Jugoslavija u Drugom svetskom ratu (1945.

Sremski front

Sremski front je formiran u Drugom svetskom ratu, krajem 1944. godine, a fromirala ga je
nemačka vojska koja se povlačila sa Balkana kao i ustaše koje su im pomagale. Vrhovni štab
je vršio mobilizaciju u Srbiji i Makedoniji za borbe protiv Nemaca na Sremskom frontu.
Tokom zime 1944-45. vodjene su frontalne borbe. Sremski front probijen je 12. aprila 1945.
Jugoslovneska armija je napredovala prema severoyapadu zemlje i njene jedinice su 1. maja
1945. ušle u Trst. Zagreb je oslobodjen 8. maja, a Ljubljana dan kasnije. Borbe su nastavljene
i posle nemačke kapitulacije i trajale su sve do 15. maja, kada je definitivno i u Jugoslaviji
završen Drugi svetski rat.

Fromiranje fronta

Nemci su postavili Sremski front sa ciljem da obezbede izvlačenje grupe armija "E" iz Grčke,
Makedonije i sa Kosova i uporno ga branili. Prvi proleterski korpus poseo je Sremski front da
bi zaštitio oslobođeni Beograd i nastavio potiskivanje neprijatelja prema zapadu.Na
Sremskom frontu angažovane su brojne snage, kako Narodnooslobodilačke vojske, Crvene
armije i Bugarske narodne armije. Jugoslovenske snage sačinjavalo je 12 divizija. Ove
jedinice dejstvovale su po smenama. Snage Crvene armije činili su: 64. i 68. streljački
korpus, delovi dve vazduhoplovne divizije i rečna flotila. Bugarska Prva armija imala je 3. i
8. pešadijsku diviziju. U sastavu Prve proleterske divizije, borio se i bataljon Slovenaca,
formiran u oslobođeno Beogradu, kao i brigada "Italija". Sve jedinice, angažovane u borbama
na Sremskom frontu, popunjene su mladim borcima iz Srbije. Tokom borbi u Šumadiji i za
oslobođenje Beograda, sprovedene su dobrovoljne mobilizacije. Krajem 1944. i u zimu 1945.
godine sprovedene su dve vojne mobilizacije u oslobođenoj Srbiji. Sa mladim borcima
održavani su kursevi, vojne obuke, a potom su upućivani u borbene jedinice. Borbe na
Sremskom frontu bile su dugotrajne, veoma teške i uporne. Okupator, pomognut ustašama i
delovima belogardejskog Ruskog zaštitnog korpusa žilavo se branio. Nekoliko puta front se
pomerao zapadno od Sremske Mitrovice, pa se ustalio iza Šida. Nemci su, pored upornih
odbrambenih borbi, izvršili dva snažna protivudara. Prvi put, 3. januara 1945. godine
iznenadnim protivnapadom nadmoćnim snagama potisnuli su 21. srpsku diviziju na levu
obalu Bosuta. Drugi, daleko snažniji protivudar Nemci su izvršili 17. januara (poznat kao
"Zimska oluja"), angažovanjem svoje tri i brojno i tehnički veoma jake divizije, potisnuli
Prvu jugoslovensku armiju na istok i zauzeli Šid. Posle dva dana, 19. januara, Prva armija
(ojačana Drugom proleterskom divizijom), prisilila je neprijatelja na odbranu i povratila Šid.
Otad je Sremski front stabilizovan do konačnog proboja 12. aprila.

U pogledu Jugoslavije, velika trojica su stali uz Tita, potvrdjujući sporazum koji su sklopili
Tito i Šubašić u Beogradu 2. novembra 1944. Ovim dogovorom je utvrdjeno da će biti
obrazovano Namesništvo koje će upravljati zemljom dok ne bude moguće da se održi
plebicist. Namesništvo je uspostavljeno 5. marta 1945. i trebalo je da štiti interese monarhije.
Jedinstvena vlada formirana je 7. marta 1945. sa Titom kao predsednikom vlade i ministrom
 rata i Šubašićem kao ministrom spoljnih poslova. Od 28 mesta u kabinetu, Titovi ljudi su
držali 23.

Jugoslovenska narodna armija

Jugoslovenska narodna armija (skraćeno JNA) je bila glavna oružana sila Socijalističke
Federativne Republike Jugoslavije od 1945. do 1992. godine. Nastala je 1. marta 1945.
godine reorganizacijom Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije
(NOV i POJ) u Jugoslovensku armiju (skraćeno JA). Do 1980. godine Vrhovni komandant
JNA je bio maršal Josip Broz Tito, a posle njegove smrti tu funkciju je preuzelo
Predsedništvo SFRJ, odnosno predsednik Predsedništva.

Dana 31. maja 1945. maršal Josip Broz Tito je potpisao naredbu
o formiranju i lokaciji najviših strategijskih komandi u miru: armija (armijskih oblasti), i to
preformiranjem postojećih ratnih armija i stvaranjem novih komandi. Ukinut je i deo divizija.
Formirane su četiri armije i dve armijske oblasti. Bilo je, dakle, šest armija, jer se armijska
oblast od armije nije razlikovala. Obe su imale i operativnu i teritorijalnu funkciju, s tim što je
kod armija bila naglašenija operativna, a kod oblasti teritorijalna funkcija.Sredinom juna 1945.
otpočelo je preformiranje i rasformiranje određenih ratnih jedinica, stvaranje jedinica Rezerve
Vrhovne komande (VK).
1. armija, komanda Kragujevac, obuhvata Srbiju bez Vojvodine, Kosova, leskovačkog i
vranjskog okruga.2. armija, Teritoriju Hrvatske pokrivala je Druga armija sa sedištem u
Zagrebu. Pored teritorije Hrvatske, u njenom sastavu bio je i deo BiH: srezovi Cazin,
Bihać, Livno i Imotski, delovi srezova Bosanske krajine do reke Une i deo Istre.
3. vojna oblast, komanda Novi Sad, obuhvata Vojvodinu.
4.vojna oblast komanda Ljubljana, obuhvata Sloveniju i slovensko primorje
5. armija, komanda Skoplje, obuhvata Makedoniju , Kosovo, leskovacki i vranjski okrug
6. armija, komanda Sarajevo, obuhvata BiH (bez nekih srezova) i Crnu Goru

Prva armija Jugoslovenske armije formirana je 1. januara 1945. godine od Prvog proleterskog
korpusa. Komandant Prve armije bio je Peko Dapčević, politički komesar Mijalko Todorović, a
načelnik Štaba Savo Drljević, koga je u februaru zamenio Milutin Morača.

Borbeni put Prve armije

Početkom 1945. godine Prva armija držala je liniju odbrane između reka Save i Dunava
asuprot nemačkog 34. armijskog korpusa. Nemački armijski korpus je 3. januara preduzeo
bočni napad na pravcu Otok-Nijemci i, pošto je iznenadio 21. srpsku diviziju, odbacio je na
levu obalu Bosuta i tako stavio pod svoju kontrolu ugroženu komunikaciju Brčko-Vinkovci.

Štab Prve armije formirao je tri operativne grupe divizija: Severnu grupu divizija,
Bosutsku grupu divizija, Južnu grupu divizija.
 U borbama od 4. do 10. maja divizije Prve armije zarobile su oko 10.000 neprijateljskih
vojnika i velike količine naoružanja. Zatim je Prva armija sa četiri divizije nastavila gonjenje
neprijatelja pravcem Podsreda-Celje-Šoštanj-Črna i 13. maja 1945. godine izbila
jugoslovensko-austrijsku granicu, gde je završila svoj ratni put.

Druga armija Jugoslovenske armije formirana je 1. januara 1945. godine od Južne

operativne grupe divizija NOVJ koju je sačinjavao Četrnaesti srpski korpus, koji je krajem
decembra 1944. godine forsirao Drinu i dejstvovao u istočnoj Bosni. Komandant Druge
armije bio je Koča Popović, politički komesar Blažo Lompar, a načelnik Štaba Ljubo
Vučković. U periodu od januara do marta 1945. godine Druga armija JA vodila je oštre borbe
sa jačim nemačkim i ustaško-domobranskim snagama na komunikaciji Vlasenica-Zvornik-
Bijeljina. Krajem marta 1945. godine odbila je jak protivnapad nemačkog 34. armijskog
korpusa. Od svog formiranja do 15. maja 1945. godine Druga armija je uništila oko 30.000 i
zarobila 36.614 neprijateljskih vojnika, podoficira i oficira, uz sopstvene gubitke od 4.961
poginulog i 14.212 ranjenih. Samo od 10. do 15. maja njene jedinice zarobile su 21.000
neprijateljskih vojnika i zaplenile 29 tenkova i drugog naoružanja.

Treća armija Jugoslovenske armije formirana je 1. januara 1945. godine od jedinica Glavnog
štaba NOV i PO Vojvodine i Dvanaestog vojvođanskog korpusa. Ukupno oko 50.000 ljudi.
Komandant Druge armije bio je Kosta Nađ, politički komesar Branko Petričević, a načelnik
Štaba Vukašin Subotić.

Borbeni put Treće armije

Početkom januara 1945. godine Treća armija JA držala je front prema neprijatelju na kotama
Barč (u Mađarskoj)-Podravska Slatina-Donji Miholjac-Darda-Apatin i na levoj obali Dunava
do u visini Vukovara. Treća armija je vodila borbe radi proširenja Virovitičkog mostobrana,
a 1. februara su sve jedinice NOVJ prešle u odbranu

Vrhovni komandant Jugoslovenske armije, mašral Josip Broz Tito, pohvalio je 10. maja
1945. godine jedinice Treće armije za slamanje otpora nemačkih snaga pri oslobođenja
Bjelovara, Koprivnice, Križevaca, Varaždina, Ptuja, Krapine i drugih mesta, 14. maja za
uspešno forsiranje reke Drave.

Četvrta armija Jugoslovenske armije formirana je 1. marta 1945. godine od jedinica

Osmog dalmatinskog korpusa , Jedanaestog hrvatskog korpusa i Sedmog slovenačkog
korpusa . Komandant armije bio je Petar Drapšin, politički komesar Boško Šiljegović, a
načelnik Štaba Pavle Jakšić. U okviru završnih operacija za oslobođenje Jugoslavije Četvrta
armija je dobila zadatak da probije neprijateljev front između gornjeg toka reke Une i
Jadranskog mora, prodre kroz Liku, Hrvatsko primorje, Gorski kotar i Istru i izbije na reku
Soču. Za izvršenje tok Zadatka Četvrta armija je do 19. marta grupisana u jugoistočnom delu
Like. Operacijski plan Štaba armije predviđao je izvršenje tog zadatka u tri faze. Prva faza -
oslobođenje Like; druga faza - oslobođenje Hrvatskog primorja i Gorskog kotara i treća faza
- oslobođenje Istre, Slovenačkog primorja i Trsta. razbila je nemački 15. brdski korpus u
borbama oslobođenje Like, Bihaća i Hrvatskog primorja, okružila i u završnoj fazi unuštila
nemački 97. korpus koji se nalazio u Istri i Slovenačkom primorju. U predviđenim etapama,
 do 1. maja Četvrta armija je oslobodila Trst i sve krajeve do reke Soče, gde je došla u vezu sa
savezničkim snagama koje su oslobodile Italiju, a jedan njen motorizovani odred upao je 9.
maja preko Boveca i Kranjske gore u Korušku.

Za svaj doprinos pobedi nad fašizmom, Četvrta armija je tri puta pohvaljena od strane
Vrhovnog komandanta JA maršala Tita - 22. i 30. aprila i 1. maja 1945. godne..

Ivan regent 1945. године вратио се у Југославију и после ослобођења Трста 1. маја, био је у
партијском руководству за Трст.

Odlučan napad 4. armije za oslobođenje Trsta, preduzet je u zoru 1. maja. Napad se razvijao vrlo
povoljno. Jedinice nastupale su koncentrično sa istoka, sjevera i zapada. Unutrašnje snage koje je
objedinjavala Komanda grada Trsta i, po naređenju štaba 9. korpusa JA, još 28/29. aprila, sa
svojih 16 pripremljenih bataljona, počela je ustanak i ovladala sa nekoliko predgrađa i značajnim
dijelovima centra, narastajući na 15.000 boraca. Prva tenkovska je krajem maja 1945, bila na
sirem podrucju Trsta, a 17. maja iz Zagreba je upucena i Druga tenkovska brigada, koja je
efektno promarsirala kroz Trst 21. maja, da bi se zatim locirala u podrucju Vipavske doline.
Nakon podele sporne teritorije Trsta, na dve zone A (po angloamerickom upravom) i B
(jugoslovenska uprava), 2 tenkovske brigade se od 11. juna uvece, povlace i to Prva u Staru
Vrhniku, a Druga u Postojnu, odnosno Ljubljanu. Jos pre ovih dogadjaja (7-19maja) doneta je
odluka o formiranju tenkovse armije, na osnovu pozitivnih iskustava sa tenkovskim brigadama i
uticaja sovjetske doktrine.
Treće zasedanje AVNOJ-a

Treće i poslednje zasedanje AVNOJ-a održano je u Beogradu 7. avgusta 1945. Zadatak

AVNOJ-a bio je da pripremi izbore za Ustvotvornu skupštinu, kao i da donese pojedine zakone.
On je bio neka vrsta Privremene skupštine do proglašenja nove, posle narodnih izbora.

Međunarodno priznanje Jugoslavije

Krajem 1944. godine uspešno je onončana borba za međunarodno priznanje nove

Jugoslavije. Na Krimskoj konferenciji predstavnika vodećih sila održane februara 1945,
pored ostalog, data je preporuka o sporazumevanju Nacionalnog komiteta i članova
izbegličke vlade radi formiranja zajedničke vlade u Jugoslaviji.

U međuvremenu, došlo je do prvih kontakta između predsednika kraljevske Vlade u

Londonu, dr Ivana Šubašića i predsednika NKOJ-a, Josipa Broza Tita na Visu. Tada je
potpisan i Viški sporazum, koji je predviđao da se i dalje nastavi sa planovima o formiranju
mešovite vlade.

Posle pregovora Tita sa premijerom Čerčilom i na insistiranje velikih sila, došlo je do

stvaranja privremene vlade Demokratske Federativne Jugoslavije 7. marta 1945. u Beogradu.
Istu vladu su priznali SSSR, Velika Britanija, SAD i druge savezničke države.
Treće zasedanje AVNOJ-a

Posle obrazovanja jedinstvene vlade, pristupilo se stvaranju vlada federalnih jedinica.

Narodna vlada Srbije obrazovana je 9. aprila, Hrvatske 14. aprila, Makedonije 16. aprila,
Crne Gore 17. aprila, Bosne i Hercegovine 27. aprila, a Slovenije 5. maja 1945.

On je proširen sa poslanicima poslednjeg jugoslovenskog parlamenta iz 1938. godine, koji se

nisu kompromitovali saradnjom sa okupatprom, a takvih je bilo 36.

Prošireni AVNOJ nazvan je Privremena narodna skupština, koja je donela niz važnih zakona.
Posebno se ističu izborni zakoni za Ustavotvornu skupštinu i Zakon o agrarnoj reformi i
kolonizaciji.

Izbori za Ustavotvornu skupštinu

Izbori za Ustavotvornu skupštinu održani su novembra 1945. Sa 96% glasova, snage

Narodnog Fronta su pobedile. Nakon izbora, nova Ustavotvorna skupština se prvi put sastala
novembra 1945. i jednoglasno usvojila Deklaraciju o proglašenju Federativne Narodne
Republike Jugoslavije (FNRJ). Time je ona ispunila svoj prvi zadatak, rešavanja pitanja
oblika vladavine.

Drugi važan zadatak je bilo donošenje Ustava. Posle dva meseca pretresa u Skupštini i
opštenarodne debate, 31. januara 1946. usvojen je Ustav FNRJ. Njime su ozakonjene
tekovine NOR-a, Istoga dana Ustavotvorna skupština je pretvorena u narodnu skupštinu. Na
taj način zbačena je monarhija i uspostavljena Republika.

AVNOJ je na taj način prestao da postoji.

Jedinice Jugoslovenske armije ušle su u napušteni logor u Jasenovcu 2. maja 1945, u vreme
kada su svi drugi logori smrti u Evropi već bili oslobodjeni. Logor u Jasenovcu služio je
isključivo kao logor smrti za masovno ubijanje zatočenika.

Ratna svakondnevica

Ogromna materijalana steta, popaljena sela, poruseni putevi, mostovi i pruge, tegoban i
oskudan zivot ljudi. U zimu 1945 vise od 60 % skolske dece nije pohadjalo skolu zbog
nedostatka obuce. Cokule i cipele su vredele kao jedna krava i predstavljale su pravu retkost.
Stanovnistvo je oskudevalo i u odeci sredstvima za odrzavanje higijene, artiklima za ljudsku
ishranu.