Professional Documents
Culture Documents
Sham Singh Atari Wala
Sham Singh Atari Wala
is`K POjI qW is`KI dI Awn-Swn leI jIA-jwn nwl lVy[ pr ijs POj dy kmWfr (qyjw isMG qy
lwl isMG) AikRqGx hox Aqy Awpxy hI POjIAW nUM Kqm krn leI duSmxW nwl sMDIAW krn, swzSW
rcx aus dy ij`qx dI klpnw nhIN kIqI jw skdI[
s. Swm isMG AtwrI AMgryzW nwl isMGW dIAW lVweIAW SurU hox qoN pihlW Awpxy spu`qr s.
kwhn isMG dI SwdI qy luiDAwxy izlHy dy ipMf kkVwly gey hoey sn[ Awp lwhOr qoN nOkrI C`f ky vwps
5
AtwrI Aw gey hoey sn[ lwhOr ivc mhwrwjw rxjIq isMG dy clwxy mgroN vwprIAW GtnwvW qoN
Awp bhuuq duKI rhy sn Aqy by-lgwmy POjIAW Aqy rwj-AiDkwrIAW dIAW mn mrzIAW swmHxy Awp nUM
byv`s jwx ky nOkrI C`f ky vwps Gr Aw jwx ivc hI Awp ny byhqrI smJI sI[
jdoN kkVwly ipMf ivKy Awey hoey s. Swm isMG AtwrI nUM is`K POjW dy sqluj pwr kr Awaux dI
Kbr imlI qW Awp Jt-pt vwps AtwrI Aw gey[
jdoN mhrwxI izMd kOr nUM is`K POjW dI PyrUSwh ivKy hoeI hwr dI Kbr imlI qW asny ds GoV-
svwrW dw dsqw s. Swm isMG nUM ieh sunyhw dy ky G`ilAw, "srdwr jI hux qusIN hI is`K rwj dy bcwA
leI kuJ kr skdy ho[ Awau qy Aw ky is`K POj dI kmwn sMBwlo[
mhwrwxI dw sunyhw imldy swr s. Swm isMG AtwrI lVweI dy mYdwn nUM jwx leI iqAwr hoey[
GroN qurn qoN pihlW pRx kIqw ik jW qW ij`q pRwpq krky prqWgw jW ShIdI pwvWgw[ hwr ky vwps nhIN
muVWgw[ AtwrI qoN cl ky Awp is`Dy lVweI dy mYdwn ivc pu`j gey, ijQy is`K POjW PyrU Swh dI hwr mgroN
iek`TIAW ho rhIAW sn[ jdoN is`K POjIAW pwsoN aunHW nUM hux q`k dIAW hoeIAW lVweIAW dw hwl pqw
l`gw qW Awp g`dwr qyjw isMG, lwl isMG dIAW Srmnwk krqUqW sux ky suMn ho gey[ ienHW lVweIAW
ivc ijhVw jMgI smwn qy qopW is`K POjIAW dw AMgryzW dy h`Q AwieAw sI aus kwrx is`K POjW dI lVn
dI smr`Qw AMgryzW dy mukwbly bhuq G`t cu`kI sI[ sMBwvq hox vwlI lVweI ivc vI qW hwlW is`K POj nUM
ipCoN jMgI smwn dI m`dd Byjx dw kMm g`dwr qyjw isMG, lwl isMG Aqy aunHW dy toly dy h`Q ivc hI sI[
ienHW hwlwqW ivc srdwr Swm isMG AtwrI nUM is`K POj dI kmWf sMBwlxI peI[ aunHW nUM is`K POj
dI ij`q dI Aws nzr nhIN sI Aw rhI[ pr aunHW pws ieh izMmyvwrI sMBwlx qoN Cu`t hor koeI cwrw vI qW
nhIN sI[
s. Swm isMG ny aunHW POjIAW swmHxy ieh AYlwn kIqw ik auh Awp AMgryzW dw ft ky mukwblw
krngy Aqy Syry pMjwb dy Kwlsw rwj au`qy kbzw krn dy AMgryzW dy Xqn nUM AsPl krn leI pUrI qwx
lw dyxgy[
hwry hoe POjIAW dy idlW nUM ies AYlwn ny Fwrs id`qI qy auh iek vwr iPr iPrMgIAW nwl do-h`Q
krn nUM iqAwr ho pey[
g`dwr qyjw isMG ny hwlW vI g`dwrI vwlw rol jwrI r`iKAw[ 9 PrvrI 1846 eI. nUM AwKrI vwr
aus ny s. Swm isMG nUM SkqISwlI AMgryzW ivru`D lVn dI QwvyN mYdwn ivcoN jwn bcw ky B`j Klox dI
slwh id`qI[ s. Swm isMG ny g`dwr qyjw isMG dy ies koJy suJwA nUM Tukrw id`qw[
qyjw isMG ny A`goN ikhw ik, "jy qUM ieMnw hI bhwdr hYN qW suhM cu`k ik qUM rx BUmI ivcoN n`s ky nhIN
jwvyNgw"[
s. Swm isMG ny qMbU ivc POjI muKIAW dy swmHxy sRI gurU gRMQ swihb dI hzUrI ivc Ardwsw kIqw
Aqy pRx kIqw ik jy is`K POj dI hwr hoeI qW Swm isMG AtwrI ijaUNdw vwps Gr nhIN jwvygw[
lVweI leI 10 PrvrI dw idn inSicq ho cu`kw sI[ ijauN hI s. Swm isMG AtwrI dI gurU gRMQ
swihb dI hzUrI ivc kIqI pRiq`igAw dI Kbr is`K POjIAW qk p`ujI, swrw AkwS "PrMgIAW nUM mwr
Bjwau" dy nwhirAW nwl gUMj auiTAw[ is`K POjIAW ivc nvW auqSwh qy joS Br igAw[ iek pwsy s.
Swm isMG ShIdI pwaux dI iqAwrI kr irhw sI qy dUjy pwsy qyjw isMG is`K POjW dI hwr dy mnsUby GV
irhw sI[ gdwr lwl isMG ny is`K POjW dy duSmx AMgryzW nUM is`K Poj dy moricAW Awid dy nkSy bxw ky
Byj irhw sI[ 10 PrvrI dw idn vI qyjw isMG qy lwl isMG ny AMgryzW dI shUlq nUM m`uK r`K ky hI
inSicq krvwieAw sI ikauNik AMgryz nUM 9 PrvrI qk hor POjI m`dd Aw jwxI sI[
s. Swm isMG 10 PrvrI nUM AMimRq vyly auT ky, ieSnwn kIqw, bwxI aucwrx krdy hoey Akwl
purK dw Et Awsrw icqvdy hoey is`K POjIAW ivc jw Kloqy[ is`K POjIAW nUM aunHW dIAW is`K rwj leI
pRwpq kIqIAW ij`qW dI Xwd duAweI qy pRyrnw id`qI ik koeI vI isMG rxBUmI coN ip`T ivKw ky nw B`jy, sgoN
duSmx dy snmuK ho ky bhwdrW vwgUM Awpxy dyS pMjwb dI AzwdI leI lVdw hieAw ij`q pRwpq krky
ShIdI pw jwvy[
6
s. Swm isMG AtwrI POjIAW nUM sMboDn krn mgroN Awpxy qMbU v`l prqy[ A`j s. Swm isMG du`D
ic`tw bwxw pweI cInI GoVI qy svwr sn[ ieauN jwpdw sI ieh jrnYl mOq rwxI nUM ivAwhux leI rz
q`qy nUM jw irhw hY[
sUrj dI ikrn dI DuMd nUM PwVn dI iFl sI ik AMgryzI qopW coN pihlw golw is`K POjW v`l
dwigAw igAw[ Pyr kI sI isMGW ny DONisAw qy cotW lweIAW qy qopW dy mUMh KolH id`qy Aqy goilAW dw
jvwb goilAW nwl dyx l`gy[
AMgryzW ny (lwl isMG dy d`sy mUjb) isMGW dI kmzor bwhI v`l sr rwbrt ifk ny isMGW dy Dur
s`jy morcy qy hmlw kIqw qy ibnW bhuqy ivroD dy kwPI A`gy Ds igAw[ Awpxy ies kmzor morcy v`l vI
isMGW ny Acwnk h`lw bol ky ifk dy dsqy nUM ipCy D`k id`qw qy ifk nUM vI jKmIN kr id`qw[ ieh vyK
lwrf hwrifMg gvrnr jYnrl cIikAw qy iKMfy jWdy POjIAW nUM iek`Ty krn dw hukm dyx l`gw[ aus dy
AisstYNt ny A`gy v`D ky JMfw Awpxy h`Q PiVAw qy POjIAW dI AgvweI krn l`gw[ auDroN iglbrt vI
ienHW dI m`dd qy pu`j igAw qy ienHW dy POjI fvIznW ny muV iek`iTAW ho isMGW nwl jw m`Qw fwihAw[
auDr Swm isMG AtwrI is`K POj nUM h`lwSyrI dyx leI GoVI nUM Bjw ky hr QWvyN pu`j irhw sI[ is`K
POjI jwnW qoV ky lV rhy sn[
sr igrbrt AMgryzW vloN isMGW dy ivcly moricAW v`l viDAw pr BwrI nukswn krvw ky ipCy
h`t igAw, isMGW ny aus nUM krwry h`Q ivKw ky vwps prqx leI mzbUr kr id`qw[
Swh muhMmd ies vyly dI lVweI nUM Awpxy SbdW ivc ieauN ibAwn krdw hY:-
“AweIAW pVqlW bIV ky qopKwny,
A`goN isMGW ny pwsVy moV id`qy[
syvw isMG qy mwKy KW hoey is`Dy,
h`ly iqMn iPrMgI dy qoV id`qy[
Swm isMG srdwr AtwrI vwly,
bMnH SSqrI joV ivCoV id`qy[
Swh muhMmdw isMGW ny goirAW dy,
vWg inMbUAW lhU incoV id`qy[
ijauN-ijauN smW bIqdw igAw sBrwauN dI ieh jMg zor pkVdI geI[ lVweI ivc iks dw p`lVw BwrI
sI, ieh kihxw vI muSkl sI[ qopW dy goilAW kwrx swrw vwqwvrx DUMAW Dwr sI[ sUrimAW dIAW
cmkdIAW qlvwrW ivc ilSkW mwrdIAW sn[
Acncyq AMgryzW dw qopKwnw A`gy viDAw qy 300 gj dI ivQ qoN is`K POjW qy A`gy vrwaux lgw[
qopW dI CwvyN AMgryz pYdl POjIAW ny sMgInW dI mdd nwl is`KW dy moricAW qy h`lw bol id`qw[ is`K
POjIAW ny vI A`goN pUrw qwx lw ky ies h`ly nUM rokx dw Xqn kIqw pr AMgryz POjIAW ny is`KW dy
moricAW au`qy kbzw kr ilAw[
AMgryzW dy ies Acwnk h`ly ny lVweI dw r`uK isMGW ivru`D kr id`qw[ EDr g`dwr qyjw isMG jo
Aijhy vyly dI hI aufIk kr irhw sI, is`K POjIAW nUM hor mdd qy bwrUd is`kw phuMcwaux dI QwvyN Awpxy
g`dwr swQI POjIAW smyq mYdwny jMg ivcoN B`j Kloqw qy byVIAW dy p`ul auqoN dI sqluj pwr kr igAw[
is`K kOm dI byVI ivc hor v`ty pwaux leI ausny dirAw pwr krky byVIAW dw pul quVvw id`qw qW jo
Awpxy dyS pMjwb dI leI lV rhy is`K POjI ibpqw smyN ipCy ht ky sqluj vI pwr nw kr skx[
EDr iglbrt dy fvIzn ny isMGW dy kyNdrI mzbUq moricAW qy qIjw hmlw kIqw qy iek dUjy dy
moiFAW qy cVH-cHV ky is`KW dIAW qopW qy kbzw kr ilAw[
AMgryz POjIAW dI ies sPlqw dI Kbr (ik aunHW is`KW dIAW qopW qy kbzw kr ilAw) is`K
POjIAW ivc Jtpt PYl geI[
7
hux s. Swm isMG AtwrI nUM is`K POjW dI hwr swmHxy idsx l`gI[ aunHW AwpxI GoVI nUM A`fI
lweI Aqy qlvwr GumwauNdy hoey pMjvIN ipAwdw AMgryz POj ivc jw vVy[ auh l`gy f`kry krn duSmxW dy
Aqy nwl hI vMgwrdy rhy Awpxy isMG swQIAW nUM mr imtx leI[ Agly pwisauN s. Swm isMG auqy
golIAW dI buCwV hox l`gI[ s`q golIAW CwqI ivc Kw ky, sBrwvW dI jMg dw is`K POjw dw jrnYl, s.
Swm isMG AtwrI GoiVEN Q`ly DVm if`gw qy AwpxI pRiq`igAw pUrI krdw hoieAw dyS pMjwb dI AzwdI
leI ShIdI pw igAw[ is`K POjI AwpxIAW qlvwrW dy jOhr ivKWdy rhy qy ShId ho ho DrqI qy if`gdy
rhy[
ieauN Kqm hoeI sBrwvW dI lVweI, AMgryzW dI ij`q hoeI ijsy kwrx pMjwb dy gl ZulwmI dy p`ky
sMgl pY gey[
jdoN s. Swm isMG AtwrI dI dyh dI FUMf kIqI geI qW auh aus QW imlI, ijQy AMgryzW dw morcw
sI[ srdwr dI dyh Q`ly AMgryz POjIAW dIAW lwSw dw Fyr sI[
s. Swm isMG dI dyh nUM is`K POjIAW ny l`kVIAW dy qu`ly duAwrw qYr ky sqlujoN pwr kIqw qy mgroN siqkwr
sihq aunHW dy ipMf AtwrI phuMcwieAw[
jdoN s. Swm isMG AtwrI dI dyh nUM lMbU lgwieAw igAw Aqy A`g dIAW lptW Awsmwn v`l
auTIAW qW vyKx vwilAW ny ieh mihsUs kIqw ik ijvyN srdwr Swm isMG dI dyh nhIN sgoN dyS pMjwb dI
AzwdI nUM lMbU l`igAw hovy[
jdoN s. Swm isMG dI sUrbIrqw Aqy lwswnI ShIdI dw is`K POjIAW Aqy Awm is`KW qy ieMnw cMgw
pRBwv ipAw ik aunHW sBrwvW dI hwr dw bdlw lYx dw mn bxw ilAw qy AMgyrz ivdySIAW nUM nPrq dI
ngwh nwl qd qk vyKdy rhy jd muV cyilAW vwlw qy gujrwq dIAW lVweIAW ivc ienHW iPrMgIAW ivru`D
pUrw gu`sw nw k`F ilAw[
sBrwvW ivKy srdwr Swm isMG dI srdwrI hyT is`KW vloN lVI AMgryzW ivru`D lVweI bwry kinMGm
ilKdw hY-
“iksy iek vI is`K ny eIn nw mMnI[ (gurU goibMd isMG) dy iksy vI AnuXweI ny rihm dI drKwsq
nw kIqI[ hryk QW auh jyqUAW swmHxy CwqIAW qwx ky Kloqy rhy[ aunHW ivcoN bhuqy qW iek`ly duSmx
dIAW DwVW ivc vV ky twkrw krdy hoey mOq nUM j`PIAW pw gey Aqy AwkV ky qurdy hoey rx-BUmI ivcoN
bwhr ho gey”[
imstr mYsln ilKdw, “jy is`K ieQy ij`q jWdy qW Bwrq AMgryzW h`QoN inkl jwxw sI”
jy dyS-BgqI dI k`sv`tI, ‘jwx bu`J ky’ KuSI-KuSI Awpxy dyS leI jwn vwrnw hY qW Swm isMG
AtwrI vwly nUM iek mhwn dyS Bgq AwKxw bxdw hY[ auhny ivdySI gulwmI dI QwvyN mOq nUM cMgw jwixAw[
ausny jwqI qy duinAwvI su`KW nUM dyS dI AzwdI bdly kurbwn kr id`qw[
AwlIvwl dI lVweI
sBrwvW dI lVweI
jdoN mhwrwxI izMdW nUM pqw l`gw ik
PyrU Sihr ivc rwjw lwl isMG dIAW
swzSW is`K POj hwr geI[ mhwrwxI
izMdW bhuq GbrweI Aqy aus ny dsW
svwrW h`QIN Swm isMG nUM ipMf AtwrI iek
sunyhw ByijAw ik qusIN lVweI ivc jw ky
is`K POjW dI kmwn sMBwlo[ s. Swm isMG
ny jvwb ivc keI g`lW ilKIAW qy lVweI
dy nukswn qy rwjnIqk guMJlW
smJweIAW[ AwKIr dI vwrI mhwrwxI
izMdW vloN sunyhw pu`jw, "srdwr jI! hux
ik`Qy Aw ky bYTy ho? srkwr (mhwrwjw
rxjIq isMG) ny muV ky qW nhIN Awauxw,
ijs ny quhwnUM vMgwrnw hY?” sr lYpl igRPn ilKdw hY ik srdwr Swm isMG nUM mrn qoN frn qy frpok
hox dy qwnHy-imhxy vI id`qy gey[ AMq dI vwrI Swm isMG ny mhwrwxI nUM AKvw ByijAw ik "A`Cw krqwr
dI rzw, jy srkwr ny muV ky nhIN Awauxw, qW AsW vI A`goN ipCoN srkwr pws phuMcxw hY, so huxy hI
iqAwr hW, icMqw nw kro["
AKIr g`l ieQy Aw ky mu`kI ik s. Swm isMG AwpxI vPwdwrI, ie`zq, AxK qy dyS BgqI nUM
swmHxy r`Kdy hoieAw AwpxI bhwdr POj nUM nwl lY ky lVweI v`l nUM kUc krky qur ipAw[ qurn smyN Awp
ny Ardwsw soD ky pRx kIqw ik hwr ky muV AtwrI vwps nhIN Awauxw qy nwl hI inmrqw nwl siqgurW
qy Brosw r`K ky bynqI kIqI, "hy s`cy pwqSwh, jy moV ky vwps ilAwauxw hY qW auj`l muK PqhXwbI nwl
ilAweIN jy qynUM ieh nhIN mnjUr qW surKrU r`K ky Awpxy piv`qr crnW ivc invws bKSIN"
srdwr ny AwpxI POj smyq sBrwvW auqy sqluj pwr kry jMgI kYNp ivc jw fyry lwey[ 6 PrvrI
sMn 1846 eI. dI rwq nUM srdwr qyjw isMG Swm isMG nUM v`KirAW krky AwKx l`gw ik jdoN AMgryzW vlo
pihlw hI hmlw hovy qW qusIN myry nwl hI ipCW nUM BWj pw dyxI[ s. Swm isMG nUM ieh gdwrI dI g`l
zihr vWg kOVI l`gI qy Awp ny s. qyjw isMG nUM JwiVAw qy bVI iGrxw kIqI[ qyjw isMG ny A~goN gu`sy
ivc lwl pIly ho ky AwiKAw ik A`Cw! jy qusIN eyfy bhwdr ho qW suMgD KwE ik mYdwn C`f ky nhIN B`jogy,
ikauNik mYnUM inScw hY ik AwKrI dI vwrI qusIN myry ipCy hI ipT dy ky B`jy Awaugy[" ausy vyly Swm isMG
ny sRI gurU gRMQ swihb jI dI hzUrI ivc Ardwsw soD ky pRx kIqw ik jy r`b nw kry ik isMGW nUM hwr ho
geI qd mYN ijaUNdy morcw C`f ky ipCW nhIN prqWgW[ ieDr qyjw isMG, s. Swm nUM B`jx leI zor dy irhw
sI pr dUjy bMnHy AMgryjW ny vI idl C`fy hoey sn qy AMgryzI kYNp ivc aunHW nUM ij`q qW iek bMnHy rhI jwn
bcwaux dy vI lwly pey hoey sn[ AMq smW nyVy jwx ky lwrf hrifMg ny Awpxy Awp nUM jMg ivc jUJ ky
mrn leI pUrI iqAwrI kr leI Aqy Awpxy lVky nUM Awpxy qgmy qy hor zrUrI sunyhy dy ky ipCWh vwps
Byj id`qw sI[
14
10 PrvrI nUM svyry hI AMgryz POjW ny qopW dwg id`qIAW-golwbwrI ArMB kr id`qI[ ieDroN
Swm isMG duSmxW nUM BwjVW pwaux dIAW skImW soc irhw sI[ auh ic`tI GoVI qy svwr ho, 7 hzwr
jvwnW nUM AwpxI kmwn Q`ly lY ky duSmxW nUM BwjVW pwaux leI mYdwn ivc Aw fitAw[ ies Gmwswx dy
jMg smyN AMgryzW vloN jvwb ivc iqMn bVy BwrI zor dy h`ly hoey jo klgIDr dy sUrimAW ny bVI bhwdrI
nwl Aqy dlyrI nwl ho ky Aqy A`goN jvwbI hmilAW nwl duSmxW dy mUMh Bvw id`qy[ Swh muhMmd ny jMg
dw hwl ies qrHW ibAwn kIqw hY :-
AweIAW pltnW bIV ky qop Kwny,
A`goN isMGW ny pwsVy moV su`ty[
myvw isMG qy mwKy KW hoey is`Dy[
h`ly iqMn iPrMgI dy qoV su`ty,
Swm isMG srdwr AtwrI vwly,
bMnH SSqrI joV ivCoV su`ty[
Swh muMhmdw isMGW ny goirAW dy,
vWg inMbUAW lhU incoV su`ty[90[
isMGW dy twkry dI qwb nw J`ldy hoieAW vYrI dy pYr iQVk kr rhy sn qy pYNqiVAW qoN auKV ky
ipCWh nUM BWj Kwx hI vwly sn[ jo aultI g`l bxI ik gdwr nmk-hrwm qyjw isMG, isMGW nUM BWj dyx qy
by-idilAW krn leI guMdI god Anuswr Awpxy swQIAW smyq mYdwny jMg qoN ipCWh nUM vwps auT n`isAw[
dirAw pwr lMG ky auh DRoh kmwieAw jo rihMdI dunIAW qk is`K kOm nUM Xwd rhygw[ auh sqluj nUM pwr
krn vwlw byVIAW dw pul qoV igAw qW jo isMGW nUM iksy qrHW ipCoN hor POj Aqy rsq-bsq dI m`dd n
phuMcy qy ieh duSmx dIAW golIAW nwl Kqm ho jwx[ jy DkINdy-DkINdy dirAw vl Awaux qW pwxI dI
ByNt ho jwx[ ikMnw ivswhGwq hY[
pey DwivauN hoie ky Pyr Dwvw,
PrWsIs qy ijQy sI cwr XwrI[
kuMfl GiqAW vWg kmwn goSy,
bxI Awx srdwrW nUM bhuq KuAwrI[
qyjw isMG srdwr pul v`F id`qw,
GrIN n`s nw jwey ieh POj swrI
Swh muMhmdw mrn ShId ho ky,
Aqy jwn n krngy Pyr ipAwrI[91[
s. Swm isMG dlyr mrdW vWg pUrI bhwdrI nwl isMGW nUM h`lw-SyrI dy ky duSmx dw mukwblw
krvw irhw sI[ ies Gtnw dw aus dy idl auqy QoVw ijhw Asr nhIN sI hoieAw[ ijs pwsy POj zrw
iQVkdI Aqy morcw tu`tx l`gdw auh aus QW qy Syr vWg b`ukdw Aqy hornW vWg cuMgIAW Brdw jw pu`jdw
sI[
jMg ihMd pMjwb dw hox l`gw,
dovyN bwdSwhI POjW BwrIAW nI[
A`j hovy srkwr qW mu`l pwvy,
ijhVIAW Kwlsy ny qygW mwrIAW ny[
Swh muMhmdw iek srkwr bwJoN,
15