Download as doc, pdf, or txt
Download as doc, pdf, or txt
You are on page 1of 5

Zozam Weekly :

Aizawl khawpui-ah hian mipat hmeichhatna hman khaw loh a hluar nia sawi a ni a,
chumi tichiangtu-ah chuan thenkhat chuan AIDS vei an pun thu an sawi thin. AIDS veite
hi mi awm tha duh lo kan tih ang chi an ni lo tlangpui zawk lehnghal! Mi pangngai,
khawsak pangngaia khawsa, mahse mipat hmeichhiatna huai taka hmang te’n AIDS an
vei nasa ni-a sawi a ni. Nikum August thla thleng khan Mizorama HIV positive mi 2,883
an awm a, kumin August thlaah chuan 3,703-ah a kai ta dawrh mai. Kum khat chhungin
mi 883 Hiv positive an awm belh tihna a nih chu! Chu pawh Hiv positive nia inringhlel
chauh test an ni a, test loh an tam zawk tih a lang reng. He data hi MSACS ho neih a ni a,
Aizawl khawpui leh Mizoram hmun hrang hrangah hian Hiv positive ni ngei, mahse hriat
si loh an awm nual rin a ni. Tam tak chu an inthup a, inthup zo lova official data-a record
pawh heti zat a nih chuan hei aia tam fe tura rin a ni. Nikum August thla khan kum 14
hnuailam Hiv positive 119 lai an awm laiin kuminah chuan an pung hle a, 153 an kai
dawrh. Kum 15-24 inkar 820 an awm laiin kuminah chuan 977 an ni dawrh bawk.
Kum 35-49 inkarah nikumah mi 1096 an awm laiin he age group-ah hian kuminah chuan
mi 1477 an awm ta dawrh mai. Kum upa lam deuh la thalai, kum 35-49 inkarah pawh
nikum khan 793 an awm laiin kuminah chuan 1006 lai an ni bawk. Kum 50 chin chung
lamah pawh an pung, nikum khan mi 55 hiv positive an awm laiin kumin chuan mi 90 lai
an awm tawh. Aids inkaichhawnnaah hian Mizoramah chuan mipat hmeichhiatna hman
khaw loh chu a sang filawr chiang hle.
Hiv positive tam ber, 70% vel hi mipat hmeichhiatna avanga kai an ni a, a dangte hi chu
damdawi hman khaw loh leh thil dang vang a ni. Mizoram pumah August thla thleng
khan AIDS vanga thi zat mipa 97 leh hmeichhia 67 an awm tawh bawk. MSACS record-a
a lan dan chuan Mizoram pumah Hiv positive hi 3703 awm mekin chu’ng zinga 2255 chu
mipa an ni a, 1448 chu hmeichhia an ni.
Mipa aia hmeichhia an tlem zawkna chhan hi hmeichhia Hiv positive nia inring inentir an
tlem zawk vangah a ngaih theih a, mipat hmeichhiatna hmansual avanga inkaichhawn an
tam dan en chuan mipa ai hian hmeichhia hian an vei nasa zawk mahin a rinawm zawk,
tiin social worker pakhat chuan a sawi.
Tun hma deuh chuan damdawi hman khaw loh avangin Aids hi nasa taka inkaichhawn
nia ngaih a ni. MSACS-ho hian kum 1990 atangin data hi an lakhawm tan chauh a, a tirah
chuan inkaichhawn awlsamna ber leh inkawichhawn nasatna ber chu syringe thianghlim
lo intawm vangte nia ngaih a ni.
Mahse, tun hnaiah chuan damdawi hman khaw loh vanga inkawichhawn chu a nasa tawh
lo, mipat hmeichhiatna atanga inkaichhawn chu a nasa ta ber zawk a ni.
Mang ti-ang a awm; chu chu thalaiah leh nu leh pa valai zingah he hri a hluar lutuk hi a
ni. Chu mai a ni lo, kum 50 chung lam zingah pawh he natna tihbaiawm tak kai hi an la
pung ta deuh deuh.
Sawi tawh angin hei pawh hi MSACS-hovin an record zat chauh a ni. MSACS-in an
hriatpui loh leh tukhawkha hriat loha a ruka lo vei ru reng pawh tam tham tak ni tura ngai
an awm.
Social worker te ngat phei chuan Hiv positive inthup si te hi an hre deuh fur. Mahse, tih
theih dang vak a awm lem lo. Natna chi khat a ni mai a, inkaichhawn a awlsam em em a,
a lan chhuahnan hun a duh rei a, a veite hming leh nihna tarlan chi a ni si lo.
Social worker pakhat chuan, “A ruk tak chuan thil manganthlak a tling alawm. He hri vei
zingah hian vantlang pawhin vei tura kan rin lem loh tur mi pangngai hi an tam lutuk a.
Tam tak phei hi chuan an vei tih pawh an inhre lo hial ang. A vei nia inringhlel chin
tawhte hi chu a tlem zawk an ni ngei ang. Record-a a lan dan ai hian a rapthlak zawk a
ni,” tiin Zozam Weekly a hrilh.
“He natna hi kan hlau lo ni hian ka hre ber thin. Inzirtirna a tha tawk tawh a, a
hlauhawmzia kan sawi chamchi a, mahse, kan hlau chuang lo ni berin a lang. A nihna
takah chuan ngaihthatna chi hi chu a ni mawh lo alawm,” a ti bawk.
Record-a a lan dan aia nasa daih a nih a rin thu sawiin, “MSACS emaw NGO hrang
hrangte inringhlela pante hi chu uihum zat lek chauh an ni,” a ti a, “Hei ai hian a nasa
daih zawk. Kan thian te, kan kawppui leh kan laina hnaite hian a rukin an vei ang tih hi
pawm thiam mai tur niin ka hre tawh. A lang nghal vut lo a ni mai a, thil zahthlak a ni
bawk a, mahse, engemaw tak kan tih loh chuan kan inkaichhawn nasa zual zel thung ang.
Kan dinhmun hi a tha ka ti lo a, a him thlawt lo a ni. Tu te pawh hi thaa inngaih tur chu a
ni a, mahse, rinhlelh hmasak phawt hi a fuh ber mai awm e,” tia sawiin, “Kohhran-a
inhman tih vel hi fihlimna a ni lo. Kawrah kan hmang nasa lutuk. Inpuang duh ngat se
chuan meng phar awrh awrhna tur hi kan ngah khawp ang,” a ti hmiah.
A hmel hriat pakhat chungchang sawiin, “Tlangval la thalai tak a ni a, ngaihzawng nei
reng chungin midang a kawp. A ler ve ang reng a, khawi atanga a kai nge a hre lo.
Mahse, tumahin a kai a ni tih an hriat ka ring lo,” a ti.
Zozam Weekly ngei pawh hian Aids vei mek pakhat a kawm tawh. Chu nu chu kum 32
chauha upa a nihin Aids a vei tih a inhria a, tunah chuan social worker niin a ni tin hun a
hmang thin.
Hmeichhia a ni a, ruih theih thil ti ngai lo a ni. Mahse, Aids a vei a, a veina pawh a pasal
atangin a ni. A pasalin a thihsan tawh.
Aids veite chuan midang kaidarh an tum tlangpui thin niin Aids vei pakhat chuan a sawi:
“Ka hre tam mai. Tihian ka positive-puite ka enkawl ve thin a, drop-in centre-ah te ka
thawk a, positive-ho hi ka kawm nasa a, midang kaidarh tum hi chu ka hre hnem alawm,”
a ti.
“HIV kaitu an hriat phei chuan an lakah an thinrim thei lutuk. Entirnan – nangmah
atangin lo kai ta se, thah an duh hial ang che. Chutiang rilru chu a put theih avangin
midang kaidarh ve duhna hi chu neih a awl niin ka hria,” a ti bawk.
AIDS natna chu rin aia vei an tam a rin thu sawiin, “Eeee, kan rin aiin a darh ang. Hetia
kan rin ai hian AIDS hi a darh nasa ngei ngei ang,” a ti a, “A bul berah chuan sex-ah kan
fihlim lo. Sex-a kan fihlim loh bakah condom kan hmang tha peih lo. Syringe thianghlim
lo inhman tawm tih vel hi chu a awm tak tak tawh lo, sex lamah hian kan fihlim lo em a
ni. Sex vanga HIV kai an tam a, tin, drugs ti pawh an tam tho,” a ti.
AIDS vei zingah mihausa nge leh mirethei an tam ve ve thu sawiin, “Mihausa pawh an
tam a, mirethei pawh an tam. Positive an ni tih an inhriat hian a tam thei ang ber sex
hmanpui an tum a, mipa pawh, hmeichhia pawh, chutiang chu an ni a.” a ti mauh bawk.
Chu nu chuan, “KS te hi chuan condom an hmang tha tlangpui a, a ziaawm lehling mai
thei. KS ni lo, mi pangngai, mahse, sex lama awlsam tak tak an tam a, chutiang chu mipa
pawh hmeichhia pawh an tam. Chutiangah chuan HIV kai theihna ‘chance’ chu a sang,” a
ti a.
Aids aiin rai hlau zawk?

MSACS project director Dr. Eric Zomawia chuan nulate hian “Aids aiin rai an hlau
zawk” tiin fiamthu ti takin a sawi mauh mai!
Chu chu thu uar a ni thei a, mahse, a dikna chen a awm tlat. Hmeichhiate hi Aids lakah an
inveng a ni lo a, rai an duh lo a, rai lohnan an inveng a ni zawk tiin a hrechiangte chuan
an sawi thin.
Damdawi zuar tamna, Aizawl hmun laili-a mi, Hospital Road-a damdawi dawr hrang
hrangte chu Zozam Weekly-in a bepawp a, nau pai lo tura invenna damdawiin hralh a tla
hle tih a hriat theih.
Tunlai hian nau pai loh nana invenna damdawi chi khat, lar chak tak mai a awm a,
chutiang damdawi chu a ni hralh tla chu!
He damdawi hi Sikkim lam atanga Mizoram-a lakluh a ni a, mipat hmeichhiatna hman
hnu darkar 72 chhunga ei tur a ni. Tichuan, an rai lo ang!
A pangah chuan: “It can prevent an unplanned pregnancy,” tih a inziak a, STD (Sexually
Transmitted Diseases) laka a ven loh loh thu te leh rai tawh tan chuan awmzia a awm loh
thu te a chuang bawk. Chu damdawi chu Aizawl nula/tlangvalte hian an lo mamawh hle
niin a lang!
Zozam Weekly chuan damdawi dawr 12 a bepawp a, dawr 2 chuan an zawrh ngai loh thu
an sawi. A dangte chuan hralh a kal thu an sawi vek. A zuar ngai lo dawr pahnihte pawh
hian miin an zawt nasa tih an sawi tho.
A zuarte sawi atanga a lan dan chuan he damdawi hi pawmlai nei lo, nula leh tlangvalin
an lei nasa a, tleirawl te te, hmel en pawha la naupang tih hriat ngawih ngawihte’n an lei
viau bawk. A leitute zingah nu leh pa chu awm ve bawk mah se, an awm pheuh pheuh
chauh.
“|halaiin an duh khawp mai, nula leh tlangvalin an hmang nasa. Tleirawl te te pawhin an
rawn lei a, mahse, an hmel ena nupui pasal nei lo tih hriat theih ang chi hi chu kan pe lo
ve tawp mai,” damdawi zuar pakhat chuan a ti.
“Hralh a nuam khawp mai. Zep thu a cheng lo a, nupa ni loin an hmang nasa tih chu a
chiang khawp mai. Dawr dang ka sawisak thei lo a, keini-ah hi chuan nu leh pain an rawn
lei ngai lo,” damdawi zuar pakhat chuan a lo ti ve bawk.
“Tleirawl te te pawhin an rawn lei, a then phei chu sikul form ha te an nia… Nu leh pa
lamin an lei vak lo,” tiin damdawi zuar hlun tak pakhat chuan a sawi.
A ngaiin an lei nasa a, a leitute hi a tlangpuiin a hmang tawhte an ni deuh zel nia an hriat
thu an sawi hlawm. Chutih rual chuan ‘mithar’ pawhin an lei reng tho niin an sawi bawk.
A hmang tawh te’n an zawngchhang a, a hre thar an awm reng bawk niin a lang.
Hemi chungchanga biakpawh damdawi zuarte chuan kumtluanin he damdawi hi hralh a
kal tih an sawi vek a, dawr thenkhat (dawr 10 zinga a tam zawk) chuan December leh
January-ah hralh a kal zual niin an sawi bawk.
A zuar damdawi dawr 10-te hian he damdawi hi hralh a tla hle tih an sawi vek a, chutih
rual chuan nau pai lo tura invenna damdawi dang pawh hralh a tla tho tih an sawi vek
bawk. Amaherawh chu, tunlaiah chuan “he damdawi” tluka hralh tla erawh a awm lo niin
an sawi hlawm.
Nau pai lo tura invenna damdawiin hralh a tlak viau rual hian nau tihtlak (abortion) pawh
Aizawlah hian a harsa lo hle. Nau titla hi a zat chhinchhiah a ni lo a, ‘a hluar’ ti emaw, ‘a
hluar lo’ ti emawa huai taka mipui hmaa sawi ngam a ni lo. Amaherawhchu hemi
chungchanga biakpawh doctor-te chuan nau tihtlak hi a hluar an rin thu an sawi hlawm.
Huai tak chuan an sawi ngam chuang lo.
Chuti khawpa hlauhawm Aids chu!
Mizorama Aids inkaichhawn nasat dan berna chu mipat hmeichhiatna a ni a, mipat
hmeichhiatna hman khaw loh hi a nasa ngang ni tur a ni, NGO leh social worker heti
lama thawkte chuan sawi tur an hre teuh reng.
New Life Home Society project director Samuel-a chuan mipat hmeichhiatna hman khaw
loh chu a hluar nia sawiin, “Mipat hmeichhiatna hman khaw loh hi a hluar lutuk tlat. Hei
hi Aids inkaichhawnna bulpui ber a ni,” a ti.
“Mizorama mihring awm zat hi nuai 8 chuang kan ni a, chutih laiin thisen test hi nuai
khat pawh kan la tling teuh lo, chuti chunga Aids vei zat kan hmuhchhuah ringawt pawh
hi a sang ka ti lutuk,” a ti bawk.
“Chutah pawh test chin te hi chu tlem te, mirethei deuh zawk an ni tlangpuiah kan ngai
thei ang. Mihausa leh thiltithei leh pangngai deuh chin chuan zep vek an duh a, an
inringhlel a nih pawhin hetah an ti lo ang,” a ti.
Samuela chuan, “Mipat hmeichhiatna kawngah kan enkawl laite hi chu a him thei ang
bera hman dan te kan zirtir a, mahse, midangte hi chuan chutiang zirtirna chu an dawng
tawh si lo. An inngaizawng a, sex an hmang deuh zel a, kan rin phak bak hian kan
inkaichhawn tam tawh ang,” a ti.
“Mizoramah hian kan rin phak bakin Aids vei hi an tam ang. Kan la hre lo mai mai a ni,”
a ti bawk.
New Life Home Society a project manager a ni a, hetilam hlir buaipuia hmahlel a ni.
Samuel-a chuan, “Nupui/pasal inneih hnua an fate positive ta te pawh kan hria alawm.
Chu mai a ni lo, kum 14 mi lek lek positive pawh an awm. Chu’ngte chu mipat
hmeichiatna hman khaw loh vang a ni. Invenna chang an hre lo a, inveng tur pawhin an
ngaihtuahna an seng lo pawh a ni mahna,” a ti.
Aids vei chu an langchhuak mai lo tih sawiin, “Mi pangngai leh khawsa theiah te chuan a
langchhuak mai lo a, an hrisel thata ei leh in an tih that phei chuan a lang har lutuk tlat.
Hei tak hi kan fimkhurna tur pawh a ni a, Aids vei hi kan rinphak bak hian an tam ang,” a
ti. “Mizoram-ah hian vur tlang sut chhiat tur awm angah tehkhin ta ila, a nihna takah
chuan 10% vel chauh hi Aids vei kan hriatte a ni a, 90% vel hi la inpuang lo leh kan hriat
loh an ni bawkin kan ring a ni,” a ti mauh bawk. “Hmeichhia leh mipaah te hian thisen pe
ngam lo hi an tam em em a, thisen test duh lo thuai te hi an tam lutuk,” a ti a, “School-ah
te kan kal a, an hming leh nihna ziak miah lova an zawhna zawh duh zawt tura kan tihte
hian mipat hmeichiatna lam hi a tam lawr lak a. Rai theih hun leh rai theih loh hun ang
chi te hi zawhna kan dawn tam ber zawk a ni,” a ti bawk.
MSACS hmalakna!
Condom chu a thlawna semchhuah a ni a, a thlawn lo pawhin awlsam tea lei mai theih a
ni. MSACS chuan condom vending machine Aizawl khawpuiah an bun rup a, mamawh
te tan lam theihna a ni. Chutih rual chuan condom chu thil dangah hman a ni bawk.
Condom-a thil mawm awm chu hmeichhe thenkhatten hmaibawl tan a tha tiin an hmaiah
an hnawih thin. Tun hnai lawk pawh khan Mizoram-a khaw pakhatah chuan hmeichhe
naupang, school kal laite bag-ah condom hmuh a ni a, hmaibawl damdawiah an lo hman
thin thu an sawi hlawm.
Mahse, doctor te chuan hmaibawl damdawia a that thu sawi tur an hre lo thung a, a
tihchianna tur engmah an neih loh thu an sawi.
MSACS-a thawk Irene Lalruatkimi chuan, “Tun hnai lawk khan Phullen khuaa hmeichhe
naupangte chuan condom hi an lo pai a, hmai hnawih atan an lo ti a ni,” a ti a, “Hetiang
hian condom pekchhuahna hmun hrang hrangah uar takin condom hi lakchhuah thin a ni
a, a nihna tur ni lova hman a ni tih kan hre chhuak a ni,” a ti.
MSACS chu Mizoram sorkar hnuaia Aids do na atana hmala bertu a ni. Mahse, harsatna
an tawk fo a, “Hiv/Aids hi MSACS chauh do tur eawm tihna rilru hi a lian hle mai a, hei
hi thil tha lo tak a ni. Kan la man fuh chiah lo niin a lang a, MSACS hnathawh pawh hi
kan man fuh chiah lo a ni” tiin MSACS project director Dr. Eric Zomawia chuan a sawi.
“Aids donaah hian MSACS hi kan pa pek leh lutuk bawk a ni. Kohhran leh NGO hrang
hrang te pawh hian mahni phak tawkah an do thei vek a, MSACS sum hmang khera do
kan tum kher hi a buaithlak bawk,” tiin a ngaihdan a sawi.
MSACS chu Aids natna do tura hmalatu chu a ni na meuh mai. Chutih rual erawh chuan
pawisa a tam tih chhuanlama hmangin Aids dona ang reng tho si hlawk vak chuang si
lova pawl chi hrang hrangin MSACS pawisa inhlawhna atana hmanna pawh a hluar, chu
chu zep tur pawh awm lo thil a ni.
Dr Eric Zomawia chuan, “Aids hi a hlauhawmzia kan hriat a ngai a, mahni phak ang tawk
zela a do pawh kan tum a ngai a ni,” a ti.
“Tunlaiah phei chuan mobile phone, internet nen kan hmang nasa tawh mai si a, a zirtirna
lam pawh hi kan uar deuh deuh chu a ngai,” a ti bawk.
“Kohhran hrang hrangte pawh hian mahni phak ang tawk zela inzirtirna hi kan pek a ngai
a ni. MSACS hi kan pa pek tawp a nih chuan a fuh lo ang. Kan phak ang tawk tehuha kan
tih chu kan vaia tana hlawkna zawk tur a ni,” a ti.
Thingtlang lamah zirtirna uar nasat a ngaih thu sawiin, “Thingtlang lamah pawh nasa leh
zual zawk a zirtirna pek kan tum,” a ti a, “Thingtlanga doctor leh PHC kan neiha thawkte
pawh training peka awareness a tha thei ang bera tih kan tum a ni. Hemi atan hian
Aganwadi leh ASHA a thawkte pawh huam tir vek kan tum,” a ti bawk.

You might also like