c


Bách khoa toàn thư mӣ Wikipedia

Bưӟc tӟi: menu, tìm kiӃm

c
 hay 
 là mӝt chҩt lӓng sánh đһc màu nâu hoһc ngҧ lөc. Dҫu thô tӗn tҥi trong các lӟp đҩt đá tҥi
mӝt sӕ nơi trong vӓ Trái Đҩt. Dҫu mӓ là mӝt hӛn hӧp hóa chҩt hӳu cơ ӣ thӇ lӓng đұm đһc, phҫn lӟn là nhӳng
hӧp chҩt cӫa hydrocarbon, thuӝc gӕc alkane, thành phҫn rҩt đa dҥng. HiӋn nay dҫu mӓ chӫ yӃu dùng đӇ sҧn
xuҩt dҫu hӓa, diezen và xăng nhiên liӋu[1]. Ngoài ra, dҫu thô cũng là nguӗn nguyên liӋu chӫ yӃu đӇ sҧn xuҩt ra
các sҧn phҭm cӫa ngành hóa dҫu như dung môi, phân bón hóa hӑc, nhӵa, thuӕc trӯ sâu, nhӵa đưӡng... Khoҧng
88% dҫu thô dùng đӇ sҧn xuҩt nhiên liӋu, 12% còn lҥi dùng cho hóa dҫu. Do dҫu thô là nguӗn năng lưӧng
không tái tҥo nên nhiӅu ngưӡi lo ngҥi vӅ khҧ năng cҥn kiӋt dҫu trong mӝt tương lai không xa.



[ҭn]

!Ê 1 Quá trình hình thành dҫu mӓ

›Ê 1.1 ThuyӃt sinh vұt hӑc
›Ê 1.2 ThuyӃt vô cơ
›Ê 1.3 ThuyӃt hҥt nhân
!Ê 2 Lӏch sӱ
!Ê 3 Thành phҫn
!Ê Khai thác
!Ê $ Phân loҥi
!Ê R Tҫm quan trӑng kinh tӃ cӫa dҫu mӓ
!Ê € Ҧnh hưӣng dҫu mӓ đӃn môi trưӡng
!Ê 8 Các nguӗn năng lưӧng khác
!Ê Å Xem thêm
!Ê 10 Tham khҧo
!Ê 11 Liên kӃt ngoài

Ò




®




 





:

Ò

 

Đa sӕ các nhà đӏa chҩt coi dҫu lӱa giӕng như than và khí tӵ nhiên là sҧn phҭm cӫa sӵ nén và nóng lên cӫa các
vұt liӋu hӳu cơ trong các thӡi kǤ đӏa chҩt. Theo lý thuyӃt này, nó đưӧc tҥo thành tӯ các vұt liӋu còn sót lҥi sau
quá trình phân rã xác các đӝng vұt và tҧo biӇn nhӓ thӡi tiӅn sӱ (các cây cӕi trên mһt đҩt thưӡng có khuynh
hưӟng hình thành than). Qua hàng thiên niên kӹ vұt chҩt hӳu cơ này trӝn vӟi bùn, và bӏ chôn sâu dưӟi các lӟp
trҫm tích dày. KӃt quҧ làm tăng nhiӋt và áp suҩt khiӃn cho nhӳng thành phҫn này bӏ biӃn hoá, đҫu tiên thành
mӝt loҥi vұt liӋu kiӇu sáp đưӧc gӑi là kerogen, và sau đó thành mӝt hydrocarbons khí và lӓng trong mӝt quá
trình đưӧc gӑi là catagenesis. Bӣi vì hydrocarbons có mұt đӝ nhӓ hơn đá xung quanh, chúng xâm nhұp lên phía
trên thông qua các lӟp đá ngay sát đó cho tӟi khi chúng bӏ rơi vào bүy bên dưӟi nhӳng tҧng đá không thӇ ngҩm
qua, bên trong nhӳng lӛ xӕp đá gӑi là bӇ chӭa. Sӵ tұp trung hydrocarbons bên trong mӝt bүy hình thành nên
mӝt giӃng dҫu, tӯ đó dҫu lӓng có thӇ đưӧc khai thác bҵng cách khoan và bơm.

Các nhà đӏa chҩt cũng đӅ cұp tӟi "cӱa sә dҫu" (›
›). Đây là tҫm nhiӋt đӝ mà nӃu thҩp hơn thì dҫu không
thӇ hình thành, còn cao hơn thì lҥi hình thành khí tӵ nhiên. Dù nó tương thích vӟi nhӳng đӝ sâu khác nhau ӣ
nhӳng vӏ trí khác nhau trên thӃ giӟi, mӝt đӝ sâu 'điӇn hình' cho cӱa sә dҫu có thӇ là R km. Cҫn nhӟ rҵng dҫu
cũng có thӇ rơi vào các bүy ӣ đӝ sâu thҩp hơn, thұm chí nӃu nó không đưӧc hình thành ӣ đó. Cҫn có ba điӅu
kiӋn đӇ hình thành nên bӇ dҫu: có nhiӅu đá, mҥch dүn dҫu xâm nhұp, và mӝt bүy (kín) đӇ tұp trung
hydrocarbons.

Các phҧn ӭng tҥo thành dҫu mӣ và khí tӵ nhiên thưӡng như nhӳng phҧn ӭng phân rã giai đoҥn đҫu, khi kerogen
phân rã thành dҫu và khí tӵ nhiên thông qua nhiӅu phҧn ӭng song song, và dҫu cuӕi cùng phân rã thành khí tӵ
nhiên thông qua mӝt loҥt phҧn ӭng khác.

Ò



Cuӕi thӃ kӹ 1Å nhà hóa hӑc ngưӡi Nga Dmitri Ivanovich Mendeleev đã đưa ra lý thuyӃt vô cơ giҧi thích sӵ hình
thành cӫa dҫu mӓ. Theo lý thuyӃt này dҫu mӓ phát sinh tӯ phҧn ӭng hóa hӑc giӳa cacbua kim loҥi vӟi nưӟc tҥi
nhiӋt đӝ cao ӣ sâu trong lòng trái đҩt tҥo thành các hiđrocacbon và sau đó bӏ đҭy lên trên. Các vi sinh vұt sӕng
trong lòng đҩt qua hàng tӹ năm đã chuyӇn chúng thành các hӛn hӧp hiđrôcacbon khác nhau. Lý thuyӃt này là
mӝt đӅ tài gây nhiӅu tranh cãi trong giӟi khoa hӑc, tҥo thành trưӡng phái Nga Ukraina trong viӋc giҧi thích
nguӗn gӕc dҫu mӓ.

Ò



Lý thuyӃt thӭ ba, đưӧc giҧi thích trong nguyӋt san khoa hӑc ¨ 
 vào năm 2003, cho rҵng các
hӧp chҩt hyđrocacbon đưӧc tҥo ra bӣi nhӳng phҧn ӭng hҥt nhân trong lòng Trái Đҩt.

Ò


Do nhҽ hơn nưӟc nên dҫu xuҩt hiӋn lӝ thiên ӣ nhiӅu nơi, vì thӃ loài ngưӡi đã tìm thҩy dҫu hҵng ngàn năm trưӟc
Công Nguyên. Thӡi đó dҫu thưӡng đưӧc sӱ dөng trong chiӃn tranh. Còn rҩt nhiӅu dҩu tích cӫa viӋc khai thác
dҫu mӓ đưӧc tìm thҩy ӣ Trung Quӕc khi dân cư bҧn đӏa khai thác dҫu mӓ đӇ sӱ dөng trong viӋc sҧn xuҩt muӕi
ăn như các ӕng dүn dҫu bҵng tre đưӧc tìm thҩy có niên đҥi vào khoҧng thӃ kӹ . Khi đó ngưӡi ta sӱ dөng dҫu
mӓ đӇ đӕt làm bay hơi nưӟc biӇn trong các ruӝng muӕi.

Mãi đӃn thӃ kӹ 1Å ngưӡi ta mӟi bҳt đҫu khai thác dҫu theo mô hình công nghiӋp, xuҩt phát tӯ viӋc tìm kiӃm mӝt
chҩt đӕt cho đèn vì dҫu cá voi quá đҳt tiӅn chӍ nhӳng ngưӡi giàu mӟi có khҧ năng dùng trong khi nӃn làm bҵng
mӥ thì lҥi có mùi khó ngӱi. Vì thӃ giӳa thӃ kӹ thӭ 1Å mӝt sӕ nhà khoa hӑc đã phát triӇn nhiӅu phương pháp đӇ
khai thác dҫu mӝt cách thương mҥi. Năm 18$2 mӝt nhà bác sĩ và đӏa chҩt ngưӡi Canada tên là Abraham
Gessner đã đăng ký mӝt bҵng sáng chӃ sҧn xuҩt mӝt chҩt đӕt rҿ tiӅn và đӕt tương đӕi sҥch. Năm 18$$ nhà hóa
hӑc ngưӡi Mӻ Benjamin Silliman đӅ nghӏ dùng axit sunfuric làm sҥch dҫu mӓ dùng đӇ làm chҩt đӕt.

Ngưӡi ta cũng bҳt đҫu đi tìm nhӳng mӓ dҫu lӟn. Nhӳng cuӝc khoan dҫu đҫu tiên đưӧc tiӃn hành trong thӡi gian
tӯ 18$€ đӃn 18$Å. Lҫn khoan dҫu đҫu tiên có lӁ diӉn ra ӣ Wietze, Đӭc, nhưng cuӝc khoan dҫu đưӧc toàn thӃ
giӟi biӃt đӃn là cӫa Edwin L. Drake vào ngày 2€ tháng 8 năm 18$Å ӣ Oil Creek, Pennsylvania. Drake khoan dҫu
theo lӡi yêu cҫu cӫa nhà công nghiӋp ngưӡi Mӻ George H. Bissel và đã tìm thҩy mӓ dҫu lӟn đҫu tiên chӍ ӣ đӝ
sâu 21,2 m.
Ò
 
Các thành phҫn hóa hӑc cӫa dҫu mӓ đưӧc chia tách bҵng phương pháp chưng cҩt phân đoҥn. Các sҧn phҭm thu
đưӧc tӯ viӋc lӑc dҫu có thӇ kӇ đӃn là dҫu hӓa, benzen, xăng, sáp parafin, nhӵa đưӡng v.v.

Mӝt cách chính xác thì dҫu mӓ là hӛn hӧp cӫa các hiđrôcacbon, là hӧp chҩt cӫa hiđrô và cacbon.

Trong điӅu kiӋn thông thưӡng, bӕn alkan nhҽ nhҩt ² CH (mêtan), C2HR (êtan), C3H8 (prôpan) và C H10
(butan) ² ӣ dҥng khí, sôi ӣ nhiӋt đӝ 1R1.R °C, 88.R °C, 2 °C, và 0.$ °C tương ӭng ( 2$8.Å°, 12€.$°,
3.R°, và +31.1 °F).

Các chuӛi trong khoҧng C$ € là các sҧn phҭm dҫu mӓ nhҽ, dӉ bay hơi. Chúng đưӧc sӱ dөng làm dung môi, chҩt
làm sҥch bӅ mһt và các sҧn phҭm làm khô nhanh khác. Các chuӛi tӯ CRH1 đӃn C12H2R bӏ pha trӝn lүn vӟi nhau
đưӧc sӱ dөng trong đӡi sӕng vӟi tên gӑi là  !. Dҫu hӓa là hӛn hӧp cӫa các chuӛi tӯ C10 đӃn C1$, tiӃp theo là
dҫu điêzen/dҫu sưӣi (C10 đӃn C20) và các nhiên liӋu nһng hơn đưӧc sӱ dөng cho đӝng cơ tàu thӫy. Tҩt cҧ các
sҧn phҭm tӯ dҫu mӓ này trong điӅu kiӋn nhiӋt đӝ phòng là chҩt lӓng.

Các dҫu bôi trơn và mӥ (dҫu nhӡn) (kӇ cҧ Vadơlin®) nҵm trong khoҧng tӯ C1R đӃn C20.

Các chuӛi trên C20 tҥo thành các chҩt rҳn, bҳt đҫu là sáp parafin, sau đó là hҳc ín và nhӵa đưӡng bitum.

Khoҧng nhiӋt đӝ sôi cӫa các sҧn phҭm dҫu mӓ trong chưng cҩt phân đoҥn trong điӅu kiӋn áp suҩt khí quyӇn tính
theo đӝ C là:

!Ê Xăng ête: 0 €0 °C (đưӧc sӱ dөng như là dung môi)

!Ê Xăng nhҽ: R0 100 °C (nhiên liӋu cho ô tô)
!Ê Xăng nһng: 100 1$0 °C (nhiên liӋu cho ô tô)
!Ê Dҫu hӓa nhҽ: 120 1$0 °C (nhiên liӋu và dung môi trong gia đình)
!Ê Dҫu hӓa: 1$0 300 °C (nhiên liӋu )
!Ê Dҫu điêzen: 2$0 3$0 °C (nhiên liӋu cho đӝng cơ điêzen/dҫu sưӣi)
!Ê Dҫu bôi trơn: > 300 °C (dҫu bôi trơn đӝng cơ)
!Ê Các thành phҫn khác: hҳc ín, nhӵa đưӡng, các nhiên liӋu khác

Ò
"
Muӕn khai thác dҫu, ngưӡi ta khoan nhӳng lӛ khoan gӑi là giӃng dҫu. Khi khoan trúng lӟp dҫu lӓng, dҫu sӁ tӵ
phun lên do áp suҩt cao cӫa khí dҫu mӓ. Khi lưӧng dҫu giҧm thì áp suҩt khí cũng giҧm, ngưӡi ta phҧi dùng bơm
hút dҫu lên hoһc bơm nưӟc xuӕng đӇ đҭy dҫu lên.

Ò
#$
Ngành công nghiӋp dҫu mӓ phân chia "dҫu thô" theo khu vӵc mà nó xuҩt phát (ví dө "West Texas Intermediate"
(WTI) hay "Brent") thông thưӡng theo tӹ trӑng và đӝ nhӟt tương đӕi cӫa nó ("nhҽ", "trung bình" hay "nһng");
các nhà hóa dҫu còn nói đӃn chúng như là "ngӑt", nӃu nó chӭa ít lưu huǤnh, hoһc là "chua", nӃu nó chӭa đáng
kӇ lưu huǤnh và phҧi mҩt nhiӅu công đoҥn hơn đӇ có thӇ sҧn xuҩt nó theo các thông sӕ hiӋn hành.

Các thùng (ß) tiêu chuҭn trên thӃ giӟi là:

 !Ê Hӛn hӧp Brent, bao gӗm 1$ loҥi dҫu mӓ tӯ các mӓ thuӝc hӋ thӕng mӓ Brent và Ninian trong
khu vӵc lòng chҧo Đông Shetland trên biӇn Bҳc. Dҫu mӓ đưӧc đưa vào bӡ thông qua trҥm
Sullom Voe ӣ Shetlands. Dҫu mӓ sҧn xuҩt ӣ châu Âu, châu Phi và dҫu mӓ khai thác ӣ phía tây
cӫa khu vӵc Trung Cұn Đông đưӧc đánh giá theo giá cӫa dҫu này, nó tҥo thành mӝt chuҭn
(ß) đánh giá dҫu.
!Ê West Texas Intermediate (WTI) cho dҫu mӓ Bҳc Mӻ.
!Ê Dubai đưӧc sӱ dөng làm chuҭn cho khu vӵc châu Á Thái Bình Dương cӫa dҫu mӓ Trung Cұn
Đông.
!Ê Tapis (tӯ Malaysia, đưӧc sӱ dөng làm tham chiӃu cho dҫu mӓ nhҽ ViӉn Đông).
!Ê Minas (tӯ Indonesia, đưӧc sӱ dөng làm tham chiӃu cho dҫu mӓ nһng ViӉn Đông).
!Ê Giӓ OPEC bao gӗm:
›Ê Arab Light Ҧ Rұp Saudi
›Ê Bonny Light Nigeria
›Ê Fateh Dubai
›Ê Isthmus Mexico (không OPEC)
›Ê Minas Indonesia
›Ê Saharan Blend Algérie
›Ê Tia Juana Light Venezuela

OPEC cӕ gҳng giӳ giá cӫa giӓ Opec giӳa các giӟi hҥn trên và dưӟi, bҵng cách tăng hoһc giҧm sҧn xuҩt. ĐiӅu
này rҩt quan trӑng trong phân tích thӏ trưӡng. Giӓ OPEC, bao gӗm hӛn hӧp cӫa dҫu thô nһng và nhҽ là nһng
hơn cҧ Brent và WTI.

Ü

® 
!

"

Ò
 %
!&'


Dҫu mӓ là mӝt trong nhӳng nhiên liӋu quan trӑng nhҩt cӫa xã hӝi hiӋn đҥi dùng đӇ sҧn xuҩt điӋn và cũng là
nhiên liӋu cӫa tҩt cҧ các phương tiӋn giao thông vұn tҧi. Hơn nӳa, dҫu cũng đưӧc sӱ dөng trong công nghiӋp
hóa dҫu đӇ sҧn xuҩt các chҩt dҿo (2# ) và nhiӅu sҧn phҭm khác. Vì thӃ dҫu thưӡng đưӧc ví như là "vàng
đen".

Tùy theo nguӗn tính toán, trӳ lưӧng dҫu mӓ thӃ giӟi nҵm trong khoҧng tӯ 1.1 8 tӍ thùng (ß) (theo BP
Statistical Review 200 ) đӃn 1.2R0 tӍ thùng (theo Oeldorado 200 cӫa ExxonMobil). Trӳ lưӧng dҫu mӓ tìm
thҩy và có khҧ năng khai thác mang lҥi hiӋu quҧ kinh tӃ vӟi kӻ thuұt hiӋn tҥi đã tăng lên trong nhӳng năm gҫn
đây và đҥt mӭc cao nhҩt vào năm 2003. Ngưӡi ta dӵ đoán rҵng trӳ lưӧng dҫu mӓ sӁ đӫ dùng cho $0 năm nӳa.
Năm 2003 trӳ lưӧng dҫu mӓ nhiӅu nhҩt là ӣ Ҧ Rұp Saudi (2R2,€ tӍ thùng), Iran (130,€ tӍ thùng) và ӣ Iraq (11$,0
tӍ thùng) kӃ đӃn là ӣ Các TiӇu Vương quӕc Ҧ Rұp Thӕng nhҩt, Kuwait và Venezuela. Nưӟc khai thác dҫu nhiӅu
nhҩt thӃ giӟi trong năm 2003 là Ҧ Rұp Saudi ( ÅR,8 triӋu tҩn), Nga ( 20 triӋu tҩn), Mӻ (3 Å, triӋu tҩn), Mexico
(18€,8 triӋu tҩn) và Iran (181,€ triӋu tҩn). ViӋt Nam đưӧc xӃp vào các nưӟc xuҩt khҭu dҫu mӓ tӯ năm 1ÅÅ1 khi
sҧn lưӧng xuҩt đưӧc vài ba triӋu tҩn. ĐӃn nay, sҧn lưӧng dҫu khí khai thác và xuҩt khҭu hàng năm đҥt vào
khoҧng 20 triӋu tҩn/năm.

Vì tҫm quan trӑng kinh tӃ, dҫu mӓ cũng là lý do cho nhӳng mâu thuүn chính trӏ. Tә chӭc các nưӟc xuҩt khҭu
dҫu mӓ (OPEC) đã sӱ dөng dҫu mӓ như vũ khí trong cuӝc xung đӝt Trung Đông và tҥo ra cuӝc khӫng hoҧng
dҫu mӓ vào năm 1ŀ3 và 1ŀÅ.

Ò
()*!
+),!
Dâu mӓ bӏ tràn ra biӇn gây ô nhiӉm môi trưӡng, ҧnh hưӣng đӡi sӕng sinh vұt biӇn . Dҫu mӓ đem đӕt cũng gây
ra ô nhiӉm vì sinh ra nhiӅu khí như SO2 , CO2 . Xe cӝ, máy móc ... chҥy bҵng xăng góp phҫn làm Trái Đҩt nóng
lên .

Ò
-!
. !)/!&

Do trӳ lưӧng dҫu mӓ có hҥn nên các nguӗn nhiên liӋu tái sinh như năng lưӧng mһt trӡi, năng lưӧng gió đang
đưӧc tìm cách sӱ dөng vӟi mӝt hiӋu quҧ kinh tӃ đáng kӇ. TӃ bào nhiên liӋu ( cell), sӱ dөng hiđrô làm
nguyên liӋu, cũng là mӝt ngành công nghӋ mӟi có nhiӅu triӇn vӑng đӇ thay thӃ cho dҫu mӓ trong tương lai.

v

Bách khoa toàn thư mӣ Wikipedia

Bưӟc tӟi: menu, tìm kiӃm

v


²  0 ²

Đá phiӃn dҫu cháy

 

Sơ cҩp Kerogen, Thҥch anh, Fenspat, Sét, Cacbonat, Pyrite

Thӭ cҩp Urani, Sҳt, Vanadi, Nickel, Molypden

v
là mӝt loҥi đá trҫm tích hҥt mӏn giàu chҩt hӳu cơ và chӭa mӝt lưӧng lӟn kerogen (mӝt hӛn hӧp
các hӧp chҩt hӳu cơ rҳn) có thӇ chiӃt tách các loҥi hydrocacbon lӓng. Các nhà đӏa chҩt không xӃp nó vào nhóm
đá phiӃn sét, và hàm lưӧng kerogen cũng khác so vӟi dҫu thô. Kerogen đòi hӓi cҫn phҧi xӱ lý nhiӅu hơn đӇ có
thӇ sӱ dөng đưӧc so vӟi dҫu thô, các quá trình xӱ lý tӕn nhiӅu chi phí so vӟi sӱ dөng dҫu thô cҧ vӅ mһt tài chính
và tác đӝng môi trưӡng.[1][2] Sӵ tích tө đá phiӃn dҫu diӉn ra trên khҳp thӃ giӟi, đa sӕ là ӣ Hoa KǤ. Ưӟc tính
lưӧng tích tө này trên toàn cҫu đҥt khoҧng 2,8 đӃn 3,3 ngàn tӹ thùng ( $0×10Å đӃn $20×10Å m3) có thӇ thu
hӗi.[2][3][ ][$]
Quá trình nhiӋt phân hóa hӑc có thӇ biӃn đәi kerogen trong đá phiӃn dҫu thành dҫu thô tәng hӧp. Nung đá phiӃn
dҫu ӣ mӝt nhiӋt đӝ đӫ cao sӁ tҥo ra hơi, quá trình này có thӇ chưng cҩt đӇ tҥo ra dҫu đá phiӃn giӕng dҫu mӓ và
khí đá phiӃn dҫu có thӇ đӕt đưӧc (
$
2
#% cũng đưӧc dùng đӇ chӍ các khí xuҩt hiӋn tӵ nhiên trong đá
phiӃn sét). Các ngành công nghiӋp cũng có thӇ đӕt trӵc tiӃp đá phiӃn dҫu như là mӝt nguӗn nhiên liӋu cҩp thҩp
đӇ phát điӋn và sưӣi ҩm, và cũng có thӇ dùng nó như là nguyên liӋu thô trong hóa hӑc và sҧn xuҩt vұt liӋu xây
dӵng.[2][R]

Đá phiӃn dҫu đưӧc chú ý đӃn như là mӝt nguӗn năng lưӧng khi mà giá dҫu thô thông thưӡng tăng cao và cũng
là mӝt lӵa chӑn đӕi vӟi các khu vӵc phө thuӝc vào năng lưӧng cung cҩp tӯ bên ngoài.[€][8] ViӋc khai thác và xӱ
lý đá phiӃn dҫu liên quan đӃn các vҩn đӅ môi trưӡng như: sӱ dөng đҩt, chҩt thҧi, sӱ dөng nưӟc, quҧn lý nưӟc
thҧi, phát thҧi khí nhà kính và ô nhiӉm không khí.[Å][10] Estonia và Trung Quӕc đã phát triӇn mҥnh các ngành
công nghiӋp đá phiӃn dҫu, bên cҥnh đó Brazil, Đӭc, Israel và Nga cũng sӱ dөng đá phiӃn dҫu.



[ҭn]

!Ê 1 Đһc điӇm đӏa chҩt

!Ê 2 Trӳ lưӧng
!Ê 3 Lӏch sӱ
!Ê Công nghiӋp
!Ê $ ChiӃt tách và xӱ lý
!Ê R Ӭng dөng và các sҧn phҭm
!Ê € Kinh tӃ
!Ê 8 Các vҩn đӅ môi trưӡng
!Ê Å Xem thêm
!Ê 10 Tham khҧo
!Ê 11 Liên kӃt ngoài

Ò
v ++1

p

 &
'(
)
$
2

ĐiӇm lӝ đá phiӃn dҫu kukersite hӋ Ordovic, bҳc Estonia.

Đá phiӃn dҫu là mӝt đá trҫm tích giàu chҩt hӳu cơ thuӝc nhóm nhiên liӋu sapropel.[11] Nó không có đӏnh nghĩa
rõ ràng vӅ mһt đӏa chҩt hoһc công thӭc hóa hӑc xác đӏnh, và cũng không phҧi lúc nào cũng có ranh giӟi riêng
biӋt. Các đá phiӃn dҫu khác nhau vӅ thành phҫn khoáng vұt, tuәi, kiӇu kerogen và môi trưӡng lҳng đӑng.[12] Đá
phiӃn dҫu khác vӟi đá bitum (cát dҫu và đá chӭa dҫu), than humic và đá phiӃn sét cacbonat. Trong khi cát dҫu
đưӧc tҥo ra tӯ phân rã sinh hӑc cӫa dҫu, thì yӃu tӕ nhiӋt và áp suҩt chưa chuyӇn đәi kerogen trong đá phiӃn dҫu
thành dҫu hӓa.[2][13][1 ]

Đá phiӃn dҫu chӭa tӹ lӋ chҩt hӳu cơ thҩp hơn trong than đá. Trong đá phiӃn dҫu thương mҥi, tӹ lӋ vұt chҩt hӳu
cơ so vӟi các khoáng vұt khác nҵm trong khoҧng 0,€$:$ và 1,$:$. Ӣ cùng mӝt thӡi điӇm, vұt chҩt hӳu cơ trong
đá phiӃn dҫu có tӹ lӋ hydro/cacbon (H/C) thҩp hơn trong dҫu thô khoҧng 1,2 đӃn 1,8 lҫn và cao hơn trong than
đá khoҧng 1,$ đӃn 3 lҫn.[2][11][1$] Thành phҫn hӳu cơ cӫa đá phiӃn dҫu đưӧc phân chia theo tә hӧp cӫa sinh vұt
như xác cӫa tҧo, bào tӱ, phҩn hoa, thӵc vұt lӟp cutin và các mҧnh vөn cӫa cây thân thҧo và cây thân gӛ, và các
tӃ bào cӫa các thӵc vұt trên cҥn và dưӟi nưӟc.[2][1R] Mӝt sӕ tích tө chӭa các hóa thҥch có ý nghĩa như mӓ than
Messel cӫa Đӭc hiӋn là di sҧn thӃ giӟi. Thành phҫn khoáng vұt trong đá phiӃn dҫu chӫ yӃu gӗm silica hҥt mӏn
và cacbonat.[R][11]

Dӵa trên các thành phҫn cơ bҧn cҩu tҥo nên đá phiӃn dҫu, các nhà đӏa chҩt có thӇ phân loҥi các chúng thành đá
phiӃn sét giàu cacbonat, đá phiӃn sét giàu silica, hay đá phiӃn sét giàu than nӃn.[1€] Mӝt phân loҥi khác theo biӇu
đӗ Krevelen, đӅ cұp đӃn các loҥi kerogen, dӵa vào thành phҫn hydro, cacbon, và ôxy cӫa đá phiӃn dҫu.[12] Phân
loҥi đưӧc sӱ dөng rӝng rãi nhҩt đưӧc Adrian C. Hutton, Đҥi hӑc Wollongong, phát triӇn vào khoҧng năm 1Å8€
1ÅÅ1, phù hӧp vӟi các thuұt ngӳ thҥch hӑc có nguӗn gӕc tӯ nguyên tӯ hӑc vӅ than. Sӵ phân loҥi này chia đá
phiӃn dҫu theo môi trưӡng tích tө sinh khӕi ban đҫu gӗm trên cҥn, hӗ (trҫm tích dҥng đáy hӗ), hay biӇn (trҫm
tích dҥng đáy biӇn).[R][18] BiӇu đӗ phân loҥi cӫa Hutton đã chӭng minh tính hӳu dөng cӫa nó trong viӋc đánh giá
thành phҫn và sҧn lưӧng dҫu đưӧc chiӃt tách.[2]

Ò
2)/!

Hóa thҥch trong đá phiӃn dҫu (kukersite) tuәi Ordovic, bҳc Estonia

p

 &
*+
,-
$
2


Các nhà phân tích chӍ ra sӵ khác biӋt giӳa tài nguyên đá phiӃn dҫu và trӳ lưӧng đá phiӃn dҫu. "Tài nguyên" có
thӇ đӅ cұp đӃn tҩt cҧ các mӓ đá phiӃn dҫu trong khi đó "trӳ lưӧng" có ý nghĩa hҽp hơn dùng đӇ chӍ các mӓ đá
phiӃn dҫu mà vӟi công nghӋ hiӋn tҥi có thӇ khai thác có lãi. Khi công nghӋ khai thác phát triӇn liên tөc, các nhà
quy hoҥch chӍ có thӇ ưӟc lưӧng hàm lưӧng kerogen có thӇ thu hӗi đưӧc.[R][1Å] Mһc dù tài nguyên đá phiӃn dҫu
có mһt ӣ mӝt sӕ nưӟc nhưng chӍ có 33 nưӟc có thӇ khai thác mang lҥi giá trӏ kinh tӃ.[20][21] Các mӓ đưӧc thăm
dò tӕt, có khҧ năng xӃp vào trӳ lưӧng như các mӓ thuӝc hӋ tҫng sông Green miӅn tây Hoa KǤ, các mӓ có tuәi
đӋ Tam ӣ Queensland, Úc, các mӓ ӣ Thөy ĐiӇn và Estonia, mӓ El Lajjun ӣ Jordan, và các mӓ ӣ Pháp, Đӭc,
Brazil, Trung Quӕc, nam Mông Cә và Nga. Các mӓ này đưӧc đánh giá là có khҧ năng sҧn xuҩt ít nhҩt 0 lít dҫu
tӯ 1 tҩn đá phiӃn dҫu bҵng thí nghiӋm Fischer.[R][12]

Theo đánh giá năm 200$, tài nguyên đá phiӃn dҫu trên toàn thӃ giӟi đҥt khoҧng 11 tӹ tҩn đӫ đӇ sҧn xuҩt 2,8
đӃn 3,3 ngàn tӹ thùng ($20 km³) dҫu.[2][3][ ][$] Trӳ lưӧng này hơn hҷn trӳ lưӧng dҫu truyӅn thӕng trên toàn thӃ
giӟi, ưӟc tính khoҧng 1,31€ ngàn tӹ thùng (20Å, km³) dҫu theo sӕ liӋu ngày 1 tháng 1 năm 200€.[22] Các mӓ
lӟn nhҩt thӃ giӟi tұp trung ӣ Hoa KǤ trong hӋ tҫng sông Green, khoҧng €0% các mӓ này nҵm dưӟi đҩt đưӧc
quҧn lý bӣi chính phӫ liên bang Hoa KǤ.[23] Các mӓ ӣ Hoa KǤ chiӃm R2% các nguӗn tài nguyên trên thӃ giӟi,
nӃu tính cҧ Hoa KǤ, Nga và Brazil thì con sӕ này đҥt 8R%.[20] Các con sӕ này vүn mang tính đӏnh hưӟng dӵa
trên nhӳng kӃt quҧ thăm dò và phân tích trӳ lưӧng cӫa nhӳng mӓ đã đưӧc khҧo sát.[2][R] Giáo sư Alan R. Carroll
Đҥi hӑc Wisconsin Madison cho rҵng các mӓ đá phiӃn dҫu nguӗn gӕc hӗ thuӝc Permi thưӧng miӅn tây bҳc
Trung Quӕc, đã không đưӧc đӅ cұp trong các đánh giá trӳ lưӧng đá phiӃn dҫu trên toàn cҫu, có kích thưӟc có
thӇ so sánh đưӧc vӟi hӋ tҫng sông Green.[2 ]

Ò


p

 &
.(
#/
0
2
$
2


Sҧn lưӧng đá phiӃn dҫu (triӋu tҩn) ӣ Estonia (mӓ Estonia), Nga (mӓ Leningrad và Kashpir), Vương
quӕc Anh (Scotland, Lothians), Brazil (hӋ tҫng Irati), Trung Quӕc (mӓ Mұu Danh và Phú Thuұn), và
Đӭc (Dotternhausen) tӯ 1880 đӃn 2000[R]

Con ngưӡi đã sӱ dөng đá phiӃn dҫu đӇ làm nhiên liӋu tӯ thӡi tiӅn sӱ, vì nó đưӧc đӕt trӵc tiӃp mà không qua bҩt
kǤ khâu xӱ lý nào.[2$] Ngưӡi Anh thӡi đҥi đӗ sҳt đánh bóng nó và nҳn nó thành đӗ trang sӭc.[2R] Công nghiӋp
khai khoáng đá phiӃn dҫu hiӋn đҥi bҳt đҫu tӯ năm 183€ ӣ Autun, Pháp theo sau đó là Scotland năm 18$0, Úc
năm 18R$, và mӝt vài quӕc gia khác.[2][2€][28] Hoҥt đӝng khai thác trong suӕt thӃ kӹ 1Å chӫ yӃu tұp trung vào sҧn
xuҩt dҫu hӓa, đèn dҫu và parafin; các sҧn phҭm này giúp cung cҩp cho nhu cҫu thҳp sáng đang tăng mҥnh trong
suӕt cuӝc cách mҥng công nghiӋp.[2Å] Dҫu thô, dҫu bôi trơn và dҫu nhӡn, và amoni sulfat cũng đưӧc sҧn xuҩt.[30]
Công nghiӋp đá phiӃn dҫu phát triӇn nhanh chóng trưӟc ĐӋ nhҩt thӃ chiӃn do bӏ hҥn chӃ tiӃp cұn đӃn nguӗn dҫu
mӓ truyӅn thӕng và đӇ sҧn xuҩt mӝt lưӧng lӟn sҧn phҭm sӱ dөng cho xe máy và xe tҧi, là nhӳng sҧn phҭm sӱ
dөng chung vӟi xăng.

Năm 1Å12, Văn phòng Tài nguyên Dҫu khí và Đá phiӃn dҫu Hҧi quân, nay trӵc thuӝc Bӝ Năng lưӧng Hoa KǤ,
đưӧc thành lұp. Nguӗn năng lưӧng đá phiӃn dҫu đưӧc xem như nguӗn dӵ phòng cho quân đӝi, đһc biӋt là hҧi
quân. [31] Năm 1Å00 New Zealand bҳt đҫu xây dӵng nhà máy đá phiӃn dҫu, 1Å1$ là Thөy ĐiӇn, Thөy Sĩ 1Å21,
Estonia năm 1Å21, Tây Ban Nha năm 1Å22, Trung Quӕc năm 1Å2Å và Nam Phi năm 1Å3$. [28] [32] Năm 1Å2 ,
dӵ án năng lưӧng Tallinn lҫn đҫu tiên trên thӃ giӟi tұp trung khai thác dҫu tӯ đá phiӃn.[11][33]

Mһc dù các ngành công nghiӋp đá phiӃn dҫu cӫa Trung Quӕc và Estonia vүn tiӃp tөc phát trӇn sau ĐӋ nhӏ thӃ
chiӃn, vào khoҧng thұp niên 1Å$0 và R0, hҫu hӃt các nưӟc khác (Pháp, Úc, New Zealand, Tây Ban Nha,
Scotland và Nam Phi) đã dӯng các dӵ án cӫa hӑ do chi phí xӱ lý cao và dҫu mӓ giá rҿ hơn đã có sҹn.[2][R][2€][3 ]
Riêng nưӟc Đӭc vүn duy trì khai thác đá phiӃn dҫu làm xi măng, năng lưӧng và các sҧn phҭm nhiӋt lưӧng khác
bӣi tұp đoàn Holcim.[R][2][2€]

Sau cuӝc khӫng hoҧng dҫu năm 1ŀ3, sҧn lưӧng đá phiӃn dҫu trên thӃ giӟi đҥt đӃn đӍnh là R triӋu tҩn trong
năm 1Å80 và sau đó giҧm xuӕng còn 1R triӋu tҩn năm 2000, do sӵ cҥnh tranh cӫa chương trình dҫu mӓ truyӅn
thӕng giá rҿ thұp niên 1Å80.[Å][20] Ngày 2 tháng $ năm 1Å82, sӵ kiӋn "ngày chӫ nhұt đen", Exxon đã hӫy bӓ dӵ
án đá phiӃn dҫu Colony trӏ giá $ tӹ USD gҫn Parachute, Colorado do giá dҫu thҩp và chi phí sҧn xuҩt tăng, làm
hơn 2.000 công nhân mҩt viӋc và phҧi thӃ chҩp nhà cӱa đӇ trҧ nӧ, kéo theo sӵ phá sҧn cӫa các doanh nghiӋp
nhӓ.[3$] Năm 1Å8R, Tәng thӕng Ronald Reagan ký Đҥo luұt ĐiӅu hòa Ngân sách Tәng hӧp năm 1Å8$
(®›#› 
1ß#
p
2› ›

›
3456) đӇ hӫy bӓ chương trình tәng hӧp nhiên liӋu lӓng
cӫa Hoa KǤ.[ ]

Công nghiӋp đá phiӃn dҫu toàn cҫu bҳt đҫu sӕng lҥi vào đҫu thӃ kӹ 21. Năm 2003, mӝt chương trình khai thác
đá phiӃn dҫu khӣi đӝng lҥi ӣ Hoa KǤ. Các nhà chӭc trách giӟi thiӋu mӝt chương trình cho thuê thương mҥi cho
phép chiӃt tách dҫu tӯ đá phiӃn dҫu và cát dҫu trên các vùng đҩt cӫa liên bang vào năm 200$, phù hӧp vӟi Đҥo
luұt vӅ chính sách năng lưӧng năm 200$ (Energy Policy Act of 200$).[3R][3€]

Ò
-!!

Công trình thí nghiӋm 
,7 cӫa Shell, bӗn trũng Piceance, Colorado, USA

p

 &
®0
2
$
2


Năm 2008, ngành công nghiӋp sӱ dөng đá phiӃn dҫu ӣ Brazil, Trung Quӕc, Estonia và mӝt vài vùng ӣ Đӭc,
Israel, và Nga. Mӝt vài quӕc gia khác sau đó cũng đã bҳt đҫu xӱ lý đá phiӃn dҫu và xây dӵng các cơ sӣ sҧn xuҩt
thí điӇm, trong khi các quӕc gia khác đã đi vào giai đoҥn kӃt thúc ngành công nghiӋp đá phiӃn dҫu cӫa hӑ.[2] Dӵ
trӳ đá phiӃn dҫu đӇ sҧn xuҩt dҫu thô ӣ Estonia, Brazil, và Trung Quӕc; đӇ phát điӋn ӣ Estonia, Trung Quӕc,
Israel, và Đӭc; đӇ sҧn xuҩt xi măng ӣ Estonia, Đӭc, và Trung Quӕc; và dùng trong công nghiӋp hóa hӑc ӣ
Trung Quӕc, Estonia, và Nga.[2][3 ][38][3Å] Năm 200$, riêng Estonia đã chiӃm khoҧng €0% sҧn lưӧng đá phiӃn
dҫu trên thӃ giӟi.[38][ 0]

Romania và Nga trong quá khӭ đã đӕt đá phiӃn dҫu đӇ chҥy nhà máy điӋn, nhưng sau đó đã ngưng sӱ dөng
nguӗn nhiên liӋu này và thay thӃ bҵng các nguӗn nhiên liӋu khác như khí thiên nhiên. Jordan và Ai Cұp dӵ đӏnh
xây các nhà máy điӋn đӕt bҵng đá phiӃn dҫu, trong khi đó Canada va Thә Nhĩ KǤ dӵ đӏnh xây các nhà máy điӋn
đӕt bҵng đá phiӃn dҫu cùng vӟi than.[2][20][ 1] Sӱ dөng đá phiӃn dҫu như là nguӗn nhiên liӋu chính đӇ phát điӋn
chӍ có ӣ Estonia, nhà máy điӋn Narva ӣ đây sҧn xuҩt Å$% sҧn lưӧng điӋn cӫa quӕc gia này trong năm 200$.[ 2]

Ò
-
3

Quy trình chiӃt tách đá phiӃn dҫu

p

 &
®


$
2

Hҫu hӃt viӋc khai thác đá phiӃn dҫu liên quan đӃn khai thác mӓ theo sau đó là vұn chuyӇn sҧn phҭm đӃn nơi nào
đó đӕt đӇ phát điӋn hoһc trҧi qua các quá trình xӱ lý. Phương pháp thông thưӡng nhҩt là khai thác mӓ lӝ thiên.
Các công đoҥn bao gӗm bӕc đi lӟp phӫ (đҩt, thӵc vұt) đӇ lӝ ra đá phiӃn dҫu trong trưӡng hӧp mӓ nҵm gҫn mһt
đҩt. Trong trưӡng hӧp mӓ nҵm dưӟi sâu phҧi sӱ dөng phương pháp khai thác hҫm lò, phương pháp này chӍ bӕc
đi mӝt phҫn nhӓ lӟp phӫ trên bӅ mһt sau đó đào các đưӡng hҫm và khai thác theo kiӇu buӗng và trө chӕng.[ 3]

ViӋc tách các thành phҫn có ích tӯ đá phiӃn dҫu thưӡng diӉn ra trên mһt đҩt (xӱ lý ›

,7 (ex situ),
tuy nhiên mӝt sӕ công nghӋ hiӋn đҥi cho phép viӋc xӱ lý có thӇ đưӧc tiӃn hành ngay tҥi hiӋn trưӡng (in situ)
dưӟi lòng đҩt.[ ] Trong cҧ hai trưӡng hӧp, quá trình nhiӋt phân hóa hӑc chuyӇn đәi kerogen trong đá phiӃn dҫu
thành dҫu thô và khí tәng hӧp. Các công nghӋ biӃn đәi phә biӃn nhҩt là nung đá phiӃn dҫu trong điӅu kiӋn thiӃu
ôxy ӣ áp xuҩt mà tҥi đó kerogen phân hӫy thành khí, dҫu cô đһc, và cһn dҫu rҳn. Quá trình này diӉn ra trong
khoҧng nhiӋt đӝ tӯ $0 °C (8 2 °F) đӃn $00 °C (Å32 °F).[1Å] Quá trình phân hӫy bҳt đҫu ӣ nhiӋt đӝ tương đӕi
thҩp (300 °C/$€0 °F), nhưng quá trình trӣ nên nhanh hơn và hoàn toàn hơn ӣ nhiӋt đӝ cao hơn.[ $]

Xӱ lý tҥi hiӋn trưӡng (8# ) sӱ dөng nhiӋt đӇ nung đá phiӃn dҫu dưӟi lòng đҩt. Các công nghӋ này có khҧ
năng chiӃt tách nhiӅu dҫu hơn tӯ mӝt khu vӵc mӓ cho trưӟc so vӟi xӱ lý ngoài hiӋn trưӡng, vì khi đó hӑ có thӇ
xӱ lý vұt liӋu ӣ đӝ sâu lӟn hơn so vӟi viӋc xӱ lý ӣ các mӓ trên mһt.[ R]

Mӝt sӕ công ty có bҵng sáng chӃ đӝc quyӅn vӅ các phương pháp xӱ lý tҥi hiӋn trưӡng. Tuy nhiên, phҫn lӟn các
phương pháp này vүn còn trong giai đoҥn thӱ nhiӋm. Có thӇ so sánh quá trình xӱ lý 
,7

9
(true
in situ TIS) và 
,7
 
 (modified in situ MIS). Xӱ lý ngay tҥi hiӋn trưӡng thuҫn túy không liên
quan đӃn khai thác mӓ đá phiӃn dҫu, còn xӱ lý bҵng phương pháp hiӋn trưӡng cҧi tiӃn liên quan đӃn viӋc loҥi
bӓ mӝt phҫn đá phiӃn dҫu và mang chúng lên mһt đҩt đӇ xӱ lý tҥo đӝ thҩm cho khí thoát ra trong lò nung cuӝi
sӓi. Chúng vӥ ra thành các mҧnh vөn đá phiӃn dҫu.[ €]
Hàng trăm bҵng sáng chӃ vӅ công nghӋ chưng cҩt đá phiӃn dҫu đã đưӧc cҩp;[ 8] tuy nhiên, chӍ vài chөc là đã qua
thӱ nghiӋm. Năm 200R, chӍ có công nghӋ đã đưӧc sӱ dөng trong thương mҥi là[ Å]: Kiviter, Galoter, Fushun,
và Petrosix.[$0]

Ò
4!
! 5
Các ngành công nghiӋp có thӇ sӱ dөng đá phiӃn dҫu đӇ làm nhiên liӋu chҥy các nhà máy nhiӋt điӋn, đӕt nó
(giӕng như đӕt than) đӇ làm quay các tuӕc bin hơi nưӟc; mӝt vài nhà máy kiӇu này sӱ dөng nhiӋt đӇ sưӣi khu
vӵc nhà dân và trung tâm thương mҥi. Các nhà máy năng lưӧng đá phiӃn dҫu cӥ lӟn ӣ Estonia có công suҩt lҳp
đһt đҥt 2.ÅR€ megawatt (MW), ӣ Israel là 12,$ MW, Trung Quӕc là 12 MW, và Đӭc là Å,Å MW.[20][$1]

Thêm vào đó ngoài viӋc sӱ dөng làm nhiên liӋu, đá phiӃn dҫu cũng có thӇ dùng đӇ xҧn suҩt sӧi cacbon chuyên
dөng, cacbon hҩp phө, cacbon đen, phenol, nhӵa, keo, các chҩt thuӝc da, mát tít, bitum đưӡng, xi măng, gҥch,
đá khӕi dùng trang trí và trong xây dӵng, chҩt bә sung vào đҩt, phân bón, sӧi cách nhiӋt (cách âm), thӫy tinh,
dưӧc phҭm.[38] Tuy vұy, đá phiӃn dҫu sӱ dөng đӇ xҧn suҩt các sҧn phҭm này thì rҩt ít, hoһc chӍ ӣ giai đoҥn thí
nghiӋm.[2][R] Mӝt sӕ mӓ đá phiӃn dҫu chӭa lưu huǤnh, amoniac, nhôm, tro soda Na2 CO3, urani, và nahcolit
(NaHCO3) là các sҧn phҭm chiӃt tách tӯ đá phiӃn dҫu. Giӳa năm 1Å R và 1Å$2, loҥi đá phiӃn sét có nguӗn gӕc
biӇn c
› dùng đӇ tách urani đưӧc sҧn xuҩt ӣ Sillamäe, Estonia, và giӳa năm 1Å$0 và 1Å8Å khí tӯ đá
phiӃn dҫu tәng hӧp Thөy ĐiӇn sӱ dөng đá phiӃn sét phèn cho mөc đích tương tӵ.[R] Khí tәng hӧp đưӧc sӱ dөng
đӇ thay thӃ khí thiên nhiên, nhưng năm 2008, viӋc sҧn xuҩt khí này đӇ sӱ dөng giӕng như khí thiên nhiên không
thӇ thӵc hiӋn đưӧc nӳa vì lý do kinh tӃ.[$2][$3]

Dҫu chiӃt tách tӯ đá phiӃn dҫu không thӇ thay thӃ nhӳng đһc tính ӭng dөng cӫa dҫu thô mӝt cách trӵc tiӃp vì nó
chӭa hàm lưӧng olefin, ôxy và nitơ cao hơn dҫu thô truyӅn thӕng.[ ] Mӝt vài loҥi đá phiӃn dҫu có thӇ có hàm
lưӧng lưu huǤnh hoһc asen cao hơn. Khi so sánh vӟi dҫu thô ngӑt nhҽ Texas (:#
*;#
<  ), tiêu
chuҭn benchmark áp dөng cho dҫu thô cho thӏ trưӡng tương lai, hàm lưӧng lưu huǤnh trong đá phiӃn dҫu sông
Green biӃn đӝng tӯ gҫn 0% đӃn ,Å% (trung bình 0,€R%), trong khi đó hàm lưӧng này ӣ West Texas
Intermediate cao nhҩt là 0, 2%.[$ ] Hàm lưӧng lưu huǤnh trong đá phiӃn dҫu cӫa Jordan có thӇ lên tӟi Å,$%.[$$]
Ví dө, hàm lưӧng asen sӁ là trӣ ngҥi đӕi vӟi đá phiӃn dҫu sông Green vì hàm lưӧng này càng cao cũng có nghĩa
là dҫu phҧi trҧi qua các công đoҥn nâng cҩp chҩt lưӧng (xӱ lý hiđrô) trưӟc khi đưa vào nhà máy lӑc dҫu.[1€] Các
quá trình chưng cҩt trên mһt đҩt thưӡng hưӟng đӃn các mӓ đá phiӃn dҫu có chӍ sӕ API thҩp hơn các quá trình xӱ
lý tҥi hiӋn trưӡng. Đá phiӃn dҫu tӕt nhҩt là dùng đӇ chưng cҩt ra các sҧn phҭm trung bình như kerosen, nhiên
liӋu đӝng cơ, và diesel. Nhu cҫu thӃ giӟi vӅ các sҧn phҭm chưng cҩt này, đһc biӋt dùng làm nhiên liӋu diesel,
tăng nhanh chóng trong thұp niên 1ÅÅ0 và 2000.[ ][$R] Tuy nhiên, các quá trình chưng cҩt thích hӧp tương tӵ như
cracking hiđrô có thӇ chuyӇn đá phiӃn dҫu thành các hydrocacbon nhҽ như xăng.[ ]

Ò
"
p

 &
=

$
2


NYMEX dҫu thô ngӑt nhҽ theo USD, 200$ 200$ đӃn tháng 11
đӃn tháng 3 năm 2008 (không có điӅu chӍnh năm 2008
tӯ lҥm phát)

Trong suӕt đҫu thӃ kӹ 20, công nghiӋp dҫu thô phát triӇn mҥnh, tӯ đó nhӳng nӛ lӵc khai thác các mӓ đá phiӃn
dҫu chӍ đҥt nhiӅu thành công khi giá đá phiӃn dҫu trong mӝt khu vӵc cө thӇ giҧm xuӕng thҩp hơn giá dҫu thô
hoһc so vӟi các sҧn phҭm thay thӃ khác.[$€] Theo cuӝc khҧo sát cӫa RAND Corporation, chi phí sҧn xuҩt mӝt
thùng dҫu tҥi mӝt tә hӧp chưng chҩt trên mһt đҩt ӣ Hoa KǤ (bao gӗm mӓ, nhà máy chưng cҩt, nhà máy nâng
cao chҩt lưӧng, hӛ trӧ vұn chuyӇn, và hoàn thә đá phiӃn sét), nҵm trong khoҧng €0±Å$ USD ( 0±R00 USD/m3,
điӅu chӍnh theo giá năm 200$). Giá ưӟc lưӧng này có xét đӃn sӵ thay đәi cҩp đӝ chҩt lưӧng kerogen và ҧnh
hưӣng cӫa quá trình chiӃt tách. ĐӇ vұn hành có lӧi nhuұn, giá dҫu thô cҫn duy trì không rӟt xuӕng các mӭc như
dӵ đoán ӣ trên. ViӋc phân tích cũng xem xét đӃn khҧ năng chi phí xӱ lý có thӇ giҧm xuӕng sau khi xây dӵng tә
hӧp. Mӝt tә hӧp theo giҧ thuyӃt có thӇ đҥt đӃn viӋc giҧm chi phí khoҧng 3$±€0% sau khi sҧn xuҩt $00 triӋu
thùng dҫu đҫu tiên, cӝng vӟi viӋc tăng chi phí đҫu ra 2$ ngàn thùng dҫu trong suӕt các năm sau khi bҳt đҫu sҧn
xuҩt thương mҥi, RAND dӵ đoán rҵng chi phí sӁ giҧm xuӕng 3$± 8 USD/thùng (220±300 USD/m3) trong 12
năm. Sau khi đҥt mӕc 1 tӹ thùng, các chi phí có thӇ giҧm xuӕng còn 30± 0 USD/thùng (1Å0±2$0
USD/m3).[38][ 3] Mӝt sӕ nhà bình luұn so sánh ngành công nghiӋp đá phiӃn dҫu Hoa KǤ vӟi ngành công nghiӋp
cát dҫu Athabasca,[$8] chӍ ra rҵng "giai đoҥn đҫu tiên gһp nhiӅu khó khăn nhҩt, trong cҧ hai lĩnh vӵc kӻ thuұt và
kinh tӃ".[$Å][R0]

Royal Dutch Shell thông báo rҵng công nghӋ khai thác !

,7 cӫa công ty này ӣ Colorado có thӇ cҥnh
canh vӟi giá trên 30 đô la mӝt thùng (1Å0 USD/m3), trong khi các công nghӋ khác vӟi sҧn lưӧng tӕi đa chӍ có
lӡi khi giá bán không thҩp hơn 20 USD mӝt thùng (130 USD/m3).[ €][R1][R2] ĐӇ tăng hiӋu quҧ thu hӗi tӯ đá phiӃn
dҫu, các nhà nghiên cӭu đã đӅ xuҩt và thӱ nghiӋm mӝ sӕ quá trình đӗng nhiӋt phân.[R3][R ][R$][RR][R€] Mӝt bài báo
trong tҥp chí >% ›
<› ›# [R8] xuҩt bҧn năm 1ŀ2 so sánh sҧn lưӧng dҫu tӯ đá phiӃn dҫu vӟi các sҧn
phҭm lӓng tӯ than rҵng các sҧn phҭm hóa lӓng tӯ than thì ít đҳt hơn, tҥo ra nhiӅu dҫu hơn, và ít tác đӝng đӃn
môi trưӡng hơn là chiӃt tách tӯ đá phiӃn dҫu. Bài báo cũng nêu rҵng có thӇ tҥo R$0 lít (1€0 galon Mӻ; 1 0 imp
gal) dҫu tӯ mӝt tҩn than, trong khi đó chӍ tҥo ra đưӧc 1$0 lít ( 0 galon Mӻ; 33 imp gal) dҫu tӯ 1 tҩn đá phiӃn
dҫu.[2€]

Do đó ngưӡi ta tính toán khҧ năng khai thác đá phiӃn dҫu tӟi hҥn dӵa vào tӹ sӕ năng lưӧng đưӧc sҧn xuҩt bӣi đá
phiӃn dҫu và năng lưӧng đưӧc sӱ dөng trong các công trình khai thác mӓ và trong các quá trình xӱ lý nó, tӹ sӕ
này đưӧc gӑi là "Năng lưӧng thu hӗi dӵa trên năng lưӧng đҫu tư" EROEI (?

2 
›
?


<# ). KӃt quҧ nghiên cӭu vào năm 1Å8 ưӟc tính rҵng EROEI đӕi vӟi các mӓ đá phiӃn dҫu thay đәi trong
khoҧng 0,€±13,3[RÅ] mһc dù sӕ liӋu tӯ các dӵ án khai thác đá phiӃn dҫu cho thҩy rҵng tӹ sӕ này dao đӝng tӯ 3
đӃn 10. Royal Dutch Shell công bӕ tӹ sӕ EROEI đҥt 3 đӃn cӫa mӓ mà hӑ đã và đang khai thác tҥi 
,7
trong dӵ án Mahogany.[R1][€0][€1] Bên cҥnh đó, nưӟc cҫn trong viӋc xӱ lý lӑc đá phiӃn dҫu cũng tҥo ra mӝt sӭc
hút vӅ kinh tӃ: điӅu này có thӇ là mӝt vҩn đӅ đӕi vӟi các khu vӵc khan hiӃm nưӟc.

Ò
-1+6),!
Khu vӵc xӱ lý đá phiӃn dҫu Kiviõli và nhà máy hóa chҩt ӣ ida Virumaa, Estonia

p

 &
* 
$@
0
,7
A

0
2
$
2


Khai thác đá phiӃn dҫu gây ra mӝt sӕ tác đӝng môi trưӡng, đһc biӋt là khai thác lӝ thiên sӁ tác đӝng nhiӅu hơn
khi khai thác hҫm lò. Các yӃu tӕ tác đӝng như nưӟc axít mӓ, các kim loҥi cuӕn theo dòng nưӟc mһt và nưӟc
dưӟi đҩt, tăng xói mòn, phát thҧi khí lưu huǤnh, và ô nhiӉm không khí tӯ các nhà máy xӱ lý, khâu vұn chuyӇn
và các hoҥt đӝng hӛ trӧ khác trong khai thác và chӃ biӃn.[Å][10] Năm 2002, ngành công nghiӋp năng lưӧng ӣ
Estonia sӱ dөng đá phiӃn dҫu làm nguӗn nguyên liӋu chính phát thҧi khí là nguyên nhân cho ŀ% ô nhiӉm
không khí, 8R% ô nhiӉm chҩt thҧi và 23% ô nhiӉm nưӟc.[€2]

Khai thác đá phiӃn dҫu có thӇ phá hӫy giá trӏ cӫa đҩt vӅ mһt sinh hӑc và giҧi trí, và hӋ sinh thái trong khu vӵc
khai thác mӓ. Các quá trình đӕt và tҥo nhiӋt phát sinh ra nhiӅu chҩt thҧi rҳn và thҧi vào khí quyӇn các chҩt khí
như điôxít cacbon, khí nhà kính. Các nhà môi trưӡng hӑc phҧn đӕi sҧn xuҩt và sӱ dөng đá phiӃn dҫu vì nó tҥo ra
thұm chí là nhiӅu khí nhà kính hơn các nguyên liӋu hóa thҥch thông thưӡng.[€3] Trong điӅu $2R cӫa '!›
B

'@
B2



CD
,- (?

<2

¨

 ) cҩm các cơ quan Chính phӫ Hoa KǤ
mua dҫu đưӧc sҧn xuҩt tӯ các quá trình xӱ lý mà viӋc phát thҧi khí nhà kính nhiӅu hơn so vӟi dҫu mӓ thông
thưӡng.[€ ][€$] Các quá trình biӃn đәi dҫu !

,7 mang tính thӱ nghiӋm và các công nghӋ hҩp thө và
chӭa cacbon có thӇ làm giҧm thiӇu nhӳng lo lҳng này trong tương lai nhưng cùng lúc nó có thӇ gây ra nhӳng
vҩn đӅ môi trưӡng khác như ô nhiӉm nưӟc dưӟi đҩt.[€R]

Mӝt sӕ nhà phê bình thì nhҩn mҥnh đӃn viӋc sӱ dөng nưӟc trong ngành công nghiӋp đá phiӃn dҫu. Ví dө, năm
2002, công nghiӋp năng lưӧng đӕt đá phiӃn dҫu ӣ Estonia sӱ dөng Å1% tәng lưӧng nưӟc tiêu thө cӫa nưӟc
này.[€2] Tùy thuӝc vào công nghӋ, đӕi vӟi chưng cҩt đá phiӃn dҫu trên mһt đҩt sӱ dөng tӯ 1 đӃn $ thùng nưӟc đӇ
sҧn xuҩt ra 1 thùng dҫu.[ 3][€€][€8][€Å][80] Năm 200€ bҧn báo cáo hiӋn trҥng tác đӝng môi trưӡng đưӧc Cөc đӏa
chính Hoa KǤ phát hành chӍ ra rҵng các hoҥt đӝng khai thác mӓ lӝ thiên và lӑc dҫu tҥo ra tӯ 8±38 lít nưӟc thҧi
trên mӛi tҩn đá phiӃn dҫu đưӧc xӱ lý.[€€] Theo mӝt đánh giá, quá trình xӱ lý !

,7 sӱ dөng khoҧng
1/10 lưӧng nưӟc như trên.[81]

Mӕi quan tâm vӅ nưӟc trӣ thành vҩn đӅ đһc biӋt nhҥy cҧm đӕi vӟi các khu vӵc khô cҵn như miӅn tây Hoa KǤ và
sa mҥc Negev cӫa Israel, vì nơi này các dӵ án có tӯ trưӟc mӣ rӝng chiӃt tách dҫu bҩt chҩp sӵ cҥn kiӋt nguӗn
nưӟc.[82]

Các nhà hoҥt đӝng môi trưӡng, bao gӗm các thành viên cӫa tә chӭc Hòa bình xanh đã tә chӭc các cuӝc phҧn
đӕi mҥnh mӁ đӕi vӟi ngành công nghiӋp đá phiӃn dҫu. Mӝt trong nhӳng kӃt quҧ đҥt đưӧc là công ty *



CD
,-
E# (E#
?

2#›#) buӝc phҧi dӯng dӵ án đá phiӃn dҫu Stuart (¨ 
1

¨
>›  ) ӣ Úc trong năm 200 .[Å][83][8 ][8$]

v1
&0

Bách khoa toàn thư mӣ Wikipedia

Bưӟc tӟi: menu, tìm kiӃm

v1
&0 đӅ cұp đӃn nhӳng ӭng dөng cӫa đӏa chҩt hӑc trong viӋc tìm kiӃm, thăm dò và khai thác
hydrocacbon.



[ҭn]

!Ê 1 Phân tích bӗn trҫm tích

!Ê 2 Các phân ngành cӫa đӏa chҩt dҫu khí
›Ê 2.1 Phân tích đá sinh dҫu
›Ê 2.2 Phân tích bӇ chӭa
!Ê 3 Xem thêm
!Ê Liên kӃt ngoài

Ò
#07. 0

Đӏa chҩt dҫu khí phân tích bӗn trҫm tích dӵa trên bҧy dҩu hiӋu như sau:

Bүy cҩu trúc, ӣ đây đӭt gãy là dӏch chuyӇn lӟp không thҩm lҩp mӝt phҫn cӫa lӟp có đӝ thҩm cao. Dҫu
hӓa (màu đӓ) tích tө hoàn toàn bên dưӟi lӟp chҳn. Khi lưӧng dҫu di cư vào đây nhiӅu nó sӁ thoát lên
trên bӅ mһt theo lӟp có đӝ thҩm cao.

!Ê Đá mҽ hay đá sinh dҫu

!Ê BӇ chӭa
!Ê Tҫng chҳn
!Ê Các loҥi bүy
!Ê Thӡi gian hình thành
!Ê Đӝ chín muӗi
!Ê Di trú

Nhìn chung, tҩt cҧ các yӃu tӕ này phҧi đưӧc đánh giá nhҵm mөc đích khai thác các giӃng dҫu. Các giӃng này chӍ
thӇ hiӋn mӝt phҫn trong lòng đҩt và các đһc điӇm thӇ hiӋn không gian 3 chiӅu cӫa nhiӅu giӃng là cơ sӣ đӇ
nghiên cӭu đӏa chҩt dҫu khí. HiӋn nay, Các dӳ liӋu đӏa chҩt 3D chҩt lưӧng cao đã đưӧc sӱ dөng đӇ tăng đӝ
chính xác cӫa các giҧi đoán.
ViӋc đánh giá + 
sӱ dөng các phương pháp cӫa đӏa hóa hӑc đӇ đӏnh lưӧng các đá giàu chҩt hӳu cơ tӵ
nhiên có khҧ năng tҥo thành các hydrocacbon, tӯ đó đánh giá chӫng loҥi và sӕ lưӧng hydrocacbon có thӇ đưӧc
sinh ra.

89 là các đơn vӏ thҥch hӑc có tính thҩm và chӭa nhiӅu lә rӛng hat tұp hӧp các đơn vӏ thҥch hӑc có khҧ
năng chӭa hydrocacbon. ViӋc phân tích các bӇ chӭa ӣ mӭc đӝ đơn giҧn nhҩt đòi hӓi công tác đánh giá đӝ lә
rӛng (đӇ tính thӇ tích hydrocacbon 
,7) và đӝ thҩm (đӇ tính xem lưӧng hydrocacbon có di chuyӇn dӉ
dàng ra khӓi bӇ chӭa) cӫa bӇ chӭa. Mӝt sӕ chuyên ngành liên quan sӱ dөng đӇ phân tích bӇ chӭa là đӏa tҫng
hӑc, trҫm tích hӑc, và kӻ thuұt vĩa.

 !:, là mӝt đơn vӏ thҥch hӑc có đӝ thҩm thҩp có vai trò ngăn không cho hydrocacbon di chuyӇn ra khӓi
bӇ chӭa. Các tҫng chҳn phә biӃn là evaporit, đá phҩn và đá phiӃn sét. ViӋc phân tích các tҫng chӭa liên quan
đӃn công tác đánh giá bӅ dày, và sӵ phân bӕ (có kéo dài va liên tөc hay không), tӯ đó các ҧnh hưӣng cӫa nó có
thӇ đưӧc đӏnh lưӧng.

8; là mӝt đһc điӇn vӅ cҩu trúc hay vӅ đӏa tҫng mà chҳc chҳn rҵng có sӵ liӅn kӅ cӫa bӇ chӭa và tҫng chҳn nhҵm
giӳ không cho hydrocacbon thoát ra khӓi bӇ chӭa (theo tác dөng cӫa lӵc đҭy nәi).

Phân tích +<0
. liên quan đӃn viӋc đánh giá lӏch sӱ chӏu nhiӋt cӫa đá mҽ nhҵm dӵ đoán sӕ lưӧng và thӡi
gian hydrocacbon sinh ra và đҭy đi.

Cuӕi cùng, các nghiên cӭu cҭn thұn vӅ = đӇ đưa ra thông tin làm thӃ nào các hydrocacbon di chuyӇn tӯ nơi
sinh dҫu (đá mҽ) đӃn bӇ chӭa và giúp đӏnh lưӧng lưӧng hydrocacbon có thӇ sinh ra cӫa đá mҽ trong mӝt khu
vӵc cө thӇ.

Ò
-!'+1
&0

Mӝt vài phân ngành liên quan đưӧc xem là phân ngành cӫa đӏa chҩt dҫu khí nhҵm nghiên cӭu bҧy đһc điӇn cơ
bҧn đưӧc đӅ cұp ӣ trên.

Ò
#0+ 


Bҵng các phân tích vӅ đá mҽ, mӝt sӕ lұp luұn cҫn phҧi đưӧc thiӃt lұp. Đҫu tiên là phҧi trҧ lӡi câu hӓi liӋu rҵng
có đúng là thӵc sӵ có mһt đá mҽ trong khu vӵc nghiên cӭu không. Sӵ xác đӏnh và phác hӑa các đá sinh dҫu có
tiӅm năng còn tùy thuӝc vào các nghiên cӭu vӅ đӏa tҫng hӑc, cә sinh hӑc và trҫm tích hӑc khu vӵc nhҵm xác
đӏnh khҧ năng có mһt cӫa các trҫm tích giàu chҩt hӳu cơ đưӧc tích tө trong quá khӭ.

NӃu có khҧ năng xuҩt hiӋn các đá sinh dҫu cao thì bưӟc tiӃp theo là đá giá đӝ chín muӗi nhiӋt cӫa đá mҽ, và tính
toán thӡi gian chín muӗi cӫa đá. Sӵ chín muӗi cӫa các đá mҽ (xem diagenesis và nhiên liӋu hóa thҥch) phө
thuӝc rҩt lӟn vào nhiӋt đӝ, theo đó phҫn lӟn nhiӋt đӝ chӫ yӃu đӇ có thӇ tҥo ra dҫu nҵm trong dҧi R0° đӃn 120°C.
Sӵ sinh khí cũng bҳt đҫu ӣ nhiӋt đӝ tương tӵ, nhưng có thӇ diӉn ra tiӃp tөc ӣ nhiӋt đӝ cao hơn khoҧng 200°C.
Mӝt cách khác đӇ xác đӏnh khҧ năng sinh dҫu/khí đó là tính toán lӏch sӱ chӏu nhiӋt cӫa đá mҽ. Phương pháp này
đưӧc thӵc hiӋn vӟi sӵ kӃt hӧp cӫa các phân tích vӅ đӏa hóa hӑc cӫa đá mҽ (đӇ xác đӏnh các kiӇu kerogen trong
đá mҽ và các đһc chín muӗi cӫa chúng) và các phương pháp mô hình hóa vӍa, như phân dҧi giӵt lù, đӇ lұpÊ mô
hình gradient nhiӋt trong cӝt trҫm tích.

Ò
#079

Sӵ tӗn tҥi cӫa đá chӭa (đһc biӋt là các loҥi các kӃt và đá vôi nӭt nҿ) đưӧc xác đӏnh bӣi sӵ kӃt hӧp cӫa các
nghiên cӭu khu vӵc (như phân tích các giӃng khác trong khu vӵc), đӏa tҫng hӑc và trҫm tích hӑc (đӇ đӏnh lưӧng
kiӇu mүu, thӃ nҵm và đӝ kéo dài cӫa đá trҫm tích) và các minh giҧi đӏa chҩn. Khi đã xác đӏnh đưӧc bӇ có khҧ
năng chӭa hydrocacbon, các đһc điӇm vұt lý quan trӑng cӫa bӇ sӁ đưӧc chú ý nghiên cӭu như đӝ rӛng và đӝ
thҩm. Theo truyӅn thӕng, các yӃu tӕ này đưӧc xác đӏnh thông qua nghiên cӭu vӅ các mүu cөc đưӧc thu thұp
trong nhӳng cҩu trúc nҵm liӅn kӅ vӟi vӍa mà lӝ ra trên mһt đҩt và bҵng kӻ thuұt đánh giá hӋ tҫng sӱ dөng các
công cө có dây thҧ vào giӃng khoan đӇ đo. Các tiӃn bӝ vӅ thu thұp dӳ liӋu đӏa chҩn và thuӝc tính đӏa chҩn cӫa
các đá nҵm bên dưӟi mһt đҩt có thӇ đưӧc sӱ dөng đӇ suy ra các đһc điӇm vұt lý/trҫm tích cӫa đá chӭa.

v 
Bách khoa toàn thư mӣ Wikipedia

Bưӟc tӟi: menu, tìm kiӃm

Đá phiӃn sét

v  là đá trҫm tích hҥt mӏn mà các thành nguyên gӕc cӫa nó là các khoáng vұt sét hay bùn. Nó đưӧc
đһc trưng bҵng các phiӃn mӓng[1] bӏ phá vӥ bҵng nӃp đӭt gãy cong không theo quy luұt, thưӡng dӉ vӥ vөn và
nói chung là song song vӟi mһt phҷng đáy khó phân biӋt đưӧc. Tính chҩt này đưӧc gӑi là khҧ năng tách bóc.
Các loҥi đá không tách bóc đưӧc nhưng vӟi thành phҫn tương tӵ nhưng hӧp thành tӯ các hҥt nhӓ hơn 1/1R mm
đưӧc gӑi là đá bùn. Các loҥi đá vӟi kích thưӟc hҥt tương tӵ, nhưng ít thành phҫn sét hơn và vì thӃ sҥn hơn, đưӧc
gӑi là bӝt kӃt. Đá phiӃn sét là loҥi đá trҫm tích phә biӃn nhҩt[2].

Mӝt mүu mҧnh cҳt mũi khoan chӭa đá phiӃn sét trong khi khoan giӃng dҫu tҥi Louisiana. Hҥt cát có
đưӡng kính 2 mm.



[ҭn]

!Ê 1 Hình thành
!Ê 2 Xem thêm
!Ê 3 Ghi chú
!Ê Tham khҧo

Ò
>

Lӟp đá phiӃn sét bӏ che phӫ bҵng lӟp đá vôi, cao nguyên Cumberland, Tennessee, Hoa KǤ.

Quá trình trong chu trình thҥch hӑc tҥo thành đá phiӃn sét là nén ép. Các hҥt mӏn tҥo thành đá phiӃn sét có thӇ
còn lҥi trong nưӟc lâu sau khi các hҥt cát lӟn và nһng hơn đã trҫm lҳng. Đá phiӃn sét thông thưӡng bӏ trҫm lҳng
trong nưӟc chҧy rҩt chұm và vì thӃ thưӡng đưӧc tìm thҩy trong các trҫm tích ao hӗ và phá, trong các vùng châu
thә, trên các bãi bӗi và ngoài khơi cӫa các bãi cát ven biӇn. Chúng cũng có thӇ trҫm lҳng trên các thӅm lөc đӏa,
trong các vùng nưӟc tương đӕi sâu và ít bӏ khuҩy đӝng.

'Đá phiӃn sét đen' có màu sүm, là kӃt quҧ cӫa các trҫm tích đһc biӋt giàu cacbon không bӏ ôxi hóa. Phә biӃn
trong mӝt sӕ đӏa tҫng Cә sinh và Trung sinh, đá phiӃn sét đen đưӧc trҫm lҳng trong các môi trưӡng khӱ thiӃu
ôxy, chҷng hҥn trong các vùng nưӟc tù đӑng.

Các hóa thҥch, dҩu vӃt/vӃt đào bӟi cӫa đӝng vұt và ngay cҧ các giӑt mưa đôi khi cũng đưӧc bҧo tòn trên các bӅ
mһt tҥo lӟp cӫa đá phiӃn sét. Đá phiӃn sét có thӇ chӭa các khӕi kӃt hҥch.

Các loҥi đá phiӃn sét khi trҧi qua thay đәi bӣi nhiӋt và áp lӵc đӇ thành loҥi đá biӃn chҩt cӭng, có thӇ tách ra
đưӧc, thì gӑi là đá phiӃn, thưӡng hay đưӧc sӱ dөng trong xây dӵng.