Bayram Han
(Herat, -Kücerat, 1561)
Karakoyunlu Türkmenlerinin Baharlı ka-
bilesinden olan Muhammet Bayram Han, XVI.
asrın başlarında Seyfalı Bey'in ailesinini bir ferdi
olarak dünyaya gelmiştir. Bayram'ın ataları Ti-
murlular devrinde. hükümet emrinde ordu men-
subu imiş. Bayram'ın babası Şiralı Bey Herat'ta
Sultan Hüseyin Baykara'nm (1471-1506) sarayında
da hizmet etmiştir.
Bayram, çocukken yetim kalır ve ailecek
Belh'e göçerler. O burada okur, askerî eğitim ala-
rak yetişir.
İran'da Safeviler devletini kuran Şah İsmail
Hatayı (1486-1524) yiğit Türkmen gençlerini, bu
arada Bayram Han'ı yanma çeker. Bayram Han,
Buhara ve Semerkant civarındaki savaşlara katılır,
sonra Hindistan'da büyük Moğol İmparatorluğunu
kuran Babür'ün (1483-1530),onun oğlu Hümayun'un
(1508-1556) ve Hümayun'un oğlu Ekber'in (1556-
1605) hükümdarlığı devrinde eşsiz bir kumandan ve
devlet adamı olarak şöhret kazanır. Ayrıca "hanlar
hanı" unvanına da sahip olur. Ancak saraydaki
kıskanç kişilerin töhmetleri yüzünden, hükümdar
Ekber babalığı Bayram Han'ı saraydan uzak-
laştırır. Bayram Han hicri 963 yılının 14 Ce-
maziyelevvel Cuma günü (18. 01. 1561) Kücerat
denen yerde sabah namazını kılarken, Mübarek
Han adında adam tarafından haince bıçaklanarak
öldürülür.
Bayram Han; Türk, Fars ve Hint dillerinde
yazdığı güzel şiirleriyle Yakın Doğu halkları kül-
türlerinin iyi ilişkiler çerçevesinde gelişmesinde
büyük rol oynamış ve halklar arasında edebî dost-
luk köprüsü kurmuş bir söz ustasıdır. Onun Hint,
Sanskrit, Urdu ve Peştu dillerinde yazdığı eser-
lerinin gün ışığına çıkarılması edebiyatçıların ve ta-
rihçilerin önemli bir görevidir.
Bayram Han'ın oğlu Abdürrahim de (1556-
1626) babası gibi büyük bir komutan ve "hanlar
hanı" unvanını almış Türk, Fars, Arap, Hint ve
Sanskrit dillerinde güzel şiirler yazmış yüksek kül-
türlü bir şahsiyettir.
Bayram Han'ın Türk ve Fars dillerindeki sanat
mirası Türkmen okuyucuları tarafından bi-
linmektedir. Fars dilindeki şiirlerini Prof. M. Kö-
seyev ile Prof. Ruhi Alıyev Türkmen diline ter-
cüme edip, Türkçe eserleri ile birlikte okuyuculara
ulaştırmışlardır.
Bayram Han'ın kullandığı esas şiir tür ve şe-
killeri gazel ve rubai, kısmen de müfret ve kıtadır.
Eserlerinin çoğu aşk konulu lirik şiirlerdir. Bazı şi-
irlerinde ise çeşitli kahramanların yiğitlikleri tasvir
edilmektedir.
HURAMANGİNEM SALINAN SEVGİLİM

Ey, çemen-can era, serv-i huramanginem, Ey can çimenliğinde salınarak yürüyen servi sevgilim,
Ömür gülüstanıda gunça-yı handanginem. Ömür gülistanında gülümseyen gonca sevgilim.

Gözge meni ilmegen, bir nazarı kılmagan, Gözüne beni iliştirmeyen, bir nazar kılmayan,
Könlüm alıp bilmegen dilber-i nadanginem. Gönlümü almayan, kaba, terbiyesi kıt dilberim.

Hem özi yagşıgine, hem gözi yagşıgine, Hem kendi güzel, hem gözü güzel sevgilim,
Hem sözi yagşıgine, yar-ı suhandanginem. Hem de sözü güzel, güzel söz söyleyen yârim.

Ey, yüzi gül-gülgine, vey saçı sünbülgine, Ey yüzi gül renkli ve ey saçı sünbül sevgilim,
Kılma tagapılgine, bolrna puşeymanginem. Görmezlikten gelme, olma pişman sevgilim.

Ey, kaddı çcbikdine, vey lebi nezikgine, Ey boyu çabuk ve ey dudağı nazik sevgilim,
Vey, sözi ötrükgine vagdası yalganginem. Ve ey sözü sahte, vaatleri yalan sevgilim.

Vasite-yi dövlet-i vaslın eğer bolmasa, Eğer sana kavuşma saadetinin vasıtası olmasa,
Möhnet-i hicran era çıkgusıdır canginem. Ayrılık mihneti içinde çıkar canım, sevgilim.

BARA SEN GİDERSİN

Peri ruh-a, yene gayta hova kılıp bara sen, Ey peri yanaklı sevgilim, yine ters davranıp gidersin,
Ki telbelerni acap binova kılıp bara sen. Ki sana çılgınca tutulanları çaresiz bırakıp gidersin.

Pıgan ki, ok kibi taşlap yırak vısalından, Eyvahlar olsun ki, ok gibi uzaklara atıp visalinden,
Pırak elgide kaddımm ya kılıp bara sen. Ayrılık elinden boyumu yay gibi büküp gidersin.

Könül smıkdır u yok takat-ı cepa, liken, Gönül kırıkdır ve yok cefaya takatim, lakin,
Şikeste könlüme, can-a, cepa kılıp bara sen. Kırgın gönlüme, ey can, cefa edip gidersin.

Visal dövletiden ayrıp meni, veh kim, Pırak Kavuşma saadetinden beni ayırıp, vah ki,
mehnetige mübtela kılıp bara sen. Ayrılık mihnetine müptela edip gidersin.

Vepalıg il era men zarnı sagmsa bolur, Vefalı il içinde ben muhtacını bekletsen olur,
Çü itleringe meni aşna kılıp bara sen. Madem ki itlerine beni aşina kılıp gidersin.

Sapa-yı meclis-i eşret senin huzunn idi, İşret meclisinin sefası senin huzurun idi,
Huzur meclisini bisapa kılıp bara sen. Huzur meclisini sefasız bırakıp gidersin.

Meni bu mehnet era nerıza goyup bardın Beni bu mihnet içinde rızasız bırakıp gittin,
Veli rakıpnı özüden rıza kılıp bara sen. Ama rakibi kendinden razı kılıp gidersin.

Bu tövr kılmagıl ey gül, vepa tank imes, Ki Bu şekilde davranma ey gül, vefa yol değil,
bilbilinni esir-i bela kılıp bara sen. Çünkü bülbülünü belaya esir edip gidersin.

Barıp nigehinni yüz söz ile tapıp, Bayram, Varıp bakışını yüz söz ile bulmuş Bayram,
Pırak Hırketıdan otga yakılıp bara sen. Ayrılık yangınından ateşlerde yanmış, gidersin.

CIDALIK KILMAGIL AYRILIK KILMA

Ey, cepacu, gayrı birle aşnalık kılmagıl, Ey cefa çektiren, başkalarıyla aşinalık kılma,
Aşna bolgan yaranlardan cıdalık kılmagıl. Aş.na böldüğün yaranlardan ayrılık kılma.
Aşnalık yagşıdır, liken yamandur il tili,
Tilge tüşgen halk birle aşnalık kılmagıl.
Bivepalık, gör çe husn ehlige resmidur gadım,
Sen olarga ohsamassen, bivepalık kılmagıl.
Biedalukdur vepa terk eylemek husn ehlige,
Bivepalık terkin eyle, biedalık kılmagıl.
Bayram-a, çün ıgtıbarın yok turur yar alıda,
Görsetip ana özünni, hudnemalık kılmagıl.
BİLMES MEN
Nedip, ey nezenin, menden melalin bar, bilmes men,
Neden, ya reb, yetipdur könlünge azar, bilmes men.
Melalin zahir u bilmey sebeb, can yetdi ağzıma,
Niçik can elteyin, ger kılmasan izhar, bilmes men.
Girip düşman sözüge, dost bilmey sen meni, liken,
Huda hezir durur, men senden özge yar bilmes men.
Ne kıldım, ne hata vakıg bolupdur, veh, ne söz
diyip men,
Ki söz gatmas mana ol lagl-ı şekerbar, bilmes men.
Höves kıldım anı düyş görmek, emma düyşde
görgey men,
Çü hergiz düyşde hem bagtım gözün bidar
bilmes men.
Ne tan ger gayrı, birle hemdem bolsa ol gül-i ragna,
Cahan bağı era bir gül-i bihar bilmes men.
Bu katla bir perinin ışkıdan köp zar sen, Bayram,
Seni hergiz birev ışkıda mundag zar bilmes men.
RUBAGILAR / RUBAİLER
Bayram'ga bes gariplik ker etdi.
Gurbat anı har u zar u bimar etdi.
Ya Reb, ki belalarga giriftar olsun,
Her kim anı gamlarga giriftar etdi.
Göz rövşen-i yar-ı dilsitanım baradır,
Can gülşeniden serv-i rovanım baradır,
Bu hassa eğer galdı, anın gullugıdan,
Sen galmagıl, ey könül, ki canım baradır.
Aşinalık güzeldir, lakin yamandır il dili,
Dile düşen halk ile aşinalık kılma.
Vefasızlık, gör ki güzellik ehlinin adetidir ezelden
beri,
Sen onlara benzemezsin, vefasızlık kılma.
Yakışmaz vefayı terk eylemek güzellik ehline,
Vefasızlığı terk eyle, uygunsuzluk kılma.
Ey Bayram, madem itibarın yoktur yar huzurunda,
Gösterip ona kendini, gösteriş kılma.
BİLMEM
Ey nazenin, nasıl benden usancın var, bilmem,
Neden Yarab, düşmüştür gönlüne azar, bilmem.
Usancın belli ve sebebini bilmem, canım geldi
ağzıma,
Nasıl can vereyim, eğer ortaya çıkmazsan, bilmem.
Girip düşman sözüne, dost bilmezsin beni, lakin,
Allah biliyor, ben senden başka yar bilmem.
Ne yaptım, ne hata vaki olmuştur, ah, ne söz
söyledim ben,
Ki söz atmaz bana o şeker saçan lâl dudak,
bilmem.
Heves ettim onu düşte görmeyi, ama düşte de
göremem,
Çünkü hiç bir düşte de bahtımın gözünü uyanık
bilmem.
Şaşılır mı, eğer başkasıyla dost olsa o gül-i rana
gibi sevgili,
Cihan bahçesi içinde bir dikensiz gül bilmem.
Böyle bir perinin aşkından çok düşkünsün sen,
Bayram,
Senin kadar hiç kimseyi aşkında bu kadar düşkün
bilmem.
Bayram'a artık gariplik kâr etti,
Gurbet onu hor, hakir, zayıf etti,
Yarab, belalara giriftar olsun,
Her kim onu gamlara giriftar ettiyse.
Gözümün ışığı, gönlümü alan yâr gider,
Can gülşeninden serv-i revanim gider,
Bu hasta eğer kaldıysa onun kulluğunda,
Sen kalma, ey gönül yoksa canım gider.
Ovval meni hızmatma mehrem kıldın, Evvela beni hizmetinde mahrem ettin,
Bezmin era hemzıban u hemdem kıldın, Meclisinde sohbet ve muhabbet arkadaşı ettin,
Ahır yene iltifatnı kem kıldın, Sonunda yine iltifatını, hürmetini eksik ettin,
Rısva-yı tamamı ehl-i elem kıldın. Bütünüyle rezil rüsvay, elem sahibi ettin.

Hicrinni hıyal kılmak müşgil, Ayrılığını hayal etmek müşkil,

Senden talab-ı visal kılmak müşgil. Senden kavuşma istemek müşkil,
Halımnı sana arz kılay diydur men, Hâlimi sana arz edeyim diyordum ben,
Emma sana arz-ı hal kılmak müşgil. Ama sana hâlimi arz etmek müşkil.

Te bilgeli gullugında ıkbalımnı, Kulluğunda talihimi hileliden beri,

Hiç kim sana arz etmedi halımnı, Hiç kimse sana arz etmedi hâlimi,
Lutf u keremin bu novg kem olmas idi. Lütuf ve keremin bu kadar az olmazdı,
Gör bilseft idi bu ecba halımnı. Eğer buseydin bu tuhaf hâlimi.

KITGALAR (BÖLEKLER) / KITALAR

1
Ey peri, ru bende-yi zülp-i perişanın bolay, Ey peri yüzlü (sevgili) dağınık zülfünün kölesi
Ey sehi kadd, sadka-yı serv-i huramanın bolay. olayım,
Ey düzgün boylu, yürüyen servi gibi boyuna
kurban olayım.
2 îtidal bahçesinin servisi olan sevgilimsin sen
Ey ki serv-i bustan-ı ıgtıdalım sen menin, benim, Naz ile beslenip
Nez birle perveriş tapgan nahalım sen menin. büyütülen fidanımsın sen benim.
3
Ey peri yüzlü sevgilim, ebedî hayatımsm sen
Ey peri-peyker ki ömr-i cavıdanım sen menin, benim,
Te tirik men, senden aynlman ki canım sen menin. Diri olduğum sürece senden ayrılmam, çünkü
canımsm sen benim.
4
Zevk ve eğlence ile kıyamet zamanına kadar
Ayş u aşret birle te dövr-i kıyamat bolga sen. olacaksın,
Te kıyamat, ey sehi-servi-kamat bolga sen. Kıyamete dek, boyu servi gibi düzgün olacaksın.
5
O gönül alan sevgilinin başındaki siyah taç
Tec-i siyah emesdur, ol dilsitan basıda, değildir.
Salmış humay sayasın serv-i rovan basıda. Salmış hüma kuşu gölgesini, servi boylu sevgili
başında.

Sarı peçesi ve kırmızı tacı ile o güzel boylu sevgili,

Sang, nıkab u gizil teç birle ol kadd-ı ziba, Görünür Öyle görünür ki sanki servi üzerinde gül-i rana
eyle ki, servi üzre gunça-yı gül-i ragna. goncası.

ŞAHIRIN PARS DİLİNDE YAZAN ŞAİRİN FARS DİLİNDE YAZDIĞI

DİVANINDAN TERCİMELER / DİVANINDAN TERCÜMELER

GÜNE GÖZDE, GÜNE YÜZDE. GÜNAH GÖZDE, GÜNAH YÜZDE.

Menin asla günehim yok, gözel yarım, güne yüzde, Benim asla günahım yok, güzel yârim, günah yüzde,
Mende neme güne bolsun, biler bolsafi, güne gözde. Bende ne günah olsun, bilirsen, günah gözde.

Ne yakar sen, kuyaş yüzli, mah-ı taban, mehribanlm, Ne yakarsın, güneş yüzlüm, ay yüzlüm, mihribanım,
Senden özge penaker yok, ey söygülim, pena sizde. Senden başka sığınak yok, ey sevgilim, sığınak sizde.
Çın aşığın menem, menem, özge aşık yokdur sana, Gerçek âşığın benim, benim başka âşık yoktur sana,
Ah-ı zarın men çeker men, galat bolmaz hiç bir sözde. Âhıra zarını ben çekerim, yanlışım olmaz hiç bir sözde.

Eğer bilsen, pahşahım, bar umıdım sana bağlı, Eğer bilsen padişahım, bütün umudum sana bağlı,
Gözlep seni gice gündiz, tapa bilmen dag u düzde. Arayıp seni gece gündüz, bulamam dağda düzde.

Bayram eysem günâker mi bakdı diyip cemalına,
Neyleyin men, gözel yarım, güne gözde, güne yüzde.
BOLMAZ HİÇ
Ay hem senin deyin yagtı salmaz hiç,
Servin de senin dek kaddı bolmaz hiç.
Baş toprağa döndi ışkın yolunda,
Bu derdin dermanın kimse bilmez hiç.
Övrenişdik ayralıgm derdine,
Çünki bizin sarı visal gelmez hiç.
Cemalına can beripdir suratkeş,
Özge bir perizat göze ilmez hiç.
Bayram yoksa günahkâr mı oldu, baktı diye cemaline,
Neyleyim ben, güzel yârim, günah gözde, günah
yüzde.
OLMAZ HİÇ
Ay bile senin gibi ışık, parlaklık salmaz hiç,
Servinin dahi senin gibi boyu olmaz hiç.
Baş toprağa döndü aşkın yolunda,
Bu derdin dermanını kimse bilmez hiç.
Alıştık artık ayrılığın derdine,
Çünkü bizim yana kavuşma gelmez hiç.
Cemaline can vermiştir ressam,
Başka bir güzel göze ilişmez hiç.

Ezelden yazgıtlar şeyle bolupdır, Ezelden yazılanlar böyle olmuştur,

Pelegin elinden ağlan gülmez hiç. Feleğin elinden ağlayan gülmez hiç.

Bayram ıkbalına boyun sunmalı, Bayram kaderine boyun eğmeli,

Yazgıdın özgece bola bilmez hiç. Yazgın başka türlü olamaz hiç.

FERDİYAT / MÜFRETLER

1
Kararım yok yar yüzüni görmesem, 1. Kararım olmaz yâr yüzünü görmezsem,
Takatim yok hergiz yanna barmasam. Hiç takatim olmaz yanına varmazsam.
2 2
Cahan zerreleri ayna misali, Cihanın zerreleri ayna misali,
Ger baksam, görüner ayna misali. Eğer baksam görünür ayna gibi.
3 3
Bağda gözim eder servi boy yarım, Bahçede gezinir servi boylu yârim,
Gözlerim tört oldı görmen nigarım. Gözlerim dört oldu görmeyince nigârımı.
4 4
Tüveley dek rısvalıgın çölünde, Fırtına gibi rezilliğin çölünde,
Ölsem gerek şum acalın elinde. Ölsem gerek uğursuz ecelin elinde.
5 5
Haçana çen seredersin ağyara, Ne zamana kadar bakacaksın yabancıya,
Her bakanda, meni goyup azara. Her bakışında beni çektirip eziyet.
6 6
Könül arzuv eyler ol söver yan, Gönül arzu eyler sevdiği o yâri,
İslemen Huda'ydan özge ağyarı. İstemem Huda'dan başka yabancıyı.
7 7
Haçana çen özgelere bakar sen, Ne zamana dek başkalarına bakacaksın,
Her bakanda yürek bağrım yakar sen. Her bakışında yüreğimi bağrımı yakacaksın.
Servi bolsa bag bakcanı düzeyen,
Gülgün geyimlerdir seni bezeyen.
9 .
Işkıft dağı bilen yüreğim yakdım,
Mecnun bolup beyabanlara çıkdım.
10
Bağdaki güllerden gamım dep bolmaz,
Menin gülüm sensin, özge gep bolmaz.
11
Gün bile besleşer yarın didarı,
Ger çıksa perdeden ay dek ruhsarı.
12
Okların gözümni eyledi nişan,
Gözüne bakamda illerden pinhan.
13
Uzm boy alıpdır ıgtıyanmnı,
Yolunda sarp etdim herne banmnı.
14
Yaman gözler yüzlerine düşmesin.
Yaman yüz hem gözlerine düşmesin.
Servi olsa bağını bahçeni süsleyen.
Gül renkli giysilerdir seni bezeyen.
9
Aşkın dağı ile yüreğimi yaktım,
Mecnun olup çöllere çıktım.
10
Bağdaki güllerle gamım kederim def olmaz,
Benim gülüm sensin, başka söz olmaz.
11
Güneş ile rekabet eder yârin yüzü,
Eğer çıksa perdeden ay gibi yanağı.
12
Okların gözümü eyledi nişan,
Gözüne bakınca illerden gizli.
13
Uzun boylu sevgili almıştır irademi,
Yolunda sarf ettim bütün varımı.
14
Yaman gözler yüzüne düşmesin,
Yaman yüz de gözlerine düşmesin.