12 Yaylar

BÖLÜM 12
YAY TASARIMI
Tr F FD d πd4 πd2
τ max =± + , T = , r= , J= , A=
J A 2 2 32 4
8FD 4F D
τ= 3
+ , C= ‘C’ yay indeksidir.
πd πd2 d
8 FD  0.5   0.5   0.5 

τ= 3 
1+  1 +  K s = 1 +  eşitliği yazılır.
πd  C  C   C 
!!! Ks 6 ile 12 arasında değişen bir değerdir. !!!
8 FD
τ = Ks
πd3
Bu notlar T.C Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümünde verilen MAK 365 Makina Elemanları Dersi için 1
çeşitli kaynaklardan derlenerek hazırlanmıştır. Bu kaynaklar Referanslar bölümünde listelenmiştir. Herhangi bir şekilde orijinallik
iddiası ve yayın niteliği yoktur. Sadece eğitim amaçlı ders notları niteliğindedir. Atıflar okunabilirliği arttırmak amacı ile
belirtilmemiştir. Bülent Ekmekci, Ekim 2005.
8FD
τ =K ; K Wahl Düzeltme Faktörü
πd3
4C − 1 0.615 K
K= + K=Kf.Ks Kf =
4C − 4 C Ks
8 .F .D
Yorulma dayanımı ile ilgili hesaplamalarda τ = Ks denklemi kullanılacaktır. Çentik etkisi
π .d 3
(Eğrilik etkisi) Yay malzemesinin yorulma dayanımı ile ilgili hesaplamalarda dahil edilecektir.
Yaylarda Yer Değiştirme:
τ 8FD d
γ= = bc = γ dx = dα ise o halde;
G π d 3G 2
2.γ
dα= dx olarak bulunur.
d
Yaydaki aktif sarım sayısı N olsun ,buna göre toplam tel uzunluğu πDN olur.
π DN π DN
2γ 16 FD 16 FD 2 N
α= ∫
0
d
dx = ∫0
π d 4G
dx α =
d 4G
D 8FD 3 N
y =α y= olarak hesaplanır.
2 d 4G
Enerji Yöntemi İle Çözüm de ise;
T 2l FD πd4
U= burada T= , l = π DN , J =
2GJ 2 32
2 2 2 3
F D π DN 4F D
U= 4
U= U =
πd d 4G
4 × 2G
32
∂U 8FD 3
y= = 4
∂F d G
Uç Şekilleri:
Yay Malzemeleri:
A
Sut = m , S y = 0.75Sut , S sy = 0.577 S y
d
Malzeme Ölçü Aralığı üs A sabiti
Garde 1 2.0-9 0.251 1630
Garde 2 0.2-12.5 0.191 1720
Garde 3 0.2-12.5 0.179 1980
Garde 4 0.1-4 0.145 2160
Garde 5 0.1-2.8 0.156 2370
Müzik Teli 0.1-6.5 0.146 2170
Temperlenmiş Tel 0.5-12 0.186 1880
Soğuk Çekilmiş Tel 0.7-12 0.192 1750
Krom Vanadyum 0.8-12 0.162 2000
Krom-Slikon 1.6-10 0.112 2000
Burkulma:
Daha önce bir kolon üzerinde uygulanan yük kritik eşiği aştığı taktirde burkulma olayının
meydana geldiğini incelemiştik. Aynı şekilde basma yayları üzerinde uygulanan yükten ötürü
burkulmaya maruz kalır. Bu durumda kritik yer değiştirme,
 C 
ycr = L0C1 1 − 1 − 22 
 λeff 
Burada efektif narinlik oranı,
αL
λeff = 0
D
Burada α yayın uçlardaki mesnet şekillerine bağlı bir sabittir. Aşağıdaki tablaya göre seçilir.
Yay mesnet şekli α

Yay iki paralel yüzey arasında 0.5
Yayın bir ucu düz yüzeyde diğer ucu bir pin ile desteklenmiş (Çengel ile) 0.707
Her iki ucu pinler ile desteklenmiş (Çengeller ile) 1
Bir uç ankastre diğer uç serbest 2
C1 ve C2 ise aşağıdaki eşitliklerde tanımlanan elastik sabitlerdir

E
C1 =
2( E − G )
2π 2 ( E − G )
C2 =
2G + E
İlk denklemden görüleceği gibi, C2 / λeff2 terimi 1 den küçük olduğu durumda stabilite sağlanır. Bu
durumda;
π D 2(E − G)
L0 < olmalıdır.
α 2G + E
Çelik malzemeden yapılmış yaylar için;
D
L0 < 2.63 Şartı sağlandığında stabilite sağlanır.
α
Yay Tasarımı;
i) Yayların çalışacağın boşluk

ii) Uygulanan kuvvet ve istenilen yer değiştirme
iii) Güvenirlik ve hassasiyet
iv) Çevresel Koşullar
v) Maliyet
Yayların Doğal Frekansı
∂ 2U m ∂ 2U
= .
∂F 2 k .l ∂t 2
k : yay rijitliği
l : yay uzunluğu
m : yay kütlesi
y :yay ekseni doğrultusunda yerdeğiştirme
1 k
w= (İki düz plaka arasındaki yay)
2 m
1 k
w= (Bir ucu serbest yay için geçerlidir.)
4 m
π .d 2 F
m = Al ρ = (π DN)ρ ve F=ky k =
4 y
Yaylarda Yorulma Dayanımı:
Fmax − Fmin Fmax + Fmin

Fa= , Fm=
2 2
8 Fa D 8 Fm D
τ a = Ks , τm = ,
πd3 πd3
Se = ka kb kc kd ke k f Se'
K ro r
Kf = Not: Yay uçlarında çengel var ise o ifadesi kullanılır.
k s ri ri
ÖRNEK:
(a) durumu için 200 N’luk yay kuvveti gerekmektedir.(b) durumunda da içinse 580 N’luk yay
kuvveti oluşmaktadır(limit pozisyon).
i) Yay sabiti nedir?

ii) τmax=345 MPa ve C=8 için gerekli tel ve sargı çapını bulunuz.
iii) Aktif sargı sayısı N nedir?
iv) (b) pozisyonunda sargıların üst üste gelmesi için serbest yay uzunluğunu bulunuz.
(Aktif olmayan sargı sayısı=2 ‘dir.)
v) (a) pozisyonundaki yay uzunluğunu bulunuz.
ÇÖZÜM:
i) (AB)a=226.3 mm ve (AB)b=132.665 mm
Fb-Fo=580-200 =380 N dur.
(226,3-132,665)=93.635 mm
F 380 N
k= = ⇒ k = 4.0576
x 93, 665 mm
ii) τ max = K s 8 FD3 = K s 8 FC2
πd πd
0.5 0.5
Ks = 1+ =1 + = 1.0625
C 8
8 × 580 × 8
345 = 1.0625 × ⇒ d =6 mm
πd2
D D
C = ⇒ 8 = ⇒ D = 42 mm
d 6
d 4G 64 × 80
iii) N= N = = ⇒ N = 29 sarım
8D3 k 8 × 483 × 4.0576
iv) NT=29+2 =31
Lkatı = dNT = 6 × 31 = 186 mm
F 580
δ katı = = = 142.94 mm
k 4.0576
Lserbest = L katı + δ katı =186 + 142.94 ⇒ Lserbest =328.94 mm
F 200
v) δ a = = = 49.3 mm
k 4, 0576
La = Lserbest - δ a = 328.94 - 49.3 ⇒ La =279.64 mm
ÖRNEK:
Yay özellikleri:
D=36 mm , d=3 mm , 8 aktif ve 2 pasif sargı

0.35 MPa ‘ lık basınca ayarlamak için vida kaç çevrim döndürülmelidir? (G=79,3 GPa )
ÇÖZÜM:
D = D0 − d = 36 − 3 = 33 mm
D 33
C= = C=11 olarak bulunur.
d 3
N = NT − 2 = 10 − 2 = 8
dG 3 × 79.3 ×103
k= = ⇒ k = 2.793 N / mm
8C 3 N 8 ×113 × 8
F
F = PA = 0.35 × 160 = 56 N ⇒ δ ilk = - 6.5 = 13.55 mm
k
δ ilk 13.55
n= = = 7.75 Yaklaşık olarak 8 çevrim!
p 1.75
BURULMA YAYLARI
Mc I I πd3
σ =K , M = Fr ve = =
I c c 32
İç Fiberler İçin; Dış Fiberler İçin;

2
4c − c − 1 4c 2 + c − 1
Ki = Ko =
4c(c − 1) 4c(c + 1)
Yuvarlak kesitli klasik yaylar için geçerli gerilme bağıntısı ise;
32 Fr
σ =K
πd3
Enerji Teorisinden ;
π DN
M2 ∂U ∂  F 2r 2 
U =∫ dx rθ = = ∫   dx
2 EI ∂F 0
∂F  2 EI 
π DN
 Fr 2  πd4 64 FrDN
Rθ = ∫ 0

 EI 
 dx I =
64
θ=
d 4E
Fr d 4E
k= k= (k : Yay sabitidir)
θ 64 DN
Yay sabiti aynı zamanda yayı bir çevrim sarmak için gerekli burulma momenti olarak da
tanımlanır. Bu durumda;
' d 4E d 4E
'
k = 2π k = k =
10.2 DN 10.8 DN
DİKKAT!!!Son yazılan eşitlik deneysel olarak bulunmuştur.Farklılığın nedeni teorikle

deneysel sonucun uyuşmamasıdır.Sorularda kutu içindeki formül kullanılır.
N
Di' = Di
N'
Sırasıyla buradaki terimleri incelersek.
Di' F kuvveti uygulandıktan sonraki iç çap

N Yük uygulanmadığı takdirde sarım sayısı
N' F kuvveti uygulandıktan sonraki sarım sayısı
Di Yük uygulanmadığı takdirde iç çap
ÖRNEK:
Malzemesi BS5216, grade 4, için d=18 mm, N = 4 1 4 , E=207 GPa
a) Uygulanabilecek maximum burulma momenti ve dönüş açısını

bulunuz.
b) Bu maximum burulma momenti uygulandığı takdirde yayın iç
çapını bulunuz.
c) Sonsuz ömür için uygulanabilecek maximum burulma
momentini ve dönme açısını bulunuz.
ÇÖZÜM:
a) Yay malzemesi için tablodan A=2160 ve m=0.145 olarak seçilir.
A 21600.145
Sut = = = 1984 MPa S y = 0.75Sut = 0.75 × 1984 = 1488 MPa
dm 1.8
D=15.06 – 1.8 D=13.26 mm olarak bulunur.
D 13.26
C= = = 7.37
d 1.8
4C 2 − C − 1 4 × 7.372 − 7.37 − 1
Ki = = = 1.11
4C (C − 1) 4 × 7.37 × (7.37 − 1)
4C 2 + C − 1 4 × 7.37 2 + 7.37 − 1
Ko= K o = = = 0.96
4C (C + 1) 4 × 7.37 × (7.37 + 1)
Ki > Ko olduğundan Ki esas alınıp işlemler yapılır.
32 Fr 32 Fr
S y = Ki 3
⇒ 1488=1.11× ⇒ Fr = 0.768 Nm
πd π × 1.83
d 4E 1.84 × 207 ×103
k' = = = 3.57 Nm / çevrim
10.8DN 10.8 ×13.26 × 4.25
3.57 1 çevrim
?=0.768/3.57=0.215 çevrim
0.768 ?
N'=4.25 + 0.215=4.465
N 4.25
b) Di ' = '
× Di = × (13.26 − 1.8) = 10.91 mm
N 4.465
c) Sut >1400 MPa Se' = 700 MPa olarak alınacaktır.
Soğuk çekilmiş tel için;
ka=0.64, kb=1, kc=1, kd=1, ke=1 kf=1 alınacaktır
Se = 0.64 × 700 = 448 MPa olarak bulunur.

( Fr ) max
(Fr)min =0 , (Fr)a= =(Fr)m
2
32( Fr ) max
σa = σm = = 9.69 ( F .r ) max
2π d 3
Goodman Teorisinden;
σa σm 1 9.69 × ( Fr ) max 9.69 × ( Fr )max

+ = + = 1 için;
Se Sut n 448 1984
(Fr)max=0.377 Nm
1 çevrim 3.57
?=0.377 / 3.57=0.106 çevrim
? çevrim 0.377
1 tur 360o
?=0.106x360 = 38o
o
0.106 tur ?

12 Yaylar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

12 Yaylar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 12

8 FD  0.5   0.5   0.5 

!!! Ks 6 ile 12 arasında değişen bir değerdir. !!!

Yaylarda Yer Değiştirme:

Yay mesnet şekli α

C1 ve C2 ise aşağıdaki eşitliklerde tanımlanan elastik sabitlerdir

i) Yayların çalışacağın boşluk

Yaylarda Yorulma Dayanımı:

Fmax − Fmin Fmax + Fmin

i) Yay sabiti nedir?

Fb-Fo=580-200 =380 N dur.

iv) NT=29+2 =31

Lkatı = dNT = 6 × 31 = 186 mm

Lserbest = L katı + δ katı =186 + 142.94 ⇒ Lserbest =328.94 mm

D=36 mm , d=3 mm , 8 aktif ve 2 pasif sargı

İç Fiberler İçin; Dış Fiberler İçin;

DİKKAT!!!Son yazılan eşitlik deneysel olarak bulunmuştur.Farklılığın nedeni teorikle

Di' F kuvveti uygulandıktan sonraki iç çap

Malzemesi BS5216, grade 4, için d=18 mm, N = 4 1 4 , E=207 GPa

a) Uygulanabilecek maximum burulma momenti ve dönüş açısını

a) Yay malzemesi için tablodan A=2160 ve m=0.145 olarak seçilir.

D=15.06 – 1.8 D=13.26 mm olarak bulunur.

Ki > Ko olduğundan Ki esas alınıp işlemler yapılır.

c) Sut >1400 MPa Se' = 700 MPa olarak alınacaktır.

Soğuk çekilmiş tel için;

ka=0.64, kb=1, kc=1, kd=1, ke=1 kf=1 alınacaktır

Se = 0.64 × 700 = 448 MPa olarak bulunur.

σa σm 1 9.69 × ( Fr ) max 9.69 × ( Fr )max

You might also like