl®ò v‹whš v‹d?

10. bkhê¤ jil cgnah»¤jš g‰¿ ÁW F¿¥ò tiuf.

gFÂ - Ï

FW édh¡fŸ (10 kÂ¥bg©)

xU g¡f mséš éilaë
1. jftš bjhl®Ã‹ Áw¥Ãašòfis és¡Ff.

2. jftš bjhl®Ã‹ jilfis mf‰W« Ka‰Áfis és¡Ff.

3. jftš bjhl®Ã‹ e‹ikfŸ ahit.

4. vG¤J _ykhd brŒÂ¤ bjhl®Ã‹ e‹ikfŸ ahit?

5. thŒbkhê _ykhd brŒÂ¤ bjhl®Ã‹ e‹ikfS« FiwghLfS« ahit?

gFÂ - <

f£Liu tot édh¡fŸ (20 kÂ¥bg©)

1. jftš bjhl®Ã‹ tiffis és¡Ff.

2. jftš bjhl®Ãš V‰gl¡ Toa gy tifahd jilfis éçthf vGJf.

114
 6. jiyikna‰wY«, Ïa¡Fé¤jY«
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤ij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ
Ñœ¡f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ.

bghUŸ - tiuéy¡fz« - ÏašòfŸ - gâfŸ - njit - jiyik¥ gâæ‹

tiffŸ - nkyh©ik¤ jiytç‹ g©òfŸ - Ïa¡Fé¤jš - bghUŸ -
tiuéy¡fz« - Áw¥ÃašòfŸ - Ïa¡Fé¤jè‹ g§F - Ïa¡Fé¤jè‹ _y¡
TWfŸ - Ïa¡Fé¤jš nfh£ghLfŸ.

gl« 6.1 jiyikna‰wš

bghUŸ
xU jiyt® v‹gt® k‰w k¡fis têfh£lΫ Ïa¡Fé¡fΫ brŒgt® Mth®.
Ït® jdJ bjh©l®fë‹ Ka‰Áfis ãWtd¤Â‹ neh¡f¤Â‰nf‰g Ïa¡F»wh®.
vdnt jiyikna‰wš v‹gJ xU kåjå‹ el¤ijæ‹ jukhF«. mj‹ _y« mt®
k‰wt®fis, neh¡f¤ij neh¡» M®t¤Jl‹ brašgl it¡»wh®.
tiuéy¡fz«
#h®{ M® bl®ç v‹gt® T‰W¥go jiyik v‹gJ k¡fis¡ ft®ªJ
115
éU¥g¤Jl‹ gu°gu neh¡f§fis KGkdJl‹ ãiwnt‰Wtj‰fhf vL¡f¥gL«
braš MF«.
T©£° X l‹dš mt®fë‹ T‰W¥go jdJ Jiz¥ gâahsiu
e«Ã¡ifÍlD« éU¥g¤JlD« gâah‰w¤ ö©L é¡F« xU brany jiyik MF«.

uhg®£ M¥gšig T‰W¥go jiyikna‰wš v‹gJ Ïa¡Fé¤jè‹ têahF«.

nkY« ÏJ nkyh©ikæ‹ jå¤ Âwik. ÏJ gâahs®fis FG v©z§fS¡F«,
e«Ã¡if¡F«, T®ikahd m¿é‰F« V‰wh‰ nghš gâòça it¡»wJ.

jiyikna‰wè‹ ÏašòfŸ

1. jiyik v‹gJ bršth¡if V‰gL¤J« elto¡if.

ÏJ xU FGé‹ cW¥Ãd®fS¡F jiytuhf gæ‰Wé¡f¥gL»wJ. xU
bt‰¿fukhf jiyt® v‹gt® j‹Dila el¤ij, kd¥gh‹ik, k‰W« e«Ã¡ifæ‹
_ykhf j‹Dila bjh©l®fël« kh‰w¤ij V‰gL¤J»wh®.
2. jiyikna‰wš v‹gJ xU C¡Fé¡F« gâ
ÏJ mik¥òUth¡f¤Â‹ neh¡f¤ij ãiwnt‰Wtj‰F gâahs®fis
KGkdJl‹ C¡Fé¡F« elto¡iahf brašgL»wJ. xU bt‰¿fukhd jiyt®
v‹gt® xU jå egç‹ M®t¤ij xU FGé‹ M®tkhf kh‰w¡ Toat®.
3. bghJthd neh¡f§fS¡F g§fë¡F« xU cz®nt jiyik
xU bt‰¿ bgW« jiyt® x›bthUtU¡F« ešy gâ¢Nœãiy V‰gL¤Jtj‹
_y« ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis miltj‰F cjλwh®.
4. jiyikna‰wš v‹gJ xU F¿¥Ã£l NœãiyÍl‹ cŸs bjhl®ò
xU F¿¥Ã£l Nœãiy¡F« neu¤Â‰F« bjhl®òila xU gâ. jiyikna‰wš
ghâ xU Nœãiy¡F« k‰bwh‹¿‰F« khWg£lJ.
5. jiyikna‰wš v‹gJ g§»£L¡ bfhŸS« cz®Î.
xU ešy jiyt® jdJ v©z§fisÍ« mDgt§fisÍ« bršth¡ifÍ« jdJ
bjh©l®fSl‹ g»®ªJ bfhŸ»wh®. mt® j‹Dila el¤ijahš Jiz
gâahs®fëilna kh‰w¤ij V‰gL¤Jtjhš, Ϫj tifahd jiyikæš xU ÂU¥Â
V‰gL»wJ.
6. jiyikna‰wš v‹gJ eh£lhiknah mšyJ mÂfhunkh mšy
eh£lhik v‹gJ Kiwahd mÂfhu« k‰W« f£L¥gh£il F¿¡F«.
jiyikna‰wš v‹gJ Ëbjhl®ªJ tU« bjh©l®fis el¤ijahš ftU« xU
cŸsh®ªj <LghL.
7. jiyikna‰wš bjhl®ªJ eilbgW« braš.
8. jiyikna‰wš v‹gJ bjh©l®fis ãiy¤ÂU¡f¢ brŒÍ« elto¡if
elto¡if.
xU jiyt® j‹Dila bršth¡if éU¥g¤Jl‹ ga‹gL¤J« nghJ, Jiz¥

116
gâahs®fŸ jiytç‹ mÂfhu¤ij xG§F¥gL¤Â jiyikna‰wè‹ brŒKiwfis
rh¤Âakh¡F»wh®fŸ.
9. bt‰¿bgw¡Toa jiyikahdJ neh¡f¤ij milant©L«.
jiyt®fë‹ Ka‰Á xU F¿¥Ã£l braš ãiwnt‰w¤ij neh¡»
brašLtjhF«.
nkyh©ik¤ jiytç‹ gâfŸ
jiyikna‰wš v‹gJ Ïa¡Fé¤jè‹ j鮡f Koahj gFÂahF«. ÏJ
ãWtd¤Â‹ M‰wš thŒªj fhuâahF«. xU ešyjiyt‹ Ïšyhkš xU ãWtd«
bt‰¿fukhf Ïa§f KoahJ. ešy jiyikæ‹ g§fhdJ jiyt® ãiwnt‰w nt©oa
gâfëš ml§»ÍŸsJ. xU jiytç‹ flikahdJ j‹Dila bjh©l®fis
mik¥Ã‹ neh¡f¤ij neh¡» bfh©L bršy nt©L«. Ϫj jiyÁwªj braiy
brŒtjdhš, mik¥Ã‰F r¡Â thŒªj jiyt® njit¥gL»wh®.
xU nkyh©ik jiytç‹ gâfis ËtU« tiugl« _y« bjçªJ bfhŸsyh«.

neh¡f§fis
ã®zæ¤jš

bjh©l®fis
jiyikna‰wš ÃuÂã¤Jt«
C¡Fé¤jš

têfh£Ljš xU§»iz¥ò

gl« 6.2 nkyh©ik jiytç‹ gâfŸ

1. neh¡f§fis ã®zæ¤jš
xU jiyt‹ xU FGé‹ neh¡f§fis ã®zæ¥gnjhL bfhŸffŸ ãfœ¢Á
ãušfŸ Kjèat‰iw totik¥gnjh mij milaΫ brŒ»wJ. vdnt jiyt®
£läLgtuhfΫ bfhŸifia cUth¡FgtuhfΫ ÏU¡»wh®.
2. C¡Fé¡f¥gL« bjh©l®fŸ
k¡fŸ j§fsJ gâfis c‰rhf¤JlD« c©ikÍlD« ãiwnt‰w
117
C¡Fé¡»wh®. Ït® btFkÂfisÍ« j©lidfisÍ« bfhL¥gtuhf cŸsh®.
Ïtuhš bjh©l®fël« e«Ã¡ifia ts®¡»wh®. Ïtuhš gâahs®fis C¡Fé¤J
FG ntiyia äFªj x¤JiH¥òl‹ bgw Ko»wJ.
3. Ïa¡Fé¤jš
Âwikahd jiyikna‰wš gâahs®fë‹ el¤ijia, Ô®khå¡f¥g£l
neh¡f§fis neh¡» brašgl têfh£o m¿ÎW¤J»wJ. xU Âwikahd jiyt® jdJ
bjh©l®fë‹ braiy Ïa¡f nt©L«.
4. xU§»iz¤jš
jiyikna‰wš xU FGit Ïiz¡F« xU r¡ÂahF«. ÏJ xU FGé‰F
x‰WikÍz®it ts®¤J x£oæU¡F« r¤Âia¡ bfhL¤J FGit rçahf ÏU¡f
cjλwJ. xU jiyt® ãWtd¤Â‹ neh¡f§fisÍ« jå eg®fë‹ neh¡f§fisÍ«
Ïiz¤J rKjha M®t¤ij cUth¡F»wh®.
5. ÃuÂã¤Jt«
xU jiyt® v‹gt® jdJ FGé‹ ÃuÂã Mth®. mt® všyh éõa§fëY«
éU¥g¤Jl‹ g§F bfh©L j‹ FGéš cséaš neh¡f§fis mila¢ brŒ»wh®.
mt® jdJ FGé‹ F¿plhfΫ jdJ bjh©l®fë‹ jªij nghyΫ ÏU¡»wh®.

jiyikæ‹ mtÁa«
m) xU ãWtd¤Â‹ Fiwfis¡ fisa cjλwJ.
M) ãWtd¤Â‹ kh‰w§fis cW brŒaΫ, mkšgL¤jΫ
njit¥gL»wJ.
Ï) ãWtd¤ij mj‹ ts®¢Áædhš V‰g£l cŸsh®ªj ntWghLfis¢
rçbrŒtj‰F¤ njit¥gL»wJ.
<) gšntW cW¥Ãd®fS¡»ilna cŸs kÂ¥òfŸ e«Ã¡if éU¥g«
k‰W« cz®ÎfS¡»ilna V‰gL« Ku©ghLfis¡ fis»wJ.

jiyik ghâæ‹ tiffŸ

jiyik¥ ghâæ‹ tiffis ÑnH fhzyh«.
1. VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyik
VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyt®, j‹ bjh©l®fŸ j‹id nghynt ntiy brŒa
nt©L« v‹W fUJt®. mt® j‹ bjh©l®fël« v‹d, v§nf, v¥nghJ k‰W« v¥go
brŒa nt©L« v‹W TWt®. j‹ bjh©l®fŸ VjhtJ Mnyhrid tH§»dhš nf£f
kh£lh®. VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyt®, j‹ bjh©l®fS¡F KoÎfŸ vL¡f¡ Toa
Âw‹ Ïšiy v‹W ãid¥gh®. j‹ bjh©l®fŸ jh‹ F¿¥Ã£l go ntiy brŒjhš
ghuh£LfisÍ«, ntiy brŒa¤ jt¿dhš j©likÍ« jUth®. j©lid v‹gJ
mguhj«, j‰fhèfkhf éy¡Fjš, gâkh‰w«, gjé Ïw¡Fjš k‰W« gâÚ¡f« brŒjš
MF«.
118
e‹ikfŸ
(1) mo¥gilæš nrh«ng¿fshfΫ k‰W« flikia j鮥gt®fshfΫ cŸs
Jid¥gâas®fS¡F Ϫj tifahd jiyik äfΫ bghU¤jkhf ÏU¡F«.
(2) KoÎ vL¥gš éiuthd KoÎfis vL¥gj‰F Ϫj tif jiyt®fS¡F k£L«
jåÍçik c©L.

s Vj

bjh bjh bjh bjh bjh bjh bjh bjh

Vj - VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyik

bjh-bjh©l®fŸ
gl« 6.3 VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyik
(3) Jiz¥ gâahs®fS¡F c©ikahd ga« ÏU¥gjdhš xG§if
ãiyeh£Lgt®fshfΫ, v¥nghJ« v¢rç¡ifahfΫ ÏU¥g®.

(4) gaåšyhj k‰W« c©ikæšyhj ntiyah£fis vëš f©LÃo¤J

ntiyæèUªJ Ú¡fyh«.

FiwghLfŸ
(1) tH¡fkhf Jiz¥ gâahs®fë‹ v®¥ò Ϫj tifahd jiyikna‰wèš
ÏU¥gjdhš jiytç‹ RjªÂu« Fiw¡f¥gL»wJ.
(2) xU ntiyia Kj‹ Kjš bjhl§F« ijça¤ij bfh‹W éL»wJ k‰W«
ntiyah£fŸ Vkh‰W« Koit V‰gL¤J»wJ.

3) jiytU«, Jiz¥gâahs®fS« mo¡fo r©il ngh£L¡ bfhŸS« thŒ¥Ãid

V‰gL¤JtJ mik¥Ã‰F ešyJ Ïšiy.

(4) xU f£l¤Âš Jiz¥ gâahs®fŸ jiytç‹ c¤juΡF Ñœgoa kW¤J j§fŸ

v®¥ig fh£Lth®fŸ. mªj ãiyæš jiytU¡F vªj cjéÍ« »il¡fhJ.
2. g§nf‰F« mšyJ Foah£Á¤ jiyik
Ï›tif jiyikna‰wY¡F g§nf‰F« jiyik v‹W« Twyh«.Foah£Á¤
jiyt®, xU jiy¥g£rkhd KoÎfis vL¡f kh£lh®. mt®, j‹Dila
bjh©l®fS¡F KoÎfis vL¡F« brŒKiwfëš fyªJ bfhŸtj‰F thŒò¡fis¤
jU»wh®. filÁæš všnyhUila Ïiré‹ go KoÎfis vL¥gh®. ahuhtJ xU

119
cW¥Ãd®fŸ JâÎl‹ rç brŒth®fŸ. Foah£Á¤ jiyt®, ãid¥Ã‹ mo¥gilæš
bjh©l®fŸ ÂwikÍilat®fŸ v‹W fUJ»wh®.

mid¤J¤ Jiz¥ gâahs®fS« jiytUl‹ ÏizªJ brašgL»‹wd®.

khwhf, jiytU« Jiz¥gâahs®fSl‹ bjhl®ò bfhŸ»wh®. Ïj‹ _ykhf
k¡fsh£Á nfh£ghL ãyλwJ.

k¡fsh£Á¤ jiyikia Ñœ¡fhQ« gl¤Â‹ _y« és¡f¥gL»wJ.

Fj
Fjs
dddDl

s s
bjh bjh bjh bjh bjh bjh bjh bjh

Fj - Foah£Á¤ jiyik
bjh - bjh©l®fŸ

gl« 6.4 g§nf‰F« mšyJ Foah£Á¤ jiyik

e‹ikfŸ
(1) bjh©l®fis, KoÎfis vL¡F« brŒKiwæš g§nf‰f brŒtj‹ _y«,
C¡f¥gL¤Jtjhf cz®th®fŸ.
(2) filÁahf vL¡f¡ Toa KoÎ gu°gu Kothf V‰WbfhŸs¥gL»wJ. mjdhš
bjh©l®fŸ ntiyia KGkdJl‹ ãiwnt‰Wth®fŸ.

(3) Jiz¥gâahs®fëläUªJ v®¥ò V‰glhJ.

(4) Foah£Á¤ jiyikæ‹ Mjuédhš Jiz¥gâahsç‹ ntiy el¤ijæš

K‹nd‰w« V‰gL»wJ.

(5) Jiz¥gâahs®fël« vªj éj¤ÂY« gif V‰glhJ, bjhêš - ã®thf¤Â‹ cwéš

K‹nd‰w« v‰gL«.
ÔikfŸ
(1) xU Koé‰F tUtš jhkj« V‰gLtjhš jå eg®fë‹ mÃ¥uha« mtÁakh»wJ.
(2) kÂ¥òŸs nahridfis brhšy¡ Toa jF Jiz¥gozahs®fël« ÏUªjhš
k£L« Foah£Á¤ jiyik bghU¤jkhdjhf ÏU¡F«. bjh©l®fŸ Fiwthd
rhk®¤Âa« k‰W« jiyt® têfh£Ljš go bršgt®fshfΫ ÏUªjhš, g§nf‰F«
jiyik bghU¤jkhdjhf ÏU¡fhJ.

120
(3) Áy neu§fëš, všnyhU« x¤J¡ bfhŸs Toa KoÎfŸ btë¥gL¤Jtj‰F
fodkhdjhf ÏU¡fyh«.
3. j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ghâ (m) jiyælh¡ bfhŸif¥ghâ (m)
RjªÂu¤ j‹ik¥ ghâ
mfuhÂæš cŸs m®¤j¥go j‹å¢ir tâf« v‹gJ jiyælh¡
bfhŸifahF«. Ïij RjªÂu¤j‹ik¥ghâ v‹W« TWt®. j‹å¢ir tâf¡
bfhŸif¥ ghâæš bjh©l®fS¡F mt®fSila brašfëš KG RjªÂu«
më¡f¥gL»wJ. mtUila bjh©l®fS¡F vªj tê¡ fh£LjY« njitæšiy. Ït®
bjh©l®fë‹ KoÎfëš bršth¡F bgWtJ« Ïšiy, KoÎfis vL¤jš
brŒKiwfëš jiyæLtJäšiy.
j‹å¢ir tâf bfhŸif¥ ghâ jiytç‹ tiugl¤ij ÑnH fhzyh«.

jtbfh
jtbfhs

bjh
bjhs bjh
bjhs bjh
bjhs bjh
bjhs bjh
bjhs bjh
bjhs bjh
bjhs bjh
bjhs

jtbfh - j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ ghâ

bjh - bjh©l®fŸ
gl« 6.5 j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ghâ

e‹ikfŸ
(1) btë¥gilahf, Jiz¥gâahs® KG RjªÂu¤njhL brašgl mj‰F rkkhd braš
neh¡f¤ij mÂf mséš junt©L«.
(2) Áy Jiz¥ gâahs®fŸ, ÂwikÍilat®fshf ÏUªjhš, RjªÂu¤ij ga‹gL¤Â
äŠRgt®fshf ÏUg¥h®fŸ.

(3) ca®ªj ãiyæš cŸstU¡F« Jiz¥ gâahs®fS¡F« cŸs bjhl®ò e‹whf

ÏU¡F«.
ÔikfŸ
(1) bjh©l®fŸ ÂwikÍilat®fshfΫ k‰W« RjªÂukhf brašfis brŒtj‰F
jFÂÍilat®fshf ÏUªjhš jh‹ Ï›tifahd j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ghâ
ešy gyid¡ bfhL¡F«.
(2) xU jiytuhf bjh©l®fë‹ všyh brašfëY« neçilahf r«gªj¥glhkš
ÏU¥gjdhš f£LgL¤JtJ fod«.

(3) jiyt® j‹Dila Kiwahd mÂfhu¤ij cgnahf¥gL¤JtJ Ïšiy. mj‹

gydhf ntiy brŒÍ« Ïl¤Âš mÂfhuó®tkhd Fz¤ij ÏH¡»wh®.
121
(4) bjh©l®fŸ ifnj®ªj m¿ÎiufisÍ« k‰W« fU¤J Mjhu§fisÍ« j‹Dila
jiytçl« ÏUªJ ÃL§»¡ bfhŸ»wh®fŸ.
4. gâKiw¤ jiyik
xU F¿¥Ã£l braš Jiwæš tšYduhf cŸstnu gâKiw¤ jiytuhth®.
j‹ål« ÏU¡F« Áw¥ghd Âwikia it¤J jiytdhf ca®ªjh®. Jiw r«kªjkhd
c©ikahd Ãu¢ridfS¡F bjh©l®fŸ jiytiu mQ»dhš cjé brŒgtuhf
ÏU¥gh®. bjh©l®fŸ j‹Dila jiytU¡F c©ikahd bjh©l®fshf ÏUªjhš,
mtçl« kiwªJŸs r¡Âfis KGikahf ga‹gL¤Â¡ bfhŸt®. ÏJ
bjh©l®fS¡F«, mik¥Ã‰F« e‹ikia jU«.
e‹ikfŸ
(1) gâKiw¤ jiytç‹ rknahÁj Âwikædhš mtUila JizgâahsU¡F«,
mik¥Ã‰F« e‹ik ga¡F«.
(2) gâKiw¤ jiyt® xU F¿¥Ã£l Jiwæš tšYduhf ÏU¥gjdhš,
Jiz¥gâahs®fŸ j‹Dila jiytU¡F c©ikahdt®fshf ÏUªjhš ntiy
r«kªjkhd m¿Î¤Âw‹ k‰W« Âwikfis ts®¤J¡ bfhŸsyh«.
ÔikfŸ
(1) bjhêš Jiw¤ jiyt® ntiyæš ãòz®. ntiyia k£L« e«òth®. Jiz¥
gâahs® rhk®¤Âakhf ÏUªjhš k£L«, Ϫj jiytUl‹ nr®ªJ ntiy brŒa KoÍ«.
(2) bjhêšJiw¤ jiytuhš xU ruhrç ntiyahŸ jF¡F Ïw§» tu KoahJ k‰W«
nfhç¡ifia V‰W¡ bfhŸs kh£lh®fŸ.

(3) Ϫj jiyt® Áy neu§fëš mÂfhu ó®tkhd brŒiffis j‹Dila

bjh©l®fël« v®gh®¥gh®fŸ. Ïjdhš Vkh‰w« V‰glyh«.

(4) jiytU¡F« bjh©lU¡F« kd nt‰Wik V‰glyh«.

5. °jhgd¤ jiyik
gyju¥g£l mÂfhçfSŸs °jhgd¤Âš ÏUªJ, e‰g©òfëdhš mÂfhu
ó®tkhf nj®ªbjL¡f¥gLgt® °jhgd jiyt® (v.f) xUt® bghJ nkyhsuhf
°jhgd¤Âš ãaä¡fyh«. °jhgd jiyt® F¿¥Ã£l Jiwæš tšYduhf ÏU¡f
nt©oašiy.
e‹ikfŸ
(1) mt® brašgLtj‰F gjé mÂfhu« c©L.
(2) mt® jd¡F bfhL¡f¥g£l e‰rh£Á¥ g¤Âu¤ij¥ g‰¿ ftiy¥glhkš
bjh©l®fël« mÂfhu¥ó®tkhd brŒiffis v®gh®¥gh®fŸ k‰W« bjh©l®fŸ
mÂfhu¥ó®tkhd gÂiy mtU¡F më¡f nt©L«.
ÔikfŸ
(1) °jhgd¤ jiyt®, Jiwæ‹ brŒiffëš tšYduhf ÏU¡f nt©oa
mtÁaäšyhjjdhš j‹Dila bjh©l®fS¡F rçahd têfh£Ljiy gjéæ‹
_ykhf bfhL¡f KoahJ.
122
(2) mt®, j‹Dila bjh©l®fël« mÂfhu ó®tkhd brŒifia v®gh¡F« cçik
c©L. v‹whY«, mtU¡F e‰rh£Á g¤Âu« Fiwthf cŸsjhš. Ú r«gªjkhd
cçikfŸ Ïšyhkš nghfyh«.

6. jªij¤ j‹ik¤ jiyik

jªij¤ j‹ik¤ jiyt®, j‹ bjh©l®fël« m¡fiw vL¤J¡ bfh©L jh‹

FL«g jiyt® nghyΫ, bjh©l®fŸ FL«g cW¥Ãd® nghyΫ el¤J»wh®. j‹Dila
bjh©l®fë‹ eyD¡fhfΫ k‰W« ghJfh¥ò¡F jahuhfΫ ÏU¥gnj mtU¡F K¡»a
ftiyahf cŸsJ. mt® btë¥gilahd brsfça§fis j‹Dila bjh©l®fS¡F
brŒJ bfhL¡fyh«. Mdhš, mtuhš ntiyæš Áwªj têfh£oahf ÏU¡f KoahJ.

e‹ikfŸ

1) mt®, xU jªij¡Fça ãiyæš j‹Dila bjh©l®fis ghJfh¡fyh«.

2) mt®, btë¥gilahd brsfça§fis j‹Dila bjh©l®fS¡F brŒJ bfhL¡f

jahuhf cŸsd®.

ÔikfŸ

1) mt®, j‹Dila bjh©l®fS¡F m¿Î¤ Âw‹ rh®ªj cjé òçÍ« ãiyæš Ïšiy.

2) bjh©l®fëš Áy® jF cŸst®fshfΫ, rhjidfis ãiwnt‰Wgt®fshfΫ

ÏUªjhš, Vkh‰w« milt®. xU jiytuhf, ntiy¤Âw‹, Âwik Kjèat‰iw
ga‹gL¤Â Áw¥ghf brŒtj‰F xU ešy têfh£oahf ÏU¡f kh£lh®.

ešy¤jiytå‹ g©òfŸ

xUt® bt‰¿ÍŸs jiytdhf tu nt©L« v‹whš Ñœ¡f©l g©òfis

bg‰¿U¡f nt©L«.

1) MuhÍ« Âwik

xU jiyt® v‹gt® vªj Ãu¢ridahf ÏUªjhY« MuhŒªJ cldoahf KoÎ

fhQ« Âwik nt©L«. kdš v¢rç¡ifahf ÏU¡f nt©L«.

2) kd vG¢Áæš cW ãiy

xU jiyt® kd vG¢Áæ‹ btë¥gh£oš KoÎfis vL¡f¡ TlhJ. mt® Áwªj

Kiwæš vªj Ãu¢ridahf ÏUªjhY« m¿Î¤ Âwid ga‹gL¤Â éilfhz
nt©L«.

3) j‹d«Ã¡if

j‹d«Ã¡if Ïšyhj kåjdhš xU bt‰¿fukhd jiytdhf tu KoahJ.

mtU¡F¤ j‹ nkš e«Ã¡ifæUªjhš. ahuhtJ mtUila ng¢R¡F v®¥ò
bjçé¤jhš, bt‹W tu KoÍ«.
123
4) tu¥nghtij m¿Í« r¡Â
xU jiyt® v‹d el¡f¥ ngh»wJ v‹gij K‹dnu v®gh®¥gh®. j‹Dila
v®fhy gh®itæ‹ _y« v®fhy rthšfis¢ rkhë¡f j‹Dila bjh©l®fis
jah® gL¤Jth®.
5) Ô®¥òfis¢ brhšY« Âw‹
xU jiyt®, bfhL¤JŸs rªj®¥g§fis it¤J xU rçahd Ô®¥ig vL¡f
nt©L«. ÃwF jh‹ eilKiw¡F nt©oa KoÎfis é°jç¡f nt©L«.
6) òçªJ bfhŸSjš
xU jiyt® j‹Dila fU¤J¡fis bjh©l®fël« òF¤j¡ TlhJ. mt®
k‰wt®fë‹ fU¤J¡fis ftå¤J, F¿¥ghf, xU F‰w« f©LÃo¡F« ãiyikæš,
xU ešy Koit vL¡f nt©L«.
7) kd ijça«
xU jiyt® JâΟs KoÎfis vL¥gš jFÂÍŸstuhf ÏU¡f nt©L«.
mj‰F kdijça« nt©L«. k‰wt®fë‹ KoÎfis jh‹ vL¤J, ghJfh¥ghdJ v‹W
éisahl¡ TlhJ.
8) C¡f¥gL¤Â kdij »u»¡F« r¡Â
T¿dhš äifahfhJ, xU jiyt® v‹gt®, vL¤J¡ bfh©l ntiyia brŒJ
Ko¥gj‰F ö©LjyhfΫ, C¡f¥gL¤JgtuhfΫ ÏUªJ brŒa nt©oa ntiyia
brŒJ Ko¡f nt©L«.
9) têfh£Ljèš Âwik
xU jiyt®, jh‹ ntiyæš ÂwikÍŸstuhf ÏUªjhš jh‹ brŒKiw
ntiyæš j‹Dila bjh©l®fS¡F têfh£l KoÍ«.
10) jftš bjhl®ò bfhŸS« Âw‹
bt‰¿fukhd jiytU¡F jftš bjhl®ò bfhŸS« Âw‹ bjçªÂU¡f
nt©L«. mªj¤ Âw‹ _ykhf j‹ bjh©l®fis têfh£o éU¥gkhd Ïy¡if mila
Koͫ.
11) nerkhd ãiy
jiyt® v‹gt® j‹ bjh©l®fŸ njitfëš my£Áakhf ÏU¡f¡ TlhJ.
ahuhtJ xU bjh©lU¡F brhªj Ãu¢ridfŸ ÏUªjhš, j‹dhš Koªj cjéia
brŒa nt©L«. xU jiyt® v‹gt®, j‹Dila bjh©l®fŸ mQf¡ Toatuhf
cUth¡»¡ bfhŸs nt©L«.
12) ešy clš ts«
xU jiyt® gykhd clšts« cilatuhf ÏU¡f nt©L«, xU jiyt® ešy
clšts« cŸstuhf ÏUªjhš jh‹, ntiy brŒa KoÍ« mšyJ brŒa nt©oa
ntiyæš r»¥ò¤ j‹ik V‰gL«.

124
13) cgnjÁ¥gij eilKiw gL¤Jjš
xU jiyt® v‹gt® cgnjÁ¥gij eilKiw gL¤j nt©L«. mt® jh‹
ntiyia brŒtj‰F x¥ò¡ bfh©lhš, ntiyæYŸs bghW¥òfis ngr nt©L«.
mtUila étfhu§fëš ne®ikahf ÏUªjhš ne®ikia¥ g‰¿ ngr nt©L«.
14) ca®thd neh¡f§fŸ
xU jiyt® v‹gt® ca®thd neh¡f§fis bfh©ltuhf ÏU¡f nt©L«.
m¥nghJ jh‹ mtUila bjh©l®fŸ M®t¤Jl‹ braš gl KoÍ«.
15) ne®kiw v©z«
filÁahdJ k‰W« FiwthdJ Ïšiy, xU jiyt® v‹gt® všyh« ekJ
e‹ik¡nf vd e«òtjhf ÏU¡f nt©L«. Ït® j‹Dila ntiyæš ne®kiw
v©z« cŸstuhf ÏU¡f nt©L«.

Ïa¡Fé¤jš
Ïa¡Fé¤jš vd¥gL« brašKiw ahbjåš Áw¥ghd Kiwæš Toa tiuæš
gâahs®fŸ mt®fSila ntiyia brŒtJ g‰¿ c¤juthj« më¥gjhF«. mJ
bghJthf Ñœ¡f©l brašfis cŸsl¡»ajhF«

gl« 6.6 Ïa¡Fé¤jš

1) ntiyfis xJ¡»¤jUtJ
2) ntiy brŒÍ« Kiw g‰¿ és¡FtJ

125
3) c¤juÎ k‰W« m¿Îiufis tH§Fjš
4) braš ãiwnt‰w¤ij nk‰gh®it brŒjš k‰W«
5) ÃiHfis ÂU¤Jjš
tiuéy¡fz«
Ïa¡Fé¤jš v‹gJ všyh brašfisÍ« cŸsl¡»a FH¥gkhd ntiy,
mt‰iw £läLtj‰F Jiz¥ gâahs®fis r¡Â thŒªjtuhfΫ, rhk®¤Âa«
cŸstuhfΫ c‰rhf¥gL¤Â ntiy brŒa it¡f nt©L«. T©£° k‰W« X l‹dš.
Ïa¡Fé¤jš v‹gJ ã®t»¥g‹go, Jiz¥ gâahs®fŸ k‰W« k‰wt®fŸ
£lä£lgo brŒtj‰F nkyhs® m¡fiw vL¤J¡ bfhŸs nt©L«. ãôbk‹ k‰W«
thu‹.
Ïa¡Fé¤jè‹ jå¢Áw¥òfŸ Ñœ¡f©litahF«
1. mJ xU ãWtd¤Â‹ kåj M¡f¡TW rh®òilaJ.
Ïa¡Fé¤jš xU ãWtd¤Â‹ kåj M¡f¡TW¡F k£L« äfΫ
bjhl®òilaJ. gâahs®fis k£Lnk Ïa¡Fé¡f KoÍnk jéu ÏaªÂu« k‰W«
_y¥bghUis mšy. fââ k‰W« ÏaªÂu kåj‹ f£lisia V‰W¡ bfh©L
ÏL«gâia ãiwnt‰¿dhY«, X® ãWtd¤ij ö©Ltj‰F njitahdJ kåj
M¡f¡TW MF«.
2. k‰w brašfëèUªJ Ãç¡f Koahj j‹ik
£läLjš, mik¥ò, mYty® FHh«, xU§»iz¥ò k‰W« f£L¥gL¤Jjš
M»at‰Wl‹ Ïa¡Fé¤jš bjhl®òilaJ. £l§fis jahç¡F« xUt®, vL¤J¡
fh£lhf, mtUila nkyÂfhçæläUªJ f£lisia bgWtJ©L.
3. všyh ãiyfëY« ãiwnt‰WtJ
nkyÂfhçfŸ všyh k£l¤ÂY« Mizfis Ñœ¥gâahs®fS¡F ÏLtJ©L.
xU thâf¤Jiw nkyhs®, (v.f) thâf¤Jiw mÂfhçfS¡F f£lisæLtJ«,
x›bthU thâf¤Jiw mÂfhçÍ« j§fS¡F Ñœ cŸs é‰gidahs®fS¡F
f£lisæLtJ c©L.
4. Ô®khd¤ij ãiwnt‰WtJ
xU braš ãiwnt‰wè‹ kÂ¥ÕlhdJ äfΫ rh®ªÂU¥gJ Ïa¡Fé¤jè‹
kÂ¥ÕlhF«. Ïa¡Fé¤jš £l§fis toÎ kh‰¿ ga‹fis c©lh¡F«.
5. KoÎ rh®ªjJ
Ïa¡Fé¤jš Ñœ¥gâahs®fS¡F më¡F« c¤juthj« v‹dbt‹whš
mt®fŸ £läLjY¡F V‰g ntiy brŒJ éU«g¤j¡f ga‹fis miltJ. vdnt
Ïa¡Fé¤jš KoÎ rh®ªjJ.
6. goãiymik¥ig Ëg‰W»wJ
Jiz¥ gâahs® x›bthU ãiyæY« j‹Dila neçilahd mÂfhçahš
têel¤j¥gL»wh®. (v.f) c‰g¤Â nkyhs® bk‹ gâahsU¡F«, bk‹ gâahs®
ntiyahS¡F« tê el¤j¥ gL»wh®. Ïa¡Fé¤jš v‹gJ goãiy mik¥ig
Ëg‰W»wJ.
126
7. ÏJ xU bjhlU« brŒKiw

£läLjš mik¥ò, mYty® FHh« xU§»iz¥ò k‰W« f£L¥gL¤Jjš nghy

Ïa¡Fé¤jY« Ú©l fhykhdJ. xU nkyhs® j‹ Jiz¥ gâahsçl«
nk‰gh®itæLjš, c¤ÂuéLjš, C¡f¥gL¤Jjš k‰W« têfh£Ljiy bjhl®ªJ
brŒ»wh®.

Ïa¡Fé¤jè‹ g§F

ÏJ ã®thf¤Â‹ Ïja« ngh‹wJ. Vbdåš ÏJ gâãiwnt‰w¤njhL

ÏizªjJ. ÏJ vij v¥go v¥bghGJ brŒa nt©L« v‹gij¢ brhšè¡ bfh©nl
ÏU¡F«. Áwªj Ïa¡Fé¤jš Ñœ¡f©l e‹ikfis tH§F»wJ.

1. braiy¤ ö©o éL»wJ

ÏJ xU ä‹rhu¥ bgh¿ ngh‹wJ. ä‹rhu« v›thW braiy¤ Jt§» it¡»wnjh

mnj nghy ãWtd¤Â‹ gâfis¢ brašgL¤j Ïa¡Fé¤jš cjλwJ.

2. xU§»iz¤jiy cWÂ¥gL¤J»wJ

x›bthU egU« ãWtd¤Âš k‰wt®fnshL bjhl®òilatuhf ÏU¡»‹wd®.

xUtç‹ brŒif k‰wtç‹ brŒifia¥ gh¡F«. Ïa¡Fé¤jš ãWtd¤Â‹ gšntW
gâfis xU§»iz¡f cjλwJ.

3. Âwikia ca®¤J»wJ

xU ãWtd¤Âš ÏU¡F« x›bthU gâahsU¡F« xU jå¤Âwik ÏU¡F«.

Ïa¡Fé¤jè‹ _ykhf nkyhs®fŸ gâahs®fis C¡f¥gL¤Â ãWtd¤Â‹
neh¡f§fis miltj‰F cjλwh®fŸ.

4. kh‰w¤ij V‰gL¤J»wJ

ãWtd« NœãiyfS¡F V‰g j‹id kh‰¿¡ bfhŸs nt©L«. Ϫj

kh‰w§fis eilKiw¥gL¤Jtj‰F nkyh©ik, gâahs®fis C¡f¥gL¤Â
têfh£L»wJ.

5. ãiy¤j‹ikÍ« ts®¢ÁiaÍ« Mjç¡»wJ

Ïa¡Fé¤jš ãWtd¤Âš ãiy¤j‹ikia cUth¡F»wJ. nkY« ÏJ

ãWtd¤Â‹ ntiyæš x‰Wikia ts®¡»wJ.

Ïa¡Fé¤jè‹ _y¡TWfŸ

1. MizfisÍ« c¤juÎfisÍ« tH§Fjš

nkyhs® Jiz gâahsU¡F bfhL¡»‹w x›bthU c¤juÎfS«

ãahakhdjhfΫ, KGikahdjhfΫ k‰W« bjëthdjhfΫ ÏU¡f nt©L«. ÏJ
vG¤J toéš ÏU¡f nt©L«. Ïj‹ _ykhf v®fhy¤Âš tU« Ãu¢ridfis¤
j鮡fyh«.
127
2. Jiz¥ gâahs®fis têel¤Â m¿Îiu tH§» gæ‰Wé¤jš
nkyhs® j‹ Jiz¥ gâahs®fis tê el¤Â, m¿Îiu tH§» gæ‰Wé¥g‹
_y« ntiyia xG§fhd Kiwæš brŒtj‹ _y« Áw¥ghfΫ br«ikahfΫ
gâah‰w ÏaY»wJ.
3. Jiz¥ gâahs®fë‹ ntiyia¡ f©fhâ¤jš
nkyhs®, Jiz¥gâahsç‹ x›bthU gâiaÍ« f©fhâ¥gj‹ _y«
mtUila brašghL £lä£lgo brš»wjh v‹gij cW brŒa Ko»wJ.
4. Jiz¥ gâahsiu bj«ó£Ljš
Jiz¥gâahs®fis C¡Fé¤jš _y«, nkyÂfhçfë‹ v®gh®¥òfis
rªÂ¤jš Ïa¡Fé¤jè‹ k‰bwhU _y¡TwhF«.
5. xG¡f¤ij guhkç¤jš
Ïa¡Fé¤jè‹ k‰bwhU _y¡TW xG¡f¤ij guhkç¤J mj‹ _ykhf
Âwikahd brašgh£o‰F r‹khd« më¡f¥gL»wJ.
6. fU¤J gçkh‰w« _y« Ïa¡Fé¤jš
x›bthU Miz tH§Ftj‰F K‹D« m›thizfis brašgL¤JgtUl‹
fyªjhnyhÁ¤J mj‰fhd thŒ¥òfŸ, ntiyæ‹ ju« k‰W« KoÎfis brašgL¤j
rçahd têfis KoÎ brŒa nt©L«.
Ïa¡Fé¤jè‹ nfh£ghLfŸ
Ñœ¡f©lit Ïa¡Fé¤jè‹ K¡»akhd nfh£ghLfŸ MF«
1. jå¥g£l k‰W« mik¥Ã‹ neh¡f« x¤J¥nghf nt©L«.
ntiy brŒÍ« Ïl¤Âš ntiyahë‹ neh¡f« k‰W« mik¥Ã‰F« Ku©ghL
V‰glyh«. mjdhš mik¥Ã‹ nkyh©ik¡F ntiyahë‹ Ka‰Áia Ïa¡Fé¡F«
bghW¥ò nkyhsU¡F c©L.
2. neh¡f¤Â‰F jåegç‹ g§F.
Ϫj nfh£ghL brhšYtJ, x›bthU jåegU« kd¤Â‹ »u»¡F« r¡Âia
KGikahf <LgL¤Âdhš mik¥Ã‹ neh¡f¤ij ãiwnt‰w KoÍ«.
3. f£lis xUik
Ϫj nfh£gh£o‹go, xU Jiz¥gâahs®, MizfŸ k‰W« f£lisfis xU
nkyÂfhçæl« ÏUªJjh‹ bgw nt©L« k‰W« mtçl« k£L« ÑbHh¥gil¥ò
bg‰¿U¡f nt©L«.
4. neçilahd nk‰gh®it
Ϫj nfh£ghL brhštJ, všyhéjkhd f£lisfŸ, MizfŸ, Ïa¡Fé¤jš
k‰W« têfh£Ljš M»at‰iw neçilahf j‹Dila Jiz¥ gâahs®fS¡F
tH§»l nt©L«. nkyÂfhç¡F« Jiz¥ gâahsU¡F« Ïilna Ïilãiya®
njitæšiy.
128
5. M‰wš
Ϫj nfh£gh£o‹go, Ïa¡Fé¤jš f£lhakhf mÂf M‰wiy¤ ju nt©L«.
ÏJ f£lhakhf bryÎ mÂfkhd étfhukhf ÏU¡f¡ TlhJ.
6. bghU¤jkhd brašKiw M‰wš
xU nkyhs® Ïa¡Fé¤jY¡F bghU¤jkhd brašKiw M‰wiy ga‹gL¤j
nt©L«. braš Kiw f‰wiy nkyhsU¡F k£Lä‹¿ Jiz¥ gâahs®fS¡F«
bghU¤jkhdjhf ÏU¡f nt©L«.
7. Kiwrhuh mik¥Ã‹ ga‹
bt‰¿fukhd ešéisit V‰gL¤J»w Ïa¡Fé¤jiy br«ik¥gL¤j,
Kiwrhuh mik¥Ãid xG§fhd Kiwæš nkyh©ik ga‹gL¤j nt©L«.
nkyhsU¡F« Jiz¥ gâahsU¡F« Ïilna jå¥g£l e£òKiw Ïa¡Fé¤jèš
ešéisit V‰gL¤J«.
8. ešéisit V‰gL¤J»w jftš gçkh‰w«
Ïa¡Fé¤jè‹ bt‰¿ ešéisit V‰gL¤J»w jftš gçkh‰w¤ij¢
rh®ªJŸsJ. nkyhs® j‹Dila MizfŸ k‰W« braš és¡f¡ F¿¥òfis
j‹Dila Jiz¥ gâahs®fël« bjçé¡f nt©L«. Jiz¥ gâahs®fS«
tH¡fkhd Ïilbtëæš jh§fŸ Ko¤JŸs ntiyia nkyhsU¡F jftš bjçé¡f
nt©L«.
9. cz®th‰wš mšyJ òçªJ bfhŸS« Âw‹
Ϫj nfh£gh£o‹go gçkh‰w« brŒa¥gL« nghJ bjëthf, jftYŸsjhfΫ
k‰W« Ï‹¿aikahj cilik bg‰¿U¡f nt©L«. bgWgt®, fU¤J¡fis bjëthf
òçªJ bfhŸs nt©L«.
10. jftšfŸ
Ϫj nfh£gh£o‹go, vªj jftšfS« gaDŸsJ v‹whš mik¥ÃYŸs
všyht‰¿‰F« gçkh‰w« brŒa¥gl nt©L«, ãW¤Â it¥gJ k‰W« jftšfis
jilgL¤JtJ ngh‹wit bjhl®òfëš ešéisÎfis V‰gL¤jhJ.
11. ešéisit V‰gL¤J« jiyikna‰wš
Ïa¡Fé¤jè‹ bt‰¿ v‹gJ. xU nkyhsç‹ jiyik¢ Áw¥Ãašòfis¢
rh®ªJŸsJ. xU nkyhs® v‹gt® Jiz¥ gâahs®fS¡F vL¤J¡ fh£lhf ÏU¡f
nt©L«.

ãidé‰ bfhŸf
xU nkyh©ik jiytç‹ gâfŸ
1. neh¡f§fis ã®zæ¤jš 2. C¡Fé¡f¥gL« bjh©l®fŸ
3. Ïa¡Fé¤jš 4. xU§»iz¤jš
5. ÃuÂã¤Jt«
129
jiyik ghâæ‹ tiffŸ
1. VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyt®
2. g§nf‰F« (m) Foah£Á¤ jiyik
3. j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ ghâ
4. gâKiw¤ jiyt®
5. °jhgd¤ jiyt®
6. jªij¤ j‹ik¤ jiyik

ešy jiytå‹ g©òfŸ

1. MuhÍ« Âwik
2. kd vG¢Áæ‹ cW ãiy
3. j‹d«Ã¡if
4. tu¥nghtij m¿Í« r¡Â
5. Ô®¥òfis brhšY« Âw‹
6. òçªJ bfhŸSjš
7. kd ijça«
8. C¡f¥gL¤Â kdij »u»¡F« r¡Â
9. têfh£Ljèš Âwik
10. jftš bjhl®ò bfhŸS« Âw‹
11. nerkhd ãiy
12. ešy clš ts«
13. cgnjÁ¥gij eilKiw¥gL¤Jjš
14. ca®thd neh¡f§fŸ
15. ne®kiw v©z«

Ïa¡Fé¤jš
Ïa¡Fé¤jè‹ jå¢ Áw¥òfŸ
1. mJ xU ãWtd¤Â‹ kåj M¡f¡ TW rh®òilaJ
2. k‰w brašfëèUªJ Ãç¡f Koahj j‹ik
3. všyh ãiyfëY« ãiwnt‰WtJ
4. Ô®khd¤ij ãiwnt‰WtJ
5. KoÎ rh®ªjJ
6. goãiy mik¥ig Ëg‰W»wJ
7. ÏJ bjhlU« xU brŒKiw

Ïa¡Fé¤jè‹ g§F
1. braiy ö©oéL»wJ
2. xU§»iz¤jiy cWÂgL¤J»wJ
3. Âwikia ca®¤J»wJ
4. kh‰w¤ij V‰gL¤J»wJ
5. ãiy¤ j‹ikiaÍ«, ts®¢ÁiaÍ« Mjç¡»wJ

Ïa¡Fé¤jè‹ nfh£ghL
1. jå¥g£l k‰W« mik¥Ã‹ neh¡f« x¤J¥nghf nt©L«
2. neh¡f¤Â‰F jå egç‹ g§F
3. f£lis xUik
130
4. neçilahd nk®gh®i
5. M‰wš
6. bghU¤jkhd brašKiw M‰wš
7. Kiwrhuh mik¥Ã‹ ga‹
8. ešéisit V‰gL¤J»w jftš gçkh‰w«
9. cz®th‰wš (m) òçªJ bfhŸS« Âw‹
10. jftšfŸ
11. eš éisit V‰gL¤J« jiyikna‰wš

Áy braš £l§fŸ
Ñœ¡fhQ« nkyh©ik¥ Ãu¢ÁidfS¡F ԮΠfh©f.
1) n#hî v‹gt® ~ig‹ ¥buhbl¡õ‹° v‹w ãWtd¤Âš kht£l é‰gid
nkyhsuhf¥ g¤J tUl§fshf ÏUªJ tU»wh®. mt® jdJ Ïiz mYty®fshY«
nkwgh®itahs®fshY« ãWtd¤ij e‹whf el¤Â tUtjhfΫ czu¥g£LŸsh®.
Mdhš všnyhU« n#hî mL¤j ca®ªj nkyh©ik¥ gjé¡F Mir¥gL»wh® v‹gJ
nghš cz®ªjh®fŸ. mtuJ é‰gh©ikahs®fŸ xU ntiyia e‹whf¢ brŒjhš
mªj¥ bgUikia¤jh‹ vL¤J¡ bfhŸs Ka‰Á¥gh®. mnj rka« xU Ãu¢rid
ne®ªjhš mJ jdJ F‰wkšy v‹W ãid¥gh®. rªij nkyhs® XŒÎ bg‰w cl‹ n#hî
m¥gjé¡F é©z¥g« brŒjhh®. ãWtd« m¥gâ¡F xU KGikahd njLjš
nt£il el¤ÂaJ. Vbdåš m¥gâ äfΫ bghW¥ghdJ nkY« K¡»a njLjš nt£il
KoÍ« jUz¤Âš btëæl¤ÂèUªJ òÂa egiu m¥gjé¡F¤ nj®ªbjL¤jJ. ÏJ
F¿¤J ãWtd¤Â‹ fâ¥ò ahbjåš n#hî ešy kht£l é‰gid nkyhsuhf
ÏUªjhY« mtuJ Ïiz mYty®fSl‹ gâòçtJ fodkhf ÏU¡f« v‹W« k‰w
nkyhs®fsJ ntiy¤ Âwikia¤ jdJ bgUikahf vL¤J¡ bfhŸtj‹ _ykhf
mt®fis mÂU¥Â¥gL¤jyh« Mifahš mt®fsJ brašgh£oš FiwghL V‰glyh«
vd cz®ªjh®fŸ.
n#hî kdKilªJ é£lh®. mt® mªj ntiy¡fhf btF ehŸ fh¤ÂUªjh® nkY«
mtuJ ciH¥gid¤ijÍ« mij neh¡»¢ bryé£oU¡»wh®. mt® M®täHªjjdhš
ntiy ÂwåHªJ eèa¤ bjhl§»aJ. ÏUªjhY« mtuJ Jiw Ïa§»aJ Mdhš
mtuhš mšy. KoÎfŸ vL¥gš jhkj« V‰g£ljhY« mtuJ é‰gid m¿¡iffŸ
jhkjkhf tH§f¥g£lJ. n#hîæ‹ Jiz¥gâahs®fŸ bjhl®ªJ ciH¤jhY« n#hî
bgUik mila Koaéšiy.
Ú c‹id¥ òÂa nkyhsuhf ghé¤J n#hîia v›thW giHa brašgh£L
ãiy¡F¡ bfh©L tUthŒ v‹W étç.
cjé¡ F¿¥ò
n#hî mt®fë‹ C¡Fé¤jš njit F¿¤J fyªjhnyhrid brŒJ mtiu¥
giHago brašgL¤j v‹d brŒayh« v‹W nahrid brŒ. mtU¡F bfhL¡f¥gl
nt©oa C¡Fé¤jš elto¡iffŸ ahit? ã rh®ªj ã rhuhj C¡Fé¤jš têfŸ
F¿¤J ÁªÂ¡fΫ.
2) m éiuthf efU« Ef®nth® bghUŸ ãWk« x‹¿‹ tUlhªÂu é‰gid¡
T£l¤Âš ãWk rªij nkyhs® mL¤j tUl« ekJ é‰gid Ϫj M©il él 25%.
mÂfkhf ÏU¡f nt©L« v‹W Ô®khd« ãiwnt‰¿dh®. Ï«Koit Jiw é‰gid

131
nkyhs®fë‹ ftd¤Â‰F bfh©l tUtjhfΫ ÏJ F¿¤J Ï¥gâia mt®fëš
ah® brŒa¥ ngh»wh® v‹gJ F¿¤J mt®fë‹ fU¤ij tU« btŸë¡»Hik m¿é¡f
nt©L« v‹W« T¿dh®. ÏJ F¿¤J VnjD« nfŸéfŸ cŸsdth? v‹W nf£lh®.
nfŸéfŸ vJΫ vHéšiy. T£l« KoªJ é£lJ.

édh
1) rªij nkyhsç‹ Ïa¡Fé¤jš F¿¤j mQFKiwia kÂ¥ÕL brŒf.
2) x›bthU é‰gid nkyhs®fS«, j§fŸ Jiz¥ gâahsçl« Ïnj
mQFKiwia ifahs nt©Lkh? rªij nkyhs® bfhL¤j MizfS« F¿¥òfS«
KGikahdjh?

cjé¡ F¿¥ò
rªij nkyhs® VnjD« jiyik¥ g©ignah (m) Ïa¡Fé¤jiynah jdJ
Jiz¥gâahsU¡F F¿¥ghš cz®¤J»whuh?
Ϥjftš bjhl®ò btë¥gilahf cŸsjh? (m) kiwKfkhf cŸsjh?

édh¡fŸ
gFÂ - m
òwta FW édh¡fŸ
rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJ

1. k‰w k¡fis têfh£lΫ Ïa¡Fé¡fΫ brŒgt® -------

(m) jiyt® (M) C¡Fé¥gt® (Ï) jiy (<) Jiz¥gâahs®

2. -------- xU jiyg£rkhd KoÎfis vL¡f kh£lh®

(m) j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ gâ (M) VfhÂg¤Âa¥ ghâ (Ï) Foah£Á¤
jiyik (<) bjhêš Jiw¤ jiyt®

3.----- jiyt® xU F¿¥Ã£l braš Jiwæš tšYduhf cŸst®

(m) bjhêšJiw¤ jiyt® (M) °jhgd jiyt® (Ï) Foah£Á jiyt®
(<) VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyt®

4. jªij¤ j‹ik¤ jiyt®, ----- ÛJ m¡fiw vL¤J¡ bfhŸgt®

(m) FL«g« (M) bjh©l®fŸ (Ï) mik¥ò (<) Ïš vJΫ Ïšiy

5. f£lis xUikæš, Jiz¥ gâahs® f£lisfis bgWtJ --- Ïl« ÏUªJ

(m) xU nkyÂfhç (M) FG (Ï) Ï‹bdhU Jiz¥ gâahs® (<) Ïitaid¤J«

6. jftš bjhl®òfis ãW¤Â k‰W« ml¡» it¥gJ

(m) gyd‰wJ (M) gy‹ cŸsJ (Ï) r«gªj¥g£lJ (<) r«gªj« ÏšyhjJ

7. Ô®¥òfis¢ brhšY« Âw‹ bg‰¿U¥gt®

(m) Jiz¥gâahs® (M) FG cW¥Ãd® (Ï) jiyt® (<) nk‰Tça eg® midtU«.

132
8. ----- v‹gJ £läLjiy Kothf kh‰W»wJ
(m) f£L¥gL¤Jjš (M) C¡Fé¤jš (Ï) KoÎfis vL¥gJ (<) Ïa¡Fé¤jš

9. ---- Ïa¡Fé¤jY¡F bghU¤jkhd brašKiw M‰wiy ga‹gL¤j nt©L«.

(m) xU nkyhs® (M) ntiy brŒgt® (Ï) mD¥ògt® (<) tho¡ifahs®

10. f£lis xUikæš, Jiz¥ gâahs® ÑbHh¥gil¥ò bgWtJ ---

(m) FG (M) bjhê‰r§f« (Ï) nkyÂfhç (<) FL«g«

11. -------- Mjuédhš Jiz¥ gâahsç‹ ntiy el¤ijæš K‹nd‰w«

V‰gL»wJ.
(m) VfhÂg¤Âa ghâ jiyik (M) Foah£Á jiyik (Ï) mD¥ògt® (<)
tho¡ifahs®

12. --- KoÎfis kd vG¢Áæš vL¡f¡ TlhJ.

(m) jiyt® (M) bjh©l® (Ï) cjéahs® (<) jå eg®

13. --- jiyt® j‹ bjh©l®fŸ j‹id¥ nghynt ntiy brŒa nt©L« v‹W fUJt®.
(m) Foah£Á (M) VfhÂg¤Âa ghâ (Ï) gâKiw (<) j‹å¢ir tâf bfhŸif

14. -----Ïšyhj kåjdhš xU bt‰¿fukhd jiytdhf tu KoahJ

(m) gyÅdkhd clš ey« (M) j‹d«Ã¡if (Ï) v®kiwahdãidÎ (<) kd vG¢Á

15. Jiz¥ gâahs®fë‹ v®¥ò ---- tifahd jiyikna‰wèš ÏU¡»wJ

(m) gâKiw (M) Foah£Á (Ï) VfhÂg¤Âa« (<) °jhgd«.

éilfŸ
1. (m) jiyt®

2. (Ï) Foah£Á jiyt® / k¡fsh£Á jiyt®

3. (m) bjhêšJiw¤ jiyt®

4. (M) bjh©l®fŸ

5.(m) xU nkyÂfhç

6. (m) gyd‰wJ

7.(Ï) jiyt®
8. (<) Ïa¡Fé¤jš
9. (m) xU nkyhs®
10. (Ï) nkyÂfhç

133
11. (M) Foah£Á jiyik
12. (m) jiyt®
13.(M) VfhÂg¤Âa ghâ
14. (M) j‹d«Ã¡if
15. (Ï) VfhÂg¤Âa«

XçU th®¤ijfëš éilaë

1. FGé‰F ÃuÂãÂahf ÏU¥gt® ah®?

2. nrh«ng¿fshfΫ , k‰W« flikia jé®gt®fshfΫ cŸs Jiz¥

gâahs®fS¡F vªj éjkhd jiyik bghU¤jkhf ÏU¡F«?

3. g§nf‰F« jiyik¡F k‰bwhU bga® v‹d?

4. F¿¥Ã£l braš Jiwæš tšYduhf cŸst® ah®?

5. °jhgd jiytU¡F vL¤J¡fh£L¤ jUf.

6. y£Áa th v‹gt® ah®?

7. ã®thf¤Âš Ïa¡Fé¤jè‹ g§F v‹d?

8. Jiz¥gâahsU¡F vL¤J¡fh£lhf ÏU¡f nt©oat® ah®?

9. ah® têfh£l¥gl nt©L«?

10.ntiyæš ãòzuhf ÏU¥gt® ah®?

11. jiyælh bfhŸif ghâ v‹whš v‹d?

éilfŸ

1. jiyt®
2. VfhÂg¤Âa¥ gh⤠jiyt®
3. Foah£Á¤ jiyt®
4. gâKiw¤ jiyt®

5. bghJ nkyhs®

6. jiyt®
7. Ïja«
8. nkyhs®
9. gâahs®fŸ
134
10. gâKiw¤ jiyt®
11. bfhŸiffëš jiyælhjt®

gFÂ - M
äf¡ FW»a édh¡fŸ (4 kÂ¥bg©)
5 tçfëš éilaë
1. jiyikna‰wš v‹whš v‹d?

2. jiyikna‰wš - tiuaW

3. jªij j‹ik¤ jiyt® v‹whš v‹d?

4. °jhgd¤ jiyt® v‹whš v‹d?

5. j‹å¢ir tâf¡ bfhŸif¥ ghâ v‹whš v‹d?

6. Vfh g¤Âa¥ gh⤠jiyt® v‹whš v‹d?

7. Foah£Á¤ jiyt® - ÁW F¿¥ò tiuf.

8. gâKiw¤ jiyt® v‹whš v‹d?

9. Ïa¡Fé¤jš v‹whš v‹d?

10. Ïa¡Fé¤jš tiuéy¡fz« jUf.

11. Ïa¡Fé¤jš v‹gJ vªj brašfis cŸsl¡»aJ?

gFÂ - Ï

xU g¡f mséš éilaë (10 kÂbg©)

FW édh¡fŸ
1. jiyikna‰wè‹ ÏašòfŸ ahit?

2. jiytç‹ gâfŸ ahit?

3. Ïa¡Fé¤jè‹ Áw¥òfŸ ahit?

4. Ïa¡Fé¤jè‹ g§F v‹d?

5. Ïa¡Fé¤jè‹ _y¡TWfŸ ahit?

6. VfhÂg¤Âa gh⤠jiytç‹ e‹ikfŸ k‰W« Ôikfis étç.

7. Foah£Á¤ jiytç‹ e‹ikfŸ k‰W« Ôikfis étç.

135
8. j‹å¢ir tâf bfhŸif ghâ jiytç‹ e‹ikfŸ k‰W« Ôikfis étç.

9. gâKiw¤ jiytç‹ e‹ikfŸ k‰W« Ôikfis étç.

gFÂ <

f£Liu tot édh¡fŸ (20 kÂ¥bg©)

1. gšntW tifahd jiyik ghâfis és¡Ff.

2. Ïa¡Fé¤jè‹ nfh£ghLfis és¡fkhf TWf.

3. ešy¤ jiytç‹ g©òfŸ ahit?

136
 7. braÿ¡fkë¤jš (m) bj«ó£Ljš
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤ij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ
Ñœ¡f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ

bghUŸ - tiuéy¡fz« - Áw¥ÃašòfŸ - C¡Fé¤jè‹ goãiyfŸ -

e‹ikfŸ - tiffŸ - C¡Fé¤jè‹ nfh£ghLfŸ (kh°nyh-bk¡u¡f®)

gl« 7.1 braš C¡fkë¤jš

bghUŸ
jdJ Jiz¥ gâahs®fëläUªJ c¤jk msÎ ( optimum ) gâ ãiw
nt‰w¤ij brŒJ bgWtnj x›bthU nkyhsç‹ flikahF«. Jiz¥gâahsç‹
braš ãiwnt‰w«, mt® vªj msÎ C¡Fé¡f¥gL»whnuh mij¥ bghW¤J
ã®zæ¡f¥gL»wJ. C¡fkë¤jš v‹gJ, Jiz¥gâahs®fis äf¢ Áwªj Kiwæš
brašgl¤ ö©o, xU§»iz¡F« eilKiwahF«. xU kåjå‹ njit vªj msÎ
ó®¤Â brŒa¥gL»wnjh mij¥ bghU¤nj, C¡Fé¤jè‹ bršth¡F
F¿¥Ãl¤j¡fjhf mikÍ«.
vdnt nkyhs® jdJ Jiz¥ gâahs®fis C¡fkë¡f, mt®fë‹
137
njitfis¥ òçªJ it¤J¡ bfhŸs nt©oa mtÁakhF«.
C¡fkë¤jš v‹w brhšyhdJ `Motive` v‹w brhšèèUªJ tªjjhF«. `Motive`
v‹gJ xU kåjid gâ brŒa¤ ö©Ljš, njit, éU¥g« mšyJ M®t¤ij
V‰gL¤JtjhF«.
tiuéy¡fz«
Ñœ¡f©lt‰WŸ Áy K¡»akhd bj«ó£Ljè‹ tiuéy¡fz§fŸ

òfœä¡f nkyh©ik Áªjidahs®fshš bfhL¡f¥g£LŸsd.

1. ``xU ãWtd¤Â‹ Ô®khå¤j F¿¡nfhis mila gâahs®fis¤ ö©L«

X® brany C¡Fé¤jš`` MF«. - W. G. °fh£.
2. ``xU kåjid brašgL¤jΫ, V‰fdnt Mu«Ã¤J it¤j braš
eilKiwia bjhl®ªJ eilbgw¤ ö©L« vJΫ C¡Fé¤jš`` - uhg®£ oôË
3. v£é‹.Ã.Ãë¥ngh v‹gt® T‰W¥go, C¡Fé¤jš v‹gJ k‰wt®fis
Ka‰Á brŒa ö©L« xU brašghL. Ïj‹ _ykhf, eh« ãid¤jt‰iw brŒtj‹
_y« r‹khd§fisÍ«, Ïyhg¤ijÍ« bgw rh¤Âa¥gL¤Jjš MF«.
C¡Fé¤jè‹ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ ( Characteristics )
C¡Fé¤jè‹ Áw¥ÃašòfŸ ËtUkhW :-
1. C¡Fé¤jš cséaš mo¥gilæyhdJ
kåjDila njitfŸ mtDila el¤ijia¥ bghW¤J mikÍ«. xU Jiz¥
gâahsç‹ njitfŸ KGikahf¥ ó®¤ÂailÍ« nghJ mt‹ kd mséš ÏyFthf
cz®»wh‹. gâahs®fë‹ cz®Îfis¥ òçªJ bfh©L mt®fS¡F më¡f¡ Toa
Á¿a ghuh£Ljš Tl äFªj gydë¡F«. (v.L) Jiz¥ gâahsU¡F mÂf
CÂakë¤jj‹ _y« mtiu c©ikahfnt ÂU¥Â më¡f KoahJ, nkyhsç‹
ghuh£Ljyhd xU th®¤ij mtD¡F äFªj kd ÂU¥Âaë¥gJl‹, fod ciH¥ò¡F«
mtiu¤ ö©L»wJ. vdnt, C¡Fé¤jš v‹gJ gâahsç‹ cséaš
mo¥gilæyhdjhF«.
2. C¡Fé¤jš v¥bghGJ« KGikahdJ, Ãç¡f KoahJ
xU kåjid jtiz Kiwæš C¡fkë¡f KoahJ. xU gâahsç‹
njitfëš xU gF k£L« ó®¤Â brŒtj‹ thæyhf mtid KGikahf C¡Fé¡f
ÏayhJ. (v.L) gjé ca®Î _y« j‹ brhªj CU¡F gâ kh‰w¤Â‰fhf¡ fh¤ÂU¡F«
xU gâahsU¡F, mš VjhtJ xU njitia k£L« ó®¤Â brŒjhš mt‹
C¡Fé¤jiy czu kh£lh‹. vdnt gâak®¤Je® (Employer) jdJ gâahs®fS¡F
m›t¥bghGJ KG¥ gaid tH§» C¡Fé¥gJ mtuJ flikahF«.
3. gzthæyhfnth, gzkšyhj thæyhfnth C¡Fé¡fyh«
xU gâahs® gz« thæyhfnth, mšyJ gzk‰w têænyh C¡Fé¡f¥glyh«.
gzthæyhf C¡Fé¤jš v‹gJ gâahsU¡F mÂf r«gs«, nkÿÂa«, fêÎ ngh‹w
gz¥ga‹ tH§FtjhF«. gzkšyhj têæš C¡Fé¤jš v‹gJ ca® gjéaë¤jš
k‰W« KobtL¡F« mÂfhu« tH§Fjš ngh‹witahF«.
138
4. C¡Fé¡F«Kiw ne®kiw k‰W« v®kiwæYäU¡fyh«
C¡Fé¤jš Kiw v¥bghGJ« ne®kiwahf ÏU¡f nt©L« v‹gJ
mnefUila fU¤jhF«. ÏJ v®kiwahf¡ Tl ÏU¡fyh«. ne®kiw C¡Fé¤jèš,
mÂf r«gs«, ca® mÂfhu«, ca® gjé v‹W Ï‹D« gy ml§F«. Ë tUtd
v®kiw C¡Fé¤jèš ml§F«.

1) gâæš ftd¡ Fiwthf cŸs xU gâahsU¡F ãidΡ F¿¥ò (Memo) tH§Fjš

2) gâfis¤ j£o¡ fê¡»‹w gâahsiu¤ j‰fhèf gâÚ¡f« brŒjš

3) r«gs« ãW¤Â it¤jš

4) gâ¤js¤Âš é Kiwfis Û¿a F‰w¤Â‰fhf j©l« (penalty / fines) é¤jš

ngh‹witahF«.

5. C¡Fé¤jš v‹gJ bjhl®ªJ brŒa nt©oa gâahF«

kåj‹ xU njit éy§F. mtD¡F xU njit ó®¤ÂahdÎl‹ k‰bwhUjit
njh‹W»wJ. ÏJ xU KoÎwhj gâahF«. mjdhš, C¡Fé¤jš v‹gJ neu¤ij
rh®ªj gâašy, ntiy brŒÍ« Ïl¤Âš gâahs® ntiyæš ÏU¡F« fhy¤Âš
mtU¡F C¡fkë¤jš bjhl®ªJ njit¥gL»wJ.
C¡Fé¤jè‹ eilKiwfŸ / gofŸ
C¡f¥gL¤Jjš v‹gJ kåj¤ njitfS¡F« C¡f_£L« fhuâ¡F«
Ïilna el¡F« fU¤J¥ gçkh‰wnk. xU kåj‹ jd¡F¡ »il¤JŸs C¡», mtid
KGikahf¤ ÂU¥ÂgL¤Âajhf ãid¤jhš mt‹ C¡Fé¡f¥g£Lé£lh‹ v‹W
bghUŸ. C¡Fé¤jš eilKiwæ‹ Áy gofis ϧF fhzyh«.
1. njitia czUjš
xU egç‹ njit (m) C¡f« v‹gJ C¡f¥gL¤Jjš eilKiwæ‹ Kjš
goahF«. C¡f« v‹gJ F¿¡nfhŸfis mila Ïa¡Fé¡f¥gL»wJ. ÏJ nkY«
mt®fSila el¤ijia¤ Ô®khå¡»wJ. Ϫel¤ij neh¡f¤ij milÍ« el¤ij¡F
têtF¡»wJ. ntW tifæš T¿dhš ÂU¥Â milahj njitfis czU«nghJ
xU kåjå‹ kd¤Âš xU mG¤j cz®it¤ njh‰Wé¡»wJ.
2. braiy¤ njlš
kd mG¤j cz®éèUªJ éLgl nkY« njitia¥ó®¤Â brŒa kåj‹ xU
rçahd braiy¤ njL»wh‹. mt‹ xU neh¡f¤ij V‰gL¤Â¡ bfh©L mij
miltj‰F Ka‰Á brŒ»wh‹.
3. njitia¥ ó®¤Â brŒjš
mªeg® jdJ Ka‰Áæš bt‰¿ bg‰W é£lhš mtdJ njit ó®¤Â
brŒa¥gL»wJ. mt‹ C¡Fé¡f¥gL»wh‹. m«Ka‰Á njhšé milªjhš njit
ó®¤Â miltšiy. vdnt mªeg® ntW xU braiy¤ njL»wh‹. mt‹ j‹id
cUth¡F« (m) ghJfh¡F« elto¡ifæš <LgL»wh‹.

139
4. òÂa njitia f©LÃo¤jš
xU njitahdJ ó®¤Â brŒa¥g£lÎl‹ ntW njitfŸ btëtU»‹wd.
mªeg® òÂa neh¡f¤ij V‰gL¤Â¡ bfhŸ»wh®. ϪeilKiw m«kåjD¡FŸ
bjhl®ªJ eilbgW»wJ. Vbdåš kåjå‹ njitfŸ tiuaW¡f¥glhjJ.

òÂa njit
f©LÃo¤jš

njit ÂU¥Â
miljš

njitfis braš
cz®jš njlš
njit ÂU¥Â
milahÂU¤jš

òÂa braš
kWkÂ¥ÕL

gl« 7.2 C¡Fé¤jè‹ eilKiwfŸ

C¡Fé¤jè‹ e‹ikfŸ / K¡»a¤Jt«

ãWtd¤ij¡ F¿¡nfhis neh¡» têel¤J« fUéah»a C¡Fé¤jè‹

K¡»a¤Jt« ËtUkhW
1. gâahs®fis¤ ö©Ljš
gâahs®fŸ, gâæš j§fŸ Âwikia c¤jk msÎ ešFtj‰F, C¡Fé¤jš
K¡»a ö©Ljyhf ÏU¡»wJ. x›bthU gâahsU¡F« Áy MirfŸ ó®¤Âahfhkš
cŸsJ. gâah©ika® mt®fë‹ njitfis m¿ªJ mt‰iw ãt®¤Â brŒtj‹
_y« mt®fis Áw¥ghf brašgl brŒayh«.
2. Âwikia mÂfç¤jš
e‹F C¡Fé¡f¥g£l gâahs®fshš, j§fŸ gâfis mÂf ÂwikÍl‹
ãiwnt‰w KoÍ«. ÏJ Fiwªj c‰g¤Â¢ bryÎl‹ mÂf msÎ c‰g¤Â¡F tê
tF¡»wJ. Fiwªj bryéš mÂf msÎ c‰g¤Â, Âwikia miltj‰F¤
njitahæU¡»wJ.

140
3. ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤Jjš
C¡Fé¡f¥g£l gâahs®fŸ j§fŸ gâfis j鮡f éU«gkh£lh®fŸ.
vdnt ãWtd ts§fŸ F¿¥ghf, f¢rh¥ bghU£fŸ, ÏaªÂu§fŸ KGikahf¥
ga‹gL¤j ÏaY«. gâahs®fS« j§fŸ neu§fis Åzo¡fhkš gâ M‰Wtjhš
kåj ciH¥ò« Åzhtšiy.
4. ÏaªÂu§fis¤ jtwhf¡ ifah©L ciltjhš V‰gL« e£l« j鮤jš
Áwªj Kiwæš C¡Fé¡f¥g£l gâahs®fŸ v¥bghGJ« gâæš ftdKl‹
brašgLt®. ftd¡ Fiwthf brašgl kh£lh®fŸ. Ïj‹ éisthf ÏaªÂu
rhjd§fis jtwhf¡ ifahSjš k‰W« cilªJ nghjyhš V‰gl¡ Toa e£l«
j鮡f¥L»wJ.
5. kd¡Fiw k‰W« òfh®fS¡F thŒ¥Ãšiy
jFªj Kiwæš C¡Fé¡f¥g£l gâahs®fŸ ahiu¥ g‰¿Í«, vij¥ g‰¿Í«
njitæšyhkš òfh® brŒa kh£lh®fŸ. mt®fë‹ všyh¤ njitfS«
gâah©ikauhš ãiwnt‰w¥gLtjhš mt®fŸ gâiaÍ«, gâ¤js¤ijÍ«
éU«òt®. òfhU¡F m§F Ïläšiy.
6. ešy kåj cwÎfŸ ts®¡»wJ
xU ãWtd¥ gâahs®fŸ Áwªj Kiwæš C¡Fé¡f¥gLtjhš,
gâahs®fëilna Áwªj cwÎfŸ tsU«. nkyÂfhçfŸ, Jiz¥ gâahs®fŸ xUt®
k‰wt® ÛJ e«Ã¡if bfh©oU¥g®. gâahs®fS¡»ilnaÍ« Áwªj x¤JiH¥ò
ÏU¡F«.
C¡Fé¤jè‹ tiffŸ

C¡Fé¤jè‹ tiffŸ
TC¡Fé¤jè‹

mQFKiw
TmQFKiw braÿ¡»
Tbraÿ¡» btFkÂ
TbtFkÂ

ne®Kf
Tne®Kf Tv®kiw gztêTgzkšyhkš
v®kiw Tgztê gzkšyhkš Tbtë¥gilahf
btë¥gilahf TcŸsh®ªj
cŸsh®ªj
gl« 7.3 C¡Fé¤jè‹ tiffŸ

C¡Fé¤jš gšntW tifahf¥ gh®¡fyh«. mQF Kiwæ‹ mo¥gilæš ne®Kf

C¡Fé¤jš v®kiw C¡Fé¤jš vd ÏUtif¥gL«.
141
mQFKiwæ‹ mo¥gilæš
1. ne®Kf C¡Fé¤jš
ne®Kf C¡Fé¤jš v‹gJ mt®fsJ njitfisÍ« MiriaÍ« ó®¤Â brŒa
xU Nœãiyia cUth¡Fjš. ϧF gâahs®fŸ C¡Fé¡f btFkÂfS«
C¡»fS« tH§f¥gL« njitahd trÂfS« gâahs®fS¡F tH§f¥gL« Áwªj
ãiwnt‰w§fS¡F gçRfS« btFkÂfS« tH§f¥gL»‹wd. ÏJ cséaš
jilfis Ú¡» Ïiz¡F« v©z¤ij cUth¡F»wJ.
2. v®kiw C¡Fé¤jš
v®kiw C¡Fé¤jš v‹gJ ga« k‰W« cjéæšyhj xU kd cz®it
V‰gL¤J«. rçahf ntiy brŒahj gâahs®fŸ j©o¡f¥gLth®fŸ. mt®fsJ
CÂa« Fiw¡f¥gL« éU«g¥g£l mséš ntiy ãiwnt‰wkhdJ
V‰gléšiybaåš gâ Ïw¡f«, XŒÎ ngh‹w msitfŸ nk‰bfhŸs¥gL«. Ï›tif
C¡Fé¤jš ãWtd¤Â‰F« mj‹ gâahs®fS¡F« Ïilna xU ÃçÎ
kd¥gh‹ikia cUth¡F«. nkY« ãWtd¤Âš xU§»iz¥ò v©z« ÏU¡fhJ. ÏJ
nrhf_£L« kdãiy cilajhf ÏU¡F«. ÏJ gâahs®fS¡F tH§f¥gL«
j©lidfŸ gâahs®fëilna braš ãiwnt‰w¤ij KL¡» éL« têia
V‰gL¤J»wJ.
tH§f¥gL« braÿ¡»æ‹ mo¥gilæš braÿ¡fkë¤jš Ñœ¡f©lthW
Ãç¡fyh«
3. gztêahf C¡Fé¤jš
ÏJ gz¤ij¥ ga‹gL¤Â¥ gâahs®fis C¡Fé¡F« elto¡if. ÏJ Tè,
r«gs«, nkÿÂa«, rYiffŸ, XŒñÂa¥ ga‹fŸ, ngh‹wit. gz« C¡Fé¤jèš
K¡»a¥ g§F bgW»wJ. gz« kåj®fë‹ cl‰T‰W¤ njitfisÍ« ghJfh¥ò¤
njitfisÍ« ghJfh¥ò¤ njitfisÍ« ãiwnt‰W»wJ. ÏJ rKjha¤ njitfisÍ«
ãiwnt‰W»wJ. Vbdåš bfsut«, mªj°J, mÂfhu« M»ait Ït‰¿‹
F¿pLfshF«.
4. gzkšyhj thæyhf C¡Fé¤jš
gzkšyhj thæyhf C¡Fé¥gt®fŸ C¡Fé¡f gz¤ij ga‹gL¤j
kh£lh®fŸ. ÏJ ntiyæš xU V‰ò ãiy, KobtL¤jèš xU KGikahd <LghL,
bghW¥ò rthyhd ntiy k‰W« gy òfœ¢Á, ngh£o, m¿thd braš éisÎfŸ,
Mnyhrid Kiw k‰W« ts®tj‰F thŒ¥ò ngh‹wit K¡»akhd gzkšyhj
thæyhf¤ bj«ó£L« têfshF«.
tH§f¥gL« btFkÂfŸ thæyhf C¡Fé¤jiy Ïu©L tifahf¥ Ãç¡fyh«.
5. btë¥gilahf C¡Fé¤jš
Ϥjifa C¡Fé¤jš ntiy¡FŸns V‰glhJ. ÏJ ntiyia¢ R‰¿ V‰gLtJ.
Ïit r«gs« gofŸ nkÿÂa« Ït‰iw¤ jGéajhfΫ ÏU¡fyh«. ÏJ braš
ãiwnt‰w¤Â‰F neuoahf¥ gçrë¡F« t©z« tH§f¥glyh«. Áy rka§fëš
kiwKfkhfΫ tH§f¥glyh«. Ïytr tÁ¥Ãl« gaz¢rYif kU¤Jt trÂfŸ
ngh‹wit Ïš ml§F«. bghJthf ÏUªj neuo <£LW Áw¥ghd C¡Fé¤jyhF«.
142
6. cŸsh®ªj C¡f_£Ljš
ÏJ ntiy¡FŸnsna tH§f¥gL»wJ. ÏJ ntiy eilbgW«nghnj
tH§f¥gL«. cŸsh®ªj C¡f_£Ljš v‹gJ mªj°J, mÂfhu«, g§nf‰ò rthyhd
ntiy tiftifahd ntiyfŸ KobtL¤jèš RjªÂu« bghW¥ò K‹nd‰w¤Â‰F
thŒ¥ò ngh‹wit cŸsh®ªj btFkÂfŸ MF«.
7. gzthæyhd,gzkšyhj, btë¥gilahd, cŸsh®ªj C¡f_£Ljš
btFkÂfŸ mid¤J« mjDila brhªj ga‹fis më¡»wJ. Mdhš Ϫj
btFkÂfis Áw¥ghf¥ Ëg‰w nt©L«. Kjyhtjhf gâahs®fë‹ njitfS¡F«
neh¡f§fS¡F« V‰g btFkÂfŸ tH§f¥gl nt©L«. Ïu©lhtjhf mit
ãiwnt‰w¤Jl‹ Ïiz¡f¥gl nt©L«. _‹whtjhf bt‰¿fukhd braš
ãiwnt‰w¤Â‰F tH§f¥gL« btFkÂfŸ g‰¿ gâah£fŸ K‹dnu bjçªÂU¡f
nt©L«.
C¡Fé¤jš nfh£ghLfŸ
gy MŒths®fŸ gy tifahd brayh¡f¡ nfh£ghLfis m¿Kf¥gL¤Â
cŸsd®. mt‰WŸ ÃugykhditfŸ k£L« bfhL¡f¥g£LŸsd.

1. kh°nyh njit¡ nfh£ghL

2. bk¡u¡f® k‰W« nfh£ghL

3. xs¢Á° nfh£ghL

4. bA®°g®¡ Ïu©L fhuâ nfh£ghL

5. bk¡yh©L njit¡ nfh£ghL

6. cU«° v®g®¥ò¡ nfh£ghL

kh°nyhé‹ njit tçir¡ nfh£ghL
M¥uAh« kh°nyh v‹gt® xU kndhj¤Jt tšYe®, kåjå‹ njitfë‹
mo¥gilæš Ï¡bfhŸifia totik¤JŸsh®. ÏJ xU giHa C¡Fé¤jš
nfh£ghLfëš x‹whF«. kh°nyhé‹ fU¤J¥go kåjå‹ el¤ijahdJ, mtdJ
Áy njitfis¥ ó®¤Â brŒtij neh¡» Ïa¡f¥gL»wJ. mt® kåjå‹ njitfis
IªJ ÃçÎfshf¥ Ãç¤J mt‰iw¥ Ë tUkhW tçir¥gL¤ÂÍŸsh®.

1) cl‰T‰W¤ njitfŸ

2) ghJfh¥ò¤ njitfŸ

3) rKjha¤ njitfŸ

4) kÂ¥ò k‰W« mªj°J¡fhd njitfŸ

5) jåkåjå‹ ãiwΡfhd njitfŸ

143
 kh°nyh Kjš _‹W (cl‰T‰W, ghJfh¥ò, rKjha¤ njitfŸ) njitfis
Ñœãiy¤ njitfŸ v‹W«, k‰w Ïu©L njitfŸ (kÂ¥ò, jåkåjå‹ ãiwΡfhd
njitfŸ) nkšãiy¤ njitfŸ v‹W« TW»wh®.

gl« 7.4 kh°nyhé‹ njit tçir¡ nfh£ghL

1. cl‰T‰W njitfŸ ((Physiological needs))

ϤnjitfŸ xU kåjå‹ Kj‹ikahd mšyJ mo¥gil¤ njitfŸ, mit
ó®¤Â brŒa¥gl nt©L«. kåj Ïd« cæ® thH äf K¡»akhd czÎ, cil,
ciwél« ngh‹wt‰iw ÏJ cŸsl¡»aJ. xUt‹ j‹ mo¥gil¤ njitfis
ãiwnt‰w¥ nghJkhd tUthia <£l ÏayhjnghJ, k‰wt®fshš V‰W¡ bfhŸs¥gLjš
mšyJ mªj°J F¿¤J mtdhš ãid¤J¥ gh®¡f KoahJ.
2. ghJfh¥ò¤ njitfŸ ((Safety needs))
xU kåjå‹ mo¥gil¤ njitfŸ ãiwnt‰w¥g£l cl‹ ghJfh¥ò¤ njitfŸ
vG»‹wd. Ϥnjitfëš gâ¥ghJfh¥ò« x‹whF«. k¡fŸ, bghJthf, ghJfh¥ghd
gâfis¤ nj®ªbjL¡»‹wh®fŸ. mnj nghš x›bthU gâahsU« j‹dhš ciH¤J
r«gh¡f Koahj tajhdfhy thœ¡if¥ ghJfh¥Ãš m¡fiw bfh©L,
XŒñÂa¤Â£l«, fh¥Õ£L¤ £l« ngh‹w k‰w nrä¥ò¤ £l§fëš g§F bfhŸ»wh‹
3. rKjha¤ njitfŸ ((Social needs))
Ϫãiyæš xU kåj‹ F¿¥ghf ahUl‹ mo¡fo bjhl®ò bfhŸ»‹whndh
mt®fë‹ e£ò, njhHik, beU¡f«. m‹ò k‰W« ghr¤ij v®gh®¡»‹wh‹.

144
gâ¤js¤Âš rf gâahs®fë‹ bjhl®ò¡fhfΫ V§F»‹wh‹. c©ikæš
Ï¡fhuz¤Âdhšjh‹ Kiwrh® mik¥Ãš. Kiwrhuh¡ FG¡fŸ njh‹W»‹wJ. jh‹
tÁ¡F« gFÂfëš m©il Å£lhç‹ njhHikia¥ bgw éU«ò»‹wh‹. Ï¡fhy
f£l¤Âš x›bthU mL¡Fkho FoæU¥ò¡fëš tÁ¡F« k¡fŸ r§f§fŸ
mik¤ÂU¥gij¡ fhzyh«. Å£L cçikahs®fshš mik¡f¥gL« Ï¢r§fkhdJ,
bghJthd trÂfis gh®¤J¡ bfhŸtj‰F«. R_fkhd Kiwæš x‹¿iz¤J thG«
bghU£L« V‰gL¤j¥gL»wJ.
4. kÂ¥ò k‰W« mªj°J¡fhd njitfŸ ((Esteem needs))
jh‹ Ãwuhš k¡f¥gl nt©L« v‹W xUt‹ éU«ò»w nghJ Ϥnjit
vG»wJ. Ϥnjit ãiwntW« nghJ jh‹ k‰wt®fisél ca®ªjt‹ v‹w cz®it¡
bfhL¡»wJ. ÏJ xUtD¡F Ra kÂ¥ò, j‹d«Ã¡if, j‰rh®ò, mªj°J, V‰W¡
bfhŸsš, k‰W« kÂ¥ig¡ bfhL¡»wJ. Áy eg®fŸ brhFR fh®fŸ k‰W« éiyÍa®ªj
eiffŸ th§Ftš mÂf éU¥g« fh£Lt®. Vbdåš mt®fS¡F m¥bghU£fis
th§f tr ÏU¥gjhš k£Lk‹W, m¤jifa bghU£fis it¤ÂU¥gij mt®fŸ
bgUikahf¡ fUJ»wh®fŸ.
5. jå kåjå‹ ãiwΡfhd njitfŸ ((Self-actualisation needs)
kh°nyhé‹ fU¤J¥go, Ϫãiyæš xUt‹ j‹ braš Âwikia KGikahf¥
ga‹gL¤Â jh‹ mila ãid¤j rhjidia miltjhF«. (v.L) xU nguhÁça® xU
üš MÁçauhfyh«. mnj nghš xU ghlf® Ïir Ïa‰wyh«. nkY« xUt® jh‹ M‰W«
gâæš jh‹ ÁwªJ és§f nt©Lbk‹gšiy, Ãw JiwfëY« Áw¥gilayh« (v.L)
xU eof® (m) eoif muÁaèY« Áw¥ghf brayh‰wyh«.
bk¡u¡fh‹ X k‰W« Y nfh£ghLfŸ :
l¡by° bk¡bu¡f® v‹gt®, kåjå‹ ne®kiw k‰W« v®kiw Fz§fŸ v‹w
ÏU fU¤J¡fis mo¥gilahf¡ bfh©L Ï¡nfh£gh£il és¡»ÍŸsh®.
mtuJ KjyhtJ nfh£ghL X nfh£ghL k‰W« Ïu©lhtJ nfh£ghL Y nfh£ghL MF«.
‘X’ nfh£ghLfŸ :
X nfh£ghL v®kiw mšyJ njhšé kd¥gh‹ikahd mQFKiwahF«. ÏJ
Ñœ¡f©l mDkhd¤Â‹ mo¥gilæš mikªJŸsJ.

1. k¡fŸ bghJthf ntiy brŒtij éU«g kh£lh®fŸ. Koªjtiu j§fŸ gâfis

j£o¡ fê¥g®. nkY« mo¥gilæš mt®fŸ nrh«ng¿fŸ.

2. bgU«ghnyh® F¿¡nfhŸ Ïšyhjt®fŸ. jh§fns K‹ tªJ j§fŸ bghW¥ò¡fis

V‰W¡ bfhŸtij éU«ghjt®fŸ.

3. bgU«gF k¡fŸ gil¥h‰wš Fiwthf cŸst®fŸ. òJikahf vijÍ« f‰W¡

bfhŸs M®t« fh£lhjt®fŸ.

4. bgU«ghyhd k¡fŸ cl‰T‰W¤ njitÍ« ghJfh¥ò¤ njitÍ« ó®¤Â MtÂnyna

ftd« brY¤J»‹wd®. gâahs®fŸ bghJthf r«gs«, ntiy¥ ghJfh¥ò k‰W«
btë¥gilahd fhuâfëš fU¤jhæU¥g®.

145
5. gâæš ÏU¡F« nghJ gâahs® beU¡fkhf¡ f©fhâ¡f¥gLt®.

‘X’ nfh£gh£oš nkyhs® gâahs®fis KobtL¡F« eilKiwæš g§F

bfhŸs mDk¡f kh£lh®fŸ. nkyhsç‹ Ïa¡Fé¤jY¡ nf‰g gâahs®fŸ gâ
brŒa nt©Lbk‹W v®gh®¥g®.
‘Y’ nfh£ghL :
Y nfh£ghL ne®kiw mšyJ e«Ã¡ifah®tKila mQF KiwahF«.
Ï¡nfh£ghL ËtU« mDkhd§fë‹ mo¥gilæyhdJ.
1. Ï¡nfh£gh£o‹ go gâahs®fŸ ntiyia btW¥gt®fŸ mšy bfhL¡f¥g£LŸs
ešy gâ¢NHèš gâahs®fŸ ešy <Lgh£Ll‹, éisah£L k‰W« XŒit¥
nghšbrŒJ Ko¥g®.

2. ϧF gâahs®fŸ gâ M‰w nguhtš bfh©lt®fŸ. nkY« j§fSila gâ¥

bghW¥ò¡fis V‰f K‹tUt®.

3. ϧF gâahs®fŸ gil¥gh‰wš cilat®fŸ. nkyhs® ne®kiw kd¥gh§Filatuhf

ÏUªjhš, mJ gâahs®fë‹ gil¥gh‰wš fU¤J¡fisÍ«, ÂwikfisÍ«
btë¥gL¤Jtj‰F ã¢rakhf c‰rhf¥gL¤Jtjhf ÏU¡F«.

4. gy gâahs®fë‹ cl‰T‰W k‰W« ghJfh¥ò¤ njitfŸ k£L« ó®¤Â brŒjš

nghJkhdJ v‹w mDkhd« rçahdjšy. gâahs®fŸ mt®fsJ kÂ¥ò k‰W«
mªj°J¡fhd njitfis ó®¤Â brŒtj‰F mÂf« ciH¡f nt©oÍŸsJ. äf¥
bgça nguh‰wš thŒªj ÂwikfŸ cŸs gâahs®fŸ, j§fŸ KG¤ÂwikfisÍ«
ga‹gL¤Â ciH¡f éU¥gKŸst®fŸ ãWtd¤Âš cŸsd®.

5. ϧF gâahs®fŸ tê el¤j¥glΫ, beU¡fkhf¡ f©fhâ¡f¥glΫ éU«g

kh£lh¡Ÿ. mt®fŸ j§fis¤ jh§fns Ïa¡»¡ bfhŸtš Áwªjt®fŸ.

X nfh£gh£L¡F« Y nfh£gh£L¡F« Ïilna cŸs ntWghLfŸ.

t.
X nfh£ghL Y nfh£ghL
v©.
1 bghJt hf gâahs®fŸ nt iy bghU¤jkhd g⢠NHš
brŒt ij Ïašghfnt t H§f¥g£lhš gâahs®fŸ gâ
éU«gkh£lh®fŸ brŒt ij
éU«ò»‹wd®.
2 jh§fshf K‹t ªJ M®t ¤Jl‹ Kiwahd C¡Fé¤jš më¥gj‹
bghW ¥ò¡fis V‰W¡ _y« gâahs®fis j§fŸ
bfhŸs¤ ja§Fgt ®fŸ bghW ¥ò¡fis
V‰W¡ bfhŸs¢ brŒa KoÍ«

146
t .v©. X nfh£ghL Y nfh£ghL
bghJt hf k¡fŸ gil¥gh‰wš nkyhs®fŸ ne®kiw
m‰wt ®fŸ kd¥gh§Filat uhf ÏUªjhš, mJ
gâahs®fë‹ gil¥gh‰wš
3
fU¤J¡fisÍ«, ÂwikfisÍ«
bt ë¥gL¤Jt j‰F
c‰rhf¥gL¤Jt jhf ÏU¡F«.
ϧF gâas®fŸ j§fsJ kÂ¥ò k‰W«
cl‰T‰W k‰W« ghJfh¥ò
mªj°J¡fhd njit fis¥ ó®¤Â
4 njit fŸ k£L« mt ®fis
brŒt j‰F mÂf Âwikfis
ÂU¥Âaila brŒat šyJ.
bt ë¥gL¤Â ciH¡f nt ©oÍŸsJ.
beU¡fkhd f©fhâ¥ò j§fis¤ jh§fns Ïa¡»¡ bfhŸt š
5
mt Áa«. Áwªjt ®fŸ.

ãidé‰ bfhŸf
C¡Fé¤jè‹ j‹ikfŸ / Áw¥ÃašòfŸ
1. C¡Fé¤jš cséaš mo¥gilæyhdJ
2. C¡Fé¤jš v¥bghGJ« KGikahdJ, Ãç¡f KoahjJ
3. gzthæyhfnth, gzkšyhj thæyhfnth C¡Fé¡fyh«
4. C¡Fé¡F« Kiw ne®kiw k‰W« v®kiwæY« ÏU¡fyh«
5. C¡Fé¤jš bjhl®ªJ brašgL¤j nt©oaJ

C¡Fé¤jè‹ eilKiwfŸ / gofŸ

1. njitia czUjš 2. braiy¤ njlš
3. njitia¥ ó®¤Â brŒjš 4. òÂa njitia f©LÃo¤jš
C¡Fé¤jè‹ e‹ikfŸ / K¡»a¤Jt«
1. gâahs®fis ö©Ljš 2. Âwikia mÂfç¤jš
3. ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤Jjš
4. ÏaªÂu§fis jtwhf¡ ifah©L ciltjhš V‰gL« e£l« j鮤jš
5. kd¡Fiw k‰W« òfh®fS¡F thŒ¥Ãšiy
6. ešy kåj cwÎfŸ ts®»wJ

C¡Fé¤jè‹ tiffŸ
mQFKiwæ‹ mo¥gilæš
1. ne®Kf C¡Fé¤jš 2. v®kiw C¡Fé¤jš
braÿ¡»æ‹ mo¥gilæš
1. gztêahf C¡Fé¤jš 2. gzkšyhj têahf C¡Fé¤jš
btFkÂfŸ thæyhf
1. btë¥gilahf C¡Fé¤jš 2. cŸsh®ªj C¡Fé¤jš

C¡Fé¤jš nfh£ghLfŸ
kh°nyhé‹ njit tçir¡ nfh£ghL
1. cl‰T‰W¤ njitfŸ 2. ghJfh¥ò¤ njitfŸ
147
3. rKjha¤ njitfŸ 4. kÂ¥ò k‰W« mªj°J¡fhd¤ njitfŸ
5. jå kåjå‹ ãiwΡfhz¤ njitfŸ

bk¡u¡fç‹ X k‰W« Y nfh£ghLfŸ

1. X nfh£ghL 2. Y nfh£ghL

X k‰W« Y nfh£ghLfS¡»ilna cŸs ntWghLfŸ

édh¡fŸ
gFÂ - m
òwta FWédh¡fŸ
rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤bjGJf

1. ------ kåj¤ njitfS¡F«, C¡f_£L« fhuâfS¡Fäilna el¡F«

fU¤J¥ gçkh‰w«
(m) jiyik V‰wš (M) C¡Fé¤jš (Ï) T£LwÎ (<) mik¥ò

2. kh°nyh njit¡ nfh£gh£oš, kåj¤ njitfis ----- ÃçÎfshf¥ Ãç¤JŸsh®.

(m) 4 (M) 3 (Ï) 5 (<) 6

3. xU kåjå‹ ---- njitfŸ ãiwnt‰w¥g£lÎl‹ ghJfh¥ò¤ njitfŸ

vG»‹wd
(m) rKjha¤ njitfŸ (M) mo¥gil¤ njitfŸ (Ï) kÂ¥ò¤ njitfŸ (<)
Ïitaid¤J«

4. Y nfh£ghL ---- mQFKiwahF«.

(m) ne®kiw (M) v®kiw (Ï) eLãiy (<) vJÎäšiy

5. ----- nfh£gh£oš gâahs®fŸ tê el¤j¥glΫ, beU¡fkhf¡

f©fhâ¡f¥glΫ éU«gkh£lh®fŸ
(m) X nfh£ghL (M) Y nfh£ghL (Ï) kh°nyh nfh£ghL (<) vJÎäšiy

6. ---- nfh£gh£lhš bgU«ghnyh® jh§fns K‹tªJ j§fŸ bghW¥ò¡fis V‰W¡

bfhŸs éU«ghjt®fŸ
(m) X nfh£ghL (M) Y nfh£ghL (Ï) kh°nyh (<) vJÎäšiy

7. gz«thæyhf bj«ó£Ljš v‹gJ gâahs®fS¡F ---- ngh‹w gz¥ga‹

tH§FtjhF«.
(m) r«gs ca®Î (M) nkÿÂa« (Ï) C¡f¤ bjhif ((<) Ïitaid¤J«

8. X k‰W« Y nfh£gh£il cUth¡»at® ------

(m) kh°nyh (M) bk¡u¡f® (Ï) F.W. blŒy® (<) Õ£l® F. ou¡f®

148
9.----- C¡Fé¤jèš, gâahs®fis C¡Fé¡f gz¤ij¥ ga‹gL¤jkh£lh®fŸ
(m) ne®kiw (M) btë¥gilahd (Ï) v®kiw (<) gzkšyhj thæyhf

10. C¡Fé¡F« KiwahdJ ----

(m) ne®kiw (M) v®kiw (Ï) ne®kiw k‰W« v®kiw (<) vJÎäšiy

11. gz« thæyhf C¡Fé¤jš v‹gJ ----- tH§FtjhF«.

(m) KoÎfis¢ rh®ªj m¿Î¤Âw‹ (M) K‹ndWtj‰F thŒ¥ò (Ï) C¡f¤bjhif
(<) Ïit mid¤J«

12. ÂU¥Âailahj njitfis czU« nghJ ------ cUth»wJ

(m) kd mG¤j« (M) nrh®Î (Ï) k»œ¢Á (<) vJÎäšiy

13. kåj¤ njitfŸ -----

(m) tiuaW¡f¥g£lJ (M) tiuaW¡f¥glhjJ (Ï) ÂU¥Â brŒa¥g£lJ (<) ãiwÎ
brŒa¥g£lJ

14. gz« ----- I m§Ñfç¡F« milahskhF«.

(m) mÂfhu« (M) bfsut« (Ï) mªj°J (<) Ïitaid¤J«

15. rKjha¤ njitfŸ -----

(m) e£ò (M) njhHik (Ï) Rakçij (<) e£ò, njhHik Ïit Ïu©L«

16. gâ¥ghJfh¥ò -----

(m) kÂ¥ò¤ njit (M) ghJfh¥ò¤ njit (Ï) rKjha njit (<) cl‰T‰W¤ njit

17. kiwKf <£LWÂ v‹gJ ------

(m) Ïytr tÁ¥Ãl« (M) gaz¢rYif (Ï) kU¤Jt trÂfŸ (<) Ïitaid¤J«

éilfŸ

1. (M) C¡Fé¤jš 2. (Ï) 5

3. (M) mo¥gil¤ njitfŸ 4. (m) ne®kiw

5. (M) Y nfh£ghL 6. (m) X nfh£ghL

7. (<) Ïitaid¤J« 8. (M) bk¡u¡f®

9. (<) gzkšyhj thæyhf 10. (Ï) ne®kiw k‰Wk v®kiw

11. (Ï) C¡f¤ bjhif 12. (m) kd mG¤j«

13. (M) tiuaW¡f¥glhjJ 14. (<) Ïitaid¤J«

15. (<) e£ò, njhHik Ïit Ïu©L«

149
XçU th®¤ijfëš éilaë

1. C¡Fé¤jè‹ eilKiw ahJ?

2. gzthæyhf C¡Fé¤jš v›thW gâahsU¡F tH§f¥gL»wJ?

3. njit¡ nfh£gh£il totik¤jt® ah®?

4. Ñœãiy¤ njitfŸ v¤jid?

5. nkšãiy¤ njitfŸ v¤jid?

6. X k‰W« Y nfh£ghLfis totik¤jt® ah®?

7. vªj nfh£gh£oš gâahs®fŸ ntiy brŒtij Ïašghfnt éU«gkh£lh®fŸ?

8. vªj¡ nfh£gh£oš gâahs®fŸ gil¥gh‰wš m‰wt®fŸ?

9. mo¥gi¤ njitæ‹ k‰bwhU bga® v‹d?

10. Jiz¥ gâahsiu C¡Fé¡f nkyhs® vij m¿ªJ it¡f nt©L«?

11. VjhtJ xU gzkšyhj thæyhf C¡Fé¤jš vGJ?

12. ca®ªj msÎ Âwikia miltj‰F vJ mtÁa«?

13. ga cz®it V‰gL¤J« C¡Fé¤jš vJ?

14. C¡Fé¤jèš K¡»a g§F t»¥gJ vJ?

15. vJ Áw¥ghd C¡Fé¤jš?

16. cŸsh®ªj C¡Fé¤jY¡F VjhtJ Ïu©L vL¤J¡ fh£LfŸ jUf.

17. cl‰T‰W¤ njitfŸ ahit?

18. VjhtJ Ïu©L kÂ¥ò¤ njitfi¤ jUf?

19. cl‰T‰W¤ njitæ‹ k‰bwhU bga® v‹d?

éilfŸ

1. k¡fis¤ ö©Ljš 2. r«gs ca®Î / nkÿÂa« / C¡f¤ bjhif

3. kh°nyh 4. 3

5. 2 6. bk¡u¡f®

7. X nfh£ghL 8. Y nfh£ghL

9. cl‰T‰W¤ njitfŸ 10. mt®fë‹ njitia bjçªJ¡ bfhŸSjš

150
11. ca® gjé 12. Fiwªj bryéš mÂf c‰g¤Â

13. v®kiw 14. gz«

15. neuo <L brŒjš 16. kÂ¥ò k‰W« mÂfhu«

17. czÎ, cil k‰W« ÏU¥Ãl«

18. RakÂ¥ò / j‹d«Ã¡if / j‰rh®ò / mªj°J / V‰W¡ bfhŸsš / kÂ¥ò

19. Kj‹ik / mo¥gil¤ njitfŸ

gFÂ-M (4 kÂ¥bg©)

äf¡ FW»a édh¡fŸ

5 tçfëš éilaë

1. C¡Fé¤jš v‹whš v‹d?

2. C¡Fé¤jš - tiuaW.

3. ne®kiw C¡Fé¤jš v‹whš v‹d?

4. v®kiw C¡Fé¤jš - F¿¥ò tiuf.

5. gzkšyhj thæyhf C¡Fé¤jš - F¿¥ò tiuf

6. btë¥gilahf C¡Fé¤jš - F¿¥ò tiuf

7. cŸsh®ªj C¡Fé¤jš - F¿¥ò tiuf.

8. cl‰T‰W¤ njitfŸ ahit?

9. ghJfh¥ò¤ njitfŸ ahit?

10. r_f¤ njitfŸ ahit?

11. kÂ¥ò¤ njitfŸ - F¿¥ò tiuf.

12. jåkåjå‹ ãiwΡfhd njitfŸ - F¿¥ò tiuf.

gFÂ-Ï (10 kÂ¥bg©)

FW édh¡fŸ

xU g¡f mséš éilaë

1. C¡Fé¤jè‹ Áw¥ÃašòfŸ ahit?

2. C¡Fé¤jè‹ goãiyfis étç.

151
3. C¡Fé¤jè‹ K¡»a¤Jt« mšyJ e‹ikfŸ ahit?

4. C¡Fé¤jè‹ gšntW tiffŸ ahit?

5. X k‰W« Y nfh£gh£o‰F« Ïilna cŸs ntWghLfŸ ahit?

gFÂ-< (20 kÂ¥bg©)

f£Liu tot édh¡fŸ

1. kh°nyhé‹ njit¡ nfh£gh£il étç

2. bk¡u¡fç‹ C¡Fé¤jš X k‰W« Y nfh£gh£il étç

152
 8. kåjts nk«ghL (gâak®¤jš)
f‰wš neh¡f§fŸ - Ϫj m¤Âaha¤ij¥ go¤j Ëd® Ú§fŸ
Ñœ¡f©lt‰iw¥ òçªJ bfhŸÅ®fŸ

gâak®¤jš - bghUŸ - tiuéy¡fz« - MbsL¤jš - tiuéy¡fz« -

Mëd® më¥ò _y§fŸ - nj®ªbjL¤jš - nj®ªbjL¤jš eilKiwfŸ -
bjçªbjL¤jš nj®ÎfŸ - ne®fhzš - tiffŸ - Ïl« F¿¤jY«, gâak®¤jY« -
gæ‰Á - e‹ikfŸ - gæ‰Á eilKiwfŸ - tiffŸ

gl« 8.1 gâak®¤jš

gâak®¤jš ((Staffing))
gâak®¤jš v‹gJ Âwik thŒªj gâa® FGit¤ nj®ªbjL¤J, KGikahf¥
ga‹gL¤Â, j¡f it¤J¡ bfhŸS« nkyh©ik eilKiwæ‹ xU gFÂahF«. Ïj‹
K¡»a neh¡f«, Mnuh¡»akhd jå eg® cwÎfis ãWtd¤Â‹ všyh ãiyfëY«
ãiy eh£o¥ ngQtjhF«. Ïj‹ _y« gâa® bjhFÂia (Personnel ) ÂwikÍl‹
ga‹gL¤Â ãWtd¤Â‹ neh¡f§fis miltJl‹, gâahs®fŸ éU«ò« jå eg®
k‰W« r_f njitfis më¤J mt®fis kdãiwtila¢ brŒtjhF«.

153
gâak®¤jš tiuéy¡fz«
T©£° X nlh‹dš mt®fë‹ T‰W¥go, gâak®¤jš v‹gJ, ``ãWtd
mik¥ò Kiwæ‹ gšntW ãiyfëš gâ brŒa¤ njitahd bkh¤j¥ gâahsiu
(Work Force) milahs« f©L, ntiy étu¥g£oaš jahç¤J, MbsL¤jš,
bjçªbjL¤jš, Ïl« F¿¤jš, gjé ca®Î, kÂ¥ÕL brŒjš, <LbrŒjš k‰W«
gæ‰Áaë¤jš _y« ãu¥òtjhF«.``
gâak®¤jY«, k‰w všyh nkyh©ik¥ gâfis¥ nghynt, xU nkyhs® všyh
neu§fëY« ãiwnt‰W« gâahF«. Ï¥gâ £läLjY¡F«, xG§fik¤jY¡F«
ÃwF Ïl« bg‰¿UªjhY«, nkyhs® Ï›éU gâfisÍ« £läLjš, xG§fik¤jš
gâak®¤jY¡F K‹dhš ãiwnt‰W»wh® v‹W bghUŸ bfhŸs¡ TlhJ. ÏJ xU
bjhl®¢Áahd eilKiw, nkY« nkšãiyæèUªJ, Ñœãiy tiu x›bthU nkyhsU«
bjhl®ªJ Ï¥gâia ãiwnt‰Wtš <Lg£oU¡»wh®.
MbsL¤jš ((Recruitment))
MbsL¤jš v‹gJ, gâa® _y§fis¡ f©L Ão¤J, mt®fis
v›él¤ÂèUªJ gâak®¤JtJ v‹W«, nkY« mt®fŸ jh§fshfnt gâ¡F
é©z¥Ã¡FkhW ö©L« eilKiwahF«.
tiuéy¡fz«
éšèa«° B bt®j® k‰W« bfŒ¤ nlé° mt®fë‹ T‰W¥go MbsL¤jš
v‹gJ gâ¡F¤ njitahdt®fis¡ f©LÃo¤J gâ¡F¤ jFÂÍila
é©z¥gjhu®fis¡ ftUtjhF«. Ϫj eilKiw òÂa M£fis¤ njLtš
Mu«Ã¤J mt®fë‹ é©z¥g§fŸ rk®¥Ã¡f¥gL« tiu bjhl®»wJ. Ïj‹ éisÎ
é©z¥gjhu®fë‹ FGéèUªJ òÂa gâahs®fis¤ bjçªbjL¤jš MF«.
Ï›thW MbsL¤jš gâ v‹gJ »il¡f¡ Toa Mëd® _y§fis¡
f©LÃo¤J mt‰iw¤ bjhl®tij¡ F¿¡»wJ.
MbsL¡F« _y§fŸ ((Sources of Recruitment))
mo¥gilæš MbsL¡F« _y§fŸ Ïu©L tif¥gL«. mitfŸ
(1) mf _y§fŸ

(2) òw _y§fŸ
1) mf _y§fŸ ((Internal Sources))
mf_y§fŸ v‹gJ, ãWtd¤Âš V‰fdnt gâòçÍ« gâahs®fëèUªJ,
gâah£fis ntiy¡F¤ nj®ªbjL¥gjhF«. ãWtd¤ÂYŸs gâahs®fë‹ FL«g
cW¥Ãd®fŸ, cwéd®fŸ mšyJ e©g®fS¡F K‹Dçik bfhL¡fyh«. xU
gâak®¤Je® ``bjçahj njtij él bjçªj rh¤jhnd nkš`` ( Known devil is better than
an unknown angel ) v‹w gHbkhêæš e«ÃifÍilatuhf ÏUªjhš mf_y¤ijna
rh®ªÂU¥gh®. mf_y§fŸ _y« gâfhèæl§fis ãu¥òtj‰F ËtU« têfŸ
Ëg‰w¥gL»‹wd.
(i) gâkh‰w«
(ii) gjé ca®Î

154
( i) gâkh‰w« ((Transfer))
Ï«Kiw gâ¡fhd Ïl§fis ãu¥òtš bgU«ghY« Ëg‰w¥gL« vëikahd
mQFKiwahF«. xU JiwæYŸs äif gâahs®fis Fiwthf cŸs k‰bwhU
Jiw¡F gâkh‰w« brŒtj‹ _y« gâæl§fis ãu¥gyh«. Ï›tQF Kiwahš xU
JiwæYŸs äif gâahsiu k‰bwhU Jiw¡F tH§Ftj‹ _y« (MŸ Fiw¥ò)
ãWtd¤Âš òÂjhf MbsL¡F« njit j鮡f¥gL»wJ.

MbsL¡F« _y§fŸ

mf _y§fŸ òw _y§fŸ

1. gâkh‰w« 1. és«gu§fŸ
2. gjé ca®Î 2. ntiythŒ¥ò Kfik mik¥òfŸ
3. fšÿç tshf¤Âš MbsL¤jš
4. gÂyhŸ
5. ãWtd¤ÂYŸs gâahs®fë‹
gçªJiu
6. bjhê‰r§f§fŸ
7. EiHthæèš MbsL¤jš

gl« 8.2 MbsL¡F« _y§fŸ

( ii)) gjé ca®Î ((Promotion))

bghJthf, xU ãWtd¤Âš nkšãiy¥ gâæš fhèæl« V‰gL« nghJ
mik¥Ã‹ mtU¡F mL¤j goãiyæYŸs egU¡F gjé ca®Î më¥gj‹ _y«
m›él¤ij ãu¥gyh«. (v.L) é‰gid nkyhs® gâæl« fhèahf ÏUªjhš
é‰gidmYtyçš _¤j mÂfhçia m›él¤Âš gâak®¤jyh«. mªj é‰gid
mYty® gâæl¤Âš mDgtä¡f é‰gidahsU¡F gjé ca®Î më¤J
m›él¤ij ãu¥gyh«.

mf_y§fë‹ e‹ikfŸ

mf_y§fŸ _y« gâahs®fis¤ nj®ªbjL¥g‹ e‹ikfŸ ËtUkhW

1. ÏJ gâahs®fë‹ xG§Fz®it br«ikgL¤J»wJ. nkY« mt®fŸ j§fŸ

m¿it bjhl®ªJ ãiyahf òJ¥Ã¤J¡ bfhŸtj‰F ö©L»wJ.

155
2. nkyhs®, gâahsiu¥ g‰¿ V‰fdnt m¿ªJŸsjhš, mt®fis ntbwhU gâæš
gâak®¤Jtš Ïl®ghL vJΫ Ïšiy.

3. gâahs®fŸ ãWtd¤Â‹, bfhŸiffŸ, eilKiwfŸ k‰W« éÂKiwfis

V‰fdnt m¿ªJŸsjhš, mt‰iw¤ ÂU«gΫ mt®fS¡F és¡f¤ njitæšiy.

4. mf_y§fŸ _y« MbsL¤jš nkyh©ik¡F gz« k‰W« neu¤ij¢ nrä¡»wJ.

FiwfŸ
mf_y§fŸ _y« gâahs®fis¤ nj®ªbjL¥g‹ FiwfŸ ËtUkhW.

1. ÏJ gâahs®fis¤ nj®ªbjL¤J gâak®¤Jtij jil brŒ»wJ. xU ntiy¡F¥

bghU¤jkhd egiu gâak®¤j nt©Lnk jéu bjçªj tiu mšy.

2. ÏJ òw _y§fëèUªJ ÂwikÍŸs gâah£fis gâak®¤J« thŒ¥ò¡fis

ÏH¡»wJ.

3. V‰fdnt gâah‰W« gâahs®fŸ, ãWtd eilKiwfS¡F¥ gH¡f¥g£lt®fŸ

Mjyhš, brhªjkhf¢ ÁªÂ¡F« Âwid ÏH¡»wh®fŸ.
òw_y§fŸ _y« MbsL¤jš
1. és«gu§fŸ
KGikahd jFÂÍila gâahsiu ãWtd¤Â‰F btëna njLtj‰F¢ Áwªj
tê és«gukhF«. e« eh£oš ntiy¡fhd és«gu§fŸ brŒÂ¤ jhŸfëY«, gUt
ÏjœfëY«, m¿é¥òfëY« btëæl¥gL»wJ.
2. ntiythŒ¥ò Kfik mik¥ò¡fŸ
gy ãWtd§fS¡F ntiythŒ¥ò Kfik mik¥òfëèUªJ jh‹ v®fhy
neh¡Fila kDjhu®fŸ g‰¿a étu§fŸ »il¡»‹wd.
3. fšÿç tshf¤Âš MbsL¤jš
gy ãWtd§fŸ j§fS¡F¤ njitahd gâahs®fis fšÿçfŸ k‰W«
gšfiy¡fHf§fëš ne®fhzš _ykhf¤ bjçªbjL¡»wh®fŸ.
4. gÂyhŸ ((Deputation))
Ãw ãWtd§fëèUªJ Áwªj gâahs®fis¡ F¿¥Ã£l gâfis
ãiwnt‰Wtj‰F vL¤J¡ bfhŸ»wh®fŸ. mt®fŸ m¥gâia ãiwnt‰¿a Ë
Û©L« j§fŸ giHa ãWtd¤Â‰F¤ ÂU«g¢ bršyh« mšyJ òÂjhf gâòçªj
ãWtd¤Ânyna ÏU¡fyh«.
5. ãWtd¤ÂYŸs gâahs®fë‹ gçªJiu
ãWtd¤Ânyna gâah‰W« gâahs®fë‹ gçªJiuæ‹ mo¥gilæY«
fhèæl§fis ãu¥gyh«. mt®fë‹ FL«g cW¥Ãd®fŸ, cwéd®fŸ mšyJ
e©g®fis¤ nj®ªbjL¤J gâak®¤jš ghJfh¥ghdjhF«. gâahs®fë‹
gçªJiuæ‹ ngçš F¿¥ghf Ñœãiy¥ gâahs®fis ãaä¡fyh«.
156
6. bjhê‰r§f§fŸ

mnef ãWtd§fëš bjhê‰r§f§fŸ Ñœãiy¥ gâfS¡F kåj ts§fis¡

bfhL¡f¡ Toa _y§fshf¢ brašgL»‹wd. ãWtd§fŸ, bjhê‰r§f§fë‹
ešby©z¤ijÍ«, x¤JiH¥igÍ« bgWtj‰F, mt®fë‹ gçªJiuæ‹ ngçš
gâahs®fis gâak®¤jyh«.

7. EiHthæèš MbsL¤jš

jh§fshfnt ãWtd§fëš tªJ ntiy nfhU« eg®fS¡F thŒ¥ò ju¥gL»wJ.

Ϥjifa ntiythŒ¥ò, gæ‰Á njitæšyhj k‰W« Fiwªj gæ‰Á njit¥gL«
gâfS¡F gâahs®fis mk®¤Jt‰F cgnahfkhf ÏU¡F«.

bjçªbjL¤jš

tiuéy¡fz«

nlš nahl® T‰W¥go bjçªbjL¤jš v‹gJ, ntiy¡F é©z¥Ã¤jtUŸ,

ahiu gâak®¤JtJ, ahiu gâak®¤j¡ TlhJ, vd ÏU ÃçÎfshf¥ Ãç¡F«
eilKiwahF«.

bjçªbjL¤jš eilKiw

bjçªbjL¤jš eilKiw v‹gJ gy gofis¡ bfh©LŸsJ. mj‹ mo¥gil

v©z« kDjhu®fŸ g‰¿a KG étu§fisÍ« bgWtjhF«. xU jukhd
bjçªbjL¤jš eilKiwahdJ Ñœ¡f©l ãiyfis¡ bfh©lJ. é©z¥g¥
got§fŸ bgWjš, é©z¥g§fis¥ gçnrh¤jš, nj®ªbjL¤jš, nj®ÎfŸ, ne®fhzš,
nk‰gh®itfis¢ rçgh®¤jš, kU¤Jt¢ nrhjid, rçahd mÂfhu¥ó®tkhd x¥òjš
k‰W« gâ mk®¤j. nk‰f©l ãiyfis¡ Ñœ¡f©lthW éçÎgL¤jyh«.

1. é©z¥g¥ got§fŸ bgWjš

bjçªbjL¤jš eilKiwæ‹ Kjšgo, jFÂÍila mid¤J é©z¥g-

jhuçläUªJ é©z¥g¥ got§fis¥ bgWtjhF«. é©z¥gjhuç‹ mo¥gil¡
F¿¥òl‹ (bio-data) Toa étu§fsl§»a ó®¤Â brŒa¥g£l é©z¥g§fis rk®¥Ã¡f
é©z¥gjhu® nf£L¡ bfhŸs¥gLt®. Áy neu§fëš ãWtd§fënyna m¢ro¡f¥g£l
é©z¥g got§fŸ »il¡F«. Ï›é©z¥g¥ got§fŸ Ïytrkhfnth, mšyJ
f£lz§fŸ brY¤Ânah é©z¥gjhu® ãWtd¤ÂèUªJ bg‰W¡ bfhŸsyh«.
bjhiyél¤Âš tÁ¥gt®fŸ Ra Kftçæ£L, jghšéšiy x£l¥g£l foj ciwia
mŠryf« têahf ãWtd¤Â‰F mD¥Ã é©z¥g¥ got§fis¥ bg‰W¡ bfhŸsyh«.
Ϫeh£fëš Ït®fŸ Ïizajs« _ykhfΫ j§fsJ é©z¥g§fis¢
rk®¥Ã¡fyh«.

2. é©z¥g§fis¥ gçnrh¤jš

v®fhy neh¡Fila gâahs®fŸ, é©z¥g§fis ãu¥g nt©L«. Ϫj¥

got§fŸ é©z¥gjhu® g‰¿a gšntW brŒÂfis¡ bfh©oU¡F«. (v.L) (brhªj
étu« rhjid mDgt«) m¤jifa étu§fŸ é©z¥gjhu® g‰¿a j‹ikfis¤

157
bjçªJ bfh©L mt®fŸ mªj¥ gâ¡F¥ bghU¤jKilatuh v‹W bjçªJ bfhŸs
cjλwJ. Ït®fŸ gâ¡F¤ bjçªbjL¡f¥g£L é£lhš mt®fŸ g‰¿a KGétu§fŸ
ãWtd¤Â‹ ãuªjukhd gÂthf ÏU¡F«. ãWtd¤Â‹ ntiy¤ju§fS¡F
rç¥gLth®fŸ v‹W fUj¥gLt®fŸ, nkY« Áy bjçªbjL¤jš eilKiwfS¡F
miH¡f¥gLth®.

3. bjçªbjL¤jš nj®Î

gy ãWtd§fŸ kDjhu®fis¥ g‰¿a mÂfkhd étu§fŸ bjçªJ

bfhŸtj‰fhf gytifahd nj®ÎfŸ it¡»wh®fŸ. ÏJ mt®fS¡F kDjhu®fë‹
nj®Î brŒa¥glhj é©z¥g§fis¤ ÂU¥Ã mD¥gΫ mnj rka¤Âš nkY«
ne®fhzY¡F njitæšyhkš miH¥gij¤ j鮡fΫ cjλwJ. ÏJ kDjhu®fis¥
g‰¿a mÂfkhd étu§fis¥ bgWtj‰F« kDjhuç‹ jah®ãiy, éU¥g«, MSik
Kjèait g‰¿ bjçªJ bfhŸsΫ cjλwJ. btW« é©z¥g got§fŸ
Ï›étu§fŸ g‰¿ vJΫ Tw KoahJ.

4. ne®fhzš

bjçªbjL¤jš nj®ÎfŸ KoªjÎl‹ ne®fhzšfŸ el¤j¥gL»‹wd. xU

kDjhuç‹ KGikahd g⥠bghU¤j« g‰¿ m¿ªJ bfhŸs cjλwJ. nkY« ÏJ
ãWtd¤ij¥ g‰¿ kDjhu® m¿ªJ bfhŸtj‰F« cjéahf ÏU¡»wJ. gy neu¤Âš
ÁW ne®fhzšfŸ nj®ÎfS¡F K‹dnu Tl el¤j¥glyh«.

5. nk‰gh®itfis¢ rçgh®¤jš

gy ãWtd§fŸ kDjhu®fël« Áy nk‰gh®it Kftçfis¡ nf£fyh«. ÏJ

kDjhu® g‰¿a mÂfkhd étu§fis ãWtd¤Â‹ nkyhs® m¿ªJ bfhŸs cjλwJ.
ÏJ mtiu¥g‰¿a FzhÂra§fŸ gâ¤Âw« g‰¿¤ bjçªJ bfhŸs cjλwJ. ÏJ
ngh‹w fU¤JfŸ kDjhuç‹ giHa ãWtd mÂfhçfŸ mt® gæ‹w fšé
ãWtd¤Jl‹ bjhl®òila eg®fŸ ngh‹nwhçläUªJ bgwyh«. Ïšyhé£lhš
mtiu¥g‰¿ KGikahf m¿ªj ÃuKf®fëläUªJ bgwyh«.

6. kU¤Jt¥ gçnrhjid

ÏJ kDjhuç‹ clš ãiy¤ jF g‰¿ m¿ªJ bfhŸtj‰fhf el¤j¥gL»wJ.

7. mÂfhu¥ó®tkhd x¥òjš

nk‰f©l goãiyfis¡ flªJ tªjË kDjhu® F¿¥Ã£l ntiy¡fhf¤

bjçªbjL¡f¥g£lij x£oa gçªJiuia, xU mÂfhu¥ó®tkhd x¥òjiy gâahs®
Jiw më¡f nt©L«.

8. gâæš mk®¤jš

Ϫj všyh¢ braš KiwfS« KoªjÎl‹ kDjhu®fŸ mt®fsJ ntiyæš

mk®¤j¥glyh«. Kj‹ Kjèš mt®fŸ jFÂfh© gUt¤Âš gâòç»wh®fŸ. ÏJ MW
khj« Kjš Ïu©L tUl¤Â‰F ÏU¡F«. Ï¡fhy¤Âš mt®fŸ T®ªJ
ftå¡f¥gL»wh®fŸ. Ï¡fhy« KoªjÎl‹ Ït®fŸ ãWtd¤Â‹ ãuªju¥ gâahs®
M»wh®.

158
bjçªbjL¤jš nj®ÎfŸ ((Selection Test))
cséaš nj®ÎfŸ äfΫ ÃugykhdJ. xU nj®Î v‹gJ nj®ªbjL¡f¥g£l
cséaš fhuâfis ms¡f cjΫ fUéahF«.
nj®Îfë‹ tiffŸ
nj®Îfë‹ ga‹fŸ guªjjhf cŸsjhš mitfis¥ gytifahf¥ Ãç¡fyh«.
mit gytifahd neh¡f§fis bfh©ljhfΫ gy fhuâfis ms¡f¡
ToajhfΫ ÏU¡fyh«. Ϫj¤ nj®Îfis Ñœ¡f©l ÃçÎfshf¥ Ãç¡fyh«. rhjid,
ò¤Â T®ik, MSik, jah®ãiy, k‰W« éU¥g«.
1. rhjid¤ nj®Î
Ïit brašãiwnt‰w¤ nj®Î vdΫ miH¡f¥glyh«. rhjid v‹gJ xU
Ko¤j braiy¥ g‰¿aJ. Ϥnj®Î xUtiu braš òçÍ« ãiy (executing) mšyJ
Ïsnkyhs® ãiy ngh‹w jFÂfS¡F¤ nj®Î brŒtj‰fhf el¤j¥glyh«.
2. ò¤ÂT®ik (m) kÂE£g¤ nj®Î
xU kDjhuç‹ ò¤ÂT®ik¤ Âwikia msél Ϥnj®Î cjλwJ. ÏJ
bghJthf thŒ¢brhš és¡f«, th®¤ij¤ Âwik, Phgf r¡Â, c£òF¤jš, kÂE£g«,
v©Âwik, òçªJ bfhŸS« ntf«, gh®it ngh‹w Âwikfis m¿ªJ fhŸtj‰fhf
el¤j¥gL»wJ.
3. MSik¤ nj®ÎfŸ
xU egç‹ MSik tot« (v.L) ngh£oæL« Âw«, M£bfhŸS« Âw‹, gâªJ
nghF« Âw‹, btë¥gil- cŸsh®ªj Âw‹, j‹d«Ã¡if, jiyik¤Âw‹, bghWik
k‰W« F¿¡nfhŸ ngh‹wt‰iw m¿ªJ bfhŸs Ϥnj®ÎfŸ el¤j¥gL»‹wd.
4. jah®ãiy¤ nj®ÎfŸ
xU F¿¥Ã£l ntiyfis¢ brŒa xU egçl« cŸs m¿Î k‰W« Âwik nkY«
F¿¥Ã£l Nœãiyæš xU ntiyia¢ brŒa mtçl« cŸs jah®ãiy ngh‹w
fU¤Jfis m¿ªJ bfhŸs cjλwJ. brŒtj‰F jFÂahd Nœãiyia bfhL¤J
kiwªJŸs mšyJ kiwªÂU¡F« jå¢Áw¥òfis mséLtj‰F jah® ãiy¤ nj®Î
ga‹gL»wJ. Ϥnj®ÎfŸ mDgt« Ïšyhj (m) Fiwªj mDgt« cila
é©z¥gjhu®fS¡F V‰wJ.
5. éU¥g¤ nj®Î
Ϥnj®Î gâahs®fSila éU¥g¥gF mt®fŸ v¤Jiwæš éU«Ã¥ gâòça
jahuhf cŸsd® v‹gij¤ bjçªJ bfhŸs cjλwJ.
ne®fhzš
ne®fhzš nj®Î v‹gJ jåeg®fis¥ gh®itæ£L mt®fsJ el¤ij¥ g‰¿
m¿a cjλwJ. ÏJ ne®fhzš nj®Î el¤JgtU¡F« é©z¥gjhuU¡F« Ïilna
eilbgW« ciuahlš. ÏJ Áw¥ghf eilbg‰whš Jšèakhd brŒÂfis¥ (mjhtJ
e«äl« Ïšyhj) bgWtj‰F xU Âwik thŒªj E£gkhF«. Mdhš Ϫne®fhzš

159
Áw¥ghf eilbgwéšiybaåš FH¥g« k‰W« jftš bjhl®Ãš Á¡fiyÍ«
éisé¡»wJ. v¥go ÏUªjhY« ne®fhzš nj®thdJ guªj braš všiyia cila
Áwªj bjçªbjL¤jš E£gkhF«.
ne®fhzš Kiwæ‹ tiffŸ

1. Kj‹ik ne®fhzš

2. kdmG¤j ne®fhzš

3. eškhÂç ne®fhzš

4. Mœªj ne®fhzš

1. Kj‹ik ne®fhzš
Kj‹ik ne®fhzš _y« gâahs® nkY« KGikahf ne®fhzY¡F
c£gL¤j¥gl¤ jFÂahdt® jhdh? v‹W KoÎ brŒa el¤j¥gL« ne®fhzš MF«.
2. kdmG¤j ne®fhzš
kd mG¤j ne®fhzš v‹gJ xU é©z¥gjhuU¡F kd mG¤j¤ij
cUth¡f¢ brŒJ m¢ Nœãiyæš mt® v›thW elªJ bfhŸ»wh® v‹gij m¿tjhF«.
3. eškhÂç ne®fhzš
eškhÂç ne®fhzš v‹gJ nf£f¥gl nt©oa nfŸéfŸ K‹ T£ona
totik¡f¥gL»wJ. ÏJ gy ne®fhzš FG¡fëilna x‰Wikia¡ fil¥Ão¡f
el¤j¥gLtjhF«.
4. Mœªj ne®fhzš
Mœªj ne®fhzš v‹gJ kiwKf ne®fhzš vdΫ miH¡f¥glyh«. ÏJ xU
egç‹ KG¢ rç¤Âu¤ijÍ« m¿tJ mt® ÏJtiu brŒj gâ, mDgt«, bghJ¡fšé
Mnuh¡»a«, éU¥g«, bghGJngh¡F, F¿¤j mid¤J étu§fisÍ« Ϫne®fhzš
_y« bjçªJ bfhŸtjhF«. Ϫne®fhzš Kiwa‰wJ. ϧF é©z¥gjhuU¡F
ciuahLtš KG¢ RjªÂu« tH§f¥gL»wJ.
Ïl« F¿¤jY« gâ mk®¤jY«
é©z¥gjhu® gâ¡F¤ nj®ªbjL¡f¥g£lÎl‹ mt® ntiyæš
mk®¤j¥gL»wh®. Ϫãiy jFÂfh© ãiy vd¥gL«. Ï¡fhy« MW khj§fŸ Kjš
Ïu©L tUl§fŸ Mfyh«. Ï¡fhy« bt‰¿fukhf Koªj cl‹ gâahs®
ãuªjukh¡f¥gL»wh®. Mu«g¤Âš mt® gâæš mk®¤j¥g£lhY« mtiu¥ gâ¡F
c£gL¤Jjš mtÁakhF«. c£òF¤jš v‹gJ ãWtd¤Â‹ bfhŸiffŸ neh¡f§fŸ
eilKiwfS¡F V‰g òÂa gâahsiu gâæš kW Óuik¡f¥g£l ãiyæš òÂa
Nœãiy¡nf‰g m¿Kf¥gL¤Jjš MF«. ϧF mtU¡F v‹d ntiy v›tsÎ
r«gs« gâ òçÍ« Nœãiy, rYiffŸ Kjèait g‰¿ Tw¥gL«. ÏJ gâahsiu
ãWtd¤Âš m¿Kf¥gL¤J« ãiy MF«.

160
gæ‰Á

xU F¿¥Ã£l neh¡f¤Â‰F, F¿¥Ã£l Âwikia tsu¢ brŒa tH§f¥gL«

Kiwahd brany gæ‰ÁahF«. ~Ãè¥ngh mt®fë‹ T‰W¥go, ``xU F¿¥Ã£l gâia
brŒtj‰F, xU gâahsç‹ Âwikia mÂf¥gL¤j cjΫ braš ãfœ¢Ána gæ‰Á``
MF«. Mfnt gæ‰Á v‹gJ brašKiw¤ £l¤ij tçir Kiw¥go f‰F«
eilKiwahF«. Ϥ£läl¥g£l eilKiwahdJ xU F¿¥Ã£l gâÍl‹
bjhl®òilajhF«.

gæ‰Áæ‹ e‹ikfŸ

gæ‰Áæ‹ e‹ikfŸ ËtUkhW

1. c‰g¤Âia mÂfç¤jš
Áwªj Kiwæš gæ‰Á më¡f¥g£l gâahs®fë‹ Âwik k‰W« m¿Î
ts®¢ÁailtJl‹, Áw¥ghf gâòça cjλwJ. Ïj‹ éisthf jukhd bghU£fŸ
mÂf mséš c‰g¤Â brŒa Ko»wJ.
2. gâ ÂU¥Â
gæ‰ÁahdJ, gâahs® k¤Âæš j‹d«Ã¡ifia ts®¥gJl‹, ãWtd«
éU«ò»w msÎ braš ãiwnt‰w¤ij mila cjλwJ. mt®fSila gâæš g‰W,
M®t« k‰W« bfsut¤ij mÂfç¡»wJ. Ïj‹ gadhf mt®fë‹xG§Fz®Î
mÂfç¥gJl‹, gâæš mÂf kdãiwÎ mil»‹wd®. nkY« mt®fŸ kd¥gh‹ik
ne®kiwahfΫ, ãWtd¤Â‰F x¤JiH¥ò ešf ToajhfΫ mik»wJ.
3. ég¤J¡fŸ Fiw»wJ
bghJthf gæ‰Áaë¡f¥glhj gâahs®fis él
gæ‰Áaë¡f¥g£lt®fëilna ég¤J¡fhd thŒ¥ò Fiw»wJ. Kiwahf
gæ‰Áaë¡f¥g£l gâahs®fŸ ghJfh¥ò éÂKiwfis¥ Ëg‰Wtjhš ég¤J
é»j« Fiw»wJ.
4. ts§fis KGikahf¥ ga‹gL¤Jjš
Áw¥ghf gæ‰Áaë¡f¥g£l gâahs®fŸ ÏaªÂu§fŸ, f¢rh¥ bghU£fis e‹F
ga‹gL¤Jtj‹ éisthf f¢rh¥ bghU£fŸ Åzhjš Fiw¡f¥gL»wJ.
ÏaªÂu§fis Kiw¥go ifahStjhš guhkç¥ò¢ bryÎ FiwtJl‹ mj‹ thœehŸ
Úo¡»wJ.
5. Fiwªj f©fhâ¥ò
gæ‰Á më¡f¥g£l gâahs®fS¡F Fiwªj msÎ têfh£Ljš k‰W«
f©fhâ¥ò nghJkhdjhF«. Ïj‹ _y« f£L¥gh£L Å¢bršiy mÂfç¡f¥g£L,
nk‰gh®it bryÎ Fiw»wJ
6. be»œÎ¤j‹ik
gæ‰Áaë¡f¥g£l gâahs®fis¡ bfh©l xU ãWtd¤Âš eÅd bjhêš

161
E£g¡ fUéfis m¿Kf¥gL¤Â, c‰g¤Â¢ bryit¡ Fiw¡f KoÍ«. Ït®fŸ
ãWtd¤Âš bfh©L tu¡Toa kh‰w§fis vëš V‰W¡ bfhŸs¡ Toat®fŸ.
ntiyæ‹ mséš V‰gl¡Toa FW»a fhy khWghLfis ãWtd« vëš rç brŒJ
bfhŸs KoÍ«.
7. jåãiy nkyh©ik
gæ‰Wé¡f¥g£l gâahs®fŸ j‰rh®òilat®fŸ, tH¡fkhd gâfis
j‹å¢irahf ãiwnt‰w¡ Toat®fŸ. vdnt f©fhâ¥ghs®fŸ vëjhf mÂfhu
x¥gilit brŒJ, j§fsJ gâ¥gSit¡ Fiw¤J¡ bfhŸs KoÍ«. mt®fŸ jåãiy
nkyh©ik¤ j¤Jt¤ij eilKiw¥gL¤Â, j§fsJ neu« k‰W« Âwikfis
K¡»akhd bfhŸiffŸ tF¥gš bryélyh«.
8. ãiy¤j j‹ik k‰W« ts®¢Á
e‹F gæ‰Wé¡f¥g£l gâa® bjhFÂia¡ bfh©l xU ãWtd¤Âš, Âwik
k‰W« mDgtä¡f äf K¡»akhd eg® gâæèUªJ éy»dhY«, ãWtd« vªj
ghÂ¥ò« milahkš bjhl®ªJ brašgL«. m›él¤Âš kh‰W¥ gâaiu vëš ãaä¡f
ÏaY«. ÏJ gâahs®fë‹ njitfis ó®¤Â brŒtj‹ _y« ts®¢Á k‰W«
éçth¡f¤Â‰F cjλwJ.
gæ‰Áæ‹ gofŸ / eilKiwfŸ

gæ‰Áæ‹ eilKiwfŸ ËtU« goãiyfis¡ bfh©lJ.

i) gæ‰Áæ‹ njitia cz®jš

ii) gæ‰Áæ‹ Ïy¡if ã®zæ¤jš

iii) rçahd gæ‰Á Kiwia¤ nj®ªbjL¤jš

iv) gæ‰Áæ‹ éisit kÂ¥ÃLjš

Ï¥nghJ gæ‰Áæ‹ x›bthU goãiyiaÍ« MŒªj¿nth«.

i) gæ‰Áæ‹ njitia cz®jš
xU ãWtd¤ÂYŸs gyju¥g£l gâahs®fS¡F më¡f¥gL« gæ‰Áæ‹
njit xnu khÂçahf ÏU¥gšiy. òÂjhf gâak®¤j¥g£l xU gâa®,
jd¡fë¡f¥g£l gâia Kjyhtjhf f‰W¡ bfhŸs nt©L«. Ïj‰F,
mtU¡fë¡f¥g£l F¿¥Ã£l gâæš gæ‰Á njitahæU¡»wJ. nkY« mtiu ãWtd
bfhŸiffŸ, éÂfŸ k‰W« eilKiwfis m¿a¢ brŒa nt©L«. Ïj‰F òJKf
gæ‰Á (induction training) mtÁakhf ÏU¡fyh«. k‰W« Áy gâahs®fS¡F mt®fsJ
Âwik, m¿it fhy¤Â‰nf‰g òJ¥Ã¤J¡ bfhŸtj‰F gæ‰Á njitahæU¡»wJ.
ii) gæ‰Áæ‹ Ïy¡if ã®zæ¤jš
xU ã®thf« FW»a fhy k‰W« Ú©l fhy gæ‰Á Ïy¡Ffis¡ bfh©oU¡f
nt©L«. FW»a fhy gæ‰Áæ‹ neh¡fkhdJ. gâahs®fë‹ Âwikia mÂfç¥gj‹
_y«, c‰g¤Â k‰W« é‰gidia ca®¤JtjhF«. Ú©l fhy gæ‰Áæ‹
neh¡fkhdJ,v®fhy ãWtd ts®¢Á¡F äfΫ K¡»akhd, tYthd Âwik thŒªj,
bghW¥ghd gâa® FGit cUth¡FtjhF«.
162
iii) rçahd gæ‰Á Kiwia¤ nj®ªbjL¤jš
gæ‰Á eilKiwæ‹ _‹whtJ goahf, äf¢ rçahd gæ‰Á Kiwia¤
nj®ªbL¥gjhF«. gæ‰Á Kiwia, gâæš gæ‰Á k‰W« gâ¡F btëna gæ‰Á vd
Ãç¡fyh«. g扢Á¡fhd všyh trÂfS« v¥bghGJ« ãWtd¤Â‰FŸnsna »il¥gJ
mçJ. Áy mo¥gil¥ gâfis¡ f‰W¡ bfhŸs nt©oa òÂa gâahsU¡F
ãWtd¤Â‰FŸnsna gæ‰Áaë¡fyh«. òÂa bjhêš E£g§fis¡ f‰W¡ bfhŸtj‰F
Áy gâahs®fŸ gæ‰Á ãWtd§fS¡F mD¥gyh«.
iv) gæ‰Áæ‹ éisit kÂ¥ÃLjš
gæ‰Áæ‹ éisit k¥ãlhšjh‹, bfhL¡f¥g£l gæ‰Á m®¤jKŸsjhf
mikÍ«. gæ‰Á më¡f¥g£l gâahsç‹ brašãiwnt‰wnk, gæ‰Áæ‹ gaid
mséL« msÎnfhyhF«. Ïj‰F nkyhs®, gâahsç‹ braš ãiwnt‰w¤ij
gæ‰Á¡F K‹D«, ËD« x¥Ã£L¥ gh®¤J kÂ¥Ãlyh«.
gæ‰Áæ‹ tiffŸ
gæ‰Áæ‹ tiffis ÏU ÃçÎfshf¥ Ãç¡fyh«.
(1) gâæš gæ‰Á
(2) gâ¡F btëna gæ‰Á
(1) gâæš gæ‰Á (on-the-job training)
gâæy gæ‰Á v‹gJ, xU gâahsU¡F mt® gâ brŒÍ« Ïl¤Ânyna
gæ‰Áaë¥gjhF«. `gâtê f‰wš` v‹gJ Ï¥gæ‰Áæ‹ j¤JtkhF«. gâæš
gæ‰Áæ‹ Áy K¡»akhd tiffŸ ËtUkhW.
(i) òFKf gæ‰Á
(ii) gâgæšgt® gæ‰Á
(iii) òJ¥òy¥ gæ‰Á
(iv) gâRH‰Á
(v) cjé¥ gâahsuhf gâak®¤jš
(vi) EiHthæš gæ‰Á
(i)) òFKf gæ‰Á - Induction Training :
òFKf gæ‰ÁahdJ cl‹gh£L¥ gæ‰Á v‹wiH¡f¥gL»wJ. ÏJ mid¤J òÂa
gâahsU¡F« njitahdjhF«.
xU òÂa gâahsU¡F, tUif¥ gÂnt£oš ifbah¥gäLjš, éL¥ò vL¤jš,
gjé ca®Î, kh‰wš bjhl®ghd ãWtd bfhŸiffŸ, eil KiwfŸ, é Kiwfis
bjça¥gL¤j nt©L«.
(ii)) gâgæYe® gæ‰Á - Apprenticeship training :
ÏJ tH¡fkhf mšyJ kuò têahf Ëg‰w¥gL« gæ‰Á KiwahF«.

163
Ï«Kiw¥go, gæ‰Á bgWgt® xU _¤j mÂfhçæ‹ Ñœ gâak®¤j¥gL»wh®.
gæYe® m«_¤j gâahs® gâah‰W« éj¤ij¡ T®ªJ neh¡»Í«, mtU¡F gâæš
cjé brŒJ« f‰W¡ bfhŸ»wh®.

(iii)) òJ¥òy¥ gæ‰Á - Refresher training :

òJ¥òy¥ gæ‰Áæ‹ neh¡fkhdJ, gâahs®fŸ j§fsJ bjhêš E£g m¿it
fhy¤Â‰nf‰g òJ¥Ã¤J¡ bfhŸs cjλwJ. Ï¥gæ‰Áia¥ bgw gâahs®fŸ,
gâ¤js¤Â‰F btëna bršy nt©oa mtÁaäšiy. xU ãWtd« eÅd bjhêš
E£g¤Âš K‹nd¿a xU ÏaªÂu¤ij th§F« bghGJ, é‰gidahsnu
m›éaªÂu¤ij Ïa¡F« k‰W« guhkç¡F« Kiwia gâahs®fS¡F¡ f‰W¡
bfhL¡fyh«.
(iv)) gâ RH‰Á - Job rotation :
gâ RH‰Á gæ‰Á Kiw xU gâahsU¡F x‹nwhblh‹W bjhl®òila gy
gâfëš gæ‰Á më¤J mt‰¿š ÁwªJ és§f cjλwJ. t§»æš gâòçÍ«
vG¤j®fŸ Ï¥gæ‰Á Kiw¡F£gL¤j¥gL»wh®fŸ. t§» Cêa®fŸ, nrä¥ò t§»f/F,
el¥ò f/F, ãiyit¥ò, buh¡f« ngh‹w gy ÃçÎfëš gâòça nt©oÍŸsJ.
(v)) cjé¥ gâahsuhf gâak®¤jš - Placement as assistants :
ãWtd§fëš, cjé fz¡F nkyhs®, cjé c‰g¤Â nkyhs®, cjé é‰gid
nkyhs® ngh‹w gâ¤j‹ikfëš gâahs®fŸ gâ òçtij¡ fhzyh«. v®fhy¤Âš
V‰gl¡ Toa fhè Ïl§fëš Ï›Îjé nkyhs®fis fz¡F nkyhs®, c‰g¤Â nkyhs®,
é‰gid nkyhsuhf gjé ca®Î më¤J gâak®¤Jtj‰F Ï¥gæ‰Á më¡f¥gL»wJ.
(vi)) EiHthæš gæ‰Á - Vestibule training :
EiHthæš gæ‰Á v‹gJ, ãWtd tshf¤Ânyna gæ‰Á¥gŸëia ãWé,
gæ‰Wé¡F« KiwahF«. Ï¥gæ‰Á¥ gŸëæš, gæ‰Wé¡F« Kiw k‰W« trÂfŸ,
c©ikæš gâòçÍ« NHiy¥ ngh‹nw cUth¡f¥g£oU¡F«. mÂfkhd
gâahs®fis gæ‰Wé¥gj‰F, Ï¥gŸëæš gæ‰We®fŸ ãaä¡f¥gL»wh®fŸ.
2. gâ¡F btëna gæ‰Á - off-the-job training :
gâ¡F btëna gæ‰Á v‹gJ, gâòçÍ« Ïl¤Â‰F btëna bfhL¡f¡ Toa
gæ‰ÁahF«. Ï¥gæ‰Á Kiwæ‹ Áy K¡»akhd tiffŸ ËtUkhW.
i) éçÎiu k‰W« khehL

ii) khÂç eo¤jš

iii) braš MŒÎ

iv) nkyh©ik éisah£L

v) _is¡ »s®¢Á

vi) cz®¢Á tr¥gL»w gæ‰Á

Ïsãiy brayiu¤ nj®Î brŒtj‰F gâ¡F btëna gæ‰Á bghU¤jkhdjhF«.

164
i) éçÎiu k‰W« khehL - Lecturers and Conferences :
ca® bghW¥ò t»¡F« gâahs®fis¥ gæ‰Wé¥gj‰F iAjuhgh¤Âš, ã®thf¥
gâahs® gæ‰Á¡ fšÿç ÏU¡»wJ.
khehL Kiwæš, gšntW ãWtd§fëèUªJ gæ‰Á bgW« nkyÂfhçfŸ, xU
F¿¥Ã£l Ïl¤Âš x‹W To xU F¿¥Ã£l ãWtd¥ Ãu¢ridia¥ g‰¿a j§fSila
fU¤J¡fis¥ gçkh¿¡ bfhŸs thŒ¥gë¡F« KiwahF«.
ii) khÂç eo¥ò - Role play :
Ï¥gæ‰Á Kiwæš g§nf‰F« gæYe®fŸ mt®fS¡F¡ bfhL¡f¥g£l g§if
eo¤J¡ fh£l nt©L«. Ï«khÂç eo¥ò Ãçéš, ãWtd¤Â‹ xU F¿¥Ã£l Ãu¢ridia
gæYe® FGé‰F és¡»¡fh£o, g§nf‰F« x›bthUtU« jå¤jåahf, xU
KobtL¥gt® v‹w ãiyæš ÏUªJ KobtL¡f¡ nf£L¡ bfhŸs¥gLt®.
iii) braš MŒÎ - Case study :
Ï«Kiwæš gæYeU¡F, ãWtd¥ Ãu¢rid vG¤J ó®tkhf¡ bfhL¡f¥gL«.
Ï¥Ãu¢rid mt® gâ brŒj Áy Ïl§fëš rªÂ¤jjhf ÏU¡fyh«, mšyJ
f‰gidahdjhfΫ ÏU¡fyh«. g§nf‰gtiu Ãu¢rid¡fhd fhuz§fis MŒÎ
brŒJ, mt‰iw¤ Ô®¡f ÏU¡F« gšntW têfis¡ F¿¥Ã£L, mt‰¿èUªJ j‰fhy
Nœãiy¡nf‰g Áwªj Ô®it vL¡f¡ nf£L¡ bfhŸsyh«.
iv) nkyh©ik éisah£L - Management Games :
gšntW gâ gæYe® FG¡fŸ nkyh©ik éisah£oš g§nf‰»‹wd®.
gæ‰We® x›bthU FGé‰F« xU F¿¥Ã£l bjhêš ãiy mšyJ gjéaë¤J,
x›bthUtU« mt®fS¡fë¡f¥g£l ãiyæèUªJ Ô®khd§fŸ vL¡f¡ nf£L¡
bfhŸs¥gLt®.
v) _is¡ »s®¢Á / _is¥òaš - Brain Storming :
ÏJ ãWtd¤Âš Áy K¡»akhd Ãu¢ridfis¤ Ô®¥gj‰F¥ ga‹gL¤j¥gL«
xU E£gkhF«. (v.L) rªijæš j§fŸ bghU£fS¡fhd njit Fiwjš v‹gJ äf
K¡»akhd Ãu¢ridahF«. Ïj‰F rªij¤ Jiw k£L« bghW¥gšy. Ï¢Nœ ãiyæš,
c‰g¤Â, rªij, ã k‰W« k‰w Jiw nkyhs®fS« x‹W To fyªjhŒÎ brŒa nt©L«.
Ï¡fyªjhŒéš x›bthU jå egU¡F« j‹Dila fU¤J¡fis btë¥gilahf¡
Tw cçik c©L.
vi) cz®¢Átr¥gL»w gæ‰Á - Sensitivity Training :
Ï¥gæ‰Á Kiw gæYe® k¤Âæš ešy kåj cwit ts®¥gij neh¡fkhf¡
bfh©lJ. ÏJ xU jå egiu xU FGéYŸst®fë‹ el¤ijia¥ òçªJ bfh©L,
mt®fSl‹ xU FGthf ÏizªJ gâah‰w cjλwJ. ÏJ xU jå egç‹ r»¥ò¤
j‹ikia ts®¥gJl‹, cl‹ gâòçgtç‹ ék®rd§fS¡F gÂyë¡f¡ Toa
ijça¤ijÍ«, j‹d«Ã¡ifiaÍ« ts®¡f cjλwJ.
Ï¥gæ‰Á gâahs®fë‹ cz®Îfis¥ gh¡F« tifæš Áy Nœãiyfis
cUth¡», mt®fŸ cz®¢Áfis¡ f£L¥gL¤Â, brašgL« Âwikfis ts®¤J»wJ.
ÏJ MSik ts®¢Áæ‹ gh§»id ca®¤J»wJ.
165
ãidé‰ bfhŸf
MbsL¡F« _y§fŸ
mf _y§fŸ
1. gâ kh‰w«
2. gjé ca®Î

mf _y§fë‹ e‹ikfŸ FiwghLfŸ

òw _y§fŸ
1. és«gu§fŸ 2. ntiy thŒ¥ò Kfik mik¥ò¡fŸ
3. fšÿç tshf¤Âš MbsL¤jš 4. gÂyhŸ
5. ãWtd¤ÂYŸs gâahs®fë‹ gçªJiu 6. bjhê‰r§f§fŸ
7. EiHthæèš MbsL¤jš

bjçªbjL¤jš nj®ÎfŸ
nj®Îfë‹ tiffŸ
1. rhjid¤ nj®Î 2. ò¤Â¡T®ik (m) k E£g¤ nj®Î
3. MSik¤ nj®ÎfŸ 4. jah®ãiy¤ nj®ÎfŸ
5. éU¥g¤ nj®Î

ne®fhzš
1.. Kj‹ik ne®fhzš 2. kdmG¤j ne®fhzš
3. eš khÂç ne®fhzš 4. Mœªj ne®fhzš

Ïl« F¿¤jY«, gâak®¤jY«

gæ‰Á
gæ‰Áæ‹ e‹ikfŸ
1. c‰g¤Âia mÂfç¤jš 2. gâÂU¥Â
3. ég¤J¡fŸ Fiw»wJ 4. ts§fis KGikahf ga‹gL¤Jjš
5. Fiwªj f©fhâ¥ò 6. be»œÎ¤ j‹ik
7. jå ãiy nkyh©ik 8. ãiy¤j‹ik k‰W« ts®¢Á

gæ‰Áæ‹ gofŸ / eilKiwfŸ

1.. gæ‰Áæ‹ njitia cz®jš 2. gæ‰Áæ‹ Ïy¡if ã®zæ¤jš
3. rçahd gæ‰Á Kiwia nj®ªbjL¤jš
4. gæ‰Áæ‹ éisit kÂ¥ÃLjš

gæ‰Áæ‹ tiffŸ
gâæš gæ‰Á
1. òFKf gæ‰Á 2. gâ gæYe® gæ‰Á
3. òJ¥òy¥ gæ‰Á 4. gâ RH‰Á
5. cjé¥ gâahsuhf gâak®¤jš 6. EiHthæš gæ‰Á

gâ¡F btëna gæ‰Á

1. éçÎiu k‰w« khehL 2. khÂç eo¥ò
3. brayhŒÎ 4. nkyh©ik éisah£L
5. _is¡ »s®¢Á / _is òaš 6. cz®¢Á tr¥gL»w gæ‰Á
166
Áy braš £l§fŸ
ÑœfhQ« nkyh©ik¥ Ãu¢ÁidfS¡F¤ ԮΠfh©f.

1) xU ãWtd« fh»j¤ j£LfS« fh»j¡ »©z§fS« cwg¤Â brŒJ tU»wJ.

m¥gFÂæš cŸq®¤ ÂUéHh tªjjdhš 50,000 j£LfS« »©z§fS«
njit¥g£lJ. ãWtd« v›thW Ϥnjitia¥ ó®¤Â brŒÍ« vªj éjkhd MbsL¥ò
Kiwia ϧF ga‹gL¤jyh« v‹W gçªJiu brŒ.
cjé¡F¿¥ò
Ϫj MbsL¥ò xU F¿¥Ã£l fhy¤Â‰F k£Lnk Mdjhš j‰fhèf thlif
MbsL¥ò k£Lnk ga‹gL¤j KoÍ«. j‰fhèf MbsL¥ò Kiwia étç¡fyh«.

2) xU eL¤ju ãWtd¤Â‹ bghJ nkyhs® xU gâahsiu¡ F¿¤J òfh® x‹W bg‰wh®.

m¥gâahs® j‹ gâæš ftd« Ïšyhkš ÏU¥gnjhL jdJ ca® mÂfhçælK«
Ñœ¥gojš ÏšyhkY« ÏUªjJjh‹ F‰wkhF«. mt® bjhê‰rhiy¡F

ÂdK« jhkjkhf tªjh®. k‰wt®fŸ mij¡ ftå¥gijÍ« éU«géšiy. bjhêyhs®

r§f¤ jiyt®fS¡F« mtçl« nfŸé nf£fnth m¿Îiu brhšynth ijça« Ïšiy.
Mdhš mt® Ïšyhj bghGJ ÏJ F¿¤J ék®rd« brŒjd®. mªj¥ gâahsU¡F 15
tUl« mDgt« ÏUªjJ. mtuJ el¤ijÍ« braY« e‹whfnt ÏUªjJ. mt® Ï›thW
ftdäšyhkš elªJ bfhŸtJ r§f¤ jiytU« mtuJ ca® mÂfhçÍ« kh¿aj‰F¥
Ëò jh‹ v‹W bjçatU»wJ.

1) Ϫj tH¡if MuhaΫ

2) bghJ nkyhsU¡F v‹d braš elto¡if vL¡f¥ gçªJiu brŒthŒ?

cjé¡ F¿¥ò
Ï›tH¡if¥ gâahs® el¤ij¡fhd fhuz« F¿¤J MŒªJ mtU¡F
fyªjhnyhrid tH§fΫ

3) c‰g¤Â¤ju« V‰fdnt ã®zæ¤j ju¤Jl‹ x¤J¢ bršyéšiy. Ïij¡ F¿¤J

MŒÎ nk‰bfh©lš bjhêyhs®fŸ ÏaªÂu¤ij Ïa¡f m¿ªÂU¡féšiy v‹W
bjça tªjJ. Jšèakhf¤ ju¤ij mila v‹d têia nk‰bfhŸtJ? MŒf.

cjé¡F¿¥ò
gâahs® gæ‰Á¤ njitfisMŒf.
Ϫj Ãu¢ridia Ô®¡f bj«ó£Ljš bfhŸiffisÍ« ifahsyh«.

167
 édh¡fŸ
gFÂ-m
òwta FWédh¡fŸ
rçahd éilia¤ nj®ªbjL¤J vGJf

1. ----- mQFKiw ``äif¥ gâahs® éy¡f«`` vD« M£Fiw¥ò Kiwia¤

j鮡f cjλwJ.
(m) gâ kh‰w« (M) gjé ca®Î (Ï) gÂyhŸ (<) EiHthæš MbsL¤jš
2. gy ãWtd§fS¡F ---- mik¥ò¡fëèUªJ jh‹ v®fhy neh¡Fila
kDjhu®fŸ g‰¿a égu§fŸ »il¡»‹wd.
(m) ntiythŒ¥ò Kfik mik¥ò (M) bjhê‰r§f§fŸ (Ï) és«gu« (<) gÂyhŸ

3. rhjid¤ nj®Î --- v‹W« miH¡f¥gL»wJ.

(m) braš ãiwnt‰w¤ nj®Î (M) jah® ãiy¤ nj®Î (Ï) MSik¤ nj®Î (<) ò¤Â
T®ik¤ nj®Î

4. Mœªj ne®fhzš ---- v‹W« miH¡f¥gL»wJ

(m) kd mG¤j ne®fhzš (M) Kj‹ik ne®fhzš (Ï) kiwKf ne®fhzš
(<) eškhÂç ne®fhzš

5. ---- gæ‰Á kuò tê gæ‰Á¡F vL¤J¡ fh£lhF«.

(m) òFKf (M) khÂç eo¥ò (Ï) gâ gæYe® (<) gâ RH‰Á

6. ---- gæ‰Áæš, gæ‰Á gŸë, ãWtd tshf¤Ânyna ãWt¥gL»wJ.

(m) òFKf (M) òJ¥òy (Ï) EiHthæš (<) gâ gæYe®

7. gæ‰Á gâahs® k¤Âæš---ia ts®¡»wJ.

(m) j‹d«Ã¡if (M) M®t« (Ï) nj®¢Á (<) Âwik

8. --- gâahs®fŸ ÏaªÂu§fŸ, f¢rh¥ bghU£fis e‹F ga‹gL¤Jt®

(m) gæ‰Áaë¡f¥glhj (M) Áw¥ghf gæ‰Áaë¡f¥g£l (Ï) gæ‰Á bgW« (<) Ïš
vJÎäšiy

9. gšntW gâgæYe® FG¡fŸ --- éisah£oš g§nf‰»‹wd®

(m) mik¥ò (M) ã®thf« (Ï) nkyh©ik (<) £lälš

10. --- gæ‰Á xU jå egiu FGéYŸst®fë‹ el¤ijia¥ òçªJ bfhŸs

cjλwJ.
(m) òFKf (M) gâRH‰Á (Ï) EiHthæš (<) cz®¢Á tr¥gL»w

11. mf _y§fŸ _y« bjçªbjL¤jš v‹gJ ----

(m) gâ kh‰w« (M) és«gu« (Ï) EiHthæš MbsL¤jš (<) gâ RH‰Á

12. gâahs®fë‹ gçªJiuæ‹ ngçš F¿¥ghf ---- gâahs®fis ãaä¡fyh«.

(m) Ñœãiy (M) brayh¡f ãiy (Ï) nkš ãiy (<) Ïsãiy nkyh©ik

168
13. mf_y§fŸ _y« MbsL¤jš ---- nrä¡»wJ.
(m) gâahs® k‰W« f¢rh¥ bghUŸfŸ (M) neu« k‰W« gz« (Ï) ÏaªÂu§fŸ
k‰W« fUéfŸ (<) vJÎäšiy

14. bjçªbjL¤jš nj®Î kDjhu® g‰¿a ---- étu§fis¥ bgw cjλwJ.

(m) jah® ãiy (M) M®t« (Ï) MSik (<) Ïit mid¤J«

15. jFÂfh©gtU« --- MF«

(m) 2 khj§fëèUªJ 6 khj§fŸ (M) 3 khj§fëèUªJ 1 tUl« (Ï) 6
khj§fëèUªJ 2 tUl§fŸ (<) 2 khj§fëèUªJ 9 khj§fŸ

16. kÂE£g¤ nj®Î --- m¿ªJ bfhŸs cjλwJ

(m) jiyik g©ò (M) th®¤ij¤ Âwik k‰W« Phgf r¡Â (Ï) nguhtš (<) bghWik

17. gâ¡F btëna gæ‰Á Kiw ---- Kiw¡F¥ bghU¤jkhdJ

(m) KJãiy bray® (M) gâ gæYe® (Ï) EiHthæš (<) Ïsãiy bray®

18. gæ‰ÁahdJ xU F¿¥Ã£l neh¡f¤Â‰F, ---- ia tsu¢ brŒa tH§f¥gL«

Kiwahd braš
(m) Ra kçahij (M) KG m¿Î (Ï) F¿¥Ã£l Âwik (<) MSik

19. xU kDjhuç‹ ò¤Â¡ T®ikia msél --- nj®Î cjλwJ

(m) éU¥g¤ nj®Î (M) jah®ãiy¤ nj®Î (Ï) kÂE£g¤ nj®Î (<) MSik¤ nj®Î

20. òFKf¤ nj®Î ---- v‹W« miH¡f¥gL»wJ

(m) òJ¥òy¥ gæ‰Á (M) gâ RH‰Á (Ï) gâ gæYe® gæ‰Á (<) cl‹gh£L¥ gæ‰Á
éilfŸ

1. (m) gâ kh‰w« 2. (m) ntiythŒ¥ò Kfik mik¥ò

3. (m) braš ãiwnt‰w¤ nj®Î 4. (Ï) kiwKf ne®fhzš

5. (Ï) gâ gæYe® 6. (Ï) EiHthæš

7. (m) j‹d«Ã¡if 8. (M) Áw¥ghf gæ‰Áaë¡¥g£l

9. (Ï) nkyh©ik 10. (<) cz®¢Á tr¥gL»w

11. (m) gâkh‰w« 12. (m) Ñœãiy

13. (M) neu« k‰W« gz« 14. (<) Ïit mid¤J«

15. (Ï) 6 khj§fëYUªJ 2 tUl§fŸ 16. (M) th®¤ij¤ Âwik k‰W« Phgfr¡Â

17. (<) Ïsãiy bray® 18. (Ï) F¿¥Ã£l Âwik

19. (Ï) k E£g¤ nj®Î 20. (<) cl‹gh£L¥ gæ‰Á

169
XçU th®¤ijfëš éilaë¡f

1. MbsL¡F« _y§fë‹ tiffŸ v¤jid?

2. fhèæl§fis ãu¥òtš vëjhd mQFKiw vJ?

3. mf _y§fëš nkš ãiy¥ gâæš V‰gL« fhèæl§fŸ v›thW ãu¥g¥gL»wJ?

4. gâahs®fŸ xG§Fz®it br«ikgL¤J« MbsL¡F« _y§fŸ vJ?

5. rhjid¤ nj®é‹ k‰bwhU bga® v‹d?

6. gæ‰Á eilKiwæ‹gofŸ v¤jid?

7. òFKf¤ nj®é‹ k‰bwhU bga® ahJ?

8. kuòtê gæ‰Á Kiw vJ?

9. bjçªbjL¤jY¡F tiuéy¡fz« bfhL¤jt® ah®?

10. òw_y§fŸ _y« MbsL¤jš Kiwæš VjhtJ 2 vGJ

11. KGikahd jFÂÍila gâahsiu ãWtd¤Â‰F btëna njLtj‰F¢ Áwªj

tê vJ?

12. v›tif¥ gâahs®fŸ EiHthæš MbsL¤jš _y« mk®¤j¥gL»‹wd®?

13. gæ‰Áaë¡F« Kiwæ‹ tiffŸ ahit?

14. gâahs®fis¤ nj®ªbjL¤J gâak®¤Jtij jil brŒÍ« _y« vJ?

15. VnjD« Ïu©L nj®Îfë‹ tiffis vGJ.

16. òJ¥òy¥ gæ‰Áæ‹ neh¡f« ahJ?

éilfŸ

1. 2 2. gâkh‰w«

3. gjé ca®Î 4. mf_y§fŸ

5. braš ãiwnt‰w¤ nj®Î 6. 4

7. cl‹gh£L¥ gæ‰Á 8. gâgæYe® gæ‰Á

9.nlš nahl®

10. és«gu§fŸ / gÂyhŸ / ntiythŒ¥ò Kfik mik¥òfŸ / fšÿç tshf¤Âš /

MbsL¤jš / bjhê‰r§f§fŸ / ãWtd¤ÂYŸs gâahs®fŸ gçªJiu /
EiHthæèš MbsL¤jš

170
11.és«gu«

12. 1.gæ‰Á njitæšyhj 2. Fiwªj gæ‰Á njit¥gL« gâfS¡F

13. 1. gâæš gæ‰Á 2. gâ¡F btëna gæ‰Á

14. mf_y§fŸ

15. jah® ãiy¤ nj®Î / éU¥g¤ nj®Î / MSik¤ nj®Î / kÂE£g (m) ò¤Â T®ik¤
nj®Î / rhjid¤ nj®Î

16. bjhêš E£g m¿it fhy¤Â‰nf‰g òJ¥Ã¤J¡ bfhŸs.

gFÂ - M
äf¡ FW»a édh¡fŸ (4 kÂ¥bg©)
5 tçfëš éilaë
1. gâak®¤jš v‹whš v‹d?

2. bjçªbjL¤jš v‹whš v‹d?

3. bjçªbjL¤jš - tiuaW.

4. mf_y§fŸ - F¿¥ò tiuf.

5. òw _y§fŸ - F¿¥ò tiuf.

6. gâkh‰w¤Â‹ bghUŸ ahJ?

7. Mœªj ne®fhzš ÁW F¿¥ò tiuf.

8. ne®fhzš v‹whš v‹d? mj‹ tiffŸ ahit?

9. gæ‰Áæ‹ bghUŸ ahJ?

10. gâ RH‰Á v‹whš v‹d?

11. _is »s®¢Á v‹whš v‹d?

12. EiHthæš gæ‰Á v‹whš v‹d?

gFÂ - Ï

FWédh¡fŸ (10 kÂ¥bg©)

xU g¡f mséš éilaë
1. bjçªbjL¤jš nj®Îfë‹ tiffis vGJf.

171
2. gæ‰Áæ‹ e‹ikfŸ ahitd?

3. gæ‰Áæ‹ goãiyfis étç.

4. mf_y§fë‹ e‹ikfŸ, FiwghLfŸ ahit?

gFÂ - <

f£Liu tot édh¡fŸ (20 kÂ¥bg©)

1. bjçªbjL¤jš _y§fis és¡Ff.

2. gâahsU¡F më¡F« gæ‰Áæ‹ tiffis étç.

3. bjçªbjL¤jš eilKiwæ‹ gofis és¡Ff.

172
nkyh©ik¤ j¤Jt§fŸ

khzt® brašgh£L¤ £l«

tUl Koéš braš £l«

Áw¥ghf¡ f£L§fŸ
“Áw¥ghf¡ f£L§fŸ”

173
neh¡f«
Ï¢brašghL khzt®fŸ jh§fŸ f‰W¤ bjëªj ``nkyh©ik¤ j¤Jt§fŸ``
v‹w ghl¥ gFÂæš cŸs nkyh©ik¡ bfhŸiffis cgnahf¥gL¤j cjλwJ.
tF¥Ãš cŸs khzt®fis eh‹F IªJ FG¡fshf¥ Ãç¤J bfhŸsΫ.
x‹¿u©L cjéahs®fŸ c‰W neh¡Fgt®fis MÁçaU¡F cjéahf it¤J¡
bfh©L gæ‰Áæ‹ KG¥gaidÍ« bgwyh«.

njitahd rhjd§fŸ
1) tF¥Ã‰F« ta‰F« V‰w ò® éisah£L rhjd§fŸ (Á¿a éisah£L
rhd§fŸ Kjš jh{ kAhš ngh‹w f£ol¡ fiy éndhj§fŸ tiu). mid¤J
FG¡fS« Ïnj ngh‹w rhjd¤ij it¤ÂU¡f nt©L«.

2) rhjd¤ij Ïa¡F« fUéfŸ

3) FG¡fS¡F bfhL¡f¥gL« brašgh£L étu¤ jhŸfŸ.

brašgh£L ãiyfŸ

Mu«gãiy étuz«
MÁça® brašgh£il Jt¡» it¡»wh®. Mdhš brašgh£o‹
KGneh¡f¤ijÍ« Twhkš Áyt‰iw M¢r®akhf¡ TW« tifæš ÏufÁakhf
it¡»wh®. ešy KGikahd jilfŸ Ïšyhj kd ãiyÍl‹ brašgh£oid¤
Jt§Ftj‰fhf, brašgh£oid éisah£L¥ nghy, mDgé¤J neh¡f¤ijnah,
»il¡F« ju§fisnah, g‰¿ nahÁ¡fhkš Jt§f¢ brhš»wh®. ÏJ éisah£oš
vªj xU jtwhd eilKiwiaÍ« j鮡f cjΫ.

ãWk cUth¡f«
x›bthU FGΫ xU ãWk¤ij jå¤j‹ikÍl‹ cUth¡» mij ãWk«
v‹w mo¥gilæš mj‰F xU jiyik¢ brayh©ik mÂfhç / bghJ nkyhsiu
ãaä¡»‹wd®.

Vy m¿é¥ò
x›bthU ãWkK« MÁçaçläUªJ Vy m¿é¥ò rk®¥Ã¥gJ F¿¤J
F¿¥òfis¥ bgw nt©L«. Vy m¿é¥Ãš rçahd F¿¥òfŸ bjëthf¡ F¿¡f¥gl
nt©L«. Ï›thW F¿¥ÃLtj‹ neh¡f« bkh¤j brašgh£ilÍ« KGikahd ngh£o
ãiy¡F cUth¡Ftnj MF«. Ϫj brašgh£o‹ bt‰¿ahdJ brašgh£il
v›tsÎ fhy¤Â‰FŸ xU FGthdJ Ko¡»wJ v‹gij¥ bghW¤jJ. ah® éiuéš
Ko¡»wh®fnsh mtnu bt‰¿ bg‰wt®.

f£ol mkyh¡f«
x›bthU FGΫ (ãWkK«) brašgh£il mkšgL¤J»wJ. vL¤J¡fh£lhf
jiyik brayh©ik mÂfhç / bghJ nkyhs® ngh‹nwh® FGé‰FŸnsna xU
braš £l nkyhs® Kj‹ik gâ nkyhs® ngh‹nwhiu ãaä¡f nt©L«. MÁça®,
FGé‰F gšntW ò® ãiyfis cUth¡» it¡f nt©L«.

174
ò®fë‹ vL¤J¡fh£LfŸ
bjhiyªJ nghd ghf§fŸ
ä‹jil
gâahs® uhÉdhkh / mogLjš
bjhêyhs® r§f« nghuh£l«
ntW ãWk« vL¤J¡ bfhŸSjš

MÁça® j§fŸ cjéahs®fSl‹ v›thW x›bthU ãWkK« (FGΫ)

nkyh©ik¡ bfhŸiffis KGikahf Mdhš vëikahf¡ fil¥Ão¤JŸsh®fŸ
v‹W gÂÎ brŒ»wh®fŸ MÁça®fŸ. ghl¤Â‹ x›bthU gFÂæY« cŸs nkyh©ik¤
j¤Jt§fis j§fsJ rçgh®¡F« g£oaèš tiuaW¤J¡ bfhŸsyh«. brašÂ£l«
mkyh¡f¥g£Lé£lJ v‹gJ všyh¡ FG¡fS« j§fsJ f£ol¤ij f£o Ko¤J
é£lhnyh (mšyJ) neu« Ko¤J é£lhny czu¥gL»wJ.

rçgh®¡F« f£l«
c‰W cz®jš rçgh®¡F« g£oaè‹ mo¥gilæš MÁça® x›bthU FGΫ
v›thW nkyh©ik¤ j¤Jt§fis¡ ifah©L cŸsd® v‹gij étç¡»wh®. mj‹
Ë MÁça¤ c©ik cy»š cŸs vL¤J¡ fh£Lfis¡ T¿ v›thW Ï‹D« Áwe¤
Kiwæš braš £lkhdJ totik¡f¥glyh« v‹W TW»wh®.

f‰wš ga‹fŸ
Ϫj xU brašÂ£l«, 90 ãäl§fëš khzt®fŸ jh§fŸ f‰W¡ bfh©l
nkyh©ik¡ fU¤Âaš ghlK« jiyik¥ g©ò« v›thW cgnahf¥ gL¤j¥g£lJ
v‹gij cz®ªJ bfhŸs cjéahf ÏU¡F«.

khzt®fë‹ ftd¤Â‰F

Ñœ¡f©l éahghu ehëjœfŸ k‰W« gUt Ïjœfis go¥gj‰F M®t¤ij

ts®¤J¡ bfhŸtj‹ _y« tU§fhy éahghu cy»š Áwªj braš
ãiwnt‰w¤Â‰F c§fis jah®gL¤Â¡ bfhŸsyh«.

1. bjhêš cyf«
2. ehza« éfl‹
3. Âdky® - tâfky®

M§»y gUt ÏjœfŸ k‰W« ehëjœfŸ

1. Business World
2. Business Line
3. Business Today
4. India Market Journal
5. Economic Times

175
 Reference Books

(1) Principles of Management - J. Jayasankar.

(2) Business Management - Dr. C. B. Gupta.

(3) Management Principles - Dr. V. Balu.

(4) Management Principles - Tamilnadu Text Book

Corporation edition 2006.

(5) Business Management - Kathiresan Dr. Radha.

(6) Principles of Management - Kathiresan Dr. Radha.

176