كتاب التعلم السريع

¨ÌjnºA À»§NºA
ŀìĸôèƅ ņğĚïèƅ
īģèĩĚå ĸðçƁơ ƗĸßƁ īģîìƏĶÚ ĮéƅĸÙ ķģĜġÚơ ņģĠĖïè ƗĶîþƅ ńğģèƍ
ĸìĩé łìƅƍ :łģèĥÚ
ƇƏĶÙ ĶĠòé .ƞ :ŋĠğĚèƅ ƚƅĸàŬƅ

ŀìĸôèƅ ņğĚïèƅ
īģèĩĚå ĸðçƁơ ƗĸßƁ īģîìƏĶÚ ĮéƅĸÙ ķģĜġÚơ ņģĠĖïè ƗĶîþƅ ńğģèƍ
ĻóĬð ŅóƇƏ :ŅħïĨá
ƉƑĹà ĹĤùð .Ơ :ŎĤģĞïƇ ƜƇĻçůƇ
ĹĤùð Ŏģê .Ə :ĮĤãĻá
ƥƣŭöïƇ ƠĬĔ .Ə :ƥŌğģïƇ ƜƇĻçůƇƣ ņħíĹöïƇ
ĹĤùð ơĬĥæ ĹĤùð .Ə :ŎĥĠïƇ ƌƇĻåůƇƣ ĹħěĥöïƇ
OriginalEditionCopyright©2000byTheMcGrawͲHillCompanies,Inc.Allrightsreserved.
ArabicEditionCopyright©2008byILLAFTrainPublishingCo,Ltd.Allrightsreserved.
˻˹˹́ © έηϧϠϟ ϥϳέΗ ϑϼϳ· ΔυϭϔΣϣ ϕϭϘΣϟ΍ ϊϳϣΟ

΍Ϋϫ ϥϣ ˯ίΟ ϱ΃ ΝΎΗϧ· ΓΩΎϋ· ϭ΃ ϊΑρ ΓΩΎϋ· Ρϭϣγϣϟ΍ έϳϏ ϥϣ .Δϳέϛϔϟ΍ ΔϳϛϠϣϟ΍ ΔϳΎϣΣϟ ϲϟϭΩϟ΍ ϥϭϧΎϘϠϟ ˱ ΎϘϓϭ ϲϣΣϣ ωϭΑρϣϟ΍ ΍Ϋϫ
Ωϋ΍ϭϗ Δϳ΃ ϲϓ ωϭΑρϣϟ΍ ΍Ϋϫ ϥϭϣοϣ ϥϳίΧΗ ϭ΃ ϯέΧ΃ ΔϠϳγϭ Δϳ΃ ϭ΃ ϲ΋ϭοϟ΍ έϳϭλΗϟ΍ ϕϳέρ ϥϋ ϭ΃ ΔϳϧϭέΗϛϟ· Γέϭλ ϱ΄Α ωϭΑρϣϟ΍
ϙϟΫ ΎϣΑ ˯ϭέϘϣϟ΍ ϭ΃ ωϭϣγϣϟ΍ ϭ΃ ϲ΋έϣϟ΍ ϡϼϋϹ΍ έϭλ ϥϣ Γέϭλ ϱ΃ ϭ΃ ΔϳϧϭέΗϛϟ· ϊϗ΍ϭϣ Δϳ΃ ϰϠϋ ΔλΧϠϣ ϭ΃ ΔϠϣΎϛ Ύϫέηϧ ϭ΃ ΕΎϧΎϳΑ
.έηϧϠϟ ϥϳέΗ ϑϼϳ· ϥϣ ΔϘΑγϣ ΔϳρΧ ΔϘϓ΍ϭϣ ϥϭΩ Ωλϗ ϱ΄Αϭ νέϏ ϱϷ Δϳϧϔϟ΍ ϝΎϛηϷ΍ϭ ϑϼϐϟ΍
ΩϣΣϣ ϲϠϋ .Ω :ϡΎόϟ΍ ϑ΍έηϹ΍

:˱΍έϛη
ΏΎΗϛϠϟ ϲϠλϷ΍ ϑϟ΅ϣϟ΍ έϳΎϣ ϑϳ΍Ω Ωϳγϟ΍
ϊϳέγϟ΍ ϡϠόΗϟ΍ ίϛέϣ ϥϣ έϳΎϣ ϙέΎϣ
έηϧϠϟ ϥϳέΗ ϑϼϳ· ϥϣ ΩϣΣ΃ ϥϳϣγΎϳ ,ΩϣΣ΃ ϼϧϣ ϥϳΩϟ΍ ˯ϼϋ
McGraw Hill ϥϣ ϭϭ Ϫϳϧϭέ
:ƈĬöĢģï ŎģŖĶƇ ơƇŌĥĞïƇ
TheAcceleratedLearningHandbook
ACreativeGuidetoDesigningandDeliveringFaster,MoreEffectiveTraining
Programs.
ByDaveMeier
ScientificConsultant:MohammedPedra
Translation:Dr.AliMohamad
LanguageConsultant:Dr.TammamAltellawi
TypesettingandGraphicsAdaptationfortheArabicEdition:Dr.MuhammadSinanMuhammad
ProjectManager:Dr.AliMohamad
Thankyou:
Mr.DaveMeier
MarkMeierfromtheCenterforAcceleratedLearning
AladdinManlaAhmad,YasminAhmadfromILLAFTrain
RuneeWufromMcGrawHill
‫‪uq5FXg-uX5Ug-uiDci‬‬
‫ﺑﻘﻠﻢ‪ :‬ﻣﺆﻟﻒ اﻟﻜﺘﺎب اﻟﺴﻴﱢﺪ داﻳﻒ ﻣﺎﻳﺮ‬
‫أﻛرث ﻧﺠﺎﺣﺎً ﰲ ﻣﻬﻨﺘﻚ ﻛﻤﺪ ﱢرب‪.‬‬

‫إن اﻟﻜﺘﺎب اﻟﺬي ﺗﺤﻤﻠﻪ ﺑني ﻳﺪﻳﻚ ﻫﻮ ﻣﴩوع ﻧﺄﻣﻞ أﻧﻪ ﺳ ُﻴﺴﺎﻋﺪك ﻋﲆ أن ﺗُﺼﺒﺢ َ‬
‫ﺴﺨﻪ اﳌﺨﺘﻠﻔﺔ ﰲ اﻟﻠﻐﺎت اﻻﻧﻜﻠﻴﺰﻳﺔ واﻹﻧﺪوﻧﻴﺴﻴﺔ واﻷﳌﺎﻧﻴﺔ‪ ،‬ﻳﻘﻒ ﻫﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻛﺄداة ﻣﻬﻤﺔ ﺑني أﻳﺪي اﻵﻻف‬ ‫ﺣﻮل اﻟﻌﺎمل‪ ،‬وﺑ ُﻨ ِ‬
‫ٍ‬
‫ﻓﻀﺎءات أﻛرث ﻓﻌﺎﻟ ﱠﻴﺔ‪ ،‬وﺣﺘامً‬ ‫ﻣﻦ ﻣﺤﱰﰲ اﻟﺘﺪرﻳﺐ واﻟﺘﻌﻠﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺴﺎ ِﻋﺪﻫﻢ ﻋﲆ ﺗﻄﻮﻳﺮ اﻟﻌﻤﻠﻴﺔ اﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ واﻷُﻃﺮ ِ‬
‫اﻟﻨﺎﻇﻤﺔ ﻟﻬﺎ إﱃ‬
‫ﺳﻴﺤﻤﻞ ﻟﻚ ﻧﻔﺲ‬ ‫ُ‬ ‫أﻛرث ﴎﻋﺔ أﻳﻀﺎً‪ .‬إﻧﻨﻲ واﺛﻖ ﻣﻦ أن اﻟﻜﺘﺎب ﺑ ُﻨﺴﺨﺘﻪ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﻫﺬه‪ ،‬واﻟﺘﻲ ﺗﻘﺪﻣﻬﺎ ﻣﺸﻜﻮر ًة إﻳﻼف ﺗﺮﻳﻦ‪،‬‬
‫اﻟﻨﺘﺎﺋﺞ‪ ،‬وﻳُﺴﺎﻋﺪك ﻋﲆ إﺣﺮاز ﻧﻔﺲ اﻟﺘﻘ ﱡﺪم‪ .‬ﻳﺤﺬوين اﻷﻣﻞ أﻧﻪ ﺳ ُﻴﺴﺎﻋﺪك ﻋﲆ أن ﺗﻮﻗﺪ إﺑﺪا َﻋﻚ‪ ،‬وﺗﺤﺮز ﻧﺘﺎﺋﺞ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻴﺔ ﰲ‬
‫ﻣﻬﻨﺘﻚ اﻟﺘﺪرﻳﺒﻴﺔ ﰲ اﻟﻌﺎﻟَﻢ اﳌﺘﺤ ﱢﺪث ﺑﺎﻟﻠﱡﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ‪.‬‬
‫ﻳﻌﺘﻤﺪ ﻫﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻋﲆ ﻓﻜﺮة ﺑﺴﻴﻄﺔ‪ ،‬وﻫﻲ أن اﻟﺘﻌﻠﱡﻢ ﻳَﺤﺼﻞ ﻧﺘﻴﺠ ًﺔ ﳌﺎ ﻳﻘﻮﻟﻪ أو ﻳﻔﻌﻠﻪ اﳌﺘﻌﻠّﻢ‪ ،‬ﻻ ﻣﺎ ﻳﻘﻮﻟﻪ أو ﻳﻔﻌﻠﻪ اﳌﻌﻠﻢ‪.‬‬
‫إن ﻣﻬﻤﺔ اﳌﻌﻠﻢ ﻫﻲ ﺑﺒﺴﺎﻃﺔ أن ﻳﻮﻗﺪ اﻟﻌﻤﻠﻴﺔ اﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ‪ ،‬وﻣﻦ ﺛﻢ أن ﻳﻔﺴﺢ اﻟﻄﺮﻳﻖ أﻣﺎم اﻟﺘﻌﻠّﻢ يك ﻳﺘﻢ‪ .‬ﻓﻔﻲ ﻧﻬﺎﻳﺔ اﳌﻄﺎف‪،‬‬
‫ﻟﻴﺲ اﻟﺘﻌﻠّﻢ ﻣﺴﺄﻟﺔ ﺗﺠﻤﻴﻊ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻦ ﻗﺒﻞ اﳌﺘﻌﻠﻢ‪ ،‬وإمنﺎ ﻫﻮ ﻋﻤﻠﻴﺔ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻫﺬه اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت إﱃ ﻣﻌﺮﻓﺔ ذاﺗﻴﺔ ﺷﺨﺼﻴﺔ‪،‬‬
‫وﻗﺎﺑﻠﺔ ﻟﻠﺤﻴﺎة‪.‬‬
‫ﻳﴩح ﻟﻚ ﻫﺬا اﻟﻜﺘﺎب أﻳﻀﺎ ً ﻛﻴﻒ ميﻜﻨﻚ أن ﺗﻮﻓﱢﺮ اﻟﻜﺜري ﻣﻦ اﻟﻮﻗﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺮزا ً ﰲ اﻟﻮﻗﺖ ﻋﻴﻨﻪ ﻧﺘﺎﺋﺞ أﻓﻀﻞ‪ ،‬وذﻟﻚ ﻋﻦ‬
‫ُ‬ ‫ﺳﻮف‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮاﻣﺞ ﺗﺪرﻳﺒﻴﺔ ﻣﺘﻤﺤﻮرة ﺣﻮل اﳌﺘﻌﻠﱢﻢ‪ ،‬وﻗﺎمئﺔ ﻋﲆ اﻟﻨﺸﺎﻃﺎت ﺑﺪﻻً ﻣﻦ اﳌﻮاد واﻟﻌﺮوض‪ .‬إﻧﻚ ﺳﺘﺤﺘﺎج ﺑني‬
‫اﻟﻔﻴﻨﺔ واﻟﻔﻴﻨﺔ إﱃ ﺗﻘﺪﻳﻢ اﻟﻌﺮوض‪ ،‬ﻫﺬا أﻣﺮ ﻣﺆﻛﱠﺪ‪ ،‬وﻟﻜﻦ ﻣﻬﻤﺔ ﻫﺬه اﻟﻌﺮوض ﻻ ﻳﺠﺐ أن ﺗﺘﻌﺪى دﻋ َﻢ اﻟﻨﺸﺎﻃﺎت اﻟﺘﻌﻠﻴﻤﻴﺔ‬
‫وإﻳﻘﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﻻ أن ﺗﺤﻞ ﻣﺤﻞ ﻫﺬه اﻟﻨﺸﺎﻃﺎت‪.‬‬
‫أﻓﻀﻞ اﻟﺘﻌﻠﱡﻢ ﻫﻮ ﻣﺎ ﻳﺄيت ﻣﻦ ﺧﻼل اﻟﻘﻴﺎم ﺑﺎﳌﻬﻤﺔ ﺑﺸﻜﻞ ﻣﺒﺎﴍ‪ .‬ﻧﺤﻦ ﺟﻤﻴﻌﺎ ً ﻣﺘﻔﻘﻮن ﻋﲆ أن اﻟﻄﺮﻳﻘﺔ اﻟﻮﺣﻴﺪة ﻟﺘﻌﻠﱡﻢ‬
‫اﻟﺴﺒﺎﺣﺔ ﻫﻲ اﻟﺴﺒﺎﺣﺔ‪ ،‬وﻟﻴﺲ ﺣﻀﻮر ٍ‬
‫ﻋﺮض ﻟﻠﴩاﺋﺢ أو ﻗﺮاءة ﻛﺘﺎب! إن ﻫﺬه اﻟﺤﻘﻴﻘﺔ ﺗﻨﻄﺒﻖ ﻋﲆ ﻛﻞ ﳾء ﰲ ﻋﺎمل اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ‬
‫دون اﺳﺘﺜﻨﺎء‪ :‬ﻧﺤﻦ ﻧﺘﻌﻠﻢ ﻣﻦ ﺧﻼل اﻟﻔﻌﻞ‪.‬‬
‫إذا ً‪ ،‬إن ﻣﻬﻤﺘﻚ اﻟﺠﺪﻳﺪة ﻛﻤﺪرب مل ﺗﻌﺪ أن ﺗُﻘ ﱢﺪم اﳌﻌﻠﻮﻣﺎت‪ ،‬ﺑﻞ أن ﺗُ َﻬ ِﻨﺪس ﺑﻴﺌ ًﺔ ﺗﻌﻠﻴﻤﻴﺔ ﺣﻘﻴﻘﻴﺔ‪ :‬أن ﺗﺨﻠﻖ ﱢ‬
‫اﻟﺴﻴﺎق اﻟﺬي‬
‫ﻳﺼﻠﻮا إﱃ اﳌﻌﺮﻓﺔ‬‫ﻳﺘﻴﺢ ﻟﻠﻤﺘﻌﻠﻤني‪ ،‬ﻣﻦ ﺧﻼل اﻟﺘﻌﺎون ﻓﻴام ﺑﻴﻨﻬﻢ‪ ،‬أن ﻳُﻨ ِﺘﺠﻮا ﺧﱪﺗﻬﻢ اﻟﺨﺎﺻﺔ ﰲ ﻣﻮﺿﻮع اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ‪ ،‬وأن ِ‬
‫ﻟﻴﻮﺳﻌﻮا آﻓﺎﻗﻬﻢ‪ ،‬وأن‬
‫اﳌﻄﻠﻮﺑﺔ‪ ،‬وﻳﺒ ُﻨﻮا ﰲ ﻃﺮﻳﻖ ذﻟﻚ اﳌﻬﺎرات اﻟﻼزﻣﺔ‪ .‬ﺳﻮف ﻳﻜﻮن ﻋﻠﻴﻚ أن ﺗﺜري اﻟﺘﺤﺪي ﻟﺪى ﻣﺘﺪرﺑﻴﻚ ﱢ‬
‫ﺗﺼ ُﻤﺖ ﻗﺪر اﳌﺴﺘَﻄﺎع‪ ،‬ﺗﺎرﻛﺎ ً اﻟﺤﺪﻳﺚ ﻟﻬﻢ‪ ،‬وﻟﻔﻬ ِﻤﻬﻢ اﻟﺠﺪﻳﺪ ﻟﻠامدة اﻟﻌﻤﻠﻴﺔ‪ .‬وأﻻ ﺗُﻌﻄﻲ اﻷﺟﻮﺑﺔ‪ ،‬ﺑﻞ أن ﺗﻄﺮح اﻷﺳﺌﻠﺔ‪ ،‬وأن‬
‫متُ ﱢﺰق اﻟﺨﻄﻂ اﳌﻌ ﱠﺪة ﻣﺴﺒﻘﺎ ً ﰲ ﺑﻌﺾ اﻷﺣﻴﺎن‪ ،‬ﻟﺘﱰك اﳌﺠﺎل ﻹﺑﺪاﻋﻚ وإﺑﺪاع ﻣﺘﻌﻠﱢﻤﻴﻚ أن ﻳﻮﺻﻼ اﳌﺠﻤﻮﻋﺔ إﱃ ﻣﺎ ﻫﻮ أﻓﻀﻞ‬
‫وأﻛرث إﴍاﻗﺎً‪.‬‬
‫ﺗﺬﻛﱠﺮ‪ :‬إن اﳌﻬ ﱠﻤﺔ اﳌﺮﺟﻮة ﻣﻦ ﻫﺬا اﻟﻜﺘﺎب ﻟﻴﺴﺖ ﻣﺠ ﱠﺮد ﻣﺴﺎ َﻋ َﺪﺗِﻚ ﻋﲆ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮاﻣﺠﻚ ﺑﺸﻜﻞ أﴎع‪ ،‬ﺑﻞ إن ﻣﻬﻤﺘﻪ اﻷﺳﺎﺳﻴﺔ‬
‫ﺎح ﻟﻬﻢ أن ﻳَﺘَ َﻌﻠﱠﻤﻮا ﺑﴪﻋﺔ أﻛﱪ‪ ،‬وﻣﺘﻌﺔ‬
‫ﻫﻲ َﻣﻨﺤﻚ اﻟﻔﺮﺻﺔ ﻟﺘﻨﻘﻞ ﻫﺬه اﻟﺸﱡ ﻌﻠﺔ إﱃ ﻣﺘﺤ ﱢﺪيث اﻟﻠﻐﺔ اﻟﻌﺮﺑﻴﺔ ﰲ ﻛﻞ ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻟ ُﻴﺘَ َ‬
‫ﺑﺄي ﻣﻘﺎرﺑﺔ أﺧﺮى ﰲ ﻋﴫ اﻟﺘﻌﻠﻴﻢ اﻟﺤﺪﻳﺚ‪ .‬ﻣﺮﺣﺒﺎً ﺑﻚ ﰲ رﺣﻠﺔ اﻟﺘﻌﻠﱡﻢ اﻟﴪﻳﻊ!‬ ‫أﻋﻈﻢ‪ ،‬وﻓﻌﺎﻟﻴﱢﺔ ﻻ ﺗ ُﻘﺎ َرنُ ﱠ‬
‫داﻳﻒ ﻣﺎﻳﺮ‬
‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺘﻌﻠﱡﻢ اﻟﴪﻳﻊ‪/‬ﻻﻳﻚ ﺟﻴﻨﻴﻔﺎ‪ ،‬اﻟﻮﻻﻳﺎت اﳌﺘﺤﺪة اﻷﻣﺮﻳﻜﻴﺔ‬
‫ﺷﺒﺎط‪/‬ﻓﱪاﻳﺮ ‪٢٠٠٨‬‬
NFm`g-

ųŷ ........................................... ŀìĸôèƅ ņĲğĚïèƅ ŅĠĚì łģç ƣơĸÚ ŀæƅŉèƅ Ňé īĖæ !ĸîçƁ ĮŎĩïê űŅæƁ ĸģėù
ųŹ ............................................................................. ĪìƏĶïèƅ Ɲĩñé ŋå ĉğéĩĚèƅ ŅĞè īŒĩÞ īęÝũé
Ŵŷ ................................................................................. ŅĚĜì ƟƁ ŀìĸôèƅ ņƪğ Ěïğè ŇĞą ƅƎĩé : īé đĶĝ éƨ
Ŷų ................................................................................................................... ņğĚïèƅ ƇƏŉÛ :Ɲơĳƅ ſĹûƅ
ŹŸ ......................................................... ŃóĻûïƇ ŉĵģĞöïƇ ƉĨęĥï ƉĻĚöǦƇ ĮĚġïƇ ƀŃóĻûïƇ ŉĵģĞöïƇ ƑĴŌĜá Ņħî :ƟƣĶƇ ňĚĠïƇ
Źž ..........................................................................................................................ŃóĻûïƇ ŉƬģĞöģï ĮħæĬæĶƇ ƆƏĬõąƇ :ŎñĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
źŶ .................................................................................... ĮħàĻğïƇ ĮìĬġ÷ïƇ Ŏì ĮħĤħģĞöïƇ ƖƇĻðĶƇ Ńð ňðĬĞöïƇ :İïĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
ŹŹ.............................................................................................................................................................. ŋĚģîĘèƅ ņğĚïèƅ :ŋêĩðèƅ ſĹûƅ
żž .............................................................................................................................................................ŉƬģĞöïƇƣ ƚĬðĹïƇ
Ė :ŃàƇĻïƇ ňĚĠïƇ
žŶ ................................................... ŉƬģĞöģï ĮóĻĢĠïƇ ĮóĻĚõïƇ ĮħĞĤûïƇ ĮóĹûĂƇ ĮàƑĬġąƇ :SAVI ŎìĬæ :ĽðĬĄƇ ňĚĠïƇ
ųŲŷ ................................................................................................................................................īĚÙƏĳƅ ņĲğĚïèƅ ŅÝƅĸé :ĭèĩðèƅ ſĹûƅ
Ŷŵż ...................................................................................................................... ŉĵģĞöģï ĮĞàƑĶƇ ňäƇĻąƇ Ŀúģð
Ĵ :ƓƏĬûïƇ ňĚĠïƇ
ŶŶź ....................................................................................................................... ĻħěùöïƇ ƊĬĴħĥġá :ōïƣĶƇ ĮģäĻąƇ :ŃàĬûïƇ ňĚĠïƇ
ŶŸż ........................................................................................................................... ƖĻĞïƇ ƊĬĴħĥġá :ĮħñĬ÷ïƇ ĮģäĻąƇ :ŊðĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
ŶŹž ........................................................................................................................................ ŊóĻĤöïƇ :Į÷ïĬ÷ïƇ ĮģäĻąƇ :ŃæĬöïƇ ňĚĠïƇ
Ŷźż ............................................................................................................................. ƂƇƏĶƇ ƊĬĴħĥġá :ĮĞàƇĻïƇ ĮģäĻąƇ :ĻçĬĞïƇ ňĚĠïƇ
ųŹų .............................................................................................................. ŀìĸôèƅ ņğĚïğè īģåĩŏƃ ƈĩģġĝÚơ
đ ƈƅơƍƁ :ŀÙƅĸèƅ ſĹûƅ
ŶżŸ ........................................................................................................................................ ŉƬģĞöïƇƣ ōġħæŌąƇ :Ļęê ƥƏĬăƇ ňĚĠïƇ
Ŷżž ...........................................................................................................................................................ƊĬĤûïƇ
Ė :Ļęê ŎñĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
ŶžŶ ................................................................................................................................. ĮħùħŒŌöïƇ ƊƇƑĴŌĚƪąƇ :Ļęê İïĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
Ŷžż .............................................................................................................................. ĮģôæĶƇ ƉƑĬ÷öæƇ ƊĬĖħĥġá :Ļęê ŃàƇĻïƇ ňĚĠïƇ
ŷŵŸ .....................................................................................................................................ĮĴħĤħģĞöïƇ ƈĬĞïĶƇ :Ļęê ĽðĬĄƇ ňĚĠïƇ
ŷŶŸ ...................................................................................................................................... ŉĵģĞöïƇƣ ĮĴóƑŌĚïƇ
ĵ :Ļęê ƓƏĬûïƇ ňĚĠïƇ
ŷŷź ......................................................................................................................................... ŎĞħõĜïƇ ƂŌěïƇ :Ļęê ŃàĬûïƇ ňĚĠïƇ
ŷŷž ............................................................................................................................................................. ķőƇƣĴĻïƇ :Ļęê ŊðĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
Ŵŵŵ .................................................................................................................................. ŀìĸôèƅ ņğĚïèƅơ ĸÚŉģîĠĞèƅ :ĺéĩýƅ ſĹûƅ
ŷŸź ............................................................................................................ ĬħãŌïŌĥĢöģï ŉħĢăƇ ƠƇĹúöæŬƇ:Ļęê ŃæĬöïƇ ňĚĠïƇ
ŷŹŸ .................................................................................................................................. ƠĬĞïƇ ŉħģĞöïƇƣ įñĻöñůƇ :ơƣĻęĞïƇ ňĚĠïƇ
ŷźŶ .................................................................................... ĬħãŌïŌĥĢöïƇ ōģê ĹĤöĞƪąƇ ŉħģĞöïƇ ļóļĞá :ơƣĻęĞïƇƣ ƥƏĬăƇ ňĚĠïƇ
ŴŸŹ ............................................................................................................................. ŀìĸôèƅ
ı ŋĠģğĚïèƅ ņģĠĖïèƅ :Ƒƍĩôèƅ ſĹûƅ
ŷŻž ...................................................................................................................ŃóĻûïƇ ŉħĤĚöïƇ ƆƏĬõð :ơƣĻęĞïƇƣ ŎñĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
ŷŽŶ ......................................................................... ĮĞõûïƇ ňäƇĻąƇ ƊƇƐ ŃóĻûïƇ ŉħĤĚöïƇ ĮħģĤê :ơƣĻęĞïƇƣ İïĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ
ŴŻŵ ......................................................................................................................................................... ņĲğĚïèƅ ƇƏŉÛơ ĬêƁ :ŀÙĩôèƅ
ƪ ſĹûƅ
ŷžź ............................................................................................................................."ŃóĻûïƇ ŉĖģĞƪąƇ" ƍƣƑ :ơƣĻęĞïƇƣ ŃàƇĻïƇ ňĚĠïƇ
ŷžž ............................................................................................ Ňöûæĩð Ŏì ŃóĻûïƇ ŉĵģĞöïƇ ƙƑƒƇ :ơƣĻęĞïƇƣ ĽðĬĄƇ ňĚĠïƇ
The Accelerated ƈĬöĢģï ŎģŖĶƇ ơƇŌĥĞïƇ ơƃ ōïƅ ƉƑĬçůƇ Ŋð Ĺà Ŭ
ƐĬúáƇ Ŋð Ĺà Ŭ ơĬî ŴĬĥò .ƗıĸôƧ ƨ þƅ ņğƪ Ěïèƅ :Ʀ ĬħìĻä ŎĥĞó Learning
ŎĥġöïƇ ơƇŌĥĞïƇ Ƈĺò ĭĥøöï Ʀ ŭħģí ơƇŌĥĞïƇ "ŅóĻĀ" ƛà ņģĞöó ĬĤħì ƑƇĻí
ŋħãŌáƣ ƜŭöåŬƇ ōïƅ ƉƑĬçůƇ ĭãƇŌïƇ Ŋð ơƃ ĬñĹãƣ ŊĢï .įùõïƇ
.ƉĻĜĠïĬà Ƥ ĩĚìĸß
Ƨ Ľħïƣ ŴƗıĸôƨ ì ŉģĞöïƇ ơƃ ōïƅ ŎàĻĞïƇ ƆƑĬġïƇ ĮóĬĥê
ĻóĻùöïƇ Įôħò
!źŞƧŏ ŪŗŚŤƳ ƪƣŏ źǀƌŰţ
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƪưƘƿ ƞǀƧ ƽƹźţ Ɩƣřƺƫř ƲƯ Šƈƣ
p@Ì ehÌ øÎ ,ÑmbTÐ éZQ z@Ì 9 Ðð Øz6 ØFG oZaTÐ ì{v ëÌ X P|TÐ CK
c´ ^TÐ ÖíÚ 9 Azw ëÌ nP|w X bT oR°\høÐ o<md< ëbT ,m) Ìz<Ì ëÌ
.ÑmbTÐ EK ìÚmbQÌ gZ`= 9 ÊzTÐ R wTÐ
êhUÐ : ,chcY hi : T}cUÌ pfx{Y : nfT ,nð AnÉ p_HnUÐ ÓÛín9 {S pLnUÐ c> 3
ÕniÎ ÓnT îFT Y Ò{AÐí : xUÐ d´ _UÐ L ênxÌ p?Ć? Y paUkY ÒÚíØ Y Yn#Ð
{AÌ ,{axÐ{U pýÚnJ pCncYô qinTí ,>n4Ð Ü}@ ë Úô .Ò{CÐ ÓnxøUÐ : SÐfUÐ æn[iÌ
.[ií pLnH Ò{C pLnbUÐ ÚØn`x ëÌ hdL ëÌ {axÐØ énS .ÒÚí{UÐ : NTÚnZCÐ
fCÐ : n) êb> pTPUÐ qinT Ø{!Ð NaKedU phgh@> ÒÚíØ : N=Ú{CÐ {AÌ ëÌ Ô{A nY
: ÑÚØ {S iÌ c= d 7 ²ó ëÌ cex ï|UÐ {hAUÐ w {axÐØ ënTí ,oh`dU }]Ð {S ÚínCÐ
{axÐØ }c R .pTPUÐ : ënYúÐ ÓÐÊÐ}@Î L Ò¦n7 ]_x ëÌ fY nð =d]Y ënT .nð b=nH ÒÚí{UÐ ai
}T |> nY ënL cUí ,~wn@ EQ iÌ pdwU {bLÐí ,>ÛA : c> 3 Ò¦nCÐ ÓnLY ëÌ
q_C .èĆgHÐ hUí dB phdeL w hd_UÐ ëÌ ébx ï|UÐí xUÐ d´ _UÐ : nHúÐ Ì{CÐ
.=Ðí HÌÚ : Ò}caUÐ
´ ÓÐ¦ne= ÐeĺÌô {S ÐinT .p=hQ I pUnA : N=Ú{CÐ {@í ,pLnbUÐ OÎ Éí nY{fL
ph [[ĺ
Y {axÐØ odJ ,UÉí Y .hUÐ w~hT}> A Ðí{bR {Sí ,qýnaUÐ âHúÐ î{Y DL
ghdL ënT :Ó5hd_Un= wØíÛ
? ,ÒE`É ÓnLe6 =ÚÌ OÎ gaiÌ hb= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ
L R}_Y gfcex nY pR}_Y ÐUín² ëÌ ß}`= ,pbhSØ xPL Ò{C pTPUÐ Ên@ÚÌ Ð=« ëÌ
Ðg@xí ,gdeL ÜÌÚ DL NaKY Y ÓĆ=nbY Ðí}« ëÌ N=Ú{CÐ DL ënT .e_UÐ Ênf?Ì ënYúÐ
nfhdL ï|UÐ nY :íÌ ?nfU ngY{b> ëÌ cex UÐ ënYúÐ ÓnÂĆY wÌ w nY :âi Y pdþHÌ ghUÎ
: e_UÐ Ênf?Ì ?í{A cex nY ÌHÌ w nY :íÌ ?SÐfUÐ æn[iÌ ÕniÎ : e_UÐ Ênf?Ì hUÎ ìniøÐ
?pTPUÐ
15
UÐ p=hÙÐ Y nð bA Ð@}B {Sí ,ÊÐ{_H ,NeYô ÐinT ,ê5Un= pbhSØ xPL {_= x}aUÐ ØnL
{axÐØ DL cx 3 ,hdL qd[A nY ÖP= pLe6 T ÓÌ{= nY{fL .UÉí {fL nghR w{@í
{S ë=Ú{CÐ ënT ,x{bUÐ pxn¹ Yí .ènfw íÌ nfw Y pdþHj= ÓÐ}Y \= rx{"Ð h@> îH
UÐ [ií pLnUÐ L ðø{=í .ìnxÎ ged_x ëÌ {axÐ{U ceCÐ Y ënT nY T }T|= gaij= ÐYnS
.bR pbhSØ N2 }YúÐ ç}`HÐ ,ÒÚ}bY qinT
qinT d> ëÌ ân+ün= ë=Ú{CÐ U énSí ,Ò¦nCÐ pxn¹ : ØnA ha[> p=i DL {axÐØ [A
.ngdö T phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ : Ò¦n7 \RÌ
Ð|w : ØGH UÐí ,xUÐ dö _dU phHnHúÐ ÏØnCÐ _= ,p_ýÐÚ pbx}]=í ,p[bUÐ ì|w d
ö >ô
:ngªÌí ,ÑncUÐ
.hd_UÐ phdeL pUn_ aUÐ N=Ú{CÐ pTÚnZY Û~_ ¬ >ô .¼
.pR}_edU én_ R dB w = ,ÓnYd_edU nð hdH nð fx~ĺ d´ _UÐ hU .½
.phUnL p@Ú{U d´ _UÐ phdeL N=Ú{CÐ N= ëín_UÐ Û~_ ¬ xô .¾
ngh]_> UÐ d> Y FTÌ ëc> nY nð UnQ phehd_UÐ ÓnJnZfUÐ ngh]_> UÐ sýnfUÐ ëÎ .¿
.nð \xÌ E\UÐ : SÌ nð Sí ç}`> wí ,ÓÐ¦nCÐ
16
»¾B§ºA ¼·º ÑuBa Ñ£YÜ¾
KÌifNºA ½B
nC xUÐ d´ _UÐ h]> : T{haH UÐ ÓnAGbCÐ _= Mx 5hR

.cdeL pd[Y hR
ƙŹŚƠƫř ƺƸƬƫřƹ Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř Ʋǀŝ ơźƠƫř Ƽƫœ ƶŞŤƳř

.sýnfUÐ OÎ éÉUÐ wí ,yÐíí {AÐí æ{w xUÐ dö _dU ëÎ
ÓnJnZfUÐ d> N=í UÙ N= EcUÐ ç}aUÐ OÎ ìniøÐ Y {= ø
Z= nghUÎ ìniøÐ Ñ|@ éínĻí d#Ðí âÐ{=üÐ L {>ó UÐ
íÌ pdhdS oxÚ{UÐ DL phde_UÐ ngýni ëÌ pÂĆY ëíØ ,ýnHUÐ
.qSdU ÒET p_h\Y n¹T í{_> ø n¹Ìí ,pYí{_Y A
,pegCÐ ïØkx nY _RÐ" w xUÐ d´ _UÐ : nHúÐ Ì{CÐ ëÎ
hU xUÐ dö _UnR ".\RÌ cZ= n0Økx 5L rUÐ : }eHÐí
xUÐ dö _dU cex . pfh_Yô ýnHí íÌ ohUnHÌ íÌ Ónhfb= nð ]>}Y
íÌ ,ngfY nð \_= }ex ëÌ íÌ ,nð Yn/ ÚYúÐ ì|w ëí{= e_x ëÌ
xØkx ëÌ cex nY w {hAUÐ Únh_CÐ ëÎ .Ò{AÐí p_RØ ng_h+
.sýni Y n45_HÐ
UÐ Ón=ÚnbCÐ L ai [ax xUÐ d´ _UÐ ëÌ gai ëÌ gCÐ Y
hR [ax ï|UÐ >ÐÙ qSUÐ : ,Ò{ýnR ëí{= p=Ð|@
ëc> ëÌ éínĻ
ëc> UÐí hCÐ Y Lna> ø UÐ Ò{Yn!Ð Ón=ÚnbCÐ L ai
Y {= øí ,px{dU ëncYí gdU ëncY Unfw .{Yn@ cZ= px{@
xUÐ d´ _UÐ _x ,e!Ð Ð|w éĆB Y .nð _Y NR}]UÐ +
.phýnfHÐ sýnf= Õí}#Ðí d´ _UÐ phdeL ~x~_U
17
ƮǀƬƘŤƫř šŚųźƇ źųō
3nL : rx{"Ð rUÐ hUÎ É> nY Ô{AÌ w xUÐ d´ _UÐ ëÎ
:phUnUÐ ànbfUÐ : UÙ hd> cexí .êhUÐ oxÚ{UÐ
: d_UÐ hUÎ É> nY Ô{AÌ DL xUÐ d´ _UÐ {e_x •
.d´ _UÐ DL ÒÚ{bCÐí ãnY{UÐ pHÐÚØ én6
ph@UfcUÐ ýnHUÐ Ô{AÌ hK> DL ÒÚ{bUÐ dex •
.ÒÚíUÐ {fL p]hUÐí
.ë}Yí yñ õaó fYô •
.phxÚ{UÐ phde_UÐ : pUn_ aUÐ Nedö _CÐ pTÚnZY e\x •
.phxÚ{UÐ ohUnHúÐ h+ Y ÑÚnbx •
.nghiniÎ nghUÎ {h_xô í d´ _UÐ phdeL : pxh"Ð {x~x •
.nð _, d´ _UÐ _! _x •
!sýnfUÐ ? ,sýnfUÐ ? ,sýnfUÐ ÛÐ}Al= Òb= ê~dx •
énCÐ èGx = ,qfeHüÐ Y nð hUnHÌ xUÐ d´ _UÐ Hkx ¬ ø
UÐ ÒØnCÐí ,nghR oxÚ{UÐ x UÐ pHkedU nð bRí pií}edU nð _HÐí
én6 : o>ncUÐ UnS 5= Yki i .gaiÌ N=Ú{CÐí ,ngxÚ{> x
phdeL iÎ ,nY ên^fU nð bh]> hd_UÐ hU" :ëÛÚn= èn@ oxÚ{UÐ
= ,0 nY ÑdHúÐ hU ,æn]CÐ pxn¹ aR ".ýÐ{UÐ Øng@øÐ
.phfUÐ
ŚƸţăŹřăŶăū ŊŢłŤăŞŊŧŏÈŠŝŹŚƤƯ
,xUÐ d´ _UÐ Ón=ÚnbY 3n_UÐ éA Ó5^fCÐ Y ÓnþCÐ e_>
Y ýÐØ cZ= {xÐ~Un= ÒECÐ ì|4 ëe\fx Y Ø{L }exí
:ngfYí ,xUÐ d´ _UÐ nxÐ~Y N=Ú{CÐ Y {x{_UÐ ænZTÐ
.âÌ cZ= sYÐFUÐ he[> •
18
.ÜnhbdU =nbUÐ d´ _UÐ NĻ •
.ph@niÎí phLÐ{=Î }TÌ NaKY hwj> •
.ÓnTPUÐ DL ØÚÐCÐí qSUÐ ER> •
:W"Ð ø énCÐ hH DL
DL ~öTÚ xÚ{UÐ ng6niFU Ðð }x]> phinUÐ MinH pT qeeÉ
pLnH xPL Y ÒÚí{UÐ YÛ hdb> > ."bhbA 3nL" pþh= dB
.ÜnhbdU pd=nbUÐ sýnfUÐ : %¾» pf= Ļ
´ Y ,ÓnLnH ©5? OÎ
: pý~UÐ ÒÚn9 ÓnT ÓnxFT Y Ò{AÐí qY{HÐ ,nð \xÌ
Y oxÚ{UÐ Ò{Y hdbU xUÐ d´ _UÐ ÑdHÌ phU5ZUÐ ncx}YÌ
énCÐ Ên]LÎ éĆB Y pJn= UÙ > .ÓnLnH =ÚÌ OÎ NYx
.Ð|UÐ xÚ{UÐ g6ni}= d= ÐYbxí nð _Y Ðiín_x ëÌ ÊÐÚ{edU
{S pxÚÐØüÐ *ÐÚngY ëÌ N=Ú{CÐ Y pýnCÐ : ë_> énS .bh]>í
h]> S Ðð {=Ì Ô{² 3 nY wí ,ÜnhbdU =nS cZ= ÓØÐØÛÐ
.xUÐ d´ _UÐ
{TjUÐ w nfw nfe0 nYí ,nw}TÙ MhH UÐ pdYúÐ Y {x~CÐ Unfw
wí .phUn_ aUÐ qó ÷ Yô xUÐ d´ _UÐ ëÎ :ÒØ{7 pUnHÚ én[xÎ Y
o¬ x ëÌ ëíØí ,nwnf_Y phxÚ{UÐ phde_UÐ ó{ba õ x ëÌ ëíØ e_x
ô
.U|T N=Ú{edU `\UÐ
ƢƠƈţ Ǉ şŶůřƹ Ŷƿ
:hAnf@ d/ ëÌ Y {= ø ,xUÐ d´ _UÐ 3nL : hddU
ai {Hí ,{AÐí Önf= ëÐE]UÐ Ñ}@ .Öm`høÐí Ñmg=ÚøÐ
éíni NA .ßÚún= ê{][> A nð Ln> h\> }ýÐíØ : dö Ļ
h]> : Zai NA íÌ ,}BùÐ ëíØ NAnf!Ð {Aj= ëÐE]UÐ
nfaiÌ {i ,nfg@Ð> UÐ ýÐ_UÐ ]U ëÛÐY cZ= xÌ{CÐ
19
d´ _UÐ Lí ,phehd_UÐ nfhde_U phHnHúÐ pxnÙÐ L ni{_=Ð {Sí
.nhS YÛ : sýnfdU Éx ï|UÐ xUÐ
śŚǀţŹǇř
DL ÒÚ{bUÐí p?Ð{"Ð L {> UÐ oxÚ{UÐ ohUnHÌ Y EcUÐ Unfw
nð QÚnR ëcx ëú Ñ}SÌ ngfY EcUÐ ëÌ øÎ ,ÒÚn!Ð sýnfUÐ hbĻ
,afU x{õ >ó qijR ,U|Uí .ëe\Y ïÙ EQí
e_> UÐ pe^fedUí ,phed_UÐ inYúí
¬ : nð TnöcIí nð =n>}Yô ëc> ëj= nghR
}ex nY T
afU ye> ø .hUn_ R q> A YnYÌ Y
nghe> ëÌ S d´ _UÐ : "ÓÐÚ?" ngai e> nC px}R b> ëÌ
.U|T qiÌ
bi ëÌ ëíØ ,px{"Ð nh@UfcUÐ ìn9 N_R{fY nð inhAÌ nfaiÌ {i
yei î}BÌ nð inhAÌí .phHnHúÐ hd_UÐ ÏØnY : nfaiÌ Snfií
h"n= ,"o_dUÐí p_CÐ" DL ~T}> UÐ ýÐ}]Un= Úngiøn= nfaiú
hUØ ïÌ nfx{U ëcx ëÌ ëíØ UÙ T ...pah]dUÐ ÓnhfbUn= ,phT|UÐ
.ÒnhdU pd=nS sýni pxÌ b¬ Ļ
ó ô n¹Ì DL Ðð E`É ënT 5gY
ai {H ,_a> 3 ëÎ iú ,Ñnh>ÚøÐ ÜÚn/ ëÌ Ðð ÙÎ {haCô Ð Y
_9 ëÌ =nbY : ØÚÐCÐí {g!Ðí qSUÐ Y EcUÐ qó b÷ aó i÷ Ìó {Sí
pHedY sýni pxÌ ëíØí ,"ãÐ}aUÐ"í "pwnadU" Ñ}SÌ deL Y
.{h_UÐ î{CÐ DL
ŭŚŤƠƳǇř
DL ána"Ð Y {= ø ,Ñnh>ÚøÐí cZUÐ phªÌ Yí ,=nbCn=
ëÎ .pHedY sýni b¬ Ļó ô ëÌ cex UÐ ÑÚnUÐ ìn9 ÖnaiøÐ
ëÌ Ø}e=í .SdU pd=nS EQí Ò}e
ö Yô Ú]> phdeL w Ònh"Ð
ëÌ cex nY T nfR}L íÌ ,ìÐ}i ëÌ cex nY T nfxÌÚ {S nfiÌ {b_i
4 x|UÐ ëí{hAUÐ .Ðð {@ ÒE]B p]bi OÎ nfdÉí {S ëci ,R}_i
20
pfUn= nYÌ !>CÐ w Ê¡ T ÐR}Lí Ðí{wnI {S ¹Ì ÐUbx ëÌ
T : {x{@ c= )Ð=Ì ç}J L S> U Ònh"nR ,ÊnhA±U
hT ëR}_hR ,acx 5= ÖnaiøÐ Y ÐinT ÐÙÎí ,qSí
.Ò {!
¬ Ð ì|w : én_ Rí bhbA w n, ëí{hax
U|Uí ,ëniüÐ U|Tí ,ýÐØ Ø ´{9ó ó phdeL w ng_h]= Ònh"Ð
iÌ Ø}C Ê¡ ïÌ ÒÊÐØ}= c"Ð U cex ø .Ú|"Ð `fx
ëÎ .ngfL " ñ{_õ ó ÷ Yô " íÌ ,HkY pRnb? L "ox}Q" í "{x{@"
bR .Ðð {h@ ÒÚíUn= hU iÌ 5T ,ÒÚíUn= nð þhH hU {x{!Ð
Ðð ~h¬ ó ,ô ,Ú]UÐ
Y rÙÐ ´ : }e> ëÌ U cex ox}UÐí rUn=
.phAí}UÐí phfgCÐí ph>Ð|UÐ =}9 nð hf`Yô í ,NeUÐ
bx}J w bhbA ëÛÐ= ÖnaiøÐí Ñnh>ÚøÐ pHÚn, ëÎ
.ýnií hd_UÐ ÒØ@ DL p^RnedU
ƮǀƬƘŤƫř źƈƗ ƾƟ şŶƿŶū ŠŝŹŚƤƯ

phdU ,hd_UÐ âC nf=ÚnbY {x{U p@n"Ð Yj= êhUÐ i
w p=d]CÐ ÓÐEhÙÐ ëÎ .ànZfUÐ <n_UÐ rx{"Ð nf_e6 Ón@nA
.phd¬ cô I qhUí phd¬ cô hw ,phdhe9 qhUí pxhf= ÓÐEh`>
WL : Ó ó{õUíô UÐí ,phchHĆcUÐ phehd_UÐ Ón=ÚnbCÐ ÓØnLÐ
phde_UÐ OÎ e_CÐ Ò}î }^f> ëÌ ,éíúÐ Lnf[UÐ ßgfUÐ
ÜnbCÐ ,@Ún#Ð c´ UÐ ,Exn_CÐ í ,pffcCÐ :phehd_UÐ
phde_UÐ pý~9 ,(ÒÚ~!Ðí n[_UÐ) phTdUÐ àíPUÐ ,{AÐUÐ
>ô UÐí) eCÐí Ô{CÐ phfb> DL ~hTGUÐí ,phehd_UÐ
e
ï|UÐ oUn]UÐí ÓnYd_CÐ ocx ï|UÐ ÜÚ{CÐ phfb> nð \xÌ
Ò{hAUÐ pbx}]UÐ w ì|w ëÌ {ýnUÐ ØnbLøÐ ënT .(!}Z
ô xó
.ênxúÐ d> f[Y : ÒÚ}cCÐ ph>}UÐ ÒnhdU é5_UÐ E\U
21
ÐdgH ë_h]CÐ é5_UÐ {_> dR ,êhUÐ nYÌ
ó ² ëÌ oxÚ{UÐ pegY
5ð ýÐØ x{_CÐ ,pR}_CÐ ïíÙ NafCÐ é5_UÐ
ö E\Ļ
ô 5iÎí ,ØnhbiøÐ
pegY {_> 3 .gdeL ohUnHÌ }x]>í px{"Ð æÚn_CÐ Þn[Yø
ÒÚngY ïú ÕnĻ ø he9 à]B : e_x Y Ðí¬ ²ô ëÌ N=Ú{CÐ
Óøn6 : phafUÐí phdb_UÐ é5_UÐ ÓnSnJ ØnbxÎ 5iÎí ,pR}_Y íÌ
.dö _UÐí d#Ðí TnZCÐ Aí EcaUÐ
,ÑÚ{edU pdYncUÐ pTÚnZCn= "hd_UÐ WL" : oxÚ{UÐ ~hex
,.Ð|UÐ ~haUÐ ,oxÚ{UÐ ýnHí : âfUÐ ,bhb"Ð ëín_UÐ
OÎ pRnün= ,oxÚ{UÐ phdeL ìn9 Ü5"Ðí p_Cn= ÜnAüÐ
ëú ?ÐÙnC .pHkCÐ : pYn_UÐ Ònh"Ð Y hd_dU eIúÐ YncUÐ
!>ÐÙ {= e_UÐ iÎ ,e_dU Ðð E\Ļ êhUÐ {_= {_x 3 d´ _UÐ
DL nghR Ø}aUÐ Ø@í ÚÐ}eHÐ 5T pHkCÐ eL ÚÐ}eHÐ {e_x
ph>}UÐ ÓnRWUÐ dö _> nfw dö _Un= f_i øí .d´ _UÐ DL ÒÚ{bUÐ
phahT dö _> DL ÒÚ{bUÐ 5iÎí ,ng@niÎ ÒØnLÎ DL ÒÚ{bUÐí ÒÚí}cCÐ
.bhb"Ðí ýÐ{UÐ efUÐí ,d#Ð ,ľbUÐ ,éÐkUÐ phahT ,EcaUÐ
ì|w xU ýnHUÐ Øn«Î ëlR ,d´ _UÐ pRnb? ëùÐ h_i nfiÌ 5=í
.pxn`dU nHÌ Ê¡ w phde_UÐ
śŚŤƨƫř řŸƷ ƲƯ ŠƿŚƜƫř

énbxô ëÌ cex nY T DL ï² ëÌ ÑncUÐ Ð|w Y pxnÙÐ qhU
xP_UÐí pe#Ð ÓÐfUÐ FL >ÐÚ]>í´ xUÐ d´ _UÐ L
pZSnfY pxÌ DL ÑncUÐ Ð|w ï² ø ,énCÐ hH D_R .phnCÐ
cZ= h]`> q/ âY wí , Ø{_CÐ ÊnT|UÐ L ëØÚnQ px}^fU
¼
{9 U ilR U|Tí .x}BùÐ NaUkCÐ _= S Y ænTí én_ R

ÒÚTn= : Ón`dUÐ dö _> ýÐ}]U pdYncUÐ hÉnaUÐ ÑncUÐ Ð|w :
Ŷ
Multiple Intelligences, Garden.
22
nw5Hí
æiÐÛU ngeó eÉ
UÐ xUÐ d´ _UÐ
pSĆ]iøÐ xEcUÐ S Y F_ô> UÐí ,( Suggestopedia)
¼
.xUÐ d´ _UÐ pT}" phbhb"Ð

ëÌí ,ÊnhIúÐ odS OÎ = [x ëÌ :Ø{7 ß}Q ÑncUÐ Ð|4 ëÎ
âÐiÌ d8 DL xUÐ d´ _UÐ ÏØnY h]> DL ÒÚ{bUÐ h]_xô
5dTí ,ceCÐ ân>øn= ,pfceCÐ pLUn= phxÚ{UÐ sYÐFUÐ
phÚÌ OÎ _Y [x ëÌ nð \xÌ ÑncUÐ Ð|w {x}x .nghUÎ qAÐ
ó ô ëÌ U yehH nY wí ,d_ai nY _ai "ÐÙnC" gR : pdÉ
b¬ Ļ
!{TkCÐ ÖnfUÐí ,}eCÐ âÐ{=üÐ ,pií}CÐ ,ÊnT|Un= Ò@}CÐ sýnfUÐ
o?í p[feT 5iÎí ,phexØnTÌ pAí}JjT ÑncUÐ Ð|w ocxô 3 ,Ðð ÙÎ
åUÐ OÎ @x ø gR .Me_UÐí nCÐ _aUÐ i çĆ]iĆU
DL wí xUÐ d´ _UÐ Ún, OÎ = ,xUÐ dö _Un= "NegYô "
ëQ}xí phYnYúÐ à]#Ð : ëabx x|UÐ Êøkw ,gdeL ÜÌÚ
Ðð {AÐí qfT ÐÙÎ .êhUÐ 3nL : d´ _UÐ pT}A : *nªnY x{b=
hõ]_÷ hô Hó gR ,ÑncUÐ Ð|) e> ëÌ Ðð ÙÎ hdL ,Êøkw Y
ýÐ{fU oh>í wY Û~¬ _ó ô H UÐ pdhe!Ð ÚncRúÐí ên4üÐ
sýni OÎ éÉdU x}]UÐ U yax æH wí ,e_dU MBÐ{UÐ
.S Y _a> 3 5T de_= âneHøÐí ,pdw|Y
Ŷ
.ƊĬäĻöġąƇ ĮêŌæŌð :Suggestopedia
23
ŠƯŶƤƯ
ÅC ¨ÌjnºA Àö»§N»º Ä· AgB¾
¼§¯Ì
śŚŤƨƫř řŸƷ ƲƯ ŠƿŚƜƫř

~x~_> : pªnCÐ wí ,bR Ò{AÐí pxnQ ÑncUÐ Ð|4 ëÎ ,Ðð Ø{6
. ÑÚ{eT >ÊnaTí >Øn_H
¼
ohUnHú phUn"Ð }JúÐ ÕÚnB = Ex ëÌ ÑncUÐ oQ}x

pSn]Un= è{xí~U ai Ü}cx {x{@ gR OÎ éÉdU ,oxÚ{UÐ
.e_UÐ : ÖnfUÐí }eCÐ âÐ{=üÐí
:ÑncUÐ Ð|w : ì{H 5L Ðð {@ nð _HÐí nð [ dó Yô Mx 5hR hUÎ
.xUÐ d´ _UÐ padRí ÏØnY •
.d´ _UÐ x>í ~x~_U ÓnhfbUÐí yýn[fUÐí ÚncRúÐ ÓnþY •
.xUÐ d´ _UÐ L phbh]> pdYÌ •
.ëniüÐ {fL d´ _UÐ phUË DL phd¬ cô hw Ò}î •
.sYÐFUÐ ÛniÎ : qSUÐ }R¬ ó >ô p_x he[> pbx}J •
.nh@UfcUÐ DL {e_Cô Ð d´ _UÐ ~x~_U ÚncRÌ •
.deL : >{LnC ÚØn[Y •
Ŷ
Ŏòƣ Ŵ"Facilitator" Ŏò ƈĬöĢïƇ Ƈĺò Ŋð ĮħģŖĶƇ ĮúûĥïƇ Ŏì ƈƑĹąƇ ŅŖŌï ĮðĹúöûąƇ ĮĤģĢïƇ ơƃ ōïƅ ƉƑĬçůƇ ŉĦąƇ Ŋð
ƑĬħöåƇ ĻóĻùöïƇ Įôħò ƊĨáƑƇ ."ĭóƑĹöïƇ ňĦûð
Ė " ķģĜĚċ ĭóƑĹöïƇ ƙŌŒŌð Ŏì ĮħàĻĞïƇ ƊĬħàƏĶƇ Ŏì ŋöĤãĻá ōģê ƌƩ ƫ ƑƏƪ Ĭð
ŎàĻĞïƇ ƆƑĬġïƇ ōģê Łħûõöģï Ʀ ĬħåŌá ŇïƐƣ ŴŃóĻûïƇ ŉģĞöģï ĮħàĻĞïƇ ĮúûĥïƇ Ŏì Facilitator Ŋê ĻħõĞöģï ƈĖƑĹð ķģĜĚð
(ŉãĻöąƇ) .ŋóŌĥöïƇ ĭãƣ Ƈĺï ŴĮħàĻĞïƇ ĮğģïƇ ƝĬħæ ōģê ƘĬĠăƇƣ
25
śŚŤƨƫř řŸƸƫ ƪŨƯǃř ƭřŶŴŤſǇř
UÐ ÓnhfbUÐí ÚncRúÐ Y ÓnþCÐ ÑncUÐ Ð|w : {H
õ ôH
padR w nð _h+ ngfY wÌ w nY cUí ,deL : è{Ln ó ó
DL ÒÚ{bUÐ f/ ëÌ ngfY S>Ì UÐí ,xUÐ d´ _UÐ
.pxÚÐ}eHøÐ
xUÐ d´ _UÐ F_xô ëÌ ébCÐ EQ Y i Ì ga> ëÌ Ðð {@ gCÐ Y
w xUÐ dö _UnR .ÓnhfbUÐí ýÐ}]UÐí h"Ð Y p=n? pLeeT
Ą ~x~_>í d´ _UÐ phdeL xU YncY ênî
he[UÐ Y T
.nð _Y ëË : oxÚ{UÐ phdeLí
ëíØ ÑncUÐ Ð|w : ÒØÚÐUÐ ÚncR±U nCÐ h]UÐ ëÌ _h]UÐ Y
ëÌ øÎ ,ÖnfUÐ _= hõ]_÷ hô Hó ngýØnYí ngadaU bhb"Ð gaUÐ
hõ]_÷ hô Hó ,î}BÌ pg@ Y .nð SkYí nð h]H ëchH ÖnfUÐ Ð|w
peýĆCÐ ÓnhfbUÐ h]> ? Yí ÓnhHnHúÐí ÏØnCÐ ga= Ê{UÐ
Ø}6 ëc> øÌ p_Y nð \xÌ UÙ hõ]_÷ hô Hó í .zHÚÌí FTÌ nð Ani
.nð \xÌ pÉn#Ð =ÚnU âG8 = ,x}BùÐ ÑÚnU Ú}cY
¬
OÎ æĆÙÐ Y Ì}bxô ëÌ ÑncUÐ Ð|w Y pxnÙÐ qhU ,nð \xÌ
LØ 5dT hUÎ Ø_> 5ð ýÐØí Ðð Ø{Y nð _@}Y ëcx ëÌ = ,æĆÙÐ
b> nC phijCÐ ÒÊÐ}bUn= y[iÌ fiÌ øÎ .pYØnbUÐ ÓÐfUÐ : p@n"Ð
ß}`= ,ÑncUÐ Y OíúÐ p?ĆUÐ é[adUí ,pY{bCÐ ì|w Y
cex nY ,xUÐ dö _dU gaUÐ Y pd[UÐ phÚúÐ OÎ éÉUÐ
{_= fcex .ÑncUÐ ÚncRú MbY ân@GHÐ ïÌ hdL fx ëÌ
,nð xÚnhBÐ ÑncUÐ Y phbCÐ é[aUÐ Ónx7 ß}_> ëÌ UÙ
íÌ ÑÚ{eT pÉn#Ð =}9 íÌ deL : nð An"Î }TÌ ìÐ}> nC nð bRí
.x}BU "d_Y"
26
źǀǀƜŤƫř ƵŚŬţ ŭŚŤƠƳǇř
MUÐ nð inhAÌí ,niÚncRÌ : }^fUÐ ÒØnLü peýÐØ p@nA : nð _h+ nfiÎ
BÐØ oxÚ{UÐí ©niüÐ dö _Un= d_x 5hR ,ng\_= L
Õni w nf>nLnfSí nfhUnHÌ Y EcUÐ ëÎ .ÒEcUÐ ÓnHkCÐ
p@n= ií ,PL HnUÐ ë}bUÐ ÓØnH UÐ ÚncRúÐ
pHnY
: rx{"Ð hd_UÐ Ónd]Y @Ði ëÌ niØÚÌ ÐÙÎ ngfY adU
.xP_UÐí ïØn"Ð ë}bUÐ
ì|w L MUÐ OÎ ,èÚÐ}S : }A ° qiÌí ,ÑncUÐ Ð|w èL{hH
nY f_> ëÌí ,PL HnUÐ ë}bUÐ ÚncRú Ðð EHÌ hb>ô UÐ ÏØnCÐ
.ýÐ{UÐ Ani ~x~_U Ü}cY õ
w nYí Òð ö{@ }TÌ w
ƥźƔŤƴţ ƾŤƫř šŚǀŝŚŬƿǅř

Y ÑncUÐ Ð|w îC hc"Ðí ýÐ{UÐ êÐ{HøÐ fcehH
Y pd[Yí d[Y : .j> UÐ nxÐ~CÐ Y EcUÐ DL é["Ð
:ëÌ Y ÑncUÐ Ð|w fcehH ,Ðð ÙÎ .g_Y e_>
.phLÐ{=üÐ dh8 {S> •
.Nedö _CÐ Y pUn_ aUÐ pTÚnZCÐ DL [Ļ •
.phÉ }TÌ dö _> ÓnBnfY dĺ •
.d´ _UÐ Û~_ ¬ >ô •
ö >ô í â
.pHkCÐ : Me_UÐ ngbh]>í oxÚ{UÐ ÒØ5= ánaAøÐ pxH Ļ
¬ •
.he[UÐ phdeL â ¬ >ô •
.pUn_ R dö _> Ón_e6 f> •
.ET {" nh@UfcUÐ DL fCÐ d´ _UÐ Ļ¬ •
Y EcUÐ ER> DL HkY xUÐ d´ _UÐ h]> {Lnx æH
{ýn_= âneHøÐí ,phÉ }TÌ eL ÒS Ênf=í ,énCÐí qSUÐ
.nð hbh]> êÌ nð xØnY ënT ÊÐH ,FTÌ Ú5HÐ
27
Y ÑncUÐ Ð|w ÚncRÌ Y EcUÐ ]> ëÌ nð \xÌ U cehH
.d´ _UÐ Ênf?Ì g_Yí phö edö _UÐ *ÐÚ{S Û~_U ,é~fCÐ : UnaJÌ
Ɩƿźƀƫř ƮňƬƘŤƬƫ ŠǀſŚſǃř ŕŵŚŞưƫř ƊƘŝ

nw{9 æH UÐí ,xUÐ dö _dU pYn_UÐ ÏØnCÐ _= Mx 5hRí
p@nA Y Ì{i nfiÌ }T |> .ÑncUÐ é[R FL ;íÌ cZ= pAíPY
.pYÊĆY }TÌí \RÌ w nY 4 e[fU
¬ N=Ú{CÐ
nð xØnY ,phÉ pþh= : \RÌ cZ= ÜnfUÐ dö _x :og<mªüÐ oþgTÐ
ëË : Ò~aCÐí
ö p²}CÐ d> ph[Un= f_ií .nð hL5@Ðí nð haJnLí
Ðð {@ nHÌ w p_CÐí ,ê5wøÐ ,ënYúÐ ,é5cUn= nð HnAÎ ëÎ .nð _Y
.©niüÐ d´ _UÐ NĻ :
ph Un_R }TÌ cZ= ØÐ}RúÐ dö _x :Mdcö ^BÐ R X oTm^¬ `TÐ oSÚmYBÐ
ëde²í bhbA cZ= phehd_UÐ phde_UÐ : ëTGZx nY{fL
w = ,nw{wnZi pnxÚ d´ _UÐ hU .0{xj= gedö _> phUíkY
nY w = ,nð hdH dö _Cô Ð [ex nð þhI pR}_CÐ qhUí .ng_di pnxÚ
ëcx ëú xUÐ d´ _UÐ hex U|Uí .én_ R cZ= dö _Cô Ð bd¶
.ßí}_UÐ íÌ ÓÐ¦nCÐ DL hUí ,ÓnJnZfUÐ DL Ðð ~cõ >ó }÷ Yô
.phiín_> pþh= : \RÌ cZ= ØÐ}RúÐ dö _x :Mdcö ^BÐ M< ëím^TÐ
ëÌ NA aR ,U|Uí ,L5@øÐ d´ _UÐ w d´ _UÐ âÐiÌ \RÌ ëÎ
d´ _UÐ {e_x ,Nedö _CÐ N= pRnfCÐ DL {e_x ï{hdbUÐ d´ _UÐ
.gfh= 5hR ëín_UÐ DL xUÐ
cZ= ÜnfUÐ dö _x :gc^TÐ ngTmGÌ S ÑÚmaw ï{TÐ âeTÐ
ye> ,pad8 ohUnHÌ N= HÐUÐ Únh#Ð 0{U }Rx nY{fL \RÌ
ðø{= .\aCÐ )dHj= âneHøÐí gHÐA pRnT êÐ{Hn= 4
28
xUÐ d´ _UÐ }^fx ,{AÐí ]T ehd_UÐ sYniFUn= EcaUÐ L
.d´ _UÐ DL ~¬T}ô>í sýnfUn= Ünb>ô pAaY Ò{ý5T hUÎ
.çnhUÐ e \RÌ cZ= ÜnfUÐ dö _x :çmgTÐ d c´ ^TÐ
p_É éí~_Y cZ= n4n[xÎ éíni UÐ ÓÐÚngCÐí ýnb"Ð ëc>
3n_UÐ pþh= : d´ _UÐ Y phUn_ aUÐ .j> 5fh= ,}xn]UÐ p_xí gaUÐ
,Ünc_iøÐ î}ií ,p_@Ð}UÐ px|`dU ei nY{fLí ,bhb"Ð
.}x]UÐí hhbUÐ ÜÚ5ií
ƈĩæơĸĜèƅ ļóğé
ëÌ OÎ ìniøÐ Y {= ø .ÏØnCÐ _= : xUÐ dö _UÐí ï{hdbUÐ d´ _UÐ N= piÚnbY {H Mx 5hR
.5gfh= pYö n> Ón\Snf> qhUí ,piÚnbCÐ :}J î{U éhY Ø}6 w ÏØnCÐ ì|w
:ƟŉĞì Ɵĳ ŀìĸôèƅ ņĲğĚïèƅ Ņģą :ƟŉĞì Ɵĳ ƣĶģğĝïèƅ ņĲğĚïèƅ Ņģą
nð i}Y nð dÉ
nð _, nð x{@í nð hþT
Ónwn9øÐ Ø{_Y {AÐí ìn9Ð ÐÙ
sýnfUÐ DL Ðð ~T¬ }Y ýnHUÐ DL Ðð ~T¬ }Y
nð hiín_> nð hRnf>
nð hiniÎ nð hTdH
ÜÐ"Ð Ø{_Y nð hgaI
nð x|¬ `ó Yô 5ð c¬ Y
ÓnJnZfUÐ DL Ðð ~¬T}Y ØÐCÐ DL Ðð ~¬T}Y
nð x{@í nð haJnLí nð hdbL (nð hR}_Y) nð hdbL
sýnfUÐ DL nð HkY
qSUÐ DL nð HkY

29
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ŭƹŹ
a[=í .dö _UÐí Ònh"Ð L pdYncY padR w xUÐ d´ _UÐ ëÎ
dUn= * ,ÚY±U Ò ö{! Ò{x{@ Òð }î c¬ Zxô gR ,ì|w
¬ Ð T
ÒØnLÎ DL e_> n¹Î .d´ _UÐ phdeL OÎ phiniüÐ ÒØnLÎí ,pffcCÐ Y
õ Cô Ð ØÐCÐ hUí ,ÜÚ{CÐ íÌ ÑÚ{CÐ hUí ,dö _CÐ
hUí ,Ò{Ln ¬ ¬
.phehd_UÐ phde_UÐ ~T}Y OÎ ,phhUÐ ßí}_UÐ
x nY{fL .phdhe9 qhUí ,phd¬ cô hw phdeL w xUÐ d´ _UÐ ëÎ
cZ= ên^fUÐ DL Ðð }?Ì èGhH UÙ ëlR ,xUÐ d´ _UÐ h]>
x|UÐ ÜnfUÐ ëÎ .cô Tó pHkCÐí ,ÑÚ{CÐ ph[I DL 5T ,YnT
x|UÐ þUíÌ w @í eTÌ DL xUÐ d´ _UÐ Y ÐíØnaHÐ
ë=Ú{CÐ éĻ rh= ,ÒnhA efT xUÐ d´ _UÐ Y ÐdYn_>
5T .nwØnbxÎ x ëÌ }^f> Úni OÎ ,ìkdY x ëÌ `fx ÊnLí Y 0{U
p=}L OÎ pxnLØí bÉí Nbd> phdeL Y phxÚ{UÐ sYÐFUÐ qUĻ

.N=Ú{CÐ OÎ Öí}UÐí ÊnT|UÐí Ònh"Ð eĻ
ëÌí ,ÑncUÐ Ð|w ÊÐ~@Ì Y EcUÐ e*ô ëÌ pJn= U cex
6ni}= : @nĻ nY oHnf> UÐ ÓnhfbUÐ OÎ Ò nY ow|>
~ab> øÌ Ò{Z=í fei nfiÌ øÎ ,U|= pÉn#Ð é[aUÐ : xÚ{UÐ
Yn_UÐ DL ána"Ð phªÌ wí ,ÑncUÐ Ð|w Y wúÐ Ê~!Ð çR
ëÎ .ì|w nfYnxÌ : ngZh_i UÐ phUn_UÐ nh@UfcUÐ pRnb? : ©niüÐ
.d´ _UÐ phdeL : phªÌ }TúÐ Yn_UÐ w ©niüÐ Yn_UÐ Ð|w
ƮĴƬƘŤƫř ŠƘŤƯ
pfh_Yô Ónhfb> êÐ{HÐ phahT ÖP> UÐ ocUÐ Y EcUÐ Unfw
Ć= Ðð {@ gY dT Ð|w ëÎ .ph@Ufc> ýnHíí px{A ohUnHÌí
L Ô{> ëÌ f> ,HúÐ UnUí ,ocUÐ ì|w ëÌ øÎ ,I
30
ëÌ cex ï|UÐ nHúÐ Yn_UÐ w p_CÐ ëÎ .d´ _UÐ Ênf?Ì "p_CÐ"
.phehd_UÐ phde_UÐ L s>nfUÐ ph eTí
¬ ph Li Ø{²
d´ _UÐ ÓnhHnHÌ Y w p_Cn= Nedö _CÐ Ú_Z= ê5wøÐ ëÎ
ëÎ .sfCô Ð EQí {haCô Ð EQ gdUÐ f_> ø p_CÐ ì|w ëÌ øÎ ,xUÐ
ó Sõ Y f_edU eCÐ d#Ð f_> ,ê5wøÐ ÒÚn?Î f_> nfw p_CÐ
ýnT DL æ}_UÐ p_Y n¹Î .ëe\edU ÑÐ|!Ð gaUÐí ,dö _CÐ
íÌ ÑdHÌ íÌ phfb> pxÌ Y Ec= ph Un_R }TÌ p_CÐ ì|wí .{x{@
.Ò}caUÐ ai én[xü ê{> ëÌ cex Ön\xÎ ýnHí
ŹŚƏǅř
ÚncRúÐí Ónhad#Ð ëÌ AĆH ,ÑncUÐ Ð|4 >ÊÐ}S {fL ,_i
ána"Ð w ên_UÐ ÚnJüÐ DL ána"Ð Y pxnÙÐ ëÎ .=nZ>í =ÐG>
pYÛĆUn= ëc> nY IÌ nfw pUjCÐ ëÎ .phHnHúÐ Ò}caUÐ =Ð}> DL
,phbhHCÐ pL]bCÐ Y pad8 TnYÌ : Ú} có >ô UÐ phbhHCÐ
ð Y h\> 5T ,Ò}Y T : nð ad8 nð Ln]iÐ ]_>í
çnhH : Ðð {x{@ f_
ï|UÐ "ÚnJüÐ" U \i nfw i .{x{@ ân]iÐ T Y e_UÐ
dö _dU Þn#Ð egRí ,pÉn#Ð èÚncRÌ UĆB Y qiÌ fH
.xUÐ
ơǈƐƳǈƫ ŠƐƤƳ
: phýngfUÐ pedcUÐ éb= éncIúÐ Y cI ïj= oQ}i ø nfiÌ 5=í
pedcUÐ ì|w C Ø@í Y Unfw hU iúí ,oxÚ{UÐí hd_UÐ
íÌ ÑncUÐ Ð|w ÚncRÌ Y nð xÌ |Bj> øÌ è@}i nfilR ,phýngfUÐ
ênYÌ ÑnUÐ yai ëÌ bR éíni i .phýn¹ Ò{hb_T >n@nfHÐ
ëÌ qiÌ egYí ,-n«üÐ _aUÐí ÝnbfUÐí EcaUÐ Y {x{@ âi
!_aUÐí ÝnbfUÐí EcaUÐ Ð|) êb>
31
c ex U ,bCÐ : íÌ ëùÐ ,nfY nð xÌ ëj= Ú_ZUÐ ýÐ}UÐ Y ëÎ
Óø5AøÐ pRnT OÎ éÉUÐ íÌ ,ïPUÐ âÐ{=üÐ æÐ~fHÐ Y
ÑncUÐ Ð|w ê{HÐ ,Ðð ÙÎ !Ònh"Ð : A íÌ ,oxÚ{UÐ : pfceCô Ð
.ìÐ7 Y {_=Ì w nY OÎ bRÌ hH= ÷ Sô ?
ö ,çĆ]iÐ p]bfT
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƲƯ ƝŶƸƫř

èÐÚØü N=Ú{CÐ ênYÌ énCÐ yR w xUÐ d´ _UÐ Y æ{4Ð ëÎ
ÜnAüÐí ,ghUÎ d´ _UÐ p_Y ÒØnLÎí ,gbRÌ hH>í *nhincYÎ
.nð \xÌ PTí ,N=Ú{eT
ô ,ÖnfUÐí ÊnT|UÐí ÒØn_UÐí Ûniün=
ŪŗŚŤƴƫř ƺŰƳ
éÉUÐ x UÐ phfUÐ OíúÐ p@Ú{Un= w xUÐ d´ _UÐ ëÎ
xUÐ d´ _UÐ N= =}UÐ Ð|w ëÎ .pY ó{÷ ó Cô Ð pdhHUÐ hUí ,nghUÎ
íÌ bhHY Y ,pdhHí pxÌ ëÌ rhA ,px}w@ pUjY w sýnfUÐí
: ph=n«Î sýni OÎ ïØk> n¹Ì nCnJ ,}BË Ê¡ ïÌ íÌ x{hR íÌ p]ZiÌ
í .xUÐ d´ _UÐ ýnHí Y w , ph Un_R }TÌí âÌ dö _> ÕniÎ
L {_UÐ T Ò{h_= w UÙ b¬ Ļ ó ô ø pdhHí pxÌ ëlR =nbCÐ :
.p=Ð|@
íÌ Ò}cóYô íÌ pL{Y qinT 5gY ,xUÐ d´ _UÐ
Y ïj= ai =}> ø ,xUÐ d´ _UÐ ÜÚn/ ëÌ ÓØÚÌ ÐÙÎ ,Ðð ÙÎ
.sýnfUÐ DL pAaY fhL =Ì bR ,ÓnhfbUÐ íÌ ýnHUÐ
ŹƺƈƘƫř źŞƗ şŵďŶăŬłŤĄƯ ŠƠƀƬƟ

,ýnHUÐí ÓnhfbUÐ Y æøùÐ xUÐ d´ _UÐ ÊÐU qĻ ï\fx
d´ _UÐ : Ê¡ T hU Ð|w ëÌ øÎ ,ØnxØÛÐ : S}UÐ Ð|w éÐ~x øí
OÎí d´ _UÐ OÎ Ò}î w }BË Ê¡ ïÌ S xUÐ dö _UnR .xUÐ
n*Øn_HÐí ,phehd_UÐ phde_UÐ OÎ phiniüÐ ÒØnLÎ OÎ æ{* ,Ònh"Ð
eZ> p=}9 d´ _UÐ _@ OÎí .nh@UfcUÐí ÓøùÐ ?Ð}= Y
Ð|) n¹Î .ÑÚ{CÐ "ZUÐ" YnT ïÌ ,}caUÐí {!Ð YnT
32
,p?íÚCÐ ÚncRúÐ Y {x{_UÐ pQnhÉ ÒØnLÎ DL e_> ëe\CÐ
.ngeL{> n, }TÌ phehd_UÐ phde_UÐ ]¬ _ó >ô n¹Ì Y~UÐ q?Ì UÐí
,nð Ln>Ð }TÌ pxhf= pT}A Y Ê~@ øÎ w nY xUÐ d´ _UÐ ëÎ
Ònh"Ðí o]UÐí pLÐÚ~UÐ nð \xÌ = ,hd_UÐ bR hU eZ>
,"bhb"Ð" ÒØn_Hø pT}A .î}BúÐ ÓønCÐ pRnTí phL5@øÐ
n¹Î .chinchCÐ Lnf[UÐ <ùÐ L Øn_=ĆUí ,©niüÐí _h]UÐ
©Ćb_UÐ ÒØ ¬{_ó ó Cô Ð UncIj= ïPUÐ ÊnT|UÐ px|Ù pT}A Ún[Bn=
Aí}UÐí LÐ{=üÐí ï}]aUÐí L5@øÐí ï{!Ðí aJn_UÐí
ph Un_R ÒØn_Hø ,ÓnxCÐ pRnT DLí nwEQí SĆBúÐí
.phehd_UÐ phde_UÐ
ƾƘǀŞƏ
iÎ .nð bY fL Ê¡ T æ}_i nfiÌ w xUÐ d´ _UÐ : nY +Ì Y
,[UÐ pLnS : hU ,Ðð Ún`É nfT nY{fL n) nfedö _> UÐ pbx}]UÐ
Yí Y dö _UÐí ,hCÐ Y LnaUÐ éĆB Y ,Ònh"Ð : 5iÎí
Ò}]aUÐ Tn² ,_hJ dö _> w xUÐ d´ _UÐ ëÎ .x}BùÐ
.âÐ{=üÐ : éíúÐ ëncCÐ ngh]_xí ,pxPUÐ
ŠƤǀƋ ŠƿźƷŻ ƭŏ ŭƺŤƠƯ ŌŚƗƹ

,hR ocxô nY T phfUÐ NCÐí paUÐ HÐUÐ ÊnLUÐ bx 5T
pñ L .ìedö _> nY ëâ²í nð _Y ÓnxY Ò{L DL énaJúÐ dö _x
Yí iÌ øÎ !\RúÐ d´ _UÐ ýn[B n¹Î :phUnL ánaAÐ phd=nSí
,ï{hdbUÐ hd_UÐ Ò}]hH
px}w~UÐ OÎ Ñ}SÌ w nY OÎ ÚncUÐ éx
.n4 o_ÉÌ ân@GHÐí
ñ ,ÓnYd_edU SÌ ö ñ ´ b>ó :paUÐ pbh¬
,nð = nð hâU ,nð ffc,ô ,Ć
ð chgYô ,nð g@ Yô ÚncUÐ {fL d´ _UÐ y[x
ÒØn_HÐ DL e_x xUÐ d´ _UÐ ëÎ .pYÚn[UÐ Exn_edU nð _nBí
DLí ,nð _h+ nfHÐ= ,nfõhó d¬ cô = dö _i ëj= ,d´ _UÐ DL phUn_UÐ ÒÚ{bUÐ
33
ëÎ .a]U ÒÚn!Ð ÒÚ{bUn= Ðð Ø{6ô dö _i ëÌ .nð _Y ÓnxY Ò{L
!ÖaCÐ ÊnLUÐ ÒØn_HÐ DL e_x xUÐ d´ _UÐ
nfU Ön>Ì n, FTÌ d´ _UÐ DL ÒÚ{S dei NÙnT nfiÌ N> {bU
.YÐ{HÐí ô Ró }´ _ó >ó (:}_CÐ í âdUÐ ,]#Ð) ï{hdbUÐ hd_UÐ
d´ _UÐ An= wÌ Y {AÐí wí ,æiÐÛU @Ú@ Ö
ëÌí ,{hd!Ð @ ÜÌÚ øÎ w nY LÐUÐ èÐÚØüÐ ëÌ ,xUÐ
.UÙ ÊÐÚí nY : w phbhb"Ð nf>ÐÚ{S
ŶƀŬƫř ƪƯŚƨŝ ƮĴƬƘŤƫř ƪƤƘƫř ƪƯŚƨŝ ƮĴƬƘŤƫř

ì{@ Ync= dö _x ëniüÐ ëÌ OÎ ÓnHÐÚ{UÐ Ô{AÌ EZ>ô
nð haJnLí nð hiĆbL ,âU EQ íÌ âU cZ= ,dbL Ync=í
!nð _Y ëË : ,nð x}]Rí nð x{@í
Y Ðð ET 5ð T dö _i ëÌ nffcex ÐÙnC nfU a
¬ xô ëÌ Ì{CÐ Ð|4 cex
ÐÙnCí ,âCÐ : Ü5ìøÐ x}J L Ò{AÐí pð _RØ ÓnYd_CÐ
}`ÉÌ ênSÌ OÎ ý~i nY{fL cUÐ ai d¬ _> : p=_É @Ði
ÐÙnC nð \xÌ Ì{CÐ Ð|w nfU ax .p]=ÐGY EQ pbAĆY ÓÐGR DL
h_i nY{fL }gIÌ p?Ć? : Ć ð Y phi}aUÐ p`dUÐ dö _i ëÌ nfU cex
Y p?Ć? ÓÐfH éĆB UÙ _R nffcex øí ,phi}R pdýnL Y
.pxinUÐ pHÐÚ{UÐ
ÚnJüÐ DL xUÐ d´ _UÐ ~hT}> oH ga> ëÌ nfw Y U cex
d´ _UÐ \x .bR îCÐ DL hUí ,d´ _UÐ phde_U YnZUÐ
rh= ,nð hL5@Ðí nð haJnLí nð xØnY peýĆY pþh= : N=Ú{CÐ xUÐ
.bhb"Ð 3n_dU ëc> nY Ñ}SÌ pþh= ÕnY{iøn= nð HnAÎ gh]_x
ƮĴƬƘŤƫř şŹƺŧ
xP_UÐ ë}bUÐ ýÐíÌí PL HnUÐ ë}bUÐ Ó5d Yô qUA {bU
ÓnhfbUÐ T yf> 3í ,pUn_ R EQí pþh]=í phþT phdeL OÎ d´ _UÐ
34
sýni pxÌ hbĻ : UÐ Ð|w NĻ qUínA UÐ ohUnHúÐí
Øn«ü 5iÎí ,phÚúÐ ì|w ÖĆÉü p@n= ci 3 fR .ph=n«Î
.nð Yn/ Ò{x{@ phÚÌ
,"dgY" åT dö _CÐ Y Yn_UÐ DL pex{bUÐ phÚúÐ ~c>}>
{A DL N=Ú{CÐí ØÐedU ïþaUÐ hbUÐí ïØ}aUÐ ÊÐØúÐ DLí
@ÙefUÐ èdUÐ S>í nð \xÌ pxÚÐØüÐ phJÐ}SíEUÐ DLí ,ÊÐH
OÎ n*}î nð \xÌ ì|w pex{bUÐ phÚúÐ TnZY Y .N=Ú{CÐ Y
T phxÚ{UÐ phde_dU n*}îí ,p= phâU phR}_Y phde_T d´ _UÐ
.{AÐí ìn9Ð ïÙ =nY ÕniÎ
dö _CÐ OÎ }^f> gR ,nfw ngfL Ô{i UÐ Ò{x{!Ð phÚúÐ nYÌ
d´ _UÐ ëT DLí ,èGZCÐ L5!Ð e_UÐ OÎ {f> wí ,â{eT ô
ÚnJüÐ Ð|w e .j> .b_UÐí Öí}UÐí {dU pdYnI phdeL
UÐí ,Óø5AøÐ YnT DL pAaCÐ ,pUn_ aUÐ phehd_UÐ sYÐFUÐ
.hUnHÌí d´ _UÐ ÕÙ5i cU oh> A nw}JÌ : âf>
ŠǀưǀƬƘŤƫř ŠǀƬưƘƬƫ şŶƿŶū ƝřŶƷŏ

źƄƗ ƖſŚŤƫř ƱźƤƫř ƮňƬƘţ
éÐ~x nY wí PL HnUÐ ë}bUÐ : phehd_UÐ pxnÙÐ qinT {bU
à5iÌ DL bdCÐ oxÚ{> w Ð|w nfYx A xEcUÐ DL }?kx
÷ ÕniÎ æ{) ,{x{UÐ Ò{x{I ph@ÚnB phTdH
ïÚnh_Y Ø{7 Õò }B
Y èdUÐ ox}b> w hd_UÐ ênYÌ pegCÐ qinT .SdU =nSí
dö _CÐ ph[I yY L{HÐ nY wí ,ÕniüÐí EcaUÐ N>íÚ
@Ð> UÐ phHnHúÐ pdcZCÐ ëÎ .U Ò{x{@ ph[I dB pUín7í
p]h= Ònh" ÜnfUÐ E\Ļ éín² ï|UÐ ehd_UÐ ÑdHúÐ Ð|w
nfYx : ÒØ@Y {_> 3 Ònh"Ð ì|w ëÌ w Óv@naCÐ Y phUnBí
.UÙ gaU qSUÐ Y EcUÐ nfS}`HÐ {Sí ,Ð|w
35
ƱƹźƄƘƫřƹ ƽŵŚŰƫř ƱźƤƫř ƮňƬƘţ
ÜnfUÐ E\Ļ w Ð|w nfYx : oxÚ{UÐí hd_UÐ Y ß}ÙÐ ëÎ
*nSnJ çĆJü he!Ð hR Õn² 3nL ,ÚÐ}eHn= E`Y ¬ 3n_U
,MbL âÐ{=Î Y nð SĆ]iÐ æWUÐí ,phAí}UÐí phdb_UÐ pdYncUÐ
ò N>íÚ Y nð SĆ]iÐ hUí
OÎ p@n= êhUÐ {_i 3 .EcaUÐ Y énB
= ,PL HnUÐ ë}bUÐ : nfT 5T phi=}T zi OÎ N=Ú{CÐ xĻ
pSn]UÐ pHÚn,ô DL ÒÚØnS "phdÉÌ zi" ÕniÎ OÎ p@n= i
çĆJÎ OÎ p@n= i .Ò{LÐUÐ n*ÐÚ{Sí n*nincYü pdYncUÐ
ngY pUín7í ng_eS Y ðø{= ,KY T î{U pÉn#Ð px}b_UÐ
.pHkCÐ pRnb? íÌ pxÚnh_CÐ Ún_I qĻ
ŠǀĵƬńƨƫř şźƔƴƫř Ƽƫœ şŵƺƗ

{= ø .xUÐ d´ _UÐ : phw|UÐ yh>naCÐ Y w phd¬ cô UÐ Ò}^fUÐ ëÎ
Aí ,pHkCÐ phd¬ Tô ,ZUÐ phd¬ Tô ,pR}_CÐ phd¬ Tô OÎ }^fUÐ Y
Ì{Y Y ên> Snf> DL w Ò}^fUÐ ì|w ëÎ .n*ÐÙ Ònh"Ð phd¬ Tô
|fY -}ÙÐ d_UÐ wÐ .Ðð {ýnH ënT nCnJ ï|UÐ ÊÐ~@Ì OÎ hbUÐ
îØÌ {Sí ,Ø@UÐ £nfL hf[>í hdĻí pý~= ]HÚÌ ênxÌ
.hd_UÐ Ò}_=í Ònh"Ð Ò}_= OÎ UÙ
ëÌ gai ëÌ OÎ Õni .nfhd¬ Tô OÎ ÒØ_dU p@n"Ð Yj= êhUÐ i
ph[ZUÐ eZ> phdeL w 5iÎí ,p= phR}_Y phdeL hU hd_UÐ
px}b_UÐ f[> UÐ p?ĆUÐ ì|w ,Öí}UÐí {!Ðí b_UÐ ,ngdeTj=
.I ö cô õU pÉn#Ð
ÓnYd_C NhdH NcdgYô gaÉ= Nedö _CÐ OÎ Ò}^fUÐ {_> 3
*ÐÚngYí gRÚn_C ëUn_ R ëfYô ¹Î = ,wEQ Y wØ}>
ö Cô Ð pªnCÐ ~T G> nfwí ,d´ _UÐ ÒÚ? ec> nfw .pÉn#Ð
UÐ ÒØ}a
.ÑncUÐ Ð|w U ngY ¬{bhH
36
šŚƀſŒưƫř ƼƬƗ Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř źŧŏ
_= hUÎí .ÓnHkCÐ eL DL ÒÚn@ Ðð Ún?Ë xUÐ d´ _UÐ èGx
:}?úÐ Ð|w L pdhdbUÐ pdYúÐ
: SÐfUÐ æn[iÌ ÕniÎ ÓnT Ì î{AÎ qLn]HÐ
pf= ÜnhbdU =nbUÐ oxÚ{UÐ s>ni ¬ Ļô ëÌ Ò{CÐ ÓnxøUÐ
}Jn8í ph@niüÐ pYĆUÐ âY sUn_> ÒÚíØ : %À»Â
dB x}J L Ún!Ð ê{bUÐ Ð|w hbĻ > {bU .ÓnhýnhehcUÐ
ëÌ ÑÚ{Y ¬ cô U ënT rhA ,phehd_UÐ ÓÐÚnh#Ð Y "ÖaY hR="
,Ónh>É ,ÓnL]Y) ngQ}x UÐ oxÚ{UÐ ÒØnY âi Ún¶
.N=Ú{CÐ Sn= Y ëín_x ëÌ ? Yí (.... Ónhý}Y
,x}RnCÐ DL NYj> pT n) qYnS ê5wĆU ÒEY p=}9 Unfw
{x{@ -HnA ênî DL oxÚ{dU NfYÐ~Y N>ÚíØ |haf> wí
oxÚ{dU ï{hdbUÐ ÑdHúÐ ân>Ð {fL ehd_UÐ s>nfUÐ piÚnbC
N=Ú{CÐ pi ëÌ Òj@naCÐ qinT .xUÐ d´ _UÐ ohUnHÌ ân>Ð {fLí
> UÐ ÒÚí{UÐ : ÃÀ Y DLÌ }x{b> DL Ðd[A x|UÐ
åUÐ qSnR pf= piÚnbY ,%¼½ åUÐ Ûín> 3 ï{hdbUÐ ÑdHúÐ
phUn_UÐ UÐ
´ pi hbĻ > hT .xUÐ d´ _UÐ ÒÚíØ : %ÁÂ
N= ëín_UÐ ,¢afUÐ }>UÐ haĺ :pJn= ?(%¿»») ì|w
.p]hUÐ phâdUÐ Ò}TÐ|UÐ hA êÐ{HÐí ,N=Ú{CÐ
´ pi Ð{xÚdR : eCÐ phd¬ Tô qbb A ,ngg@ Y

: pd?n,ô Ļ
wí ,h= _a= ênhbUÐ x}J L <ùÐ oHn"Ð d´ _> ÓÐÚíØ
L ðøíkY 5gfY T _@í oHnA T DL Nf?Ð N=Ú{Y í
.}BùÐ oxÚ{>
[fUÐ OÎ oxÚ{UÐ YÛ haĺ Y qfc/ î}BÌ pSĆeL pT
=nbUÐ ÊÐØúÐ ´ Ļó Y ýn=~UÐ pY{B -í{fY oxÚ{> ÓÐÚíØ :
~TÚó .xUÐ d´ _UÐ ÑdHÌ OÎ éUÐ x}J L ÜnhbdU
37
DLí p_Z
¬ Yô phai pþh= dB DL oxÚ{dU {x{!Ð ÑdHúÐ
: ÕnY{iĆU N=Ú{edU pÉ}aUÐ Ên]LÎí oxÚ{UÐ ýnHí : âfUÐ
.gfh= 5hR ëín_UÐ hZ>í phehd_UÐ phde_UÐ
xUÐ d´ _UÐ Öni {Tk> UÐ î}BúÐ pdYúÐ Y {x{_UÐ Unfw
ÓnbafUÐí qSUÐ Ún[BÐ rhA Y ÓnTPdU p+ {ýÐR hbĻ :
.ÊÐH {A DL s>nfUÐ NĻí
Ɩƿźƀƫř ƮňƬƘŤƬƫ ƾƈŴƄƫř źŧǃř

}?úÐ Ð|wí ,N=Ú{CÐ î{U ìÚnciÎ cex ø Ðð }?Ì xUÐ d´ _UÐ èGx
ëíEcUÐ énS .S Y nwíF¶ 3 d´ _UÐ : Öni p=}9 L bx ø
nð \xÌ ëíEcUÐ énSí ,"*nhA ÓEQ
p=}9" ënT xUÐ d´ _UÐ ëÌ
e_UÐ : phLÐ{=Î ÓnSnJ ænZTÐ DL w{LnH xUÐ d´ _UÐ ëÌ
hYn[UÐ ÛniÎ DL ÒÚ{bUÐ ëÎ .S Y gaiÌ : nwR}_x 3
ÊÐØúÐ ÒØ@í d´ _UÐ ÒØ@ NĻ DL ÒÚ{bUÐí ,âÌ cZ=
ÒÚnL ngdö T ,e_UÐ ×nfY OÎ âÐ{=üÐí p_CÐ Y pC pRnÎí ,fgCÐ
.N=Ú{CÐ DL xUÐ d´ _UÐ TGx ï|UÐ }?úÐ Y yYĆY L
ëÎ) :Mx nY (énh=nT ïÎ @ pT Y) éØcH ïE> nfU oT
UÐ
´ nð h[I qC {bU .n*Ð|= peýnS ÒÚ? w xUÐ d´ _UÐ
,ÊÐH {A DL N=Ú{CÐí N=Ú{CÐ ph@niÎ : ÓÐÚ[UÐ çnR ï|UÐ
ëÎ .EcaUÐ : px}Aí Ðð ~haĻ }TÌ ë=Ú{CÐ yÉÌ hT qC 5T
(.5ð ýÐØ y=ÐÚ ënwÚ w xUÐ d´ _UÐ DL ënw}UÐ
Ð{fT zxÚxÛ pLe6 hýÚ {UÐE@~hR {hUÐ nfU oT ,g@ Y
w xUÐ d´ _UÐ ëÌ Y I iØÌ ï{U hU) :Mx nY NYjdU
pd=nSí pxÚR sýni nfC {bU .nfdeL én6 : oxÚ{dU phUnCÐ p=ÚnbCÐ
d´ _UÐ DL Ø5Løn= ìnfeeÉö ï|UÐ nf6ni}= h]> {_= ÜnhbdU
(.xUÐ
38
d´ _UÐ ëÎ pSn]dU @}iÎ ~dh= pT Y xÚnw NYnhf= énS ,nð \xÌ
A b_UÐí Öí}UÐí {dU AnZUÐ ÚíØ o_U {S xUÐ
.x}UÐ d´ _UÐ L Ê¡ T ëR}_x ¹Ì Ðí{bLÐ x|UÐ þUíú
d´ _UÐ èGx hT ïí}> UÐ î}BúÐ pdYúÐ Y {x{_UÐ Unfw
î}BÌ nð [[S {9 æHí ,Nedö _CÐ DL yÐUÐ ì}?Ì xUÐ
Y ÒØnaHĆU R{UÐ nð \xÌ h]_> ÑncUÐ Ð|w Ên@ÚÌ : Ò}?nfY
.rx{"Ð dö _dU pegCÐ p=ÚnbCÐ ì|w
39
Ʃƹǃř ƪƈƠƫř
?¨ÌjnºA Àú
»§NºA iËðM °Í¶
¨ÌjnºA Àú
»§NºA ÐDrÃº ÐjvNbA Ñv³ºA
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř
ŚƸţŹřŶū ƲƯżƫř ŢŞŧŏ ŠſŹŚưĄƯ
OÎ Ø_> ìÚí|@ ëlR ,"_hJ" dö _> w xUÐ d´ _UÐ ëÌ 5=
UÐ pbx}]UÐ pJn= w xUÐ d´ _UÐ .pex{bUÐ hd_UÐ {hUnb>
ÒÚ? L rx{"Ð niØÚÌ ÐÙÎ cUí .>Øøí |fY aJ ïÌ n) dö _x
ÓÐÙ pfgeT dö _Un= d_x 5hR nð É[Bí ,px{"Ð xUÐ d´ _UÐ
d´ _UÐ ëÌ ébUÐ cex ,ph=}ÙÐ pRnbUÐ : oxÚ{UÐ 3n_=í phd¬ cô hw
Y >nxÐ{= nð hbYô ,xP_UÐ ë}bUÐ Y ©nUÐ [fUÐ : ã~= xUÐ
.Ne#Ð ÓÐfUÐ ì|w éĆB qd[A UÐ ÑÚnUÐ Y pLe6
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫřƹ ƝƺƳřŻƺƫ

ÑncUÐ Ð|w Sni ." çÚn#Ð d´ _UÐ" ÑnT ¼ÄÂ» ên_UÐ : }gK
¼
ënT .æiÐÛU @Ú@ ïÚn`dUÐ afUÐ 3nL n) ênS UÐ pHÐÚ{UÐ

én6 : NdYn_UÐí N=¬ }CÐ Y EcUÐ ê5wÐ Y ÑncUÐ Ð|w
.hd_UÐ : ph Un_R }TÌ ç}J L NAnUÐ ,oxÚ{UÐ
ìn}Y Y Yn_dU pad8 p=ÚnbY êÐ{Hn= æiÐÛU ênS
Ênf?Ì )n[LÌ pý{gU èíÚnUÐ bhHY êÐ{Hn= ênS .NhafUÐ
L ph=n«Î ÚncRÌ x{b> Y UÙ èÚnIí ,cY : wØ@í
Ŷ
Super Learning, by Lynn Schroeder and Sheila Ostrander.
43
Ôí{A hg> : p]hUÐ ÓÐÊÐ}@üÐ ì|w qi {bU .gýnaI
c / {S iÌ æiÐÛU énS .gfY xEcUÐ pUnA : ádY ê ´{b>
èÐÚØüÐ hUÎ [x ø b_UÐ eL : nY Ê¡ OÎ éÉUÐ Y
ãnY{UÐ JnhAn=" Ò}caUÐ ì|w æiÐÛU eH .hUÐ LUÐí
."aCÐ
,nð \xÌ hd_UÐ : p=ÚnbCÐ ì|w êÐ{HÐ incYl= ëÌ æiÐÛU }_I
bhHCÐ E?j> éA r= ÊÐ}@l= pxÚn`dUÐ pYc"Ð Y L{= ênbR
ò dö _> nð Y{Y hd_UÐ DL ph=n«üÐ ÚncRúÐí
.éneT phf@Ì pÙ ô
bhHCÐ Y bY sx~Y êÐ{HÐ ëÌ OÎ pHÐÚ{UÐ d> q[ó dô Bó
{S énaJúÐ o_U nY {A OÎ Z> UÐ Ñn_UúÐí ph=n«üÐ ÚncRúÐí
cZ= ên_UÐ s>nfUÐ ØÐÛí ÒET p@ÚØ OÎ d´ _UÐ phdeL â
EcUÐí p`dUÐ Ú{Yô pdh¬ 8 rUÐ Ð|w sýni Ó{SíÌ {bU .ádY
.3n_UÐ ÊniÌ : pheH}UÐ ÜÚÐ{CÐ ÕÚnB hd_UÐ :G7ô Y
ëíØÚ= ïÐÚ Y Tí ,ÐxÌ pxøí p_Yn@ Y GI ëíØ ênS
hd_UÐ DL ÚncRúÐ ì|w h]= Ónfh_UÐ éĆB x}Q ~UÚnZ>í
ênS ,UÙ DL Ênf= .ph=n«Î sýnfUÐ qinTí ,_Yn!Ðí Ú{CÐ
nY hHj= hd_UÐ én6 : NdYn_UÐ Y î}BÌ pLe6í Êøkw
ÓÌ{= UÐí , (SALT) âÚnCô Ð dö _UÐí hd_UÐ ph_e= eH
¼
Ò|>nHÌ nghUÎ q=|@ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : pxfH ÓÐ}/kY {b_=

h+ Y hd_UÐ :G7ô d8í pxin? ÜÚÐ{Y Ú{Yí Ón_Yn@
xPLí 2 Y }TÌ ëùÐ ph_e!Ð ì|w }eL d= .3n_UÐ ÊniÌ
dö _dU <í{UÐ UnUÐ :y[U ngai phe> ÓØnLÌ {Sí ,pfH
UÐí Ò{CÐ ÓnxøUÐ : ÓÐ}/kCÐ {b_= êb> éÐ~> øí (IAL) ½
.3n_UÐ ÊniÌ h+ Y ëRG7 nghR èÚnZx
The Society for Accelerative Learning and Teaching

Ŷ
The International Alliance for Learning

ŷ
44
d´ _UÐ ph_+ HÐ ngai DL d]> nhin]x}= : p)nZY ph_+ Unfw
d´ _UÐ Ún, _= c I nhinCÌ :í , (S.E.A.L) én_ aUÐ }?¬ kCÐ
½ ¼
x}UÐ dö _dU phinCúÐ ph_e!Ð HÐ hdL dJÌô nY "xUÐ"

. (D.S.G.L)
¾
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ŹŚǀŤƫ ƻźųǃř ŶƟřƹźƫř ƊƘŝ

: Ðð ÚíØ Ónbh]UÐí ýÐ}]UÐí ÓnadaUÐ Y ÒET pLe6 q_U
}?úÐ ÓÐÙ YÐ_UÐ ì|w _= Mx 5hR .xUÐ d´ _UÐ Ò}cR Ú]>
´
:énCÐ Ð|w : ¶ÚnUÐ
d_x 5hR nð É[Bí ,rx{"Ð :}_CÐ Ú]UÐ ´ bi {bU .¼
hd_UÐ ohUnHÌ Ó5d Yô Y EcUÐ ,dö _UÐí ãnY{Un=
phdeL Ø}6 w d´ _UÐ ëÌ pdýnbUÐ px}^fUÐ j]B q? ÙÎ .pex{bUÐ
qí .nð = nð hdbL Ðð {g@ ÕnĻí "phR}_Y"í phgaI
Õn²í ,}LnZCÐ A eZx d´ _UÐ ëÌ px{"Ð ÓnHÐÚ{UÐ
wí ,ph[ZUÐ Øn_=Ìí ÜÐ"Ðí {!Ð YncU Ć
ð YnI Ðð {g@
."aCÐ ãnY{UÐ JnhAÐ" ì5H {S æiÐÛU ënT nY
ehd_> ÕÙei Ø@í pUnHÐ px{"Ð d´ _UÐ Ôn=Ì q?Ì .½
pbx}J : ÜnfUÐ d¶ .Óøn"Ð T : h]dU =nS {AÐí
hd_UÐ ýnHí âf> Y {= ø <nUn=í ,hd_dU g=nHÐ
hd_UÐ phd¬ cô hw ênYÌ FTúÐ ï{UÐ ¬ exô nY wí ,>n=ÚnbYí
.pbCÐ ]#Ðí oh>GUÐ DL peýnbUÐ pex{bUÐ
gR : >hi Ì{Y Únh¹Ðí cUÐ Ênx~hR Ø_É nin]LÌ {bU .¾
ðøS ph]¬ Bó NiÐbU p_nB ph>Ú pddT ph_h]UÐ ÔÐ{AúÐ
phLÐ{=üÐ p_h]UÐí ÔÐ{AúÐ Ónx}6 N= =ÐGUÐ Ì{C FTÌ
Ŷ
.ĮŖĬå ƉƑŌĚà Ʀ ĬħĠèĬê ĻâĩąƇ ĮħĞĤĂƇ ĹĚġá ŴAffective ĮħĤûöïƇ ňŖƃ Ŏì
(ŉãĻöąƇ)
Society for Effective Affective Learning
ŷ
Ÿ
The German Society for Suggestopedic Teaching and Learning
45
DL ~hTGUÐ ëÎ .Ø@dU phchinchCÐ EQí ph¬ ]#Ð EQ ph "Ð
.xUÐ d´ _UÐ ÏØnY wÌ Y w "px h"Ð"
pxÚTÙ pRnb? Y ({_= ìn`Y dx 3 ëÎí) ÕÚ{CÐ Ú]UÐ
´ ëÎ .¿
p=ÚnbYô ênYÌ ÑnUÐ yR {S nð iÛÐ>í pð hTÚnZ> }TÌ pRnb? OÎ
.hd_dU èGZCÐ e_UÐí ]dUÐ OÎ Ñ}SÌ
Ò}î ênYÌ ÑnUÐ Ò{hAí ph@UchT phTdUÐ @Ð}> yR .À
.HÚn,í hd_UÐ gR : phd¬ Tô }TÌí ph iniÎ }TÌ
Ón=ÚnbY _= px¬ hA DL pxÛÐCÐ ÓnT}"Ð _= q^RnA .Á
pHÚ{CÐ pT}A Unfw ënT énCÐ hH D_R ,î}BúÐ hd_UÐ
hd_UÐ pT}Aí ,(ĽnCÐ ë}bUÐ ÓnhfxPL Y Ðð Ê{=) phY{bUÐ
hd_UÐ pT}Aí ,(ĽnC ë}bUÐ Ónhfh_=ÚÌ Y Ðð Ê{=) sY{fCÐ
pHÚ{CÐ pT}Aí ,(ĽnCÐ ë}bUÐ Ónhfh2 Y Ðð Ê{=) ©niüÐ
pHÚ{Y nð \xÌ Unfw ënT .(ĽnCÐ ë}bUÐ ÓnhfhH) Ò}"Ð

pHÚ{Yí ,ïÚiY ïÚnY ngHÌ UÐ ïÚiY
pHÚ{Y pT}A nð \xÌí ,}fhH UØíÚ ngHÌ
UÐ æíÚ{UÐí
Ú{fcUÌ nghR FTúÐ Úí{UÐ o_U UÐí nhin]x}= : hw}eH
.hi {iø}H
q> ngRnb?í e_UÐ pþhU ÉÙÐ peýÐØ phchYnfx{UÐ p_h]UÐ ëÎ .Â
,êhUÐ ng_i UÐ px{hdbUÐ hd_UÐ ç}J dI êx {_= nð Yx
. ph Un_R }TÌí Ô{AÌ Ón=ÚnbYô OÎ éÉUÐ phªÌ q>í
šŚƀſŒưƫř ƾƟ Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƺưƳ

pT : oxÚ{> Ò}x{Y ,hQ N@ ïÚnY qYnS ,¼ÄÃÁ ên_UÐ :
: xUÐ d´ _UÐ éA eL pIÚí Ú\= ,hiĆ>Ì h=
ì|w Y ÓØnL nY{fL .xUÐ d´ _UÐ ~T}Y n) ênS icxí
ÓÐÚí{UÐ ê{SÌ {AÌ p=nT ÒØnLl= N@ ïÚnY qYnS ,pIÚUÐ
M, oxÚ{= f_> ÒÚíØ wí ,hiĆ>Ì h= pT : phxÚ{UÐ
êÐ{Hn= ÒÚí{UÐ ì|w Y px{A pi Õniü ,NTGZCÐ ÓnY{B
46
oxÚ{UÐ YÛ hdb> > :phch>nYÐÚØ sýnfUÐ qinT .xUÐ d´ _UÐ
.ÜnhbdU =nSí yÐí cZ= s>nfUÐ NĻ >í ,[fUÐ OÎ
èGZY énbY p=nc= ,niÌí N@ ïÚnY ,nð _Y nfeS ,ÖnfUÐ Ð|w {_=
: nwPf= nfeSí "hiĆ>Ì h= : xUÐ d´ _UÐ pSĆ]iÐ" ëÐf_=
(}xnfx) ©nUÐ ëinT : }x]UÐí oxÚ{dU phcx}YúÐ ph_e!Ð pd6
T ëÌ rhA ,phbhbA pSĆ]iÐ ì|w qinT .¼ÄÃÄ ên_UÐ Y
xUÐ d´ _UÐ Ónhfb> qbJ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : >n4Ð ÓnT
.ph=n«Î sýni DL qd[Aí NTGZCÐ ÓnY{B aKY oxÚ{U
d´ _UÐ ëÌ Y Q}Un=í ,nð \xÌ ëÐ{hCÐ Ð|w î}BÌ ÓnT qdBØ
3nL OÎ BØ iÌ øÎ ,oxÚ{dU pheH}UÐ pbx}]UÐ y[x 3 xUÐ
Óøn6 d8 : Ò}Y {_= Ò}Y hUn_ R q?Ìó x{= ÚnhT oxÚ{UÐ
.ÓnHkCÐ 3nL : oxÚ{UÐ
ŹČƺƐŤƫř ƾƟ źưŤƀƿƹ
,æUjCÐ L p@ÚnB pT}A nghR }g^> Ò}Y T : én"Ð w 5T
,ènfw íÌ nfw pþJn#Ð ÓnxÐ{UÐ _= Y Ò{hUUÐ pT}"Ð ì|w qinL
pax}K Ñn_UÌ L ÒÚnL iÌ {bôLÐí xUÐ d´ _UÐ gR ÊÌô rhA
ënhAÌ : .n4 h]> íÌ ýØnC heL gR ëíØ ,}TÌ ø phTÙ hAí
,î}BÌ
éÐYúÐ e= ÐewÐ , ÊĆB{UÐ _= p=}UÐ DL }Y
p_eU Êøkw ÊnHÌ {Sí ,Ñd]CÐ EhÙÐ hb= gY5wÐ Y }TÌ
pYínbCÐ Unfw ënT ,5ð ýÐØ 5Tí ,î}BÌ pg@ Y .xUÐ d´ _UÐ
,ìn9øÐ Ð|w ÑÚnA {Sí ,ï{hdb>í x{S c= pb[dCÐ peýÐ{UÐ
,hd_UÐ : {x{@ ÑdHÌ hHj> i Ò]B T ,5ð ýÐØ UnT
.âÐ{=³U Ć
ð >nS ënT ëÎí ,yx}CÐ x{bdU ÒØ_UÐ ß}`=
xUÐ d´ _UÐ pT}A qLn]HÐ ,UÙ T Y Q}Un=í ,cUí
N=}CÐ
¬ Y xEcUÐ ébLí ÑdS qdBØí ,Ú]UÐí ÒnfUÐ
¬ ngLnbxÎ Y QnfUÐ ÐLn]HÐ x|UÐ NHÚ{CÐí
©niüÐí McUÐ ¬
47
¬ ôCÐ Êøkw .Öí}UÐ éA Úex ï|UÐ -n«øÐ
¬ Cô Ðí ëHÚ{
ë=Ú{
.EhÙÐ ÔÐ{AÎ : yi Y w
{S phxÚ{UÐ ÓnHkCÐ ÓnþY qinT ,Ú]UÐ ì|w p=nT N"
Y EcUÐí ,xUÐ d´ _UÐ Ónhfb>í padR xÚ{> Ó{eLÐ
oxÚ{> : Ì{CÐ Ð|w ân>Î ÓÚ}S {S ÓnHkCÐí ÓnTPUÐ
phehd_UÐ ÓnHkCÐ _= ÓÚ}S ,UÙ Y }TÌ .nw£nfL
ënT nY wí ,ngwnfY : nð \xÌ xUÐ d´ _UÐ ân>Î Ón_Yn!Ðí
ngah\xô UÐ pehbUÐ o=í .xUÐ d´ _UÐ zxÚn> : pYnw p]bi
d´ _UÐ Ún,ô Ø{L |BÌ ,ÓnHkCÐí ØÐ}RúÐ OÎ xUÐ d´ _UÐ
}ýnH íÌ Ð{fT íÌ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : ÊÐH ,ØnxØÛøÐ : xUÐ
.3n_UÐ ÊniÌ
ŲƿŹŚŤƫř ŠƗŚƴƇ
ÞnIúÐ pRnT }TÙí ,xUÐ dö _dU [a
Cô Ð zxÚnUÐ p=nT ëÎ
ÓnHkCÐ : ìÚ]>í hef> : ëªnx ÐUÐÛ øí ÐªnH x|UÐ
õ
nfilR U|Uí ,ÑncUÐ Ð|w Êe= ñ
haT phehd_UÐí pxØn[SøÐ
odÉ : Ò nY B{ií nghªÌ DL hÉnaUÐ ì|w L f`fH
ë_f[x x|UÐ Êøkw Y Ðð {AÐí ëc> ëÌ DL è{LnôfU ,âCÐ
!nð A}Y .xUÐ d´ _UÐ zxÚn>
48
ƾƳŚŨƫř ƪƈƠƫř
¨ÌjnºA Àö»§N»º ÑÍmBmÝA ØeBJA
ëú ,phHnHúÐ xUÐ d´ _UÐ ÏØnC heL gR OÎ éÉUÐ nHúÐ C iÎ
: paddR Y ìÚn[BÐí ,phHnHúÐ ýØnY L xUÐ d´ _UÐ Ónhfb> [R
OÎ I iØÌ ëí{= ïØkx æH p_, Ñn_UÌí phTÙ hA Ø}6ô OÎ d´ _UÐ
.ZaUÐ
:phUnUÐ pYn4Ð ÏØnCÐ DL xUÐ d´ _UÐ {e_x
hU :5ghd¬ cô = {!Ðí b_UÐ DL d´ _UÐ {e_x .¼
bR >}x ø iÌ ïÌ ,p= phdbL pUjY Ø}6 d´ _UÐ
Y xúÐ Ê~!Ð ïÌ ,adUÐí ]fCÐí èÐÚØün=
,{!Ðí b_UÐ phd¬ Tô DL } eô xó ëÌ dö _dU {= ø .ãnY{UÐ
.hHnAúÐí JÐ_UÐ nð \xÌ eZx 5=
d´ _UÐ bx :n4 nð TĆgHÐ hUí ,pR}_edU dB phdeL w d´ _UÐ ëÎ .½
d´ _UÐ ëÎ .>ÐÙ Y Ò{x{!Ð pR}_CÐ pdYncYô Y dö _CÐ cex nY{fL
ò õCó ,{x{@ ân]iø ,{x{@ gaU "dB" phdeL w ì|w pUn"Ðí
ën_
Mb_UÐ ên^fUÐ e Ò{x{@ ph[L ÓncIí [L ànZfU ,Ò{x{@
.dö _edU ï{!Ð
ngHô Ìô n4 p@nfUÐ d´ _UÐ éncIÌ T ëÎ :d´ _UÐ : {Lnx ëín_UÐ .¾
ïj= d´ _UÐ Y îí{@ }TÌ ëÐ}SúÐ Y d´ _UÐ ëcx nY nð UnQ .phL5@øÐ
phdeL ÿ]x Nedö _CÐ N= RnfUÐ ëÌ pÂĆY gCÐ Y .î}BÌ pdhHí
ïØkx :pd[Cn= .phde_UÐ ì|w Y gfh= ëín_UÐ â ¬ xô 5fh= ,d´ _UÐ
ØÐ}RÌ cI DL d´ _UÐ Y ph=n«Î }TÌ sýni OÎ edö _> e6 Ø@í
.NdbY
49
L ÒÚnL d´ _UÐ hU :>ÐÙ qSUÐ : Ò{L ÓnxY : d´ _UÐ Ô{² .¿
phdeL w = ,]B cZ=í =nUÐ DL pR}_CÐ Y ÊÐ~@Ì Þn[YÐ
B{xô ï|UÐ w y@nfUÐ dö _UnR .Ò{AÐí p_RØ ÊnhIúÐ Y pLe6 ÊÐAÐ
,Ò{AÐí p_RØ *ÐíÙ Y ÓnxY Ò{L DL d´ _UÐ phdeL : Nedö _CÐ
gYnî OÎ ðøÉí ,px{!Ðí phdb_UÐ ,phLÐUÐ EQí phLÐUÐ ÓnxCÐ
ëÌ cex UÐ ç}]UÐí ÓĆbCÐí ÜÐ"Ð T FL ï{!Ð Mb_UÐ
w = ,nð h]B nð h _=n> nð !n_Yô hU æn]CÐ pxn¹ : ãnY{UÐ ëÎ .nwF_x
´ ØÐØ~xí ,ÓÐÚnCÐ Ø ¬{_Yô sUn_Yô
}TÌ ÊnhIÌ _aU ï{UÐ FT 5dT Ðð Ú]>
.Ò{AÐí p_RØ
dö _x :(p_@ÐÚ px|`> Ø@í Y) nð hdeL ÒØnCÐ "pHÚn,ô " Y d´ _UÐ .jx .À
ØÐCÐ ëÌ NA : ,ngSnhH : phehd_UÐ ÒØnCÐ q>Ì ÐÙÎ \RÌ cZ= ÜnfUÐ
}UÐ p_x ëc> nY nð UnQ bhb"Ð ngSnhH L é~_e= nged´ _> x UÐ
pdhHí \RÌí ,pAnUÐ w pAnUÐ dö _U pdhHí \RÌ ëÎ .ãnY{UÐ Y
dö _U pdhHí \RÌ ëlR ,î}BÌ pg@ Yí .ÊnfÙÐ w ÊnfÙÐ d¬ _U
: e_UÐ w hUÐ d¬ _U pdhHí \RÌí ,ÒÚÐØüÐ pHÚn, w ÒÚÐØüÐ
Y hd_UÐ : ph Un_R }TÌ ÜedCÐí bhb"Ð ëlR pd[Cn= .Ón_hCÐ
ò qSí
,phde_UÐ pHÚ5edU ænT ò Ø@í àP= Ð|w T .Ø}Cô Ðí ßGaCô Ð
.î}BÌ Ò}Y pHÚ5CÐ ? Yí ,p_@Ð}CÐ ,p_@Ð}UÐ px|ÙÐ
¬ }LnZCÐ Ø{Ļ :ET cZ= d´ _UÐ ph=n«üÐ }LnZCÐ Ļ
ph Lií ph eT ¬ .Á
5fh= ,d´ _UÐ phdUÐ }LnZCÐ > .ìÛniÎ ZdU cex ï|UÐ d´ _UÐ
`\UÐ {U¬ ó >ô UÐ d´ _UÐ phde_U cex ø .ph=n«üÐ }LnZCÐ L> ¬
p²}Yí pA}Y phehd_> phdeL ì~f> nY Ú{S hd_UÐ Y ~f> ëÌ æ#Ðí
.hedU pTÚnZCÐ Ñn= ya>í
ïPUÐ ãnY{dU ëÎ :nð hch>nY>íÌí nð hiË ÓnYd_CÐ ïÚ[UÐ
´ ãnY{UÐ ex .Â
gH
¬ ,U|U nð bRí .Ó5dcUÐ p!n_Yô Y Ú[UÐ p!n_Yô DL FTÌ ÒÚ{S
pUgH }TÌ pR}_CÐ Y _9í d´ _UÐ phdeL Y ÚÉ OÎ Ó5dcUÐ p+}>
.}T́|dU
50
ŦƫŚŨƫř ƪƈƠƫř
Ñ®B³RºA ÑÍ¿Í»§NºA ~Aj¾ÝA ¨¾ ¼¾B§NºA

ÑÍIj«ºA
ëÌ A ëíØ phehd_UÐ pSnLün= ë=n[Yô (NÙnUÐ Y) nfe^_Y ëÎ

w ,ngxb> : }exí ,pSnLüÐ ì|w o Hó ï|UÐ ëÎ .UÙ æ}_i
UÐí ,hd_UÐ éA nwnf?Úí UÐ ÓÐ{b_CÐ çí{fÉ
OÎ qUĻ
.:nbUÐ nf?Ð}> Y Ê~@
Ónwn9øÐ Y ëí}S Ò{haA qinT ëÎí ,pbh_Cô Ð ÓÐ{b_CÐ ì|w ëÎ
: exØnTúÐ ngdcI Ó|BÌí ÓÚd> {S ,Ñ}ÙÐ : phehd_UÐ
Ò{CÐ ÓnxøUÐ : YÐ~UüÐ hd_UÐ ß}R Y PL HnUÐ ë}bUÐ
{S ÓÐ{b_CÐ ì|w ëÌ {A OÎ ÚYúÐ qdÉí {Sí .phcx}YúÐ
´ Ðð {@ o_[UÐ Y yÉÌí oxÚ{UÐí hd_UÐ hwnaY : ÓÚ|9
~w
.n4ÉÌ
: Ónh0{= OÎ n4Ļ
´ w n*S pex{bUÐ hwnaCÐ ì|4 ]_xô nY ëÎ
ÚYúÐ hdL qinT ï|UÐ cZUÐ nð hÐGRÐ nwÚnLÐí ,hd_UÐ
î{Y éA pdþHúÐ Ö}]> ÜnfUÐ Y pdhdS pdS ëÎ .hdL }eHí
nY Ê¡ _R DL Í}9 pdbUÐ ì|w Y SÌí ,ohUnHúÐ ì|w ph Un_R
phde_dU nf=ÚnbYô : phbhbA ÒÚ? OÎ p@n= I ëí{= nfiÎ .ng\bfU
qUA UÐí nð hRnb? pí}aCÐ hwnaCÐ Y ddU phehd_UÐ
EQ U|U phií ,ph_hJ EQí p_Éí phþT phdeL OÎ hd_UÐ
.ÜnfUÐ Y EcdU pfUn= pUn_ R
hTí ,ÓÊn@ xÌ Y ,hwnaCÐ ì|w ÉÌ gR nf_]HÐ ÐÙÎ
ê{L nfhdL gHúÐ Y y[hô H ,phehd_UÐ nfhUnHÌ : ÓÚ|9

51
ÓnhdUÐ Ûín9 DL ÒÚØnS Ò{x{@ hwnaY dB pUín7í n) êÐ~UøÐ
.pb=nUÐ
śźƜƫř ƾƟ ŠǀưǀƬƘŤƫř ƉřźƯǃř

UÐ phehd_UÐ "ßÐ}YúÐ" ^_Y DL Mx 5hR Ê\UÐ bdi æH
5T ,PL HnUÐ ë}bUÐ L Ñ}ÙÐ : phehd_UÐ {hUnbUÐ ng?Úí
ì|w ëÌ {TkCÐ Y .ßÐ}YúÐ ì|w ÊnaZU ÓnAGbCÐ _= ê{bfH
ò
nð x\L p]=ÐGY w = ,pdbY ÓnifhT c¬ Zó >ô ø ßÐ}YúÐ
Ò{A DL pdcZY cU }^fi æH nfiÌ øÎ .nð \_= ng\_= ¬ >ô í
ó ï|`
.eLúÐ gaUÐ pUín7í hdUÐ ß}`=
:ogTmTÐ wíme^TÐ 9 ßÐ|XúÐ ì{v «cô=

.oghmwÚgTÐ .¼
.owØ|`TÐ .½
.eZBÐ ÕÙdh .¾
.-|_TÐ dc^TÐ |b`TÐ .¿
.z!Ðí a^TÐ M< Z`TÐ .À
.owÚS{TÐ oedg4Ð .Á
.o^<m\TÐ oTùÐ .Â
ÎŠǀƳŚŤƿŹƺǀŞƫř :Ʃƹǃř Ɖźưƫř

HnUÐ ë}bUÐ : Ò{CÐ ÓnxøUÐ : YÐ~UÎ hd_> ênî éíÌ }gK
pHÚ{CÐ pT}A" Hn= ên^fUÐ Ð|w æ}Lô {Sí .{fdiÎ hi : PL
hd_UÐ hdL f=ô ï|UÐ nHúÐ ÕÙefUÐ yÉÌí ,"pYn_UÐ
Ŷ
ơĻġïƇ Ŋð ĻħåĶƇ ƂļĂƇ Ŏì ĮħñĬĜóĻõïƇ ĮûħĥĢïƇ Ŏì ƊĨęñ ŎöïƇ ĮîĻăƇ Ŏò :(Puritanism) ĮħñƇĻĦĜïƇ ƣƃ ŴĮħñĬöóƑŌħõïƇ
Đà Łæƣ ňä ōïƅ ňŖŌöá ƍŭŖƅ ĮħģĤê Ɵŭå Ŋð ĮûħĥĢïƇ Ƣĺò ĻħĦĜáƣ Įħġĥá ōïƅ įĞģĜáƣ ŴĻęê ƓƏĬûïƇ
ŴňőƇƣĶƇ ŊóĻãĬĦąƇ Ɵŭå Ŋð ƉĹùöąƇ ƊĬóŬŌïƇ ōïƅ ĮħñĬöóƑŌħõïƇ ĮîĻăƇ įģġöñƇ .ĮħöñĬöûáƣĻõïƇƣ ĮħñĬðƣĻïƇ ĮħĢħïŌâĬĢïƇ
ĮĠĚî ƠŌħïƇ ĮħñĬöóƑŌħõïƇ ƠĹúöûá .ĐħïĬöïƇ ĐñĻġïƇ Ļõê ĮħĢóĻðĶƇ ĮħĥóĹïƇ ĮìĬġ÷ïƇ Ŏì ŉĦð ƑƣƏ ĭĞï Ŏì ƊĻĤöæƇƣ
Ʀ ĬĜõáĻð ŊĢó ŉï ơƅƣ ŴŎĥóĹïƇ įðļöïƇ ŅŖŌï Ʀ ƇƒĬøð ƠĹúöûá ĬĤî ŴňőƇƣĶƇ ĐħñƇĻĦĜïƇ ƊĬĠĚà ŉûöó Ŋð ōģê ņģĜá
(ŉãĻöąƇ) .ĮħñĬöóƑŌħõïƇ ĮîĻăĬà
52
JHÐ {bU .Ò{CÐ ÓnxøUÐ Ên@ÚÌ Sn= : .nHkCÐ
FTúÐ Úí{UÐ gRnbU ënTí ,nghHj> |fY {fdiÎ hi ëhinxÚhUÐ
qdBØ ,pbx}]UÐ ì|) .pb]fCÐ d> : .nHkY :nb? ênî ïÌ :
phehd_UÐ pRnbUÐ ÉÌ OÎ ,_hJ cZ=í ,phinxÚhUÐ hwnaY
.phcx}YúÐ
qinT nY nð UnQí ,Nbd> phdeL w NhinxÚhdU pfUn= hd_UÐ ënT
qinT 5T ,p_CÐ Y phUnBí dö _edU pah8ô ì|w NbdUÐ phdeL
\RÌ ëcx 5=Úí .d]Y cZ= a"Ðí Úng^HøÐ DL Ò{e_Y
x}@ngCÐ {AÌ T nY w hd_dU phinxÚhUÐ Ò}^fUÐ [x nY
.ê .Ì SÐí ,âCÐ éA ,f=íÚ ë@ L{xí ,ýÐíúÐ
: Ú{É ï|UÐí "¼pxÚ5_HøÐ ÒGaUÐ : a]UÐ ÒnhA" =nT : é}xÎ
:f=íÚ ë@ ébx .¼ÃÄÄ ên_UÐ
L N9nfUÐ ÒÌ}!Ðí Ønf_UÐ Y âi aJ T : ëÌ {TkCÐ Y
: eh]Ļ Y {= ø nY wí ,ÓÐ|Un= ÛÐ~Løn= _h]UÐ Ú_ZUÐ
Y phÚÌ DL nð bAø hd_UÐ Ênf= cex rh= ,OíúÐ pdA}CÐ
î}BúÐ ýn\aUÐ ÚíØ UÙ {_= .jxí .ØnhbiøÐ pUgHí ÐUÐ
.nwÍnf= hU
xíG= a]UÐ pþZf> ëÚnbhU UÙ {_= f=íÚ ë@ Ŀex
ï|UÐí ,xÐ}T {=ncxÎ ph[I fL ÓF Ló nY nð \xÌ wí ,ën["Ð
hdH ÒÚ]HÌ" fhR}xÎ ]fIÐí ÑnT : pHÚ{Y }x{Y ënT
n[_UÐ ê{> 3 ÐÙÎ" :ph[ZUÐ ënU DL fR}xÎ ocx ." Uw ½
."a]UÐ Ó{RÌ {bR

qSUÐ UÙ : _UÐ ëÌ A ,hd_UÐ Ú7 w àn\iøÐ ënT
qSUÐ Y acx nY è}> {S àn\iøn= ê5wøÐ ënT ÐÙÎ 5L éÊn>
Ŷ
A.M. Earle, Child Life in Colonial Life
ŷ
Washington Irving, The Legend Of Sleepy Hollow
53
ÙafUÐ éĆB Y ÓøÍnUÐ ì|w Y eJ > ,nð _J .hd_dU
ÓnhHnHÌ Y 3úÐí px{!Ð Ón=b_UÐ qinT .ïbUÐ ©nxÚhUÐ
Ó}gK UÐí "pHÚ{CÐ ênxÌ" phfQÌ UÙ L F_> .énaJúÐ pþZf>
:phfQúÐ éb> .¼Ä»Á ênL
,pHÚ{CÐ ênxÌ- pHÚ{CÐ ênxÌ
E`> ø UÐ phw|UÐ Ò{LnbUÐ ênxÌ ,Ò~x~_UÐ ênxúÐ
Ú}cY Ynî cZ= ÒÊÐ}bUÐí p=ncUÐ
n[_UÐ â}S ênìÌ DL
3í ,fY èncR ø dö _UÐí 3úÐ N= ÕíÐ~UÐ ënT {bU ,_i !n[_UÐ
= ,d´ _UÐ phdeL : ÒØn_UÐí p_Cn= ÜnAÎ ïÌ Unfw cx
ÒbUÐí pYÐWUÐ w d´ _UÐ Y pbRÐGCÐ hHnAúÐ qinT
nbUÐ cUÐí ,Un= ÜnAüÐí ¢afUÐ `\UÐí ,px{!Ðí
o>ncUÐ [x .ÒØn_UÐí Ö}edU {e_CÐ Øn_HøÐí ,DLúÐ Y
bhb"Ð oL}Un= phinxÚhUÐ >" :Ub= UÙ x> èÚnY EcUÐ
."!Ðð {h_H ëcx ëÌ cex nY ëncY : nY I ëÌ Ò}cR Y
ehd_UÐ ên^fUÐ : Òb= hd_UÐ Ì{Yí 3úÐ Ì{Y {ĻÐ U|=
,_UÐ ébL : ëùÐ A 5ð ýnS ØnĻøÐ Ð|w éÐ~x øí ,cx}YúÐ
.âÐí EQ cZ= ëÎí
phehd_UÐ padaUÐ : hd_UÐí 3úÐ N= ÕíÐ~UÐ Ð|w M!Ð Y ëÎ
ò
pHÚ{Y Y dĺ ÕíÐ~UÐ Ð|w p@ÚØ ëÌ Y Q}Un=í .pb"Ð dU
ÑnhQ
ñ w 3úÐ ÑnhQ" Ì{Y ëÌ øÎ ,}Bù Ü ò Ú{Y
¬ Yí î}Bú
bhR ,nð _h+ ÓnHÚ5Cô Ð N= FTúÐ èGZCÐ HnbUÐ bx "dö _dU
Y ëÌ rhA ,{h_UÐ yx}CÐ d´ _UÐ Ì{Y : ZUÐ he!Ð î{U
âÐ{=üÐí ÚíUÐí `ZUÐ hĻí eJ 4 pfUn= o@ÐUÐ
x}]UÐ nª Øe!Ðí MhdUÐ ]fCÐ ëlR ,=nbCÐ :í ,yYn!Ð
.pR}_CÐ OÎ {AíúÐ
54
Y EcUÐ DL Ðð }]hYô ©nxÚhUÐ ]fCÐ bx ,î}BÌ pg@ Y
ï|UÐ ýnbdUÐ _aUÐ ØÚ w nY ,énCÐ hH DL .nð \xÌ ÓnHkCÐ
ex NA nY pHkY : ï|haf> }x{Y Y _S> ëÌ U cex
nY nð UnQ ?HkY : oxÚ{UÐ pR}Q Y pYØnS Ónc ÓÐÉÌ
gY w nY OÎ ë=Ú{CÐ þUíÌ qadx ø ÐÙnC" w ÑÐ!Ð ëchH
ÓnTPUÐ Y EcUÐ pRnb? : éÐ~x ø ,Ðð ÙÎ "??dö _Un= ëíÍ{xí
Y ðø{=í .dö _dU ëÐØn\Y nª `ZUÐí Ö}CÐ ëÌ n*nxFT A
R{> "ph>nHkY Ón=bL" ëùÐ nfx{U ,"px{!Ð Ón=b_UÐ"
éĆB Y ,pah8í
ô pehbLí pRn@ pþh= e dö _dU nð \xÌ N=Ú{CÐ
sYÐ}=í ÓnhTí gf> ø yýÐ ßí}Lí pd, ÓÐ¦n7
.p_CÐ ÑnhQ w phHnHúÐ peUÐ
¬ b> ,Ð|w T :í ,ph=HnA
.ëùÐ A nf>nHkY : e_x x}T {=ncxÎ éÐÛ ø ,nð bA
: ,éw . ØÚÐíØÎ w UÐ Ð|w L pS{= FL
Y }TÌ Y _U
:énS rhA ,¼ÄÂÁ ên_UÐ : Ú{É ï|UÐ " pRnbUÐ ÊÐÚí nY" =nT
¼
ëÌ ,nY pbx}]=í ,phcx}YúÐ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : nf_]HÐ {bU"

Y pLe6 OÎ ,hd_UÐ wí ,phiniüÐ p]ZiúÐ wÌ {AÌ éi
=|>í b_UÐ db> UÐí phþcUÐí pdeCÐí pCkCÐ ÑÚnUÐ
".Öí}UÐ
ũǈƘƫř
d´ _UÐ px}^fU nð bRí phinxÚhUÐ ß}C ph Un_R }TúÐ çnxGUÐ ëÎ
ÚncUÐ h]x .phehd_UÐ phde_UÐ : Ö}CÐ ÒØn_HÐ w xUÐ
yh> phehd_> pþh= : YÌ cZ= d´ _UÐ ÊÐH {A DL Ún`[UÐí
> UÐ pþhUÐ : hUí ,ÒØn_UÐí ľZUÐ ê5wĆU énCÐ
ëÌ OÎ ìniøÐ Y nfw {= ø .3úÐí ¢afUÐ `\UÐí dCÐí æ#n=
pSĆL ø xUÐ dö _dU phHnHúÐ ÓnicCÐ
¬ {AÌ F_xô ï|UÐ Ö}CÐ
Ŷ
Edward T. Hall, Beyond Culture
55
ø UÐí f_CÐ ÓÐÙ EQ Ñn_UúÐ íÌ ]UÐ ãÚnaUÐ gdUn= U
àn>Úøn= ÜnAüÐí Êí{4Ð w = ,ngfY .j> phehd_> Ò{ýnR
d´ _UÐ : NdYn_dU phHnHúÐ êngCÐ Y ëÎ .ÕnY{iøÐí phd¬ cô UÐí
nY c= ,nð _,ô d´ _UÐ _! ýnHí L ýÐ{UÐ rUÐ w xUÐ
ëj= Ykx xUÐ d´ _UÐ ëú UÙ .f_Y Y p_CÐ pedT deĻ
õ ï|UÐ d´ _UÐ ÖíÚ w d´ _UÐ : p_Cn= ÜnAüÐ
sýni OÎ Éx
.phbhbA
w énaJúÐ ëÎ .ÚnJüÐ Ð|w : nfUnaJÌ Y edö _fU EcUÐ nfx{U ëÎ
p_CÐ c= ëedö _x ¹ú ,"pL" Nedö _CÐ }TÌ âÛnfY Ć=
ëÌ hdL ,ngxÚ{> {x}> pd , ÒØnY ênYÌ nð Yx qaS> ÐÙÎ .pfceCô Ð
ÒØnCÐ ì|w ÜÚ¬ Øó Ìô ëÌ cex hT :5ð gY ðøÐkH ai éj>
ëÎ ?p_[UÐ p=}UÐ ì|w OÎ p_CÐ BØÌô ëÌ cex hT?énaJ±U
íÌ phehd_> p=}9 ênYÌ b> Ò}Y T : Ðð Ø{6 éÐkUÐ Ð|w Ö}J
Y = UnL ÚnQ ïÌ Y HkY aZxí haZx æH phxÚ{>
oxÚ{UÐ îY NĻ OÎ ïØkx æH 5T ,phehd_UÐ phinxÚhUÐ
p_Cn= MBÐ{UÐ "Ð ëí{= .jx ø NCÐ hd_UÐ ëÌ ÙÎ ,Y ¬{b> ï|UÐ
.ÊÐH {A DL Ún`[UÐí ÚncUÐ î{U
ŠƿŵźƠƫř :ƾƳŚŨƫř Ɖźưƫř

{õUíô UÐ pRnbdU nð fhYÌ nð Hnc_iÐ cx}YúÐ ehd_UÐ ên^fUÐ ënT {bU
pxØ}aUÐ qinT ,ÓnxÐ{UÐ |fY .pxØ}aUÐ DL Ò~c>}CÐ pRnbUÐ ì|w ,nghR
x|UÐ ØÐ}RúÐ ØÐí}UÐ ,ïØ}aUÐ ÞĆ#Ð :phQn]UÐ peUÐ¬ w
{ ÐdeL ï|UÐ ØÐ}RúÐ é5LúÐ 3nL HkYí ,ØĆUÐ ÐaZcHÐ
Y phCn_UÐ Ón_eCÐ qdYn_> {bU ...nghdL ÐíWiÐí æí}ÛÐ
,Òún= Ón_eCÐ _= qfYË :d8 cZ= âCÐ Ð|w
eCÐ ëÌ øÎ ,phL5@øÐ pþaUÐ íÌ pdhbUn= qfYË î}BÌí
EQ ëinbUÐ yÉÌí ,pxØ}aUÐ : ç}Q ,>nxÐ{= |fYí ,TEYúÐ
."¢ai UjHÌ -Ú" w ØĆdU ÑcCÐ
56
ëíØ phcx}YúÐ Ón_Yn!Ð qei ,pxØ}aUÐ : à}aCô Ð ×nfCÐ Ð|w e
hd_UÐ ~T Ú ,UÙ L ðø{=í .d´ _dU phL5@øÐ p_h]Un= A ïÌ
RnfUÐ DL nð \xÌ Ón@Ú{UÐ ênî ~TÚ .ľZUÐ ÛniøÐ DL
NdÉn"Ð Ø{L :©nhUÐ ffedU Ñ}SÌ nð =dHÌ {eLÐí ,ľZUÐ
...Ð|T w B p@ÚØ DL NdÉn"Ð Ø{Lí ,Ð|T w A p@ÚØ DL
DL é["Ð w gR{wí ,gfh= 5hR RnfUn= ÑĆ]UÐ Ì{= Ð|)í
hd_dU nHúÐ æ{4Ð ëÌ Ð{= {bU .DLÌ }x{b>í DLÌ Ón@ÚØ
e_UÐ DL xÚØnSí ,NS?Yí ÊnxSÌ ØÐ}RÌ dB ënT _Yn!Ð
Y EcUÐ ënT nY wí ,x}BùÐ L é~_e=í bY cZ=
Nedö _CÐ N= RnfUÐ ënTí ,d_aU x}]\Yô ýÐíúÐ NfJCÐ
ò
EQ nð iinS ëÌ ébUÐ cex .FTÌ ïØ}R ÛniÐ DL ~a¬ Cô Ð w
,hHÚ{Yô Y d _> :w Ò{LnbUÐ ëÌ DL fx ënT ÑcY
.ýÐ}î Y Ró nf>í
Unfw cx 3í ,éí~_Y ànZi OÎ pbx}]UÐ ì|) hd_UÐ é Ļó ,Ðð ÙÎ
> NA Aí .ÓnLe6 e d´ _UÐ DL bhbA ~hT}> ïÌ
: ng_í > ,phinUÐ phCn_UÐ Ñ}"Ð {_= " hd_UÐ Ò~g@Ì" x{b>
¼
nð )nZY én"Ð ënTí .ïØ}aUÐ é5_HĆU pUí~_Y phHÐÚØ ÓÐÚ[bY

Ò~g@Ì çnaBÎ {_= <ùÐ oHn"Ð p]HÐ= hd_UÐ pffcY Ø_É Y
oHn"Ð DL {e_Cô Ð hd_UÐ ç}J q^RnA rhA ,ì|w hd_UÐ
ÒØ{_CÐ ýnHUÐ Ò~g@Ì ëÌ pSÚnaCÐ .phUÐ~_iøÐ Ì{Y ai DL <ùÐ
ai Y qinL nð \xÌ hd_UÐ {Ln> ëÌ ßGax UÐ px{"Ð
ai : o[x phCn_UÐ pcZUÐ DL {e_Cô Ð hd_UÐ A ,pdcZCÐ
,ëùÐ A EcUÐ pxØ}aUÐ DL ënYØüÐ Ð|w nfadT {bU .nð \xÌ çnhUÐ
ïØkx rhA ,hd_UÐ ohUÐíØ : ľ_UÐ í : }eY wí
Ŷ
ƊĬĤħģĞöïƇ Ŋð ĮõáĻðƣ ƉƏĹùð ĮêŌĤøð ĉĹġöï ĬĦöøðĻà ŉöó ĮŖĬå ƊŬǡ :(Teaching Machine) ŉħģĞöïƇ ƉļĦãƃ
ĮģôæĶƇ ĮêŌĤǥ ŎőĬġģöïƇ ķħùĚöïƇ Ŏò ĬĦöĤĦð įñĬîƣ Ŷžŷŵ ƠĬĞïƇ Ŏì Ƣĺò ŉħģĞöïƇ ƊŬű ƑŌĦé Ɵƣƃ ơĬî .ƈŭĜģï
ƠĬĞïƇ Ŏì ĻĥħĢæ Ɯ ƈ ŎîĻħðĶƇ ŎîŌģûïƇ ĽĠĥïƇ ŉïĬê Ĺó ōģê ƊŬűƇ Ƣĺò Ļęñ Ĉ ŉâ Ŋðƣ Ŵ(MCQs) ƊĬàĬãůƇ ƉƏĹĞöð
(ŉãĻöąƇ) .ŶžźŹ
57
>Ø@í d´ _UÐ pL d¬ bxô í ¢afUÐ `\UÐ îY RÚ OÎ é~_UÐ
xØØGYô Nedö _CÐ _@ OÎ pRnfCÐ ïØk> 5hR ,= ánaAøÐ î{Yí
R{UÐ f¶ n, ,gýÐ}î Y Ò{LnCÐ odJí pdþHúÐ Ö}J :
.hd_UÐ ,pd[Cn=í ,ÊnT|UÐí pR}_CÐí ÓnYd_edU _h]UÐ
ũǈƘƫř
phdQ±U pfUn= SúÐ DL ,L5@Ð hd_> w {h!Ð hd_UÐ ëÎ
Ðð {@ yÐí cZ= x hd_UÐ ëÌ rhA ,Nedö _CÐ Y e^_UÐ
p_Yn@ : Ôn=úÐ q?Ì .nð \_= g\_= ëedö _CÐ {Lnx nY{fL
}>heT Ûng@ DL NUnJ \> NA iÌ énCÐ hH DL n>hfhY
L rx{"Ð 5ghdL nð YÐ~U y[x rh= xÚ5UÐ e[>í
¬ ,{AÐí
,_UÐ 5g\_= hd_> L NUíkY ën[xí ,oxÚ{UÐ âY
¬ : Ðð ET nð f´ Ļó ëcH phfUÐ ëlR
ï|UÐ hd_UÐ ph Lií ph eT
.Nedö _CÐ Y T hdL [²
padcUÐ :NadY êÎ >Î) Ø}ainH p_Yn@ : î}BÌ pHÐÚØ qUØ
ëÌ DL (<ùÐ oHn"Ð DL Ò~c>}CÐ pHÐÚ{UÐ : padcUÐ îí{@í
pHÐÚØ NĻ : ÓÐ}Y =Új= ph Un_R }TÌ ënT E^fUÐ Y hd_UÐ
YÛ ÒØnxÛ íÌ æa[UÐ A hdb> Y ÒÊÐ}bUÐí Ónhnx}UÐ
hd_UÐ Y Ec= ph Un_R }TÌ 5ð A ënTí ,ÜÚ{CÐ Y yhUÐ
.<ùÐ oHn"Ð DL {e_Cô Ð ïØ}aUÐ
3nL : b> ÓÐ~_Cn= he> cex nY nð h[I Ó{gI {Sí
ØÐ}RúÐ Y pLe6 Y xÚ{UÐ [UÐ xĻ ÊÐ}@ Y oxÚ{UÐ
: nð _x> nð h[I Ó{gI {bU ."ehd_> e6" OÎ NUí~_CÐ
%¾»» åUÐ ça> pf= dö _Un= ánaAøÐ : nð f´ Ļí
ó ó hd_UÐ phdeL
Ð{xÚdR phd¬ Tô : <ùÐ oHn"Ð oxÚ{> æaÉ {AÌ :)
OÎ %¿» Y af> ÑH}UÐ Óø{_Y Ó{gI 5T ,(phL5@øÐ
= pT : ýn=~UÐ ÓnY{B aKY oxÚ{> sYÐ}= {AÌ :) %½
58
ÒÚíØ : %¿»» é{_e= > ÓninYøÐ sýnií ,(hiĆ>Ì
w nY .(x}RnCÐ NYj> ÓnT î{AÎ : îínL{UÐ p!n_Yô
cZ= ëedö _x ÜnfUÐ ^_Y ëÌ w hUÐ EaUÐ ëÎ ?oUÐ
ëcx nY{f_R ,NUí~_Y ØÐ}RjT ëd_ax n, ehd_> e6 : \RÌ
,fhL qSUÐ : Ðð |hed>í nð HÚ{Y ehd_UÐ eCÐ : I T
.ET cZ= d´ _UÐ s>ni xí
,¢afUÐ `\UÐ a¶
RØ w iØúÐ {"Ð ëlR ,hd_UÐ NU }BË Ê¡ ïÌ _a> 3 ÐÙÎ
.ÒET Ò{AÐí pLeeT íÌ ,ÒE`É ÓnLe6 : e_dU Nedö _CÐ
Q}Un=í ,iú ,phUnL p@ÚØ OÎ UÐ N= haT ì{Aí Ð|w ëÎ
dYÐ ÐÙÎ øÎ {h@ hd_> Y 5R ,phehd_UÐ nf>nHkY ìnxÎ nf?ÚíÌ n,
.phL5@Ð Ò{LnS
Ɩƴƈưƫř ũŷƺưƳ :ŦƫŚŨƫř Ɖźưƫř

qinTí ,{fdiÎ hi : – nfxÌÚ 5T TEYúÐ hd_UÐ ênî jZi {bU
ò phLnf[UÐ ÒÚUÐ
_Ðí }?j> {Sí .nweií nwÚnwØÛÐ ÕíÌ : |þiË
oin@ T Y ) ànAÌ ï|UÐ f[CÐ ên^f= Ð|w ên_UÐ hd_UÐ ênî
nð bh]> îH c> 3 OíúÐ n*jZi : ÜÚÐ{CÐ ëÎ .qSUÐ UÙ :
.ên_UÐ hd_UÐ DL Lnf[UÐ ÕniüÐ ÕÙefU nð hLÐí "nð hedL"í nð hdeL
o>}Yô Ê¡ T rhA ,ÕniüÐ B – pHÚ{CÐ ÓjZi Ðð ÙÎ Ð|cw
Exn_edU nBí bY Ê¡ T rhAí ,DLúÐ Y = cYô í
ÓnLe6 DL énaJúÐ xÛ> > .ï~T}CÐ ocCÐ ng}ax UÐ
íÌ ,px}eL pþR cU nð bRí swnfCÐ he[> >í ,}e_UÐ oA
Ø{Cô Ð hS{UÐ Y~Un= he!Ð ê~UÐí ."ÕniüÐ AÐ}Y Y pdA}Y"
B : NSÐ}Y L ÒÚnL ëHÚ{CÐ yÉÌ .AÐ}CÐ ì|w Y cU
.sýnfUÐ ÜnhS : éíúÐ Yn_UÐ y[> ênSÚúÐ ÓÌ{=í ,ÕniüÐ
ÊÐØÌ s>ni ÜnhSí ÒÚÐØl= qec Ļó Ò{x{@ phJÐ}SíE= nfw Y ÓjZi
.\UÐ âíPCÐ Ð|w
59
,ÑĆ]UÐ Ñn_hHø ~A ÓÐ}bY Ø}6 OÎ ÜÚÐ{CÐ _= qUĻ

Y Ø{7 Ø{_U "p=bL" énaJúÐ nghR Ŀbx phýÐ~@ ÓnHkYí
pHÚ{CÐ Y nf@}B) yd][Y éÐÛ ø ,ëùÐ Aí .ÓÐfUÐ
{gZi nfiÌ øÎ .(!Ðð EBÌ UÐ Y nf@}B) f_C =n]Y (Ðð EBÌ
f[CÐ ÜÚÐ{Y Y "N@nCÐ" Ñí}w Ò}wnÛ nð hýnfHÐ Ðð ei êhUÐ
,Ú]UÐ ì|w p=nT zxÚn> A :îFcUÐ ë{CÐ : nð É[Bí ,ì|w
:í ,%¿À ]H= : pHÚ{CÐ Y ÑĆ]UÐ Õí}B pi qinT
: f[CÐ ÕÙei ëÌ yÐUÐ Y _« n, ,%Â» A èÚxhi
Di nfiÌ cCô Ð \Cô Ð C iÎí .nð Yn/ hUn_ R {bR {S ÜÚÐ{CÐ
nh@UfcUÐ {ba> nY{fL e_Y ïÌ : ÕniüÐ à]B L pUg=í
.ÜÚÐ{CÐ : U|= êbi ëÌ R}i nfiÌ øÎ ,nghUn_ R hR pY{CÐ
ðøn6 nfU èG> 3 hd_UÐ : f[CÐ ÕÙei DL nfinYØÎ p@ÚØ ëÌ í{x
.ehd_UÐ nfYnî ÖĆÉÎ OÎ niØbH UÐ phbhb"Ð ýø{UÐ pxÍ}U
rhA ,nð \xÌ oxÚ{UÐ 3nL DL nw}?Ì in[CÐ – ÜÚÐ{CÐ qT}> {Sí
pxÚnh_Cn= > UÐ ÚnCÐ Ò{hAí p=ÚnbCÐ w CÐ æ}_UÐ yÉÌ
[UÐ pR}`= àn>ÚøÐí qSUÐ éA ÚeUÐí N>í}UÐí pYÚn[UÐ
hY yÐUÐ Y ëÎ .(ÒET ÓønA : nð \xÌ <ùÐ oHn"n=í)
,pS{= 5ð b
Yô ,pheH}UÐ à}aYô ëcx ëú ÓnTPUÐ 3nL : oxÚ{UÐ
pbZUÐ ân>Ð pÂĆY N=Ú{CÐ DL gUÐ Yí .nð hLnfÉí Ðð Ê~6

.bhb"Ð 3n_UÐ : h]UÐí hdL ëd[² ï|UÐ oxÚ{UÐ N=
oHnfx ëÌ ßGaxô ï|UÐ {AÐUÐ ÜnbCÐ ênî ß}õ Rô ,Ð|4 phfTí
=nS EQ Õ}LÌ hd_> OÎ ìÚí{= îØÌ nY wí ,hd_UÐ DL he!Ð
.énCÐí {gdU HÐí Ú{wí ,ÓnYd_edU hb? énbiÐí ,çĆ]iĆU
}>hecUÐ– {x{!Ð f[CÐ ênî ëÌ ÓnTPUÐ Y EcUÐ Yj>
ë_fbY nfiÌ øÎ ,phxÚ{UÐ ngdTnZY A
¬ Y cehH qiGiüÐí
p/Ì phdeL øÎ w nY qiGiüÐí }>hecUÐ énBØÎ ëÎ ._ax U iÌ
Ò{x{@ Ón@n@Û : >ÐÙ }e#Ð \i nfiÌ ïÐ ,x{bUÐ f[CÐ ên^fU
60
pRnT oHnfx Ðð {AÐí Ć ð A }^fi nfUÛø nfiÎ .Ú]> Ð|w ëÌ L{ií
5ð c¬ Yô hedU {AÐUÐ ÜnbCÐ Ì{Y DL nfinYØÎ éÐÛ øí ,TnZCÐ
.nf=
ũǈƘƫř
p@UÐ ênî éÐ{HÐ ÒÚí¦ DL xUÐ d´ _UÐ px}î {Tk>
ÐÙÎ ÓÐÚnh#Ð pLfY pAaY Ò{ý5= oxÚ{UÐí hd_UÐ : Ò{ACÐ
pbx}J Ø@í hCÐ Y .he!Ð OÎ [x ëÌ hd_dU ënT
Y {x{_UÐ Unfw .YúÐ d´ _UÐ OÎ {AÐí x}J íÌ ,D\R Ò{AÐí
êÐ{HÐ OÎ nfL~i ëÎí ,phbhb"Ð sýnfUÐ OÎ É> UÐ ç}]UÐ
ëÎ ."ĆTõ /í" pÙ ngd7 hU ,gf> ëÌ Y {= ø "{AÌ/íÌ" pÙ
.xUÐ d´ _UÐ x}J : phhý}UÐ Ónd]CÐ Y Ð|w
Y niÚ}²ô æH p_Cô Ð ç}]UÐ DL hUí sýnfUÐ DL ni~hT}> ëÎ
yax æHí ,Ò{AÐUÐ pbx}]UÐí {AÐUÐ ÜnbCÐ Ì{Y DL ënYØüÐ
eiô ëÌ cex w .pHedY phbhbA sýni ÛÐ}AÎ ênYÌ énCÐ
pR}Q ,qiGiüÐ ,phUùÐ oHÐ"Ð ,nð fA ?hd_UÐ : pUn_ R nð S}J
hd_UÐ ,x}R e hd_UÐ , nCÐ æÐ üÐ ênî ,[UÐ
qhU n¹Ì nCnJ {ha> ëÌ cex ngdö T ... nCÐ EQ hd_UÐ ,.Ð|UÐ
phLfU nð bRí pegCÐ ~fx nY ê{HÐ .pxW"Ðí Ò{hAUÐ pbx}]UÐ
ÒØnCÐ afU cex rhA ,p]hCÐ æí}ÛÐ phLií N=Ú{CÐ
Ónh[ZUÐ âÐiÌ h+ ĽGU Ón=ÚnbY Ò{_= ê {b>ô ëÌ phehd_UÐ
ëcx ëÌ Ð|) cex .pfceCÐ d´ _UÐ à5iÌ h+ Y RÐUí
éĆB Y gehd_> sýni L NUíkY gaiÌ ëedö _CÐ
Y pLe6 Y iQ}x ï|UÐ hd_UÐ ÑdHú wÚnhBÐ
ÒØnx~= hd_UÐ ê {bx ,Ðð ÙÎ .4 nw}R> ëÌ cex UÐ ÓÐÚnh#Ð
.Ò{AÐUÐ p@UÐ Ì{Y ÊngiÐ ëÐíÌ ëË {bR ,ÓÐÚnh#Ð
61
ƾŝźƜƫř ƾưƬƘƫř źǀƨƠŤƫř :Ɩŝřźƫř Ɖźưƫř
ÓÚd> UÐ phed_UÐ îÍ}UÐ OÎ Ðð ØnfHÐ rx{"Ð 3n_UÐ cZ> {bU
DL phed_UÐ îÍ}UÐ ì|w Ó~c>ÚÐ {Sí ,PL ÜØnUÐ ë}bUÐ |fY
ÓÚncxØ hfxÚí >hi HÎ ÓnHÐÚØ 5giÌ) Nx¬ Ú7 xÌ{Y
:Mx 5= 5g[hd> cex (nªEQí
p_h]UÐ íÙ @Ún#Ð 3n_UÐ :NdbóYô Nd[aó fYô NCnL Ø@í .¼
EQ) ïÚ_ZUÐí ï}caUÐ MBÐ{UÐ 3n_UÐí ,pxØnCÐ phýnx~haUÐ
Ì{Y Hn= Ì{CÐ Ð|w OÎ EIÌô nY nð UnQ .(ýnx~haUÐ EQí ïØnCÐ
.{!Ðí b_UÐ N= [aUÐ
{!Ð UÙ : 5= ,ïØnCÐ @Ún#Ð 3n_UÐ Ónic
¬ Yô Y T ëÎ .½
cex pÐí =Ð\U nð bRí pe^fY pUvT e_x ,ïPUÐ
C MBÐ{UÐ 3n_UÐ \¶ ø 5fh= .n) c´ UÐ <nUn=í ngegR
.=nUÐí h^fUÐ Ð|w
5g1Ú Y q@}B rhA ,zxÚnUÐ ÚnY ëË{CÐ ëÐ|w EQ
{bU
ì|w L si {Sí .px{"Ð ph@UfcUÐí phLnf[UÐ ÒÚUÐ
phLi qfĻí
,hY U x 3 fQ
ð ÓÐÙ ÒÚn\A ÓÐEhÙÐ
.ÜnfUÐ Y NxĆCÐ ÓnþY qdeIí ÒØ ¬{_Y Óøn6 : Ònh"Ð
: nð Yn/ cx 3 nY ng_Y ÓAÌ 3n_dU Ò{x{!Ð pxÍ}UÐ ì|w ëÌ øÎ
: p_h]UÐ hK> ,Aí}UÐ ìÐ7 Y 3n_UÐ ãÐ}RÎ ,ÜnfUÐ pd[Y
Y phiniüÐ Øn_HÐí ,pJ}aCô Ð phRnfUÐ pxØ}aUÐ pLnf[UÐ pY{B
.Ò{L ÓnxY DL phiniüÐ Ònh"Ð Yí e_UÐ ×nfY
,L5@øÐ EcaUÐ én6 :í

OÎ ì|w phchinchCÐ Ò}^fUÐ qUĻ
E?j> U ënT ï|UÐí , TdUÐ afUÐ dL hdL f=ô ï|UÐ ÜnHúÐ
¼
dL ~T¬ }xô .xP_UÐ ë}bUÐ : oxÚ{UÐí hd_UÐ 3nL DL ET
Ŷ
Ĺó ōģê ŊóĻęĞïƇ ơĻġïƇ ňőƇƣƃ Ŏì ĬĦûæƃ įħĥà ŎöïƇ ĮħãŌïŌĢħûïƇ ƓƑƇĹąƇ Ŋð :ĮħîŌģûïƇ :Behaviourism
ĮæƇƑƏ ōģê ĮæƑĹąƇ Ƣĺò ƠŌġá .ĻĥħĢæ .Ɯ .ƈƣ ƜŌģìĬà ľöìƣĻöà ơĬĠóƅƣ ŊûáƇƣ .ƈ ơŌã ŉòƒĻàƃ ƂĬĤģĞïƇ Ŋð ĮêŌĤøð
(ŉãĻöąƇ) .ĮħăƇ ƊĬĥőĬĢïƇ ƞŌģæ Ŏì ŃìƇƣĹïƇ ŉòƃ ĹäĨî ŅħĢöïƇ ōģê ļîĻá ĬĤî ŴŁħĕƇ ōģê ňĞì ƏĻî ƞŌģûïƇ
62
ØÐ}R±U @Ún#Ð èdUÐ x{_U UÐ Øn«Î DL TdUÐ afUÐ
èdUÐ "pH{fw" OÎ _H {Sí ,MBÐ{UÐ gCnL Y =Ú ïÌ ëí{=
.nghdL x{_UÐ cex ÓøË w PUÐ ëÌ U 5T ©niüÐ ÊÐØúÐí
ýÐíúÐ ph[_UÐ px`dUÐ p6FUÐ Ún,ô _= ëÌ ébUÐ }x{!Ð Y
NhTdUÐ Y xEcUÐ ëÌ ébUÐ h]HÌí ,Ì{CÐ Ð|w af= ÐfYË
.= ëfYkx ëùÐ A ëUÐ~x nY
pic Yô p_h]UÐ ëj= 3n_dU phchinchCÐ Ò}^fUÐ qfYË ,î}BÌ phAni Y
nð _> ngfY T e_x UÐí ,pdbôCÐ ÊÐ~@úÐ Y pdýnw pLe6 Y
,pR}_CÐ pý~9 OÎ gaUÐ Ð|w îØÌ .nð bYô ÒØ{Cô Ð pÉn#Ð fhiÐbU
L é~_e= ngfY T d _ó xô pd[afY ØÐY OÎ hd_UÐ hb> > rhA
,ph_SÐUÐ p=}Un= p]>}Y EQí ,pYÛnA ph]B p=Únbe= ,phbUÐ
DL nw{i UÐ î}BúÐ YÐ_Un= ph_h]UÐ ngbýĆL L pd[afYí
.SÐUÐ ßÚÌ
,pd[afCÐ AÐ}CÐ DL {e_Cô Ð chinchCÐ hd_UÐ Ð|w c / {bU
pxØjU N=Ú{CÐ p6}= Y ,Me_UÐ ngSnhH ÕÚnB ÒØnCÐ ÜÚ{x ï|UÐí
eL ÚnJÎ eí phch>nY>íÌ qinT ëÎí ,pUn_ R én_ RÌ ØíØÚ
Y NUnBí Öí}UÐ ah_ gT}> î}BÌ pg@ Y iÌ øÎ .h
DL xÚØnS EQ ,UÙ Y wúÐí ,nð haJnL NUí~_Yí `ZUÐ
EQí ,hdL gxÚ{> > ï|UÐ ÚnJüÐ ÕÚnB LÐ{=üÐ EcaUÐ
.*nHkC íÌ gaiú ÊÐH Ò{x{@ çnRË yR DL xÚØnS
Ò}^fUÐ ngT}> UÐ Ún?ùÐ pR}_Y : e_Un= 5ð gY qfT ÐÙÎ
:n*ÊÐ}b= y[iÌ UÐ ocUÐ _= chUÎ ,3n_dU phchinchCÐ
, Ǥ , ,
ͳͻͻʹǤ
, ,
,ͳͻͻͶǤ
ǯ,,,ͳͻͻͶǤ
63
, ,
,ͳͻͻͻͳǤ
ũǈƘƫř
3n_dU phchinchCÐ Ò}^fdU Ò}Y{CÐ Ún?ùÐ ÕĆL : {Lni ëÌ nffcex
ëÌ 5= .çnhUÐ eí phUeI }TÌ Ò}^f= hd_UÐ Ø5LÐ x}J L
ëÌ ân]CÐ Ú{S éíni ëÌ Y {= ø ,d_Y EB w p=}UÐ
Y .p=}Un= hd_UÐ Zií ,æn!Ð ï}^fUÐ hd_UÐ ofi
øÎ ,Ò}]hdU phd=nS SÌí ,pxR }TÌ Ò}^fUÐ ì|w ëÌ _h]UÐ
– p=}UÐ pHÐÚØ – p=}9) _SÐUÐ hd_UÐ pbdA Y _9 n¹Ì
Y .jx ø hd_UÐ \RÌ ëÎ .h]dU phd=nS }TÌ (p=}UÐ ÒØnLÎ
Y .jx 5iÎí ,}>hecUÐ pInZ= x{UÐ íÌ Ò¦n7 OÎ â5HøÐ
. nY cZ= e_UÐ ÊÐØÌí ,p=}UÐ éĆB
,p]bfUÐ ì|w : xUÐ d´ _UÐ Y ï{hdbUÐ hd_UÐ ÑdHÌ piÚnbe=
T : {AÐí Ê¡ d´ _> DL ~T}x ï{hdbUÐ hd_UÐ ÑdHÌ ëÌ {i
Y pLe6 d´ _> OÎ _x xUÐ d´ _UÐ ëÌ NA : ,pdA}Y
hd_UnR ._SÐUÐ 3n_dU Ñ}SÌ pþh= :í {AÐí ëË : ÊnhIúÐ
f_Cn= ©niÎ hd_> wí ,nð hdA}Y hUí M¬ Tô hd_> w \RúÐ
.nð bh nð hTdH hUí ,pedcdU HÐUÐ
ØíØÚ dBí ÓnYd_CÐ x~ĺ OÎ ø êhUÐ hd_UÐ x ëÌ o«
hT N=Ú{CÐ hd_> OÎ = ,ÒØ{7 ÓngfY DL phchinchY én_ RÌ
ò
Y pehSí ën_Y ëbd¶í Ónh]_CÐ ë[ax hTí ,ëí}c¬ axô

.p=}UÐ éĆB
hd_UÐ pegY ëÌ ¼x{g]\CÐ ½nh@QÐ{h= =nT : Ex}R Uín= oT
Ón=n@üÐ x{b> hUí ,ë=Ú{CÐ nghdL ohhU pdþHúÐ Ö}J w
Ŷ
.ŎġħġăƇ ƉƏŌê ŴƊƑĬĢóƏ ĨĜå ŴŎĤĢïƇ
Ė ŃĤöǥƇ ŴĹæĬĠïƇ ŉģĞïƇ :(ĭħáĻöïĬà) Ŏģó ĬĤî Ƣŭêƃ ƉƑŌîĺąƇ ŊóƣĬĥĞïƇ ĮĤãĻá ŊĢČ
(ŉãĻöąƇ)
ŷ
(ŉãĻöąƇ) .ĽóƑĹöïƇ ƟŌŖƃ ŉģê :ĬħãŌëƇĹħõïƇ
64
ÚØnS EQ Ò~wn!Ð Ón=n@üÐ ênî ëÎ .ë=Ú{CÐ ngâhU Ò~wn!Ð
ni}_Zxô nY wí ,î}BúÐ pbx}]UÐ bbĻ ï|UÐ ÖnfUÐ ÛÐ}AÎ DL
Y nð hUnA êÊÐx ø -}ÙÐ d_UÐ : ]#Ð hd_UÐ ên^fR ,Hún=
YnIí Ónb]UÐ Ø{_Yô í x}9í çnhUn= >}Yô ¢xÚ{> ênî
.ãnY{UÐ ÊÐ~@Ì pRncU
ŶƀŬƫřƹ ƪƤƘƫř Ʋǀŝ ƪƈƠƫř :žƯŚŴƫř Ɖźưƫř

p]hCô Ð gþh=í ØÐ}RúÐ N= [aUn= -}ÙÐ hd_UÐ ênî cx 3
ØÐ}RúÐ [a= nð \xÌ ênS = ,ph UeIí phd¬ Tô ÑÚn9 Y nghR nYí
U|T ,UA 5L bY p_h]UÐ : Ê¡ T ëÌ ó{bõLÐô 5cR .nð hdBÐØ
Ø {Ļó U|= .nð Yn/ _UÐ 5g\_= L ëĆbY {!Ðí b_UÐ
{!Ð {hhĻ >í ,b]fCÐ b_UÐ pJne= phehd_UÐ phde_UÐ æ{w
hd_UÐ yÉÌ .nð bd]Y phehd_UÐ phde_Un= f_Y EQ iÌ ÜnHÌ DL
,pT}A ïj= o ò An[
ó Yô EQí Ðð Ø}6í nð xaIí "nð hb]fY" pUn" ì|)
,oAí pxÚí¦ EQ hd_UÐ Ênf?Ì px{!Ð pT}"Ð F_> 3 rhA
ò
ð hUØ nð \xÌ pT}"Ð ÓFLÐ ÒET ënhAÌ
Ć ò YnL 5iÎí
:í ,nð \xÌ Ên4Î
.d´ _UÐ DL ÒØí{CÐ ÒÚ{bUÐí ÊnT|UÐ ê{L DL
phehd_UÐ phde_UÐ : {!Ð { ÛnhiøÐ Ð|w ëÌ ébUÐ cex
Ók> ø ,{+Ð" :w Ò{LnbUÐ ëÎ .ph=}ÙÐ pRnbUÐ : Úí|!Ð e_Yô
: ÛnhiøÐ Ð|w OÎ éw ØÚÐíØÎ ÚnIÌ {bU ."!dö _>í ,pT}A ïj=
qUÐÛ nYí ,TEYúÐ pHÚ{CÐ ên^fU SÐ}Y ß}_Y : ¼ÄÂÁ ên_UÐ
:êhUÐ A p"nÉ >5dT
w ÜÚÐ{CÐ : énaJúÐ n) Yó n_xô UÐ pbx}]UÐ ëÎ"
ëcUÐ ëbh]x ø x|UÐ énaJúnR ,fh_= ëf!Ð
,ÙÐZUÐ w ¹jTí ëdYó n_xô í ,ànZfUÐ à}a= ëeHxô
"nð \xÌ }eT g@ĆL x nY nð UnQí
Ŷ
Pedagogy of the Opressed, Paulo Friere.
65
x rhA ,{!Ð { ÛnhiøÐ Ð|w nð \xÌ ÓnTPUÐ q?Úí {bU
: Ò{L ÓnLnU UÙ }ex nð inhAÌí ,nð Hd@ oxÚ{UÐ odQÌ
ÒE[S ÓnAÐGHÐ nð inhAÌ ë=Ú{CÐ ]_xô .Ò{AÐUÐ pd!Ð
ëc>í ,Ðð {@ eHÚ éí{! nð bRí ànZfUÐ ÒØn_Hø íÌ ÊnBGHĆU
.phehd_UÐ phde_UÐ L nð Yn/ pdbYô Ón]Zf
¬ Cô Ð íÌ ÓnAÐGHøÐ ì|w
,{!Ð L bCô Ð }caUn= d_Y ànZfT hd_UÐ OÎ }^fxô éÐÛ nY
phde_UÐ : !Ð YnT eZU bhbA _H ïÌ Unfw hUí
.qiGiüÐ pcI DL íÌ [UÐ : ÊÐH ,phehd_UÐ
ũǈƘƫř
b_UÐ ëj= pdýnbUÐ px}^fUÐ j]B î{Y px{"Ð Ôn=úÐ q?Ì {bU
,p]=ÐGY Ò{AÐí phT}> nª {!Ðí b_UÐ ëÎ .ëĆ[afY {!Ðí
hU b_UÐ ëÌ Ò}Y {_= Ò}Y ÑÚnUÐ q?Ì {bU ,UÙ Y }TÌ =
pT}A ëÎ .{!Ð YnT : âÛY
ñ = ,ì{Aí ãnY{Un= Ðð Ú[7 nð þhI
= ,bR pxY{UÐ ÒÚí{UÐ hZf> rhA Y b_UÐ {ha> ø {!Ð
ph[_UÐ ÓncZUÐ ÊnfU phHnHÌ phýnhehT ØÐY ÕniÎ éĆB Y nð \xÌ
iÌ }LnZCÐ Ónþx~@ n)nT : ÓE= x{inT qT .ãnY{UÐ :
¼
Ênf?Ì pÉnB phaJnL ÒnhAí Ò}TÐÙ d/í ,}ca> Ónþx~!Ð A

.}eY cZ= 5g_Y Lna>í ,b_UÐí {!Ð ÊniÌ : nwEH
.b_UÐ w {!Ðí {!Ð w b_UÐ ,Ðð {@ bhbA f_e=
, ÜÌ}UÐ : hd_UÐ Wfx ø ÐÙnC :phT|UÐ ÓnT}"Ð n)nT :
½
àn>ÚøÐ DL é́{> UÐ ýnSUÐ Y EcUÐ ØÚRninw øÚnT q_@ÐÚ

ëÌ OÎ ÑncUÐ Ð|w : øÚnT ÓÚnIÌ .{!Ðí b_UÐ N= h?UÐ
¬ EcaUÐ ~TÐ}Y DL ï² ï|UÐí ,ãnY{UÐ Y YnYúÐ aUÐ
Aí
c x ï|UÐí ¢hý}UÐ pT}"Ð ~T}Y DL nð \xÌ ï² ,TnZCÐ
Ŷ
The Molecules of Emotion by Candice Pert
ŷ
Smart Moves, why learning is NOT all in your head, by Carla
Hannaford.
66
nð x\L ën]=ÐGY EcaUÐí pT}"Ð :Ðð ÙÎ .{!Ð ÊniÌ : ÓĆ\_Un=
.ãnY{UÐ :
DL e_UÐí èÐ}A Ć= Üd!Ð DL Ún`[UÐ niF@Ì 5dT !Ð|w h ĺ
ênhbdU èÐ}A Ć= Üd!Ð DL ÚncUÐ niF@Ì íÌ ,phHÚ{CÐ Ón@ÐUÐ
phehd_UÐ *ÐÚ{bY i U|= nfilR ,h>ÐGHøÐ h]Un=
phehd_> ÑÚn9 d#í ,UÙ EhÙ ëíL{Y i .pxEcaUÐí
.ànZf= nð _Y e_dU pÉ}aUÐ 5gh]_>í nð _Y {!Ðí b_UÐ eZ>
ÑÚn9 L pdYúÐ Y EcUÐ ÑncUÐ Ð|w ÓnhJ N= {9 æH
ÓnJnZi ÊnZiÎ : xUÐ d´ _UÐ HÚn,ô n4ĆB Y yi phbhbA
nð \xÌ ÑncUÐ Ð|w hõ]_÷ hô Hó 5T ,{!Ðí b_UÐ {A> phehd_>
Ð|w pin\A DL è{Ln õ ô H UÐ ÚncRúÐ Y pLfY pLe6
ó ó
pT}A ÑnhQ :í iÌ ai ET|= 5ð ýÐØ hdL .h?UÐ àn>ÚøÐ
.ãnY{UÐ : efU Ø@í ø ,{!Ð
ŠƿŹƺƧŸƫř ŠƴưǀƸƫř :ŽŵŚƀƫř Ɖźưƫř

w ph=}ÙÐ Ón_eCÐ ëlR ,qÂø {S ëc> ëÌ {= ø 5T
ïÚT|UÐ LUÐ DL pdxJ ëí}bU ni~T Úó {bR ."px=Ì" Ón_e6
DL pbhe_UÐ nwÚn?Ë "pxÚT|UÐ" ì|w qT}> {Sí ,ïiúÐ hUí
.ehd_UÐ ên^fUÐ
phehd_UÐ ^fUÐ Ð_í Y ëÌ }TÙ cex ,}TÌ ø Ð|w L éneT
ÐinT HInY pfx{Y : phcx}YúÐ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : OíúÐ
ên^fUÐ ënT .phde_UÐ d> : Ðð {=Ì ÊnfUÐ èÚnZ> 3í ,ðøn@Ú nð _h+
w{Aí *}î c_xí ,én@}UÐ é5LÌ Y Ć
ð eL Ðð ÙÎ pxÐ{UÐ |fY
ëxÚÐØüÐ cx 3 ,U|U phfTí ._Y Yn_UÐ phahTí SÐdU
cZ= én@}UÐ Y èÐ|iË {hUUÐ YÐ~UüÐ hd_UÐ ênî : w{Aí
OÎ ÊnfUÐ B{> 3 .ðøn@Ú nð _h+ ÐinT NHÚ{CÐ A = ,ïWA
ëÌ ceCÐ Y iÌ én@}UÐ èÚØÌ nY{fL nð bAø øÎ hd_UÐ pfgY
67
ëÌ ,ÏÚnbUÐ ï~x~L ,èÚ{> ëÌ Ø}e= !SÌ Ú@j= ÊnfUÐ e_>
T ga= Ì{H ,pxÐ{UÐ |fY nð xÚTÙ nð LÐGBÐ ënT ehd_UÐ ên^fUÐ
.gfYí yÐí cZ= î}BúÐ oiÐ!Ð
Ê5HÌ ê{HÌ æH ,nfw phf!Ð pS}aUn= ÜnAüÐ ofU
(N@íGHÎ) ïiúÐí (ëíGH>) ï}T|UÐ ÓniY}4Ð
ëÌ phedL pbhb= Ì{fUí .(edL cZ= hUí) p= ÓÐÚn_HnT
,p>ínaY of= nð _h+ niØn@Ì : xØ@Y NiY}4Ð x|w ĆT
U|Tí én@}UÐ Øn@Ì : Ec= DLÌ pf= ëíGHUÐ ëcxí
iÌ ébUÐ cex nY <nUÐ éí{!Ð : .ÊnfUÐ Øn@Ì : N@íGHüÐ
cex nC nð bRí NiY}4Ð x|w Y T ngfx pfh_Yô ÓnhTdH
L Ô{i nfw nfiÌ pÂĆY Y {= ø .pYn_UÐ Ònh"Ð Y ÂĆY
.ph_]S phTdH Ónx}î L hUí ,iúÐ íÌ @}UÐ : éhY
of=(Êð nií ðøn@Ú) ÜnfUÐ T : nð _h+ ÒØ@Y éhCÐ ì|wí
.p>ínaY
ĉÜơĸïßŬƅ ŀé īĘîÚĸé ƈĩģçŉğß Ɵơĸïßŉïôïèƅ ŀé īĘîÚĸé ƈĩģçŉğß
phUeZUÐ pxW"Ð
phiín_UÐ phRnfUÐ
phL5@øÐ DL ~hTGUÐ phY}4Ð DL ~hTGUÐ
ën\AøÐ i @CÐ èdUÐ Ò}]hUÐ i @CÐ èdUÐ
YÐ~CÐ EcaUÐ Sn_UÐ EcaUÐ
Ò}]aUÐ ]fCÐ
phÉ ç}J Ò{L Ø@í phÉ Ò{hAí pbx}J Ø@í
ph>5QÐ}=í pií}Y ph>5QíØí p=ĆÉ
ànbi :í hf= : pxÚT|dU nð \xÌ ÓnTPUÐ 3nL : oxÚ{UÐ hex

p[[CÐ æPUÐ pUnÉ w UÙ DL pdYúÐ wÌ {AÌí .ì~hT}>
68
¼
PfdU Øíí xø pHkY ngeL{> UÐí pxPUÐ ØÚÐCÐ phefU
ÉÐdU h= pHkY Y Ê~@ wí oxÚ{UÐ pd6 ]> UÐ)
¾ ½
FL peHíúÐ qf ó Yô {bU .(eCô n= én@}UÐ nw}x{x UÐí

OÎ }îÐ ,¢hýÚ cZ= én@}UÐ OÎ phnCÐ ÒPL e#Ð ÓÐfUÐ
.yÐí cZ= pfUÐ {wnZU ìniØÌ pýĆUÐ
Y pdcZY ïÌ ï{U hU nijR ,nfw hUÎ YÚÌ nY gR Ênx øÌ @ÚÌ
ÓnªnY ÐY {S {S nð _h+ gR ,pýĆUÐ ì|w DL én@}UÐ Y ïÌ
phAni Y cUí ,}x{bUÐ T ëbxí ,oxÚ{UÐ 3nL : peh¬ S
:éí{!Ð Aø ?Ð|w T Y ÊnfUÐ xÌ ,î}BÌ
īìĸĕîèƅ ƍƏƅŉþƅ īģĠġÚ – ƚĸĕèƅ īèĩŒ – ƚĸĕèƅ īòŎŨ ſĩėãƁ

f!Ð HøÐ pfUÐ f!Ð HøÐ pfUÐ
}TÙ UÚnw @ ¼ÄÃÃ }TÙ ØEU ënQíØ ¼ÄÃÀ
}TÙ xíØí}= >ÚnY ¼ÄÄ» }TÙ }QnY Ñ=
}TÙ `x}> N= ¼ÄÄ¼ }TÙ qhhU ëíØÚQ
}TÙ ØÚnciĆ= NT ¼ÄÄ½ }TÙ ÓFdhQ ÜnY>
iÌ ënQĆcY Ón= ¼ÄÄ¾ }TÙ ~Ui 3cUnY
}TÙ }iÛ èn@ ¼ÄÄ¿ }TÙ ëÚxØíÌ ÕÚ@ ¼ÄÃÁ
}TÙ ënY}w {i ¼ÄÄÀ }TÙ }dYÚ ïEQ
}TÙ d= Gh= ¼ÄÄÁ }TÙ }UØni NU ¼ÄÃÂ
iÌ ïEQ nxÚdQ ¼ÄÄÃ }TÙ xĆ= Ó}=íÚ
}TÙ ïÚn= ÓcH ¼ÄÄÄ iÌ ë>Y xn@
}TÙ hfh= ëÚÐí ¼ÄÃÃ
(%¼¿.¾) Êni ¾ . (%ÃÀ.Â) @Ú ¼Ã
!ŎñŌðĻò ňģå :ĿħúęöïƇ
Ŷ
Lakewood Publications
ŷ
Training Magazine
Ÿ
Bill Communications
69
ũǈƘƫř
: hd_UÐí oxÚ{UÐ 3nL ngfY ©n_x UÐ ZaUÐ pUnA OÎ ni}î ÐÙÎ
,UÙ ÊÐÚí b> UÐ ÑnHúÐ hZ> nfUínAí ,Ð|w nfYx
pdcZY Unfw ,nð \xÌ î}BÌ YÐL Y èÐGIøn=í ,iÌ ni{@í
nfYnî : ëíGHUÐ Y ÒET pheT Ø@í : ec> ÒET
oxÚ{UÐ 3nL : pxiúÐ pedUÐ OÎ p@n"Ð Yj= i .ehd_UÐ
5iÎí ,pxÚT|UÐ pedUÐ L MUÐ nfw Ø[bCÐ hU .hd_UÐí
[i N= ,p?iúÐí ÒÚT|UÐ N= :NR}]UÐ N= ëÛÐUÐ hbĻ Ø}6
õ N=í ,ën\AøÐí cUÐ N= ,xúÐ a[ií exúÐ ãnY{UÐ
NUÐ
. inhUÐí
¼
pT}"Ð Ø_É Y Ñ}ÙÐ : xUÐ dö _Un= ê5wøÐ ei RÐ}> {bU
hd_UÐí ÓnTPUÐ oxÚ{> én6 : NdYn_UÐ x{b> Yí .phýnfUÐ
ëÛÐUÐ efx ,oxÚ{UÐ 3nL OÎ pxiÌ }TÌ oiÐ! _Yn!Ð
ìniøÐ gCÐ Y .Ø}]Y cZ= oxÚ{UÐ sýni >í
,[UÐ
3nL Y "ÒÚT|UÐ ÊnÙÎ" å= oUn]x ø xUÐ d´ _UÐ ëÌ OÎ
ng_Y ÒÐínCÐ æn[Y OÎ p?iúÐ RÚ Ø}e= = ,oxÚ{UÐ
L sfx nY w Ò{h!Ð Ònh"Ðí {h!Ð hd_UÐ ëÌ rhA .n*ÐÚn6í
íÌ Ð|w nYÎ pUjY ëc> ëÌ cex ø pUjCnR ,nð _Y NR}]UÐ Õ~Y
!ëÛÐUÐ .nð _Y Nf?øÐ pUjY w = ,èÐÙ
éÐ~> ø x}]UÐ ëÌ øÎ ,énCÐ Ð|w : nð hd@ nð Y{b> niÛ}AÌ nfiÌ Yí
pRnbUÐ :í hd_UÐ pRnb? : ØZfCÐ ëÛÐUÐ Ð|w OÎ éÉdU pdxJ
ó .HÐUÐ nwÚ^fY : phL5@øÐ
ÑnT : ÓE= x{inT ÓíÚ
éA [bUÐ _= nð b=nH ìni}TÙ ï|UÐ }LnZCÐ Ónþx~@
DL fY edL e6 : pAnT ngg@Ðí UÐ Ón=_[UÐ
.ÒÚT|UÐ
Ŷ
ƑŌĜá Ńðƣ ŴƑŌĥģï ńñĬħïƇƣ ĻðĶƇ ƆƏĬà Ŏì ĮĤģĝģï ĐïƇ ƊļðƑ .ĮħĥħĚïƇ ĮĠûģĠïƇ Ŏì ĐáƏĬěöąƇ ĐáŌġïƇ :Yin and Yang
(ŉãĻöąƇ) .ƉƑŌîĺïƇ ļðƑ Ŏò ńñĬħïƇƣ ĮâŌñĶƇ ļðƑ Ŏò ĐïƇ įùõŖƃ ŴƃĹõąƇ Ƈĺò
70
ŠƘŝŚƐƫř Šƫǁř :ƖŝŚƀƫř Ɖźưƫř
pRnT : ÒPfY ocUÐ ëÌ rhA ,êhUÐ nð hd@ UÙ ëcx ø 5=Ú
ãFfQ inw@ ngLGBÐ UÐ p_=n]UÐ pUùÐ ëÌ øÎ ,ßÚúÐ Ên@ÚÌ
hd_UÐ 3nL DL pÙn= Ðð Ún?Ë qT}> PL Yn#Ð ë}bUÐ Ónhfh_=ÚÌ :
:p_=n]UÐ pUùÐ ëÌ rhA .Ñ}ÙÐ : oxÚ{UÐí
.Ú[UÐ hUí Ó5dcUÐ DL ~hTGUÐ ÓÛ~L .¼
.nð hdA}Yí nð h]B hd_UÐ qd_@ .½
.phde_UÐ p=}UÐ çR ng_RÚí px}^fUÐ ÏØnCÐ ÓÛ~L
.¾
exúÐ çR (ïÚT|UÐ) xúÐ ãnY{UÐ [i q_RÚ .¿
.(ïiúÐ)
.©ín_UÐ hd_UÐ ÑnA DL hd_UÐ : pxØ}aUÐ ÓÛ~L
.À
ŋęĜğèƅ ſĩçķèƅ Ƈĸëĩâ ƍŉĚŒ
o_ZUÐ Y e^_UÐ phUnÙÐ qinT NA ,p_=n]UÐ pUùÐ âÐGBÐ S

Ñn]#Ðí phde_UÐ p=}UÐ ÜnHÌ DL nð hfY hd_UÐ ënT ,ph YÌ
hd_UÐ ënT ,WCn=í ,ÛY}UÐí Ú[UÐí phL5!Ð Ònh"Ðí nCÐ
hd_UÐ ënT :pR}_edU bhb"Ð çnhUÐ : Ü5ìøÐ ÜnHÌ DL nð hfY
.}BË ÚnhB ïÌ Unfw cx 3 ,pð xØnYí phd¬ Tô í pð xí{x p=}9
E_UÐ ç ,ocUÐ ÚnZiÐ eR .Ð|w T ãFfQ âÐGBÐ EQ

x}]\Y ÜnfUÐ {_x 3í ,phde_UÐ p=}UÐ Y Ê\UÐ ï`dUÐ
@Ì Y x}Bùn= d_UÐí pR}_edU bhb"Ð çnhUÐ : Ü5ìĆU
:}BË Ê¡ íÌ I ïÌ L é~_e= d´ _UÐ Y Ðfc/ {bU ,d´ _UÐ
.ocUÐ ÒÊÐ}b=
bdU phHnHúÐ pdhHUÐ w ocUÐ : pRa[CÐ Ó5dcUÐ qÉÌ
Ùai Y ng_h]= ph_=n> Ó5dcUÐ ëÌ pbhbA ÓÛ~L {Sí ,pR}_CÐ
,Ðð ÙÎ .ph=}ÙÐ phdb_UÐ DL Ć
ð ÉÌ }]hxô ï|UÐ xúÐ ãnY{UÐ [i
ô Û~L
]#Ð hd_UÐ Y pR}_CÐ pT}Y : OíúÐ pd_UÐ ÑncUÐ ëT
71
,}TÌ nð T ÓÌ}S 5dT ,phQFfÙÐ pRnbUÐ ì|w : ._=nUÐ chinchCÐ
px`dUÐ ÛY}UÐ hdĻ DL hincYÎí ,phâdUÐ >Ú{S ÓØÐØÛÐ
ÒØngI ïÌ yf/ô U iÌ A ."Rnb?" ÓØÐØÛÐí ,FTÌ pL=
.Õ}UÐ pAí}JÌ :Þn#Ð =nT p=nc= b> 3 ÐÙÎ phedL
,Òð {hAí n¹Ì øÎ ,pehbUÐ phUnL phR}_Y ýnHí w 5ð cA ocUÐ ëÎ
pdYnZUÐ pdYncCÐ p=}UÐí bhb"Ð 3n_UÐ ëÛÐ> hbĻ ëí{=í
gaUÐí phbhb"Ð pR}_CÐ ER> DL ÒÚØnS EQ b> {!Ð YncU
,nð _Y æÐ}JúÐ pRnT pUjY w pR}_CÐ ëÌ }T|fdR .pR}_edU he_UÐ
p!n_edU ,Ú[UÐí Ó5dcdU ,p=}UÐí ocdU p@n= i
ëÌ øÎ .pHedCÐ p=}UÐí phed_UÐ ÏØnedU ,pfYÐ~CÐí ph_=nUÐ
ãnY{UÐ [i DL bR bx ,p_=n]UÐ pUùÐ \a=í ,êhUÐ 3n_UÐ
Ì{i nY{f_R .Ó5dcUÐ DL pxWA I ÒÚ[= {fxí ,xúÐ
:Ó5dcUÐ w nfHíÍ}U ~abx nY ëÌ {i ,xÚ{> sYÐ}= he[=
FL Ó5dT ,p]ZiúÐ oT : Ó5dT ,phed_UÐ @Ð}CÐ : Ó5dT
éĻ {bU .}>hecUÐ ÓnInI DL Ó5dTí ß}_UÐ Ò~g@Ì
ëÌ nð \xÌ g@Ðí Y ëÌ Ðií ,Ó5dT ânfÉô OÎ sYÐFUÐ ee[¬ Yô
ò
.nð \xÌ phdeL p=}9í ò
ÚÉ hR}A Ðicx
ņģğĚïèƅ īģğĠã ŋå Ĺģçĸïèƅ

Ƙĸîġïä ĶĚÙ Ƙĸîġïä Ņîæ
px}^fUÐ ÏØnCÐ phde_UÐ p=}UÐ
Ó5dcUÐ Ú[UÐ
bR xúÐ ãnY{Un= d´ _UÐ ãnY{UÐ Ync= d´ _UÐ
ph]#Ð p!n_CÐ phd¬ cô UÐ p!n_CÐ
ÒÊÐ}bUÐ x}J L d´ _UÐ ÊVUn= ênhbUÐ x}J L d´ _UÐ
çnhUÐ ÕÚnB d´ _UÐ çnhUÐ e d´ _UÐ
ïØ}aUÐ d´ _UÐ x}BùÐ Y d´ _UÐ
72
ũǈƘƫř
.of@ OÎ nð f@ phde_UÐ p=}UÐí ocUÐ Ø@í Y d´ _UÐ : {= ø
=nUÐ éí{!Ð ÓÐØ}aY pRnT Ø@í Y nghR {= ø ÓnSíÌ Unfw
ëÌ øÎ ,pR}_CÐ ên/ó @Ì Y ãFfQ {_=í ãFfQ S hin=
:w n) æÐGLøÐ Y ÞnfY ø UÐ pbhb"Ð
ÓØÚÌ ÐÙÎ nYÌ ,ÒÊÐ}bUn= hd_R ÓnYd_CÐ ÓØÚÌ ÐÙÎ
.p=}Un= hd_R ,gaUÐ
OÎ dxĻ Y {= ø , ph Un_R }TÌ cI OÎ hd_UÐ xU ,Ðð ÙÎ
: ÊÐH ,Ó5dcUÐ DL ìÛnc>ÚÐ Y }TÌ p=}UÐ DL ~c>}Yô cI
Ì{i nY{fL nfiÌ ÐÂø .qiGiüÐ pcI DL íÌ [UÐ pR}Q
DL niØÚÐYí nfSí @ô æWi nfilR ,phxÚ{UÐ sYÐFUÐ he[=
\RúÐ hd_UÐ ëÌ NA : ,phehd_> ØÐYí p=Ð|@
ßí}L he[>
Y .jx ëÌ cex n, Ec= }TÌ phde_UÐ p=}UÐ Y .jx âúÐí
.nwØÐ{LÎ Aí ngeh^f> p@ÚØ q`d= 5gY ,ØÐCÐ ì|w
éA ÒÚeY phxÚ{> sYÐF= ïØnfx xUÐ d´ _UÐ ëlR ,U|U
pAnUÐ dö _> 5cR .pL]CÐ ØÐCÐ íÌ ßí}_UÐ DL hUí p=}UÐ
,ÒÚÐØüÐ x}J L ÒÚÐØüÐ dö _H ilR ,pAnUÐ x}J L
.Ð|cwí ,<ùÐ oHn"Ð é5_HÐ x}J L <ùÐ oHn"Ð é5_HÐí
íÌ ,fL ÒÊÐ}bUÐ Ø}6 Y hUí ,e_Un= ênhbUÐ Y .jx d´ _UÐ ëÎ
.fL Ô{x ,>FB q`d= 5gY ,nY I â5H
ØÐCÐ OÎ íÌ ßí}_UÐ OÎ Õni ëÌ >ÐÙ qSUÐ : ceCÐ Y
Ú7 OÎ ßí}_UÐ ì|w é> ĆþU ìniøÐ o« cUí ,pL]CÐ
ëÌ phehd_UÐ ØÐCÐí ßí}_dU cex .ngHnHÌí phehd_UÐ phde_UÐ
,phde_UÐ p=}UÐ = .j> nC Û~_CÐí
¬ ànZfdU pY{bCÐ Úí{= êb>
.ngfL x{UÐ hU cUí ,nwÚn?Ëí p=}UÐ ì|w ÝnbfU pÉ}aUÐí
73
Ɣĸþƅ ŇéĹè Ƥ ĩãƅƍơ
hd_UÐ : px{"Ð ÜÚÐ{CÐ Y EcUÐ ëÌ ëùÐ nð hd@ yÉÌ {bU

,nð hehd_> NSn_Yô OÎ PUÐ xĻ : nð ªnY Ć
ð YnL ëc> ëÌ cex
Y g_f/ ëÌ n4 cex 5T .gfY d´ _UÐ p_Y od> ëÌí
gR ëÎ .*nhincYü bhb"Ð RúÐí phR}_CÐ *ÐÚ{bY ænZcHÐ
,UÙ EhÙ nY Ê¡ _R Y nffcex d#Ð Ð|4 phRnbUÐ phad#Ð
.ph É }TÌ ìn9n= hd_UÐ x}Ļí
øÎ w nY ,ÑncUÐ Ð|w Yí ,xUÐ d´ _UÐ Y æ{4Ð ëÎ
ÓnTPUÐí ÜÚÐ{CÐ : ph É }TúÐ d´ _UÐ ÒØn_Hø c>{LnY
w{AÌ énS 5T bhb"Ð d´ _UÐ ëÎ .ëncY T :í é~fCÐ : Aí
f_x xUÐ dö _dU hf> ëlR ,U|U .ÕĆ_UÐ ÚÉ Y ÒÚÉ w
Ò}^fUÐ ÒØn_HÐ : YngHÎí ,©n_CÐ Y f_e= ohJ OÎ UĻ
.*ÐÙ Nedö _CÐ aiÌ :í ,hd_UÐ phdeL : phd¬ cô UÐ
74
º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º º ŠƇǈų
ŠǀŝźƜƫř şŹŚƌŰƫř ƾƟ ŠǀưǀƬƘŤƫř ƉřźƯǃř
ƊũĚèƅ Ɣƅĸãĳƅ Ɣĸþƅ
ò
éA ÚeYí |`Yí ,ô dö _> ÚeYí êÚnÉí h8í ï{@ dö _> oghmwÚgTÐ
.dö _CÐ .d_CÐ éA
e6 : Nedö _CÐ N= ëín_UÐ ê{Lí éÐ~_iøÐí Nedö _CÐ N= RnfUÐ owØ|`TÐ
.ehd_> .x}Bùn= àn>ÚøÐ
,sýnfUÐ éA ÚeYô í â{Yô dö _> {AÐUÐ ÜnbCÐ rhA ÕniÎ = dö _> eZBÐ ÕÙdh
ênYÌ phehd_UÐ ÓÐÚnh#Ð Y Ò{ýnYí DL ~c>}Yô hd_UÐ rhAí hedU
.dö _CÐ .pbCÐ ÓnaÉUÐí {hLÐCÐ
Y ,hd_dU çnhUÐ e p=ÚnbY .hd_dU ÒÌ~6í phchinchYí ph]B p=ÚnbY Ld^TÐ Db`TÐ
.hÐedU p]=ÐGYí phd¬ Tô Ò}î -|_TÐ
YnT eZ> phdeL w hd_UÐ [i DL {e_Cô Ð gaZUÐ :}_CÐ hd_UÐ a^TÐ M< Z`TÐ
pUn_ Rí ÜÐ"Ð ÒØ{_Yí ãnY{UÐ .nð x{@ dUÐí xúÐ ãnY{UÐ z!Ðí
.nð x{@
M¬ cô UÐ ÊnT|UÐí phUeZUÐ DL ~hTGUÐ b]fCÐ ÊnT|UÐí Ò}]hUÐ DL ~hTGUÐ owÚS{TÐ Ò|\gTÐ
.pfYÐ~CÐ p!n_CÐí .ph_=nUÐ p!n_CÐí
.phde_UÐ p=}UÐ éA ÚeUÐ .px}^fUÐ hwnaCÐí pedcUÐ éA ÚeUÐ o^<m\TÐ oTùÐ
75
Ɩŝřźƫř ƪƈƠƫř
Àö»§NºAÊ B¾fºA
ÜnfUÐ n) dö _x UÐ phahcUÐ DL ai xUÐ d´ _UÐ f= {bU
ÒÚÉ ÊnfU ãnY{UÐ éA px{"Ð ÓnHÐÚ{UÐ Y ØnaHÐ {Sí ,nð h_hJ
.pUn_ Rí phedL dö _> pþh= he[> n4ĆB Y cex
e#Ð ÓÐfUÐ : ïPUÐ ãnY{UÐ éA Ôn=úÐ Y ï}@Ìô {bU

.+Ì pxPUÐ zxÚn> : UÙ S ï}@Ìô n, }TÌ phnCÐ xP_UÐí
e_= pbd_CÐ oiÐ!Ð Y EcUÐ Unfw éÐÛ nY ,UÙ QÚí
øÎ .Ðð {=Ì cei U 5=Úí ,ëùÐ A egR Y cei 3 n, ãnY{UÐ
hd_UÐ Ónx}î Y EcUÐ nð x{@ Snfx ëùÐ A ìnfaZTÐ nY ëÌ
.pdxJ Ú[_U Ò{ýnH qdK UÐ
ƙŚƯŶƫř šŚƿźƔƳ
ì|w ãnY{UÐ Ónx}î ê{i nfiÌ OÎ EZi ëÌ {= ø ,Ê{UÐ S
pbx}]= ãnY{UÐ eL phUË gR DL ni{LnH ÓÐÚn_HÐ Ø}eT
nY ãnY{UÐ Ónx}î T ëÎ .phedL NiÐbT hUí ,pHedYí phdeL
@í DL Ðð {hb_> }TúÐ e_UÐ phUù hUÐ : àÐ}RÎ øÎ w
.ßÚúÐ
ëÌ øÎ ,êhUÐ ãnY{UÐ eL phUË : }^fUÐ Óng@í Y {x{_UÐ Unfw

Óng@í ëÌ ébUÐ cex .pbhSØí pdYnT ÒÚÉ ]_x ø ngfY nð xÌ
79
d´ _UÐ ÓnhUË L eLÌ Ò}î nfýn]Lü Ync> ì|w ÒØ{_CÐ }^fUÐ
íÌ pad8 ÓÐEa> n¹T Y }TÌ ,ãnY{UÐ n4ĆB Y e_x UÐ
éínĻ Ónx}î =ÚÌ L p_x pC ]_fH Mx 5hR .p\SnfY
:ãnY{UÐ eL phUË Ö
ÉÐ>í ,ÓnhýnhehcUÐ Y éd7 w ãnY{UÐ ëÎ :OíúÐ px}^fUÐ

ØÐCÐ Y NxĆCÐ ÓnþY bií hf[> FL ngfh= 5hR ìÍÐ~@Ì
.padCÐ phýnhehcUÐ
YnT ]`> phýn=}gT pcI Y Ê~@ w ãnY{UÐ ëÎ :phinUÐ px}^fUÐ

pcZUÐ ì|w ëÎ .}eY cZ= ýnH}UÐ b>í H}>í !Ð
}TÌ DL ï² ì{AU ãnY{UÐ ëÌ ÙÎ ,ýnw A ÓÐÙ phýn=}gcUÐ
UÐí) ÓĆhÉUÐ ì|4í ."ÓĆhÉUÐ" Y hY UÌ pþY Y
Y Ò{b _Yô pñ cI (phYÛĆ=hH Óøn]HÐí ph[L Úín7 e>ô
]`> UÐ pcZUÐ Yí _UÐ ng\_= Y ng]=}> UÐ ÓÐÚnCÐ
.ê{UÐ ngLÛxí ngde² UÐ phýnhehcUÐ SÐfUÐ Y nð \xÌí !Ð
nxĆ#Ð Y pdýnw ÓnRa[Y Y ãnY{UÐ Ujx :pUnUÐ px}^fUÐ

,FTÌ peîÌ cZU nð _Y {> ,phý~@ peîÌ cZ> UÐ phQnY{UÐ
.Ð|cwí ,Ðð {hb_> }TÌí nð \xÌ FTÌ peîÌ cZU nwÚí{= {>
._UÐ ng\_= Y h?í én[>Ð DL peîúÐ ì|w T RnĻ
,phahKí Ò{AT e_xí YncY ° Tô w ãnY{UÐ ëÎ :p_=Ð}UÐ px}^fUÐ

w px}^fUÐ ì|4 nð bRí hd_UÐ ëÎ .ýÐ~@Ì I : "Ò}TÐ|UÐ" âÛ>í
{!Ðí ãnY{UÐ ëÌ rhA ,cT ïPUÐ !Ð = êbx eL
80
,oSn_Y cZ= hUí ,YÐ~Y cZ= Ónh]_CÐ p!n_e= ënYbx
hÉnaUÐ Y pLe6 hUí ,YnT çnhH p!n_e= ënYbxí
.pUí~_CÐ
Î
ƾŧƺƫŚŨƫř ƙŚƯŶƫř ŠƿźƔƳ
N= p_HÐí ph_I n4 ënT ïPUÐ ãnY{UÐ L î}BÌ px}î Unfw
ãnY{UÐ px}î wí ,phnCÐ xP_UÐ ÓÐfUÐ FL NHÚÐ{UÐ
ÔĆT ãnY{UÐ OÎ }^fUÐ ceCÐ Y ëÌ px}^fUÐ ì|w éb> .?UnUÐ
wí ,(ngfh= 5hR pdÉÐY qinT ëÎí) pd[afY ph[[ĺ JnfY
.px{"Ð ÒPbUÐí :"Ð Ûng!Ðí ,AÐí~UÐ ãnYØ
½
: 5= – ãnY{UÐ ÓnhUù ÓnahÉUÐ Y nð xÌ ëÌ pÂĆY gCÐ Y

pHÐÚØ ëÌ ÙÎ ,phýn¹ pbhbT nw|BÌ cex ø – hÉUÐ Ð|w UÙ
énCÐ Ð|w : {x{!Ð Unfwí ,Ú]UÐ
´ x dL ãnY{UÐ ýnKí
L{xí pb=nUÐ ÓnYd_CÐ ÿ]¬ ¶ ÒET ënhAÌ : wí ,nð hYx
?UnUÐ ãnY{UÐ px}î ëÎ .âCÐ Ð|4 McUÐ gaUÐ : }^fUÐ ÒØnLÎ
5ð cA n¹Ì øÎ ,ýnb"Ð Y EcUÐ nghRí ,I øí pegY px}î w
ì|w : ng_\i UÐ phªúÐ ëÎ .pYn> EQí à}aYô cZ= p]
Yô
Ð|w Y .d´ _UÐ phUË gR DL nf>{LnY : nwÚíØ w px}^fUÐ
Ŷ
The Theory of the Triune Brain: The Riptilian Brain, the Limbic System, and the Neocortex.
ŷ
ŎģåƇĹïƇ ƑƇĹĂƇ Ŋð ĮõóĻí ļîĻĤöá ŎöïƇ ƊĬñŌĢąƇ Ŋð ĮêŌĤøð Ōò ķóĻęöïƇ ŉģê Ŏì ŎìŌăƇ ƒĬĦĂƇ :The Limbic System
ĬĦħĜĞáƣ ŴƚĬðĹïƇ Ŋð ƤĻåƃ ƊĬñŌĢð Ńðƣ ĬĦĥħà ĬĤħì ņħâƣ ňĢęà ĮĜàƇĻöąƇ ƊĬñŌĢąƇ Ŋð ĮêŌĤøð Ŏòƣ ŴĮħǦƇ ƉĻĢïƇ ŅĚĥï
Ŏì ĹġöĞó ĬĤî ŴŉĚïƇ ƏĹğïƇ ƠĬĝñƣ ƥƏƇƑƅŭïƇ ŎîĻăƇ ƠĬĝĥïƇ Ŋð ňî ōģê ƉĻĜħûïƇ Ŏì ƉĻħõî ĮħĤòƃ ƊĬĜàƇĻöïƇ Ƣĺò
(ŉãĻöąƇ) .ƌƇļąƇƣ ĮħêƇŌïƇ ŃìƇƣĹïƇ ōģê ĻħâĨá ĬĦï ơƃ ĭĜïƇ
81
UÐ padCÐ ýnKUÐ L nð A Mx 5hR ê{bi æH ,d]fCÐ
.ph[[ĺ pb]fY c= ?UnUÐ ãnY{UÐ px}î ng]=}>
aýnadUÐ @Ún#Ð æĆÙÐ w px{"Ð ÒPbUÐ :owz"Ð ÒOaTÐ

OÎ Ã» <ÐA Ukxí pxØnY}UÐ ÒØnCÐ Y ëcx ï|UÐí ,ãnY{dU
¼
nHúÐ éíkCÐ w ãnY{UÐ Y Ê~!Ð Ð|w .ãnY{UÐ pdT Y %ÃÀ
Cô Ð EcaUÐí p`dUÐ Y îCÐ phUnL êngCÐ L

h]UÐí Ø}
nY w êngCÐ ì|w ëÎ .âÐ{=üÐí pbhS{UÐ ÓnT}"Ðí TnZCÐ Aí
.ph"Ð ÓnfýncUÐ Y wEQ L PUÐ ~h¬ exô
: 5ð gY Ðð ÚíØ o_dx ï|UÐí ,HíúÐ ãnY{UÐ wí :9"Ð Ûmf!Ð

:"Ð Ûng!Ð phe> cex .ãnY{UÐ ÊÐ~@Ì N= =}UÐ :í }LnZCÐ
: nð hHnHÌ Ðð ÚíØ o_dx iÌ 5T ,L5@øÐí aJn_UÐ ãnY{Un=
.{YúÐ pdxJ Ò}TÐ|UÐ
ô ,ãnY{UÐ Y ýÐ{UÐ Ê~!Ð wí :@Ðí}TÐ ãmXØ

ãnY{= eHí
Y d/ ,phýÐ{= ÓnxÚnbaUÐ }TÌ wí ,AÐí~UÐ ëú AÐí~UÐ
ëÎí) Ònh"Ð {hS DL ÊnbUÐ êngY L nð HnHÌ éíkCÐ ên^fUÐ Ð|w
.(nð \xÌ Ð|w : 5ð gY Ðð ÚíØ o_d> ãnY{UÐ Y î}BÌ ÊÐ~@Ì qinT
ëÐÚíØí odbUÐ Ón=¦ h^f> âi Y nð YngY AÐí~UÐ ãnYØ ïØkx
nw|haf> x UÐí ,phfh>í}UÐ pxÚÐ}cUÐ êngCÐ E¬ ó xô Ðð ÙÎ gR ,ê{UÐ
Ŷ
ƊƇŌĥí ōģê ƥŌöĀ ƂĬěħà ƉƏĬð Ŋð ĻęõïƇ ĬĦĥðƣ ƊĬħóĹ÷ïƇ Ŏì ŎõĚĞïƇ ƒĬĦĂƇ ŅïĨöó .ĮóƏĬðĻïƇ ƉƏĬąƇ :Grey Matter
Ŋð ĬĦĤĝĞċ ŅïĨöá ĮóƏĬðƑ ƉƏĬðƣ ŴŎõĚĞïƇ ƒĬĦĂƇ ƂƇļãƃ Đà ĻðƇƣĶƇƣ ƊĬðŌģĞąƇ ňġñ ĬĦöĤĦðƣ ŴĮħõĚĞïƇ ĬóŭĄƇ Đà ňŖŌïƇ
.ĮħõĚĞïƇ ĻðƇƣĶƇ ƑƇĹŖƅƣ ƉƏƑƇŌïƇ ƊĬħĜĞąƇ ňħģĀ Ŋð ŴĮħæĬæĶƇ ĮħõĚĞïƇ ƠĬĦąĬà ƠŌġá ŎöïƇƣ ĮħõĚĞïƇ ĬóŭĄƇ ƠĬûãƃ
(ŉãĻöąƇ)
82
phde_= nð \xÌ c x AÐí~UÐ ãnYØ ëÌ {b_xô ."ï}ýn_I" cZ=
,"ÊnbUÐ" DL Rn² hT æ}_x gR ,Ò}]hUÐ @Ì Y âÐWUÐ
.phiÐh"Ð ~ýÐ}ÙÐ ãnYØ ,eCô Ð : wí
ƎŝřźŤƯ Ŷůřƹ ƙŚƯŵ

ì|gR ,hUÐ : nð JÐ}RÎ / ?UnUÐ ãnY{UÐ px}î ëÌ ébdU Ø_i
ng\_= L é~_e= e_> ëÌ cex ø pGaCÐ p?ĆUÐ ÊÐ~@úÐ
_UÐ ng\_= ÓnÉn[BÐ : B{>í p]=ÐGY w 5iÎí ,_UÐ
ÊÐ~@Ì : EcaUÐ ì|w pUn"Ðí {haCÐ Y .{b_Yí ïÚ7 cZ=
~TÐ}Y íÌ ,phahKí JnfeT = ,phýnx~hR JnfeT ø ì|w ãnY{UÐ
ì|w Y ïú hUí .âfUÐ ÒØ{CÐ êngCÐ "hdĺ" nghR x éØn>
: Unfw .~TÐ}CÐ Sn= Y pbh?í pSĆL Ênf= ëíØ e_x ëÌ ~TÐ}CÐ
.ãnY{UÐ : [Ļ "Ð pdýnw éØn> ÓnhdeL nf>nhA Y p^" ïÌ
,Ø}afY cZ= [² Ònh"Ð ì|w : Ê¡ ø

T ÕÛ5> ëÌ ph4üÐ NiÐbUÐ cĻ
.nw}w@ : ÊnhIúÐ
"MhI"
83
ƮňƬƘŤƫŚŝ řŸƷ ŠƣǈƗ ŚƯ
w phchHĆcUÐ hd_UÐ ÓnhUË : pL~fUÐ qinT {bR ,pSĆ_UÐ T
p]dH ,ÚÐ}cUÐ ,Úng^HøÐ :AÐí~UÐ ãnYØ ýnKí êÐ{HÐ
,phY}4Ð DL fYí nð adH Ø{7 N>í}U dö _CÐ â\B ,ÜÚ{CÐ
ê5wøÐ ê{L ,(ÑH}UÐ æB) ÊnbUÐ Ò~x}Q DL fY ênî
~hTGdU bhbA Øg6 Ø@í ê{Lí ,L5@øÐ =}Un= íÌ }LnZCn=
Nedö _CÐ î{U .Ð|UÐ EcaUÐí TnZCÐ A ÓÐÚngYí âÐ{=üÐ DL
F_xô Nedö _CÐ S Y bCÐ EcaUÐ ënT = ,oR Ð|w hU)
.(nð \xÌ ox}UÐí aUÐ ÓnYĆL Y
ƪƯŚƧ ƙŚƯŵ ƪƯŚƧ ƮňƬƘţ

bL) ÓÐ|UÐ YnTí b_UÐ YnT êÐ{Hø p@n= êhUÐ i
OÎ éÉdU {hAUÐ "Ð w Ð|w ëÎ ,d´ _UÐ : (}LnZYí {@í
.phdLnRí p_Y }TÌí âÌ hd_>
OÎ p@n= i ,AÐí~UÐ ãnYØ DL ánadU p@n= 5ð A fR

{LÐbUÐ ân>Ðí "pLn]UÐ" _= .phýnbdUÐ ýnKUÐí ÊnbUÐ ~ýÐ}Q
.dö _dU @ni n, E`É Ê~@ fcUí ,-n«Î Ê¡ 5ð A w
}LnZCÐ o_d> rhA ,:"Ð ên^fUÐ OÎ p@n= i ,>ÐÙ qSUÐ :

nY wí ,bhbĻ h]i ï|UÐ d´ _UÐ ph Lií ph eT
¬ : nð Ynw Ðð ÚíØ
¬ >ô .nð \xÌ hdUÐ ]fCÐ hUÎ EZxô í ÓnHÐÚ{UÐ ?Ì
}LnZCÐ â
ëÎ .phdUÐ }LnZCÐ ngbh_>í ngþ]> 5fh= ,d´ _UÐ phdeL Y ph=n«üÐ
pbdA : E\UÐ pdA}Y ÓnhHnHÌ Y w ph=n«üÐ }LnZCÐ dB
84
ánbxÎ w pdA}CÐ ì|4 î}BúÐ æÐ{wúÐ Y .xUÐ d´ _UÐ
rhA ,dö _CÐ î{U :"Ð ên^fUÐ = ex ï|UÐ L5@øÐ ÊnT|UÐ
EcUÐ ÚnIÌ nY wí ,RnfdU ø ,ëín_dU Nedö _CÐ R{i ëÌ o«
.hd_UÐ îY NĻ : hdLnR OÎ NHÚÐ{UÐ Y
ÓÐÚ{bY YnT Ú5HÐ OÎ p@n"Ð Yj= i ,î}BÌ pg@ Y

Nedö _CÐ oxÚ{> Y UÙ hbU {= øí .ãnY{dU ph@Ún#Ð ÒPbUÐ
dUÐ x~UÐ L nð L rUÐ phahT DLí ,.Ð|UÐ EcaUÐ DL
ànfHÐí ©n_CÐ dBí ,h´ UÐí d´ _UÐ phahT DLí ,ÓnYd_edU
.p=}UÐ éĆB Y nð h>ÐÙ hbUÐ
źƗŚƄưƫŚŝ ƭŚưŤƷǇř ƲƯ Ŷŝ Ǉ
ÖnaiøÐ Y pUnA : ëedö _CÐ ëcxí ph=n«Î }LnZCÐ ëc> nY{fL
ÒPbUÐ êÐ{HÐ OÎ "S}dU" *ønA \RÌ : gR ,pAÐ}UÐí
}LnZCÐ ëÌ NA : .nHúÐ d´ _UÐ ãnYØ ïÌ ,ãnY{dU ph@Ún#Ð
: "Ý5ciøÐ" OÎ Nedö _CÐ R{x ¢afUÐ `\UÐí phdUÐ
,"ÒnfUÐ" DL = ,hd_UÐ DL ø ~hTGUÐí ,aAÐí~UÐ gQnYØ
.nð Yn/ aSx A íÌ hd_UÐ ÿ]x nY wí
ŶƀŬƫř ƺƷ ƪƤƘƫřƹ ƪƤƘƫř ƺƷ ŶƀŬƫř

pT}" cex ,{!Ð pUnAí b_UÐ pUnA N= [aUÐ cex ø
:n)nT : ØÚainw øÚnT qUnS 5T ,b_UÐ ÊÐØÌ ¬ Ļô ëÌ {!Ð
85
,î}BÌ pg@ Y .ÜÌ}UÐ : bR hU hd_UÐ : phT|UÐ ÓnT}"Ð
¼
.{!Ð DL ET E?j> n4 ëcx ëÌ pfh_Yô phfwÙ Óøn" cex
= ,ÜÌ}UÐ : Ò}TÐ|UÐí dö _UÐí EcaUÐ Wfx ø ,eCô Ð :

ÓE= x{inT ëÌ A .{!Ð ÊniÌ pRnT DL ÓncdCÐ ì|w âÛ>
EcaUÐí d´ _UÐ Y EcUÐ ëÌ OÎ ÓÚnIÌ }LnZCÐ Ónþx~@ n)nT :
Ónþx~!Ð îY DL Ô{² ëÌ cex ÓÐÚÐ}bUÐ ÙnĺÐ Aí
.nxĆ#Ðí
ngdö T phde_UÐ ëÌ FLÐí ,ÜÌ}UÐ DL ï{hdbUÐ hd_UÐ ~T Ú {bU

n4 phbhbA pSĆL øí ,phgaIí phb]fY phdeL ngaÉ= ,ènfw Ô{Ļ
.ÓnHnAÎí }LnZYí {@ Y ,ÓÐ|UÐ ÊÐ~@Ì Sn=
éb> phehd_> ÓnBnfY dB w Ò{ýnUÐ pL~fUÐ qinT ,nfw Yí

,ÐT}> ø ,ëc= Ðd@Ð :(Ðð Ún`É êÌ Ðð ÚnT) Nedö _edU
Ðd_RÐ ,ÐT}Ļ ,ÐaS :ébi ëÌ o@ÐUÐ Y ënT !Ðedö _>í
{Ln> pfh_Yô ÓnhýnhehT ÕniÎ ~a¬ Ļô pT}"Ð ëÎ !Ðedö _>í ,p\UÐ
.ìÚí{= hd_UÐ ~a² nY wí ,ãnY{UÐ eií Ênf= :
pd[Y pT}"Ðí EcaUÐ âi Y ÓnJnZi ëÌ ëAnUÐ {@í

Aí EcaUÐ ~T}Y ëÎ ,UÙ DL éneT .ãnY{UÐ : nð x\L
pbhS{UÐ ÓnT}"n= cx ï|UÐ ~T}edU ÉĆY ãnY{UÐ : TnZCÐ
ÜnfUÐ Y EcUÐ L ébi ëÌ hdUÐ Y U|U .!Ð : Ò}wnCÐí
.ãnY{UÐ : Ú]UÐ
´ Sí f_> {!Ð : pT}"Ð ÑnhQ ëÌ
Ŷ
Smart Moves: Why Learning Is Not All in Your HeadŴCarla Hannaford
86
nª = ,éncIúÐ Y cI ïj= Nd[afY {!Ðí ãnY{UÐ hU ,Ðð ÙÎ
w b_UÐí ,b_UÐ w {!Ð .YncYí ÉÐY {Y T
°
,©ÐÚí{UÐ Ûng!Ðí [_UÐ Ûng!Ð ÒÚØni phUn_ a= 5g]=}xí ,{!Ð
.nð hýn¹ 5gfh= pdÉnaUÐ Øí{"Ð ox|hU
ƙŚƯŶƫřƹ ƾƧƺƬƀƫř žƠƴƫř ƮƬƗ

: nð LhI }TúÐ ph@UchUÐ w TdUÐ afUÐ dL ënT
{Sí ,xP_UÐ ë}bUÐ ÓÐGR ^_Y : phcx}YúÐ Ò{CÐ ÓnxøUÐ
.oxÚ{UÐí ph>nHkCÐ Ònh"Ð DL }?úÐ h^L nfadHÌ 5T U ënT
dL w = ,ãnY{UÐ YncU 5ð dL nð Yx c> 3 phTdUÐ ëÌ ëùÐ d_i

nfiÌ yh[UÐ Y iÌ Yí .pxWA I ÒÚ[= AÐí~UÐ ãnY{U
nfQnYØ n) êbx UÐ êngCÐ _= : nfiÌí ,nð hý~@ UÙ Õni
_U Eca> ëíØ nð hýnbd> ohi nfiÌí ,ëx}ýn_Ií ëxÚÐ}c>
ëÌ ÓnxCÐ _= DL cex nfiÌí ,@Ún#Ð 3n_UÐ : ÓÐECÐ
êÐ{HĆU Ò~wn@ Ónh6}= n¹jT ÓnhTdUÐ _= dö _i
x{b> w phTdUÐ nghR q_Sí UÐ pdcZCÐ ëÌ øÎ ;MBÐ{UÐ
.fY Ê~@ Y øÎ Jn_> ø n¹Ì NA : ãnY{UÐ YnT d_T ngai
(:"Ð Ûng!Ð) aJn_UÐí L5@øÐ ÊnT|UÐ Y phTdUÐ àn_>

ó 3
Y qJn_> ,nð \xÌ pxØí{7 }TÌ ÒÚ[=í ,ÒØí{7 ÒÚ[= øÎ
3 n¹Ì nð \xÌ bxí .(px{"Ð ÒPbUÐ) çĆ#Ð LÐ{=üÐ EcaUÐ
.Öí}UÐ : pi~CÐ pec"Ð Y Ñ}b> ëÌ pdeiÌ {hS øí A éínĻ
87
hUnHÌ Ó~T Ú {bR .p+ Ònin_Y oxÚ{UÐ inL ,dT U|U phfT
DL ~T¬ }> 3í ,p6FY
ó én_ RÌ ØíØ}= ëYbx hT ÜnfUÐ hd_> DL
oxÚ{UÐ yÉÌí .d`CÐ çí{f[UÐ ÕÚnB EcaUÐ DL gxÚ{>
cUÐ cex phchinchY pxÚÐ}c> én_ RÌ ØíØ}U sYFY Nbd> pUjY
ô{_>ó 3 wí) "ÊÐØúÐ nh@Ufc>" Ój> 3 .ng_S> cex 5T n)
,UÙ Y \RÌ w 5= (TdUÐ afUÐ d_U Ðð {x{@ 5ð HÐ n¹T
ëÎí pL~i Ðí}gKÌ ÑdHúÐ Ð|w _Yô _= ëÌ Y Q}UÐ DL
phAí}UÐí phL5@øÐ oiÐ!Ð : ÞÙÐ ìn9 ÒØí{7 qinT
gaÉ DL Ð^RnA ëÎí ,Ð|) wí ,hd_dU phLÐ{=üÐí phaJn_UÐí
ÒÚ[= ëÎí n) wØÐ{LÐ Y Ðdd S {bR ,"phTdUÐ" ïÌ ,phaÉUÐ
.ÒØí{7
ëÌ nfU cex nY phTdUÐ Y |Bji ëÌ nfhdL ëÎ nfw US {xÚÌ nY

OÎ [fU ,ngSn]i Y {_=Ì w nY OÎ Ei ëÌ ? Yí ,fY {hai
pxPUÐ oiÐ!Ð T ÚnLøÐ N_= |Bjx {x{@ ehd_> ai dL
Ên]LÎ L Si ëÌ hf_x n, Ê~@ : Ð|w f_x .ngfL nf?{Ļ UÐ
sýnfUÐ DL ~hTGUn= Ì{i ëÌí ,©niüÐ èddU Ò~wn!Ð ÓnaÉUÐ
cZ=í Ðbd¶ cU N=Ú{CÐ ênYÌ énCÐ yai Ð|) nfiÎ .Ò@}CÐ
Aí ,\RÌ cZ= sýnfUÐ ì|w OÎ éÉdU Ò{x{@ nð S}J }eY
.\RÌ sýni OÎ éÉdU
: nð hd@ }g^x nY wí ,ýnHUÐí sýnfUÐ N= di nY nð UnQ nfiÎ

ÓÐÚn_UÐ Y w ÒÚn_UÐ ì|w ëÎ ,"ÊÐØúÐ æ{w" ÒÚn_U nfYÐ{HÐ
88
ëÌ rhA ,ÖUÐ Ð|)í n*nhJ : Ón\SnfCÐ e9 UÐ ÒÚØnfUÐ
ÓnxngfUn= U ëjI øí ,æ{4Ð OÎ É> UÐ pdhHUÐ w ÊÐØúÐ
ëÌ cex nfw Yí , pfh_Yô pehS dB OÎ É> UÐ ÒÐØúÐ iÎ .Ðð {=Ì
Y = ,nð bYô "pdhHUÐ" ì|w {x{U p@nA Y nY iÌ gai
nð \xÌ cexí ,pSĆB
ÒØ ¬{_Y ðøncIÌ |Bj> ëÌ n4 èGi ëÌ ceCÐ
UÐ Ò{x{!Ð éncIúÐ ì|w he[> gaiÌ Nedö _edU èGi ëÌ
.4hY oHnf>
şŚǀŰƫř ƺƷ ƮĴƬƘŤƫř
,nð \xÌ yh[UÐ Y iÌ øÎ ,}eY d´ _> w Ònh"Ð ëÌ yh[UÐ Y
ëÌ ÓnHÐÚ{UÐ _= qU Ø .Ò}eY ÒnhA w d´ _UÐ ëÌ ,gCÐí
w Ò{x{!Ð ÓÐF#Ð ÑnTÐí d´ _UÐ : ëí}ex x|UÐ ÜnfUÐ
ó xô nY{fL . }exnw~UÌ ß}e= p=nÉ³U p}L SÌ
qĻ ãnY{UÐ ¼
Ênf= : ÚÐ}eHøÐ h]x ilR ,ÉÐY cZ= hd_UÐ ï{Ļ

nY wí ,}e_UÐ Y }BjY qSí A Ò{x{!Ð ph[_UÐ ÓncZUÐ
, Ò{Un#Ð ph[_UÐ Ónf[ÙÐ n)nT : ÓÚI nhfhH hUÎ ÓÚnIÌ
½
âfx ÚÐÌ ëÌ í{x .UÐ ÚncU phdbL xÚn/ DL ï² ï|UÐí

xÚ5UÐ : pJn= ec> ëniüÐ ngfL r= nCn]U UÐ ÑnZUÐ
.}eCÐ d´ _UÐí ÊÐ|ÙÐí
Ŷ
ŎøóƑĹá ơƇĹġì ŋĥê ıöĥó Ĭč ŴƦ ƇĻĢõð ĮħëĬðĹïƇ ĬóŭĄƇ ƊŌċ ļħĤöó ƖĻð Ōòƣ ŴŎģĦĢïƇ ƜĻĄƇ ƂƇƏ :Alzheimer’s Disease
(ŉãĻöąƇ) .ĮħģġĞïƇ ƊƇƑĹġģï
ŷ
Dendrites Are Forever By Cynthia Short
89
ƮǀƬƘŤƫř ƼƬƗ ŠŨƿŶŰƫř ƙŚƯŶƫř ťŚŰŝŏ šŚƤǀŞƐţ :ŠƇǈų
chHĆcUÐ hd_UÐ Ó5dY Y Ò{x{L ÖÐi : px{"Ð ãnY{UÐ Ôn=Ì ßÚn_>

3nL : pð xÚ? Ðð Ún?Ë èG> Ôn=úÐ ì|w ÓÌ{= {bU ,SÐUÐ :í .Ć
ð xJ n) nfYË UÐ
è{LnH UÐ ÚncRúÐ _= Mx 5hR hUÎ .ph=}ÙÐ pRnbUÐ : oxÚ{UÐí hd_UÐ
:hd_UÐí ãnY{UÐ éA êhUÐ A R}_i nY Y pbRÐY phxÚ{> sYÐ}= he[> DL
dĺí ¢afUÐ `\UÐ Y N=Ú{CÐ d¬ ĺ rh= e_UÐ pþh= oh>G= ÷ Sô •

.ãnY{UÐ Ync= d´ _UÐ FL pdYncUÐ *ÊnaT pHÚn, Y gfc¬ / ph=n«Î }LnZY
]_U ,piÚnbCÐí rUÐí ýnCÐ A

od]> UÐ xÚ5UÐ ÚnhBn= ÷ Sô •
,gaij= ©n_CÐí hbUÐ dBí =Ðí}UÐ ænZTÐí EcaUÐ pÉ}R N=Ú{CÐ
.ãnY{UÐ : Ò{x{@ ph[L ÓncI Ênf= ,<nUn=í
YÌ êÐ{HÐ OÎ N=Ú{CÐ N= ëín_UÐ ïØkx ÙÎ ,nð hL5@Ð hd_UÐ _@Ð •

.5ð Tí nð Li d´ _UÐ ²í
¬ ,phQnY{UÐ ÓÐÚ{bdU
px{!Ð pT}dU pÉ}aUÐ pAn>l= ÷ Sô ,w{LnbY : NUn@ N=Ú{CÐ èG> ø •

.phehd_UÐ phde_UÐ éÐJ
5dT pd[afY ÊÐ~@Ì OÎ ngehb> íÌ ÓnYd_CÐ Ö}]U ]#Ð cZUÐ of9 •

çnhH : pYn_UÐ Ònh"n= ÓnYd_CÐ T =}> ëÌ è{g@ éínA .nð fc, UÙ ënT
Ync= Ðedö _x ëÌ N=Ú{edU pÉ}aUÐ U|= èGU ,bhbAí YncY
.{AÐí qSí : Ò{L ÓnxY DLí gHÐA
90
žƯŚŴƫř ƪƈƠƫř
SAVI Bm
.Àö»§N»º ÑÌj·¯ºA ÑÌjvJºA ÑÍ§¿nºA ÑÌfnA ÑIiB³A
(ABLÎ) ƍŚƄƴƫř ƼƬƗ ƾƴŞưƫř ƮĴƬƘŤƫř

šřŸƫř ŠǀĵƬńƨŝ ƮĴƬƘŤƫř
ÓnJnZf= ênhbUÐ DL (ABL) ànZfUÐ DL fCÐ d´ _UÐ ~c>}x
Ú{S FTÌ êÐ{HÐ ß}`= ,d´ _UÐ Ênf?Ì px{!Ð pT}"n= ye>
b_UÐí {!Ð YncU pÉ}aUÐ Ên]LÎí ,ÜÐ"Ð Y c,ô
.phehd_UÐ phde_UÐ : àÐ}iĆU
w{LnbY : NfTnH N=Ú{CÐ Ênb=ü chHĆcUÐ hd_UÐ hex

dI OÎ nð x}î ïØk> UÐ pUn"Ð wí ,Y~UÐ Y pdxJ ÒGaU
ánbxü pT}"Ð Y {= ø .nð hd¬ Tô RnbxÎ A íÌ d´ _UÐ Ên]=Îí ãnY{UÐ
ëÌ cex nY wí ,ãnY{UÐ : pxY{UÐ ÒÚí{UÐ hZf>í N=Ú{CÐ
.d´ _UÐ phde_U ph=n«Î sýni e²
Y oxÚ{UÐ : phdLnR }TÌ ànZfUÐ DL fCÐ d´ _UÐ ëlR nfw Y

iú .nx{hehdCÐ íÌ phxÚ{UÐ ØÐCÐ íÌ ßí}_UÐ DL fCÐ UÙ
q?Ì {bU .hd¬ cô = hd_UÐ : nð J}f
ó Yô ZUÐ _« pJn=
ÐÙÎ \RÌ sýni ëd[²
ö N=Ú{CÐ ëÌ î}BÌ {_= Ò}Y ÑÚnUÐ
.ƗĬęĥïƇ ōģê ŎĥõąƇ ŉĵģĞöïƇ :Activity Based Learning

Ŷ
91
Ðd@ ÐÙÎ n¹d[² UÐ d> Y pxnf_= ÒnbfY ÓnJnZi : ÐªnH
ênYÌ íÌ }>hecUÐ íÌ ÛnadUÐ pInI ênYÌ íÌ ÑÚ{CÐ
¬ OÎ ë_ex
.Ó5hd_> ohT
àn>ÚÐ íÙ pT}"Ð L éíkCÐ QnY{UÐ ~T}CÐ ëÌ nð b=nH nfxÌÚ {S nfT

cex nfw Yí .TnZCÐ ¬ Aí
ó EcaUÐ L éíkCÐ U|= ï\L
fY ëÌí ,phQnY{UÐ p!n_CÐ Y Ļ px{!Ð pT}"Ð ëÌ ê~!Ð
.>nhincYÎ \Rú ýÐØÌ ëíØ pUdh"Ðí ãnY{UÐ pSnLÎ f_x pT}"Ð
ľŚƴƧŚſ žƬŬţ Ǉ ľŚŘǀƃ ƪƘƟř

ëedö _x ,bR Ò}]aUn=í ,¹ú ,Nedö _CÐ \RÌ w énaJúÐ ëÎ
aJ edö _x ëÌ cex nY h > ëÌ U cex w .*ÐíÙ Ync=
fL nfdaQ nY ëÎ ?pdxJ ÓnLnU ÓÐ¦n7 pLnS : d@ ÐÙÎ nY
Y EcdU pfUn= phÉ pUn"Ð ì|w ëÌ pbhbA w xJ Y~U
Ò{hAí p=ÐT ]fCÐ DL Ø5LøÐí {!Ð énªÎ ëÎ .nð \xÌ NÙnUÐ
ì|w Y ¢af= niÌ qhinL ëÌ H {bU .5ð ýni ãnY{UÐ èGx d´ _dU
: ÄÄ oxÚ{UÐ }/kY : nð TÚnZY qfTí ,ênxúÐ {AÌ aR ,Ò}wnÛÐ
he[> phahT éA phHnHÌ Ò¦n7 Ú\A ML ënT ,QnchI
PL }YúÐ - ç}`HÐ {bU .oxÚ{UÐ : phchYnfx{UÐ ßí}_UÐ
UÙ : qUÊn> {Sí .heL QnYØ êi : ç}QÌ ëÌ S ýnSØ
qfT UÐ pUn"Ð ai : Ò¦nCÐ d> : ÐinT Y pi L êhUÐ
5iÎí ,Ò¦nCÐ ënb>Î íÌ ØÐCÐ phªÌ pdS cx 3 oUÐ ëÎ .nghR niÌ
{_=í ,ëùÐí .pT}A ïj= ënh>üÐ ê{Lí ênUÐ ëcdU niÚÐ}]Ð
92
ëÌ nð YÛn@ cAÌ ëÌ h]HÌ ,oxÚ{UÐ pSÐ}Y Y pdxJ ÓÐfH
!Ò{ýnR ïÙ EQ ýni qiÌí hd_UÐ
Î
(SAVI) ƾƟŚſ ŠŝŹŚƤƯ
ëÌ Ø}e= nð hýnbd> x
æH d´ _UÐ ëÌ ébUÐ hUÐ Y ëÌ øÎ
N= e!Ð Y {= ø .pR}ÙÐ ÊniÌ : ëUxí ë=Ú{CÐ gfx
{bU .ÜÐ"Ð pRnT êÐ{HÐí ï}caUÐ ànZfUÐí px{!Ð pT}"Ð
e!Ð DL ~T¬ }> UÐí ,:nH p=Únbe= p=ÚnbCÐ ì|w LØÌ ëÌ ÓGBÐ
êĆcUÐ) _eUÐí (é5Lún= ênhbUÐí pT}"Ð) ï{!Ð N=
ö ) ï}caUÐí (}x[UÐí pSÐ}CÐ) ïWUÐí (eUÐí
TnZCÐ A
.(EcaUÐí
ò
}YÌ ÛÐYí YÐ~Y cZ= nð _Yí nð _h+ ÓnicCÐ
¬ ì|w Ø@í ëÎ
L nð hdh[a> nð A Mx 5hR hUÎ .<nY hd_> OÎ éÉdU nHÌ
. ÓnicCÐ
¬ ì|w Y T
:ƣĶôûƅ ņĲğĚïèƅ .ų
,ox}UÐ iÎ ."T}"Ð ¢"Ð" í "ÜedCÐ" d´ _UÐ nfw f_ií
.d´ _UÐ Ênf?Ì !Ð x}Ļí
ŶƀŬƫř ŶƋ ŻŚǀŰƳǇř
Yí ,{!Ðí b_UÐ N= [aUÐ Y ph=}ÙÐ pRnbUÐ qinL nCn]U
YË {bU .hd_dU <nUn=í b_dU YnT {!Ð phªj= pLnfbUÐ ê{L
Ŷ
ĮóļħģĢñŬƇ ĮğģïĬà ƥĻĢìƣ ƥĻĚàƣ ŎĞĤæƣ ƥĹûã :ƊĬĤģĢģï ōïƣĶƇ ƜĻäĶƇ :SAVI
(Somatic, Auditory, Visual, and Intellectual)
93
Ð{L nY cU pSĆL øí ,bR ÜÌ}UÐ : [² hd_UÐ ëj= Ì{CÐ Ð|w
hd_UÐ px}î DL èÐ}A Ć= Üd!Ð Ì{Y }]ó hHó Ð|cwí ,= UÙ
.ÓnHkCÐí ÜÚÐ{CÐ : oxÚ{UÐí
ëÌ A ,Ð|w nfYx A ï{!Ð hd_UÐ bf_Yô Øng]Ð }exí

hH D_R .phnCÐ xP_UÐ ÓÐfUÐ FL Ynf> Øng]øÐ Ð|w
ëc= Üd!Ð ë_h]x ø x|UÐ énaJúÐ ÚnLÐ x ,énCÐ
pa[= ëeHxô í ,"ên^fUÐ DL N@ÚnB" ànZfUÐí pT}"Ð ëíØ
_= : ¢afUÐ ÕĆ_dU gLn\BÎ x iÌ Aí ,ànZfUÐ J}aYô
,énaJúÐ Y EcdU Éí _hJ }YÌ ànZfUÐ à}R ëÎ .ënhAúÐ
ëÌ øÎ .ÚYúÐ ÕĆL : px}]aUÐ gbx}Jí ,ph_h]UÐ gUnA iÎ
ø gHÚÐ{Y ëÌ Ø}C Ðin_x ëÌ énaJúÐ Êøkw Y EcUÐ DL
EQ" åT gaf[> ëj= øÎ pUn"Ð ì|w Y Jn_> hT æ}_>
."nð hehd_> NSn_Yô " íÌ "Nh_hJ
,¼ÄÂÁ ên_UÐ |fY âCÐ Ð|w L éw . ØÚÐíØÎ oT {bU

=nT : UÙí ,énaJúÐ ìn9 ph_h]UÐ EQ Ò}^fUÐ ì|w Y Ðð }Y|Y
:ébx . pRnbUÐ ÊÐÚí nY
¼
ëf!Ð w ÜÚÐ{CÐ : énaJúÐ n) Yn_xô UÐ pbx}]UÐ ëÎ "

à}a= ëeHxô ëcUÐ ëbh]x ø x|UÐ énaJúnR ,fh_=
g@ĆL x nY nð UnQí ,ÙÐZUÐ w ¹jTí ëdYn_xô í ,ànZfUÐ
".nð \xÌ }eT
Ŷ
Edward T. Hall, Beyond Culture
94
p2 L bx ø nY |fY qó õTô Ó5dcUÐ ì|w ëÌ _Y ÐÂø
nY ,ëùÐ A nð x}w@ Ê¡ ïÌ E`
ó x 3 ,UÙ Yí ,nð YnL xPLí
p=nT zxÚn> A Unfw .ëùÐ A 5ð ýnS {!Ð { ~h´ UÐ éÐÛ
Ò{CÐ ÓnxøUÐ ÜÚÐ{Y : aJ NxĆY p2 Ú]UÐ ì|w
ß}e= afUÐ Ê5dL hex nY ÕĆ_U pxíØúÐ ëUínfx phcx}YúÐ
ànZfUÐ à}Rí ~hTGUÐ bi ß}Yí (ADD) ~hTGUÐ bi ¼
w ÜÚÐ{CÐ ëÌ ébx ëÌ ênSÚúÐ ì|w {_= Í}« eR , (ADHD) ½
~hTGUÐ bi Y ÓønA Unfw ,_i ? ESnb_UÐ Y phUnB JnfY

¾
ëÌ øÎ ,nð hýÐíØ ng@ĆL Y {= ø ànZfUÐ à}R Y ~hTGUÐ bií

ëbdx x|UÐ énaJúÐ Y %Ã» <ÐA ëÌ OÎ ÓÚnIÌ px{A pHÐÚØ
w NUn"Ð N>nw Y ïj= ë=n[Y ¹Ì ÜnHÌ DL ÕĆ_UÐ
ëíØ ESnb_UÐ Ð]LÌô í gUnA hZ> Êó õ Ìô {Sí ,nð Yn/ ëehdH
,ëh_hJ énaJÌ pJn= w énaJúÐ Êøkw ëÎ .n4 âÐØ ïÌ
.(nð x{@ ë]hZi :ïÌ) ànZfUÐ J}aYí ,ÊnÉÌ
ƮǀƬƘŤƫř ƾƟ ƍźŴƴƿ Ʊŏ ŠƇźƟ ŶƀŬƫř ƾƐƘƳ ƞǀƧ

¬ >ô ëÌ hdL ,Mb_UÐ ï{!Ð ënhcUÐ Ð|w ~a¬ Ļô ëÌ ÓØÚÌ ÐÙÎ
e[
pfhR Y w{LnbY Y N=Ú{CÐ Õ}ĺô pbx}]= phxÚ{UÐ 6Ð}=
px{!Ð pT}"Ð qhU .ànZfUÐí pT}dU g_R{>í î}Bú
Attention Deficit Disorder (ADD)

Ŷ
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) ŷ

Ÿ
Ĭĥò ĭáĬĢïƇ Ļúûó Ŵŋĥħê įíŌïƇ Ŏì ĮħñĬðƏůƇ ƊƇƑĹǦƇƣ ĮħõĜïƇ ĻħíĬġĞïƇ ōïƅ Ļħęá ĮóļħģĢñŬƇ ĮğģïƇ Ŏì Drugs ĮĤģî ơƅ
Ĺä ōģê ơƇƑĬŒ ŴƢĻĝñ ĮĦãƣ Ŋð ŴĬĤòƣ ŴƦ ĬĞð ơƨ ǡ Ŏì ƗĬęĥïƇ ƗĻì ƌŭĞï ĻħíĬġĞïƇ ƠƇĹúöæƇƣ ƊƇƑĹǦƇ ĮàƑĬùð ƉĻĢì Ŋð
(ŉãĻöąƇ) .ƂƇŌæ
95
ànZfUÐ N= Ñíõ nf>ô nY{fL iÌ øÎ ,hd_UÐ ÓnJnZi T : phHnHÌ
]_> ilR ,nghUÎ Õn² ø ï|UÐ UÙí px{!Ð pT}"Ð yhx ï|UÐ
pdYúÐ _= Mx 5hR hUÎ .Ôí{"n= d´ _UÐ éncIÌ cU pÉ}aUÐ
.N=Ú{CÐ "è}¬ Ļô " ëÌ n4ĆB Y fcex UÐ phahcUÐ L
ëÌ íÌ nwÚzTÐ oKmR mf?mĵ TÐ ÓmhbBÐ

« ÚíØ Ðí{Aiw ëÌ M<ÚzdcT bdw
:Lw m, mð wÌ Ðízc« awô ëÌ 4 bdw ,hdcö ^w mX gd< ÐXaw
.ÕniÎ ÓnhdeL • .phUí{!Ð ÓnAdUÐ •

.é5LúÐ 3nL : ÓÐÊÐ}@Î • .>n4Ð ÓncI •
.nY sfY RnfYí ýn[B • .Ò~g@úÐ _= eL •
.(çnhUÐí {LÐbUÐ) p`dUÐ • ì|w ýnKí íÌ ïPUÐ !Ð ÊÐ~@Ì •
.zxÚnUÐ Y {wnZY • .ÊÐ~@úÐ
.Óøn[>Ð íÌ Ón_hY ÓnhdeL • .n*nicY íÌ p_h]UÐ ýnKí _= •
.• .phýnhehcUÐ ÓĆLnaUÐ •
:feX nc\= ëi< mð wz? M\gYh M<ÚzBÐ ^Ķ ëÌ bdw
íÌ ÒnTnCÐ Y ehd_> ànZf= ênhbUÐ • .nY phde_U ÕÙei Ênf= •

.nY phehd_> p_U íÌ nY phdeL ÓnicY Y nð xØnY Yn_UÐ •
p=nT ? Yí phiÐ{hY pdA}= ênhbUÐ • .nY ênî
ÓÐ{wnZCÐ _= HÚ íÌ ngfL }x}b> ÓnbdY íÌ ÒET Ö ÓnAU ÕniÎ •
.pdA}UÐ Ýnbi íÌ .oxÚ{UÐ pLnS BÐØ êÐ{HĆU
ÕÚnB ÞnIÌ Y ÓĆ=nbY ÊÐ}@Î • .nY ênî íÌ êgaY íÌ phdeL h/ •
.[UÐ ngfL rx{"Ð ? nY p=}= Úí}CÐ •
DL Ò{e_Y phehd_> ÓnJnZi dB • .n4A ÝnbfUÐí
.[UÐ BÐØ eL x}R od]x ï|UÐ âfUÐ Y nY âíPY ên/Î •
.• .nð x{@ nð JnZi
96
:ŋĚĠôèƅ ņĲğĚïèƅ .Ŵ
ø ,h i ëÌ cex n, Ðð E?j> FTÌ ëniüÐ î{U _eUÐ b_UÐ ëÎ
n4nHÚÎí ph_eUÐ ÓnYd_CÐ énbHÐ L ëniÙúÐ S>
fR ,î}BÌ pg@ Yí .UÙ èÚ{i ëÌ ëíØ A ,x~dU
~TÐ}Y >ÐÙ qSUÐ : _¬ aiô nfilR ,ph[ZUÐ nf>ÐÉÌ Ú{[i nY{fL
.phªÌ ÓÐÙ pfh_Yô phQnYØ
Yn#Ð ë}bUÐ Ónhfh_=ÚÌ : p_=n]UÐ pUùÐ ãFfQ âG¶ ëÌ S
OÎ h@ Y ÓnYd_CÐ bfU Ò{hAUÐ I pbx}]UÐ qinT ,PL
UÐ pdhHUÐ eUÐí rx{"Ð ënT {bU .eUÐ x}J L w h@
Y ,n*nxncAí nwEJnHÌí Ñ_ZUÐ [S T n) qdbiÐ
Y î}BúÐ æøùÐ OÎ Ynd@ OÎ nxØíúÐ OÎ ÒÙnhUüÐ
pxÐí}UÐ FL h@ OÎ h@ Y ngbx}J Ó|BÌ UÐ [bUÐ
}LnZCn= pþhdY Ú[_UÐ FL ngxÐíÚ qinTí .Ón[iüÐí phgaZUÐ
.EcUÐ nwØdB OÎ ænÌ ï|UÐ _eUÐ fÙÐí
,d´ _UÐ : _eUÐ oin!Ð phªÌ OÎ ÊnY{bUÐ ëhbx}QüÐ iÐ {bU
.S> Ć= fL Ô{Ļ ,nð þhI dö _> ëÌ ÓØÚÌ ÐÙÎ :wÚn_I ënT {bR
FL î}BúÐ ÓÐÚn\"Ð cU pfUn= nð \xÌ nð hÉ Ð|w ënTí
.ê{bUÐ : nfdQíÌ 5gY ,zxÚnUÐ
ŠƘŝŚƐƫř Šƫǁř şŹƺŧ :ƙźŞƴŤƛ

OÎ Ò nY ÜnfUÐ bfx 3 ,p_=n]UÐ pUùÐ ãFfQ âGBÐ nY{fL
a>}Y Ó[= ÓnL]CÐ ÒÊÐ}b= Ðí}eHÐ = ,pYn[UÐ ÒÊÐ}bUÐ
97
._eUÐ ëcCÐ
¬ ëíØ d´ _UÐ h x ëÌ {Aú cx 3 .xJ Y~U
A ,Y~UÐ Y Úniøn= Ì{= H±U _eUÐ ëcCÐ
¬ Ð|w ëÌ øÎ
."qe[UÐ @}x" ÒÚnL Y pcY dĺ ø rhA ,êhUÐ OÎ nfdÉí
ëÌ 4 cex ø ,Nh_eUÐ Nedö _CÐ 5hH øí ,ÜnfUÐ }TÌ ëÌ øÎ
Ó[= ÒÊÐ}bUÐ ,rx{"Ð Y 4 {= ø .L5UÐ Ê~!Ð ëíØ Ðedö _x
...ì_eH íÌ ìíÍ}S íÌ ìedö _> 5L rx{"Ðí nY {AÌ pJn8 ,a>}Y
â5Hí ÒE`[UÐ JnbCÐ ÊnfQí afUÐ Y rx{"Ð A
øÎ w nY UÙ T ,ÜÌ}UÐ : ÓÐÉúÐ ÚÐ}c>í ÓĆhUÐ
.âÌí zHÚÌ dö _U ohUnHÌ
ƾƘưſ ƺƷ ŚƯ Ƽƫœ şŵƺƘƫř

: _eH w nY OÎ ÒØ_dU p@n"n= ÜnAüÐ }_Zi ëÌ nffcex
Ô{x . ÜH .Ø T ï|UÐ }Rí{faxØ êhU ïÐÚw ÑnT
¼
OÎ [> ëÌ Ò{wn@ éínĻ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : pHÚ{Y L ÑncUÐ

phehd_UÐ Ónbh_CÐ Y dUÐ x}J L phdLnR íÙ hd_>
UÐ pcCÐ pfhYÌ ph[I ÑncUÐ ê{bx ,énCÐ hH DL .p?ÚÐCÐ
:d´ _UÐ ÓnhHnHÌ Y w _eUÐ oin!Ð ëÌ Yk>
æR}UÐ N= ,nfcY pfhYÌ ,ëU piùÐ ÿĺ
"!c>ÐÉÌ Ð_RÚÐ" :n*É DLj= ×W> nY nð UnQí
qe[= Ì}bi nfiÌ Ó{@í 5dT
oin!Ð oJnĺ phxÚ{> íÌ phehd_> sYÐ}= e[
¬ >ô ëÌ ÓØÚÌ ÐÙÎ
gd_9 ç}J L r> ëÌ hdL ,N=Ú{CÐ î{U _eUÐ
Ŷ
Hooray for Diffendoofer Day by Dr. Seuss (Dr. Gisel Theodor Seuss (1904 – 1991))
98
p+}> Y ë=Ú{CÐ cex ëÌ o« .nð _Y ìedö _> nY ëZSnfx
pbx}]=í ,énL Ó[= ÐíÍ}bx ëÌ ghUÎ odJÐ ,ÓÐÉÌ OÎ p=}UÐ
\B : wí ë?{x gd_@Ð .U|= ÐQÚ ÐÙÎ nð \xÌ phYÐÚØ
Y ëdYn_x íÌ ,nY pdcZC nY Ć
ð A ëZSnfx ÐinTÌ ÊÐH ,phde_UÐ
|hafU nð ]]B ë_\x íÌ ,ÓnYd_CÐ e= ëYbx íÌ ,nY ÕÙei
.nY âY gR ëUín² ¹Ì Ø}6 A íÌ ,nY âíPY
ņğƪ Ěïğè ŋĚĠôèƅ Īêĩûƅ ľģĕġÚ īģĜģç ƝŉÝ īģèơĳƅ ƏĩĞåĳƅ ĽĚÙ
íÌ ÓnhcUÐ Y ÒÊÐ}bdU p@nA Unfw ënT 5dT a>}Y Ó[= ÐíÍ}bx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •
oHn"Ð ÓnInI
Yí *ÐÉj= }>heT Ûng@ íÌ h> x DL ØÐCÐ h= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •
.nghUÎ â5HøÐ ÒØnLÎ ?
Ó5dcUÐ rhA Y ÕngfCÐ ØÐe= d_> ) pÉnB ÓĆh> Õnil= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •
.ÓÐÊÐ}@üÐí xÚn_UÐí Ónhde_UÐí pegCÐ
.phxÚ{UÐ ÒØnCÐ n*nhJ : eĻ N=Ú{CÐ DL p[S Ø= ÷ Sô •
ìedö _> nY N[I Y paUkY ÓnLe6 : _UÐ g\_U ÐAPx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •
.e_UÐ íÌ Ònh"Ð DL >nbh]>í
a>}Y Ó[= Ða[x ëÌ ghUÎ odJÐ ,nY pegY h/ íÌ nY pahKí ÊÐØj= ë=Ú{CÐ êbx nY{fL •
.id_ax nY hÉnaUÐ çØj=í
.HÐÚØ Ø{[= w nC ŶphâU Ò}T|> p=nc= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •

íÌ ýnY íÌ TnZY A phdeL Ø{[= ÐinT 5dT S> ëíØ Ð?{x ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •
.n) ánaAøÐí Ø}> UÐ ÚncRúÐ ànbUø ÓÐÚÐ"Ð ì|w h> nð \xÌ cex ,]B í
Ŷ
ĬĥïŌí ň÷ð ŴĬð ƂŎç Ļîĺá Ŏì ƞĹêĬûó ĻĞęïƇ Ŋð įħà ƣƃ ƉĻħĚí Įħĥëƃ ƣƃ ƉƑĬõê Ŏò :(Mnemonic) ĮħĝĠģïƇ ƉĻîĺöïƇ
ŎöïƇ "ơŌģðĻó" ĮĤģî ƣƃ ŴƑĬĦéůƇ ƜƣĻä Ŏò ƊĬĤģĢïƇ ňőƇƣƃ ƜƣĻä İħä ŴĹóŌøöïƇ ŉģê Ŏì (ĻæĬå Ļħë ƢƒĬä Ʀ ĬĤģê ƞĬò Ŏåƃ)
(ŉãĻöąƇ) .ƈĬöĢïƇ Ļõê ƉƑĬõĞïƇ Ƣĺò ň÷ð ōģê ĮïŬĹģï ĮħĝĠģïƇ ƉĻîĺöïƇ ķģĜĚð ƠĹúöûñ ƜŌæ .ƠĬëƏůƇ ƜƣĻùà Ļîĺá
99
:ƣĸĖîèƅ ņĲğĚïèƅ .ŵ
_UÐ î{U n, _Ì _UÐ î{U qinT ëÎí ,pxWUÐ Ò{"Ð ëÎ
ãnY{UÐ èĆYÐ w UÙ : oUÐ .he!Ð î{U pxS ,}BùÐ
Y î}BúÐ ÜÐdU n, Ec= }TÌ pxW= p!n_Yô ÓÐíØú
.ÓÐíØÌ
phcx}YúÐ pYc"Ð Y pfY DL qdB ÓÐfH |fY qd[A

ÚT{UÐí niÌ ni{@í .oxÚ{UÐ DL fw|UÐ Ú[UÐ
´ Ún?Ë pHÐÚ{U
x|UÐ þUíÌ ëÌ nh@UfcdU Ünc> p_Yn@ Y cHnT xíÌ
\RÌ é{_Cn= ÐinT }T|dU pdhHT fw|UÐ Ú[UÐ
´ ÐY{HÐ
ÒØn_HøÐ én6 : ìY{x 3 x|UÐ þUíÌ Y %¼½ pf=
{YúÐ xJ ánaAøÐ én6 : %½Á pf=í ,hd_UÐ ÒØnC pxÚaUÐ
íÌ fdU nð Y5wÐ }_> 3 pHÐÚ{UÐ ì|w ëÌ 5ð dL .phehd_UÐ ÒØnCn=
.\a
Cô Ð ehd_UÐ efUÐ íÌ }e_UÐ íÌ ç}_UÐ
"źƔƳ" ŠƸūƹ ƼƬƗ ƩƺƈŰƬƫ ƲǀŝŹŶŤưƫř ŶƗŚƀƳ ƞǀƧ

x|UÐ þUíÌ nð É[Bí ,hd_UÐ Ênf?Ì hedU pfUn= gCÐ Y
fL Ô{x nY Ðí{wnZx ëÌ ,ehd_UÐ g]ei : pxWdU ëdhex
cZ= dö _x he!nR .-Hn"Ð sYniFUÐ íÌ ÑncUÐ íÌ ÑÚ{CÐ
ýÐ}B íÌ ðøncIÌ íÌ _SÐUÐ 3n_UÐ Y pdYÌ î}x nY{fL \RÌ
,ënhAúÐ _= :í .éncIúÐ h+ Y Ðð ÚÉ íÌ ÓnibxÌ íÌ ÚncRÌ
pLnf[= gaij= ÐYnS ÐÙÎ Ec= \RÌ cZ= ë=Ú{CÐ dö _x
ënT ,énCÐ hH DL .nwniØ{L UÐ pxWUÐ Ò{LnCÐ ÓÐíØÌ
100
=nUÐ Na[UÐ ÑĆJ OÎ odJô nY{fL p@ni p=}9 Unfw
Ú[
Yô cI DL gaýnKí ÐeH}x ëÌ }@hi pfx{Y : YnUÐí
Y DLÌ p@ÚØí FTÌ nð Y5wÐ Ðí}gKÌ {bR ,ÚÐ{!Ð = h>
.gaUÐ
ë=Ú{CÐ {hax .nð \xÌ ÚncdU yUnÉ gR ,énaJúÐ Ð|w {Lnx 5T
Cô Ð he[> Y
ph?Ć? ÕÙ5fUÐ íÌ ÓnibxúÐ íÌ phhUÐ ÓÐÚ[
ÒØnCÐ éA Úí{> UÐ pxWUÐ Ò{LnCÐ ÓÐíØÌ Y nwEQí Øn_=úÐ
gaiÌ é5_UÐ OÎ od]Un= ÓnTPUÐ î{AÎ qYnS {bU .phxÚ{UÐ
ÓnfcCÐ L Ön\xÎ ýnHíí ÓnibxÌí eL Ón]]8 ÐeH}x ëÌ
pY{#Ð OÎ ÓnfcCÐ ì|w Ó{hLÌô nY{fL UÙí) n¹Y{x UÐ
DLí ÕniüÐ pR}Q ëÐÚ{@ DL ng_í ? Yí ,(xJ ÑnhQ {_=
UÐ pex{bUÐ ÒF#Ð ÒØn_HÐ : Ðð {@ nð @ni UÙ ënT ,ÓøùÐ
.é5_UÐ Êøkw î{U qinT
Y ïWUÐ oin!Ð ~haĻ : phUn_ aUÐ ÓÐÙ î}BúÐ ç}]UÐ Y

nY phdeL "pSÐ}Y" N=Ú{CÐ Y od]> ëÌ w phehd_UÐ phde_UÐ
ì|w ÊÐØÌ phahcU Ón]]8 H}= ênhbUÐ ? Yí ,SÐUÐ ßÚÌ DL
.phde_UÐ
101
Īêĩûƅ ĹģĜù īģĜģç Ňã īģåĩŏŬƅ ƏĩĞåĳƅ ĽĚÙ ŋğì ĩĠģå
īģĠģğĚïèƅ īģğĠĚèƅ Ňé ƣĸĖîèƅ
.(nxncAí ÚÉí ÓÐÚn_HÐ) px}x[> pÙ êÐ{HÐ •

.(N=Ú{CÐ S Y) phhUÐ ÓÐÚ[
Cô Ð he[> •
.p=Ð|@
í pSPY phehd_> ÓnhYHÚ •
.fwÙ Ú[> xÚn/ •
.êngCÐ ÖP> ÓnibxÌ cI DL phfgY Ò{LnY ÕÙ5i •
.Øn_=úÐ ph?Ć? phehd_> ØÐY •
.SÐUÐ ßÚÌ DL phdeL pSÐ}Y •
.phYÐÚØ {@ pÙ êÐ{HÐ •
.oxÚ{UÐ pR}Q : pidY ÓÐÚcxØ •
: íÌ ëÐÚ{!Ð DL x ëÌ cex n, nwEQí ÓÐGH=) ÓnhR}J •
.(yýn[i íÌ ÓnYd_Y ï²í pR}ÙÐ æÐ}JÌ
:ƣĸĞĜèƅ ņĲğĚïèƅ .Ŷ
pfUn= "ï}cR" pedT hf_> nC yÐí x}_> Y nfw nfU {= ø
,"phb]fCÐ" ,pRn!Ð phexØnTúÐ p=ÚnbCÐ nfw fLÌ ø 5ð A nijR .nfhUÎ
.hd_UÐí oxÚ{dU }LnZCÐ L Ò{h_UÐí pR}_edU pý~CÐ
¬
gHíÍÚ BÐØ ë=Ú{CÐ d_ax nY < pfUn= "ï}cR" pedT f_>

ÑÚnUn= EcaUÐ ÓnhdeL : Þn#Ð gýnT|U gHÚn, Ênf?Ì
ï}cR pedT ëÎ .pR}_CÐ Ênf=í TnZCÐ Aí ©n_CÐí =Ðí}UÐ dBí
rhA ,hdUÐ gaUÐ Ênf= phdeL Ðð ÙÎ f_> nfw = YÍÌ ï|UÐ çnhUn=
,ýnb"n=í _UÐ ng\_= ÑÚnUÐ =}xí ,ëniüÐ "}cax"
ëÎ !dö _xí ,Ò{x{@ ph[L ÓncI d= QnY{U yexí
102
,pR}_Y OÎ ÒF#Ð ëniüÐ n) é¬ ²ô UÐ pbx}]UÐ w ï}caUÐ
.pecA OÎ ,nð _h+ Yji 5T ,gaUÐí ,gR OÎ pR}_CÐí
: ,ehe[> ÊnTÙ íÌ h=Ùn@ q`d= 5gY ,ehd_> x}/ ïÌ ZR ÐÙÎ

ëcx U ilR ,ÑÚ{CÐ î{U >ÚnHÐí ï}caUÐ oin!Ð Ð|w ï{Ļ
Ðð ET Ð|w Ô{² .y@ni EQí ]H x}/ Y }TÌ xEcdU
(:nU éíúÐ ëc
¬ ôCÐ) px{!Ð pT}"Ð yh> ÓnJnZi e[
¬ iô nY{fL
¬ Cô Ð) ph_eUÐí pxWUÐ oiÐ!Ð DL ïĻí
©nUÐ ënic
ëÎ .ï}caUÐ {_UÐ wí =Ð}UÐ ëcedU
¬ }ba> n¹Ì øÎ ,(rUnUÐí
Ð|w í{_x øí ,(SAV) ÞbfY eL w p=ÚnbCÐ ì|w Y phi
{fL bx}= {baxí Zcfx nY ënL ]H }g^Y iT e_UÐ
gR ,A ÐÙÎ ï}caUÐ oin!Ð ëÌ øÎ .SÐUÐ ßÚÌ DL p=}9 éíÌ
phUaJ Ñn_UúÐ }TÌ A éS N=Ú{edU yhhH ï|UÐ ëcCÐ
.yh[UÐ d´ _UÐ OÎ x}]UÐ : nð Éí
ƟŉÙƏĶïþƅ ƞŉĝì ĩéĶġã Ŋéĩġïìơ īģĠģğĚïèƅ īģğĠĚğè ƣĸĞĜèƅ Īêĩûƅ ĸĢęì
:īģèĩïèƅ īĘĕêĳƅ Ɨŉê Ňé ƈĩáĩĕġÙ
.phdb_UÐ ÕÙ5fUÐ dB • .phde_UÐ TnZCÐí phed_UÐ ýnCÐ ö Aó •

.e_UÐ pbx}J DL Ò{x{@ ÚncRÌ h]> • .p=}UÐ hdĻ •
.pdþHÌ pQnhÉ • .h>ÐGHøÐ h]Un= ênhbUÐ •
.pÉnB ën_Y dB • .pL{CÐ ÚncRúÐ dB •
.nY Ò}cR oSÐLí Ónbh]= EcaUÐ • .ng_Y Jn_UÐí ÓnYd_CÐ L rUÐ •
103
ŠƘŝŹǃř šŚƳďƺƨưƫř Ʋǀŝ ƖưŬƫř :ƾƟŚſ
:nU p_=ÚúÐ ÓnicCÐ
¬ ëc> nY{fL YúÐ hd_UÐ pUnA OÎ [i
cex :énCÐ hH D_R .xÚ{> Ô{A ïÌ : nð _Y Ò¦nA
nY ÊV= ÐYbx ëÌí (ïW=) nY nð }L Ðí{wnZx ëÌ N=Ú{edU
ìí{wnI nY pZSnfY ? Yí ,(ï{@) ß}_UÐ Ð|w Ò{wnZY Ênf?Ì
.(ï}cR) SÐUÐ ßÚÌ DL ìÚncRÌ h]> phahTí (_eH) ìd_Rí
: (ï}cR) TnZCÐ A ÓÐÚngY DL x}aUÐ e_x ëÌ nð \xÌ cex
?Ć? ÕÙei Õniü (ï{@) e_Un= d_Y ÊV= ênhbUÐ Ênf?Ì
a>}Y Ó[= ëAPx 5hR (ïW=) h> Ú[
Yô íÌ Øn_=úÐ
.(_eH) = ëYbx nY
pdYÌ DL ïĻ UÐí ,ÑncUÐ Ð|w Y pYØnbUÐ ÊÐ~@úÐ : {H

fcex nC î}BÌ ÕÙ5i ,xUÐ d´ _UÐ L SÐUÐ Y
¬ N= edU = ênhbUÐ
ÕÙefU p_=ÚúÐ ÓnicCÐ
phd¬ Tô p=ÚnbeT
ô hUn_ R q?Ì ï|UÐ :nH
.phehd_UÐ phde_dU
104
ŽŵŚƀƫř ƪƈƠƫř
Àú
»§N»º Ñ§IiÝA ¼YAjA wb»¾
ŠƘŝŹǃř ŚƸƬůřźưŝ ƮĴƬƘŤƫř şŹƹŵ

p_=ÚÌ Y phde_T ëniüÐ HÚ5x ï|UÐ dö _Un= EcaUÐ cex
:AÐ}Y
ĸģėòïèƅ .¼
(ê5wøÐ ÑÐ|@Ð pdA}Y)
ƔĸĚèƅ .½
íÌ Ò{x{!Ð pR}_edU <íúÐ x{bUÐ pdA}Y)
OíúÐ "pg@ÐCÐ" n¹Î ,ngehd_> x UÐ ÒÚngCÐ
(hd_UÐ ÒØnYí dö _CÐ N=
ŇìĸĠïèƅ .¾
(Ò{x{!Ð ÒÚngCÐ íÌ Ò{x{!Ð pR}_CÐ Ync> pdA}Y)
ſƅƍĳƅ .¿
Ònh"Ð Y ÓønA DL ÑÚ{CÐ edö _> nY h]> pdA}Y)
(phbhb"Ð
íÌ cZ= nð _h+ p_=ÚúÐ AÐ}CÐ ì|w }R> 3 ÐÙÎ iÌ ébUÐ Y {= ø

.nð Yn>í nð hbhbA ëcx U d´ _UÐ ëlR ,}Bv=
ƭŚƗ ũŷƺưƳ
âÐiÌ he! y[> phehd_UÐ phde_dU p_=ÚúÐ AÐ}CÐ ì|w ëÎ
UÐ pbx}]UÐ n¹Î .ënYÛ T :í ëncY T : phHnHÌ n¹Î ,hd_UÐ
,phýÐ4Ð p@ÐÚ{UÐ ÒØnhS íÌ Y{Un= o_dUÐ énaJúÐ n) dö _x
107
ngY{xí ,Ò{x{@ pÙ ëbwÐ}CÐ n) dö _x UÐ pbx}]UÐí
DL e_UÐ dö _fU pbx}]UÐ n¹Î .S}UÐ ëedö _x wí ëÙnUÐ
!Ê¡ Tí ,ÒÚÐØüÐí ÒØnhbUÐ ëfRí ,<ùÐ oHn"Ð
ŠǀƳŚƀƳǅř ŠǀưǀƬƘŤƫř ŠǀƬưƘƫř śďźŴĄƿ ƲƯ

AÐ}Y Y pdA}Y ïÌ Ñnh`=í iÌ ênL c=í ébi ëÌ hdUÐ Y
dö _dU pÉ}R Unfw hdR ,ìĆLÌ nwni}TÙ UÐ p_=ÚúÐ hd_UÐ
nfHÚÐ{Y : nð hYx gfô> Ò{LnbUÐ ì|w ëÌ øÎ .[² ë÷ ú bhb"Ð
Ðð ~@Y nð A Mx 5hR hUÎ .nfUA oxÚ{UÐ Óøn6 Tí nf>nT í
.p_=ÚúÐ AÐ}CÐ Y T phªÌ L
ƮǀƬƘŤƫř ŠƬŬƗ ƝŚƤƿǅ ơźƏ ŠƘŝŹŏ

źǀƌŰŤƫř ŠƬůźƯ ƞƘƋ
x~wn@ ëedö _CÐ cx 3 ÐÙÎ x ëÌ én_ aUÐ hd_dU cex ø
phde_UÐ Y ì}^f> UÐ Ò{ýnaUÐ dö _CÐ î}x ëÌ {= ø ,dö _dU
.phehd_UÐ ýÐ_UÐ Y dx ëÌí ,Y5wÐ Únxô ëÌí ,phehd_UÐ
phdeL ìn9 phdH }LnZY ëíEcUÐ a¶ ,ýÐ_UÐ L rx{"n=
=Ú OÎ ÓØÌ âCÐ éA pb=nH ÑÚn9 o= 5=Ú ,d´ _UÐ
`\UÐí éøÙüÐ æBí dCÐí ÛnAøn= âÐí EQ cZ= d´ _UÐ
d´ _UÐ ëlR ,ýÐ_UÐí }LnZCÐ ì|w DL od´ ÙÐ x 3 ÐÙÎ .¢afUÐ
.Ðð {=Ì Ôí{dU pÉ}aUÐ |Bjx U én_ aUÐí xUÐ
ƉźƘƫř ŠƬůźƯ ƞƘƋ

Ò{x{!Ð ÓÐÚngCÐí pR}_CÐ ß}L ÑnhQ nð \xÌ d´ _UÐ h_xô n,
Ð6{fx ëÌ 4 Önx rh=í ,N=Ú{edU pfUn= f_Y ÓÐÙ pbx}]=
ga[= N=Ú{CÐ Y ÑÚ{CÐ Yn_> ÐÙÎ .ghd¬ cô = Ò{x{!Ð pR}_Cn=
nð dH c_fhH Ð|w ëlR ,p=}dU NfY ø pR}_edU NcdgY
*Ú{S S> {Sí gAn+ ychô H rhA ,nwj= phde_UÐ DL
fhL ÊVUÐ Ô{² {S .nð Yn/ Ò{x{!Ð ÒÚngCÐ í pR}_CÐ ÑnTÐ DL
108
gJ5iÌ Y ÒØnaHĆU hedU pÉ}aUÐ pAn>Î > 3 ÐÙÎ nð \xÌ
cex ø ,énCÐ hH D_R .ß}_UÐ pdA}Y éĆB ph>Ð|UÐ phehd_UÐ
ß}L Y Ðí{hax ëÌ pT}"Ð éĆB Y ëedö _x x|UÐ þUíú
.ìd_ahU nY nð þhI wÍn]LÎ x 3 nY Ò¦n7 cZ=
ƲƿźưŤƫř ŠƬůźƯ ƞƘƋ

nð Sí N=Ú{CÐ Ên]LÎ x 3 ÐÙÎ nð \xÌ pSn_Yô phdeL OÎ hd_UÐ éx

õ
*FB : ngdó Yó ncYô í Ò{x{!Ð ÒF#Ð Þn[YÐ Y ÐfcehU nð hRnT
phdBÐ{UÐ *nY^fY Y ,*ÐíÙ Y Ðð Ê~@ ngd_@í ,ph>Ð|UÐ
FL Ðð ET Ò}caUÐ ì|w }TÙ Øn_xô æH .*ÐÚngYí *Ð{b_Yí
d_axí Ubx nY w hd_UÐ ÖnfU 0 nY ëÎ :ÑncUÐ Ð|w ÓnhJ
Ûng@ íÌ ,ÑncUÐ íÌ ,ÑÚ{CÐ d_axí Ubx nY ø ,ÑÚ{CÐ
êÌ nð [I bdCÐ ënTÌ ÊÐH ,Nbd> phdeL hd_UÐ hU .ß}_UÐ
.Ò{Lnõ ôCÐ Ò~g@úÐ éncIÌ Y }BË cI ïÌ êÌ nð hUË nð HnA
ÕniÎí dB w = ,pR}_edU èĆgHÐ phdeL d´ _UÐ hU ,<nUn=í
w = ,ÑÚ{CÐ [ex nð þhI qhU pR}_CÐí .dö _CÐ S Y n4
pAn>Î Y Ðð ÙÎ {= ø .én_ Rí Ø{Y cZ= ÑÚ{CÐ bd¶ Êñ ¡
.ì|w YncUÐ pdA}Y ên/Î @Ì Y N=Ú{edU qSUÐ
Ōřŵǃř ŠƬůźƯ ƞƘƋ

nY Ðb]hU pÉ}aUÐ ë=Ú{CÐ _ ó xô 3 nY phehd_UÐ phde_UÐ > ø
ìedö _> nY odQÌ ëlR ,UÙ x 3 ÐÙÎ ,iú ,ïÚR cZ= ìedö _>
dUÐ x~UÐ x}J L hd_UÐ ëÌ q=nUÐ Y .Ò nY }hH
p@ÚØ OÎ yÐí Ð|wí ,ðøn_ R ëcx ëÌ cex ø Ò}TÐ|UÐ :
æH ,pYd_CÐ ì|w aAÐ :Ć ð Y ÒÚn_UÐ ì|w hUÎ ,ph0{UÐ
Ð|w Y phi ëc> ëÌ h > hT !}gIÌ pH {_= ng@nĻ
nC nCÐ h]UÐ ëí{= iÌ Ðð }BkY qx}@Ì pHÐÚØ ÓÚnIÌ ?NbdUÐ
pLnS : Ö}]> UÐ ØÐCÐ Y Ò}TÐ|UÐ : bx nY ëlR ,edö _>
q/ ÐÙÎ %Ä» OÎ pfUÐ ì|w [> 5fh= ,%À åUÐ Ûínx ø oxÚ{UÐ
.Ñd]CÐ ngdcZ= ÊÐØúÐ pdA}Y
109
ũăƺƘ
ą Ąưƫř šŚƿƺƫƹǃř ƮƬſ
(phinUÐ pdA}CÐ) ß}_UÐ pdA}Y DL ï{hdbUÐ hd_UÐ ~T Ú nCn]U
,ënhAúÐ Y ET aR .phde_UÐ Y phSnUÐ AÐ}CÐ ÑnA DL
sYni}= he[> Ênf?Ì niØÚÐYí nfSí Y %Ã» Y }TÌ æWi
ohT qinTÌ ÊÐH ,ß}_UÐ pdA}e= pÉnB ØÐY ÕniÎ DL xÚ{>
ïÌ íÌ nð h=HnA nð 6ni}= íÌ nx{hehdCn= nð }L íÌ N=Ú{edU xÚn/
AÌ :í ,ß}_UÐ pdA}Y ëÌ øÎ ;âfUÐ Ð|w Y ß}L ÒØnY
pRnün= ,phxÚ{UÐ phde_UÐ e6 Y %½» åUÐ Ûín> ø ,n4ÐAÌ
pdA}e= ô> 3 nY afUÐ pex{L n*ÐÙ {= pdA}CÐ ì|w ëÌ OÎ
.NhÉ h]>í x}/ dA}e= ô>í pfbY E\Ļ
Y phinUÐ pdA}edU phªúÐ Ên]LÎ i hCÐí Ð|w ëÛÐUÐ ê{L fx
phdeL w dö _UÐí "ÚnBÎ" phdeL w hd_UÐ ëj= ÿJn#Ð ë5xüÐ
:í ÜnfUÐ _U pfUn= nð hÉ Ð|w ëcx ëÌ cex ."pSÐ}Y"
^_Y :í ÜnfUÐ ^_C pfUn= hd_UÐ ëÌ øÎ ,ÓnSíúÐ _=
.ox}9 ÒØnLÎí p=}UÐ hdĻí hhb>í ox}9 pUjY w ÓnSíúÐ
Ú7 qhUí ,d´ _UÐ phdeL çĆJÎ pdA}Y w ß}_UÐ pdA}Y ëÎ
.nHúÐ ngin@ íÌ phde_UÐ ì|w
.nð hýnbd> hH hd_UÐ ëÌ {Hí ,>nxUíÌ dH oh>G= ÷ Sô
ê5wøÐ piÛÐe= Sí ,ß}_UÐ pdA}C SÌ nð Y5wÐ ]_> ëÌ Ñ}@
ö
~x~_>í x> w phfUÐ ëcHí ,î}BúÐ p?ĆUÐ AÐ}CÐ N=
phxÚ{> sYÐ}= he[> DL _Zi nfw nfiÎ .phehd_UÐ phde_UÐ
i .ßí}_UÐ éA hUí ,ÒF#Ð Ênf=í p=}UÐ éA ÒÚeY
ngYÐ{HÐ 5iÎí ,ßí}_UÐ L MUÐ o@ÐUÐ Y ëÌ ébi ø nfw
oHnfCÐ ngeA nwÍn]LÎ ,ngeL{Uí phehd_UÐ phde_UÐ çĆJü
!UÙ EQ Ê¡ øí ,{haCÐí _h]UÐí
ŠƘŝŹǃř ƪůřźưƫŚŝ ƮĴƬƘŤƫř

Éí L ÒÚnL w ÑncUÐ Ð|w Y pYØnbUÐ p_=ÚúÐ é[aUÐ ëÎ
yýn[fUÐ Y ÓnLe6 Y ,dö _dU p_=ÚúÐ AÐ}edU Mh[a>
110
øÎ .ngfY T : ngYÐ{HÐ cex UÐ phT|UÐ h"Ðí ÓnhfbUÐí
ÚYúÐ _=í ,pdA}Y T L pYnL ped= nfw UÙ fH nfiÌ
.n4ĆB phehd_UÐ phde_UÐ L{U n) êb> ëÌ cex UÐ
źǀƌŰŤƫř :Ƽƫƹǃř ŠƬůźưƫř

wÍn]LÎí ,N=Ú{CÐ ê5wÐ ÒÚn?Î w D[TÐ oc@|X æzv ëÎ
hbĻ x .dö _dU DCÐ pUn"Ð : g_íí ,MhH 5L ph=n«Î }LnZY
:Mx nY éĆB Y UÙ
.ph=n«Î ÚncRÌ •
.dö _CÐ nghfhH UÐ {ýÐaUÐ yh> •
.f_Y ÓÐÙí pÐí æÐ{wÌ •
.é\aUÐ ÒÚn?Î •
.ph=n«Î pþh= dB •
.ph=n«Î }LnZY dB •
.-n«Î L5@Ð Ú_I Ênf= •
.gRín8 Y ddU N=Ú{CÐ Ò{LnY •
.nwØ@í ceCÐ Ónb_UÐ pUÐÛÎ •
.édAí p=@Ì L rdU TnZYí pdþHÌ Ö}J •
Y phehd_UÐ phde_UÐ : àÐ}iøÐ DL N=Ú{CÐ hZ> •
.pxÐ{UÐ
ƉźƘƫř :ŠǀƳŚŨƫř ŠƬůźưƫř

pg@ÐY DL N=Ú{CÐ Ò{LnY w phinUÐ pdA}CÐ Y æ{4Ð ëÎ
ng_h+ gHÐA ~a¬ Ļí pHnfYí p_, pbx}]= Ò{x{!Ð ÓnYd_CÐ
:.ùÐ éĆB Y Ð|) ênhbUÐ cex .d´ _UÐ à5iÌ h+ oJnĺí
.pbCÐ ÓnYd_CÐí pR}_CÐ pTÚnZY •
.bhb"Ð 3n_UÐ : }wÐK pSÐ}Y •
.{!Ðí b_UÐ Ync= d´ _UÐ •
.MLnaUÐ âfUÐ Y ßí}L •
.ß}_dU Ò{LnY p=Ð|@ ÓÐíØÌ •
.hd_UÐ à5iÌ cU pÉ}aUÐ Ên]LÎí âfUÐ •
111
.phLn+ íÌ phýnf? ç}aT e_UÐ •
.ýnCÐ A xÚn/ •
.bhb"Ð çnhUÐ e bhb"Ð 3n_UÐ Y phehd_> ÑÚn9 •
.phLn+ íÌ pxØ}R ænZcHÐ xÚn/ •
ƲƿźưŤƫř :ŠŨƫŚŨƫř ŠƬůźưƫř

U N=Ú{CÐ Ò{LnY w ì|w x}eUÐ pdA}Y Y æ{4Ð ëÎ
4bL : pdYncY ÒÚ[= Ò{x{!Ð ÓÐÚngCÐ íÌ Ò{x{!Ð ÓnYd_CÐ
Y U|= ênhbUÐ cex .pb=nUÐ *FBí gR}_Y Y ng6Øí
:éĆB
.Ónh]_CÐ p!n_C énCÐ yh> ÓnJnZi •
.ox}UÐ ÒØnLÎ/hdĻ/p_@ÐÚ px|`>/ox}9 •
.bhb"Ð 3n_UÐ ÒnTn7 eZ> ÓnJnZi •
.phehd_> Ñn_UÌ •
.d´ _UÐ Ênf?Ì pT}"Ð •
.ýnCÐ A xÚn/ •
.(a>}Y Ó[=) ïØ}R Eca>í hdĻ •
.Ln+ íÌ ýnf? ÚÐA •
.phiín_> phLn+ p_@Ð}Yí hd_> •
.ÓÐÚngCÐ Ênf= ÓnJnZi •
Ōřŵǃř :ŠƘŝřźƫř ŠƬůźưƫř

h]U N=Ú{CÐ Ò{LnY w p_=Ð}UÐ pdA}CÐ Y nHúÐ æ{4Ð
hH>í e_UÐ SÐí DL nwedö _> UÐ pR}_CÐ íÌ ÓÐÚngCÐ
UÐ
´ y[xí d´ _UÐ zHGx rh= ,ngfY gfc/í n4 gTÐÚØÎ
:Mx nY éĆB Y U|= ênhbUÐ cex .Ò}eY phdeL
. nY _SÐí h]> •
.px|haf> ]B h]>í he[> •
.p_=nYí ~x~_> ÓnJnZi •
.phxÚ{UÐ pddU pbAø px~x~_> ØÐY •
112
.}eY oxÚ{> •
.p_@ÐÚ px|`>í ÊÐØÌ hhb> •
.ÊĆY~UÐ Y e_UÐ eZ> ÓnJnZi •
.oxÚ{UÐ s>ni L{> p]hCÐ pþhUÐí pHkCÐ : ÓÐEh`> •
Y p_HÐí pLe6 Y ;íÌ hÉna> pYØnbUÐ é[aUÐ : =n>

p_=ÚúÐ AÐ}CÐ Y T éA ÚncRúÐ
113
ƖŝŚƀƫř ƪƈƠƫř
:ÊÝA Ñ»YjA
zZNºA PBÍÃ³M
n¹Î .d´ _UÐ phde_U N=Ú{CÐ pþhg= E\UÐ pdA}Y f_>ô

ëcx n¹í{=í ,hd_UÐ : phHnHúÐ pdA}CÐí OíúÐ Ò]#Ð
pdA}CÐ ì|w ëÎ .nð h dTô Sx ëÌ A cex íÌ ,nð þh]= hd_UÐ
cZ= n) nfeS ÐÙÎ ,Úí|UÐ pLÐÚ~U ßÚúÐ E\= IÌ w
.hd_UÐ efU peýĆCÐ æí}ÛÐ di nfilR ,yhÉ
qĻ ngde¹ nY Ðð ET nfilR ,pdA}CÐ ì|w phªÌ Y Q}Un=í iÌ øÎ
.nwj= phde_UÐ Ø{0ô nY wí ,"ÕngfCÐ Ên¹Î" OÎ p@n"Ð ÒjJí
źǀƌŰŤƫř ŠƬůźƯ řŷŚưƫ

:<nUÐ w E\UÐ æ{w ëÎ
.phdUÐ íÌ phUnYĆUÐ phdb_UÐ Y N=Ú{CÐ ÕÐ}BÎ .¼
.phehd_UÐ phde_UÐ ênYÌ ýÐ_UÐ pUÐÛÎ .½
.N=Ú{CÐ é\Rí ê5wÐ ÒÚnHÐ .¾
oxÚ{UÐ âY i ph=n«Î }LnZY N=Ú{CÐ Ên]LÎ .¿
.ÒÊnf= pSĆ_= = g]=Úí
EcadU x~wn!Ð ,Ên]ZfUÐ N=Ú{CÐ Y pLe6 dB .À
.efUÐí âÐ{=üÐí e_UÐí
e6 dBí pUí~_CÐ pxØ}aUÐ g_SÐY Y N=Ú{CÐ ÕÐ}BÎ .Á
.hdH ehd_>
ƮĴƬƘŤƫř ƭŚƯŏ ƢŗřƺƘƫř ŠƫřŻœ

ÒET éncIÌ nghR 0{U ëcx pUnA OÎ ë=Ú{CÐ [x ëÌ cex
NTÚ{Yô ÐinTÌ ÊÐH ,hd_UÐ DL *Ú{S ¬ >ô UÐ Ónbh_Cô Ð Y
:Ónbh_Cô Ð ì|w L pdYúÐ _= hUÎ .ghLíø : qinT êÌ n4
115
.ľZUÐ {h_[UÐ DL Ò{ýnaUn= ÜnAüÐ ê{L •
.L5@øÐ ÕÐ}AüÐ íÌ ZaUÐ Y æ#Ð •
.ph[ZUÐ eií EhÙÐ Y æ#Ð •
âY ÒØnCÐ ìn9 ,phýÐ{_UÐ A íÌ ,ÔÐGTøÐ ê{L •
.oxÚ{UÐ
.ÒÚí{dU ïbUÐ Ú\"Ð •
.ph[I Ón[`fYô í TnZY Ø@í •
.Ðð {x{@ nð þhI ê{b>ô ø phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ ëj= Ú_ZUÐ •
.pd,ô ëcH ÒÚí{UÐ ëj= ÜnAüÐ •
cUÐí ¢afUÐ `\UÐ o> ëÌ nwEQ íÌ Ónbh_CÐ ì|4 cex
U|U ,E]B cZ= d´ _UÐ DL ÒÚ{bUÐ d¬ b>ô n¹Ì 5T ,QnY{UÐ
.én_ Rí hdH hd_> x}J DL nfT ÐÙÎ ngUÐÛÎ ïÚíUÐ Y ëcx
źǀƌŰŤƫř ŠƬůźƯ šŚƳƺƨƯ

p=}U N=Ú{CÐ E\Ļ ÚnJÎ e B{x n, EcUÐ Unfw
: ÓnicCÐ
¬ ì|w Y nð \_= hUÎ .Ò{x{@ phehd_>
.ph=n«üÐ ÓÐÊn²üÐ .¼
.ph=n«Î pxØnY pþh= .½
.phfQí pÐí æÐ{wÌ .¾
.ÑÚ{CÐ DL Ò{ýn_UÐ RnfCÐ .¿
.CÐ E\UÐ ÓÐíØÌ pLe6 .À
.ph=n«Î phL5@Ð pþh= .Á
.phehd_UÐ phde_UÐ : Nedö _edU YnT àÐ}iÐ .Â
.é\aUÐ ÒÚnHÐ .Ã
ŠǀŝŚŬƿǅř šřŌŚŰƿǅř :ľǇƹŏ

rhA ,d´ _UÐ phdeL ìn9 phdH }LnZY ÜnfUÐ Y EcUÐ a¶
3ún= n¹]=}xí ,eH}UÐ hd_UÐ ÒÚÉ ghLíø : ëi~¶
ø n, UÙ EQ Aí ...px}"Ð {hhb>í éøÙüÐí ¢afUÐ `\UÐí
ì|w pUÐÛÎ Y ë=Ú{CÐ cex 3 ÐÙlR .én= DL }]¶ ëÌ cex
116
ichH nY ìn9 ph=n«Î î}Bj= n4Ð{HÐí phdUÐ ÓnÐGRøÐ
.d´ _UÐ : ÖnfUÐ 4 ocx dR ,Ò{x{@ pR}_Yí ÓÐFB Y
dB A íÌ Ò{x{!Ð nf=}9 xd> DL ÒÚØnS pbCô Ð nf>nÐGRÐ ëÎ
,phdH p=}9 d# phdUÐ ÓnÐGRøÐ h/ <nUn=í .p=}UÐ ì|w
.c_Un= c_UÐí
fx ëÌ ëíØ phehd_UÐ phde_UÐ YnT ÑÚ{CÐ Ñ}¬ ¶ô ëÌ nð inhAÌ Ô{²
.N=Ú{CÐ @ : phdUÐ ÓÐÊn²üÐ âÚ~x nY{fL UÙí ,UÙ OÎ
:phUnUÐ ÊnhIúÐ Y nð xÌ ÑÚ{CÐ énS ÐÙÎ pJn= UÙ Ô{² ëÌ cex
.qSUÐ Y Ðð {@ hdbUÐí e_UÐ Y EcUÐ nfx{U •
.ënce= pUgUÐ Y hU êhUÐ âY •
DL Ð^RnA cU ,dCn= ch[x âCÐ Ð|w ëÌ dLÌ •
.Ên@Ú T~hT}>
é["Ð Y Ðfce> dR ,Ð|w ëd_a> hT Ðedö _> 3 ÐÙÎ •
.UínA 5gY eL DL
íÌ ,ÒP_UÐ íÌ) phi5UÐ ÓÐ]#Ð ì|w Ðí}T|> ëÌ chdL o« •
.(!p?ĆUÐ A
.ìedö _> ëÌ ÐUínA cUí ,ëùÐ USjH nY Ðega> U 5=Ú •
ïÌ êÐ{HÐ L sf> ëÌ cex UÐ pSnLüÐ Ðdh> ëÌ cex w

Ú|² ëÌ {= ø ?dT Ð|w Y d´ _UÐ p_Y xÌ ?ÓÐÚn_UÐ ì|w Y
Ð_x ëÌí ,!Ð : phdUÐ Ú|= Y N=Ú{CÐ í{LnYí ë=Ú{CÐ
nY{fL ,bdCÐ ëÎ .ph=n«üÐ ÓÐÊn²ün= UÙ ÐU{x ëÌ w{g@
îY DL ,hd¬ cô = nwnbdx ,-n«Î Ên²Î DL ïĻ ÒÚnL U ê ¬{bi
phde_UÐ DL heL }?Ì ph=n«üÐ ì|4 ëcx U|=í ,hLíøí hLí
ph=n«Î ÓÐÊn²Î L ÓnAGbCÐ _= Mx 5hR chUÎ .phehd_UÐ
:oxÚ{UÐ pLnS : ngYÐ{HÐ cex
.. Y ëfce> æH ,âCÐ Ð|w pHÐÚØ Y gfi ëÌ {_= •
.Mx nY pHÐÚ{= ë_e> æH •
.cU Ðð {@ Ðð {haY âCÐ Ð|w ëchH •
.d_R Y ÜÚ{UÐ Ð|w cf¬cehô H nY ëĻ æH •
117
.cZw{> æH p@Ú{U cU Ðð {@ {haY âCÐ Ð|w ëÎ •
.pxn`dU gH âCÐ Ð|w •
qxÌÚ {bU ,ÒÊnac= âCÐ Ð|w ëedö _> æH ciÌ æ}LÌ •
.*nhA : nð _ýÐÚ nð S}R Ô{AÌ {Sí ,iedö _x cdY N=Ú{Y
ÓÐÊn²Î x{b> L Øn_=øÐ ÒÚí¦ OÎ nfw ìniøÐ Y {= ø

íÌ ýn]UÐ íÌ hUÐ íÌ x{[dU =nS EÙÐ âfUÐ Y "ph=n«Î"
Ú{S pS{UÐ B>í ,ç{[UÐí pinYúÐ Y {= ø .hbUÐ c, EÙÐ
,pYnL Ò{LnbT .pQÚnaUÐ ØLUÐ L {_UÐ Y {TjUÐí ,ân]CÐ
Y }TÌ sýni DL [i ,ph=n«üÐ pþhUÐ âÚÛ : yfi nY{fL
phdUÐ pbCô Ð ÓnÐGRøÐ éÐ{HÐ Y cei nY{fLí .ph=n«Î
,!Ð DL }]hhH =ÐGUÐí p_Cn= nð HnAÎ ëlR ,ph=n«Î î}Bj=
.>E>í RÚí d´ _UÐ x> OÎ ïØkxí
ŠǀŝŚŬƿǅř ŠƿŵŚưƫř ŠŘǀŞƫř :ľŚǀƳŚŧ

hCÐ !Ð Y (phdH êÌ ph=n«Î) ÓÐÊn²üÐ f> ëÌ cex
,énCÐ hH D_R .4 ngbdi UÐ e_UÐ pþh= Yí N=Ú{Cn=
ë}bUÐ |fY ìnf?ÚÐ> ï|UÐí ,[UÐ pR}Ù ï{hdbUÐ cZdU cex
}TÌ d]x ëÌ (,ÓÐ}, ngdd> {LnbCÐ Y æaÉ) PL HnUÐ
chHĆcUÐ cZUÐ N=Ú{CÐ ënwÙÌ OÎ {h_x gR .phdH ýnH}UÐ
ìíFBÐ {S ëicx 5=Ú ï|UÐí phiniüÐ L {h_UÐí 3kCÐ ,hd_dU
hcZUn= px{hdbUÐ [UÐ pR}Q A> ëÌ cex .H 5hR
,dCÐ ,ÜÚ{CÐ
¬ éA ÚeCÐí chinchCÐ hd_UÐ ,ï}c_UÐ
,nY I pR}_Y "Þn[YÐ" x}J L dö _UÐí ,ÛnAøÐ
÷ .pÉn#Ð R}_Y dB L nð L
ì|) phxÚ{UÐ pLnbUÐ qe>Ð ëÎ
ngabdx phdH }LnZY }eY cZ=í d]H n¹lR ,Ó5UÐ ¬
DL dUÐ nwE?j> ëchHí ,(LíĆUÐí LUÐ :) ë=Ú{CÐ
.5ð 7 Ðð }YÌ ngY}= phxÚ{UÐ phde_UÐ
pR}Ù ï{hdbUÐ cZUÐ DL phxÚ{> pLnS Hki ëÌ hc"Ð EQ Y
}LnZedU Ðð ~a¬ 7ô Ðð {h_H nð BnfY fi ëú p@n= i = ,[UÐ
cZUÐ L Øn_=ĆU d_a> ëÌ cex n, nð xÌ ëÌ {TkCÐ Y .ph=n«üÐ
118
ÒØnxÛ : wnhHí nð h=n«Î Ðð }?Ì èGx æH [UÐ pR}Ù ï{hdbUÐ
.N=Ú{CÐ î{U ànZfUÐí pSn]UÐ
L Øn_=øÐ cex ,UÙ hbU = ênhbUÐ cex n, EcUÐ Unfw
L íÌ ,Ón_e9 : ng_í x}J L æaÉ : {LnbCÐ í
ÖCÐ oh>G= {LnbY :ànZfdU nð bRí ÊÐ~@Ì OÎ pLnbUÐ hb> x}J
DL Ón_e9í ,phL5!Ð ÓnJnZfdU Ò}x{Y pUínJí ,ßí}_dU
.Ð|cwí ,padCÐ xÚ5UÐ @Ì Y Ón]7 cI
nY êÐ{Hn= ngfhx~>í [UÐ pR}Q pH{f) êbi ëÌ nð \xÌ {haCô Ð Y
pLnS DL a\x nY T wí ,ÓmQmüÐ HÐ hdL d]i ëÌ cex
UÙ cYÌ 5dT ï²í ,ê5wĆU ÒÚn?Î íÌ ðøn+ íÌ nð iÐUÌ oxÚ{UÐ
_= hUÎ .oxÚ{UÐ âe= pd[UÐ pbh?í ÓnYd_Y DL
ò
nfhdL .oxÚ{UÐ pLnbU Ò{haY ÓnRn Î ¬ exô ëÌ cex 5L ÚncRúÐ
ëÌ nð inhAÌ nfhdL ëÌ 5T ,ÓnRnüÐ êÐ{HÐ : àÐ}RüÐ Y ìniøÐ
.oxÚ{UÐ âY íÌ oxÚ{UÐ ÓnLe6 É`= nwE` ¬ iô
:ƈĩÝĸïĝþƅ ĽĚÙ
.pe ÓnhYHÚí Ón]]8 • .ýn"Ð DL d _>ô ÊnhIÌ •
.pfx~UÐ âÐiÌ T • phhJnf`Y p=nT ÖÐUÌ •
.ß}L ÓnInI • .nwEQ íÌ
SÐY íÌ phf=ú Ò}`[Y ÕÙ5i • .pfxÛ Ón>nií ÚnwÛÌ •
...ÓnT}7 íÌ eL .Óøín]dU pidY ph]QÌ •
.ngLÐij= Ñn_UÌ • .phRnÎ phehd_> ØÐY •
.âeI • .pÉnB =ĆY •
L ÒET Ðð ÚncRÌ ÓÐÚí{dU pÉnB Óò 5Hõ ÚnhBÐ h]_x æH

ó ¼
ÓÐÚcxØ Eh`= N=Ú{CÐ _= ênS .oxÚ{UÐ pLnS h^f> phahT

: ÏÚÐJ pR}Q íÌ }= ÿJnI n¹jTí Ó{= rhA oxÚ{UÐ ÓnLnS
pw~i pbx{A íÌ pfhaH íÌ ĽnxÚ o_dY íÌ pec7 pLnS íÌ aZY
..UÙ EQ íÌ
Ŷ
Ė ơŌĢá ơĨî ŴĬð ƗĬęĥï ĐĞð ƑĬèƅ ƑĬħöåƇ :(Theme) ĮĤûïƇ
ĮìĻğïƇ ƊƇƑŌĢóƏ ŃŒŌà ƠŌġĥì ŴīèĬęïƇ ōïƅ ĮģäƑ Ŏò ĮĤûïƇ Ė
.Ļęê ŎñĬ÷ïƇ ňĚĠïƇ Ŏì ňħĚĠöïĬà ƊĬĤûïƇ
Ė ĮęíĬĥð ŉööæ ŴŇïƐ Ļħë ƣƃ ĻùõïƇ īèĬç ōģê ĬĥñĨîƣ
119
(x{haUÐ DL ÒÚ[
Cô Ð A íÌ pLeCÐ) agGBÐ o_d> ëÌ cex
ëÌ cex ,NTÚnZCÐ Y nð =}S í pheh1 }TÌ pþhUÐ _@ : 5ð gY Ðð ÚíØ
. pfh_Yô xÚn/ A Ênf?Ì íÌ ÓnAÐGHøÐ Ênf?Ì bhHCÐ `¬ Zi
: bhHCÐ êÐ{HÐ ÑncUÐ Ð|w Y PL ïØn"Ð [aUÐ Snfx
.oxÚ{UÐ
ÞnB }H pRnÎ : xýÐí|TÐ wn> ëÌ cex ,î}BÌ pg@ Y
ébx .ngYÐ{HÐ : à}ai øÌ à ,oxÚ{UÐ pR}Q OÎ ph=n«Îí
~hTGUÐ {x~> Ónh\e"Ð yýÐíÚ ëÌ yýÐí}Un= ÕĆ_UÐ hýn[BÌ
E?j> n4 ëcx ëÌ ĆhinaUÐí YÐ~#Ð yýÐí}U cex 5fh= fw|UÐ
YnUÐ [aUÐ : h[aUn= âCÐ Ð|w pZSnfY > æH .Ï{gY
.PL
phRnT EQ -n«Î ×nfY DL Z> UÐ Ò~heCÐ [UÐ pLnS :|w{ĵ
nfhdLí ,xUÐ dö _dU ÒEcUÐ ÓnicCÐ
¬ Y ëcY n¹Î ,n*ÐÙ {=
e_UÐ pþh= E\Ļ hH : ow|> UÐ Øg!Ð ëÌ Y Ú|ó ÷ ió ëÌ
.YncY sYni}= Y RÐG> 3 ëÎ p_ýn ëcH
Šǀƴƛƹ ŠŰƋřƹ ƝřŶƷŏ :ľŚŨƫŚŧ

ÒÚÉ ë@n² 5T ,oxÚ{UÐ Y æ{4Ð gR OÎ ë=Ú{CÐ Õn²
ï|UÐ EhÙÐ íÌ ,d_R Y oxÚ{UÐ Ð|w gf¬cehô H 5L pÐí
ÚncRúÐ ì|w Éx ëÌ ÑÚ{edU cex .*nhA : ?{hô H
: wnx ëÌ cex n, Ê¡ ïÌ íÌ pdYúÐ íÌ Ú[UÐ íÌ Ó5dcUn=
.N=Ú{edU phd@ ÒÚ[= æÐ{wúÐ Ön\xÎ
ÑdbU px}S oxÚ{UÐ æÐ{wÌ pQnhÉ _9 ëÌ Ðð {@ {haCÐ Y
px{hdbUÐ pbx}]UÐ ëc> ëÌ cex .4b_U w 5T N=Ú{CÐ
}LnZY L Ò{h_= oxÚ{UÐ æÐ{wÌ Éí : "phTdUÐ"
nY wí ,phchinchCÐí "px}ýn_I" åUÐí phexØnT±U Ñ}SÌí ,N=Ú{CÐ
Ð|w hUÎ .phxÚ{UÐ phde_UÐ çĆJÎ : nghªÌ nw{baxí ÒØÚn= ngd_«
:énCÐ
ÑÚ{CÐ ëchH phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ ì|w pxn¹ : :ýngfUÐ æ{4Ð
YÛ : Q-Bar åUÐ phfb> Y CFW åUÐ B Éí DL Ðð ÚØnS
120
ÜnhbY DL %½ î{_x ø j]B Yn)í pLnH [i Y SÌ
ÒÚí{UÐ ì|4 phfhceUÐ æÐ{wúÐ .Seuben-Cranach
...w
íÌ CFW åUÐ ëcx 5L Ò}cR ïÌ ï{U hU nð h[I niÌ !pdddU nx
ëÌ Ð|4 cex hcR !Ð|w Seuben-Cranach ÜnhbY
Øn_=øÐ ceCÐ Y ënT nYÌ ?oxÚ{UÐ @ : fdB{xí f_Zx
æ{4Ð =Úí p_HÐUÐ ÒÚ[UÐ Ên]LÎí ,Ć ð hdS ph[[UÐ p`dUÐ L
ëc> ëÌ RÐ{wú ÓØÚÌ ÐÙÎ ?nY f_Y ð 4 e² cZ= N=Ú{Cn=
ÒØÚnUÐ pQnh[UÐ L Øn_=øÐ hdL `fx ,}?Ì ÓÐÙí pÐí
ÊÐ}_ZUÐ e6 dhR : .nð Yn/ UÙ cL w Ñd]CÐ ëÎ .Ò{Yn!Ðí
,}_ZUÐ pHÐÚ{U =Ć Jô ¬ ²ô fhhT {hUÐ ënT nY{fL ,¼>CÐ
}LnZdU nð x}_I nð _]bY ÐíÍ}bx ëÌ gfY odJí ,pLnbUÐ OÎ w|BÌ
ÑĆ]UÐ ënT 5fh=í ,p^d= p^" Ònh"Ð L :ébx ë5xí
ìnR> g\_=í ,gHÚ{Y Y Nb=nUÐ N«}dU Ðð ÚÉ ëí{wnZx
:YÐÚØ Ó[= 4 ª ,YÛ |fY āÐ
c>nhA Ðd_@Ð ,ØøíÌ nx p^d= p^" Ònh"Ð ÐZhL"
"!phýnfHÐ
Ø}6 hU ,"ØøíúÐ" Êøkw Ònh" yÐí æ{w Unfw ëùÐ
ÒØnaHøÐ 5iÎí ,Ón@Ú{UÐ DL é[dU {ýn[bUÐ hdĻí ÒÊÐ}bUÐ
Ð|) .p@nií ,phýnfHÐí ,"Ònh"n=" pe_aYô ÒnhA ÊnfU }_ZUÐ Y
ÿRÐØ æ{w ,}_ZUÐ p[" ©niÎ æ{w pQnh[= fhhT {hUÐ yi
.w~haĻ DL ÚØnSí ÑĆ]UÐ }LnZe= >}Yí
.sýnfUÐí ýnHUÐ N= dfR }x{bUÐ : ÿ]i ëÌ Ðð {@ ýnZUÐ Y
ë?{x nY{fL æÐ{wúÐ yh= ëYbx ¹Ì ëíEcUÐ {b_x
ç}]UÐ Y .nghUÎ éÉUÐ pUín7 : n¹_hH UÐ ýnHUÐ L
_í ï|UÐ æ{4Ð Ö}]> ëÌ d#Ð Ð|w Y ofU p]hUÐ
Ŷ
ĮóƏƇĹêƅ ĮæƑĹð ƓƑĹð ƑƣƏ ļðĬħģóƣ ŊàƣƑ ĭĞģó .ļðĬħģóƣ ŊàƣƑ ĮïŌĜàƣ ŶžŽž ƠĬĞïƇ ƌĬöñƅ Ŋð ŉģħì :Dead Poets Society
.ƍĬøĥïƇƣ ƉĬħăƇ Ŏì ƗƇĻúñŭï ŉĦĞìƏƣ ŴĮħőĬĥ÷öæƇ ƝĻĜà ƈŭĜïƇ ļħĠĀ ƢĹĦã ƟƣĬùóƣ ŴŊóĻęĞïƇ ơĻġïƇ ƊĬħĥħûĤå Ŏì
.(ơĬąŌĢæ ƠŌá ŋõöî) Ŀñ ňěìĶ ƑĬĢæƣƃ ƉļőĬã ōģê ļőĬä ŉģħĠïƇ
121
ëÌ OÎ ÓÐ}Y Ò{L UÙ Ú}T ,"?ÐÙnC" éj> ? Yí ,afU
.oxÚ{UÐ d@Ì Y x ï|UÐ bhb"Ð æ{4Ð Y nð =}S }TÌ y[>
nð þhI hU hd_UÐ Y æ{4Ð ëÌ ZcH ,p=ÚnbCÐ ì|w êÐ{Hn=
phahT dö _>" íÌ "ÑI>R sYni}= DL e_UÐ ënb>Î" Y Y
ðøn_ R ëc> hT Y Y ÊnhIÌ w 5iÎí ,"nY I oxÚ{>
.nð Ani }TÌí Ú
ð }TÌ ëc> hT ,}TÌ
yh> : _UÐ g\_= Ðí{Lnx ëÌ gaiÌ N=Ú{edU cex
ò
Ð|w : nð bAø {9 æH ,phfQí pÐí ën_Y n)nTÎí æÐ{wúÐ
.UÙ DL pdYúÐ _= Ê~!Ð
śŹŶŤưƫř ƼƬƗ şŶŗŚƘƫř ƖƟŚƴưƫř :ľŚƘŝřŹ

x}aUÐ cex .æÐ{wúÐ L RnfCÐ [ax Ðð {@ E`É B Unfw
éÐkUÐ DL ÑÐ!Ð w æÐ{wúÐ ëÌ gR éĆB Y 5gfh=
d´ _UÐ x
"?ÐÙnC" éÐkUÐ L RnfCÐ oh9 5fh= ,"?ÐÙnY"
,oxÚ{UÐ Ð|w ë_x ÐÙnC ë=Ú{CÐ æ}_x nY{fL ET cZ=
*nhA {h_É DL phbhbA Ò{ýnR íÙí ) >}Y iÌ hTí
pxÌ {9 3 ÐÙÎ ,ií{hax nY éĆB Y ÜnfUÐ dö _x .ph[ZUÐ
_R{x ëÌ cex ï|UÐ 5R ,nY xÚ{> sYni}= : U Ò{ýnR
?U p=nHĆU
DL Ø_H UÐ RnfCÐ ÖP> ëÌ pxÐ{UÐ |fYí {haCÐ Y ilR U|U
pbx}]= oxÚ{UÐ âe= gJn>ÚÐ UÙ U e\hHí ,N=Ú{CÐ
.ph=n«Î
ƈĩíĜèƅ Ňé ĸðçƁ ơƁ ĶÝƅơ Ĭù ŀĝì ĩĆ Ƥ ĩìƁ ƟŉĞÚ ƟƁ ŀåĩġĠğè ŇĞą
:īģèĩïèƅ
.3úÐ hdb> •
.ÒØn_UÐ ÒØnxÛ •
.{g!Ðí énCÐ ER> •
.ÓÐ|UÐ {x{9 •
..Ð|UÐ }UÐ ´ Ļó •
.ph>Ð|UÐ ÒÚ[UÐ NĻ •
122
.Ònh"Ð : pfh_Yô oiÐ@ hg> •
.p_CÐ ÒØnxÛ •
.¦n"n= àn>ÚøÐí phUn_ aUÐ DL ána"Ð •
.phUn_ aUÐ ÒØnxÛ •
.ľZUÐ UÐ NĻ •
.B{UÐ ÒØnxÛ •
.\RÌ 3nL A íÌ \RÌ eL ëncY dB : Ò{LnCÐ •
Unfw w ?ngfY T ?£nf_UÐ ì|w Y ïÌ DL phxÚ{UÐ 6Ð}= ~T¬ }>ô w
gHn1 ÒØnxÛí Nedö _CÐ hZ> : Ć
ð YnL ëc> ëÌ cex î}BÌ £nfL
?gxÛg@í
ƢŞƀưƫř źǀƌŰŤƫř šřƹŵŏ ŠƗƺưŬƯ :ľŚƀƯŚų

ëÌ A S dö _Un= ë=Ú{CÐ Ì{x ëÌ ënhAúÐ Y ET : cex
énHÚÎ x ëÌ nð AnY UÙ ënT Y cex .phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ Ì{>
rhA ,ÒÚí{UÐ {LY S N=Ú{edU Y E\Ļ ÓÐíØÌ pLe6
{LnH UÐ ØÐCÐ Y pdhcZ> DL pLeCÐ ì|w ïĻ ëÌ cex
{x{Ļí æ#Ð YnL {hhĻ x}J L NTÚnZCÐ E\Ļ DL
L ph=n«Î }LnZY dBí ê5wøÐí é\aUÐ ÒÚnHÐí æÐ{wúÐ
.ngY}= phde_UÐ
:phUnUÐ £nf_UÐ Y nð xÌ ïĻ ëÌ ì|w CÐ E\UÐ Ò{_U cex
.ÒE[S phAnRÐ pUnHÚ •
.ÑcY é5LÌ éí{@ •
.ÚÉ cI DL é5LÌ éí{@ •
.ÒÚí{UÐ ëe\Y Y î[bUÐ ÒØnRüÐ phahT éA ohT •
ph=n«üÐ ÓÐÊn²üÐí æÐ{wúÐ ï² W8 ohT •
nð b=nH ÐTÚnI , ÓÐØngIí ÑÚ{CÐ DL Ò{ýn_UÐ {ýÐaUÐí
.ÒÚí{UÐ :
ëe\Y ï² x{hR x íÌ .É h> x •
.>ÐÙ =nUÐ ohcUÐ
.ÒÚí{UÐ âe= p]>}Y nY ÒØnY •
123
phAnRÐ p_U : ngYÐ{HÐ OÎ E[hH pdþHÌ pLe6 •
.nð hUíÌ Ðð ÚnBÐ eZ>
Ê{UÐ S ng_+ od]xô UÐ ÓnYd_CÐ Y pLe6 •
.ehd_UÐ sYniFUn=
Ê{= S nghdL p=n@³U ënhHÐ cI DL pdþHÌ pLe6 •
.éíúÐ ÜÚ{UÐ
RnÎ cex n, phxÚ{UÐ ÒÚí{dU pfh_Yô peHõ ÚnhBÐ {x~x æH
,pdAÚ w peUÐ ¬ qinT ÐÙÎ énCÐ hH D_R ,pLeCÐ ì|4
nð hxÚ{> nð 6ni}=í phªí }aH ÓÐÛÐ@ ëTÚnZCÐ bdx ëÌ cehR
w ÒÚnCô Ð peUÐ ¬ qinT ÐÙÎí ,pdA}UÐ ì|4 EH B cI DL
pLe6 OÎ æn\xô ëÌ cehR ,(Ò{LnbUÐ Ò}T) éhUn= ÒÐÚnY
.sýnfUÐ h> ÓÚnTí ÒÐÚnCÐ OÎ }TÐ|> ó Cô Ð E\UÐ
ŠǀŝŚŬƿœ ŠǀƗŚưŤūř ŠŘǀŝ :ľŚſŵŚſ

ÐÙÎ .phxÚ{UÐ ÒÚí{dU OíúÐ p^dUÐ |fY phiín_> pþh= dB Y {= ø
UÐ éÐ~_iøÐ }ýÐíØ ÕÚnB pLeCÐ Ønhb= |Bj> ëÌ Y qfc/
qijR ,nð hbhbA nð hehd_> nð _e6 dĺí nghR gaiÌ Ð_\x ëÌ cex
.ehd_UÐ gLíPY : ÖnfdU Øí{A Ć= w{Ln> U|=
DLí ¢afUÐ `\UÐ Y haUÐ DL N=Ú{CÐ ëín_UÐ {Lnx
RnfUÐ cL DL Ð|wí ,phdb_UÐ *ÐÚ{S Y DCÐ ÒØnaHøÐ
QnfUÐ pUnA ëÎ .`\UÐí .Ð|UÐ ânR{UÐ Y pUnA d¶ ï|UÐ
ehd_UÐ eCÐ K qĻ Úg^dU ngÉ}R |Bj> UÐ ©niüÐ
îÍ}dU }"Ðí dUÐ R{UÐ ênYÌ ÑnUÐ nwÚí{= ya> ©ín_UÐ
phde_UÐ NĻ OÎ ïØkx n, ,ÓnYd_CÐí ÚncRúÐí phdBÐ{UÐ
.nð _Y pLeCÐ ØÐ}RÌ he! phehd_UÐ
N= =}UÐ ÒØnxÛ ëÎí ,ÊnT|UÐ £nfL wÌ {AÌ w =}UÐ ëÎ
pIÚí íÌ [UÐ pR}Q BÐØ íÌ ãnY{UÐ BÐØ ÊÐH Ónh]_CÐ
.Ú\"Ð he! phd¬ Tô pdh[T ÊnT|UÐ ÒØnxÛ OÎ 5ð A ïØk> e_UÐ
cZUÐ phehd_UÐ ÓnHÚ5CÐ Y ET : ph=}ÙÐ ÒÚn\"Ð Ó}YØ {bU
.nð b=nH ni Ì 5T pJ}aCÐ pxØ}aUÐ DL Ó~T Úí ,hd_dU L5@øÐ
124
ìÚn?Ë è}> nY Ð|wí ,_UÐ g\_= L ØÐ}RúÐ [R OÎ îØÌ n,
.{h_UÐ î{CÐ DL ØÐ}R±U phehd_UÐ ÓÐÚ{bUÐ DL phdUÐ
-n«üÐ }?úÐ M@í yÐí cZ= ÓnHÐÚ{UÐ q?Ì ,=nbCn=í
q?Ì énCÐ hH D_R .ehd_UÐ ÊÐØúÐ DL phiín_UÐ Ò}^fdU
oHn"Ð DL {e_Cô Ð d´ _UÐ én6 : n>hfhY p_Yn@ n*}@Ì pHÐÚØ
T OÎ odJô nY{fL hedU Ec= \RÌ ënT hd_UÐ s>ni ëÌ <ùÐ
he[> >í {AÐí <Ë oHnA DL e_UÐ nTÚnZx ëÌ Nf?Ð N÷ =ó Ú{¬ Yô
: pTÚnZYí NR}]UÐ N= Ýnbi Ô{² ëÌ e\x rh= ànZfUÐ
Y ØÚínw f=ó ân]HÐ ,pbx}]UÐ ai êÐ{Hn=í .ÒF#Ðí gaUÐ
phehd_UÐ phde_dU -n«üÐ s>nfUÐ {x~x ëÌ phL5@øÐ Ð{xÚdR phd¬ Tô
h= Y Y ÒET ÓnHkY ÓFB U|T .%¾»» pf=
pdh["Ð : Ðð EY nð Lna>ÚÐ nwEQí iÚZiÎ Û}dRÐ}>í hiĆ>Ì
.phiín_UÐ hZ> x}J L phehd_UÐ
p^dUÐ |fY yh[UÐ ©ín_UÐ eCÐ Ênf= Y {= ø ,dT Ð|4
Ln+ ànZf= ÒÚí{UÐ éĆgHÐ cex .phxÚ{UÐ phde_dU OíúÐ
íÌ p_SCÐ RnfCÐí æÐ{wúÐ x{b>í afUn= x}_UÐ eZx
.pR}_edU ľZUÐ hhbUÐ L rx{"Ð
ÓnYd_CÐ + p_d= íÌ ,x èGZY ÚnBn= éĆgHøÐ cex
xÚ{> âíPY íÌ ýnY A xÚn/ íÌ ,î}BÌ phehd_> p_U ïÌ íÌ
N= èGZY Ln+ eL OÎ ïØkx ëÌ ijI Y n, ïÌ Ą íÌ ,Ln+
.x}aUÐ Ên\LÌ
OÎ 5iÎí ,L5@Ð é~_Y OÎ Ðí² 3 ¹Ì he!Ð }_Zx ëÌ o«
Ø}R T e²í *nhUíkY hR he!Ð |Bjx ,ëfA ehd_> e6
3 ÐÙÎ .ÊÐH {A DL pLeCÐ YnT Önií Ani b>nL DL
.ÒET p@ÚØ OÎ hd_UÐ N= haT ì{Aí gR ,Ð|w øÎ bĻ
ŠǀưǀƬƘŤƫř ŠǀƬưƘƫř ƾƟ ƲǀưňƬƘŤưƬƫ ƪƯŚƧ ƍřźŴƳř :ľŚƘŝŚſ

: pLeCÐ "YnT" àÐ}iø énCÐ yh> ëÌ nHúÐ C iÎ
pnxÚ d´ _UÐ ëcx ëÌ cex ø ."YnT" cZ= phehd_UÐ phde_UÐ
125
ø phdLna> pnxÚ w d´ _UÐ ëÎ ,Úge!Ð {LnbY Y nw{wnZ>
.Õ}aUn= ngfY ac> ëÌ U cex
w = ,nY I ÓnYd_C Þn[YÐ
ò phdeL d´ _UÐ hU ,nð HnHÌ
b> Ð|)í .Ò{x{!Ð >ÐÚngYí ph>Ð|UÐ R}_C én_ aUÐ d#Ð
ÑÚ{CÐ >nL DL hUí ,dö _hH Y >nL DL hd_UÐ phUíkY
sYniFUÐ e[Yí ÑÚ{CÐ pegY ëÎ .xÚ{UÐ sYniFUÐ Ðí íÌ
pegY b>í ,px|`CÐ çnJúÐí ÓĆbCÐ âÐij= Ò{ýnCÐ {xí~> w
.Tjx ëÌ Ðð WA ÑÚ{CÐ
ÜíÍÚ : cH pUín7 ? Yí ~wn@ cZ= Ê¡ T E\Ļ ëÎ
Ún w 5T ÑÚ{Cn= Ún wí .nð _ai ï{« ø w 5T N=Ú{CÐ
d´ _UÐ L N=Ú{CÐ ânfYÐ }]# ÑÚ{CÐ ß}_x rhA ,ÑÚ{Cn=
.oxÚ{UÐ Ênf?Ì ÓnUÐ Aí phddU N=Ú{CÐ ß}_x 5T ,fY
w "ÚncRúÐ yh>"í êĆcUÐ L Sx ø ï|UÐ ÑÚ{CÐ ëÎ
_Zx ëÌ w ÑÚ{CÐ pegY ëÎ .phehd_UÐ phde_UÐ DL bhbA }]B
N=Ú{CÐ ênYÌ énCÐ èGhU ÒÚ[UÐ L {_x ? Yí ,haUÐ
Ênf?Ì nHúÐ niÚn_I _i ëÌ nfhdL ,Ðð ÙÎ !"dö _Un=" ênhbdU
!~wn!Ð ]UÐ x}J L hd_dU ø :w oxÚ{UÐ
hUí ,iUbx nYí ë=Ú{CÐ = êbx nY w cT phde_UÐ 0 nY ëÎ
w UÙ Ê DL ÑÚ{CÐ pegY ëÎ .ÑÚ{CÐ Ubx íÌ = êbx nY
pdA}Y OÎ ,nwd_axí ÊnhIúÐ ÐUbx ëÌ pdA}Y OÎ N=Ú{CÐ én[xÎ
.phehd_UÐ phde_UÐ : àÐ}iøÐ
ƩƺƌƠƫř şŹŚŨŤſř :ľŚƴƯŚŧ

IÌ pUnA OÎ N=Ú{CÐ én[xÎ w E\UÐ pdA}Y æÐ{wÌ Û}=Ì Y
ì|w ~he> ,e_> ëÌ px}]aUÐ *nhincYü nghR ëTGx ,pUa]Un=
Ú_ZUÐí ,æ#Ð ÊnaiÐ ,px}"Ð ,Önaiøn= "phUa]UÐ" pUn"Ð
.pR}_CÐ oAí é\aUn= Qn]UÐ
126
E\Ļ : phªúÐ {x{I YnL w é\aUn= Ú_ZUÐ Ð|w ëÎ
ØT}Un= Ñn[> n*ÐÙ Ònh"Ðí hd_UÐ ëÌ rhA ,hd_dU ÑÚ{CÐ
Ubx ëÌ cex nY ÌHÌ .é\aUn= ni}_Zx nY Unfw {_x 3 ÐÙÎ
".ìÐÚÌ ëÌ cex nY T qxÌÚí Ðð ET qZL {bU" w nY I
S> yxWUÐ Ð|w Y ÖWx ï|UÐ ZUÐ ÒnhA ëÌ rhA
: qi ÐÙÎ ilR ,êgaCÐ Ð|w e .p]bfUÐ ì|w {fL nð hdeL
gd_@í ,Ònh"Ð ghUÎ Ó{LÌ {S ëc> ,ÜnfUÐ é\R ÒÚnHÐ
p]bfUÐ ì|wí ,ÐinT n, }TÌ "Ðicx" ëúí ,{x~CÐ bU x~wn@
Ðx ëÌ ÜnfdU cex nfw .ì}w@í d´ _UÐ ÖíÚ w {x{Un=
ÓÐÚngY Ðedö _xí ,Ò{x{@ nð SnRË ÐaZcxí ,Ò{x{@ ç}J L
.î}BÌ Ò}Y xÚ]Y P= OÎ ÐUx
í ,Ò{x{@
ì|w _= hUÎ ,Ò{x{L ç}]= N=Ú{CÐ é\R E> ëÌ cex
:ç}]UÐ
õ •
.ÓnLe6 : nwdhU ýnY N=Ú{CÐ LÌ
.ýnbA ænZTÐ Ó5gY : ÓnLeCÐ HÚÌ •
.p=@Ìí pdþHÌ eZ> Ñn_UÌ o_UÐ •
ëÌí _UÐ g\_U pdþHÌ ÐUjx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ •
.dU ýnY íÌ TnZY ÐLG¶
âi Y hd_> ÓnJnZi : N=Ú{CÐ pTÚnZC énCÐ yRÌ •
..Ð|UÐ ænZTøÐ
127
Ƽƫƹǃř ŠƬůźưƫř ŹŚƨƟŏ ơƹŶƴƇ
źǀƌŰŤƫř ŠƬůźƯ
æ}_UÐ ë_h]x rhA ,ÒÚí{UÐ pxÐ{= S pAaY pRn\Y : N=Ú{CÐ pRn\Hn= ÷ Sô .¼
.[UÐ pR}Q oh>}> : Ò{LnCÐ Aí ÒÚí{UÐ ØÐY DL âĆJøÐí _UÐ g\_= DL
õ
OÎ Ú\"Ð Ê{= S ngfL p=n@üÐ ghdL UÐ pdþHúÐ Y pLe6 N=Ú{CÐ LÌ .½
Önf= ÒÚí{UÐ afU Ð_\B , Nb=nH N=Ú{Y Y rx{"Ð gfY odJÐí ,ÜÚ{UÐ
.p=@úÐ DL é[dU
N=Ú{CÐ Ðd=nbx ëÌ Önf= ÒÚí{UÐ ai Ð¹Ì x|UÐ Nb=nUÐ N=Ú{CÐ _= Y odJÐ .¾
ÒÚí{UÐ Ú\A ÊÐ}@ w}^f> UÐ RnfCÐ L 4 ÐchU ) Ðd[x ëÌ íÌ Ø{!Ð
.ÓÐÚnaHÐ 0{U ënT ÐÙÎ *ÐÚnaHÐ L Ðh«í
pÉnB Ó5gY gýn]LÎí ÓnLe6 OÎ N=Ú{CÐ hb= ÷ Sô ,xÚ{UÐ sYniFUÐ Ê{= S .¿
A íÌ N_Y âY éA r= ênhbUÐ âi Y êngCÐ ì|w ëc> ëÌ cex .ngYn/ü
íÌ x}aUÐ æÐ{wÌ pZSnfY íÌ ënhHn= ênhbUÐ íÌ pdþHúÐ Y pLe6 L p=n@üÐ íÌ ýnY
.[dU px{hg/ ÓÐÚnBÐ he[>
pZSnfYí ,) ohAGUÐí phUÐ ÊnbUl= ÷ Sô ,oxÚ{UÐ Ê{= S N=Ú{Cn= én[>øn= ÷ Sô .À
.ÒÚí{UÐ Ú\A ÊÐ}@ Y ghdL Ø_H UÐ RnfCÐ _=
ph=n«üÐ ÓÐÊn²üÐ _= eĻ ÒÚí{UÐ Ê{= S phiíGcUÎ ýnHÚ NTÚnZedU HÚÌ .Á
.4 pYØnbUÐ RnfCÐí æÐ{wúÐ Ún[Bn= ÖP>í
ëÌ gfY odJÐí âCn= pbd_CÐ ÓnHnSøÐí éÐSúÐ Y pLe6 N=Ú{edU HÚÌ .Â
íÌ ÓnHnSøÐ ì|w Y Ò{AÐí DL ïĻ [UÐ pR}Q OÎ pidYí ÒET pRø Ðí²
.phHnHúÐ ÏØnCÐ
128
ƝřŶƷǃř ŶƿŶŰţ
õ ,pLnbUÐ OÎ N=Ú{CÐ éÉí Y .¼
ð T LÌ
gfY Ć
nghdL Ðcx ëÌ ghUÎ odJÐí ÓnÂĆY pSÚí
cex .ÒÚí{UÐ ì|w Ú\A Y gRÐ{wÌ / gR{w
ànZi OÎ ngdx= Ò}caUÐ ì|w Y ÒØnaHøÐ
Ą Y odJÐ ,N=Ú{CÐ N= {hd!Ð p=ÐÙü ax}_>
T
ai ê{bxí pLnbUÐ Ên@ÚÌ : éx ëÌ gfY
Ú\A Y RÐ{wÌ ÖPxí x}BùÐ NTÚnZedU
.ÒÚí{UÐ
ai : ëTGZx x|UÐ NTÚnZCÐ Y odJÐ ,ìĆLÌ "¼" : ÚT|CÐ ànZfdU p_=neT .½
of> ëÌ pLe6 T Y odJÐ .pLe6 Ðdc¬ Zxô ëÌ p=ÚnbY æÐ{wÌ 0{U íÌ æ{4Ð
.pLeCÐ ng_í UÐ æÐ{wúÐ Ô{CÐ Ð|w ÖPhUí ,ngeHn= nð ?{Y
? ,phxÚ{UÐ pLnbUÐ ëÐÚ{@ DL ngbdLí ÒET phSÚí ÖÐUÌ DL ÒÚí{UÐ æÐ{wÌ oTÐ .¾
æÐ{wúÐ }TÌ DL ïĻ UÐ ÖÐUúÐ d> DL ÓnYĆL Ð_\x ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ
.âCÐ éA Ðð ÚÐA yRÐ ? ,4 pfUn= phªÌ
íÌ nð R{w Ðcx ëÌ gfY odJÐí èÚnZY cU çÚUÐ Y (}TÌ íÌ) N>ET N_]S LÌ õ .¿
? .nghdL wÊ5HÌ Ð_Sx ëÌ ? Yí ,N_]bUÐ Y T DL ÒÚí{UÐ Y p_SY phi
5dTí ,xÚ{UÐ sYniFUÐ éĆB .pR}ÙÐ Ên@ÚÌ : ì|w gSÐÚíÌ Ðbd_x ëÌ ghUÎ odJÐ
UÐ pSÚUÐ x~xí gfx ëÌ hdL ëchH ,bĻ {S RÐ{wÌ {AÌ ëÌ N=Ú{CÐ {AÌ }_I
nY UÐ æÐ{wúÐ d> OÎ éÉdU e_UÐ he!Ð DL ëchHí .æ{4Ð Ð|w DL ïĻ
.ýn"Ð DL pLY éÐ~>
oTÐí ,ìEQ íÌ çÚUÐ íÌ ÉĆUÐ xPUÐ êÐ{Hn= ßÚúÐ DL Ć
ð xJ nð ]B HÚÐ .À
129
ÒÊÐ}b= ÷ Sô ? Yí ,"gY EQ" ÒÚnL }BùÐ æ}]UÐ DLí "gY" pedT hR}J {AÌ DL
5dT #Ð Ð|w :}J {AÌ DL Ðabx ëÌ N=Ú{CÐ DL ëchHí ,phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ æÐ{wÌ
æÐ{wúÐ ì|w pZSnfe= ÷ Sô .4 pfUn= hªÌ î{C nð bRí æÐ{wúÐ ì|w Y Ðð {AÐí ÓÌ}S
.NTÚnZCÐ Y cU nghªÌ î{Yí
õ ? ,ç}R OÎ pLeCÐ S .Á
ÐeH}x ëÌ ghUÎ odJÐí Ðð ET nð hSÚí nð AU x}R cU LÌ ö
ì|w hd_= ÷ Sô ? Yí ,nghUÎ éÉUÐ : gfY T Yjx UÐ æÐ{wúÐ yx nð ]]8
.nð hLn+ ngZSnfe= Sí ëÐÚ{!Ð DL ÖÐUúÐ
ÓnÂĆY çÐÚíÌ p?Ć? N=Ú{CÐ Y cU LÌí ,ýn"Ð DL ¬f! ÒET ÒÚÉ H}= ÷ Sô .Â
.öf!Ð ÒÚÉ DL nwb[dxí *nhfYÌ Ðcx ëÌ ghUÎ odJÐí ,EcUÐ "Ð Y pbÉø
.nð HnfY ìÐ}> ï|UÐ cZUn= âCÐ éA nð Inbi yRÐ
Ø{² xÚ{UÐ sYniFUÐ Ê{= S "hd_> {bL" Ð_Sxí Ðcx ëÌ N=Ú{CÐ OÎ odJÐ .Ã
.UÙ @Ì Y de_U ëí{_Y w nYí ,nghUÎ éÉUÐ : ëQ}x UÐ sýnfUÐ
ÚÐ{!Ð DL bhd_> cex nY Ê¡ g_Yí phxÚ{UÐ pLnbUÐ OÎ Ð>jx ëÌ N=Ú{CÐ OÎ odJÐ .Ä
xÚØnS Ð[x ëÌ ëQ}x nY íÌ ,ìicx íÌ ìí}_Zx íÌ ìd_ax ëÌ ëQ}x nY yx
.phxÚ{UÐ ÒÚí{dU pð hi d_R DL
ŠǀŝŚŬƿǅř šřŌŚŰƿǅř
OÎ Ð?{xí [UÐ OÎ Ðí² ëÌ ÒÚí{UÐ af= ÐTÚnI Nb=nH N=Ú{Y Y odJÐ .¼
.nghUÎ phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ gdÉíÌ UÐ RnfCÐí sýnfUÐ L Ø{!Ð NTÚnZCÐ
nghdLí ÒÚí{UÐ ên/Î ÒØngI gfY Ć õ ,phxÚ{> pd@ éíÌ OÎ N=Ú{CÐ éÉí Y .½
ð T LÌ
nY{fL ng_hS= êbH iÌ wFBÌí ,YË ëncY : nwâ² ëÌ ghUÎ odJÐí ,eHÐ
.ÒÚí{UÐ ÓÐÚ}bY Ñn_hHÐ OÎ ëd[x
Y Nb=nH NTÚnZC ÚÉ cI DL 5=Ú ,pb=nH Öni [S L c² nY pR}ÙÐ : .¾
.phfgCÐ *nhA : xÚ{UÐ sYniFUÐ Y ÐíØnaHÐ hT éA gaij= nwT Ónbhd_>
130
UÐ Ò{ýnaUÐ éA ÓÐÚí{UÐ : Nb=nH NTÚnZC ÓÐØngI ß}_x x{hR x h= ÷ Sô .¿
DL xPUÐ Ð|w ß}_= ÷ Sô .Öni Y nw{_=í n4ĆB ìbbA nYí ÒÚí{UÐ 4 ngRnÌ
.OíúÐ g[A : Ø{!Ð NTÚnZCÐ
phehd_> p=}9 \RÌ Ðí}T|x ëÌ aÉ OÎ 4BØ {fL NTÚnZCÐ Y odJÐ .À
ghdL Ó}Y
}TÌ íÌ pd?n, p=}9 DL é[dU ìd_ax ëÌ cex nY gýĆY~U ÐAPxí ,ëùÐ A
.nð \xÌ Ò}CÐ ì|w nAni
nghR ë_\x "YÛ phbA" e_= ÐYbx ëÌ nY ÒÚíØ pxn¹ {fL NTÚnZCÐ Y odJÐ .Á
ai Ú\" w{_= .jhH C nw?ÚhU ph=n«üÐ ÚncRúÐí hZUÐ ÓÐÚnL Y pLe6
ênYÌ Ò{x{!Ð ÒÚí{UÐ pxÐ{= {fL ngR ? Yí êncAl= nxnÉUÐ ì|w hd`= ÷ Sô ? .ÒÚí{UÐ
.n¹e\Y ÐZSnfxí nwíÍ}bx ëÌ ghUÎ od]UÐí ,Ø{!Ð NTÚnZCÐ
ƢŗřƺƘƫř ŠƫřŻœ
ênYÌ b> n¹Ì ëí}_Zx UÐ ýÐ_UÐí gRín8 T Ðcx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ .¼
{_=í ,gýĆY~U çÐÚíúÐ ì|w ÐíÍ}bx ëÌ ? Yí ,çÐÚíÌ DL ÒÚí{UÐ ì|w : gAni
pdH : (ýÐ_UÐí æínCÐ ì|w :ïÌ) çÐÚíúÐ ì|w ë_\x ,phAY pT}=í ,UÙ
.nð in@ ng_íí NTÚnZCÐ {AÌ phSnJ : íÌ bUÐ Y O{>
UÐ ÓnAGbCÐ Y pLe6 Øn«l= pLe6 T dTí ,ÓnLe6 OÎ NTÚnZCÐ S .½
÷ Sô .YúÐ d´ _UÐ ênYÌ b> UÐ TnZCÐ Y nY pdcZY A DL {Ln> ëÌ cex
.n¹í}x UÐ éd"Ð pZSnfY ghUÎ odJÐ ? ,ÓnLeCÐ N= æínCÐí ýÐ_UÐ xÛ=
SÚí ÖU DL phehd_UÐ phde_UÐ ìn9 phdUÐ w}LnZY Ðcx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ .¾
.nð hLn+ 5gfY T Ýnbi : e_UÐ ? Yí ,}BË ÖU DL ph=n«üÐ w}LnZYí ,ET
gRín8 {AÌ nghdL Ðcx ëÌ ghUÎ odJÐí ÒE`É çÚí p_]S NTÚnZCÐ Y cU LÌ õ .¿
ßgfUÐ he!Ð OÎ odJÐ ? Yí ,Ò{x{!Ð phehd_UÐ p=}UÐ éA phdUÐ wÚncRÌí
ngA UÐ pdcZCÐ L U c²í çÐÚíúÐ _Y éØnx x Øn«Îí pR}ÙÐ : éUÐí
.ngh]ĺ phahT éA ÚncRúÐ øØnhU SÚí :
UÐ ýÐ_UÐ {AÌ ocx ëÌ gfY T OÎ odJÐí phi>}T pdL NTÚnZCÐ Y cU LÌõ .À
pegY ëcHí ,ÚÐ{@ cI DL nð _Y od_UÐ he= ÷ Sô ? Yí ,dL DL g@Ð>
ëÌ `fx .Ò{AÐR Ò{AÐí TnZCÐ ì|4 éd"Ð Øn«Î x}J L ÚÐ{!Ð Ð|w hca> x}aUÐ
131
.d/ UÐ pd_UÐ éÐ~> ëÌ S h]UÐ c, "Ð ëÌ DL he!Ð RÐx
ŠǀŝŚŬƿœ ŠƿŵŚƯ ŠŘǀŝ
Y ,phiniÎí pxhA }TÌ ngd_9 ÊnhIÌ oxÚ{UÐ pLnS OÎ Ðí² ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ .¼
ÓnYHÚ ,w}YÌ ge0 Y íÌ *BÎ íÌ N=Ú{CÐ Ênf=ú ÚÉ íÌ ,nY Ón>ni íÌ ÚnwÛÌ
.4n= }]¶ Ê¡ ïÌ ,bUÐ DL ngbhd_U phSÚí ÓÐ}ýnJ íÌ pad8 ÓnAU íÌ
oh>}> : >{Lne= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ OÎ odJÐ ,{hd!Ð p=ÐÙÎ ß}`= AnRÐ ànZfT .½
ghUÎ od]> íÌ qiÌ nwõ Ļô ëÌ cex UÐ ÓnRnün= ngfhx~>í [UÐ pR}Q
.nwÚn\AÎ
Nf?Ð N=Ú{Y pTÚnZe= ÷ Sô ,}>hecUÐ êÐ{Hn= íÌ ,ph=HnA ÓÐÚngY ÑÚ{> qfT ÐÙÎ .¾
Nx~= ÐYbx ëÌ ghUÎ odJÐ ,4 ngfYk> phUíÌ ØÐY Ò{Lne=í ,? ,Ûng@ T DL
,UÙ {_=í .px}Q íÌ pif6 Ê5HÌ nghdL Ðbd]x ëÌí ,ëí{x}x 5T ph=Hn"Ð *~g@Ì
,nð \xÌ }>hecUÐ ê{b> ëÌ pLe6 cU cex ,_UÐ g\_U gaiÌ gex{b> Ênf?Ìí
.ngd@Ì Y _ax ëÌ ì{x}> 5L Ć
ð hdS cĻí
OÎ odJÐí ,âHÌ cU nY "peHõ " ÚnhBn= ÷ Sô ,âHÌ Y }Tú {/ ÒÚí{UÐ qinT ÐÙÎ .¿
éÐJ peUÐ
¬ ì|w oHnf> UÐ ÓÐÚcx{UÐ âe= Ðe0 ëÌ NTÚnZCÐ Y pLe6
.âHúÐ
ìedö _> nY y> ÒET pxÚÐ{@ pAU H}= ÐYbx ëÌ [UÐ : Y h+ Y odJÐ .À
ngYÐ{Hn= êbU ,phUnUÐ æa[UÐ @Ì Y pAdUÐ ì|w DL RnAí ,ÒÚí{UÐ éĆB
.p_@Ð}edU ÒØ5T íÌ pY{beT
śŹŶŤưƫř ƼƬƗ şŶŗŚƘƫř ƖƟŚƴưƫř
õ
ÒÚí{dU phLCÐ æÐ{wúÐ {AÌ pLe6 T LÌ ,ÓnLe6 OÎ NTÚnZCÐ S .¼
Ð|4 cex UÐ ph[ZUÐ RnfCÐ Y c, Ú{S FTÌ : EcaUÐ ghUÎ odJÐí ,phxÚ{UÐ
.4 ngbb² ëÌ æ{4Ð
,ÚÐ{!Ð DL ngbdLí ÒET phSÚí pAU DL N=Ú{CÐ DL Ø_H UÐ RnfCÐ Y Ć
ð Tô oTÐ .½
Y }TÌ hf_> UÐ p_afCÐ / UÐ pAdUÐ oin@ OÎ bx ëÌ èÚnZY T Y odJÐ ?
.UÙ oH ÐAPx ëÌ ghUÎ odJÐí ,nwEQ
132
õ
ëÌ ëí{b_x Ò{AÐí p_afY p=nc= ÐYbx ëÌ ghUÎ odJÐí ,Ên\h= pSÚí èÚnZY T LÌ .¾
pUín7 : pR}ÙÐ : éUÐí ßgfUÐ he!Ð OÎ odJÐ ? Yí ,4 ngdH ÒÚí{UÐ ì|w
ÝnbfdU énCÐ y>Ì .p_afCÐ ì|w éA ïÌ}UÐ ¹bRÐx Üniú hSÐUÐ Y Ø{L FTÌ e!
.nð fcY UÙ ënT ÐÙÎ
N= UØn>í (Ć
ð Y ÒE`É Ò}T) nY Ê¡ æ|b= Ì{=Ð ? Yí ,pbdA : he!Ð d@Ì õ .¿
.ÒÚí{UÐ ì|w Y ng_Sx UÐ RnfCÐ {AÌ ÖPhH ÊVUÐ Ð|w bdx Y Tí ,NTÚnZCÐ
ecx ëÌ NTÚnZCÐ Y T OÎ odJÐí ýÐZL cZ= oxÚ{UÐ pLnS Ên@ÚÌ : é9 .À
"...w ÒÚí{UÐ ì|w Y ©{hahH nY }TÌ ëÎ" :phUnUÐ ÒÚn_UÐ
ƾưǀƬƘţ ƖưŤŬƯ ƢƬų
õ
nY T ÐY{xí nð \_= g\_= ÐUjx ëÌ wnxÎ nð Un]Y ,nð x{hg/ Ðð ÚnBÐ N=Ú{CÐ LÌ .¼
.pdþHúÐ L p=n@³U pR}ÙÐ : {@x ëÌ cex
e= ÐYbhU Ðð WfL xPL pLe6 T LÌ õ ,ÓnLe6 OÎ NTÚnZCÐ S .½
ç}aUÐ S ÓnYd_Cn= Ø_x ï|UÐ x}adU nð Jnbi H .}A
ö cZ= fL ÓnYd_CÐ
.î}BúÐ
õ ,nð \xÌ ÓnLe6 : .¾
odJÐ ,(oxÚ{UÐ âe= pbd_Y) dU pUjY pLe6 cU LÌ
.î}BúÐ ç}adU n*nÂĆYí n*nAGbY ÖP> ëÌ pLe6 T Y
Eh`= ÷ Sô ,N[I Y paUkY ÓnLe6 OÎ gaiÌ Ðebx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ .¿
.ÒÚí{UÐ éĆB ïÚíØ cZ= ÓnLeCÐ
õ ,phxÚ{UÐ pLnbUÐ OÎ N=Ú{CÐ éÉí Y .À
ð T LÌ
yd][Y nghdL oT {Sí pSÚí gfY Ć
UÐ pSÚUÐ x{U ï|UÐ wí ,gcx Ðí{« ëÌ ghdL ëchH ,yd][CÐ Ð|4 Ö íÌ
Ónd][Y L ðø{= p=@Ìí pdþHÌ oc> ëÌ cex .*nYd_Y =nbx nY nghdL oT
.xÚn_>í
Ø{_= ]S OÎ pAdUÐ ì|w ]ö S ? Yí ,x}R cU nY ðøÐkH eĻ ÒET pAU HÚÐ .Á
ÊngiøÐ {_= .pAdUÐ hcZ> ÒØnLü ]bUÐ ohT}> ghdL ëchHí ,pLeCÐ ØÐ}RÌ
.éÐkUÐ L p=n@üÐ nð =d]Y ëchH
133
īåĸěè ĭìĶüƅ ŅģĞĕïèƅ ňÙ ŋÝŉì ĩé ƣĶģğĝïèƅ ŅģĞĕïèƅ ňÙ ŋÝŉì ĩé
ŀìĸôèƅ ņĲğĚïèƅ ňÝĸïĝì ƣķèƅ łĖèƅ łĖèƅ īåĸěè
ÊnBGHøÐ ¢afUÐ `\UÐí }>UÐ

ê5wøÐ dCÐ
ëín_UÐ phUÐ~_iøÐí pxØ}aUÐ
phiniøÐ px}c_UÐ
ph[ZUÐ px}"Ð êÚn[UÐ ên^fUÐ
~haUÐ b_UÐ
ØÐ}RúÐ êÐGAÐ DLúÐ Y cUÐ
MBÐ{UÐ ~haUÐ @Ún#Ð ~haUÐ
px}"Ð ÛnAøÐ
eCÐ d´ _UÐ \Y e_T d´ _UÐ
134
Ƽƫƹǃř ŠƬůźưƫř
Š ŠƇǈǈų
fým\\KÎí ,M<ÚzBÐ ê55vÐ Ñ{? NÎ D[
D[TÐ oc@|X æz*
æ
,m¹
gG TÐ oggdgc^TÐ ogcd^TÐ K og<mªÎ |KmmYX
:é°A X TÙ
S .;mX dggc^= ×meX 9 f^
íí
ÓÐÊm²üÐ •
og<mªüÐ Ó
M<ÚzBÐ CK Òzým^TÐ QmeBÐÐ xg= •
ogePí oÐíí æÐzvÌ •
og<mªÎ owØmX ooþg< cA •
og<mªÎ ogK5?Ð ooþg< cA •
og<mªÎ ogÌmK ooþg< cA •
MSÚmYBÐ æíím8 oýz* •
cTÐ •
mv|>Ì X gcaTÐ RúÐ CK íÌ ogdggc^TÐ ýÐ^TÐ X
SmYX íÌ ocþþGÌ Ö|I •
cT
vøÐ QØí é[`TTÐ ÒÚmGÐ •
ê5v
owÐzTÐ {eeX XmbTÐ M<ÚzBÐÐ àÐ|hÐ •
135
ƲƯŚŨƫř ƪƈƠƫř
:ÑÍÂBRºA Ñ»YjA
~j§ºA PBÍÃ³M
ÒØnCÐí ÑÚ{CÐ N= OíúÐ pg@ÐCÐ x{b> OÎ ß}_UÐ pdA}Y æ{*

e\> pbx}]=í -n«Î cZ= phehd_UÐ phde_UÐ Ê{=í .phxÚ{UÐ
.phde_UÐ : gJÐ}iÐí ÒØnCÐ OÎ N=Ú{CÐ Ñ|@
}YÌ n¹Ì gai nð hch>nY>íÌ nfilR ,ß}L pedT ei nY{fL
Y bUÐ Ð|w : nfiÌ øÎ .ÑÚ{CÐ hUí ,ÑÚ{CÐ = êbx
ĆT = êbx ÊVT ß}_UÐ : }c¬ a>ô ëÌ OÎ èL{fH ÑncUÐ
dU nð bRí Óína> Ón@Ú{= ,ÑÚ{CÐí ÑÚ{CÐ ,nð _Y NR}]UÐ
Y ,pg@ÐY phdeL w nfadHÌ 5T ß}_UÐ ëÎ .ÒÚíØ cU Þn#Ð
w n*ÐÙ {= pg@ÐCÐ ëÌ øÎ ,phde_UÐ ì|w Øbx ëÌ ÑÚ{CÐ o@Ðí
.ÑÚ{CÐ pegY
ì|w ëlR ,ÑÚ{edU ÑÚ{CÐ Y{bx ÊVT ß}_UÐ pdA}Y qegR ÐÙÎ
.çĆJüÐ DL phehd_UÐ pbd"Ð : _úÐ y[H pdA}CÐ
ß}_UÐ DL ï{hdbUÐ hd_UÐ ênî ~T¬ }xô ëÌ ÓnSÚnaCÐ Y hUÌ
Ê~!Ð Ð|w DL >nhincYÎí ì{g@ @ æWxí ,ÑÚ{CÐ ¬ DL ~c>}CÐ
Yí ?phehd_UÐ phde_UÐ DL -n«üÐ E?jUÐ SÌ øÎ b² ø ï|UÐ
sYniF= ßí}Lí ß}L ØÐY he[> DL ~T}i nfUÛ nY ,UÙ
çÐÚíÌí hd_dU Ò{LnY ØÐYí ( qfx= Úín=) yýÐPUÐ ß}L
¼
ébUÐ ffcex .ÑÚ{CÐ ngY{x UÐ ØÐCÐ Y nwEQí eL

: ]_x ø nY : ni{g@ Y %Ã» ÑÚnbx nY \i nfiÌ nð x}x{b>
phdeL Y Ò@}CÐ sýnfUÐ Y %½» Y }TÌ >ønA \RÌ
.oxÚ{UÐ
Ŷ
.ŉïĬĞïƇ Ŏì ĻĦçĶƇ ķőƇĻęïƇ ƖĻê ıðĬñĻà :Microsoft PowerPoint
137
øí ,oxÚ{UÐ âY : af= ÑÚ{CÐ eL Y .jx bhb"Ð hd_UÐ ëÌ pLnfS OÎ nfdÉ> {bU
,Ò{x{@ pR}_Y dB pUjY w hd_UÐ ëÌ }T|fdR .fL n4 pxn¹ ø ßí}L OÎ â5HøÐ Y .jx
âĆSüÐ w ßí}_UÐ ÚíØ ëcx ,nfw Yí .@ÚnB Ú{[Y Y ÓnYd_Y èĆgHÐ hUí
pdA}Y qhU ,WCn= .nHúÐ nwWfLí phde_UÐ ì|w Ú7 ëc> ëÌ ø ,phxÚ{UÐ phde_Un=
d# pÉ}aUÐ h]_U ,phUn_ a= ÑÚ{CÐ eZ> ëÌ o« pdA}Y = ,ÑÚ{CÐ = êbx nð þhI ß}_UÐ
.Ò]R Ò]B pR}_CÐ
138
ŠǀƳŚŨƫř ŠƬůźưƫř ŹŚƨƟŏ ơƹŶƴƇ
ƉźƘƫř ŠƬůźƯ
àÐ}iĆU pÉ}aUÐ N=Ú{CÐ Ên]Lü d_R cex nY éA ÚncRúÐ Y phfQ pLe6 Mx 5hR hUÎ
:Mx n, ïÌ Ênf?Ì UÙí phde_UÐ :
.ÑÚzBÐ R X oXzaBÐ ßí|^TÐ .¼
.ÑÚzBÐí ÑÚzBÐ M< oSFYBÐ ßí|^TÐ .½
.æmYSøÐ wÚm/í M<ÚzBÐ ßí|K .¾
śŹŶưƫř ƉƹźƗ :ľǇƹŏ
4\R {x~>í N=Ú{CÐ ê5wÐ E> nY Ú{b= p@ni ÑÚ{CÐ ngY{bx UÐ ßí}_UÐ ëc>
ëÌ cex hT éA ÚncRúÐ Y pLe6 Mx 5hR hUÎ .phehd_UÐ phde_UÐ DL ghgI ya>í
.æ{4Ð ai OÎ É>ô UÐ î}BúÐ ç}]UÐ ÓnþY âÐGBÐ fcexí ,UÙ _ai
ëÌ cex phU~fY ßÐ}QÌ pxÌ íÌ pxÚÐ{!Ð ÓnAdUÐ íÌ ÓnYH}UÐ íÌ Y{UÐ ê{HÐ .¼
ÊnaÎí ê5wĆU ÒÚn?Î }TÌ d_@í ß}_UÐ OÎ Ö}CÐ Y oin@ pRnü Ò{haY nw{9
.hdL ÜedYí ïW= oin@
¬ /ô pe px}x[> ÓnAU H}= ÷ Sô ,d> ÓÐÙ nY phdeL xÚ{= êb> nY{fL .½
Y odJÐ ? Yí ,ìEQ íÌ ÖdUÐ DL íÌ ÚÐ{!Ð DL ng_= Sô í ,ÒØ{_CÐ AÐ}CÐ
.hT}> ÒØnLÎí s>nfUÐ ÕÙefUÐ hca= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ
.gY5wÐ E>í pHÐÚ{UÐ âY Y )}b õ
¬ >ô (cYÌ ëÎ phbhbA) p[S N=Ú{edU íÚÐ .¾
Ø{[= ëc> nY{fL pHnfY pÉnB =ĆY {>ÚÐ õ .¿
nghdL ~T¬ }x ëÌ {x}> phªúÐ pÙn= p]bi DL ~hTGUÐ
.ë=Ú{CÐ
ÓnAU Y picY =ĆY d> ëÌ cex .À
ÒÐØÌ íÌ -HnA ên^fT }g^> d_9 ÒET phi>}T
@Ufc> Ûng@ íÌ N=Ú{CÐ S Y pY{Y
=ĆY d/ nY ÖP= ÷ Sô .nY phdeL íÌ nY
ÒÐØúÐ Ćð _R qiÌ ijTí ,dcCÐ p`h[= N=Ú{edU
.ìEQ íÌ -Hn"Ð ên^fUÐ íÌ
139
.xÚ{UÐ sYniFUÐ : pYnw ànbi }T́|> DL N=Ú{CÐ Ò{LnC phâdUÐ Ò}T|UÐ ê{HÐ .Á
íÌ phde_UÐ íÌ ÒÚngCÐ hZ> Ðð {@ {haCÐ Y ,rx{"Ð Ênf?Ì ÓÐÛnCÐí ÓÐÚn_HøÐ ê{HÐ .Â
éínfY : h= Ûng= íÌ hedU pRí}_Y ph_hJ Ò}wn^= xÚ{= êb> ï|UÐ ÊÐ}@üÐ
.{hUÐ
: ÊÐFB pd=nbe= êb> rhA ,ëx~adUÐ DL pxÚÐ"Ð sYÐFUÐ Zx nY OÎ ß}_UÐ éA ¬ .Ã
pdþHú énCÐ y>Ìí pdþHúÐ Y pLfY pLe6 ê{HÐ ß}_UÐ âY ÒØnCÐ
.Úge!Ð
nghdL ë=Ú{x UÐ ÒÚngCÐ íÌ phde_UÐ |haf> N=Ú{CÐ OÎ od]UÐ éĆB Y pdhCÐ Kí .Ä
.4nhB :
ÓÐÚ[ Yô íÌ ÓnRø Ðde² ëÌ gaiÌ N=Ú{CÐ Y íÌ oxÚ{UÐ ï{LnY Y odJÐ .¼»
yh>í nghR EhÙÐ {_= 5hR cexí ,ß}_UÐ âY Y pegY ÊÐ~@Ì eĻ phh>
.he!Ð ênYÌ d_R o« nY
śŹŶŤưƫřƹ śŹŶưƫř Ʋǀŝ ŠƧźŤƄưƫř ƉƹźƘƫř :ľŚǀƳŚŧ

{LnH ,ÑÚ{CÐ S Y pehbUÐí f_CÐ dB phdeL w {h!Ð hd_UÐ ëÌ DL nfba>Ð nfiÌ 5=
Mx 5hR hUÎ .}_= YnhS Ênf?Ì nY êngY gýn]LÎ éĆB Y U|= ênhbUÐ DL h=Ú{Y
.EcUÐ Øn«Îí î}BÌ ÚncRÌ L rUÐ fcexí ,UÙ OÎ éÉdU ÚncRúÐ _=
pxn¹ Yí ¹Ì g`d=Ìí ,N[I Y picY ÓnLe6 OÎ NTÚnZCÐ S ,ß}_UÐ S .¼
xPL Y nð hgaI Ðð ÚnBÐ {_õ xô ëÌ gfY T DL ëchH ,ií{wnZhH ï|UÐ ß}_UÐ
x}aUÐ ï\L Y T êbhH UÙ {_= .pLeCÐ : dhYÛ UĆB Y F¶ éÐkH ò
.{h@ cZ= ß}_UÐ ÒØnY oLHÐ {S ënT ÐÙÎ nY }x}b>í }BùÐ ÚnBn=
pSÚí ox ëÌ èÚnZY T Y odJÐí nwJÐí çÐÚíÌ DL NTÚnZCÐ Ê5HÌ oTÐ .½
ëchH ,(pSÚUÐ DL ì{« ï|UÐ HøÐ d_x øÌ o«) ïUÐ cx w Y æ}_hU
ng}_= ÐYbx ëÌ @Ì Y ß}_UÐ éÐJ ÓnÂĆY Ðcx ëÌ he!Ð Y n=d]Y
Ú[UÐí ëÐUúÐ êÐ{HÐ DL g_I ,c, cI +j= ïUÐ xPUÐ DL nð bAø
.cYÌ ÐÙÎ
ç}R e ÐZSnfx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐí ,ß}_UÐ Ênf?Ì pfhaUÐí pfhaUÐ N= S> .¾
*nhA : fY ÒØnaHøÐ phahTí }L x ï|UÐ âCÐ DL 4n_ RÌ ØíØÚ ÒE`É
.phfgCÐí phde_UÐ
g\_= ÐUjx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐí ,ß}_UÐ Ênf?Ì î}BúÐí pfhaUÐ N= S> .¿
.phde_UÐ Ònh"Ð : ib]hH hTí ìedö _> n, bdU pdþHúÐ Y pLe6 _UÐ
140
ëchH iÌ 4 yíÌí ,ÒE`É ÓnLe6 OÎ NTÚnZCÐ S ,ß}_Un= Ê{UÐ S .À
hR ëíF¶ ðøÐkH ½»¼» Y E`É ÚnBÐ p=nc= ÐYbx ëÌ ß}_UÐ pxn¹ : ghdL
Ênf?Ì ÚnBøÐ Ð|w @Ì Y pdþHj= Ðí}cax ëÌ <nUn= ghdL ëÌí ,}BùÐ x}aUÐ gR î{Y
Y ÚnBøÐ p=nc= ÐYbhU ýnSØ ÒPL <ÐA ç}adU LÌ õ ,ß}_UÐ pxn¹ {_= .ß}_UÐ
êb>í pð =cY ÓÐÚnBøÐ ç}aUÐ éØn> ? Yí ,ß}_UÐ éĆB n) Ðí}cR UÐ pdþHúÐ
.p=n@ün=
õ
NTÚnZCÐ LÌ ,phcx}YúÐ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : Ðð ET o_d> UÐ "`fh=" p_dU ÒnTn7 : .Á
nð hýÐZL ó ,pinB T :í ,(¿×¿) pinB ¼Á Y éíÐ{@ nghdL nð SÐÚíÌ (ß}_UÐ S)
âY gR DL phfY =n@Î ëcH ðøÐkH íÌ ß}_UÐ Ênf?Ì ax}_> hH nð d][Y
Ónd][CÐ xÚn_> Ðcx ëÌ NTÚnZCÐ DL ëchH ,ÒØ5dU ex{b> Ênf?Ì .ß}_UÐ
=ÚÌ) Ðð }]H íÌ Ðð ØeL gfx ÑÚ{Y éíÌí ,pdþHúÐ DL Ðh« íÌ Ónin#Ð : ÒØ@CÐ
UÐ ÓnYd_CÐ [dU ÖPhH ? !`fh= :énL Ó[= ×WhH (ÒÚínY ÓninB
.phUnUÐ `fhUÐ }^fií ß}_UÐ =n> ? ,Ðð ~ýnR F_hU
ó p_=ÚúÐ Ónin#Ð : ng_í
õ
pLe6 cU LÌ ,ÞnIÌ p?Ć? íÌ N[I Y ÒE`É ÓnLe6 OÎ NTÚnZCÐ S .Â
,ß}_UÐ ÊngiÐ {_= .ìíhH ï|UÐ ß}_UÐ DL Ø5Løn= dU ýnY íÌ pdþHÌ Ò{L
DL ng}L ? Yí ,pLeCÐ : gýnT Y *nÂĆY piÚnbY ghdL ëchH
.[UÐ
õ
Ujx ëÌ hdL ëchH ðøÐkH ÑÚ{Y T LÌ ,aÉ }/kY OÎ ß}_UÐ éA ö .Ã
oh>}> ënT ÐÙÎ pdþHúÐ DL ïĻ UÐ çÐÚíúÐ hS}> cex .}/kCÐ Ênf?Ì ÑÚ{edU
.Ðð ~wn@ ëcx nY{fL <nUÐ éÐkUÐ od]= ÑÚ{CÐ ¬ êbhHí ,nð xÚí¦ pdþHúÐ
õ
âe= ngLY >}x eL Ón]]8 íÌ phh> ÓÐÚ[ Yô N=Ú{CÐ LÌ .Ä
íÌ ]CÐ : pAíPY EQ AÐ}Y íÌ p[Sni ÓnYd_Y Ø@í DL Þ}AÐí ,ß}_UÐ
,ÊngiøÐ {_= .ß}_UÐ Ênf?Ì þdY ë_h]x nY ÊY N=Ú{CÐ DL ëchHí ,Ú[ Cô Ð
.pLe6 e íÌ hYÛ Y hUÎ ÐdÉ> nY pZSnfY ghUÎ odJÐ
DL ß}_UÐ Ênf?Ì AP= êbH nY yd][Y nghdL ÒE`É pSÚí ÑÚ{Y cU LÌ õ .¼»
Ð|w }TÙ }ex nY{fL .î}BúÐ pg!Ð DL yd][CÐ Ð|w x}_>í ,Ng!Ð î{AÎ
Ð|w ÖPxí gfx ëÌ pSÚUÐ e² ï|UÐ ZUÐ DL ëchH ,ß}_UÐ Ênf?Ì yd][CÐ
.ÓnYd_Y Y _h]x nY nð ah\Yô ,pLeedU yd][CÐ
ƝŚƄŤƧǇř ƲƿŹŚưţƹ ƲǀŝŹŶŤưƫř ƉƹźƗ :ľŚŨƫŚŧ

Ò{x{!Ð ÓÐÚngCÐ íÌ Ò{x{!Ð ÓnYd_CÐ DL ë=Ú{CÐ æ}_x ëÌ Óøn"Ð _= : cex
L ÚncRúÐ _= Mx 5hR hUÎ .ß}L ïú p@nA Unfw ëcx ëÌ A ëí{= ,gaij=
141
ëÌ cex UÐ î}BúÐ ÚncRúÐ Y {x{_UÐí {x{_UÐ Unfw ,Ðð Ø{6í ,UÙ hbĻ cex hT
.n) .j>
L r= ÊÐ}@l= x}R T dT ,ç}R Ò{L OÎ pLeCÐ S :ç|`TÐ d ßí|K .¼
nY ç}aUÐ LÌ õ .pLeedU fL ß}L x{b> ? Yí ,pHÐÚ{UÐ âY Y Ø{7 Ê~@
.wÚncRÌ yh> : w{LnHí ÖPdU pfh_Yô ýnHí Õniü ØÐY Y hUÎ ë@n²
Y Ø{7 Ê~@ L r= ÊÐ}@l= êbx ëÌ x}R T OÎ odJÐ : oeg^Xô ýmGí ÕmhÎ .½
íÌ ]8 cI DL Ò{AÐí paÉ Y yh> pdhHí ÕniÎ ? Yí ,pHÐÚ{UÐ âY
pidCÐ Ón_=n]UÐí phUùÐ oHÐ"n= ç}aUÐ ØíÛ .Ðð {haY x}aUÐ hþ>}x Ê¡ ïÌ íÌ Ú[ Yô
î}BúÐ ç}aUÐ DL Úí{x ëÌ x}R T DL ëchH ,e_UÐ Y ÊngiøÐ {_= .cYÌ ëÎ
.âCÐ Y = d_CÐ Ê~!Ð 4 ÖPxí
õ õ
ðøÐkH xPL Y pegY x}R T LÌ ,ç}ó R OÎ pLeCÐ S :æmYbGøÐ oc@Ú .¾
ên/ü nð hRnT hþ>}> ï|UÐ qSUÐ Ø{A .nghU p]bi xPL íÌ n4 p=@úÐ Øn«ü
.[UÐ pR}Q ÒÚØn`C ç}aUÐ ÕnĻ 5=Ú .e_dU ç}aUÐ HÚÌí ,pegCÐ
OÎ gdHÚÌí ,ÞnIÌ p?Ć? íÌ N[I Y ç}R OÎ pLeCÐ S :gaTÐ .¿
NaKY Y ÓĆ=nS ï}« ëÌ x}R T DL ëchH .nghR e_dU ë=Ú{x UÐ pHkCÐ
ç}aUÐ eH ? ,âCÐ éA ÒØ{7 ÓnYd_Y ÞĆHø gdeL ÜÌÚ DL
.ÓnbhbUÐ hUÎ qdÉ> nY Snf>í
Ênf= ç}R Ò{L OÎ gehb> {_= íÌ Ò{AÐí pLeeT NTÚnZCÐ Y odJÐ :ÕÙ5eTÐ Ême< .À
cex .ngehd_> x UÐ phde_UÐ íÌ hdL oxÚ{UÐ x ï|UÐ ên^fUÐ ex ET ÕÙei
DL íÌ ÖdUÐ DL > ÒE`É ÕÙ5i Ênf= Ò}RCÐ ØÐCÐí pHÐÚ{UÐ âY âfU nð bRí
.ÒÚUÐ DL íÌ ÚÐ{!Ð DL > pe ÕÙ5i Ênf= cex íÌ ,pUín]UÐ y]H
odJÐí ,pxÐ{UÐ |fY ýngfUÐ ënYøÐ pdþHÌ N=Ú{CÐ LÌ õ :K5!Ð ;íúÐ ÚmAøÐ .Á
: rUÐí _UÐ g\_= éÐkH x}J L gaij= p=@úÐ L Ðx ëÌ ghUÎ
.@Ð}CÐ
ýngfUÐ ënYøÐ éÐ{HÐ Y cUí (ìĆLÌ Á SÚ) =nUÐ ànZfUÐ af= ênhbUÐ cex .Â
.UÙ DL {Lnx ÒØnCÐ âi ënT ÐÙÎ dU ýnY pLee=
gR DL {Lnx [UÐ ÕÚnB nY ànZi íÌ phiÐ{hY ÒÚnxÛ h^f= ÷ Sô :oghÐzgBÐ Ó°@|TÐ .Ã
Ênf= : ií{wnZhH nY DL Ðí{e_x ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ .pHÐÚ{UÐ âY ÒØnCÐ
.iedö _hH ï|UÐ âCÐ íÌ phde_UÐ L Ú[>
pð h ehd_> pð =}9 Ðfx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ :ogwÚzTÐ ÒÚízTÐ ëddZw ë<ÚzBÐ .Ä
.gaij= ngxÚ{= ëYbx æH ÒÚíØ ëee[x ¹Ì U 5T ,}a[UÐ Y pdYncY
142
: 5= @Ð}Yí ØÐY Y id]x nY T íÌ ì@n² ëÌ cex nY T N=Ú{CÐ æW=
odJÐ ,ÊngiøÐ {fL .ngcd/ UÐ Ò{LnCÐ ØÐCÐí phýngfUÐ ÓninYøÐ ]B UÙ
._UÐ g\_U Ú}bCÐ ÖP= ÐYbx ëÌ gfY
Ɩƣřƺƫř ƲƯ ŠƬŨƯŏ
õ ëÌ ëíØ Ðð {x{@ nð LY h=Ú{C ê{b> ëÌ cex hT
d_R 5L pð dYÌ Mx 5hR hUÎ ?ghR ¦nĻ ö
ö ð
nghR ÐdeL UÐ ÓnHkCÐ : xUÐ d_dU nbRí oxÚ{UÐ ohUnHÌ : nf>ÐÚíØ «}B Y _UÐ
.phehd_UÐ phde_UÐ : ênUÐ N=Ú{CÐ àÐ}iø pÉ}aUÐ Ên]LÎ ß}`=
ŜƿŹŶŤƫř ƾƟ ŠƇŚŴƫř ƦŤƤƿźƏ ƢƬųř

řŶƴƧ ƾƟ ŠưŴƋ źūŚŤƯ ŠƬƀƬſ
hUÐ ÓnT ÓnxFT î{AÎ Y ~YÐØË xnY yi ,"pR}_CÐ d¶ ï|UÐ ÑÚ{CÐ" Ò}cR nð Y{Y
"oxÚ{UÐ phahT" ÒÚíØ : bR ÓnLnH =ÚÌ OÎ NYx Y oxÚ{UÐ YÛ E[b= Ð{fT : pý~Un=
{S phxÚ{UÐ *nhincYÎ ëÌ ÒÚí{UÐ : NTÚnZCÐ Y %Ä» }SÌ .Ò}wn= sýnf=í NhiÐ{hCÐ ÊÐÚ{edU
: pYn_UÐ ph@niüÐí NaKCÐí ÊÐÚ{CÐ N= ÉÐUÐ pxH qfĻ 5T ,ádY cZ= qfĻ
:UÙ xnY bA hT hUÎ .gYnSÌ
õ
ÓÐ}ýnJ Ð_f[x ëÌ ghUÎ o ó dJô í ,nð SÐÚíÌ wÍn]LÎ > ,pLnbUÐ OÎ N=Ú{CÐ éÉí p^" .¼
.phSÚí
ënT ? Yí , pfh_Yô pxÐ{= p]bi Y phSÚUÐ *Ð}ýnJ ÐY}x ëÌ N=Ú{CÐ DL ënT UÙ {_= .½
.>}ýnJ q]bH rhA bx ëÌ gfY T DL
."ÊÐFB" þUíÌ FôLÐ .î{Y {_=Ì OÎ *Ð}ýnJ Ó{_=Ð x|UÐ þUíÌ OÎ }^fUÐ h@> > .¾
õ
Y {AÐ= Ðbdx ëÌ Ò{h@ pRnY ]S : phSÚUÐ *Ð}ýnJ ydaô> 3 x|UÐ þUíÌ Y o ó dJô .¿
ng_x UÐ oxÚ{UÐ pbx}J OÎ ìniøÐ Y) \RÌ phSÚí ÒÚnhJ eL DL )Ú{x cU ÊÐF#Ð
.(E#Ð
143
Ð_f[x ëÌ phSÚUÐ Ò}ýn]UÐ pLnfÉ phahT : nð xÚ{> Ðbd> x|UÐ Êøkw DL ënT UÙ {_= .À
UÙ : \aUÐ ënTí ,Ò{x{!Ð ÓÐ}ýn]UÐ ÊÐØÌ Ļ {bU nð _J .nwíE]xí Ò{x{@ ÓÐ}ýnJ
.hdL Ðd[A ï|UÐ oxÚ{dU
nð @Ùei ÐLG¶ ëÌ ghdL ënTí ,ÒE`É ÓnLe6 : ë=Ú{CÐ dó @ ,p=}UÐ ì|w {_= .Á
Óøn"Ð cU nð "nÉ ÕÙefUÐ ëcx ëÌ o@ÐUÐ Y ënT .[A nY DL Ø5Løn= nð hxÚ{>
.gfgY : Ì}]> ëÌ cex UÐ
OÎ éÉdU ÚncRúÐ pLe6 sYØ >í ,ç}aUÐ phbU @Ùei ß}_= UÙ {_= x}R T ênS .Â
.he!Ð hdL RÐí {AY ÕÙei
phdeL h/ éĆB Y {x{!Ð ÕÙefUÐ ox}= he!Ð ênS ,he[UÐ Ð|w Y ÊngiøÐ {_= .Ã
.ÊÐÚ{CÐ ÚíØ ë=Ú{CÐí NaKCÐ ÚíØ ë=Ú{CÐ o_U rhA ,oxÚ{UÐ
he!Ð S Y ngYÐ{HÐ cex phh> pdhHí e[> ¬ ëÌ UÙ {_= pLeCÐ DL ënT .Ä
.ÕÙefUÐ h]= ëíÍ{x nY{fL phxÚ{UÐ g6Ð}= :
{ACÐ ÕÙefUÐ DL phfY phxÚ{> p]B e[x¬ ëÌ N=Ú{CÐ Y }x{Y T DL ënT ,Ðð EBÌ .¼»
Ýnbi UÙ > .SÐUÐ ßÚÌ DL e_UÐ : gg@Ð> UÐ TnZCÐ î{AÎ Y Yn_dU
.g]]B h]U nð _h+ ë=Ú{CÐ d]iÐ ? Yí ,Ln+
ƱƺŝŹŶŤưƫř ƭŚƴƿ ƝƺƀƟ ŢƳŏ ƶŤǀƴŝ řŷœ

!ŢƳŏ ƭŚƴţ Ʋƫƹ ƱƺưňƬƘŤƿ ƝƺƀƟ ƱƺŝŹŶŤưƫř ƵŚƴŝ řŷœ
ƲƀƳƺƨſņƹ ŌŚŝźƸƧ ŠƧźƃ
Ì{CÐ oxÚ{UÐ S J ,ën`ZhY ÒE= DL icHíõ Ên=}gT pHkY : ïífUÐ f[CÐ :
: ýn=}gcUÐ ên^fUÐ âÛ> L ÒÚíØ : UÙí ,nð hdeL ÊVUn= ênhbUÐ : ecx d´ _UÐ ëÎ ébx ï|UÐ
.pxífUÐ pSn]UÐ p]7
Ûng@ DL {e_> UÐ ÓÐ¦nCÐ éĆB Y ÒÚí{UÐ ì|w oxÚ{U px{hdbUÐ pbx}]UÐ qinT
" ìd_R nY hUÎ .(gaiÌ ë=Ú{CÐ ghR 5=) Ün_fUn= nð _h+ Ú\"Ð oh[> Ì}UÐ ànbHüÐ
.pdcZCÐ ì|w
Óøín]UÐ _= Ð{L 5hR ,Ôn?úÐ âÐiÌ T Y phUnB nwí{@í ,pLnbUÐ OÎ N=Ú{CÐ éÉí Y
ên^fdU pLnbUÐ = ÕÙei Ênf= gaij= ÐYbx ëÌ ghdL ënT .ÚÐ{dU pbÉĆCÐ
ÒØ@Y UÙ e_U pYÛĆUÐ @Ð}CÐ qinT .ÒET pcI cI DL hdL ë=Ú{x ï|UÐ ýn=}gcUÐ
144
phi>}T çÐÚíÌ Y ê~dx ëÌ cex nY T î}BúÐ Óøín]UÐ DLí ,Óøín]UÐ Y Ò{AÐí DL
.UÙ EQí pbÉø ØÐYí h]ĺ êĆSÌí
qinT Ò]#Ð ì|w ëÌ rhA ,wØØ}> ÑnHÌ gai ëÌ cexí , }YúÐ ÏØn= : ë=Ú{CÐ ØØ}>
nY{fL ØØGUÐ Y Ð[dĺ nY ënL ¹Ì øÎ .px{hdbUÐ oxÚ{UÐ ç}J Y ìí{gL nY Y nð Yn> nð SĆJ
phUnL p@ÚØ DL he!Ð ënT ,pd!Ð ì|w : Ün_fUn= {AÌ }_Zx 3 .pegedU gaiÌ h^f= ÐíÍ{=
ßÚÌ DL ngdcI |Bj> pcZUÐ ÓÌ{= nY{fLí .é5TøÐ Y gLíPY ÑÐGSÐ Y Ü5"Ð Y
øÎ N=Ú{CÐ DL Ðí{e_x 3 ¹Ìí ,gaij= e_UÐ Ync= ÐYnS ¹Ì ë=Ú{CÐ Aø ,pLnbUÐ
.pfhaUÐí pfhaUÐ N= xÚnZeT
ë=Ú{CÐ ngY{HÐ rhA ,p_ýÐÚ pxW= phh> pdhHí OÎ qUĻ
,pcZUÐ qdeTÐ nY{fL
ëÌ cex UÐ phÐGRøÐ Óøn"Ðí ýnCÐí pdþHúÐ Y pLe6 ÑÚ{CÐ ghUÎ @í nY{fL
Nd, pcZUÐ FL N=Ú{CÐ _= ÐdH}x ëÌ A ÐLn]HÐ {Sí .phde_UÐ Ònh"Ð : gg@Ð>
.ân]biøÐ ÓønA : Ô{² ëÌ cex nY Ón_> Yí âedU gegR Y Ðí{TjhU ÓniíGcUĆU
pg@ Yí ,nð hd@í nð Ðí yÉÌ Ê¡ T ëú ,pg@ Y ,p=}UÐ ì|w ë=Ú{CÐ oAÌ {bU
ÖnfU nð \xÌ pegCÐ ÑnHúÐ Yí .nð hfQ ënT p=}dU L5@øÐí L5!Ð oin!Ð ëú ,î}BÌ
nY{fL _fx hd_UÐ ëÌ Ò{x{@ Ò}Y ÐhU ,0{xj= Ê¡ c= ÐYnS N=Ú{CÐ ëÌ p=}UÐ ì|w
.ëc= Üd!Ð DL ÐíF@Ìô ëÎ ZadU hexí ,ë=Ú{CÐ è}x
ŚƷźſŐŝ ŠƀſŒưƫř ƾƷ ƞƈƫř ŠƟźƛ Ʊœ

şŶŰŤưƫř šŚƿǇƺƫř ƾƟ ƪƣřƺƴƫř ƝŚƈƳŏ Ɩǀƴƈţ šŚƧźƃ šŚƿźŞƧ Ŷůŏ
ÓnIÚí î{AÎ ² {axÐØ ënT rhA ,ÑncUÐ n) nfddgHÐ UÐ ©íÚ{iÌ {axÐØ p[bU Ø_i
: pHkedU pe\UÐ ©nCÐ : n0}« xUÐ d´ _UÐ ~T}Y ënT UÐ ÓnTPUÐ BÐØ e_UÐ
sYniFUÐ ënT .ênxÌ p?Ć? Y ÒÚí{U Yn#Ð êhUÐ : ,p_e!Ð êx ÖnÉ : UÙ ënT .T}cUÌ
pdYn_Y > nY{fL >nxY AÌ OÎ [x d´ _UÐ ëÌ Ò}cR DL Ðð Ø{6í Ðð Ø{6 ~T}x xÚ{UÐ
.NcdgeT hUí NL{eT N=Ú{CÐ
hdL ëÌ {axÐØ énS ,ÒE[S p?Øn7 {_= .{axÐ{U pCncCÐ qinTí ,oxÚ{UÐ pLnS : >n4Ð Ü}@ ëÚ
pTPUÐ ì|af> gh@> sYniFU nð \xÌ Yn#Ð êhUÐ ënT {bU .pbhSØ N_> Ò{C ëÐ|þHøÐ
Ênf?Ì pYĆUÐí ënYúÐ ÓÐÊÐ}@Î L Ò¦n7 Unfw ëcx ëÌ Ú}bCÐ Y ënTí ,Ø{!Ð NaKedU
cx 3í ,ÒEBúÐ p^dUÐ : ß}CÐ LÐ{= Ðð Ú|_Y [>Ð ÑÚ{CÐ ëÌ øÎ ,pbhSØ N_> Ò{C e_UÐ
.nð b=nH ÒØnCÐ ì|w xÚ{= ênS ï|UÐ {hAUÐ iÌ rhA {axÐØ ÊnL{HÐ øÎ ÚnhB Y ÒÚÐØüÐ î{U
145
OÎ Ñnw|dU qSí ïÌ x{U cx 3í ,gh@UÐ sYniFUÐ ênbx rhA ,ÚínCÐ ÊnfUÐ OÎ {axÐØ d]iÐ
?e_UÐ nY .ÖPUÐ : ngY{HÐ ëÌ H UÐ pfh_õ Cô Ð ØÐCÐ DL Ú_UÐ pUín7í cY
,nghdL ~T}> xUÐ d´ _UÐ eL pIÚí qinT UÐ Ò}caUÐ ÚnBø oHnfCÐ qSUÐ iÌ {axÐØ Ú}S
Y pUnA : Ø{!Ð NaKCÐ {hU ,pLnbUÐ OÎ Éí .èĆgHøÐ hUí d#Ð w hd_UÐ ëÌ ïÌ
Y Ć ð ýnw 5ð T ghdL bdx }BùÐ {_= EB OÎ ë_ex YnT âHÌ Ò{C Ðd@ {bU .p=hQ I
d´ _UÐ eL ÓnIÚí : ébUÐ ni{LÐ 5T "ÓnYd_CÐ èĆgHÐ Y NcgfY" ÐinT .ÓnYd_CÐ
.xUÐ
OÎ geSí ,Ð\gfx ëÌ he!Ð Y {axÐØ odJ ,UÉí ÚR
pR}Q ÐTGx ëÌ ghdL ënT ,4 pegCÐ Ö í ,ÓnLe6 =ÚÌ
L ÓnYd_Y gaij= Ð_e«í ,pbhSØ xPL Ò{C [UÐ
ghdL ënTí .e_UÐ : xØ@CÐ NaKCÐ Y pTPUÐ : ënYúÐ
Ð|w : ìedö _> 5L ÓnLeCÐ SnU Ðð }x}b> ÐY{bx ëÌ UÙ {_=
,pHkCÐ ©nY : d8 SY OÎ pLe6 T HÚÌ .âCÐ
SY Ñ}S ,{_[CÐ Ñ}S ,o>ncCÐ ÕÚnB NaKCÐ Ðd=nS rhA
.UÙ EQí ,nxERncUÐ : ,Ón=}_UÐ
Y pdþHÌ wUjxí ,gege=í gaij= wR}_x ,NaKCÐ ÐaSx ëÌ N=Ú{CÐ DL {axÐØ ÚnIÌ
d_x 5hR hUÎ fi ëÌ o« ï|UÐ phªÌ }TúÐ ÊVUÐ w nY ,Ø{@ NaKY nfaÉ= :âi
ï|UÐ d#Ð w nY :íÌ ?f[CÐ : pYĆUÐ ÓÐÊÐ}@Î pTPUÐ Ļ¬ ëÌ cex hT :íÌ ?pYĆUn=
?pHkCÐ : e_UÐ Ênf?Ì g@Ði ëÌ cex }]B FTÌ w nY :íÌ ?nfw pYĆUÐ ênî : ìÐ}>
5L Ô{> ëÌ pLe6 T Y {axÐØ odJ .ànZfUÐí Ònh"n= Ne_aY pegCÐ {_= ë=Ú{CÐ ØnL
ënT d_R nY T ,EcUÐ ébx ëÌ {axÐØ s² 3 .pbhSØ N?Ć? Ò{C ïhA Ýnbi UÙ Ć>í ,aZTÐ
,ÝnbfUÐ : Ðð {@ N6{fY ë=Ú{CÐ ënT .yhUÐ ß}`= ènfwí nfw pdþHúÐ _= @x ëÌ
._UÐ g\_= Y ëedö _x ÐinTí
{Sí . ph Un_R }TÌ pbx}]=í ,Inbi > {S Ò¦nCÐ : A}]x ëÌ cex ënT nY T ëÌ {axÐØ énS
oAÌ {bU ?phfUÐí .ÒÚ}bY qinT pbhSØ N_> L ðø{= bR pbhSØ ë2 }YúÐ ç}`HÐ
ëÌ ë=Ú{CÐ U énSí ,Ò¦nCÐ {_= ÒET ha[> p@Y DL {axÐØ [A !ìd_R nY ë=Ú{CÐ
nfU énSí ,pÙn= ÒØn_= {axÐØ AÌ .ìj= xÚ{UÐ âHúÐ éĆB \RúÐ Ò¦nCÐ qinT ì|w
._aUn= y@ni xUÐ d´ _UÐ ëÌ q?Ì p=}UÐ ì|w ëÌ x wí
146
ƲǀŝŹŶŤưƫř ƪưƗ ƺƷ ƻƺŤŰưƫřƹ śŹŶưƫř ƪưƗ ƺƷ ơŚǀƀƫř
şŶŰŤưƫř ŠƨƬưưƫř ƾŝ Ƃţŏ ŠƀſŒƯ
aKY oxÚ{U Ò{x{@ pbx}J Ó{eLÐ ngT ëÌ - >Î pHkY Y ë>Ðí NU nfU qUnS
N=Ú{CÐ Y Yn_>í ÓÐ¦nCÐ DL ~T¬ }>ô qinT UÐ pex{bUÐ pbx}]UÐ L nð L ýn=~UÐ pY{B
: {x{!Ð sYniFdU he[UÐ nwÍĆYÛí NU q_í {bU .ngaÉí {A DL pR}_edU NcdgeT
.nð Yn/ pbhSØ xPLí pLnH
odõ Jô í ,pTPUÐ ~T}Y Ñ}S ÒE`É pfx{Y OÎ gdbi ÓnÉn= wÚnîn= ënT ,N=Ú{CÐ éÉí Y
ø nY ÐíÚí~xí ,[ií pLnH Ò{C N[I Y paUkY ÓnLe6 : pfx{CÐ : ÐUx ëÌ ghUÎ
Y wEH Ênf?Ì .nghR (d=nbx nY íÌ) NcdgCÐ pY{B S ÐSÐ}xí é5LÌ ~TÐ}Y p2 L bx
Y 0{U nYí ,ÒÚnxÛ }BË : ìí{wnI nY ÓnhdHí Ónh=n«Î ÐZSnfx ëÌ ghdL ënT ,}BË OÎ ~T}Y
.fhU ÚncRÌ
Unfw ënTí,oxÚ{UÐ ~T}Y OÎ N=Ú{CÐ x}R ÒØnLÎ q/ ,UÙ {_=
Ð|w Y ë=Ú{CÐ É>í .ìíFBí ìí{wnI nC hdĻí Ýnbi
,Ò{h!Ð ýn=~UÐ pY{B hf_> 5L ) ÞnB Ú[> Ênf= OÎ ÝnbfUÐ
{_= .èÚnZY cU pi Ên]LÎí Ò nY Ú[UÐ Ð|w pLnJ q/í
gdeL DL Ú[UÐ Ð|w h]> phahT Ýnbi NTÚnZCÐ DL ënT UÙ
.Ò{CÐ pcdeCÐ : ýn=~UÐ pY{B :
Y Ec= ph Un_R }TÌ Ò{x{!Ð ÒÚí{UÐ ëÌ NU qUnS 5T he!Ð }S Ìó {bU
ÚncRú NcdgY Y N=Ú{CÐ xĻ > rhA ,n4 x{bUÐ cZUÐ
.pÉn#Ð gR}_C N_inÉ OÎ }BË I Y gh>j>
147
ŠǀƳŚŨƫřř ŠƬůźưƫř ŠƇ
Ƈǈų
M<ÚÚzdcT oÉ|`TÐ Êm\KÎ v ß|^TÐÐ oc@|X X æzz4Ð ëÎ
Øz^^Xí <ÐFXí ,, bY< Òzwz!Ð ogdgc^TÐ ÒØmBÐ off?ÐB
X T{< êmgaTÐ bddw .ogdgc^TÐ à5hú
úÐ S ÑÚmawí ÜÐ"Ð
Ü
:;mTÐ é°A
.M<ÚzBÐ M<
M ÓmXc^BÐ 9 oSSÚmYXí ogKm+ owzzgf/ ÓÐÚmAÐ •
.aga"Ð 3m^TÐ 9 |vÐJ oRÐ|X •
.z!Ðí a^cT XXmbTÐ àÐ|høÐ •
.oggcKm`= ßí|K •
.ëÐTúm< oþgccXí ê5v°T ÒDX oogg= ØÐX •
.ÒØm`G°T ogdgc^TÐ à55húÐ bT oÉ|`TÐ Êm\KÎí âeTÐ •
MZH X ÓmKd6 9 d^TÐ CK zd^= oggwÚz= wÚmYX •
.w|`S íÌ
.(ogKm+ íÌÌ ogýme> íÌ owØ|Q) æ
æmYSÐ ÑÚmĶ •
.^g\TÐ
mfRmgG 9 aga"Ð 3m^TÐ X oogdcö ^= ÓÐEA •
.ýmBÐ @ wÚm/ •
148
ƖſŚŤƫř ƪƈƠƫř
:ÑRºBRºA Ñ»YjA
ÄÌj¿NºA
,ëmhüÐ Zdw mð þgH oQ|^BÐ pgT

.ac¶ Ê v <
xUÐ d´ _UÐ oU w ,x}eUÐ ,pUnUÐ pdA}CÐ ëÎ
pÉ}R Unfw ëc> U ,x}eUÐ ëí{= iÌ rhA .ì}w@í
.[² ëÌ bhb"Ð dö _dU
pýnCn= N_UÐ OÎ [x {S nY pdA}CÐ ì|w cZ> ëÌ cex
w pdA}CÐ ì|w ëÌ rhA .(}TÌ íÌ) phehd_UÐ phde_UÐ e6 Y
Ubx nY w d´ _UÐ f[x nY ëÌ }T|fdR ,bhb"Ð d´ _UÐ Ô{² rhA
.d_ax íÌ Ubx íÌ ÑÚ{CÐ ì{b_x nY hUí ,d_axí ÑÚ{CÐ
ƮĴƬƘŤƫř Ƽƫœ ƮǀƬƘŤƫř ƲƯ ƩŚƤŤƳǇř

x}]UÐ ÖnRÎ ? Yí d´ _UÐ phdeL çĆJÎ w ÑÚ{CÐ ö pegY ëÎ
ÑÚ{CÐ pegY ëÎ :î}BÌ pbx}]= UÙ ébi ëÌ cex .Nedö _edU
îCÐ ë=Ú{CÐ d¶ ëÌ dBÐØ cex ï|UÐ çnhUÐ dB w
ëÌ w Ðð ÙÎ ÑÚ{CÐ pegY ëÎ .pHÐÚ{UÐ âe= Nbd_CÐ f_CÐí
,gaij= ÊnhIúÐ Ð=}¬ «í
ô Ðí}c¬ axô í Ð?{x ëÌ OÎ N=Ú{CÐ R{x
: ngdYncY DL w{Lnx cZ= pHÐÚ{UÐ ÒØnY Y ÐdYn_x ëÌ ïÌ
.*ÐÚngYí gR}_Y phf= : n4nBØÎí *ÐíÙ
ijTí pR}_CÐ ê{bxí ëncCÐ éA ê² afx ø ï|UÐ ÑÚ{CÐ ëÎ
.phehd_UÐ phde_UÐ DL bhbA }]B w pb_dCn= N=Ú{CÐ _]x
149
ƱŚƀƳǅř źďǀƜĄƿ Ʊŏ ƾƤǀƤŰƫř ƮňƬƘŤƬƫ Ʋƨưƿ
phýnhehcUÐ phTGUÐ ëÌ ïPUÐ ãnY{UÐ : pdw|CÐ ÓnRnZTøÐ Y
.Ðð {x{@ nð þhI ëniüÐ dö _x nY{fL pbhbA E`> ãnY{dU phiíGcUøÐ
ph[L pcI ,d´ _UÐ Y Ê}CÐ BÐØ d¶ô {x{@ Ê¡ Unfw
ÓnSĆL ,{x{@ =Ð}> ,{x{@ ©íGcUÎýnhehT ÚnY ,Ò{x{@
Y qSdU Õn² dö _CÐ ëÌ :}"Ð f_Cn=í ébUÐ cex ...Ò{x{@
n, Ê¡ ïÌ d_x dR øÎí ,ÓÐEhÙÐ ì|w T [Ļ ëÌ @Ì
.pð bhbA d´ _UÐ [² Uí ,dö _CÐ Ð|w g@Ðí
w phxÚ{UÐ ÓÐÚí{UÐ = .j> UÐ ÒÚ}cCÐ îíncZUÐ Y ëÎ
ëÎ 5ð ýÐØ [hH nY Ð|w ëÌ ê~!Ð h]HÌí ,ánaAøÐ ÊH
w Ð|wí .hdHí É cZ= pUnUÐ pdA}CÐ : e_UÐ qdªÌ
,(..ÓnYd_CÐ g]LÌ bR) "âCÐ¬ " hd_UÐ ZR ÊÐÚí oUÐ
EcUÐ : ÓnYd_Cn= ánaAøÐ îY ÊH oH w nð \xÌ Ð|wí
hU :phxÚ{UÐ sYÐFUÐí ÓÐÊnbdUÐí ßí}_UÐí ÓÐ}/kCÐ Y
EhÙ íÌ gdBÐØ : f_CÐ d= ÐYbhU N=Ú{edU qSí Unfw
hHj>í Ò{x{!Ð ph[_UÐ ÓncZUÐ Ênf=í phdBÐ{UÐ ghT}>
!Ðedö _hU :Ún[Bn= ,Ò{x{!Ð ÓÐØn_UÐ
ƮňƬƘŤưƫř ƪųřŵ ŠŬƫŚƘưƫř

ëÌ dö _CÐ BÐØ Ò{x{!Ð ÓnhTGUÐí ©n_CÐ dB phde_U cex
nY{fL n*ønA \RÌ : phde_UÐ ì|w ëc>í ,Ò{L ðøncIÌ |Bj>
.Mb_UÐ ï{!Ð Ynîí ZUÐ ÓÐÚnY pRnT eZ>
o_dY in= x}eUÐ pdA}Yí ß}_UÐ pdA}Y hZ> nfU cex
5dT ÑÚ{CÐ o_dY OÎ Ò}cUÐ Y}x ëÌ ÑÚ{CÐ Õn² :fUÐ
.bhb"Ð d´ _UÐ hR [² ï|UÐ ëncCÐ iÌ rhA ,UÙ ân]HÐ
.UÙ _aU ç}]UÐ _= Mx 5hR hUÎ
150
ŠŨƫŚŨƫř ŠƬůźưƫř ŹŚƨƟŏ ơƹŶƴƇ
ƲƿźưŤƫř ŠƬůźƯ
phe> cex) Ónhýnf? OÎ bf> ëÌ pLeCÐ Y odJÐí ,ß}_UÐ SíÌ :<ÐFTÐ .¼

: }Y nY dhY~U ÖPx ëÌ ýnf? x}R T Ên\LÌ {AÌ OÎ odJÐ ,(Ên=í UÌ ÞnIúÐ
.ngfL nð þhI æ}_x øí nghR Ðð Ø@Y cx 3 dhYÛ ëjTí Ò¦nCÐ
nY Ðí{h_x ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐí ,ïÚíØ cZ= ß}_UÐ SíÌ :ÚmbQúÐ oSÚmYX .½
phªÌ î{Y éA ÝnbfUÐí ß}_UÐ Y pegCÐ ànbfUn= èÚnZUÐ 4 cex .ngfY ìLHÐ
.phfgCÐí pYn_UÐ *nhA : ànbfUÐ ì|w
ë=}« rhA pbdA : nY ÒÚngY ÚÐ}c= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ :i\#Ðí nw|TÐ .¾
px|`> DL [AÐ ,(}YúÐ ÏØn= ÊïØÚ cZ= ÒÚngCÐ pxØj= ÐíÍ{= U A) ÒÚngCÐ ì|w
pLeCÐ Y odJÐ .ÒÚngCÐ ì|w p=}9 ÒØnLÎ ghUÎ odJÐ ? , nY cZ= p_@ÐÚ
.gýÐØÌ NU hUÎ p@n= ¹Ì ëí{b_x nYí ,wn9 gHnAÎí ,= ëí}ex nY pZSnfY
,Ón_hCÐ íÌ æÐ üÐ íÌ ÉÐUÐ ÓÐÚngY DL oxÚ{UÐ Ênf?Ì :K5!Ð RÐTÐ g/ .¿
o_dx ëÌ DL ,{AÐí I ÚíØ Ð_dx ëÌ pLeCÐ : }TÌ íÌ N[I Y odJÐ
0{U ëchH ,p]bi ïÌ L oh9 ëÌ pLeCÐ Y nð =d]Y ënT 5dT .aUÐ ÚíØ w{AÌ
".aUÐ" oh« ëÌ S "ÓÐ|UÐ Y ÚínZdU" phin? N?ĆUÐ ÑÚnbx nY
phýnf? T LÌí ,Ónhýnf? OÎ pLeCÐ S ,Ónd[CÐí xÚn_UÐ hd_> {fL :}gSFTÐ .À
Ónd][CÐ hdL }BùÐ [fUÐí ,xÚn_UÐ hdL nga[i ,o_dUÐ çÐÚíÌ Y pLe6
.n4 pbRÐCÐ
ëÌ ? Yí o_dUÐ çÐÚíÌ Ð]d¶ ëÌ gfY odJÐ
@íí gYnYÌ pUín]UÐ DL pRa[Y : nw_\x
rhA ,~hTGUÐ p_U Ð_dhU aH±U çÐÚíúÐ
? Yí ,yd][Y íÌ x}_> nghdL pSÚí ëdbx
Ð|w =nbx nY nghdL UÐ pSÚUÐ odS ÐUín²
pSÚUÐ ÐíÚnBÐ ÐÙlR ,x}_UÐ íÌ yd][CÐ
ng@íí Øn_> øÎí ,p=dbY çÐÚíúÐ ^> ph[UÐ
: yfx Y Ûax .Ðð Ø{6 ëUín² ? aH±U
.ÕÐíÛúÐ Y Ø{L FTÌ odS
151
pdþHÌ p_=ÚÌ íÌ p?Ć? nY pSÚí DL Ðcx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ :o<?úÐ K qTÐ .Á
yx 3 Ì{Y íÌ 4 pfUn= êgaY EQ yd][Y L ÊÐH ,pHÐÚ{UÐ âY éA
gHd@ TnYÌ Y Ð\gfx ëÌ he!Ð Y odJÐ ? .UÙ EQ íÌ ¹nwÙÌ : nð Yn/
{AÌ éjH ÐÙÎ .ì|w gdþHÌ L p=n@üÐ æ}_x eL Ðxí [UÐ pR}Q : ÐUxí
oh« eL rUÐ nð _Y 5ghdL ëchH ,ÑÐ!Ð }BúÐ æ}_x 3í }Bù ðøÐkH N=Ú{CÐ
ýn?í pxÌ íÌ @Ð}CÐ : ÑÐ!Ð L rUÐ nð \xÌ cex .ìí{« A éÐkUÐ Ð|w L
.4 Ò}RY
Yí ßgfUÐ N=Ú{CÐ Y odJÐ ?TÙ ÞZ< hc^`G ï{TÐ mXí ?dcö ^= ÐÙmX .Â
hTí ß}_dU ÒEBúÐ pdA}CÐ éĆB ìedö _> 5L pLeCÐ : gýĆYÛ éÐkH ?
éA *nÂĆY p=nT N=Ú{CÐ DL ëchH .phfgCÐí pYn_UÐ *nhA : fY ëí{hahH
Y ì_+ nY pTÚnZY N=Ú{CÐ _= Y odJÐ ,x}eUÐ pxn¹ {fL .pSÚí DL âCÐ
.x}aUÐ Ên\LÌ Sn= Y ÓnYd_Y
nwíÚ}cxí çÚí p_]S DL gdþHÌ Ðcx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ :rcTÐ ÓÐ|S ocþGÌ .Ã
.çÐÚíÌ Ò{L DL éÐkUÐ pLn]= ÐYbx íÌ ,nghdL wÊ5HÌ Ðcx ëÌ ëíØ ÓÐ}Y Ò{L
nð =}A ëÌ hedU S .ÒE`É ÓÐ}cT í{U çÐÚíúÐ ` ghdL ëchH ? Yí
SíÌ .*Ð}c= gýĆYÛ Y c, Ø{L FTÌ Ðh[x ëÌ ghdL ëÌí ,Ì{H sdUÐ ÓÐ}c=
.ßÚúÐ L sd? Ò}T bdx ëÌ ÑÚ{Y T Y odJÐí ,phin? N?Ć? {_= Ñ}"Ð
x}J L U nð =Ð@ Ðí{«í éÐkUÐ ÐíÍ}bxí pSÚUÐ ÐahU ýnSØ ÔĆ? 0{U ëchHí
T Ì}bhH ? .{@x ëÌ cex @}Y íÌ ÑnT ïú ÒØ_UÐ íÌ pR}ÙÐ : Y éÐkH
.x}BU ÑÐ!Ðí éÐkUÐ ÑÚ{Y
phdeL ÓÐÚngY ïÌ íÌ <ùÐ oHn"Ð ÓÐÚngY oxÚ{> {fL :D]eTÐ X o^?Ð|BÐí c´ ^TÐ .Ä
d_x ëÌ x}aUÐ ï\L {AÌ Y odJÐ .(Ên=í UÌ) Ónhýnf? OÎ pLeCÐ S ,î}BÌ
ÚnLÐ o« .Ðð Ø@Y cx 3 }BùÐ ëÌ U 5T Ò¦nCÐ : Ó}Y UÐ ÒÚngCÐ }BùÐ
Ò]B T Ö x rh= (he!Ð āÐ aA) WdU Ðð {SnR U ÖPUÐ x ï|UÐ èÚnZCÐ
.ÚÐíØúÐ ëTÚnZCÐ éØnx UÙ {_= .éÐSún=
íÌ pUjY g]LÌí Ónhýnf? íÌ ÒE`É ÓnLe6 OÎ N=Ú{CÐ S :ýmBÐ @ wÚm/ .¼»
h]Un= p]>}Y ýnCÐ ëc> ëÌ o« .Ø{7 qSí e dU ýnCÐ Y pLe6
{fL bh]> DL *Ú{Sí U gegR Fĺ rh= ,phbhb"Ð Ònh"Ð : ìedö _> nC Me_UÐ
.UÙ od]x SY pg@ÐY
{AÌ DL pdþHÌ Y o_U çÐÚíÌ pLe6 x}aUÐ : phýnf? T LÌ õ :çÐÚíúÐ o^c< o^?Ð|BÐ .¼¼
DL nwI}ax ëÌí çÐÚíúÐ Ð]d¶ ëÌ gfY odJÐ .}BùÐ @UÐ DL ng=@Ìí Ng@UÐ
152
ëÌ gfY T DL ëchH nð xÚíØ .DL±U éÐkUÐ e² ï|UÐ @UÐ ëcx rh= pUín]UÐ
qinT ëÎ ,phÉ p=n@üÐ ëT Y x}aUÐ bx ? Yí ,pdþHúÐ {AÌ DL oh«
.}TÌ o_U çÐÚíÌ e« Y Ûax .nw{h_x øÎí ,o_dUÐ pSÚ= oLĆUÐ a² phÉ
p2 }BùÐ gfY T éjx ëÌ x}aUÐ Y odJÐí ÒjR ß}_UÐ SíÌ :cgXÛ <ÚÌ .¼½
.p=_[UÐ nð hBY âCn= pbd_Y pdþHÌ
d« ? Yí .pSÚí DL ðøÐkH ocx ëÌ èÚnZY T Y odJÐ :ogagGBÐ ocþGúÐ .¼¾
ÐíÚ}ex ëÌ ghdL ëchH ,4 ngd`ZH UÐ bhHCÐ pxÐ{= Yí ,pbdA : ë=Ú{CÐ
éÐkUÐ gfY T Ì}bhH bhHCÐ S> Yí ,NehUÐ pg! }Bù I Y pdþHúÐ
yR cex .@Ð}CÐ íÌ ýĆY~= nð fh_Y ýnSØ ÔĆ? : fL p=n@üÐ éín²í ì{x : ï|UÐ
.UÙ {_= pegCÐ pdþHúÐ éA Ýnbi
oxÚ{UÐ pR}Q ÐíÚØn`x ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ ,nð fc, UÙ ënT 5dT :aga"Ð 3m^TÐ oRÐ|X .¼¿
edö _> w ëUín² nY ëí}BùÐ ëaKCÐ |afx hT SÐUÐ ßÚÌ DL ÐSÐEU Ónhýnf? :
.âCÐ éA NaKCÐ Y ÓĆ=nbY Ðí}« ëÌ nð \xÌ cex .ëùÐ
NcxPUÐ {AÌ Y odJÐ ,phchinchCÐ íÌ ph=Hn"Ð ÓÐÚngCÐ oxÚ{> Ênf?Ì :i\#Ð o!m^Xô .¼À
,h[>í j]#Ð ænZTÐ }BùÐ xPUÐ DL ëchHí ,ên^fUÐ DL nY j]B ð B{x ëÌ
.ÚÐíØúÐ odS x ? .UÙ Y edö _> nY Ö í
ÒE`É ÕÙ5i Ênf= ÐYbx ëÌ ÒE`É ÓnLe6 : N=Ú{CÐ Y odJÐ :ÕÙ5eTÐ Ême< .¼Á
ghdL ëchHí ,pad8 ØÐe= ÕÙ5fUÐ Ênf= cex .oxÚ{UÐ âY ên^fUÐ íÌ phde_dU
.ên^fUÐ : hªÌ w nYí id_ax 5L a>}Y Ó[= ÖPUÐ
N=Ú{edU cex .iedö _x ï|UÐ ên^fUÐ : pfh_Yô ÚÐíØj= NTÚnZCÐ dT :mX êm]h / .¼Â
.UÙ îH nY íÌ ên^fdU pxPUÐ ÓnicCÐ ¬ íÌ ph=Hn"Ð íÌ phchinchCÐ ]bUÐ ÚíØ h/
ÓncZUÐ peîÌ oxÚ{> : pbx}]UÐ ì|w af> .ên^fUÐ h/ UÙ {_= ghdL ëchH
.pYn4Ð Ónhde_UÐ Y nwEQ íÌ Ónd]UÐ |BÌ î íÌ pha>n4Ð
ÓnxÚÐ{@ íÌ phh> ÓnAU he[= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ :oge`TÐ oa<mBÐ .¼Ã
ë=Ú{CÐ fx nY DL c"Ð hH .ß}_UÐ : ìedö _> nY : pegY nð Jnbi ÖP> ÒET
.âÐ{=üÐí phU5!Ðí pxnacUÐí p[UÐ rhA Y nð _Y he!Ð S Y
Ò{LnY ØÐY he[= ÐYbx ëÌ ÓnLe6 : N=Ú{CÐ Y odJÐ :ØÐBÐ gdZ= .¼Ä
íÌ d´ _UÐ xÚn/ íÌ ET|UÐí p_@Ð}CÐ Ñn_UÌ íÌ e_UÐ : pfh_CÐ ØÐCÐ Y Y gýĆY~U
.UÙ EQí ,dU ýnCÐ íÌ ÕÙ5fUÐ
153
ƶƳƺưňƬƘŤƿ ŚƯ Ƽƫœ ƱƺưňƬƘŤưƫř ƩċƺŰŤƿ

ŹǈĄǀƬĉſ Ţſņƹ Žŏ ƺƿ ŠƧźƃ
ð YncY nð =dHÌ >nhH : qHíõ ÜÌ x pHkY qY{HÐ
NaKCÐ Ò{LnC b_UÐí {!Ð e« Ć
.NTGZY ÓnY{B aKeT ý{CÐ gxÚ{> Y Ê~T ïd#Ð eL ÏØnY gR : Ø{!Ð
ÓncI eL : ÏØnCÐí phHnHúÐ Ónd][CÐ DL NTÚnZCÐ x}_> hR > E[S ß}L {_=
ÓnicY ÚÐíØÌ he= ÐYbx ëÌ NTÚnZCÐ OÎ odõ Jô rhA HÐí ÊnfR OÎ he!Ð biÐ ,ïd#Ð
NTÚnZCÐ _= o_U .padCÐ ÓnwxÚnfhUÐ _= he= ÐYbx ëÌí ,padCÐ ïd#Ð ênî
ÚíØ }BùÐ _UÐ o_U .nwdhU pT}Y Ón=}L / Ón_S wÍn]LÎ >í ,pUnbi >Ðw ÚíØ
p=nUÐ >Ð4Ð Úí{= ÐYnS ëí}BËí ,nð \xÌ ÕÐ}=úÐ ì|w / Ón_S ÐUí ÒÚnIüÐ bi ÕÐ}=Ì
phde_UÐ : eZôH UÐ ÓnicedU ëdeCÐ ëTÚnZCÐ ënT ,én[>Ð Ôí{A {fL .n*Ð{_Yí
R{= ÑÚ{CÐ ênS 5fh= ,Ý5bUÐ Y pJ Ì x}J L _UÐ g\_= Y én[>øÐ ëdcZx
.[² ënT nY Ýnbi OÎ N=Ú{CÐ
UÐ ÏØnCÐ _= Unfw ënT ÐÙÎ 5L N=Ú{CÐ ë=Ú{CÐ éjH
UÐ ànbfUÐ w nY íÌ 4 pfUn= pÐí EQ éÐ~> ø
nð \xÌ Ò{x{!Ð ànbfUÐ h/ >í ,ngfL }TÌ ÐR}_x ëÌ ëQ}x
: ë=Ú{CÐ d@ ,phdheUÐ ì|w {_= .pbx}]UÐ af=
ì|w éĆB edö _> nY dhY~U gfY T #í phýnf? ÓnLe6
.pd!Ð
oxÚ{UÐ Y Ec= \RÌ qinT phfUÐ ëÌ ì|w e_UÐ pIÚí : ÐTÚnI , ëíEcUÐ énS
.nð b=nH hdL ÐíØnLÐ ï|UÐ ï{hdbUÐ
ƮĴƬƘŤƫř ƪŗŚſƹ ƱƺƗźŤŴƿ ƱƺưňƬƘŤưƫř

ŽźŞƀƧœ ƱŚƨƿźǀƯŏ
ÒÚÐØÎ Y ÐfcehU 5=íÌ pSn]= d_x nY T ýn=~UÐ pY{B M, hd_> w ÒÚí{UÐ Y æ{4Ð ënT
OÎ odõ Jô ,phehd_UÐ ØÐCÐí @Ð}CÐ x{b>í W8 ß}L {_= .U|U nð bRí ÊĆe_UÐ Ón=nA
.gýĆYÛ Y nwTÚnZx ëÌ cex phh> ýnHí âÐGBn= gaij= ÐYbx ëÌ NTÚnZCÐ
154
Y nwEQí ë_Yí ÖU êĆSÌí GH= çÐÚíÌ) oxÚ{UÐ x}R 4 nw}R í UÐ ØÐCÐ NY{Y
HÐ nghdL ÐbdJÌ ÖU DL {e_> p_U N=Ú{CÐ Y pLe6 qLGBÐ ,(p]hUÐ ØÐCÐ
p_@Ð}Y : NTÚnZCÐ p_dUÐ ì|w {Ln> rhA ,(ÒEgZUÐ <=iY p_d= nð gZ>) "<=eh=íÌ"
pdþHÌ eĻ ÓnSn]= DL p_dUÐ Ó~c>ÚÐ .5=íÌ pSn]= pbd_CÐ ÓÐÊÐ}@üÐí phHnHúÐ hwnaCÐ
p_dUÐ o_U cex .(éÐkUÐ x}J L íÌ @Ð}CÐ :) ÑÐ!Ð Øn«ü Ø{7 qSí éÐkH cUí
{Sí Ðð {@ p_, p_dUÐ ì|w qinT .p=n@üÐ S ÚínZx ëÌ x}adU cex rhA ,ç}aT íÌ ØÐ}RjT
Yí >ÐÙ {= p_dUÐ he[> Y Ên@ FTúÐ d´ _UÐ ëÌ øÎ ,Nedö _CÐ ~haĻ DL ÒÚØnS n¹Ì q?Ì
.pdþHúÐ ÓnLe6 : ngeh^f>í ÓnYd_CÐ e! x}aT e_UÐ
ŠŝźŬŤƫř ƢƿźƏ ƲƗ ƮĴƬƘŤƫř

Ŷăŝ ŠƧźƃ
Ò}cY pbx}J fcHí : {=ó pT : nc=Ðí UÐ S Y ÜR hTí UI ÑÚn= qaZTÐ
S : pinh[UÐ x}aU ÓøùÐ pinh[= pÉnB oxÚ{> pd@ : N=Ú{CÐ o_dY : Ò}cUÐ Ênb=ü
.UÐ
ÓÐ}c= Y) ÓøùÐ : pT}CÐ ÊÐ~@úÐ T ëÌ Y {TjUÐ w phxÚ{UÐ pd!Ð Y æ{4Ð ënT
.n4 Nd`¬ ZCô Ð NdYn_UÐ L îÙúÐ f/ rh= {h@ cZ= phe7 (nwEQí çnfBÐ ànbií pY~AÌí
ÑÚn= qYnS ,ï{xún= nCÐ e_UÐ DL xØn_CÐ N=Ú{CÐ Y pLe6 Y ëĆYn_> ninT 5¹Ì 5=
pdA}CÐ OÎ d´ _UÐ ÒÚíØ : OíúÐ pdA}CÐ Y NdbfY ,YnT cZ= ß}_UÐ pdA}Y Ûín= hTí
,ÓnLe6 OÎ N=Ú{CÐ hb> > .px{hdbUÐ Ò¦nCÐ cI L N>{_Yí ,Ò nY pUnUÐ
ê{> ëÌ pLe6 T DL ënT .pxÚíUÐ ÓÐíØúÐ _=í phRnT @Ð}Y pLe6 T qh]LÌí
px5"Ð pUjY Ö UĆB Y cex (Mhĺ íÌ bhbA) nY è}7 he[= êbU ÓÐíØúÐí @Ð}CÐ
Ø{L FTÌ Ö : yfx ï|UÐ x}adU ow|H Ò~ýn!Ð ëÌ ën=Ú{CÐ qA í .ê{CÐ pYĆU
.@Ùei DL px5"Ð Ónhfb> Y c,
rhA ,p_=Ð}UÐ pdA}CÐ ÚíØ ënT,_UÐ g\_U ngA í ng@Ù5i Ênf= ç}aUÐ q/Ì ëÌ {_=
êhUÐ mYí ,px5"Ð ohUnHÌ Y {x~CÐ OÎ p@n= ÓøË L nð = e_CÐ ÓnLeCÐ q]ó Z Yó
DL ënT sYniFUÐ ëÌ ébdU p@n= nfiÌ {bLÌ ø .ng_SY : pYÛĆUÐ px5"Ð î Ênf= êb> ç}aUÐí
Ðð {@ pTPUÐ hýÚ oLÌ {Sí .x¦n"Ð h+ yx{Y oTÐ {Sí ÖnfUÐ Y phUnL p@ÚØ
.¢hý}UÐ pTPUÐ ) : ýÐØ cZ= ß}_ ó >ô ëÌ odJ iÌ A,pinh[UÐ é5L nwnf= UÐ ÕÙ5fUn=
155
ŠŨƫŚŨƫřř ŠƬůźưƫř ŠƇ
Ƈǈų
Ñm^gGÐ CK M<ÚzzBÐ ÒzKmX v
Ñ w|dTÐ oc@|X æzzv ëÎ
ffQ|^X 9 Xmbc
cT m4 oÉ|`TÐ o@
@m=Îí Òzwz!Ð Ómmg\^BÐ
X TÙ w .ç|\TÐ X b, ØzK ESSi< fgZHí oaa<mTÐ
:é°A
.ë<ÚzBBÐ m) êaw TÐ o!

!m^BÐ ÓmImYh •
/ o^?Ð|TÐ ow{_TÐ / nw|TÐ é°A X ogcgcd^TÐ o<|TÐ •
.o<|TÐ ÒØmKÎ / DDb`TÐí XiTÐ
.RÐTÐ ÒmSm7 •
.ogdg
dgc^TÐ Ñm^TúÐ •
.ogcd^TÐ gc^TÐ wÚm/ •
.ým BÐ @ wÚm/ •
.<|TÐíí .Ð{TÐ Db`TÐ •
.ÓmKd6 d íÌ w X ÝmaeTÐ •
.w|Q d o^^?Ð|BÐí c´ ^TÐ •
.ÒÚmfBÐ Ême< ÓmImYh •
156
źƃŚƘƫř ƪƈƠƫř
:Ñ§IAjºA Ñ»YjA
ÔAeÝA PBÍÃ³M
wĵ ogcdK v c´ ^TÐ ëÎ

,oQ|^X NÎ ÒE#Ð
,fQ NÎ oQ|^BÐí
,odb@ NÎ f`TÐí
.^Q NÎ odb"Ðí
ŠƿŚƸƴƫř ƪŞƣ ƞƣƺŤƫř ƭŶƗ ƾƟ ŭŚŬƴƫř Ʋưƨƿ

x rhA ,p_=Ð}UÐ pdA}CÐ ên/Î Y øÎ oxÚ{> ïÌ pehS }g^> ø
Y EcUÐ e* ,UÙ Yí .e_UÐ SÐí DL edö _> > nY h]>
cZ= ng]b> A íÌ ,pegCÐ pdA}CÐ ì|w phxÚ{UÐ sYÐFUÐ
DL pRnÎ Ø}6 qhU pdA}CÐ ì|w ëÌ èÚ{i ëÌ gCÐ Y .YnT
iÌ rhA ,ngfY Ì~x ø nHÌ Ê~@ w 5iÎí ,phxÚ{UÐ phde_UÐ
OíúÐ p?ĆUÐ AÐ}CÐ ëc> {S ,pUn_ Rí pxS p_=ÐÚ pdA}Y ëí{=í
ébx ëÌ UQ íÌ f> oLø ïú cex .}TÌ ø qSdU p_hó \Y ÷
.pxngfUÐ A p_=nCÐ : ecx ÖnfUÐ ëÌ U
Ōřŵǃř ŠƬůźƯ ƝŶƷ

ë=Ú{CÐ edö _> nY ânh ê{L Y {TjUÐ w ÊÐØúÐ pdA}Y æ{w ëÎ
AÐ}CÐ ĿY {_= .SÐUÐ ßÚÌ DL bh]> DL *Ú{S Yí
Y {Tji pdA}Y Y {= ø ,phxÚ{UÐ phde_UÐ Y OíúÐ p?ĆUÐ
,*ÐÚngY OÎ ìedö _> nY pRnl= ëYbx N=Ú{CÐ ëÌ Y n4ĆB
dĺ ç}]= nð \xÌ ìedö _> nY ë_Hx ,ÉÐY cZ=í ,¹Ìí
UÐ ÓnHkedU ? Yí ,OíúÐ p@Ú{Un= gaiú f_CÐí pehbUÐ
157
:LÐÚÛ yd][e= .ÓnHkCÐ d> ÊĆeLí ýn=~Uí ,nghR ëde_x
.Øn["Ð pdA}Y w ÊÐØúÐ ëÎ
Ōřŵǃř ŌřŶƗŏ
:gfY nð \_= hUÎí ,}ôT ÊÐ{LÌ ,{h!Ð hd_dU <nUn=í ,ÊÐØ±U ëÎ
.edö _> > nY h]U pxÚaUÐ p@n"Ð êÐ{_iÐ •
.e_UÐ DL edö _> > nY h]> yhx én_ R LØ ênî ÑnhQ •
.{x{!Ð dö _dU NxØn_Y eL @ íÌ ph>nHkY pRnb? •
.e_UÐ DL dö _dU y@nfUÐ h]UÐ DL ÒjRncCÐ ÑnhQ •
.Ò{x{!Ð pR}_CÐ h]> : ÖnfUÐ ê{L oSÐL ÑnhQ •
pR}_CÐ íÌ ÒÚngCÐ h]>í Ñn_hHø qSUÐ }R> ê{L •
.Ò{x{!Ð
ì|w : wí) xÚ{UÐ sYniFUÐ he[= êbx Y o@Ðí Y ëÎ
: pHkCÐ }x]> EBí ÊÐØúÐ pdA}Y EB ÚíØ o_dx pUn"Ð
c, Ú{S FTÌ x~x cZ= p_=Ð}UÐ pdA}CÐ e[x ëÌ (fhL qSUÐ
e_UÐ SÐí : ìÐ}6 |BjhH d´ _UÐ ëÌ DL {Tkxí ýÐ_UÐ ì|w Y
.dôH oxÚ{UÐ nghUÎ _H UÐ pehbUÐ ëÌí
ŠƘŝřźƫř ŠƬůźưƫř šŚƳƺƨƯ

ngee[> ëÌ U cex UÐ ÓnicCÐ¬ Y pLe6 p_=Ð}UÐ pdA}edU
ì|) EcaUÐ cex .nð _Y ng@~e= êb> ëÌ ? Yí bY cZ=
nY :éíúÐ bUÐ :nHÌ cZ= NeS OÎ pYbY n¹jTí pdA}CÐ
nY :©nUÐ bUÐí .n*ÐÙ oxÚ{UÐ pd@ Ênf?Ì : ë=Ú{CÐ = êbx
nY Ð_xí ÐeL{xí Ðb]hU oxÚ{UÐ Ónd@ {_= ë=Ú{CÐ = êbx
.ìedö _>
ſƅƍĳƅ īğÝĸé ƈĩêŉĞé
:ĪìƏĶïèƅ īôğÜ ƝũÞ .ų
.ÓnRíFUÐ .Ì
.d´ _UÐ hhb> .Ñ
158
.xÚ{UÐ sYniFUÐ }x]>í hhb> .Ó
.e_UÐ SÐí DL Ónbh]UÐ h]ĺ .Ô
:ĪìƏĶïèƅ īôğÜ ĶĚÙ .Ŵ
.d´ _UÐ pxb> .Ì

.{x{!Ð dö _dU pHkCÐ LØ Y {TjUÐ .Ñ
.e_UÐ SÐí DL bh]> {fL ÊÐØúÐ hhb> .Ó
.ÊÐØúÐ ~x~_> .Ô
159
ŠƘŝřźƫř ŠƬůźưƫř ŹŚƨƟŏ ơƹŶƴƇ
Ōřŵǃř ŠƬůźƯ
ŜƿŹŶŤƫř ŠƀƬū Ʃǈų :ľǇƹŏ

:ŠƟƹźŞƫř .ŏ
: ìb]x ëÌí ,{AÐí ÚnJÎ : ìedö _> nY T Ð_e
¬ hô U N=Ú{edU pÉ}aUÐ ]_> ëÌ hdL
,ëncYüÐ Ú{S ph_SÐí ÒnTnCÐ ì|w ëc> ëÌ è{g@ _> ëÌ hdL .e_UÐ SÐU ÒnTn7
Y UÙ hbĻ cex .nð \xÌ Ln]HÐ Ú{S e_UÐ ! ên_UÐ çnhUÐ DL RnĻ ëÌí
:éĆB
wí pxngfdU pxÐ{UÐ Y e_UÐ êngY {AÌ ÐíØkx ëÌ NTÚnZCÐ Y odJÐ :Ó5fBÐ ÊÐØÌ .¼
phahT L ÒÚnL e_UÐ ënT ÐÙÎ ,énCÐ hH DL .= ëYbx nY a>}Y Ó[= ëAPx
phbhbA E>ÐR ÚÐ{Él= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ ,}>hecUÐ p]HÐ= E>ÐR ÚÐ{ÉÎ
Úe> ÒÚí{UÐ qinT ÐÙÎ ._UÐ g\_= Ên]BÌ Ðô [ ¬ xô í = ëYbx nY ÐAPxí
Y pegY : sYniFUÐ Ð|w ÐY{x ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ ,nY -HnA sYni}= éA
.phde_UÐ Ònh"Ð êngY
ÐinT ÐÙÎ 45LÌ : nwg@Ðx ëÌ cex Ðð ÚÐíØÌ Ðdex ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ :ÚÐíØúÐ g/ .½
.ng_dU gxÚ{> x UÐ ÚÐíØúÐ Y UÙ EQ íÌ ýn=Û pY{B M, íÌ ÊÐÚ{Y íÌ NRPY
x~wn@ EQ ¹Ì íÌ _dU pfUn= nð @}7 ëcx ëÌ cex ÚÐíØúÐ h/ ëÌ Ó{@í ÐÙÎ
íÌ N[I o_dx rhA ,pLeeT ÚÐíØúÐ ÊÐØÌ gfY odJÐ ,{_= wØ}ae= Úí{UÐ ÊÐØú
ÐíÚ}bx ëÌ S phin? N?Ć? Ò{C ÚínZUÐ ghdL ëcxí ,{AÐí I ÚíØ ÞnIÌ p?Ć?
._a> íÌ éb> ëÌ gh[I DL o« nY
âY ÒØnCn= pbd_Y phbhbA ýnY íÌ TnZY Ö}JÐ :aga"Ð 3m^TÐ 9 SmYBÐ @ .¾
" pUín7 : ìedö _> nY Ðbô ¬ ]xô ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ .ngd" pHkCÐ ÕnĻí rUÐ
.ïÚaUÐ h]dU pd=nS pbx}]= pdcZCÐ
ýnf? cU LÌí ,Ónhýnf? OÎ pLeCÐ S :MZH X ÓmKd6 d ÓmQíETÐ .¿
âníÌ : nwg@Ðx ëÌ ceCÐ Y nY pUnA íÌ ðøÐkH ngfY T DLí çÐÚíúÐ Y pLe6
Y pSÚí ox ëÌ (Úí{Un=) x}aUÐ ï\L Y T DL ëchH .phbhb"Ð e_UÐ
ÒÚT|CÐ pUn"Ð g@Ðí ëÎ d_ax ëÌ cex nY Ö íÌ éÐkUÐ L p=n@ün= êbxí çÐÚíúÐ
xPUÐ DL ëchH ,ai qSUÐ : .oxÚ{UÐ pd@ : ed _> nY DL Ênf= pSÚUÐ DL
160
ê{bxí ,pdþHúÐ Y Un= }]¶ ëÌ cex nY éjx ëÌ (â5Høn= ëùÐ A êbx ï|UÐ)
ngfhU ÓnAGbCÐ x{b>í pUjCÐ Y Jn_dU dhYÛ nwÚnBÐ UÐ p=ÚnbedU ÊnfUÐ {bfUÐ
.nð fc, UÙ ënT ÐÙÎ
:ƮĴƬƘŤƫř ƮǀǀƤţ .ś
L U|= ênhbUÐ ceCÐ Y .xÚ{UÐ sYniFUÐ Öni î{Y æ}_i ëÌ Ðð {@ ïÚíUÐ Y
(ÒÚíUn= \RúÐ øí Ò{hAUÐ ýnHUÐ qhU 5ð A wí) ýnHUÐ Y pLe6 x}J
ÓÐÚnBÐ íÌ ýnY A xÚn/ íÌ ,xÚ{UÐ sYniFUÐ {_=í S ÓÐÚnBÐ ÊÐ}@Î ngfYí
.oxÚ{UÐ âY ÒØnCÐ éA Úex ëÌ cex n, UÙ EQ íÌ phdeL ÑÚn9 íÌ phgaI
:ÚncRúÐ _= hUÎ
S nY âe= NTÚnZCÐ pR}_Y ÚnBÐ {hax :ogýmfeTÐ ÓÐÚmAøÐí owzgfdTÐ ÓÐÚmAøÐ .¼
DL nð [fYô ê5wøÐ ënT ÐÙÎ .n4ĆB pR}_Y Y ìRnÌí ìT nY hhb> : ÒÚí{UÐ {_=í
ì|w : cex ,N=Ú{CÐ Y cU ľZUÐ Ú]UÐ ´ DL hUí ,pLeedU McUÐ Ú]UÐ
´
pSÚí DL Ê5HúÐ p=nT ëíØ) ÷ aó `÷ Yô cZ= phýngfUÐí px{hgeUÐ ÓÐÚnBøÐ ï}i ëÌ pUn"Ð
.(ÚnBøÐ
nwedö _> ÓnhdeL |hafU nY êngY ÊÐØj= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ :oQ|^BÐ ß|K wÚm/ .½
Ð?{x ëÌ ghdL o« ,n) gYnhS Ênf?Ìí ,oxÚ{UÐ âe= pd[Y ÓÐÚngY ß}L íÌ
ò
ò Ó[=
.d_R Ø{[= w nY Ðxí énL
ëÌ gfY od]> ëÌ N=Ú{CÐ Ñn_hHÐ î{Y ÚnBÐ ß}`= cex :ogf`YTÐ ÓÐÚmAøÐ .¾
íÌ gaI cZ= ýnY = ÐYbx íÌ a>}Y Ó[= pdþHúÐ _= DL p=n@ün= ÐYbx
.Ò{AÐí p_RØ ÒÚí{UÐ éĆB ìedö _> nY eC nð AaY nð }L ÐY{bx ëÌ A
DL ëchH ,phýnf? ÓnLe6 OÎ N=Ú{CÐ hb= ÷ Sô :M<ÚzBÐ M< oTØmBÐ ÓÐÚmAøÐ .¿
\_dU ðøÐkH N?Ć? OÎ xPL Y ëcx ÚnBÐ E\Ļ pLeCÐ ï\L Y T
{bfUÐ x{b>í dhYÛ yh[= êbhHí }BU ìÚnBÐ \L T ê{bhH UÙ {_= .}BùÐ
Nf?øÐ Y nð «~Y íÌ ph=nT íÌ phgaI ëc> ëÌ pUØnCÐ ÓÐÚnBøÐ ì|4 cex .ýÐØú ÊnfUÐ
paUkY ÓnLe6 OÎ N=Ú{CÐ hb> oHnfCÐ Y ëcx ëÌ ënhAúÐ _= : cex .nð _Y
.nð hLn+ ÓÐÚnBøÐ E\U N[I Y }TÌ Y
:ƾŞƿŹŶŤƫř ŪƯŚƳźŞƫř ( żƿżƘţƹ) ƮǀǀƤţ .š

o« ,UÙ Y hbfUÐ DL .}x]dU =nS EQ íÌ nð =n? xÚ{> sYni}= ïÌ F_x øÌ o«
ëÌ gaiÌ N=Ú{edU cex .sYniFUÐ Ð|w }x]> ß}`= pinH pÉ}R ïÌ ÞnfSÐ
161
:ç}]UÐ ì|w _= hUÎ ,ç}J Ò{_= UÙ _R : Ðí{Lnx
5=Ú) qSUÐ _= pLe6 cU LÌí ÓnLe6 OÎ N=Ú{CÐ S :ÓmKd6 9 ggaTÐ .¼
ÓnAGbY p?Ć? L bx ø nY x{b>í xÚ{UÐ sYniFUÐ hhbU (}TÌ ø ýnSØ Ò{L
DL é5_HĆU phRnaI íÌ SÚí ÖU DL wÚncRÌ Ðb?x ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ .fhU
.pLeedU ÚncRúÐ ì|w ß}L ? Yí ,ß}_UÐ Ûng@
Ênf?Ì xÚ{UÐ sYniFUÐ {bf= ÐYbx ëÌ : oQ}> iÌ N=Ú{edU yíÌ :K5!Ð ggaTÐ .½
,nwÚncRÌ h= êbhH Y Únĺ ëÌ pLeCÐ Y odJÐ .[UÐ pR}Q L =nhQ
h> éĆB Y UÙí ET SÚí ÖU DL ÚncRúÐ E\= ZUÐ ì|w êbhHí
?ngfhĻ cex hT :í ?ÒÚí{UÐ : Ò{h!Ð oiÐ!Ð w nY :éÐkUÐ DL N=Ú{CÐ Ón=n@Î
.g_Y ë=Ú{CÐ dH nY pZSnfe= ÷ Sô ,>ØL {fLí ,Ø{7 qSU [UÐ pLnS è}>Ð
ëchH .phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ pxÐ{= : çÐÚíúÐ Y pLe6 ÑÚ{Y T LÌ õ :ïØ|`TÐ ggaTÐ .¾
Ê~@ T íÌ ÜÚØ T pxn¹ : xÚ{UÐ sYniFUÐ L *nLn]iÐ Ðdx ëÌ N=Ú{CÐ DL
,sYniFUÐ : ì² 3 nYí ìAÌ nY Ðcx ëÌ ghdL ëÌ N=Ú{edU Ö Ð .sYniFUÐ Y
.ÒÚí{UÐ FL sxÚ{Un= çÐÚíúÐ +Ð .)nLÎ fx 3 nY NĻ cex hTí
odJÐí ÒE`É Ò}T g]LÌ .pbdA : Üd!Ð N=Ú{CÐ Y odJÐ :Ò|ým\TÐ Ò|bTm< ggaTÐ .¿
ëchH ,Ò}cUÐ w{AÌ bdx Ò}Y T :í ,ýnSØ Ò{_U _UÐ g\_U nwY}x ëÌ ghUÎ
ëchH Ò}CÐ ì|w :í ,î}BÌ Ò}Y p_dUÐ {LÌ ? .ÒÚí{UÐ : nð h=n«Î nð þhI }T|x ëÌ hdL
÷ Sô .fhĻ phahT éA wÚncRÌ x{b> Y ÒÚí{UÐ éA nð hdH ií}x nð þhI Ðí}T|x ëÌ ghdL
.x{hR cI DL íÌ nð h>É pd!Ð ì|w h=
ÐEYnT íÌ .É h> Ûng@ pLeCÐ Ên\LÌ _= LÌ õ :ogKÐÙüÐ Ó°<maBÐ EK ggaTÐ .À
Ênf?Ì gýĆYÛ Y ÒW8í ânbxüÐ p_x ÓĆ=nbY h> gfY odJÐ ,x{hR
UÐ ÓÐ}ÙÐí xÚ{UÐ sYniFUÐ : pehbUÐ <nL ií{« 5L wUjx ëÌí ÓnAÐGHøÐ
pd!Ð {_= N=Ú{CÐ ÚncRÌ pHÐÚ{= ÷ Sô .ngAĆÉÎ éA wÚncRÌ Y nghRĆ> x ëÌ cex
.ngfY h]dU Ć
ð =nSí nð HnfY ì{9 nY h]>í
:ŠǀƤǀƤŰƫř ƪưƘƫř ƝƹźƓ ƼƬƗ ƶưňƬƘţ Ʈţ ŚƯ ƢǀŞƐŤƫ ƎǀƐŴŤƫř .ť

w e_UÐ SÐí DL Ò nY b¬ ]iô nY ëÌ èÚ{i ëÌ nfhdL ,bhb"Ð d´ _UÐ L Ô{i nY{fL
Y éUÐ Ð|w ên/ü N=Ú{CÐ Ò{LnY @Ì Y .ýÐØ cZ= Ò}TÐ|UÐ : bx ï|UÐ ì{Aí
ÒÚØn`Y S h]UÐ Ð|w h]= ÐYbx ëÌ ghUÎ odJÐ ,Önf= Me_UÐ ngbh]> OÎ pR}_CÐ
:ng\_= hUÎ ç}J Ò{_= UÙ hbĻ cex .oxÚ{UÐ pLnS
162
ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ ,oxÚ{UÐ ÒØnC nð HnfY UÙ ënT ÐÙÎ :ogc« bô g4Ð ÓÐDg_TÐ g\Ĵ .¼
.Ò{x{!Ð gR}_C pYÊĆY }TÌ ngd_« 5= gdeL SÐY pdchw ÒØnLü pdYncY p]B Ð_\x
,ÒÚÐØüÐí æÐ üÐ íÌ oxÚ{UÐ phahT : [> UÐ sYÐFUÐ : :.Ð{TÐ g\TÐ g\Ĵ .½
gdeL ÚnJÎ : ìedö _> nC gbh]> phahcU phdh[a> nð ]]B Ð_\x ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ
Y ÊngiøÐ {_= .gxÚ{> gfY nð =d]Y ëchH x|UÐ NaKCÐ ph@niÎ ÒØnxÛ : Ò{LnedU
ëÌ 5ð ýĆY ëchHí ,"nghdL pbRÐCÐ"í ÓnLe6 : ngInbi ghdL ëchH ,]#Ð ØÐ{LÎ
.> ï|UÐ Ú]UÐ
´ pZSnfC h=nHÌ p_\= {_= Ðð Ø{6 ÓnLeCÐ ì|w e9
ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ ,5ð ýĆY UÙ ëcx nY{fL :ogefBÐ Ómgcd^TÐ Mĵ \A í .¾
g]]B pZSnfY N=Ú{CÐ Y odJÐ .gRÐ Î qĻ > nY phdeL NU nð ]]B Ð_\x
ï}U SÐUÐ ßÚÌ DL ]#Ð ì|w h]> {_= ÊnbdUÐ ? Yí ,_UÐ g\_= Y
.sýnfUÐ
: w{Ln> phh> ØÐY he[= ÐYbx ëÌ N=Ú{CÐ Y odJÐ :xg= ØÐX gdZ= .¿
.ÓnLe6 : íÌ nð xØ}R hYn[Un= ÐYbx ëÌ cex .e_UÐ SÐí DL ìedö _> nY h]>
ŜƿŹŶŤƫř ŠƀƬū ŶƘŝ :ľŚǀƳŚŧ

:ƮǀƬƘŤƫř żƿżƘţ .ŏ
Úí{UÐ e_UÐ pþh= DL edö _> > nY ~x~_U ëcx ,pxngfUÐ A p_=nCÐ : ecx ÖnfUÐ ëÌ 5=
ëlR ,e_UÐ DL edö _> > nC nCÐ h]UÐ ëí{=í iÌ Ðð }BkY qx}@Ì pHÐÚØ qU Ø .FTúÐ
OÎ pfUÐ ì|w a>}> 5fh= .ënhAúÐ odQÌ : %À Ûín> U ÓnYd_Cn= ánaAøÐ pi
d_R cex n, _= hUÎ .Me_UÐ oxÚ{UÐí nCÐ h]Un= d´ _UÐ ~x~_> > nY ÐÙÎ %Ä»
:oxÚ{UÐ ÓnYd_e= N=Ú{CÐ ánaAÐ Y {TjdU
_UÐ g\_= ÊnbdU N=Ú{edU pÉ}R Unfw ëcx rh= }YúÐ o>Ú :KzTÐ ÓmKd6 .¼
ÚínZUÐ ÓÐÊnbdUÐ ì|w Y ß}ÙÐ ëchH ,phxÚ{UÐ ÒÚí{UÐ ÊngiÐ {_= ïÚíØ cZ=
UÐ ÓnAnfUÐ [b= _UÐ g\_= ë=Ú{CÐ èÚnZhô H .dö _dU Me_UÐ h]UÐ éA
pbx}]UÐ ì|w ëÎ .ÓnS_CÐí Ónh#Ð [S U|Tí ,oxÚ{dU phUnUÐ ÒGaUÐ éĆB q/
: ph Un_R }TÌ cZ= ìedö _> nY h]> : _UÐ g\_= Ò{LnY pÉ}R N=Ú{CÐ ]_ô H
.êhR nð Yx gg@Ð> UÐ âníúÐ
Êøkw ê{bhH ,Ø{!Ð oxÚ{UÐ ÓÐÚíØ «}# Ng@Y Nh_= ÷ Sô :|dBÐ g?TÐ .½
ëg@CÐ ëcx ëÌ cex .Y~UÐ Y pfh_Yô ÒGaU Me_UÐ oxÚ{UÐí L{UÐ ëg@CÐ
ð ?n, nð hgh@> nð 6ni}= gaiÌ w Ð_>Ð {Sí ,xÚ{UÐ sYniFUÐ ai Y Nb=nH N«}B
Ć
.YnT cZ= oxÚ{UÐ âY Y Ðfc/ A g@}ĺ {fL
163
hĻ pad8 âÐij= ÓÐ}T|Y Ø@í DL e_> ëÌ cex :d^TÐ RÐX 9 ÓÐ|S{BÐ .¾
ÒØnY Y bh]> ghdL o« nY }T́|>ó DL w{Ln>í xÚ{UÐ sYniFdU Ø{!Ð N«}#n=
DL Ónb[dY íÌ ,pxÚíØ phiíGcUÎ ýnHÚ cI DL ÓÐ}T|CÐ í cex .oxÚ{UÐ
íÌ ýn"Ð ÓnLnH Ñ}S íÌ {Ln[CÐ : íÌ ìnhCÐ ÓÐØÐ}= Ñ}S íÌ paha#Ð Ón@UÐ h= ÓøË
"phLHúÐ ph[fUÐ" ohT cZ= íÌ ÊÐ{ÙÐ ÓøínJ DL íÌ ,ÓniĆLüÐ ÓnAU DL
ÓÐ}T|CÐ í nð \xÌ cex .phUnUÐ ph[fUÐ Ðí{hU nð hLHÌ pSÚí ë=Ú{CÐ ]bx rhA
DL ET|> ýnHÚ cZ= A íÌ Ó{@í ÐÙÎ ÒgbUÐ pUË Ñ}S íÌ ìnhCÐ ÓÐÚíØ : nxÐ}CÐ DL
.ngbh]> cex UÐ pd?5CÐ ÚncRúÐ Y ënfJúÐ Unfw .pUÐ!Ð >Ð4Ð
cZ= ph=HnA ph>É ÓnadY íÌ ph>É pJ Ì HÚÌ :ÒØz^BÐ ýmGTm< }w}^TÐ ÓÐíØÌ .¿
_= ngbbA UÐ ÓnAnfUÐ [Sí yýn[fUÐ _= DL ïĻ N«}#Ð pRncU ïÚíØ
h> nghR x x{hR Ónade= ph>[UÐ ÓnadCÐ éÐ{HÐ cex .ènfw íÌ nfw N«}#Ð
ÓnLnS : x{haUÐ h`Z> x ëÌ cex .qbbĻ UÐ ÓnAnfUÐ SÐí L ÓÐØngI
.hexüÐ FL UnHÚÎ íÌ ÓnAÐGHøÐ
:ŶƿŶŬƫř ƮňƬƘŤƬƫ ŠƀſŒưƫř ƮƗŵ ŶǀƧŐţ .ś

p=b_UÐ íÌ Önf= bh]> DL ÒjRncCÐ ÑnhQ o= ÊÐ4Ð : {x{@ dö _> ïÌ }x nY nð UnQ
Ò{x{!Ð ÓÐEh`dU pð YínbY nghdchw íÌ pHkCÐ p_hJ ëT o= íÌ ,UÙ : ZaUÐ DL
ëÌ xÚ{UÐ sYniFUÐ e[Y êngY Y _« Ð|w ëÎ .nð É[B {x{!Ð d´ _UÐ Ð|4 íÌ nð YeL
ýÐ_UÐ ì|w {x{Ļ ß}`= pHkCÐ Y ÓnxY Ò{L DL x}BË ÞnIÌ Y e_x
.}x{b> SÌ DL nwÚn?Ë haĺ íÌ ngfY dUÐí
,pHkCÐ ÓnxY d8 Y Ên\LÌ \x x}R hcZ> DL eLÐ :nwÚzTÐ g\= ç|ó õQ .¼
hdĻí {x{Ļí oxÚ{UÐ ØÐY h]> î{Y DL Ø}@ ÊÐ}@Î w x}aUÐ Ð|w pegY ëcH
nð \xÌ x}adU cex .h]UÐ Ð|w S}_>í pHkCÐ : ÒØ@Y ëc> ëÌ cex ÓnS_Y pxÌ
ænaUøÐ íÌ ýÐ_UÐ ì|w pUÐÛÎ ß}`= pÐí phdeL ]B í L ðøíkY ëcx ëÌ
ph=n«üÐ ohUnHúÐ Y pLe6 ÖÐGSÐ cex .iØúÐ {"n= phdUÐ nwÚn?Ë haĺ íÌ n4A
Ò{x{@ î dB íÌ n*ÐÊÐ}@Îí ngeî x{_= êb> ëÌ pHkedU n4ĆB Y cex UÐ
.e_UÐ SÐí DL oxÚ{UÐ h]> hg> : wn>
x|UÐ ÓÐÚí{UÐ «}B ÒjRncYí ~hhe= pHkCÐ êb> ëÌ DL eLÐ :ÓuQmbBÐ êm]h .½
.én_ R cZ= ìedö _> nY h]> : ëfx
x{b> phahT DL pxÚÐØüÐ ÓnxCÐ d8 DL ÊÐÚ{CÐ oxÚ{> DL eLÐ :ïÚÐØüÐ KzTÐ .¾
pxf_Y íÌ pxØnY ÓvRncY x{b= ÷ Sô .*nHkY : oxÚ{dU Me_UÐ h]dU L{UÐ
164
.L{UÐ Ð|w h]> : ëfx x|UÐ NxÚÐØ³U
phxÚ{UÐ ÓÐÚí{UÐ «}B hdc= NxÚÐØüÐ Y hfUn= ÷ Sô :M<ÚzBÐ R X g\TÐ .¿
nY EQ íÌ nY cZ= oxÚ{UÐ éĆB ìedö _> nY h]> gfY od]H pÉnB ênge=
.ÒØ{7 phfYÛ ÒGR éĆBí pHkCÐ ÒnhA : pegCÐ oiÐ!Ð {AÌ DL
:ƾƬưƘƫř Ōřŵǃř ƮǀǀƤţ .š

.ëncYüÐ Ú{S pHkCÐ : Me_UÐ ÊÐØúÐ DL oxÚ{UÐ }?Ì hhb= êb> ëÌ Ðð {@ gCÐ Y
:UÙ hbU ngLn>Î cex UÐ ç}]UÐ _= hUÎ
w nY (½ .{h!Ð ÊÐØúÐ w nY (¼ :Mx nY Ø{Ļ Exn_Y í DL eLÐ :ggaTÐí Dwm^BÐ .¼
hH DL) ngfY Ò@}CÐ sýnfUÐ w nYí pHkCÐ : ng@niÎ DL e_i UÐ phýngfUÐ hbUÐ
.(UÙ EQ íÌ %½À pf= ýn=~UÐ nÚ ê{L hdb> íÌ %¼» pf= Ón_hCÐ : ÒØnxÛ énCÐ
Pi cex .Exn_CÐ ì|w hbĻ î{Y hhb> ÊÐÚ{CÐ DL ëchH ,Exn_CÐ ì|w ÛniÎ {_=
.~haUÐ ß}`= sýnfUÐ
wÚ_I n4ĆB Y hb> NRPCÐí ÊÐÚ{CÐ Y ÓĆ=nbY ÊÐ}@l= ÷ Sô :o@`BÐ Ó°<maBÐ .½
ëÌ ÊÐÚ{CÐ Y odJÐ .e_UÐ SÐí DL oxÚ{UÐ h]> î{Y L n}UÐ ê{L íÌ n}Un=
Y ÌHÌ íÌ îCÐ ai DL íÌ \RÌ xÚ{UÐ sYniFUÐ «}B ënT ÐÙÎ nY ÐíÚ}bx
.UÙ ÑnHÌ {x{Ļ ÐUín² ëÌí ,sYniFUÐ afU Nb=nH N«}B
bh]> : Ði nY L }xÚnb> x{b> xÚ{UÐ sYniFUÐ «}B Y odJÐ :.Ð{TÐ ggaTÐ .¾
ngiÌ UÐ pehbUÐí ,e_UÐ @ : nð SÚnR UÙ fÉ hTí e_UÐ DL oxÚ{UÐ Y
pHkedU phdBÐ{UÐ }>hecUÐ pcI FL èGZY {d6 : }xÚnbUÐ ì|w aAÐ .pHkedU
.nghdL âĆJøÐ xÚ{UÐ sYniFUÐ «}B T h]x rh=
:Ōřŵǃř żƿżƘţ .ť
ÊÐØúÐí hbUÐ ÕniÎ DL *Ú{Sí gR}_Y NĻí d´ _UÐ : ÚÐ}eHøÐ he!Ð DL o«
{= ø ,Me_UÐ h]UÐ Y .jx d´ _UÐ \RÌ ëÌ 5=í .S> Ć=í phfgCÐ *nhA FL <n_UÐ
dö _dU hedU énCÐ yh> ÒET phxÚ{> pLnS ngY}= pHkCÐ _@ DL e_UÐ Y
:UÙ hbĻ cex hT L ÚncRúÐ _= hUÎ .NeýÐ{UÐ Ú]UÐí
pdþHÌ 4jHÐ ,gaiÌ N=Ú{CÐ Y ÓĆ=nbY ÊÐ}@l= ÷ Sô :f`hÌ Mª|#Ð X Óm@FaX .¼
cdeL ÛniÎ : c>{LnC i@nĻ ï|UÐ nY ,e_UÐ OÎ c>ØL Y ëùÐí :âi Y
xÚ{UÐ sYniFUÐ : ngh]`> x 3 î}BÌ pR}_Y íÌ ÓÐÚngY Unfw w :íÌ ?\RÌ cZ=
éA p)nZYô Ón=n@üÐ qinT ÐÙÎ ?e_UÐ : nð Ani }TÌ ÊÐØú pxÚí¦ n¹Ì ëí}_Z>í
165
ïÌ íÌ Me_UÐ oxÚ{UÐ íÌ pHnfCÐ Ò{LnCÐ ýnH= N«}#Ð {xí~= ÷ Sô ,N_Y âY
.ìdJ nY hbĻ hH : Ò{haY phehd_> ÒFB
.gYnSÌ : ë«}#Ð e_x x|UÐ ÊÐÚ{CÐ Y ÓĆ=nbY ÊÐ}@l= ÷ Sô :ÊÐÚzBÐ X Óm@FaX .½
ëÌ cYnSÌ : NdYn_UÐ DL o« UÐ î}BúÐ ÓÐÚngCÐ w nY :âi Y pdþHÌ 4jHÐ
íÌ oxÚ{> Y phehd_UÐ ýnHUÐ oh>G= ÷ Sô ?\RÌ cZ= gYngY ÊÐØú nwR}_x
.UÙ hbU nwEQ íÌ eL ÓÐ{LnY õ
L ðøíkY ÑÚ{Y T ëcx rh= pHkCÐ : phdBÐØ ÓncI ÊnZil= ÷ Sô :oSÐOTÐ êm]h .¾
Eh`> cex ,(nð \xÌ fL ðøíkY Ð|w dhYÛ ëcx 5fh=) ýĆYÛ {Aú }eCÐ d´ _UÐ
.nð HnfY UÙ ënT 5dT nð xÚíØ ÊnTPUÐ
ëÌ 4 cex rh= ÓÐÚí{UÐ «}B N= pxÚíØ ÓÐÊnbU oh>G= ÷ Sô :ÓmKd6 9 c´ ^TÐ .¿
h@> : UÙ w{LnhH .e_UÐ ÊÐØÌ : gAnií wÚ]> î{Yí *ÐFB ÐZSnfx
UÙ ënT 5dT N=Ú{CÐ N= éØnCÐ hd_UÐ pHnhH f> o« .phªÌ }TúÐ ànbfdU gY5wÐ
.nð fc,
166
Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ŵŹřƺƯ żƧźƯ

řŶƴƧ - ƹŹŶƿŚƷ ƺƿŹŚŤƳƹŏ
UÙí xUÐ d´ _UÐ }, ìnLØ MBÐØ ØÚÐY ~T}Y he[= íÚ{xnw xÚniíÌ Y qiÚn= ïÚø ênS
pb]fY L ÒÚnL pJn= w Ð|w ØÚÐCÐ ~T}Y ëÎ .HkY aKC ýÐ{UÐ d´ _UÐ LØ ß}`=
pUínJ Unfw .pHkCÐ : oxÚ{UÐ ~T}Y [fY : b> N=Ú{CÐ ÓÐ}= pJn7 pAaY
.)Ún= ÐTÚnZxí wÚncRÌ ÐZSnfxí ë=Ú{CÐ nghdL e« ëÌ cex [fCÐ : Ò}x{Y
oT Y @Ð}Cn= pþhdY ÒE`É pcY nð \xÌ Unfw
dö _Un= pbd_Y pxÚnBÎ ýnHÚí p[[Y ÓĆ6í
ýnHí L pdYÌí phxÚ{> ÓÐÚí{U ýÐ}Bí xUÐ
ÓniUn= ïÚø í .N=Ú{CÐ _= ngeeÉ Ön\xÎ
pwØÚ :nghdL oT bUn= pbd_Y ph) pRøí pidY
phde_dU nð \xÌ FTÌ LØ x{b> ß}`= .xUÐ d´ _UÐ
ïÚíØ cZ= N=Ú{CÐ N= ÓÐÊnbU ïÚø o> Ú ,phxÚ{UÐ
.Ò{x{!Ð ÚncRúÐí ÓÐF#Ð ëUØnxí ëAnx rh=
ŠǀƳřŶǀưƫř ƎƐŴƫř żƿżƘţ

ƱŚƯƺŝ ƱƹŹŚƃ
ëíÚnI ]_> ,NaKCÐ EÙ pg@CÐ e_UÐ ÓÐÚngY L n*ÐÚíØ : ÊÐØúÐ pdA}Y ~x~_> ß}`=
pg!Ð Yí ,pg@ Y ga>Ðwí wÊ5HÌ Ðcx ëÌ N=Ú{CÐ DL ,ÑÚ{Y cU pSn]= ënY=
{_= ëíÚnI od]> .e_UÐ pIÚí ÊngiÐ {_= Ò nY n) ênhbUn= ëQ}x UÐ OíúÐ Ò]#Ð î}BúÐ
UÐ g]]B pTÚnZe= n4ĆB Y ëYbx phýnf? ÓnLe6 ÐdcZxí Ð\gfx ëÌ he!Ð Y UÙ
Ò}CÐ ì|w ghdL ëcx ,{x{@ x L ëx UÙ {_= .ÓnSn]UÐ ëUØnx ? Yí nw_í
? Yí ,=nUÐ gcx ngT UÐí ,0{xÌ : pSn]UÐ DL UÐ e_UÐ p]B ÐAPx ëÌ
UÐ ÓnSn]Un= Ðâ² ëÌ ghdL ëchH ,rUnUÐ x{UÐ {_= .ÒEBÌí pUn? Ò}C phde_UÐ ëí{h_x
ĿY {_= pSn]UÐ oAn[= én[>øÐ ghdL ëchH .e_UÐ pIÚí {_= g_Y nwí|Bjxí 0{xÌ :
167
hZ> íÌ LØ ïÌ x{b>í e_UÐ p]B EH DL ënfþeJĆU (ÒØnL âHÌ) pfh_Yô phfYÛ ÒGR
.c,
ŠƿźƸƄƫř ŠƘŝŚŤưƫř
ƱŶƴƫ - źƴţŹŚŝ ƚƴƴƿřźţ
pT Y ÄÂ RíÌ sYni}= Ò{CÐ pcdeCÐ : Û}f>Ún= ffxÐ}> pHkY Y hQ {axÐØ ÑÚ{ ¬ xô
ëÌ Y {TjUÐí xÚ{UÐ 6ni}= hL{> ß}`= .n=íÚíÌ ÊniÌ h+ Y N=Ú{C qRHí}cxnY
{axÐØ wØí~x ,ýÐØ cZ= geó d´ _>ó ëdÉÐxô (ÑncUÐ Ð|w hUj> {fL ½Â»» åUÐ) h=Ú{Y
p_xUÐ Ón_@Ð}CÐí Ò{x{!Ð ÓnYd_CÐí yýn[fUÐ Y EcUÐ nghR \x px}gI Ónx{Ļ pUnH}=
?ì|w px}gZUÐ dýnHÚ : _\x 5= {axÐØ .jx xÌ Y .sYniFdU padCÐ nxÐ~CÐ êÐ{HÐ phahT L
>n=n@Î Y ýnH}UÐ ì|w xĻ nY odQÌ .jx ,pbhb"Ð :
nð [h[B HÌ ï|UÐ Ò{LnCÐ ocY : Óøn[>øÐ DL
oh9 dýnHÚ ëÌ {axÐØ æ}_x pbx}]UÐ ì|) .ß}ÙÐ Ð|4
.N=Ú{edU pfUn= pegY ànbi DL
,nHúÐ oxÚ{UÐ ~x~_> ß}`=í ,UÙ OÎ pRnün=
OÎ Ð@nAÐ 5dTí iíÍnZx qSí ïÌ : N=Ú{edU cex
Y ïÌ Y Ò{AÐí pLnH Y pd! nð dJ ÐY{bx ëÌ UÙ
pfUn= pÐí EQ ànbi ïÌ L ÐhU N=Ú{CÐ
.sYniFdU
ŠƘŝŚŤưƫř šŚƗŚưŤūř
ƺŤƳŹƺţ - Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƞƫŚŰţ
d´ _UÐ UnĻ HÐ hdL ÐbdJÌ Ðð ØnĻÎ iÚ> : xUÐ d´ _UÐ ohUnHÌ eL pIÚí «}B HÌ

ëncxEYÌ Y Ð{fT : ÓnHkCÐ ÓnxFT Y Ên\LÌ ØnĻøÐ Ð|w : bdx . iÚ> : xUÐ
¼
pAÐíí ZxÐÚ=ÚT h=GHnYí énxGiY æíÌ in=í }xn> ënxØninTí Ð{fT zxÚxÛí ÜFTÎ
ÚnJÎ : L{UÐí ÓÐF#Ðí ÚncRúÐ éØn>í ýÐ{UÐ ~x~_UÐ ß}`= ïÚíØ cZ= .nwEQí oxÚ{UÐ
ØnĻøÐ Ð|w ei {bU ,ÒE`[UÐ gxÐ{= Y Q}Un= .*nHkY : xUÐ d´ _UÐ ÚncRÌ h]>
Ên\LúÐ ÓnHkCÐ ê{b> .Ðð \L N2 EBúÐ gL5@Ð : Ú\"Ð Ø{L d= A Ø}]Y cZ=
Toronto Accelerated Learning League :TALL

Ŷ
168
p_=nCÐ Øg@ : g_hZ> ß}`= nð in6 pLeedU pRnh\UÐ ê{b> 5T â5@ĆU nð incY ØnĻøÐ :
.ÓnHkCÐ ì|4 phxÚ{UÐ ÓnY{#Ð \RÌ x{b> OÎ phYÐ}UÐ
ŠǀŞƿŹŶŤƫř ŠƘŝŚŤưƫř ƉźƘƯ
ƲǀƯŐŤƬƫ ŚƴƜǀſ ŠƀſŒƯ
dö _dU Nhbhb"Ð x£nfCÐ {AÌí NYjdU nf`hH : .nHkCÐ oxÚ{UÐ Ò}x{Y ,}ìÌ ënxØ qe^ i
: phxÚ{UÐ Ónhde_UÐ : xUÐ d´ _UÐ ýnHí êÐ{HÐ ~x~_> ß}`= nð hehd_> nð }_Y ,xUÐ
éØn>í phxÚ{UÐ wØÐYí gehYn[> ß}_= ß}_CÐ Ênf?Ì xUÐ d´ _UÐ HÚn, êbx .ngHkY
.xUÐ d´ _UÐ êÐ{HÐ : ÖnfUÐ [Sí ÚncRúÐ
î{U én_ aUÐí rx{"Ð ehd_UÐ Ì{CÐ Ð|) êÐ~UøÐ hZ> : {LnH ß}_CÐ Ð|w ëÌ ënxØ qUnS
.he!Ð
169
ŠƘŝřźƫř ŠƬůźưƫř
Š ŠƇǈǈų
CK M<ÚzBÐ ÒzKmXX v o^<Ð|TÐ oc@||BÐ X æz4Ð ëÎÎ
CK Òzwz? ÓÐÚmfXí oQ|^X X ìdcö ^== mX gG=í g\==
ì Êma< d[w 5< ,d^TÐ RÐíí
ÓÐÚÚmfBÐí æÚm^BÐ ì{v
.``gJTÐ ÊÐØúÐ 9 ýÐzTÐ
TÐ
´ N
NÎ ïØjwí Òzwz!ÐÐ
:é°A X TÙ gaĵ bdww
.mBÐ Ld^TÐ g\TÐ •

.d^TÐ \A {gè==í Ême< •
.o^<mBÐí
o }w}^TÐ Ó
ÓmImYh •
.ogwÚzTÐ
og ÒÚízTÐ ÊmffhÐ z^< \= }w}^^= ØÐX •
.|dBÐ n nwÚzTÐ •
.o^?Ð|TÐ ow{{_TÐ wza=í ÊÐØúÐ gga= •
.f`hÌ M<ÚzBBÐ M< {è= KØ Ó ÓmImYh •
g\= Û}« ^= d^TÐ oþg< 9í9 og=mGjX Ó ÓÐDg_= •
.nwÚzTÐÐ rýmh
Dubai Accelerated Learning Center

P.O.BOX: 94586, Dubai – UAE
F: +971 (4) 2725776
Email: info@dalcenter.com
Online: www.dalcenter.com
170

كتاب التعلم السريع

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

كتاب التعلم السريع

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

¨ÌjnºA À»§NºA

ĸìĩé łìƅƍ :łģèĥÚ

ƇƏĶÙ ĶĠòé .ƞ :ŋĠğĚèƅ ƚƅĸàŬƅ

ĻóĬð ŅóƇƏ :ŅħïĨá

ƉƑĹà ĹĤùð .Ơ :ŎĤģĞïƇ ƜƇĻçůƇ

ĹĤùð Ŏģê .Ə :ĮĤãĻá

ƥƣŭöïƇ ƠĬĔ .Ə :ƥŌğģïƇ ƜƇĻçůƇƣ ņħíĹöïƇ

ĹĤùð ơĬĥæ ĹĤùð .Ə :ŎĥĠïƇ ƌƇĻåůƇƣ ĹħěĥöïƇ

˻˹˹́ © έηϧϠϟ ϥϳέΗ ϑϼϳ· ΔυϭϔΣϣ ϕϭϘΣϟ΍ ϊϳϣΟ

ΩϣΣϣ ϲϠϋ .Ω :ϡΎόϟ΍ ϑ΍έηϹ΍

:ƈĬöĢģï ŎģŖĶƇ ơƇŌĥĞïƇ

‫ﺑﻘﻠﻢ‪ :‬ﻣﺆﻟﻒ اﻟﻜﺘﺎب اﻟﺴﻴﱢﺪ داﻳﻒ ﻣﺎﻳﺮ‬

‫أﻛرث ﻧﺠﺎﺣﺎً ﰲ ﻣﻬﻨﺘﻚ ﻛﻤﺪ ﱢرب‪.‬‬

‫ﻣﺪﻳﺮ ﻣﺮﻛﺰ اﻟﺘﻌﻠﱡﻢ اﻟﴪﻳﻊ‪/‬ﻻﻳﻚ ﺟﻴﻨﻴﻔﺎ‪ ،‬اﻟﻮﻻﻳﺎت اﳌﺘﺤﺪة اﻷﻣﺮﻳﻜﻴﺔ‬

Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƪưƘƿ ƞǀƧ ƽƹźţ Ɩƣřƺƫř ƲƯ Šƈƣ

nC xUÐ d´ _UÐ h]> : T{haH UÐ ÓnAGbCÐ _= Mx 5hR

ƙŹŚƠƫř ƺƸƬƫřƹ Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř Ʋǀŝ ơźƠƫř Ƽƫœ ƶŞŤƳř

ƮǀƬƘŤƫř źƈƗ ƾƟ şŶƿŶū ŠŝŹŚƤƯ

śŚŤƨƫř řŸƷ ƲƯ ŠƿŚƜƫř

{9 U ilR U|Tí .x}BùÐ NaUkCÐ _= S Y ænTí én_­ R

. xUÐ d´ _UÐ pT}" phbhb"Ð

śŚŤƨƫř řŸƷ ƲƯ ŠƿŚƜƫř

ohUnHú phUn"Ð }JúÐ ÕÚnB = Ex ëÌ ÑncUÐ oQ}x

ƥźƔŤƴţ ƾŤƫř šŚǀŝŚŬƿǅř

Ɩƿźƀƫř ƮňƬƘŤƬƫ ŠǀſŚſǃř ŕŵŚŞưƫř ƊƘŝ

:ƟŉĞì Ɵĳ ŀìĸôèƅ ņĲğĚïèƅ Ņģą :ƟŉĞì Ɵĳ ƣĶģğĝïèƅ ņĲğĚïèƅ Ņģą

nð _, nð x{@í nð hþT

Ónwn9øÐ Ø{_Y {AÐí ìn9Ð ÐÙ

sýnfUÐ DL Ðð ~T¬ }Y ýnHUÐ DL Ðð ~T¬ }Y

ÜÐ"Ð Ø{_Y nð hgaI

ÓnJnZfUÐ DL Ðð ~¬T}Y ØÐCÐ DL Ðð ~¬T}Y

nð x{@í nð haJnLí nð hdbL (nð hR}_Y) nð hdbL

Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƲƯ ƝŶƸƫř

ŹƺƈƘƫř źŞƗ şŵďŶăŬłŤĄƯ ŠƠƀƬƟ

ŠƤǀƋ ŠƿźƷŻ ƭŏ ŭƺŤƠƯ ŌŚƗƹ

ŶƀŬƫř ƪƯŚƨŝ ƮĴƬƘŤƫř ƪƤƘƫř ƪƯŚƨŝ ƮĴƬƘŤƫř

ŠǀưǀƬƘŤƫř ŠǀƬưƘƬƫ şŶƿŶū ƝřŶƷŏ

ŠǀĵƬńƨƫř şźƔƴƫř Ƽƫœ şŵƺƗ

´ pi Ð{xÚdR : eCÐ phd¬ Tô qbb­ A ,ngg@ Y

Ɩƿźƀƫř ƮňƬƘŤƬƫ ƾƈŴƄƫř źŧǃř

Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫřƹ ƝƺƳřŻƺƫ

ënT .æiÐÛU @Ú@ ïÚn`dUÐ afUÐ 3nL n) ênS UÐ pHÐÚ{UÐ

Ò|>nHÌ nghUÎ q=|@ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : pxfH ÓÐ}/kY {b_=

.3n_UÐ ÊniÌ h+ Y ëRG7 nghR èÚnZx

The Society for Accelerative Learning and Teaching

The International Alliance for Learning

x}UÐ dö _dU phinCúÐ ph_e!Ð HÐ hdL dJÌô nY " xUÐ"

Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ŹŚǀŤƫ ƻźųǃř ŶƟřƹźƫř ƊƘŝ

šŚƀſŒưƫř ƾƟ Ɩƿźƀƫř ƮĴƬƘŤƫř ƺưƳ

¨ÌjnºA Àö»§N»º ÑÍmBmÝA ØeBJA

Ñ®B³RºA  ÑÍ¿Í»§NºA ~Aj¾ÝA ¨¾ ¼¾B§NºA

ëÌ A ëíØ phehd_UÐ pSnLün= ë=n[Yô (N`UnUÐ Y) nfe^_Y ëÎ

śźƜƫř ƾƟ ŠǀưǀƬƘŤƫř ƉřźƯǃř

:ogTmTÐ wíme^TÐ 9 ßÐ|XúÐ ì{v  «cô=

ÎŠǀƳŚŤƿŹƺǀŞƫř :Ʃƹǃř Ɖźưƫř

."a]UÐ Ó{RÌ {bR

ëÌ ,nY pbx}]=í ,phcx}YúÐ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : nf_]HÐ {bU"

ŠƿŵźƠƫř :ƾƳŚŨƫř Ɖźưƫř

nð )nZY én"Ð ënTí .ïØ}aUÐ é5_HĆU pUí~_Y phHÐÚØ ÓÐÚ[bY

Ɩƴƈưƫř ũŷƺưƳ :ŦƫŚŨƫř Ɖźưƫř

­ ,L5@øÐ EcaUÐ én6 :í

dL ~T¬ }xô .xP_UÐ ë}bUÐ : oxÚ{UÐí hd_UÐ 3nL DL ET

ŶƀŬƫřƹ ƪƤƘƫř Ʋǀŝ ƪƈƠƫř :žƯŚŴƫř Ɖźưƫř

Ênf?Ì pÉnB phaJnL ÒnhAí Ò}TÐÙ d/í ,}ca> Ónþx~!Ð A

nC xUÐ d´ _UÐ h]> : T{haH UÐ ÓnAGbCÐ _= Mx 5hR

{9 U ilR U|Tí .x}BùÐ NaUkCÐ _= S Y ænTí én_ R

.xUÐ d´ _UÐ pT}" phbhb"Ð

ohUnHú phUn"Ð }JúÐ ÕÚnB = Ex ëÌ ÑncUÐ oQ}x

nð _, nð x{@í nð hþT

Ónwn9øÐ Ø{_Y {AÐí ìn9Ð ÐÙ

sýnfUÐ DL Ðð ~T¬ }Y ýnHUÐ DL Ðð ~T¬ }Y

ÜÐ"Ð Ø{_Y nð hgaI

ÓnJnZfUÐ DL Ðð ~¬T}Y ØÐCÐ DL Ðð ~¬T}Y

nð x{@í nð haJnLí nð hdbL (nð hR}_Y) nð hdbL

ŠƤǀƋ ŠƿźƷŻ ƭŏ ŭƺŤƠƯ ŌŚƗƹ

ŶƀŬƫř ƪƯŚƨŝ ƮĴƬƘŤƫř ƪƤƘƫř ƪƯŚƨŝ ƮĴƬƘŤƫř

´ pi Ð{xÚdR : eCÐ phd¬ Tô qbb A ,ngg@ Y

ënT .æiÐÛU @Ú@ ïÚn`dUÐ afUÐ 3nL n) ênS UÐ pHÐÚ{UÐ

Ò|>nHÌ nghUÎ q=|@ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : pxfH ÓÐ}/kY {b_=

.3n_UÐ ÊniÌ h+ Y ëRG7 nghR èÚnZx

x}UÐ dö _dU phinCúÐ ph_e!Ð HÐ hdL dJÌô nY "xUÐ"

¨ÌjnºA Àö»§N»º ÑÍmBmÝA ØeBJA

Ñ®B³RºA ÑÍ¿Í»§NºA ~Aj¾ÝA ¨¾ ¼¾B§NºA

ëÌ A ëíØ phehd_UÐ pSnLün= ë=n[Yô (N`UnUÐ Y) nfe^_Y ëÎ

:ogTmTÐ wíme^TÐ 9 ßÐ|XúÐ ì{v «cô=

."a]UÐ Ó{RÌ {bR

ëÌ ,nY pbx}]=í ,phcx}YúÐ Ò{CÐ ÓnxøUÐ : nf_]HÐ {bU"

nð )nZY én"Ð ënTí .ïØ}aUÐ é5_HĆU pUí~_Y phHÐÚØ ÓÐÚ[bY

,L5@øÐ EcaUÐ én6 :í

dL ~T¬ }xô .xP_UÐ ë}bUÐ : oxÚ{UÐí hd_UÐ 3nL DL ET

Ênf?Ì pÉnB phaJnL ÒnhAí Ò}TÐÙ d/í ,}ca> Ónþx~!Ð A

àn>ÚøÐ DL é́{> UÐ ýnSUÐ Y EcUÐ ØÚRninw øÚnT q_@ÐÚ

ànbi :í hf= : pxÚT|dU nð \xÌ ÓnTPUÐ 3nL : oxÚ{UÐ hex

FL peHíúÐ qf ó Yô {bU .(eCô n= én@}UÐ nw}x{x UÐí

o_ZUÐ Y e^_UÐ phUn`UÐ qinT NA ,p_=n]UÐ pUùÐ âÐGBÐ S

hd_UÐ : px{"Ð ÜÚÐ{CÐ Y EcUÐ ëÌ ëùÐ nð hd@ yÉÌ {bU

e#Ð ÓÐfUÐ : ïPUÐ ãnY{UÐ éA Ôn=úÐ Y ï}@Ìô {bU

ëÌ øÎ ,êhUÐ ãnY{UÐ eL phUË : }^fUÐ Óng@í Y {x{_UÐ Unfw

ÉÐ>í ,ÓnhýnhehcUÐ Y éd7 w ãnY{UÐ ëÎ :OíúÐ px}^fUÐ

YnT ]`> phýn=}gT pcI Y Ê~@ w ãnY{UÐ ëÎ :phinUÐ px}^fUÐ

nxĆ#Ð Y pdýnw ÓnRa[Y Y ãnY{UÐ Ujx :pUnUÐ px}^fUÐ

,phahKí Ò{AT e_xí YncY ° Tô w ãnY{UÐ ëÎ :p_=Ð}UÐ px}^fUÐ

: 5= – ãnY{UÐ ÓnhUù ÓnahÉUÐ Y nð xÌ ëÌ p^AĆY gCÐ Y

aýnadUÐ @Ún#Ð æĆ`UÐ w px{"Ð ÒPbUÐ :owz"Ð ÒOaTÐ

nHúÐ éíkCÐ w ãnY{UÐ Y Ê~!Ð Ð|w .ãnY{UÐ pdT Y %ÃÀ

Cô Ð EcaUÐí p`dUÐ Y îCÐ phUnL êngCÐ L

: 5ð gY Ðð ÚíØ o_dx ï|UÐí ,HíúÐ ãnY{UÐ wí :9"Ð Ûmf!Ð

ô ,ãnY{UÐ Y ýÐ{UÐ Ê~!Ð wí :@Ðí}TÐ ãmXØ

,Ø}afY cZ= [² Ònh"Ð ì|w : Ê¡ ø

ƪƯŚƧ ƙŚƯŵ ƪƯŚƧ ƮňƬƘţ

OÎ p@n= i ,AÐí~UÐ ãnYØ DL ánadU p@n= 5ð A fR

}LnZCÐ o_d> rhA ,:"Ð ên^fUÐ OÎ p@n= i ,>ÐÙ qSUÐ :

ÓÐÚ{bY YnT Ú5HÐ OÎ p@n"Ð Yj= i ,î}BÌ pg@ Y

ŶƀŬƫř ƺƷ ƪƤƘƫřƹ ƪƤƘƫř ƺƷ ŶƀŬƫř

.{!Ð DL ET E?j> n4 ëcx ëÌ pfh_Yô phfwÙ Óøn" cex

= ,ÜÌ}UÐ : Ò}TÐ|UÐí dö _UÐí EcaUÐ Wfx ø ,eCô Ð :

ngdö T phde_UÐ ëÌ FLÐí ,ÜÌ}UÐ DL ï{hdbUÐ hd_UÐ ~T Ú {bU

éb> phehd_> ÓnBnfY dB w Ò{ýnUÐ pL~fUÐ qinT ,nfw Yí

pd[Y pT}"Ðí EcaUÐ âi Y ÓnJnZi ëÌ ëAnUÐ {@í

dL w = ,ãnY{UÐ YncU 5ð dL nð Yx c> 3 phTdUÐ ëÌ ëùÐ d_i

(:"Ð Ûng!Ð) aJn_UÐí L5@øÐ ÊnT|UÐ Y phTdUÐ àn_>

ëÌ nfU cex nY phTdUÐ Y |Bji ëÌ nfhdL ëÎ nfw US {xÚÌ nY

: nð hd@ }g^x nY wí ,ýnHUÐí sýnfUÐ N= di nY nð UnQ nfiÎ

Ênf= : ÚÐ}eHøÐ h]x ilR ,ÉÐY cZ= hd_UÐ ï{Ļ

âfx ÚÐÌ ëÌ í{x .UÐ ÚncU phdbL xÚn/ DL ï² ï|UÐí

chHĆcUÐ hd_UÐ Ó5dY Y Ò{x{L ÖÐi : px{"Ð ãnY{UÐ Ôn=Ì ßÚn_>

dĺí ¢afUÐ `\UÐ Y N=Ú{CÐ d¬ ĺ rh= e_UÐ pþh= oh>G= ÷ Sô •

]_U ,piÚnbCÐí rUÐí ýnCÐ A

YÌ êÐ{HÐ OÎ N=Ú{CÐ N= ëín_UÐ ïØkx ÙÎ ,nð hL5@Ð hd_UÐ _@Ð •

px{!Ð pT}dU pÉ}aUÐ pAn>l= ÷ Sô ,w{LnbY : NUn@ N=Ú{CÐ èG> ø •

5dT pd[afY ÊÐ~@Ì OÎ ngehb> íÌ ÓnYd_CÐ Ö}]U ]#Ð cZUÐ of9 •

w{LnbY : NfTnH N=Ú{CÐ Ênb=ü chHĆcUÐ hd_UÐ hex

Y oxÚ{UÐ : phdLnR }TÌ ànZfUÐ DL fCÐ d´ _UÐ ëlR nfw Y

àn>ÚÐ íÙ pT}"Ð L éíkCÐ QnY{UÐ ~T}CÐ ëÌ nð b=nH nfxÌÚ {S nfT

ľŚƴƧŚſ žƬŬţ Ǉ ľŚŘǀƃ ƪƘƟř

ëÌ A ,Ð|w nfYx A ï{!Ð hd_UÐ bf_Yô Øng]Ð }exí

,¼ÄÂÁ ên_UÐ |fY âCÐ Ð|w L éw . ØÚÐíØÎ oT {bU

ëf!Ð w ÜÚÐ{CÐ : énaJúÐ n) Yn_xô UÐ pbx}]UÐ ëÎ "

w ÜÚÐ{CÐ ëÌ ébx ëÌ ênSÚúÐ ì|w {_= Í}« eR , (ADHD) ½

~hTGUÐ bi Y ÓønA Unfw ,_i ? ESnb_UÐ Y phUnB JnfY

ëÌ øÎ ,nð hýÐíØ ng@ĆL Y {= ø ànZfUÐ à}R Y ~hTGUÐ bií

ƮǀƬƘŤƫř ƾƟ ƍźŴƴƿ Ʊŏ ŠƇźƟ ŶƀŬƫř ƾƐƘƳ ƞǀƧ

ëÌ íÌ nwÚzTÐ oKmR mf?mĵ TÐ ÓmhbBÐ

.ÕniÎ ÓnhdeL • .phUí{!Ð ÓnAdUÐ •