Professional Documents
Culture Documents
Punim Diplome Burim Gerqina
Punim Diplome Burim Gerqina
Punim Diplome
Tema: VETITË MAGNETIKE TË MATERIALEVE FERITE
NËN NDIKIMIN E RRYMËS ALTERNATIVE
Studenti: Mentori
Burim Gërqina Prof. Ruzhdi Sefa Dr. sci
2011
Prishtinë
PËRMBAJTJA
PËRMBAJTJA............................................................................................................................................2
PARATHËNIE ............................................................................................................................................3
HYRJE .......................................................................................................................................................4
1. MAGNETIZIMI I MATERIES..............................................................................................................5
1.1 Fusha magnetike...................................................................................................5
1.2 Vetitë magnetike të materieve..............................................................................7
1.3 Ndarja e materieve magnetike............................................................................10
1.4 Permeabiliteti magnetik......................................................................................12
2 VETITË MAGNETIKE TË MATERIALEVE FERITE NËN NDIKIMIN E RRYMËS ALTERNATIVE .............15
2.1 Cikli i histerezës ..................................................................................................15
2.2 Feritet.................................................................................................................18
2.2.1 Feritet me magnete të forta..............................................................................19
2.2.2 Feritet me magnet të butë .................................................................................20
2.3 Humbjet e rrymave shtjellore .............................................................................20
2.4 Rezistenca...........................................................................................................23
2.5 Permeabiliteti .....................................................................................................25
2.5.1 Permeabiliteti fillestar........................................................................................25
2.5.2 Spektri i permeabilitetit......................................................................................26
2.5.3 Faktorët që ndikojnë në permeabilitet ...............................................................29
2.6 Tangjenti i humbjeve dhe faktori i humbjeve ......................................................29
2.7 Koeficientët e humbjeve .....................................................................................30
2.8 Faktori i temperaturës i permeabilitetit fillestar..................................................30
2.9 Mosakomodimi...................................................................................................31
2.10 Humbjet në bërthamë ........................................................................................32
2.11 Vetitë mikrovalore ..............................................................................................33
2.12 Mënyrat precesionale mikrovalore .....................................................................37
2.13 Vetitë logjike dhe komutuese të feriteve ............................................................39
2.14 Vetitë e mediumit regjistrues..............................................................................40
3 APLIKIMI I MATERIALEVE FERITE ..................................................................................................41
3.1 Historia e aplikimeve të feriteve .........................................................................41
3.2 Kategoritë e përgjithshme të aplikimeve të feriteve............................................42
4.1 PËRMBLEDHJE...............................................................................................................................46
4.2 SUMMARY ....................................................................................................................................49
5.1 LITERATURA ..................................................................................................................................52
5.2 REFERENCA ...................................................................................................................................53
2
PARATHËNIE
3
HYRJE
4
1. MAGNETIZIMI I MATERIES
5
Nga ana tjetër, një veti e këtillë e ka edhe mediumi në të cilin ekzistojnë përçues
me rryma elektrike, e cila gjë mund të konstatohet lehtë nëpërmjet eksperimenteve. Ky fakt
tregon se shkaku i vetive të poleve magnetike që të shkaktojnë fushën magnetike, me siguri
është rryma elektrike. Përveç kësaj, eksperimentet tregojnë se fusha magnetike vepron me
forca magnetike edhe në çdo përçues me rrymë elektrike, të cilët gjenden në fusha
magnetike. Këto forca quhen forca elektromagnetike
Kriteri i cili është përdorur për identifikimin e forcës, e cila mund të jetë ose
refuzuese ose tërheqëse, është provuar me një sondë nën veprimin e fushës. Për
gravitacionin, ku ndërveprimi është gjithnjë tërheqës, ekuacioni është
(1.1.1)1
Ku:
F= forca [N]
G= Konstantë = 6.67 x 10-7 [nt-m2/kgm2 ]
m1 dhe m2 = masa [kg]
r= distanca në mes të masave [m]
(1.1.2)2
Ku:
q1, q2= ngarkesat elektrike punktuale [C]
K= konstantë dielektrike = 9 · 109 [nt-m2/C2]
r= distanca në mes të ngarkesave [m]
Forca është refuzuese nëse të dy ngarkesat janë me shenjë të njëjtë dhe tërheqëse
nëse shenjat janë të ndryshme. Për fushën magnetike, ekziston një ndryshim i rëndësishëm
krahasuar me llojet tjera te fushës. Në fushën e gravitetit ose elektrike, për analogji,
entitetet që e krijojnë potencialin, masa ose q, mund të ekzistojë si e veçantë. Për këtë,
1
Literatura 4. fq. 1
2
Literatura 4. fq. 1
6
ngarkesat negative ose pozitive mund të përqendrohen ndaras. Në rastin e magnetit, të dy
tipet e specieve që e krijojnë fushën magnetike paraqiten si të çiftëzuara bashkë si dipol.
Deri më tash, ende nuk është gjetur ndonjë njëpolësh magnetik i izoluar.
ρ ρ ρ
J =L+S (1.2.1)3
Fusha magnetike të cilën e krijojnë elektronet në atom është e lidhur me momentin e sasisë
ρ
totale të lëvizjes ( J ). Duhet cekur se atomi është grimca themelore e materies. Po ashtu
duhet thënë se ekzistojnë edhe elementet strukturale të atomit që janë në gjendje të
lëvizjes së përhershme dhe të cilat paraqesin kryesisht madhësi elektrike. Lëvizja e grimcave
subatomike dhe lëvizja e atomeve në molekula, zhvillohet sipas ligjeve të mekanikës
kuantike, për këtë thuhet se përfaqësojnë sistemet kuantomekanike edhe pse në shumë
aspekte janë të ndryshme nga sistemet mekanike klasike, sistemet kuantomekanike sillen në
përputhje me ligjet klasike të elektromagnetizmit. Kjo d.m.th. se të gjitha lëvizjet e grimcave
të elektrizuara strukturale të atomit krijojnë momente magnetike. Në nivelin subatomik
dallojmë lëvizjen e elektronit rreth bërthamës së atomit dhe lëvizjen e elektronit përreth
boshtit të tij. Pasi që këto dy lloje të lëvizjes së grimcave subatomike janë në thelb të
ndryshme, ato në mënyra të ndryshme i kontribuojnë sjelljes magnetike të materies.
3
Literatura 5. fq.115
7
Elektroni i cili rrotullohet rreth bërthamës së atomit paraqet rrymën rrethore (Mikrorrymat
e Amperit).
Figura 1.2.1 Rryma për shkak të lëvizjes rrethore të elektronit (literatura 5. fq. 115)
e eω eν
i= = = (1.2.2)4
T 2π 2πr
Ku i – intensiteti i rrymës, T - është perioda e rrotullimit të elektronit rreth bërthamës së
atomit, ω - frekuenca këndore, e - ngarkesa e elektronit, ѵ – shpejtësia orbitale e elektronit.
Sipas ligjeve të elektrodinamikës, kësaj rryme i përgjigjet momenti magnetik që jepet me
shprehjen:
eν 2 emνr e
ma = iS = r π= = L (1.2.3)5
2πr 2m 2m
4
Literatura 5. fq. 116
5
Literatura 5. fq. 116
8
magnetike e qarkut të vogël të rrymës elektrike në largësi më të madhe është e
barasvlershme me fushën magnetike të dipolit. Momenti magnetik i dipolit është:
m = nIdS = Id S (1.2.4)6
6
Literatura 5. Fq. 24
9
1.3 Ndarja e materieve magnetike
Kur flasim për efektet paramagnetike dhe diamagnetike, atëherë atomet e ndarë nuk
bashkëveprojnë njëri me tjetrin. Gjatë kësaj gjendje, drejtimi i momentit magnetik të atomit
nuk varet nga orientimi i momenteve magnetike të atomeve fqinje. Njëlloj ka substanca të
forta, te të cilat momenti magnetik është i orientuar në lidhje me njëri tjetrin në një mënyrë
të caktuar dhe bashkëveprimet në mes të atomeve luajnë një rol të rëndësishëm në
përcaktimin e vetive magnetike. Ky efekt quhet magnetizim i rregullt dhe paraqitet si
karakteristikë te substancat feromagnetike, antiferomagnetike dhe ferimagnetike.
Ti shqyrtojmë substancat kristalore, te të cilat atomet gjenden në rrjetat hapësinore
- periodike. Paraqitja e magnetizmit të rregullt është i karakterizuar me renditje të veçantë
në orientimin e momentit të atomeve në rrjetën hapësinore. Kjo renditje shpjegohet me atë
se, në rrjetë atomet bashkëveprojnë fortë njëri në tjetrin. Ky bashkëveprim ndodh kryesisht
përmes veprimit të elektroneve të shtresave të jashtme, ndërsa energjia e bashkëveprimit
të atomeve fqinje është më e vogla në atë rast, kur spinat e atomeve fqinje janë paralel. Tri
rastet e rëndësishme të magnetizmit të rregullt në substanca janë treguar në figurën 1.3.1.
Në figurën 1.3.1a, atomet e substancës janë të ngjashme dhe momenti magnetik është
paralel njëri me tjetrin. Në figurën 1.3.1b, poashtu atomet janë të ngjashme, por drejtimi i
momenteve magnetike të atomeve fqinje ka kahje të kundërt. Në figurën 1.3.1c, momenti i
atomeve fqinje ka madhësi jo të njëjtë dhe drejtimi është me kahje të kundërt. Rasti i fundit
është rasti më i rëndësishëm për ne.
7
Literatura 2. Fq. 244
10
Substanca, në të cilën ekziston momenti magnetik i atomeve paralel dhe njëkahor
njihet si feromagnetik, ndërsa fenomeni me atë lloj renditje të atomeve – feromagnetizmi.
Këtë formë të magnetizmit kanë hekuri, kobalti, nikeli. Fenomeni që paraqitet me renditjen
e momenteve të atomeve, i treguar në figurën figura 1.3.1b, quhet antiferomagentizëm. Si
shembull mund të na shërbejë magnetizmi i oksidit të hekurit dhe nikelit (FeO dhe NiO).
Jonet dyvalent të metaleve në këto okside përmbajnë moment magnetik.
Nëse katër atome (figura 1.3.1a) i përkasin një molekule, atëherë momenti i plotë
magnetik i molekulave është katër herë më i madh se momenti i cilitdo atom. Substanca e
cila ka renditje të momentit magnetik të atomeve, të treguar në figurën 1.3.1b, duke iu
falënderuar antimagnetizmit, ka moment zero. Fenomenet magnetike, të kushtëzuara me
renditjen e momenteve magnetike të atomeve si në figurën 1.3.1c, kanë karakter më
kompleks, sesa në dy rastet e para dhe quhen ferimagnetizëm.
Këtu do të merremi me materialet ferrimagnetike, përfaqësuesi ose klasa më e lartë
e tyre janë feritet, për të cilat më gjerësisht do të flasim në pikën 2.2 të kapitullit 2.
Një nga kriteret e aplikimit efektiv të materialeve magnetike në teknikë, është niveli i
vetive të tyre magnetike. Hekuri ka veti të mira magnetike në fushat magnetike
permanente. Mungesa themelore e hekurit është vlera e vogël e rezistencës elektrike, që e
kufizon zonën e aplikimit si material magnetik në fushat magnetike permanente. Në fushat
elektromagnetike të ndryshueshme magnetet e hekurit kanë humbje të mëdha të rrymave
shtjellore.
Kërkimi i materialeve të reja magnetike me rezistencë elektrike janë kryer në fushat
e kërkimit për mundësinë e krijimit të feromagnetëve sintetik. Qysh në vitin 1909 Gilberti
propozoi përdorimin për ferite – të gjysmëpërçuesve feromagnetik të oksidit sintetik, në të
cilët rezistenca elektrike është disa herë më e madhe se te metalet feromagnetike. Kaloi
shumë kohë dhe feritët sintetik të propozuar nuk gjetën ndonjë aplikim të rëndësishëm. Në
vitin 1946 holandezi Snoek ka bërë hulumtime fundamentale, të cilat treguan se disa ferite
të dyfishta, për shembull nikel-zink apo mangan-zink posedojnë të dyja permeabilitet të
lartë dhe disa vlera tjera në kuptim të karakteristikave teknike. Shumë vende që atëherë
kanë nisur studime të llojeve të ndryshme të feriteve dhe studime të vetive të tyre.
11
1.4 Permeabiliteti magnetik
ρ ρ ρ
(
B = µ0 H + M ) (1.4.1)8
Nga kjo shprehje nxjerrim konkludimin, derisa intensiteti i fushës magnetike është i caktuar
me sistemin e rrymave makroskopike, të cilat shkaktojnë fushën magnetike, induksioni
magnetik varet nga intensiteti i fushës magnetike, pra edhe nga sistemi i rrymave
ρ
makroskopike dhe vektori i dendësisë së momenteve magnetike, M . Ky vektor varet nga
rrymat makroskopike, gjegjësisht intensiteti i fushës magnetike, por edhe nga vetë materia.
Materialet magnetike lineare karakterizohen me faktin se vektori i dendësisë së momenteve
magnetike është proporcional me intensitetin e fushës magnetike
ρ ρ
M = χm H (1.4.2)9
(1.4.3)10
8
Literatura 1 fq. 119
9
Literatura 5 fq. 124
10
Literatura 6 fq. 52
12
Permeabiliteti magnetik absolut jepet me shprehjen:
µa = B/H (1.4.4)11
B= µ H (1.4.5)12
ku µ = µ0 (1+ χm )
11
Literatura 6 fq. 52
12
Literatura 6 fq. 52
13
Literatura 6 fq. 52
14
Literatura 6 fq. 52
15
Literatura 6 fq. 52 µ0 ≈ 1,256 * 10-6 [T A/m]
16
Literatura 6 fq. 52
13
Figura 1.4.1 Varshmëria e permeabilitetit nga intensiteti i fushës magnetike. Ku µ0 –
permeabiliteti në vakum, µm permeabiliteti maksimal, µf permeabiliteti fillestar (Për
permeabiliteti fillestar do të flitet më gjerësisht në kapitullin 2 në pikën 2.5.1) (Literatura 5
fq.125)
Figura 1.4.2 Lakorja tregon tri zona (I) zonën e fushës së dobët me rritje rapide të lakores se
induksionit dhe permeabilitetit. (II) zonën e fushës së mesme me rritje të ngadalshme të
lakores së induksionit dhe rënien e vlerës të permeabilitetit magnetike. (III) zona e fushës së
14
fuqishme, tek e cila permeabiliteti magnetik i afrohet njëshit (numri 1), ndërsa induksioni e
arrin ngopjen.)17
Siç do të shohim në vazhdim në pikën 2.1, lakoret e histerezës fjalë për fjalë mund ti
quajmë nënshkrimi i materialit magnetik. I kemi krijuar këto lakore duke aplikuar ngadalë
fushën e rrymës njëkahore (DC) në një kahje, duke ngopur materialin, që redukton fushën
ngadalë në zero, duke rikthyer fushën dhe përsëritur procedurës e njëjtë. Lakorja që fitohet
quhet lakorja e parë ose cikli i histerezës DC.
Lakoret e rrymës njëkahore (D.C.) janë të rëndësishme për studimin e vetive themelore
të materialeve dhe janë përdorur në dizajnimin e materialeve me magnet permanent që nga
operimi i tyre fushën DC. Sido që të jetë, përdorimi i materialit magnetik dominon nën
kushtet e rrymës alternative AC, kjo është kur, fusha magnetike krijohet nën ndikimin e
rrymës së tillë që ndryshon sipas një funksioni sinusoidal apo sipas ndonjë forme tjetër
valore (katror, trekëndësh, sharrë. etj.) këtu në këtë kapitull do të diskutojmë vetitë e
feriteve që bëhen të rëndësishme nën ndikimin e këtyre kushteve.
Ashtu si rryma që kalon përmes një cikli të valës sinusoidale, ashtu edhe magnetizimi
do të kalojë përmes një cikli të lakores të histerezës. Kjo është treguar në figurën 2.1.1. Ky
lloj i ciklit quhet cikël nën ndikimin e rrymës alternative A.C. dhe në frekuencat e ulëta
përafrohet me cikël D.C. Mirëpo, do të lajmërohen diferenca të caktuara ashtu si do të
17
Literatura 6 fq. 53
15
ndryshojë frekuenca e rrymës ekscituese dhe kështu frekuenca e lakores së tërthortë do të
rritet. Humbjet e rrisin gjerësinë e lakores. Në të vërtetë, zona që kufizohet me lakoren e
histerezës tregon humbjet në material gjatë ciklit të procesit të magnetizimit. Procesin e
magnetizimit mund ta përcjellim mirë nëse në sistemin e koordinatave paraqesim
induksionin magnetik në funksion të fushës magnetike (Fig. 2.1.1). Duke e rritur fushën
magnetike deri në vlerën Hm, bëhet rritja e induksionit magnetik sipas një ligjshmërie të
caktuar. Rritja e mëtejshme e fushës nuk e bën rritjen e induksionit, prandaj edhe nuk është
e arsyeshme, dhe gjendjen e arritur e njohim si ngopje magnetike. Në Fig. 2.1.1 është
paraqitur cikli i histerezës për gjendje të ndryshme magnetike.
Me zvogëlimin e fushës magnetike, prej vlerës Hm, fillon të zvogëlohet edhe
induksion magnetik. Por ky zvogëlim është më i ngadalshëm në krahasim me lakoren e
magnetizimit të parë, si rezultat i joreverzibilitetit të zhvendosjes së mureve të Blloh-ut në
material. Madje, edhe kur intensiteti i fushës magnetike bie në zero, induksioni magnetik do
të ketë një vlerë të mbetur. Kjo vlerë e induksionit quhet induksioni remanent ose i mbetur,
të cilin e shënojmë me Br, dhe është vlerë karakteristike për çdo material.
a) b)
18
Literatura 2. Fq. 254
16
do të arrijë vlerën e vet maksimale negative. Me ndryshimin e fushës magnetike prej vlerës -
Hm deri në vlerën Hm, induksioni magnetik do të ndryshojë sipas lakores -Bm, - Br, Hc, Bm ,
duke u mbyllur cikli i parë i magnetizimit. Cikli i histerezës nuk mbyllet krejtësisht me ciklet e
para të magnetizimit, por pas disa përsëritjeve. Lakorja e mbyllur simetrike quhet cikli i
histerezës (Figura 2.1.1a).
Klasifikimi i materialeve magnetike bëhet edhe në bazë të ciklit të histerezës.
Materialet që e kanë të ngushtë ciklin e histerezës (force të vogël koercitive), quhen
materiale të buta magnetike, ndërsa materialet që kanë cikël të gjerë të histerezës (forcë të
madhe koercitive), quhen materiale të forta magnetike.
Kufiri i saktë i kesaj ndarjeje në mes këtyre materialeve është shumë vështirë të gjendet.
Konsiderohet se materialet e buta magnetike kanë fushë koercitive më të vogël se 600
[A/m], ndërsa materialet e forta magnetike kanë Hc më të madhe se 600 [A/m]. Megjithatë,
te materialet bashkëkohore magnetike vlera e fushës koercitive për materiale të buta është
më e vogël se 1 [A/m], përderisa për ato të fortat arrin vlera deri 100000 [A/m] dhe më e
madhe.)20
Përveç formës së ciklit të histerezës, përkatësisht vlerës së fushës koercitive,
materialet e buta dhe të forta magnetike dallohen edhe në pikëpamje të energjisë së
nevojshme për përfitimin e një gjendje të caktuar të magnetizimit, përkatësisht në bazë të
19
Literatura 2. Fq. 259
20
Literatura 2. Fq. 260
17
humbjeve të energjisë që paraqiten për formimin e ciklit të plotë të histerezës (Fig. 2.1.2).
Te materialet e buta magnetike, energjia e nevojshme për një gjendje të magnetizimit është
minimale ndërsa për materialet e forta magnetike shpenzohet energji shumë më e madhe.
Rasti është i njëjtë edhe me energjinë e mbetjes së akumuluar në material, me rastin e
largimit të fushës së jashtme magnetike.
2.2 Feritet
21
Literatura 6 fq. 56
22
Literatura 6 fq. 57
19
Në figurë është dhënë varshmëria e forcës koercitive në raport me madhësinë e grimcave.
Siç mund të shihet nga figura, përveç për dimensione shumë të vogla, në të cilat grimcat
bëhen superparamagnete, me zvogëlimin e dimensioneve rritet forca koercitive, ku edhe
maksimumi i lakores i korrespondon faktit se shumica e grimcave në pluhur është në një të
vetmen fushë (domen). Rënia e forcës koercitive në të djathtë të këtij maksimumi është për
shkak të prezencës së pluhurit të një numri të grimcave të dy dhe shumë domeneve, si
edhe në anën e majtë - prezenca e grimcave supermagnetike, respektivisht grimcave me
dimensione tepër të vogla (10 [nm] e më të vogla), karakterizohet nga fakti se, për shkak të
luhatjeve termike nga momentet magnetike të devijojnë nga drejtimi i orientuar, forcat e
instaluara nga anisotropia magnetokristaline, që rezulton forca koercitive zvogëlohet me
zvogëlimin e dimensioneve të tyre.)23
23
Literatura 6 fq. 57
20
Kur një material është magnetizuar me cikle, për shembull me rrymë sinusoidale, në
material do të shkaktohet një tension i cili ka kahje të kundërt me tensionin që krijon rryma
e magnetizimit dhe fusha magnetike e ndryshueshme. Tensioni i induktuar do të shkaktojë
rryma shtjellore në material, që do të krijojnë fusha magnetike opozitare me fushën
magnetike origjinale. Nëse është e magnetizuar një mostër (gjedhë) në formë cilindrike nga
mbështjella solenoidale, aty do të gjenerohen rrymat shtjellore si rrathë koncentrikë përreth
boshtit qendror të cilindrit. Meqë secila nga këto qarqe krijon fushë magnetike, fushat e
rrymave shtjellore do të jenë më të mëdha në qendër të prerjes tërthore, ku është numri
më i madh i qarqeve që krijojnë fushë përreth vendit ku gjenden. Fushat e rrymave
shtjellore jashtë cilindrit do të kenë shumë më pak qarqe të rrymës përreth tij.
24
Literatura 4 fq.36
21
Tensioni i shkaktuar është funksion i dB/dt, apo shkalla e ndryshimit të induksioni B,
me kohën. Sa më e madhe të jetë frekuenca f, apo 1/t në dB/dt, aq më i madhë do të jetë
tensioni i shkaktuar dhe aq më të mëdha do të jenë humbjet e rrymave shtjellore. Rrymat
shtjellore paraqiten në çdo lloj materiali, por do të jenë më të mëdha në materialet
magnetike për shkak të permeabilitetit më të lartë dhe për këtë ka edhe ndryshim më të
madh të induksionit, ∆B. Një shembull i rëndësishëm i humbjeve të rrymave shtjellore në
materialet jo magnetike paraqitet në mbështjellat e bakrit të pajisjeve me elemente
magnetike. Duhet të marrim në konsiderim këto humbje ndaras në komponentet
magnetike. Efekti i rrymave shtjellore është i varur fortë nga rezistenca e materialit që ka
ndikim në rezistencën e qarkut të rrymave shtjellore. Meqë I=E/R, për tensionin e njëjtë të
shkaktuar, rezistenca më e lartë do të zvogëlojë rrymat shtjellore dhe për këtë edhe fushën
opozitare. Pasi që feritet kanë rezistencë të madhe, rrymat shtjellore nuk paraqesin problem
përderisa nuk kemi të bëjmë me frekuencat më të larta.
Në frekuencat e ulëta apo mesatare, zvogëlimi i fushës magnetike përmes humbjeve
të rrymave shtjellore është i vogël nëse madhësia e mostrës (gjedhes) është shumë e
madhe. Aty është i përfshirë faktori kohë në thellësi të depërtimit kështu që në frekuenca të
ulëta ka kohë të mjaftueshme për rrymat shtjellore të shpërndahen dhe për fushën e
aplikuar që të arrijë qendrën e mostrës. Në frekuencat e larta, koha është e pamjaftueshme
për rrymat shtjellore që të dobësohen dhe kështu fushat e kundërta do të bëhen të
dukshme në largësi më të mëdha nga qendra apo më afër sipërfaqes. Me rritjen e
mëtutjeshme të frekuencës, fusha e aplikuar depërton vetëm në thellësira të vogla. Kjo
rrymë shtjellore e rritur e mbron brendësinë e mostrës nga fusha e aplikuar. Në metale ku
rezistenca është e vogël, që të zvogëlohet efekti i rrymave shtjellore, shiriti nga i cili është
prodhuar komponenti, është i mbështjellur me shtresë të hollë dhe është i izoluar nga
shtresat e afërta.
Thellësia e depërtimit të fushës së aplikuar mund të shprehet në termet e
frekuencës dhe parametrave tjerë. Termi i cili përdoret shpesh quhet trashësia shtresës –
skin depth”)25 dhe definohet si pikë ku fusha e aplikuar reduktohet në 1/e pjesë të asaj në
sipërfaqe. Ekuacioni është:
25
Literatura 4 fq. 37
22
S=½π µf / ρ (2.3.1)26
tan ε = ½ π µf / ρ x (2.3.2)27
ku x = thellësia [cm].
2.4 Rezistenca
Siç është cekur më herët, humbjet e rrymave shtjellore varen nga rezistenca. Rezistenca e
materialit është definuar me:
R=ρl/S (2.4.1)28
26
Literatura 4 fq. 37
27
Literatura 4 fq. 37
28
Literatura 4 fq. 37
23
l = gjatësia e mostrës, [cm]
S = Sipërfaqja e prerjes tërthore të mostrës [cm2]
ρ = rezistenca specifike, [Ω-cm]
Tabela 2.4 tregon rezistencat e disa feriteve dhe disa materialeve ferromagnetike metalike.
Materiali Rezistenca specifike, [Ω – cm]
Ferite Zn 102
Ferite Cu 105
Ferite Fe 4 x 10-3
Ferite Mn 104
Ferite NiZn 106
Ferite Mg 107
Ferite Co 107
Ferite MnZn 102 – 10-3
Yttrium hekur Garnet 1010 – 1012
hekur 9.6 x 10-6
Silicon hekur 50 x 10-6
Nikel hekur 45 x 10-6
Sipas literaturës 4 fq.38 (A. Goldman “Modern Ferite Technology”) marrëdhënia në mes të
humbjeve të rrymave shtjellore dhe rezistencës specifike është dhënë me shprehjen:
29
Literatura 4 fq. 38
24
Kështu për ti mbajtur humbjet e rrymave shtjellore konstante kur rritet frekuenca,
rezistenca e materialit të zgjedhur duhet të rritet me katrorin e frekuencës. Kjo marrëdhënie
përforcon ekuacionin që prezantuam më herët në varësinë e frekuencës nga “skin depth”.
Rezistenca është një veti e brendshme e materialit nëse është në pyetje një rrjetë kristalore
apo trup i kokrrës së feriteve. Megjithatë, siç do ta shohim, ndikimi i madhësisë së kokrrës)30
do ta ndikojë shumë në rezistencë e tij.
2.5 Permeabiliteti
Një rast special i konturave të vogla – një konturë në të cilën materiali nuk është i
magnetizuar deri në ngopje – është një në të cilën niveli i H është ekstrem i vogël. Ky është
një tip i konturës që e hasim në telekomunikacion, siç është telefonia ose radio transmetimi.
Në këto kushte, për sistemin është thënë të jetë në regjionin e Rayleigh dhe permeabiliteti
në këto kushte është quajtur permeabilitet fillestar. Lidhur me këtë lexuesi mund ti
referohet literaturës 4 fq.38 (A. Goldman “Modern Ferite Technology”)
30
Literatura 4 fq. 38 (grain boundary)
25
Në sistemin MKSA, madhësia μo, është përdorur si konstantë dhe është definuar si
permeabiliteti në vakum. Në atë rast, madhësia μi, shpesh është përdorur si permeabilitet
fillestar. Ne do të përdorim μo, për permeabilitet fillestar, për shkak të pranisë së këtij
nocioni nëpër katalogë dhe në shumicën e literaturës.
Figura. 2.5.1. Lloje të ndryshme permeabilitetit janë fituar në varshmëri nga pjesa e konturës
që ka përshkuar. Është treguar permeabiliteti fillestar μo, permeabiliteti maksimal μmax, dhe
inkrementin e permeabilitetit μΔ. (Literatura 4 fq. 41)
26
μ = μ’ – jμ’’ (2.5.2.1)31
31
literatura 4 fq.40
32
Literatura 4 fq.41 (Frequency Course)
27
këto lakore janë shoqëruar në atë se humbjet janë rritur për shkak të rritjes së frekuencës
rezulton në uljen e permeabilitetit. Më herët kemi treguar marrëdhënien e këtij fakti me
humbjet e rrymave shtjellore.
Në frekuencat për të cilat vrojtuam efektet në figurën 2.5.2, ka edhe një lloj të
humbjeve që bëhet e rëndësishme dhe mund të dominojë në frekuenca të caktuara. Kjo
humbje i përshkruhet fenomenit magnetik që quhet rezonancë ferromagnetike, apo, duke
folur për feritet, rezonanca ferrimagnetike. Ky faktor limiton frekuencën në të cilën materiali
magnetik mund të përdoret. Gjithashtu u vërejt se sa më i lartë të jetë permeabiliteti i
materialit, rezonanca ferrimagnetike do të jetë më e ulët në fillim. Bazuar në punën teorike,
që njihen si pionierë të kësaj lëmie, Landau dhe Lifshitz (1935); Snoek (1948) tentoi të
shpjegojë këtë sjellje duke marrë parasysh se në fushat e dobëta, rotullimi i domenit
prodhon ndryshim në magnetizim. Duke supozuar më tej se domeni është elipsoidal, ai gjeti
ekuacionin e zbatueshëm të mëposhtëm:
ku γ = raporti gjiromagnetik
Kjo do të thotë se ekziston një limit efektiv frekuencës dhe permeabilitetit të produktit
ashtu që frekuenca e lartë dhe permeabiliteti i lartë të jenë reciprokisht jokompatibil.
Watson (1980) kalkuloi që lakoret në figurën 2.5.2 mund të llogariten me shprehjen:
28
magnetike të mikrovalëve. Vetitë e rezonancës ferrimagnetike të materialeve gjithashtu
janë konsideruar si veti të brendshme.
FH = tan δ / µ (2.6.2)34
Është e qartë se ky parametër duhet të jetë sa më i vogël që është e mundshme. Kur kemi të
bëjmë me zbatimin e feriteve në bobina, duhet të tregojmë se si faktori i humbjeve
përshtatet me kërkesat e komponentëve.
33
Literatura 4 fq.41
34
Literatura 4 fq.41
29
2.7 Koeficientët e humbjeve
Grafi i sasisë në anën e majtë kundrejt B duke përdorur disa B të ndryshme, lakorja do të na
jep koeficientin h. Grafiku i funksionit të njëjtë ndaj frekuencës do të na jep lakoren e
barabartë me koeficientin e rrymave shtjellore e. Prerja na jep koeficientin e çrregullt të
humbjeve a.
Siç kemi treguar, permeabiliteti është rezultat i efekteve të ndryshme të cilat veprojnë
njëkohësisht. Disa janë veti inherente të varura nga struktura kristalore kimike. Disa janë
jokarakteristike, që varen nga mikrostruktura qeramike, sforcimet)36 etj. Me kaq shumë
parametra që janë të varur nga temperatura ne veten e tyre, nuk është befasuese nëse
gjejmë variacion të gjerë në formën e permeabilitetit kundrejt lakores së temperaturës. Në
figurën 2.9 është dhënë një lakore tipike që tregon këtë varshmëri.
Kulmi në të djathtën e skajshme bie në zero në pikën Kiri (Curie), kur ferimagnetizmi
është humbur. Kulmi në të majtë quhet maksimumi sekondar i permeabilitetit (MSP). Ky
kulm më së shpeshti paraqitet afër temperaturës ashtu që magnetostriksioni të kalojë nëpër
zero. Me ndryshimin kimik, kulmi mund të zhvendoset në temperaturën në të cilën materiali
35
Literatura 4 fq. 42 (anomalous loss coefficient)
36
Literatura 4 fq. 42 (strains)
30
do të përdoret. Kështu për pajisjet me nivel të ulët temperatura e të cilave nuk e kalon
temperaturën e dhomës, MSP është zakonisht i projektuar të jetë rreth temperaturës së
dhomës. Në një material energjetik)37 për të cilin është menduar të operojë në
temperaturën 60° deri 100°C, shumë shpesh maksimumi i permeabilitetit është projektuar
të jetë në atë regjion.
Në rastin e feriteve të nikelit, meqenëse optimizimi i permeabilitetit varet nga ulja e
anizotropisë dhe meqë K1 )38 nuk kalon nëpër zero, aty nuk ka maksimum sekondar të
permeabilitetit.
2.9 Mosakomodimi
Një tipar disi i veçantë magnetik unik i feriteve është fenomeni i quajtur “mosakomodimi”.39
Në këtë lloj të jostabilitetit, permeabiliteti zvogëlohet me kohën direkt pasi ai është
demagnetizuar. Ky demagnetizim mund të realizohet me ngrohje mbi pikën Kiri (Curie) ose
ai mund të bëhet me aplikimin e një amplitude të dobësuar të rrymës alternative.
37
Literatura 4 fq. 42 (power material)
38
Konstantë e anizotropisë [ergs/cm3]
39
Literatura 4 fq. 42 (Disaccommodation)
31
Një faktor karakteristik i materialit i quajtur faktori i mosakomodimit (FM) është definuar
me:
Ky faktor atëherë mund të përdoret për parashikimin e rënies së permeabilitetit pas kohëve
të ndryshme. Siç do të shohim më vonë, ky na lejon që të kalkulojmë rënien e
permeabilitetit në bërthamën në formë gypi të të njëjtit material.)42
40
Literatura 4 fq.43
41
Literatura 4 fq.43
42
Literatura 4 fq. 43 (gapped core of the same material)
32
Figure 2.10 - Mosakomodimi apo zvogëlimi i kohës së permeabilitetit në ferite të
ferromanganit (Literatura 4. Fq. 44)
Në këto raste, ajo çka është e nevojshme është humbjet e ulëta në bërthamë në nivelet e
larta të induksionit. Këto humbje janë quajtur humbjet në bërthamë ose “humbjet watt”.
Për metale, njësitë për humbje janë “watts per pound” apo [W/Kg]. Për ferite, njësitë
zakonisht përdoren [mW/cm3] )43, si dhe shpesh janë matur në temperaturë më të lartë se
temperatura e dhomës (zakonisht në temperaturën e ambientit ku do të përdoren).
Shembujt e lakoreve të humbjeve të energjisë për disa ferite janë dhënë në figurën 2.10.
43
Literatura 4 fq.44
33
eliminimin e domeneve. Në frekuencat mikrovalore, ndërveprimi është në mes fushave
elektromagnetike dhe materialeve ferite. Elementet e zakonshme të qarkut siç janë
komutatorët dhe transformatorët nuk janë të aplikueshëm. Mekanizmi i magnetizimit me
lëvizje të murit të domenit dhe rotacionin, gjithashtu nuk janë operative.
Figure 2.11.1 Lakoret e humbjeve në bërthamë të MnZn ferit i zinkut energjetik si funksion i
frekuencës dhe nivelit të B. (Literatura 4 fq. 45)
44
Literatura 4 fq.45 (In a microwave material, the spinning electron is the top.)
35
Forca e restaurimit është fusha D.C. dhe ekscitimi i tërthortë është oscilimi i fushës
elektromagnetike në frekuenca të larta. Në të gjitha aplikacionet mikrovalore, ekscitimi
mikrovalor është në formë të valës të polarizuar drejtë (duke pasur fushën magnetike dhe
komponentët e fushës elektrike) drejtimet e së cilës janë pingul me njëra tjetrën. Për
qëllimet tona, do të merremi vetëm me komponentin e fushës magnetike h. Kjo valë e
polarizuar drejtë, është përhapur përmes një vale udhëzuese (përcjellëse))45 metalike,
dimensionet e së cilës janë të caktuara nga gjatësia valore, e cila në anën tjetër është e
përcaktuar me frekuencën mikrovalore të përdorur.
Vala e polarizuar lineare mund të konsiderohet që përbëhet nga kombinimi e dy
valëve me polarizim rrethor me rrotullim të kundërt, njëra e përcaktuar nga permeabiliteti
kompleks, μ+ duke u rrotulluar në anën e rrotullimit të akrepave të orës e tjetra përcaktohet
nga permeabiliteti kompleks, μ-, duke u rrotulluar në anën e kundërt të akrepave të orës.
Kur këto dy valë udhëtojnë pa asnjë ndërveprim të jashtëm, pasi që janë me shpejtësi
rrotulluese të njëjta - anulohen dhe rezultante e këtyre dy valëve është thjeshtë vala e
polarizuar drejtë me të cilën filluam.)46 Të dy valët me polarizim rrethor kanë komponentet
reale dhe imagjinare siç kemi thënë për frekuenca të ulëta (μ+’ dhe μ+’’ poashtu edhe μ-‘ dhe
μ-‘’) Kur valët e polarizuara rrethore bashkëveprojnë me ferite, vetëm valët me rrotullim
pozitiv h, rrotullohen në të njëjtin kuptim si precesioni dhe në ferite. Për valën që
rrotullohet pozitivisht μ+, do të fitohet lakorja e rezonancës tipike në figurën 2.12.
Frekuenca e precesionit është funksion i fushës DC ashtu që rezonanca mund të realizohet
duke ndryshuar fushën në frekuencë konstante (figura 2.12a) ose me përfshirjen)47 e
frekuencës me H konstante (Figura 2.12b). Lakoret për valën me polarizim rrethor me
rrotullim negativ nuk do të tregojë efektin e njëjtë. Ky lloj i fenomenit të feriteve mund të
jetë bazë për mikrovalë ose YIG48 filtër për ndarjen e frekuencave. Që të jemi shumë
diskriminues ndaj frekuencave të caktuara, kulmi i absorbimit duhet të jetë i ngushtë.
Gjerësia është matur në ½ e gjatësisë së lakores. Kjo gjerësi është quajtur gjerësia e linjës
apo gjerësi gjysmë – linje. Shpesh kjo është meritë e materialit. Linja bazike jashtë
45
Literatura 4 fq. 46 (wave guide)
46
Literatura 4 fq. 46 (When these two waves travel without any external interaction, the rotational velocities,
being equal, cancel and the resultant of the two waves is simply the plane polarized wave with which we
started.)
47
Literatura 4 fq.47 (sweeping)
48
(Yttrium Iron Garnet )
36
rezonancës quhet ∆Heff.)49 Fusha totale ∆H = ∆Heff + ∆Hanisotropy + ∆Hporosity sipas Schlomann
(1956. 1958, 1971). Pjesa kryesore e absorbimit μ, është për shkak të ∆Heff, por mprehtësia
e ndarjes së dy rrotullueseve rrethore μ’(+) dhe μ’(-) është për shkak të faktorëve tjerë të
∆H. Pas kalimit nëpër mediumin e feriteve në rezonancë, vala e polarizuar rrethore me
rrotullim pozitiv absorbohet, duke zvogëluar shpejtësinë rrotulluese, përderisa të tjerat valë
(me rrotullim negativ) kanë të njëjtën shpejtësi. Rezultantja e të dy valëve tani është valë
linearisht e polarizuar rrafshi i së cilës është rrotulluar. Ky fenomen është i njohur si
Rotacioni i Faradejit dhe është analog me efektin e ngjashëm me dritë. Me fushë të njëjtë
D.C., kuptimi rrotullues i sistemit të precesionit të spinit do të jetë konstant nga pika e
vështrimit të feriteve. Kështu, pavarësisht nga drejtimi i përhapjes së valës lineare të
polarizuar origjinale, Rotacioni i Faradejit do të jetë gjithmonë i të njëjtit kuptim. Me fjalë
tjera valët e transmetuara dhe të reflektuara në valë - udhëzuese (përcjellëse) do të ketë
kuptime të ndryshme të Rotacionit të Faradejit në krahasim me drejtimet e tyre të
përhapjes. Ky fenomen quhet jo reciprok dhe është bazë e disa pajisjeve mikrovalore. Nëse
vala e transmetuar në fillim është e rrotulluar për 45° nga ndërveprimi i parë me ferite, vala
e reflektuar do të jetë e rrotulluar për 45° shtesë nga ndërveprimi i dytë për rotacion total
prej 90°. Nëse veprimet janë reciproke, të dy rotacionet do të anulohen. Me anë të këtij
Rotacioni të Faradejit, rrezet e ndryshme mikrovalore do të mund të izolohen apo të
qarkullojnë deri te valët udhëzuese (përcjellëse) të caktuara.)50 Kjo është baza e mikrovalëve
cirkulatore që nuk është preokupim i kësaj teme.
Kemi supozuar se në precesionin e spinit në materialet ferite për rreth fushës statike
DC, spinet janë të gjithë në fazë. Kur të ndodhë kjo, këtë formë e quajmë mënyrë uniforme
precesionale e treguar në figurën 2.12. Sido që të jetë, ekzistojnë edhe mënyra tjera në të
cilat kanë variacion hapësinor)52 të spinit, ku variacioni mund të jetë sinusoidal përgjatë
49
Literatura 4 fq.47 (The base line off of resonance is called ∆Heff)
50
Literatura 4 fq. 47 (By means of this Faraday Rotation, different microwave beams can be isolated or
circulated to designated wave-guides.)
51
Literatura 4 fq. 47 (Microwave precessional modes)
52
Literatura 4 fq.47 (spatial)
37
drejtimit të përhapjes. Gjatësia e një vale sinusoidale të ndryshueshme quhet gjatësi valore
e valës spin.)53
Figura 2.12 Grafiku i rezonancës ferromagnetike paraqet komponentët reale dhe imagjinare
e të dy komponentëve të polarizuara rrethore të permeabilitetit. Në lakoren (a), frekuenca
53
Literatura 4 fq.47 (spin wave wavelength)
38
është konstante dhe fusha DC është e ndryshueshme, ndërsa në lakoren (b), e kundërta
është e vërtetë. (Literatura 4 fq. 48)
Edhe pse përdorimi i tyre në aplikacione ka qenë i gjerë, u la anash për shkak të
paraqitjes së gjysëmpërcuesve, komponentat e para të përdorura në shkallë të madhe për
memorie digjitale kanë qenë bërthamat ferite
Përdorimi ka qenë i lidhur me praninë e një lloji special të feriteve i quajtur feriti me lakore
në formë të përafërt katrore.)59 Lakorja e histerezës për një ferit të tillë është treguar në
figurën 2.13. Ky lloj i feritit shfaq dy gjendje metastabile të magnetizmit, njëra në të cilën
bërthama (si toroid) është magnetizuar në nivel më të lartë të ngopjes e tjetra në nivel të
ulët. Atëherë fillohet me përdorimin e këtyre gjendjeve 1 dhe 0 në logjikën digjitale.
Bërthama është nën tension nën cilëndo gjendje me një impuls përkatës. Atëherë
bërthamat e zgjedhura mund të pulsojnë në kahje të kundërt që ta “kthejnë” në 1.
Bërthamat e zgjedhura mund të lexohen me resetimin e të gjithave prapa në “0”. Bërthamat
54
Literatura 4 fq 47 (The quantized units of energy in these spin waves are called magnons)
55
Literatura 4 fq.47 (The contribution to the ferromagnetic resonance line width due to spin waves is called
the spinwave linewidth)
56
Literatura 4 fq. 47 (When the k modes of this quantity are of the same energies as lattice vibrations
(phonons), interchange of energy can take place.)
57
Literatura 4 fq. 48 (This critical current, hcrit, level is related to AHk.)
58
Literatura 4 fq. 48 (Logic and switching properties of ferrites)
59
Literatura 4 fq. 48 (square loop ferrite)
39
që janë rregulluar do të kanë ndryshim fluksi që do të prodhojë tension. Në këtë mënyrë,
bërthama sillet si “bërthamë memorizuese”
Figura 2.13 Lakorja e histerezës e materialit në formë konturë - katrore. Pika më e lartë e
remanencës paraqet “njëshin” logjik në simbol binar, ndërkohë që remanenca e poshtme
është “zero”.( Literatura 4 fq. 48)
40
3 APLIKIMI I MATERIALEVE FERITE
Magnetizmi është ndoshta forca e parë natyrore e zbuluar nga njeriu, por ka qenë
shekulli i kaluar kur ka filluar përdorimi më i madh i materialeve magnetike. Përqendrimi
kryesor i elektronikës moderne ka qenë i koncentruar në industrinë e gjysmëpërçuesve
(transistorë dhe qarqe të integruara), por shumë nga pajisjet që përdornin këto konceptet e
reja nuk do të ishin praktike pa përdorimin e komponentëve magnetike. Rangu i
frekuencave të aplikimit të materialeve magnetike është prej DC (Rryma njëkahore) deri te
ato më të larta në të cilat çdo pajisje elektronike mund të funksionojë. Shfaqja e shumë
teknologjive është shtyrë nga kërkesa të ndryshme, nga ana tjetër ka çuar në larmi të madhe
të materialeve magnetike në forma dhe madhësi të ndryshme.
41
3.2 Kategoritë e përgjithshme të aplikimeve të feriteve
1. Konsumatorët – Argëtimi
2. Pajisjet elektrike
3. Industria automobilistike
4. Telekomunikacion
5. Pajisje Speciale
60
Literatura 4. (impedance matching)
61
(EMI - Electromagnetic interference)
42
(a)62
(b)63
62
http://www3.telus.net/chemelec/Projects/Metal-2/Ferrite-Coils.htm
63
http://www.tradeget.com/free_list/p37216/Our_Product.html
43
Klasifikimi i bazuar në aplikim sipas frekuencës
1. D.C. magnetët permanent, motorët D.C., gjeneratorët dhe pajisjet tjera D.C.
2. Frekuencat linijore 50 – 60 [Hz].
3. Frekuencat e aeroplanit – 400 [Hz]
4. Frekuencat e zërit - deri 20,000 [Hz] dhe më lartë
5. Frekuenca e lartë 25,000 – 100,000 [Hz], deri 100 [MHz]
6. Mikrovalë dhe Radar – 1 [GHz] dhe përtej
64
http://sq.wikipedia.org/wiki/Stampa:Spektri_elektromagnetik-skema
44
Në përgjithësi, frekuenca e përdorur është edhe një tregues i madhësisë së
komponentës. Sa më e vogël të jetë frekuenca, madhësia e komponentës do të jetë më e
madhe, ndërsa anasjelltas, në frekuencë të lartë, komponentët do të jenë më të vogla.
Feritet më së shumti përdoren në frekuenca të larta për shkak të rezistencës së tyre të lartë.
45
4.1 PËRMBLEDHJE
Rrymat shtjellore: Kur materiali magnetik është nën ndikimin e fushës magnetike, grimcat
magnetike – deri te ato në nivel atomik në rastin e materialeve metalike – renditen sipas
asaj fushe. Nëse materiali magnetik është përçues, dhe fusha ndryshon me kohën, rrymat
elektrike janë të gjeneruar përbrenda vet materialit magnetik. Siç mund ta imagjinoni, këto
rryma të brendshme të magnetike të materialit harxhojnë energji (si nxehtësi) dhe
reduktojnë në masë të madhe efikasitetin e komponentës magnetike. Rryma elektrike në
vetë materialin magnetik quhet rryma shtjellore dhe do të jetë me e madhe në materialet
me rezistencë më të ulët.
46
Nëse ndonjëherë do të shkëpusni një pjesë nga transformatori konvencional, do të
gjeni çelik (në të vërtetë hekur/silikon/legurë karboni) që është i aranzhuar në fletë të holla
apo petëzim me një llak izolues në çdo petëzim. Çdo petëzim është formuar si një “E” apo
“I”. Kur është bërë montimi, është bërë ashtu që në një mënyrë efektive të izolojë çdo
petëzim nga petëzimi tjetër. Kjo është bërë që të minimizohen humbjet për shkak të
rrymave shtjellore dhe me këtë edhe për të maksimizuar efikasitetin e transformatorit.
Feritet kanë rezistencë të brendshme mjaft të lartë, krahasuar le të themi me çelik. Feritet
Mn-Zn kanë rezistencë në rendin 10-103 [ohm-cm], por është ende shumë më e ulët se
feritet Ni-Zn në 105-107 [ohm-cm].)65
Humbjet për shkak të rrymave shtjellore janë problem shumë i vogël në ferite dhe
kjo është arsyeja themelore përse ato përdoren në aplikacione në frekuenca të larta ( fusha
e rrymave shtjellore zvogëlohet në proporcion me rritjen e frekuencës).
Ngopja: Kur materiali magnetik ka një fushë magnetike të jashtme të aplikuar përtej një
niveli të caktuar, materiali magnetik nuk do ti përgjigjet rritjes – permeabiliteti i tij do të
fillojë të bie. Në këtë pikë materiali magnetik ka arritur ngopjen. Materialet me
permeabilitet më të lartë kanë tendencë për të arritur ngopjen më herët se materialet me
permeabilitet më të ulët.
Humbjet në bërthamë: Humbjet janë një term i gjerë për të gjithë faktorët që bëjnë që
materiali magnetik të jetë më pak efikas se sa optimalja. Rrymat shtjellore janë shkaku
kryesor i paraqitjes së humbjeve në materiale magnetike. Është problem aq i madh në çelik,
për shembull, që thjeshtë nuk mund të përdoret në frekuenca të larta apo në aplikacionet
me shpejtësi të madhe komutuese.
65
Literatura 7
47
Feritet izotrope)66: Ky term i referohet procesit të prodhimit dhe efektet e tije në vetitë
magnetike të produktit final. Grimca e feriteve është një komponentë izotrope e pa renditur
në cilindo drejtim dhe për këtë është i pa polarizuar magnetikisht. Shumica e feriteve jo
magnetike janë izotrope.
Feritet anizotrope)67: Para se feriti të nxehet ne qeramikë, grimcat janë të renditura nga një
fushë magnetike DC të jashtme. Kur feriti të jetë ftohur, kemi produktin me grimcat të
orientuara virtualisht N -S (Veri – Jug). Kur më pastaj feriti të jetë magnetizuar permanent,
kemi produktin i cili në brendësi është më i fuqishëm se magneti izotrop. Magneti anizotrop
gjithashtu i reziston demagnetizimit të fushës AC shumë mirë. Kjo e bën ideal për magnet të
altoparlantëve etj.
Për lexuesit e kësaj teme dhe të interesuarit tjerë në fund është dhënë një regjistër
me literaturën e gjerë, por fatkeqësisht në gjuhë tjera, për këto materiale dhe dukuritë që i
përcjellin përdorimin e tyre të gjerë.
66
Literature 7 (isotropic ferrite)
67
Literature 7 (anisotropic ferrite)
48
4.2 SUMMARY
During the research of this topic we tried to explain the behavior of ferrite materials
under the influence of magnetic field. Influence of temperature and frequency in ferrite
enables greater exploitation of these effects in the devices we use in everyday life.
The use of ferrites has become established in many branches of telecommunication
and electronic engineering and they now embrace a very wide diversity of
compositions, properties and applications. Almost every electronic device produced
today contains ferrite: loudspeakers, motors, rod antenna, head registration, inductor and
transformer are often based on ferrite
What are the properties of ferrite and ferrimagnetic materials generally to make
them ubiquitous and dominate the nearest rival – ferrimagnetic materials?
Ferrites possess permeability but eddy current losses are much smaller because they
have greater electrical resistance. Also it is possible to realize the different forms or extrude
– both low cost technologies.
Eddy Current: When a magnetic material is influenced by a magnetic field, the magnetic
particles - even down to atomic level in the case of metallic materials - align with that field.
If the magnetic material is conductive (e.g. as in, say, steel), and the field is changing with
time, electric currents are generated within the magnetic material itself. This is not
dissimilar to having a short-circuited turn of wire in a transformer. As you can imagine,
these intra-magnetic material currents waste energy (as heat) and reduce the efficiency of
the magnetic component considerably. The electric currents within the magnetic material
itself are called eddy currents, and will be higher in material with low resistivity.
If you ever pull apart a conventional transformer, you will find the steel (actually an
iron/silicon/carbon alloy) is arranged in thin sheets - or ‘laminations”- with an insulating
49
varnish on each lamination. Each lamination is shaped like an “E” or an “I”. When the stack
is assembled it is done so in a way to effectively insulate each lamination from the other.
This is to minimize eddy current losses and therefore maximize the efficiency of the
transformer.
Ferrite material has quite high intrinsic resistivity compared to, say, steel. Mn-Zn
ferrites have resistivity in the order of 10 - 1,000 [ohm-cm], but are still much lower in
resistivity than Ni-Zn ferrites at 105 - 107 [ohm-cm].)68
Eddy current losses are therefore much less of a problem in ferrites, and this is the
fundamental reason why they are used in higher frequency applications (the field of the
eddy current shrinks in proportion to the increase in frequency but is no less intense).
Permeability: This is basically the characteristic of a material which predicts the flux density
generated in the material for a given amount of external magnetic force. In other words, for
an applied magnetic force .a., the density of the “lines of force” in a material of high
permeability will be greater than in a material of lower permeability. In semiconductor
parlance it can be thought of as magnetic “gain”, but the true story is really more
complicated than that.
Saturation: When a magnetic material has an external magnetic field applied beyond a
certain level, the magnetic material will cease to respond to the increase - its permeability
will start to fall. At this point the magnetic material has reached saturation. Higher
permeability materials tend to reach saturation earlier than lower types.
Core Losses: “Losses” is the broad term for all of the factors that cause magnetic material to
be less than optimally efficient. Eddy currents are the greatest cause of loss in magnetic
materials. It is such a problem in steel, for example, that it just cannot be used in high
frequency or high switching speed applications.
Isotropic ferrite: This term refers to the manufacturing process and its effect on the
magnetic properties of the final product. The ferrite grains in an isotropic component are
68
Literatura 7
50
not aligned in any direction and are therefore not magnetically polarized. Most non-magnet
ferrite is isotropic.
Anisotropic ferrite: Before the ferrite is fired into a ceramic, the particles are aligned by a
strong external DC magnetic field.
When the ferrite is cooled, you have a product with virtually all of the particles aligned
North-South. When the ferrite is then permanently magnetized, you have a product which is
intrinsically more powerful than an isotropic magnet.
Anisotropic magnets also resist demagnetizing AC fields better as well. This makes them
ideal for speaker magnets, etc.
51
5.1 LITERATURA
PRISHTINË;
MOCKBA;
http://www.jaycar.com.au/images_uploaded/ferrites.pdf
52
5.2 REFERENCA
CALIFORNIA, USA ;
6. http://en.wikipedia.org/wiki/Ferrite
7. http://plikomania.pl/fizyka/431-elektromagnes.html?language=hr
8. http://www.oss.unist.hr/web%20izdanja/Materijali%20u%20elektrotehnici.pdf
9. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/357014/magnetic-
ceramics/76717/Ferrites-composition-structure-and-properties
10. http://www.ferronics.com/files/terms.pdf
11. http://www.ieee.li/pdf/viewgraphs/ferrites.pdf
53